Το 1968, στην επέτειο των γενεθλίων του Malcolm X (όχι τυχαία), στο ανατολικό Harlem, ιδρύονται οι Last Poets. Αν και το όνομα είχε χρησιμοποιηθεί από πολλά γκρουπ στο παρελθόν περιστασιακά και σε επίπεδο γειτονιάς, οι Last Poets είναι το πρώτο συγκρότημα που θα δισκογραφήσει και θα αποκτήσει τα πνευματικά δικαιώματα του ονόματος. Αυτό ήταν εμπνευσμένο από ένα ποίημα του Bra Willie (ή αλλιώς Keorapetse William Kgositsile), καλλιτέχνη και ακτιβιστή που γεννήθηκε και δραστηριοποιήθηκε στο Johannesburg, μέχρι την εξορία του. Έπειτα τον βρίσκουμε στις ΗΠΑ, όπου σπουδάζει λογοτεχνία και γίνεται γνωστός για τα επαναστατικά του ποιήματα, με καλέσματα στα όπλα, που φτάνουν ως την Ευρώπη. «Είμαστε οι τελευταίοι ποιητές πριν πάρουν το λόγο τα όπλα», αναφέρει σ’έναν στίχο του. Στις κατηγορίες ότι η ποίηση του είναι υπερβολικά πολιτική και διδακτική απαντά: «Σε καταστάσεις καταπίεσης η μόνη επιλογή που έχεις είναι είτε να είσαι εργαλείο στο πλευρό των καταπιεστών είτε όργανο απελευθέρωσης». Μαύροι Πάνθηρες
Ορισμένα επεισόδια στη σύντομη αλλά πλούσια ιστορία του hip-hop
Έ
χει χυθεί πολύ μελάνι για την ιστορία του hip-hop. Ανά καιρούς, και πρόσφατα στα μέρη μας, έχει χυθεί και αίμα. Όχι για το hip-hop όπως το εν-
νοούν όσοι το βλέπουν ως ένα ακόμα είδος μουσικής, ως μία εφηβική ανησυχία. Αλλά για το hip-hop ως αυτό που πραγματικά είναι: ένα ακόμα ανατρεπτικό μέσο κάποιων που την παλεύουν μέσα στη μιζέρια, τη βαρβαρότητα των καιρών και τον διάχυτο μικροαστισμό. Πέρα από τα αισθητικά κριτήρια της κάθε τάσης του, αυτό το hip-hop επιλέγουμε να εξιστορούμε και να θέτουμε ως σημείο αναφοράς. Όχι μέσα από τα μάτια του ακαδημαϊσμού, αλλά μέσα από τα μάτια όσων βλέπουν σε αυτό τη δυνατότητα έκφρασης κι αντίδρασης των από τα κάτω. Ακολουθούν ενδεικτικά κάποια επεισόδια από τα χιλιάδες που έλαβαν τόπο παγκόσμια στην σύντομη αλλά πλούσια ιστορία του.
Ακολουθώντας το ίδιο θεματολογικό μοτίβο, οι Last Poets εξέφραζαν πλήρως την ιστορική συγκυρία των περιθοριοποιημένων μαύρων στα γκέτο της αμερικής και κουβαλούσαν την βαριά κληρονομιά από το μεγαλύτερο και απειλητικότερο κίνημα που γνωρισαν ποτέ οι Ηνωμένες πολιτείες: τους Μαύρους Πάνθηρες. Δε δημιουργήθηκαν στο όνομα της κομφορμιστικής αγάπης ή στα κηρύγματα του Martin Luther King αλλά στο όραμα του Malcolm X, όπως εκφράστηκε τα τελευταία χρόνια πριν την δολοφονια του. Οι Μαύροι Πάνθηρες ήταν οπλισμένοι, μιλούσαν ανοιχτά για κομμουνισμό, οργάνωναν σισίτια, προστάτευαν τις γειτονιές τους από την αστυνομική αυθαιρεσία και όποια άλλη μορφή βίας ενάντια στον κόσμο τους. Με απαγγελία στίχων που υμνούσαν αυτούς τους ανθρώπους αλλά και ασκώντας έντονη κριτική στην αποπολιτικοποίηση των μαύρων, με κομμάτια όπως “Niggas are scared of revolution”, “Wake Up Niggers” ή ακόμα και το “When the Revolution Comes”, χτίζεται η εικόνα τους που πολλοί αγάπησαν (κυρίως μαύροι) και πολλοί μίσησαν (κυρίως λευκοί). Εκεί εντοπίζουμε εμείς τα πρώτα δείγματα του πώς μπορεί ο λόγος να αποτελέσει καλλιτεχνική βάση για μουσική έκφραση και ταυτόχρονα πολιτική ριζοσπαστικοποίηση. Αργότερα, μέλη του αρχικού συγκροτήματος φυλακίζονται για κλοπές και το γκρουπ αλλάζει σύνθεση διαρκώς. Παρ’όλα αυτά συνεχιζει να
υπάρχει, χωρίς όμως να είναι το ίδιο ριζοσπαστικό όπως στους δύο πρώτους δίσκους. Γνωστοί ράπερς αργότερα τους ονομάζουν παππούδες του ραπ. Στη Δύση, και συγκεκριμένα στο Watts του Los Angeles, ένα-δύο χρόνια νωρίτερα, εμφανίζονται -και- ως καλλιτεχνική απάντηση στα οσα συνέβησαν στις αναταραχές, γνωστές ως Watts Riots (που συμμετείχαν 35.000 κόσμου και 70.000 ήταν συμπαθούντες προς τους εξεγερμένους) οι Watts Prophets, που χρησιμοποιούν ακριβώς το ίδιο μοτίβο: απαγγελία ποίησης με συνοδεία κρουστών. Όμως στο δίσκο τους “Rappin’ Black in a White World” προσθέτουν πιάνο και γυναικεία παρουσία στην απαγγελία, κάτι πρωτοποριακό για την εποχή. Είναι μαλλον αυτά τα στοιχεία που θα οδηγήσουν αργότερα τον Dj Shadow να πει πως το “Rappin’ Black in a White World” είναι ένας από τους καλύτερους δίσκους. Οι Watts Prophets μετά από αυτό τον δισκο διαλύονται, ενώ οι Last Poets χωρίς τα αρχικά μέλη τους δεν έχουν την ίδια δυναμική. Έτσι, αυτό το είδος μουσικής ξεχνιέται. Το 1979, ωστόσο, κάνει την εμφάνιση του το hip-hop. Το “hip” προέρχεται από
N.W.A (Niggas With Attitude)
όφωνα. Ο δίσκος τους γίνεται ένας από τους πρώτους που φέρει το αυτοκόλλητο προειδοποίησης (Parental Advisory) για αιχμηρούς στίχους.
το αφροαμερικανικό σλανγκ που σημαίνει “τώρα”, και το “hop” λέγεται, χωρίς
Στίχοι που δεν χωράνε μέσα στον πολιτικά ορθό λόγο των Public Enemy, βρίσκουν
όμως να υπάρχει κάποια απόδειξη, από τη λέξη ελπίδα. Πάντως ο όρος χρησιμο-
χώρο στα τραγούδια των NWA που, λανθασμένα πολιτικά μεν, αντανακλούν καλύτε-
ποιείται πρώτα για μια χορευτική φιγούρα στο breakdance και μετά για την επα-
ρα τη διάθεση των ακροατών αυτής της ‘‘άγριας’’ μουσικής. Κουβαλάνε όλα τα κου-
ναλαμβανόμενη, λόγω της λούπας, μουσική. Οι Sugarhill Gang είναι οι πρώτοι
σούρια της κοινωνίας: ρατσισμό, σεξισμό αλλά και το συναίσθημα του αγώνα ενάντια
που δισκογραφούν και το “Rapper’s Delight” είναι το πρώτο hip-hop κομμάτι.
στη βία του κράτους. Μιλάνε για όπλα, το δικαίωμα στην αυτοπροστασία και με το
Μουσική για πάρτυ με στίχους καθαρά και μόνο για λόγους διασκέδασης. Κάτι
πασίγνωστο κομμάτι τους “Fuck The Police” κατορθώνουν να στρέψουν ακόμα και τα
που σε καμία περίπτωση δεν υποτιμούμε, απ’τη στιγμή μάλιστα που πολλά μα-
βλέμματα του FBI σε αυτούς, στους οποίους στέλνει γράμμα με έμμεσες απειλές και
γαζιά της εποχής απαγόρευαν την είσοδο σε χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα,
αρνείται να προστατέψει τις συναυλίες τους από “κάθε λογής επεισόδια”.
αποκλείοντας τους ουσιαστικά από τους χώρους κοινωνικοποίησης, κλειδώνοντάς τους πίσω στα γκέτο.
Αξίζει να αναφερθεί ότι το gangsta rap παίρνει το όνομα του από το κομμάτι “Gangsta Gangsta” που περιγράφει ακριβώς τους κίνδυνους που έχει η ζωή για τους
Όμως, πριν το τέλος του ‘80, δύο συγκροτήματα βάζουν την έννοια του πολι-
νέους που μεγαλώνουν στα γκέτο, αλλά και πώς μπορεί κάποιος αντί να είναι παθη-
τικού μέσα σε αυτήν τη μουσική. Στην ανατολή οι Public Enemy και στη δύση
τικός σε αυτό, να πάρει την κατάσταση στα χέρια του. Τόσο ελλειπές πολιτικά, όσο
οι N.W.A. Ενώ οι μεν πρώτοι έχουν πιο μεστό πολιτικό λόγο και τραβούν πάνω
και αληθινό για ένα μεγάλο κομμάτι όσων άκουγαν hip-hop τότε. Πριν απ’ αυτό, οι
τους όλα τα φώτα της δημοσιότητας, οι δεύτεροι είναι αυτοί που αναστατώνουν
ίδιοι βάφτιζαν τη μουσική τους reality rap. Δε θεωρούσαν τον εαυτό τους ανώτερο
τους πάντες. Το λεγόμενο gangsta rap τους είναι αυτό που αναγκάζει τις αμερι-
των ακροατών τους, ούτε έστεκαν διδακτικά απέναντί τους. Ίσως μόνο ήθελαν να
κάνικες αρχές να πάρουν μέτρα για να μην παίζονται τέτοια κομμάτια στα ραδι-
τρομάξουν, περιγράφοντας μια καρικατούρα αυτού που ζούσαν, με σαφές μήνυμα στο
σύστημα ότι “αν δεν σας αρέσουν αυτά που λέμε και κάνουμε είναι θέμα δικό σας,
της αμερικής, έφτασε σταδιακά στην ευρώπη και αργότερα παντού, για να εκφράσει
γιατί εσείς τα αφήσατε να γίνουν έτσι. Εμείς ήμαστε απλά ο καθρέφτης της κοινωνίας
πρώτα και κύρια μειοψηφίες. Το hip-hop ήρθε για να μείνει.
που κρύβεται κάτω από το χαλί και την ξεχνάτε όσο γίνεται.”
Όπως ιστορικά συμβαίνει με τα περισσότερα ανατρεπτικά καλλιτεχνικά ρεύματα,
Βέβαια, αργότερα το gangsta rap χάνει αυτό το νόημα και οριοθετείται ως το lifestyle
έτσι και αυτό του hip-hop έμελε να γίνει αξιοποιήσιμο από τη μουσική βιομηχανία.
ενός υποκόσμου που έχει ως στέμμα τα ναρκωτικά, τις γυναίκες, τα αυτοκίνητα κτλ.
Όσο δημιουργούσε μια κουλτούρα γύρω του παγκοσμίως, τόσο κάποιοι έβλεπαν σε
Ο ρόλος των δισκογραφικών εταιρειών σε αυτήν την επανοηματοδότηση του gangsta
αυτό ένα λαμπρό πεδίο κερδοφορίας. Και για να πουληθεί κάτι πρέπει να χάσει την
rap είναι κάτι παραπάνω από κομβικός: το έγδυσαν από τη βιωματικότητα του και
αιχμηρότητά του, να στρογγυλευτεί, να χάσει τη γείωσή του με την πραγματικότητα
εισήγαγαν σε αυτήν την άμεση έκφραση το εμπόρευμα, την ψεύτικη λάμψη.
και να γίνει κι αυτό εικόνα ανάμεσα στις τόσες άλλες. Το βάρος, λοιπόν, του hip-hop
Μ’αυτά και μ’αυτά, τo hip-hop σιγά σιγά διογκώνεται, αυξάνει την κοινωνική του απεύθυνση (κυρίως στα πλέον καταπιεσμένα κομμάτια της αμερικανικής κοινωνί-
που προβαλλόταν έπεσε στη διασκέδαση και στο lifestyle, ενώ παραμερίστηκε ο πολιτικός λόγος εντός του.
ας) και δημιουργεί ρεύμα. Δεν είναι αμιγώς πολιτικοί οι στίχοι του, αλλά πως αλλιώς
Παρ’όλα αυτά στη βάση του, εκεί που αγαπήθηκε ως μέσo έκφρασης απέναντι στην
μπορείς να χαρακτηρίσεις μία μουσική που εκφράζει τις ανάγκες και τις επιθυμίες
καταπίεση, συνέχισε να ζει και να εξελίσσεται. Με τη διαφορά πλέον ότι ορισμένοι
χιλιάδων νέων που είναι περιθοριοποιημένοι από κάθε άποψη; Πέρασε τα σύνορα
νέοι των γκέτο ονειρεύονταν μία φανταχτερή ζωή, ίδια με αυτή των τωρινών super stars και πρώην γειτόνων τους (που εν τω μεταξύ είχαν μετακομίσει σε κάποιο προάστιο). Ενδιαφέρουσα και σίγουρα βολική αυτή η προοπτική κοινωνικής ανέλιξης για τα πλέον υποτιμημένα κομμάτια της κοινωνίας. Επειδή όμως το αμερικάνικο όνειρο δεν μας χωράει όλους, το hip-hop πάντα είχε και πιο σκληρά πολιτικοποιημένα συγκροτήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι Dead Prez. Δύο νέοι με παρεμφερείς πολιτικές καταβολές και την κοινή αγάπη τους για τη μουσική, γνωρίζονται στις αρχές του 90’ και βγάζουν το πρώτο τους δίσκο το 2000, το Let’s Get Free. Ο M1 και ο stic.man έχουν σαφής θέσεις υπέρ του κινήματος των Μαύρων Πανθήρων, κριτικάρουν τους λευκούς βλέποντας σε αυτούς τους καταπιεστές τους, προτάσσουν σοσιαλισμό, μιλάνε για την μητέρα αφρική, το εκπαιδευτικό σύστημα, τη ζωή στα γκέτο που ακόμα και στον εικοστό πρώτο αιώνα δεν είχε αλλάξει και πολύ. Θεματολογικά φυσικά, το hip-hop δεν θα μπορούσε να αναφέρεται για πάντα μόνο στα προβλήματα της μαύρης κοινότητας. Έχοντας αγαπηθεί εδώ και χρόνια και από τα λευκά κομμάτια της κοινωνίας, διευρύνεται και ως προς το περιεχόμενο των στί-
Sole (Ένας απο τους ιδρυτές της Anticon)
χων του. Αναπάντεχα, λοιπόν, ένα νέο ερώτημα τίθεται για τους νέους χιπχοπάδες: πως θα καταφέρουμε να κάνουμε hip-hop με τα δικά μας ανεξάρτητα μέσα.
Σε αυτό έρχονται να απαντήσουν 7 καλλιτέχνες κι ένας manager το 1998, δη-
στα δικά τους βιώματα, στις δικές τους ανάγκες, στις δικές τους επιθυμίες. Ο χιλιανός
μιουργώντας μία ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία, την anticon. Δεν μπορούμε
μπορεί να έμαθε το hip-hop από τον Eminem αλλά στα κομμάτια του μιλάει για τη
να υποστηρίξουμε πως ήταν η πλέον επαναστατική απάντηση στο μονοπώλειο
φτώχεια. Αντίστοιχα ο παλαιστίνιος πρωτάκουσε hip-hop από τον Nas αλλά αναφέ-
των δισκογραφικών εκείνη την εποχή, ούτε ότι είχαν βαθιές πολιτικές συμφωνίες
ρεται στους στίχους του στον πόλεμο στη γάζα. Φυσικά, το ίδιο ισχύει και για κάθε
τα μέλη της. Αρκεί όμως το γεγονός πως βρέθηκαν ορισμένα άτομα με κοινή οπτική
μορφή τέχνης, πέρα από το hip-hop∙ είναι άλλο ένα πολεμοφόδιο των από τα κάτω.
για το hip-hop, δημιούργησαν μία ομάδα με οριζόντια δομή στο εσωτερικό της και
Το hip-hop σήμερα δεν μπορεί να θεωρηθεί εξ ορισμού πολιτικό, αντιφασιστικό,
μέσω αυτής βγήκαν ποιοτικές δουλειές που έφτασαν απ’ άκρη σ’ άκρη. Συνεργάστη-
αντιδραστικό. Τέτοιο το καθιστούν τα υποκείμενα τα οποία εμπλέκει κάθε φορά.
καν και αντάλλαξαν εμπειρίες πάρα πολλά ονόματα του πολιτικού hip-hop μέσω της
Εμείς πάντως επιλέγουμε συνειδητά να είμαστε με το κομμάτι όσων μέσω του hip-
anticon και θεωρείται η πρώτη hip-hop κολεκτίβα. Είμαστε σίγουροι ότι θα υπήρξαν
hop αντιδρούν στον καπιταλισμό, στον μικροαστισμό, σε κάθε είδος φασισμού και
κι άλλες, που απλά δεν έφτασαν ποτέ στα αυτιά μας.
μιλούν οι ίδιοι για τους ίδιους. Πάμε, λοιπόν, για νέα επεισόδια...
Ακόμα ένα σημαντικό επεισόδιο στην ιστορία του hip-hop, δείγμα του πως ο καπιταλισμός μπορεί να πουλήσει ακόμα κι αντιδραστικά προς αυτόν κομμάτια, αποτελεί
Θέατρο Δρόμου
ο Eminem. Αυτός ο εκκεντρικός λευκός ήταν η απάντηση στο μονοπώλειο που είχαν
2013
παραδοσιακά οι μαύροι rapers στη μουσική βιομηχανία. Αριστοτέχνης, πρωτοποριακός, εν μέρει με πολιτικό, εν μέρει με χιουμοριστικό στίχο, έκανε το hip-hop τόσο οικείο σε ακόμα μεγαλύτερο εύρος ανθρώπων παγκόσμια. Μπορεί στα κομμάτια του να έβριζε όλο το star system, μέλος του οποίου ήταν κι ο ίδιος, αλλά παρέμενε το ίδιο δημοφιλής. Μπορεί να έκραζε τις δισκογραφικές εταιρείες και τους managers αλλά παράλληλα του προσέφεραν παχυλά συμβόλαια. Μπορεί να έβριζε χυδαία τη μάνα του στους δίσκους του σαν άλλος Morrison, αλλά κάθε μάνα αγόραζε κι ένα cd του στο εκστασιασμένο παιδί της για τα χριστούγεννα. Αυτή η φαινομενική αντίφαση εξηγείται με όρους καθαρά θεαματικούς: οι διαχειριστές της εικόνας του μεταχειρίζονταν με τέτοιο τρόπο τις ατασταλίες του, ώστε τον έκαναν διαρκώς πιο εμπορεύσιμο, πουλούσε διαρκώς περισσότερο. Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα διαχείρησης της αντιδραστικότητας – ακόμα και της επαναστατικότητας πολλές φορές – από τη μουσική, και όχι μόνο, βιομηχανία. Αυτό που κάνει όμως η μουσική βιομηχανία στους αστέρες της, δεν μπορεί να το κάνει σε όσους επιλέγουν να είναι hip-hop μακριά από αυτήν. Το hip-hop ταξίδεψε σε κάθε άκρη του κόσμου, κυρίως χάρη σε αυτήν ακριβώς την προβολή του. Παρ’όλα αυτά, όσοι βρήκαν σ’αυτό μία οικειότητα και το επέλεξαν ως μέσο, το προσάρμοσαν
theatrodromou.blogspot.gr