Poznań na przełomie wieków Turn-of-the-century Poznań
This latest exhibition at the Poznań Fotoplastykon will transport you through time, offering insights into the way Poznań has changed over the last 150 years. The journey begins in 1888, the year the Prussian city of Posen was struck by one of the largest floods in history. The destruction was massive, wreaking havoc with big swathes of the Old Town. The water level was so high one could travel along ul. Garbary by boat. Plaques on ul. Długa and in the Church of the Corpus Christi in the district of Piaski commemorate the disaster. The height at which they are hung corresponds to the water level during the flood (more than 58 m a.s.l.). We will then visit Poznań’s famed city squares. One of them – Wilhelmsplatz (today’s Plac Wolności) – was recognised by the 1870 Náchod monument depicting a lion flanked by four Prussian soldiers. Designed by Cäsar Stenzel, the monument commemorated the battle of Náchod, Bohemia and symbolised the German rule over the Warta. The statue of Chancellor Otto von Bismarck in today’s Plac Adama Mickiewicza, unveiled somewhat later, in 1903, had a similar meaning. Both statues raised controversy and were frequently pelted with stones. These symbols of occupier dominance were eventually removed from urban space after the victorious Wielkopolska Uprising. The stereo photographs from this early period have been provided by the University Library of Poznań. Our next stop is Poznań’s inter-war period and one of the city’s most distinctive buildings: the Upper Silesian Tower. Built by the partitioner in 1911 (to a design by Hans Poelzig), it was pronounced a priceless gem of Poznań’s architecture. The building inspired the movie director Fritz Lang to use it for location shooting of his super-production Metropolis in 1927. The Upper-Silesian Tower did not survive the tragic events of the 20th century. Damaged severely during the bombings of 1944–1945, the building was ultimately demolished in 1955. Today, the site is occupied by Pavilion 11 (commonly known as the “Iglica” or “The Spire”). One other huge historic event was the International Congress of Christ the King held in Poznań on 25-29 June
1937. The celebration was conducted by the papal legate and Poland’s Primate August Hlond. The event ended with a great demonstration in honour of Christ the King. It was described in the seventh issue of the Ruch Katolicki magazine: Even on the preceding evening and then early in the morning of event day, forty trains would bring pilgrims from all over the country. Meanwhile, droves of people from less remote areas would stream in on foot. It is also worth mentioning the collection from which the inter-war stereo photographs presented at the display have originated. They were taken by Stefan Bolesław Poradowski, a Poznań composer, music theorist and educator. Poradowski had a passion not only for music but also for photography, including the three-dimensional variety. Two-dimensional photographs of today’s Poznań by Paulina Węgielnik complete the exhibition. They allow us to see clearly how the capital of Wielkopolska has changed over the last 150 years. They portray its evolution from the late 19th and early 20th centuries, when it was dominated by the Prussians and experienced its pre-World-War-II heyday (as immortalised by Stefan Bolesław Poradowski), until the present day, with a focus on daily hustle and bustle amidst school and work commitments. The Poznań Fotoplastykon provokes reflection not only on how the city has changed but also on its future. As on previous occasions, the exhibition expands beyond the Fotoplastykon itself. Scores of photos supplied by the National Digital Archive and the Municipal Historic Monument Curator have been placed on the outer shell of the device to complement the three-dimensional display. While the stereo photographs in Poznań’s Fotoplastykon show changes in urban fabric and architecture, the two ‑dimensional ones portray the daily life of the inhabitants of the Wielkopolska’s capital. Marcel Skierski translation: Krzysztof Kotkowski
Oglądając najnowszą wystawę w Fotoplastykonie Poznańskim, przeniesiemy się w czasie, by zobaczyć, jak zmieniało się nasze miasto przez niemal 150 lat. Podróż rozpoczniemy od 1888 r., kiedy to pruskie wówczas miasto Posen nawiedziła jedna z największych w dziejach powodzi. Zniszczenia były pokaźne, ucierpiała znaczna część Starego Miasta, a stan wód osiągnął taką wysokość, że ulicę Garbary można było pokonać łodzią. Śladami, jakie pozostały po tym wydarzeniu do dzisiaj, są tabliczki znajdujące się przy ulicy Długiej i w kościele Bożego Ciała na Piaskach. Wysokość ich zawieszenia upamiętnia stan, jaki woda osiągnęła w trakcie powodzi (ponad 58 m n.p.m.). Następnie przejdziemy na słynne poznańskie place. Pierwszy z nich – plac Wilhelmowski (dzisiejszy plac Wolności) rozpoznamy dzięki pomnikowi nachodzkiemu z 1870 r. przedstawiającemu lwa w otoczeniu czterech pruskich żołnierzy. Monument ten, zaprojektowany przez Cäsara Stenzla, upamiętniał bitwę pod czeskim Náchodem i był jednym z symboli niemieckiego panowania nad Wartą. Podobną wymowę miała nieco późniejsza, odsłonięta w 1903 r. statua przedstawiająca kanclerza Ottona von Bismarcka ustawiona na dzisiejszym placu Adama Mickiewicza. Obydwa pomniki miały w Poznaniu raczej ponurą sławą. Często obrzucane kamieniami symbole dominacji zaborcy ostatecznie zniknęły z przestrzeni miejskiej po zwycięskim powstaniu wielkopolskim. Prezentowane stereofotografie z tego najwcześniejszego okresu pochodzą ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Kolejnym przystankiem będzie Poznań międzywojenny wraz z jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów tego czasu, czyli Wieżą Górnośląską. Wybudowana jeszcze przez zaborcę w 1911 r. (projekt Hansa Poelziga), uznana została za perłę architektoniczną stolicy Wielkopolski. Budynkiem zainspirował się reżyser Fritz Lang, tworząc jedną z lokalizacji na potrzeby superprodukcji Metropolis z 1927 r. Wieża Górnośląska nie przetrwała tragicznych dwudziestowiecznych wydarzeń. Obiekt zniszczono w trakcie bombardowań w latach 1944–1945 i rozebrano ostatecznie w 1955 r. Dziś na miejscu Wieży Górnośląskiej wznosi się pawilon nr 11 (Iglica).
Wielkim wydarzeniem minionego czasu był Międzynarodowy Kongres Chrystusa Króla odbywający się w Poznaniu 25–29 czerwca 1937 r. Uroczystości pod przewodnictwem legata papieskiego i prymasa Polski Augusta Hlonda zakończono wielką manifestacją ku czci Chrystusa Króla. Obchody opisano na łamach siódmego numeru pisma „Ruch Katolicki”: Już bowiem poprzedniego dnia wieczorem, a następnie od wczesnego rana 40 pociągów popularnych zaczęło zwozić pielgrzymki z całego kraju, z bliższych zaś okolic olbrzymie masy napłynęły piechotą. Warto wspomnieć o kolekcji, z której pochodzą międzywojenne stereofotografie prezentowane na wystawie. Autorem zdjęć jest bowiem Stefan Bolesław Poradowski – poznański kompozytor, teoretyk muzyki i pedagog. Poza muzyką Poradowskiego pasjonowała również fotografia, w tym ta trójwymiarowa. Uzupełnienie wystawy stanowią dwuwymiarowe zdjęcia dzisiejszego Poznania autorstwa Pauliny Węgielnik. Dzięki fotografiom możemy błyskawicznie ocenić, jak zmieniła się stolica Wielkopolski przez ostatnie 150 lat. Począwszy od przełomu XIX i XX w., kiedy nad Wartą panował pruski zaborca, poprzez czas rozkwitu w przededniu II wojny światowej, uwieczniony przez Stefana Bolesława Poradowskiego, aż po współczesność, jakiej doświadczamy codziennie, spiesząc do szkoły lub pracy. Dzięki wystawie w Fotoplastykonie Poznańskim mamy okazję podziwiać zmieniające się miasto, ale także zastanowić się nad tym, co przyniesie przyszłość. Ekspozycja po raz kolejny wykracza poza fotoplastykon. Na ścianach wokół urządzenia prezentujemy fotografie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego i Miejskiego Konserwatora Zabytków. Stanowią one dopełnienie trójwymiarowej ekspozycji. O ile stereofotografie w Fotoplastykonie Poznańskim prezentują zmiany w tkance miejskiej i architekturze, to dwuwymiarowe zdjęcia ukazują codzienne życie mieszkańców stolicy Wielkopolski. Marcel Skierski
Condemned building at ul. Wrocławska 16, 1938. (?)
Przeznaczony do rozbiรณrki budynek przy ul. Wrocล awskiej 16, 1938 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
International Congress in Honour of Christ the King, 1937.
Miฤ dzynarodowy Kongres ku czci Chrystusa Krรณla, 1937 r. Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Plac Wolności (Liberty Square), 1937. (?)
Plac Wolnoล ci, 1937 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
International Congress in Honour of Christ the King, 1937.
Miฤ dzynarodowy Kongres ku czci Chrystusa Krรณla, 1937 r. Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Corpus Christi procession seen from a townhouse balcony at ul. Chłapowskiego 26/8, 1935. (?)
Procesja Bożego Ciała widziana z balkonu kamienicy przy ul. Chłapowskiego 26/8, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
Corpus Christi procession seen from a townhouse balcony at ul. Chłapowskiego 26/8, 1935. (?)
Procesja Bożego Ciała widziana z balkonu kamienicy przy ul. Chłapowskiego 26/8, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
Corpus Christi procession seen from a townhouse balcony at ul. Chłapowskiego 26/8, 1935. (?)
Procesja Bożego Ciała widziana z balkonu kamienicy przy ul. Chłapowskiego 26/8, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
International Congress in Honour of Christ the King, 1937.
Miฤ dzynarodowy Kongres ku czci Chrystusa Krรณla, 1937 r. Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Upper Silesian Tower on the grounds of the Poznań International Fair, 1937. (?)
Wieża Górnośląska na Międzynarodowych Targach Poznańskich, 1937 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
Upper Silesian Tower on the grounds of the Poznań International Fair, 1937. (?)
Wieża Górnośląska na Międzynarodowych Targach Poznańskich, 1937 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
Imperial Castle during the International Congress in Honour of Christ the King, 1937.
Zamek Cesarski w czasie Miฤ dzynarodowego Kongresu ku czci Chrystusa Krรณla, 1937 r. Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Town Hall, 1934. (?)
Ratusz, 1934 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Town Hall, 1934. (?)
Ratusz, 1934 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
City wall, 1934. (?)
Mury miejskie, 1934 r. (?) Ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Proserpine Fountain in the Old Market Square, 1934. (?)
Fontanna Prozerpiny na Starym Rynku, 1934 r. (?) Ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
View of Collegium Minus, 1934. (?)
Widok na Collegium Minus, 1934 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Wielki Theatre, 1934 (?)
Teatr Wielki, 1934 (?) Ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Stary Rynek (Old Market Square), 1934. (?)
Stary Rynek, 1934 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Construction of Branch 1 of PKO BP bank at pl. Wolności 3, 1935-37.
Budowa Oddziału 1 PKO BP przy pl. Wolności 3, 1935-37 r. Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
View of the Upper Silesian Tower from Most Dworcowy (Railway Station Bridge), 1935. (?)
Widok na Wieżę Górnośląską od strony mostu Dworcowego, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
An exhibition in Wilson Park, 1935. (?)
Wystawa w parku Wilsona, 1935 r. (?) Ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Statue of T.W. Wilson, made by Gutzon Borglum, in Wilson Park, 1934. (?)
Pomnik T.W. Wilsona autorstwa Gutzona Borgluma w parku Wilsona, 1934 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
Youth Cultural Centre 1, ul. Droga Dębińska 21, The Sun Courtyard, 1935. (?)
Młodzieżowy Dom Kultury nr 1, ul. Droga Dębińska 21, Dziedziniec pod Słońcem, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
Youth Cultural Centre 1, ul. Droga Dębińska 21, The Sun Courtyard, 1935. (?)
Młodzieżowy Dom Kultury nr 1, ul. Droga Dębińska 21, Dziedziniec pod Słońcem, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
Wading bird aviary in the Old Zoo, 1935. (?)
Woliera ptakรณw brodzฤ cych w Starym Zoo, 1935 r. (?) Ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
An Indian elephant in the Old Zoo, 1935. (?)
Słoń indyjski w Starym Zoo, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorów K. Poradowskiej-Banaszek.
The Old Zoo, 1935. (?)
Stare Zoo, 1935 r. (?) Fot. S.B. Poradowski; ze zbiorรณw K. Poradowskiej-Banaszek.
View of the district of Chwaliszewo, late 19th/early 20th centuries.
Widok na Chwaliszewo, XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Wilhelmstrasse (today’s Al. Marcinkowskiego), late 19th/early 20th centuries.
Wilhelmstrasse (obecnie Al. Marcinkowskiego), XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Command of the 5th Army Corps at ul. Solna, late 19th/early 20th centuries.
Dowรณdztwo V Korpusu Armijnego przy ul. Solnej, XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
(Former) Chwaliszewski Bridge, late 19th century.
Most Chwaliszewski (obecnie nieistniejฤ cy), koniec XIX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
View of the district of Chwaliszewo, late 19th/early 20th centuries.
Widok na Chwaliszewo, XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Basztowa restaurant (near today’s Libelta and Św. Marcin streets). The Provincial Industrial Exhibition of Poznań, 1895.
Restauracja basztowa (okolice obecnych ul. Libelta i Św. Marcin). Prowincjonalna Wystawa Przemysłowa w Poznaniu, 1895 r. Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Basztowa restaurant (near today’s Libelta and Św. Marcin streets). The Provincial Industrial Exhibition of Poznań, 1895.
Restauracja basztowa (okolice obecnych ul. Libelta i Św. Marcin). Prowincjonalna Wystawa Przemysłowa w Poznaniu, 1895 r. Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Pavilion of the Poznań-based ceramics company M. Perkiewicz (near today’s Libelta and Św. Marcin streets). The Provincial Industrial Exhibition of Poznań, 1895.
Pawilon firmy ceramicznej M. Perkiewicza z Poznania (okolice obecnych ul. Libelta i Św. Marcin). Prowincjonalna Wystawa Przemysłowa w Poznaniu, 1895 r. Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
A Hussar Barracks at ul. Solna, late 19th/early 20th centuries.
Koszary Huzarรณw przy ul. Solnej, XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Stary Rynek (Old Market Square) with a view of the Guardhouse, late 19th/early 20th centuries.
Stary Rynek z widokiem na Odwach, XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Ul. Świętosławska with a view of the Poznań Parish Church, late 19th/early 20th centuries.
Ulica Świętosławska z widokiem na Farę Poznańską, XIX/XX w. Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Ul. Garbary covered by a flood. In the background: Church of St. Francis of Assisi, 1888.
Ulica Garbary podczas powodzi. W tle kościół św. Franciszka Serafickiego, 1888 r. Ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
A statue of Emperor Frederick III, Wilhelmsplatz (today’s pl. Wolności), post 1902.
Pomnik cesarza Fryderyka III, Wilhelmsplatz (dzisiejszy pl. Wolnoล ci), po 1902 r. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
A monument to the battle of Náchod, Wilhelmsplatz (today’s pl. Wolności). In the background, the Arkadia building, post 1874.
Pomnik nachodzki, Wilhelmsplatz (dzisiejszy pl. Wolnoล ci). W tle budynek Arkadii, po 1874 r. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
A monument to the battle of Náchod, Wilhelmsplatz (today’s pl. Wolności). In the background, the Arkadia building, post 1874.
Pomnik nachodzki, Wilhelmsplatz (dzisiejszy pl. Wolnoล ci). W tle budynek Arkadii, po 1874 r. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Ul. Wielka, a view towards the district of Chwaliszewo, late 19th/early 20th centuries.
Ulica Wielka w kierunku na Chwaliszewo, XIX/ XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
A statue of Chancellor Otto von Bismarck (today’s pl. Mickiewicza), post 1903.
Pomnik kanclerza Ottona von Bismarcka (dzisiejszy pl. Mickiewicza), po 1903 r. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Poznań’s Cathedral on Ostrów Tumski (Cathedral Island), late 19th/early 20th centuries.
Katedra Poznaล ska na Ostrowie Tumskim, XIX/XX w. Ze zbiorรณw Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.
Wydawnictwo Miejskie Posnania dziękuje Narodowemu Archiwum Cyfrowemu w Warszawie, Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu oraz Miejskiemu Konserwatorowi Zabytków w Poznaniu za zgodę na nieodpłatne opublikowanie materiałów ikonograficznych.
Wydawnictwo Miejskie Posnania wishes to thank the National Digital Archive of Warsaw, the University Library of Poznań and the Municipal Historic Monument Curator of Poznań for allowing it to publish iconographic materials free of charge.