Rùrachd Lusan Fiadhain Ruairidh MacIlleathain
Rùrachd Lusan Fiadhain Seo cuid de na lusan a ghabhas cruinneachadh agus ithe ann an Alba. Chan eil feadhainn phuinnseanta nam measg – feumaidh sibh dèanamh cinnteach gun urrainn dhuibh an fheadhainn phuinnseanta aithneachadh agus a sheachnadh. Agus dèanaibh cinnteach gun cruinnich sibh lusan ann an dòigh a tha so-sheasmhach. Tha riaghailtean-iùil a thaobh sin aig bonn a’ chlàir. Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
1
Coille is Achadh Beàrnan Brìde
Beith
Feum
Feum
Nithear tì no leann leis na duilleagan no freumhaichean. Tha na freumhaichean (air an slisneachadh) math air an goil ’s an uair sin air am fraighigeadh ann an saileadan no stir fries (no amh ann an saileadan). Air an ròstadh, nithear na freumhaichean pronnte deoch coltach ri cofaidh (ach gun chaifein).
Nithear siorap bhon t-snodhach. Faodar na meanglaichean a chleachdadh airson blas glas-luibhe (wintergreen) a chur ri glasraich.
Dandelion
Birch
Slàinte & Eile
Faigh an snodhach as t-earrach le bhith a’ drileadh a-steach don stoc.
Slàinte & Eile
Tòrr Fe, Ca & Beoth. A. 2 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
Biadh an t-Sionnaidh
English Stonecrop Feum
Gabhaidh na duilleagan ithe amh no air am bruich. Blas car piobarach. Slàinte & Eile
Na ith cus dheth amh oir tha alkaloids ann a dh’fhaodas pràmhachd no pian sa stamaig adhbharachadh.
Biolair Uisge Watercress Feum
Cleachd na seann duilleagan oir tha blas car ‘teth’ orra. Goil i is cleachd i mar ghlasraich. Slàinte & Eile
Tòrr Beoth. C ann. Na buain i far a bheil caoraich agus uisge neo-shruthach air sgàth a’ ghlup.
Creamh
Calltainn
Cluas Liath
Costag Fhiadhain
Feum
Feum
Feum
Tha na cnòthan blasta nuair a tha iad ròsta agus faodar an cleachdadh airson mhìlsean, chèicichean is eile.
Bidh cuid ag ithe nan duilleagan is flùraichean (cha bu chòir cus ithe) agus bidh cuid a’ dèanamh tì leis na dìtheanan. Bhiodh na Gàidheil ga smocadh mar leigheas don chuing no droch chasadaich.
Cleachd na duilleagan an àite pearsail. Math le iasg. Ach NB – tha e a’ fàs ri taobh an rathaid anns an aon àite ri iteodha a tha puinnseanta (agus a tha a’ coimhead coltach ris). Tha e riatanach eòlas a chur air na lusan currain anns an fharsaingeachd (umbellifers).
Hazel
Slàinte & Eile
Math airson Beoth. B & E, K, Ca, Mg. ‘Cnò an eòlais’ ann am beul-aithris nan Gàidheal agus co-cheangailte ri fios Fhinn!
Caorann Rowan Feum
Bithear a’ dèanamh silidh de na caoran as t-fhoghar – tha iad math le feòil. Slàinte & Eile
Math airson Beoth. C agus freumhag, ach cuideachd airson ana-ogsadantan. Na ith na caoran amh oir bidh iad ag adhbharachadh dìobhairt.
Coltsfoot
Slàinte & Eile
Bidh na duilleagan a’ nochdadh an dèidh do na flùraichean falbh.
Cnò-thalmhainn Pignut
Tha na balgain air na freumhaichean air leth blasta. Ith amh iad. Blas ‘cnothach’ orra.
Cow parsley
Slàinte & Eile
Tha a h-ainm a’ ciallachadh ‘wild chervil’. Bi faiceallach. Tha iteodha coltach ris agus tha sin marbhtach puinnseanta. Cumanta ach a-mhàin ann an ceann a tuath na Gàidhealtachd, Leòdhas & Na Hearadh.
Slàinte & Eile
Cumanta uaireannan air talamh feurach air croitean. Na spìon cus dheth.
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
3
Crios Chù Chulainn
Deanntag
Common Nettle Feum
Creamh
Crios Chù Chulainn
Cuach Phàdraig
Feum
Feum
Feum
Wild Garlic, Ramsons A’ nochdadh as t-earrach. Cleachd na duilleagan an àite uinneanan earraich no gairleag. Nas blasta nuair nach eil na flùraichean a-mach. Slàinte & Eile
Na ith na meacain – fàg san talamh iad; chan eil iad uabhasach blasta co-dhiù.
Meadowsweet
A’ nochdadh sa Ghiblean, flùraichean san Ògmhios. Air a chleachdadh gu traidiseanta leis na Gàidheil mar leigheas airson droch nàdair. Na flùraichean pailt agus math airson blas a chur ri mìlsean. Na duilleagan òga feumail mar ghlasraich (ged nach còrd am blas ris na h-uile). Slàinte & Eile
Co-cheangailte ris a’ ghaisgeach Ghàidhealach Cù Chulainn. 4 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
Greater Plantain
Gabhaidh duilleagan fìor òg a chur ann an saileadan ach tha na duilleagan nas fheàrr air am bruich agus leis na cuislean air an tarraing a-mach asta – tha am blas mar bhalganbuachrach agus coltas bhloinigean-gàrraidh (spinach) air. Slàinte & Eile
Air an cleachdadh leis na Gàidheil gu traidiseanta mar fhuar-lite (poultice).
Tha na duilleagan ùra as àirde blasta as t-earrach agus as t-fhoghar. Goil no ceòtheasaich i – tha sin a’ cur às do na meanbh-ghaoisidean a tha gad ghuineadh. Bha na seann Ghàidheil uabhasach measail air càl-deanntaig. Slàinte & Eile
Seachain i as t-samhradh. Math airson pròtain, Ca is mèinneirean eile, Beoth. C agus beta-carotain.
Dris
Bramble Feum
Nithear tì leis na duilleagan ach ’s iad na smeuran as motha a thathar a’ cleachdadh. Am measg a’ bhìdh nàdarraich as fheàrr a ghabhas cruinneachadh.
Slàinte & Eile
Thoir an air’ air na biorain! Air a comharrachadh ann am beul-aithris mar ‘an dris bheannaichte’.
Droman Elder Feum
Craobh bheag làn fhlùraichean le dath an uachdair orra eadar an Cèitean is an t-Iuchar. Blas milis orra. Nithear mìlsean is champagne leotha agus cuirear blas ri deochan. Tha na measan math airson fìon, silidh is chutney. Slàinte & Eile
Na buain cus fhlùraichean no cha bhi measan gu leòr air fhàgail as t-fhoghar!
Faidhbhile Beech Feum
Gabhaidh na duilleagan òga ithe (mus bi iad buileach fosgailte) agus tha iad math le aspàrag no ann an sailead. Faodar deoch làidir a dhèanamh dhiubh cuideachd. Faodar ola a thoirt às a’ bhàchar (measan). Slàinte & Eile
Cha robh iad nàdarrach air a’ Ghàidhealtachd agus mar sin, cha bhiodh na Gàidheil gan cleachdadh gu ìre mhòr.
Slàinte & Eile
Tòrr Beoth. C agus betacarotain. Na spìon an lus gu lèir. Na ith cus dheth oir tha searbhag ogsàlach ann.
bhloinigean-gàrraidh (spinach). Slàinte & Eile
Tòrr Mg, P, Cu, Beoth. C, B6, B12, D & A.
Fliodh
Fraoch
Chickweed
Heather
Feum
Feum
Duilleagan òga math ann an saileadan agus air an cleachdadh mar a chleachdar
Nithear tì de na flùraichean (measgaichte le dìtheanan de sheòrsaichean eile). Nithear
Fraoch
Feada Coille Wood Sorrel Feum
Blas geur. Tha na duilleagan math ann an saileadan agus ann an annlain is mìlsein. Tha na flùraichean blasta ann an saileadan cuideachd.
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
5
Slàn-lus
sin chan eil cus a’ buntainn rithe gu traidiseanta.
Leamhan Elm
Feum
Gabhaidh na sìl òga ithe mus tiormaich iad. Tha iad rudeigin milis agus math ann an sailead. Slàinte & Eile
leann de na flùraichean cuideachd. Slàinte & Eile
Feumail ’son tughadh & bobhstairean. Fraoch Frangach (cross-leaved heath) math airson poitean a sgùradh.
Giuthas MhicDhùghlais Douglas Fir Feum
Tha na biorain ùra so-ithe agus bog agus gabhaidh an cleachdadh airson tì a dhèanamh (le tòrr Beoth. C innte) Slàinte & Eile
Chan eil a’ chraobh seo dùthchasach do dh’Alba – mar 6 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
Bhiodh clann aig aon àm a’ cagnadh air cairt-leamhna airson smachd a chumail air acras.
Learag Larch Feum
Bidh feadhainn a’ dèanamh deoch làidir (nàdar de bhodga) leis na biorain òga. Slàinte & Eile
Chan eil a’ chraobh seo
dùthchasach do dh’Alba – mar sin chan eil cus a’ buntainn rithe gu traidiseanta.
Lus an Leasaich Lady's Bedstraw Feum
Air a chleachdadh airson bainne a bhinndeachadh (leasachadh); freumhaichean feumail airson dathadh (dearg); nithear tì leis na flùraichean Slàinte & Eile
‘Rù’ ann an Uibhist. Chan eil e ann an Leòdhas is fìor cheann a tuath tìr-mòr. Casg aig aon àm air a spìonadh air a’ mhachair.
Lus Chasgadh na Fala Yarrow Feum
Na duilleagan feumail ann an saileadan agus airson tì a dhèanamh. Math ann an annlain, gu h-àraidh le iasg. Air a chleachdadh air a’ Ghàidhealtachd airson fuil a bhinndeachadh.
Lus nam Buadh Wild Angelica Feum
Tha na gasan blasta air an siùcrachadh – math air cèicichean. Cleachd an àite soilire (celery) ann an annlain. Cuiridh duilleagan blas ri sailead no sabhs càise. Slàinte & Eile
Follaiseach nuair a nochdas na flùraichean anns an Iuchar.
Lus nan Dearc
Machall Coille
Meannt
Feum
Feum
Feum
Blas air leth math air na dearcan. Air an ithe amh agus airson blas a chur ri deochan.
Duilleagan math ann am brot is stiubh. Cleachd na freumhaichean (amh no tiormaichte) an àite clomhais.
Grunn seòrsaichean. Tha na duilleagan math ann an annlain, saileadan is mìlsein, agus airson tì a dhèanamh.
Slàinte & Eile
Slàinte & Eile
Air oir choilltean is ri taobh an rathaid. Neo-làthaireach sna h-E. Siar. Na spìon cus.
Ma tha e a’ fàs far a bheil caoraich, goil na duilleagan gu math.
Blaeberry
Slàinte & Eile
Àrd ann an ana-ogsadantan.
Lus nan Laogh Opposite-leaved Golden Saxifrage
Wood Avens
Mint
Droman
Feum
Tha na duilleagan math ann an sailead as t-earrach. Gabhaidh am bruich cuideachd. Tha am blas taitneach gu leòr, ach beagan searbh. Slàinte & Eile
Gu tric a’ fàs ann am boglaichean is aig fuarain. Dèan cinnteach nach dèan do bhrògan cron air an àrainneachd sa bheil iad.
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
7
Preas nam Mucag
Roid
Bog Myrtle Feum
Mirr
Sweet Cicely
Slàinte & Eile
Seachainn an t-Odharan Mòr (Giant Hogweed).
Feum
Cleachd na duilleagan ann an saileadan agus le iasg; cuideachd airson blas a chur ri deochan leithid bhodga. Slàinte & Eile
Fàileadh is blas aniseed air. Dèan cinnteach nach e iteodha a th’ ann (tha sin marbhtach puinnseanta).
Preas nam Mucag Dog Rose
Nithear siorap de na mucagan (measan). Cuir na flùrbhileagan ann an saileadan is mìlsein.
Hogweed
Tòrr Beoth. C ann. Bidh na measan fhathast rim faighinn sa gheamhradh.
Feum
Fraighig no goil na gasan is duilleagan òga. Fraighig na gucagan ann an ìm. Cleachd na seann mheasain mar spìosrach an àite cardamom. 8 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
Slàinte & Eile
Àrd ann am Beoth. C. Tòrr searbhag ogsàlach ann – mar sin, na ith cus dheth.
Slàinte & Eile
Seamrag Bhàn
Cumaidh i deargannan is meanbh-chuileagan air falbh!
Feum
Feum
Slàinte & Eile
Odharan
Tha na duilleagan feumail airson blas a chur ri leann is deochan eile. Math airson ròstadh an cois feòil-chirce.
sùgh nam buinteagan’.
Samh
Common Sorrel Feum
Blas searbh air na duilleagan; gabhaidh e cleachdadh ann an reasabaidhean an àite fìongeur no liomaid. Math le iasg agus biadh Frangach. Ann an saileadan no air a bhruich. Tha am Buinteagan (Sealbhag nan Caorach) air a chleachdadh an ìre mhath anns an aon dòigh ri samh. Tha abairt ann an Uibhist a Deas – ‘cho searbh ri
White Clover
Cuir na flùraichean ann an àran, brot is stiubh. Cuiridh iad blas ‘peasrach’ ri sailead. Gabhaidh na duilleagan a chur ann an sailead no annlan cuideachd. Slàinte & Eile
Tòrr pròtain, Ca, Cr, Mg is thiamine sna duilleagan.
Seamrag Dhearg
Sgitheach
Sòbhrag
Teile
Feum
Feum
Feum
Feum
Mar an t-Seamrag Bhàn.
Faodar gucagan is duilleagan òga ithe as t-earrach. Tha na flùraichean math ann an saileadan is le feòilchoineanaich (ach dìreach nuair a tha iad ùr). Tha na sgeachagan (measan) math airson silidh a dhèanamh airson ithe le feòil.
Faodar na flùraichean a chur air saileadan, feòil ròsta no faodar an siùcrachadh; nithear fìon leis na flùraichean cuideachd. Tha na duilleagan math ann an saileadan no annlain; tha blas rudeigin milis orra.
Tha na gucagan is duilleagan òga blasta airson ithe amh agus bithear a’ dèanamh tì de na dìtheanan.
Slàinte & Eile
Slàinte & Eile
Tha na sgeachagan, dìtheanan agus duilleagan math airson slàinte a’ chridhe agus tha tòrr Beoth. C anns na sgeachagan.
Coimhead airson àite a tha ‘breac’ le sòbhragan agus na spìon na freumhaichean.
Red Clover
Slàinte & Eile
Tòrr pròtain, Ca, Cr, Mg is thiamine sna duilleagan.
Searbh-bhiolair Ghiobach Hairy Bittercress Feum
Tha blas làidir, searbh, piobarach air na duilleagan agus gabhaidh an cleachdadh ann an sailead no pesto. Slàinte & Eile
Math airson Beoth. A & C agus Ca, P is Mg.
Hawthorn
Primrose
Lime
Slàinte & Eile
Tha cuid a’ dèanamh dheth gu bheil an tì math airson slàinte a’ chridhe agus airson a’ chnàimh (digestion).
Feada Coille
Slàn-lus
Ribwort Plantain Feum
Gabhaidh e a chleachdadh anns an aon dòigh ri Cuach Phàdraig. Slàinte & Eile
Math airson Beoth. C.
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
9
Ri taobh a’ Chladaich Biatas Mara
Brisgean
Feum
Feum
Os cionn a’ chladaich. Tha na duilleagan blasta amh no air am bruich; tha iad math ceòtheasaichte (steamed). As fheàrr as t-earrach, ach math air feadh na bliadhna. Blasta ann am brot, mar saag no le iasg is feòil-uain.
Faodar na freumhaichean a ròstadh (no a ghoil no a fhraighigeadh) – tha iad car coltach ris a’ churran-gheal (meacan an rìgh). Nithear min-fhlùr (airson leithid arain) le bhith a’ bleith nam freumhaichean.
Sea Beet
Silverweed
Slàinte & Eile
Beothamain, mèinnearan gu leòr annta. Geàrr duilleagan dheth ach na spìon an lus gu lèir. 10 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Slàinte & Eile
Na spìon iad ach a-mhàin far a bheil iad cumanta me air a’ mhachair. ‘Brisgean
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
beannaichte an Earraich – Seachdamh aran a’ Ghàidheil’ – biadh cudromach aig àm goirt san t-seann aimsir.
Càl na Mara Sea Kale Feum
Ri lorg os cionn a’ chladaich. Na gasan is duilleagan blasta as t-earrach (purpaidh an toiseach, a’ fàs uaine). Bruich na gasan mar aspàrag; na duilleagan mar chàl (mus
fhàs iad ro mhòr). Faodar na gasan ithe amh ann an sailead. Nochdaidh na flùraichean sa Chèitean is tha coltach ri brocolli. Tha na measan coltach ri peasraichean le blas càil orra. Slàinte & Eile
Freumhag ((fibre) gu leòr ann. Math airson ìodain, pronnasg, Beoth. C agus beag-mhèinnearan. Air a chleachdadh le iomadh cultar Eòrpach. Car gann ann an Alba, gu h-àraidh sa cheann a tuath – dèan cinnteach gun cleachdar e gu so-sheasmhach.
Brisgean
Lus a’ Ghoill Sea Sandwort
tioram a chumail air falbh. Ri lorg os cionn a’ chladaich.
Feum
Os cionn a’ chladaich air gainmheach no mol. Gasan is duilleagan òga blasta (car searbh) agus nas fheàrr mus nochd na dìtheanan (ach tha iad gu math beag); cleachd mar phraiseach (potherb). Faodar na duilleagan a bhrachadh airson sauerkraut a dhèanamh. Slàinte & Eile
Math airson Beoth. A agus C.
Maraiche
Common scurvygrass Feum
Cleachd na duilleagan mar spìosrach – blas làidir coltach ri sgeallan no ràcadal. Slàinte & Eile
Tòrr Beoth. C. Air a chleachdadh o shean le maraichean airson an tachas-
Meacan Ragaim Uisge Sea Radish Feum
Ràmh-dhroigheann Mara Sea Buckthorn Feum
Tha na measan (ruadh, abaich as t-fhoghar) làn Beoth. C agus ana-ogsadantan. Nithear deoch leis an t-sùgh.
Math ceò-theasaichte mar ghlasraich-gheamhraidh (nuair a tha an lus ìosal); na gasan math ann an stir-fries. Ith na gasan is duilleagan mar ghlasraich (no sushi) agus na plaosgan (measan) òga mar a dh’ithte am meacan ruadh; tha blas car teth orra.
Slàinte & Eile
Slàinte & Eile
Feum
Faisg air a’ chladach. Cumanta ann an ceann an iar-dheas na h-Alba (Gall-Ghàidhealaibh). Tha na flùraichean buidhe ann an cumadh croise. Fàsaidh an lus àrd as t-samhradh.
a pronnadh gus min-fhlùr a dhèanamh dhith. Slàinte & Eile
Faisg air a’ chladach. Math airson Ca agus P.
Gu nàdarrach air cùl tràghad, ach a’ sgaoileadh a-steach don tìr.
Slàn-lus na Mara Sea Plantain
Faodar na duilleagan ithe amh no air am bruich agus tha iad blasta, gu h-àraidh le iasg. Bithear a’ cleachdadh an t-sìl anns an aon dòigh no air
Meacan Ragaim Uisge
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
11 xx
Rùrachd Feamainn Stamh air cladach creagach, Uibhist a Deas
Cairgein Carrageen Feum
Gu h-ìosal air a’ chladach, a’ fàs air creagan. Air a bhuain as t-earrach gu sònraichte. Air a thiormachadh is stòradh. Air ithe mar sailead ann an Iapan ach mar as trice mar shilidh ann an Alba. 12 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Math airson brot is stiubh a thigheachadh, agus math mar mhìlsean le bainne is siùcar.
Duileasg
Slàinte & Eile
Gu h-ìosal air a’ chladach, a’ fàs air creagan no stamh.
Math dhaibhsan a tha a’ fulang le tinneas clèibhe agus casadaich. Biadh cothromaichte agus àrd ann am Mg.
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
Dulse Feum
Air a bhuain as t-samhradh gu sònraichte. Blasta amh – ùr no tioram. Blas salainneach, cnothach. Bogaich ann an uisge & cuir ann an saileadan.
Fraighig ann an ìm no dèan criospaichean dhiubh. Air ithe gu tric mar càl duilisg. Slàinte & Eile
Àrd ann am pròtain, mèinnirean, beothamain agus beag-eileamaidean. Na ìosal, K àrd.
Duileasg Piobarach Feamainn Phìobach Pepper dulse
Dumont's Tubular Weed
Feum
Feum
Math ann an sabhs, gu sònraichte air iasg agus ann an stir-fries. Air a chleachdadh an àite piobair.
Ann an lòintean agus meadhan a’ chladaich far a bheil fasgadh.
Slàinte & Eile
Cha deach mòran rannsachaidh a dhèanamh.
Feamainn Chìrean Channelled wrack
Gu h-àrd air a’ chladach.
Blasta amh air a’ chladach agus ann an saileadan, sushi is msaa. Coltach ri nudailean ann am brot is stiubhaichean, ach brisidh iad le cus goile. Cuir min-fhlùr orra agus fraighig iad. As blasta as t-earrach.
dhol ann an aran leithid focaccia. Math le iasg no stiubhaichean feòla.
Glasag Chaolanach
Slàinte & Eile
Air feadh a’ chladaich
Tòrr pròtain, iarainn, Beoth. B12, Ca, Mg, Mn. Beoth. C as àirde tràth as t-samhradh.
Gutweed Feum
Cleachd i mar a chleachdadh tu glasag. Math cuideachd air a fraighigeadh, gu sònraichte nuair a thèid i donn is cruaidh. Slàinte & Eile
Duileasg Piobarach
Àrd ann an Ca, beag-
Slàinte & Eile
Nas giorra is nas mìne na gille-mu-lunn (nach eil taitneach idir).
Feum
Air a biathadh do chrodh air a’ Ghàidhealtachd. Ach gabhaidh a h-ithe le daoine; tha blas math oirre nuair a tha na buill spòraidh oirre. Slàinte & Eile
Làn Beoth. C agus bheageileamaidean, a’ gabhail a-steach Se.
Glasag
Sea lettuce Feum
Gu tric air a cur don chladach leis an lìonadh. Math ann an sailead (amh) agus omelettes. Faodaidh i a
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
13 xx
Langadal
Stamh
eileamaidean agus beothamain. Ach bi faiceallach – tha e a’ fàs gu math far a bheil òtrachas.
Iallan Mara Sea-thong Feum
Gu h-ìosal air a’ chladach.
ann an sailead & pasta. Measgaich le spaghetti àbhaisteach airson blas a bharrachd a chur ris. Na h-imleagan (‘buttons’) gu sònraichte blasta. Slàinte & Eile
Math airson Ca & Mg, beageileamaidean & beothamain.
Cuiridh e blas ‘mairtfheoileach’ do bhrot is stiubha, ‘cnothach’ 14 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
Langadal, Ròc Sweet kelp Feum
Fo ìre na tràigh-shìolag. Tighinn don chladach ann am ‘brùchd’. Milis, gu h-àraidh nuair nach eil e ro òg. Air ithe amh no air a ròstadh. Gabhaidh e a ghlèidheadh tiormaichte no reòite. Math airson iomadh
seòrsa bìdh bho stiubhaichean gu brìosgaidean is ceicichean. Math mar chriospaichean no ‘mìlsean-mara’. Slàinte & Eile
Measgachadh math de mhèinnirean, beothamain & beag-eileamaidean. Tòrr ìodain ann – na ith cus dheth.
Mircean Badderlocks Feum
Lorgar e aig ìsle-traghad aig an reothairt. Coltach ri wakame (Iapan) ach feumach air còcaireachd airson 40 mion. cf wakame (15 mion.) Math airson brot (me miso soup). Blas ‘feòil-chirce’ air a chòcaireachd le rus. Math ann an saileadan ma tha e air a bhogadh ro-làimh ann an sùgh liomaid. Bogaich mircean ann an uisge agus cleachd an t-uisge sin anns a’ chòcaireachd. Slàinte & Eile
Àrd ann an Ca, beothamain B & beag-eileamaidean. Beoth. C as àirde aig deireadh an earraich. Beoth. K àrd tràth as t-samhradh. Beoth. B12 àrd sa gheamhradh agus tràth as t-earrach.
Cairgein
Slòcan
Sloke, Laver Feum
Feamainn mhìn a tha a’ fàs gu tiugh air creagan; coltas eadar donn is purpaidh oirre. Coltach ri nori (Iapan). Blas tlàth, car cnothach. Math airson sushi a dhèanamh. Math air a thostadh agus air a chur air saileadan mar chriomagan. Blasta ann an stiubha, brot agus pesto. Faodaidh e a dhol ann an reasabaidh an àite bloinigeangàrraidh. Math cuideachd le mìlsean, gu sònraichte le teoclaid agus dinnsear.
Slàinte & Eile
Àrd ann am beoth. A, B, C, E, K, thiamaine & beta-carotain. Barrachd pròtain na feamainn eile. Gabhaidh tòrr ithe gun a bhith a’ dol thairis air na tha ceadaichte de dh’ìodain a rèir WHO. Gu leòr P, K, Fe, Cu, Mn, Zn.
Stamh
Math an cois phònairean agus le feòil, càise, glasraich agus iasg. Blas cnothach air. Air a chleachdadh airson dashi (Iapan). Blasta mar chriospaichean. Slàinte & Eile
Àrd ann am mèinnirean, beothamain agus beageileamaidean. Ach bi faiceallach oir tha tòrr ìodain ann.
Oarweed, Sea tangle, Forest kelp Feum
Bonn a’ chladaich far am fàs e gu tiugh.
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
|
15
Rùrachd Chùramach – prionnsabalan bunasach ’S e rùrachd dòigh mhath agus fhallain airson tlachd a ghabhail às an àrainneachd nàdarraich. Tha uiread de dhaoine a bhios a’ dol an sàs ann an rùrachd a’ sìor dhol am meud, agus iad a’ cur ris na ghabhas iad mar bhiadh le stuth a tha nàdarrach, blasta agus beathachail. Faodaidh tu a bhith cùramach de nàdar le bhith ĬŐ a’ togail le faiceall, a’ seachnadh cron a dhèanamh air an lus no freumhaichean fungais ĬŐ a’ taghadh lusan a tha pailt, gun a bhith a’ buain càil a tha tearc no annasach ĬŐ a’ buain ann an diofar àiteachan, gun a bhith a’ gabhail cus às an aon lus no craobh 16 | RÙ R A C H D L U S A N F I A D H A I N
Tha sinn ag iarraidh gum faigh thu tlachd gu leòr às do chuid rùrachd ach cuideachd gun dèan thu i ann an dòigh a ghabhas cùram dhen àrainneachd agus de dhaoine eile a bhios a’ cleachadh an aon àite. Bidh thu ag iarraidh àiteachan a sheachnadh far am bi mòran a’ dol len coin. Ma leanas tu na prionnsabalan gu h-ìosal, bu chòir gum bi do rùrachd cùramach agus neo-fhaicsinneach.
ĬŐ a’ gearradh, seach spìonadh, feamainn, a’ fàgail a’ ghreimeachain ceangailte ris a’ chreig ĬŐ a’ coiseachd dìreach far am feum thu, gun a bhith a’ saltradh luibhean ĬŐ a’ toirt air falbh dìreach na chleachdas tu, gun a bhith a’ gabhail cus agus a’ fàgail gu leòr do dh’eòin agus meanbh-fhrìdean. Bidh sin doirbh aig amannan oir ’s
Stòras-bìdh Nàdarra na h-Alba
dòcha gum bi feadhainn eile a’ leantainn ort, a’ lùghdachadh na bhios air fhàgail. Ge-tà, cha bu chòir seo a bhith na thrioblaid ach a-mhàin ann an àiteachan far am bi sluagh mòr a’ tathaich. Bi sàbhailte ĬŐ tha cuid de lusan agus fungasan marbhtach puinnseanta; mar sin, dèan cinnteach gun aithnich thu
an gnè agus ma tha teagamh sam bith ort, seachainn e ĬŐ bi mothachail do dh’atharraichean san t-sìde agus do lìonadh na mara ma tha thu ri rùrachd air a’ chladach ĬŐ ma tha thu a’ buain ann an àiteachan fliucha faisg air pàircean sprèidh, goil an lus me biolair-uisge airson a bhith cinnteach nach buail an glup ort
Briathrachas ana-ogsadant . . . . . . . anti-oxidant
curran-geal . . . . . . . . . parsnip
praiseach . . . . . . . . . . . potherb
bàchar . . . . . . . . . . . . . . beech mast
fiadhain . . . . . . . . . . . . wild (not cultivated)
ràcadal . . . . . . . . . . . . . horseradish
beothaman . . . . . . . . . vitamin
freumhag . . . . . . . . . . . fibre
rùrachd . . . . . . . . . . . . . foraging
bloinigean-gàrraidh . spinach brachadh . . . . . . . . . . . fermenting
glup . . . . . . . . . . . . . . . . liver fluke iteodha . . . . . . . . . . . . . hemlock
searbhag (ogsàlach) . (oxalic) acid sgeallan . . . . . . . . . . . . mustard
ceò-theasachadh . . . . steaming (cooking)
marbhtach puinnseanta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . deadly poisonous
snodhach . . . . . . . . . . . sap
clomhais . . . . . . . . . . . . cloves
meacan-ruadh . . . . . . radish
so-sheasmhach . . . . . sustainable
cuislean . . . . . . . . . . . . veins
mèinnear . . . . . . . . . . . mineral
tachas tioram (an) . . . scurvy
dealbhan le Lorne Gill/SNH agus Mark Williams.