Folia 34

Puinruimen Interview

Eerwraak

Werkdruk

in Keulen

in Friesland

aan de FGw

met Selma Leydesdorff

Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam Jaargang 62 05-06-2009

Nummer 34

Sorbon, wat maak je menu?

Lichaam, eer en recht in inhoud middeleeuws Friesland

Aangetaste eer De Vrije Friezen sloegen elkaar in de middeleeuwen wel eens de hersens in, net als wij dat tegenwoordig doen. Per gewond lichaamsdeel werd een vast bedrag uitgekeerd aan het slachtoffer of diens familie.

Han NijdamOok voor beschadigde huisraad, veestapels of familieleden gold een lik-op-stukbeleid. Onderzoeker Han Nijdam ziet veel overeenkomsten met de huidige samenleving. blz.20

Karin

Puinruimen Interview

Eerwraak

Werkdruk

in Keulen

in Friesland

aan de FGw

met Selma Leydesdorff

Werd slachtoffer van een laptopdief in de UvA.... blz. 4

Femke Debatteert met studenten over haar nieuwe boek..................................... blz. 5

Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam Jaargang 62 05-06-2009

Nummer 34

nieuws

Stress FGw-personeel heeft het te druk....................... blz. 5

Marietje Ze is jong, vrouw, Twitterfan en kandidaat voor het Europarlement................ blz. 7

Interview Selma Leydesdorff over Demjanjuk, Sobibor en de waarde van getuigenissen.......................blz. 10

Sorbon, wat maak je menu?

Cover: Ontwerp Pascal Tieman, Foto’s Fred van Diem

Coververhaal Bekende eters fileren de UvA-huiscateraar.........blz. 15

Keulse put Studenten stoften stadsarchief af.....................blz. 18

En verder: Nieuws 4-7, Promoties 7, Opinie/Brieven/Scriptie 8-9, Film/Het Beste 12, Fen is Uit/Eten 13, Weekgast 19, Annonces 22, Roem 23, Dijkgraaf & Fresco/Puzzel/ Spekkie Big 24

Colofon

Folia: Weekblad voor de Universiteit van Amsterdam, Vendelstraat 2, 1012 XX Amsterdam, Tel. 020-5253981, Fax 020-5253980, redactie@folia.uva. nl, Website: www.folia.nl, Uitgever: Stichting Folia Civitatis, Redactie: Nadine Böke, Mirna van Dijk (eindredacteur), Jim Jansen (hoofdredacteur), Anne Koeleman, Harmen van der Meulen, Margot Riedstra (secretariaat), Dirk Wolthekker, Medewerkers aan dit nummer: Jaron Beekes, Bram Belloni, Bob Bronshoff, Martien Bos, Louise O. Fresco, René Glas, Julie de Graaf, Irene Hemels, Cees Heuvel, Henk Thomas, Fen Verstappen, Hans van Vinkeveen, Joke de Wolf. Folia is aangesloten bij het Hoger Onderwijs Persbureau (HOP) en werkt samen met Havana, het weekblad van de Hogeschool van Amsterdam, Havana redactie: Jobien Groen, Wim de Jong, Thijs den Otter, Annemarie Vissers, Paul van de Water (hoofdredacteur), Redactieraad: Simon Dikker Hupkes, Albert Goutbeek, Lief Keteleer (voorzitter), Amanda Kluveld, Kathusha Sol, Bert Vuijsje, Bladmanagement: Impressum, Zoetermeer, Layout: Carl Zevenboom, Amsterdam, Druk: Dijkman Offset, Diemen, Advertentiewerving: Bureau van Vliet bv, Zandvoort, Tel. 023-5714745, Fax 0235717680, zandvoort@bureauvanvliet.com, Abonnement: E46,90 per jaargang. Opgave: 020-525 3981, ­mededelingen@folia.uva.nl of www.folia.nl

Autoriteit Sinds januari hebben we een UvA-student aangenomen als redacteur in opleiding. Hij levert niet alleen goede stukken af, hij zorgt ook voor nieuwe gespreksonderwerpen op de redactie. Voorheen werd er nooit over voetbal gepraat, maar zijn komst heeft ertoe geleid dat de headlines van vi.nl dagelijks over de redactie worden tentoongespreid.

Sinds het vertrek van Marco van Basten bij Ajax begint het gesprek hier elke ochtend met de vraag wie er trainer bij Ajax moet worden. Deze week werd bekend dat Martin Jol de ruïnes in de Arena mag gaan restaureren en deze keus kon de goedkeuring van de redacteur in kwestie wegdragen.

Waarom? Omdat Jol een autoriteit is die de overbetaalde Ajaxspelers vermoedelijk wel aan het ballen weet te krijgen.

Wie ook een autoriteit is, maar dan op een ander gebied, is Robbert Dijkgraaf. Dijkgraaf is niet alleen Folia-columnist en universiteitshoogleraar; sinds precies een jaar is hij president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. In die twaalf maanden heeft hij meer dan eens zijn autoriteit laten gelden. In alle gevallen was dat terecht.

Ook het opiniestuk in nrc.next van vorige week was treffend. Volgens Dijkgraaf bevinden de Nederlandse universiteiten zich al jaren in een kredietcrisis en kunnen de huidige studenten daarvan straks de puinhopen opruimen. Deze boodschap richtte Dijkgraaf aan minster Plasterk in Den Haag en het is te hopen dat er deze keer eens wel wordt geluisterd naar een noodkreet uit het veld. Naar wie er zeker wordt geluisterd, is de autoriteit op culinair gebied van wie we in dit nummer een bijdrage hebben opgenomen. Ik doel op culinair journalist Johannes van Dam, die op verzoek van studenten van de Centrale Studentenraad een maaltijd bij Sorbon heeft getest. Van Dam is een autoriteit, een fenomeen en iemand die onnavolgbaar over eten kan schrijven.

In de ontelbare jaren dat hij voor Het Parool schrijft, heeft hij zaken laten floreren en andere naar het faillissement gepend. Een goed cijfer van Van Dam betekent dat je restaurant drie maanden vol zit, bij een slechte beoordeling kun je je toko wel sluiten.

Het eindoordeel over Sorbon houd ik nog even geheim, na het lezen van Van Dams recensie mag u zelf uw conclusie trekken.

Het is te hopen dat er wordt geluisterd naar een noodkreet uit het veld

Jim Jansen, jfj@folia.uva.nl

Folia 34 | 3

Foto: Bob Bronshoff

Illustratie: omslag boek Han Nijdam (detail)

Een studie naar de Oudfriese boeteregisters

nieuws

UvA geeft gestolen tekeningen terug >Achttiende-eeuwse tekeningen van planten en dieren terug naar Natuurhistorisch Museum in Madrid. >Op dezelfde dag kreeg de UvA van een Belgische kunsthandelaar een zeventiende-eeuws schilderij terug dat in 1986 werd gestolen uit het Theologisch Instituut.

se handelaar bood in 1992 een collectie van tweehonderd tekeningen aan aan de Artis Bibliotheek. Hij liet de bewuste elf platen achter ter oriëntatie. Onderzoek wees uit dat de tekeningen afkomstig waren van het museum in Madrid. ‘We hebben toen contact opgenomen met Spanje, maar mochten de

De UvA heeft op 28 mei elf achttiendeeeuwse tekeningen van planten en dieren teruggegeven aan het Museo de Ciencias Naturales in Madrid. De tekeningen zijn in de jaren tachtig gestolen en werden in 1992 door een Britse handelaar op zicht achtergelaten in de Artis Bibliotheek.

Directeur Alfonso Navas van het museum nam de tekeningen op 28 mei in ontvangst.

Het gaat om gekleurde afbeeldingen die dienden als ontwerp voor de catalogus Thesaurus van de Amsterdamse apotheker Albertus Seba (1665-1736), die bekendheid verwierf met het verzamelen van gedroogde planten en geprepareerde dieren uit de hele wereld.

De afbeeldingen werden uit ladekasten van het Madrileense museum gestolen. De Brit-

‘Wij zijn serieus bezig met de herkomst van onze collectie’ tekeningen voorlopig houden voor studie,’ zegt Steph Scholten, directeur UvA Erfgoed.

Daarna begon het onderhandelen tussen Madrid en de handelaar, waarbij de UvA bemiddelde. Scholten: ‘Er was bijna een overeenkomst gesloten waarbij de handelaar gevrijwaard werd van vervolging, als hij de overige tekeningen aan Spanje zou retourneren. De handelaar bleef de zaak traineren.

Nu hebben we besloten dat het genoeg is geweest en hebben onze elf tekeningen teruggegeven. Wij zijn namelijk serieus bezig met de herkomst van onze collectie’.

De UvA wil met de teruggave van de tekeningen laten zien dat zij geen objecten met

een dubieus verleden in de collectie wil hebben. De herkomst van erfgoed is een heet hangijzer in de museumwereld. ‘Gestolen geschiedkundige objecten zijn altijd een complex verhaal. Het vereist veel zorgvuldigheid, je moet je ervan vergewissen dat de teruggave naar de goede partij gaat.

Binnenkort gaan we praten met deskundigen om ook andere stukken te bekijken, zodat we alle informatie boven water kunnen krijgen over stukken die wellicht elders horen.’

Op dezelfde dag kreeg de UvA ook kunst terug: een vroeg zeventiende-eeuws schilderij, dat in 1986 werd gestolen uit het toenmalig Theologisch Instituut. ‘Een toevallige samenloop van omstandigheden,’ licht Scholten toe. ‘De Belgische kunsthandelaar Jan Muller kocht het portret recent aan, maar toen bleek dat het om een gestolen schilderij ging trof hij onmiddellijk een genereuze regeling.’ (AK)

Laptopdief slaat toe in studiezaal BG5

Foto: Marlous Mollee

>Uit een studiecentrum van de UvA is maandag 25 mei de laptop van een studente gestolen. >De beveiligingscamera’s zouden niet scherp genoeg zijn om de dader te traceren.

Toen op maandag 25 mei de laptop van studente media en cultuur Karin Oenema werd gestolen uit studiecentrum BG5, werd haar verteld dat ze de beveiligingsbeelden niet kon inzien, omdat de camera’s niet zouden werken. Een portier van BG5 ontkent dit desgevraagd, de camera’s zouden ‘wel degelijk’ werken. ‘Maar het beeld is niet scherp genoeg, je kunt niet inzoomen. Wat achter in de zaal gebeurt zie je dus niet.’

Oenema was op de bewuste maandag geconcentreerd aan het studeren in het

Zij vertelden me toen dat ze niets voor me konden betekenen. Daar schrok ik wel van.’

Dat de beelden niet scherp genoeg zouden zijn om de dief te kunnen traceren komt volgens de portier van BG 5 doordat de UvA te weinig geld uitgeeft aan goede camera’s en aan een adequate beveiliging. ‘Het ligt aan het budget dat de UvA aan beveiliging uitgeeft.’ Arnold Veen, hoofd beveiliging, heeft

een andere verklaring. ‘De portiers beseffen blijkbaar niet dat het beeld wordt vervormd door het scherm. De opgeslagen beelden zijn wel van hoge kwaliteit. Wellicht kunnen die alsnog naar de dader leiden.’ Veen verklaart zich bereid om de beelden van de diefstal op te zoeken. Verder zal hij ‘zo snel mogelijk’ contact opnemen met de portiers.

‘Want ze moeten wel weten hoe ze in dit soort zaken kunnen helpen.’(AK)

4 | Folia 34

Slavernij De UvA krijgt een bijzondere leerstoel slavernijverleden. De leerstoel valt onder de Faculteit der Geesteswetenschappen. De bijzonder hoogleraar zal één dag per week aan de UvA vertoeven en worden betaald door de Stichting Nationaal Instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee). Het NiNsee beoogt het Nederlandse slavernijverleden en de gevolgen daarvan voor het voetlicht te brengen. De nieuwe bijzonder hoogleraar zal onderzoek doen naar de Nederlandse transAtlantische slavenhandel en slavernij tussen 1600 en 1900 met bijzondere aandacht voor de doorwerking daarvan in de hedendaagse samenleving. Hij of zij zal ook onderzoeken of nazaten van slaven mentaal en sociaal negatief getekend zijn door de erfenis van de slavernij. (DW)

Bas Oudt Grafisch ontwerper Bas Oudt (1954) heeft zijn archief geschonken aan de Bijzondere Collecties van de UvA. Het gaat om een kleine collectie van werktekeningen, boeken, huisstijlen en affiches. De Bijzondere Collecties organiseren een reizende tentoonstelling van Oudts werk. Oud-studenten die aan het Rietveld les kregen van de bijna blinde kunstenaar hebben een monografie van hem samengesteld. Het boek heeft als titel Op basis van Bas Oudt. De vormgeving verzorgden ze ook zelf.

Het boek is samen met de rest van de collectie te zien van 25 mei tot 14 juni bij de Bijzondere Collecties. (HvdM)

Verloskunde Simone Buitendijk (1958) is benoemd tot bijzonder hoogleraar eerstelijns verloskunde en ketenzorg aan faculteit der geneeskunde. Dat heeft de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV) vorige week bekendgemaakt. De KNOV nam het initiatief tot de nieuwe leerstoel om de kwaliteit van de verloskundige zorg buiten het ziekenhuis te verbeteren. Buitendijk gaat zich vooral bezighouden met de samenwerking tussen gynaecologen en verloskundigen. Ook richt ze zich op verbetering van de kraamzorg voor allochtone vrouwen. (DW)

Blindedarm

‘De beveiligers zeiden dat ze niets voor me konden doen, daar schrok ik wel van’ studiecentrum, toen haar tas met haar MacBook Pro ontvreemd werd. ‘Ik zat op een van de achterste plaatsen van de blauwe computerzaal. De laptop stond tegen de pilaar naast me. Op een gegeven moment wilde ik iets pakken uit mijn tas en toen bleek deze weg te zijn. Daarna heb ik het hele lokaal uitgekamd in de hoop de tas terug te vinden. Toen deze niet te vinden was heb ik de mensen van de beveiliging gevraagd of men kon helpen.

kort

Check www.folia.nl voor een dagelijkse update van al het UvA-nieuws

Jaron Beekes

Veel mensen met een (vermoedelijke) blindedarmontsteking worden ten onrechte geopereerd. Dat blijkt uit het onderzoek van radioloog Lodewijk Cobben waarop deze volgende week promoveert. Cobben rekende uit dat het loont om niet alleen de twijfelgevallen, maar iedere patiënt vóór het verwijderen van de blindedarm te onderwerpen aan een echo, CT-scan of MRI. ‘Als een ziekenhuis mensen met een vermoedelijke blindedarmontsteking niet aan beeldvormende diagnostiek onderwerpt, worden er van elke honderd patiënten vijfendertig ten onrechte geopereerd,’ zegt hij. Cobben hield een enquête onder alle 105 Nederlandse ziekenhuizen. Van de 98 ziekenhuizen die de vragenlijst terugstuurden, deed meer dan de helft bij de meeste blindedarmpatiënten geen voorafgaand beeldvormend onderzoek. (DW)

doctor

nieuws

‘Ontluisterend’ beeld werkdruk aan FGw >Ondernemingsraad houdt enquête onder wetenschappelijk personeel FGw over arbeidsomstandigheden. >Negentig procent ervaart de werkdruk als veel te hoog.

Nee, het gaat niet om overuren die de wetenschappelijke staf van de Faculteit der Geesteswetenschappen (FGw) maakt. ‘Dat suggereert dat die uren betaald zouden worden en dat is niet zo,’ zegt docente Spaans en voorzitter van de ondernemingsraad (OR) van de FGw, Margriet Muris. ‘Veel taken kosten meer tijd dan er voor staat, vooral de grote hoeveelheid administratieve taken en het voorbereiden van colleges en nieuwe modules.

Daarnaast is er sprake van een zoekgeraakte autonomie, wat door veel medewerkers wordt beschouwd als een gebrek aan vertrouwen. Het gevolg van te hoge werkdruk is dat ze bepaalde taken niet goed meer kunnen uitvoeren, zeggen ze. Vooral het onderwijs is daarvan de dupe, want tijd voor het geven van feedback aan studenten is er

steeds minder.’ De conclusies van een enquête onder het wetenschappelijk personeel van de FGw liegen er volgens Muris niet om.

Van de 550 wetenschappers vulde 37 procent de vragenlijst in. Het resultaat levert volgens de OR ‘een ontluisterend beeld’ op. ‘Maar liefst negentig procent van de respondenten gaf aan zijn taken niet binnen de toegekende

gewerkt, waar eigenlijk geen tijd voor is. En dat terwijl de instroom van studenten alleen maar stijgt.’

De OR wil praten met decaan José van Dijck om een oplossing te zoeken. Van Dijck laat weten dat ze de resultaten van de enquête ‘zorgvuldig’ zal bekijken: ‘En ik zal in overleg treden met de OR om te bekijken

Patrick Gouw (1981) deed onderzoek naar Griekse atleten in de Romeinse keizertijd.

Er was in de Romeinse keizertijd een explosie van sportfestivals en -wedstrijden. Waar kwam deze vandaan?

‘De Romeinse tijd was een relatief rustige, stabiele periode. Er was daarom veel tijd en geld voor zulke dingen. Dergelijke evenementen werden al honderden jaren gehouden door de Grieken; alleen niet op deze schaal. De Romeinen gebruikten de sportevenementen ook als machtsmiddel om het Griekse deel van het rijk te besturen.

Voorheen stonden de evenementen in het teken van een godheid, bijvoorbeeld Zeus.

Nu kwam daar de Romeinse keizer bij.’

‘Er is steeds minder tijd voor feedback aan studenten’ uren te kunnen verrichten. Zeventig procent ervaart de werkdruk als overbelasting. Onder deze laatste groep bevinden zich opmerkelijk veel docenten, parttimers en tijdelijk personeel,’ aldus Muris.

De FGw moet van het College van Bestuur bezuinigen. Muris: ‘Naast studenten is ook het onderzoek daarvan de dupe, zeggen medewerkers. Wij willen in ieder geval meer uren per onderwijsmodule, meer personeel, en vooral meer vast personeel, want tijdelijk personeel moet steeds opnieuw worden in-

op welke punten de werkdruk verlicht kan worden. De financiële situatie van de faculteit geeft op dit moment weinig ruimte voor het aantrekken van meer personeel. Ik heb mijn hoop gevestigd op de zogenoemde “Cohengelden”, die vanaf 2010 landelijk beschikbaar komen voor de geesteswetenschappen. Ik werk aan een investeringsplan ter verwerving van die gelden.’ (DW)

Er waren zelfs zo veel evenementen dat er een festivalkalender werd ingesteld.

‘Dat is waarschijnlijk de belangrijkste ontdekking in mijn proefschrift. Er werd wel al langer gedacht dat er een soort festivalkalender moest zijn, vanwege de beperkte reismogelijkheden in die tijd. Maar er was geen bewijs voor. Een paar jaar geleden is er in Turkije een inscriptie gevonden van keizer Hadrianus die een letterlijke weergave is van een festivalkalender. Ik heb met behulp van deze inscriptie andere inscripties geanalyseerd en geïnterpreteerd, om zo een overzicht kunnen maken van wanneer welk evenement plaatsvond.’

Resultaten van de enquête zijn te bekijken via: http://www.hum.uva.nl/or

Damisch over kunst en de kijker

‘Hoe moeten we een schilderij begrijpen?’

De vermaarde Franse kunsthistoricus en filosoof Hubert Damisch gaf donderdag 28 mei in een lezing een toelichting op zijn recente onderzoek, waarin hij een antwoord zoekt op deze vraag.

Damisch was in Amsterdam ter gelegenheid van het symposium ‘Dialogues with Others: A Symposium with Hubert Damisch’. Damisch (1928) is een leerling van de filosoof Maurice Merleau-Ponty (1908-1961) en was onder meer hoogleraar aan de École des hautes études en sciences sociales in Parijs.

Hij publiceerde een groot aantal boeken over schilderkunst, fotografie, film, literatuur en architectuur. Tijdens het symposium toonde een aantal (internationale) wetenschappers aan de filosoof hoe diens theorieën gebruikt worden in hun onderzoek.

De manier waarop de toeschouwer een kunstwerk ervaart, stond ook centraal in een tentoonstelling die Damisch tien jaar geleden in het Rotterdamse Museum Boymans van Beuningen verzorgde, zo vertelde hij zijn publiek. ‘Ik hing het schilderij “De toren van Babel” van Brueghel expres midden in mijn opstelling. Veel mensen komen speciaal naar het museum om dat werk te zien, en werden nu min of meer gedwongen om het schilderij in een nieuwe omgeving, ‘displaced’, te bekijken. Het stond op een levensgroot schaakbord waarop ik mijn selectie uit de museumcollectie had geplaatst. De toeschouwer kon zichzelf als een schaakstuk tussen de kunstwerken bewegen – ook de

achterkant van de schilderijen waren te zien.’

Het steeds weer opnieuw kijken naar kunstwerken, niet vanuit een historisch perspectief maar in het hier en nu, staat centraal in het werk van Damisch. Hij heeft veel bekendheid gekregen door zijn stelling dat

een kunstwerk ook een theoretische kant heeft. Hij spreekt van ‘een theoretisch model’. Daarmee wordt bedoeld dat kunst moet ingrijpen ‘in theoretische structuren’ zoals het perspectief van waaruit een kunstwerk wordt gemaakt. (Joke de Wolf )

U ziet parallellen tussen atleten vroeger en nu.

Noem er eens een paar?

‘De atleten in de Romeinse tijd verdienden gigantische bedragen. Net als bijvoorbeeld topvoetballers of tennissers van nu. Met één overwinning konden ze het tienvoudige jaarsalaris van een legionair verdienen. En legionairs waren zeker niet armlastig. Er was wel discussie onder filosofen of deze bedragen moreel verantwoord waren; eigenlijk ook net als nu. Verder vond er merchandising plaats. Er werden drinkbekers en olielampen verkocht met afbeeldingen van bekende atleten. En ze kregen standbeelden. Die werden vaak op prominente plekken gezet in de stad waar zij vandaan kwamen.’

Foto: Won Tuinema

> Kunsthistoricus Hubert Damisch te gast op UvA-symposium. >Franse kunsthistoricus meent dat het maken van een kunstwerk ook een theoretische kant heeft. ‘Kunst is een theoretisch model.’

Femke en geluk Afgelopen weken waren veel politici aan het campagne voeren voor de Europese verkiezingen van deze week. Maar Femke Halsema was op 26 mei naar de sociëteit van studentendebatvereniging Bonaparte aan de Van Eeghenstraat gekomen om met studenten van gedachten te wisselen over haar boek Geluk, een boek over hyperconsumptie, haast en hufterigheid. Bonaparte organiseert een aantal keer per jaar het zogenoemde ‘Debat aan het Vondelpark’ waar met prominenten wordt gedebatteerd over prominente onderwerpen.

‘In plaats van over haar boek, praatte ze vooral over duurzame energie,’ vertelt Bonaparte-voorzitter Tamar de Waal. ‘Hoe goed ze kon debatteren? In het Amerikaanse parlementair debat moeten debaters gedurende een bepaalde tijd hun standpunt verdedigen, maar Femke maakte haar vijf minuten niet vol. Ze was vooral heel reactief naar anderen.’ (DW)

En er werden in de Romeinse tijd records bijgehouden. Maar wel anders dan nu.

‘De records werden over een periode van honderden jaren bijgehouden. Maar anders dan nu ging het niet om afstand of tijd. Dat kon toen nog niet. Er waren nog geen universele lengtemaat of nauwkeurige tijdsmetingen. In plaats daarvan werd bijgehouden wie de eerste was die iets presteerde, of hoeveel overwinningen iemand behaalde. Bijvoorbeeld dat de halfgod Herakles op één dag zowel het boksen als worstelen zou hebben gewonnen in Olympia. Dat probeerden latere atleten dan te evenaren. En dan werden zij bijvoorbeeld vermeld als de eerste of de tweede na Herakles die dit presteerde.’ (NB) Patrick Gouw, Griekse atleten in de Romeinse Keizertijd, 31 v. Chr.-400 n. Chr., promotie: 28 mei.

Folia 34 | 5

Foto: Henk Thomas

in beeld

Het Medialab Amsterdam, een samenwerkingsverband tussen de UvA en de HvA, presenteerde op 28 mei deze ‘urban projection’ van 375 m2. Bij deze vorm van projectie krijgen gebouwen een tweede ‘huid’ van gekleurd licht, zodat het gebouw tot leven komt. De projectie vond plaats tegen de muren en ramen van de HvA-locatie Singelgrachtgebouw, op de hoek van de Wibautstraat en de Mauritskade. De gevel was projecteerbaar gemaakt door het neerlaten van de zonwering; structuur van het pand, ramen en muren bleven zichtbaar. Daarachter waren steeds geprojecteerde sjabloontjes van mensenfiguren, tandwielen, ogen en vlammen te zien. (HT)

promoties

nieuws

Gps voor mantelmeeuw >Instituut voor biodiversiteit ontwikkelt ‘gps-rugzakje’, waarmee vogels gedetailleerd kunnen worden gevolgd. >Het vogelvolgsysteem wordt gevoed door een minizonnepaneeltje op de rug van de vogel.

Willem Bouten en Judy Shamoun-Baranes van het Instituut voor Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica en Edwin Baaij van het Technologiecentrum van de UvA hebben in samenwerking met Kees Camphuysen van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Zeeonderzoek een ‘gps-rugzakje’ ontwik-

keld waarmee vogels tot in detail kunnen worden gevolgd: de gehele trekweg en dagelijkse activiteiten.

Voor het onderzoek zijn wilde kleine mantelmeeuwen op Texel voorzien van rugzakjes met gps-loggers, bestaande uit een piepklein gps, gecombineerd met een opslagmedium en een zender of ontvangertje. Het systeem wordt gevoed door een mini-zonnepaneel op de rug van de vogel en weegt slechts veertien gram.

De bepakte vogels vertrokken in de zomer van 2008 en keerden vorige maand terug op het Nederlandse vasteland, hun

‘rugzakjes’ vol informatie. Hoewel al eerder onderzoek gedaan is naar het trekgedrag van mantelmeeuwen, was het tot nu toe niet haalbaar hun bewegingen zo gedetailleerd te registreren dat inzicht verkregen werd in hun gedrag, bijvoorbeeld tijdens het zoeken naar voedsel.

De kennis die dankzij het trackingsysteem verkregen wordt, heeft een aantal praktische toepassingen. Zo wordt de kennis over vliegbewegingen nu al gebruikt voor het vergroten van de veiligheid van de militaire luchtvaart, door vogelaanvaringen te voorkomen. (DW)

>Hoe werkt ‘Brussel’ door in de nationale en regionale politiek? >Daarover gaat het boek van de politicologen Jos de Beus en Jeanette Mak.

Foto: Henk Thomas

Oud-UvA-studente sociologie en amerikanistiek Marietje Schaake (D66) is met haar dertig jaar de jongste vrouwelijke kandidaat die op een verkiesbare plaats staat voor het Europese parlement.

WOENSDAG 10/06

Foto: Arjan Roodink

DONDERDAG 11/06

Jeanette Mak: ‘Nederlandse media doen nauwelijks aan verslaggeving over Europa’

lijks aan verslaggeving over Europa doen.’

Toch zag Mak lichtpuntjes. ‘Bij een protestmars vorige week in Brussel kwamen vakbonden van meerdere landen samen om te demonstreren voor een socialer Europa.’

Jan Rood vroeg zich af of meer aandacht voor de Europese politiek wel wenselijk is.

‘De huidige euroscepsis wordt door de auteurs afgedaan als een groeistuip. Als dat al zo is, vraag ik me af of dit laatste wel wenselijk is. Europa is gebaseerd op consensus, niet op democratie, meer van dit laatste zal

Campagne via Twitter >Oud-UvA-studente Marietje Schaake (30) is de jongste vrouwelijke kandidaat op een verkiesbare plaats voor het Europese parlement. >Partijprogramma D66 samengevat in tien tweets.

10.00 uur: Alessandro Patruno - Sterrenkunde Accreting millisecond X-ray pulsars.

Promotor: Prof.dr. M.B.M. van der Klis.

(Agnietenkapel) 12.00 uur: Ilies Messamah - Natuurkunde Unknitting the Black Hole. Black Holes as Effective Geometries.

Promotor: Prof.dr. J. de Boer. (Agnietenkapel) 14.00 uur: Paola Meregalli - Geneeskunde Brugada Syndrome. Clinical and pathophysiological aspects.

Promotor: Prof.dr. A.A.M. Wilde. (Agnietenkapel) 10.00 uur: Fabian Groffen - Informatica Armade. An Evolving Database System.

Promotor: Prof.dr. M.L. Kersten. (Agnietenkapel) 12.00 uur: Iris van der Ploeg - Geneeskunde In search of the sentinel node. Validation and sophistication of lymphatic mapping and sentinel node biopsy in breast cancer and melanoma.

Promotor: Prof.dr. B.B.R. Kroon. (Agnietenkapel) 14.00 uur: Lodewijk Cobben - Geneeskunde Magnetic Resonance Imaging in acute appendicitis.

Promotoren: Prof.dr. J.S. Laméris en prof.dr. J. Stoker. (Agnietenkapel)

De europeanisatie van Nederland Maandagavond 25 mei werd in Spui25 het boek De kwestie Europa. Hoe de EU tot de Nederlandse politiek doordringt gepresenteerd. Auteurs Jos de Beus en Jeanette Mak, beiden politicoloog aan de UvA, zijn in de conclusie van hun boek gematigd positief over de toekomst van de Europese politiek. Daar dacht met name Jan Rood, politicoloog verbonden aan het Clingendaelinstituut, anders over.

In het boek van De Beus en Mak wordt aan de hand van zestig interviews met europolitici en eurojournalisten een beeld geschetst van hoe ‘Brussel’ doorwerkt in de nationale en regionale politiek. Er komt een duidelijk euroscepticisme naar voren in de studie, maar de auteurs zien wel een toenemende betrokkenheid bij de Europese politiek.

Mak: ‘Juist de scepsis zou op een gegeven moment tot een discussie in de publieke sfeer moeten leiden. Er zijn tal van redenen waarom de Europese politiek tot nu toe weinig leeft onder de burgers, een gegeven waar politici en journalisten elkaar de schuld van geven.’ Dit zwartepieten leidt volgens Mak tot een vicieuze cirkel, waardoor noch de politiek noch de media Europa tot een belangrijke zaak weet te maken.

‘Uit een statistische analyse in onze studie blijkt dat de Nederlandse media in vergelijking met andere Europese landen nauwe-

DINSDAG 09/06

Schaake staat nummer drie op de lijst van de democraten. Ze is nieuw in de politiek en richt zich vooral op de jonge generatie Europeanen ‘omdat op hun leven Europa de meeste invloed zal hebben’. In tien berichtjes van maximaal honderdveertig tekens heeft ze het partijprogramma van D66 samengevat op Twitter. ‘Hiermee wil ik nieuwe mensen bereiken die geen tijd hebben om alle programma’s van de partijen door te spitten, want iedereen heeft wel tijd voor tien tweets.’ (AK)

de besluitvorming alleen maar vertragen.’

(Tim Verlaan)

Komende zaterdag worden de jaarlijkse UvA-scriptieprijzen uitgereikt. Inmiddels wemelt het van de prijzen. De stelling op folia.nl luidde afgelopen week dan ook: Er zijn zo veel wetenschappelijke en onderwijsprijzen dat het winnen ervan niets bijzonders meer is.

• Inderdaad. Zoveel prijzen hebben geleid tot een prijzeninflatie. Hou je maar prijs maar! – 41 % • Het blijft geweldig om een prijs te winnen, maar het is moeilijk vast te stellen hoe objectief een jury is – 24.6 % • Precies! Die prijzen dienen bovendien slechts één doel: de pr van de organisatie die ze uitdeelt – 18% • Helemaal niet. Het blijft een hele eer en bijzonder om een prijs te winnen – 16.4 % Totaal aantal respondenten: 61

10.00 uur: Ugur Ümit Üngör - Geschiedenis Young Turk Social Engineering: Mass Violence and the Nation State in Eastern Turkey, 1913-1950.

Promotoren: Prof.dr. J.Th.M. Houwink ten Cate en prof.dr. M.J. Wintle. (Agnietenkapel) 12.00 uur: Thomas Horsthuis - Geneeskunde Regulation of the diversification of the nodal and chamber myocardium.

Promotor: Prof.dr. A.F.M. Moorman. (Agnietenkapel) 14.00 uur: Imrat Verhoeven - Sociologie Burgers tegen beleid. Een analyse van dynamiek in politieke betrokkenheid.

Promotoren: Prof.dr. C.J.M. Schuyt en prof.dr. M. Hajer. (Agnietenkapel)

VRIJDAG 12/06 10.00 uur: Marie Rosenkrantz Lindegaard Antropologie Coconuts, Gangsters and Rainbow Fighters: How male youngsters navigate situations of violence in Cape Town, South Africa.

Promotor: Mw. prof.dr. J.M. Richters. (Agnietenkapel) 12.00 uur: Tijmen Daniëls - Economie Rationalised Panics. The Consequences of Strategic Uncertainty during Financial Crises.

Promotor: Prof.dr. H. Jager. (Agnietenkapel) 14.00 uur: Jan Wielemaker - Informatica Logic programming for knowledge-intensive interactive applications.

Promotoren: Prof.dr. B.J. Wielinga en prof.dr. A. TH. Schreiber (VU). (Agnietenkapel)

ORATIE DINSDAG 09/06 14.30 uur: Oratie prof.dr. J.M.A. Hermanns, bijzonder hoogleraar op de Kohnstammleerstoel Het opvoeden verleerd. (Aula) Promoties, oraties en afscheidscolleges vinden in de regel plaats in of de Aula van de UvA, Lutherse Kerk, Singel 411 of de Agnietenkapel, Oudezijds Voorburgwal 231. Voor uitgebreide informatie zie www.uva.nl/agenda

Folia 34 | 7

opinie

Hoe democratisch is Den Haag?

Het op voorhand afwijzen van de PVV als mogelijke coalitiepartner door gevestigd politiek Den Haag is arrogant en populistisch, volgens Yair da Costa. een kabinet te willen zitten. Gelijk staat er in Folia 32 op pagina 4 een artikel dat zo’n cordon sanitaire helemaal geen kwaad kan en zelfs nog effectief is ook.

Maar nu komt de vraag: hoe democratisch is zo’n cordon sanitaire?

Het is allang duidelijk dat de PVV de plank volledig misslaat door bijvoorbeeld de Koran te verbieden en

andere mensen in hun vrijheid van meningsuiting te beperken, en zelf wel diezelfde vrijheid van meningsuiting op te eisen en als een van haar speerpunten in te zetten. Iets wat je behoorlijk hypocriet kunt noemen.

En tóch haalt de PVV ongeveer dertig zetels in de peilingen. Iets wat zeker niet genegeerd moet worden.

Politici in Den Haag kunnen de standpunten van de

CSR uitgenodigd voor een marktverkenning. Gedurende een dagdeel zijn relevante outlets in de omgeving bezocht door een vertegenwoordiger van de CSR en Sorbon. De uitkomst van deze middag was een uitbreiding van het assortiment met een ‘budgetbroodje’ voor €1,95. Tegelijkertijd heeft de CSR vastgesteld dat de luxebroodjes van Sorbon juist niet te duur zijn, maar onder de marktprijs geprijsd zijn.

De recente publicaties over de kwaliteit van de maaltijden geven Sorbon signalen over de smaak van de avondmaaltijden. Diverse acties zijn inmiddels genomen, waarover Sorbon al positieve feedback ontvangt.

Nu nog bijslijpen. Er staat een uitnodiging uit aan de CSR voor een dag meekijken achter de schermen in de keuken. Bovendien nodigt Sorbon studenten heel graag uit om zitting te nemen in een studentenpanel om met Sorbon samen nieuwe producten/gerechten te beoordelen alvorens deze te introduceren.

waren ze stuk voor stuk uitstekend. Het hoge niveau past perfect bij de doelgroep, de studenten van de beste universiteit van Nederland, en levert de nodige hersenprikkelende ontspanning die af en toe hard nodig is.

Extra groot was daarom mijn verbazing over de sudoku van de afgelopen editie, Folia 32, die niet een, niet twee maar zelfs zeven oplossingen had. Maak ik met het versturen van zeven oplossingen nu dan ook kans op 7 x 2 = 14 kaartjes voor Kriterion?

Illustratie: Cees Heuvel

Het is de laatste tijd erg populair om in Folia over politiek en dan met name over Wilders te schrijven. Geen wonder, want de Europese Verkiezingen staan voor de deur en Wilders is al een tijd de grootste partij in de opiniepeilingen.

Wouter Bos maakte tijdens een opname van Nova College Tour bekend in geen enkel geval met de PVV in

brieven Reactie Sorbon op coververhaal Sorbon wil de beste Food & Beverage bieden aan de studenten van de UvA/HvA. Voor en met studenten samen. Dit vraagt afstemming met alle belanghebbenden. In overleg ontstaat begrip, worden verwachtingen op elkaar afgesteld, wordt informatie uitgewisseld en aanscherping gegeven. Derhalve is Sorbon zich zeer bewust van de kracht van communicatie als het om verwachtingen op elkaar afstemmen, anticiperen of het realiseren van gezamenlijke doelen gaat. Een paar voorbeelden: de vergaderservice kreeg eind vorig jaar van de bestellers een onvoldoende. Met dank aan een uitstekend initiatief van het facilitair centrum, is een projectgroep samengesteld. Er zijn werkafspraken gemaakt, standaardprocedures en meetmethodiek vastgesteld. Er zijn obstakels bespreekbaar gemaakt, zoals onbereikbaarheid van ruimtes. Dit proces heeft de kwaliteit in korte tijd verbeterd en in het laatste overleg kreeg Sorbon een voldoende.

De prijs van de luxebroodjes haalde de Folia. Na van de inhoud kennis genomen te hebben, heeft Sorbon de

8 | Folia 34

Namens het voltallige Sorbonteam: Carla van Lingen, directeur

Sudoku Ik zou mijzelf geen sudoka willen noemen, maar toch geniet ik van de, met enige regelmaat geplaatste, sudoku op de achterzijde van jullie blad. Tot nu toe

Jesse Klei, student FNWI Naschrift redactie: Je hebt met deze ontdekking twee (geen veertien) filmkaartjes gewonnen, ze worden je toegestuurd.

Cijferinflatie Graag reageer ik op het artikel ‘Iedereen een tien’ en uw hoofdredactioneel commentaar daarop, uit Folia 33. Ik zou de methode van cijfers geven van de UvA graag willen vergelijken met andere universiteiten waar ik gewerkt heb en cijfers heb gegeven: The Hebrew University of Jerusalem, Université Catholique Louvain (UCL), Rockefeller University, New York en Universiteit Leiden.

Allereerst: een gemiddelde van 6,1 is krankzinnig laag.

Dat betekent net iets meer voldoendes dan onvoldoen-

scriptie

Foto: Bob Bronshoff

Wouter Bos wakkert frustraties van de kiezer aan, waarmee Wilders weer scoort in de peilingen

Stéphanie Heinerman

PVV dan nog zo (terecht) abject vinden, men kan vooralsnog niet om haar heen – mocht de PVV daadwerkelijk de grootste partij van Nederland worden. De kiezer, die centraal staat in de democratie, heeft dan een duidelijk signaal afgegeven aan de ‘elite’ in politiek Den Haag.

Misschien is dat ook juist waarom mensen stemmen op Wilders. Niet omdat de kiezer het zozeer eens is met de standpunten van de PVV, maar meer als protest vanwege de onvrede die op dit moment heerst over de zittende politiek. Een stem op Wilders kan dan gezien worden als een ‘proteststem’.

Een cordon sanitaire betekent in feite dat je een partij volledig uitsluit. Door zoals Wouter Bos een (volgens de peilingen) zeer groot deel van de Nederlandse kiezers te negeren is zeer ondemocratisch. Uiteindelijk is het de kiezer die bepaalt. Als die massaal op Wilders stemt, hoe kan je die dan in hemelsnaam op voorhand afwijzen? Zo geef je de kiezer de indruk dat zijn stem er niet toe doet. En dat is nu precies wat Wilders zo veel stemmen oplevert.

Tegenwoordig staan partijbelangen hoger in het vaandel dan de stem van de kiezer. Een zeer slechte trend die typerend is voor politiek Den Haag. De kiezer heeft het gevoel niet serieus genomen te worden. Wil-

ders weet deze frustraties heel goed te verwoorden en ermee te scoren. Frustraties die alleen maar aangewakkerd worden door optredens zoals die van Wouter Bos tijdens de Nova College Tour.

Wat men vooral niet moet vergeten, is dat de politiek altijd gepaard gaat met consensus. Een machtig middel om flink druk te kunnen zetten op de PVV. Een politieke partij die samenwerking met de PVV níet uitsluit, en zelfs enorm weet af te dingen op haar standpunten tijdens coalitiebesprekingen, kan wellicht beter uit de verf komen dan een partij die haar op voorhand uitsluit.

Het zou de politici van de ‘gevestigde orde’ enorm sieren als ze sowieso helemaal niemand uitsluiten van deelname aan de regering en eerst maar wachten op wat de kiezer te zeggen heeft. Pas daarna kan men bepalen wie wel en wie niet in de regering komen. Een houding van ‘jij doet sowieso niet mee’ is hooguit arrogant en (ironisch genoeg) populistisch te noemen. Een houding die meer kwaad dan goed doet. Zowel voor de desbetreffende partij(en) als voor de democratie. Want in een democratie is het uiteindelijk de kiezer die bepaalt. l

des. Dit zou verklaard kunnen worden door aan te nemen dat de studenten de eerste keer nauwelijks leren en alleen maar naar het tentamen gaan om te kijken wat er gevraagd wordt of door aan te nemen dat de colleges zo slecht zijn dat de helft van de studenten er te weinig opsteekt. Geen van twee lijkt me waarschijnlijk.

Mijn ervaring als docent is dat de meeste studenten serieus zijn en voldoende intelligent om de stof op een tentamen terug te kunnen spuwen, mijn criterium voor een 6, en vrijwel altijd de stof goed genoeg beheersen om ook nog op vragen die inzicht vereisen creatief te kunnen antwoorden. Daarmee verdienen ze een hoger cijfer.

The Hebrew University combineert hbo en universiteit door de cijferschaal daarvoor te gebruiken. Wie voor zijn BA gemiddeld minder dan 75 (van de 100) heeft mag geen masters doen. Met het BA-diploma kan men makkelijk als analist aan de slag. Wie gemiddeld 85 voor zijn BA heeft, mag de masters overslaan en een ‘straight Ph.D.’ doen. Scheelt een jaar. Alleen wie zijn masters met gemiddeld 75 of meer afsluit komt voor een Ph.D.-plek in aanmerking. Wat bij de UvA een 7,0 zou zijn is daar ongeveer 85.

De cijfering aan de UCL was erg ondoorzichtig op het masters/Ph.D.-niveau en hing helaas niet alleen van de wetenschappelijke prestaties van de student af. Dat doen we hier echt beter.

Rockefeller University telt zijn Nobelprijswinnaars

en vindt zichzelf het beste wetenschappelijke instituut op aarde. Dus zijn de studenten (alleen Ph.D.) ook de allerbeste. De cijfers (A,B, enzovoort) stralen dat ook uit. Maar eerlijk is eerlijk, de studenten maken echt werk van de paar cursussen die ze moeten doen.

Leiden (chemie) cijferde in de twee jaar dat ik daar werkte beduidend hoger dan de UvA (SILS). Ik merkte dat ik in het begin hier een half tot een heel punt hoger zat dan bij de UvA gebruikelijk. Dat valt dus wel degelijk op. Is het niveau in Leiden lager en slippen er zwakke studenten door die bij de UvA geen diploma zouden krijgen? Die indruk heb ik beslist niet, maar ik kan het niet met cijfers staven.

Eigenlijk is er maar één manier om te weten of de universiteit het goed doet. Als het UvA-diploma een bonus is bij sollicitaties et cetera. Ik zal nooit vergeten hoe een hoogleraar die bezig was me de deur uit te werken als een blad aan de boom omsloeg toen ze in mijn cv ontdekte dat ik uit Groningen kwam. ‘You’re from Groningen! Why didn’t you tell me immediately?

Of course we will be happy to have you.’ Dat moet het UvA-niveau zijn en volgens welke methode we precies cijferen is dan minder belangrijk.

Benno ter Kuile, gastonderzoeker en docent levensmiddelenmicrobiologie, Swammerdam Institute for Life Sciences (SILS)

Yair da Costa is student tandheelkunde en voorzitter van de JOVD Amsterdam en omstreken.

Stéphanie Heinerman (23) studeert internationaal strafrecht en schrijft een scriptie over terrorisme.

‘Het eerste halfjaar van mijn master heb ik in New York gestudeerd. Daar zag ik wat voor ontzettende impact de aanslag van 11 september heeft gehad op Amerika. Zo kon je bijvoorbeeld een tijdlang niet meer naar het Vrijheidsbeeld, en is de beveiliging overal heel streng. In New York realiseerde ik me eigenlijk ook pas wat voor gevolgen de aanslag wereldwijd heeft gehad op het begrip “terrorisme”.

Er zijn wel veel verdragen over, maar het is nog niet vervolgbaar voor het Internationaal Strafhof (ISH).

Voor mijn scriptie wil ik onderzoeken in hoeverre het wenselijk is om terrorisme strafbaar te maken onder het Statuut van Rome. Met dit statuut is het ISH opgericht en het bevat een opsomming van alle vervolgbare misdrijven. In de lente van 2010 vindt een conferentie plaats waar het statuut kan worden herzien of aangepast. Dan zal er ook aandacht zijn voor de vraag of terrorisme erin moet worden opgenomen als internationaal misdrijf. Sinds 11 september is terrorisme natuurlijk een veelbesproken onderwerp, maar het is al een oud fenomeen. Oorspronkelijk is het gebonden aan landsgrenzen omdat het vaak gaat om afscheidingsbewegingen die onafhankelijkheid willen. Het is dus niet altijd duidelijk of een land zelf de terroristen moet bestraffen of dat het ISH dit zou kunnen doen. In mijn scriptie wil ik vooral ingaan op de vraag of er een internationale component aan de terroristische actie moet zitten voordat het ISH kan gaan vervolgen, en wat die component dan zou inhouden. Daarbij zal ik kijken naar de definitie van terrorisme. Het kan gezien worden als een daad waarmee de bevolking van een land vrees wordt aangejaagd om een bepaald doel te bereiken. Juist dit aspect van “vrees aanjagen” maakt terrorisme een specifiek misdrijf en anders dan bijvoorbeeld moord.

Bij terrorisme hoeven niet per se doden te vallen om het een strafbare actie te maken.

Ik vind het een interessant onderwerp omdat het erg actueel is en er door verschillende bevolkingsgroepen heel anders tegenaan wordt gekeken. Daarbij is het ook het een gevoelig item, waarmee de afgelopen jaren niet altijd even zorgvuldig is omgegaan.

Vlak na de aanslagen van 11 september is er in Amerika en de rest van de wereld vergaande wetgeving doorgevoerd die gebaseerd was op angst. Ik vind het belangrijk om daar kritisch naar te kijken, zeker op internationaal niveau.’ (Julie de Graaf )

Folia 34 | 9

interview

De kracht van de getuigenis Door Irene Hemels

Samen met drie andere UvA-hoogleraren begeleidt historicus en hoogleraar oral history Selma Leydesdorff nabestaanden van vernietigingskamp Sobibor bij het proces tegen kampbeul Demjanjuk.

‘Sobibor was niet alleen een moordmachine. Het zijn ook levens die verwoest zijn.’

Als historicus en hoogleraar mondelinge geschiedenis (oral history) heeft Selma Leydesdorff met talloze overlevenden en nabestaanden van genociden en andere rampen gesproken. Onder anderen met vrouwen uit Srebrenica, wier verhaal Leydesdorff optekende in het boek De leegte achter ons laten. ‘Er is ontzettend veel geschreven over Srebrenica, maar aandacht voor de slachtoffers en de overlevenden was er heel weinig, terwijl zij toch centraal horen te staan.’ Eerder interviewde ze overlevenden van de watersnoodramp van 1953, wier verhalen in Het water en de herinnering geboekstaafd zijn.

Ook was ze betrokken bij grote interviewprojecten zoals dat met overlevenden van het kamp Mauthausen.

R echtbank

Binnenkort spreekt ze met slachtoffers en nabestaanden van vernietigingskamp Sobibor. Tientallen mensen hebben zich inmiddels via Stichting Sobibor gemeld bij de begeleidingsgroep, waar Leydesdorff deel van uitmaakt en die overlevenden en nabestaanden wil bijstaan tijdens het proces tegen voormalig Sobiborkampbewaker John Demjanjuk. Al deze mensen hebben zich bereid verklaard om als medeaanklager op te treden tijdens het proces van Demjanjuk, dat

Wie is John Demjanjuk?

John Demjanjuk werd als Iwan in 1920 in Oekraïne geboren en diende in het Rode Leger totdat hij in 1942 in Duitse krijgsgevangenschap kwam. Daar werd hij gerekruteerd om voor de SS te werken, onder meer als bewaker in vernietigingskamp Sobibor. In Sobibor moest hij de joden direct van de trein naar de gaskamers leiden. In 1952 emigreerde Demjanjuk naar de Verenigde Staten, die hem in 1987 uitleverden aan Israël. De Israëlische rechter veroordeelde hem in 1988 tot de doodstraf omdat hij de beruchte kampbewaker ‘Iwan de Verschrikkelijke’ uit Treblinka zou zijn. Toen jaren later uit nieuw bewijsmateriaal bleek dat hij niet in vernietigingskamp Treblinka was geweest, werd hij vrijgelaten.

De Duitse justitie weet zeker dat Demjanjuk in Sobibor werkte tussen april en september 1943.

Demjanjuk wordt directe betrokkenheid bij de massamoord op 29.000 joden uit bezet Nederland ten laste gelegd. Demjanjuk heeft lang geprobeerd uitlevering uit de Verenigde Staten aan Duitsland te voorkomen. Op 12 mei 2009 kwam hij ondanks al het getouwtrek alsnog in Duitsland aan.

10 | Folia 34

vermoedelijk binnen enkele maanden in München zal plaatsvinden. Als medeaanklager doen de slachtoffers en nabestaanden hun verhaal in de rechtbank.

Een belangrijke taak die de begeleidingsgroep op zich heeft genomen, is om de mensen die straks gaan getuigen te begeleiden en voor te bereiden op het proces. ‘Ik zou niet graag zien dat mensen zonder voorbereiding in de rechtbank hun verhaal doen,’ legt Leydesdorff uit. ‘Als je kijkt naar hoe verschillende oorlogsprocessen zijn verlopen, valt op dat getuigen altijd worden belaagd en onderuitgehaald. De Duitse justitie gaat niet zachtzinnig met ooggetuigen en nabestaanden om.

Aan hun verhaal wordt altijd getwijfeld, om feiten zeker te krijgen. Als zij aan ons al rustig hun verhaal hebben kunnen doen, helpt ze dat om later in de rechtbank makkelijker uit hun woorden te komen.’

V erwarring

Als oral historicus kan het haar niet schelen als feiten niet helemaal kloppen. Voor justitie gelden andere maatstaven. ‘Als ik maar weet dat het hoofdverhaal klopt. Dat is voor mij voldoende. Verhalen over traumatische gebeurtenissen kloppen nooit voor honderd procent. In de loopt der tijd verdwijnt de chronologie van gebeurtenissen, en blijven vooral de emoties en ervaringen achter. Dat hoort erbij; zo werken de menselijke hersenen nu eenmaal. Maar mensen die hun verhaal – soms voor het eerst – doen, vinden dat zelf heel verwarrend.’ Soms is het ook gewoon pijnlijk. ‘Onverwachte dingen komen naar boven die je vergeten was, en die je ook eigenlijk direct weer wilt vergeten.’

G esproken document

Alles vastleggen voor het nageslacht, als een gesproken document, is het doel dat Leydesdorff voor ogen heeft met de verhalen van Sobiborslachtoffers en nabestaanden. Hoewel in Sobibor honderdduizenden Europese joden zijn vermoord, ontbreken ooggetuigenverslagen over dit kamp nog steeds. Er zijn weliswaar hier en daar losse interviews en een enkele biografie van een overlevende verschenen, maar een meer gesystematiseerde collectie bestaat niet. ‘We weten nog steeds maar heel weinig over wat daar daadwerkelijk gebeurde. Dat is niet zo vreemd, want er zijn ontzettend weinig overlevenden, slechts enkele tientallen, vooral overlevenden van de opstand. Wie in Sobibor kwam, had nog maximaal zes uur te leven.’

Individuele belevenissen van mensen dienen een centrale plaats in te nemen in de geschiedschrijving, meent Leydesdorff. ‘Mondelinge overlevering is een

belangrijke historische bron. De belevenissen van mensen, hun subjectieve ervaringen, is naast de feitelijke gebeurtenissen óók een deel van de geschiedenis.

Een prachtig deel, omdat het over gevoelens gaat, en dat nog te vaak wordt vergeten.’

G eliefde

Hoewel ze al contact met nabestaanden en overlevenden heeft gelegd, spreekt ze binnenkort diepgaander met hen. Wat verwacht ze van deze gesprekken? ‘Als oral historicus wil ik de beleving, de ervaring van mensen achterhalen. Ik wil weten hoe de wereld daarvoor en daarna geweest is. Hoe is het om met een gemis te leven? Hoe hebben ze geleefd in de wereld sinds ze sinds 1943 zonder hun geliefde leven? Hoe is het om als vijftienjarige je moeder op zo’n manier te moeten verliezen? Wat doet dat met je? Zoals historicus Omer Bartov zegt: een groot deel van de historiografie van de vernietiging van de joden gaat over het proces van

Nabestaanden als Nebenkläger Overlevenden en directe nabestaanden (partners, broers, zussen en kinderen) van Sobiborslachtoffers kunnen volgens de Duitse wet optreden als aanklager. Naast de Duitse officier van Justitie treden zij dan op als Nebenkläger (medeaanklager).

Het Nederlandse rechtssysteem kent deze mogelijkheid niet. Omdat zo’n proces gepaard gaat met veel emoties, hebben UvA-hoogleraren een begeleidingsgroep gevormd die nabestaanden van Sobiborslachtoffers gaan bijstaan gedurende het proces tegen Demjanjuk. Het gaat om de vier UvA-hoogleraren Selma Leydesdorff (oral history), Harmen van der Wilt (internationaal strafrecht), Abram de Swaan (emeritus hoogleraar sociale wetenschap) en Johannes Houwink ten Cate (holocaust- en genocide).

In 1983 trad Sobiboroverlevende – en eredoctor aan de UvA – Jules Schelvis op als medeaanklager in het proces tegen de SS’er en kampbeul Karl Frenzel, ondercommandant van Sobibor. Na lang aarzelen heeft hij besloten om zich ook ditmaal als medeaanklager aan te melden. Schelvis (88): ‘Ik wilde het eerst niet omdat zo’n proces energievretend is.

Maar nu duidelijk is dat ik niet de enige ben, heb ik mij ook gemeld. Ik laat me wel vertegenwoordigen door een advocaat. Ik hoef dus niet zelf voor de rechter te verschijnen: daar heb ik weinig zin. Ik ben inmiddels ook niet meer de jongste.’

‘ Verhalen over traumatische gebeurtenissen kloppen nooit voor honderd procent’

vernietiging, maar niet over wat vernietiging is: wat gebeurt er dan met je? Wat mis je? Wat bestaat er niet meer? Sobibor is niet alleen een moordmachine. Het zijn ook levens die verwoest zijn.’

S chaamte

Leydesdorff is niet alleen als wetenschapper betrokken bij het proces. Twee van haar grootouders zijn in de gaskamers van Sobibor vermoord. ‘Dit komt op mijn pad, maar ik vind ook dat ik me er als kleinkind niet aan kan onttrekken.’ Ze vertelt over haar eigen gevoelens van schaamte en gêne. ‘Het moet een afgrijselijke dood geweest zijn in de gaskamers. Het is moeilijk om je de diepe vernedering voor te stellen. We weten zoveel, over hoe mensen als beesten behandeld zijn, maar je kunt het je ook weer niet echt tot je laten doordringen. Dat is te pijnlijk, gekmakend pijnlijk. We willen dit liever niet weten, maar het is wel belangrijk omdat het een deel van onze, Nederlandse, geschiedenis is.’

S lot en grendel

Selma Leydesdorff (1949) is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker op het gebied van de oral history. Zij schreef het ook in Duitsland en Amerika verschenen Wij hebben als mens geleefd (1987), een reconstructie van joods Amsterdam op basis van mondelinge getuigenissen, en Het water en de herinnering (1993), het boek over de slachtoffers en overlevenden van de watersnoodramp in 1953. Meer recent publiceerde zij De mensen en de woorden (2004) over oral history, en De leegte achter ons laten (2008) over Srebrenica.

Foto: Bob Bronshoff

De uitkomst van het proces zelf is onzeker. Om gezondheidsredenen bestaat de kans dat Demjanjuk niet terecht hoeft te staan. Ook is vrijspraak altijd nog mogelijk. Hoewel het zeker is dat bij vrijspraak de statenloze Demjanjuk niet naar de Verenigde Staten zal terugkeren. Hij sterft dan in een Duits verzorgings- of verpleegtehuis. Ook dan zijn alle voorbereidingen niet tevergeefs geweest, vindt Leydesdorff. ‘Niemand heeft als doel een 89-jarige achter slot en grendel te stoppen. Ook voor de nabestaanden is dat niet iets waar ze per se op uit zijn. Maar door een proces ontstaat er meer kennis over Sobibor. Dat is alleen maar goed.

Een ander belang is dat mensen die misdaden tegen de menselijkheid begaan, moeten weten dat ze nooit veilig zullen zijn. Dat ze altijd een risico lopen om vervolgd te worden.’ l

Selma Leydesdorff: ‘Dit komt op mijn pad, maar ik vind ook dat ik me er als kleinkind niet aan kan onttrekken’

Folia 34 | 11

het beste

Jezus van Nazareth Rolf Soldaat, locatiemanager PCH-fitness:

Tragische cyborg Terminator Salvation; première: 4 juni Bedenker en regisseur James Cameron doet sinds deel twee al niet meer mee.

Ook Arnold Schwarzenegger, de originele terminator, bedankte voor een reprise. Toch is de vierde Terminatorfilm er gekomen onder de titel Terminator Salvation. Tot grote schrik van de fans kwam de film ook nog eens in handen van regisseur McG, de man achter de jolige Charlie’s Angels-films.

In Terminator Salvation bekijken we de oorlog tussen mens en machine dit keer door de ogen van een machine. Marcus Wright, een rol van grote belofte Sam Worthington, is niet zomaar een cyborg zoals Schwarzenegger dat was. Marcus vormt de volgende stap in de evolutie van terminatortechnologie; een cyborg die zo menselijk is dat hij niet eens weet dat hij een cyborg is. Marcus is geen gewetenloze mechanische moordmachine, maar een tragische held die zijn menselijkheid probeert terug te winnen.

Dat de machines naast het lichaam nu ook de menselijke geest proberen over te nemen is een fraai uitgangspunt.

Toch is daar ook weer John Conner, het personage dat we als puber kennen uit de vorige films. Hij is inmiddels de legendarische leider van het menselijk verzet, vechtend in een desolaat, postapocalyptische landschap. Conner is naarstig op zoek naar zijn vader Kyle Reese (Anton Yelchin) die hier nog maar een puber is. Hoe dit kan wordt amper uitgelegd: zonder voorkennis over de vorige films zal Salvation voor velen een raadsel zijn. Het is niet het grootste probleem van de film.

De verhaallijnen van Marcus en Conner

12 | Folia 34

zitten elkaar grondig in de weg. Boze tongen beweren dat Bale alleen Conner wilde spelen als de rol uitgebreid zou worden van een paar sleutelscènes naar een hoofdrol. Waar of niet, Conner maakt te weinig karakterontwikkeling door om zo veel tijd op te eisen. Hij is boos op de robots en dat blijft hij, wat er ook gebeurt.

De aandacht voor Conner gaat ten koste van Worthingtons veel complexere Marcus. Diens innerlijke crisis wordt voortdurend naar de achtergrond geduwd door knullige plotwendingen die er alleen toe dienen hem op het juiste moment op de juiste plaats te krijgen voor de volgende grootschalige confrontatie tussen mens en machine.

Hierbij komt dat McG zijn personages ook nog eens met sentimenteel en/of semifilosofisch geneuzel op de proppen laat komen. Dit terwijl zwijgen net zoveel had kunnen zeggen. Tegenover elke daverende actiescène staat zo’n tenenkrommende oneliner of dialoog.

En aan daverende actiescènes geen gebrek. (René Glas) Terminator Salvation (VS, 2009) Regie: McG Met: Christian Bale, Sam Worthington, Anton Yelchin

Film: ‘Frost/Nixon, waarin de onervaren interviewer David Frost de afgetreden president Nixon zo ver krijgt dat hij een bekentenis aflegt over zijn wangedrag. Het gaat over het beïnvloeden van mensen, net als bij coaching, dat veel met uitstraling heeft te maken.’

Boek: ‘Jezus van Nazareth, een studie van filmregisseur Paul Verhoeven samen met hoogstaande Amerikaanse theologen over Jezus. Een historisch figuur, een profeet met een bepaalde achterban, maar niet de zoon van God. Wonderen als iemand uit de dood levend maken is beeldspraak. Ik ben niet kerkelijk maar hou ervan hierover na te denken.’

Hebbeding: ‘The stick, een massagestick die de doorbloeding van benen en rug activeert. Je kunt het helemaal zelf doen.’

Sport: ‘Ik ben een ultraloper en heb in Zwitserland marathons bergop gelopen. De kick is het verleggen van grenzen. Je twijfelt onderweg: ben ik wel voldoende getraind? De finish bereiken geeft een enorme energieboost. Ik ben marathons gaan lopen om te laten zien dat je weer gezond kunt worden na kanker. Ik heb teelbalkanker gehad, net als tourwinnaar Lance Armstrong, met wie ik me verder niet zou willen vergelijken.’

Afknapper: ‘Tijdens onze vakantie wilden we bij Aarhus in Denemarken naar een expositie over Ötzi,

Foto: Hans van Vinkeveen

film

Tv: ‘Herrie in de keuken. Chef-kok Herman den Blijker bekijkt met een team of een horeca-inrichting kan worden verbeterd. Hij is eerlijk, direct en enthousiast over zijn vak. Dat herken ik in het coachen van een roeiteam wat ik doe.’

Rolf Soldaat

de gletsjermummie. Bleek het een webcam te zijn die in Oostenrijk op Ötzi stond.’

Humor: ‘De komedieserie Frasier.

Frasier is een norse psychiater met een eigen radioshow waarin hij mensen wil helpen. Hij is ervan overtuigd dat hij zeer onderlegd is in de psychiatrie, maar wordt steeds in een hoek gedreven door minder geleerde mensen. Mensen die doen alsof ze alles kunnen en weten, daar heb ik weinig sympathie voor. Maar hier is het schattig gedaan.’

Stokje: ‘Ik geef het stokje aan student Nederlands Marte Koeleman. Haar onregelmatige bezoek aan PCH Fitness heeft vast te maken met een voorkeur voor kunst en cultuur.’ (Hans van ­Vinkeveen)

Authentiek vlees Roosbeef in Paradiso, 12 juni Een paar weken geleden schreef ik op deze plek over het interview dat ik had met Finn Andrews van The Veils. Ik schreef dat ik bij het optreden, op 7 mei in de Melkweg, verliefd vooraan zou staan.

Dat heb ik gedaan.

Maar omdat monogamie vandaag de dag toch minstens discutabel, maar vaker gewoonweg verwerpelijk gevonden wordt, schaam ik me niet om te zeggen: ik ben alweer verliefd op iemand anders.

Ze heet Roos Rebergen, ze speelt 12 juni in Paradiso en ik vind bijna alles leuk aan haar. Haar originele vondsten in tekstueel uitgemolken thema’s. Haar vies vlezige artiestennaam (Roosbeef ). Haar openhartigheid. Haar ongekunstelde zang en haar kapsel.

Met hulp van Tom Pintens (producer van onder andere Zita Swoon) en Tjeerd Bomhof (Voicst) bracht Rebergen samen met haar onvolprezen band (Reinier van den Haak op gitaar, Erik Harbers op bas en Tom van Oosten op drums) begin dit jaar het album Ze Willen Wel Je Hond Aaien Maar Niet Met Je Praten uit.

Het gebeurt mij nooit, dat ze wel mijn hond willen aaien maar niet met me praten. (Het gebeurt mij wel heel regelmatig dat ze mij niet willen aaien maar wel met

mijn hond willen praten, maar dat heeft weer te maken met het bejaardentehuis om de hoek.)

Ook de teksten op het album roepen eerder verwarring dan herkenning op. (‘Ben je te heet gewassen? Speel je koehandel met een ander? Ik poeder mijn gezicht elke dag opnieuw. Zodat ik nog wat witter lijk. Zodat ik nog meer aandacht krijg.’) Tot je beter luistert, en hoort dat Roos Rebergen dezelfde wereld beziet als jij. Ze bezit alleen de kunst er over te vertellen in een volstrekt eigen, authentiek idioom.

Authenticiteit is niet wijdverbreid, en moet bij ontdekking gekoesterd worden. Dat vond ook de jury van De Eerste Prijs. Roosbeef won deze stimuleringsprijs begin april in navolging van eerdere winnaars Wende Snijders (2004) en Wouter Hamel (2007).

Het moet dus gek lopen, wil straks niet heel Nederland Roos leuk vinden.

In dat geval lijkt een polygame relatie mij geen probleem. (Fen Verstappen) Roosbeef, vrijdag 12 juni in ­Paradiso, Weteringschans 6-8 Aanvang 20.30 uur, voorprogramma 19.30 uur, zaal open 19.00 uur. Entree € 12,(exclusief lidmaatschap)

Foto: Won Tuinema

Foto: Henk Thomas

fen is uit

eten

Veel eten, weinig kapsones De Oranjerie, Binnen Oranjestraat 15 Eten in De Oranjerie betekent: ‘Vlaamsche’ frites, veel vlees (eventueel met een sausje), een goede portie salade en ongelooflijk aardig en gastvrij personeel. Denk: rokerige bruine kroeg, met affiches aan de muren, leuke achtergrondmuziek en buurtbewoners die er gemoedelijk een spelletje zitten te spelen. Alleen dan tegenwoordig natuurlijk zonder sigaretten. Frappant genoeg klopt dat gevoelsmatig niet. Want hoewel ik al acht jaar geleden gestopt ben met roken, horen wat mij betreft sigaretten bij De Oranjerie als melk bij cappuccino. Maar sigaretten zijn er dus niet meer. Dit blijft een beetje vreemd, ook omdat de andere geuren nu opeens veel prominenter aanwezig zijn. Eerlijk gezegd is dat hier niet altijd even plezierig, het is immers een oude kroeg in het centrum van de stad. Afijn, details hierover lijken me overbodig, je snapt het waarschijnlijk al.

Het eten is zoals gezegd vooral veel.

Niemand die hier heeft gegeten hoeft met honger naar huis te gaan. Oké, voor de vegetariërs is de keuze wel een beetje beperkt en de gerechten staan alleen op de muur en dus niet op menukaarten; die zijn er simpelweg niet. De chocoladetaart als toetje is bijna altijd te vlug uitverkocht en het overigens erg lekkere pecan-caramelijs (€ 3,30) wordt in een lelijk simpel bakje gepleurd. Werkelijk zonder enig gevoel voor decorum. Maar!

Daar staat tegenover dat de gerechten gewoonweg spotgoedkoop zijn en ook nog eens lekker. Toen we onze bestelling hadden doorgegeven (rib-eye met kruidenboter en biefstuk met blauwe-

kaassaus, frites en sla; beide €13,50) kwam de kok ons vertellen dat de ribeyes die avond wel erg groot waren. Of dit een probleem zou zijn? Nee, natuurlijk niet. We vroegen meteen hongerig of we dan misschien alle twee de rib-eye mochten nemen, maar dan wel graag één met de blauwekaassaus. En dat mocht. Erg aardig. De salade kregen we als eerste, lekker om de grootste trek alvast mee te stillen.

De barman zong ondertussen keihard met de muziek mee terwijl zijn donkere krullen op de maat meedeinden: ‘I Believe in Miracles!’ Dit is hoe uit eten gaan in Amsterdam altijd zou moeten zijn: lekker en goedkoop in een café zonder kapsones. (Simcha Tas) Prijs: erg goedkoop voor wat je krijgt.

Omgeving: gezellig, buurtkroeg.

Publiek: mensen uit de Haarlemmerdijkbuurt en de Jordaan, maar géén yuppen.

Bediening: vriendelijk en enthousiast!

OPROEP Ben je (betaalbaar) uit eten geweest (maximaal E25,- per persoon)? Schrijf dan een recensie en stuur die op naar redactie@ folia.uva.nl. Als je recensie wordt geplaatst, krijg je de kosten van het etentje tot een bedrag van E50,- vergoed.

Folia 34 | 13

Op uitnodiging van de Centrale Studentenraad hebben drie bekende (culinair) journalisten een maaltijd bij Sorbon genuttigd en de kwaliteit beoordeeld. Johannes van Dam: ‘Zelfs in het ziekenhuis eet je beter.’

Honderd procent klanttevredenheid, een tien voor service, geen wachttijden, volle mensa’s, een driesterrenrestaurant. Voor rechtenstudent en CSR-lid Max ten Velden is het niet moeilijk om een ideaalbeeld van de cateringfaciliteiten aan de UvA te schetsten. Om de daad bij het woord te voegen is hij met huiscateraar Sorbon gaan praten over prijs, kwaliteit en assortiment. Ten Velden: ‘Sinds november 2008 zitten de studenten van de CSR en Sorbon om de tafel, en met succes. Sorbon wil graag zijn klanten tevredenstellen en duidelijk maken dat ze een open houding nastreeft. Dankzij het overleg hebben Sorbon en de CSR nu een goede relatie opgebouwd, waar vanuit verder gewerkt kan worden aan de ideale cateraar.’

Moeiteloos somt Ten Velden de resultaten op die de CSR op gebied van catering de afgelopen periode heeft bereikt. De koffieprijzen zijn verlaagd, het zogenoemde basisassortiment is duidelijker zichtbaar en er is een pilot gestart met budgetbroodjes. Om de kwaliteit van de avondmaaltijden te verbeteren, benaderde Ten Velden een aantal culinair recensenten om een maaltijd te testen. Ten Velden: ‘Sorbon heeft de recensies inmiddels gelezen en is er meteen mee aan de gang gegaan. Uiteindelijk hoop ik dat studenten voor het eind van het jaar zullen zeggen: “Ik eet lekkerder bij Sorbon dan bij mijn moeder thuis!” Het College van Bestuur reageert bij monde van Paul Doop op de publiciteit rondom de kwaliteit van de maaltijden van Sorbon: ‘Ik ben niet zonder kritiek op Sorbon en snap dat studenten en medewerkers af toe vraagtekens zetten bij de prijs-kwaliteitverhouding. Toch vind ik dat onze cateraar de laatste tijd onterecht wordt behandeld. En dan doel ik vooral op de publicaties in Folia. Ik was zelf aanwezig bij het voorjaarsdiner dat prima van kwaliteit was. Folia wist weer net iemand te vinden die ontevreden was. Ik eet zelf regelmatig bij Sorbon en voor ongeveer zes euro heb ik een acceptabele maaltijd. Het is prima om kritisch te zijn, maar Sorbon moet een reële kans krijgen.’ (JJ)

Folia 34 | 15 Folia 34 | 15

Foto: Ivo van der Bent

Johannes van Dam:

In het Atrium, de mensa op het oude Binnengasthuisterrein, hoef je je als bejaarde niet misplaatst te voelen. Ook deze restaurantrecensent ziet er wat verfrommeld uit en met zijn spaarse, grijze haren onderscheidt hij zich niet van een behoorlijk deel van de populatie hier. Dat was wel anders toen ik zelf nog studeerde en de mensa’s in de Damstraat en de Weesperstraat frequenteerde: niets dan jongeren. Ook het assortiment is anders en dat heeft natuurlijk te maken met de verzorging van de restauratie door een externe dienst: Sorbon. Om daar een oordeel over te vellen, loop ik met een student van de Studentenraad Geesteswetenschappen mee. Het is in ieder geval ruim en schoon – ook dat was vroeger wel anders. We beginnen maar bij het begin: de salades. Zorgvuldig neem ik van alles een schepje: bistrosalade, gadogadosalade (met keiharde, koude kool), aardappelsalade, komkommersalade (met veel maïs) en nog zo wat, en de algemene indruk is dat alles wat waterig smaakt. Alsof echt met veel inspanning is gezocht naar de minst aantrekkelijke smaakgeving; zo smaakt de aardappelsalade naar het inmaakvocht van de augurken die erin verwerkt zijn. Je komt dat wel vaker tegen in kantines en andere gelegenheden met een gedwongen klandizie, the company store zogezegd.

De soepen zijn al niet veel beter. We zijn met zijn tweeën, dus zoals ik gewend ben ruilen we halverwege de kommen. Eerst proefde ik de vissoep, een troebel vocht waar zowaar wat flinters vis in zitten en – dat is eigenlijk een soort beoordeling met een zucht van opluchting, omdat het altijd erger kan – niet te zout. Dat is altijd meegenomen. In feite zijn ze nergens echt uitgeschoten met de zoutpot, wat op zich een compliment zou kunnen zijn. Je kunt immers altijd zout toevoegen.

De groentesoep bevat groenten, zoals het hoort, maar de basissmaak is wat ik een fabriekssmaak noem met wat te veel lavas en zompige vermicelli, waar het feit dat de soep lang moet staan natuurlijk niet vreemd aan is. Maar binnen het kader van de mogelijkheden voor een simpele groentesoep scoort deze bij mij niet hoog. Het type: een beetje van Maggi, een beetje van jezelf – of van Sorbon in dit geval.

Zonder echt in extase te geraken, zijn we aan de hoofdgang toe. We testen er twee: de dagschotel, bestaande uit een met pindasaus gevuld kipfiletje en een stuk gegrilde zalm, beide met toebehoren. Eerst die kip: dat grenst echt aan de ellende.

Ik kan me nog levendig de kipfiletjes uit het ziekenhuis herinneren, die bij de ellendige technische verworvenheden daar zo’n beetje het enige waren wat nog behoorlijk was: vooral niet te droog, enigszins sappig zelfs, hoewel gaar. Dat kan dus heel goed. Deze filetjes, doormidden gesneden en besmeerd met van een viezige laag droog en hard geworden pindasaus, waren zelf ook droog en hard. Na een enkel hapje gaf ik het al op. De puree was een doffe ellende; die in het ziekenhuis, daar mijn vaste prak, was zelfs nog beter. De ratatouille was oké, dat mag gezegd, niet zo smeuïg of vol van smaak als mogelijk is, maar je kreeg wel de indruk dat je iets at wat ooit vers was. De gegrilde zalm was niet eens zo slecht; hij lag al klaar en moest alleen nog even opgewarmd, maar hij was niet droog. De tomatensalsa overheerste de smaak weer en van de preistamppot moet gezegd dat dat een droeve ervaring was, met volkomen sufgekookte prei in een waterige massa. Een aardig vers toetje was er niet; het leek meer op de schappen van een supermarkt en wie per se zelf iets wilde opscheppen, kon wat kale yoghurt pakken, wat vruchtensap of een vrucht. Geen wonder dat de voedselvoorlichters klagen dat Hollanders onvoldoende verse groenten of fruit eten. Een bak vruchtensalade, een vruchtentoetje of wat ook zou niet gek zijn. Ik benijd de populatie die hier dagelijks eet niet. Maar het betekent later wel werk voor degenen onder hen die medicijnen studeren. Is het daar om te doen?

Foto: Ivo van der Bent

De kip grensde aan ellende

Frenk der Nederlanden:

Alleen voor noodgevallen Mijn darmen zijn al dagen van streek. De details hou ik liever voor mezelf, maar bij Popla draaien ze overuren. En tot overmaat van ramp werd ik deze avond ook nog verwacht in Agora, het studentenrestaurant van de UvA aan de Roetersstraat. Alle riemen vast! Mijn angst voor nog meer intern ongerief kwam niet uit de lucht vallen. Volgens de Centrale Studentenraad van de universiteit zijn de avondmaaltijden in de studentenrestaurants niet te hachelen. Ondanks herhaalde klachten weigert huiscateraar Sorbon echter iets te doen aan de kwaliteit van het eten, en daarom wilden de studenten wel eens weten wat ik van het aanbod vond. Voor het restaurant stond de vertegenwoordiger van de studentenraad me al op te wachten. Hij heette Max ten Velden en Max (Amsterdam,1989) wees me trots op een affiche achter het raam: ‘Nu alle koffie-/theeprijzen blijvend drastisch verlaagd!’ De koffie was vijftig cent goedkoper geworden en kost nog maar één euro, evenveel als een kop thee, die een kwartje omlaag is gegaan. ‘Dat is aan mij te danken,’zei Max glunderend. ‘Sorbon weet natuurlijk ook wel dat ik dertigduizend klanten vertegenwoordig.’ De jonge student – na een jaartje geneeskunde is hij overgestapt op rechten – liet er geen gras over groeien en holde naar binnen. Het restaurant had iets weg van een ziekenhuiskantine, maar dan met warme kleuren: zalmroze en geel. Op de lunchcounter prijkten jolige mandjes met wijn, brood en Franse kaas, en ook met het assortiment was niets mis. Biologische broodjes, biologische rabarber, vers fruit: een 10 met een griffel. Om met Sorbon te spreken: ‘Gastvrijheid is meer dan een glimlach alleen.’

Op het menu stonden vanavond drie maaltijden: tilapia van de bakplaat met rijst en pikante groenten, melanzane al forno en Spaanse empanadas. Alles tegen de alleszins schappelijke prijs van 5,14 euro voor studenten en 7,64 euro voor het gewone volk. Ik bestelde de vis,

Johannes van Dam (1946) is culinair recensent en auteur. Naast de beruchte wekelijkse restaurantrecensie ‘Proefwerk’ in Het Parool schrijft hij bestsellers zoals het naslagwerk Dedikkevandam; van aardappel tot zwezerik (2005).

16 | Folia 34 9

10

11

Foto: Emilie Hudig

Bianca Tan:

‘Geef de koks een motivatietraining’

Frenk der Nederlanden (1959) is journalist van Het Parool. Bovenstaande tekst verscheen eerder in zijn vaste rubriek.

Bianca Tan (1968) is programmamaker bij de Amsterdamse zender AT5, waar ze onder meer het succesvolle Eten met Bianca maakte.

Tiem

an

Max nam de melanzane. Hij keek bedenkelijk en zei: ‘Eerlijk gezegd eet ik hier niet vaak. Ik kook het liefst zelf of bij vrienden thuis.’

Omdat het al tegen sluitingstijd liep – Agora sluit elke avond om zeven uur – was er plek zat. We pakten een miniflesje rosé uit de koeling en gingen er eens goed voor zitten. Beide borden waren tot de rand toe gevuld, maar ik kon er niet blij van worden; zo kookte ik toen ik achttien was. Tilapia is niet mijn favoriete vis, maar ondanks de zwarte randjes hier en daar was hij niet tot moes gekookt en redelijk van smaak. Dat kon niet worden gezegd van de groente, die vooral zout was. De wortelen, sperziebonen en uien waren niet vers en iets te lang doorgekookt. De rijst scoorde een voldoende. De vegetarische melanzane was al even zout. De met kaas overgoten aubergine en courgette waren verrijkt met gehakt van soja. De smaak deed me denken aan tomatensoep uit blik. Maar dat was nog niets vergeleken bij de krieltjes. De snotterige balletjes dreven in een saus van smaakversterkers en kruiden uit een pakje. Omdat mijn darmen niet protesteerden, wilde ik nu ook het derde gerecht proberen. De empanada – het was er één – bestond uit bladerdeeg gevuld met zout gehakt, chilisaus en groente: een doperwtje, een stukje paprika, een zongedroogd tomaatje. Daarnaast een enorme berg patat, nogal droog en zoutloos, deels bedolven onder een salade van komkommer met ui en tomaat.

Lust u nog peultjes? Max vroeg naar mijn eindoordeel. ‘Alleen voor noodgevallen,’antwoordde ik. En had ik misschien nog een advies voor de kok? ‘Verse producten, waar mogelijk biologisch, minder zout, geen sauzen uit pakjes en niet alles op één grote hoop.’ Appeltje-eitje.

‘Fantasieloos en zonder zin gemaakt. Dat is eigenlijk wat ik van het eten bij Sorbon vind. Kijk, heel slecht is het niet en het is ook niet zo dat ik het niet binnen kon houden, behalve misschien de bloemkoolsoep. Dat was echt een hele smerige maïzenabende die je niet moet willen serveren. Maar de rest was niet echt smerig, maar als kok moet het je eer te na zijn om zulke gerechten te willen klaarmaken.

Er wordt ook niet echt over het eten nagedacht en dat is vreemd voor een bedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in eten. Neem de vis. Ik geloof dat het zeebaars was.

Vis moet precies goed gaar zijn en bij voorkeur à la minute gemaakt. In een bak lagen de gebakken baarzen droog te zijn. Die waren allemaal gelijktijdig gebakken en liefdeloos in een trog gemikt. Ze worden op die manier heel snel droog, krullen dan op en er zit geen smaak meer aan. Als je met liefde een visje klaarmaakt kun je ook overwegen om hem voor te bakken en pas af te bakken, nog net een tikkie te geven als er iemand aan de counter staat en dat visje bestelt. Die moet dan even wachten of met een bonnetje later terugkomen. Als je dat niet kunt of als het logistiek te ingewikkeld is kun je beter niet aan vis beginnen.

Het gevogelte ging op dezelfde manier. Op het menu stond kalkoenfilet, maar die was echt uitspuugdroog. Filet is namelijk niet geschikt voor een bulkkeuken. Het ontbeert bot of vet, dat het vlees normaal gesproken sappig houdt. Als zo’n filet dan lang van tevoren wordt klaargemaakt en daarna een tijd in een bak ligt is hij gortdroog. Neem dan kippendij. Daar zit vet aan en dat is nog goedkoper ook.

Filet kun je beter roken en dan verwerken in een salade, ik noem maar wat.

De groenten. Tja. Een goede bietensalade maken is meer dan alleen zes kilo bietjes hakken. Er moet een lekkere dressing overheen van olie, azijn en mosterd.

Dan maak je er iets van. De bolognesesaus moet normaal gesproken worden gemaakt met spek, ui, lever, mooi gehakt en rode wijn en dan lekker inkoken. Dat verwacht ik natuurlijk niet bij een bedrijfscateraar. De saus ademde een kant-enklaarsmaak, maar was niet flauw en goed op smaak. De bijbehorende penne horen al dente te zijn, dat is echt niet zo moeilijk: de pasta koken in water met wat zout, vlak voor de aangegeven tijd uit het water halen en voor het serveren nog even in kokend water gooien. Dat ging bij Sorbon fout: te gaar. Al met al zou ik zeggen: geef die Sorbon-koks eens een motivatietraining van meesterkok Pascal Jalhay, die eerst in een sterrenzaak werkte en nu de catering van ziekenhuizen en vliegtuigen verzorgt.’ (DW)

ties Illu

stra

Zie pagina 8 voor een reactie van Sorbon.

: Pa scal

Met dank aan Max ten Velden en Micha van der Wal.

Folia 34 | 17 11

achtergrond

Stof tot nadenken Door Harmen van der Meulen

Tijdens werkzaamheden aan de Keulse Noord-Zuidlijn stortte het gehele stadsarchief in een diepe bouwput.

Twee studenten archiefwetenschap hielpen er met de schoonmaak en registratie van stukken.

Dat er dingen mis kunnen gaan bij grote bouwprojecten hoef je geen Amsterdammer te vertellen; de aanleg van de Noord/Zuidlijn verloopt niet bepaald van een leien dakje. Een catastrofe als in Keulen op 3 maart jongstleden, waar het gehele stadsarchief in een tientallen meters diepe bouwput viel, bleef ons echter tot nu toe bespaard. En dat terwijl het stadsarchief van Amsterdam zich bevindt op een steenworp afstand van de verzakte huizen aan de Vijzelgracht. Maar wat bevat zo’n stadsarchief nu eigenlijk? Masterstudenten archiefwetenschap Eline de Graaf en Linda Folkers, beiden 22, vertellen.

EdG: ‘In het archief ligt eigenlijk de hele geschiedenis van de stad, en over families vind je bijvoorbeeld veel dingen. Gegevens van de burgerlijke stand; geboorteaktes, overlijdensaktes, dat soort dingen.’

LF: ‘Het archief in Keulen bevat ook veel gegevens over Nederland.’

EdG: ‘Omdat het een heel belangrijke handelsstad was.’

LF: ‘En er zat een universiteit in de buurt waar veel Nederlanders hebben gestudeerd, daar hebben ze ook heel veel materiaal van.’

Hoe moeten we ons dat dan concreet voorstellen, allemaal stukken papier?

EdG: ‘Grotendeels, en stukken perkament, van dierenhuiden gemaakt.’

LF: ‘Maar ook maquettes, en onderscheidingen, nog in het doosje. Al had ik op een gegeven moment een doos zonder onderscheiding erin.’

Hoe komen dingen eigenlijk bij zo’n archief terecht?

LF: ‘Je hebt particulieren die dingen heel lang bewaren. Die denken op een gegeven moment: als ik

Eline de Graaf (r) en Linda Folkers: ‘Hopelijk heeft Amsterdam iets van Keulen geleerd’

pompt en met dat grondwater is het zand onder het archief weggepompt. Daardoor zijn de palen onder het archief geknakt en is het archief in de put van de metrolijn gestort.’

LF: ‘Wij gingen helpen de stukken schoon te maken die uit het puin gehaald zijn. Dat laatste deed de brandweer. Wij hebben die stukken afgestoft en geregistreerd, zodat het archief later gereconstrueerd kan worden.’

EdG: ‘Wij zijn er terechtgekomen via Blue Shield, het

‘ Wij zijn in Keulen terechtgekomen via Blue Shield, het Rode Kruis voor cultureel erfgoed’ doodga wordt het weggegooid. Dus brengen ze het naar een archief.’

Bewaren archieven dan alles wat ze krijgen?

EdG: ‘Nee, zeker niet. Er wordt een selectie gemaakt van wat interessant zou kunnen zijn. Als je alles zou bewaren dan kun je torens tot in de hemel bouwen, maar dan heb je nog niet genoeg ruimte.’

In Keulen is het stadsarchief ingestort, hoe kwam dat, en hoe zijn jullie in Keulen terechtgekomen?

EdG: ‘Bij werkzaamheden aan de Noord-Zuidlijn die ze daar aanleggen is er te veel grondwater wegge-

18 | Folia 34

Rode Kruis voor cultureel erfgoed, zoals het ook wel wordt genoemd. Zij zetten zich in bij rampen, dat kan een oorlog zijn, maar ook natuurrampen, wanneer cultureel erfgoed in gevaar is. Ik kende het via het Nationaal Archief, waar ik op het moment stage loop.’

Het is nu maanden later, het zal vast geregend hebben, zijn er niet veel stukken verwoest?

EdG: ‘Nee, ze hebben een dag of drie na de ramp een groot dak over de put geplaatst, waardoor alle stukken droog bleven. De bibliotheek was vrij goed gebleven,

dus daar vonden we vrij veel compleet materiaal van.

Soms ligt het door elkaar. Dan moet je het in de goede volgorde krijgen. En soms zijn het gewoon snippers.

Daar kun je dan niet zoveel mee, behalve goed afstoffen en in een grote bak verzamelen.’

LF: ‘Ik had wel een boek dat zo kromgetrokken was dat het een rondje was geworden. Het was net een ro­lodex.’

Zijn jullie nog bijzondere dingen tegengekomen?

EdG: ‘Een charter, een stuk perkament met een zegel eraan, waarin Napoleon stadsrechten aan Keulen verleent.’

LF: ‘Ik heb een verzameling brieven uit 1942 en 1943 gezien, van een jongen aan zijn ouders, over hoe het met hem ging. Dat waren brieven uit allemaal verschillende landen, dus ik denk dat het een soldaat was. Het laatste kaartje dat erbij zat was een rouwkaart. Dat vond ik wel indrukwekkend.’

De instorting was een gevolg van werkzaamheden aan de Noord-Zuidlijn. Is er een kans dat jullie binnenkort in Amsterdam aan het werk kunnen?

EdG: ‘Ik hoop dat ze wel iets van Keulen geleerd hebben.’

LF: ‘Ik heb thuis nog een pak liggen, dus ik kan zo aan de slag. Maar wat ik heb begrepen is dat de archieven van Amsterdam en Keulen nu heel nauw contact hebben. Dus als er wat meer bekend wordt over wat er mis is gegaan in Keulen dan wordt dat direct doorgespeeld aan Amsterdam.’ l

22

Foto’s: Bram Belloni

weekgast

Jacqueline Braak is derdejaarsstudent religiestudies en voorzitter van de studievereniging van religiestudies, ARS Notoria.

Maandag 25 mei Het is al drukkend warm als ik ’s ochtends met Guust, onze beetje contactgestoorde hond van bijna 13, naar het park ga. Guust heeft deze ochtend geen zin om achter stokken aan te rennen, maar het weer is te lekker om alweer snel naar huis te gaan, dus nog even een extra rondje ringvaart aan de wandeling geplakt.

Met Deirdre, medesamensteller van het boek Van Discussie tot Beleving: Religiestudies aan de UvA, vergaderen over de toespraak die we morgen gaan houden tijdens de officiële presentatie van ‘ons’ boek. Ik kijk nu al uit naar morgenavond zes uur, als alles wat het boek betreft achter de rug is. Want hoewel het een heel erg leuk project was, was het ook heel tijdrovend en heeft mijn gewone studie er hier en daar onder moeten lijden. Daarom nu maar even aan de scriptie!

Ik zou om 12.00 uur iemand bellen voor een interview, helaas staat de dame in kwestie in de supermarkt en moet ik haar later terugbellen. Wat doe je dan met de plotseling ontstane zee van tijd? Gelukkig belt, als geroepen, een vriend die net terug is uit India en vol verhalen zit over communes en Rainbow Gatherings; misschien moet ik toch ook na mijn master volgend jaar zo’n soort reis gaan maken.

Dinsdag 26 mei 2009 Vreselijk slecht geslapen, Guust is ontzettend bang voor onweer en wil dan tussen mij en mijn vriend in bed liggen, waar hij als een ritstelriet tot drie uur heeft liggen beven en hijgen van angst. Net wakker krijg ik een sms’je van Deirdre: haar droom van de nacht tevoren is uitgekomen: het stormt en het openbaar vervoer rijdt niet meer. Hoe dan in Amsterdam te komen? Gelukkig zijn de storingen snel verholpen. Ik oefen in de spiegel nog even de toespraak, stop mijn nette hakkenschoenen in mijn tas en begin

lichtelijk zenuwachtig te worden. We hebben gister besloten dat ik het praatje doe en Deirdre mij vanuit het publiek zal steunen. Gister vond ik praatjes doen nog leuk.

De presentatie was een groot succes (al zeg ik het zelf ), Spui 25 zat zo goed als vol, mijn toespraak ging erg goed, iedereen was lovend over het initiatief en we hebben al meer dan de helft van onze boeken verkocht! Die boeken hebben we dan wel in het portaaltje van Spui25 moeten verkopen, want binnen is het niet toegestaan; bureaucratie van het ergste soort als je het mij vraagt. Heerlijk zeg, het boek is klaar, af! Het voelt alsof ik al vakantie heb!

Woensdag 27 mei 2009 Ik heb de hele ochtend nog heerlijk na zitten genieten van het feit dat het boek nu ‘in de wereld ligt’. Om het optimaal te kunnen herbeleven heb ik gebeld met mensen die er gister ook bij waren zodat zij mij nog eens konden vertellen hoe geweldig en fantastisch de presentatie wel niet was. Echter, nu het boek klaar, gepresenteerd en grotendeels verkocht is, doemt het zwarte gat op. Wat moet ik nu met mijn tijd?

Het zwarte gat is echter maar schijn. Er is nog heel veel wat gedaan moet worden: er moet nog een eindbegroting voor het boek gemaakt, er moet een scriptie geschreven worden; daarvoor moet ik mensen benaderen voor interviews, interviews die ik al gedaan heb moeten uitgeschreven, er moeten mailtjes verstuurd, ik moet vanavond werken en dan heb ik volgende week ook nog een tentamen. Maar omdat ik het de laatste tijd zo druk heb gehad, vind ik dat ik vandaag wel een vrije dag verdien. Daarom fiets ik straks even naar de moestuin om te kijken hoe het pas gezaaide gras de regenbuien van gister heeft doorstaan en ga ik op mijn blote voeten en met mijn handen in de aarde wroeten. Geen discussie vandaag, maar beleving pur sang.

Donderdag 29 mei 2009 Als religiestudent hoor je toch tenminste één keer in je leven Jehova’s getuigen binnen uit te nodigen, net zoals je eigenlijk een keer de bijbel, de koran en het Tibetaanse dodenboek gelezen zou moeten hebben.

Vanochtend was het moment daar en zat ik met twee dames aan de thee, een koekje en de bijbel. We begonnen na een gebed met een serieuze bijbelstudie. Dat had ik niet verwacht!

Enfin, na deze ochtend is het vanavond tijd voor dom televisievermaak. Ik ga oppassen op het zoontje van een oud-studiegenootje en als het kind op bed ligt kan ik suffe programma’s kijken en weet ik aan het eind van de avond weer waarom ik geen televisie heb (maar een moestuin).

Vrijdag 29 mei 2009 Op de een of andere manier lijken religiestudenten niet zo heel gemotiveerd te zijn om naar activiteiten te komen. Waar dit aan ligt, is een moeilijke vraag.

Feit is dat studenten religiestudies geen massastudenten zijn. Vanochtend een brainstormsessie in VE90 met studenten/studievereniging van de VU over hoe wij onze krachten kunnen bundelen (zodat we toch een soort van ‘massa’ creëren). Nog even uitgebreid reclame gemaakt voor ons prachtige boek: ik ben net zo’n trotse moeder die over niets anders kan praten dan over haar kind. Daarna het boek (ja, daar heb je het al) naar Maaike, onze vakrereferent religiestudies, gebracht, zodat het een mooi plekje in de bibliotheek kan krijgen. Daarna direct door naar Heemskerk. Vrijdag betekent namelijk: eten bij mijn ouders. Ooit ingesteld om de armlastige kinderen een dag boodschappen te besparen, maar de eigenlijke reden is natuurlijk dat mijn moeder het heel naar vond dat wij allen het nest verlieten. Na een heerlijke maaltijd en weer helemaal op de hoogte van het wel en wee van broers, (schoon)zussen en kleine neefjes, is het tijd om met een van mijn beste vriendinnen te vieren dat zij gisteren officieel is afgestudeerd (cum laude)! Een prima begin van het weekend! l NB Het boek Van Discussie tot Beleving: Religiestudies aan de UvA kan besteld worden door een mailtje te sturen naar ars.voorzitter@gmail.com Volgende weekgast: Noëlle Aarts, bijzonder hoogleraar communicatiewetenschap.

Folia 34 | 19

onderzoek

Oerhollandse eerwraak Door Anne Koeleman

In het middeleeuwse Friesland betaalde de elite geldboetes als die een geweldsdelict pleegde. De regeling strekte zich uit tot eigendommen als land, huis en vee. UvA-alumnus Han Nijdam schreef er een boek over.

‘Van nu af aan: straf voor wie straf verdient’ prijkt al enige weken op de reclameborden van een grote Nederlandse politieke partij. Vergelding is een essentieel onderdeel van elke samenleving. Dat compensatie in elke cultuur belangrijk is, weet Han Nijdam als geen ander. In ieder geval als het gaat om de middeleeuwse Friese cultuur. Nijdam bestudeerde voor zijn promotieonderzoek de ‘boeteregisters’, lijsten die bewaard zijn gebleven in het Fries – middeleeuwse teksten geschreven in de Friese volkstaal. De lijsten zijn een opsomming van lichamelijk letsel met erachter de verschuldigde boete. Ook andere schade binnen een bepaalde invloedssfeer werd in geld omgezet. ‘Het draait allemaal om eer en eerherstel. Fysieke, maar ook emotionele schulden waren af te kopen met geldsommen.’

Wie een ander een vuistslag gaf, moest in middeleeuws Friesland betalen, zo simpel werkte het rechtssysteem. ‘Als je iemand iets aandeed, verwondde, dan stond daar een bepaalde compensatie voor. Als fami-

een astronomische boete krijgen. De zes ledematen waren de ogen, de handen en de voeten. ‘Zo krijg je tegelijkertijd een idee van hoe de middeleeuwse Friezen het lichaamsbeeld voor zich zagen. Ze spiegelden vanaf het middenrif; een arm is net zo veel waard als een been, een hand net zo veel als een voet. De benen werden waarschijnlijk erg veel gebruikt. Bij de tenen zie je in de lijsten meestal staan: zie vingers. Dat betekent dat het verlies van een grote teen in middeleeuws Friesland net zo erg werd geacht als het verliezen van een duim.’ Wie inwendige schade opliep, had pech.

‘Daar kon je dan aan dood gaan. Dan was het helaas, pindakaas. Er werd niets betaald, behalve het weergeld voor een dode. Als je bleef leven en er was een duidelijk effect op het gebruik van je ledematen, dan kon je daarvoor wel compensatie krijgen, een compensatie voor de gevolgen dus.’

De compensatie voor letselschade werkte zo goed dat mensen daarna daadwerkelijk weer met elkaar door

‘ Dit onderzoek heeft een directe link met het heden; nog steeds geldt: als je aan mijn auto komt, dan kom je aan mij’ lies in een vete belandden en elkaar uitmoordden, dan werden de zaken afgehandeld om weer vrede te krijgen,’ zegt Nijdam. ‘Het was of een geldelijke compensatie, of elkaar de koppen in blijven slaan totdat er niemand meer overbleef.’

Wie een ander vermoordde was aan de familie het zogenoemde ‘weergeld’ schuldig, een vast bedrag voor een leven. Wie een van de zes ledematen aantastte kon

Han Nijdam (1969) studeerde middeleeuwse geschiedenis, Oudgermaans en antropologie aan de UvA. Daarna deed hij promotieonderzoek via een NWO-plek in Leiden naar ‘De taal van het lichaam. Het mensbeeld in middeleeuws Friesland aan de hand van de Oudfriese boeteregisters’.

In 2003 sloot Han zich aan bij de Fryske Akademy, waar hij tot op heden onderzoeker en coördinator van het onderzoek naar het Oudfries is. Hij doceert via de Fryske Akademy aan de UvA.

20 | Folia 34

één deur konden. ‘Dat was heel belangrijk, Friesland was een erg kleine samenleving. Het was een kustgemeenschap, die zich in de middeleeuwen uitstrekte van het IJsselmeer tot aan Wezer in Duitsland.’

C ompensatie

Het lijkt een ver-van-mijn-bedshow, wat de oude Friezen deden, maar buiten het boek om trekt Nijdam graag parallellen met de huidige samenleving. Volgens hem doen we eigenlijk nog precies hetzelfde. Nederland heeft zelfs vandaag de dag nog letselschadelijsten. ‘Elke drie jaar wordt de lijst, de zogeheten smartegeldgids, door de ANWB geüpdatet, een lijst met uitspraken geordend naar lichaamsdeel. Daarin staan hoofdwonden, armen, benen, enzovoorts opgetekend, en daarachter wat er voor de verwonding uitgekeerd is op grond van casussen. De Friese boeteregisters waren waarschijnlijk ook dergelijke geïndexeerde bedragen, op grond van eerdere overeenkomsten.’

Nijdams interesse voor recht strekt zich uit buiten zijn vakgebied, hij ziet een universele lijn, los van tijd of

cultuur. ‘Bij de antropologische benadering van het recht kom je erachter dat compensatie een verstoord evenwicht herstelt. Die letselschadelijsten van nu zijn bijvoorbeeld ook bedoeld om een bepaalde consensus te krijgen, een gekrenkt rechtsgevoel te herstellen.’

Het grote verschil tussen de cultuur die Nijdam onderzocht en onze huidige samenleving is dat wij in theorie allemaal aanspraak kunnen maken op deze gerechtigheid. ‘Bij de Oudfriezen speelden alleen de Vrije Friezen mee, de elite. Zo vreemd is dat niet, alleen zij telden mee in de maatschappij. De Vrije Friezen waren de mensen die eer hadden, dus zij hadden eer die aangetast kon worden.’

E erherstel

Eer is een terugkerend thema in Nijdams boek. ‘In eerste instantie dacht ik dat de boetelijsten een uiting waren van het herstel van fysieke schade. Als je verdergaat kom je echter ook andere compensaties tegen, zoals voor het afsnijden van de staart van een paard of het inbreken in een huis. Ik ben op grond daarvan tot een model gekomen. De boetes hebben daarin betrek-

De boetes 1. De compensatie voor iemand bij de haren pakken: 5 schellingen en 4 penningen 2. Iemand een harde klap verkopen: net zoveel 3. Blauwe plekken of een geschaafde huid: 6 en twee derde schellingen 4. Iemand met een staf slaan: 10 schellingen en 8 penningen 5. Een kneuzing: 10 ons 6. Een onzichtbare bloedende wond: 5 schellingen en 4 penningen 7. Een zichtbare bloedende wond die onder de kleding valt: 10 schellingen en 8 penningen 8. Een zichtbare bloedende wond die niet onder de kleding valt 1 schelling en 9 ons 9. Een maatwond die onder de kleding valt: 12 schellingen 10. Een maatwond die niet onder de kleding valt: 10 ons en 8 penningen De Oudfriese boeteregisters waren de neerslag van het compensatiesysteem dat in de Friese landen in de middeleeuwen bestond. Het was erop gericht om verwondingen en aantastingen van iemands lijf en eer te compenseren. Hierboven het begin van het Algemene Boeteregister.

Wondenman, rond 1425, Wellcome Library, Londen

king tot drie ‘ringen’, waarin de eerste ring het fysieke lichaam is, de tweede ring is het sociale lichaam en de derde het politieke lichaam. Onder het sociale lichaam vallen elementen als het land en het huis, die gebruikt werden als metafoor voor het lichaam en vice versa. Je kan deze eigenschappen daarom zien als een onderdeel van het lichaam. Het politieke lichaam bevat onderdelen die ook onder de eer of verantwoordelijkheid van de vrije Fries vielen, zoals zijn vrouw, zijn knechten en zijn vee. Deze werden echter niet als lichaamsmetaforen gebruikt.’

Voor middeleeuws Friesland heeft Nijdam nu gezien dat behalve het lichaam dus ook bezittingen intrinsiek te maken hebben met eer, en dat deze gekrenkte eer omgezet kon worden in geld. In vervolgonder-

zoek zou hij graag verder op het thema eer doorgaan.

‘Het wordt nu een beetje speculatief, maar ik denk dat men letterlijk de pijn voelt van iets wat niet onderdeel van je lichaam is, maar wel je eer aantast. Daarmee maak ik een biologisch cognitieve vertaling van eer.

Ik beschouw eer als een invloedssfeer die zich vanuit het lichaam uitstrekt tot een bepaalde reikwijdte en elementen omvat die ook echt gezien werden als onderdeel van het lichaam. Die elementen kwetsen betekent jezelf kwetsen. Dit heeft een directe link met het heden; nog steeds geldt: als je aan mijn auto komt, dan kom je aan mij.’

Dat fascineert Nijdam heel erg. ‘Wij in Nederland verbazen ons over de eerwraak van bijvoorbeeld de Turken.

Maar deze wraak is ook in onze cultuur aanwezig. Het

verschil zit hem in wat we zien als “extended lichaam”, en dat is cultureel bepaald. Wij kijken anders tegen vrouwen aan dan zij in hun cultuur. Als de Turkse vrouw iets verkeerd doet, voelt men het als een aanval op de fysieke eer van de familie en dat moet gewroken worden op de vrouw zelf. Dat deden wij hier in het Westen niet of nauwelijks: wel namen we wraak op de andere partij als die “onze” vrouw iets aandeed. Maar eerwraak kennen we zeker, reken maar dat wij onze gekrenkte eer net zo hard willen vergelden.’ l Han Nijdam: Lichaam, eer en recht in middeleeuws Friesland. Een studie naar de Oudfriese boeteregisters Uitgeverij Verloren (in samenwerking met de Fryske Akademy), 398 blz., €39.00

Folia 34 | 21

Annonces zijn advertenties zonder winstoogmerk, bestemd voor de particuliere aanbieder. Annonces kunnen worden geplaatst in Folia én op de website www.folia.nl.

Aanbieden van annonces kan op www.folia.nl via Folia Weekblad. Daar vindt u ook alle informatie over de tarieven e.d.

annonces CULTUUR Gratis openluchtfilms – ‘Aanrijding in Moscou’ op vrij. 12 juni en Vox Populi op za. 13 juni. Om 22.30 uur op het Nesplein te Amsterdam (bij de Dam) op de Vlaamse Kermis, festival rond Volkskunst, Kitsch en Kost van Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond. Frietjes voor maar E 1! www.brakkegrond.nl Het Studentenkoor Amsterdam zingt een prachtig concert op vrijdag 12 en zaterdag 13 juni. Kijk op www.studentenkooramsterdam.nl Quaker meeting - Leden van het Religieus Genootschap der Vrienden – Quakers – komen elke zondag een uur in stilte samen. U bent van harte welkom: Vossiusstraat 20, aanvang 10.30 uur. www. quakers.nu, tel. 020 612 5703.

Hollands Maandblad, jaargangen 1995 t/m 2007 (enkele niet compleet), beschikbaar.

P. Schey, 070 325 2768.

Geïnteresseerd in Amsterdams nieuws? Altijd al radioprogramma’s willen maken over politiek, muziek, cultuur of sport?

Wordt dan vrijwilliger bij Amsterdam FM. Kijk voor meer informatie op www.amsterdamfm.nl Zondag naar de kerk? www.studentenekklesia.nl 11.00 uur - De Rode Hoed Keizersgracht 102 - A’dam

Theaterfestival ‘Over het IJ’ zoekt enthousiaste vrijwilligers! Ook dit jaar op de NDSM-werf van 2 t/m 12 juli, mail naar vrijwilligers@ overhetij.nl of bel 020 337 9831 en vraag naar Klaartje of Leslie.

(OUD)STUDENTEN EN STUDIE Alumni(mid)dag POW 11 juni 16.00-19.00 uur, Nieuwe Prinsengracht 130: alumni POW ontmoeten & presentaties over onderzoeken en nieuwe ontwikkelingen binnen POW! Meld je aan: http://pow-alumni.socsci.uva.nl Nieuw programma interdisciplinaire collegecycli 1e semester studiejaar 2009-2010 bestaat uit: Geheime praktijken, macht en onmacht in het Midden-Oosten, Relativiteit: ruimte en tijd volgens Einstein, China: van global games tot global crisis en Wetenschapsgeschiedenis. De inschrijving start vanaf juni. In september wordt een proefcollege verzorgd. Meer informatie: www.iis.uva.nl/keuzeonderwijs

STUDENTEN SPORT CENTRUM USC Activiteiten • Clinic Kitesurfen In deze uitdagende clinic (één les van 2,5 uur) leer je de basisbeginselen van kitesurfen. Je zweeft hoog boven de golven met de wind in je kite. Op 6, 13, 20 en 27 juni.

Studentenprijs E 55. Schrijf je in bij USC De Boelelaan of PCH Fitness.

• Intensief tennis Op 29 en 30 juni starten de tennis intensiefcursussen bij USC Tennis. Je traint 2x per week 1,5 uur. Voor niveaus 7/8, 8 en 9. Studentencursusprijs E49.

• Afvallen zonder streng dieet Wil jij verantwoord afvallen en bewegen? Doe dan mee met het Good Fit programma o.l.v. de diëtisten van het USC. Voedingsadvies, fitness bij het USC onder deskundige begeleiding op vrijdagavond en een kwartaal onbeperkt fitnessen. Het voedingsadvies helpt je af te vallen zonder een streng dieet te volgen. Studentenprijs E 55.

• Zomerrooster Ook deze zomermaanden juli en augustus kun je sporten bij het USC. Ruim aanbod. Rooster volgt z.s.m.

Check voor al het bovenstaande www.usc.uva.nl

STUDENTENPASTORAAT vE90 Op 11/06 om 19.30 uur draait de film ‘The Machinist’ in het Cinecafé in vE90. We bekijken en praten erover na. Zie: www.ve90.nl

VRIJWILLIGERSWERK, STAGES, e.d.

Iets anders doen in je zomervakantie? Ga mee op kinderkamp van Humanitas! www. doenwatjemoetdoen.nl

Aandacht over? Word buddy voor daklozen of verslaafden bij De Regenboog Groep! Zie www.aandachtover.nl of bel 020 531 7600.

WONEN Arthur Levy, an American student, looks for a room in an Amsterdam student house from June 12th–August 12th. React by email to arlevy@Princeton.edu Iets te verhuizen? Ik kom met een grote bus voorrijden. Studentenverhuizingen binnen A’dam. Van stoep tot stoep: E35. Ook met verhuismannen en touw en blok. Ook buiten A’dam mogelijk. Bel Taco: 06 4486 4390; www.vrachttaxi.nl

STUDENTENZAKEN

Wethouder Marijke Vos. Dagpresentator: Maurits Groen. Inleiders: Dorette Corbey (PvdA) en Wijnand Duyvendak (GroenLinks). Panelleden: o.a. Lucas Reijnders (UvA), Peer de Rijk (WISE), Kees Vendrik (GroenLinks), Paul Metz (INTEGeR), Jens Nielsen (Milieudefensie), Maayke Damen (VNJ), Louis Meuleman (PvdA), Zoë van Mansfeld (JMA), Gerhard Mulder (D66), Evert du Marchie van Voorthuysen (GEZEN). Sponsor: Klimaatbu-

VE BIJ

reau Amsterdam. Ondersteunende organisaties: WISE, Stichting 4C Climate Change, HMC, De Kleine Aarde, CIP, JMA. Gratis entree. Inschrijving vooraf: wiseamster@antenna.nl. www.klimaatdebat.nl De Spermabank van het AMC is op zoek naar spermadonoren. Onkosten worden vergoed.

Nadere informatie tel. 020 566 3090, spermabank@amc.uva. nl of www.spermadonoren.nl

EN OP EEN KUNSTACAD RDIEN EMI

E Leuke afwisselende baan op een kunstacademie in Amsterdam.

Regel jij de modellen voor de docenten, ruim je de kantine op, maak je cijferlijsten aan en heb je een goed humeur.

Ben je 12 tot 24 uur per week beschikbaar.

Op www.uva.nl/studentenzaken staat alle informatie over de afdelingen van Studentenzaken – Studentendecanen, Bureau Studentenpsychologen, Kijk op www.wackersacademie.nl bij vacatures.

Loopbaan Advies Centrum, Bureau Internationale Studentenzaken, Trainingscentrum en het Service & Informatiecentrum. Tel. 020 525 8080.

Naamloos-9 1 09-10-2008 13:36:53

DIVERSEN

Twee rondetafeldiscussies over de opwarming van de aarde: ‘Zes maanden tot Kopenhagen - Europees Klimaatbeleid en de Kansen Voor een Effectief Post-Kyoto Verdrag’. 6 juni, 14.00-18.00 uur, Theater van ’t Woord, Openbare Bibliotheek Amsterdam (Oosterdokskade 3). Welkomstwoord:

www. proefschriften.nl www.phd-thesis.nl

Naamloos-33 1

27-03-2009 09:26:06

Studentenzaken CREA is de culturele organisatie van de UvA en HvA. Turfdraagsterpad 17, 1012 XT Amsterdam, 020 5251400.

Training: EffEcTiEf SolliciTErEn (do. 13 En vr. 14 aug 09.30 - 16.30) Deze zomer solliciteren?! Grijp je kans en verwerf een goede basis om succesvol(ler) te solliciteren in deze tweedaagse training.

De training begint bij jezelf. Een realistisch zelfbeeld en helderheid over toekomstwensen zijn belangrijk om een bij jezelf passende stage of werkplek te vinden.

Daarna ga je je arbeidsmarkt verkennen door middel van praktische oefeningen.

Vervolgens ga je aan de slag met je (van tevoren gemaakte) sollicitatiebrief en cv. Aandachtspunten bij het schrijven van een brief en cv worden uitgelicht.

Medecursisten en trainer becommentariëren je brief en cv.

Tenslotte wordt een kort sollicitatiegesprek geoefend. Ook hier ontvang je feedback van medecursisten en trainer.

Je kunt je tot uiterlijk tot 30 juni 2009 aanmelden. Ter voorbereiding op de trainingen ontvang je een aantal opdrachten.

De training is €60,- incl. de Syllabus Effectief Solliciteren (bij volledige deelname ontvang je na afloop van de training €20,- retour).

Meer informatie over de inhoud en het inschrijfformulier van deze bijeenkomsten vind je op: www.uva.nl/trainingscentrum.

do 4 juni 20.30

www.uva.nl/studentenzaken 22 | Folia 34

Plug & Play Poppodium

Plug & Play is het CREA poppodium, waar je steeds kunt genieten van nieuw talent. Deze maand optredens van: NatureBoy, Applejacks, The Vapourtales en NEON. Plaats: CREA Muziekzaal. Toegang: gratis. Reserveren niet mogelijk.

zo 7 juni 14.00

Muziek:

CREA Popquiz

Deelnemers kunnen meedoen met een team, van maximaal 4 personen. Via (veelal) muziekfragmenten wordt een middag lang in verschillende rondes je muzikale kennis getest. Plaats: CREA Muziekzaal. Inschrijfkosten: € 2,50 per persoon. Inschrijven: popquiz@crea.uva.nl

ma 8 juni 20.00

Studium Generale:

De depressie-epidemie

- Werken aan onze stemming. Spreker: Trudy Dehue (hoogleraar Psychologie, RU Groningen en auteur van ‘De depressie-epidemie’). Steeds meer mensen voelen zich regelmatig depressief. Hoe komt het dat dat juist in welvarende landen zoals Nederland het geval is? Is depressie een eeuwenoude ziekte die eindelijk goed kan worden behandeld in landen die daar rijk genoeg voor zijn of maakte de verzorgingsmaatschappij ons massaal kleinzerig?

- Werken aan ons zelfrespect. Spreker: dr Tsjalling Swierstra (filosofie, Universiteit Twente). Plaats: CREA Theater. Toegang: gratis voor studenten /€ 5,- alle anderen. Inlichtingen: 525 1420.

ma 8 juni 20.15

Studentenzaken is er voor studenten, afgestudeerden en promovendi van de UvA en HvA. Binnengasthuisstraat 9, 1012 ZA Amsterdam 020 - 525 8080

Muziek:

Muziek:

‘Tell Mama’ groet de Zon o.l.v. Nicoline Snaas

Tell Mama We’re Late zingt nieuw repertoire van wereldmuziek en jazz met spontane improvisaties. Plaats: Bethaniënklooster, Barndesteeg 6B, Amsterdam. Toegang:€ 12,50/ € 10,-. Kaartverkoop (online) via Bethanienklooster: www.bethanienklooster.nl of tel. 020 625 0078.

w w w. c r e a . u v a . n l

roem

Brussel Door Dirk Wolthekker

Politici in campagnetijd hebben het druk en zo kan het gebeuren dat het gesprek met Thijs Berman enigszins met horten en stoten tot stand komt. De eerste afspraak kan niet doorgaan, want de lijsttrekker voert niet alleen campagne in Nederland, maar ook in Parijs.

Geen zorgen, we komen twee dagen later terug. ‘Sorry dat we later zijn,’ zegt hij bij aankomst op het PvdAhoofdkantoor aan de Herengracht. ‘Ik was in aanwezigheid van de radio aan het handboogschieten. Een hobby die heel belangrijk voor mij is. Iedere politicus zou beter functioneren als hij zou handboogschieten.

Het vereist rust en concentratie en leidt tot mentaal evenwicht. Het is een van de wegen naar zen en voor mij een vorm van intuïtieve psychologie.’

Psycholoog Thijs Berman (1957), kleinzoon van de eerste PvdA-leider Marinus van der Goes van Naters, zit sinds 2004 voor de PvdA in het Europees Parlement en is lijsttrekker voor die partij bij de Europese verkiezingen. ‘Uiteraard hoop ik dat er een progressieve Europese Commissie zal komen, want het kan allemaal veel beter in Brussel. “Minder markt, meer werknemer” is mijn kernboodschap. We hebben de afgelopen vijftien jaar hard gewerkt aan de interne markt, maar die gaat wat mij betreft veel verder dan alleen het belang van banken en ondernemingen. Het gaat mij allereerst om de sociale rechten van werknemers. De positie van werknemers moet sterker worden en werknemers moeten niet tegen elkaar worden uitgespeeld.

Ik vind dat onze cao’s boven de regels van de Europese interne markt moeten staan en wil dat er een “sociaal effecttoets” komt voor het beleid dat Europa in de komende jaren gaat voeren. We moeten investeren in duurzaamheid. De landbouwsubsidies kunnen worden afgeschaft en het budget voor onderwijs en onderzoek moet naar minstens zeventig miljard euro.

Ik ben psychologie gaan studeren omdat ik kinderpsycholoog wilde worden. Zelf was ik een heel lastige puber. Ik raakte gefascineerd door het groeiproces dat mensen doorlopen. Ik wilde schoolpsycholoog te worden en kinderen bijstaan in de keuzes die ze tijdens hun schoolloopbaan moeten maken. Al studerend

Foto: Bob Bronshoff

Hij studeerde psychologie en werd PvdA-lijsttrekker bij de Europese verkiezingen: Thijs Berman.

Thijs Berman

raakte ik steeds meer geïnteresseerd in de filosofische aspecten van de psychologie en de vraag welke filosofische visies er achter de psychologie zitten. Het confronteren en vergelijken van mensbeelden met elkaar sprak me steeds meer aan. Halverwege ben ik een jaar naar Parijs gegaan om aan de Sorbonne filosofie te studeren. Mijn moeder was lerares Frans en de keuze voor Parijs was eigenlijk vanzelfsprekend. Ik maakte er kennis met de Franse filosoof Jean-François Lyotard, een boegbeeld van de progressieve postmoderne filosofie en een voorbeeld voor mij. Hij wist de grote ideologieën van de twintigste eeuw met elkaar te verbinden en kon verklaren waar die wel of niet de tijd hadden doorstaan.

In die tijd begon ik te werken als verslaggever en journalist. Dat was razend interessant, je leert de samenleving tot in haar haarvaten kennen. Na het jaar Parijs ging ik terug naar Amsterdam om af te studeren, maar eigenlijk vooral om een toegangsbewijs te hebben voor de echte wereld. Een studentenleven met verenigingslidmaatschappen had ik niet. Ik was onzeker en om te

bewijzen dat ik die studie ook echt kon, studeerde ik hard om het te halen. Dat is gelukt. Ik heb ook enige tijd een student-assistentschap gehad en had aio kunnen worden na mijn afstuderen. Maar ik wilde naar buiten, de wereld zien. Daar was de journalistiek veel geschikter voor. Ik was getuige van het instorten van het Sovjetregime. Dat was ik niet geweest als ik aio was geworden.

Het omslagpunt vond plaats in de periode van de Fortuyn-revolte. Ik dacht: als populistische partijen zo veel los kunnen maken, dan moeten de gevestigde partijen naar zichzelf kijken en daar iets aan doen.

Daar wilde ik bij zijn. Ik wil democratie maken met de democraten. Inmiddels had ik twintig jaar als journalist rond gerend en vragen gesteld, maar nu wilde ik zelf antwoorden formuleren. Op een andere manier zet ik het werk van mijn grootvader voort. Hij werkte vanuit een visie op de samenleving en op Europa.

Maar het Europa-project is inmiddels verbureaucratiseerd en er ontbreekt langetermijnvisie. Daar wil ik aan werken.’ l

Folia 34 | 23

Foto’s: Henk Thomas

dijkgraaf & fresco

Kruiswoordraadsel

Oude gebouwen Maakt het uit in wat voor gebouw je studeert? Telkens als ik in Cambridge en Oxford rondloop, kan ik niet anders dan dat beamen. Niets is stimulerender dan die symbolen van een eerbiedwaardige traditie, gestold in middeleeuwse gebouwen waar een plechtstatige stilte heerst en waar de geesten van illustere voorgangers nog in de bibliotheken lijken te zweven. Of ik denk aan Coimbra, dat tot de oudste Europese universiteiten behoort, met zijn verstilde binnenplaats waar alleen een zwarte kat de hitte trotseert. Ik herinner me ook Montpellier en Uppsala, het eerste een paradijs met bloeiende mimosa, het andere een wintersprookje met brandende vetpotjes in de sneeuw.

Iets van die karakteristieken vind je terug in Yale en andere Amerikaanse Ivy League universiteiten, die met hun door klimop begroeide gebouwen – de naam zegt het al – graag refereren aan het oude Europa. Oud en eerbiedwaardig is geen garantie voor kwaliteit, maar het schept wel een gevoel dat je deel uitmaakt van een lange keten van denkers, zelfs als die keten een beetje fake is zoals in sommige pseudo-klassieke gebouwen.

Als het gebouw niet oud is, dan moet er iets tegenover staan dat het bijzonder maakt. In Stanford, California, bevinden zich talloze gebouwen die het studeren stimuleren: ze zijn rank en transparant, gemaakt van moderne, milieuvriendelijke materialen zoals bamboe, staan vol comfortabele banken en hebben keukens waarin je zelf eten kunt klaarmaken.

In Singapore bevindt de Management Universiteit zich in een hypermoderne wolkenkrabber zonder zichtbare referentie aan de traditie, maar dat staat de academische concentratie geenszins in de weg.

Maakt het gebouw uit, of waar het ligt? Ik heb ooit in Wageningen college gelopen in een aantal van de mooiste Nederlandse gebouwen van de 20e eeuw, het complex van Blaauw (onder andere de laboratoria voor landmeetkunde, microbiologie en bosbouw), maar ik was toen eerlijk gezegd meer gecharmeerd van de ligging op de Wageningse berg en het uitzicht over de Rijn dan van de gebouwen zelf.

Waarschijnlijk is het toch de immateriele omgeving, die ongrijpbare sfeer die maakt of studenten voelen dat het een plek van kennis en leren is, die belangrijker is dan de locatie of de architectuur. Dus is er nog veel werk aan de winkel bij de voorgenomen verhuizingen naar het Roeterseiland en de verdere inrichting van het Science Park. Oude gebouwen zijn op zich geen garantie voor gemotiveerde staf, enthousiaste studenten of studieresultaten.

Maar ze geven ons als het ware een plaats in de geschiedenis. En helaas, soms zijn oude gebouwen dingen die voorbijgaan.

Louise O. Fresco is universiteitshoogleraar duurzame ontwikkeling.

1 Malta (internet) - 3 lesruimte - 10 dat is - 12 beha (Engels) - 14 familielid - 15 onbepaald voornaamwoord - 16 opening - 17 opera van Verdi - 19 museum in Amstelveen - 21 Indonesisch eiland - 22 perceel - 24 sluiskolk - 25 roofvis - 27 beginstreep - 28 persoonlijk - 30 vlaktemaat - 32 inkomstenbelasting - 33 geluidssignaal - 35 persoonlijk voornaamwoord - 36 noot - 37 ik - 39 liefkozing - 40 slot - 41 plein in het centrum van Amsterdam - 42 digitale videodisk - 43 hemellichaam - 44 Europeaan - 45 Technische Hogeschool Eindhoven - 47 Amerikaanse inlichtingendienst - 48 klap - 49 Academisch Ziekenhuis Utrecht - 51 vogelproduct - 52 Gasunie - 53 hert - 55 Chinese munt - 57 ons inziens - 58 Zuid-Amerikaans indianenvolk - 59 Caribisch eiland - 61 café aan de Weesperzijde - 62 lust - 64 glimmer - 66 systeem - 67 Zuid-Amerikaanse muziekstroming - 69 voorloper van de PvdA - 71 Europese Politieke Samenwerking - 72 meetkundige figuur - 73 elektro-encefalogram - 75 papegaai - 76 voorzetsel - 77 reggae-beroemdheid (3/6) - 78 debet. Van boven naar beneden: 1 internationale titel in de bedrijfskunde - 2 uitstapje - 4 als onder - 5 Katholiek Pedagogisch Centrum - 6 deel van Azië - 7 vrucht - 8 op de manier van - 9 aankomend - 10 Spaanse schilder (Salvador) - 11 Instituut voor Toegepaste Informatica - 13 eerste man - 16 te gek! - 18 rivier op Sumatra - 20 vrouwelijk seksidool - 21 lang, dik stuk hout - 23 theater in Amsterdam (2/7) - 25 Duits topmodel (5/4) - 26 schouwburg - 29 Amsterdamse jazzgelegenheid - 31 Duitse N.V. - 33 zonderling - 34 voorjaar - 36 moeder - 38 lofdicht - 41 spoedig - 46 haars inziens - 50 op die manier - 52 bezoeker - 54 uitgang - 56 Nijlreiger - 58 kantine voor officieren - 60 .... en de Munnik - 61 modegril - 62 Gerrit, bankdirecteur - 63 inwendig orgaan - 65 inborst - 66 tennisterm - 67 tennisterm - 68 troefkaart - 70 schaakterm - 72 beroepsonderwijs - 74 persoonlijk voornaamwoord.

Mail de oplossing (o.v.v. naam en huisadres) uiterlijk dinsdag 2 juni naar Folia, Vendelstr 2, 1012 XX, Amsterdam en maak kans op twee toegangskaartjes voor bioscoop Kriterion, www.kriterion.nl.