Rabobank magazine winter 2015 by Folderplaats.nl BV

Dichterbij

MAGAZINE VOOR LEDEN VAN RABOBANK GELDERSE VALLEI WINTER 2015

GELDERSE VALLEI

3375

Klasse! Actie JFC »40

BARNEVELD

RENSWOUDE

WOUDENBERG

De Meerwaarde: school en bedrijf in één »25

Hardeman kiest voor kalveren en kippen »28

Ingrid en Marieke letten op de kleintjes »34

OM DE HOEK

2 GELDERSE VALLEI

Op zaterdag 10 en woensdag 14 oktober kwamen 2400 ouders met kinderen naar de Rabobank Spaardag bij SchatEiland Zeumeren. In dit grootste overdekte speelparadijs van Nederland hoefden de kinderen (en ouders) zich niet te vervelen. Zij konden schatgraven in het zand, met bestuurbare bootjes varen, klimmen en klauteren, geschminkt worden als een echte piraat en naar de show van Dieke de Scheepsjongen. FOTO: ESTHER LANGENBERG

3375

SPAARDAG BIJ SCHATEILAND ZEUMEREN IN BARNEVELD 3

GEURT BOON

VOOR WOORD

Directievoorzitter

DE JEUGD HEEFT DE TOEKOMST

e jeugd heeft de toekomst, luidt een bekend cliché. En de jeugd van tegenwoordig heeft ook interessante ideeën over die toekomst. Zij groeien op in een wereld waarin iedereen met iedereen verbonden is via sociale en andere netwerken. Alle kennis van de wereld is voor hen bereikbaar via hun mobiele telefoon. Zij zien om zich heen dat vaardigheden als ondernemerschap, creativiteit en probleemoplossend denken je net zo ver vooruit kunnen helpen in het leven als een goed diploma. Samen met hun onbevangen blik en rijke fantasie, vormt dit hun visie op de toekomst. In deze laatste editie van Dichterbij in 2015 staat de jeugd centraal. Zo ging een aantal leden van onze jongerenraad om tafel met mijn collega's Mariska en Alex. Om samen te praten over verschillende thema’s als onderwijs,

COLOFON Lokale redactie: Brigitte Veltman, Johan van Leijenhorst, José Verbeek, Daniëlle Stralen-v.d. Pol, Elena Pul, Rianne Mulder-Berkhof, Peter v. Koesveld, Marcel Geurtsen, Willeke v.d. Brink-v.d. Krol en Corinne Talapessy. Centrale redactie: Rabobank Nederland (Hans van Dijk) en MPG. Druk & handling: MPG. (Frank van der Kolk). Dichterbij is een uitgave van de Rabobank. Niets uit deze Dichterbij mag worden overgenomen, opgeslagen en/of verspreid op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van Rabobank. De Rabobank, MPG. en andere informatieleveranciers zijn niet aansprakelijk voor schade van welke aard ook als gevolg van onjuistheden in deze uitgave of in verband met het gebruik van deze uitgave. Stelt u geen prijs op de ontvangst van Dichterbij, dan kunt u dit doorgeven via coöperatie@gv.rabobank.nl.

4 GELDERSE VALLEI

arbeidsmarkt en voedselvoorziening. Samen met ouders, kinderen en andere partijen denkt de Rabobank mee over dit soort vragen, zoals u kunt lezen in dit nummer. Zo starten scholieren van het Johannes Fontanus College via Stichting Day for Change hun eigen onderneming. En worden leerlingen van de Meerwaarde opgeleid in de werkplaats van de Pon Dealer Groep. Lokaal helpen we mensen om zich te ontplooien en zelfredzaam te zijn. Dat aandeel in elkaar is al decennialang de kracht en ambitie van onze coöperatieve bank. Met onze coöperatieve structuur willen we die lokale kracht versterken, voor de generaties van nu en die van de toekomst. Ik wens u alvast een fijne kerst en een goede jaarwisseling en graag tot volgend jaar!

Kom ook naar de ledendagen in de Efteling, zie pag. 38.

Dichterbij GELDERSE VALLEI

TOEKOMST

8 10 14 16 18 22 32

Opgroeien met de Rabobank Dromen over 2050 Tips: eerste bijbaan KidsGeldWijs-App Scholieren met een eigen zaak Leren voor werk van de 21ste eeuw Studieschuld of slimme investering?

22 INFOGRAPHIC

Waar komt hagelslag vandaan? INTERVIEW

Ondernemen is kiezen INTERVIEW

Traject Parket kwam beter uit de crisis

3375

RUBRIEKEN

2 Om de hoek 6 Kort nieuws 17 Feiten: kinderen over duurzaamheid 21 Puzzel 31 Tweets tijdens onze ledenavond 34 Aandeel in elkaar: zakgeld 38 Ledenaanbiedingen 39 Column Marius Hovius 40 Bank voor de klas 5

KORT

Tehuisdoos

VAN THUIS NAAR TEHUIS Wanneer u binnenkort gaat verhuizen, krijgt u de tehuisdoos na afloop van een oriëntatie- of hypotheekgesprek bij de Rabobank.

verzamelt heel wat spullen in huis. Daarom helpen we u graag een handje als u gaat verhuizen. Stop de spullen die u niet meer gebruikt in de tehuisdoos en wij zorgen ervoor dat ze een nieuw thuis krijgen. Dit gebeurt via de ruim 40 winkels van kinderhulporganisatie Terre des Hommes, waar tweedehandsspullen worden verkocht. Met de opbrengst

steunt Terre des Hommes projecten in ontwikkelingslanden om kinderuitbuiting, zoals kinderarbeid en kinderprostitutie, te stoppen. Met uw spullen maakt u dus niet alleen iemand anders in Nederland blij, maar helpt u ook kinderen wereldwijd.

MEET & GROW

Automat als tapijttegel

vertollige tomatenvelletjes verwerken tot autodashboard en automatten als tapijttegels voor kantoren. Voorbeelden van kansen die circulair ondernemen biedt aan bedrijven. Dit levert meer op dan milieuwinst. Er liggen ook nieuwe zakelijke kansen voor ondernemers. Kansen om uw concurrentiepositie te verbeteren, nieuwe markten aan te boren en beschikbaarheidsrisico’s te verkleinen. Wat erbij komt kijken is te lezen in het ‘My 6 GELDERSE VALLEI

Circular Economy Journal’, te downloaden op www.rabobank.nl/ duurzaamondernemen of aan te vragen via duurzaamheid@rn.rabobank.nl. In het rapport vindt u praktische handvatten en inspirerende voorbeelden voor ondernemers. Wilt u verder aan de slag? De Rabobank biedt masterclasses circulair ondernemen en regionale workshops aan. Zo komt u in contact met andere ondernemers. Neem contact op met uw Rabobank voor meer info.

Bent u ondernemer en benieuwd naar uw financiële mogelijkheden? Heeft u extra kapitaal nodig voor uw groeiplannen of een overname? Bezoek de Rabo Meet & Grow-evenementen om uw plannen onder de aandacht te brengen bij financiers. Rabo Meet & Grow is een interactief evenement. Tijdens speeddates en inspirerende sessies leert u financiers kennen en zij u. De Rabobank organiseert de evenementen om ondernemers te helpen bij het realiseren van hun plannen.

BETALING ZELFDE DAG OP REKENING

Ik zeg maar Zoo - voor KiKa

teun jij KiKa ook met de aankoop van een leuk boek? Een aantal collega's van de Rabobank kreeg de opdracht een kinderboek te schrijven, met als resultaat: Ik zeg maar Zoo - voor KiKa. Een boek om voor te lezen, maar ook met verhaaltjes om zelf te lezen. De opbrengst van het boek

(7 euro per verkocht exemplaar) komt in zijn geheel ten goede aan KiKa, een goed doel dat onderzoeken steunt naar kinderkanker. Het boek is te koop met zowel een softcover (22,50 euro) als hardcover (27,75 euro). Bestellen kan via www.rabobank.nl/kinderboek.

De Rabobank schrijft betaalopdrachten naar andere banken dezelfde werkdag bij wanneer u die op werkdagen vóór 15.00 uur doorgeeft. Dit geldt voor betalingen naar banken in Nederland en banken in Europese (SEPA-)landen. Voorheen werden betaalopdrachten aangeleverd na 13.00 uur, pas de volgende dag verwerkt. Deze verbetering gaat in tussen 15 november en 31 december 2015.

TALENTEN IN DE GELDERSE VALLEI

Interactieve kliniek voor jongeren

CYBERPOLI

3375

n Nederland leven rond de driehonderdvijftigduizend kinderen en jongeren met een chronische ziekte of beperking. De Cyberpoli is een interactieve internetpolikliniek en ontmoetingsplaats. Jongeren kunnen daar informatie over hun ziekte vinden, chatten met lotgenoten of vragen stellen aan een team van professionele behandelaars en ervaringsdeskundigen. Daarmee helpt de Cyberpoli jongeren om beter om te gaan met hun ziekte. Het afgelopen jaar verdubbelde het aantal bezoekers tot een half miljoen in maar liefst vijftien verschillende Cyberpoli’s. Rabobank Foundation ondersteunt dit project, omdat het initiatief de zelfredzaamheid van deze groep kinderen bevordert, in een tijd dat er meer druk ontstaat op gezondheidszorg. Op cyberpoli.nl leest u hier meer over.

Onlangs organiseerde Rabobank Gelderse Vallei het Trainee Talenten Café bij Ina's Eetkamer in Barneveld. 19 belangstellenden hadden die avond een speeddate met een medewerker, manager en een directielid van de bank. De potentiële trainees bleken goed voorbereid en stelden veel vragen. We kijken terug op een informatieve en gezellige avond. Intussen zijn we druk bezig met de selectieprocedure.

G€LDWIJS Welzijn Barneveld biedt gastlessen G€ldwijs aan geschikt voor kinderen uit groep 8 in de gemeente Barneveld. De gastles wordt op school gegeven of de gastles wordt gecombineerd met een rondleiding op ons kantoor in Barneveld. Tijdens de rondleiding krijgen jongeren een kijkje achter de schermen van de bank. Door middel van een filmpje en quiz krijgen de jongeren meer informatie over geldzaken.

JONGEREN

DE BANK ZOEKT JONGEREN OP

Opgroeien met de Rabobank Kinderen zien tegenwoordig zelden nog een bank van binnen. Toch speelt de Rabobank op andere manieren nog steeds een rol tijdens belangrijke momenten in hun leven. TEKST: LIZANNE SCHIPPER FOTO'S: MONIQUE WIJBRANDS/SALTYSTOCK

arieke Zwart (38) herinnert zich nog goed hoe zij vroeger als klein meisje eens per jaar met haar moeder naar de Rabobank ging om daar haar volle Rabobank-spaarvarken te overhandigen aan de mevrouw achter de balie. ‘Zij kiepte de inhoud dan in een telmachine. En ik keek trots toe hoe al die muntjes die ík gespaard had met een kletterend geluid in verschillende kokertjes vielen. Het was best bijzonder om je eigen gespaarde geld op die manier aan de bank te overhandigen.’ Mariekes eigen kinderen komen zelden of nooit bij een bank. ‘Dat komt natuurlijk doordat ik zelf al mijn bankzaken tegenwoordig online regel. Veel gemakkelijker.’ Dat kinderen daardoor minder feeling hebben met de bank dan vroeger, is jammer, vindt Ellis Ramakers van Rabobank Nederland. ‘Dat is ook iets waar we bij de Rabobank over nadenken. Zij zijn immers onze klanten van de toekomst. Kinderen en jongeren zoeken ons niet meer op, dus zoeken wij

8 GELDERSE VALLEI

naar manieren om naar hen toe te komen. Door aanwezig te zijn op social media en websites bijvoorbeeld, en op school. We kijken goed naar de manier waarop kinderen en jongeren zich voorbereiden op financiële keuzes en proberen op die momenten een soort financiële gids voor hen te zijn.’ Als voorbeeld noemt Ramakers de website Girlscene.nl, waar veel jonge meiden zich laten inspireren op het gebied van beauty, mode en lifestyle. ‘Daar komt ook wel eens een vraag ter sprake als: “Hoe shop je je outfit voor Oud en Nieuw bij elkaar binnen je budget?” Hier geven wij dan, samen met de redactie, namens de Rabobank tips over. Op dezelfde manier bieden we studenten via studenten.net bijvoorbeeld vijf tips om hun studiekosten laag te houden. Wij merken dat zij voor dit soort vragen niet vanzelfsprekend de website van de Rabobank opzoeken, dus brengen wij de informatie op de plekken waar zij wel te rade gaan.’

Kinderen leren al vroeg hoe zij, met toestemming van hun ouders, de regie over hun bankzaken kunnen voeren.

3375

WAT KOST EEN KIND?

LEREN OMGAAN MET GELD Voor jongere kinderen zijn ouders vaak de belangrijkste raadgevers. ‘Het voorbeeld dat zij geven van hoe je met geld omgaat, is vaak doorslaggevend’, zegt Ramakers. Kinderen die al jong zelf leren kiezen waaraan zij hun geld uitgeven, komen later minder vaak in de financiële problemen. De Rabobank ondersteunt ouders in de financiële opvoeding met verschillende producten en diensten, zoals de KidsGeldWijs-app. Daarmee leren kinderen spelenderwijs te sparen voor doelen door geld te verdienen met kleine klusjes. Vanaf 9 jaar kunnen kinderen die een Rabo JongerenRekening hebben zelf geld opnemen en betalen met een eigen pinpas, uiteraard wél met toestemming van hun ouders. En zodra deze kinderen 12 jaar zijn, kunnen hun ouders voor hen online bankieren aanvragen. Zo kunnen zij al vroeg leren om zelf hun eigen bankzaken te regelen via internet of de Rabo Bankieren App.

‘Maar we komen ook langs op school via Bank voor de klas’, gaat Ramakers verder. ‘Dit is een onderdeel van de Week van het geld, die elk jaar plaatsvindt in maart. Enthousiaste medewerkers van verschillende banken geven dan een gastles, waarin zij leerlingen uit groep 6, 7 en 8 op een speelse manier geldwijs maken. Op die manier zijn we als bank ook echt zichtbaar voor jonge kinderen.’ Marieke Zwart: ‘Vroeger was de bank weliswaar een tastbaarder instituut, maar had je minder zicht op het geld wat daar op je rekening stond. Tegenwoordig kunnen kinderen met toestemming van hun ouders al vroeg de regie over hun bankzaken leren voeren via internet. Dat past bij de tijd waarin we nu leven.’

Eén kind kost gemiddeld 17 procent van uw inkomen. Bij meerdere kinderen gelden schaalvoordelen, zij kunnen spullen en kleding van elkaar overnemen, en ook een oppas betaal je maar één keer. Twee kinderen kosten samen gemiddeld 26 procent van het inkomen, drie kinderen 33 procent en vier kinderen 40 procent. Het gaat om het besteedbare inkomen, dus ook vakantiegeld, kinderbijslag en andere toeslagen. Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

"Persoonlijk contact blijft belangrijk.â&#x20AC;?

IN GESPREK MET ELKAAR

ONBEKENDE TOEKOMST

Dromen over 2050

Nederland in 2050. Hoe ziet de samenleving er dan uit? Vier leden van de jongerenraad en twee directieleden dromen hardop met elkaar. TEKST: G2O RECLAMEBUREAU FOTO'S: MOOIMERK

3375

elfrijdende auto’s brengen ons van A naar B. We regelen onze zaken via onze hologrammen. De zorg wordt uitgevoerd door robots. Intussen hebben we steeds meer tijd over voor leuke dingen. Of raken we juist het contact met elkaar kwijt? Bestaat cash geld nog wel? En winkelstraten, bestaan die nog wel? En wat is de functie van de bank over 35 jaar? Denken en dromen over 2050 is kijken in een onbekende toekomst, ontdekken directeur bedrijfsmanagement Alex van Boom, directeur bedrijven Mariska de Kleijne en jongerenraadleden Jarne Vermeer, Bart van der Pol, Jonathan Mulder, Ruth Bos en Adian Herf. Om duidelijk te maken waar zij aan denken bij die toekomst, kiezen ze een kernbegrip uit een stapel van 24 kaartjes. “Wat mij betreft zijn idealisme en een betere wereld kernbegrippen.” Alex steekt zijn kaartje omhoog. “Zoals de wereldbevolking nu groeit en 11

zoals we nu met de wereld omspringen, kan het niet doorgaan. Ik droom van een wereld die in balans is, waar mensen gezond en duurzaam en in harmonie met de natuur leven.” Jonathan (25), in het dagelijks leven assistent accountant, deelt de droom van Alex. “Maar zijn we wel bereid om concessies te doen? Laten we bijvoorbeeld de kledingwinkels met onverantwoord geproduceerde kleding links liggen of kiezen we toch voor een aantrekkelijke prijs? En welke afspraken maken we wereldwijd met elkaar? Ik heb niet voor niets het kaartje orde en structuur gekozen. We zullen daar denk ik steeds meer behoefte aan hebben, maar het is de vraag of we dat met steeds meer afspraken en toezichthoudende commissies voor elkaar krijgen.” De 30-jarige Bart herkent zich in wat Alex en Jonathan zeggen. In het dagelijks leven houdt hij zich bezig met de aanleg van glasvezel. Met de infrastructuur van de toekomst dus. “Door alle technologische ontwikkelingen is er heel veel mogelijk. Dat hult zich in een digitale wolk. De verantwoordelijkheid en het eigenaarschap zijn onduidelijk. We hebben regels nodig. En de goede moraal. Dat vooral. Daarom heb ik gekozen voor moraal als begrip.” Als Jarne -29 jaar en accountant- aan 2050 denkt, brengt hij een behoefte naar voren. “Ik heb gekozen voor de begrippen veilig en beschermd. Het is belangrijk dat we zorgeloos en geborgen kunnen leven. Dat past bij mijn persoonlijke droom: dat iedereen een veilig en zelfstandig leven kan leiden.” Daarnaast heeft Jarne het kaartje met ‘bezit’ opzij gelegd. “Ik denk dan vooral aan de oudedagsvoorzieningen, die steeds verder uitgekleed worden. We zullen zelf dingen moeten regelen.” Dat is precies de zorg van Adian (28), die stedenbouwkunde studeerde en parttime in een supermarkt werkt. “Ik heb Indonesische roots. Daar hoort een hechte familieband bij. Dus ook zorgen voor je ouders en familie als ze ouder worden of het moeilijk hebben. Dat mogen we niet kwijtraken. Daarom heb ik als begrippen warm en zorgzaam gekozen.” Mariska herkent zich in wat Adian zegt. “Ik hoop

12 GELDERSE VALLEI

3375

dat we in 2050 nog wel persoonlijk contact met elkaar hebben. Daar haal ik zelf zoveel plezier uit. Tegelijk vind ik het prachtig wat de technologie allemaal mogelijk, efficiënter of leuker maakt. Daarom heb ik ontdekken, nieuwsgierig en vooruitgang gekozen. Die zitten in onze genen. We zijn een open landje, met veel creativiteit en denkkracht. Daar komt vast nog meer moois uit.” Als het gaat over creativiteit, ziet Ruth Bosch (26) als calculator bij een staalconstructiebedrijf, genoeg mogelijkheden. “Ik heb creatief en fantasie, mooi en schoonheid gekozen als begrippen. Laten we het kunstige, de creativiteit, niet uit onze oplossingen te halen. Daar moet Nederland toe in staat zijn. Kijk maar naar de geschiedenis, hoe we ons eigen mooie land als het ware geschapen hebben. Dat geeft me wel vertrouwen richting 2050.” Maar hoe ziet het Nederland van 2050 er dan precies uit? Niemand die het weet. “Denken jullie dat er nog winkels zijn?”, vraagt Alex de groep. Alleen niche winkels waar je met je zelf-

rijdende auto naar toe gaat, denken de meesten. Winkeliers die iets toevoegen met hun assortiment of met hun expertise houden toekomst, vermoeden de jongeren. Maar of er in 2050 nog winkelstraten bestaan? Alex werpt nog een vraag op. “Wat denken jullie van de bank in 2050? Wat voor functie heeft die dan? Zijn we nog steeds degene die het geld eerst ophaalt bij de spaarders en dan uitleent, of werken we meer vanuit de vraag?”“De bank zal altijd de expert blijven tussen de spaarders en degenen die krediet nodig hebben”, denkt Bart. “Misschien dat crowdfunding zelfs een taak wordt van de bank”, droomt Mariska hardop. “Ik verwacht dat zelfs wel een beetje. Zeker als het gaat over complexere projecten. Dat heeft te maken met onze expertise. Daar zullen we het verschil mee blijven maken. Al worden veel processen gedigitaliseerd, het persoonlijke advies zal blijven. Daar zullen mensen ook dan nog steeds voor willen betalen. Omdat het hen helpt betere beslissingen te nemen.” 13

BIJVERDIENEN

Natuurlijk, een bijbaan neem je in de eerste plaats om geld te verdienen. Waar moet je rekening mee houden als je aan de slag gaat? En hoe vind je zo’n bijbaan? TEKST: LIZANNE SCHIPPER FOTO'S: ROOS KOOLE

Tips en trucs voor het eerste bijbaantje

Bij de scholieren van vijftien en zestien jaar is dat zelfs 56 procent, aldus het Nibud. Dus je hebt wel concurrentie. Vraag overal rond, schakel bij je zoektocht naar leuk werk ouders, vrienden én sociale media in. Check de lokale kranten, het prikbord bij de supermarkt en het uitzendbureau. Voor handige tips en linkjes kun je ook terecht op B.O.E.G., de jongerenwebsite van de Rabobank (baasovereigengeld.nl).

inancieel op eigen benen staan begint met een bijbaan. Sta je te trappelen? Je kunt vanaf je dertiende aan de slag. Check voor alle regels de site van budgetvoorlichtingsbureau Nibud, bij de pagina: baantjes. Daar kun je vinden wat voor jouw leeftijd het minimumloon is, lijstjes met de populairste baantjes per leeftijd, hoeveel uur je mag werken, wanneer en welk soort werk je mag doen. Een voorbeeld: als 15-jarige (minimumloon: 2,75 euro per uur) mag je twee uur werken op een schooldag, acht uur op een vrije dag en bij elkaar hooguit twaalf uur per week. Uiterlijk om zeven uur ’s avonds moet je stoppen. En in de vakantie mag je maximaal veertig uur per week werken, niet meer dan vijf dagen achter elkaar.

ZOEKTOCHT NAAR HET BESTE BAANTJE Je bent niet de enige die de kassa hoort rinkelen. 33 procent van de scholieren van dertien en veertien jaar heeft een bijbaan. 14 GELDERSE VALLEI

EXTRAATJE VAN DE BELASTINGDIENST Een extra zakcentje is natuurlijk niet mis. Vergeet alleen niet dat je elk jaar belastingaangifte moet doen. Dat klinkt vervelender dan het is. Even puzzelen, maar het grote voordeel is: je krijgt geld terug. Jouw baas heeft namelijk belasting en sociale premies ingehouden op jouw loon, dat heet de loonbelasting. Daarbij is er vanuit gegaan dat je fulltime werkt, wat niet zo is. Check de site van de Belastingdienst voor een simpele berekening van hoeveel je terugkrijgt . Je kunt er ook voor kiezen de belasting meteen met je loon mee te laten uitbetalen, dan heb je het sneller (via de studenten- en scholierenregeling). Volgens de Belastingdienst krijgen scholieren met een vakantiebaan of bijbaantje gemiddeld 250 euro terug. Altijd mooi meegenomen.

Top-5 bijbaantjes

3375

Tarieven voor 14- en 15-jarigen. 1. Horeca: € 3,70 per uur. Onder de 16: alleen afwassen. 2. Krantenwijk: € 5 per uur. Vroeg opstaan! 3. Winkel: € 3 per uur. Veel contact met mensen. 4. Supermarkt: € 3,50 per uur. Onder de 16: alleen vakkenvullen. 5. Oppassen: € 3,50 per uur. Ideaal voor achterstallig huiswerk. bron: Nibud

TEST

DOOR U GETEST: KIDSGELDWIJS-APP TEKST: ANNETTE PRINS FOTO: MARIKE KNAAPEN

e KidsGeldWijs-App leert kinderen spelenderwijs omgaan met geld. Maar de app ondersteunt ook ouders bij de financiële opvoeding. In de KidsGeldWijs-App kunnen kinderen contracten afsluiten met hun ouders of grootouders voor klusjes, het verdiende geld ‘breken’ in verschillende muntjes en die verdelen over spaarpotten. Om te onderzoeken hoe de KidsGeldwijs-App gebruikt en ervaren wordt, liet de Rabobank de app testen door een panel van kinderen én hun ouders. ‘De kinderen zijn enthousiast over de spelelementen’, vertelt Ellis Ramakers, Marketingmanager Jonge Klanten bij Rabobank Nederland. ‘Ze zijn heel creatief in het verzinnen van klusjes, en hoe ze daar zo veel mogelijk mee kunnen verdienen. Vijftig cent voor het vuilnis buiten zetten bijvoorbeeld. Met de app kunnen zij het geld fictief in een spaarpot doen. Kinderen kunnen straks met de app ook controleren of de bankbiljetten in hun spaarpot echt zijn.’ De KidsGeldWijs App is bedoeld om de dia16 GELDERSE VALLEI

loog tussen ouders en kinderen over geld verdienen, uitgeven en sparen levendig te houden. In de praktijk blijken ouders echter één of twee keer met het kind mee te kijken. Om ouders meer te betrekken bij de app is het ouderprofiel zo aangepast dat zij het zakgeld, notificaties of andere zaken eenmalig kunnen instellen zodat zij een bericht ontvangen wanneer het kind bijvoorbeeld een spaardoel heeft bereikt. Het testpanel had tot slot één grote wens: een link met de realiteit. De KidsGeldWijs-App is vooral een fictieve omgeving. Ramakers: ‘Vanaf begin 2016 kan het kind een munt in de gleuf duwen van een echte spaarpot die het geld kan optellen en online verwerken, zowel fysiek als online. We onderzoeken ook de mogelijkheden om het saldo van TopKidRekeningen in de app te tonen. Dat is lastig, omdat bankrekeningen zich in een streng beveiligde omgeving bevinden. Hiervoor zullen we snel een oplossing vinden.’

UX CENTER De Rabobank vindt het belangrijk om klanten te betrekken bij de ontwikkeling van producten en diensten. Het UX Center speelt een belangrijke rol bij het onderzoek naar de beleving en de gebruiksvriendelijkheid hiervan. Daarnaast maken we gebruik van lokale klantenpanels. Leden van deze panels krijgen regelmatig het verzoek om via internet aan een onderzoek mee te werken. Een ideale manier om uw mening over onze bank en dienstverlening te geven.

FEITEN

Hoe denken kinderen en jongeren tussen negen en achttien jaar over duurzaamheid? Hoe duurzaam gedragen zij zich? ONDERZOEK NCDO 2013 EN KALEIDOS RESEARCH 2014

3375

ALS WIJ BOONTJES ETEN DIE UIT AFRIKA KOMEN, KOST DAT DAAR SCHOON DRINKWATER, WEET 25% VAN DE KINDEREN. /// 33% VAN DE KINDEREN MAAKT ZICH ZORGEN OF ER IN DE TOEKOMST NOG GENOEG ETEN EN WATER IS VOOR IEDEREEN. /// 88% VAN DE JONGEREN EET HEEL VAAK VLEES. /// JONGEREN KOPEN LIEVER NIEUWE DAN TWEEDEHANDSSPULLEN. /// 67% VAN DE JONGEREN GAAT LIEVER OP DE FIETS DAN MET DE AUTO.

ONDERNEMEN

Jongeren zijn high potentials als het gaat om ondernemen. Om hun interesse aan te wakkeren, is de Rabobank betrokken bij verschillende initiatieven. TEKST: PETER STEEMAN FOTO'S: ROOS KOOLE, ERIK VAN DER BURGT

JONGE HONDEN

De directeur zit nog op school H

et afgelopen jaar schreven vijfduizend ondernemers jonger dan twintig jaar zich in bij de Kamer van Koophandel. In 2013 waren dat er nog 4500. Een ontwikkeling waar Nederland op termijn de vruchten van kan plukken. Uit een studie van Ernst & Young (2010) blijkt dat de meest succesvolle bedrijven getypeerd worden door snelheid, flexibiliteit en innovatie. En voor die eigenschappen geldt: hoe jonger, hoe beter. Kinderen zijn bijvoorbeeld al op jonge leeftijd initiatiefrijk en creatief. NASA zocht begin jaren zestig creatieve ingenieurs. Daarvoor ontwikkelden ze de paperclipproef. Driehonderdduizend kandidaten kregen de opdracht zo veel mogelijk toepassingen te bedenken voor een paperclip. Slechts 2 procent viel in de categorie supercreatief. Later werd de test door een onderzoeker herhaald met vijfjarigen. De uitkomst was verrassend: 98 procent was supercreatief. Jongeren laten kennismaken met ondernemen is een tweesnijdend mes. Het stimuleert de

18 GELDERSE VALLEI

innovatie-economie. De recente geschiedenis leert dat start-ups kunnen groeien met een duizelingwekkende dynamiek. Denk alleen maar aan Google of Facebook. GOEDE START Naast die voordelen geeft ondernemen jongeren zelf ook een goede start. Wie op jonge leeftijd ervaring opdoet met ondernemen is proactiever, creatiever en weet beter waar hij goed in is. Om die reden participeert de Rabobank in een aantal initiatieven. Het project ZomerOndernemer helpt jongeren die tussen de 15 en 22 jaar oud zijn met het opzetten van een eigen bedrijf tijdens de zomervakantie. Het idee voor het project komt oorspronkelijk uit Zweden. Daar werd het in korte tijd heel populair en nemen inmiddels vijftig gemeentes deel aan het initiatief. In Nederland is de Rabobank betrokken bij het project, dat sinds 2010 ieder jaar in de zomer plaatsvindt in verschillende regioâ&#x20AC;&#x2122;s. Alles wat de deelnemers nodig hebben is een

3375

Dennis Voorn (13)

goed idee. Deelname aan het project is gratis. Ze krijgen begeleiding, een verzekering en startkapitaal. In de eerste week is er een driedaagse training. Daarna komen de ondernemers in spe wekelijks bij elkaar, voor een spreekuur en workshops met professionele ondernemers. Aan het einde van het project, dat vier tot zes weken duurt, presenteren de deelnemers hun onderneming tijdens een slotbijeenkomst. Ongeveer 70 procent blijft na het afsluiten van het project doorgaan met het bedrijf. In Flevoland wordt met het project Pak je Kans dit jaar op eenzelfde manier een springplank naar het ondernemerschap geboden voor werkloze jongeren tussen de 18 en 27 jaar. Ook hier zorgen coaches en een startkapitaal voor het momentum. Voor basisschoolleerlingen van groep acht in de Zaanstreek is door Rabobank Zaanstreek samen met adviesbureau Enforz een masterclass Ontluikend Ondernemerschap ontwikkeld. De leerlingen worden tijdens de acht lessen

YouMedia Network Dennis helpt mensen met het bekender maken van hun YouTube-kanaal. ‘Dat kunnen bedrijven zijn, maar ook een vlogger. Op mijn elfde begon ik op You-Tube met het maken van banners, logo’s en intro’s. Op een gegeven moment had ik een community van drieduizend mensen. In maart 2015 is het echt als bedrijf gestart. Inmiddels heb ik ook een officiële samenwerking met Google en You-Tube. Je krijgt dan een speciaal account waardoor klanten met een Youtube-kanaal zich bij mij kunnen aanmelden. Door het starten van een bedrijf ben ik wel veranderd. Ik praat bijvoorbeeld netter omdat ik veel met volwassenen praat. Op dit moment steek ik er meer geld in dan dat ik ermee verdien, maar dat vind ik niet erg. Dertig uur per week ben ik met YouMedia Network bezig. Daarnaast zit ik in de brugklas van de Mavo. Soms moet ik vrij vragen, omdat ik gevraagd word om een zaal met ondernemers toe te spreken. Dat kost mij niet zo veel moeite. Toen ik voor de klas mijn verhaal moest doen, vond ik het veel moeilijker. Je klasgenoten kennen je het beste.’

‘Soms moet ik vrij vragen’

uitgedaagd om ideeën aan te dragen voor het starten van een onderneming, zoals een winkel, fabriek, restaurant of adviesbureau. Ook moeten ze een concreet businessplan bedenken en dit presenteren aan een deskundige jury. ONGELOFELIJKE DRIVE Een vruchtbare voedingsbodem alleen is nog geen garantie voor succes. Uit onderzoek blijkt dat 60 procent van de bedrijven die starten na vijf jaar niet meer bestaat. Om de slagingskans te verhogen, is de Rabobank in samenwerking met MKB-Nederland vier jaar geleden gestart met The Next Entrepreneur (TNE). ‘Het is geen event dat zich uitsluitend op heel jonge ondernemers richt, maar ze zitten er wel bij’, aldus Richard Freriks, marketingmanager Bedrijven van Rabobank Nederland. ‘Wat de deelnemers gemeen hebben, is creativiteit en een ongelofelijke drive. Jonge ondernemers onderscheiden zich door het gemak waarmee ze social media gebruiken voor hun plannen. Daardoor hebben ze weinig financiering nodig om hun doelgroep te bereiken.’ NIETS WINNEN IS OOK WINST TNE biedt kennis, inspiratie en een netwerk. De inspiratie kunnen deelnemers bijvoorbeeld opdoen tijdens het Next Entrepreneur Event dat een keer per jaar plaatsvindt. Daar worden presentaties en workshops gegeven. Wie meer wil weten over de fijne kneepjes van het ondernemen kan zich inschrijven voor TNE Academy. Jaarlijks maken zo’n vijfduizend startende ondernemers gebruik van die mogelijkheid om hun kennis bij te spijkeren. Daarnaast biedt de TNE Award ambitieuze startende ondernemers hun propositie te toetsen aan een professionele jury. Deelnemers moeten een ondernemersscan invullen: een vragenlijst over het idee en een financiële onderbouwing. Wie eenmaal geselecteerd is voor de top 50 wordt door een commissie van deskundigen beoordeeld. De beste vier worden door een vakjury gewogen. Zeshonderd inzendingen dingen jaarlijks mee naar de prijs: een startkapitaal van 12.500 euro. Maar wie naast de hoofdprijs grijpt, gaat niet met lege handen naar huis. Freriks: ‘De selectie en de vragen dwingen de deelnemers na te denken over hun bedrijfsvoering. Ook als je niets wint, is dat winst.’

20 GELDERSE VALLEI

‘Het speuren naar oude fietsen is leuk’

Willem van Binsbergen (14) Willem’s Vintage Bikes Het speuren naar oude fietsen en ze opknappen, begon bij toeval. ‘Mijn vader had een oude racefiets die we samen opknapten toen ik tien jaar was. Daar deed ik een maand over, maar ik vond het heel leuk. De volgende oude fiets die ik opknapte verkocht ik via Marktplaats. Ik zag ineens handel. Nu werk ik zo’n vier dagen in de week aan oude fietsen. Het voelt niet als werken. Op dit moment heb ik zo’n tachtig fietsen. Samen met mijn vader gaan we eens in de twee maanden naar België en

Frankrijk op zoek naar oude fietsen. Dat speuren is leuk. Laatst zag ik in Frankrijk een mooie Peugeot-racefiets uit 1980 bij een berg schroot staan. Die kreeg ik zo mee. Op school zit ik altijd te dromen, maar sinds ik in 2013 met dit bedrijf begon, heb ik veel bijgeleerd. Hoe je telefoongesprekken voert met buitenlandse klanten, onderhandelt over de prijs en zorgt dat je winst maakt. In dat soort situaties helpt het dat ik ouder lijk. Mensen schatten mij meestal 17 jaar.’

‘Eerst moesten mensen zes weken op hun muts wachten’ Joep van Damme (15) Joep Cool Wool Design De eerste muts die hij breide, verkocht hij als grapje aan zijn opa. ‘Omdat ik de muts wel cool vond, maakte ik een Facebook-pagina. Daar kwamen al vrij snel bestellingen op binnen. Het bedrijf startte in 2013. Echt hard ging het toen ik werd geïnterviewd door de regionale krant en het Jeugdjournaal. Ik drukte na die uitzending op refresh op mijn Facebook-pagina en had gelijk twintig bestellingen. Dat vond ik wel mooi, maar mijn vader is ondernemer en waarschuwde mij: dit gaat je veel tijd

kosten. In het begin hanteerde ik geen levertijd. Mensen moesten zes weken op hun muts wachten. Ik ging ’s nachts om twee uur naar bed en om zeven uur weer op om naar school te gaan. Nu ben ik aan het voorproduceren voor komende winter. Als andere kinderen afspreken met elkaar ben ik bezig met dit bedrijf. Ik denk ook na over het uitbesteden van werk naar het buitenland. Mijn vader bekijkt voor mij de mogelijkheden. Inmiddels gaat het niet meer om het breien. Ik wil het bedrijf zien groeien.’

Oplossing De oplossing van de vorige

PUZZEL

keer is: 'zekerheid'.

Maak kans op een Rabobank USB geheugen Hockeystick.

3375

ZWEEDS RAADSEL De omschrijvingen van de puzzelwoorden staan in de vakjes aangegeven. De pijl geeft aan waar u het woord moet invullen. De letters in de vakjes met de cijfers 1 tot en met 8 vormen samen de oplossing. Mail voor 1 januari 2016 uw oplossing naar: coรถperatie@gv.rabobank.nl of stuur het op per post: Antwoordnummer 48, 3770 VE Barneveld (postzegel niet nodig)

TOEKOMST

Door digitalisering en robotisering verandert ons werk in een rap tempo. Hoe kunnen werknemers en scholen zich hierop voorbereiden? TEKST: PETER STEEMAN FOTO'S: ARJEN BORN (ILLUSTRATIES), RENE FOKKINK (FOTO)

HOE TECHNOLOGIE ONS WERK VERANDERT

Skills uit de 21e eeuw gevraagd! H

et onderwijs staat voor de uitdaging dat scholen kinderen moeten voorbereiden op banen die nog niet bestaan. Zij zullen technologie gebruiken die nog niet is uitgevonden, om problemen op te lossen die nu nog onbekend zijn. Voor wie dat redelijk voorbarig klinkt, geeft het volgende stof tot nadenken: wie tien jaar geleden op school zat, werd niet opgeleid tot beroepen als socialmediaspecialist, ontwikkelaar van besturingssystemen voor smartphones of videoblogger. Aan de andere kant is het algemeen aanvaard dat administratieve en routinematige taken steeds meer overgenomen worden door computers en robots. Uit onderzoek blijkt inmiddels dat ook banen in de dienstensector kwetsbaar zijn. Denk daarbij aan winkelpersoneel, helpdeskmedewerkers en zelfs chauffeurs. Door patroonherkenning, big data en robotisering, kunnen computers en drones steeds meer complexe handelingen uitvoeren. Vaak goedkoper en effectiever dan mensen dat kunnen.

22 GELDERSE VALLEI

Voor futuroloog Marcel Bullinga is het een uitgemaakte zaak. ‘Al onze beroepen gaan de komende decennia veranderen of verdwijnen. De robotisering van de maatschappij gaat veel verder dan het automatiseren van eenvoudige handelingen. Neem een beroep als journalist. In de toekomst weet hij dankzij big data niet alleen precies wat de behoefte is van zijn lezers, maar veel van zijn artikelen worden ook door een nieuwsrobot geschreven. Dat geldt voor veel van de huidige beroepen. Ze zijn er straks niet meer of ze zijn radicaal veranderd. Een postbode kan dan aan de slag als zorgbode, iemand die ouderen bezoekt. Zijn toegevoegde waarde is namelijk niet het bezorgen van post, maar dat hij de buurt kent.’ ROBOTCOACH Het toekomstbeeld dat Bullinga schetst, biedt weinig ruimte voor traditioneel onderwijs. ‘We hoeven steeds minder te leren en te weten om steeds meer te kunnen. De lesstof van vakgerichte opleidingen wordt

Kist vol competenties

3375

De zogeheten 21st century skills of life long learning competencies zijn belangrijke competenties om goed te kunnen functioneren in de toekomstige kennissamenleving. Denk daarbij aan probleemoplossend vermogen, creativiteit, kritisch denken, communiceren, sociale en culturele vaardigheden, samenwerken en ICT-geletterdheid.

steeds korter houdbaar. Onderwijs moet veel meer geïndividualiseerd worden. Virtueel onderwijs gaat groeien, waar leerlingen in een game-achtige omgeving worden uitgedaagd om zich te ontwikkelen. Scholen moeten zich afvragen welke vaardigheden toekomstbestendig zijn. Dat gaat om creativiteit, leiderschap, maar ook het omgaan met apparaten. Snappen hoe je ze moet gebruiken. Je moet je richten op nieuwe beroepen. Misschien ben je over tien jaar wel robotcoach, omdat we in de toekomst steeds meer gemengde banen krijgen waarin een robot een deel van het werk doet. Zo’n coach kan die gemengde werkomgevingen begeleiden.’ Niet alleen jongeren, ook volwassenen zullen zich moeten afvragen wat hun werk voor toegevoegde waarde heeft en continu open moeten staan voor innovatie, stelt Bullinga. ‘We moeten ophouden ons te laten verrassen. Wie zich verzet tegen dit toekomstbeeld, is niet anders dan de kaarsenmakers die in de negentiende eeuw protesteerden tegen de komst van elektriciteit.’ LUISTEREN Als sectormanager onderwijs bij de Rabobank heeft Menno van Noort veel contact met onderwijsbestuurders. Ook hij ziet de verschuiving van kennis naar vaardigheden. ‘Onze eigen adviseurs aan de balies van de lokale kantoren waren vroeger financieel opgeleide mensen. Tegenwoordig komen ze van de hogere hotelschool. Wat ze hebben

‘Al onze beroepen gaan de komende decennia veranderen of verdwijnen’

24 GELDERSE VALLEI

geleerd, is om gastheerschap in praktijk te brengen. Dat is een competentie die veel duurzamer is dan kennis. Kennis blijft belangrijk, maar dat spijkeren we via opleidingsprogramma’s wel bij.’ Om vraag en aanbod naar arbeid beter op elkaar te laten aansluiten, moet de samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven beter, vindt Van Noort. ‘Een goed voorbeeld zijn de kennisclusters waarvan de eerste in de jaren negentig werden gevormd. Brainport regio Eindhoven is zo’n kenniscluster waar universiteiten, technologiebedrijven en overheid op één plek samenwerken. Een ander voorbeeld is een academisch ziekenhuis waar studenten vanuit de praktijk worden opgeleid. Dat is niet alleen een model voor wetenschappelijk onderwijs. Een mbo-opleiding in Brabant die leerlingen opleidt voor een carrière in de retail, heeft samen met ondernemers een eigen winkelconcept ontwikkeld waar leerlingen hun kennis in praktijk brengen. De hele buurt doet daar zijn boodschappen. Daarvoor moet je als onderwijsbestuurder wel de grenzen van het systeem durven op te zoeken. Je bent dan geen onderwijsinstelling meer maar een bedrijf en wordt ook door de overheid zo behandeld.’

"School en bedrijf in één. Het

3375

onderwijs van de toekomst.”

VERPLEGEN OP AFSTAND Voor scholen is deze tijd bijzonder uitdagend, verzekert Fred van der Westerlaken, bestuursvoorzitter van de Onderwijsgroep Tilburg. ‘Lag het zwaartepunt in de opleiding tot verpleegkundige vroeger bijvoorbeeld altijd op de zorg, nu zie je dat er naast de zorg steeds meer ICT-vaardigheden gevraagd worden. En het tempo waarin nieuwe ontwikkelingen zich aandienen, is veel hoger. Vroeger had je drie jaar de tijd om een curriculum voor te bereiden en kon je daar zeven jaar mee vooruit. We moeten sneller kunnen inspelen op ontwikkelingen. Op dit moment werken onze docenten en mensen uit het bedrijfsleven samen in zogenaamde werkateliers. Daar stellen we de vraag: hoe ziet de wereld er over drie jaar uit? Hoe kun je dat vertalen in een lesprogramma? We zetten steeds meer in op vaardigheden waarmee je zelf kennis opdoet. Hoe leer je wat betrouwbare kennis is? Hoe stel je zelf een betrouwbaar curriculum samen? Ook mbo-leerlingen moeten zich na hun opleiding blijven ontwikkelen. Zo wordt het analytisch vermogen van mbo-leerlingen steeds belangrijker. Mijn huis zit vol domotica. Al die apparatuur wordt door een installateur op afstand gemonitord. Ook in de zorg moeten verpleegkundigen steeds vaker op afstand hun werk doen. Daarvoor moet je goed kunnen luisteren om de situatie in te schatten.’ SCHOENEN Leonard Geluk, bestuursvoorzitter van De Haagse Hogeschool, ziet een omslagpunt. ‘Scholen moeten veranderen. Van oudsher moeten hbo-opleidingen studenten opleiden tot goede vakmensen, zorgen dat ze een onderdeel vormen van de samenleving en als mens sterk in hun schoenen staan. In het verleden lag de focus vooral op het eerste. Nu wordt het derde steeds belangrijker. Hoe kunnen we meer aandacht besteden aan de persoonlijke ontwikkeling? Dat wordt de uitdaging. De vakgerichtheid blijft belangrijk, je hebt kennis nodig om mogelijkheden te zien. Uit een recent rapport van McKinsey naar de vaardigheden die werkgevers belangrijk vinden, blijkt dat werkethiek op de eerste plaats komt. Daar valt nog een wereld te winnen. Dan moet je meer denken aan een-op-eencoaching. In het bedrijfsleven werkt men met persoonlijke ontwikkelplannen. Dan kijk je naar competenties. Zo’n aanpak zou je voor onderwijs aan studenten ook moeten ontwikkelen.’

School en bedrijf in één Dat alle technologische en maatschappelijke ontwikkelingen gevolgen hebben voor het onderwijs, is voor Kees Heek, directeur van vmbo De Meerwaarde in Barneveld, geen vraag.

Als visionair leider van een grote school is Heek gewend kritisch na te denken over de rol en betekenis van het onderwijs. “We zijn niet meer het instituut waar je van een man voor de klas en uit een boekje de feiten leert. Natuurlijk blijft elementaire kennis belangrijk. Rekenen, wiskunde, talen, dat soort vakken. Maar het onderwijs zal er in 2050 heel anders uit zien.” De samenwerking met bedrijven zal veel belangrijker worden, denkt Heek. “Je zult steeds twee typen kinderen houden. Degenen die zich thuis voelen in de theorie en degenen die vooral leren door doen. Dat blijft. Toch denk ik dat een groot deel van het onderwijs ín de bedrijven gaat plaatsvinden. Omdat je daar de cruciale vaardigheden opdoet. Daarom zijn wij als school nu al de samenwerking aan het opzoeken.” Heek laat graag zien hoe De Meerwaarde die gedachte concreet maakt. In de school is een werkplaats van de Pon Dealer Groep gevestigd, waar leerlingen worden opgeleid tot automonteur. “Hier staan ze te sleutelen aan auto’s van klanten. Over verantwoordelijkheidsgevoel gesproken. Als hun vieze handen aan hun overall afvegen, krijgen ze gelijk een standje van de monteur van Pon. Zo leren ze met kritiek omgaan. En als de klant de auto komt halen of brengen, leren ze vanzelf wat klantvriendelijkheid en goed communiceren is. Prachtig toch? School en bedrijf in één. Het onderwijs van de toekomst.”

3375

INTERVIEW

Als ergens de veranderingen groot zijn, is het de agrarische sector. Boer zijn betekent meer dan ooit keuzes maken. Harmen Hardeman kiest voor optimaliseren, in plaats van groeien. TEKST: G2O FOTO'S: MOOIMERK

Ondernemen is kiezen

oals talloze boerenbedrijven was ook de boerderij van de familie Hardeman aan de Hopeseweg in Renswoude in 1983 een gemengd bedrijf. Wat melkvee, een paar honderd mestvarkens en fokzeugen. Henk Jan Hardeman (55) kreeg het bedrijf van de ene op de andere dag in handen, nadat zijn vader plotseling overleed. “Eigenlijk was er geen keus. Ik nam het bedrijf over, terwijl ik daarnaast bleef werken voor mijn baas. Ik kon als jonge vader m’n gezin niet onderhouden van alleen de boerderij.”

3375

Een van beiden De jaren daarop stond Hardeman voor de keus. “Een boerenbedrijf runnen én daarnaast werken, is niet te doen. Ik moest kiezen. Het was een van beiden.” Hardeman koos voor het boerenbedrijf, maar besloot wel de koers te wijzigen. Hij hield alleen de mestvarkens en de melkkoeien en ging 18.000 pekingeenden 28 GELDERSE VALLEI

houden voor de vleesverwerkende industrie. “Dat bleek een goede beslissing. Die markt was erg goed. Ik heb een aantal jaren uitstekend gedraaid.” Legkippen Het boerenleven zou echter het boerenleven niet zijn, als zich niet de volgende verandering meldde. “De eenden mochten niet meer buiten verblijven. Dat was een nieuwe regel. Dus moest ik twee stallen bouwen. Dat was in 1991. In 2000 ging het niet meer met de eenden. Die markt zakte volledig in. Dus moest ik weer wat anders prakkiseren.” Hardeman verkocht zijn melkquotum en maakte de bestaande stallen geschikt voor legkippen. Strengere milieueisen en dunne marge waren oorzaken om te stoppen met de varkens in 2011. Witvlees kalveren Inmiddels meldde zoon Harmen (29) zich in het bedrijf. Hij was al de vaste rechterhand bij het

3375

melken en van de negen kinderen de enige die echt verder wilde in het boerenbedrijf. “Toch kwam het er nog niet van om in het bedrijf te stappen. Ik wist ook eigenlijk niet precies wat ik wilde. Ik was kraanmachinist, en dat beviel me aanvankelijk best. Toch bleef het boerenbedrijf ook wel trekken. En op de duur kreeg ik ook meer behoefte aan ondernemen.” Harmen stapte in het bedrijf van zijn vader. “We hebben een maatschap, met twee takken. Kippen en kalveren.” Die kalveren zijn een voorbeeld van kiezen als ondernemer, vindt Harmen. “Het bedrijf was te klein om met z’n tweeën van te leven. De kalversector is stabiel, en mijn hart ligt bij rundvee. Daarom koos ik voor witvlees kalveren. M’n vader had de vergunning al aangevraagd, dus de stal kon zo gebouwd worden. We hebben er 1100 staan op contract bij de Van Drie Groep.” Meerwaardeproduct Samen met zijn vrouw Corine runt Harmen de

kalveren, terwijl zijn vader zich met de kippen bezig houdt. De achterliggende jaren waren niet altijd makkelijk, vinden ze beiden. “De eieren brachten soms weinig op. Een meerwaardeproduct zoals eieren van vrije uitloop geeft extra overlevingskansen. Die eieren hebben een betere marge en zijn steeds meer gewild bij de consument. We hebben nu zo’n 25.000 kippen, waarvan 16.000 vrije uitloopkippen.” Vooruitkijken De combinatie mestkalveren en legkippen voldoet uitstekend, constateren de twee boeren. “Maar”, benadrukt Harmen, “inmiddels kijk ik wel vooruit. Ik heb al in m’n hoofd waar ik met het bedrijf heen wil. Op termijn moet ik het bedrijf wel overnemen.” Voordat Harmen scherp had waar hij heen wilde, heeft hij veel over de toekomst nagedacht en gesproken met anderen. “Het Rabo opvolgersperspectief hielp me om strategische 29

keuzes te maken. En wat heel belangrijk is: ik krijg veel vrijheid van mijn vader. Dat is onmisbaar in het ontwikkelen van het bedrijf.” Kijk van de bank Harmen spreekt regelmatig met de adviseur van Rabobank. “De bank heeft haar eigen kijk en expertise. Het is goed als die adviseert en meedenkt. Daarom leggen we ook altijd onze jaarrekeningen aan de bank voor. De adviseur ziet soms weer andere dingen dan wij. En zeker voor toekomstige investeringen is het belangrijk dat de bank ons bedrijf goed kent.” Die investeringen zullen zeker plaatsvinden, denkt Harmen. “Ik heb de lijn al uitgestippeld. De kalvertak wil ik verder optimaliseren. De kippentak vraagt ook om een keuze. Ik ga stoppen met de scharrelkippen en helemaal over op vrije uitloop. Niet meer dan 18.000. Dan is het nog goed te doen. Een nieuwe stal bouwen, en dan vooral optimaliseren.” 30 GELDERSE VALLEI

Gezin belangrijk Dat Harmen niet voor groei kiest, heeft te maken met wie hij zelf is. “Ik heb goed gekeken naar wat bij mij past. Ik ben niet goed in personeel aansturen. Groeien is dus niet handig. Het bedrijf moet zo groot zijn, dat we er goed van kunnen leven. En dat ik ook nog tijd overhoud voor m’n vrouw en kinderen. Het bedrijf is er tenslotte voor m’n gezin. En niet andersom.” Trots Vader Hardeman is blij met de keuzes van z’n zoon. “Ik ben best een beetje trots op hem. Hij weet goed waar hij mee bezig is. Er is niets mooier dan het bedrijf op zo’n manier aan hem over te laten als het zover is.”

EEN GREEP UIT DE TWEETS

Tijdens en na onze goed bezochte ledenavond, gehouden in de Cinemec in Ede op maandag 2 november, werd er volop getweet. CORINNE TALAPESSY

3375

‘VAN WASTE NAAR TASTE. WEG MET #VOEDSELVERSPILLING. MET RUDOLPH VAN VEEN BIJ LEDENVERGADERING @RABOBANK GV’ @tuiniertip ‘VOLLE BAK BIJ LEDENAVOND @RABOBANKGV! @MOOIMERK MAG FOTOGRAFIE VERZORGEN. DANK!’ @mooimerk ‘GISTEREN EEN MOOI PODIUM GEKREGEN TIJDENS LEDENAVOND RABOBANK OM O.A. ONZE EIEREN TE PROMOTEN, BEDANKT! @RABOBANKGV’ MarjanvandeVis

LEENSTELSEL

ZORGELOOS STUDEREN

Studieschuld of investering in de toekomst? Zorgeloos studeren met een studieschuld in het vooruitzicht, kan dat? Wie verstandig omgaat met de relatief goedkope lening van de overheid, is goed op de toekomst voorbereid. TEKST: DIRK VAN DER LIT FOTO'S: CENSUUR

en opleiding is nog steeds de allerbeste investering in de toekomst, ondanks de kansen op de arbeidsmarkt voor jongeren en het afschaffen van de basisbeurs. ‘Ga studeren’, riep minister Bussemaker jongeren op. ‘Want wie een diploma heeft in het hoger onderwijs verdient anderhalf tot twee keer zoveel als iemand met een mbo-diploma.’ Dat maakt een studie altijd een verantwoorde investering. Toch? LAGE RENTE Met het verdwijnen van de basisbeurs leveren studenten financieel flink in. Voor een thuiswonende student scheelt dat jaarlijks 4.800 euro, voor een uitwonende zelfs 13.400 euro. Dat geld moet dus ergens anders vandaan komen. Een bijbaantje? Ouders? Of toch maar een lening? Voor de meeste studenten zal dat laatste het geval zijn. Gelukkig is een lening bij het ministerie van Onderwijs niet duur. De te betalen rente is zeer laag en de periode waarin de lening terugbetaald moet worden 32 GELDERSE VALLEI

bedraagt maar liefst 35 jaar.

ONBEPERKT BIJVERDIENEN De lage rente en lange termijn om terug te betalen kunnen ervoor zorgen dat veel studenten er zonder veel nadenken voor kiezen om het maximale maandbedrag van 1.016,71 euro te gaan lenen, al hebben zij dat bedrag misschien niet helemaal nodig. ‘Dat is echt een risico’, zegt Gabriëlla Bettonville van het Nibud. ‘Zeker als ze een deel van dat geld sparen met het idee om daar later leuke dingen van te gaan doen. Dat raden wij ten zeerste af. Liever wijzen wij studenten erop dat ze met een bijbaantje onbeperkt mogen bijverdienen.’ Daar is Ellis Ramakers, marketingmanager Jonge Klanten bij Rabobank Nederland, het van harte mee eens. ‘Wij zullen studenten altijd adviseren om verantwoord te lenen’, zegt zij. ‘Daarnaast wijzen we ze erop om rekening te houden met eventuele toekomstige uitgaven. Komt er een buitenlandse stage aan of is de laptop gedurende de studie misschien een keer aan

Studenten die verstandig lenen, hoeven later geen zware financiële last mee te dragen.

NIEUW SYSTEEM

ken en grip te krijgen op hun financiën.’ Ouders zijn ook een belangrijke doelgroep volgens de Rabobank en het Nibud. Veel ouders zullen zich afvragen of zij een bijdrage moeten leveren voor de studie van hun kinderen. Gabriëlla Bettonville: ‘Wij zeggen: niets moet, kijk eerst of het kan. En vooral: breng je zoon of dochter financiële verantwoordelijkheid bij. Je kunt best de kosten van het gebruik van een mobieltje vergoeden, maar laat je kind zelf de betalingen verrichten. Zo wordt hij of zij zich bewust van de kosten.’ En ouders die willen sparen voor de toekomstige studie van hun kinderen? Sparen is altijd goed, vinden zowel Nibud als de Rabobank. Bettonville: ‘Maar leg je niet op voorhand vast. Wie weet gaat je kind helemaal niet studeren, of misschien heb je het geld voor iets anders nodig.’

3375

vervanging toe? Bijverdienen kan dan heel zinvol zijn. Je studie is een investering in je toekomst, die kun je niet serieus genoeg aanpakken.’ Het hebben van een studieschuld (of andere leningen) hoeft in die toekomst geen belemmering te zijn om een huis te kopen. De Rabobank en andere geldverstrekkers berekenen daarbij wel hoe die financiële verplichtingen van leningen meetellen, bijvoorbeeld bij het vaststellen van de hoogte van die hypotheek. BEWUST UITGEVEN Wat kan de Rabobank doen voor studenten? ‘We helpen ze graag om te groeien naar financiële zelfstandigheid’, zegt Ramakers. ‘Daar hebben we verschillende tools voor, zoals een online huishoudboekje. Zo leren we studenten om hun eigen keuzes te ma-

Jongeren die dit jaar aan hun opleiding beginnen, ontvangen geen basisbeurs meer maar vallen onder een nieuw systeem: het leenstelsel. Studerende kinderen van ouders die minder dan 46.000 euro per jaar verdienen, krijgen een aanvullende beurs. Die kan oplopen tot 378 euro per maand. Die beurs geldt als gift indien binnen tien jaar het diploma wordt behaald. Overige studiekosten kunnen studenten lenen bij de Dienst Uitvoering Onderwijs. Net als in het huidige systeem ontvangt iedere student een ov-kaart.

SPAREN ÉN DELEN

Financiële opvoeding gaat over meer dan alleen geld, vindt Ingrid. Als Marieke geld uitgeeft, overweegt ze haar aankoop zorgvuldig. TEKST: LIZANNE SCHIPPER FOTO'S: MARK HORN

INGRID BIJKER (53)

Sparen én delen

oveel mogelijk opzij zetten, goed nadenken voor je wat koopt en delen van wat je hebt. Dat is in één zin welke financiële opvoeding Ingrid Bijker (53) uit Woudenberg haar dochter Marieke heeft meegegeven. “Precies zoals bij ons thuis. Mijn ouders moesten ook op de kleintjes letten en elk dubbeltje omdraaien. Ik heb het daardoor niet slecht gehad, maar het betekende wel dat we geen merkkleding droegen en dat we op een tweedehands fiets reden. Doordeweeks dronken we ranja, in het weekend was er cola.” Vanaf de eerste kinderbijslag legden Ingrid en haar man geld opzij voor de kinderen. “Zo hebben we een fors bedrag voor hun studie bij elkaar gespaard. Daarnaast hebben we hen geleerd opzij te zetten wat ze kunnen.” Financiële opvoeding gaat over meer dan alleen geld, vindt Ingrid. “Het is ook een kwestie van levenshouding. Hoe je met je geld omgaat, zegt iets over wat je belangrijk vindt.” In het geval van Ingrid is dat delen. “Je moet niet alleen sparen, maar ook delen van wat je hebt. M’n moeder zei altijd: als je voor vijf mensen kookt en je geeft allemaal een stukje weg, kun je met z’n zessen eten. Het is sowieso goed om te beseffen dat anderen het slechter hebben. Dat maakt je bescheiden met dingen aanschaffen.”

34 GELDERSE VALLEI

MARIEKE BIJKER (17)

Zoveel mogelijk apart

3375

“

Het was weleens lastig”, glimlacht Marieke (17) als het gaat over de rol van haar ouders. “Ik gaf vroeger graag geld uit. Zodra ik vijf euro had, wilde ik er iets van kopen. Een barbiepopje bijvoorbeeld. Mijn moeder vroeg dan altijd: weet je zeker dat je het echt wilt? Oké laat maar, dacht ik dan weleens. Ik voelde wel dat ze gelijk hadden.” Achteraf is Marieke er blij om. “Zodoende leerde ik heel bewust omgaan met m’n geld.” Een houding die de havo 5-leerling goed van pas komt. “Ik heb een bijbaan bij de Jumbo, waar ik al gauw zo’n 140 euro per maand verdien. Die zet ik op m’n spaarrekening voor m’n rijbewijs en m’n studie.” Marieke spaart via de Rabobank. “Ideaal, ik kan binnen m’n spaarrekening aparte spaardoelen aanmaken. Ik zie dus precies hoever ik ben, bijvoorbeeld voor m’n rijbewijs. Dat stimuleert me enorm om te blijven sparen.” Als Marieke geld uitgeeft, overweegt ze haar aankoop zorgvuldig. “Pas heb ik een laptop gekocht voor 215 euro. Dan zoek ik goed uit wat ik nodig heb. Alles wat ik nu niet uitgeef aan een dure laptop, kan ik weer apart zetten voor m’n rijbewijs en m’n studie. Zo doe ik het ook met kleding. Zoveel mogelijk sparen en zo min mogelijk uitgeven.”

INTERVIEW

TEGENSLAG MAAKT WIJS

Traject Parket kwam beter uit de crisis Zware tijden zijn het voor een ondernemer, als de opbrengsten de kosten niet meer dekken. Voor Rob Houtveen en Martijn Dijkstra betekende het uiteindelijk de weg omhoog. TEKST: G2O FOTO'S: MOOIMERK

en slim concept was het, dat Rob Houtveen in 2001 bedacht. Parketvloeren voor detaillisten. Het geheim zat niet zozeer in de vloeren, maar in de bijgeleverde dienst: het leggen. “De winkelier hoefde alleen maar de stalen in de winkel te zetten. Zodra hij een vloer verkocht, regelden wij verder alles. Van het inmeten tot en met het leggen.” Samen met zijn compagnon Martijn Dijkstra rolde de toen 21-jarige ondernemer het concept succesvol uit onder de naam 'Traject Parket'. Het bedrijf groeide in een paar jaar naar 20 vloeren per week, had zes leggers in dienst, produceerde voor vijftig procent vloeren en maakte uitstekende omzet.

3375

Andere koers Toen de markt door de crisis inzakte, liep het aantal vloeren hard terug. “We deden er nog maar drie of vier in de week. Veel te weinig natuurlijk. We moesten mensen ontslaan. En dat omzet geen winst is, begonnen we ook wel in te 36 GELDERSE VALLEI

zien. Het aantal handelingen in de productie was te hoog, waardoor de kostprijs uit de hand liep. We waren daarnaast té afhankelijk van het leggen. We móesten dus iets doen om Traject Parket te redden.” De twee ondernemers besloten de koers te wijzigen. “We zijn ons gaan concentreren op de productie, waarbij we ons oorspronkelijke concept gebruiken. De woninginrichter krijgt stalen van ons eigen label in de winkel. Als hij die verkoopt, zorgen wij voor het leggen. Een full-service product dus. De winkelier hoeft er geen leggers voor in dienst te nemen. Dat scheelt kosten.” Businessplan Martijn en Rob namen het productieproces grondig onder de loep. “We zijn zelf meer bewerkingen gaan doen. Het aflakken bijvoorbeeld. Dat scheelde gelijk flink in de kostprijs, ten aanzien van het uitbesteden. Tegelijk stelde dat nieuwe eisen aan onze machines. Om het aantal handelingen zo laag

V.l.n.r. Martijn Dijkstra, Aalt van Lagen en Rob Houtveen

ONLINE SNEL GEREGELD

3375

mogelijk te houden, hadden we betere, geavanceerde machines nodig. Vandaar dat we naar Rabobank zijn gestapt voor een financiering.” Accountmanager Aalt van Lagen bracht een bezoek bij het tweetal. “Hij voerde een open gesprek en vroeg ons om een gedegen plan. Dat was goed. Wij hadden helder voor ogen waar we heen wilden en de vooruitzichten waren uitstekend. Maar het is belangrijk om dat in een businessplan zichtbaar te maken.” Snel geregeld Van Lagen adviseerde ondernemers de aanvraag voor de financiering van hun machines online in te dienen. “Geweldig”, is de ervaring van Rob. “Je kunt in je eigen tempo alles invullen of zelfs een paar dagen later verder gaan. Je drukt pas op enter als je zelf zover bent. En weet je wat het voordeel is? Je geeft de bank gelijk alle informatie die nodig is. Dat voorkomt dat je later allerlei aanvullende informatie moet

aanleveren.” Binnen een paar weken had Traject Parket de financiering rond. “We hebben inmiddels een paar machines staan en dat maakt gelijk verschil. We zijn volop producten aan het ontwikkelen en werken nu veel efficiënter.”

Een online financieringsaanvraag is snel geregeld, ontdekten Rob Houtveen en Martijn Dijkstra. “Binnen één werkdag nadat je op ‘verzenden’ klikt, maakte de accountmanager een afspraak. Die vindt binnen maximaal vijf dagen plaats. Daarna duurt het hooguit nog vier dagen en je hebt duidelijkheid over de financiering. Al met al duurde het elf werkdagen. Op die manier konden we als ondernemers ook gelijk door.”

Blij met tegenslag Intussen heeft Traject Parket de tegenslag ruimschoot overwonnen, constateert Rob tevreden. “We maken en leggen vloeren voor grote projecten. In onze werkplaats hebben we topproducten ontwikkeld, waar architecten en projectontwikkelaars graag mee werken. Achteraf gezien zijn we blij met de tegenslag. Daardoor zijn we goed gaan nadenken en hebben we uiteindelijk de juiste stappen gezet. Meer focus, lagere kosten. Daar plukken we nu de vruchten van.”

AANBIEDINGEN

Als lid van de Rabobank kunt u profiteren van aantrekkelijke kortingen. Kijk voor het volledige aanbod op rabobank.nl/dichterbij.

SPECIALE LEDENPRIJS

PAARDENSPORT

SPECIALE LEDENDAGEN IN DE EFTELING

50% KORTING OP TICKET INDOOR BRABANT

Kom op 19 en 20 maart 2016 naar de Rabo Ledendagen in de Efteling. Geniet van live entertainment (de Sprookjesbosbewoners), het sprookje ‘Feetje en de Kluis’, de achtbaan ‘Baron 1898’ en nog veel meer at-

Van 10 t/m 13 maart 2016 staan de Brabanthallen in Den Bosch in het teken van de paardensport. Vier dagen lang demonstreren de beste ruiters uit de hele wereld hun kunnen tijdens de 49e editie van Indoor Bra-

tracties. De Rabobank kan u deze dag aanbieden voor een speciale prijs van € 18 p.p. Kinderen tot en met 3 jaar zijn gratis. Tickets zijn beschikbaar vanaf 7 december. Bestellen kan via rabobank.nl/dichterbij.

bant. Als lid van de Rabobank ontvangt u een maximale korting van 50% voor dit evenement (op = op). Voor verdere informatie en de voorwaarden, ga naar rabobank.nl/dichterbij.

EXCLUSIEVE KORTING

UNIEK OVERZICHT WERK JEROEN BOSCH

3375

Na 450 jaar keert ‘De Hooiwagen’ van Jheronimus (Jeroen) Bosch vanuit Madrid terug naar Nederland. Van 13 februari t/m 8 mei 2016 schittert dit topstuk in Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch. Met naar verwachting 20 panelen en triptieken en 19 tekeningen wordt ‘Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie’ de grootste overzichtstentoonstelling ooit. De tentoonstelling is het hoogte38 GELDERSE VALLEI

punt van het Nationaal Evenementenjaar Jheronimus Bosch 500. Rabobank is hoofdsponsor van deze unieke tentoonstelling en u kunt daar bij zijn! Als lid van de Rabobank ontvangt u een exclusieve korting van € 4 op uw ticket. U betaalt € 18 i.p.v. € 22. Tickets zijn verkrijgbaar via de online ticketshop van Het Noordbrabants Museum. Info: rabobank.nl/dichterbij.

COLUMN

WIJNAND BRAAL Directeur Particulieren bij Rabobank Gelderse Vallei

Investeren in de jeugd

3375

ie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Het mag een oud en bekend spreekwoord zijn, voor Rabobank Gelderse Vallei is het de werkelijkheid van alledag, zeker in ons kinderrijke werkgebied. Kinderen en jongeren beschouwen we als een belangrijke doelgroep. Als het om hen gaat, zien we als bank een aantal belangrijke taken. Een van die taken is natuurlijk dat we ons verbinden met jongeren, zodat zij zich met ons verbonden voelen. De kleine spaarders van nu zijn onze klanten van later. Zo eenvoudig is het. We doen er daarom alles aan om de jonge generatie aan ons te binden. De Jongerenraad is daar een voorbeeld van. We zijn ook het idee aan het uitwerken om kinderen tussen 12-18 jaar bij ons uit te nodigen en hen te laten vertellen wat ze van ons vinden. Mogelijkheden genoeg, wat dat betreft. Maar daarnaast zien we een nog veel belangrijkere taak voor Rabobank. Een taak van maatschappelijke waarde. Die gaat niet over on-

We vertellen jongeren het liefst zo vroeg mogelijk hoe je kunt sparen. Dat is later in hun voordeel.

ze toekomst, maar over de toekomst van de jeugd. In de achterliggende decennia is het bewustzijn van de waarde van geld behoorlijk veranderd. Vroeger groeiden we op met het adagium: lenen doe je alleen voor een huis. Dat betekende dat je eerst spaarde, en dan pas kocht. In de huidige consumptiemaatschappij is dat anders. Wachten op wat je wil hebben, is er veel minder bij. Dus wordt er sneller geleend, met soms ongewenste gevolgen voor de financiële situatie. Daarnaast is er nóg een ontwikkeling, waar onze kinderen mee te maken hebben. Zij weten niet anders of geld haal je uit de muur en ‘zit op je pasje’. Daarmee is geld veel abstracter geworden en is het moeilijker voor kinderen om er mee om te leren gaan. Als coöperatieve bank nemen we graag onze eigen verantwoordelijkheid in die ontwikkelingen. We investeren in de jeugd. Dat doen we onder andere door voorlichting te geven aan leerlingen in het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs. We vertellen hen het liefst zo vroeg mogelijk hoe je kunt sparen en wat lenen voor consequenties kan hebben. Dat is later in hun voordeel, als ze grote financiële beslissingen moeten nemen, bijvoorbeeld als ze een studie beginnen, een auto kopen of een hypotheek afsluiten. Zo dragen wij met hun ouders bij aan de toekomst van onze jeugd. Dat blijft voor ons als Rabobank een inspirerende gedachte.

AANDEEL IN DE BUURT

WIE

Diana Fredriks, docent economie en Plusvak Business School aan het Johannes Fontanus College. Samen met de leerlingen, de school, Stichting Day for Change en Rabobank Gelderse Vallei.

WAT

Klasse!Actie. Een project voor middelbare scholieren De leerlingen starten onder begeleiding van Stichting Day for Change, de Rabobank en de school een eigen onderneming. Met hun eigen microkrediet moeten ze winst zien te maken. Die winst komt ten goede aan projecten van de Rabobank Foundation.

WAAR

WANNEER

3375

In maart 2016 is de finale van Klasse!Actie. Aan het eind van deze periode beoordeelt de vakjury de ondernemingen. De winnende leerling van het Johannes Fontanus College krijgt een taart ĂŠn een cadeaubon.

TEKST: G2O FOTO'S: MARK HORN

De actie vindt plaats in de gemeente Barneveld. Alle middelbare scholieren van 13-15 jaar mogen aan het project meedoen. In het kantoor van Rabobank presenteren ze aan de jury hun ondernemingsplan, dat ze na een gastles over microkredieten hebben gemaakt. Hoe beter hun plan, hoe hoger het krediet.