CT3

34

De optimale pc

De stevige concurrentie tussen Intel en AMD geeft zelfbouwers van pc’s op dit moment een ruime keuze aan goede, snelle processors en platforms zoals we die lange tijd niet hebben gezien. Onze tips en twee nieuwe bouwsuggesties helpen je om jouw optimale pc te bouwen.

50

Cpu-plannen

Intel wil uit de huidige dip komen en tegen 2026 weer aan de top staan. AMD zet er in 2023 bij de mobiele processors een tandje bij en Apple gaat zijn M-familie uitbreiden. De chipfabrikanten investeren tientallen miljarden euro’s in een verfijndere productietechniek.

64

AI kunst

AI-beeldgenerators hebben niet meer nodig dan een korte tekstinput om fascinerende werken te creëren. De kunstmatige kunstenaars zullen menig grafisch productieproces op zijn kop zetten. Deze technologie roept echter ook juridische en ethische vragen op.

Achtergrond

De veiligheidsmechanismen van Android 13 & Pixel-phones

Nieuwe functies in router-OS FritzOS 7.50

Wat doet welke Windows-virtualisatiefunctie

VPN-overzicht: vestigingen verbinden, geoblocking, censuur en privacy

Legale inbraak: zo kan een pentest eruit zien

Praktijk

Zo doe je langer met je huidige smartphone

FAQ: NVMe voor ssd’s

Tips voor Windows Rekenmachine

FAQ: Bestandsnamen onder Windows

Overstappen van Twitter naar Mastodon

UEFI of BIOS? Windows-bootmodus bepalen

Google Fonts zelf hosten

PPPoE-internettoegang nagemaakt

Windows-malware veilig analyseren met REMnux

Gnome aanmelding bij multimonitorgebruik

Tips en trucs

Vaste rubrieken

uitgelicht

Abonnement afsluiten?

FOSCAM S41 4MP-OUTDOORCAMERA

Door lezers getest: Foscam S41 4MPoutdoorcamera

Vier panelleden hebben een Foscam S41 aan een test onder worpen. Dit is een 4MP-outdoorcamera met nachtzicht en een led-spotlight. De bevindingen van de testers hebben we hieronder verzameld.

De vier random gekozen testpanelleden gingen aan de slag met het installeren van de beveiligingscamera bij hun woning. Alle testers kregen ook nog een waterdichte metalen lasdoos bij de camera meegeleverd.

UIT DE DOOS, AAN DE MUUR

De S41 wordt geleverd met bevestigingsmateriaal en stroomadapter. De camera heeft een stevige stalen behuizing die degelijk aanvoelt. Aan de camera zit een netwerkkabel en voedingskabel van een halve meter vastgemaakt. In de aan de testers meegeleverde waterdichte lasdoos kun je die kabels wegwerken en koppelen aan de voedingsadapter en eventueel je bedrade netwerk als je geen gebruik wilt maken van wifi. De camera is ook zonder lasdoos te installeren, maar door er wel gebruik van te maken krijg je een geheel dat steviger en netter zit weggewerkt.

Het is aan te raden de camera alvast in de app of soft ware toe te voegen voordat je hem op z’n definitieve plek hangt, en ook al eventueel een microSDkaartje erin te stoppen (van maximaal 128 GB) voor als je je opnames graag lokaal opslaat.

Als de camera hangt stel je hem verder af met een inbussleutel (wordt meegeleverd) via drie assen. Het is daarbij handig de posities overdag en in de schemering / nacht te testen om eventuele takken of struiken die net een stuk beeld bedekken te voorkomen.

HARDWARESPECIFICATIES

De Foscam S41 is een bulletcamera voor buiten, voorzien van een 4MP-resolutie (2K, 2560 × 1440 pixels

en maximaal 25 fps) en biedt naast nachtzicht-infraroodleds ook een spotlight in de vorm van twee felle witte leds die tot 10 meter kunnen bijlichten. De kijkhoek ligt op 116 graden diagonaal, 100 graden horizontaal en 55 graden verticaal.

De camera biedt tweeweg-audio en een alarmsirene die 110 dB aan herrie kan produceren. De PIR-sensor heeft een detectiehoek tot 90 graden. De netwerkpoort is een 100 Mbit/s-versie en er is dualband wifi (IEEE802.11b/g/n/ac). Het ingebouwde microSD-kaartslot kan kaarten van maximaal 128 GB aan. Voor de stemassistent- en/of smarthomegebruikers: de camera biedt ondersteuning voor Amazon Alexa, Google Assistant en Homey. De camera heeft een IP66-rating en doet z’n werk van -20 tot 60 graden en verbruikt maximaal 12 watt.

SOFTWARE EN BEDIENING

Het gebruik van de Foscam-app wordt aangeraden. Dat maakt het instellen supereenvoudig maar vereist wel het aanmaken van een Foscam-account. De makkelijkste optie is je smartphone de QR-code te laten scannen die de Foscam-app aanmaakt. Je wordt dan met gesproken berichten vanzelf verder door het instelproces geleid.

Wil je liever zelf wat meer handmatig instellen aan de camera, dan is de VMS-soft ware (Windows, macOS) handig. Die soft ware kan de installatie uitvoeren door bijvoorbeeld de UID van de camera in te voeren, of het IP-adres. Bewaar de UID ook nog ergens los (maak er een foto van met je smartphone), want als de camera eenmaal hangt kom je er niet meer bij en de UID is nergens anders te vinden. Foscam biedt op zijn website overigens een losse tool om het IP-adres van je camera binnen je netwerk op te zoeken.

Via VMS koppel je de camera aan een NTP-server en kies je de datumnotatie, resolutie en framerate. De

De testers vonden het beeld van de S41 goed, zowel met behulp van de ledspot bij minder licht, met infrarood en bij daglicht.

delen van het beeld die gemonitord moeten worden voor beweging (of juist genegeerd moeten worden) stel je hier ook in.

Het is in het begin even tweaken om alles zo ingesteld te krijgen dat je niet gek wordt van de onnodige meldingen, maar ook weer niets belangrijks mist. De app werd wat onoverzichtelijk gevonden, maar VMS met z’n vele opties bleef overzichtelijk. De webinterface van de camera biedt geen live-view of configuratie-opties, maar alleen een link naar Foscam-programma’s.

BEELDKWALITEIT EN DETECTIE

De beelden van de camera zijn overdag, in de schemering en ’s nachts goed scherp. Infrarood in combinatie met minimale buitenverlichting levert beelden waarop je objecten en/of personen zeer goed kunt onderscheiden. De witte leds van de spotlight zijn echter behoorlijk fel, wat misschien voor bij een voordeur toch iets te veel van het goede kan zijn. Maar bij de achterdeur waar een stukje tuin mee wordt verlicht of in een garage als je met je handen vol boodschappen loopt, is dat juist wel weer erg handig. De spotlight kan continu aan, of aanspringen bij beweging. Zo krijg je alles goed scherp en in kleur in de smiezen, tot zo’n 10 meter afstand.

Als de beelddetectie aanslaat, kan de camera je een e-mail sturen, een audiosignaal laten horen, de beelden naar een FTP-server sturen of (bij een betaald cloudaccount) in de cloud parkeren. Je krijgt ook een notificatie in de app en een melding ontvangen bij geluidsdetectie is ook een optie.

Via het Elite-cloudabonnement kun je met dank aan de AI-hulp onderscheid laten maken tussen personen, dieren, auto’s of pakketten aan je deur. De betaalde dienst is wat prijzig, maar er zijn wel regelmatig voordeelacties. De herkenning van personen via de betaalde clouddienst werkte wel goed, alleen bij kinderen en personen die van achter de camera ineens heel dicht in beeld staan gaat het soms mis. De herkenning van personen lukte het beste op zo’n 4 of 5 meter vanaf de camera. De sensor kan ook beweging detecteren, waarbij je kans loopt op false triggers door bewegende takken in het beeld. De gevoeligheid van de sensor is wel instelbaar.

De geluidssensor detecteert auto’s die voorbij rijden, blaffende honden en een stevige wind. De microfoon werd door de testers echter meer als handigheidje gezien voor als je de camera als intercom wilt gebruiken dankzij de tweeweg-audio. De aanname is dat inbrekers liever zo stilletjes mogelijk aan het werk slaan. Zoals eerder vermeld is een deel van je camerabeeld ook in te stellen als ‘negeerzone’ (privacymasker) zodat je niet overmatig veel (onnodige) meldingen krijgt.

OPSLAG

Bij de camera krijg je 30 dagen gratis opslag in de cloud met pushnotificaties. Via een actie kostte dat 35 euro voor een jaar waarbij je 7 dagen aan opslag voor je cameraopnames krijgt. Je beelden opslaan op

de microSD-kaart is ook een optie. Via de app of de VMS-software lees je de opgeslagen beelden uit.

Maar er zijn meer opties voor lokale opslag. Dankzij ONVIF-ondersteuning is de camera makkelijk te integreren in allerlei grote en kleine camerasystemen of een NVR of NAS (Synology Security Station bijvoorbeeld). Je kunt ook via een FTP-server je beelden veilig parkeren: een ruime keuze voor lokale opslag dus, en je hebt meteen meer dan 7 dagen aan beeldmateriaal voorhanden. Dat kan bijvoorbeeld handig zijn tijdens vakanties.

CONCLUSIE

De camera voelt kwalitatief goed aan en het instellen was zo voor elkaar. De beeldkwaliteit zowel overdag als bij weinig tot geen licht was goed en de ledspots zijn vooral erg handig voor bijlichten zodra er beweging wordt gedetecteerd. De koppeling met Synology Surveillance Station werd als voordeel gezien, net als het zelf kunnen bewaren van je beelden op een FTP-server. Er is geen geforceerde stap richting de betaalde cloud, wat ook een fijn pluspunt is voor velen. Sommige functies zitten wel achter een betaald abonnement verstopt, maar voor normaal gebruik van de camera vormt dat geen hindernis.

Je moet even je weg zoeken in de app voor de juiste instellingen. Met de VMS-software krijg je veel instellingen overzichtelijk voor je neus. Er is een vraag naar een webinterface met meer mogelijkheden, zodat je geen losse software nodig hebt, maar die gaat er volgens Foscam niet komen omdat dat niet encrypted kan. De camera biedt voor zijn prijs verder een goede beeldkwaliteit en een ruime hoeveelheid aan opties.

We willen graag onze testpanelleden Jan Paul, Peter, Rens en Stefaan bedanken voor hun bereidheid de camera flink aan de tand te voelen.

Beoordeling testpanel

Via het Elitecloudabonnement kun je met dank aan de AI-hulp onderscheid laten maken tussen personen, dieren, auto’s of pakketten.

Linksys Atlas Pro 6 (MX5503)

De Atlas Pro 6 is een makkelijk in te stellen Wi-Fi 6-meshsysteem, waarmee je je draadloze netwerk eenvoudig kunt uitbreiden. Je moet door de gedeelde 5GHzbackhaul wel even goed zoeken naar de juiste posities in huis voor het optimale resultaat.

Noud van Kruysbergen

De Linksys Atlas Pro 6 MX5503 set bestaat uit drie MX5500-nodes die je instelt met behulp van de Linksys-app. De nodes van de set zijn allemaal hetzelfde, er is dus niet één module die als router dient en de andere als satellieten, ze kunnen die functies allemaal uitvoeren.

Na het inschakelen van een van de nodes, kun je in de app een nieuw wifinetwerk aanmaken. De app maakt contact via bluetooth – dat kan ook zonder, maar dan moet je handmatig verbinden met het wifinetwerk van de Linksys. Na het opgeven van de providerinstellingen gaat de node proberen contact te maken met internet.

Na het inloggen met of het aanmaken van een Linksys-account wordt de Atlas Pro 6 aan je account gekoppeld. Geef het wifinetwerk een naam en wachtwoord, en de nodes een locatie zoals Woonkamer of Werkkamer om ze uit elkaar te kunnen houden. Je kunt de Atlas-set via dat account (en dus via de Linksys-cloud) beheren, maar ook lokaal met een routerwachtwoord. Daarna is de eerste node actief en kun je er meerdere toevoegen. In iets meer dan een kwartier heb je het hele systeem actief.

De Atlas Pro 6 is een dual-band Wi-Fi 6-systeem, waarbij de verbinding tussen de nodes – de zogenaamde backhaul – via de 5GHz-band loopt (en deze deelt met gebruikersdata), of via een directe kabelverbinding. Door de vier netwerkpoorten (een-

maal WAN en driemaal LAN) zijn de nodes te koppelen en als switch te gebruiken. Let op: de nodes moeten direct met elkaar verbonden worden en niet via een switch. Dat kan bij een bestaand bekabeld netwerk met switches wellicht een probleem zijn.

Je kunt WPA3 of de gemengde WPA2/ WPA3 Personal gebruiken, een gastnetwerk instellen, poorten doorsturen, ouderlijk toezicht beheren en andere elementaire routerfuncties zoals ip-bereik instellen – standaard is dat 192.168.1.x. Je kunt de Atlas-set in de Brugmodus zetten om je eigen router te blijven gebruiken en de Linksys-nodes als accesspoints in te zetten – de routerfuncties van de Atlas werken dan niet meer.

Het is belangrijk om de nodes optimaal te plaatsen, want de backhaul-verbinding is bepalend voor de wifisnelheid. Vlak bij de hoofd-node haalden we met OpenSpeedTest op een Synology-NAS snelheden van rond de 850 Mbit/s, met een muur ertussen was dat 760 Mbit/s. Verder weg daalde de snelheid met een satelliet tot zo’n 280 Mbit/s. Daar wreekt het zich dat de 5GHz-backhaul-verbinding snel zwakker wordt en gedeeld moet worden met het dataverkeer van de clients. Met een bekabelde backhaul heb je dat probleem niet.

Het Linksys Atlas Pro 6-meshsysteem doet zijn werk zoals het behoort, maar het is daarvoor wel zaak goed te experimenteren met de plaatsing van de nodes – zeker in een omgeving met meerdere wifinetwerken.

makkelijk te installeren

geen aparte backhaulverbinding

positionering nodes gevoelig

Samsung

990 PRO

De 990 PRO-ssd weet met een nieuwe controller een nog hogere snelheid uit PCIe 4.0 te persen.

Noud van Kruysbergen

De Samsung 980 PRO wist al een heel groot deel van de maximale capaciteit van een PCIe 4.0-aansluiting te halen (zie c’t 12/2020 op pagina 22). De 990 PRO heeft ook LPDDR4 TLC-NAND-flashgeheugen, maar bij de 990 PRO zijn dat 236 lagen in plaats van 128.

In de 990 PRO zit een krachtigere Pascal-controller tegen de Elpis-controller in de 980 PRO. De vraag is echter wat de 990 PRO in de praktijk toe kan voegen aan de toch al snelle 980 PRO.

Bij een vergelijkende meting in een testsysteem kwam de 980 PRO met CrystalDiskMARK SEQ1M tot een leessnelheid van 6719 MB/s. De 990 PRO wist daar bovenuit te komen met 7585 MB/s. Het lezen leverde eenzelfde beeld op: 4941 versus 6609 MB/s. De nieuwe controller in de 990 PRO blijkt samen met het meerlaags-NAND dan ook een stuk efficiënter te werken. Bij IOPSmetingen met IOmeter haalde de 980 PRO op ons systeem 527.000 versus 570.000 van de 990 PRO. Ook daar een duidelijke verbetering – zij het minder dan de 50 procent die Samsung bij de specificaties belooft.

Daarmee weet de 990 PRO nog meer uit een ssd te persen dan voorheen. Vooral gamers zullen daar blij mee zijn. De 1TB-versie kost in de winkel zo’n 170 euro, voor 2 TB betaal je 325 euro. Voor de 980 PRO betaal je momenteel respectievelijk rond de 140 en 255 euro. Je mag zelf bepalen of de relatieve snelheidswinst die meerprijs waard is.

iiyama UC SPK01M

Bij het hybride vergaderen van nu is het belangrijk dat iedereen goed verstaanbaar is. Een conferentiemicrofoon is dan geen overbodige luxe.

Noud van Kruysbergen

De UC SPK01 is de eerste serie modellen met 360-graden stemopname, waarbij de kleine M-variant geschikt is voor vergaderruimtes tot 3 meter en de grotere L-versie een bereik van 5 meter heeft.

De SPK01M kan op drie manieren gekoppeld worden: via usb, met een audiokabel en via bluetooth – ook alle drie tegelijk. Met de meegeleverde USB-C-kabel laadt hij op, al is daar wel 5V/2A voor nodig.

De SPK01M meldt zichzelf via usb automatisch aan en is dan meteen te gebruiken in bijvoorbeeld Microsoft Teams en Zoom. Je moet hem na elke computerstart wel opnieuw aanzetten en bluetooth weer uitzetten als je dat niet gebruikt.

Op zacht volume is hij ook bruikbaar als luidspreker voor muziek, maar als je hem harder zet wordt duidelijk dat de SPM01M getuned is op spraak. Die komt dan ook duidelijk over, en ook het geluid van de microfoons is bij de tegenpartij goed verstaanbaar – ook met meerdere mensen tegelijk.

Met de knoppen op de SPK01M kun je een gesprek aannemen en afsluiten, de microfoon muten en het volume aanpassen. Hij is best zwaar, dus bedoeld voor stationair gebruik en niet zozeer om even mee te nemen in je laptoptas. Volledig opgeladen kan hij volgens de fabrikant acht uur mee.

Tado T3+ Black Edition

De Tado T3+ is een slimme thermostaat waarmee je je huis op de meest efficiënte manier kunt verwarmen. Hij is er zowel bedraad als draadloos en in wit of zwart.

Elwin Hodžić

De Tado T3+ is makkelijk te installeren met behulp van de installatie-assistent in de Tado-app. Het is wel handig om voordat je het product gaat kopen even te controleren op de website van Tado of het product ook daadwerkelijk overweg kan met jouw cv-ketel.

Een van de belangrijkste voordelen van de Tado Slimme Thermostaat is de mogelijkheid om je verwarming te bedienen via een app op je smartphone of tablet. Dat is handig als je onderweg bent en wilt checken of alles naar wens is, of als je wilt wijzigen hoe de thermostaat werkt. Bovendien kan de app ook gebruikt worden om statistieken te bekijken, zoals hoeveel energie je hebt bespaard en hoeveel comfort je hebt behaald.

Met de betaalde optie Auto-Assist (3 euro per maand of 25 euro per jaar) kun je zelfs nog meer automatiseringen laten gebeuren door de slimme thermostaat in plaats van alleen pushnotificaties te ontvangen. Zo kun je met Auto-Assist gebruikmaken van onder meer Open Raam Detectie en Geolocatie om de temperatuur geleidelijk aan te passen – afhankelijk van of je frisse lucht binnenlaat of niet thuis bent.

Iets wat ook handig is aan Auto-Assist, is dat je gebruik kunt maken van Energy IQ en Care & Protect. Met Energy IQ krijg je een gedetailleerd overzicht van je energieverbruik en -kosten en met Care & Pro -

tect helpt de Tado je om storingen te voorkomen door je verwarming constant in de gaten te houden.

De Tado Slimme Thermostaat is compatibel met verschillende slimme assistenten, zoals Amazon Alexa en Google Assistant. Dat betekent dat je de thermostaat ook met je stem kunt bedienen, wat nog makkelijker en sneller is.

Qua design is de Tado Slimme Thermostaat een mooi en slank apparaat dat in bijna elk interieur zal passen. Het apparaat heeft een helder lcd-scherm waarop je de huidige temperatuur en instellingen kunt bekijken. Bovendien is de thermostaat ook verkrijgbaar in verschillende kleuren om aan te passen aan de stijl van je huis.

De Tado Slimme Thermostaat is een goede keuze als je op zoek bent naar een slimme thermostaat die je verwarming efficiënt kan aansturen en die makkelijk te bedienen is.

Het apparaat biedt een aantal handige functies om je energiekosten te verlagen en het comfort in je huis te verhogen, en is ook compatibel met verschillende slimme assistenten voor nog makkelijkere bediening. Het design is slank en stijlvol, en hij is verkrijgbaar in verschillende kleuren.

makkelijk te installeren

GL.iNet Brume 2

De Brume 2 is een security-gateway die je router kan vervangen, maar ook naast je router in je netwerk kan zitten om allerlei extra functies toe te voegen zoals adblocking of een VPN-server.

Noud van Kruysbergen

De Brume 2 van GL.iNet is formeel een security-gateway, zodat je hem niet alleen als router in je netwerk kunt gebruiken, maar ook voor een aantal interessante netwerkfuncties, zoals een adblocker, een firewall voor je gehele thuisnetwerk en als VPN-server.

De aansluitingen op het slechts 7 × 2,2 cm grote doosje zijn beperkt tot een 2,5Gbit/s-WAN, een 1Gbit/s-LAN, een USB 3.0-poort en een USB-C-aansluiting voor de meegeleverde 5V/2A-voeding. De twee leds geven alleen inzicht in de powerstatus en of adblocking actief is.

Een computer die op de LAN-poort is aangesloten krijgt via DCHP een ip-adres uit het 192.168.8.0/8-bereik. Met de browser kun je de gateway dan configureren op 192.168.8.1, waarbij je eerst een taal kiest (Engels) en vervolgens een admin-wachtwoord moet instellen. Je kunt bij de Brume 2 kiezen tussen een Router- of Bridgemodus, maar bij die laatste verlies je bijna alle functionaliteit die de Brume 2 juist zo interessant maken.

De gateway kan een extern ip-adres krijgen via DHCP of PPPoE, of je kunt er naar wens een statisch adres aan toewijzen. IPv6 staat daarbij niet standaard ingeschakeld –als je die optie bij de instellingen aanvinkt, krijg je de melding dat dit tot data-leakage kan leiden als je tegelijkertijd VPN-functies gebruikt.

De Brume 2 is voorzien van de laatste firmware 4.1.1 van 5 november. Die firmware bestaat eigenlijk uit een eigen schil over OpenWrt, waarbij GL.iNet de Luci-interface ook geïntegreerd heeft.

Heb je aan de standaard mogelijkheden van de Brume-interface niet genoeg, dan kun je bij Advanced Settings overschakelen naar de Luci-interface van de aangepaste 21.02-versie van OpenWrt met kernel 5.4.211. Dat doe je standaard als root met hetzelfde admin-wachtwoord.

ALS VPN-SERVER

Bij het VPN Dashboard kun je kiezen uit een OpenVPN- en een WireGuard-server. Daarnaast kun je de Brume 2 als client voor beide VPN-protocollen gebruiken om je netwerk standaard met een andere (remote) VPN-server te verbinden. De WireGuard-server werkt standaard met 10.0.0.1/24 en poort 51820, maar dat kun je aanpassen. Een sleutel wordt automatisch aangemaakt, maar dat kun je ook handmatig doen.

Het aanmaken van clientconfiguraties (Profiles) is een kwestie van een naam invoeren en de gegenereerde qr-code met je mobiele apparaat scannen of het configuratiebestand downloaden en bij je WireGuard-client importeren. Je kunt aangeven of de lokale bronnen in het LAN beschikbaar moeten zijn via de VPN-tunnel – stan-

daard staat dat uit. Bij een gigabit-internetverbinding haalden we standaard 940 Mbit/s down- en 468 Mbit/s upstream, met Brumes WireGuard-server kwamen we op respectievelijk 326 Mbit/s en 352 Mbit/s. Dat komt dicht in de buurt van de 355 Mbit/s die GL.iNet als maximum noemt.

Ter vergelijking: de onlangs ingebouwde WireGuard-server in FritzOS 7.50 op een FritzBox 7590AX haalde 928 en 471 Mbit/s. De MediaTek MT7981B-processor is wat dit betreft de beperkende factor van de Brume 2. De haalbare snelheid is wel zo’n 25 procent hoger dan bij de eerdere Brume.

Bij OpenVPN is die situatie nog wat nijpender, daar komt de VPN-snelheid niet boven de 122 dan wel 136 Mbit/s uit – ook hier weer conform de door GL.iNet genoemde maximale waarde van 155 Mbit/s. Die ligt in ieder geval meer dan 50 procent hoger dan bij het vorige model.

Het instellen van OpenVPN is even simpel en bestaat uit niet meer dan het kopieren van het configuratiebestand naar je OpenVPN-client.

De Tor-optie is momenteel nog in bèta. Je kunt eigen exit-nodes aangeven of Tor die laten bepalen. Daarmee wordt je hele netwerk geanonimiseerd. Door de wel heel lage snelheden van een paar Mbit/s is die functie echter nog niet productief bruikbaar – waarbij de extra functies zoals VPN en AdGuard Home dan ook niet werken.

De Brume 2 kan gebruikt worden als VPN-server, maar zelf ook als VPN-client fungeren.

Met de Drop-in Gateway-functie kun je selecteren van welke apparaten het netwerkverkeer via de Brume 2 moet lopen.

type-aanduiding

Brume 2 VPN Security Gateway GL-MT2500 processor

MediaTek MT7918B 1,3 GHz dualcore geheugen

1 GB DDR4, 8 GB EMMC aansluitingen

2,5Gbit/s-WAN, 1Gbit/s-LAN, USB 3.0-poort, 5V/2A-voeding afmetingen / gewicht 7 × 7 × 2,2 cm / 60 gram

€ 69 (excl. invoerrechten)

ALS VPN-CLIENT

De Brume 2 kan naast VPN-server ook de rol van VPN-client op zich nemen om bijvoorbeeld je hele netwerk via een VPN-verbinding te koppelen aan een (remote) VPN-server. Ook hier zijn WireGuard en OpenVPN weer de opties. GL.iNet ondersteunt daarbij meer dan 30 commerciële VPN-services, waaronder CyberGhost, Mullvad, OVPN en NordVPN. Maar je kunt ook handmatig een configuratiebestand uploaden om de instellingen te importeren.

Het gebruik als VPN-client kan naast dat van VPN-server bestaan. Het is dus bijvoorbeeld mogelijk om via WireGuard verbinding van buitenaf met je netwerk te maken, en dat verkeer (en al het andere netwerkverkeer) via OpenVPN naar een externe VPN-provider om te leiden.

ALS ADBLOCKER

AdGuard Home is naast Pi-hole een van de bekendere adblockers (zie onder meer c’t 12/2022 vanaf pagina 34). De Adguard-pakketten van OpenWrt zijn standaard geïnstalleerd, je hoeft die functie onder Applications alleen maar te activeren. Bij de Settings Page van AdGuard Home kun je alles naar eigen wens configureren. Alle DNS-requests in het netwerk gaan dan via de Brume 2, waarbij reclameservers op alle op het netwerk aangesloten apparaten zo veel mogelijk worden geblokkeerd.

Bij de Applications staan naast AdGuard Home ook GoodCloud en Network Storage. Sluit je een usb-schijf aan op de usb-poort, dan wordt die herkend bij het Disk Management. Je kunt dan Samba, WebDAV en DLNA activeren om de inhoud van de disk in het netwerk beschikbaar te stellen. Je kunt folders anoniem sharen met of zonder schrijfrechten, of gebruikers met lees- en schrijfrechten aanmaken.

Om bestanden op de netwerkschijf te bewerken kun je de glinet-app op je smartphone installeren. Om dat van buitenaf

te kunnen moet je eerst een GoodCloudaccount aanmaken en dan de device-ID activeren die in de interface wordt getoond. Je kunt voor de locatie van de GoodCloudserver daarbij kiezen uit Europa, Amerika of Azië. Daarnaast kun je een gratis DynDNS activeren om je Brume remote toegankelijk te maken. De url daarvan heeft de opbouw device-id.glddns.com.

ALS GATEWAY

Je kunt via de usb-poort op de Brume 2 een smartphone aansluiten en de internetverbinding van je smartphone gebruiken als failover of voor loadbalancing. Ook een usb-4G/5G-modem gebruiken is mogelijk. Je kunt bij de instellingen aangeven welke verbinding bij failover de prioriteit moet hebben – of een verbinding actief is wordt gecontroleerd met een ping naar in te stellen ip-adressen van bijvoorbeeld een externe DNS-server. Bij loadbalancing kun je aangeven in welke verhouding je de twee verbindingen wilt belasten.

Bij firmware 4 bestaat de mogelijkheid om van de Brume 2 een Drop-in Gateway te maken. Daarmee kun je deze security-gateway naast je gewone router gebruiken voor bijvoorbeeld adblocking, als VPN-server binnen je netwerk en voor encrypted-DNS als je router dat zelf niet ondersteunt. Verbind de WAN-poort van de Brume 2 met een LAN-poort van je router, activeer de Dropin-optie en kies of je de DNS-server van je eigen router of die van de Drop-in Gateway wilt gebruiken. Die laatste moet je selecteren als je AdGuard Home en andere DNS-instellingen zoals encrypted-DNS wilt gebruiken.

Je kunt daarbij kiezen uit een Overall of een Partial Cover, waarbij bij de eerste de instellingen voor alle apparaten in het netwerk gelden en bij de tweede dat alleen van toepassing is op de apparaten die je kunt selecteren uit de Device List op basis van MAC- en ip-adres.

De latency gaat daar wat mee omhoog en alle data tussen de geselecteerde apparaten gaan dan ook via de Drop-in Gateway, dus dan kan de verbinding tussen de router en de Brume2 een bottleneck worden. Maar goed dat de WAN-poort 2,5 Gbit/s aankan. Het is overigens goed om te beseffen dat dit met ARP-spoofing werkt en dus in netwerken met bepaalde firewallinstellingen niet zal werken.

Voor netwerken waarin multicast tv-signalen voorkomen kan IGMP Snooping worden ingesteld. Je kunt daarbij kiezen uit versie 1, 2 en 3.

CONCLUSIE

De mogelijkheden van de Brume 2 van GL.iNet zijn al met al enorm – en dat allemaal in zo’n klein doosje. De online documentatie is van uitstekend niveau en helpt je puntsgewijs bij alle opties. Mocht je niet genoeg hebben aan de standaardmogelijkheden die de webinterface biedt, dan kun je via de reguliere OpenWrt-Luci-interface nog allerlei extra toepassingen installeren.

De standaard Brume 2 kost 69 dollar als je hem rechtstreeks bij de fabrikant koopt, maar hou er rekening mee dat je dan mogelijk nog extra invoerrechten moet betalen. De aluminium uitvoering oogt wat hoogwaardiger dan de plastic behuizing van de standaard variant, maar is dan ook 20 dollar duurder.

De eerdere Brume-versie was onder meer ook bij Amazon te koop, maar op het moment van schrijven was de Brume 2 alleen nog te pre-orderen. Als je een nieuwe Raspberry Pi wilt gebruiken voor adblocking of als VPN-server ben je meer kwijt, en moet je flink aan de slag om alle opties van de Brume 2 zelf te installeren – voor zover dat al kan.  veel functies  goede online documentatie  processor soms remmende factor

De stevige concurrentie tussen Intel en AMD zelfbouwers van pc’s op dit moment geeft een ruime keuze aan goede, snelle processors en platforms die we lange tijd niet gezien hebben. Onze tips en twee nieuwe bouwsuggesties helpen je om jouw optimale pc te bouwen.

Carsten Spille en Daniel Dupré

Wintertijd is knutseltijd. De dagen zijn kort en de avonden lang, en als je aan het begin van het jaar nog wat geld in je spaarpot hebt zitten, kun je jezelf trakteren op een nieuwe pc op maat. De vele nieuwe producten die recent zijn verschenen komen precies op het juiste moment: met de platformwissel naar AM5 introduceert AMD processors met een flinke prestatiesprong en biedt de bewezen AM4-technologie aan tegen een lage prijs. Intel houdt stand, althans in het topsegment, en overtroeft AMD qua multithread-prestaties. Modern DDR5-geheugen wordt maar langzaam betaalbaarder, maar de prijzen van grafische kaarten keren weer voorzichtig terug naar een normaal niveau – wat het middensegment betreft althans. In het topsegment vestigt Nvidia’s RTX 4000 nieuwe prestatierecords, terwijl AMD zijn tegenhanger al aangekondigd heeft. De eerste modellen met PCI Express 5.0 beloven ook nieuwe snelheidsrecords voor ssd-kaarten in M.2-formaat, terwijl de oude garde in prijs daalt.

In dit artikel bieden we uitgebreid advies voor componenten, om je te ondersteunen bij het vinden van de optimale onderdelen voor je droom-pc. Als je de voorkeur geeft aan een beproefde combinatie, dan krijg je die in de vorm van twee nieuwe bouwvoorstellen. We hebben een ‘verstandig’ bouwvoorstel voor ongeveer 800 euro met een actuele processor met zes kernen, 16 GB werkgeheugen en een 1TB-ssd in de aanbieding, die met 13 watt idle zeer zuinig en vrijwel onhoorbaar is – en zelfs onder volle belasting niet meetbaar luider wordt.

Als alternatief hebben we een state-of-the-art AM5-systeem samengesteld waarin we helemaal los zijn gegaan met de zestien-core Ryzen 9 7950X. Hij is extreem stil wanneer hij stationair draait en maakt ook weinig geluid wanneer hij is voorzien van een grafische kaart omdat we hem in de efficiënte ecomodus met 105 watt TDP laten draaien. Door het hogere prestatieniveau van het platform verbruikt hij idle echter aanzienlijk meer energie, en bovendien is hij flink duurder. Maar ook veeleisende gebruikers zullen daar de komende jaren nauwelijks prestatieproblemen mee ondervinden.

BOUWVOORSTEL-KLASSIEKER

Als dat alles te ingewikkeld of te duur voor je is, of als je hooguit soms wat licht wilt gamen, hebben we in eerdere uitgaves al een aantal suggesties gedaan. Zo is er de zuinige mini-pc die nog geen 400 euro kost [1] – het modernere vervolgmodel met Alder-Lake-cpu kost ruim boven de 400 euro.

Als de Pentium Gold van het budgetvoorstel te weinig in huis heeft, kun je ook een Core i5-11400 ge -

bruiken met een betere koeler, maar dan kom je wel boven de grens van 500 euro uit [2].

Gamers zullen mogelijk ook interesse hebben voor ons mini-ITX game-bouwvoorstel van rond de 1400 euro [3]. Daarvoor hebben we hetzelfde type processor gebruikt als voor het 13-watt bouwvoorstel in het volgende artikel, maar dan in de versie zonder graphics. De even kleine als elegante 11-liter behuizing biedt ruimte voor een GeForce RTX 3060 Ti, die voldoende prestaties levert voor games tot WQHDresolutie met 2560 × 1440 pixels of met raytracing tot 1920 × 1080 pixels.

PLATFORMKEUZE

Het platform, dus de architectuur en de processorversie van het moederbord, is bepalend voor de verdere keuzes van de processor, het type en de hoeveelheid geheugen of PCI Express-versie, en daarmee ook voor de M.2- en SATA-aansluitingen voor ssd’s.

De nieuwste platforms zijn LGA1700 van Intel en AM5 van AMD, hoewel er ook nog ruime keuze is voor AMD’s beproefde AM4-architectuur.

LGA1700-moederborden zijn geschikt voor Core i-12000- of -13000-processors met maximaal 24 kernen. Hun PCIe-slots voor de grafische kaart kunnen PCIe 5.0 ondersteunen – of een moederbord dat ook haalt hangt af van het type bord.

Intel-gebruikers hebben ook de keuze tussen moederborden die DDR4- of DDR5-modules ondersteunen. Oudere LGA1200-hardware is nog steeds te koop, maar kost meestal niet eens merkbaar minder – uitzonderingen daargelaten.

AMD heeft zojuist zijn nieuwe Ryzen 7000-processors voor de AM5-socket uitgebracht. De fabrikant biedt momenteel vier cpu’s aan, die alle in de klasse boven 100 watt vallen en dus eerder geschikt zijn voor krachtige pc’s. Dat wordt ook onderstreept door de hoge prijzen, vooral voor de geschikte moederborden met X670(E)- of B650(E)-chipsets, waarvan alleen de dure E-modellen de PCIe 5.0-lanes van de processor naar het PEG-slot of de M.2-ssd doorgeven. In tegenstelling tot Intels LGA1700, kun je daarbij niet om het snelle maar dure DDR5-geheugen heen.

Zelf bouwen

Op www.ct.nl/pc-bouwen-2023 vind je de lijsten met onderdelen, BIOS-instellingen en meer. Daar kun je ook eigen suggesties en tips kwijt.

www.ct.nl/ pc-bouwen-2023

Illustratie Albert Hulm

AI-beeldgenerators zoals Dall-E, Midjourney of Stable Diffusion hebben niet meer nodig dan een korte tekstinput om fascinerende werken te creëren. De kunstmatige kunstenaars zullen menig grafisch productieproces op zijn kop zetten. Maar de technologie roept ook juridische en morele vragen op.

Jo Bager, Pina Merkert en Alieke

van Sommeren

Via beta.dreamstudio.ai beland je bij een nieuw kunstenaarscollectief. Wanneer je in de stemming bent voor een schilderij, graphics of een foto: ga naar de website en beschrijf het onderwerp en de stijl met een korte tekst, bijvoorbeeld ‘a fox astronaut with the cosmos reflecting on the glass of his helmet dreaming of the stars’. Een kunstenaar zal onmiddellijk aan de slag gaan en het schilderij voor je schilderen. Binnen enkele seconden zie je het resultaat.

Natuurlijk is dit geen collectief van menselijke kunstenaars, maar een virtuele kunstenaar genaamd Stable Diffusion. De AI heeft leren schilderen als Rembrandt, Van Gogh, Dalí en tientallen andere meesters, en beheerst nog honderden andere stijlen. De AI creeert illustraties die qua stijl niet te onderscheiden zijn van die van ervaren grafische kunstenaars, stripachtige taferelen, en ‘foto’s’ van plaatsen en gebeurtenissen die niet bestaan en nooit bestaan hebben.

Stable Diffusion is slechts één voorbeeld van een hele klasse AI­modellen die bedreven zijn in het omzetten van tekst naar beeld. Veel online diensten maken al gebruik van dergelijke modellen. In dit en de volgende artikelen laten we je in detail kennismaken met het boeiende en tegelijk zeer vermakelijke onder werp van AI­beeldgenerators.

In dit artikel bekijken we wat de AI­kunstenaars kunnen doen, wat de juridische implicaties van AIkunst zijn en hoe AI het werk van kunstenaars beïnvloedt. In het derde artikel van de reeks vergelijken we zes online beeldgenerators die we plaatjes hebben laten schilderen. Strikt genomen zijn Stable Diffusion en zijn soortgenoten niet elk één AI. In plaats daarvan zijn de ontwikkelaars erin geslaagd verschillende gespecialiseerde neurale netwerken op een nuttige manier met elkaar te laten samenwerken. In het laatste artikel van de reeks wordt het proces waarmee de systemen afbeeldingen genereren in detail uitgelegd.

DATABRON: INTERNET

Zoals alle opmerkelijke AI­prestaties van de afgelopen jaren werken beeldgenerators alleen zo goed omdat ze zijn getraind met immens grote datasets. Bedrijven als OpenAI en Google struinen het internet af op zoek naar afbeeldingen en bijbehorende tekstbeschrijvingen. Dit kunnen bijschriften zijn in online artikelen, beschrijvingen van kunstenaars op platforms als Instagram of ArtStation, of zelfs de inhoud van het alt­attribuut in de img­tag van een HTMLpagina. De beschrijvingen variëren sterk in kwaliteit. Soms parafraseren één of twee zinnen de beeldinhoud voor blinde websitebezoekers. Fotografen

geven soms details over de gebruikte camera en lens. Schilders noemen de titel van een afbeelding en documenteren of ze met olieverf of digitaal hebben gewerkt.

Soms kan het leermateriaal de AI echter op een dwaalspoor brengen. Tweets verbergen bijvoorbeeld soms grappen in het samenspel tussen beeld en tekst. Ironie, ontkenningen, spelfouten en vergissingen: er zijn veel manieren om een AI problemen te bezorgen.

De beknopte, soms tegenstrijdige en misleidende tekstbeschrijvingen zijn een van de redenen waarom het een wetenschap op zich is om formuleringen te vinden waarmee de AI’s afbeeldingen genereren die overeenstemmen met je eigen ideeën. De technische term voor dit proces is prompt engineering, omdat de ontwikkelaars van de AI­modellen de inputtekst ‘prompt’ noemen.

We hebben verschillende AI­beeldgenerators gevoed met tientallen prompts en onze ervaringen samengevat in het volgende artikel. Onze tips laten je zien waar je op moet letten bij het formuleren van aanwijzingen, om sneller behoorlijke resultaten te behalen met je experimenten met Stable Diffusion, Midjourney en meer.

BIJWERKINGEN

Talrijke andere problemen van de beeldgenerators houden verband met de trainingsdata en het verkrijgen daarvan. Ze reproduceren bijvoorbeeld sociale clichés die ze uit de data hebben geleerd. Wanneer de Engelse term ‘doctor’ werd ingevoerd, genereerden Dall­E, Midjourney en Stable Diffusion beelden van zowel mannelijke als vrouwelijke artsen. Wanneer ‘competent doctor’ werd ingevoerd, nam het aandeel

Dit is hoe Stable Diffusion zich ‘a fox astronaut with the cosmos reflecting on the glass of his helmet dreaming of the stars’ voorstelt.