folia1163

Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam Jaargang 63 13-11-2009

Nummer 11

Carnaval Marjoleine Zieck Roem

Persvrijheid

Met Herman Pleij

Cul helpt MoldaviĂŤ

Vluchtelingenexpert

Rob Oudkerk

Ben jij de IT-er die straks zorgt dat het veiliger wordt in het land?

Een grote brand. Een vliegtuigongeluk. Een watersnoodramp. Het komt altijd onverwacht. Van het ene op het andere moment wordt er een intensief beroep gedaan op diverse overheidsdiensten.

Nauwe samenwerking tussen brandweer, politie en GGD is van levensbelang. Seconden maken het verschil. Hoe kan die samenwerking geoptimaliseerd worden en de veiligheid zo goed mogelijk gewaarborgd? Een team van auditors, IT-ers en consultants van Deloitte bracht dit complexe vraagstuk in kaart. Onderzocht de samenwerking, de financiering, de bestuurlijke en de organisatorische invulling. Vervolgens kwam het met oplossingen voor de beheersing van de risico’s die samenhangen met de grote versnippering van de veiligheidsdiensten. Ook het talent en de ambitie om ingewikkelde kwesties op te lossen? Kom dan ‘ns met ons praten. Lees meer over deze en andere cases op www.werkenbijdeloitte.nl/cases

Laat niemand je tegenhouden.

Š 2009 Deloitte, Member of Deloitte Touche Tohmatsu

inhoud Alaaf!

Carnaval Marjoleine Zieck Roem

Persvrijheid

Met Herman Pleij

Cul helpt Moldavië

Vluchtelingenexpert

Rob Oudkerk

3x3=6

nieuws

Amsterdam: slechtste pabo.............................. blz. 5

Mens, ga toch koken

Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam Jaargang 63 13-11-2009

Nummer 11

FEB discrimineert vrouwen.............................. blz. 5

Doctor: dipool-dipoolinteractie ofwel spelen met atoompjes............................. blz. 6

Service-perikelen Opendagbezoekers kregen geen koffie of broodje...................................... blz. 8

Cover: Pascal Tieman

Interview Hoogleraar internationaal vluchtelingenrecht Marjoleine Zieck.................blz. 10

Persvrijheid Antropologen op de bres voor Moldavische journalisten.........................blz. 14

De Muur is weg maar de scheiding blijft...................................blz. 16

En verder: Nieuws 4-7, Opinie/Scriptie 8-9, Film/Het beste 12, Uit/Eten 13, Weekgast 19, Annonces 22, Roem 23, Dijkgraaf & Fresco/Puzzel/Spekkie Big 24

Colofon

Win TSK! van The Gasoline Brothers Tsk! van The Gasoline Brothers is de sterkste indieplaat van dit moment. De band ziet zich zelf verre van traditioneel.

Hun liedjes verkennen de grenzen van de rootsrock en kennen vaak raakvlakken met die van alternatieve popbands als Guided by Voices en Pavement. Ook de melodieën van the Beach Boys worden door de band genoemd als inspiratiebron. Folia mag drie albums weggeven. Ga om te winnen naar Folia.nl/prijsvraag.

Folia: Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam, Vendelstraat 2, 1012 XX Amsterdam, Tel. 020-5253981, Fax 020-5253980, redactie@folia.uva. nl, Website: www.folia.nl, Uitgever: Stichting Folia Civitatis, Redactie: Floor Boon, Mirna van Dijk (eindredacteur), Jim Jansen (hoofdredacteur), Anne Koeleman, Harmen van der Meulen, Margot Riedstra (secretariaat), Dirk Wolthekker, Medewerkers aan dit nummer: Jaron Beekes, Bram Belloni, Bob Bronshoff, Martien Bos (correctie), Niels Carels, Robbert Dijkgraaf, Julie de Graaf, Anne Rose Haverkamp, Cees Heuvel, Marc van der Holst, Won Tuinema, Tjebbe Venema, Fen Verstappen, Hans van Vinkeveen, Joke de Wolf. Folia is aangesloten bij het Hoger Onderwijs Persbureau (HOP) en werkt samen met Havana, het weekblad van de Hogeschool van Amsterdam, Havana redactie: Jobien Groen, Wim de Jong, Thijs den Otter, Annemarie Vissers, Paul van de Water (hoofdredacteur), Redactieraad: Simon Dikker Hupkes, Albert Goutbeek, Lief Keteleer (voorzitter), Amanda Kluveld, Kathusha Sol, Bert Vuijsje, Bladmanagement: Impressum, Zoetermeer, Lay-out: Carl Zevenboom, Amsterdam, Druk: Dijkman Offset, Diemen, Advertentiewerving: Bureau van Vliet bv, Zandvoort, Tel. 023-5714745, Fax 023-5717680, zandvoort@bureauvanvliet.com, Abonnement: E46,90 per jaargang. Opgave: 020-525 3981, m ­ ededelingen@folia.uva.nl of www.folia.nl. Het is niet altijd mogelijk de rechthebbenden van de foto’s op de prikbordpagina te achterhalen.

Rechthebbenden van het beeldmateriaal kunnen zich bij Folia melden via: redactie@folia.uva.nl.

Pabo Het is in vele opzichten dramatisch dat de pabo van de Hogeschool van Amsterdam deze week tot slechtste pabo van Nederland werd gebombardeerd.

De pabo leidt studenten op om les te geven op een basisschool en iedereen, hoe intelligent ook, zit acht jaar van zijn leven op een basisschool. Als de opleiding beroerd is, leidt dat tot slechte basisscholen, waardoor uiteindelijk een hele generatie slecht wordt opgeleid. Dit is dramatisch en qua opleidingseisen moet er wat mij betreft extreem nagedacht worden. Als je niet in staat bent om op een behoorlijke manier een breuk uit te leggen en als je niet snapt dat word je zonder t en je wordt met t wordt geschreven, moet je onmiddellijk van de opleiding worden afgegooid.

Ook persoonlijk vind ik het beroerd dat het slecht gaat met de pabo, want ik heb zelf de opleiding aan de HvA gevolgd en ik draag juist die pabo een meer dan warm hart toe. Hoewel ik nu op afstand sta, denk ik dat de pabo te veel een opleiding is waar vooral meisjes op zitten die dol op kinderen zijn, oeverloos kunnen fröbelen, en waar het vooral gezellig toeven is.

Dat klinkt misschien denigrerend, juist dat is mijns inziens het probleem.

Natuurlijk moet je als juf of meester alle kinderen een warm hart toedragen, maar het gaat veel meer om intelligentie en didactiek. Als je iets zelf niet begrijpt of kunt uitleggen, dan zou je nooit voor de klas mogen staan.

Toch is er hoop voor de pabo. Mensen van onderwijskunde en pedagogiek van de UvA gaan samenwerken met de HvA en dat moet in september 2010 leiden tot de Universitaire Pabo Amsterdam. De toelatingseis wordt minimaal vwo en naast lesgeven wordt het doen van onderzoek een van de kerntaken van de nieuwe, universitair geschoolde onderwijzer. Dit klinkt als muziek in mijn oren en is goed voor alle kinderen – onder wie de mijne – die nu op een basisschool zitten. En daarnaast bewijst deze manier van samenwerken tussen de HvA en UvA dat de bestuurlijke fusie tussen beide onderwijsinstellingen wel degelijk van nut is.

Ik vind het beroerd dat het slecht gaat met de pabo

Jim Jansen, jfj@folia.uva.nl

Folia 11 | 3

Foto: Bob Bronshoff

Op 11 november (de elfde van de elfde), om precies 11.11 uur, begint het carnavalsseizoen. De raden van elf komen bijeen en de prinsen worden benoemd.

Reden genoeg om carnavalsspecialist tegen wil en dank Herman Pleij aan een luistertest van heuse carnavalskrakers te onderwerpen. blz.20

doctor

nieuws Check www.folia.nl voor een dagelijkse update van al het UvA-nieuws

Nachtblindheid verklaard door gen >AMC-onderzoek naar nachtblindheid levert informatie over genen op. >Naar bijkomstige trillende ogen wordt verder onderzoek gedaan.

AMC-onderzoekers hebben een gen ontdekt dat nachtblindheid veroorzaakt. Bij meer dan de helft van de patiënten met een veelvoorkomende vorm van nachtblindheid is dit gen gemuteerd.

Dit blijkt uit een artikel in The American Journal of Human Genetics. Het onderzoek werd uitgevoerd onder leiding van hoogleraar zintuigfysiologie Maarten Kamermans, tevens verbonden aan het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen (NIN).

Er bestaan verschillende typen nachtblindheid. Er zijn mensen die slecht zien in het schemerduister; een ander type nachtblindheid zorgt ook voor een verminderde gezichtscherpte bij daglicht in combinatie met trillende ogen, nystagmus.

Het netvlies bevat verschillende typen fotoreceptoren (lichtgevoelige zenuwcellen).

Kegeltjes zijn nodig om overdag goed te kunnen zien, staafjes spelen een belangrijke rol bij de waarneming in het schemerduister. Deze fotoreceptoren zetten licht om in signalen die worden doorgegeven aan ‘schakelstations’ (bipolaire cellen) en uiteindelijk aan de oogzenuw. Bij nachtblindheid verloopt de communicatie tus-

sen fotoreceptoren (kegeltjes en staafjes) en bipolaire cellen niet goed. Wat daarbij op moleculair niveau precies fout gaat is niet bekend.

Nu bekend is welk gen de nachtblindheid veroorzaakt, kan er ook naar een behandeling worden gezocht. Kamermans: ‘Er zit wel een enorme maar aan. De logische behandeling voor deze genmutatie is gentherapie. Daar wordt op dit moment veel onderzoek naar gedaan, maar het is nog niet toepasbaar. In dit onderzoek ben ik geïntrigeerd geraakt door nystagmus, ik zal daar ook verder onderzoek naar doen. Een andere groep onderzoekers gaat verder met de toepasbaarheid van gentherapie.’ (FB)

Natuurkundige Carolijn van Ditzhuijzen promoveert deze week op een proefschrift over een kwantummechanisch experiment.

Amsterdamse heemschutters, verenigd in de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad (VVAB), hebben de bestuursrechter in een brief, gedateerd 19 oktober, gevraagd het besluit van Stadsdeel Centrum om een sloopvergunning af te geven voor het deel van het BG-terrein waar een nieuwe bibliotheek Geesteswetenschappen zou moeten komen, te vernietigen. Dat besluit werd in januari door het stadsdeel genomen.

De VVBA tekende bezwaar aan. Afgelopen zomer werd het besluit door het stadsdeel plotseling herzien. Helemaal niet vreemd, meent de VVBA, want het oorspronkelijke sloopbesluit zouden ‘procedurele gebreken’ bevatten. Zo zou het stadsdeel allerlei aannames en stellingen van de UvA, die de bibliotheek wil bouwen, ‘niet geverifieerd’ hebben overgenomen. Maar dergelijke aannames zitten er volgens de VVBA nog steeds in. De vereniging is bovendien verbaasd dat ‘in de reparatiepoging een fonkelnieuwe belangenafweging’ is opgenomen. (DW)

Foto: Tjebbe Venema

Sloopvergunning BG herzien

Akkoord Op vrijdag 6 november tekenden rector magnificus Dymph van den Boom en Hans den Haan, Vawo-lid en voorzitter van de Universitaire Commissie voor Lokaal Overleg, een akkoord over de besteding van de zogenoemde arbeidsvoorwaardengelden. Hiermee creëert de UvA onder meer de financiële ruimte om medewerkers een sabbatical te laten opnemen. Het gaat om een bedrag van ruim 2,6 euro miljoen per jaar. Oud-collegevoorzitter Sijbolt Noorda kijkt toe vanaf de muur. (JJ)

Cliffhanger in het Concertgebouw >Moleculair bioloog en paleogeneticus Svante Pääbo gaf op 5 november de jaarlijkse publiekslezing van het AMC, de Anatomische Les. Wat maakt de mens tot mens? Het Darwinjaar en vragen over genetische evolutie stonden centraal tijdens de zestiende editie van de Anatomische Les, een door het AMC en de Volkskrant georganiseerde publiekslezing over een thema op het snijvlak van geneeskunde en maatschappij.

Traditiegetrouw wordt er een arts uitgenodigd om ingewijden en belangstellenden deelgenoot te maken van zijn onderzoek.

Aan de Zweedse wetenschapper Svante Pääbo (spreek uit pebo) dit jaar de eer de prestigieuze lezing te verzorging in het Concertgebouw, waar een kleine tweedui-

4 | Folia 11

zend mensen op afkwamen. Is ons genetisch materiaal vergelijkbaar met dat van onze voorvaderen? Met de aan ons verwante chimpansees en met de dertigduizend jaar geleden uitgestorven Neanderthaler? Deze vragen staan centraal in het onderzoek van Pääbo, die probeert het dna van fossiele Neanderthalers te ontcijferen. Een wetenschappelijk hoogstandje dat pas sinds een paar jaar en alleen door nieuwe technologische ontwikkelingen voor mogelijk wordt gehouden. Tijdens zijn drie kwartier durende les werd de toeschouwer meegnomen in de wereld van de paleogenetica en toonde Pääbo aan dat er geen genetische aanwijzingen zijn voor gezamenlijke nakomelingen met de mens. Toch eindigde Pääbo zijn lezing met een cliffhanger: de echte uitkomsten van het vergelijkende

onderzoek van menselijk en neanderthaler dna materiaal duurt nog een paar jaar.

Pääbo (1955) maakte al voor zijn dertigste enorme indruk toen hij het dna van een 2400 jaar oude mummie wist te ontcijferen en daarmee de basis legde voor de paleogenetica, de studie van fossiel dna. (FB) ingezonden mededeling

Advocatenkantoor te Amsterdam, algemene rechtspraktijk, zoekt

stagiair

voor 2 dagdelen per week.

Ruime stagevergoeding.

Contactpersoon mr R.A. van Heijningen, 06-22683788

folia-heijningen 091105.indd 1

06-11-2009 12:15:37

Om te beginnen bij de titel; wat is dipool-dipool­ interactie?

‘Een elektrische dipool is een object waarbij de positieve en negatieve lading uit elkaar ligt, in het geval van mijn experiment is dat object een atoom. Hoe groter de afstand tussen die ladingen, hoe groter de dipool. Als je twee dipolen hebt, dan oefenen die kracht op elkaar uit, en dat is die interactie. Een bekend voorbeeld van zo’n interactie uit de natuurkunde is de Van der Waal-interactie. Die zie je bijvoorbeeld bij een druppel water waarbij watermoleculen onderling kracht op elkaar uitoefenen waardoor het er uitziet als een bolletje.’

En wat zijn Rydberg-atomen?

‘Die zijn vernoemd naar de Zweedse fysicus Johannes Rydberg. Het zijn heel grote atomen, of eigenlijk zijn het atomen waarvan je het buitenste elektron in een hele grote baan kunt brengen. De grootte van een atoom geeft eigenlijk alleen de grootte van de buitenste baan aan.’

Wat heeft u precies gedaan?

‘Eerst heb ik twee wolkjes van atomen heel koud gemaakt. Temperatuur staat gelijk aan beweging, dus als het warm is bewegen die atomen alle kanten uit. En aangezien die interactie plaatsvindt op een tijdschaal van tien microseconden is het handig als de atomen zo min mogelijk bewegen.

Daarna heb ik die atomen met behulp van een laser in een andere toestand gebracht, waarbij het elektron naar een veel grotere baan gaat.

Om in zo’n hogere baan rondjes te draaien kost namelijk meer energie, en doordat een laser uit licht bestaat, dus energie, kan het elektron dat absorberen. Doordat het elektron in een hogere baan draait is de afstand met de kern wel een halve micrometer. Dat klinkt niet erg groot, maar dat is wel duizend keer zo groot als normaal bij een atoom. Dat is ongeveer een haardikte, dat kun je zelfs zien.

Voor mijn experiment is dat nuttig, omdat de dipool groter wordt, en daarmee uiteindelijk ook de interactie. Door de interactie tussen atomen uit de verschillende wolkjes brengen ze elkaar in een andere toestand. Er gaat een energiedeeltje heen en weer tussen de atomen, een foton. Wat vervolgens gebeurt is dat als ik de laser uitzet je niet weet waar het energiepakketje zich bevindt. Dan bevinden beide atomen zich in twee toestanden. Dat is een specifiek kwantummechanische eigenschap.’

Uiteindelijk heeft u ervoor gezorgd dat het systeem uit uw experiment zich ‘daadwerkelijk kwantummechanisch gedraagt gedurende een halve microseconde’.

‘Dat klinkt niet erg lang hè? De kwantummechanica bestaat nu zo’n tachtig à honderd jaar, en eigenlijk geloven we er allemaal wel in, maar je moet het toch nog bewijzen. Toen is de theorie ontwikkeld, en nu kunnen we pas experimenten op atoomniveau uitvoeren. De vraag is of we het kunnen. Dat hou je gewoon. Maar dat is ook heel magisch. Ik vind het gewoon leuk om met atoompjes te spelen.’(HvdM) Carolijn van Ditzhuijzen, Dipole-­Dipole ­Interaction between Rydberg Atoms. ­Promotie: 12 november.

FEB beticht van seksediscriminatie >Vrouwelijke econoom voelt zich gediscrimineerd doordat hoogleraarbaan aan haar neus voorbijging. >Edith Kuiper: ‘Ik had de baan via het informele circuit al toegewezen gekregen.’

UvA-econoom Edith Kuiper werd onlangs afgewezen voor de functie van hoogleraar bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde (FEB). Volgens Kuiper is zij afgewezen omdat ze vrouw is.

‘Ik heb jaren voor de faculteit gewerkt en toen er een vacature ontstond, kreeg ik die via het informele circuit toegewezen.

Ik ben vervolgens op vakantie gegaan en daarna hoorde ik dat ik niet eens op gesprek hoefde te komen.’ Kuiper diende een interne klacht in. Zonder resultaat. Kuiper: ‘Ik was daarover erg teleurgesteld, en voelde me niet serieus genomen. Omdat het als vrouw al ongekend lastig is om op hogere posities te komen, besloot ik naar de Commissie Gelijke Behandeling te stappen.’

De commissie heeft Kuiper in het gelijk gesteld en spreekt van ‘vage, zelfs tegenstrijdige en schuivende selectiecriteria’.

FEB-decaan Tom Wansbeek onthoudt zich van commentaar, maar de UvA laat bij monde van woordvoerder Paul Helbing weten dat ‘gekozen is voor de beste kandidaat’ en dat ‘mevrouw Kuiper niet is afgewezen omdat ze vrouw is’.

Volgens Kuiper is de procedure zeer slor-

Jaron Beekes dig verlopen. ‘Er was van te voren geen profiel opgesteld en de sollicitatiecommissie bestond louter uit mannen. Uiteindelijk wordt het meestal een kandidaat uit het netwerk van een van de mannen uit de sollicitatiecommissie.’ Met haar actie heeft Kuiper naar eigen zeggen ‘aan de bel willen trekken’, want volgens haar worden vrouwen stelselmatig gediscrimineerd bij

benoemingen aan Nederlandse universiteiten.

De uitspraken van de commissie hebben voor de universiteit geen gevolgen, want ze zijn niet bindend. ‘Maar we trekken ons de kritiek wel aan,’ zegt Helbing. Kuiper heeft daar niets meer aan: ze werkt inmiddels aan The State University of New York.

(AK/JJ)

Kwaliteit lerarenopleidingen moet omhoog >HvA-pabo slechtste van Nederland. >UvA en HvA werken samen aan universitaire pabo.

In september 2010 is er een universitaire pabo. Dat zegt Rob de Klerk, directeur van de Graduate School van pedagogiek. De pabo wordt een samenwerkingsverband tussen de UvA en de Hogeschool van Amsterdam (HvA). ingezonden mededeling

Naamloos-4 1

De HvA, zo blijkt uit recent onderzoek van de Algemene Onderwijsbond naar de kwaliteit van de 32 Nederlandse pabo’s, heeft de slechtste pabo van Nederland. Niettemin wordt momenteel gewerkt aan het curriculum en de structuur van de universitaire pabo. Volgens De Klerk zal het juist die structuur zijn die deze pabo onderscheidt van die van andere universitaire pabo’s. ‘Er zit eenheid in ons programma, waarmee ik bedoel dat een student niet een beetje pedagogiek doet en dan weer wat leerstof van de pabo krijgt toegediend, maar dat het een doorlopend programma wordt, waarbij de student geen onderscheid ziet.’

Studenten die de opleiding afmaken hebben uiteindelijk 240 studiepunten behaald en krijgen naast hun pabo-diploma hun universitaire bachelor pedagogiek. Volgens De Klerk is er grote behoefte aan universitair geschoold personeel binnen de muren van de basisschool. ‘We zitten te springen om mensen die naast hun bevoegdheid ook onderzoek kunnen doen; dat kan gaan om statistisch onderzoek naar kinderen, maar ook onderwijskundig onderzoek. Dat vraagt dus om goede studenten.’ Ten aanzien van de kwaliteit van de HvA-pabo zegt De Klerk: ‘Er zal keihard gewerkt moeten gaan worden om dit te verbeteren. De kwaliteit van de opleiding ken ik niet en kan ik niet beoordelen.’ Staatssecretaris Van Bijsterveldt

06-11-2009 12:02:31

van OCW zei afgelopen week tijdens de presentatie van het KNAW-rapport Rekenen op de basisschool dat het niveau van de pabo’s flink moet worden opgekrikt. (JJ/DW)

De poll op folia.nl ging afgelopen week over het verbod op downloaden dat het kabinet wil invoeren. De stelling luidde: Het kabinet wil een downloadverbod invoeren, om zo de culturele sector te beschermen. Wat vind je daarvan?

• Totaal mee oneens, downloaden is een manier om nieuwe dingen te ontdekken, en helpt cultuurproducenten op die manier juist – 82,7% • Niet mee eens, wetgeving blijft toch altijd achterlopen bij technologische vernieuwing, dus het is onbegonnen werk – 10% • Mee eens, maar er moeten wel genoeg legale alternatieven komen om te kunnen downloaden – 6,4% • Helemaal mee eens, downloaden is ordinaire diefstal, maar dan met een kleine pakkans – 0,9% Totaal aantal respondenten: 110

kort

nieuws

Prijsverlaging Sorbon Het assortiment van Sorbon wordt waarschijnlijk goedkoper, zo blijkt uit een voorstel dat de cateraar aan de medezeggenschapsraden CSR (UvA) en CMR (HvA) heeft voorgelegd. De prijzen van brood, kaas en vleeswaren zouden in het voorstel behoorlijk dalen: zo zakt een Italiaanse bol in het plan van 1,04 euro naar zeventig cent en gaat ossenworst van 1,02 euro naar 0,75 euro. Zoet beleg wordt een fractie duurder, evenals de kroket.

Volgens een begeleidend mailtje bij de voorstellen heeft Sorbon van bijna zestig procent van alle producten de prijzen verlaagd. Dat kost de cateraar volgens de schrijver – operationeel directeur Jørgen Vestjens – zeker een ton.

Het contract van de UvA en HvA met Sorbon loopt in 2010 af. Onbekend is of het daarna wordt verlengd. Er is de afgelopen jaren door HvA-studenten en medewerkers veel geklaagd over de cateraar, die te duur zou zijn. (TdO)

Veni-subsidie NWO heeft dertien jonge, recent gepromoveerde wetenschappers een Venisubsidie toegekend voor onderzoek aan de UvA of het AMC. Elk van hen krijgt 250.000 euro. Hij of zij kan hiermee drie jaar onderzoek doen en ideeën ontwikkelen. In totaal ontvangen 143 onderzoekers 35 miljoen euro aan Veni-subsidies.

Dit is een recordaantal, omdat er sinds dit jaar meer geld beschikbaar is gekomen.

In 2008 ontvingen 116 onderzoekers een Veni-subsidie. In totaal schreven dit jaar 809 onderzoekers een voorstel. De Veni-subsidies zijn de eerste stap in de Vernieuwingsimpuls. Ervaren onderzoekers kunnen daarna de Vidi-subsidies aanvragen en voor zeer ervaren onderzoekers zijn er Vici-subsidies, met navenant hogere onderzoeksgelden. (HOP/JJ)

Extra examens In januari eindexamen doen en in februari beginnen aan hogeschool of universiteit. Leerlingen van twaalf middelbare scholen hadden de afgelopen jaren die mogelijkheid. Het experiment wordt nu beëindigd. Er zijn nog ‘te veel knelpunten’ en het is te duur, vijftig miljoen euro per jaar. Bij de betrokken scholen is drie jaar geëxperimenteerd met het ‘extra examenmoment’ in januari. De leerlingen waarderen deze mogelijkheid, laat staatssecretaris Van Bijsterveldt weten in een brief aan de Kamer. Landelijke invoering stuit echter nog op te veel barrières. Het zou overheid en scholen extra mankracht kosten. Ook zouden er twee keer zoveel examens gemaakt moeten worden en is het de vraag of hiervoor voldoende bekwame examenmakers zijn. Bovendien vallen de doorstroommogelijkheden tegen. Hogescholen en universiteiten staan niet te popelen om extra instroommomenten in te voeren. (HOP)

Folia 11 | 5

Foto: Bram Belloni

in beeld

Op zaterdag 7 november vond de jaarlijkse Amsterdamse Museumn8 plaats. Ook het Allard Piersonmuseum (APM) en de afdeling Bijzondere Collecties (BC) van de UvA deden aan de avondopenstelling mee. Op de foto twee bezoekers die een blik werpen in de ‘Miniatuurbibliotheek voor jonge dames’, met daarin tien miniboekjes, waaronder een kookboekje. Het eind negentiende-eeuwse boekenkastje hoort thuis in een poppenkast. Het APM en de BC trokken gezamenlijk 4100 bezoekers, volgens een woordvoerder het dubbele van vorig jaar. (DW)

promoties

prikbord Nieuws voor deze pagina? Mail naar: redactie@folia.uva.nl

FGw Muzikaal Iedereen is muzikaal heet het nieuwe boek van HenkJan Honing, uhd muziekcognitie. Honing is voorvechter van dit nieuwe interdisciplinaire vakgebied, dat inzichten verschaft in de rol van perceptie, emotie, geheugen, aandacht en verwachting bij het luisteren naar muziek. Volgens Honing zijn mensen muzikaler dan ze zelf denken en speelt muziek op een intrigerende manier samen met ons gehoor, ons geheugen, onze emoties en verwachtingen. Honing: ‘Als luisteraar spelen we een actieve rol in wat muziek spannend, troostend of opwindend maakt.’

Sobibor Op 2 november heeft het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (Niod) de website www.sobiborinterviews. nl gelanceerd, waarop de ontmoetingen met dertien overlevenden van concentratiekamp Sobibor te zien zijn. De ontsnapping van gevangenen uit Sobibor is de grootste massale uitbraak van de Tweede Wereldoorlog. Van de honderden gevangen die op 14 oktober 1943 uit het vernietigingskamp probeerden te vluchten, overleefden nog geen vijftig de oorlog. UvA-eredoctor Jules Schelvis, zelf overlevende van een transport naar Sobibor, zocht in de jaren tachtig samen met programmamaakster Dunya Breur enkele van de overlevenden op en legde de gesprekken vast op video.

FNWI Magnetars De sterrenkundigen Anna Watts (UvA) en haar Amerikaanse collega Andrew Steiner (Michigan State University) hebben ontdekt dat de trillingen op zogenaamde magnetars na een sterbeving verband houden met bewegingen van de korst en niet met activiteit in de kern. Ze stellen dat de atoomkerEen magnetar, een neutronenster met een extreem nen in de korst van de sterk magnetisch veld magnetar minder protonen en meer neutronen bevatten dan eerder werd gedacht. De modellen waarmee de massa van een neutronenster tot nu toe werd gemeten zijn daarom niet juist, aldus de wetenschappers. De astronomen noemen hun vondst belangrijk omdat deze de wetenschap iets vertelt over wat er gebeurt met atoomkernen die ongelooflijk dicht opeengepakt zijn.

De onderzoeksresultaten zijn op 30 oktober gepubliceerd in Physical Review Letters.

Outstanding Jasper Vrugt (33), UvA-alumnus en gast­ onderzoeker bij het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica, heeft de Young Outstanding Scientist Award van de European Geophysical Union gewonnen. Het onderzoek van Jasper Vrugt richt zich vooral op het opsporen van afzonderlijke foutenbronnen (input, model structuur, output) in dynamische computermodellen. Hij ontwikkelt methodieken en algoritmes om deze fouten zo efficiënt mogelijk te identificeren, waar nodig met gebruik van parallelle computers. Vrugt won in de VS eerder al de Early Career Award for Soil Physics van de American Soil Science Society en in Nederland de Hydrologieprijs van 2004-2006. Afgelopen zomer is Vrugt door Elsevier geselecteerd als een van de vijftig meest getalenteerde jonge Nederlanders.

Maagdenhuis Wit Het bestuur van Amsterdam is in witte handen, zegt de gemeentelijke Adviesraad Diversiteit en Integratie, die onderzoek deed naar de achtergrond van bestuurders. Van de vijftien Amsterdamse hoger onderwijsbestuurders (inclusief die van de

UvA) zijn er precies nul allochtoon. Oud-UvA-collegelid Ankie Verlaan, voorzitter van de raad, heeft een oplossing: op de vorige week gehouden conferentie van de raad heeft ze alle aanwezige bestuurders een lijstje meegegeven met tien of vijftien allochtone talenten. Volgend jaar wil Ankie weten wat ze met dat lijstje hebben gedaan.

Quiz Nog nooit heeft de UvA zo veel studenten gehad en nog nooit zou de financiering vanuit Den Haag zo minimaal zijn geweest. Studentenpartij Mei organiseert daarom op 17 november een ‘Quizcussieer-middag’. Onderwerpen als selectie aan de poort en verhoging van het collegegeld zullen met Paul Doop (CvB), Marijk van de Wende (AUC), Rob de Klerk (POW) en Jennifer Schijf (CSR) worden bediscussieerd. Tijdstip: 17.00 - 19.00 uur in de muziekzaal.

Essaywedstrijd De UvA en de HvA organiseren in samenwerking met dagblad Het Parool jaarlijks een essayprijs voor studenten, onder de titel: De toekomst van Amsterdam. Het onderwerp van het stuk moet betrekking hebben op een aspect van grootstedelijke problematiek, in het bijzonder die van Amsterdam. Onderwerpen die aan bod kunnen komen in het essay zijn bijvoorbeeld de taxioorlog, hondenpoep, studentenhuisvesting, multiculturele samenleving en de Noord-Zuidlijn. Het verhaal moet ook een oplossing bevatten voor het gekozen grootstedelijke probleem. Het essay mag maximaal 1200 woorden zijn. De hoofdprijs bedraagt 3.500 euro, een jaarabonnement op Het Parool, publicatie van het stuk in de krant en een stage van drie maanden op de redactie. Het essay moet voor 1 januari 2010 zijn ontvangen. Zie ook: www.uvahva.nl/essayprijs

Koorprijs Marjolein Verburg, masterstudent klinische ontwikkelingspsychologie, heeft met haar vocale ensemble Wishful Singing een internationale prijs gewonnen. Op het Tolosa Choral Contest, een jaarlijks terugkerend concours voor a-capellakoren in Noord-Spanje, maakten de vijf dames, die allemaal het conservatorium afrondden of in de laatste fase zitten, indruk op de jury.

Het leverde hun een score van negentig procent op, het hoogste puntenaantal van alle twintig deelnemende koren en ensembles.

In de categorie wereldmuziek won het koor de eerste prijs, in de categorie geestelijke muziek werden ze beloond met een tweede plaats.

FMG Schoonheid Giselinde Kuipers, uhd bij sociologie, heeft de ERC Grant van 1,2 miljoen euro gekregen voor haar onderzoek naar schoonheid. De ERC Grant is een subsidie van de European Research Council voor vernieuwend onderzoek.

Kuipers neemt in haar onderzoek de transnationale modellenindustrie als uitgangspunt. Ze gaat kijken naar wat modellen ‘mooi’ maakt in de ogen van anderen, hoe schoonheid wordt waargenomen, gevormd en verspreid, en of de opvattingen over schoonheid bij inwoners van verschillende landen uiteenlopen. Kuipers heeft hiervoor zes Europese Zomaar een ‘mooie’ vrouw landen gekozen. Drie echte (niet Giselinde Kuipers) modecentra: Verenigd Koninkrijk (Londen), Italië (Milaan) en Frankrijk (Parijs) en drie perifere landen op modegebied: Nederland, Polen en Turkije. Het onderzoek start in mei 2010 en heeft een looptijd van vijf jaar.

DINSDAG 17/11

10.00 uur: Karin von Eije - Geneeskunde RNAi Based Gene Therapy for HIV-1.

Promotoren: Prof.dr. B. Berkhout en prof.dr. J.J. Rossi (Beckman Research Institute, VS). (Agnietenkapel) 12.00 uur: Abdelghafour Es-Saghouani Wiskunde Analysis of Dependence Metrics for Queuing Processes.

Promotor: Prof.dr. M.R.H. Mandjes.

(Agnietenkapel) 14.00 uur: Guus Fons - Geneeskunde Tissue Microarray in Prognostic Studies on Vulva Cancer.

Promotoren: Prof.dr. M.P.M. Burger en prof.dr. F.J.W. Ten Kate. (Agnietenkapel)

WOENSDAG 18/11

10.00 uur: Mascha Doesschate - Geneeskunde Adherence, Quality of Life and Risk Factors in Recurrent Depression.

Promotor: Prof.dr. A.H. Schene. (Aula) 12.00 uur: Judith Gillis - Geneeskunde Clearance of Intracellular Aggregation-Prone Protein Fragments.

Promotor: Prof.dr. C.J.F. Van Noorden. (Aula) 14.00 uur: Jolanda Habraken - Geneeskunde Palliative Care Needs of Patients with Advanced COPD. Promotoren: Prof.dr. D.L. Willems en prof.dr. P.J.E. Bindels. (Aula)

DONDERDAG 19/11

10.00 uur: Febe van Maldegem - Geneeskunde Immunoglobulin Gene Alterations in Normal and Neoplastic B Cells.

Promotor: Prof.dr. C.J.M. van Noesel.

(Agnietenkapel) 12.00 uur: Pieter Heesen - Archeologie Athenian Little-Master Cups.

Promotor: Prof.dr. H.A.G. Brijder.

(Agnietenkapel) 14.00 uur: Wouter van Gent - Sociale geografie Realistic Regeneration Housing Contexts and Social Outcomes of Neigbourhood Interventions in Western European Cities.

Promotor: Prof.dr. S. Musterd. (Agnietenkapel)

VRIJDAG 20/11

12.00 uur: Iwan Bos - Economie Incomplete Cartels and Antitrust Policy: Incidence and Detection.

Promotoren: Prof.dr. A.W.A. Boot en prof.dr. M.P. Schinkel. (Agnietenkapel) 14.00 uur: Ronald van Olffen - Geneeskunde Modulating T Cell Homeostasis via TNF and TNFR Superfamily Members.

Promotor: Prof.dr. R.A.W. van Lier.

(Agnietenkapel)

ORATIE VRIJDAG 20/11

14.30 uur: Prof.dr. mr. M. Pallemaerts, hoogleraar Europees milieurecht Europe Through the Green Looking-Glass: The Theory and Practice of European Integration from the Perspective of Environmental Law. (Aula) Promoties, oraties en afscheidscolleges vinden in de regel plaats in of de Aula van de UvA, Lutherse Kerk, Singel 411 of de Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231.

Voor uitgebreide informatie zie www.uva.nl/agenda

Folia 11 | 7

opinie

De vloer op De Nederlandse kinderopvang heeft behoefte aan meer pedagogisch medewerkers met een hbo-opleiding, vindt Louis Tavecchio. het begeleiden van dit soort delicate processen blijkt relatief zwak ontwikkeld in Nederlandse crèches.

Van oudsher ligt in de Nederlandse kinderopvang de nadruk meer op de verzorging dan op de opvoeding en ontwikkeling van kinderen en dat zie je voor een deel ook terug in de opleiding van pedagogisch medewerkers en de manier waarop ze met kinderen omgaan.

Startende pedagogisch medewerkers, maar niet alleen zij, vallen in complexere situaties waar meerdere kinderen tegelijk bij betrokken zijn, nogal eens terug op disciplineren, waar het accent ligt op ge- en verboden, opmerkingen en aanwijzingen over wat wel en vooral wat niet mag. De achterliggende rationale lijkt eerder ‘als ze maar rustig zijn (en blijven), als ze maar doen

wat ik zeg’, dan ‘wat kan ik vandaag doen om ze verder te helpen in hun ontwikkeling?’ En daardoor worden nogal wat kansen gemist.

Het werken in de kinderopvang is complex en veeleisend en er bestaat dringend behoefte aan professionals die – behalve het bezitten van positieve gevoelens voor en plezier in het werken met kinderen – goed kunnen observeren, argumenteren en reflecteren (ook op hun eigen functioneren!) en bovendien beschikken over goed ontwikkelde interactievaardigheden. Om dat te bereiken zou een flink deel van het personeel dat met kinderen werkt in dit soort collectieve voorzieningen een opleiding moeten hebben van minstens drie jaar hoger beroepsonderwijs. Voor Nederland betekent

Illustratie: Cees Heuvel

Kinderdagverblijven in Nederland schieten tekort op het gebied van de sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Dat is een van de resultaten uit ons NCKO-onderzoek naar de kwaliteit van de Nederlandse kinderopvang.1 In een groep kinderen, denk aan peuters van een jaar of drie, kun je in de kinderopvang bijvoorbeeld heel goed werken aan de sociale competentie, dat wil zeggen dat je kinderen kunt leren hoe ze zich een plaats in de groep kunnen verwerven die recht doet aan hun persoonlijkheid, hoe je vriendjes kunt maken, hoe je voor jezelf kunt opkomen, maar ook hoe je kunt zorgen dat je er niet buiten valt of wordt gepest. Maar dat is geen gemakkelijke opgave, zeker niet als je zes, zeven kinderen onder je hebt, en

Voorlichtingsleed Medewerkers die zich op hun vrije zaterdag inspannen om aspirant-studenten welkom te heten aan de UvA, ergeren zich aan de knullige organisatie op die dag.

Zaterdag 31 oktober organiseerde de Universiteit van Amsterdam een voorlichtingsdag voor middelbare scholieren en hun ouders. Onder die scholieren zitten hopelijk veel nieuwe studenten voor de bachelorprogramma’s, dus dan laat je je als universiteit uiteraard van je beste kant zien en zorg je dat alles piekfijn geregeld is. Toch gaat er vaak iets fout.

Onze afdeling presenteerde in twee voorlichtingsronden onze bacheloropleiding sociale geografie en planologie. Twee studieadviseurs hebben een programma gemaakt en daar vier studenten en twee docenten bij betrokken. Die acht mensen offeren allemaal hun vrije zaterdag op – voor het goede doel, dus daar doen ze

8 | Folia 11

niet moeilijk over. Ook in de voorbereiding stoppen ze meer tijd dan ze ervoor krijgen: zo leveren de docenten wat onderzoekstijd of vrije avonden in om een presentatie voor te bereiden. Uiteraard verwachten we dan dat de centrale afdelingen van de UvA het ook goed hebben georganiseerd.

Om tien uur beginnen we met een volle zaal scholieren en ouders. Om elf uur pauzeren we even voor een kopje koffie: ‘Als het goed is staat er in de hal bij de ingang koffie voor u klaar.’ Als het goed is… we houden vast een slag om de arm, want dit is niet onze eerste voorlichtingsdag. Warempel, de koffie staat klaar!

Tien minuten later gaan we weer verder en de zaal

zit nog steeds bomvol. Om twaalf uur is de ochtendronde klaar en vertellen we dat er in de hal broodjes klaarstaan. Er zijn inderdaad broodjes, maar daar kan net de helft van de scholieren en ouders er eentje van pakken. Een deel van de mensen is echter te laat en moet het doen met een veel te zoete koek. Een tweede broodje zit er zeker niet in. Wij bieden onze excuses aan, want dat doe je dan, ook al is het niet onze schuld. Maar het maakt een behoorlijk knullige indruk dat zoiets simpels als een lunch niet goed geregeld is.

Tijdens de middagronde hebben we wederom een volle zaal. In de pauze geen koffie, maar iemand van Sorbon catering die net alles aan het opruimen is! Nee, de koffie

stage

Foto: Bob Bronshoff

Op de werkvloer is dringend behoefte aan professionals die goed kunnen observeren, argumenteren en reflecteren en beschikken over goed ontwikkelde interactievaardigheden

Hanneke Leerintveld

dat een forse cultuuromslag, want hier te lande wordt alleen voor ‘leerkrachten’ (personeel dat werkt in het onderwijs en verantwoordelijk is voor de overdracht van schoolse kennis en vaardigheden) een opleiding op hbo-niveau noodzakelijk geacht. Maar gedegen (ook theoretische) kennis van ontwikkelingsfasen van kinderen en weten hoe je de bij die fasen behorende ontwikkelingstaken op motorisch, cognitief, sociaal en sociaal-emotioneel gebied kunt helpen realiseren en optimaliseren, is evenzeer vereist voor het belangrijke werk in die andere professionele opvoedingsomgeving (en snelst groeiende sector): de kinderopvang.

De Onderwijsraad bepleitte vorig jaar2 een algehele verhoging van het opleidingsniveau van allen die in het onderwijs en de opvang werken. Alleen maar pedagogisch medewerkers op hbo-niveau, zoals in sommige Scandinavische landen al vele jaren het geval is, is echter onrealistisch en maakt de opvang ook duurder. De raad pleitte daarom voor invoering van de eis dat per locatie voor kinderopvang (inclusief buitenschoolse opvang) minimaal één pedagogisch werker werkzaam is met een opleiding pedagogische academie of een afgeronde hbo-opleiding pedagogiek of ontwikkelingspsychologie (de opleiding HBO-J bestaat helaas niet meer). Deze pedagogisch medewerker verricht dan primair uitvoerend werk en heeft daarnaast eventueel de functie van pedagogisch supervisor. Van groot belang is dus dat deze persoon ook daadwerkelijk op de locatie aanwezig is en in directe interactie, dus op de werkvloer, met de kinderen werkt. Deze hbo’ers vervullen op de groep een voorbeeldfunctie en fungeren als vraagbaak en rolmodel. En ze zijn heel belangrijk voor het in gang zetten van de zo noodzakelijke

cultuuromslag. Ik verwacht veel van de signaalwerking die ervan kan uitgaan, op meerdere fronten: je kunt een goed salaris verdienen (want je moet deze hbo’ers natuurlijk wel op niveau betalen) óók als je met kinderen buiten een onderwijscontext werkt, je hoeft dat niet per se te doen als manager of bureaumedewerker, maar ‘gewoon’ als professional op de groep; kortom, ook op de werkvloer van de kinderopvang is functiedifferentiatie mogelijk, dat verruimt het carrièreperspectief en verhoogt het aanzien en de status van kinderopvang als opvoedingsomgeving en plek om te gaan werken. Of één hbo’er per locatie voldoende ‘kritische massa’ levert om het verschil te kunnen maken, is de vraag. Daarom moet er, zowel bij het zittende personeel als in de opleiding, ook fors geïnvesteerd worden in verbetering van de interactievaardigheden; dat kan heel goed met behulp van video-interactiebegeleiding of videocoaching. Dat kost best veel geld, maar het gaat wel om de verbetering van de ontwikkelingskansen van onze kinderen, die de opvang inmiddels gemiddeld ongeveer tweeënhalve dag in de week bezoeken. En dat zal de komende jaren alleen maar toenemen. De kernvraag is of we die extra investering in Nederland eigenlijk wel voor de opvoeding van onze kinderen overhebben. l Louis Tavecchio is bijzonder hoogleraar bij pedagogiek en onderwijskunde Mei 2009; te downloaden via www.

1

kinderopvangonderzoek.nl 2

www.onderwijsraad.nl/upload/publicaties/276/ documenten/een_rijk_programma_voor_ieder_kind.pdf

Het maakt een behoorlijk knullige indruk dat zoiets simpels als een lunch niet goed geregeld is kan niet blijven staan; ja, dit is een opdracht van ‘boven’.

Wij bieden wederom onze excuses aan: we werken al een tijdje bij de UvA en zijn helaas niet anders gewend. Meer dan de helft van de scholieren en ouders vertrekt en zien we na de pauze niet meer terug. Weer een paar studenten kwijt aan een andere universiteit? Dat zou goed kunnen.

Er kan natuurlijk wel eens iets fout gaan, maar het probleem is dat er aan de UvA niet ‘wel eens’ iets fout gaat, maar dat dit een structureel probleem is. Het niet kunnen regelen van iets simpels als een paar koffiekannen is helaas op de voorlichtingsdagen van deze universiteit meer regel dan uitzondering. Dikwijls klagen we daarover na een voorlichtingsdag. Dan krij-

gen we te horen: ‘Kan gebeuren. Volgende keer beter.’

Maar het gaat zelden beter. Er wordt van de opleidingen verwacht dat een deel van de werknemers en studenten de vrije zaterdag opoffert om nieuwe studenten binnen te halen. Keer op keer doen afdelingen hun best een leuke dag te organiseren en zo veel mogelijk zieltjes te winnen; en keer op keer laat de centrale organisatie (Bureau Communicatie) het helaas afweten en sta je als voorlichter met je mond vol tanden. l Manuel Aalbers, Willeke Adriaanse, Stan Majoor en Jan Stammes zijn werkzaam bij de afdeling geografie, planologie en internationale ontwikkelingsstudies

Hanneke Leerintveld (26) studeert moderne Nederlandse letterkunde en schrijft haar scriptie over de werken van Arnon Grunberg en filosoof Søren Kierkegaard.

‘Mijn scriptie gaat over drie boeken van Arnon Grunberg. Het is een intertekstueel onderzoek naar Gstaad 95-98, dat Grunberg schreef onder zijn pseudoniem Marek van der Jagt, De asielzoeker en Tirza. De intertekst, de tekst die ik gebruik om zijn boeken beter te begrijpen, is het boek Of/Of van de Deense filosoof en theoloog Søren Kierkegaard. In dat boek worden drie levenswijzen uiteengezet: de esthetische levenswijze, de ethische levenswijze en de religieuze levenswijze.

Het is zo opgebouwd dat de lezer zelf tot een conclusie moet komen over welke levenswijze hij wil aannemen. De waarheid wordt dan ook niet bij een specifieke levenswijze gelegd, maar bij de lezer. Ik kijk of de hoofdpersonages in de boeken van Grunberg beter te begrijpen zijn als ik de filosofie van Kierkegaards levenswijzen erbij haal. Grunbergs hoofdpersonen maken namelijk vaak rare sprongen en keuzes. Zo gebeurt het in Tirza dat een vader zijn dochter vermoordt en in De asielzoeker wordt de hoofdpersoon een heel ander personage zodra hij een hoertje de ogen heeft uitgestoken. Waarom doen ze dat en wat zit daar achter? Die vragen heb ik in mijn scriptie onderzocht.

Kierkegaard is heel geschikt om naast het werk van Grunberg te leggen. Niet alleen verwijst Grunberg op sommige plekken in zijn werk letterlijk naar Kierkegaard, maar er zitten ook grote overeenkomsten in hun manier van schrijven.

Voor mijn onderzoek heb ik eerst de tekst van Kierkegaard uitgeplozen. Daarna heb ik de drie romans gelezen en telkens naar een aantal punten gekeken die voorkomen in de levenswijzen van Kierkegaard. Zo keek ik bijvoorbeeld naar begeerte, herinnering, het huwelijk en zintuigen.

Per roman beschreef ik op welke manier Grunberg met die aspecten en de levenswijzen speelt.

Grunberg is een van mijn favoriete schrijvers.

Ik vind het vooral interessant om te zien hoe hij steeds grenzen opzoekt en die vervolgens overschrijdt, terwijl de lezer toch sympathie voor de hoofdpersoon blijft houden. Wat me tijdens mijn onderzoek opviel, is dat in elk van zijn boeken zodanig met herinneringen wordt omgegaan dat de lezer niet meer weet of het nu werkelijkheid is of niet. Daarnaast toont Grunberg in zijn romans extremen en laat de lezer een keuze maken net zoals Kierkegaard in Of/Of doet. Maar in plaats van een oplossing te zoeken in de religie, zwijgt de god van Grunberg en blijft er na ontmaskering alleen maar leegte over.’ (Julie de Graaf )

Folia 11 | 9

interview

‘ Vluchtelingenprobleem is een vreselijke term’ Door Floor Boon

Ze is een duizendpoot, combineert moeiteloos twee fulltimebanen en heeft een warm kloppend hart voor rechtvaardigheid. Marjoleine Zieck, hoogleraar internationaal vluchtelingenrecht, over gruwelijkheden die nooit wennen en de schoonheid van Duitse filosofie.

E igen universum

Een aantal vragen beantwoordde Marjoleine Zieck vooraf al op papier. Tijdbesparing, want wie twee banen heeft, moet ook twee keer zoveel uren werken.

Daar is overigens weinig van te merken, want het ingeplande halfuur voor een interview wordt opgerekt tot anderhalf. ‘Het is veel, maar ik ben het gewend,’ zegt Zieck, gekleed in een hoge leren rok en witte blouse.

Ze was al universitair hoofddocent en directeur van de masteropleidingen en werkte al 75 uur per week. ‘Wat dat betreft verandert er weinig. Het doen van onderzoek en schrijven van artikelen deed ik al, het heeft nu gewoon een ander plakkertje. Ik probeer twee dagen per week in te ruimen voor onderzoek. Dat is mijn streefgetal, maar het lukt niet altijd.’

Dat onderzoek richt zich op dit moment op het ver-

heid van haar vak. ‘Het gaat over grenzen en het soevereine recht dat staten hebben om te zeggen wie zij wel en wie zij niet binnenlaten. Als je in deze wereld je land uitvlucht, heb je geen andere keus dan een ander land in te gaan. Er is immers geen terra nullius, geen niemandsland meer. Doorgaans laten staten amper mensen binnen, maar er is een uitzondering gecreëerd voor hen die worden vervolgd in eigen land. En dat is heel bijzonder.

Het vluchtelingenrecht maakt een uitzondering op de soevereine bevoegdheid van staten om te bepalen wie zij wel en niet toelaten tot hun grondgebied.’

U itstapje naar wijsbegeerte

Iemand wordt een vluchteling wanneer hij een internationale grens oversteekt en asiel aanvraagt, omdat hij vreest voor vervolging in eigen land. Staten hebben in een verdrag met elkaar afgesproken dat zij verplicht zijn vluchtelingen toe te laten. Op het moment dat de omstandigheden in het land van herkomst dusdanig veranderen dat iemand niets meer te vrezen heeft, houdt de vluchtelingenstatus op en wordt iemand een vreemdeling. Vanaf dat moment geldt het nationale vreemdelingenrecht, dat in ieder land verschillend is.

Voor Zieck was het vanaf het begin duidelijk dat haar

‘ Bescherming van mensen in een zwakke positie is uiteindelijk het enige wat ertoe doet’ schil tussen het mandaat van de vluchtelingenafdeling van de Verenigde Naties, UNHCR, en de verplichtingen die staten hebben. Zieck: ‘UNHCR bestaat vanaf 1950. Sindsdien is het vluchtelingenrecht zo ontzettend gewijzigd dat je kunt zeggen dat UNHCR in een eigen universum opereert. In mijn oratie, die nu eind april gepland staat, zal ik dit probleem uit de doeken doen. Een opmaat naar mijn nieuwe boek.’

Zieck is de enige hoogleraar internationaal vluchtelingenrecht in Nederland. Op een zuiver volkenrechtelijke manier dan, corrigeert ze. Zieck: ‘Het is een buitengewoon tot de verbeelding sprekend rechtsgebied, een bescherming voor mensen die hun land gedwongen moeten verlaten.’ Ze kijkt serieus wanneer ze vertelt en spreekt gedecideerd, vol bewondering over de schoon-

10 | Folia 11

interesse niet op dat binnenlandse, maar vooral op internationaal gebied ligt. Voordat ze met rechten begon, studeerde ze wijsbegeerte aan de UvA. Zieck: ‘Tijdens een toespraak in mijn eerste jaar werd gezegd dat je met wijsbegeerte toch niets kan. Het kwam erop neer dat het alleen nuttig was voor die enkele idioot die de diplomatie in wilde. Ik heb mij moeten beheersen om niet op te staan, want ik dacht: zo’n idioot ben ik wel.’

Wijsbegeerte was niet het enige uitstapje dat Zieck maakte. Na haar middelbare school startte ze aan de kunstacademie waar ze monumentale vormgeving studeerde. Tijdens de academie werd ze uitgenodigd om mee te doen aan een tweejarige collegereeks geschiedenis en wijsbegeerte aan de Technische Hogeschool Twente. ‘We begonnen met de allegorie van de grot

van Plato. Dat vind ik nog steeds een van de mooiste dialogen. Ik weet nog dat ik naar huis fietste, de Hogeschool lag tussen Hengelo en Enschede in, en dacht: o, wat heerlijk, ik moet weer nadenken. Ja, het studeren sprak mij buitengewoon aan.’

Dat gevoel resulteerde in een studie wijsbegeerte en sprekend over de filosofie worden de woorden van Zieck warm. ‘Husserl vond ik mooi, en Heidegger. Ik heb Sein und Zeit van kaft tot kaft gelezen. Dat Duits is zo prachtig. De betekenis zweeft bijna boven de bladzijde, geweldig om te lezen.’ Een studie rechten volgde en daar werd de vlam in Zieck echt aangewakkerd. ‘Ik volgde het vak internationaal vluchtelingenrecht bij professor Vierdag. Het was eigenlijk meteen duidelijk dat het dat moest worden. Ik heb er mijn scriptie over geschreven en na een jaar voor de landsadvocaat te hebben gewerkt, ben ik gaan promoveren op vrijwillige repatriëring. Mijn proefschrift is nog steeds de enige monografie over dat onderwerp.’

O ngelijke lastenverdeling

Vrijwillige repatriëring is het vrijwillig opgeven van de vluchtelingenstatus en terugkeren naar het land van herkomst als de situatie dat nog niet helemaal toelaat. Voor haar dissertatie deed Zieck onderzoek naar programma’s van UNHCR voor Iraaks-Koerdische, Mozambiquaanse en Cambodjaanse vluchtelingen.

‘Vrijwillige repatriëring speelt met name een rol als je spreekt over grote vluchtelingenpopulaties, zoals de paar miljoen Afghaanse vluchtelingen in Pakistan.

Zolang zij vluchteling zijn, mogen ze niet worden gedwongen om terug te keren. Mijn onderzoek ging over de juridische aspecten van vrijwillige repatriëring, iets wat vaak wordt samengevat als “oplossing” voor het met de vreselijke term genoemde “vluchtelingenprobleem”. Daar was nog niets over bekend. Ook heb ik gekeken naar hoe UNHCR de optie van terugkeer presenteerde aan de vluchtelingen. En wat bleek? Er wordt gezegd: we gaan nu beginnen met vrijwillige repatriëring. Er wordt niet verteld dat vluchtelingen gerechtigd zijn om terugkeer op dat moment te weigeren met behoud van hun vluchtelingstatus. Daarover is mijn proefschrift nogal kritisch.’

Aan dat onderzoek gerelateerde problemen blijven Zieck tot op de dag van vandaag fascineren. Zij mengt zich dan ook geregeld in het internationale debat over vluchtelingenrecht. ‘Een van de problemen die al jaren speelt, is

Foto: Bob Bronshoff

Ze is directeur van de Amsterdam Graduate School of Law, directeur van het Amsterdam College of Law en sinds juli ook nog hoogleraar internationaal vluchtelingenrecht. Marjoleine Zieck heeft twee volwaardige banen die ze in één werkweek weet te stoppen. Aan haar volgestapelde bureau, naast een hoge vaas bloemen, weegt ze elk woord zorgvuldig.

halen. Het is een paradoxale bezigheid, onderzoek doen op dit specifieke gebied. Het verrijkende van de reis die Kavafis in zeer esthetische termen beschrijft, bestaat ook uit keerzijden.

Een groot gevoel voor rechtvaardigheid zit bij Zieck diep geworteld. ‘Mensenrechten hebben mij altijd aangesproken, aangewakkerd door de ervaringen van mijn familie in Japanse concentratiekampen. Er werd vroeger niet over gesproken. Juist het zelden voorkomende moment dat er dan wel over werd gesproken, bevestigde het belang van bescherming: de wijze waarop mensen elkaar behandelen en bescherming bieden aan hen die in een zwakke positie verkeren is,’ Zieck gaat zachter praten, ‘uiteindelijk het enige wat ertoe doet.’

Hoe Zieck het allemaal voor elkaar bokst, blijft een raadsel. ‘Het zijn mijn inspirerende en motiverende collega’s,’ zegt ze. Sinds 2003 bekleedt ze, naast een functie als onderzoeker, ook een bestuursfunctie, eerst als masterdirecteur en nu ruim een jaar als onderwijsdirecteur. Ook geeft ze ieder jaar twee weken les in Pakistan. Zieck: ‘Dat combineer ik met een met familiebezoek, want mijn partner komt daar vandaan.’ In 2004 gaf ze een kinderboek uit, De ballonvaart, geschreven voor haar zoon en zelf geïllustreerd, en nu is ze ook nog hoogleraar. Onderzoek daarvoor gebeurt vooral ’s nachts. ‘Ik hou van nachten doorhalen. Dan ga ik heel laat naar bed, dat vind ik heerlijk.’ En dan vroeg op? Zieck lacht: ‘Nee, vroeg opstaan vind ik vreselijk. Ik ben een nachtbraker.’ l

CV Marjoleine Zieck Marjoleine Zieck

de ongelijke lastenverdeling van staten. Pakistan heeft al bijna dertig jaar een paar miljoen vluchtelingen, Syrië en Jordanië nu ook. IJsland heeft er nu precies vijf, het andere uiterste. De verdeling van vluchtelingen in de wereld is buitengewoon ongelijk, de lasten die dat voor de betreffende staten meebrengt ook. Net zoals het uitpluizen van de juridische basis van vrijwillige repatriëring, vind ik het nuttig om aan te tonen hoe nieuwe initiatieven, zoals recentelijk het “Convention Plus” initiatief van UNHCR, in elkaar steken en te analyseren waarom die al dan niet deugen. Ik heb geen behoefte om beleid te maken of de politiek in te gaan. Ik maak mij liever op een theoretische manier verdienstelijk.’

H et belang van bescherming

Ziecks proefschrift begint met een citaat van de

Griekse dichter Kavafis, de laatste regel van zijn gedicht Ithaka. Dat gedicht bezingt de schoonheid van een reis; niet het doel ervan, maar de weg op zichzelf.

Zieck: ‘Een prachtig gedicht. Studenten uit vele lichtingen hebben dit in speeches om hun oren geslagen gekregen. Dan zeg ik overigens niet: moge de weg lang duren, want dan denk ik: je moet toch wel op tijd je diploma halen,’ lacht Zieck uitbundig. ‘In mijn voorwoord gebruik ik de reis als metafoor voor het promoveren. Dat betekende voor mij dat ik door gruwelijke dingen heen moest. Alle verslagen van de VN-rapporteur over Irak heb ik gelezen en alles over Pol Pot. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten en het went ook nooit. De mens heeft een limietloze capaciteit tot het verrichten van gruwelijke dingen. Gelijktijdig met het lezen bedenk je: ik moet zo naar Albert Heijn. Brood

Leeftijd: ‘Zeg ik niet, maar de klasgenoten van mijn zoontje denken dat ik 39 ben.’

1977-1981: Akademie voor Kunst en Industrie 1981-1987: studie wijsbegeerte, UvA 1987-1989: studie rechtsgeleerdheid UvA 1989-1990: werkzaam in de vreemdelingensectie van de landsadvocaat 1997: promotie internationaal vluchtelingenrecht, cum laude 2003-2008: directeur masteropleidingen en internationalisering FdR, UvA 2005: benoeming hoogleraar internationaal publiekrecht, Pakistan College of Law (Lahore) 2008: onderwijsdirecteur FdR (Graduate School of Law/College of Law) 2009: benoeming hoogleraar internationaal vluchtelingenrecht, FdR UvA.

Folia 11 | 11

het beste

Carson McCullers Tamara van Kessel, promovenda cultuurgeschiedenis:

Emmerich verwoest de wereld weer eens 2012; première: 11 november Over drie jaar gaan we er allemaal aan.

De wereld zoals we kennen zal onherstelbaar veranderen en nagenoeg niemand zal dat overleven. Dat is het uitgangspunt van 2012. Heeft te maken met het eindigen van de precolumbiaanse Meso-Amerikaanse kalender zoals die gebruikt werd door de Maya’s en de vreselijke gevolgen die bepaalde groeperingen daaraan ophangen. Lang verhaal, schijnbaar alweer achterhaald, en alleen interessant voor mensen met wie je liever niet in de kroeg zit.

In 2004 liet de van oorsprong Duitse regisseur Roland Emmerich in The Day After Tomorrow met veel bravoure al zien hoe de Apocalyps, hier in de vorm van een nieuwe ijstijd, eruit ziet. Steden vergaan alsof het zandkastelen zijn, maar een klein deel van de mensheid overleeft. Met 2012 doet hij het nog eens over, alleen grootser en spectaculairder.

Kort gezegd draait de plot om de miskende schrijver Kurtis Jackson (John Cusack) die erachter komt dat de wereld ten einde zal komen. Hij doet alles om zijn gezin, ex-vrouw en kinderen, te redden. Eveneens kort gezegd: de wijze waarop Emmerich dit gegeven brengt, staat bol van clichés, toevalstreffers, sentiment, bombast, Amerikaans patriottisme en onnozelheden.

Toegegeven: voor een goed verhaal ga je niet naar een Emmerichfilm. Je gaat erheen om hersenloos, popcornkauwend vermaakt te worden. De verwoesting van steden als Los Angeles, Las Vegas en Vaticaanstad ziet er zeer over-

12 | Folia 11

tuigend uit. Rampenporno ten voeten uit. De aardbevingen, tsunami’s en vulkaanuitbarstingen zijn technische hoogstandjes die de lat voor computergegenereerde beelden een flink stuk hoger legt. Er zit voldoende humor in de film, de acteurs leveren in principe prima werk met dat wat hun gegeven wordt en het camerawerk is episch.

Hoe kan het dan toch voorkomen dat tijdens het kijken er een gevoel van, tja, verveling om de hoek komt kijken? Het duurt en het duurt maar, dat 2012, met tempowisselingen die de achtbaan doen veranderen in een sloom tuftuftreintje.

En alles is zo voorspelbaar. Je gaat bijna hopen dat Emmerich, bijvoorbeeld, Cusack dood laat gaan, of íédereen dood laat gaan, de hele boel laat ontsporen, om zo zijn publiek ontregeld achter te laten. Wat natuurlijk niet gebeurt.

Met andere woorden: echt spannend wordt het nooit.

2012 ontaardt uiteindelijk in een moralistische en belerende bende waar de honden geen brood van lusten. Zal dat het doorsnee publiek wat uitmaken?

Waarschijnlijk niet. (Niels Carels) 2012 (Amerika, 2009) Regie: Roland Emmerich Met: John Cusack, Amanda Peet, Chiwetel Eijofor, Oliver Platt, Thandie Newton, Danny Glover, Woody Harrelson

Film: ‘Dark Eyes (Oci Ciornie) van de Russische regisseur Mikhalkov.

Marcello Mastroianni speelt, in een van zijn beste rollen, een man die uit de beklemmende 19e-eeuwse bourgeoisie losbreekt.

Hij neemt een baantje als glasverkoper om de vrouw waarop hij verliefd is te volgen naar Rusland.

In een goddelijke scène waar hij danst op een stuk onbreekbaar glas, probeert hij dit product dat hem niets doet te verkopen aan mensen die hem niet begrijpen.

Met die vervreemding heb ik – ik ben opgegroeid in Italië – ervaring.

Je blijft in beide culturen een beetje een buitenstaander.’

Muziek: ‘Pianoconcert nummer 23 van Mozart, waardoor ik als kind letterlijk het Nederlandse woord “weemoed” heb geleerd.

Het is de ultieme vertolking van verdriet dat gepaard gaat met vreugde over iets moois dat je weet achter te moeten laten. Als ik het hoor is het elke keer, tsjak, precies die snaar.’

Kunst: ‘De schilder Jan Mankes, om zijn gevoelige observatie van de wereld, wat ik misschien wel het meest waardeer in kunst. Zijn verfgebruik is bijna transparant, waterachtig. Dat geeft het werk iets kwetsbaars. Een aantal van zijn schilderijen hing in het Scheringa Museum.’

Boek: ‘The Heart Is A Lonely Hunter van Carson McCullers. Ongelooflijk dat een vrouw van 23 jaar zo tot de kern van gevoelens weet

Foto: Hans van Vinkeveen

film

Hebbeding: ‘Pirate 777, een minicomputerspelletje uit de jaren tachtig met daarop de woorden widescreen en huge sound. Een prachtig voorbeeld van hoe dingen in dertig jaar zijn veranderd.’

Tamara van Kessel

te komen. Het is daarnaast een van de mooiste boektitels die ik ken. De hoofdfiguur is een doofstomme man, die allerlei persoonlijke verhalen van mensen te horen krijgt, terwijl niemand doorheeft wat er allemaal in hem omgaat. Een extreem maar misschien voor iedereen herkenbaar voorbeeld van het tekortschieten van communicatie.’

Afknapper: ‘Al die vrouwen die tegenwoordig Uggs dragen, van die ijstijdlaarzen. Nu hangt er ook nog een enorme Uggs-advertentie schuin tegenover mijn werkkamer. We leven toch niet op de Noordpool!’

Stokje: ‘Ik geef het stokje aan promovendus rechten Rolef de Weijs, over wie ik heb gehoord dat hij in Japan heeft gestudeerd en op een advocatenkantoor werkt.’ (Hans van Vinkeveen)

Foto: Henk Thomas

fen is uit

Wat vindt het beest?

Foto: Charlotte Dumas

Ongeveer twee maanden geleden zag ik in Het Uur van de Wolf de documentaire die Walter Stokman maakte over de Nederlandse fotografe Charlotte Dumas (1977). Stokman laat een frêle blonde dame zien die, gewapend met niets meer dan haar camera, naar vervaarlijke straathonden en gekooide tijgers zoekt. Een mooi contrast.

Een deel van Dumas’ werk hangt momenteel in Foam. Ik ben gaan kijken, want ze fascineert me enorm. Waarschijnlijk omdat ze refereert aan iets wat misschien een gangbaar discussieonderwerp is, maar wat mij al jaren verbijstert en irriteert, namelijk: de relatie tussen de mens en zijn dier.

Ik ben heus niet roomser dan de paus, maar mensen die stug de bio-industrie blijven sponsoren, begrijp ik niet. Net zomin begrijp ik de keuze voor een hond, in een stad waar vrijwel iedere bewoner uit ruimtegebrek de douchekop boven zijn plee heeft hangen. Mensen gaan zo prat op hun veronderstelde recht op vreten, op vermaak en op vriendschap, dat ze zich nog maar zelden af lijken te vragen

wat dat voor het dier betekent.

Terwijl dat moreel gezien toch best relevant is. Wanneer ik naar het werk van Charlotte Dumas kijk, begrijp ik dat de vraag – wat vindt het beest? – volstrekt nutteloos is, want doordat Dumas de dieren die ze fotografeert op een ‘menselijke’ manier portretteert wordt er in ieder geval één ding pijnlijk duidelijk.

Namelijk dat het gevoelsleven dat wij toeschrijven aan dieren altijd een menselijke projectie is. De dierlijke psyche blijkt ondoorgrondelijk.

Het maakt een morele discussie over de relatie tussen mens en dier ingewikkeld. Ik stel bij dezen voor de portretten van Dumas hierbij als richtlijn te gebruiken. De beesten die zij portretteert zijn te mooi om te gebruiken. (Fen Verstappen) Charlotte Dumas in Fotografiemuseum Foam, Keizersgracht 609. Te zien tot en met 22 november 2009, toegang € 7,50/€ 5,- voor studenten. Open dagelijks van 10-18, do/vr 10-21.

Op www.uitzendinggemist.nl is de genoemde documentaire te bekijken.

Foto: Won Tuinema

Charlotte Dumas, Foam

eten

Niets op aan te merken…

Restaurant Blanko, De Clercqstraat 105, Amsterdam Wat brengt verlichting in de gure Hollandse herfst? Terwijl de bomen blad lieten, de wind om onze oren suisde, en de nacht haar magie verloor door een fikse regenbui, zochten we naarstig naar een klein restaurant om ons verkild gemoed te laten opklaren. Aan de De Clercq­ straat vonden we restaurant Blanko, waar een aardige serveerster ons verwelkomde, kaarslicht het stijlvol ingerichte restaurant verlichtte en we bovendien eend konden eten als voorafje. We laafden ons met een glas wijn aan de huiselijkheid van het restaurant, totdat we plotseling een akelig gevoel kregen. Dit restaurant had alles wat Holland gezellig maakt: drank, kaarsen, lekker eten en zwoele Italiaanse muziek. Er waren alleen geen mensen. Nu, ja, de serveerster was er natuurlijk, de hele avond door hoffelijk en attent. En er stond een dikkige man van vermoedelijke Italiaanse afkomst achter de bar. Soms verdween hij in de keuken.

Hij maakte voor ons een prima runderspies met roquefortsaus, en ook op de vis van mijn tafelgenoot viel niets aan te merken. Maar het lekkere eten bezwaarde ons gemoed alleen nog maar meer. Oké, we tikten aan het eind van de avond vijftig euro af, en dat was misschien wat aan de hoge kant voor wat we genuttigd hadden, maar dat zou toch niet de reden zijn dat het restaurant leeg is? Aan de wijn kon het ook niet liggen.

Waarom zaten we hier dan alleen?! Zou achter de lieve serveerster een kannibaal schuilgaan? Of was de Italiaan in de keuken cementblokken aan het vullen voor de maffia? We aten de eend en

we aten de vis, we aten het rund en we dronken de wijn: maar er kwamen geen nieuwe gasten in restaurant Blanko. Om de stemming erin te houden, vertelde ik mijn disgenoot sterke verhalen uit de oude doos. We grinnikten om Amsterdamse zeelieden die dronken werden gevoerd in de louche cafés van de oude stad, vervolgens tekenden om op schip naar Indië te gaan en altijd een zekere dood vonden.

Toen we onze maaltijd op hadden, informeerde de serveerster of we toch nog iets niet wilde drinken. Zagen wij een lichte teleurstelling, toen we niet voor de wijn kozen, maar voor een kopje thee?

Aan het eind van de avond vroeg ze ook nog ons mailadres, zij beweerde voor de nieuwsbrief. En nog steeds was er geen derde gast aangeschoven. We betaalden met een vriendelijke glimlach en haastten ons de gure Hollandse herfstnacht in.

Restaurant Blanko aan de Clercqstraat, heerlijk om te eten, maar ga wel met een grote groep. Of met je schoonmoeder.

(Rik-Jan Brinkman) Eten: prima Prijs: aan de hoge kant Sfeer: knus en huiselijk Mysterie: het ontbreken van andere gasten

OPROEP Ben je betaalbaar uit eten geweest (maximaal E25,- per persoon)? Schrijf dan een recensie en stuur die op naar redactie@ folia.uva.nl. Als je recensie wordt geplaatst, krijg je de kosten van het etentje tot een bedrag van E50,- vergoed.

Untitled (Mask), 2009

Folia 11 | 13

onderzoek

‘ Journalisten worden voortdurend gesaboteerd’ Door Anne Rose Haverkamp

Foto: Paul Hodorogea

In het Oost-Europese Moldavië worden media gecontroleerd door de communistische staat. De tien redactieleden van antropologisch tijdschrift Cul reisden af naar Moldavië om onderzoek te doen naar persvrijheid.

Rellen in Chisinau

‘Persvrijheid gaat om het toegankelijk maken van zo veel mogelijk visies en zo veel mogelijk media,’ vertelt Freek Janssens (25), vorig studiejaar hoofdredacteur van Cul. ‘In Moldavië zijn alle media buiten de hoofdstad Chisinau in handen van de overheid. Ze verspreiden dus een communistische versie van het nieuws.’

De Cul-redactie, die zich bezighoudt met het schrijven voor en uitbrengen van het studieblad van de afdeling antropologie, heeft zich afgelopen zomer in Moldavië in een zowel journalistiek als antropologisch tiendaags veldwerk gestort. Vanuit Nederland hebben de redactieleden contact gelegd met een school voor journalistiek

RePRESSion Naar aanleiding van hun reis en om geld in te zame­ len voor de onafhankelijke onderzoekskrant Ziarul de Garda, presenteert antropologisch tijdschrift Cul twee avonden over persvrijheid en Moldavië, op 12 en 13

in Chisinau, the Chisinau School of Advanced Journalism, die zij wilden bezoeken. ‘Deze school is mede opgezet door Press Now, een Westerse instantie, om de vrije journalistiek in Moldavië te bevorderen,’ legt Kaya Bouma (22, dit jaar hoofdredacteur) uit. ‘Moldavië ligt precies tussen Rusland en West-Europa in. Er zijn mensen die Russisch spreken en de communistische krant lezen en mensen die Roemeens spreken en Westerse kranten lezen. Het is echt de communisten tegen de liberalen, een soort Koude Oorlog.’

‘Voordat je naar zo’n land gaat,’ vertelt Merel Remkes (28, eindredacteur), ‘heb je een heel zwart-witbeeld van hoe het is. Wij dachten: alle opleidingen journalistiek zijn daar slecht, maar nu hebben ze eindelijk een onafhankelijke masteropleiding. Ons idee was dat de studenten na hun master bij onafhankelijke media konden gaan werken om de journalistiek in Moldavië te verbeteren. Maar in de praktijk komen ook veel studenten bij de communistische kranten terecht.’

november 2009 van 20.00 tot 22.00 uur in het Pers­ museum, Zeeburgerkade 10, Amsterdam, voorverkoop

CAMERA AFGEPAKT

€5, aan de deur €7,50. http://moldova.tijdschriftcul.nl/

Naar aanleiding van mogelijke verkiezingsfraude bij de parlementsverkiezingen in april 2009, zijn in Chi-

14 | Folia 11

sinau hevige rellen geweest, die het wereldnieuws gehaald hebben.

Bouma: ‘We hadden verwacht dat de rellen taboe zouden zijn. Dat als we daar achteraan zouden gaan, niemand er openlijk over zou kunnen spreken. Maar dat bleek wel te kunnen. In Moldavië zijn twee versies van de rellen in omloop, de communistische en de liberale, en de meeste mensen wilden er heel graag over vertellen, van allebei de kanten. Dat was echt opvallend.’ Het onderzoek van de Cul-redactie richtte zich steeds meer op de rellen. Hoe deze door de verschillende groepen zijn ervaren, maar vooral ook hoe de journalisten in deze periode meer dan normaal in hun werk belemmerd werden.

Om te reconstrueren wat er in april precies is gebeurd, spraken de antropologen (in spé) met zowel de liberalen als de communisten. Vaststaat dat de communistische partij in april de overwinning claimde, maar de liberale oppositie beweert dat er fraude is gepleegd. Janssens: ‘Er zijn volgens hen stemmen uitgebracht uit naam van mensen die al overleden zijn. Ook gebeurde het dat mensen naar het stembureau gingen om te stemmen en dat hun daar werd gezegd dat ze al gestemd hadden, terwijl dit niet het geval was.’ In de hoofdstad zijn toen vooral veel studenten de straat op gegaan om vreedzaam te demonstreren en herverkiezingen te eisen.

Janssens: ‘En daar splitst het verhaal zich in een communistische versie en een liberale versie. Volgens de communisten zijn de demonstranten agressief geworden en begonnen zij met het ingooien van de ruiten van het presidentieel paleis en het stichten van brand. De liberalen beweren daarentegen dat er communistische infiltranten waren onder de demonstranten en dat die zijn begonnen met het gooien van stenen. Zo had de politie een excuus om demonstranten op te pakken. De demonstranten werden meegenomen en achter het presidentieel paleis in elkaar geslagen. Hierbij zijn ook doden gevallen.’

Remkes: ‘En dan komen de journalisten in beeld, die achter het presidentieel paleis de politie bezig zien en dit filmen.’ Janssens: ‘Daar is Oleg Brega een voorbeeld van. Hij is cameraman voor een tv-station. Hij kwam achter het paleis en zag niet alleen dat de politie demonstranten in elkaar aan het slaan was, maar ook dat politiemannen de stoep kapot sloegen om stenen los te maken, waarmee gegooid kon worden.

CORRUPTIE AAN DE KAAK GESTELD

De Cul-redactie heeft van bijna alle kranten in Chisinau journalisten gesproken. De meeste kranten in Moldavië worden gesponsord door de staat en dragen de communistische waarden uit. Sommige men-

sen werken bij een staatskrant omdat ze nu eenmaal geld nodig hebben, vertelt Bouma. ‘Maar ik heb ook iemand gesproken die echt achter het communisme stond. Ze gaf ook toe dat zij geen onafhankelijke krant waren, maar een partijkrant. Daar was ze heel open over. Maar ze dacht wel dat een onafhankelijke krant best een toevoeging zou kunnen zijn.’

Een ander bijzonder verhaal vertelde Alina Radu, de hoofdredactrice van het weekblad Ziarul de Garda. Janssens: ‘Dit is een onderzoekskrant die de meest gevoelige onderwerpen aan de kaak stelt. Denk bijvoorbeeld aan corruptie binnen Moldavië zelf. Het is niet voor iedereen weggelegd om bij deze krant te werken, omdat het een heel gevaarlijke baan is.’ Remkes, die Radu heeft gefilmd, vertelt over de drive van de hoofdredactrice. ‘Alina vertelde dat ze thuis bedreigd wordt.

Ze durft haar kinderen nooit ergens alleen heen te laten gaan en ze kan nooit op vakantie. Toen ik vroeg “waarom doe je dit werk dan in godsnaam?” was ze verontwaardigd: “Waarom ik dit doe? Gewoon!

Natuurlijk! Omdat het waarheid is.” Echt ongelooflijk.

En dan te bedenken dat ze elke drie maanden op het randje van faillissement verkeren.’

Soms kan Radu een paar weken geen krant uitbrengen, omdat er geen geld is. Om de financiële positie van Ziarul de Garda te verbeteren, organiseert de Culredactie twee culturele avonden over persvrijheid in

Foto: Mike Rijkers

Dit filmde hij, maar de politie richtte haar geweld ook tegen de journalisten. Olegs camera werd afgepakt en hij is in het ziekenhuis beland.’

De werkzaamheden van journalisten die niet voor een partijkrant werken, worden door de regering voortdurend gesaboteerd, vertelt Remkes. ‘Mensen die kritiek uiten op de regering, worden ’s nachts gebeld en bedreigd.’

Toch is onder de bevolking van Moldavië het gebrek aan persvrijheid alleen in de hoofdstad Chisinau een issue. Janssens: ‘We hadden verwacht dat mensen grote behoefte zouden hebben aan vrijheid van pers en vrijheid van meningsuiting, maar dit is natuurlijk pas interessant als het met de basisbehoeften goed zit.’

Bouma: ‘Moldavië is een van de armste landen van Europa. De mensen in de dorpen hebben één televisiezender. Daarop werd de overheidsversie van de rellen vertoond, waarin de studenten van gewelddadige acties beschuldigd werden. De dorpbewoners hoorden niets anders en daarmee was het voor hen een afgedane zaak.’

De Cul-redactie in Moldavie, met achteraan in het groen Freek Janssens, staand geheel links Merel Remkes en liggend Kaya Bouma

de kwetsbare democratie van Moldavië. ‘We hebben het gevoel dat we iets heel praktisch kunnen bijdragen daar,’ vertelt Remkes. ‘Het geld dat we ophalen voor Ziarul de Garda zal niet in een bodemloze, corrupte put verdwijnen, maar er kan bijvoorbeeld een extra computer van worden gekocht, of een camera.’

Janssens: ‘Op de avonden zal ons tijdschrift gepresenteerd worden, waar al onze reportages in staan en de artikelen die we hebben geschreven naar aanleiding van wat we in Moldavië hebben meegemaakt. Daarnaast wordt de film van Merel vertoond. Er is een fototentoonstelling en er komen verschillende specialisten op het gebied van media en Oost-Europa spreken.’ l

ingezonden mededelingen

MEDIAWETENSCHAPPEN

FILM- EN TELEVISIEWETENSCHAPPEN

NEDERLANDS INSTITUUT VOOR BEELD EN GELUID

NOVA

VARA

BNN

BIJLMERRAMP

amateurfilms

COMMUNICATIEWETENSCHAPPEN

WWW.SURFMEDIA.NL

VIRTUELE SNIJMACHINE

DICHTERS ALMANAK GESCHIEDENIS DODE PAUW EN WITTEMAN NOS publieke omroep SURFNET SPH CABARET

RVD

PAPER

KLOKHUIS

management

JE ZAL HET MAAR HEBBEN

ECONOMIE

28.000 PROGRAMMA’S

WILHELMINA

DEMENTIE

STREAMING VIDEO

JULES UNLIMITED SREBRENICA NCRV’S DOKUMENT POLYGOONJOURNAAL gerard reve agrarisch journaal

MARSHALLPLAN FILMS

ANDERE TIJDEN

ZENDTIJDPOLITIEKE PARTIJEN

PRESENTATIE VAN LAWICKDANS RELIGIE

radio

JOURNAAL WWW.ACADEMIA.NL

KREDIETCRISIS

StudiJob maakt werk van je studie!

Voor de Universiteit van Amsterdam, de Hogeschool van Amsterdam en het Academisch Medisch Centrum, verzorgt StudiJob Uitzendbureau de werving en selectie voor het project:

Traineeship Controller (38u p/w) Bovenstaande organisaties zijn op zoek naar talentvolle afgestudeerden die zelfstandig en in teamverband een driejarig traineeship tot Management Controller willen volgen.

Als trainee werk je zelfstandig aan diverse projectopdrachten binnen en buiten de UvA, de HvA en het AMC en volg je daarnaast een begeleidings-/ trainingstraject. Hierin is veel aandacht voor professionele en persoonlijke ontwikkeling. De inhoud hiervan is afhankelijk van je vooropleiding en de opdrachten waarmee je op dat moment bezig bent. Je komt in aanraking met accounting, financiële rapportages, budgetteren, contractactiviteiten, en managementinformatie.

Gedurende het traject voer je werkzaamheden uit langs de lijn van analyseren, ontwerpen en besturen en verwerf je competenties op het gebied van managementadvisering en managementcontrol. In het eerste jaar zal vooral een beroep worden gedaan op je analytische vaardigheden.

Profiel: Het traineeship controller is bedoeld voor enthousiaste, afgestudeerde HBO’ers/WO’ers met ambitie op het gebied van management & control, die leren en werken willen combineren. Je hebt een relevante opleiding gevolgd, zoals: * Business Economics (MSc) * Accountancy & Control (MSc) * HBO Bedrijfseconomie

Academia is de speciale online onderwijs- en onderzoekscollectie voor het hoger onderwijs met duizenden uren audio en video uit de archieven van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

Je vindt het een uitdaging om mee te denken, uit te zoeken, te vergelijken, te analyseren en te adviseren en om de bedrijfsprocessen zo soepel mogelijk te laten verlopen. Je bent betrokken, dienstverlenend, collegiaal, enthousiast, een echte doorzetter en je beschikt over goede communicatieve vaardigheden.

Heb je maximaal twee jaar werkervaring, een relevante studie afgerond en heb je de ambitie om werken en leren te combineren? Stuur dan zo spoedig mogelijk je cv en motivatiebrief naar Hanna Sohier: Hanna@studijob.nl. Voor vragen kun je contact met haar opnemen via 020-5353462.

Bekijk de collectie op www.surfmedia.nl Of surf naar www.academia.nl voor meer informatie.

Powered by

• StudiJob is geopend van 09.00 - 17.15 uur.

• Voor meer informatie kun je ook bellen naar 020 535 34 60.

• www.studijob.nl

Folia 11 | 15 folia 091113.indd 3

06-11-2009 12:22:14

reportage

‘Duitsland moet in therapie’ Door Joke de Wolf

Twintig jaar na die Wende is het kapitalisme doorgedrongen tot de hele Duitse samenleving. Maar een eenheid is het nog lang niet. een serie tekenfilmpjes voor kinderen. In de Ostshop wordt op opmerkelijk kapitalistische wijze gebruik gemaakt van het succesvolle socialistische ontwerp van Peglau – de ontwerper stemde na enige aarzeling in met de commercialisering van zijn ooit voor het volk ontworpen beeldmerk. Nu kunnen toeristen posters, sleutelhangers, T-shirts en washandjes kopen met de rode en groene mannetjes erop. Maar het zijn niet alleen de toeristen die hier komen, vertelt de verkoopster. Oostduitsers zijn gek op de plastic eierdoosjes, het opvouwbare drinkbekertje – die dingen had iedereen in de DDR – en de boekjes uit de serie Jong in de DDR, waarvan je tussen 1949 en 1989 je geboortejaar kunt kiezen. Hoe oprecht is die ostalgie, twintig jaar na de val van de muur? En bestaat het onderscheid tussen Oost en West nog steeds?

V erraden en gevlucht

Schrijfster Susanne Schädlich: ‘In Oost-Berlijn voel je de DDR nog’

Weimar, Schillerstraße. Honderd meter van het plein voor het Nationaltheater, waar de standbeelden van Goethe en Schiller geduldig poseren voor de toeristen, staat een reclamebord met een groen verkeerslichtmannetje erop. Het is een zogeheten Ampelmänn­ chen, het beeldmerk van de Ostshop, waarvan even verderop een filiaal is te vinden. Twintig jaar geleden was zo’n bord ondenkbaar geweest op deze plaats:

Volgens schrijfster Susanne Schädlich, geboortejaar 1965 in Jena, DDR, maar vanaf haar twaalfde opgegroeid in West-Duitsland en nu woonachtig in Berlijn, is het verschil tussen Oost en West nog steeds aanwezig. ‘Ik woon nu sinds 1999 in Prenzlauerberg, net als Friedrichshain een hippe buurt. De voormalige DDRbewoners zijn weggetrokken naar de buitenwijken, ze konden de huur niet meer betalen. Maar als je naar Lichtenberg gaat, een wijk wat verder naar het oosten, dan voel je de DDR nog, het is er nog steeds grijzig, je ziet dat de mensen zich anders kleden, zelfs anders dan de jongeren in Prenzlauerberg. Er is dus nog steeds een onderscheid. Niet alleen uiterlijk, maar ook in de mentaliteit, zeker in de buurten waar neonazi’s en extreemlinks veel stemmen halen. Wanneer je naar Strausberg gaat, als buitenlander, met donker haar en

‘ Jonge politici, zoals de nieuwe socialistische partij Die Linke, gebruiken dezelfde idealen, dezelfde taal als in de DDR-tijd’ reclame voor winkels die niet van de staat waren was uitgesloten in de DDR. Maar het Ampelmännchen had wel een publieke functie: het moest de burgers, en vooral kinderen, ervan overtuigen dat ze zijn raad goed moesten opvolgen. Hij werd in 1961 ontworpen door verkeerspsycholoog Karl Peglau, pas in 1974 kwam het daadwerkelijk in het straatbeeld, én op de televisie, in

16 | Folia 11

donkere ogen, dan word je nagekeken op straat.’

Schädlich groeide ook op als vreemdeling: omdat haar vader, die schrijver was, zich bezighield met ‘illegale’ bijeenkomsten, moest het gezin in 1977 de DDR verlaten – verraden door haar lievelingsoom, zoals later zou blijken. Schädlich heeft het verhaal opgeschreven, – het is vertaald verschenen als Mijn oom, vriend en ver-

rader. Nadat haar oom in 2007 zichzelf van het leven beroofde, werd haar boek ook een beschrijving van zijn rol als geheim agent. Maar dat was niet de enige aanleiding. ‘Ik wilde, naast een beschrijving van zijn handelen, ook laten zien hoe het was om van Oost naar West te verhuizen. Het was één land, tenminste, we spraken één taal, maar toch was ik een vreemde in mijn eigen land, we spraken niét dezelfde taal, we begrepen elkaar namelijk niet goed. De kinderen van die schrijvers en kunstenaars die Oost Duitsland moesten verlaten en in het Westen kwamen wonen, hadden niemand meer om mee te praten. Je had een heel ander leven: andere idolen, andere kleren, andere idealen, je bewoog je haast als een Oost-Duitser, en je moest je eigen weg vinden in die andere wereld.’

Schädlich constateert dat de persoonlijke geschiedschrijving over de DDR pas nu op gang komt. ‘De droge feitengeschiedenis verscheen al snel na de val van de muur, maar het kost tijd om de ervaringen te verwerken, vooral voor mensen met persoonlijke verhalen. Nu is de tijd rijp. Ik denk dat het nog wel veel langer duurt voordat het één land word, en soms denk ik ook wel dat het nooit zal gebeuren. Veertig jaar is een lange tijd, dat is een heel mensenleven. Iedereen had een beeld van de ander, terecht of niet.’

R igoreuze renovatie

In Weimar verwijst nog maar weinig in het straatbeeld naar veertig jaar DDR. De stad waar tussen 1919 en 1933 de regering zat van de eerste Duitse republiek, is de laatste jaren rigoureus gerenoveerd. Alles wat niet al na de oorlog was vernieuwd, kreeg hier kort voor 1999 een opknapbeurt: toen was Weimar immers Kulturhauptstad Europas. Voor de zoveelste keer werd de roem van vroegere bewoners – Goethe, Schiller, Herder en Wieland natuurlijk, maar ook Liszt, Bach en Andersen – gebruikt om het stadje van zestigduizend inwoners een belangrijke rol te geven, zoals ook de leiders van de Weimarrepubliek, Nazi-Duitsland en de DDR de roemruchte bewoners van Weimar graag aan hun eigen denkbeelden verbonden. Sindsdien zijn de huizenprijzen omhoog gegaan, en weten de toeristen hun weg naar Weimar te vinden – ze kunnen direct naast de standbeelden van Goethe en Schiller hun parfum kopen in het Goethe- of Schiller-Kaufhaus.

S electief geheugen

De lokale bevolking profiteert van de welvaart. In 1936 werd aan de rand van het centrum begonnen met de bouw van een gevaarte van 130 bij 65 meter, ontworpen door Albert Speer, Hitlers huisarchitect.

Inmiddels is het 0ssi-Ampelmänchen als enige ossi-relikwie in heel Berlijn ingevoerd

Het moest een Gauforum worden, een administratief hoofdkantoor. Een aantal straten en een park moesten ervoor wijken, in 1945 was het betonskelet gereed.

Toen kwam de naoorlogse crisis en was er pas in de jaren zeventig geld voor een herbestemmingsplan.

In het gebouw kwamen een grote supermarkt en vier grote fabriekshallen. Na leegstand in de jaren negentig werd in 2005 ‘Weimar Atrium’ geopend: een winkelcentrum van vijf verdiepingen met parkeergarage, bioscoop en bowlingcentrum, met op de buitenkant fragmenten van Edouard Manets Le déjeuner sur l’herbe – provocatief, dat is het zeker. De toeristenbussen naar concentratiekamp Buchenwald, op tien kilometer van Weimar, kunnen er goed parkeren.

In Berlijn is men anders omgegaan met de resten van de Tweede Wereldoorlog. Het Russische oorlogs-

monument in Treptower Park is onlangs grondig gerenoveerd. Schädlich vindt het behoud van deze herinnering aan de Sovjettijd belangrijk: ‘Het monument heeft zo’n indrukwekkende schaal. Het toont mensen hoe enorm dat systeem was. Je voelt je er klein bij, net als op het Rode Plein in Moskou. Zo’n plein verbeeldt het systeem ook nu nog. Alles dat met de DDR te maken heeft, is weg, alle heldenbeelden zijn direct na de Wende weggehaald. Soms denk ik dat ze een deel van de muur hadden moeten laten staan.

Ik maak me wel zorgen over de jonge politici, zoals Die Linke, de nieuwe socialistische partij. Ze gebruiken dezelfde idealen, dezelfde taal als in de DDRtijd. Die politici zijn pas dertig, waar komen die ideeën vandaan? Als je de periode hebt meegemaakt, dan zou je die tijd niet terug willen, maar blijkbaar

zijn er ook mensen die er andere herinneringen aan hebben. De laatste regels uit mijn boek gaan over dat selectieve geheugen. Mensen die over de vrijheid van meningsuiting in de DDR zeggen: “Hing er vanaf wat voor mening je had.” Uit de verkiezingsuitslagen kan je nog steeds precies zien waar de Oost-Westgrens liep. Duitsland is nog steeds een heel schizofreen land. Eigenlijk zou het in therapie moeten.’ l

Susanne Schädlich, Mijn oom, vriend en verrader. Hoe de Stasi mijn familie ontwrichtte. Cossee, 256 pagina’s, E22,90

Folia 11 | 17

Czaar Peterstraat 213 1018 PL Amsterdam

Studenten 50% korting

Gezocht: Commerciële Studenten € 9,00 (gegarandeerd) - € 18,00 p/u op basis van bonusstructuur.

Taak: Telefonische acquisitie bij gemeenten en bedrijven (product: trainingen) Flexibele werktijden

Neem een abonnement ■ Surf naar volkskrant.nl/studenten (dit aanbod geldt alleen voor uitwonende studenten t/m 27 jaar)

volkskrant.nl/studenten

081020 Vk_stud abo zw 235_173.indd 1

Stuur motivatie en CV naar: bas@speechrepublic.nl

20-10-2008 14:20:00

Ben jij een High Potential? www.dekortstewegnaardetop.nl BestGraduates wordt georganiseerd in samenwerking met onderstaande topwerkgevers

BestGraduates Law wordt georganiseerd in samenwerking met onderstaande topkantoren

onderdeel van de

D VA e to n ek Am o st ms eR t DA m

es PR s i J Ay s

BestGraduates is een activiteit van

De tAxi-ooRlog HonDenPoeP stuDentenHuisVesting multicultuRele sAmenleVing eenDJes VoeRen

nooRD-ZuiDliJn

Bemoei je ermee!

Amsterdam kent veel grote en nog meer kleine vraagstukken.

Verdiep je in één van de vele grootsteedse problemen en draag een oplossing aan. Zoek een onderwerp en schrijf een essay van maximaal 1200 woorden en ding mee naar de hoofdprijs van 3.500 euro, een jaarabonnement op Het Parool, publicatie van je stuk in de krant en een stage van drie maanden op de redactie. Je verhaal moet voor 1 januari 2010 binnen zijn.

Raadpleeg het reglement op www.parool.nl/essayprijs of www.uva-hva.nl/essayprijs

45

Foto’s: Bram Belloni

weekgast

Dirk Korf is bijzonder hoogleraar criminologie, gespecialiseerd in empirisch onderzoek naar moeilijk bereikbare groepen. Op 6 november sprak hij zijn oratie uit.

Maandag 2 november Fietsend naar het Bonger Instituut zag ik vanmorgen twee mensen een hondendrol in een boterhamzakje frommelen. Wie had een paar jaar geleden verwacht dat dit in Amsterdam heel normaal zou worden? Ik hoor vaak klachten over vertrutting, maar sommige fatsoensoffensieven slaan dus wel aan.

Zoals wel vaker de laatste weken tussen de mails vandaag weer iemand van wie ik lang niks gehoord heb, nu van P. Als student waren we allebei vrijwilliger bij de Regenboog, toen eigenlijk niemand nog wist wat je met heroïneverslaafden aan moest. Studente opgepept die in het slop zat met haar scriptie over de effecten van het paddoverbod op toeristen in Amsterdam. Daarna met Petra de metro genomen naar het AMC voor overleg over ons gezamenlijke crackonderzoek. Voor Petra niks liever dan veldwerk op straat en in de nacht.

Samen hebben ze dit jaar al dik 400 crackgebruikers in Amsterdam geïnterviewd. Om vijf uur naar Java eiland om bij Tjerk de PowerPoint voor mijn oratie te bekijken. Bloednieuwsgierig wat hij ervan gemaakt heeft.

Dinsdag 3 november Vanmorgen weer naar de eilanden, nu voor de fotograaf.

Haar atelier op de zolderverdieping, onder de balken.

Herinnerde me aan mijn eerste studentenkamer, nog met een echte hospita. Een hele lieve, trouwens. Daarna snel terug naar mijn werk, voor gesprek met twee medewerkers van de ‘pillentest’. Ze zijn bezorgd over de toekomst van de testservice. Rond 1 uur met z’n zessen de deur uit, broodjes scoren op de Zeedijk, versgemalen koffie halen in de Warmoesstraat en uitwaaien op de Wallen. Verder vandaag vooral veel administratief gedoe. Fijn dat aan de UvA zoveel geautomatiseerd is, maar als leidinggevende ben je wel erg veel tijd kwijt aan het goedkeuren van declaraties, tijdverantwoording en wat niet al.

Woensdag 4 november Publiceren is een van de belangrijkste graadmeters voor prestaties in de academische wereld. Maar er zit vaak zo veel tijd tussen wanneer je artikel is geaccepteerd en de uiteindelijke publicatie, dat het geluksmoment gepasseerd is. Vandaag kwam per post een gerenommeerd tijdschrift met daarin Marijes eerste peer reviewed artikel voor haar proefschrift over cannabis en coffeeshops. Ze deed er heel gewoontjes over.

Op deze druilerige dag vooral veel leeswerk en achterstallige klusjes. Mijn interviews met politiemensen over de aanpak van criminelen in de wietteelt uitgewerkt. Uit een stapel beleidsplannen, organisatieschema’s en rapporten over deze thematiek de crux samengevat, plus de punten die mij nog niet helder genoeg zijn. Afspraken gemaakt voor nieuwe interviews. Daarna ingelezen in shariarechtspraak in Nederland, beter gezegd: in de opzet voor een onderzoek. Een politiek gevoelig thema, net als eigenlijk alles wat met moslims te maken heeft.

Ik mag de begeleidingscommissie voorzitten. Moedig dat collega’s van de Nijmeegse Radboud universiteit het aandurven, ze moeten de klus binnen een paar maanden klaren. De fotograaf van gisterochtend mailde vanmiddag vier portretfoto’s en daar moest ik er een uitkiezen.

Ik wilde mijn collega’s Annemieke, Jennifer en Marije samen laten kiezen, maar moest toch zelf de knoop doorhakken.

Donderdag 5 november Vanochtend wat grieperig opgestaan, maar met paracetamol goed de dag doorgekomen. Voor vertrek nog snel even de mail gedaan. Tekst van mijn oratie naar journalist van NRC gestuurd, onder embargo tot minstens morgen halfdrie, als ik mijn rede aanvang. Vanavond bellen we nog.

Zonder regenpak was ik de hele dag drijfnat geweest.

Eerst naar de Passenger Terminal voor een vergadering over coffeeshops. De regering dringt aan op sluiting van coffeeshops in de buurt van middelbare scholen, in Amsterdam is er veel weerstand tegen. Boeiend hoe dat hier gaat. Zitten ambtenaren, politie, preventiewerkers, coffeeshopeigenaren en onderzoekers gewoon met elkaar om de tafel. Gedogen wordt tegenwoordig vaak gelijkgesteld met door de vingers zien en aanrommelen, maar ik ken geen ander land waar zoveel regels

zijn rondom de cannabisverkoop. Daarna broodje met karnemelk in de trein, op weg naar Den Haag, om daar iemand te interviewen over de aanpak van georganiseerde misdaad achter de wietteelt. Op de terugweg in de trein nog wat artikelen kunnen lezen. Nog even naar het Bonger Instituut om de mail door te nemen.

Veel aanmoedigingen voor morgen. Tussendoor telefoontjes. Hoera: we zijn uitverkoren om onderzoek te doen naar hoe jongeren zelf werkstraffen beleven. De rest verschuif ik naar volgende week. Vanavond ‘pleegdochter’ Mimi en haar moeder Hedi uit Berlijn afhalen van het CS. Nu eerst in regenpak naar huis.

Vrijdag 6 november Normaliter is manlief Raoul hier alleen in het weekend, maar nu logeren de Duitse gasten bij hem, hier om de hoek. Na douchen verse broodjes gehaald. Ik strijk onze overhemden, voor straks bij de plechtigheid en daarna het feest. Raoul brengt zijn muziek alvast naar de Lizboa, de boot waar we later gaan feesten.

Tegen twaalven heb ik het thuis wel gezien, word hier alleen maar nerveuzer. Toga, bef en baret ingepakt en nog even langs het Bonger Instituut, wil mijn teamgenoten nog even zien. Ze hebben mijn kamer volgehangen met slingers, ballonnen en lampions.

Kwart over een naar de aula. Tjerk installeert de PowerPoint. De pedel is echt super, zij is voor mij een oase van rust. Vriendin Heleen zal de familie ontvangen.

Hoofdcommissaris Bob Visser arriveert als eerste. Hij zit in het bestuur van mijn leerstoel en zal in vol ornaat meelopen in de cortège. De rector magnificus is helaas verhinderd, net als de decaan, maar collega Marjoleine Zieck is een aangename vervanging. Met een mooie lange stoet klokslag halfdrie naar binnen. De aula zit helemaal vol. Collega Ton is met zijn grieplijf toch gekomen! En dan sta ik helemaal in mijn eentje achter het katheder – geen weg terug. De eerste minuten trillen mijn benen, maar dan krijg ik vleugels. Ik herken steeds meer koppen, aus aller Welt. Nog dagen zal ik in een roes verkeren. l Volgende weekgast: Karel De Meester (27), promovendus internationaal strafprocesrecht, vanuit Cambodja, waar hij empirisch onderzoek verricht bij het Rode Kmer-tribunaal.

Folia 11 | 19

carnaval

Als de zotheid regeert Door Harmen van der Meulen

Dertig jaar geleden promoveerde emeritus hoogleraar Herman Pleij op middeleeuwse carnavalsteksten. Folia onderwierp hem, bij de start van het carnavalsseizoen op de elfde van de elfde, aan een luistertest. die ik wilde onderzoeken. Mensen uit het zuiden wilden horen hoe hun huidige carnaval een oeroud feest zou zijn, wat ze van vader op zoon en van moeder op dochter zouden hebben doorgegeven. Maar ik had al snel in de gaten dat huidige carnavalsvieringen herinrichtingen zijn. De meeste carnavalsverenigingen

voor het bezweren van angsten. Dus dingen waar je in het normale leven bang voor bent kun je dan met zijn allen, als de zotheid regeert, ridiculiseren. In de late middeleeuwen zijn seks en erotiek angstaanjagend.

Dat hoor je van de kansel, het staat in de geschriften. Seksuele omgang mag alleen als je gehuwd bent,

Foto: Bob Bronshoff

‘ Elk jaar is er met carnaval weer gezeur omdat mensen zich ten onrechte belasterd of belachelijk gemaakt voelen’

Hoogleraar historische Nederlandse letterkunde Herman Pleij

Sinds hij met emeritaat is, na 43 jaar trouwe dienst aan de UvA, doet hoogleraar historische Nederlandse letterkunde Herman Pleij (1943) het rustig aan wanneer hij op de universiteit is: zijn naam blijft onder het vakje ‘afwezig’ staan. Maar echt kalm aan doet hij het natuurlijk niet; sinds hij in 1979 promoveerde, publiceerde hij tientallen artikelen, essays en boeken, en daar gaat hij naar eigen zeggen nog wel een tijdje mee door. Om zijn werk te eren heeft uitgever Amsterdam University Press (AUP) besloten de uitgebreide versie van zijn proefschrift Het Gilde van de Blauwe Schuit. Literatuur, volksfeest en burgermoraal in de late middeleeuwen op te nemen in de serie Amsterdam Academic Archive, waarin academische klassiekers heruitgegeven worden.

‘Mijn proefschrift verscheen bij een literaire uitgever, Meulenhoff. Dat was in die tijd nog niet zo gewoon,’ vertelt Herman Pleij. ‘Het zorgde voor argwaan, zo van “is dat wel wetenschap?” Maar het boek trok daardoor wel meteen sterk de aandacht. In het zuiden werd ik vervolgens onmiddellijk uitgeroepen tot carnavalsdeskundige. Terwijl ik historisch letterkundige ben: voor mij was carnaval slechts de context van de literatuur

20 | Folia 11

stammen uit de jaren dertig, en die imiteren wat ze uit de middeleeuwen weten. Dus het is geen continue traditie, het is het weer opnemen van een oude gewoonte.

Maar als ik dat zei maakte ik mij een gehate figuur in het zuiden, want dat wilden ze natuurlijk niet horen.’

En dat terwijl carnaval u niet volkomen vreemd was. Als ­student maakte u het feest aan den lijve mee.

‘In de jaren zestig zat ik in een dispuut met Brabanders en Limburgers, en als die carnaval gingen vieren namen ze de rest mee. De zoon van de burgemeester van Roosendaal zat bijvoorbeeld bij mij in het dispuut, dus daar heb ik wel carnaval gevierd. Dat zuipen en achter de meiden aan vond ik wel leuk natuurlijk, maar als ik dat zei dan had ik er volgens hen niks van begrepen. Terwijl zij precies hetzelfde deden. Later ben ik ook meermalen in Limburg geweest, maar dat was al in de tijd dat ik daar als een soort antropoloog naar keek. Dus vanuit mijn belangstelling, en niet als deelnemer.’

Die belangstelling geldt vooral de ‘omgekeerde wereld’ die carnaval volgens u vormt, een omkering die ervoor zorgt dat de ‘normale’ wereld de rest van het jaar goed functioneert.

‘Men gaat zich met carnaval te buiten aan zuipen en vreten, laat de normale normen en gedragsregels tijdelijk vallen. Dat lucht enorm op, ook omdat de chaos die je met zijn allen aanricht door vooral niks uit te voeren als het ware bewijst dat je zo niet verder kunt leven. Dus je bewijst dat de bestaande orde van belang is en gehandhaafd moet worden.’

Andere functies van carnaval blijken onder meer uit het vaak schunnige repertoire aan liederen.

‘Een collectief ritueel als carnaval werkt heel sterk

en alleen in het kader van de voortplanting. Zo’n klimaat schept zoveel benauwenis dat je je daarvan moet bevrijden. De dubbelzinnigheden die in het huidige carnavalsrepertoire zeker nog een grote rol spelen hebben nog steeds te maken met moderne angsten rond erotiek. Die zijn er natuurlijk ook, al hebben ze natuurlijk een ander karakter. Het is toch eng: je verliest jezelf, geeft je over aan een ander. Of je komt niet aan je trekken, vindt geen partner, noem maar op. Daar zit nog steeds heel wat spanning die je dan met carnaval een vorm kunt geven, belachelijk kunt maken.’ l Kijk voor de muziek en teksten van de liedjes op www.folia.nl. Zie voor de heruitgave van het proefschrift van Herman Pleij www.aup.nl.

André van Duin – De balletjes van de koningin

Hydra – Als het gras twee kontjes hoog is

De warme balletjes van de koningin/Daar loopt het water in je mond van en het vet van langs je kin

Als het gras twee kontjes hoog is, helahi, helahop/ Meisjes pas dan heel goed op

‘Hier zit een element in dat erg

‘Dit valt heel duidelijk in de cate­

populair is bij carnavalsliedjes, en

gorie seks en dubbelzinnigheden.

een specialiteit van André van

Je vertelt iets heel onschuldigs,

Duin: het belachelijk maken van

een meisje dat bloemen gaat pluk­

autoriteiten. Dat is in Nederland

ken en geprikt wordt door een

sowieso populair. Hij refereert in

bij. En dan komt een boerenzoon

dit nummer overigens aan een

haar helpen. Die nadruk op de

heel bekende sketch van Toon

hoogte van het gras suggereert

Hermans, uit de jaren zeventig.

al dat je je erin kunt verbergen.

De oudere luisteraar moet daar

Er zit ook allemaal woordgebruik

onmiddellijk aan denken. Verder

in waarvan de dubbelzinnigheid

maakt hij de koningin natuurlijk belachelijk, in het goedmoedige overi­

algemeen bekend is. Het plukken van een bloempje is bekende beeld­

gens. Dit is geen keiharde satire, maar het vermenselijken van autoriteit.

spraak voor het ontmaagden van iemand. En het eindigt met dat ze nu

Carnaval is het moment om machten waar je de rest van het jaar onder

een kindje heeft, aan het slot: “Terwijl ze naar haar kindje kijkt zingt ze nu

gebukt gaat, naar beneden te halen.’

zacht dit lied.”’

Wim Kersten & De Viltjes – Bloemetjesgordijn

Erwin vaan ’t Merretkoer – ’N Griekse Nach

Weet je wat ik wel zou willen zijn/Een bloemetjesgordijn, een bloemetjesgordijn/ Van het plafond tot op het raamkozijn

Ut waor’’ns op ‘t strand vaan Griekeland/Veer krege daor te ete en te drinke in ’t zand

‘Dit is echt de omgekeerde

‘Wat hier gebeurt is dat de omge­

wereld. De hectiek van het dage­

keerde wereld die zo kenmer­

lijkse leven wordt bezongen, dat

kend is voor carnaval, verbonden

zit ook expliciet in de tekst. Je

wordt met vakantie. We hadden

moet je rot werken en rennen en

het erover dat een omgekeerde

betalen, en het omgekeerde is dus

wereld een sociaal fenomeen is

niks doen, alleen maar hangen.

dat wellicht door de tijden heen

Het omgekeerde van de werke­

gaat. Volgens mij is de moderne

lijkheid zingen met zijn allen, dat

vorm daarvan vakantie. Mensen

is heel traditioneel. En dan wordt

gedragen zich op vakantie vaak

er vervolgens voor echte zotheid

buitengewoon omgekeerd ten

gekozen, want daarin kun je de

opzichte van hun normale gedrag.

ontregeling het beste karakter geven. Omdat je daar verder ook niets meer

Ze trekken gekke kleren aan bijvoorbeeld, en ze gaan veel meer zuipen.

mee kunt verbinden. Er wordt hier niet het alternatief van zuipen, en vre­

Het aardige van dit lied is dat hij die twee dingen combineert, carnaval,

ten en lekker niks doen bezongen, maar was ik maar een bloemetjesgor­

met de omgekeerde wereld van de vakantie. Dat vind ik heel interessant

dijn. Dat vind ik het sterke van dit lied, de zotheid als antwoord.’

aan dit lied.’

Beppie Kraft – Diech kins miech tralalalala

Johan Vlemmix – Een bussie vol met Polen

Dich kins mich tralalala (3x)/ En nog veul mieeejer

Voor een paar tientjes en een blikkie bier/komen ze helpen en daarvoor zijn ze hier

‘Hier begrijp ik helemaal niks van

‘Dit kan ik me herinneren. Het bekende pro­

man. Maar hier speelt wel het ele­

bleem met kritiek uitoefenen, en angsten

ment van het eigen dialect kiezen,

uit de eigen gemeenschap schoonwassen.

dat bindt enorm. In een groep

Hoewel er meer kan met carnaval is er elk

mensen die dat spreekt en verstaat

jaar weer gezeur over mensen die zich ten

werkt zoiets enorm identiteitsbe­

onrechte belasterd of belachelijk gemaakt

vorderend, en dat geeft zekerheid

voelen. En een kenmerk van het moderne

en houvast. Maar tegelijker­

carnaval is ook dat mensen zich steeds meer

tijd sluit het andere mensen ook

richten op de wereldgemeenschap. Op het

enorm uit, want je hoort er niet bij

moment dat men meer algemene proble­

als ze zoiets met zijn tienen in een

men gaat aangrijpen kom je in de PVV-sfeer

café beginnen te zingen. Dan kun

terecht. Dan worden er onderbuikgevoelens

je beter vertrekken, want dan hoor je daar niet meer thuis. Verder gaat het

en frustraties geuit, zoals hier over de Polen die onze banen zouden komen inpik­

over zuipen, en iets over een bed, maar ik kan het niet verstaan.’

ken. Dit gaat over mensen die hier mogen komen en wat ze dan verder wel of niet doen is onderhevig aan ons rechtsapparaat, maar niet aan de carnavalsschlager. Dat er over dit soort dingen moeilijkheden ontstaan vind ik heel begrijpelijk en ook niet ten onrechte.’

Folia 11 | 21

annonces CULTUUR Het Griffioen cabaretfestival zoekt cabarettalent. www.griffioenzuidpleincabaretfestival.nl Zondag naar de kerk? www.studentenekklesia.nl 11.00 uur - De Rode Hoed Keizersgracht 102 - Amsterdam

Annonces zijn advertenties zonder winstoogmerk, bestemd voor de particuliere aanbieder. Annonces kunnen worden geplaatst in Folia én op de website www.folia.nl.

Aanbieden van annonces kan op www.folia.nl via Folia Weekblad. Daar vindt u ook alle informatie over de tarieven e.d.

optimaal kunt uitleven. Ook vrijwilligers zijn van harte welkom.

Argentijnse Tango NIEUW Wat maakt deze Zuid-Amerikaanse dans zo sensueel en prachtig intiem? Kom het zelf ervaren in de 10-weekse cursus bij het USC. Start 14 november a.s. Elke zaterdag van 15.00 tot 16.15 uur leer je leiden/ volgen en improviseren met pasjes.

Studentenprijs E50, UvA-medewerkers E 70. Inschrijven bij USC De Boelelaan.

cursusprijs E37. In de basiscursus zwemmen leer je in 10 lessen zwemmen voor het A/B/C-diploma. Studentencursusprijs E37.

Geef je snel op, want vol is vol.

Webspace nodig?

Gratis Windows Server 2008 web hosting en .nl domeinnaam Ga naar: http://www.gratiswindowshosting.nl

Check voor al het bovenstaande www.usc.uva.nl

De Sportraad Amsterdam 38e Batavierenrace STUDENTEN Op 24 april wordt voor de 38e keer EN STUDIE het startschot gelost voor ’s weGestopt met je studie? Onder berelds grootste estafetteloop. Met geleiding op zoek naar een andere 8.000 deelnemende studenten studie? www.herorientatietraject.nl Lekker een balletje slaan...? uit zowel Nederland als het buiOp USC Tennis kun je ook ’s win- tenland is de Batavierenrace al jaters overdekt een balletje slaan. renlang een hoogtepunt van het STUDENTEN- EN Van maandag t/m donderdag studentensportjaar. Het eveneSTUDIEVERENIGINGEN zijn er overdag vanaf 9.00/10.00 ment wordt afgesloten met het !!!!!!!!Seks - Biologenvereniging uur tot 15.00/16.00 uur banen te grootste studentenfeest van de BeCongo houdt op 9 december het huur. In het weekend kun je vanaf nelux. Inschrijven kan t/m zon4e Congo Congres, dit jaar met 12.00/15.00 uur tot 16.00/17.00 uur dag 29 november. Kijk voor meer het thema ‘seksualiteit’. Natioterecht. Check www.usc.uva.nl > info over race en inschrijving op nale en internationale sprekers locaties > USC Tennis www.batavierenrace.nl/inschrijgeven lezingen in Zaal A van het ven. Let op: Je bent pas als ploeg Roeterseilandcomplex. GoedSchaatsen ingeschreven als je het inschrijfkoop voor studenten, inclusief ca- Seizoenstart gemist? Geen proformulier uitprint en inlevert bij tering en borrel. Kijk voor info bleem, je kunt op elk gewenst mo- De Sportraad Amsterdam. Vragen? en kaartjes op www.congoconment instappen. I.s.m. Skits en Mail naar amsterdam@desportgres.nl of kom langs bij de Conhet SVU biedt het USC een uniek, raad.nl of zie www.desportraad.nl gokamer op het Science Park. breed opgezet schaatsprogramma.

Met je schaatskaart kies je zelf elke VERDIENEN SPORT Wij zoeken een betrouwbare, vasles de dag uit dat je kunt/wilt. Dit Studenten Sport Centrum USC te oppas (niet rokend) voor onze kan dus elke les anders zijn.

Spinning Marathon twee dochtertjes van 1 en bijna Zondag 29 november kun je je tij4. We zoeken iemand met ervaZwemmen dens de USC Spinning Marathon ring, die het leuk vindt om de oud12 en 13 november starten er verweer in het zweet fietsen voor het ste twee middagen in de week van schillende zwemcursussen bij Emma Kinderziekenhuis. Je kunt 4 het USC. In elke cursus slagtraischool te halen en daarnaast een of 2 uur fietsen. Tijdens je sportie- ning zwemslagen worden borsthele dag in de week, liefst vrijve prestatie word je verzorgd door crawl, rugcrawl, schoolslag en dag, wil oppassen. We wonen ons vrijwilligersteam, zodat je je vlinderslag behandeld. Studenten- in Watergraafsmeer. Als je in-

Problemen met studeren in verband met een functiebeperking?

teresse hebt kun je mailen naar marikenevelien@gmail.com Gezocht: vaste leuke, lieve & flexibele oppas (ca. 1 x p.w. ’s avonds) voor baby 8 maanden, vlakbij Hoofddorpplein, liefst woonachtig in de buurt. Reacties graag naar: geke.vanvelzen@gmail.com

zaken, Trainingscentrum en het Service & Informatiecentrum. Studentenzaken is ook bereikbaar via tel. 020 525 8080.

BUREAU OMBUDSMAN UvA

Studenten met een klacht over de UvA kunnen terecht bij de OmBetrouwbare oppas voor dochters budsman Studenten, Christel Holtrop, ombudsman@uva.nl , tel.

(9,6,4). Ervaring en flexibiliteit noodzakelijk. ± 40 uur per maand: 525 3798, www.student.uva.nl/ ombudsman do. 15.00-19.00 uur én 0-6 dagen Medewerkers met een klacht over per maand (onregelmatig maar voorspelbaar) 7.30-9.00 en 15.00- de UvA kunnen terecht bij de Om19.00 uur) of hele dag i.g.v. school- budsman Personeel, Anneke Vijgeboom, ombudsman-personeel@ vakantie/ziek. Centrum/Oost, woonruimte in overleg. CV en mo- uva.nl, tel. 525 5548, www.uva.nl/ ombudsmanpersoneel. tivering: becke685@planet.nl Het Bureau Ombudsman is geSTUDENTENZAKEN huisvest op Oude Turfmarkt Op www.uva.nl/studentenza151, 1012 GC Amsterdam. ken staat alle informatie over de afdelingen van StudentenzaVOORZIENINGEN ken – Studentendecanen, BuGEHANDICAPTEN reau Studentenpsychologen, U kunt als student of als medeLoopbaan Advies Centrum, Buwerker van de UvA bij de CVG tereau Internationale Studenten-

CREA

Deze maand optredens van o.a. The

Iets te verhuizen? Ik kom met een grote bus voorrijden. Studentenverhuizingen binnen A’dam. Van stoep tot stoep: E35. Ook met verhuismannen en touw en blok. Ook buiten A’dam mogelijk. Bel Taco: 06 4486 4390; www.vrachttaxi.nl

The Age of Stupid do 12 nov 20.00 Van 7 tot 18 december komen de wereldleiders in Kopenhagen bijeen voor de VN-klimaattop. In de film The Age of Stupid (Franny Armstrong) bekijkt

de Haan (singer-songwriter), Adrian

een archivaris in het jaar 2055 filmmateriaal uit

Kenney (stand-up comedy), Fee van

onze tijd. Kijkend naar beelden uit onze tijd vraagt

mich (cabaret). Zelf optreden? Mail

hij zich af waarom wij klimaatverandering niet tegenhielden toen we de kans hadden. Inleiding: dr.

Marius de Geus (Politicoloog van de Universiteit

naar openpodium@crea.uva.nl.

Leiden).

CREA Muziekzaal, toegang gratis

CREA Theater, toegang gratis voor studenten

Filosofie van de 20e eeuw (1):

Nietzsche & Heidegger ma 16 nov 20.00

De HvA studentendecanen: www.sz.hva.nl/decanaat of 020-5951463

WONEN

Chilly Beans (soul/blues), Thomas

der Poel (kleinkunst) en Swart & Fiel-

De UvA studentendecanen: www.uva.nl/studentenzaken of 020-5258080

De Spermabank van het AMC is op zoek naar spermadonoren. Onkosten worden vergoed.

Nadere informatie tel. 020 566 3090, spermabank@amc.uva. nl of www.spermadonoren.nl

Film en debat

do 12 nov 20.30

kun je terecht bij: www.studerenmeteenfunctiebeperking.nl

DIVERSEN

CREA CREAisisde deculturele cultureleorganisatie organisatievan vande deUvA UvAen enHvA. HvA.Turfdraagsterpad 17, 0205251400

Open Podium

Voor informatie over studeren met een functiebeperking

recht voor o.a. informatie over persoonlijke en/of algemene voorzieningen die samenhangen met het hebben van een functiegebrek. E-mail voor studenten: C.Fluggen@uva.nl, voor medewerkers: A.R.vanBoxsel@uva.nl.

Meer informatie vindt u op www. medewerker.uva.nl/arbo onder voorzieningen gehandicapten.

UvA Weinig geld, veel studenten di 17 nov 17.00

Eind jaren twintig noemt Heidegger het denken van Nietzsche “de plek waar de eigenlijk confrontatie zal moeten plaatsvinden”. Volgens Heidegger voltooit Nietzsche de metafysica, maar wijst zijn denken tevens in de richting van een nieuw begin. Dr. Gerard Visser, hoogleraar Wijsbegeerte (Universiteit Leiden), zet beider bezinning op de metafysica, en vooral het vraagstuk van de individualiteit, uiteen.

Debat met drs. Paul Doop, vicevoorzitter CvB, dr. Marijk van der Wende, Dean Amsterdam University College, drs. Rob de Klerk, onderwijsdirecteur en onderwijskundige, en Jennifer Schijf, voorzitter Centrale Studentenraad.

CREA Theater, toegang gratis voor studenten

CREA Theater, gratis voor studenten

www.crea.uva.nl/agenda 22 | Folia 11

roem

Bouman Door Dirk Wolthekker

Nee, hij wordt niet de opvolger van stadsdeelvoorzitter Els Iping (PvdA) van het Stadsdeel Centrum, zoals de geruchten willen. En nee, hij is niet bezig met het oprichten van een nieuwe politieke partij. ‘Dat is een verhaal dat ik zelf heb moeten vernemen uit de krant, maar het is niet zo.’ Wel wil Rob Oudkerk (PvdA) kwijt dat zijn politieke sabbatical ‘zijn langste tijd heeft gehad, één van de komende verkiezingen kom ik terug’. Hij meent dat het politieke systeem in Nederland op zijn laatste benen loopt. ‘In de toekomst zal er een tweepartijensysteem ontstaan. Ga maar na: het politieke landschap is inmiddels zo versplinterd dat er na de volgende Tweede Kamerverkiezingen geen fatsoenlijk meerderheidskabinet meer kan worden gevormd.’

We spreken politicus-lector-huisarts Rob Oudkerk (1955) op een vroege dinsdagmorgen aan de houten keukentafel van zijn huis, een voormalig klooster met binnentuin in Amsterdam. Of eigenlijk moeten we zeggen politicus-lector, want zijn huisartsenpraktijk heeft hij sinds begin dit jaar opgegeven. Nee, dat heeft niets te maken met de ‘affaire-Van Royen’ (schrijfster Heleen van Royen bracht enige jaren geleden naar buiten dat Oudkerk hoeren bezocht). ‘De band met mijn patiënten is door die affaire alleen maar beter geworden. De praktijk heeft 2300 patiënten, waarvan er twee zijn vertrokken. Ik sprak patiënten die zeiden: “Dokter, u weet alles van mij, nu weet ik ook eens iets van u.”

Nee, mijn huisartsenpraktijk heb ik opgegeven omdat ik iemand ben die alles voor honderd procent wil doen en niet voor achtennegentig. Ik heb een keuze moeten maken, maar ik mis het vak vreselijk. Niet het inbrengen van een spiraaltje of het weghalen van een vetbult.

Maar wel het contact met patiënten. Als je vijfentwintig jaar dokter van een gezin bent geweest en je ziet die mensen opeens niet meer, dan gaat dat niet zomaar, dat mis je.

Toen ik vier was wilde ik eigenlijk al medicijnen studeren. Ik wilde – op een naïeve manier – mensen beter maken. Dat wil ik nog steeds, ook in figuurlijke zin. Ik wil mensen naar een beter niveau tillen. Als dokter doe

Foto: Bob Bronshoff

Hij studeerde medicijnen, werd huisarts en politicus en is nu onderzoeker: Rob Oudkerk.

Rob Oudkerk

je dat op de meest directe manier, maar ik doe dat ook in het werk dat ik nu doe als directeur van De Jeugdfabriek, een alliantie die zicht richt op jeugdvraagstukken, en als lector leefstijlverandering aan de Haagse Hogeschool. “Luisteren, spiegelen, teruggeven”, zo werkt de huisarts en zo werk ik nog steeds. Heel goed luisteren, de tijd nemen. Onthype. Niet alles hoeft dezelfde avond bij Pauw&Witteman te worden afgetimmerd.

Aan hoogleraar fysiologie Bouman bewaar ik inspirerende herinneringen. Fysiologie is niet bepaald een vak van: “Jottem!”. Integendeel. Bouman stond op de tafel te dansen, dreunde niet gewoon wat formules op, maar bracht ze met aansprekende voorbeelden echt tot leven. Docenten moeten niet alleen hun kennis, maar vooral hun passie willen delen. Mijn studie schoot eigenlijk enorm tekort. Ik leerde wat een buikvliesontsteking of een hersentumor is, maar de psychologische aspecten van consultvoering kwamen veel te weinig aan bod. Dankzij professor Bou-

man haalde ik wel een negen voor fysiologie, maar maakte dat mij een goede arts? Voor de rest haalde ik alleen maar zessen. Een goede arts word je pas in het contact met patiënten. Ik geloof niet in alternatieve geneeswijzen, maar die artsen nemen tenminste wel de tijd voor hun patiënten.

Ik vind dat de artsopleiding bij de universiteit weggehaald zou kunnen worden. Maak er een mooie ambachtelijke beroepsopleiding van. Doe praktijkgericht onderzoek, want je moet niet universiteitje willen spelen. Er moet in die zin ook nog veel gebeuren bij de hogescholen. Die zijn nu nog veel te veel een onderwijsfabriek: massa’s studenten en weinig Boumannen. Dat laatste probeer ik te zijn. Ik ben altijd blij als ik hoor dat ik iets in gang heb gezet, de boel aangejaagd heb. Wat ik ook doe en nog zou willen doen – in een marktkraam staan, muziek spelen of een tijdschrift maken – het huisarts zijn, mensen beter maken, dat loopt als een rode draad door mijn leven.’ l

Folia 11 | 23

Foto’s: Henk Thomas

dijkgraaf & fresco

Op tijd

Zweeds kruiswoordraadsel

Heeft de NS u weer eens een uurtje in het weiland laten stilstaan? Misschien tijd om naar Japan te emigreren. De Japanse hogesnelheidstrein Shinkansen heeft de minste vertraging ter wereld. De treinen komen gemiddeld binnen 6 seconde van de vermelde tijd aan. Toen enkele jaren een conducteur een minuut te laat was, probeerde hij die schaamtevolle vertraging in te halen en veroorzaakte een groot ongeluk.

Hoe precies Japanners zijn met tijd werd me weer eens duidelijk bij een recent officieel bezoek. Alles was tot de puntjes geregeld. Het oorspronkelijke Nederlandse voorstel voor het programma was in intervallen van vijf minuten opgesteld. Maar dat bleek veel te onnauwkeurig voor onze Japanse gastheren. Uiteindelijk werden alle tijden tot op de minuut bepaald. Serieus. Dus 12.02 aankomst, 12.04 welkomstwoord, 12.05 in de lift, 12.06 handen schudden etc. etc. En zo gebeurde het ook.

Wat ik vooral indrukwekkend vond was dat een autorit op zondagmiddag begroot stond op 53 minuten. Hoe kon men dat nu zo precies weten? Het bleek dat men op vier achtereenvolgende zondagen had proef gereden om de gemiddelde reistijd te bepalen. En jawel, het duurde geen minuut langer.

Vanuit het relatief morsige Nederlandse perspectief lijkt dat allemaal maar nodeloos en vermoeiend. Wat maakt die enkele minuut nu uit? Get a life. Maar na een tijdje begon het bij mij in te zinken. Zo’n supergeregeld leven geeft ook ruimte om te ontspannen. Je kunt er de klok op gelijk zetten. Vergelijk het maar met een situatie waarin je vroeg moet opstaan, maar vergeten bent de wekker te zetten. Je wordt steeds wakker om op je horloge te kijken, verliest veel slaap en hebt uiteindelijk een gebroken nacht. Maar als je een perfect functionerende wekker hebt, kun je de slaap des onschulds slapen in de zekerheid dat je op het juiste moment gewekt zal worden.

Er bleek zelfs een mooi Japans spreekwoord voor dit levensprincipe te zijn: op tijd is eigenlijk te laat.

Dat wist ik me te herinneren toen we weer eens een trein moesten nemen. We waren iets te vroeg op het station (jawel!) en de vorige trein stond nog op het perron. Vooruit, zei ik tegen mijn Japanse gids, die kunnen we nog halen. Een korte sprint later zaten we in de trein. Mijn gids straalde. Hij kon het niet geloven. We liepen voor op het programma! Joepie, twee volle minuten!

Robbert Dijkgraaf is universiteitshoogleraar mathematische fysica.

Helemaal ingevuld? Mail de oplossing (o.v.v. naam en huisadres) uiterlijk dinsdag 17 november naar mededelingen@folia.uva.nl en maak kans op twee toegangskaartjes voor bioscoop Kriterion, www.kriterion.nl.