Лозарите во развитокот на Македонската национална мисла од д-р Блаже Ристески by forbiddenhistory

РЛДЈЈО-ТЕЛ:ЕВIЈ ЗЈIЈ А СКОПЈ Е В Ј1 ВЛ

.,е џ Е Т Л

П Ј1

Jf O ТЕК ПА

!\1 И ll

АТ O Т о·'

ПР ВО КОЛО

1. Д-р Харалампие Полензковнк СЛОВЕНСКИТЕ ТОДИЈА

ПРОСВЕТИТЕЛИ

МЕ

Д-р Славко Димевски СЛПСТЕФАНСКИОТ ДОГОВОР И МАКЕДОНИЈА Д-р Б.'Iажс Ристовски

ЛОЗАРИТЕ ВО РАЗВИТОКОТ СКАТА llАЦИОНАЛНА МИСЛЛ

ПА

МАКЕДОП

Д-р Манол Пандевски

МЛАДОТУРСКАТА РЕВОЛУЦИЈА И МАКЕДОНИЈА

Д-р Петар Стојанов

Д-р Иван Катарџисв

КИРИЛ

ТРОЈНАТА ПОДЕЛБА НА МАКЕДОНИЈА ЦРВЕНИТЕ МАКЕДОНСКИ КОМУНИ Дтштар Митрев

ПАРТ:ИЗАПСКОТО

ДВИЖЕЊЕ

ВО

ПИРИНСКА

МАКЕДОНИЈА

8. 9.

Хрнсто Ацдоновски

ДРАМСКОТО ВОСТАНИЕ !-.1Ј,1хаЈ1ло Апостолски

МАНИФЕСТОТ ПА ГЛАВНИОТ ШТАБ НА НОВ И пом

10.

Ванѓа Ча~.uуле

ВКП И МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ

19 i4- 19G8)

Издава; РџиО-\'С:tсо11зијn Ско11јс

дар л.,Екс111:в (r•,. "

o,1rooopc11

Урсду"а копеrиум; А ~ексuн•

урсд1111к), цсшс лпдРЕ:&ВС IОf

Ј\!иханпо лnосто.,сКЈ 1, д11,штnр длнлнлов товскн.

11 Блnжс 'РНС-

,,ЛОЗА" И „ЛОЗАРСТВОТО" мсi·шш меѓу две сно х 11 во !l1а1<сдоuс к ата 11сторЈ1 ја

Се додека не се rrроуч:н детално nсриод11чвиот лечат 1Ј арх11вите од 90-·~•нте год11ни на м11натнот

век

пе ке м:ожеме во целост и со нужната исто

риска с11равсдливост дз ја npoc.rieдJC\1e историјата

на младата македоt~ска кн11жовr1 а дpy)Iuura во Со

фиЈ а и па нејзиниот пе ч:ате 11 оргав

списанието

„Лоза" . Па сепак rодrнrава, кога се наполнија 75 годиш1 од nojasa1'a на првкге броев.и на „Лоза", !~е се oGтrдe~fe да набележ,тс оорс::н неко.и од позна чајните моменти од оваа досега откриена историја што пави стrrnа претставува меѓuик

J\tef'y две важ

ни епохи во :-.1:~ксдонската национална

и културна

историја. Притоа и овде kc се послужим е со тср Ј\1иннте „лоза рство'· и „лозари." шго се веl<с вооби чаени за о:rиачуваље на ов::1 ваЖЈfо двнжење сред

македонската

интелигенција.

,. Лозарството" бездру1-о не е ни прво, ни на1 значај 1Јо пробивање на :-.1акедонската национа,нз мисла 'ВО јавноста во

с.т~,vчи во

1891- 1892

XIX

век, зашто она што се

rод. во Софиј а беше израз Ј1

одраз на он:а што се развиваше дол го вре"1е пред

тоа во Македокија и сред е..,rиrрацијата во ра1 1111 делови

на Европа

пред

се

н а Ба.rrканот.

Тоа

беше .всу.wнос·г еден континуиран процес што за брзано се развиваше од 50-ти:те годи1т на Ј\Пrнат11о·г

2 век, :.шнувајк11 прнтоа низ најразт 1•11ш фор:.ш 11 пост11rнуваЈк11 раз.,и'IНЈf рсзудтати. Затоа е нсон ходно да го сврти~tс погледот бегло н врз нско11 :.10:-1ент11 што му пре1-ходеа 11а ,,лозарското" дви жење.

Првнте обидн за оргаmrзиран отпор на .1\Iаке довци:те nротив посеrаљата ОЈ\Надвор беа наnраве

_1ш уште во 1859 rод. illTO се изрази преку Кукуw ката унија, КОЈа са..,10 фор:.,:аш10 1шаwе црковен карактер. Во 60-тите н особено во 70-тите rод11нн македонс1О1те национа:ш.и '\tс.:.шrфестацн зедоа nо си:1ен н поотворен за:11ав. Борбата за воведуuањ~ на 111акедонскнот јазик во учнл~nuтата

за обнов_\'

ваље на Охридската архие~тнскопија како цркuа н~ :.Iакедоm1ја доведе н до заснлуваље на акцшп·е на претСЈrдентнте н до создавање nportaraн111r1r ин ституци11 на соседните народи 1Ј.IТО почRаа да Ct~ борат за своп сферн на овој де~,: од Европс«.~ Тур

цнја. Повторното ож11Dуваље ш:1 ун11Јатскиот бран во

1873· 1874

rод. уште еднаш

на:rниот карактС:р на

потврди нацr,о

овие нав11д~t

вcpcmr

,н1.на

фестацшr. Исто така, тие nотврДЈ1]а дека це.,1ото тоа нацнонално

движење е ш)соч:спо

во r1рв

ред

против напредокот на буrарската пропаганда

во

Македонија, кој.~ почна ссрнозно да ги наруwув:1. позицrn1тс

иа

1·p•rn:aтa

пропаганда

да

л1

c1-rpc-

'lyвa обrrдитс за учество и на српската проrиrа нда. Повообразуваната Бугарска ег-зарх1·Ја, nPcкv рз-з нитс дружи:ни,

читалннrга

ја зеде во свон

раце

учп:шш:ни

pcчrrc,r це.ТЈата

оддс.rш,

цркон11а

просветна власт во :македо~nf)а. НаЈ 1-о.1:е~~ата гри жа it беше, ;..1Сi'}-ТОа, да гн задуши уш1•е во :~арод11шот сите маке,1,011ск11

нацио11а1нн

пројави.

Тоа

ПЈ'Сд,~зnнка е;џtо Оl"'ШТО ант11сгзархш:ко н ~нтибу

rарско нас-гроеш1с. Непосредно пред Руско-турска-

3 та војш1 11 по неа, поточно од Раз..:~онсчкотп :~о Крес11енското востание, овој О'Гпор зеде зак,шу

ва •0<11 раз,rсра. Бугарскнот учнтсл Jt rrропа1·;,ш;\11ст во Прилеп II. Еничсров, с110:,.тувајkи си за тоа врС! ,1е, nншува: .,Кој не лr знае з:rocpe,{.mrr~ за Бу гар„пс 1-оЈџшн 1876- 1878, н:оrа се беше ноД1rrн:1ла ceoлuna хајка како про•гив бугарскнте дејци, така и про· ·Jm си-rс (бугарски) народ1:11 1!Нст1~·шш". .\ кога Русите Ја ослобо;џ,~:ја Бугарија, но Бср.'lи·t ro руwн сонот за Са11стефапска Бугарија, на ·маке ;:хоинја Й беа ВС'Ј'С1 н Ј1звес.нн рефор:1111 и с 1тус на автоно:1rна об.1П:lст, кос ,rеѓутоа никогаш tl' се

r1спо,ш11 од страна 11а ТурцrrЈа. За тоа нснсnо.пну ва.њс го.,:с,,а ,,зас.11.у~а" 1Г11а Ј1 Бугарија, зашто

тогаш коrа

ro:1e:,u,cre

си.~tи ја потсет;.1ја ТурциЈа за

обврските и бараа да се постаnи според чл.

2:3 · о~

Бер.'111НСК110Т договор, бугарс:<ата в.,,ада нобрз3 дз побара бугарски владики во ,1аксдонскитс cnapxшt.

Во 80-тrrте год,1ши на \tЈ(Ватнот , в<:к во i\1аке

доrо1ја веке 1шаwе

некон достат.ао орrаннз11ран11

Ј1нстнтуц,nr wто направија обндн да м1 обе,1иш1т внатреu.nrитс cи.1ur со оннс во е:1tиrрац~1јата, првен ствено во Бу1'арнја, за да се 11зв0Јува нац11онална кулrурно-просветно-верска автоно,шја н да се за

штит1· l\:акс-донскнот народ од за1rочнатзта дt'Ј1б:~. од страна на nponar::111дJ1тc. Тајннот :-.rаке'Донскн

1,0-

;..ппет во Софија нма здрави јадра во Охрид, Со ~-rун, Скопје, Велес и во друrн :мес"'а по Македонија, а

исто така

воспостави

врски

со

сво11те

сд110-

м11С.'IСШn.џ,t во Ро,,анЈtја. во Србнја II во Рvсија. 130 1887 год. се направи обнд да се н .дава 11 сдс1 'Вес ник на македонскr~ јазик, но турската влада

1с го

дозвол11 неговото 11здаваље во Цар11rрад. Во 11с·1'0то вре,1е во Атнна ја зano'flryвa деј11(}(.-та

ма:,е1 :ш

скr1от комитет „Македонско бра·rство" ш то во 18!М

4 rод. прераснува во Ko1111fl•eт :за автоно:-rија на i\1а

кедонија и на Алб,нu-rј.:1 со седнште во Лондон . С,:, во истото вре:1tе, од

1888

rод. и српската пропа ган

да noт.nra да печати н-ек.:~кви буква.р,и,и1;,а, ка.,сн дари н друrи 'IC}/JttШ'К1t, во коrЈ

искористи и

111а

кедонск1101' јазик, со Ш'l'<> всушност индиректно се

бореше против егзарх ~rското в.лија,нис во Македо инја, зашто сфати дека Македонците :може да се лрн.вле-чат само со употребата и nо1.fltтувањето на нивнаот јазик во уч:нтшrrето и во .mtтературата . Оваа срнска м:ншфес·гација несо:1(Нено македонскr1те нацио LЈ адтти

т11"lен ;\10:-.1е11т и затоа

J~.,r no:11or11a

стре:-.1сж:и 'ВО

еден крн

национ а:шото раздвижува

ње сред и.11'Геллrенцијата и еснафството дост"Иrнува до от.ворени бу111,ови

во

по1·ол~1Ите македонски

градовЈЈ што најдоа особен израз преку У"СН'ИЧ101тс бунтови во еrзар-х:искитс сред11и

уч 11лиruта .

Oвrre б)'l!тови гп искористн српската пропаганда и :македонските учеинци поч:наа да о;:~.ат на школу

ваље во поголеми rpynи и во Белград. Cpбrrja ш1

ветн Н-а некои македОНСКЈ1 ОПШТИНИ ДСКа ке И\! даде ПО;\1ОШ за отворање :македонски y,,mm11UТa, со

уч:ебни:ци на македонски јаз11К .

Извесни чекори

беа направени, но наскоро се виде дека оваа по

мош е направена со други с;,1:етки . 'Ученицr.rrе

студентите беа терани да се признаваат приnа;~:

НЈ.rци на српската паро.lЏ]ост и да ен зборуваат са:-.1 0 на српски јаз1rк:. Тоа предизвика остра реакц11ја

и r.1акедонските и11телектуалци де:-.1онстратЈ1.в110 ја наnу1uтија српската npccтoJIRИ.Ra и српската ст11-

псндија н некои се вратиј а во та1.'ков1тата, дру~-и пак зa.:1umaa во Софија, каде wто ги чекаа нов~~ 1Јеnријатпос•ги. Сево

ова се случуваше во времето кога во

светот се nовеке се збору:ваше за ,,:.1акедонското

5 nрашан„е '· ,

кога во с..~авис,·иката

сериоз но

n:оЧЈr з

,:џ1 се проучува јазикот и народноста иа македон ск~1те С.,овенн. Пе беа само с.ловенофилите околу

Ив . Аксаков што ја поддржаа :.1акедонската на ци.011а;ша

ндсологија

и Ја прифатија

вистнна1·а

;:~::ека :Македонци.те не се 1ш Срби m1 Буrари ни Грци , туку посебен словенски народ. Дури н не ЈЈ.ГГО no:вeke, Аксаков во 1886 год. ја nот1q>еnил и :-.1и:слат.:1 Македоm.Џfi>е да си го издигнат „своето !11 акедонско нареује" на C'l'encн на литераурен ја

зик, кое, според него, м:еi·у другото, било и ,.тто бm1ско до руското" . По една rоди-на, во

1887,

бес

араnскиот Бугарин и истакпат руски етнограф

ела-вист Петар Драганов почR.а да објавува nообе;\1 на

серија студии за етноrрафијата и јаз и кот

на

),tакедоnските Словени, во кои првпат во слав],(С тиката јасно ги о::-.1еѓи максдовск:ите од дpyrW1·e

балкански СловеЈО,{. Тоа

yurre

повеке rи :rrредизвн

ка и Софија и Белград да ги бранат своите нацио

на:rистички позиции во Македонија . Во

1890

rод.

Пстроrрадското словенско благотворно друштво ја

и.здаде познатата стно1-рафска карта на Комаров, во која Максдопците првпат добнја посебна етшrч ка боја. Несо':l-1нсно, посебно значење има 1,i актнв

носта на австрискиот ,,македоно.лоr" Карл Хрон, кој то1С1rу тогаш ја објави својата брошура „За народноста на :македонските Словешr", во која r 11 сис-rеиатиз~rра историските факти и личните оп сервации за наро;џ 1ос-га и за јазикот па 1\r.:11,едон

•

ските Словенн :и rrоведе бучна полемика со некои

буrарск:н и српски научници и rrублш(:истr:r. Пор;ѕ~ди сезо ова, природно е што прашањето за народноста и за јазикот на населен нето на Ма -

кедон11'ја беwе нај::11...."'Гуештот пробле.-.1 во животог на

1\1акедоRската

интелwгенција

посебно

сред

6 м:~адината. Од друга стра11а. дејноста на ско11ск11от мнтроnо:пrr Тсодосија Гологанов, rtоткрсnен од на родот, ја отфрт1 власта на еr-зархот н с1: обидl!

да rrротаси независна македонска црква, посеrаЈки дури и кон унијата. Тој се обиде во печати :-.н1ксдонсКЈ1

за nотребнте на :-.1ее1ште учи.rпwrга, а ангажира ,шоз~ша

1'0д. да

189'1

ЕС111rи и учебшnџr во Скоп је в~rдни :-..rакс;,оискн

11сто ,·ака 1штс:1t:кту

аЈтци да работат во тој правец. Прн сuоитс посе'Ј.·11 и во другите градови Теодос:ија беше о.цушсвс~но пречекуван

o,;:i;

народот н

са:-.10 со с11:1ата

11а

ската nо.•rи:ција беше рдвлечск во Цариград

гур

ни

когаш век.е не ја виде Махедонија. Бооmн-го зе мено, бугарската вла;џх н нејзината цар1rградска еrзархија се покажаа н:ако наЈrо:tе:.ш н најбL>еко:-.1nро,tисни непрнјате.чн на мат<сдонската пац11оиа;,

на преродба. И тогаш кога бугарските в.,ад~r nро1·овореа

нешто

око"lу

1<.~

:-..1аксдонското , прашање,

тоа беше нzrи зарадrr сnои:-ге внатрешно-пирт11скr1

борбн ил1~ заради nоусп(:LЈНата бугариза-rорска nо

литнка во l\Iaкcдomrja. Оваа ат:-.rосфера ст..~ lyF,"\ особено неподнос~rива во врс,rсто кога на чело на

Бугарија стоеше Стефан Стамболоn, коrа

,,акс

донската е;\<за-рација во Бугарија се обиде да се организира неколку патн во свои: друштва, надзор од друштвата wто га организ11раше државата, но секогаш

nра~цањето

решаваше

чиш1стерот

-за

внатрешни работи. Еден совре~1е~-с,1к, дссет,ша го д11:н11 лодоцна, си спо:-.шува за тие rодшrн во русен

скиот

ѕес1шк

.. \1акедошtR" (1902):

,,Покој1111от

Ст.1мбо."lОВ се беше ПОТЧIIНИЈ1 Ј1 бидејки ::наксдон сн:ото nрашаље го

сме-гаше

за праша11,с

u1то

са~•о

владата треба цд Ја Ј' 1терсснра ттн подобро. би

дсјк1,1 н.,r~ше желба да го кома11дуѕа секое народ но д11нже11,е, како тој ш·rо ен го разбираше II како

7 што сакаше, не дозво.1уваше ди станува какво

да е движење покрај веговата лнчна ~шнциЈати ѕа иЈш неговото б.11аrово11енне. Тој не Ј1:11 10 nр11знавашс пр:~вото ди се

дело дури

ш1

са~штс

'1 Сшаат во

Македонци

r.~аке,1онсхот\.1

Како

... "

110-

сталувал Ста-:-.1болов слрсма об11д1Јте Македонц1п-1 са~тостојпо да се орг::11шзЈ1раат, достатно јасно но кажув~ат

овие

нскажуваља

на

сnо~tенап1от

современик:

.,Во 11erooo npc~,c no Соф11ја се нздааашс п. „Македо11ш1". Што~~ Редакцијата со11ка на col3pain:c 11екотџ111а од nonpo11тe rраѓан11 '-!СЃу мnкс.1011<.:ката сш1трац11ја, во хотс.,от „Кон1сорд11ја", со 11ел да <.е покрс11с ед11;:, now11poкa дејност, Ста~rбо.1овата n,,адЈ заn.,аш11 учсс1111ц11тс uo тоа собра1111е се скст~р-

1111рање

оо

Турц11ја

ја

11!.1

покажа

душп1•1к,1та

rр:ш:ицо npe1<y 11сс1111кот „Свобода"; rи натср.~ nрt~. с·rолн11чк11тс nожарш,кар11, 11а •1ело со Сп. Костоо,

дn

::а зan.,aшynnnт Редuкц11јата

nсчатuи11nта

\lCТO

11а

со

растураљс

со тепање 11а редакторот, кое во

Па1111цооиот процес се

110

туnањ<:то

псчатmнфт:~

со затnорање едеп од

дnкцијn, без д.

по

сврш11 со за;~Q•1:\

a11,ш1111crpa-r11nc:1

соработ1111111'ТI.'

имаше к.1ква

npc-

11а

ред

·рс •

да е орска со п·по

цссот 11а Паница. На r,рајот 11Q 1889 rодш1а оо Соф11ја с1 обр.1зуnа :Македонска зает1осnестошш каса, Toraw11uтa o.'IQДa

m•шт11

Д(IКтор11тс правеа,

nротао

неа

nожарm1ка?11те

р,:;

на оссш1кот „Соободn", кои 1111трнr11раа,

ч1111са,

са-.~11от ззрод1ЛЈЈ

успеаја

да

ја

задушат

11ско11 од чле110011те

r11

уш:-с

:пр11

з;,n.'lаш11ј;1,

го отnушт11ја nЈ)С'!.'(:едатслот o;i. М1uшстерстаО'fо за 11nдворс1111111 работн, ја раз11е611т11Ја.

Il<'ко:1iџша Максдо11ц11 се обндоа во Соф1ф1 ,1:1

образуваат е;~.но б:tаГО'Гоорно друwтво баше да почне дn работ11 в.'1...дn га r11

н:о:·а тре nо

.a-rt:p.1

жарннкар11те, па чело со еден •1ш1ов1111 к од .М111111стерстоото за фш1а11сш1, до ro nreзe:11t1т, кос 11 ro 11апраанјn со штур~.1 и на тоЈ ш)чш1 ro ун11шт11ја дPYl1IТDO'rO YШf~•· JIQ РСГО,Н!ОТ ПО'l<'ТОК.

Подо1џ1а неко:rку ,,.,1.1д1 111ц11 ксдо11ц11

обра3)'11!10

М.11nда

o;i.

студентите Мn

,\1:.IKЏДOIICK[I

KНl!~OIJIIO

8 ro

дружнн:~ што почна д::~

В:1::~дата н неа.

нn

Ста)1болов

Членоентс

11арат11ст11 преку

нздава сп11са1 111сто „Лоз,1 " .

презеде се

дружина.ва

110

дn

ја

уuне

зо

сс-

весникот „Соободn", еде11 од нt!IJ

11сnрат11

11а

затеор11

во СоФЈ1ја, другн проrо1ш

посе„те11Ис

беше разбиена,

за

м1 обј3е~1

(cypry11)

зо Лу:коент,

на тој

доа.iца

11::1•1,111

ја унЈ1Шт11 .

Еден друг 11есрек1111к еднаш rн свика 11а ;,1r1т1111r Македо1~ците

во

Соф11ја во

шѕц~1јата му забрани на

ја отвори,

„Арената П11з11" .

а 111111ц11јаторот

По

;:ipe11a·r a

наемnтелот 11а

дn

инт(:ршrра во Bp;:iц.:i

уu1те !!СТ~10Т де11."

Каков беше односот на бутарската .влада спре :-.fа саr.1оорганизираљето на Македонците посведо чува н еден дРУr иста к.кат учес~-rик во овие нацио

нални мапифсстац:иЈ-1 и norpOJ\П1 . Охр.иѓанецот Кос та Ша.хов во својот весНЈ.-rк „Борба" во

1905

rод.

пишува:

„Стзмболов

пак

не

емитрација да ~шсл11

даде

11а

ма1<едонскзтз

да работи слободно н

спо

којно за с11.ободата па Македот1ја. Преку rолематз ~1режа

од

гарски

rраѓа ш1

дУРИ

ш1

шrrиош1

гrз

r11

wто

тогаш,

пзјневннитс

товна

ч11талr1ште"

каса",

дозвот1

r·o no 11

зае~,носпес

.,Младата

;..1::~кедо11ск:\

книжовна дру:жипа". Уапси, интерш.~ра м11оз1>111а

од

нејзи:н нте

бу

ред друштnат.з: ,,М::~

,.Ј\'Iакедонска

,.Таткоо 1111а"

сите

постоен,еrо

патриотски здружувз.11,з .

Г11 nарализ11ра и ги )'}1т11.1.rrи кедонско

терор11з11раа

1~е

попрви

членов11.

1~роnадн

Му

тури

точк.з на Македонскиот ком итет околу ;..1ајорот П.з

ница. Оттогаш

(1891)

;..1егу м.:11<сдонската е;..11rграц11ј.з,

во лице-rо на младтrат.з, се појао11 м1~С!lата за тај ното орга1л1311 рање

во

клежевството

. .. "

9 За да биде поразбирлнва атиосфера·га во вре ме-го на образување1'0 на Младата :1rакедонска кн11жовна друж:и1iа во Софија и зз да се сфатат мер ките и методите на буrарска•га влада про'l'ИD секоја

пројава што би нмала цел да ја

афирмира

на

каков н да е начин :-.1:акедонската н ационална мис

ла, а ис·говреисно и: за да се разбере nреломн-и от

Ј\fО:1rснт во историјата ва :м:а:кедоп ска.та ослободи

телна борба, кс го наведе-ме и искажувањето н::~ еден уqссн-ик во овие настани и ИДЈ-fиот легендарен

рсво,уцr,rонер Даме Груев, обј аве.t[О токму пред 60 год1,rни. Тоа се однесува за едно досеrа ттеnроучено македонско друш'rво што било образувано во

1·одr1:н:а

1891

во Софија, не.rтосрсд:но по пребегувањето

на голе:-.rата група македон ски ученици и студе11ти

од Бел1-рад, :-.rеѓу кои бctue и са:м:иот Груев. „Првата 11деја да работам за М::1кедон1 1,ја вел11 Д. Груев узреа во мене кога бев студеп·r во Вншото у•111л11ште во Соф 11ја и то.з, ен спомну ва..·ч, мојата иднина рсши'Ј'Слl[о се определи во таа насока 1'0кд1у по уб11с-mото на м111шстерот Белчrв

во Соф11ја (во мај пос11лн1-1

гонења

учнл11wте,

кон

1891 год. -

11 ro

протнв

Вл. Р.),

L{Ora

студе вството

засег11аа и

оној

круr

пастзназ

во во

BrllU01'0 кој

се

вртев јас. Имепо, 3-4. месеци пред ре•1еш1от настан студе11т11тс Македонци се зазедов~1е да се оргаrтз~1р31-1е во нмето на

идејата да

зае~1110 да си влнјае~,е за

се с::~мообразува.,1с

д::~ се подготвнмс за за

дружна работа, кога бевме реши.,е по сврr..uуваљето на 11аук11те снте да се прибереме онатре во Маl{с

допија, G11дejl<r1 бев:.~е сознале дека та~.1у 11м::1 нужда ОД

1111:re.,11re1t'l'IIИ

Во овој

C IIЛIJ.

и11ти111ен КЈ)уг веке беше се nород11ла

ндејата д.з се образува рсво11уц11онерна орrаш1зац11јn .

Српската пропага11да вске ствува во Македо 11Ј1ј а

беше зафат11ла да деј

ние, порадн тоа, се бс0~1е се побрза

да

се тури на д11евеL1 ред 11.цејата за ослободуеаљс

wтрек11але и м11слевме дека треба да

11::1

Македот1ја, пред да успее српската 11 роnага 11да дl\

10 се ;ѕ3сш111 и да ro раздроб11 11аро;1от. llнc 1шав~-1е nо<1увств)'Оапо дејс1·вото 11а оваа

с,1'н,тс ро11-1-

- оо 1L~13We 11

1',шд::~

Солун н·,шwе ат·rатор11, а

rн

.во Скопје. Ни се uеп1 ст11пс11д11ја II н:1

се даде

Во Белrрад ~,ожсnме д.~

11С1'0ор;,,1Ј110

вид11ме дека nро

паr:тдата е сер11озно дело н3 ср11ск.1та с.1ида г~аоно по тоа wто с11.1110 се зазе~1аа д.3 1111 ја в:1ушат срп ската

идеја

1111

II да

го

наложат

ср11ск11от

Јазнк.

Тоа уwтс nовске 11~ раздразнуваше. Во Соф11Ја пооеке зае:мно се 11зy•ryu.iв~.1e. друштвото, wто се ток,1СD\1е да

3'\

оргаш1з11ра'.1е. се

изработуваше nрао11лник; во него бе::~ 11аз11ачсн11 цс л11тс па дру штвото

1в1сио, пау•нш цет1, а

13cyw-

ТIOC'I' целта беше да се подGере.\1е за 11д11ат.1 работ.:~ во

Македо1шја.

Во

,:u,ужбава

Поп-Коцев, Д. ).'lнрчео, :М:иров1r11от суд. роду,,

во .1'уковит), 1[. Пott-AJ)COB ст::1н:Ј

уб11ството

уаnс1ф1 мене

на

беВ\1С гласни:

Хр.

Дејков (секр-а:тар пр11 од Прилеп, а cer::i адзокзт

Ilr11eo11:1

11 дРУГII. TOK\IY тo,·.iw

Бслчео.

Дојдоа

апссља,

·.,е

I111кола Научов поради IН)шсто со

учество во Соц11јап11с-r11-чка1·, rpyп::i. и.-.,ено, nод;1r

жј•0а0:.1с вечерно у,шпиwте во Софt-:ја (за l\lакедон ците

Б.,. Р.) и то.:~

ни беше соучестnото за

кое

обв1111 1 ,ј:1. Пе држе:~ 15 дена затnоре1111 во V учас ток, не 11слсдув::~а 11 не пуштијn. Дружбата ш се p11c-ryp11 nоради тоа, 11 j.:ic 11 Пау:.~ов, за 1а не н.е

11/i

зеж1т во војската (11ако турс101 Јфжавја1ш! - Бп. ~ .), неколку дена no пуwтnљето, 11збс1·а»~1с во '\I11ке дош1ј:Ј. И двајцат.t бсв,~е цск,учека 0,1 В11wото уч11:

:~и1Нте додека

бCB\lt> затворени"

Но макар што бугарската ЈЗлада постапуваше брзо и ефикасно против сwге македонски организа

ции

:1-r11ституцин,

друштво од

иако

бетс y:шru.rreнo

ова

1891 год., уште во :1-1стата год11на l\[аке

донц~,rге, wто останаа во бугарската тrрес·rолн1111а,

ја фор:-.!ира.а Младата :-.rакедо:нска кн:ижовна дру ЖЈ.1Ј.Ја, за која стануваше збор и во тrpc·rxoдиtf're искажуваља.

И оваа, како и ~третходннтс

корпо

раци-11:, имаше две пporpa)u1 : една офнцr~ја.nна, пр венствено :научпо-т:rrературна, а дру1·а тајна и

нациовално-ревоЈtуци:онерна. Нешто повеl<е за тоа

11 ни

сооЈ1.1.1Пј'ва најпознат11О't'

нејзин

член-основа t

'Ј.1 еден од основач11:те н-а Македонската револуцио нерна органнзација Петар Поп-Арсов, кој во ен. .,Б1олетrrн,:,", орган на Прнврс1'1ен0'1'0 nретставmшr ·гво на обединетата би:вша Внатрешна македонска рево,тrуцнонсрrrа оргашrзац1Јја, во

1919

годнна

ли

шува :

„Првата '.111cna за рсводуционерен отГ1ор се .рр.111 во Coфrija nреку вес11нкот на К. Шахов „Глас1, Ма кедо11с1tи"

(всуuшост

автоРот

,111сп11

на

всс1111кот

~Македон:и.R" што излеrуваwс пред „Г.'ЈВС'h Македо11-

СК1•''

Бл. Р.). Околу неа се водеwс

оживена

една доста Таа

шrс.ла беwс ri:J м.1адата .~ахедо,tс;.а др11жtt1и

w,·o

додаде

ш1аwе

11роn101111ц11 .

с11

nолс:,п1ка

еnптетот „1G111жоо11а"

-ia

1а ги r.рн

крне CBOIITC lЗJICTIIIICKИ 11а:.1ери, а т11е беа: 11рбува11,с со:о.н1с11сн:ици што да за,пшат во Македо1111ја, 11 та~1у.

на местото, "ако 11eкoraw Левски Ј"ари,

д:~.

11одrотвуоаат

почва

за

11егов11те дру

рсвопуц110 1ерн(УГ()

д:в11же1bе, во сообразност со :11есн11те условн. Едпn ко~111снја од noтece:t круr i1oдroтn11 устаu и пр:нт; 1ник за организира1&сто, но од н11в не остана 1111 1<:\ков

матер11јале11 сnочен: из1·ореа зае;1но со

:1с1 1ат1111ц:1та

во Ро}1а11ија, каде што ги занесе сnец11ја~1 ен ,,оnск

Вист11'На,

до денеска не ни се nозна'Г'!r овие

значај10! акти на rточетнитс оргаm,(з:ираt•нt чекори на :-.1акедонската инте.,шrеНЦЈ1ја од почетокот

на

90-'1')1Те rод:и:ни на :-.Ј:И1.1атиот век. П1-аз11ата содр жина се уште гри:жлr-mо ја кријат софиските др жавни архrrви. По она што н:и ro даваат шесте бро ја на сnисап:ието на МЈrадата :македонска кmгжовна друЖЈ-!Irа „Лоза", no кое н целово двткеље го до бнва и.мето. и: она urгo е о;:~,белсжано во совре:-.1е пи:от печат, достатно јасно зборува дека с-rанува

збор за :-.1.анифестаци:ја од првостепено значење з1 македонската нaцrroнa.mra преродба вооnwто н за , орrан1fЗ1фаиа·r:1

нацнонатrо-ослободи'l·слна

борба

12 во Македонија посебно. Уште Крс1-е П. Мисирков во својата KlfJ1Тa „За максдонцк11тс работи" во 1903 rowшa, сnом:нувајки си за опие пресудш1 rодинн, прослсдумјки го развитокот па максдонска·rа на ционална

мисла,

з 11ач:ењсто и.

nрв и: :\t1-1огу лрав11з1110 Г()

:--1ooro1·0

оцени

на овае ароцсси и наста111r во

историјата на м::н<едон.ск:но1· народ. Иако со нзвсс

на пресилена категори<ntост во „да1,;,1раљето" на процесов, ::vrисирков

m 1 шува :

,.М11сл·ата за национа.11110 обiсдннеiн'е на ,1аке-

11онцнте, Ј1 ако под маската бугарцка, се зафати во

1890 г. Во краiот 11а 1889 rод. се nре<ррли-iа во Бу ·

rapиia 30-40 дYUlJ1 учеmrц11 п студеt1т11 ~1 аксдонw1 од Белград во Соф~1ја. Тне уче1111ц11 сет душ,т'\ на

сите со'611тиiа во Македон11iа от тo.rai до сега. беа запоз11аiа1111 со култури

Cp611ia II

01111

Бу1·ар11iа, со 1111вн11тс

цет1 во :vrвкедо1111iа. О11и

соз11аа опае

поста за дез1сж на ~'Iакедо1111iа меr'у т11i е две 11Р жаи,

ако дn 61~д11т македонците саr.н1 да 11с се во

оражат, за да ен 11звоiуваат сиЈН! 11 средства слобод11iа, дележот 11а :vraкeдoшria.

ca"ri,

со сво11 собствсш1

со 'ГО3 да предупредат

Но 1111вна ш111ц11ат1ша nрвен се образува uo зафаток:о 11а деветдесетите rодин11 iед.110 нациоп, .шо

сепаратист11чко дв11жеi11'с со цел'а да се оддс.r~':~т J!.FIТCJ)CCIITe

[13

Македо11ц1пс ОД бугарските со ВОЈВе

дуntи'с 11а lед110 од мQксдо11ц1п1тс ш1рсчиi:1 на сте

nеп на литературеR iaзriк за сите Максдо11ц11. Opr.iн на

тоа

сеnаратистко

двнжсiн'с

на

~1аксдонцнтс

во Бугариiа беше журиалот „Лоза".

Со најповпте истражувања н.а архив11те ре

,шси наполно се rтотврдија зборовите на К. П. l\!11си:рков . Кон крајот на 1888 и особено во 1889 rод. во Белград беа доведеин rоле~1 број уч:ениц'Ј1 и студен.тн од Македопија . Тоа беа rлавно беrа:rци од еrзарх~,rск:ите учили:mта, во кои завладеа масо

вен отr1ор nротив вс.л:ихобуrарската идеја со која беа 11асr1тен11 у'Dмиw1ште проrра:м11 11 восп11тните

13 м ето;;~;1r. T1-re отворено

истакнаа барањето з~ :--rа

ксдон ска настава во Македонија . За да rн нско ристи во борбата л.роти:в сгзар:хизмо1·, српската

пропаганда и:--r вети дека ќе

J1i\'[

г.и и:слолни: бара

ња'Ј'а Jt со 1·оа ги при:вле1._1е младите :Македо 11•н11b:1.

Во кога и Велrра,ц се покажа не помалку суров во однос на 'l'Олеранцијата иа :-.1аксдонс.к~1те нацио11ал шr чувства, овие уч:ен_ици т'r поднесоа една пет11цнја

на Народната скуmнти:на на Србија и во nоч:е·rокот на 1890 год . маса.вн.о и де:--1онстративrrо го напуш тија Белград. Не~1ајки друг излез пи. :--rожнос•r за продол:жуваље на образованието, •rие го прифатија

веl<аван,ето на бугарскиот ди:пломд'l'СК"И агент во Србнја а ман~rфестатЈ,\вно за;11ипа а за Соф11.ја.

Mef·y

овие ученици н студент~r 11а.оѓаме 11 нско 11 од наЈ

значајннте 11':lrJ,tљa во ната:---rо1шrиот разви·rок на .:11акедонската

ОСЈ1обод11те.m-rа

борба:

Петар

Поr~

Лрсо.в, Да:.,1е Груев, Крсте П. М11сирков, Григор

Хаџ:~-Гашков11k, 1'01 ѓп Баласчев, Н11Кола Наумов, Дшu-tтар :\1ирчов, Христо Поп-Коцев. КЈD1мент Ка

раf·уле, Ѓорѓи Белев и други. Но уште вед~rаш r10

nрнстигаљето во Софија беrалц:и:ве увидоа дека се уште еднаш 11зма:\Јен11, порадн што добар дел од

шm бегаат одново од Бугарија во :vlакедонија или nак во Србија. Плаwсјкн се о~ irови ко:--mро~1и.тн раља, бугарската влада еден дсл од ов1(е :i.\1:аке допци раслра·ги на школување во разнr1 интернат,t

во внатрешноста на Бугарија, друrн пак собра no ар;-..шјата nод форЈ\fата на ,.добро.волци:", заш'ГО беа

турски државјани. По иако беа под постојана

строга контрола, во nоложба на постојан nритисок

со ;-.,-rокн11 средства, ;-.,1 акедо1iскитс 1(Ј,(телсктуаЈrЦ11 што останаа во бу1·арската престол.нина, заедно со

оние l\lакедоицн што беа на школуваље во Софија O'Prropaнo, се обидоа д~ се оргап11зираат и да ра

ботат за Ј\1аксдонск11те народни идеад:и, но, како

14 што :вели Ми:сирков, под бугарска фнр:.\1а. 'fнс Ја образуваа Дружбата за која збору.ва Даме Груев, а од шrв беа организпранн Ј1 нздрж-увани

вечср

ш1Те У'lf1ЈП.1ШТа з а Македонците, кои меѓутоа 11с за дол:го беа рас'l--уренн

:и задушени. Ток111у од тие

редови з1:злеr•оа и орrаниза-rорите на Млада1'а ,1а ксдонска 10rнжовна дружнпа

од ни:в

станаа

рсдактори Ј1 сорабО'Г'.!ir1ци на еп. ,, Лоза" . И::чено, во втората половина на

1891

год. но.:Јуилегално

:во

Софија беше образувана оваа дружи:на, чии чле

нови-основач:rr беа пребеrан:нте од Белград; Петар Поп-Арсов,

!'орѓ11

Ба.D:а.счсв,

Днм11:тар

Мирчев,

Хрr1сто Пол-Коцев, Климент Караѓулев, ѓорi-и Бе .ттев и др., како и: Никола Дејков, Коста Шахов, Гриrорчсв, Иван Хаџr1-Пи1<олов . Андреј Љанчсв, То:.\1а Карајовов, Хр11сто :матов,

II.

ТуфекЧ}{ев н

др. И:--tа укажувања дека члсновн и:ли: соработници на ов.:~ движење б11..11е и Гоце Делчев, Да:.\1е Груев

и Ѓорче Петров.

· ·

За офицнјалвата цел на Младата македо1{ска

кннжовна дружина дознава..,1е од нејзиниот Устав што беше објавеR yurr'C 'ВО пр:виО'r број па еп . ,,Ло за" :во јануари

1892

rод. Таа цел била;

,,а) да 11з.цава едно сrшс::ш11е наз11вот, проrра- ' матt:1 пук.~

насокнте 11а кое кс се оnределат со една од

11а Дрr,кината; б) да j.i nостав11 основата на едно читапнwте во

прсстолwшата, н кога

уред11,

в) кога

Ji:c

Й ,\ОЗво.rн1т средстnаrа

Друж1тата ке

l\a

pncno:1aгa со достатно

средства, дn правн и друrи бпагодеја.ннја во сооб раз11ост

вање

1-1

со

1-1ејз11ната

•~ел ;

како

па

np.

поддржу

ел."

Иако Уставот на ММКД

lte

стане

np11:\[ep

Ја

многу nодоцнеш:ни :--.tакедонски друштва, сепак тре

ба да се одбележи дека во него не се зборува ре-

15 ч иси н1tшто за нац:ионатrата

nporpa:--1a

на ор1-аr111-

заторитс. Нешго nовекс во овој ноглед нт1 покажу ваат некои од пр11лоз11те во првr1от број на сrн1-

саЈ-1Јrето

„Лоза" .

Уводниот збор во rrр1тот број на „Јiоза" BCJl.Uнoc'l' ја прС'l'С'l'авува официјаЈmата програ:-1а на

Ml\l.IKД од која сетнки најб;1нзу :м.о.:жат да се no ·

чувствуваат и в.и.С'Ј"ИЛсизсrе цели и задачн па :-1а кедонската

Ј-rнте.m1-ге1n.џ1ја во тој

11 сrорискн

l'ltO •

r,1 ент. Наместо наслов на уводникот, како мото се дадени зборовите на Софоклс : ,,Ништожт.~:к е

оној што има подобар пријател од својата татко

вина" . Илтсрссно е посебно да се одбележи дека нздавачнте на .,Лоза" сакаат да се nоттrрат вр'1 некон пов.1д!D1

ција,

пре'l'Ходници, врз извесна трад11 -

заnо<mуваат со апелот до своЈЈте со.Ааро-д

ници што го објавил на грчки јазик веке „nокој

ниот Иакедонец Костадин БеЈD,1:" пред во Внена, во кој, меѓу другото, се в~л1r:

., ... А

во свонтс nоСЈ1еднн мш-1утн

Костади11 Бели некаде во 1838 rоди11а

год:и}п1

ni1шyoa '1

штрекнатн

од совеста. ум11ра,1е ~•оwне нажалени, а нашата тат

ков~шt:1, слатката маЈка родина за нашата с .;1рт не

облекува траур, н11ту .'lцтвитс на друrиrе

пак

11aw11

не

пр11 myжyвa(lr

брака : татковината не

:.10or-

'l')'PIIY13a 1<aico

недостојни чеда за нејзнната .љубов;

како туi-инци

изроди, со зборооите

Мав,ш се 0;1

.,1е1;1е, IЈЗроде! И ПОТО.\ !СТВОТО НС осудува ЗО бсСчун СТЕСНОСТа

ра.-.шодуwноста со

зборовите:

,.Н

беше бсспо11езен. н уr.фен достоен за <>е)·да~."

жнв

.;..

Рсдакторите :на „Лоза", кор~rс1'еј.ки ги зборо

вите на Бели, всушност гн изнесуваат свонте про-

16 rра;\1ск11 наче.ча што може да

н11от текст што доаi ,

се видат и од 1111в

11отоа:

„Да, 11,IUll!OT (;OOTt.Ч"t'TBCШIK }IJI наnомнуоа ('Дна 1 1аЈсоста должност. Ј1 1f(l:11H.'TIIIШ, има тѕ ПO1'O'1СМ3

cpt•K(I, 11~1(\ .111 IICUIT')

ПО6}1аrород110 ОД тоа

Д(I C,ly-

ЖltW и да µ.~ботш.Ј з„ татко11111•ата, за оn1цто11uрод11ото добро, од кое завис,1 11 :ш•mата наша срскn? Така •rооекот

11'.13

нужд« од татковината

11~,u нужда денеска 11а ш а1.а татковннr< 1·•.1, нужд;, Само еден лоrпсд е дt1ет... за да t·c 11ародот,

110

татковинатз

од од

о.,

чов"кот; 11ас.

r.тдат

r,or.11нашата 1Х>д1111а. Бnaro:1,apcjk11 на 11ол11т11· 1к11 11асташ1 110 11а ш11от лО."IV

ју~11т~1Т(! 11ужд11 110 лослед1штс

остров II rt:orpaфcкu1d nonoжu:_1 lld J\laкt•,1O1111_·~1. дv11сска тачу се 1ш'1ат собрано ссвоз~1ож1111 11.. ,;nорсш1111 C."IC;\1CIITII, кои, ОООД.}'111СОС1111 од Clll)IIT~ n.,11нов11 11 111rrcpec11, соснnува 1к11 за нашата 11д111111::1 1 с:106O,111O 11 со трсскn11а e11epr11ja ro ;1(1сш1,"ваат а 1таrо111п 1от што 11 без тоа noc1'011 во зс:.1јата. Са~о еде11 с11 :~ен

от11ор од 1шша страна .,,ожс ;:џ1 не з:,•;уоа ">д 11cзa поссrаља. По при нашата Д(:11с11111а ноr~ 'Јжба

c11"11i•rt! 111:с

не

•.1 ожс~1с

дn

11зоршr1•.1 с та кво де:1<>·

'Ф

•run

ш1

се 1:отрсб1ш сшш, а 11аш11тс 1111 се pn11 u11т~rn1, раз дро&.,1ш . Треба з11аq11 да r11 соедш1.1мс, ;:ia r11 со

бсрс"е

една општа \!Окна си:~а,

•

си.,а 11аро1на,

ако сакаме да ја зач)'l}аме 11д111111ата на својата тат кооrша.

Тоа •.реба да биде стрс~1<.'жот на секој штоrодс Ч.}"ВСТВ11тс:11.•11 Македонец. каде 11 ;џ1 се нaoi-u тој. Младата \l{IKCДOIICKO КШIЖОDIН) дружнна ТОК~IУ ·ra:i цел

ја

има

прсдоид

...

За 11ост11rањсто се на таа цел Друж1шата ја ~:здава својата ,.Л оза "

Редакдиј ата апешrра кон Македонците за сес трана 110:-1ош н а овие 1 1 01-фати, ,.со кос, ве.1н, меѓу

другото, ке 11асрчат

еден К1нrжевен потфат''.

Кон ов11е ,!OI.1.Пie јасн:и

,u(cm1

дојде

стат11 -

јата на Езер<жн (псевдо ш1.\1 на !'орѓи Баласчев) nод наслов „Неколку бслсwКЈ1 " што rи потсетува пре-

IJ.

17 тендс11тнте за историското минато нn Максдоннја и ги

r азгледува nатописн11те белеwкЈt на разните - патоп:нсцн, caкaJk.Jt на некој начин да

Т_\тннц11

1·0

оби1ежи и са:-rос-rојни-от развиток на :-1аксдо н

ск110·1· народ. Бистана, сево ова беше реч ено 1<рајно пн~1:.1..~те.1но, зашто се работеше за 11ајчувств11теr~ ното праwаље,

но

прстпаз.тrивоста

не

11 а авторот, како што не Ј11Ожсше да

:-ty

по:-1оrна

nомоrнс ни

на „Лоза" . Заwто :.шогу добро беше лознато кој е

l'opѓ1r Бачасчев од Охрнд. Како од.,нчен ученик на Бугарската erзapxrrcкa rи:-.џ1азија во Солун по мату рираљето тој израз11 ГО'Ј'Овност ;џ1 ја 11рнф:1Т11 желбата на Охр11дската опwт1оtа да б1~де уч;1тс.ч. 11а македонскн Јазнк во родиото !\~есто, заради што и се согласи, 33едно со група свои другари

со:-.rи

слсн-и ци, да за,,1ИЈ1С за Белград на струч11а подго

товка за одговорниот позив. Меѓутоа, коrа л1 со r.1еда висти~1ските цe.rrJ( и на српската буржоазаја и ув~1де дека тие воопшто не се ра злпкуваат од

оние на бугарс ката, Б аласчев, заедно со друrар11те, напуuгrи Белград 11 се врати во Охрид. По та

.1ентнраниот 11аучни:к не чожеше да седи во

гур

скnта прови11ц11Ја, без ,rожности за продолжување на обр.1зоваш1сто 11 без изr11 еди за служба надвор од лроnаrанд:ните 1rn ст11туц101 . Уште како ученик е заинтересиран за м11н:атото на :МакедонЈ1ја и по себно на неговиот роден град, па само за двата ме

сеца што ги лоссде во Охрид, до ноемврЈЈ 1889 rод .. 10Ј ја составн свој ата прва кшшrка „ Неколку крат ки ."Icтom1c1111 белешки за состојбата на за пад1111те

Макс,1\ОНЦЈЈ ... " и ја обЈави 11::1 македонски јазик во Соф11Ја во t890 год. И бидејкн сево ова не 1r.ч беше непозн ато на бугарските власти, коrа таа охридска група влезе

:11ei·y основачите па М:.Ладата македонска книжовна дружнна н прито., 11 меfу рсдакторнте 11 нздава -

111 читс на „Лоза", рсакц11Јата беше сосс:ч о ~кув."11а.

Меi-утоа, кара~{тср11с,·ичен е nритоа н фактот 1111•0 наnаi·ачЈ1тс на „Лоза" не се сr1ротивс:тавнЈа прот11O едно новопојавсно спнсание, туку прот111: едно В·"

ке о·тораио афар:-.шрано м;1ксдо11ско н,:uџ1она.·1но двнжеље што го н:менуваа „сеnаратЈ•с·пl'о<о". Иако друrн·ге материјалн во nрвнот броЈ, како н во др, •

rнте бросвп на „Лоза", беа повеќе од 1трс:-11азл~-m·1,,

уште веднаш по из.:rсгувањето на првиот број, .1та

ди:н11от весннк ,,Свобода" на ди1Ја прв

r·o

фсuру,р1•

Н)

1892

даде знакот за 1·ревоrа. Појавата н:1

,,лозарите'' беше разбрана како природно продо11женне на дв1vкењето што го водеше скопс.к:fо'l·

:-.111-

тропо.ТЈит Tcoдocrrja, па н спнсаш1ето „Лоза" бс:_11('

преч:ек.ано како модифицнрапа фу·1-mција на :\{ак~ донците во :Македонија н сред С;\Шграцијата. Не с:тучајно ,,Свобода" nр11:знава дека ,. не за првпат сега се јавуваат ,1еѓу l\Iакедопцнтс таков род по .111тнчкн 11 :штературн11 ф~1у1·ери·• , дека тоа двн

жсње залоч.на..-;:о у1.u:тс во 6O-ти.те rодиНЈ1, во врс

:-.1ето на Куз:.rан Ша11карсв, кога

уш·.·с не б,1.·111

,.разбрана 11 усвос11а 11а~џ1онална1 а ндеЈа кај на шите брака зад Рила", кога „историскнте и 110.,,нтичкнте све;.tеннја беа побркани, те,1 , 111 , нејас

ни". По сега, ПР<'ШУВа nе<:1-шкот, ,,no то.1ку жртвi1 n.ложенн за една н иста Ј1~еја, за идејата за един ството на це.ЈD1:от наро~

•

С\;Га како да ја објасн11-

мс оваа појава во пau.ntoт оm~11'е<:Твен ж11вот?" Кон се н каквн се т,rе „жртш1" и 1<акви се аит,г.-1акедо11ски

акции се rrpшe~ta;111

во т<:ко'l

11а

тие чe-rrtpи децсm11[ ,1ошне шrустрат,rвно с0сдоч11

Са!IШО'Г бугарски офнц11оз ,.Свобода" коrа ве:т· „'Ус11 лб11тс 11а це:1r\та ш1тс;н11'('1t1111ја, на цслнот буrарс:~и народ зас~: а се ш1сочс111I кон , ,ува, бсс iuу.,џ_1:1 борба за буrарското ш1ц11011ап110 с-,.1111стuо: ci:

арчат 11 1 1арн II с11:111 11 11.:~род11а 1т~р111 1 а Н" .,.,.n бор-

б::1 со Срб11тс II Грц11rе; не с1.: штсд11 ·r111:1т:> за да

побl:.'д11 1~дсјат:1 за тои дека Byrapi:11oт од !\lоксдн

ш1јн, 1'\XIKIIJ~• 11 'Миз11ја С CIIII на C:llill И ' \П 1 :.irijl(II Бу 1 .~р11;,,, ,'\СК::1 тој ':JIIK,

11~

ll\18 с~••АКПН 0511•11111, ,1pau11, jll· по:~11т111 1к11 м-рс)l('ЖЈI II IIД('QJill, 11 rтрн с.:то '1"0.1

c.::i:.1o·ru ,ipcдu,"repjc на т~ш 1.1c..:r.1 праосrо,,11:.1 бор-

б:~ во отuорс11а во.lнu. во

u,1, · арската

npcc-ron111111a,

во срцето на Бу1·арча 11з.,сrу11:1ат пif..: што се с11пnт

до ,и рас11пат rutoдomIтe 11:i. толкуrо,•џru11111 уснпuн, .да докажат Д('КQ ~13l(СДОИСКНТС Бу l't\PH С{' оддс.ана 11ац11ја, со nос~-беи јазн:к, со 11оссб1111 11стоr111ск11 ~1дач11! Кокu11 11одо6р11 доказн 1.1ожат да Gopnaт Ср битс за тоа от11 М.:~1<едо11ија не е Gy1 арск::~."

Се паnравн rоле:-.Ја 13рева no бугарскиот печ.11', се внде принуден К. Шатrкарсв Ј11Ј. Г> I 11равда сво11•rс

поста.х1к1t од 6O-тЈtте годиш•, а еп. .,Лоза" беше пр1,

с11:~ено да испратн еден оnwнрен одrовор до всс-

1110<от „Свобода", во кој ги „објаснуваше" сво~1Тс

поста'lКЈI и це.·п1, но одговоров не бl·ше објавен,

очевидно затоа што „Свобода" не се најде ра-зуut>

рена и си остана на своите

1оз11w111. Дека е rou

ТОЧЈ¾О зборува н фактот што веднаш 110 Јѕзлеr,•<> 1-

њето на вториот број 110 „Лооа'' на11<џџ1rе унrге 110-

вске се засилија. Па 13 април 1892 год11ш, во 1rс тнот всс1шк ,,Свобода" се појави , стаrајата на некојси Д. Т. Левов ш1'о дава уште нодобр:'1 сu..:~г mша врз цеm!ОВ nробтrС)!. И тој укажува д\?1<а вакви nojaвlf биле познати: н во мина'ГО'I'о н дека кон тоа ги ноТТЈ1к11увал 1'.1аксд011ц111'С и познатнот

рускн словснофи:1 Ив.111 Аксаков .ПС'вов огнено ја

брани фиктивпата „Санстефанска Бугариј'\" · 1 се пак nризпава оти „1уi'е'ГО од Западна Ма1<едонија ,,11 денеска" мачно J!..'IH вooruu-ro не rн разб„ра:и· Буrарите од цруГ11те кранuпа на таа „Сан:стефа, 1ска Бугарија", па заn~rрајки се н '!'Ој врз лрв11тс два пр11лога на првиот број на „Лоза" шш.rува·

20 ., ... Од ст::1тнјат::1 „Неколку Сiелешк 11 " стр. 5 се

.гле;~а дека т:-~::1 (Друж1шата

- Cie11. 11а Левов) np11 • n.:1i•::1 „кои деtrеw 1шот nреоrмадува •tк~~ словс11ск11 сле :.~ент", дека нмето на тој еле\1еит му е ,;ма кедо111111 ·,

дека Македонија е 111ш11ат::1 татков1111а II дека т::~а е „одделно с11ов<шско (? !) rосnодарство, чие м1111ато е

покрнеио со 6;1ссок

особено во вре\1СТО па Ф~1,впm

Александ_ра Be.'lltKJ1, но пр11 1111в1111те 11аслед1111 ц11 опална.ТЈО" (!!) . . . .,Младата друж1ша'· 11од превезот

на к111 1жевноста rom1 .не 11еЈ1 з::1 рсалнзацнја 11 rroonara11дa 11а пск::~ков фа нтаст11чен Фонетски прово rшс, ач11 тенде11ц1111 и цели колку курнозни, жалк1 1 . ТОm<у возмутувn,1кн, ср:~:.ш11 и 011асш 1. Целта што се

~·они од ,.Друж11ната" ,,Лоза"."

. ..

се гледа од 11редrоворот н:\

Потоа Д. Т. Левов nрави преглед на првиот број на „Лоза", па откако се заn:ира врз уводш1ко1',

врз статијата на Езерски и врз текстот н идеите

на Уставот на :ммкд, заклуч:ува : .,К::~ко wто rледатс, -

велн Левов -

.,11акедон

ската дру)к1111а" смета дека н11.в11ата татковнна е Ма

кедоннја, дек.1 nос.тед11ава е населе11а со оддет10 словенско пле\1е наречено .,Македонц11"; дека

·а чу

се собрале „ссеоз~1ожнr1 11адворсш1111 еле~1ент11'·, т. е.

Б.}·rар11, Грцн, Србн и др. вQОдуwсвсrв1 оц своите nлановн 11 иитересrr; деЈСа целта

1J":.t

е да .ни да:10

еде11 сrrлен отпор II да се заrrазат од нawwre разбој 1н1чки пocera,t.a и дека пакраЈ „Лоз:~"

11стnта цел!!

и служ11 на

Како ви се бе11днсува?!

За. т::~а

цел ке послужеле слободт1те каш1таm1 што l<e п1 Ч.}'вале ео ,,зоемоnо~1оwната к::~са

на .Маr<едонцнтс ·

(в11д11 ја стр. 4.8) и сл~1с::~1тето, .,1wсто, nporpri~1aтa 11 правецот на кос ке се определат со peweшie на

дРУЖЈшата (в. чn. I, п.а. од Уст::~вот), т. е. 11олек1nолека ке ro подrотеуваат буrарското општествено ·-шеи:ие за одделуваље 11::i Македонија од Буrар11Ј<1

и n.олека-полека ке воведувазт зборови од охр,~:-1ското поднаречје што ке б11де литературен јазик на

11д11ата Велr1ка 1\1аксдо1шја 11а чело на •<оја ке до.i;,~ некој од редак:тор11rе »а .,Лоз::~" во својство на ФЈ1л11пn

и1ш

А:rександра!?!'·

21 Днскусијата окоЈLу „лозарствО'.rо" се прошири ео буrарск.НО'l' n.е чат . Некојси Драмов го пскори<:тп

ре•снИЈ(ОТ на „Свобода" и во еден друг софиски вес

шrк, а uариградскиот еrзархиски орrан „Новини "

отвори ж естока поле:-.,~п<а со грч::киот патријарши~

ски весник „Неолоrос" . Се за111еша дури и бел t'радскиот печат,

но овој

не са1<аше да го види

Ј'>1акедонскл:от пзраз mсз оваа .\tа1mфестац11-ја, a:-.u1. се нафрли nро-rив бугарш·1•1-тата во „Лооа" . Шум:ен ското c.ш-rcaziиe „Искра" се обИ.;Ј.е во д:зе статш1 да ја ублажrr а1·м-осферата н да создаде вnеqа.ток от1r Младата ]l!акедонска к:нЈ1жовна дру-лнmа не пи :-Llt-

cлeлa да има цели какви што .и Ј1рттиwува весни

кот „Свобода" . Со припишувањето на Младата ма к едонска Јапоковна дружина

н не :-.н1слела да rr1 го~-rи, -

стре.','!ежи што 1·аа

m1Ш"ува „Искра" -

ние 11:-.r даваме едно ново оружје во рацете на на ш.и.те нсrrријатели. Србите н Грците од едно грло

ке рикнат дека и:-.tа веке расцеп r.1efy Бугари.те и Македонците, дека нrrвлите тврдења о•rи божем· :Македо11иј.:1 бнла населена со Срби и Грци се оп равдуваат од дејствата на ca,u-tтe Македонци, кои дејства ние са:-1::и.те така неnре;-.rис.лено 11м rн ттр11-

nнша;в.:11е, кога тие не rи ни сонувале ... " И навистина грчк-11:от и српскиот печат не про

пуштија да го искорнстат случајов, па п:роrово рија околу аферата на „лозарr,rтс". К.3рактеристи.ч

но е .меѓутоа што реакција-га од Белrрад 11 од Ат11на нмаше дија:-.rетрално сrrрот111зон карактер: доде

ка сргrските публи1џtсти сп:исан.ие'L'О „Лоза" ro ока

рактеризхраа како чисто бугарско де:10, бндејlш

беше 11асочено и против српската н:ац11оналистич.1<а

nролаr.3нда во Маке_;~:01-нrја, статиите што излегоа (баре:11 оние што н.н се позиатr~) .во rрч.кrrот печ:ат

се вонредно интересни и уште еднаш не потсету-

22 ваат дека е неопходно детално да се nроучн rрч: кнот лечат во целш-rа за да се дознаат

:.1J1ory

вис

тшнr за :..1акедонското нацнонашrо соореваље. Пс е излнuшо да лотсетЈ.1]11е дека и- пор1:н10, барем

о,~

1878 rод:ина, 1-raof-~10 м:анифестацип во opraro1зa цirja на грчката nporraraндa

nrro

одат во nprrлor ,,а

афир:.tацијата на ндејата „Македонија за Маке донц),[те", во КОЈ1 Македо.1U.Џ1те н~ беа третираш1

:нл како Грц-и, ни како :Вугари, ниту nак како Ср

би, а,т просто како Максдошџ,r. Се разбира, тоа беше првенствено тактич_ки пorrer, како wто се обп. доа да прават и .цруrитс пропаrандr-~: во Македонија, но тоа песо:m~ено

:придонесуваше за засплуваље

на :.tакедоиск.ата национална преродба н зџ нзд;1 -

rан,е и обеди:нуваље на македонската нацr,опа.н-1;1 свес-~· за ед1mс1·вен првенствено

лрот11-в

ослободителен фронт .

свртен

лроnагандите.

Уште на Н февруарн сгзархrrсrси.от ор!'ан „Но вини" ro нотнра излегувањето па спнса1шсто „Ло за" и ca:.ro rrрстnазшrво заnи:хпа дека „забс.тхежи тслно е

во тоа списание што се пи:шува

на на-

ре'Сјето на Буrарите во вилаетите" . Тоа зничr1 дека цариградск:и:от егзархиски ВесЈ-с,к

наnравн пр

вото прrrзв:ашЈе оти „Лоза" не се nruayвa на бу гарск:н

.1нтературен

јазик,

а..,fи:

на

:-.rаксдонс:ки,

иако навистина не може да се рече дека тоа е 11

точно. Но кога дојде љ::естоката полемика во бу rарскиот печат ()КОлу )ЏЈ;еолоr.ија·rа 11 а „лозари'Ге

н особено по излегувањето на цr1.n1ранат::~ стат11ја

од Д. Т. Левов во „С'Вобода", весникот .,Повинн " nо-чпа гри:жлнво да докажува дека јаз~л<от на „Ло

за" не е :македонски, туку буrарски. Ток.,1у во "ГОј :.1оl'.1снт, наскоро rто нзлсr)'ВаЈbе'Ј'О на статијата

,ra

Лс.еов, царнrрадскиот грчm1 веспнк „Heo11oroc·' о,~ 29 април 1892 rод. ја донесе оrrширнат::~ с·rатт,ја з:1

23 народноста н а словенското населсш,с во ::-1а1<едо11ија, во која, меѓу ,цруг<УLО. се вел11: ,,Нај 11осле вссr111кот „Свобода" со 1-.,еда

nро·rивдсјство на буrар11з:,1от оеио~1аксдоuци

i;o Byr.:ip11ja 11

нсумесно да г11 остав 11 на м11р

nf)(.r

11а ,

меѓу беrалцнтс С.10 • 11орад11 тоа нај,.\С за

беrа!lцитс исе.1с11,Ј

nорад11 дејствата на бутарсFште 11роnа rа11д11сти и ш1 -

селс т1 во Бyrapri.ja . Земајk11 повод од едно nерио ди•шо сnнсапнс nод наС.'lОВ „:rоза", нздавано :со Софија на словенско-македонск11 Јаз11к, со сосе~, друг

лраво1111с не буt·арски), ,,Свобода" изрш·нува разру

wувачки nсв:и 1Јро1·11в Сдовс11о~;аксдонц11те во 6у1а

р11ја

r11 запмнuува со испадуваљс. И зоwто' За

тоа што Словено·,13кедонците, ,~з1.1а\1с1111

со оста

ве1111 таткови or1111w1·a, се преселуваат в<> Буrари;а, каде wто, откако ке се за 11ознаат поодбл нзу со uу rарск11от народ, со пеrовнот јаз111<, нравн 11 обич,:н1 Ј1 коrа ќе

r11

најдат туfи за себес1 1 , Ја сет~'ВаGт 11з

r.~а,1ата н почнуваат да си го разработуваат ссојот јазик,

нија

uес1тц11 на него. Овој правец од с1·ра11а на

нздавајк.11

раз1111

Слоеено)1аксдонц11те „Сообод(I,"

nер11од11Ч"ш1

c1111cn- .

•.13,јч1111

карактериз11р3 ~<а

ко luла1са1111ца :врз nанбуrар11з,1от

откако роз,шс.:

лува за Јазикот н правописот па „Лоза", го 11aoi•-:\ ј3з11кот на Словеномаксдонцmе 11еразбирл110 за 1:>у

rар11тс, а nравош,сот сосе,1 туf на буrарск11от, 11 nра1.џува: која е целта 11 1~::1,1еш1та на nечатељето во г11ав1111от rрад на Бугар11'а списанија 11а словснскn

,~аксдопското наречје, коrа Вуrар11те не го разбираат?

..."

Весникот „HeoJJ'oroc" и ттора:но донесуваше вакви статт1, и:,1 даваше простор и на некои Ма кедонци u.rro се rrpиxp1roa најчсето зад разнн 11Ct;B ДОf\'1,!МЈ,1, како што се „Пелагон" (учителот Баев

од 0л1)Ид), ,,Македон" (учителот Д. Саксларис.з од Ресен) и др . Стати:итс беа насочени rла11но nр<УГЈ1В

бугарската наци:она.ЈrиСТЈfЧКа rtOJOiT11кa во Македо

нија, во кои меѓутоа :..1акедонското npaшalbe се paзrJieдyвa.ure од македонско национаЈЈно гле-д1ш.1·1-е

24 и со тоа претставуваа значаен исклучо к во тот

на

печа

oporrara11Дt1'1'e.

И CCI"a, откако беше обја.ве.иа н епо,,rо,ru.rа:ната, редакдиска

с-га1·ија

во

ѕеснхкот

nретставуваше ѕсушност

одговор

., Но винн" од

што

редакторот

Шопов на пИI.UувањС'l'◊ на 11 Неоло1·ос", Пелаrон пу блиR.-ува нова с't'атија во гр~иот весник nод нас лов „ Шовинистот Шопов", во која ги nовторн по рано изнесените :-.rисЈш: за карактерот на јазикот 11 народнос'l'а па :-.rакедон.с.к:ите Слове.ни, па обракај

ки, му се директно на Шопова, m11uyвa: ,.во жел

ба'l•а да го уда.в-иш тоа нсбла1'0дарно за панбуга р11змот дело на

Словсно:-.rа:кедон:ци.те,

ве.то.u: оти

сrо,rсанието „Лоза" не се издава на словевско~1аке донски, ам:и на бугарсхи јазик. Но ако е тоа така,

з ошто „Свобода" лее жолч против Словено:-.1аке донцнте

рсдактори на

„Лоза"?"

Во таков то11 nолс:-.rиката продолжува и завр

шува . Фатн веке ју,111 месец дата

:-.,акедоиска

к:нижовна

1892 година кога Мла дружr1l!а

беше

век.е

растурсна . а списанието „Лоза" запрено. Вист.и:на та пак за „лозарите" и за „лозарството" остана не довот10 позната

уште

непроучена.

lli1'0 стана со „Лоза"?Излеrоа броевите 1 и 2 3-4. Некаде во половИЈ1ата на 1892

и двобројот

година мораше да зам:олхне и ова во11редно зна

чајно национално јадро. Пишу:вајkи за Младата македонска книжовн.а .цружина

нат член

нејзиниоrг

ис-rак

основач К. Uf:.ixoв во својот веСН'ИЈ<

,, Глас'b Македонски"

во

1894

година вели: ,, Дс

монската „Свобода" уш·ге при раѓањето Й. се на

фрли како бесно куче, напаѓајќи

i1 ги членов1tтс

дека биле некаквиси се1~арати,сти. Ако ја земе чо век предвид силата на таа гнасна „ Свобода " во она

вре~1 е, nоложбата на оние бујни :младинци, без дз

25 кажуваi\rе дека еден нсјз1т член влас-га го иr1тер

ннра дур1t, к:с разбере,-.,е како 1rзгас11ала ... " Ние веке вндов;11е н од дру rи .искажувања како стана ло

тоа

racr1eњc

...

И според цити:рат11·е сведочења на оргаНЈ,1за тор1ггс

уqески:ц:ите

и.ли

СО)!ИСЈХен:иците

дВЈокење К. Шахов, П. Поп-Арсов,

Cn.

на

ова

Гулапчев,

Д. Груев и К. Мисирков, направени скоро по него

.во·rо задушување, дека МЈ1адата македонска к:ни жовна дружина имала двојна .п:рогра:-.rа: ј ав11а и тајна, и два устава: јавен, оној wто е објавен во првиот број на „Лоза", и таен, оној Ш'l'◊ бил одне сен да се отпечати. во Ро~rан11ја, но изгорел заедно со печ:атницата . Токму таа двојственост ја гледаме и во еп..,Лоз.а". Од една страна се статиитс што rи сnо:-.Јенавмс,

во кои се истак11ува н<.-ториската,

ку.--~турната н е1·но1рафска1·а поеебвост на Маке донија во однос на другите балкански: иароди, а од дру,·а ·rука се 11 сосе;11 сnро'l'И:В}(И'l'е ставови на Редакцијата за „ бугарскиот" карактер па македон

скиот јазик н македонскиот народ. Исто така nр в11те четири броја на списанието дон~соа еден бу

rарско -;11а кедо11ски јаз~~к, но со наполно нов, фо нетсКЈ r ттравопи:с и: со посебна, ,,македонска" азбу ха. И азбука1·а и право11исот :м::н:оrу се добm-окуваа

до практиката зо срrтск11О'l', а се одда„течуваа од бу гарскиот јазик.

Поради

сето тоа,

како и поради

нападите по првиот број . редактори.те м.ораа уште

во вториот број да даваат објаснуваља и за јази кот и за npaвo:m-i:coт и азбуката. Целта беше јасна: да се неуrрали:зира реакцијата ш·го се појави про

тив „Лоза" во бугарската јавност. Двој ственоста е видна и во едн:и и и:сти rrрилози во списанието, во

кои се изнесу:ваат :м.атер;-rјали што јасно

збору

ваат за са:-.1обитuоста на македонск:иот народ и ја-

26 зик, додека

во

комен'гарот на тие :11атеријали се

пи:~лува за буrарскЈ1от карактер на Македош1ја! Меѓутоа, најдобриот показ на целите н зада чите на l\'IMKД беше направен yxU'l:e c:re,цffa1·a го дина, кога нејзИ1-fи членови ста11аа основачн иm1

активни дејци на „Ko:1v,rreтoт за добивање на но .'1нтич~а1Те права

на Македонија дадени од Бер

линскиот конгрес", од кој, како што вели П. Поn Арсов, ,,подоцна се раЗЈЗи ·гаканаре•1сната B11aт

peurna м.р. орх·аниза~џrја" . Тоа се максдонск.и·1•е ин телектуалци што беа „непосредни сведОlО[ 11а пе1<олната положба .во Македонија и водеа С:;\'[С'Гка за Ј·ео11>афскwге, етнографските, стопанските и дру rите особености на оваа зе:,,rја" . Иако не pacnoл.1-

ra:-.1c

со акти.те за основањето на овој т::~сн ко:шпет

во Солун кон крајот на 1893 година, индиректно. преку брошурата на Вардарски (Пс-rар Поп-Арсов)

„Ста:-.160.л:овштнната во

Македошrја и

нејзтп1те

rrретставmаџ1", нал:иша:на по решение на ко:.а.1тетов и објавена во 1894 год»н:а, дознава;--1е дека тоа е всушност .:нодифицирано продолжение на ,.лозар

ската" идеологија, којашто пак се те.челеше врз идеологијата на свФ1те претходници. Досега

~1ei:.y

тоа во нашата историска наука 111а.пку е nотен:цн

рано дека образу.ваљето на солунскиот таен ко

митет, од кој подоIЏ-Iа израсна м.окната револуцио нерна орган11за1Џ1ја, е предн:звихаliо од _решенасто

на 'Училиrrnmот оддел па Бугарската егзарл-ија во

јануари

1893

годи::на во Солун да се образуваат бу

гарски ко:--осгети по сите noroлe;-,uf :македонск:Ј1 rра дови и „да

се nрезе:-rаат

сите простеп1, н иепро

стеш, :-.1орки против противниците на Одде:тот

наречел:ите „сепаратисти"." Но тој повод беше не користен само бЈrагодарсјки на оmnтата аn1осфера

во Македонија и во е:--~играцијата н на

nopacro'l

на

27 пационал_иата свест, ари што несо:-.шено qесно :\1С·

сто зафака актот на ~КД во Софи:ја. Тоа беше во почетокот во прв ред акт за одбра11а на маке

донските интересн од поссrањата па Егзархи'јата, како и за организирана борба за оживотворуваље

на Gер.ли:нските решенија за автопоl\шја на Ј\•Iаке донија во рамките на Турција, со што би се парз ли:знрале и ахции.те на. туѓите

национали:ст~1чкr1

пропаrанди. Таа решеност се гледа н од с.л:едшuзс

111ошне карактеристични зборови на Петар Поп Арсов :во брошурата од 1894 година, уnатен:11: до „бивlW!'О"r м:и:н:истер" Сарафов, кој тогаш ја водеше

Бугарската rк-mазија во Солун:

,, . .. тешко е, бај Сарафов, кога човек ке nад

нс еднаш морално nред O"-U1Te на лу-f·сто, oCJrn? .. . И ве уверува.ие дека таква и ќе продо:nки да баде

положбата на сите твои сонарод~0,u.џ1: што доаѓаат во Македо1шја со претензии: ,,да создава.ат Буrа

ри", ,,да ја култивираат зе.,1јата", да повелаат во

се, како

nrro сахате вие да правите во Солу11 со

Неде~,ното

)"ЧИЈU11llте,

со

вашето

„раковод.ител

ство", со иrнорирањето на правата на ОmUТЈ111ата

прстставвич:ка на народот; уште nотеш:r<а кс Yry

ста.не положбата и: на вашето началство, кое сака

века бнде тоа, ако продоrоки да ви дава сЛИЧliи

шrструrсции; не..,1а да прокоrrса ни бугарската идеја

ако одите со тој У)-1. Зашто 101е, Македонците, ас."111

11иn1то пе.,rаме; I.IИlD'ГO пе с,.1е спеча„'11fле G.rral'oдa

pejки ва слепата доверба кон своите божем бракз, ла нема:-.~е и што да заrуб:и:м:е. Жално е,

rro

што

да 11равиЈ1rе, кога :мнозинството од наurата Јfн:тели:

rснција е расипано од вашето злато. Едно врс.че златото на на:шиот зе:\tјак: цар Филип ја поткуnн

разложената атип:ска }аrтелигеНЦЈ,{ја и ја поробr1 Грција :

cera

дошло друго врсм:е при: сосе:-.1 против-

rrо:тож:ни услови дава" . . ."

,,братот

брата

Реш1-rгелво станувајки против

си

про-

егзархнскат.~

центраЛ'Изација во црковно-уЧ'И.ЈНЈlUНИОТ ЖТIВОТ во

Македонија, Вардарски, а тоа. значи Ко:-ттетот во Солун (со членови и на бившата ММКД), станува во одбрана на народиата македонска оnшти:на . на

рсч:увајки ја „единствен наш nарла:.1:ент", во кој со векови „се закрепнувал и

се запазувал

стариО'Ј•

словенски дс.,,ократски дух на нaimJ01· народ

основата на nатријархалното словенско веке". И им:ено таа наша onlll'J'Ин:a

,, сди:нствената народ

на установа што ја зачувала нашата народна 11

чове~;ка ф1Јзионо:-.1ија 1сиз nе,гстотиниrод11;цrн:иот период, Егзарх11јата ги употребува сите средства за да ја обрне во пула, да го задуши народ1шот дух!!!

... "

Она што беше само бег.,о сло:-.rС11ато во увод нИЈ<ОТ на „Лоза", овде е анализирано на мошне ши рок гrлан. Вардарски гil доловува најважш~те nра шаља за македонскиот нациоnален

mtШува:

.,Егзархијата

'Иt.

развиток,

довер~Јва

па

најважните

сдужби се во рацете на северните Бугари: влади ки,

архи.:-.1андри.ти,

степени уч::wгели,

директори,

инсnекторн,

дело.води.те.ли, редактори

прво

др.,

а rи гони од сrзархиска служба свесните Маке ДО}{ЦЈ1. nротmз кон се nрактикУЈ3аат сите простени

неnростен-и

средства

за да

излезат на;:~;.вор

од

својата татковина, каде што во nовеl<:е-го С."lуча:н, за жал, ја забораваат својата потесна татковина што

J,ofa

нужда од нив. Со тоа „ народна'rа" Егзар

хнја -напсм.,w свесно се стремм да

ro убне секое

посамостојно дви:жеље кај нас, да му ја зе~1е се која :-.1ожност на Македонецот да се зави:-.1ава с<> no.вoзв1ru.re1~11 општествени

прашаља

... "

Вардар-

29 ск11 недвосмислено

изјавува де.ка,

,,покрај

сите

мер1ш nротнв подостој1mте синови", ,,во Максдо

н11ја сепак се наоi·аат луѓе што не

ја оста.ват

lce

Егза рх11јата да си игра со цел еден народ

својот

кенф'·. Затоа и при крајот на брошурата Вардар скн

се oбp:ilia аа СDоите соп.1род11иц11: ,,До кога

r1:1r

ке 611дс;\1е хра.нски.ци? НС:\1а ли еден ден пак да <.'Ташrе:.tе на свонте сопствени нозе? Или уште ке лаз1С11е!

... "

Тоа беше првиот позначаен повик на новата ,чаL<едо.нска револуционерна организаци-ја кон ма кедонскзrот народ, пред

се

кон

интелигенЈ.Џrјата

што беше разделена на разви „nарт~т" според сво ето

школување,

лови1<

шrо

претставува

продол

ж ение на опаа дејност што ја развиваа пред то.~ разннте „блаrотвории'· , ,,вауч:но-ЈtИтературни" и други

кружоци

и дРуштва во татко:nината и

во

е:1111грацнјата, и, посебно треба да се иа1·ласи, ~'оа беwс ,11оразви:вање на „лозарств01·0" и како идеја ЈЈ како дв1океље. Дур11. и од Nалкутс овде из.,оже ни :,rатернјали може да. се вндн дека почетокот оа

90-тнте годи:в~Ј па минатиот век е обележен со не ко:~ку :вонрсд:ио значајни :-.1аrнrфестац11и на макс донскrrот

национален

развиток

дека

сред

пи1з

„лозарството" како движење и тајш..rот КО1'1И'1.'еТ во Солун како орrанизација претставуваат вонредно важна

лрело:-.'fн:н:ца

нсториј а

во

македонската

национа ша

означуваат непосреден увод во rоде:-.1а

та епоха на Илинден како ослободитслен

no;:,,e:--.r

11 а ,,,mсирковизмот" како пациона.rн-rа идеоло.rијс.'1 н како конти~-rуирано движење. Иако „nод :--.1аската буrарr,ка", ,,лозарите" работеа врз чисто ~1акедоtr ска нац11онална основа, n01'Лрени врз нацио11ално

nрсродбепското движење во Македонија, urro се нзр::~зи лрвенст:ве[IО во борбата за македонска про света н македонска црква и за

са.,1:0стој1rоост 11а

30 :-.rаксдонскитс

црковно-уч::нлишн:и

ОtШ1'l'Иш1.

То·1

пак покажува дека целово ова движење во по·1~

токот ве беше насочено дирсктuо nротшз oc:ua11.тrн

c1G:\·ra

лол.нт:1tfКа

власт,

ами

се

задоволувашс со

едпа на.ционаш1а културно-nросветно-верска авто

но:.ш.ја што би

п1

снасила Македонц1 1те во

ред од туѓ11rе 1iацr~онаЈЈисти<Lки

при

прона аидн JL то

претставуваат поголема опасиос1' и од до:U'овеков

ното турско ропство. Вистила, 1'◊а беше nрЈ1::11ено 1,ако прва

стапка кон nолното ослободуваље

МакедоRЦИ"rе, но С'Гаnка што

нссо:11нено

на

бе:шс ц

најсреl<но избрана. Фактот што движењево наско ро се отклони од својата осnовва .rоrнија н nобр::а

да манифестира же.:~би што немаа зрела под;rо1·а, се должи главно -на туfото мешаље што доведе ,,о пајтраrпч;н:ите n;ослсдицн за ед:ш-1ството н с.1O6O дата

на

целrrот

македонски:

народ.

Кога вске зборуваме за „лозаркге" треба да одбслежи:\Iе дека дејноста на Младата ,~аксдонска кни:>ковпа дружи:на нr:1јде днрек•тен ОдРаз н во об разуваљето на Махсдоnското уче,-пrчко друштво

,,Вардар" во Бслrрад во градено

од

1893

годин_а што беше из

оuие r.1акедонски уч:еии:ц1r

с-гуденr11

што се вра·rија пак на школување во Србија по бегството во Софија. и се обидоа во спецнф11-ч1ште окОЈrИости во српската

„в рз

престолнина да

нспитУ13а11>е-rо и запознавање-го на

работат

својатз

татковиuа во зе;-.1'јоrrисен, народ11осте11 н 11сторнск11 поглед", ,,за~mо да се по;1rаrаат како во восnнтен

и морален така и во матсријале11 по глед" 11, к11ко

што се прецизира во Правилата на друштзово, да работат „за сестраl!а nодrотовка на своите чле нови за да ).ty послужат

u.r:ro

подобро на својот

народ во државата на Неговото Ветrчество Су.'1-

та.нот". Во ра:шпrге на друцrпзото „Вардар" ја за -

З I

почнза

својата орr~шизирава

нац11011::~.mо-ослободителна

11ај11оз11атн теорОО"Ј.tЦ11:

науу:но-Јtнтературна

дејиоС'r

двајцата

ор1·анизатор11 па ::--rаксдон

ската национа..п:на r,mcлa Д11:-.1итр11ја Д. Чуповскн .

Крсте П. Мисирков 11

И ова

друштво

и.ча..Ј.ЈС

двојна про~-рам.а, з::iuri-o покрај она што е реч.<.шо во Правилата, :Мисирков сведо<си: дека в11С'ГЈ.шската цел на друштво'1'O бида „псгоите членон да се за

познајат и

,na

си израб◊'т'ат една лрогра,!а, која Ј{е

е осашчествуваат тајно ог србцката nponaraндa". И тоа беше 110 углед на другарите 1шЈзш1 што ,1а основаа Младата македонска

к.н:ижовна дружил:а

во центарот на другата најзаинтсресирана лроnа

гатfда во Македонија.

Иако yurre во nолози:ната на 1892 roдima ен ја расЧЈ.1Сти с;11:е-rката со „лозарите" во Софија, гле дајкн ro развитокот на работ11те во са._'\tата Маке дониј::~, за да

rJ1

задржи Македонците некако лак

околу себе и да се служr1 со нив -во завладуваљето

на Македопнја, Бугарската влада се обнде да фор• :-.111ра нова .,Млада македонска кн)оковна дружи

на" пак во Софија што почна одново да го издавз. спнса11исто „Лоза" н тоа како директно продоmке

ннс на eт:.ip1n,e qетирн броја . Но 101.ту дружтrната ниту 11ак

Излегоа

„нова·rа"

,,Лоза" :-.1ожеа да се одр11<ат.

caNO yurre

два броја, но тие дијаметрално

се разликуваат и по чисто бугарск.ио,r ,:~итературсн јазик и правопис и по бугарската н::~цЈ.tоналистичка

идео.'Тоrија. Сакајl<и по секоја цена да С'Гане рако воден фактор во зало<[натото 111акедонско револу

ционерно дв11жељс, плашејќи се од неговата нро КЈ1 а:'\IЈl'рана самостојност, владата opramrзи-pa сво.1 „Врховен" ко:.штст во Софија Џ.IТО беше ведчат уште во Ј

895

год~ша искор11стен за ед,rо од11ад:вор

исnровоцирано и

ансолут11O

11еподrо·rвсно

.,воста-

32 н11с" во НСЈ<О11 деловr1 на Исто1.1на Македоrшја Ш'l'О доведе до нови масовни e:.r11rp11paљa во Бугар1ф1,

ко11 беа nJ1aш1pa111r да ја nрокла~1 и:раат rrpc,д свето-г

,.буrарска'Га национална свест" во Македонија . Тоа бсu,е :-.tеѓутоа век.е ново вре;11е, кога „ло зарска·га" идеологија ста1Јувашс се nо:-.1асовна и го доградуваше двЈ.окељето на таканаречените маке

довски нацио1Јални „ соnаратисти", нодготвувајl<11

го истовреr-·1е110 и ишшденскиот народен подвиг. А стrсаписто „Лооа", и покрај сите слабости и лро nусти, отстапки и повлекувања, за.зеде l\шогу зна

чајно место во историјата на :-1:акедо:нската наука, јазик, 11итсратура и Ј<ултура и стана вЈ1ст11:нск11

:-.rеѓпи.к во македонската историја меѓу две nрс лом1 п1

епохи.

Г АД_110-ТЕЈШВIIЗИЈА СКОПЈЕ БИБЛИОТЕКА

.,С В .Е ТЛЈНIЈ1

ПА

МИ:П АТОТО"

ВТОРО КОЛО

Д-р Проф. Стјелан Антољак

ДОА!'АЊЕТО НА СЛОВЕНИТЕ НА БАЛКАНОТ

Драrан Ташковски

З.

Д-р Славко Димевски

САМУИЛОВОТО ЦАРСТВО ОХРИДСКАТА АРХИЕПИСКОПИЈА

Д-р Алексаидар Стојановск:н КАРПОШОВОТО ВОСТАНИЕ

Д-р Блаже Ристовск:11

МАКЕДОНСКИОТ НАРОД И МАКЕДОНСКАТА НАЦИОНАЛНА СВЕСТ (1)

Д-р Блаже Ристовски

МАКЕДОНСКИОТ НАРОД И МАКЕДОНСКАТА ПАЦИОIIАЛПА СВЕСТ

(II)

Д-р Војо Куwевск:н

1\IАКЕДОПИЈА ПРЕД ДРУШТВОТО НА НАРОДИТЕ

Михаило Апостолски

1942 -

ПОЛИТИЧКА ПОБЕДА НАД ОКУПАТОРОТ

Д-р Александар Христов

ПРВОТО ЗАСЕДАНИЕ НА АСНОМ

1О.

Ванfа Чашуле

БУГАРСКИТЕ ИСТОРИЧАРИ ЗА МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ

(1914

1968)

:~сктор; еttфан знrл 1ur ;.\слчсв•

•

скопје во ~,арт

псчn11:но во Гроф11чк11 :Јаоод .rоцс 11168 r. , тираж 20.000 npи;,aepow, •

Цсн:~

0,60

д1ш.