Tatry zimÄ…
The Tatras in winter
The next exhibition of the Poznań Fotoplastykon (Kaiserpanorama) will take you to the south of Poland. Gaze into the vintage device and be transported to the Tatras where you will savor the unique landscapes of these mountains, their wild nature and the daily lives of the highlanders. You will see the Tatra peaks the way they appeared to tourists over six decades ago. Within one rotation cycle of the stereo photograph machine, you will view all the major stunning highlights of Poland’s tallest mountain range. The stereoscopic photographs on display come from the collection of the Warsaw Fotoplastikon. The Tatra Mountains embody nature at its most romantic. It is no coincidence that so many of the romantics and artists of the Young Poland movement weaved the mountains into their work. The stereo images will make you feel like a character from the famous painting Wanderer above the Sea of Fog by Caspar David Friedrich. Peer into the device and see the snow-covered Tatra crests and towering spruces overgrowing the mountain slopes above your head. Such landscapes were described by the great poets Jan Kasprowicz and Kazimierz Przerwa-Tetmajer, their majesty depicted in the batty prose of Witkacy and in the paintings by Leon Wyczółkowski and Jan Stanisławski. The views of the Tatras captured on the stereo photographs have one huge advantage over the works of all these great artists. The mountains you will see are made to look very realistic with a 3D effect that no other form of art can produce. What a treat – you get to contemplate these enormous massifs without ever leaving the capital of the Wielkopolska region. A description of the Tatra Mountains would not be complete without mentioning the unique architecture of the region, and particularly the Zakopane style created by Stanisław Witkiewicz (the father of Witkacy).
Characterised by distinctive sloping roofs, log walls and Art-Nouveau-inspired ornaments, the style was hoped to lay the foundation for Poland’s future national style of architecture whose aesthetics would draw heavily no those of the Podhale highlanders. One of Witkiewicz’s remarkable projects was the Jaszczurówka chapel in Zakopane. One of the stereo photographs depicts the chapel on a high stone foundation covered with a high snow-capped roof. The Zakopane style was never reserved for sacred architecture and public buildings alone. The majority of the cottages and guesthouses in the photos are endowed with distinctive “highlander” qualities that would be hard to spot in any other part of the country. As with previous Fotoplastykon exhibitions, the display has gone beyond what the venerable device can show, given all of its limitations. An additional collection of photographs has been put up on walls around the “wooden barrel”, provided courtesy of the National Digital Archives. In addition to vistas of mountain summits and pristine nature, the collection portrays the daily lives of Podhale inhabitants. Its most distinctive figures are men, especially those clad in characteristic hats (kłobuk), shirts, woolen trousers with stripes along their legs and sheepskin vests. Do not miss the picture portraying an outing by horse-drawn sleigh headed for a folk music performance, the riders holding string instruments in their hands. All these views await you during the mountain hike of under twenty minutes (which is the duration of the complete exhibition cycle). See up close the lives of one of Poland’s most unique folk cultures. Do not miss your one and only chance to travel to Zakopane without leaving a small swivel chair ...
Marcel Skierski
translation: Krzysztof Kotkowski
Prezentowana w Fotoplastykonie Poznańskim wystawa zabiera nas w podróż na południe Polski. Gdy przyłożymy oczy do wiekowego urządzenia, przeniesiemy się w Tatry, by podziwiać niezwykłe krajobrazy, dziką przyrodę i codzienne życie górali. Zobaczymy takie tatrzańskie szczyty, jakie widzieli turyści ponad sześćdziesiąt lat temu. W ciągu jednego obrotu cyklu stereofotografii obejrzymy wszystko co najpiękniejsze w najwyższym paśmie górskim w Polsce. Przedstawione na wystawie zdjęcia pochodzą ze zbiorów Fotoplastikonu Warszawskiego. Tatry to natura w najbardziej romantycznym wydaniu. Nie przypadkiem romantycy i artyści młodopolscy tak często odnosili się do motywu gór w swoich dziełach. Oglądając stereofotografie, możemy poczuć się jak postać ze słynnego obrazu Caspara Davida Friedricha Wędrowiec nad morzem mgły. Przyłóżmy oczy do urządzenia i zobaczmy rozpościerające się przed nami zaśnieżone tatrzańskie szczyty i wysokie świerki porastające górskie zbocza. Krajobraz, jaki opisywali wielcy poeci – Jan Kasprowicz i Kazimierz Przerwa-Tetmajer, majestat oddany w szaleńczej prozie Witkacego oraz namalowany przez Leona Wyczółkowskiego i Jana Stanisławskiego. Widoki Tatr uwiecznione na stereofotografiach mają jedną przewagę nad dziełami wielkich artystów. Widzimy bowiem góry „jak prawdziwe” dzięki efektowi trójwymiaru, niedostępnemu dla innych sztuk. To nie lada gratka, by podziwiać spiętrzone masywy bez ruszania się ze stolicy Wielkopolski. Wspominając o Tatrach, nie sposób pominąć wyjątkowej architektury tego regionu – wprowadzonego przez Stanisława Witkiewicza (ojca Witkacego) stylu zakopiańskiego. Jego cechy to między innymi charakterystyczny spadzisty dach, ściany w konstrukcji wieńcowej
i wzorowane na secesji dekoracje. Styl zakopiański – w zamierzeniu twórcy – miał być podstawą przyszłego narodowego stylu polskiego, bogato czerpiącego z estetyki podhalańskich górali. Ciekawą realizacją Witkiewicza była kaplica na Jaszczurówce w Zakopanem. Na jednej ze stereofotografii widzimy świątynię na wysokiej kamiennej podmurówce, nakrytą wysokim dachem otulonym czapami śniegu. Styl zakopiański nie był jednak zarezerwowany wyłącznie dla architektury sakralnej i budynków użyteczności publicznej. Większość chałup i pensjonatów widocznych na prezentowanych zdjęciach ma typowo „góralskie” cechy, jakich trudno szukać w budownictwie innych części naszego kraju. Wystawa w Fotoplastykonie Poznańskim zwyczajowo już przekracza granice wiekowego urządzenia. Na ścianach wokół „drewnianej beczki” zaprezentowano fotografie pochodzące ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego. Poza widokami górskich szczytów i dzikiej przyrody zobaczyć można codzienne życie mieszkańców Podhala. Szczególnie wyróżniają się mężczyźni, ubrani w charakterystyczne kapelusze (kłobuki), koszule, wełniane spodnie z lampasami i serdaki, czyli kamizelki z baranim kożuchem. Warto zwrócić uwagę na zdjęcie ukazujące podróż końskim zaprzęgiem. Siedzący w saniach trzymają instrumenty smyczkowe, spiesząc na występ muzyki ludowej. To wszystko zobaczymy podczas wędrówki górskimi szlakami w niespełna dwadzieścia minut (tyle trwa jeden pełny obrót obręczy z wystawą). Zapoznamy się z jedną z najbardziej niezwykłych kultur ludowych na ziemiach polskich. Przed nami wyjątkowa okazja, by przenieść się do Zakopanego, nie ruszając się z małego, obrotowego krzesełka…
Marcel Skierski
Hala StrÄ…Ĺźyska. A crown snow-load in a forest near Grzybowiec. The Tatra Mountains in the 1950s.
Hala Strążyska. Okiść w lesie w okolicy Grzybowca. Tatry, lata 50.
Hala Strążyska. View of Polana Strążyska shelters. In the background: Giewont. The Tatra Mountains in the 1950s.
Hala Strążyska. Widok na szałasy na Polanie Strążyskiej. W tle Giewont. Tatry, lata 50.
Hala Królowej Wyżniej. View from Królowa Polana towards Kozi Wierch. The Tatra Mountains in the 1950s.
Hala Królowej Wyżniej. Widok z Królowej Polany w kierunku Koziego Wierchu. Tatry, lata 50.
Hala Gąsienicowa. View of shepherd shelters and the “Wyżnie” tourist shelter of the Bustrycki family (no longer in existence). The Tatra Mountains in the 1950s.
Hala Gąsienicowa. Widok na szałasy pasterskie i schronisko „Wyżnie” rodziny Bustryckich (Obecnie nieistniejące). Tatry, lata 50.
Hala Gąsienicowa. View of the “Murowaniec” tourist shelter. In the background: Żółta Turnia. The Tatra Mountains in the 1950s.
Hala Gąsienicowa. Widok na schronisko PTTK „Murowaniec”. W tle Żółta Turnia. Tatry, lata 50.
Panorama of Hala GÄ…sienicowa. The Tatra Mountains in the 1950s.
Panorama Hali GÄ…sienicowej. Tatry, lata 50.
GÄ…sienicowa Valley. Mountaneers over snow-covered Czarny Staw GÄ…sienicowy. The Tatra Mountains in the 1950s.
Dolina Gąsienicowa. Taternicy nad zasypanym śniegiem Czarnym Stawem Gąsienicowym. Tatry, lata 50.
GÄ…sienicowa Valley. Czarny Staw covered with snow. The Tatra Mountains in the 1950s.
Dolina Gąsienicowa. Zasypany śniegiem Czarny Staw. Tatry, lata 50.
Mountaneers on trail from GÄ…sienicowa Valley to Koza Valley. The Tatra Mountains in the 1950s.
Taternicy na szlaku z Doliny GÄ…sienicowej do Koziej Dolinki. Tatry, lata 50.
Kozia Valley. View of Kozia Pass and Zamarła Crag. The Tatra Mountains in the 1950s.
Kozia Dolinka. Widok na Kozią Przełęcz i Zamarłą Turnię. Tatry, lata 50.
Ul. Krupรณwki. Zakopane in the 1950s.
Ulica Krupรณwki. Zakopane, lata 50.
Ul. Krupówki. View of the “Sabała” hotel. Zakopane in the 1950s.
Ulica Krupówki. Widok na gmach hotelu „Sabała”. Zakopane, lata 50.
View of the Church of Our Lady of Częstochowa in Pęksowy Brzyzek. Zakopane in the 1950s.
Widok na kościół Na Pęksowym Brzyzku pw. Matki Boskiej Częstochowskiej. Zakopane, lata 50.
Pęksowy Brzyzek Cemetery. In the foreground: St. Andrew and St. Benedict’s Chapel of the Gąsienica Family. Zakopane in the 1950s.
Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Na pierwszym planie Kaplica Gąsieniców pw. św. Andrzeja i św. Benedykta. Zakopane, lata 50.
Ul. Kościeliska. Pęksowy Brzyzek Cemetery. The tomb of Kornel Makuszyński. Zakopane in the 1950s.
Ulica Kościeliska. Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Grób Kornela Makuszyńskiego. Zakopane, lata 50.
Ul. Chałubińskiego. View of Palace Hotel (today housing the Museum of Fighting and Martyrdom). Zakopane in the 1950s.
Ulica Chałubińskiego. Widok na budynek Hotelu Palace (obecnie Muzeum Walki i Męczeństwa). Zakopane, lata 50.
Resort building (today Bristol Hotel). In the foreground, frozen snow-covered Bystra. Zakopane in the 1950s.
Dom wczasowy FWP (Obecnie Hotel - Bristol). Na pierwszym planie zamarznięta i zasypana śniegiem Bystra. Zakopane, lata 50.
Monument of Tytus Chałubiński and Sabała. Zakopane in the 1950s.
Pomnik Tytusa Chałubińskiego i Sabały. Zakopane, lata 50.
Plac Zwycięstwa (today’s plac Niepodległości). View of the former “Kresy” pension. Zakopane in the 1950s.
Plac Zwycięstwa (obecnie plac Niepodległości). Widok na budynek dawnego pensjonatu „Kresy”. Zakopane, lata 50.
Ul. Galicy. View from a bridge at Foluszowy Creek towards fire station building (tower, in the background on the left). Zakopane in the 1950s.
Ulica Galicy. Widok z mostku nad Foluszowym Potokiem w kierunku budynku straży pożarnej (wieża, w tle po lewej). Zakopane, lata 50.
Stone pergola in Plac Zwycięstwa (today’s plac Niepodległości). Zakopane in the 1950s.
Kamienna pergola na Placu Zwycięstwa (obecnie plac Niepodległości). Zakopane, lata 50.
Winter landscape. Zakopane in the 1950s.
Krajobraz zimowy. Zakopane, lata 50.
The Pod Jedlami building designed by Stanisław Witkiewicz. Zakopane in the 1950s.
Dom Pod Jedlami proj. Stanisława Witkiewicza. Zakopane, lata 50.
KuĹşnice. Lower gondola lift station. Zakopane in the 1950s.
KuĹşnice. Dolna stacja kolejki linowej. Zakopane, lata 50.
KuĹşnice. Restaurant (KuĹşnice Inn). Zakopane in the 1950s.
KuĹşnice. Restauracja (Zajazd KuĹşnice). Zakopane, lata 50.
Jaszczurรณwka. Chapel of the Holy Heart of Jesus designed by Stanisล aw Witkiewicz. Zakopane in the 1950s.
Jaszczurówka. Kaplica Najświętszego Serca Jezusa proj. Stanisława Witkiewicza. Zakopane, lata 50.
Ul. Sądecka. View of Hawrań. Murzasichle in the 1950s.
Ulica Sądecka. Widok na Hawrań. Murzasichle, lata 50.
Ul. SÄ…decka. View towards Poronin. Murzasichle in the 1950s.
Ulica SÄ…decka. Widok w kierunku Poronina. Murzasichle, lata 50.
A highlander sledge on ul. SÄ…delska. Murzasichle in the 1950s.
Sanie gĂłralskie na ulicy SÄ…delskiej. Murzasichle, lata 50.
A road to Antaล รณwka. Zakopane in the 1950s.
Droga na Antałówkę. Zakopane, lata 50.
The Tatra Mountains. A winter in the 1950s. A sledge headed for Antaล รณwka. Zakopane in the 1950s.
Tatry. Zima lata 50. Sanie w drodze na Antałówkę. Zakopane, lata 50.
Antałówka. View of the “Witkiewiczówka” Villa. Zakopane in the 1950s.
Antałówka. Widok na willę „Witkiewiczówkę”. Zakopane, lata 50.
Antaล รณwka. A German shepherd guarding a homestead. Zakopane in the 1950s.
Antaล รณwka. Owczarek pilnuje zagrody. Zakopane, lata 50.
Antałówka. View of the “Witkiewiczówka” Villa. Zakopane in the 1950s.
Antałówka. Widok na willę „Witkiewiczówkę”. Zakopane, lata 50.
The main building of the Lenin Museum. Poronin in the 1950s.
Muzeum Lenina. Budynek gล รณwny. Poronin, lata 50.
A Pension of the Orbis chain. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Pensjonat Orbisu. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
Snow-covered highlander huts. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Zasypane śniegiem góralskie chaty. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
A winter landscape. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Krajobraz zimowy. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
A winter landscape. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Krajobraz zimowy. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
A typical highlander homestead. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Charakterystyczna zagroda góralska. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
Jan Kasprowicz Mausoleum on the slope of Gubaล รณwka. Zakopane in the 1950s.
Mauzoleum Jana Kasprowicza na zboczu Gubaล รณwki. Zakopane, lata 50.
Late-19th-century wooden belfry of a parish church. Witรณw in the 1950s.
Drewniana dzwonnica kościoła parafialnego z końca XIX wieku. Witów, lata 50.
View of a historic highlander home. Chochoล รณw in the 1950s.
Widok na zabytkowy dom gรณralski. Chochoล รณw, lata 50.
View towards Koniówka from an intersection with the Głodówka road. Chochołów in the 1950s.
Widok ze skrzyżowania z drogą na Głodówkę w kierunku Koniówki. Chochołów, lata 50.
Highlander-style fire station. Chochoล รณw in the 1950s.
Remiza strażacka w stylu góralskim. Chochołów, lata 50.
A historic well. Chochoล รณw in the 1950s.
Zabytkowa studnia. Chochoล รณw, lata 50.
St. Jacek Parish Church. Chochoล รณw in the 1950s.
Kościół parafialny p.w. św. Jacka. Chochołów, lata 50.
View of the Tatra Mountains. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Widok na Tatry. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
A highlander woman wearing regional costume. Bukowina Tatrzańska in the 1950s.
Góralka w stroju regionalnym. Bukowina Tatrzańska, lata 50.
Wydawnictwo Miejskie Posnania dziękuje Narodowemu Archiwum Cyfrowemu w Warszawie oraz Fotoplastikonowi Warszawskiemu za zgodę na nieodpłatne opublikowanie materiałów ikonograficznych. Wydawnictwo Miejskie Posnania wishes to thank the National Digital Archive of Warsaw and the Warsaw Fotoplastikon for allowing it to publish iconographic materials free of charge.