Biuletyn Programu Leonardo da Vinci - Nowe tendencjew poradnictwie zawodowym (01/2008) by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

ISSN 1898-9365

Biuletyn

01 2008

V i n c i

Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym Nastawienie na u˝ytkownika Sieç Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego Poradnictwo zawodowe w Polsce stan i kierunki rozwoju Konferencja TG1 w Lublanie

Spis treÊci 3 Od redakcji

5 Seminarium „Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym. Klient/u˝ytkownik w ca∏o˝yciowym poradnictwie zawodowym”. Warszawa, 27 wrzeÊnia 2007. P. Bogdaƒska

6 Stan i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w resorcie pracy na tle polityk i inicjatyw Unii Europejskiej Sieç Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego. R. Ponczek

9 Stan i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego dla m∏odzie˝y na tle polityk i inicjatyw w UE. S. Drza˝d˝ewski

11 Co spowalnia reorientacj´ poradnictwa zawodowego na u˝ytkownika? Publikacja sfinansowana z funduszy

C. Noworol

Komisji Europejskiej w ramach

14 Polityka Komisji Europejskiej w zakresie tworzenia Narodowych Forów Ca∏o˝yciowego Doradztwa Kariery.

Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”

G. Morys-Gieorgica

17 Wnioski z konferencji mi´dzynarodowej „The Voice of Users in Guidance” w Lublanie.

Biuletyn Programu Leonardo da Vinci Wydawca:

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

M. Pacholec, E.Oleksiak

Narodowa Agencja Programu

20 Nowe trendy w poradnictwie zawodowym. Szwecja polskim niewidomym – wymiana dobrych praktyk w zakresie doradztwa zawodowego.

„Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” Program Leonardo da Vinci ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa tel: 022 - 622 37 12

A. Paszkowska-Rogacz, M. Tarkowska

fax: 022 - 622 37 10

22 Aktywne uczestnictwo rodziców w procesie planowania kariery zawodowej ich dzieci. Trening dla szkolnych doradców zawodowych z zakresu wspó∏pracy z rodzicami.

www.leonardo.org.pl

H. Ba∏os Zespó∏ Redakcyjny

25 Us∏ugi rynku pracy skoncentrowane na odbiorcy – rozwiàzania stosowane w OHP.

Anna At∏as Zast´pca Dyrektora Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”

Marianna Zdziarska Projekt graficzny, sk∏ad

Assi Kootstra ISSN 1898-9365 Nak∏ad: 1500 egz.

Biuletyn jest rozpowszechniany bezp∏atnie.

27 Materia∏y pokonferencyjne z konferencji „The Voice Of Users In Guidance”, 10-11 maja 2007, w Lublanie, w S∏owenii.

Od redakcji

Mamy przyjemnoÊç przedstawiç Paƒstwu kolejny numer biuletynu Programu Leonardo da Vinci. Jest to dla naszego zespo∏u numer wa˝ny – chcielibyÊmy nawiàzaç do d∏ugoletniej tradycji dzielenia si´ z beneficjentami i potencjalnymi uczestnikami Programu Leonardo da Vinci informacjami na temat programu w jego nowej fazie, przypadajàcej na lata 2007 - 2013. JednoczeÊnie jest to pierwszy numer przygotowany przez zespó∏ Programu Leonardo da Vinci po jego przeniesieniu do Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji, która od 1 stycznia 2007 roku pe∏ni rol´ Narodowej Agencji Programu Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie. StaliÊmy si´ tym samym cz´Êcià wi´kszej ca∏oÊci – Programu Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie (LLP – Lifelong Learning Programme), który

uczestników projektów i cieszymy si´, gdy okazuje si´,

powsta∏ z po∏àczenia poprzednich europejskich programów

˝e mo˝emy pomagaç grupom zagro˝onym ryzykiem

edukacyjnych Socrates

wykluczenia. Wierzymy, ˝e uda nam si´ pokazaç naszym

Od redakcji

beneficjentom ciekawe pomys∏y i zach´ciç ich do czerpania z doÊwiadczeƒ innych. Przy okazji spróbujemy dodaç odwagi mniej doÊwiadczonym instytucjom do zmierzenia si´ z rygorami formalnymi i finansowymi przy okazji sk∏adania

i Leonardo da Vinci. Program zyska∏ tym samym nowà

wniosków i rozliczania projektów, bo wiemy, ˝e wtedy

perspektyw´ – mamy szersze spojrzenie na procesy

instytucje niezwykle szybko si´ uczà. Projekty zakoƒczone

zachodzàce we wszystkich programach sektorowych,

sukcesem nie tylko poprawiajà wizerunek instytucji,

poczynajàc od edukacji przedszkolnej, ogólnej szkolnej,

motywujà pracowników do podnoszenia kwalifikacji, ale

szkolnictwo wy˝sze, kszta∏cenie zawodowe i ustawiczne po

te˝ nierzadko przyczyniajà si´ do powstawania

edukacj´ osób doros∏ych. Program Leonardo da Vinci nadal

„strategicznych partnerstw” z instytucjami zagranicznymi,

promuje dzia∏ania na rzecz podnoszenia jakoÊci systemów

u∏atwiajàcych dalszy rozwój. Dlatego chcielibyÊmy, aby

kszta∏cenia i szkolenia zawodowego, ale „zaglàdamy”

nasz biuletyn sta∏ si´ publikacjà zach´cajàcà wszystkie

równie˝ do innych programów edukacyjnych – Comeniusa,

zainteresowane osoby i instytucje do dialogu, tak abyÊmy

Erasmusa, Grundtviga, czerpiàc z ich doÊwiadczeƒ.

mogli na jego ∏amach dzieliç si´ z Paƒstwem informacjami,

Kszta∏cenie i szkolenie zawodowe to wa˝ny element

co dzieje si´ w obszarze kszta∏cenia i zawodowego w ca∏ej

z∏o˝onego procesu uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. Program

Europie. Proponujemy zatem, aby kolejne biuletyny

Leonardo da Vinci w ramach Programu Uczenie si´ przez

koncentrowa∏y si´ na wybranych zagadnieniach i stanowi∏y

ca∏e ˝ycie promuje mi´dzynarodowà wspó∏prac´ partnerskà

wydawnictwa „tematyczne”. Zapraszamy tym samym

po to, aby ciekawe rozwiàzania wypracowane w jednym

ekspertów z dziedzin, którym b´dziemy poÊwi´caç kolejne

kraju cz∏onkowskim Unii Europejskiej mog∏y byç pokazane

numery do przesy∏ania nam swoich opinii bàdê wyników

partnerom i decydentom w innych krajach. ChcielibyÊmy

badaƒ, a my z przyjemnoÊcià umieÊcimy je na naszych

zach´ciç naszych beneficjentów do nieustannego uczenia

∏amach. B´dziemy tak˝e wdzi´czni za sugestie dotyczàce

si´ od siebie nawzajem, do eksperymentowania, próbowania

tematów kolejnych numerów biuletynu, gdy˝ chcielibyÊmy

nowych rozwiàzaƒ. ˚eby zechcieli skorzystaç z szansy, jakà

pisaç przede wszystkim o rzeczach wa˝nych i aktualnych

daje nieskr´powana mobilnoÊç pracowników, ale i uczyli

dla naszych Czytelników.

si´ stawiaç czo∏a wyzwaniom, jakie z niej wynikajà dla

Obecny biuletyn poÊwi´camy problematyce poradnictwa

rodzimych pracodawców. Z satysfakcjà przyglàdamy si´

zawodowego. Przy tej okazji mo˝emy Paƒstwu zaprezen-

procesom zdobywania nowych kwalifikacji przez

towaç nowà form´ wspó∏pracy krajów uczestniczàcych F

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 1 /2008

Od redakcji

w programie Leonardo da Vinci w celu upowszechniania

doÊwiadczeƒ), projektów partnerskich, projektów

rezultatów projektów dotychczas zrealizowanych, tzw.

wspó∏pracy wielostronnej

monitoring tematyczny. Dzia∏ania w ramach monitoringu

– transferu innowacji, jak i dla dzia∏aƒ scentralizowanych –

tematycznego prowadzone sà jednoczeÊnie w ca∏ej

wielostronnych projektów rozwoju innowacji.

Europie. Z inicjatywy Komisji Europejskiej powsta∏o pi´ç

Liczymy, ˝e lektura za∏àczonych tekstów zainspiruje

grup tematycznych, zajmujàcych si´ nast´pujàcymi

Paƒstwa do aktywnego dzia∏ania na rzecz podnoszenia

zagadnieniami: doradztwo zawodowe, przedsi´biorczoÊç,

jakoÊci us∏ug w zakresie doradztwa zawodowego

przejrzystoÊç i uznawalnoÊç kwalifikacji, wykorzystanie TIK

i doskonalenia tego systemu oraz si´gania po przyk∏ady

w kszta∏ceniu i szkoleniu zawodowym oraz jakoÊç

„dobrych praktyk” do innych krajów. Program Leonardo

systemów i praktyk kszta∏cenia zawodowego, doskonalenie

oferuje ze swej strony mo˝liwoÊç dofinansowania

nauczycieli i szkoleniowców. Ka˝da grupa ma swojego

najciekawszych pomys∏ów z tego zakresu, jeÊli zostanà

lidera – Narodowà Agencj´ Programu LLP z wybranego

„prze∏o˝one” na j´zyk projektów.

kraju, zaÊ cz∏onkostwo pozosta∏ych krajów opiera si´ na deklaracji ch´ci pracy nad wybranym tematem, wa˝nym dla

W maju 2007 grupa TG1 monitoringu tematycznego

danego kraju. Polska aktywnie uczestniczy w pracach

Leonarda zorganizowa∏a w Lublanie mi´dzynarodowà

trzech grup monitoringu tematycznego (doradztwo zawo-

konferencj´ „The Voice of Users in Guidance”, poÊwi´conà

dowe, przedsi´biorczoÊç i wykorzystanie TIK) i w ka˝dej

nastawieniu poradnictwa zawodowego na u˝ytkownika.

z nich staramy si´ promowaç projekty z danego obszaru

Nast´pnie w ka˝dym z krajów partnerskich grupy TG1

zrealizowane przez polskich wnioskodawców. Praca

odby∏o si´ seminarium, na którym prezentowano wyniki

w grupie monitoringu tematycznego odbywa si´ przy

i rekomendacje konferencji w Lublanie; omawiano sytuacj´

udziale zaproszonych ekspertów, zaÊ wyniki badaƒ

i trendy w krajowym poradnictwie zawodowym i przed-

i rekomendacje wynikajàce z analiz projektów i wymiany

stawiano krajowe projekty Leonardo uwzgl´dniajàce opinie

doÊwiadczeƒ z grupami docelowymi przedstawiane sà na

i perspektyw´ u˝ytkownika w doradztwie zawodowym.

konferencjach mi´dzynarodowych, na które zapraszani sà

W Polsce takie seminarium odby∏o si´ 27 wrzeÊnia 2007

kluczowi beneficjenci, u˝ytkownicy, decydenci i eksperci.

w Warszawie. W niniejszym numerze biuletynu Programu

Chcemy w ten sposób zwi´kszyç wiedz´ o zrealizowanych

Leonardo znajdà Paƒstwo referaty ekspertów, którzy

projektach, popularyzowaç wypracowane rezultaty

wystàpili na tym seminarium, wÊród których byli równie˝

i zach´ciç potencjalnych odbiorców do szerszego ich

uczestnicy konferencji w Lublanie i realizatorzy projektów

wdra˝ania. Niniejszy numer biuletynu poÊwi´cony jest

Leonardo. Zamieszczamy tak˝e (w t∏umaczeniu) materia∏y

prezentacji wyników pracy grupy TG1 “VET and the labour

pokonferencyjne z Lublany.

market, guidance and other specific groups” (Kszta∏cenie zawodowe i rynek pracy, poradnictwo i inne grupy), której

Anna At∏as

przewodniczy Narodowa Agencja Leonardo da Vinci Islandii,

Zast´pca Dyrektora Programu

wspierana przez 11 innych NA: Austrii, Belgii (FR), Bu∏garii,

Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie

Finlandii, W´gier, Litwy, Norwegii, Polski, S∏owacji, S∏owenii i Hiszpanii. Postaramy si´ podzieliç z Paƒstwem wiedzà i przemyÊleniami na temat aktualnych tendencji w poradnictwie zawodowym w Polsce i w innych krajach Europy. Dzia∏ania w zakresie doskonalenia poradnictwa zawodowego wpisujà si´ bowiem w priorytety sformu∏owane przez Komisj´ Europejskà na lata 2008 – 2010, zarówno dla dzia∏aƒ zdecentralizowanych – projektów mobilnoÊciowych (sta˝e zagraniczne, wymiany

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Seminarium „Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym. Klient/u˝ytkownik w ca∏o˝yciowym poradnictwie zawodowym”. Refleksje po konferencji Programu Leonardo da Vinci w Lublanie pod tytu∏em „The Voice of Users in Guidance” Seminarium to zorganizowane zosta∏o 27 wrzeÊnia 2007 w Warszawie przez polskà Narodowà Agencj´ Programu Leonardo w ramach monitoringu tematycznego (grupa TG1). Celem tego seminarium by∏o zaprezentowanie wyników konferencji w Lublanie, a tak˝e przedstawienie stanu i kierunków rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce, na tle polityk i inicjatyw UE, oraz przyk∏adów projektów programu Leonardo, w których widoczne jest nastawienie na u˝ytkownika. Do celów publikacji w Biuletynie programu Leonardo, prelegenci opracowali treÊç swoich wystàpieƒ na seminarium w formie artyku∏ów, które tu Paƒstwu prezentujemy.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Paulina Bogdaƒska Ministerstwo Pracy i Polityki Spo∏ecznej

Stan i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego w resorcie pracy na tle polityk i inicjatyw Unii Europejskiej – Sieç Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego Poradnictwo zawodowe dla doros∏ych w resorcie pracy Poradnictwo zawodowe dla osób doros∏ych realizowane jest przez nast´pujàce instytucje rynku pracy: r instytucje publiczne, do których nale˝à publiczne s∏u˝by zatrudnienia czyli 339 powiatowych urz´dów pracy i 53 centra informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urz´dów pracy oraz Ochotnicze Hufce Pracy, r instytucje niepubliczne, do których nale˝à agencje poradnictwa zawodowego, r instytucje mogàce mieç zarówno jednà, jak i drugà form´, do których nale˝à Akademickie Biura Kariery oraz Gminne Centra Informacji. Poradnictwo zawodowe jest jednà z podstawowych us∏ug rynku pracy. Najwa˝niejszym aktem prawnym, który nale˝y tu przytoczyç jest Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 z póên. zm.). Jako podstawowe us∏ugi rynku pracy ustawa w art. 35 wymienia: poÊrednictwo pracy, us∏ugi Eures, poradnictwo zawodowe i informacj´ zawodowà, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy i organizacj´ szkoleƒ. Do zadaƒ Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej w obszarze poradnictwa zawodowego zalicza si´: tworzenie narz´dzi i metod na potrzeby poradnictwa zawodowego oraz zapewnianie jednolitoÊci stosowania prawa poprzez udzielanie wyjaÊnieƒ dotyczàcych stosowania prawa i ustalanie standardów realizacji us∏ug Êwiadczonych przez publiczne s∏u˝by zatrudnienia, w tym us∏ugi poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej. Dzia∏ania majàce na celu podniesienie poziomu us∏ug poradnictwa zawodowego to: stymulowanie rozwoju kadry publicznych s∏u˝b zatrudnienia, rozwój narz´dzi i metod poradnictwa zawodowego, tworzenie i upowszechnianie informacji zawodowej oraz doskonalenie procedur Êwiadczenia us∏ug poradnictwa zawodowego. Do najwa˝niejszych przepisów wykonawczych dotyczàcych poradnictwa zawodowego nale˝à: r rozporzàdzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2000 r. w sprawie zasad wynagradzania i wymagaƒ kwalifikacyjnych pracowników samorzàdowych zatrudnionych w jednost-

kach organizacyjnych jednostek samorzàdu terytorialnego (Dz.U. Nr 61, poz. 708 z póên. zm.). r rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 2 marca 2007 r. w sprawie standardów us∏ug rynku pracy (Dz.U. Nr 47, poz. 314). Termin wejÊcia w ˝ycie tego rozporzàdzenia to 31 marca 2007 r., a pe∏ne dostosowanie urz´dów pracy ma nastàpiç do dnia 30 czerwca 2008 r. Standardy us∏ug okreÊlajà: jak post´powaç muszà urz´dy pracy realizujàc podstawowe us∏ugi rynku pracy, jaka powinna byç kolejnoÊç dzia∏aƒ przez nie podejmowanych, jaki powinien byç zakres i kierunki przep∏ywu informacji pomi´dzy stanowiskami w urz´dzie pracy, odpowiedzialnymi za oferowanie poszczególnych us∏ug oraz w jakich terminach urzàd zobowiàzany jest do podj´cia okreÊlonych dzia∏aƒ na rzecz klientów. Standard poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej okreÊla nast´pujàcych pi´ç post´powaƒ: udzielanie porady indywidualnej bezrobotnemu lub poszukujàcemu pracy, udzielanie porady w formie grupowej bezrobotnemu lub poszukujàcemu pracy zwanej „poradà grupowà”, udzielanie informacji zawodowej bezrobotnemu lub poszukujàcemu pracy, udzielanie informacji zawodowej grupie bezrobotnych lub poszukujàcych pracy oraz udzielanie pracodawcom pomocy w doborze kandydatów do szkolenia. r rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 2 marca 2007 r. w sprawie szczegó∏owych warunków prowadzenia przez publiczne s∏u˝by zatrudnienia us∏ug rynku pracy (Dz. U. Nr 47, poz. 315). Termin wejÊcia w ˝ycie tego rozporzàdzenia to 17 wrzeÊnia 2007 r., a pe∏ne dostosowanie urz´dów pracy ma nastàpiç do dnia 30 czerwca 2008 r. Rozporzàdzenie okreÊla warunki decydujàce o tym, ˝e urz´dy pracy mogà Êwiadczyç podstawowe us∏ugi rynku pracy na odpowiednim poziomie jakoÊci. Do warunków tych nale˝à: formy pracy, dokumentacja prowadzonych dzia∏aƒ i zakres gromadzonych danych, wymagania co do liczby specjalistów zatrudnionych do realizacji poszczególnych us∏ug oraz wyposa˝enie techniczne niezb´dne do prawid∏owej realizacji us∏ugi.

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

r rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 25 wrzeÊnia 2006 r. w sprawie dodatku do wynagrodzenia dla pracowników publicznych s∏u˝b zatrudnienia (Dz. U. Nr 186, poz. 1373). r rozporzàdzenie Ministra Pracy i Polityki Spo∏ecznej z dnia 3 kwietnia 2006 r. w sprawie sta˝u adaptacyjnego i testu umiej´tnoÊci w toku post´powania o uznanie kwalifikacji do wykonywania zawodu poÊrednika pracy i doradcy zawodowego (Dz. U. Nr 60, poz. 425). r rozporzàdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 20 paêdziernika 2004 r. w sprawie trybu nadawania licencji zawodowych poÊrednika pracy i doradcy zawodowego (Dz. U. Nr 238, poz. 2393). Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracyw art. 91 okreÊla, i˝ pracownikami publicznych s∏u˝b zatrudnienia sà: poÊrednicy pracy, doradcy zawodowi, specjaliÊci do spraw rozwoju zawodowego, specjaliÊci do spraw programów, liderzy klubów pracy oraz doradcy Eures i asystenci Eures. Zadania w zakresie poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej realizujà: doradca zawodowy-sta˝ysta, doradca zawodowy, doradca zawodowy I stopnia i doradca zawodowy II stopnia. Zgodnie z art. 94 ust. 2 cytowanej ustawy doradcà zawodowym mo˝e zostaç osoba, która otrzyma∏a licencj´ zawodowà, je˝eli: posiada pe∏nà zdolnoÊç do czynnoÊci prawnych; nie by∏a karana; posiada wy˝sze wykszta∏cenie; wykonywa∏a zadania na stanowisku doradcy zawodowego sta˝ysty, w zakresie poradnictwa zawodowego, przez okres co najmniej 12 miesićy w publicznych s∏u˝bach zatrudnienia; posiada obywatelstwo polskie lub wyka˝e si´ znajomoÊcià j´zyka polskiego wystarczajàcà do wykonywania zadaƒ. r Doradcà zawodowym I stopnia mo˝e zostaç osoba, która posiada co najmniej 24-miesićzny sta˝ pracy na stanowisku doradcy zawodowego w publicznych s∏u˝bach zatrudnienia i ukoƒczone studia magisterskie lub posiada co najmniej 12-miesićzny sta˝ pracy na stanowisku doradcy zawodowego w publicznych s∏u˝bach zatrudnienia i ukoƒczone studia magisterskie z zakresu psychologii lub poradnictwa zawodowego. r Doradcà zawodowym II stopnia mo˝e zostaç osoba, która ukoƒczy∏a studia podyplomowe z zakresu poradnictwa zawodowego i posiada co najmniej 36-miesićzny sta˝ pracy na stanowisku doradcy zawodowego I stopnia. Wojewoda nadaje licencj´ zawodowà doradcy zawodowego okreÊlonego stopnia na wniosek zainteresowanej osoby w drodze decyzji administracyjnej. Stopnie licencji zawodowej doradcy zawodowego to: licencja zawodowa doradcy zawodowego, licencja zawodowa doradcy zawodowego I stopnia i licencja zawodowa doradcy zawodowego II stopnia.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Szerszy kontekst i dzia∏ania resortu pracy na rzecz rozwoju poradnictwa zawodowegow Polsce Do instytucji zwiàzanych z poradnictwem zawodowym zaliczyç mo˝na: administracj´ rzàdowà – oprócz Ministerstwa Pracy i Polityki Spo∏ecznej – Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy˝szego oraz Ministerstwo Obrony Narodowej; szko∏y wy˝sze i instytuty naukowo-badawcze; stowarzyszenia i organizacje zawodowe; administracj´ samorzàdowà wojewódzkà, powiatowà i gminnà oraz ogólnokrajowe sieci instytucji. Doradcy zawodowi pracujà w powiatowych i wojewódzkich urz´dach pracy, Mobilnych Centrach Informacji OHP, agencjach poradnictwa zawodowego, Szkolnych OÊrodkach Kariery, poradniach psychologicznopedagogicznych, Akademickich Biurach Karier, organizacjach i instytucjach pozarzàdowych, instytucjach wspierajàcych osoby niepe∏nosprawne i innych. Zainicjowane przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo∏ecznej w 2007 r. szerokie forum dialogu w obszarze poradnictwa zawodowego tworzà instytucje szczebla ministerialnego, Ochotnicze Hufce Pracy, jednostki organizacyjne publicznych s∏u˝b zatrudnienia, jednostki organizacyjne resortu edukacji (Krajowy OÊrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej), Akademickie Biura Kariery, organizacje pozarzàdowe i partnerzy spo∏eczni. Pierwsze spotkanie przedstawicieli wymienionych powy˝ej instytucji mia∏o miejsce w czerwcu 2007 r. Forum dialogu rozwijane jest w ramach realizacji projektu „Eurodoradztwo Polska” (Euroguidance Poland) w Programie „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”.

Nowa inicjatywa paƒstw UE – Sieç Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego (Lifelong Guidance Policy Network) Jednà z aktywnoÊci realizowanych w czasie ubieg∏orocznej fiƒskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej by∏o monitorowanie wdra˝ania Rezolucji Rady poÊwi´conej ca∏o˝yciowemu poradnictwu zawodowemu (2004). Rezolucja przyjmuje za priorytetowà potrzeb´ wzmocnienia instytucji tworzàcych i wdra˝ajàcych rozwiàzania polityczne, systemowe i prawne w obszarze poradnictwa zawodowego, zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Próbà budowania struktur s∏u˝àcych implementacji zapisów Rezolucji jest inicjatywa Komisji Europejskiej majàca na celu utworzenie Sieci Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego (Lifelong Guidance Policy Network). Idea stworzenia Sieci zosta∏a zaprezentowana na konferencji pt.: „Polityki i systemy poradnictwa zawodowego przez ca∏e ˝ycie. Tworzenie podstaw”, zorganizowanej przez Instytut Badaƒ Edukacyjnych Uniwersytetu w Jyväskylä (Finlandia) w listopadzie 2006 r. Wst´pna faza organizacji Sieci zaplanowana zosta∏a na lata 2007-2008. Wol´ uczestnictwa w aktywnoÊciach Sieci zadeklarowa∏y wszystkie paƒstwa cz∏onkowskie UE, F

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

w tym Polska. Do tej pory zorganizowane zosta∏y dwa robocze spotkania poÊwi´cone okreÊleniu zasad pracy Sieci. Pierwsze odby∏o si´ w dniu 9 marca 2007 r. w Brukseli, drugie w dniach 7-8 maja 2007 r. w Helsinkach. Zgodnie z przyj´tymi w trakcie wspomnianych spotkaƒ ustaleniami ka˝dy kraj cz∏onkowski Sieci deleguje krajowych reprezentantów, desygnowanych przez ministerstwa odpowiedzialne za kreowanie polityki w obszarze poradnictwa zawodowego. Polsk´ reprezentuje w Sieci przedstawiciel MPiPS. Struktura Sieci przedstawia si´ nast´pujàco:

3 Wzmacnianie struktur reprezentacyjnych na poziomie krajowym Sieç planuje wspieraç Krajowe Fora Poradnictwa Zawodowego i inne krajowe instytucje oraz partnerów. W krajach partnerskich, w których takie podmioty jeszcze nie istniejà, Sieç stawia sobie za zadanie ich jak najszybsze utworzenie. 4 Synergia pomi´dzy projektami UE z obszaru ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego Sieç planuje ∏àczyç swe aktywnoÊci z zadaniami realizowanymi w ramach innych, wspólnotowych

OECO V

ICC DPP V

Ministerstwa inne instytucje centralne

Praktycy Poradnictwa Zawodowego

Projekty LLP

Instytucje badawce

Grupa Ekspertów KE ds. Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego

Fedora & IAEVG Publiczne S∏u˝by Zatrudnienia

Sieç EUROGUIDANCE

W planie pracy Sieci na lata 2007-2008 przewidziane jest uczestnictwo krajów partnerskichw pracach grup roboczych poÊwi´conych nast´pujàcym siedmiu zagadnieniom:

1 Zarzàdzanie Siecià i przywództwo Zadanie to polega na koordynowaniu aktywnoÊci Sieci i monitorowaniu wspó∏pracyz Komisjà Europejskà, CEDEFOP oraz innymi instytucjami i sieciami. Realizacj´ zadaƒ Sieci nadzorowaç b´dzie Komitet Sterujàcy, z∏o˝ony z przedstawicieli 7 paƒstw (Finlandii, Austrii, Danii, Portugalii, S∏owenii, Francji i Irlandii). 2 Wspieranie rozwoju polityki i jej wdra˝ania na poziomie krajowym Sieç planuje zorganizowaç spotkania dla przedstawicieli instytucji publicznych, praktyków i innych zainteresowanych, poÊwi´cone zagadnieniom mi´dzysektorowego poradnictwa zawodowego i dostarczania us∏ug. Drugim zadaniem w tym obszarze dzia∏aƒ b´dzie wspieranie polityki poradnictwa zawodowego na poziomie UE, g∏ównie poprzez zaanga˝owanie si´ w przygotowanie kolejnej europejskiej konferencji poÊwi´conej poradnictwu zawodowemu w 2008 r.

projektów z obszaru ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego. 5 Wsparcie rezultatów skoncentrowanych na praktyce i rozwoju polityki Sieç planuje zlecenie przeprowadzenia badania nt. us∏ug ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego. Wykorzystane zostanà rezultaty analiz opracowywanych na zlecenie CEDEFOP i efekty pracy Grupy Ekspertów Komisji Europejskiej ds. ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego. 6 Monitoring i ewaluacja Sieç zamierza monitorowaç efektywnoÊç realizowanych zadaƒ i ewaluowaç proces zarzàdzania aktywnoÊciami. Ewaluacja b´dzie mia∏a charakter zewn´trzny (Komisja Europejska) i wewn´trzny (partnerzy Sieci). 7 Upowszechnianie Sieç planuje upowszechnianie rezultatów podejmowanych dzia∏aƒ w krajach cz∏onkowskich. Przewidywane aktywnoÊci to m.in. przygotowanie strony internetowej, organizacja seminariów i konferencji oraz publikacja artyku∏ów w prasie. Zadania Sieci finansowane b´dà w ramach Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”. C

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Romuald Ponczek

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

G∏ówny wizytator Ministerstwo Edukacji Narodowej

Stan i kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego dla m∏odzie˝y na tle polityk i inicjatyw w UE Aktualny stan poradnictwa zawodowego dla m∏odzie˝y Podstawowe uregulowania prawne: t Ustawa z dnia 7 wrzeÊnia 1991 r. o systemie oÊwiaty (Dz.U. z 1996 r. Nr 67 poz. 329 z póên. zm..) w Art. 1, pkt 14 zobowiàzuje system oÊwiaty do zapewnienia przygotowywania uczniów do wyboru zawodu i kierunku kszta∏cenia, t Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 z póên. zm.) w Art. 42 ust. 7 pkt 3 okreÊla zasad´ ustalania pensum doradcy zawodowego w szko∏ach i placówkach. Zgodnie z nià organ prowadzàcy szko∏´ lub placówk´, po zasi´gni´ciu opinii organu sprawujàcego nadzór pedagogiczny (kuratora oÊwiaty), okreÊla tygodniowy obowiàzkowy wymiar godzin zaj´ç doradców zawodowych prowadzàcych zaj´cia zwiàzane z wyborem kierunku kszta∏cenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych. Stworzono podstawy prawne do zatrudniania doradców zawodowych w: t poradniach psychologiczno-pedagogicznych (rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegó∏owych zasad dzia∏ania publicznych poradni psychologicznopedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych, Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46: § 6 ust. 2 „Poradnia zatrudnia pracowników pedagogicznych: psychologów, pedagogów, logopedów, socjologów, doradców zawodowych i rehabilitantów”.) t szko∏ach (rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko∏ach i placówkach, Dz.U. Nr 11, poz. 114: § 15 ust. 2. „W szkole i placówce mo˝e byç zatrudniony równie˝ doradca zawodowy.”) t Centrach Kszta∏cenia Ustawicznego i Centrach Kszta∏cenia Praktycznego (rozporzàdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 13 czerwca 2003 r. w sprawie rodzajów, organizacji oraz sposobu dzia∏ania publicznych placówek kszta∏cenia ustawicznego i publicznych placówek kszta∏cenia praktycznego, w tym

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

publicznych oÊrodków dokszta∏cania i doskonalenia zawodowego, Dz.U. Nr 132, poz. 1225: § 17.3. Centrum kszta∏cenia ustawicznego i centrum kszta∏cenia praktycznego mo˝e ponadto zatrudniaç doradców zawodowych, prowadzàcych poradnictwo w zakresie kszta∏cenia i dokszta∏cania osób doros∏ych, oraz innych specjalistów, stosownie do potrzeb. Struktura systemu. Instytucje Êwiadczàce pomoc w zakresie poradnictwa zawodowego Struktur´ systemu stanowià: r Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne, r Szko∏y, r Placówki: Centra Kszta∏cenia Ustawicznego oraz Centra Kszta∏cenia Praktycznego, r Krajowy OÊrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (KOWEZiU) – publiczna placówka doskonalenia nauczycieli o zasi´gu ogólnokrajowym. W 2005 r. MENiS wyasygnowa∏o Êrodki na granty dla ponad 3450 nauczycieli gimnazjów i szkó∏ ponadgimnazjalnych, którzy podj´li w 2005 r. studia podyplomowe w zakresie doradztwa zawodowego w paƒstwowych lub niepaƒstwowych szko∏ach wy˝szych oraz dla 1000 nauczycieli w roku 2007. W 2007 r. w resorcie edukacji podj´to nast´pujàce dzia∏ania: 1 W cz´Êci oÊwiatowej subwencji ogólnej na rok 2007 uwzgl´dniono wzrost – w stosunku do roku bazowego (2006) – nak∏adów na finansowanie wydatków bie˝àcych szkó∏ i placówek oÊwiatowych finansowanych (dotowanych) z bud˝etów JST z tytu∏u m. in. skutków utworzenia 510 etatów dla doradców zawodowych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. W tej sytuacji dyrektor poradni mo˝e wystosowaç pismo do organu prowadzàcego z proÊbà o przyznanie Êrodków na zatrudnienie doradcy zawodowego. 2 Zanotowano po raz pierwszy zjawisko zwi´kszenia zatrudnienia doradców zawodowych w szko∏ach ró˝nych typów: wg. danych z bazy SIO na dzieƒ 15 wrzeÊnia 2005 i 2006 liczba etatów wynosi∏a w roku 2005 – 164 (229 osób), zaÊ w roku 2006 – 251, wzrost o 36,5% (339 osób). Nie sà to liczby imponujàce, F

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

jeÊli zwa˝ymy, ˝e na 7031 gimnazjów zaledwie w 1,11% gimnazjów zatrudnia si´ doradc´ zawodowego. W ramach Priorytetu III Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki w latach 2007-2013 planuje si´: r opracowanie narz´dzi diagnostycznych i materia∏ów metodycznych wspomagajàcych proces rozpoznawania predyspozycji i zainteresowaƒ zawodowych uczniów, w tym w formie on-line w ramach portalu edukacyjnego Scholaris (Ploteus II), r opracowanie koncepcji i wydanie specjalistycznego biuletynu dla uczniów i doradców zawodowych. Wsparcie poradnictwa zawodowego przewidziano równie˝ w Rzàdowej Strategii Rozwoju Edukacji na Obszarach Wiejskich na lata 2007-2013. Celem Strategii Rozwoju Edukacji na Obszarach Wiejskich jest eliminowanie barier w dost´pie ludnoÊci wiejskiej do pe∏nej oferty edukacyjnej, kulturalnej, informacyjnej i sportowej, co w przysz∏oÊci powinno zmniejszyç ró˝nice mi´dzy miastem a wsià, oraz ukszta∏towanie spo∏eczeƒstwa otwartego na nieustanny rozwój i podnoszenie kwalifikacji. Strategia Rozwoju Edukacji na Obszarach Wiejskich na lata 2007-2013 zosta∏a przygotowana przy wspó∏pracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi i stanowi realizacj´ zadania z Programu „Solidarne Paƒstwo” zapisanego jako przygotowanie za∏o˝eƒ do narodowego programu edukacji mieszkaƒców wsi. W znaczàcym stopniu wykorzystane zostanà Êrodki z funduszy strukturalnych UE, szczególnie z Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki i jego Priorytetu IX – Aktywizacja obszarów wiejskich. W ramach tego Priorytetu wspierane b´dà lokalne inicjatywy oraz pakty na rzecz przeciwdzia∏ania marginalizacji obszarów wiejskich poprzez zatrudnienie, integracj´ spo∏ecznà i edukacj´. Zgodnie ze wst´pnym projektem Programu Operacyjnego Kapita∏ Ludzki, alokacja Priorytetu IX w 2007 r. wyniesie 6.695.282 EUR. W przygotowanych wnioskach o dofinansowanie zostanà szczegó∏owo okreÊlone Êrodki finansowe niezb´dne dla realizacji zadaƒ wynikajàcych ze Strategii. WprowadziliÊmy do Narodowego Planu Rozwoju 20072013 i wynikajàcej z niego Strategii Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013 zadania, których celem jest zapewnienie dzieciom i m∏odzie˝y dost´pu do doradztwa i poradnictwa edukacyjno-zawodowego.

Kierunki rozwoju poradnictwa zawodowego dla m∏odzie˝y Bioràc pod uwag´ kluczowe dokumenty Rady EU i Komisji Europejskiej na temat edukacji i kszta∏cenia oraz zawarte z nich wytyczne i zalecenia wprowadzono do Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013 i wynikajàcej z niego Strategii Rozwoju Edukacji na lata 2007-2013 zadania, których celem jest zapewnienie dzieciom i m∏odzie˝y dost´pu do doradztwa i poradnictwa edukacyjno-zawodowego poprzez: r zapewnienie wszystkim uczniom dost´pu do darmowego poradnictwa wychowawczo-zawodowego, r rozbudowanie w szkolnictwie ogólnokszta∏càcym wszystkich szczebli systemu doradztwa i poradnictwa, r rozbudowanie funkcji doradczych poradni psychologiczno-pedagogicznych, r skorelowanie poradnictwa i doradztwa funkcjonujàcego w systemie edukacji z poradnictwem zawodowym prowadzonym przez instytucje rynku pracy, r budow´ sieci informacji m∏odzie˝owej, która u∏atwi m∏odym ludziom podejmowanie decyzji dotyczàcych wyboru ich Êcie˝ki zawodowej. W zwiàzku z powy˝szym polityka resortu edukacji w najbli˝szym okresie koncentrowaç si´ b´dzie na trzech priorytetowych obszarach: 1 tworzenie systemu doradztwa edukacyjno-zawodowego obejmujàcego szko∏y, placówki i poradnie psychologiczno-pedagogiczne, 2 przygotowanie nauczycieli do pe∏nienia roli doradcy zawodowego w szkole i placówce oraz doskonalenie zawodowe doradców zawodowych pracujàcych ju˝ w systemie, 3 opracowanie materia∏ów metodyczno-dydaktycznych dla uczniów i nauczycieli w zakresie planowania kariery zawodowej uczniów.C

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Stanis∏aw Drza˝d˝ewski

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Radca generalny Departament Kszta∏cenia Zawodowego i Ustawicznego Ministerstwo Edukacji Narodowej

Co spowalnia reorientacj´ poradnictwa zawodowego na u˝ytkownika? Prze∏omowy dla reorientacji poradnictwa zawodowego rok 2004 Wi´kszoÊç podstawowych dla reorientacji poradnictwa zawodowego dokumentów Unii Europejskiej i OECD powsta∏o oko∏o roku 2004. Dotyczy to przede wszystkim nast´pujàcych dokumentów: r Rezolucja Rady w sprawie poradnictwa przez ca∏e ˝ycie w Europie, Rada UE 2004, r Reformowanie poradnictwa i doradztwa w Europie, Komisja Europejska 2004, r Poradnictwo kariery: podr´cznik dla twórców polityki, OECD, Komisja Europejska 2004, r Doskonalenie polityki i systemów poradnictwa przez ca∏e ˝ycie, Cedofop 2005. Wp∏yw na takie wzmo˝enie aktywnoÊci na poziomie mi´dzynarodowym mia∏o przyj´cie strategii uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie (lifelong learning - LLL) przez Uni´ Europejskà, jako cz´Êci strategii lizboƒskiej w latach 2000-2001 oraz skoordynowanie przez Uni´ Europejskà, OECD i Bank Âwiatowy krajowych przeglàdów poradnictwa zawodowego w latach 2001-2003.

Modernizacja i upowszechnienie poradnictwa zawodowego Efektem promowania nowej polityki edukacyjnej, czyli polityki LLL oraz przeprowadzenia wymienionych przeglàdów, by∏o przyj´cie priorytetów dotyczàcych modernizacji i upowszechnienia poradnictwa zawodowego. Wi´kszoÊç dokumentów, które potwierdza∏y potrzeb´ nowego podejÊcia do rozwoju poradnictwa zawodowego, ukaza∏o si´ w roku 2004. Za priorytety wa˝ne dla krajów UE i OECD uznano wówczas: r zapewnienie wszystkim obywatelom dost´pu do odpowiedniej jakoÊci us∏ug poradnictwa przez ca∏e ˝ycie, r rozwijanie umiej´tnoÊci uczenia si´ przez ca∏okszta∏t sytuacji ˝yciowych i przez ca∏e ˝ycie oraz umiej´tnoÊci kierowania w∏asnà karierà, r rozwijanie mechanizmów zapewniania jakoÊci poradnictwa uwzgl´dniajàcych perspektyw´ u˝ytkownika, r rozwijanie sieci wspó∏pracy pokonujàcej bariery sektorowe i terytorialne, r rozwijanie spójnej polityki poradnictwa anga˝ujàcej ró˝ne poziomy i dzia∏y administracji, ró˝ne sektory gospodarki, partnerów spo∏ecznych, praktyków i u˝ytkowników, r rozwijanie europejskiej sieci wspó∏pracy w poradnictwie, r wprowadzenie regularnego monitorowania post´pu na ró˝nych poziomach polityki poradnictwa, w tym na poziomie europejskim.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Przeniesienie uwagi z dostawcy us∏ug na u˝ytkownika w za∏o˝eniach poradnictwa przez ca∏e ˝ycie (LLG) Reorientacja poradnictwa zawodowego polegajàca na przeniesieniu uwagi z dostawcy na u˝ytkownika jest po∏àczona ze skupieniem uwagi na osobie uczàcej si´, a nie na instytucji edukacyjnej (kszta∏càcej lub szkolàcej), w za∏o˝eniach strategii LLL. Zgodnie z definicjà LLL przyj´tà w rezolucji Rady Unii Europejskiej z dnia 27 czerwca 2002 r. w sprawie uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie o równoÊci szans i jakoÊci uczenia si´ nie decydujà cechy instytucji edukacyjnych, ale konkretne doÊwiadczenie osób – ich dost´p do uczenia si´ w ró˝nych formach (uczenia si´ formalnego, pozaformalnego i nieformalnego) oraz osiàgni´ty poziom kompetencji i kwalifikacji. Centralna pozycja osoby uczàcej si´ w strategii LLL odpowiada zatem centralnej pozycji u˝ytkownika w za∏o˝eniach reformowanego poradnictwa zawodowego (poradnictwa przez ca∏e ˝ycie – lifelong guidance, w skrócie LLG). Skupienie uwagi na u˝ytkowniku przyczynia si´ do istotnej zmiany orientacji poradnictwa zawodowego w wielu zakresach. Do cech nowego poradnictwa nale˝y zainteresowanie: r osobà na wielu etapach ˝ycia – nie tylko pod koniec kszta∏cenia inicjalnego (Êredniego i wy˝szego), czyli w okresie poprzedzajàcym bezpoÊrednio wejÊcie na rynek pracy, r ca∏kowità sytuacjà ˝yciowà osoby – nie tylko zainteresowaniami zawodowymi, r osobà w wielu sytuacjach ˝yciowych i w wielu miejscach – nie tylko w trakcie szukania pracy oraz w specjalistycznych instytucjach, r rozwijaniem umiej´tnoÊci samodzielnego kierowania karierà, r wychodzeniem poza grupy ryzyka oraz w∏àczaniem osób z grup ryzyka w powszechne mechanizmy i metody poradnictwa, r rozwijanie us∏ug multidyscyplinarnych i sieci wspó∏pracy ró˝nych podmiotów pracujàcych z u˝ytkownikiem, r zaanga˝owaniem u˝ytkownika w prowadzenie i ocen´ us∏ug poradnictwa. Probierzem jakoÊci poradnictwa sà nie tylko mechanizmy akredytacyjne, jako tradycyjnie zorientowane na ewaluacj´ cech instytucji edukacyjnych (kszta∏càcych lub szkolàcych). Istotnym probierzem sà mechanizmy oparte na perspektywie u˝ytkownika – zorientowane na jego opinie, postawy, zachowania, a przede wszystkim na poziom jego umiej´tnoÊci.F

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

W zwiàzku z tym ocena jakoÊci us∏ug poradnictwa zawodowego zorientowana na perspektyw´ u˝ytkownika uwzgl´dnia: r opinie u˝ytkowników wyra˝ane w sposób systematyczny (zbieranie opinii u˝ytkowników nie powinno byç incydentalne), r wzrost poziomu umiej´tnoÊci u˝ytkowników w uczeniu si´ uczenia i kierowaniu w∏asnà karierà, r stopieƒ aktywnoÊci u˝ytkowników w tworzeniu procesu i oceny poradnictwa zawodowego.

Za∏o˝enia reorientacji poradnictwa zawodowego dla dzieci i m∏odzie˝y Zmiana podejÊcia do ca∏oÊci zagadnieƒ poradnictwa zawodowego mia∏a te˝ wp∏yw na wyraêniejsze zdefiniowanie reorientacji poradnictwa zawodowego dla dzieci i m∏odzie˝y. Poradnictwo takie powinno stanowiç trwa∏y element organizacyjny szko∏y oraz trwale powinno byç powiàzane z systemem poradnictwa poza szko∏à (poradnictwem oÊwiatowym i poradnictwem dzia∏ajàcym poza oÊwiatà). Spójna strategia poradnictwa, jako trwa∏ego elementu organizacji szko∏y, powinna wp∏ywaç na wiele elementów tworzàcych szko∏y, w tym na: r program kszta∏cenia ró˝nych przedmiotów (elementy poradnictwa zawodowego powinny pojawiaç si´ w wielu przedmiotach), r programy wyspecjalizowane, r dzia∏ania wychowawcze, r orientacj´ szkolnà oraz doradztwo i poradnictwo zawodowe, r wspó∏prac´ z innymi formami poradnictwa i innymi instytucjami, r zaj´cia praktyczne poza szko∏à uj´te w cykl kszta∏cenia. Tak uj´ty system poradnictwa w szkole powinien tworzyç proces mo˝liwie wczeÊnie zaczynany i ciàg∏y. Powinien to byç te˝ proces multidyscyplinarny i wielozakresowy, w tym zorientowany na: r rozpoznawanie potencja∏u uczniów – ich zdolnoÊci, zainteresowaƒ, zakresu wiedzy pozaprogramowej, r dostosowania tego potencja∏u do obecnych i przysz∏ych mo˝liwoÊci zatrudnienia, r przewodnictwo w êród∏ach orientacji szkolnej i zawodowej, r praktyczny kontakt z rynkiem pracy i ˝yciem spo∏ecznym przed ukoƒczeniem kszta∏cenia, r samodzielne rozpoznawania dynamiki w∏asnego potencja∏u i dynamiki mo˝liwoÊci zatrudniania, r kszta∏towanie postaw i umiej´tnoÊci uczenia si´ uczenia, r interaktywne metody rozwoju jakoÊci poradnictwa w szkole.

W jakim stopniu powy˝sze za∏o˝enia sà realizowane? Po kilku latach od przyj´cia opisanych wy˝ej prze∏omowych deklaracji widaç, ˝e wiele zostaje jeszcze do zrobienia. Na poziomie Unii Europejskiej wyrazem tej oceny jest

tworzenie Europejskiej Sieci Wspó∏pracy na Rzecz Poradnictwa przez Ca∏e ˚ycie (European Policy Network on Lifelong Guidance). Do g∏ównych zadaƒ tej Sieci b´dzie dalszy rozwój mi´dzynarodowych ustaleƒ dotyczàcych przysz∏ego kszta∏tu poradnictwa zawodowego, a przede wszystkim zaktywizowanie paƒstwa cz∏onkowskich UE do wdra˝ania deklaracji z roku 2004. Komisja Europejska podkreÊla, ˝e Sieç powinna skupiç wszystkich najwa˝niejszych organizatorów poradnictwa – przedstawicieli rzàdów, partnerów spo∏ecznych i ekspertów. W odniesieniu do Polski wystarczy zauwa˝yç, ˝e nawet na poziomie deklaracji nie powsta∏ dotychczas dokument spójnie i wielostronnie programujàcy rozwój poradnictwa zawodowego w Polsce (chodzi o krajowy, ponadresortowy i uzgodniony z partnerami spo∏ecznymi odpowiednik ustaleƒ na poziomie UE). Wiele danych Êwiadczy ponadto o tym, ˝e faktyczny stan poradnictwa zawodowego w Polsce, zw∏aszcza na poziomie lokalnym, nie odbiega od stanu odnotowanego w okresie intensywnych przeglàdów mi´dzynarodowych z poczàtku dekady. Wystarczy tu przytoczyç np. dane o upowszechnieniu stanowiska doradcy zawodowego w systemie oÊwiaty. Wed∏ug sprawozdania Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, przygotowanego na podstawie danych Systemy Informacji OÊwiatowej z wrzeÊnia 2006 r., w szko∏ach systemu oÊwiaty zatrudnionych by∏o jedynie 339 doradców zawodowych na 250,7 etatach – najwi´cej w gimnazjach (73 osoby na 77,8 etatach) i zespo∏ach szkó∏ (234 osoby na 94,5 etatach). Wskaênik zatrudnienia doradcy zawodowego w szko∏ach podstawowych wyniós∏ – 0,01 specjalisty na szko∏´, w gimnazjum – 1,11, w liceum – 1,46, w technikum – 0,56, w zasadniczej szkole zawodowej – 0,54.

Co przeszkadza i opóênia realizowanie za∏o˝eƒ dotyczàcych reorientacji poradnictwa zawodowego? Czy wa˝ne przeszkody nie dotyczà ju˝ samych za∏o˝eƒ? Jednà z istotnych przyczyn opóênienia we wdra˝aniu deklaracji z roku 2004 mo˝na szukaç w samych za∏o˝eniach, tj. w dokumentach programowych dotyczàcych lifelong guidance (LLG) i lifelong learning (LLL). Reorientacja poradnictwa zawodowego jest ÊciÊle zwiàzana ze strategià LLL. Tymczasem do czasu prze∏omowego dla poradnictwa zawodowego roku 2004 strategia LLL prezentowana by∏a doÊç jednostronnie. Uwaga skupia∏a si´ g∏ównie na procesie uczenia si´ osób, który zachodzi przez ca∏e ˝ycie (lifelong) i w wielu przejawach ˝ycia (lifewide). Dopiero od okresu 2004-2005 dyskusja nad ideà Europejskich Ram Kwalifikacji (European Qualifications Framework – EQF) pokaza∏a, ˝e istotnym elementem LLL jest nie tylko proces (sta∏e uczenie si´ „od ko∏yski a˝ po grób”), ale równie˝ jego efekt – uzyskany poziom kompetencji i kwalifikacji

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

osób (w EQF przyj´to struktur´ opartà na oÊmiu poziomach kompetencji i kwalifikacji). W debacie nad strukturà kwalifikacji i kompetencji w roku 2006 Parlament Europejski zarzuci∏ pierwotnej wersji EQF zbyt akademicki charakter, niedostosowanie do wymogów i realiów rynku pracy oraz pomniejszanie znaczenia doÊwiadczenia zawodowego jako równoprawnego (obok kszta∏cenia i szkolenia) êród∏a kompetencji i kwalifikacji. Debata ta uwidoczni∏a, ˝e definiowanie uczenia si´ – podstawowego poj´cia dla koncepcji i strategii LLL, jeszcze si´ nie zakoƒczy∏o. Od∏o˝ona debata nad kompetencjami i kwalifikacjami, która nie odby∏a si´ na poczàtku przyjmowania za∏o˝eƒ LLL w Unii Europejskiej, pokaza∏a jak silne sà nawyki do traktowania uczenia si´, jako zorientowanego na instytucj´ i nauczyciela (teacher-oriented learning) w odró˝nieniu od zorientowanego na osob´ uczàcà si´ (learner-centred learning). Przejawem tej trudnoÊci jest tak˝e to, ˝e niewielu krajom uda∏o si´ przyjàç spójne i kompleksowe strategie LLL, ujmujàce uczenie w jego wszystkich przejawach, w zak∏adanym terminie, tj. do koƒca 2006 r. W Polsce tak˝e nie zakoƒczono jeszcze prac nad krajowà strategià LLL. Ma to tak˝e wp∏yw na koncepcj´ reorientacji poradnictwa zawodowego. Krajowa strategia LLL powinna daç podstaw´ do ponadsektorowego podejÊcia do rozwoju tego poradnictwa oraz do stosowania metod poprawy jakoÊci poradnictwa bazujàcych na orientacji na u˝ytkownika. W samej sferze prac nad za∏o˝eniami (strategiami i programami administracji publicznej w zakresie rozwoju uczenia si´ oraz rozwoju poradnictwa edukacyjno-zawodowego, jako wspierajàcego uczenie si´), nie wspominajàc ju˝ sfery ograniczeƒ finansowych (np. braku Êrodków na zatrudnianie doradców zawodowych), istniejà wa˝ne przeszkody opóêniajàce rozwój form uczenia si´ oraz reorientacje poradnictwa zawodowego. Trudne do wprowadzenia i przyj´cia sà za∏o˝enia dotyczàce: 1 rzeczywistej orientacji na osob´ uczàcà si´ – zamiast tego nadal dominuje orientacja na kszta∏cenie jako dzia∏alnoÊç instytucjonalnà, na instytucj´ kszta∏càcà lub szkolàcà, 2 rzeczywistego poziomu kompetencji – nadal wa˝niejsza jest perspektywa proces kszta∏cenia lub szkolenia (widaç to zw∏aszcza w ograniczeniu metod rozwoju strze˝enia jakoÊci edukacji do metod akredytacyjnych), 3 kwalifikacji jako podstawy powodzenia zawodowego – nadal g∏ównà jednostkà klasyfikujàcà kwalifikacje niezb´dne na rynku pracy jest zawód.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Ad 1 Czy uczenie si´ mo˝na sprowadziç do problematyki kszta∏cenia? Czy orientacja na kszta∏cenie da si´ pogodziç z orientacjà na u˝ytkownika w poradnictwie zawodowym? W UE, dopiero kilka lat po sformu∏owaniu strategii LLL, nast´puje przechodzenie od poj´cia adult education (edukacja doros∏ych) do adult learning (uczenie si´ doros∏ych). Podobna ewolucja nast´puje w pracach OECD (jej wyrazem jest m.in. raport Promoting Adult Learning z roku 2005, nieprawid∏owo u nas przet∏umaczony na Promowanie kszta∏cenia ustawicznego). W Polsce, nawet ostatnie dokonania UE i OECD na rzecz zmiany tego podejÊcia nadal odbieramy jako dokonania w zakresie kszta∏cenia (kszta∏cenia doros∏ych, kszta∏cenia ustawicznego). Jednak z up∏ywem czasu widaç, ˝e nie mo˝na rozwinàç spójnych deklaracji dotyczàcych rozwoju poradnictwa zorientowanego na u˝ytkownika, jeÊli myÊlenie o procesie uczenia si´ zorientowane jest nadal na instytucj´, a nie na osob´ uczàcà si´. Ad 2 Czy kompetencje nabywamy jedynie w szkole i na kursach? Dominacja kszta∏cenia i szkolenia formalnego w Polsce powoduje, ˝e trudno sobie wyobraziç efekt uczenia si´, jakim sà kompetencje, jako efekt uzyskany bez nauczyciela lub osoby szkolàcej oraz bez kontekstu szko∏y lub instytucji organizujàcej kursy. Przywiàzanie do takiego za∏o˝enia jest tak silne, ˝e mimo znaczàcych zobowiàzaƒ zewn´trznych i wewn´trznych w sprawie tzw. procesu walidacji, w Polsce nie podj´to dotychczas prac nad systemem rozpoznawania, nazywania, oceniania i uznawania wartoÊci efektów uczenia innego ni˝ formalne, czyli uczenia si´ non-formal (nie ma nawet dla niego w∏aÊciwej nazwy) i informal (oficjalnie uznawane dotychczas jako przypadkowe, incydentalne). Z up∏ywem czasu widaç jednak, ˝e nie mo˝na rozwijaç konsekwentnie nowego poradnictwa zawodowego bez doÊwiadczenia w rozpoznawaniu pe∏nego spektrum kompetencji osób – szczególnie dotyczy to osób z grup ryzyka, z niskim poziomem wykszta∏cenia i niskimi kwalifikacjami. Ad 3 Czy kwalifikacje to w istocie kwalifikacje zawodowe? DoÊç powszechnie kwalifikacje kojarzone sà z kwalifikacjami zawodowymi. Zawód jako g∏ówna jednostka klasyfikacyjna w systemie kwalifikacji mo˝e ograniczaç mobilnoÊç osób uczàcych si´, nabywajàcych kompetencji, zdobywajàcych kwalifikacje, poszukujàcych pracy i pracujàcych. W nowym podejÊciu zasadniczà jednostkà klasyfikacyjnà w systemie kwalifikacji jest po prostu kwalifikacja; zawód mo˝e byç definiowany przez wiele kwalifikacji. Trudno jest rozwijaç poradnictwo zawodowe w Êwiecie mobilnych osób uczàcych si´ i pracujàcych bazujàc na tradycyjnym podejÊciu do zawodu. C

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Czes∏aw Noworol Koordynator projektu European Guidance Forum Prezes Narodowego Forum Doradztwa Kariery Ekspert Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Uniwersytet Jagielloƒski

Polityka Komisji Europejskiej w zakresie tworzenia Narodowych Forów Ca∏o˝yciowego Doradztwa Kariery Kluczowy wk∏ad, jaki doradztwo kariery ca∏o˝yciowej mo˝e wnieÊç

do osiàgni´cia czterech celów polityki spo∏ecznej - uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie, osiàgni´cia jednoÊci spo∏ecznej, efektywnoÊci rynku pracy i rozwoju gospodarczego - jest doceniany coraz bardziej i w coraz wi´kszym stopniu. r

Ronald G. Sultana (2004, str.5)

Us∏ugi poradnictwa dla przedsi´biorstw i poradnictwo dla pracodawców powinny zostaç zintensyfikowane poprzez dzia∏ania doradcze w zakresie zarzàdzania kadrami, treningów i szkoleƒ pracowników oraz zlecania zadaƒ na zewnàtrz. Poradnictwo zawodowe powinno tak˝e kszta∏towaç ducha przedsi´biorczoÊci, zw∏aszcza u m∏odzie˝y i u pracobiorców.

Ca∏o˝yciowe doradztwo kariery

1 OECD - Organisation for Economic Co-operation and Development 2 European Centre for the Development of Vocational Training

Koniunktura europejskiego rynku pracy wyznaczana przez zmiany gospodarcze i spo∏eczne zachodzàce w krajach Unii Europejskiej, powstawanie wspólnego europejskiego obszaru edukacyjnego i rynku zatrudnienia i rosnàca mobilnoÊç edukacyjna i zawodowa Europejczyków tworzà nowe wyzwania dla europejskich doradców zawodowych i spowodowa∏y ewolucj´ ich dzia∏alnoÊci, którà okreÊla si´ jako eurodoradztwo zawodowe lub doradztwo kariery ca∏o˝yciowej (Rezolucja Rady UE w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego, 2004). W memorandum Komisji Europejskiej na temat uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie (2000) wymieniono 6 przyczyn, stanowiàcych o koniecznoÊci tworzenia wysokokwalifikowanego poradnictwa zawodowego: r W dobie, kiedy Internet sta∏ si´ Êrodkiem przekazywania informacji, wzrasta rola i znaczenie poradnictwa zawodowego, które trzeba zdecydowanie odró˝niaç od jego narz´dzi, jakimi sà podawanie informacji czy poÊrednictwo pracy. (…) r W publicznych urz´dach pracy s∏u˝by poradnictwa zawodowego dla m∏odzie˝y i doros∏ych powinny odgrywaç centralnà rol´ we wspieraniu oraz wzmacnianiu indywidualnych szans na zatrudnienie.(…) r W spo∏eczeƒstwie wiedzy, europejskie poradnictwo zawodowe powinno wnieÊç swój powa˝ny wk∏ad w tworzenie aktywnego spo∏eczeƒstwa obywatelskiego poprzez popraw´ szans na zatrudnienie (Sultana, 2005, PES, 2006). r Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie i zapewnienie wysokich szans na zatrudnienie jako g∏ówne cele polityki narodowej, wymagajà konkretnej realizacji na p∏aszczyênie narodowej, regionalnej i lokalnej. Warunkiem wysokiej efektywnoÊci jest sieciowe po∏àczenie istniejàcych s∏u˝b doradczych i s∏u˝b poÊrednictwa z instytucjami edukacji zawodowej, instytucjami dokszta∏cania i podnoszenia kwalifikacji oraz z przedsi´biorstwami.

W europejskiej przestrzeni ekonomicznej, doradztwo kariery ca∏o˝yciowej jest postrzegane jako jedno z kluczowych dzia∏aƒ w ramach strategii Lizboƒskiej, ukierunkowanych na budowanie to˝samoÊci europejskiej, w oparciu o rozwój przedsi´biorczoÊci, (zw∏aszcza wÊród m∏odzie˝y), coraz to lepsze miejsca pracy i eliminowanie bezrobocia (rezolucja Rady UE w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego, 2004). Doradztwo ca∏o˝yciowe przyczynia si´ istotnie do osiàgni´cia celów UE, rozwoju ekonomicznego, zwi´kszenia efektywnoÊci rynku pracy oraz mobilnoÊci zawodowej i geograficznej poprzez poprawienie efektywnoÊci inwestycji edukacyjnych, szkoleƒ zawodowych, uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie oraz rozwoju kapita∏u ludzkiego i zwi´kszenia zatrudnialnoÊci (komunikat Rady ds. Edukacji UE, 2004). Nowa dziedzina dzia∏alnoÊci doradczej, doradztwo kariery ca∏o˝yciowej, sta∏a si´ równie˝ wyzwaniem dla europejskich uniwersytetów, do odpowiedniego przygotowania wysoko specjalizowanych kadr doradców zawodowych, posiadajàcych szerokie kompetencje do Êwiadczenia profesjonalnych us∏ug w wymiarze europejskim. Funkcj´ ca∏o˝yciowego doradztwa kariery w zmieniajàcym si´ Êwiecie lokalnych, narodowych i europejskich rynków pracy, bada Komisj´ Europejskà i inne organizacje mi´dzynarodowe, jak np. OECD1 (OECD, 2004) czy CEDEFOP2.

Narodowe Forum Doradztwa Kariery Narodowe Forum Doradztwa Kariery powsta∏o w wyniku realizacji projektu Komisji Europejskiej Joint Actions, „European Guidance Forum EGF”, jako ciàg∏a kontynuacja dzia∏alnoÊci Ogólnopolskiego Forum Poradnictwa Zawodowego. Ogólnopolskie Forum Poradnictwa Zawodowego powsta∏o ju˝ w 2000 roku przy Biurze Koordynacji Kszta∏cenia Kadr (BKKK) – Fundacji Fundusz Wspó∏pracy w Warszawie;

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

funkcj´ Koordynatora Forum powierzono panu W∏odzimierzowi Trzeciakowi, ówczesnemu dyrektorowi Centrum Metodycznego Informacji i Poradnictwa Zawodowego Krajowego Urz´du Pracy. W 2004 roku, z inicjatywy Forum powsta∏ projekt w ramach Programu Joint Actions „European Guidance Forum EGF” (Europejskie Forum Doradztwa Kariery). Rol´ promotora w projekcie przyj´∏a Austria uznajàc polskie Forum jako dobrà praktyk´, wychodzàcà naprzeciw toczàcej si´ w Komisji Europejskiej dyskusji nad realizacjà Deklaracji Lizboƒskiej oraz rezolucji dotyczàcej ca∏o˝yciowego doradztwa kariery z maja 2004. Celem projektu by∏o powo∏anie, w ka˝dym z krajów partnerskich, Narodowych Forów – jako instytucji pozarzàdowych (np. stowarzyszeƒ), tzn. przestrzeni gdzie spotykaç si´ b´dà: przedstawiciele instytucji edukacji zawodowej i ustawicznej, doradcy zawodowi, naukowcy, pracodawcy, przedstawiciele samorzàdów, przedstawiciele organów administracji rzàdowej i politycy oraz przedstawiciele innych instytucji i organizacji zajmujàcych si´ rynkiem pracy, problematykà bezrobocia oraz tranzycji m∏odzie˝y ze Êwiata edukacji do Êwiata pracy. Komisja Europejska przywiàzuje szczególnà uwag´ do potrzeby wspierania Narodowego Forum Doradztwa Kariery przez Ministerstwa, majàce wp∏yw na doradztwo kariery oraz rynek pracy w danym kraju cz∏onkowskim. Ostatnio dzia∏ania Forum skupia∏y si´ wokó∏ tworzenia w Polsce sieci Regionalnych Forów. W 2005 r. powo∏ano pierwsze, Podkarpackie Regionalne Forum Poradnictwa Zawodowego, a do wrzeÊnia 2007 r., powsta∏y Regionalne Fora: Kujawsko-Pomorskie, DolnoÊlàskie, Mazowieckie, Lubelskie, Podlaskie, Wielkopolskie, ¸ódzkie, Ma∏opolskie i Zachodniopomorskie. W 2006 r. odby∏a si´ w Senacie R.P. konferencja dotyczàca poradnictwa zawodowego i przeciwdzia∏ania bezrobociu m∏odzie˝y, podczas której powo∏ano regionalnych koordynatorów Forum mazowieckiego, lubelskiego, podlaskiego i wielkopolskiego. W wyniku dalszej wspó∏pracy, Senacka Komisja Nauki, Edukacji i Sportu wypracowa∏a stanowisko dotyczàce rozwoju poradnictwa zawodowego w Polsce. Ze strony polskiej, w pracach ekspertów Komisji Europejskiej i w pierwszym posiedzeniu Komisji w dniach 8-9 czerwca 2006, wzià∏ udzia∏ pan dr Czes∏aw Noworol, przygotowujàc projekt powstania sieci narodowych forów o nazwie European Lifelong Guidance Policy Network. W kwietniu 2007 opracowano rekomendacje dla Komisji Europejskiej odnoÊnie do tworzenia europejskiej sieci narodowych forów European Lifelong Guidance Policy Network, które zosta∏y przyj´te przez Komisj´ do opracowania wytycznych dla krajów cz∏onkowskich.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Rekomendacje odnoÊnie do tworzenia i rozwoju Narodowych forów doradztwa kariery Komisja Europejska wychodzàc naprzeciw dyskusji politycznej o u˝ytecznoÊci poradnictwa zawodowego, zw∏aszcza w odniesieniu do jego form organizacyjnych oraz przeznaczania na ten cel okreÊlonych Êrodków finansowych i osobowych, zaproponowa∏a utworzenie Europejskiej sieci narodowych forów ca∏o˝yciowego doradztwa kariery (European Lifelong Guidance Policy Network). Rekomendacje i wnioski dotyczàce tworzenia tej sieci zosta∏y opracowane na podstawie realizacji projektu European Guidance Forum finansowanego w ramach programu Joint Actions oraz projektu MEDSUI i pracy grupy ekspertów KE. Rekomendacje na poziomie narodowym („European Guidance Forum EGF”, 2007): r Strategia ca∏o˝yciowego doradztwa kariery musi byç silnie powiàzana ze strategià uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. r Nale˝y zapewniç powszechne rozumienie wspólnych europejskich narz´dzi referencyjnych (2005) – wartoÊç narz´dzia zale˝y od jego u˝ywania. r Struktury i procesy ca∏o˝yciowego doradztwa kariery powinny byç ukierunkowane na wspólne cele europejskie i mieç odniesienia do narodowych, spo∏ecznych, kulturowych, politycznych, edukacyjnych i ekonomicznych warunków instytucjonalnych. r Trwa∏y efekt dla kraju zale˝y od si∏y powiàzania pomi´dzy odpowiednimi przedstawicielami rzàdu, przynajmniej pomi´dzy ministerstwami, które sà odpowiedzialne za edukacj´, gospodark´ i rynek pracy. r Bardzo wa˝ny jest zwiàzek partnerów spo∏ecznych i innych instytucji na poziomie narodowym z tymi instytucjami, które sà odpowiedzialne za rozwój profesjonalnych kadr w zakresie doradztwa kariery. r Efekt wspólnych europejskich narz´dzi referencyjnych (2005) powstaje dzi´ki ich zastosowaniu we w∏aÊciwych strukturach s∏u˝b doradczych, nakierowanym na odpowiednie grupy klientów. r To wymaga tworzenia struktur na poziomie narodowym w rodzaju Narodowego Forum Doradztwa Kariery: platformy umo˝liwiajàcej na poziomie krajowym sta∏à i sprawnà komunikacj´, wspó∏prac´, rozwój i synergi´ w dziedzinie ca∏o˝yciowego doradztwa kariery. r Narodowe Fora doradztwa kariery ca∏o˝yciowe mogà rozwijaç si´ w ró˝norodny sposób; mogà byç tworzone odgórnie przez rzàd albo oddolnie przez instytucje i zaanga˝owane osoby. W ka˝dym przypadku, potrzebne jest wspieranie dzia∏alnoÊci Forum przez narodowy rzàd. r Narodowe Forum Doradztwa Kariery powinno byç inicjatorem i oparciem dla regionalnej i lokalnej wspó∏pracy na polu poradnictwa. Konkretne us∏ugi Ca∏o˝yciowego Doradztwa Kariery powinny byç F

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

zorientowane lokalnie na klienta. Wa˝na staje si´ tutaj przejrzysta koncepcja wspó∏pracy na poziomie lokalnym i regionalnym. r G∏ówne zadania Narodowego Forum Ca∏o˝yciowego Doradztwa Kariery powinny si´ skupiaç na wspieraniu i kszta∏towaniu polityki w zakresie doradztwa kariery jako narz´dzia wspomagajàcego wdra˝anie w kraju koncepcji uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie oraz inicjowaniu badaƒ i transferowaniu rezultatów do konkretnych dzia∏aƒ. r Forum powinno byç równie˝ platformà narodowej, mi´dzynarodowej i europejskiej wspó∏pracy na p∏aszczyênie doradztwa kariery ca∏o˝yciowej jako jednego z g∏ównych strategicznych wymiarów uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. Przedstawione rekomendacje (opracowane w ramach projektu EGF) zosta∏y przyj´te przez Komisj´ Europejskà, która przywiàzuje du˝à wag´ do tworzenia Narodowych Forów Doradztwa Kariery i ich roli w rozwijaniu narodowych strategii uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. Komisja Europejska przyj´∏a, ˝e European Lifelong Guidance Policy Network tworzà Narodowe Fora Doradztwa Kariery, które powsta∏y w ramach projektów JA European Guidance Forum, MEDSUI oraz te, które powstanà w innych krajach cz∏onkowskich.C Literatura Rezolucja Rady UE w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego (2004): Council Resolution on Strengthening Policies, Systems and Practices for Guidance throughout Life. May, 2004. EGF (2007). Europejskie Forum Doradztwa Kariery, roboczy raport o rozwoju, doÊwiadczeniach, rekomendacjach. Na podstawie projektu Joint Action Project, realizowanego wspólnie z partnerami z Austrii (Koordynator), Finlandii, Francji, Niemiec, Polski i Republiki Czech. Doskonalenie polityki i systemów poradnictwa przez ca∏e ˝ycie. Stosowanie wspólnych europejskich narz´dzi referencyjnych. CEDEFOP. Luksemburg: Urzàd Oficjal-

nych Publikacji Wspólnot Europejskich, (2006); (wersja angielska: Improving lifelong guidance policies and systems. Using common European reference tools. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities, 2005) Komunikat Rady ds. Edukacji (2004). (Komunikat z Maastricht). http://europa.eu.int/comm/education/news/ip/docs/maastricht_com_en.pdf Memorandum Komisji Europejskiej w sprawie uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie (2000) (Memorandum on Lifelong Learning), http://ec.europa.eu/education/policies/lll/life/memoen.pdf Noworol Cz. (2005). Towards the meta-theory of transition from the world of education to the world of work, in: P. Härtel, Cz. Noworol, A. Baƒka, R. Kremser, Transition from the World of Education to the World of Work. Comenius 3 Network, School and Business – Making Transition Work, Jagiellonian University. OECD (2004). Career Guidance and Public Policy: Bridging the gap, Paris. PES (2006), Career Guidance in Public Employment Services Across Europe.

International Journal for Educational and Vocational Guidance Sultana R. (2004). Guidance policies in the knowledge society. Trends, challenges and responses across Europe. A Cedefop synthesis report. Cedefop Panorama series; 85. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities. Sultana R.A.G., (October 2005). Career Guidance in Europe Public Employment

Services – Trends and Challenges, European Commission Unit A3 (ed.)

Wnioski z konferencji mi´ („G∏os u˝ytkowników w poradnictwie zawod Ostatnich kilka lat mo˝na nazwaç ‚‚z∏otym okresem” w rozwoju europejskiego poradnictwa zawodowego. Europejscy stratedzy wyznaczyli bowiem poradnictwu zawodowemu do odegrania rol´ agenta zmian, które ukierunkowane zosta∏y na ca∏o˝yciowy rozwój obywateli Europy z wykorzystaniem wszelkich form uczenia si´. Na poziomie europejskim podj´to wiele dzia∏aƒ majàcych na celu przeprowadzenie analizy stanu us∏ug w zakresie poradnictwa zawodowego w wi´kszoÊci krajów unijnych oraz wybranych krajów spoza Unii, podniesienie ich merytorycznego i organizacyjnego poziomu, podniesienie ich rangi spo∏ecznej oraz wypromowanie tych us∏ug. Znaczàce miejsce w tych dzia∏aniach zajmuje Program Leonardo da Vinci. W ramach tego programu zosta∏o zainicjowanych i zrealizowanych wiele projektów, których rezultaty/produkty przyczynià si´ niewàtpliwie do rozwoju us∏ug poradnictwa zawodowego w wielu krajach europejskich. Aby ten ogromny dorobek móg∏ zostaç nale˝ycie wykorzystany dla rozwoju spo∏ecznego mieszkaƒców Unii zadecydowano o powo∏aniu specjalnych zespo∏ów noszàcych nazw´ grup tematycznych, finansowanych ze Êrodków Komisji Europejskiej, którym powierzono zadanie popularyzacji Programu Leonardo da Vinci. Jednym z pierwszych takich dzia∏aƒ zrealizowanych przez Grup´ Tematycznà nr 1, która zajmuje si´ zwiàzkami problematyki kszta∏cenia zawodowego z rynkiem pracy, poradnictwem zawodowym oraz grupami znajdujàcymi si´ w szczególnej sytuacji by∏o zorganizowanie konferencji nt. „G∏os u˝ytkowników w poradnictwie zawodowym”, która odby∏a si´ w dniach 10-11 maja 2007 r. w Ljubljanie. G∏ównymi celami konferencji by∏o zwrócenie uwagi na rol´ u˝ytkowników w poradnictwie zawodowym oraz promocja projektów w zakresie poradnictwa zawodowego zrealizowanych w ramach Programu Leonardo da Vinci, które mo˝na uznaç za dobrze dostosowane do potrzeb u˝ytkowników. Ponadto wa˝nym celem konferencji by∏a wymiana doÊwiadczeƒ i opinii pomi´dzy ekspertami a praktykami poradnictwa zawodowego dotyczàcych roli u˝ytkowników w poradnictwie zawodowym, prezentacja wyników analizy projektów w zakresie poradnictwa zawodowego zrealizowanych w ramach Programu Leonardo da Vinci, prezentacja 5 projektów spe∏niajàcych w najwy˝szym stopniu przyj´te kryteria ewaluacji oraz uhonorowanie nagrodami najlepszych projektów. Uczestnicy konferencji (119 osób z 26 krajów), reprezentujàcy szerokie spektrum instytucji zaanga˝owanych w ró˝ny sposób w realizacj´ projektów LdV mieli okazj´ w czasie dwóch dni jej trwania uczestniczyç w bardzo zró˝nicowanych co do formy wydarzeniach:

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Gra˝yna Morys-Gieorgica

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Departament Rynku Pracy Ministerstwo Pracy i Polityki Spo∏ecznej

dzynarodowej ”The Voice of Users in Guidance” owym”) zorganizowanej w dniach 10-11 maja 2007 r. w Lublanie wys∏uchaç prezentacji kilkunastu projektów, uczestniczyç w wyk∏adach podczas sesji plenarnych, braç aktywny udzia∏ w czterech warsztatach tematycznych, byç Êwiadkami wywiadów prowadzonych w trakcie sesji panelowych oraz bezpoÊrednio kontaktowaç si´ z osobami realizujàcymi projekty i mieç dost´p do ich produktów w ramach tzw. market place. W ramach swojego wyk∏adu nt. Poradnictwo: Klienci, u˝ytkownicy czy wspó∏twórcy, profesor Peter Plant z Duƒskiego Uniwersytetu Edukacji wskaza∏ trzy istotne aspekty poradnictwa zawodowego: indywidualizm, us∏uga i strategia. Indywidualizm wynika z faktu, ˝e to jednostki zaanga˝owane sà w relacj´ wymiany doÊwiadczeƒ podczas procesu poradnictwa zawodowego. Poradnictwo jest us∏ugà poniewa˝ wszyscy jego „u˝ytkownicy” majà mo˝liwoÊç wp∏ywu na popraw´ jego oferty, ustalanie priorytetów, identyfikacj´ s∏aboÊci i okreÊlanie potrzeb. Strategia - poniewa˝ poradnictwo zawodowe to konsultacje i planowanie rozwoju us∏ugi. Dr John McCarthy reprezentujàcy Mi´dzynarodowe Centrum Rozwoju Kariery i Polityki Spo∏ecznej w swojej prezentacji nt. Przyk∏ady udanego w∏àczenia u˝ytkowników do poradnictwa wyró˝ni∏ kilka poziomów, na których mo˝e si´ odbywaç zaanga˝owanie odbiorców us∏ug w rozwijanie polityki poradnictwa zawodowego (opinie w formie informacji zwrotnej, konsultacje, wk∏ad w opracowanie za∏o˝eƒ i strategii; wspó∏praca doradców z istniejàcymi sieciami, grupami spo∏ecznymi i instytucjami, korzystanie z wyników badaƒ). Dr Deirdre Hughes, dyrektor Centrum Studiów nad Poradnictwem w Uniwersytecie Derby, w swojej prezentacji nt. Ca∏o˝yciowe poradnictwo z perspektywy obywateli zwróci∏a uwag´ na najwa˝niejsze jej zdaniem wspó∏czesne problemy, które powinny staç si´ przedmiotem badaƒ naukowych; sà to m.in. badania polityki z perspektywy praktyki, uwzgl´dnienie w badaniach perspektywy dostarczycieli us∏ug i ich klientów; badanie warunków zapewniajàcych spo∏eczne, kulturowe i ekonomiczne powodzenie dla wszystkich obywateli i badanie zmian dotyczàcych to˝samoÊci zawodowej. Dr Hughes przedstawi∏a wyniki longitudinalnych badaƒ nad efektywnoÊcià w poradnictwie. Badano wartoÊç us∏ug dla klienta i rodzaje barier, które utrudniajà post´p w rozwoju kariery. Za najistotniejsze bariery uznano: zobowiàzania zwiàzane z opiekà nad dzieçmi, problemy zdrowotne, problemy finansowe, lokalne rynki pracy. Na zakoƒczenie przedstawi∏a implikacje p∏ynàce z tych badaƒ dla praktyki: nale˝y przywiàzywaç

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

mniejszà uwag´ do planowania „dla pewnoÊci” i zachowaç wi´kszà tolerancj´ dla „niezdecydowania”. Dr Raimo Vuorinen z Instytutu Badaƒ Edukacyjnych w Uniwersytecie Jyväskylä (Finlandia) zaprezentowa∏ wyniki przeprowadzonych przez niego oraz Kai Koivumaki i Timo Spangara badaƒ jakoÊciowych 94 projektów z dziedziny poradnictwa zawodowego zrealizowanych w programie LdV. Projekty analizowano pod kàtem uwzgl´dnienia w nich perspektywy u˝ytkownika us∏ug oraz jakoÊci us∏ug, wg nast´pujàcych kryteriów: dost´pnoÊç us∏ug, metodologia diagnozy potrzeb odbiorców i ich zaanga˝owanie w podnoszenie jakoÊci us∏ug poradnictwa zawodowego. Jednym z najwa˝niejszych wydarzeƒ dla uczestników w trakcie konferencji by∏ udzia∏ w warsztatach poÊwi´conych nast´pujàcym problemom: 1 Poradnictwo zawodowe dla m∏odzie˝y zagro˝onej wypadni´ciem z systemu edukacji; 2 Poradnictwo zawodowe dla osób aktywnych zawodowo i bezrobotnych o niskich kwalifikacjach; 3 Poradnictwo zawodowe dla osób starszych (poradnictwo trzeciego wieku); 4 Poradnictwo zawodowe dla grup osób pokrzywdzonych przez los. Wnioski z dyskusji prowadzonych w ramach warsztatów: 1 Us∏ugi w zakresie poradnictwa zawodowego powinny „docieraç” do u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników, szczególnie do osób z grup ryzyka: osób starszych, imigrantów, matek powracajàcych na rynek pracy oraz m∏odzie˝y wypadajàcej z systemu szkolnego. „Docieranie” oznacza zarówno fizycznà dost´pnoÊç us∏ug jak równie˝ szczególny rodzaj postaw i zachowaƒ doradcy w relacji z klientem, 2 us∏ugi w zakresie poradnictwa zawodowego powinny byç bardziej „przyjazne dla u˝ytkowników”, co w praktyce powinno oznaczaç widocznoÊç us∏ug, o którà powinny zabiegaç zarówno instytucje centralne odpowiedzialne za rozwój us∏ug poradnictwa zawodowego i w∏adze lokalne, jak równie˝ przyjmowanie przez doradców podejÊcia holistycznego, umo˝liwiajàcego widzenie problemów zawodowych osoby w powiàzaniu z ca∏ym kontekstem jej ˝ycia, 3 nale˝y wykorzystaç mo˝liwoÊci tkwiàce w marketingu spo∏ecznym, przy czym godne polecenia jest gromadzenie przyk∏adów udzielania pomocy osobom, które odnios∏y sukces, F

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

4 u˝ytkownicy powinni zostaç w∏àczeni do procesów projektowania, monitorowania i ewaluacji us∏ug w zakresie poradnictwa zawodowego. Dobrym przyk∏adem takiego dzia∏ania mo˝e byç praca nad projektem „Model standardu poradnictwa zawodowego dla osób g∏uchych w Europie”, który by∏ prezentowany podczas konferencji, 5 uznano, ˝e temat „w∏àczania u˝ytkowników” powinien byç wyraêniej obecny w dzia∏aniach na wszystkich poziomach: Unii Europejskiej, krajowych, regionalnych, lokalnych i instytucjonalnych, uznano równie˝, ˝e istnieje potrzeba dzielenia si´ informacjami i „dobrymi praktykami” w tym zakresie na wszystkich poziomach, 6 zwracano uwag´ na potrzeb´ sta∏ego doskonalenia postaw i zachowaƒ praktyków wobec osób korzystajàcych z us∏ug poradnictwa zawodowego oraz ˝e istnieje potrzeba dzielenia si´ wiedzà i przyk∏adami „dobrych praktyk” w Êrodowisku doradców zawodowych, 7 wskazano na potrzeb´ poprawy warunków pracy w instytucjach w jakich Êwiadczy si´ us∏ug´ poradnictwa, 8 zwrócono uwag´ na potrzeb´ rozwoju us∏ug poradnictwa dla pracowników, szczególnie dla osób starszych; us∏ugi takie powinny byç rozwijane g∏ównie dla grupy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, 9 w ramach projektowania i rozwijania tego rodzaju us∏ug nale˝y braç pod uwag´ g∏osy wszystkich zaanga˝owanych stron: przedsi´biorców, zwiàzków zawodowych, konfederacji pracodawców, instytucji edukacyjnych i szkoleniowych. Na szczególnà uwag´ zas∏ugujà g∏osy ze strony zwiàzków zawodowych, które powinny byç bardziej aktywne w rozwoju poradnictwa w miejscu pracy, bk wskazano ˝e istnieje potrzeba realizowania nowych projektów w ramach programu Leonardo da Vinci, które powinny si´ koncentrowaç na rozwoju us∏ug dla starszych pracowników, bl szkolenie praktyków poradnictwa nie powinno si´ ograniczaç do przygotowania do pracy w ramach jednego sektora, gdy˝ doradcy b´dà realizowaç us∏ugi w systemie ca∏o˝yciowego poradnictwa, bm podkreÊlono wag´ uczenia si´ w oparciu o doÊwiadczenie zarówno wyniesione z wyników uprzednich projektów, jak i ze z∏ych doÊwiadczeƒ, z bardziej lub mniej pog∏´bionych badaƒ, analiz porównawczych oraz wymiany informacji i najlepszych praktyk.

Wnioski z analiz 94 projektów Leonardo da Vinci w zakresie poradnictwa zawodowego

1 Poniewa˝ grupy docelowe, konteksty w jakich realizowano projekty oraz stosowane w projektach metody sà raczej tradycyjne, nale˝y stymulowaç eksperymenty: z nowymi rodzajami grup docelowych (np. z okreÊlonymi grupami osób znajdujàcych si´ w niekorzystnej sytuacji, mniejszoÊciami narodowymi); nowymi kontekstami (np. miejsca pracy, spo∏ecznoÊci lokalne); nowym otoczeniem (np. praca z ró˝nymi grupami specjalistów i metodami z ró˝nych sektorów), nowymi metodami (np. interaktywne poradnictwo indywidualne i grupowe, poradnictwo internetowe). 2 Poniewa˝ rozwój poradnictwa dokonywany jest w intencji rozwoju klientów, ale nie wraz z klientami, nale˝y zach´caç obywateli/klientów do wi´kszego w∏àczenia si´ do Programu Leonardo da Vinci i na poziomie krajowym. 3 Relatywnie ma∏o innowacyjnych technologii towarzyszy nowym aplikacjom, wydaje si´, ˝e sà one replikami ju˝ istniejàcych rozwiàzaƒ. Proponowane przez ekspertów rozwiàzanie to potrzeba okreÊlenia warunków wst´pnych dla projektów, które powinny nawiàzywaç do wczeÊniejszych rozwiàzaƒ w danej dziedzinie. 4 W badanych projektach w niewielkim stopniu wykorzystywane sà istniejàce transnacjonalne bazy danych. Dlatego eksperci zach´cajà Uni´ Europejska do rozwoju ró˝nych form mechanizmów „tutoringu” i „mentoringu” jak równie˝ bazy danych istniejàcych projektów, które mogà byç wykorzystane do wst´pnego negocjowania celów indywidualnych projektów. 5 Poniewa˝ w niektórych projektach stosowane sà tradycyjnie dobrane narz´dzia nale˝y doskonaliç wszystkie formy wzajemnego uczenia si´ w ramach Unii Europejskiej. 6 Zdarza si´, ˝e nowe narz´dzia by∏y tworzone dla rozwiàzywania problemów wywodzàcych si´ ze starych paradygmatów i schematów mo˝e byç potrzebny nowy wspólnie rozwijany „Europejski wymiar w technologiach towarzyszàcych poradnictwu”. 7 Ogólne cele projektów by∏y zazwyczaj zgodne z celami polityki w zakresie poradnictwa zawodowego zawartymi w g∏ównych dokumentach unijnych 8 Eksperci dostrzegajà zagro˝enie fragmentaryzacjà poradnictwa, gdy˝ wydaje si´, ˝e traci ono swojà podstawowà ide´ w d˝ungli Êcis∏ych i szczegó∏owych projektów, dlatego widzà koniecznoÊç odnalezienia mechanizmów umo˝liwiajàcych defragmentaryzacj´ Zarówno na poziomie Europy jak i kraju powinny byç rozwijane mechanizmy zgodne z ideà funkcjonowania biur informacyjnych (clearinghouse). Istnieje potrzeba wykorzystania w sposób bardziej systematyczny wzajemnego transnacjonalnego uczenia si´.

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

9 Zauwa˝ono istnienie luk w dialogu na wszystkich poziomach. Instytucje odpowiedzialne za rozwój poradnictwa powinny podejmowaç dzia∏ania zmierzajàce do rozwoju dialogu pomi´dzy ró˝nymi partnerami, m.in. pomi´dzy Programem Leonardo da Vinci i programami krajowymi, pomi´dzy programami krajowymi i projektami oraz pomi´dzy projektami.

Podsumowanie r

Przeanalizowane projekty stanowià przyk∏ad wielu dobrych praktyk w poradnictwie i ogólnie rzecz bioràc wdra˝ajà one priorytety europejskiej polityki ca∏o˝yciowego poradnictwa. Istotnym problemem jest wzmocnienie trwa∏oÊci wyników projektów, dlatego nale˝y zbadaç jak upowszechniane sà dost´pne ju˝ przyk∏ady wykorzystania g∏osu u˝ytkowników w sposób bardziej systematyczny, co powinno byç przedmiotem dyskusji zarówno wÊród praktyków jak i podczas szkoleƒ doradców. W uwagach skierowanych do osób zarzàdzajàcych projektami podkreÊlono, ˝e nale˝y wzmacniaç efektywnoÊç kosztów projektów poprzez promocj´ synergii wÊród projektów i bardziej systematycznego powiàzania ró˝nych projektów; ju˝ na etapie sk∏adania propozycji projektu projektodawcy powinni byç zdolni przewidzieç jak b´dà one wp∏ywaç na istniejàcà praktyk´. Eksperci zwracajà uwag´, ˝e potrzebna jest zmiana polegajàca na przejÊciu od projektów pilota˝owych do transferu innowacji. Wyzwaniem dla wzmocnienia monitoringu tematycznego jest wdro˝enie bardziej uproszczonego i ustrukturowanego zbioru danych. Powinno si´ tego dokonaç na poziomie Europejskiej bazy danych, która powinna byç wykorzystywana w procesach zwiàzanych z projektowaniem, promocjà, selekcjà i ewaluacjà projektów z perspektywy zarówno praktyki jak równie˝ rozwoju polityki ca∏o˝yciowego poradnictwa. Poniewa˝ istniejà ró˝nice w sytuacji politycznej, ekonomicznej i historycznej w ka˝dym paƒstwie Europy, równie˝ koncepcja poradnictwa wydaje si´ byç rozumiana w ró˝ny sposób w Êwietle przeprowadzonych badaƒ. Tak wi´c eksperci zach´cajà wszystkich dzia∏ajàcych w ramach Europejskiej Wspólnoty Ca∏o˝yciowego Poradnictwa do podejmowania otwartej dyskusji dotyczàcej filozoficznych i metodologicznych ram dla poradnictwa oraz do kontekstualizacji definicji ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego zaproponowanej w Rezolucji Rady w 2004 roku m.in. poprzez wykorzystanie tzw. wspólnych narz´dzi odniesienia. Ró˝norodnoÊç mo˝e oznaczaç bogactwo, ale jeÊli uda si´ osiàgnàç wspólne rozumienie podstawowych kategorii, celów i wartoÊci - mo˝liwe b´dzie wzmocnienie statusu poradnictwa zawodowego oraz poprawa efektywnoÊci i jakoÊci us∏ug.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Udzia∏ w konferencji by∏ unikalnà okazjà do wyrobienia sobie opinii nt. ogromnego potencja∏u i mo˝liwoÊci rozwojowych istniejàcych w ju˝ wykonanych pracach w ramach Programu Leonardo da Vinci dotyczàcych problematyki poradnictwa zawodowego. Nale˝y te˝ podkreÊliç mi´dzynarodowy aspekt w pracy zespo∏ów realizujàcych projekty jak równie˝ niezwykle istotny aspekt multikulturowoÊci produktów/narz´dzi/metod powsta∏ych w ramach projektów. W wielokulturowej Europie jest to kwestia niezwykle istotna, gdy˝ cz´sto narz´dzia i metody poradnictwa powsta∏e w innych krajach/kulturach muszà byç poddawane adaptacji kulturowej. Nale˝y równie˝ zwróciç uwag´ na niezwykle cennà mo˝liwoÊç jakà stworzyli organizatorzy konferencji: prac´ w bardzo ró˝norodnych co do kompetencji merytorycznych mi´dzynarodowych zespo∏ach w sk∏ad których wchodzili: realizatorzy projektów, reprezentanci ministerstw, krajowych oraz europejskich instytucji odpowiedzialnych za rozwój poradnictwa, przedstawiciele szkó∏ wy˝szych etc. Wypracowywane w ramach takich zespo∏ów wspólne wnioski pozwalajà mieç nadziej´, ˝e mo˝liwy jest consensus co do najistotniejszych dla rozwoju us∏ug poradnictwa kwestii. Wydaje si´, ˝e jest to najlepsza, najbardziej efektywna metoda wspó∏pracy mi´dzynarodowej.C

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Ma∏gorzata Pacholec Dyrektor Zwiàzku

El˝bieta Oleksiak Kierownik Centrum Rehabilitacji Polski Zwiàzek Niewidomych

Nowe trendy w poradnictwie zawodowym Szwecja polskim niewidomym – wymiana dobrych praktyk w zakresie doradztwa zawodowego

Pani Ma∏gorzata Pacholec i pani El˝bieta Oleksiak omawiajà na seminarium dzia∏ania Polskiego Zwiàzku Niewidomych w dziedzinie poradnictwa zawodowego

Polski Zwiàzek Niewidomych zosta∏ powo∏any w 1951 r. Zrzesza oko∏o 71 tysićy osób doros∏ych i dzieci. PZN obejmuje siecià swoich jednostek organizacyjnych ca∏y kraj. W ka˝dym z 16 województw dzia∏a jednostka wojewódzka PZN. Dodatkowo mamy 375 mniejszych jednostek powiatowych i 19 jednostek rehabilitacyjno-opiekuƒczych mi´dzy innymi takich jak: Biblioteka Centralna, Centralna Przychodnia Rehabilitacyjno-Lecznicza, OÊrodek Rehabilitacji i Szkolenia, OÊrodki Leczniczo-Rehabilitacyjne, Domy Pomocy Spo∏ecznej, Warsztaty Terapii Zajćiowej, Zak∏ady AktywnoÊci Zawodowej. PZN jest jedynà instytucjà w Polsce, która posiada statystyki odnoÊnie niewidomych, tak˝e osób pracujàcych bàdê zainteresowanych podjćiem pracy. Na 36.000 osób w wieku produkcyjnym pracuje oko∏o 5.300 osób w instytucjach paƒstwowych i samorzàdowych, w zak∏adach pracy chronionej, w firmach prywatnych, w rolnictwie, na w∏asny rachunek.

Polski Zwiàzek Niewidomych podjà∏ si´ realizacji kilku projektów, które majà na celu ró˝norodne dzia∏ania dotyczàce poradnictwa i aktywizacji zawodowej osób niewidomych i s∏abowidzàcych. Projekty te sà wspó∏finansowane przez Uni´ Europejskà w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego i programu Leonardo da Vinci oraz Paƒstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe∏nosprawnych. Wspomnimy o wszystkich projektach, natomiast d∏u˝ej zatrzymamy si´ na projekcie „Szwecja polskim niewidomym – wymiana dobrych praktyk w zakresie doradztwa zawodowego” finansowanym w ramach Leonardo da Vinci, zgodnie z duchem dzisiejszej konferencji. Celem pierwszego projektu „Punkt informacji i promocji zatrudnienia osób niewidomych i s∏abowidzàcych” jest prowadzenie dzia∏aƒ s∏u˝àcych aktywizacji zawodowej osób z uszkodzonym narzàdem wzroku poprzez: r przygotowanie i przeprowadzenie kampanii informacyjnej ukazujàcej mo˝liwoÊci zawodowe osób niewidomych i s∏abowidzàcych, r zmian´ ÊwiadomoÊci pracodawców i przedstawicieli instytucji rynku pracy. Drugi projekt „Asystent” dotyczy wypracowania modelu kszta∏cenia asystentów zawodowych osób niewidomych i s∏abowidzàcych i pilota˝owego wyszkolenia 16 takich asystentów. Celem trzeciego projektu „Kuênia” – warsztaty integracji spo∏eczno-zawodowej niewidomych twórców i artystów jest udzielanie wsparcia osobom niewidomym uzdolnionym artystycznie w wejÊciu na rynek pracy, wywo∏anie pozytywnych postaw potencjalnych pracodawców i odbiorców wobec twórczoÊci osób niewidomych i s∏abowidzàcych. Czwarty projekt „Przez j´zyki Êwiata do pracy” to kompleksowy projekt wypracowujàcy metody nauki j´zyka angielskiego osób niewidomych i s∏abowidzàcych, zasady szkolenia lektorów do pracy z niewidomymi, standardowe wyposa˝enie pracowni, podr´czniki do nauki j´zyków. „Szwecja polskim niewidomym” to projekt finansowany w ramach realizacji programu UE Leonardo da Vinci. Instytucjà partnerskà w projekcie by∏ Wydzia∏ ds. Zatrudnienia Osób Niewidomych i S∏abowidzàcych Krajowej Agencji Rynku Pracy w Szwecji.

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Program wymiany realizowany by∏ w dniach 4-18 lutego 2007 r. i zosta∏ przygotowany wspólnie przez stron´ polskà i szwedzkà. W projekcie wzi´∏o udzia∏ 8 pracowników Zwiàzku. Program obejmowa∏ spotkania, prezentacje i wizyty w instytucjach dotyczàce: 1 Funkcjonowania szwedzkiego systemu zatrudnienia. 2 Problematyki zatrudnienia osób z niepe∏nosprawnoÊcià wzroku. 3 Dzia∏alnoÊci Szwedzkiego Zwiàzku Niewidomych i S∏abowidzàcych. 4 Roli oÊrodków rehabilitacji i usprawniania wzroku w szwedzkim systemie wsparcia niewidomych. 5 Systemu edukacji i szkoleƒ zawodowych osób z dysfunkcjà wzroku. W Szwecji jest 9 milionów obywateli, 6,3 proc. to osoby niepe∏nosprawne. WÊród osób deklarujàcych niepe∏nosprawnoÊç wzroku ok. 47 proc. twierdzi, ˝e nie stanowi to problemu w uzyskaniu zatrudnienia. WÊród osób niewidomych zatrudnienie si´ga 53 proc. Szwedzki system zatrudnienia jest trzystopniowy: r Centralna Szwedzka Krajowa Agencja ds. Zatrudnienia w Sztokholmie; r 21 regionalnych Urz´dów ds. Zatrudnienia w 21 hrabstwach odpowiadajàcych u nas Wojewódzkim Urz´dom Pracy; r 350 Urz´dów ds. Zatrudnienia odpowiadajàcych u nas Powiatowym Urz´dom Pracy. Urz´dy ds. Zatrudnienia w Szwecji udzielajà pomocy ka˝demu, kto ze wzgl´du na niepe∏nosprawnoÊç ma k∏opoty ze znalezieniem pracy – okreÊlajà wst´pnie predyspozycje do pracy, kontaktujà ze specjalistycznymi urz´dami pracy. Jest 9 specjalistycznych biur ds. zatrudnienia osób z dysfunkcjà wzroku, ka˝de z nich obejmuje 2-3 hrabstwa. W systemie wspierania zatrudnienia zarejestrowanych jest ponad 3000 osób, z których po∏owa pracuje, 400 zarejestrowanych uczestniczy w szkoleniach i innych programach pomocy. 9 specjalistycznych urz´dów jest konsultantami dla 341 lokalnych urz´dów zatrudnienia. Ponadto oferuje pomoc w zakresie: r badania predyspozycji zawodowych i mocnych stron klienta, r poszukiwania miejsca pracy, r adaptacji stanowiska pracy, r praktyk zawodowych, r dotacji do wynagrodzeƒ maksymalnie 4 lata, r pomocy asystenta i doradcy zawodowego, r szkolenia i poradnictwa zawodowego, r udzielania grantów na rozpocz´cie dzia∏alnoÊci gospodarczej. W specjalistycznych urz´dach pracujà zespo∏y specjalistów: doradcy i asystenci zawodowi, poÊrednicy pracy, psychologowie, okuliÊci, optometryÊci, rehabilitanci wzroku.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

W ramach wizyty poznaliÊmy prac´ i Êrodowisko pracy: r niewidomego arabisty na Uniwersytecie w Uppsali, r informatyka, niewidomego od urodzenia, zatrudnionego w ma∏ej firmie, r Êlusarzy w filii amerykaƒskiej firmy produkujàcej zamki do drzwi, r szczotkarzy w zak∏adzie prowadzonym przez Szwedzki Zwiàzek Niewidomych, r menad˝era w firmie rekrutujàcej osoby poszukujàce pracy, r nauczyciela matematyki, r osób zatrudnionych w odpowiednikach polskich zak∏adów pracy chronionej. Dzieci niewidome i s∏abowidzàce uczà si´ w szko∏ach zwyk∏ych, nie ma szkó∏ specjalnych. Szwedzki Zwiàzek Niewidomych opracowa∏ list´ 160 zawodów wykonywanych przez niewidomych i s∏abowidzàcych, która jest stale aktualizowana. Zwiàzek posiada Fundacj´, która gromadzi Êrodki z darowizn, grantów, dzia∏alnoÊci gospodarczej prowadzonej przez przedsi´biorstwa nale˝àce do konsorcjum nazwanego IRIS. W ramach IRIS dzia∏ajà ró˝ne firmy – zak∏ad szczotkarski (50 proc. produkcji idzie na eksport), sklepy ze sprz´tem dla niewidomych, firm´ dostosowujàcà miejsca pracy do potrzeb niepe∏nosprawnych, firmy specjalizujàce si´ w organizowaniu ró˝nych szkoleƒ i kursów komputerowych. W Szwecji dzia∏ajà 32 oÊrodki zwane „klinikami widzenia”, finansowane przez w∏adze lokalne. Sà to oÊrodki rehabilitacji zapewniajàce pomoc rehabilitacyjnà, prawnà, sprz´t rehabilitacyjny, adaptacj´ Êrodowiska itp. osobom z uszkodzonym wzrokiem. Sposoby implementacji w Polsce dobrych praktyk: 1 Podj´cie próby wprowadzania systemowych rozwiàzaƒ w kraju; 2 Produkcja dwóch filmów: jednego zawierajàcego ok. 20 sylwetek niewidomych pracujàcych w ró˝nych zawodach, a drugiego instrukta˝owego – kim jest asystent zawodowy osoby niewidomej. Mamy te˝ kilka pomys∏ów na kolejne filmy o kszta∏ceniu zawodowym i rehabilitacji niewidomych; 3 Wydanie 8 ulotek i broszur dla pracodawców i osób poszukujàcych pracy i wydawanie kolejnych; 4 Szkolenie kolejnych asystentów zawodowych; 5 Stworzenie mo˝liwoÊci podj´cia pracy przez asystentów w ramach programu PFRON „Trener pracy”. Materia∏ omawiajàcy szczegó∏owo doÊwiadczenia z wizyty umieszczony jest na stronie www.pzn.org.pl Dzi´kujemy Programowi Leonardo da Vinci za mo˝liwoÊç odbycia wizyty w Szwecji i podzielenia si´, w ramach konferencji, zdobytà wiedzà i doÊwiadczeniami. C

Biuletyn nr 1 /2008

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

dr Anna Paszkowska-Rogacz dr Ma∏gorzata Tarkowska

Aktywne uczestnictwo rodziców w procesie planowania kariery zawodowej ich dzieci Trening dla szkolnych doradców zawodowych z zakresu wspó∏pracy z rodzicami1 Teoretyczne za∏o˝enia projektu – rola rodziców w planowaniu kariery zawodowej ich dzieci

1 Temat realizowany w ramach projektu pilota˝owego Leonardo da Vinci: PL/06/B/F/PP/174020 w latach 2006-2008

Zmiany na rynku pracy, bezrobocie, wzrastajàca stale liczba informacji na temat zawodów i dróg kszta∏cenia wp∏ywajà na dezorientacje, niezdecydowanie oraz niedoinformowanie m∏odzie˝y w kwestii wyboru w∏asnej Êcie˝ki kariery. Najwi´kszy dylemat prze˝ywajà uczniowie szkó∏ Êrednich, stojàcy przed wyborem kolejnego etapu kszta∏cenia, który byç mo˝e zdeterminuje ich przysz∏e ˝ycie zawodowe. Uczniowie ostatnich klas, zmuszeni zbli˝ajàcymi si´ terminami, szko∏´, do której chcà ucz´szczaç wybierajà najcz´Êciej w ostatniej chwili. Sytuacja taka jest niekorzystna co najmniej z dwóch wzgl´dów. Po pierwsze decyzja zostaje podj´ta w sposób nieprzemyÊlany, za szybko i przy niewielkiej liczbie potrzebnych informacji, po drugie mo˝e byç nieadekwatna do ˝yciowych planów zawodowych, gdy˝ uczniowie najcz´Êciej wybierajà szko∏´, a nie zawód. Tymczasem wÊród znawców problematyki panuje powszechna opinia, i˝ najpierw trzeba wybraç zawód, to znaczy wiedzieç (choçby w przybli˝eniu), co chce si´ robiç w przysz∏oÊci i mieç jakàÊ wizj´ przysz∏ej pracy w danym zawodzie, dopiero póêniej zastanowiç si´ nad tym, które szko∏y mogà umo˝liwiç realizacj´ zawodowych planów, a w konsekwencji osiàgni´cie sukcesu zawodowego. W tej sytuacji uczniowie cz´sto niewiele wiedzà na temat rynku pracy, zawodów, szkó∏, egzaminów. Nie znajà równie˝ przeciwwskazaƒ do wykonywania zawodów i nie potrafià podjàç decyzji zawodowej. Reakcjà na ten problem powinna byç pomoc doradcza w trafnej autodiagnozie w∏asnych s∏abych i mocnych stron oraz poznanie zawodów: zadaƒ i czynnoÊci oraz wymagaƒ psychofizycznych stawianych kandydatom do pracy, poznanie dróg zdobycia okreÊlonych zawodów, wykszta∏cenie umiej´tnoÊci decyzyjnych i w∏aÊciwego zaprezentowanie siebie. Wydawa∏oby si´, ˝e obecnie znacznie zwi´kszy∏a si´ mo˝liwoÊç uzyskiwania przez uczniów pomocy w tym zakresie, a relacja „uczeƒ – doradca zawodowy” obudowana jest ju˝ szerokà praktykà wspó∏pracy m∏odzie˝y i doradców na terenie szkó∏ lub poradni psychologiczno-pedagogicznych. Jednak jak pokazujà badania przeprowadzone przez Wojtasik (1993), w kwestii wyboru szko∏y i zawodu m∏odzie˝ najcz´Êciej radzi si´ swoich rodziców, a prawie 80% badanych uwa˝a, ˝e rodzic jest ich najlepszym doradcà zawodowym. Przy czym wi´kszoÊç m∏odych ludzi typowa∏a

na pierwszym miejscu matk´, dopiero potem ojca. Dane te nie budzà zdziwienia, poniewa˝ rodzina jest pierwszà grupà spo∏ecznà, z którà styka si´ cz∏owiek i z którà jest ÊciÊle zwiàzany przez ca∏e ˝ycie, a rodzice sà pierwszymi osobami, które nie tylko spe∏niajà wszystkie potrzeby dziecka, ale przede wszystkim jako pierwsi pokazujà mu zewn´trzny Êwiat i uczà jak sobie w nim radziç. W przypadku rozwoju preferencji zawodowych, doÊwiadczenia wyniesione z domu rodzinnego majà ogromne znaczenie. Uwarunkowania rozwoju zawodowego, zwiàzane ze Êrodowiskiem rodzinnym sà bardzo liczne i zawierajà si´ w nich mi´dzy innymi: pochodzenie spo∏eczne rodziców, poziom ich wykszta∏cenia i kwalifikacji zawodowych, tradycje rodzinne dotyczàce zawodu, pozycja zawodowa rodziców oraz wyznawane przez nich wartoÊci i aspiracje ˝yciowe, osobowoÊç rodziców, ich postawy i nastawienie do rzeczywistoÊci (Jantura, 1994). Rodzina stanowi dla dziecka najwa˝niejszy (na poczàtku jedyny) punkt odniesienia w przyswajaniu ról spo∏ecznych oraz rozumieniu relacji zachodzàcych w Êwiecie, w którym istotnà rol´ odgrywa praca i wykonywany zawód rodziców (Piorunek, 1996). ZnajomoÊç zawodów i wiedza dotyczàca trudnoÊci zwiàzanych z jego zdobyciem oraz wykonywaniem, mo˝e spowodowaç zmiany w ocenie potencjalnie rozpatrywanych zawodów: „Najbardziej dost´pnym êród∏em informacji o zawodach jest przede wszystkim otaczajàcy Êwiat, obserwacja pracy ludzi wykonujàcych swe zawody (...). Pierwszymi i najwczeÊniejszymi nadawcami informacji, osobami przekazujàcymi wiedz´ o otaczajàcym Êwiecie pracy sà rodzice, którzy w sposób niezamierzony opisujà i wartoÊciujà zawody w∏asne i inne, dost´pne obserwacji” (Leliƒska, 1990, str. 57). Informacje o Êwiecie pracy sà zatem dost´pne dla dzieci poprzez cz∏onków rodziny, którzy w atmosferze ˝ycia rodzinnego nacechowanego emocjami kszta∏tujà okreÊlony obraz rzeczywistoÊci zawodowej w umys∏ach najm∏odszych domowników. To w∏aÊnie rodzice w sposób Êwiadomy, bàdê nieÊwiadomy, selekcjonujà doÊwiadczenia poznawcze i informacje dzieci o Êwiecie zawodów i przybli˝ajà go dziecku przez pryzmat wiedzy i w∏asnych doÊwiadczeƒ. To powoduje wyzwalanie u dzieci okreÊlonych postaw wobec pracy i poszczególnych reprezentantów Êrodowisk zawodowych (Rachalska, 1984). Dziecko przyjmuje postawy wobec ró˝nych zawodów, prezentowane przez rodziców jako coÊ zupe∏nie natural-

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

d a

V i n c i

Uczeƒ C

L e o n a r d o

Szczególna rola rodziców w planowaniu przysz∏oÊci zawodowej ich dzieci jest niezaprzeczalna i wi´kszoÊç z nich chce mieç pewnoÊç, ˝e wybory ich dzieci b´dà trafne i satysfakcjonujàce. Tymczasem rodzice niekiedy skar˝à si´, ˝e czujà si´ wy∏àczeni z procesu doradztwa zawodowego, jaki proponuje si´ ich dzieciom. Wynika to najcz´Êciej ze sceptycznych postaw nauczycieli i doradców co do kompetencji rodziców w tym zakresie. Doradcy obawiajà si´ nadmiernych aspiracji rodziców lub te˝ zbyt wysokiego stopnia krytycyzmu wobec w∏asnych dzieci. W krajach UE ró˝na jest tradycja wzajemnych relacji pomi´dzy rodzicami, uczniami i doradcami zawodowymi; mo˝na za∏o˝yç, ˝e najbardziej skuteczna forma pomocy mieÊci∏aby si´ w obr´bie triady (Rysunek 1):

Doradca C

P r o g r a m u

ców zawodowych i edukacyjnych Êwiadczàce z jednej strony o braku tradycji udawania si´ po porad´ do fachowca, z drugiej- o niedostatkach dzia∏aƒ szko∏y w tym zakresie.

nego, oczywistego i nie budzàcego ˝adnych wàtpliwoÊci. Interesujàca z punktu widzenia wp∏ywu czynników rodzinnych na wybór zawodu, wydaje si´ koncepcja Roe z 1957 roku (Roe, Luneborg, 1984). Anna Roe wyodr´bni∏a zachowania rodziców, które przyczyniajà si´ do ukszta∏towania u dziecka nastawienia na ludzi, bàdê te˝ nastawienia na rzeczy. Wed∏ug autorki zachowania opiekuƒcze i wymagajàce rodziców sprzyjajà wykszta∏ceniu si´ u dziecka orientacji na osoby, a co za tym idzie, wybieraniu przez nie zawodów wymagajàcych umiej´tnoÊci spo∏ecznych i zdolnoÊci werbalnych (sà to wyró˝nione przez Roe grupy zawodów us∏ugowych, handlowych, kulturalnych i artystycznych, a tak˝e zwiàzanych cz´Êciowo z organizacjà i zarzàdzaniem). Natomiast reprezentowanie przez rodziców postaw unikania lub przypadkowej akceptacji, stanowià sprzyjajàce warunki do ukszta∏towania si´ u dzieci nastawienia na rzeczy, wyra˝ajàcego si´ w wyborze zawodów technicznych, a tak˝e zwiàzanych z przyrodà i szeroko rozumianà naukà. Nieco nowsze podejÊcie do badaƒ nad kszta∏towaniem relacji rodzic-dziecko w kontekÊcie wybory kariery zawodowej prezentujà prace mi´dzynarodowego zespo∏u Younga, Valacha i Collina (1996). W ich rozumieniu interakcje pomi´dzy rodzicami i dzieçmi kreujà proces zwany przez nich „projektem kariery”. Ów projekt definiowany jest jako szereg dzia∏aƒ zorientowanych na cel i podejmowanych wspólnie przez ca∏à rodzin´ i charakteryzuje si´ pi´cioma w∏aÊciwoÊciami: r wspólnotà celów rodziców i dzieci r istnieniem wzajemnej komunikacji opartej na relacjach emocjonalnych r spójnoÊcià celów i Êrodków potrzebnych do ich realizacji r obecnoÊcià planu realizacji r coraz wi´kszà autonomià uzyskiwanà przez m∏odzie˝ w realizacji projektu Przytoczone badania wskazujà jednoznacznie, ˝e b∏´dem by∏oby pomijanie rodziny w orientacji i poradnictwie zawodowym, przygotowaniu do Êwiadomego wyboru zawodu i planowania kariery zawodowej. Nies∏uszne jest równie˝ powszechne dà˝enie, aby pomoc rodzicielskà zastàpiç profesjonalnà pomocà doradczà. Wojtasik (1993) przypomina, ˝e osoba radzàca si´ w wyborze zawodu, szuka przede wszystkim ˝yczliwoÊci, ciep∏a, zrozumienia, cierpliwoÊci, zainteresowania, dlatego nie mo˝na przeceniaç roli doradcy, który na ogó∏ nie zna dziecka tak dobrze, jak znajà je jego rodzice. Osobisty stosunek matki i ojca do dziecka, nacechowany mi∏oÊcià, czyni ich najbli˝szymi opiekunami i doradcami. Rodzina ma olbrzymià si∏´ oddzia∏ywania, której nigdy nie zastàpià profesjonalni doradcy zawodu, pracujàcy w okreÊlonych ramach instytucjonalnych. Nowsze wyniki badaƒ przeprowadzonych wÊród m∏odzie˝y przez Kamiƒskà i ¸ukasiewicz (2001) sugerujà ponadto odwo∏ywaniu si´ uczniów do rodziców jako dorad-

Rodzic

Rysunek 1. Triada doradcza

Model ten stanà∏ u podstaw koncepcji, której celem sta∏o si´ w∏àcznie wszystkich elementów owej triady we wspólny projekt „Aktywne uczestnictwo rodziców w procesie planowania kariery zawodowej ich dzieci. Trening dla szkolnych doradców zawodowych z zakresu wspó∏pracy z rodzicami”.

Cele i przewidywane rezultaty projektu Projekt realizowany jest pod auspicjami programu Leonardo da Vinci we wspó∏udziale partnerów z szeÊciu krajów europejskich2. Przewiduje on realizacj´ nast´pujàcych celów: r Podniesienie kwalifikacji zawodowych szkolnych doradców zawodowych w dziedzinie wspó∏pracy z rodzicami uczniów; r Poszerzenie wiedzy rodziców na temat jak w∏aÊciwie pomóc w∏asnemu dziecku w wyborze Êcie˝ki zawodowej; r Zapewnienie wsparcia uczniom w czasie podejmowania decyzji o wyborze zawodu ze strony rodziców; r Usprawnienie dzia∏ania orientacji zawodowej skierowanej do uczniów poprzez w∏àczenie w proces doradczy rodziców; r Popraw´ efektywnoÊci wyboru edukacji zawodowej przez m∏ode osoby. F

Biuletyn nr 1 /2008

2 Austria Hafelkar Unternehmensberatung Schober GmBH Cypr R.C.I (Research and Consultancy Institute) Ltd Hiszpania ANNUR-Formación-Cultura Litwa Jaunimo Karjeros Centras Polska Spo∏eczna Wy˝sza Szko∏a Przedsi´biorczoÊci i Zarzàdzania Rumunia Partener

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Konkretne rezultaty projektu zak∏adajà stworzenie: 1 30 godzinnego programu szkoleniowego „Jak wspó∏pracowaç z rodzicami w kszta∏towaniu kariery zawodowej ich dzieci” dla szkolnych doradców zawodowych wraz z materia∏ami metodycznymi dla prowadzàcych szkolenie oraz materia∏ami dla uczestników szkolenia. Celem szkolenia jest : r Dostarczenie szkolnym doradcom zawodowym wiedzy na temat roli uwarunkowaƒ rodzinnych w kszta∏towaniu wyborów zawodowych, takich jak: – zawodowa historia rodziny – rodzinne modele kariery – zawodowa identyfikacja dziecka z rodzicami – typy postaw rodzicielskich spowalniajàcych oraz wspomagajàcych rozwój r Kszta∏towanie wÊród szkolnych doradców zawodowych umiej´tnoÊci komunikowania si´ z rodzicami zarówno w sytuacji kontaktów indywidualnych jak spotkaƒ grupowych, by rodzice stali si´ sprzymierzeƒcami nauczyciela w kszta∏towaniu rozwoju zawodowego ucznia r Wyposa˝enie szkolnych doradców zawodowych w podstawowe materia∏y informacyjne pomagajàce rodzicom w: poznaniu talentów, zainteresowaƒ, hierarchii wartoÊci i osobowoÊci zawodowej w∏asnego dziecka, wspieraniu dziecka w planowaniu kariery zawodowej i podejmowaniu decyzji i w∏aÊciwej komunikacji z dzieckiem oraz poszukiwaniu u˝ytecznych informacji zawodoznawczych. Poradnika dla rodziców na temat „Jak pomóc dziecku 2 w podj´ciu decyzji o wyborze zawodu” poprzez ocen´ zainteresowaƒ i zdolnoÊci dzieci, pomoc w podejmowaniu decyzji, zwi´kszeniu orientacji na rynku pracy, poprawie komunikacji z dzieckiem. Podr´cznik b´dzie te˝ zawiera∏ opisy dobrych i z∏ych praktyk pomocy rodzicielskiej. Strony internetowej promujàcej projekt i jego rezultaty 3 Projekt ma za zadanie podnieÊç kwalifikacje doradców zawodowych, ale te˝ promowaç aktywne uczestnictwo w procesie poradnictwa zawodowego nowego aktora, jakim sà rodzice – aktora, który dzi´ki wspó∏pracy z zawodowymi doradcami zdob´dzie wiedz´ potrzebnà do okazania fachowej pomocy m∏odzie˝y w procesie wyboru zawodu. C

Bibliografia Blustein, D. L., Walbridge, M. M., Friedlander, M. L. & Palladino, D. E. (1991). Contributions to psychological separation and parental attachment to the career development process. Journal of Counseling Psychology, 38, 39-50. Felsman, D. E. & Blustein, D. L. (1999). The role of peer relatedness in late adoles-

cent career development. Journal of Vocational Behavior, 54, 279-295. Jantura, J. (1994). Rozwój zawodowy cz∏owieka. W: Zeszyty informacyjno – metody-

czne doradcy zawodowego. Warszawa, Wyd. Urz´du Pracy. Kamiƒska, H., ¸ukasiewicz, A. (2001). Plany zawodowe m∏odzie˝y, Nowa Edukacja Zawodowa, 5-6, 14-16 Kracke, B. (1997). Parental behaviors and adolescents’ career exploration. Career Development Quarterly, 45, 341-350. Kubicka, P. (2005). Oczekiwania klientów wobec doradztwa zawodowego. Nieopublikowana praca magisterska, U ¸. Leliƒska, K. (1990). Znaczenie wiedzy o zawodach w wyborze zawodu. W: W. Rachalska, K. Leliƒska, J. Wo∏ejszo, Przygotowanie uczniów do wyboru zawodu na lekcjach pracy – techniki. Warszawa. Centrum Doskonalenia Nauczycieli im. W∏adys∏awa Spasowskiego. Mendecka, G., Góra, B. (1993). Zmienne ˝ycia rodzinnego, a rozwój zdolnoÊci

twórczych. Cz´stochowa: Wydawnictwa Wy˝szej Szko∏y Pedagogicznej. O’Brien, K. M. (1996). The influence of psychological separation and parental

attachment on the career development of adolescent women. Journal of Vocational Behavior, 28, 257-274. Piorunek, M. (1996). Dziecko w relacjach ze Êwiatem zawodowym. Warszawa: Wydawnictwo Eruditus s.c. Rachalska, W. (1984). Wybór zawodu a wychowanie przez prac´ w rodzinie. Warszawa: IW. Rainey, L. M. & Borders, L. D. (1997). Influential factors in career orientation and

career aspiration of early adolescent girls. Journal of Counseling Psychology, 44, 160-172. Roe, A, Luneborg, P. W. (1984). Personality Development and Career Choice. W: D. Brown, L. Brooks, (red.), Career Choice and Development (s. 31-60). San Francisco, Washington, London: Jossey-Bass Publishers. Wall, J., Covell, K. & MacIntyre, P. D. (1999). Implications of social supports Watts A. G., Guichard J., Plant P., Rodriguez M. L. (1994), Educational and vocational guidance in the European Community, European Commission, Brussels – Luxembourg Wojtasik, B. (1993). Wybór doradcy zawodu przez m∏odzie˝, rodziców i nauczycieli, Wroc∏aw: Wroc∏awska Oficyna Wydawnicza. Young, R. A., Valach, L. & Collin, A. (1996). A contextual explanation of career. In D. Brown & L. Brooks (Eds.), Career choice and development (3rd ed., pp. 477–512). San Francisco: Jossey-Bass.

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Hanna Ba∏os

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Biuro Rynku Pracy Komendy G∏ównej OHP

Us∏ugi rynku pracy skoncentrowane na odbiorcy rozwiàzania stosowane w OHP Wprowadzenie Artyku∏ powsta∏ pod wp∏ywem konferencji „The Voice of Users in Guidance” zorganizowanej w ramach inicjatywy Komisji Europejskiej - monitoringu tematycznego (Thematic Monitoring Group 1) w ramach programu Leonardo da Vinci. W trakcie konferencji omawiano znaczenie, mo˝liwoÊci, perspektywy i potrzeby dotyczàce anga˝owania finalnych odbiorców projektów w szeroko poj´ty proces ich realizacji. W artykule niniejszym zaprezentowany zostanie pilota˝owy projekt „Zawsze na kursie” zrealizowany przez OHP w ramach programu Leonardo da Vinci, a tak˝e naszkicowana zostanie koncepcja pozycji odbiorcy us∏ug rynku pracy OHP jako podmiotu oddzia∏ywaƒ tej instytucji.

Informacja o OHP Ochotnicze Hufce Pracy sà instytucjà rynku pracy nadzorowanà przez ministra w∏aÊciwego do spraw pracy. Us∏ugi rynku pracy oferowane przez OHP to realizacja zadaƒ wynikajàcych z zapisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy uszczegó∏owiona przez Rozporzàdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 30 grudnia 2004 roku w sprawie szczegó∏owych zadaƒ i organizacji Ochotniczych Hufców Pracy. Podmiotem oddzia∏ywaƒ OHP jest m∏odzie˝ w wieku 15 – 25 lat, w tym bezrobotni lub poszukujàcy pracy oraz m∏odzie˝ pozostajàca w systemie edukacji (uczniowie ró˝nych typów szkó∏ i studenci) poszukujàca kontaktu z doradcà zawodowym albo poszukujàca dorywczego zatrudnienia.

Projekt „Zawsze na kursie” programu Leonardo da Vinci – zaanga˝owanie koƒcowych u˝ytkowników Projekt jest przyk∏adem dzia∏aƒ z obszaru poradnictwa zawodowego realizowanych w Êrodowisku mi´dzynarodowym. Okres jego realizacji to lata 2005-2007. Celem projektu by∏o wzmocnienie systemów poradnictwa zawodowego w krajach partnerskich (Austria, Francja, Hiszpania i Polska) poprzez stworzenie programu szkoleniowego dla doradców zawodowych wraz z internetowym serwisem dostarczajàcym bran˝owe dla poradnictwa informacje. Adresaci projektu to grono w∏adajàcych j´zykiem angielskim doradców zawodowych i specjalistów z obszaru edukacji i rynku pracy. PoÊrednim odbiorcà produktów sà klienci korzystajàcy z us∏ug doradczo-konsultacyjnych bezpoÊrednich adresatów projektu.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

G∏ówne produkty wypracowane w trakcie realizacji projektu1 to: Multimedialne Centrum Warsztatowe oferujàce czteromodu∏owe szkolenie e-learningowe „Eurodoradztwo – doskonalenie warsztatu pracy doradcy zawodowego” i Centrum Informacyjne poradnictwa krajów partnerskich projektu. Charakter oddzia∏ywania produktów projektu wià˝e si´ z charakterem rezultatów poradnictwa zawodowego jako us∏ugi kierowanej do spo∏eczeƒstwa. Podwy˝szenie jakoÊci warsztatu pracy specjalistów korzystajàcych z produktów wypracowanych w projekcie znajduje swe odzwierciedlenie w wykonywanej przez nich pracy. Dlatego wÊród przewidywanych rezultatów projektu zaakcentowaç nale˝y profilaktyk´ i podejmowanie prób rozwiàzywania problemów osób, które napotykajà lub napotkaç mogà trudnoÊci w prawid∏owym funkcjonowaniu na rynku pracy. Istotny, z punktu widzenia zaanga˝owania finalnych u˝ytkowników projektu w jego realizacj´, by∏ plan organizujàcy prace projektowe. Przewidywa∏ on komunikacj´ z beneficjentami projektu w dwóch momentach jego realizacji: w fazie diagnozy potrzeb szkoleniowych specjalistów rynku pracy w krajach partnerskich projektu oraz w fazie testowania i oceny jego produktów. W toku realizacji dwuetapowych badaƒ diagnostycznych potrzeb szkoleniowych skonstruowano jednolità ankiet´ „Oczekiwania i potrzeby w zakresie doskonalenia kompetencji doradcy zawodowego”. Jako podstaw´ opracowania ankiety przyj´to obowiàzujàcy w Polsce standard kwali- F

Biuletyn nr 1 /2008

1 dost´pne pod adresem www.ohp-righttrack.org

Seminarium Nowe tendencje w poradnictwie zawodowym

Seminarium Leonardo da Vinci, Warszawa, 27 wrzeÊnia 2007

2 (por.: Kwiatkowski S. M., Symela K. red.: Standardy kwalifikacji zawodowych. Teoria, metodologia, projekty IBE, Warszawa 2001)

fikacji zawodowych dla doradcy zawodowego2. Analiza wyników badaƒ pozwoli∏a wy∏oniç 4 zadania zawodowe, w zakresie których wyst´pujà potrzeby szkoleniowe. Sta∏y si´ one podstawà do tworzenia programu szkolenia (tematyki modu∏ów i zawartych w nich jednostek szkoleniowych). Testowanie produktów projektu by∏o elementem procedury oceny prac projektu. Przyj´∏a trzy wymiary uwzgl´dniajàce: r opinie eksperta rynku pracy wypowiadajàcego si´ o jakoÊci produktów projektu poprzez recenzje i redakcj´ naukowà treÊci szkoleniowych, r opinie realizatorów projektu przybierajàce wyraz autoocen wykorzystujàcych wskaêniki i kwestionariusz monitoringu post´pu realizacji prac, r opinie u˝ytkowników dokonujàcych testowania produktów. Testowaniu przez u˝ytkowników poddane zosta∏y: treÊci szkoleniowe oraz funkcjonalnoÊç platformy e-learningowej. Jego celem by∏a ocena jakoÊci i poprawnoÊci dzia∏ania produktów jeszcze w fazie ich tworzenia. Odby∏o si´ ono równolegle we wszystkich krajach realizujàcych projekt i przebieg∏o wed∏ug jednolitych wytycznych przygotowanych przez OHP jako promotora. Ocena sta∏a si´ elementem procesu zarzàdzania realizacjà projektu, umo˝liwiajàc bie˝àcà jego kontrol´ oraz modyfikacj´ produktów. Szczególne znaczenie dla realizatorów projektu mia∏a ocena dokonywana przez u˝ytkowników, czyli doradców; ich opinie uwzgl´dniliÊmy w fazie decydowania o ostatecznym kszta∏cie naszych produktów.

Perspektywa u˝ytkownika w realizacji us∏ug rynku pracy oferowanych przez OHP: Koncepcja dzia∏aƒ OHP przewiduje anga˝owanie odbiorców dzi´ki: 1 dà˝eniu do wyrównywania szans dost´pu do us∏ug i zasobów oferowanych przez instytucj´ poprzez: r wykorzystanie mo˝liwoÊci internetu: m∏ode osoby zainteresowane poÊrednictwem pracy lub dost´pnymi on-line ofertami informacji zawodowej i narz´dzi poradnictwa mogà korzystaç z internetowych serwisów poÊrednictwa pracy i tematycznych dla poradnictwa zawodowego witryn internetowych. Sà to: www.mbp.ohp.pl (poÊrednictwo pracy), www.ohpdlaszkoly.pl i www.ohp-righttrack.org (poradnictwo i informacja zawodowa); r w∏àczenie do ofert poradnictwa i informacji zawodowej us∏ug realizowanych w formie mobilnej (us∏ugi mobilnych centrów informacji zawodowej). komunikacji odbywajàcej si´ w ramach: 2 r diagnozowania potrzeb i zainteresowaƒ m∏odzie˝y jako us∏ugobiorców oraz identyfikacji potrzeb rynku pracy i bran˝y (dla obiektywizacji których anga˝uje si´ tak˝e ekspertów), r badania satysfakcji doradców i m∏odzie˝y z us∏ug i oferowanych produktów, r partnerskiej wspó∏pracy i konsultacji z u˝ytkownikami produktów znajdujàcej swój wyraz w: – zasadzie dokonywania ocen i testowania wszystkich nowych produktów wprowadzanych do u˝ytku w obr´bie systemu poradnictwa i informacji zawodowej. Dzi´ki temu dokonuje si´ w∏àczanie u˝ytkowników w proces projektowania produktów i narz´dzi; – tworzeniu warunków bie˝àcej komunikacji z u˝ytkownikami zasobów internetowych (fora dyskusyjne, listy FAQ, zespó∏ konsultacyjny zawartoÊci witryny www.ohpdlaszkoly.pl). Obszarem, w obr´bie którego dokonuje si´ ostateczna weryfikacja efektywnoÊci us∏ug OHP jest rynek pracy. Jest to drugi, obok osobowego, wymiar odbioru us∏ug tej instytucji realizujàcej zadania paƒstwa wzgl´dem m∏odzie˝y. Odnalezienie si´ m∏odego cz∏owieka w realiach rynku pracy stanowi bowiem o sukcesie oddzia∏ywaƒ OHP.

Zakoƒczenie Zagadnienia perspektywy odbiorcy us∏ug rynku pracy w procesie ich realizacji w niniejszym artykule zaprezentowane zosta∏y w sposób jedynie w zarysie. Wszystkich zainteresowanych ofertà OHP zach´cam do odwiedzenia witryny internetowej instytucji dost´pnej pod adresem www.ohp.pl. C

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników (The Voice Of Users In Guidance) Wnioski i najwa˝niejsze rekomendacje z konferencji zorganizowanej w ramach monitoringu tematycznego Programu Leonardo da Vinci 10-11 maja w Lublanie, w S∏owenii Wst´p Niniejszy raport jest wynikiem konferencji zatytu∏owanej Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników, która odby∏a si´ w Lublanie w dniach 10-11 maja 2007. Wzi´∏o w niej udzia∏ 119 osób z 26 krajów, a finansowana by∏a w ramach inicjatywy Programu Leonardo da Vinci, zwanej monitoringiem tematycznym. Monitoring tematyczny s∏u˝y popularyzacji Programu Leonardo da Vinci, wspierajàcego rozwój kszta∏cenia zawodowego w 31 krajach europejskich przez wymian´ informacji mi´dzy ekspertami, twórcami polityk i praktykami i pomoc przy wprowadzaniu rezultatów i wyników projektów do g∏ównych nurtów europejskich i krajowych kszta∏cenia zawodowego i jego struktur. Konferencj´ w Lublanie zorganizowa∏a grupa TG 1 zajmujàca si´, w ramach monitoringu tematycznego, zwiàzanymi z kszta∏ceniem zawodowym zagadnieniami poradnictwa i w integracji z rynkiem pracy okreÊlonych grup docelowych. Grupie TG1 („VET and the labour market, guidance and other specific groups”) przewodniczy islandzka Narodowa Agencja Programu Leonardo da Vinci, której partnerami sà Narodowe Agencje Leonardo z Austrii, Belgii, Bu∏garii, Finlandii, Hiszpanii, Litwy, Norwegii, Polski, S∏owacji, S∏owenii i W´gier. Od wielu lat kraje europejskie podejmujà powa˝ne wysi∏ki, by poprawiç dost´p wszystkich obywateli do rynku pracy. Jednak wcia˝ istniejà grupy, które majà du˝e trudnoÊci ze zdobyciem i utrzymaniem pracy. Grupa TG1 postawi∏a sobie za zadanie zebranie informacji i analiz´ obecnych systemów kszta∏cenia zawodowego, by zaproponowaç sposoby ich udoskonalenia i wskazaç mechanizmy, które mog∏yby pomóc we w∏àczeniu okreÊlonych grup, takich jak nie majàcy kwalifikacji ludzie m∏odzi i osoby starsze, migranci, osoby z niepe∏nosprawnoÊcià i kobiety chcàce wejÊç lub wróciç na rynek pracy. Ponadto celem Grupy TG1 by∏o zebranie informacji o projektach Programu Leonardo dla zilustrowania najlepszych europejskich praktyk w danej dziedzinie czy w pracy z poszczególnymi grupami ludnoÊci, a tak˝e zasugerowanie podejÊç i rozwiàzaƒ u∏atwiajàcych dost´p dla wszystkich do kszta∏cenia si´ przez ca∏e ˝ycie i pracy oraz mo˝liwoÊci doskonalenia poradnictwa i docierania z takim wsparciem jak najbli˝ej do tych u˝ytkowników, którzy sà w najbardziej niekorzystnej sytuacji. Ostatnio w wielu dokumentach i inicjatywach Unii Europejskiej podkreÊla si´ aktywnà rol´ u˝ytkowników – mówi o niej Rezolucja Rady UE w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwie zawodowego (2004) i przygotowany wspólnie przez OECD i UE a przeznaczony dla osób odpowiedzialnych za kszta∏to-

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

wanie polityk podr´cznik wdra˝ania polityk poradnictwa przez ca∏e ˝ycie (Handbook for Policy Makers on the implementation of lifelong guidance policies). G∏ównym celem konferencji w Lublanie The Voice of Users in Guidance by∏o zwrócenie uwagi na rol´ u˝ytkowników w poradnictwie i omówienie przyk∏adowych projektów Programu Leonardo da Vinci dobrze dopasowanych do potrzeb u˝ytkowników. Za∏o˝eniem konferencji by∏o skupienie si´ na roli u˝ytkownika co stanowi odejÊcie od tradycyjnego spojrzenia z perspektywy osób/instytucji Êwiadczàcych us∏ugi poradnictwa. W ramach przygotowaƒ do konferencji, dokonano analizy 94 finansowanych przez UE projektów z dziedziny poradnictwa i przygotowano 5 studiów przypadku dobrych praktyk. W czasie konferencji zorganizowano „Targi projektów” – wystaw´ po∏àczonà z prezentacjami przyk∏adowych produktów i projektów. W stoisku Sieci Euroguidance uczestnicy konferencji mogli zapoznaç si´ z dzia∏aniami wspó∏pracujàcych w ramach Sieci agencji Euroguidance z ró˝nych krajów europejskich. Na sesji plenarnej cztery prezentacje na temat aktywnego w∏àczania u˝ytkowników poradnictwa, nowych dokonaƒ w tej dziedzinie i najwi´kszych wyzwaƒ stanowi∏y przygotowanie do póêniejszej dyskusji. W czasie czterech sesji warsztatowych, poÊwi´conych ró˝nym grupom docelowym, eksperci przedstawili opinie w sprawie najistotniejszych kwestii dotyczàcych zapewnienia wysokiej jakoÊci poradnictwa dla ka˝dej z tych grup docelowych; ponadto, na ka˝dym warsztacie przedstawiono przyk∏adowy projekt Leonarda adresowany do tej grupy i stanowiàcy dobrà praktyk´. Pragniemy podzi´kowaç wszystkim uczestnikom konferencji za ich udzia∏ i wk∏ad, referentom za przedstawione przemyÊlenia i pomys∏y, a promotorom projektów za ciekawe przedstawienie dzia∏aƒ o du˝ym potencjale ma przysz∏y sukces. Specjalne podzi´kowania sk∏adamy fiƒskim ekspertom, którzy analizowali projekty z dziedziny poradnictwa zawodowego i wybrali pi´ç „studiów przypadku”, szczególnie dr Raimo Vuorinenowi. Dr Vuorinen wraz z dr Peterem Plantem udzielili organizatorom cennego wsparcia w przygotowaniu tematu konferencji a w trakcie obrad dzielili si´ z nami swojà wiedzà. Wasza profesjonalna wiedza i zami∏owanie do doradztwa zainspirowa∏y nas wszystkich. Specjalne podzi´kowania sk∏adamy równie˝ dr Johnowi McCarthy za wk∏ad w konferencj´ i przygotowanie niniejszego sprawozdania1. W imieniu grupy tematycznej TG1 María Kristín Gylfadóttir Dyrektor Programu, Narodowa Agencja Leonardo da Vinci, Islandia

Biuletyn nr 1 /2008

1 Sprawozdanie (w j´z. angielskim) wyda∏a drukiem Narodowa Agencja Leonardo w Islandii. Tu przedstawiamy je niemal w ca∏oÊci w t∏umaczeniu. Teksty referatów po angielsku dostpne sà na http/www.lmvet.net

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

Wprowadzenie dr John McCarthy, Dyrektor, International Centre for Career Development and Public Policy

U˝ytkownicy us∏ug finansowanych ze Êrodków publicznych powinni mieç mo˝liwoÊç wypowiadania si´ na ich temat

U˝ytkownicy us∏ug finansowanych ze Êrodków publicznych powinni mieç mo˝liwoÊç wypowiadania si´ na temat tych us∏ug i swoich z nimi doÊwiadczeƒ. Na to, ˝e g∏os u˝ytkowników uwa˝a si´ obecnie za tak istotny, wp∏yw mia∏y z jednej strony polityki na rzecz aktywnego ˝ycia obywatelskiego, a z drugiej strony, polityki reformy us∏ug publicznych. Dà˝eniem tych polityk jest by obywatele aktywnie przyczynili si´ do przystosowania us∏ug publicznych do swoich potrzeb i by uczestniczyli w kszta∏towaniu polityk. Do przewodnich zasad nale˝à tu: bliskoÊç, dost´pnoÊç, jakoÊç, przestrzeganie praw u˝ytkowników i monitoring oraz ocena. Rezolucja Rady UE w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego (2004)2 podkreÊla∏a koniecznoÊç nastawienia si´ na beneficjenta przy projektowaniu i ewaluacji poradnictwa dla obywateli i za priorytetowe uzna∏a: r wypracowanie mechanizmów zapewniajàcych jakoÊç us∏ug doradczych, informacji i produktów (w tym us∏ug za poÊrednictwem internetu), zw∏aszcza z punktu widzenia obywatela/u˝ytkownika; oraz r wzmocnienie struktur dla tworzenia polityk i systemów na poziomie krajowym i regionalnym poprzez w∏àczenie najwa˝niejszych grup zainteresowanych, w tym u˝ytkowników, rodziców i m∏odzie˝y. W Rezolucji tej widaç zmian´ w sposobie widzenia osoby, której Êwiadczone sà us∏ugi poradnictwa. Ju˝ si´ jej nie postrzega jako „klienta” (jest to okreÊlenie z perspektywy doradcy), ale mówi si´ o obywatelu, osobie, beneficjencie, u˝ytkowniku; nie pojmuje si´ go jako biernego odbiorcy, lecz jako wspó∏-twórc´. Przes∏anie to powtarza si´ równie˝ w trzech pakietach wspólnych europejskich narz´dzi referencyjnych w zakresie poradnictwa przez ca∏e ˝ycie3: r wspólnych celów i zasad; r wspólnych punktów referencyjnych dla systemów zapewniania jakoÊci; r najwa˝niejszych cech systemów poradnictwa przez ca∏e ˝ycie.

PodkreÊlajà one: r centralnà rol´ beneficjenta; r prawo do odszkodowania; r w∏àczenie u˝ytkowników do systemów zapewniania jakoÊci; r cechy systemów ca∏o˝yciowego poradnictwa zwiàzane z centralnà rolà obywatela. W∏àczenie u˝ytkowników poradnictwa w kszta∏towanie polityki4 by∏o tematem publikacji powsta∏ej w wyniku jednego z projektów prowadzonych w ramach Akcji Wspólnych (Joint Actions) 2004, poÊwi´conych tworzeniu europejskich sieci krajowych forów poradnictwa /grup inicjatywnych. W publikacji omówiono: r ró˝ne poziomy, na których obywatele mogà si´ w∏àczaç i byç w∏àczani przez osoby odpowiedzialne za kszta∏towanie polityk i instytucje/organizacje zajmujàce si´ poradnictwem; r zagadnienia jakie nale˝y rozwa˝yç przy planowaniu w∏àczenia obywateli; r potencjalne korzyÊci i beneficjenci w∏àczenia u˝ytkowników. Niektóre standardy dla Êwiadczenia us∏ug poradnictwa takie jak MATRIX (UK)5 uwzgl´dniajà ju˝ informacje zwrotne od u˝ytkowników jako standard w zarzàdzaniu us∏ugami, ale jest to dopiero poczàtek pe∏nego w∏àczania obywateli w kszta∏towanie polityk i rozwijanie systemów us∏ug. W dziedzinie badaƒ nad skutecznoÊcià poradnictwa – czyli na innym poziomie – punktem wyjÊcia jest pytanie u˝ytkowników na czym polega „u˝yteczne doradztwo”. Badanie zadowolenia u˝ytkowników us∏ug mo˝e dostarczyç informacji przydatnych do ich dalszego rozwijania i doskonalenia.

Wyniki analizy projektów finansowanych ze Êrodków europejskich 2 http://ec.europa.eu/education/ policies/2010/doc/ resolution2004_en.pdf 3 Improving Lifelong Guidance Policies and Systems: using Common European Reference tools, by John McCarthy and Jennifer Wannan, CEDEFOP (2005) 4 Involving the Users of Guidance Services in Policy Development, by Dr Helen Plant. The Guidance Council, UK (2006) 5 http://www.matrixstandard.com /about/ casestud _details.php?id=1951

Uwagi i rekomendacje – dr Raimo Vuorinen Analizowane projekty nale˝à do nast´pujàcych kategorii: r narz´dzia do samooceny; r bazy danych informacji na temat kszta∏cenia i zawodów; r narz´dzia do tworzenia planów rozwoju osobistego; r us∏ugi dla osób w niekorzystnej sytuacji lub grup zagro˝onych ryzykiem; r narz´dzia i metody wspierania zatrudnienia i samozatrudnienia; r narz´dzia i metody wspierania dialogu mi´dzy pracodawcami i pracownikami; r modu∏y kszta∏cenia dla doradców; r sieci doradców;

r r r

standardy i struktury s∏u˝àce zapewnieniu jakoÊci; portale poÊwi´cone projektom i badaniom; projekty badawcze.

Kryteria oceny projektów dla celów tego seminarium monitoringu tematycznego zaczerpni´to z Rezolucji Rady i wspólnych europejskich narz´dzi referencyjnych dla poradnictwa przez ca∏e ˝ycie. Kryteriami tymi by∏y: r zasady Êwiadczenia us∏ug poradnictwa; r metody stosowane dla okreÊlenia potrzeb u˝ytkownika; r w∏àczanie obywatela i u˝ytkownika w systemy zapewniania jakoÊci poradnictwa;

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

W analizie brano pod uwag´ stopieƒ zastosowania w projekcie i wyraênego przedstawienia u˝ytkownikom zasad, metod i punktów referencyjnych. Analiza wykaza∏a, ˝e o ile w sformu∏owaniu celów projektu wiele by∏o deklaracji o centralnej roli obywateli i u˝ytkowników to niewiele by∏o dowodów, ˝e deklaracje te wdro˝ono w praktyce. Na podstawie analizy dokonano nast´pujàcych spostrze˝eƒ: 1 Grupy docelowe, kontekst, otoczenie i warunki Êwiadczenia doradztwa wydawa∏y si´ raczej tradycyjne. Istnieje wi´c potrzeba eksperymentowania z nowymi grupami docelowymi, nowym otoczeniem i nowymi metodami. 2 Cele projektów wydajà si´ byç raczej ustalane przez Êwiadczàcych us∏ugi ni˝ wyp∏ywajàce od obywateli i dotyczà rozwijania us∏ug i produktów dla nich, raczej ni˝ wspólnie z nimi. W Programie Leonardo i na poziomach krajowych powinno si´ zach´caç do w∏àczania obywateli/u˝ytkowników i wskazywaç, jak to robiç. 3 Ogólnie z analizy 94 projektów odnosi∏o si´ wra˝enie znacznej liczby przypadków wywa˝ania otwartych drzwi, bardzo ma∏ego stopnia innowacji, niewielkiej lub zgo∏a ˝adnej wiedzy o poprzednich projektach i badaniach i innych dzia∏aniach podj´tych w tym obszarze, s∏abych post´pów w rozwijaniu wiedzy. Nowe narz´dzia poradnictwa u˝ywane by∏y do rozwiàzywania problemów z przestarza∏ych paradygmatów i schematów poradnictwa zawodowego. Potrzebne jest lepsze doradzanie, lepsza ocena wniosków, lepsze negocjowanie na etapie wst´pnych propozycji (wniosków), mentoring/zewn´trzna ewaluacja i bardziej umiej´tne wykorzystanie tego, co ju˝ istnieje. 4 O ile cele projektów by∏y zgodne z g∏ównymi punktami polityk UE, to te punkty odniesienia znika∏y z pola widzenia gdy projekty by∏y ju˝ na etapie wdra˝ania. Potrzebne sà lepsze zasady i praktyka uczenia si´ od kolegów po profesji i z innych krajów i dzielenia si´ doÊwiadczeniem i wiedzà – mo˝liwe np. przez krajowe i UE oÊrodki zbierania praktyk i doÊwiadczeƒ.

5 Widoczny jest brak dostatecznego dialogu na kilku ró˝nych poziomach: pomi´dzy UE, Leonardo, i krajowymi priorytetami polityk i programami; mi´dzy priorytetami krajowych polityk, programami i projektami UE; i mi´dzy samymi projektami UE na poziomie krajowym i UE. Powoduje to znaczne obni˝enie, w wielu wypadkach wr´cz do poziomu zerowego, wartoÊci dodanej jakà wnoszà projekty do polityk i systemów na poziomie UE i na poziomach krajowych.

Pytania, na jakie powinni poszukiwaç odpowiedzi twórcy polityk, instytucje Êwiadczàce us∏ugi poradnictwa zawodowego, UE, narodowe agencje programów i promotorzy projektów: 1 W jaki sposób mo˝na promowaç i wspieraç w∏àczanie u˝ytkowników, np. przez upowszechnianie istniejàcych przyk∏adów dobrych praktyk, na poziomie UE i krajowym? 2 W jaki sposób mo˝na zmieniç treÊci i pedagogik´ w kszta∏ceniu specjalistów poradnictwa zawodowego tak, by zarówno sami doradcy jak i menad˝erowie zarzàdzajàcy us∏ugami poradnictwa zawodowego nauczyli si´ jak w∏àczaç u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników w projektowanie, wdra˝anie i ewaluacj´ us∏ug poradnictwa? 3 Jak mo˝na w sposób bardziej systematyczny i zorganizowany zbieraç i wykorzystywaç przyk∏ady najlepszych praktyk udzia∏u u˝ytkowników – np. przez tworzenie „klastrów” projektów? 4 W jaki sposób finansowane przez UE projekty poradnictwa przez ca∏e ˝ycie mogà stanowiç wsparcie dla pracy nowej Europejskiej Sieç Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego?

Potrzebne sà lepsze zasady i praktyka uczenia si´ od kolegów po profesji i z innych krajów i dzielenia si´ doÊwiadczeniem i wiedzà

Wi´cej informacji Prezentacje wyg∏oszone na konferencji w czasie plenarnej sesji przez Petera Planta, Deidre Hughes, Johna MacCarthy’ego, Raimo Vuorinena i Magne Loewe’a sà dost´pne na stronie internetowej http://www.lmvet.net

G∏ówne wnioski z warsztatów dr John McCarthy, Dyrektor, International Centre for Career Development and Public Policy (Mi´dzynarodowe Centrum Rozwoju Kariery i Polityki Spo∏ecznej) Ka˝dy z czterech warsztatów6 rozpocz´∏o wprowadzajàce wystàpienie eksperta a nast´pnie uczestnicy omawiali w ma∏ych grupach g∏ówne problemy, sformu∏owane przez prowadzàcych. Warsztaty dotyczy∏y nast´pujàcych zagadnieƒ: 1 poradnictwo dla uczniów zagro˝onych przedwczesnym przerwaniem nauki szkolnej; 2 poradnictwo dla zatrudnionych i bezrobotnych osób o niskich kwalifikacjach; 3 poradnictwo dla starszych wiekiem pracowników; 4 poradnictwo dla osób w trudnej sytuacji (grup nieuprzywilejowanych)

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Wiele kwestii i wniosków powtarza∏o si´ w dyskusjach na ka˝dym z warsztatów, a mianowicie:

1 dotarcie jak najbli˝ej do u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników;

2 uczynienie poradnictwa bardziej przyjaznym dla u˝ytkownika; 3 w∏àczenie u˝ytkowników do projektowania, monitoringu i oceny us∏ug; 4 pozytywne zmiany w nastawieniu doradców i systemów poradnictwa poprzez uczenie si´.

Biuletyn nr 1 /2008

6 Podsumowanie warsztatów mo˝na znaleêç na stronie www.lmvet.net

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

1 Dotrzeç jak najbli˝ej do u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników

Doradca powinien dotrzeç jak najbli˝ej u˝ytkownika niezale˝nie od grupy wiekowej

r r

Mówiàc o „dotarciu jak najbli˝ej/wychodzeniu naprzeciw” uczestnicy warsztatów rozpatrywali zarówno postaw´ i zachowanie doradcy, jak równie˝ poprawienie dost´pu do us∏ug dla wszystkich. Doradcy powinni: r troszczyç si´ o swoich klientów; r s∏uchaç tego co mówià o swoich potrzebach; r wykorzystywaç ich zainteresowania, by pomóc im nauczyç si´ nowych rzeczy; r umieç u˝ywaç nietradycyjnych metod i warunków. Szersze potraktowanie poradnictwa potrzebne jest zw∏aszcza w podejÊciu do starszych wiekiem pracowników: w ich wypadku nale˝y uwzgl´dniç zarówno prac´ zarobkowà, jak te˝ inne elementy sytuacji ˝yciowej (np. sytuacj´ rodzinnà, finansowà, sposób sp´dzania wolnego czasu). Zatrudnienie nie jest odpowiedzià na wszystkie potrzeby u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników. Wymagane jest podejÊcie ca∏oÊciowe. Dotarcie do u˝ytkowników polega równie˝ na uÊwiadomieniu sobie, ˝e zasadniczà kwestià w procesie poradnictwa jest zmniejszenie znaczenia ró˝nic kulturowych pomi´dzy doradcà a u˝ytkownikiem czy potencjalnymi u˝ytkownikami.

Aktywny odbiór us∏ug doradczych

Doradca powinien równie˝ dotrzeç z us∏ugami bli˝ej do u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników to znaczy spotykaç si´ z nimi tam, gdzie oni si´ zbierajà (w miejscu pracy czy gdzie indziej) i próbowaç zrozumieç wszystkie ich problemy. W przypadku uczniów zagro˝onych nale˝y skupiç wysi∏ki na uÊwiadamianiu zagro˝enia i na zapobieganiu mu wtedy, gdy ci m∏odzi ludzie chodzà jeszcze do szko∏y – bo póêniej dotarcie do nich jest znacznie trudniejsze. Wskazane by∏oby wypracowanie dobrej wspólnej praktyki/metodologii pracy z tà grupà. W przypadku pracowników o niskich kwalifikacjach, doradztwo Êwiadczone w miejscu pracy przez osoby znajdujàce si´ w podobnej sytuacji i na tym samym poziomie (np. przedstawicieli zwiàzków zawodowych przeszkolonych do roli doradców w ramach Islandzkiego Projektu Poradnictwa w Miejscu Pracy) okaza∏o si´ skutecznym sposobem na zwi´kszenie motywacji pracowników do nauki i do pracy. Inna metoda to mentoring prowadzony przez osoby znajdujàce si´ w podobnej sytuacji. Us∏ugi poradnictwa powinny byç przedmiotem marketingu spo∏ecznego: jest wiele rodzajów grup, które majà powa˝nie utrudniony dost´p do rynku pracy i które nale˝y zidentyfikowaç i do nich dotrzeç. Historie przedsi´wzi´ç uwieƒczonych powodzeniem warto zbieraç, bo mo˝na je wykorzystaç jako pot´˝ne narz´dzie marketingu spo∏ecznego dla poradnictwa.

Przyjazne poradnictwo

2 Uczynienie poradnictwa przyjaznym dla u˝ytkownika Uczestnicy warsztatów rozwa˝ali to zagadnienie z ró˝nych stron:

widocznoÊç us∏ug poradnictwa; podejÊcie przyjazne dla u˝ytkownika.

Ministerstwa i samorzàdy lokalne powinny zadbaç, by us∏ugi poradnictwa by∏y widoczne i ∏atwo dost´pne dla u˝ytkowników i potencjalnych u˝ytkowników. Obywatele powinni wiedzieç gdzie i do kogo mo˝na si´ zwróciç po pomoc. Dobrym, praktycznym podejÊciem jest zorganizowanie ro˝nych us∏ug w jednym oÊrodku czyli model tzw. one-stop shop i/lub skoordynowane zbieranie i przekazywanie danych, tak, by obywatele nie musieli powtarzaç swoich historii wielokrotnie ró˝nym osobom w ró˝nych organizacjach. Us∏ugi przyjazne dla u˝ytkownika powinny zapewniaç dost´p do informacji o mo˝liwoÊciach kszta∏cenia si´ i pracy, a informacje te powinny byç relewantne i przygotowane i przedstawione w sposób odpowiedni dla poszczególnych ró˝nych grup odbiorców. J´zyk stosowany w poradnictwie i informowaniu powinien byç zrozumia∏y, podobnie jak sam sposób przekazu. Metody stosowane w poradnictwie powinny byç przyjazne dla u˝ytkownika, np. praca w ma∏ych grupach i traktowanie z szacunkiem ka˝dej osoby w grupie. Nale˝y uznaç fakt, ˝e ka˝dy ma swoje w∏asne tempo pracy nad rozwojem osobistym i trzeba to uszanowaç.

3 W∏àczanie u˝ytkowników w projektowanie, monitoring i ocen´ us∏ug Niektórzy uczestnicy konferencji apelowali o uwzgl´dnienie opinii starszych wiekiem pracowników przy tworzeniu, projektowaniu i Êwiadczeniu us∏ug poradnictwa, ich ewaluacji i ciàg∏ym doskonaleniu, przez wykorzystanie „forum u˝ytkowników”. U˝ytkownicy sà na ogó∏ gotowi w∏àczyç si´ i przedstawiç swoje zdanie. Potrzebna jest natomiast do tego zmiana nastawienia doradców i wi´ksza elastycznoÊç w systemach Êwiadczenia us∏ug poradnictwa. Niektórzy uczestnicy warsztatów uwa˝ali jednak, ˝e to doradcy powinni przemawiaç w imieniu u˝ytkowników i przedstawiaç twórcom polityk potrzeby i pragnienia u˝ytkowników. Inni wskazywali na potrzeb´ w∏àczania u˝ytkowników na wszystkich etapach rozwoju projektu – czego przyk∏adem jest metoda Standardowego Modelu Poradnictwa Zawodowego dla Osób G∏uchych w Europie (VOGS). W∏àczenie u˝ytkowników powinno byç jednym z g∏ównych kryteriów wyboru projektów finansowanych ze Êrodków unijnych, stosowanym zarówno przez kraje cz∏onkowskie jak i przez Komisj´ Europejskà. Niektórzy uczestnicy konferencji postulowali, ˝e kwestia „w∏àczenia u˝ytkowników” powinna zyskaç wi´cej uwagi i byç wyraêniej sformu∏owana na poziomie Unii Europejskiej, a tak˝e na poziomach krajowych, regionalnych i lokalnych i instytucjonalnych. Potrzebne jest opracowanie na poziomie wspólnotowym bardziej konkretnych rekomendacji

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

i okreÊlonych narz´dzi dla w∏àczania u˝ytkowników, które mo˝na by zastosowaç na poziomie krajowym, z uwzgl´dnieniem kontekstu w poszczególnych krajach. Potrzebne jest równie˝ dzielenie si´ na poziomie regionalnym, krajowym i mi´dzynarodowym zarówno informacjami jak i przyk∏adami dobrych praktyk w∏àczania u˝ytkowników, tak, aby z tymi przyk∏adami mogli zapoznaç si´ inni u˝ytkownicy i potencjalni u˝ytkownicy.

4 Wprowadzanie pozytywnych zmian w nastawieniu doradców oraz w systemach poradnictwa zawodowego poprzez uczenie si´ Komentarze na ten temat dotyczy∏y trzech kwestii: 1 poprawy nastawienia doradców do u˝ytkowników us∏ug; 2 rozwijania us∏ug poradnictwa w miejscach pracy; 3 dzielenia si´ wiedzà i dobrymi przyk∏adami praktyk. Po pierwsze, ludzie, którzy sà w pe∏ni zadowoleni ze swojej pracy, która nie wymaga znacznych umiej´tnoÊci, nie powinni byç wp´dzani w poczucie winy, ˝e nie uczestniczà w uczeniu si´ przez ca∏e ˝ycie (ta uwaga odnosi si´ byç mo˝e do formalnego kszta∏cenia, poniewa˝ nawet ludzie, którzy sà zupe∏nie zadowoleni ze swojej pracy uczà si´ od innych w pracy i w sytuacjach spo∏ecznych poza pracà). Z drugiej strony, potrzebne jest dopasowanie pomi´dzy potrzebami u˝ytkowników poradnictwa a zapotrzebowaniem rynku pracy i realiami. Nale˝y rozwinàç nowe us∏ugi poradnictwa dla osób zatrudnionych, zw∏aszcza dla starszych wiekiem pracowników. Nale˝y zach´caç MÂP do Êwiadczenia poradnictwa dla pracowników, ale do tego potrzebne sà mechanizmy wsparcia dla MÂP. Przy projektowaniu, Êwiadczeniu i rozwijaniu us∏ug poradnictwa nale˝y aktywnie zach´caç

ró˝nych interesariuszy, by przedstawili swoje zdanie. Do interesariuszy nale˝à firmy/przedsi´biorstwa, zwiàzki zawodowe, konfederacje pracodawców i zwiàzków zawodowych, instytucje kszta∏cenia i szkoleniowe. Lepsze partnerstwo mi´dzy interesariuszami jest konieczne dla rozwoju poradnictwa; rola partnerów spo∏ecznych powinna byç wzmocniona i powinna obejmowaç wspó∏w∏asnoÊç Êwiadczonych us∏ug poradnictwa. Zw∏aszcza zwiàzki zawodowe powinny byç bardziej ni˝ dotàd aktywne w rozwijaniu us∏ug poradnictwa w miejscu pracy. Potrzebne sà nowe formy dla struktur finansowania poradnictwa w miejscu pracy. Potrzeba wi´cej projektów Leonardo da Vinci skupiajàcych si´ na us∏ugach doradztwa dla starszych wiekiem pracowników. W rozwijaniu systemów poradnictwa przez ca∏e ˝ycie pomocne by∏oby równie˝ mi´dzysektorowe podejÊcie do kszta∏cenia doradców. Trzeba uczyç si´ z doÊwiadczeƒ: z wyników wczeÊniejszych projektów; ze z∏ych doÊwiadczeƒ w projektach; z badaƒ, które powinny byç liczniejsze i si´gaç g∏´biej. Istnieje potrzeba korzystania ze wskaêników i wartoÊci porównawczych (stosowania benchmarkingu) i wymiany doÊwiadczeƒ i informacji o dobrych praktykach.

Wi´cej informacji Podsumowanie warsztatów dost´pne jest na stronie internetowej http://www.lmvet.net

Warto poznaç perspektyw´ u˝ytkowników Analiza wybranych projektów z dziedziny poradnictwa zawodowego dr Raimo Vuorinen, Uniwersytet Jyväskylä, dr Timo Spangar, Spangar Negotiations oraz Kai Koivumäki, Starszy doradca, Ministerstwo Pracy, Finlandia Omówiona tu analiza projektów skupia∏a si´ na aktywnej roli u˝ytkowników poradnictwa, której znaczenie podkreÊlone zosta∏o ostatnio w wielu dokumentach i inicjatywach UE, zw∏aszcza w Rezolucji Rady i zebranych w Radzie przedstawicieli paƒstw cz∏onkowskich w sprawie wzmocnienia polityk, systemów i praktyk w dziedzinie poradnictwa przez ca∏e ˝ycie w Europie (2004)7. Ponadto, badaliÊmy stopieƒ, w jakim priorytety okreÊlone w Rezolucji uwzgl´dniono w projektach.

pochodzi∏a z dwóch ró˝nych êróde∏. Pierwszym by∏a baza danych zebranych przez grup´ TG1 Monitoringu Tematycznego Leonardo da Vinci zajmujàcà si´ kszta∏ceniem zawodowym, rynkiem pracy i poradnictwem. Z tej bazy danych wybrana zosta∏a próba 72 projektów skupiajàcych si´ na doradztwie. Ponadto, organizatorzy dostarczyli dane nt 22 projektów, które kandydowa∏y do helsiƒskiej nagrody dla projektów Leonardo da Vinci w grudniu 2006.

Metodologia zastosowana w analizie

Trzech niezale˝nych ekspertów podda∏o projekty analizie jakoÊciowej. Jej celem by∏o wy∏onienie 5-10 projektów, które spe∏nia∏yby trzy kryteria okreÊlone w Rezolucji w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwa i we wspólnych europejskich narz´dziach referencyjnych. Badanie przeprowadzono w nast´pujàcych etapach: F

Analiza obj´∏a prób´ projektów ilustrujàcych aktywnà rol´ u˝ytkowników w poradnictwie oraz ustawiczne doskonalenie poradnictwa przez uwzgl´dnianie opinii i perspektywy u˝ytkowników w zapewnianiu jakoÊci8. Próba 94 finansowanych ze Êrodków UE projektów z dziedziny poradnictwa

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 1 /2008

Nawiàzaç dialog z u˝ytkownikiem – niektórzy ju˝ spróbowali! 7 http://ec.europa.eu/education/ policies/2010/doc/ resolution2004_en.pdf 8 W∏àczanie obywateli i u˝ytkowników podkreÊlono w: Doskonalenie polityki i systemów poradnictwa przez ca∏e ˝ycie; patrz: http://www2.trainingvillage.gr/ etv/publication/download/ panorama/4045_pl.pdf

indywidualnie przez ka˝dego eksperta

eksperta

analizy

i kategorii

przez ka˝dego

kryteriów

projektów

Zaproponowanie

projektów do wyró˝nienia

Pierwszym kryterium by∏ wspólne cele i zasady poradnictwa przez ca∏e ˝ycie ze wzgl´du na: centralnà rol´ obywatela (n.p. niezale˝noÊç, bezstronnoÊç, poufnoÊç, równe szanse i podejÊcie holistyczne) i stopieƒ nastawienia na wzmocnienie podmiotowoÊci i samodzielnoÊci obywatela przez zwi´kszenie jego zdolnoÊci dzia∏ania i aktywne uczestnictwo. Drugie kryterium dotyczy∏o metod u˝ywanych do okreÊlenia potrzeb u˝ytkowników. Metody te analizowano pod kàtem identyfikowania grup docelowych i pod kàtem narz´dzi badawczych u˝ywanych do okreÊlania potrzeb u˝ytkowników. Trzecim kryterium by∏o zaanga˝owanie u˝ytkowników w zapewnienie jakoÊci doradztwa kariery. Tu klasyfikowano projekty wg stopnia, w jakim informowano klientów o ich prawach oraz wg dowodów badania zadowolenia klientów. Eksperci przeprowadzajàcy analiz´ szukali informacji o systematycznym wykorzystywaniu konsultacji z klientami – np. uwzgl´dniania perspektywy u˝ytkownika w projektowaniu us∏ug poradnictwa, w zarzàdzaniu nimi i w ocenie us∏ug i produktów. Badano równie˝ w jakim stopniu u˝ytkownicy byli wspó∏odpowiedzialni za Êwiadczone us∏ugi. Zespó∏ oceniajàcy musia∏ zmierzyç si´ z trudnoÊciami, które pokazujà pewne ograniczenia zastosowanej metodologii. Dane opisujàce projekty pochodzi∏y z dwóch ró˝nych êróde∏, tote˝ ich iloÊç i jakoÊç by∏a ró˝na. Dokumentacja projektów równie˝ by∏a zró˝nicowana pod wzgl´dem iloÊci i jakoÊci. W niektórych przypadkach informacje o rzeczywistym, praktycznym w∏àczeniu u˝ytkowników ogranicza∏y si´ do przytoczenia przyk∏adu, a nie mia∏y charakteru usystematyzowanego, ca∏oÊciowego opisu. Niektóre projekty nie by∏y adresowane bezpoÊrednio do u˝ytkowników koƒcowych; polega∏y na stworzeniu baz danych projektów lub portali z odniesieniami do przeprowadzonych pilota˝y. Tego typu projekty nie dostarcza∏y prawie ˝adnych przydatnych danych. W efekcie ostateczna liczba projektów poddanych szczegó∏owej analizie by∏a ograniczona. Oprócz wybrania dobrych praktyk, analiza pos∏u˝y∏a równie˝ celom pedagogicznym. Niektóre jej wyniki pokazujà ogólny brak synergii wÊród finansowanych ze Êrodków UE projektów i brak trwa∏oÊci. Przeprowadzone badanie mo˝e pomóc w okreÊleniu najwa˝niejszych wyzwaƒ przy wyborze i wdra˝aniu nowych projektów w ramach Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” 2007-2013.

analizy

wspó∏nych

Wspó∏ny wybór

Przeprowadzenie

Uzgodnienie

Konsultacje ekspertów

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

pi´ciu wyró˝niajàcych si´ projektów

G∏ówne wyniki Cele, zadania i charakter projektów by∏y zró˝nicowane. By∏y wÊród nich przyk∏ady narz´dzi do przeprowadzania samooceny, narz´dzi s∏u˝àcych doborowi i narz´dzi u∏atwiajàcych przygotowanie planów indywidualnego rozwoju. Niektóre z projektów polega∏y na stworzeniu baz danych informacji o mo˝liwoÊciach kszta∏cenia i zatrudnienia. Niektóre projekty s∏u˝y∏y szerszym celom – stworzenia us∏ug dla grup w niekorzystnej sytuacji lub zagro˝onych ryzykiem i opracowania dzia∏aƒ wspierajàcych znalezienie pracy lub samozatrudnienie. Niektóre projekty s∏u˝y∏y promowaniu i u∏atwianiu dialogu mi´dzy pracodawcami i pracownikami. W projektach polegajàcych na tworzeniu modu∏ów szkoleniowych czy budowaniu sieci doradców nie mówi∏o si´ wprost o opinii i perspektywie u˝ytkowników. W niektórych przypadkach projekty by∏y adresowane do doradców i uwzgl´dnia∏y struktury zapewnienia jakoÊci i stworzenie portali poÊwi´conych badaniom poradnictwa. W próbie znalaz∏y si´ równie˝ dwa projekty czysto badawcze. Wspólnym zasadom poradnictwa (centralna rola i upodmiotowienie obywateli) poÊwi´cano wiele uwagi przy opisywaniu celów projektów. Jednak niewiele by∏o informacji o tym, jak je wdra˝ano w praktyce. W kilku przypadkach opisano metody u˝ywane do ustalenia potrzeb u˝ytkowników. Na ogó∏ grupy docelowe wskazane by∏y jednoznacznie, ale znacznie mniej informacji podawano nt jak u˝ytkownicy byli w∏àczeni w proces lub w projektowanie us∏ug. W niektórych opisach projektów podano informacje o badaniu potrzeb grupy docelowej i w wi´kszoÊci przypadków „badanie” oznacza∏o u˝ycie narz´dzi do samooceny. Z charakteru projektów s∏u˝àcych tworzeniu sieci, szkolenia doradców, baz danych i standardów jakoÊci wynika∏o, ˝e nie odwo∏ywano si´ w nich wprost do opinii u˝ytkowników. W wi´kszoÊci przypadków zbierania informacji o zaanga˝owaniu obywateli i u˝ytkowników w systemy zapewnienia jakoÊci doradztwa kariery, zebrane dane dotyczy∏y zadowolenia klienta. Tylko w kilku projektach zebrane informacje wykorzystano do projektowania us∏ug.

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

Obraz najnowszych osiàgni´ç? W poni˝szej tabeli podsumowano ogólne wyniki analizy i zwiàzane z nimi pytania. r Grupy docelowe, konteksty i usytuowanie/otoczenie poradnictwa oraz jego metody wydajà si´ raczej tradycyjne

r Nale˝y zach´ciç do eksperymentów z nowymi grupami docelowymi (np. okreÊlone grupy b´dàce w niekorzystnej sytuacji, mniejszoÊci czy zatrudnieni), kontekstami (np. miejsca pracy, spo∏ecznoÊci, wspólnoty), organizacjà (e.g., wspó∏praca profesjonalistów z ró˝nych dziedzin i metody mi´dzysektorowe) i metodami (n.p., po∏àczenie poradnictwa indywidualnego i grupowego, w bezpoÊrednim kontakcie i na odleg∏oÊç czy za poÊrednictwem internetu)

r Rozwój poradnictwa skupia si´ na rozwijaniu us∏ug dla klientów, a nie - wspólnie z nimi. r W niektórych przypadkach cele wydajà si´ wynikaç z poda˝y, a nie z nastawienia na obywatela.

r Trzeba bardziej zach´caç obywateli/klientów do zaanga˝owania w programie Leonardo i na poziomie krajowym i informowaç ich jak mogà si´ w∏àczyç.

r Pomimo stosowania nowatorskich niekiedy technologii i narz´dzi, projekty sprawiajà ogólne wra˝enie wtórnych (wywa˝anie otwartych drzwi). r Istniejàce mi´dzynarodowe bazy danych nie sà wystarczajàco wykorzystane. r Niektóre projekty by∏y tradycyjnymi narz´dziami doboru. r Opracowywano nowe narz´dzia, aby rozwiàzywaç problemy poprzednich paradygmatów i schematów poradnictwa.

r Nale˝y lepiej okreÊliç wymagania w stosunku do projektów nawiàzujàcych do dotychczasowych prac z danej dziedziny. r UE powinna opracowaç ro˝ne formy mechanizmów uczenia i mentoringu oraz bazy danych s∏u˝àce wst´pnym uzgodnieniom celów poszczególnych projektów. r Nale˝y zach´caç do wszelkich dzia∏aƒ dla poprawy wzajemnego uczenia si´ w ramach UE. r Potrzebny by∏by mo˝e nowy wspólnie wypracowany „europejski wymiar w poradnictwie wykorzystujàcym technologi´”.

r Ogólne cele projektów by∏y zgodne z g∏ównymi dokumentami polityk dotyczàcych poradnictwa. r Poradnictwu grozi rozproszenie; kluczowa idea poradnictwa wydaje si´ ginàç w gàszczu specyficznych i szczegó∏owych projektów.

r Jakie sà mechanizmy „scalajàce”? r Nale˝y stworzyç na poziomie europejskim/krajowym mechanizmy zbierania informacji o praktykach. r Mo˝e byç potrzebna analiza potrzeb zwiàzanych z praktykami regionalnymi i kulturowymi w rozwoju dostosowanym do kontekstu lokalnego. r ProfesjonaliÊci z tej samej dziedziny z ró˝nych krajów powinni w sposób bardziej systematyczny uczyç si´ od siebie nawzajem.

r W dialogu na ró˝nych poziomach istniejà luki.

r Nale˝y promowaç i rozwijaç dialog mi´dzy programem Leonardo i programami krajowymi, pomi´dzy programami krajowymi i projektami oraz mi´dzy projektami.

G∏ówne rekomendacje do dalszego rozwa˝enia

r Promotorzy i osoby zarzàdzajàce projektami mogliby

r Analizowana tu próba projektów ilustruje wiele

podnieÊç efektywnoÊç programów UE promujàc synergi´ mi´dzy projektami i ∏àczenie projektów w „klastry” w sposób bardziej systemowy. Ju˝ na etapie sk∏adania wniosków promotorzy projektów powinni móc okreÊliç jak wykorzystajà i dalej rozwinà ju˝ istniejàce praktyki. r Potrzebne jest przejÊcie od projektów pilota˝owych do transferu innowacji. r Chcàc doskonaliç monitoring tematyczny, nale˝a∏oby znaleêç sposób na zbieranie pe∏niejszych danych i bardziej ustrukturyzowane ich porzàdkowanie. Mog∏aby temu s∏u˝yç rozbudowana europejska baza danych z której mo˝na by korzystaç przy opracowywaniu projektów, przy ich promocji, wyborze i ewaluacji, zarówno z perspektywy praktyki jak i rozwijania polityki poradnictwa przez ca∏e ˝ycie.

przyk∏adów dobrej praktyki w poradnictwie zawodowym. Ogólnie rzecz bioràc projekty wdra˝ajà priorytety europejskiej polityki ca∏o˝yciowego poradnictwa. Istnieje ju˝ wiele przyk∏adów skutecznych dzia∏aƒ w dziedzinie uczenia si´ wzajemnego osób zajmujàcych podobnà pozycj´/znajdujàcych si´ w podobnej sytuacji. r W kontekÊcie promowania aktywnego w∏àczenia u˝ytkowników, niektóre problemy zwiàzane z dzia∏aniami podejmowanymi w ramach projektów i z zarzàdzaniem projektami pozostajà nierozwiàzane. Po to, ˝eby efekty projektów by∏y trwalsze, nale˝y znaleêç odpowiednie sposoby upowszechniania przyk∏adów systematycznego w∏àczania u˝ytkowników. Potrzebna jest równoleg∏a dyskusja na ten temat zarówno w kontekÊcie praktyki, jak i kszta∏cenia doradców.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 1 /2008

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

r Analizowana próba projektów ukazuje ciekawà ró˝norodnoÊç doradców, metod, podejÊç i teorii. Ró˝nice w politycznej i gospodarczej sytuacji i historii poradnictwa w poszczególnych krajach powodujà, ˝e poj´cie poradnictwa wydaje si´ byç rozumiane wielorako. Ewaluatorzy zach´cajà wszystkich, który dzia∏ajà w ramach europejskiej spo∏ecznoÊci ca∏o˝yciowego poradnictwa do prowadzenia otwartej dyskusji na temat filozoficznych i metodologicznych ram poradnictwa i do uwzgl´dnienia kontekstu w rozumieniu definicji ca∏o˝yciowego poradnictwa

z Rezolucji Rady z 2004 r np. przy pomocy wspólnych europejskich narz´dzi referencyjnych. Ró˝norodnoÊç oznacza bogactwo, ale wspólne zdefiniowanie podstawowych poj´ç, celów i wartoÊci przyczyni∏oby si´ do podniesienia statusu poradnictwa oraz skutecznoÊci i jakoÊci us∏ug. Wi´cej informacji: Narz´dzie u˝yte do analizy jest szczegó∏owo opisane na stronie http://www.lmvet.net, gdzie mo˝na równie˝ znaleêç baz´ danych zebranych do celów analizy.

Zag∏´biç si´ w z∏o˝one problemy Studia przypadków (wybrane projekty realizowane w ramach Programu Leonardo da Vinci)

ICTEM, Integrated Counselling, Training and Employment Method (ICTEM, Zintegrowana metoda poradnictwa, szkolenia i zatrudnienia) Numer: 2002-SI/02/B/F/PP-143012

Promotor KADIS Kadrovsko izobrazˇevalni inzˇeniring d.o.o. Koprska ulica 72, 1000 Ljubljana, SLOVENIA Tel.: +386 - 1 200 81 80 E-mail: kadis@kadis.si Internet: http://www.kadis.si Osoba do kontaktu: Peter Cˇ inkole

Partnerzy projektu JC Plus, UK; Zavod RS za zaposlovanje, S∏owenia; FIT, Irlandia; Citta della Scienza, W∏ochy

Wyzwanie W wyniku d∏ugiego doÊwiadczenia w pracy z bezrobotnymi, partnerzy uÊwiadamiali sobie, ˝e problemy osób bezrobotnych stajà si´ bardziej z∏o˝one. Badania potwierdzajà ten poglàd i pokazujà, ˝e w wielu europejskich krajach m∏ode bezrobotne osoby bez wykszta∏cenia lub z niewielkim stopniem wykszta∏cenia i bez kwalifikacji zawodowych sà jednà z najbardziej zagro˝onych i zaniedbanych grup. Aby wróciç na rynek pracy, wielu z tych m∏odych ludzi potrzebuje nie tylko podstawowych umiej´tnoÊci poszukiwania pracy i informacji zwiàzanych z rynkiem pracy. Próbujàc uzyskaç dost´p do rynku pracy, napotykajà oni liczne przeszkody, nie majàc podstawowych umiej´tnoÊci i wiedzy zawodowej, doÊwiadczenia zawodowego, etyki pracy, a majàc niskà motywacj´, niski stopieƒ odpowiedzialnoÊci, nierealistyczne oczekiwania wobec pracodawcy i rodzin´, która nie daje oparcia. Projekt zak∏ada∏, ˝e najbardziej skutecznym sposobem rozwiàzania problemów tych osób b´dzie równoczesna praca nad pokonaniem wszystkich przeszkód.

Cele Oczywistym sposobem podwy˝szenia swoich szans na rynku pracy jest kszta∏cenie si´, ale dla wielu osób dalsza edukacja nie stanowi opcji. Wielu potencjalnych beneficjentów pro-

gramu ICTEM nie spe∏nia∏o kryteriów wymaganych w programach d∏u˝szego formalnego kszta∏cenia lub utraci∏o motywacj´ z powodu wczeÊniejszych negatywnych doÊwiadczeƒ. Cele projektu ICTEM by∏y dwojakie: r wype∏nienie luki na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym w programach polityki rynku pracy dla m∏odych bezrobotnych nie majàcych kwalifikacji zawodowych. r opracowanie i przetestowanie innowacyjnego podejÊcia, metody ICTEM, ∏àczàcej poradnictwo, szkolenie i pomoc w zdobyciu pracy. Metoda ta prowadzi do zwi´kszenia mo˝liwoÊci zatrudnienia przez nabywanie lub rozwijanie umiej´tnoÊci, wiedzy i doÊwiadczeƒ koniecznych dla planowania kariery i rozwijania kariery i przez uzyskiwanie odpowiednich umiej´tnoÊci zawodowych i wiedzy przez udzia∏ w krótkoterminowych kursach szkoleniowych.

Wyniki Metoda ICTEM polega∏a na podejÊciu elastycznym i uwzgl´dnia∏a potrzeby uczestników, przez po∏àczenie pracy w grupie i pracy indywidualnej. Grupa zapewnia wsparcie i mo˝liwoÊç stworzenia od nowa sieci kontaktów spo∏ecznych i u∏atwia dokonanie osiàgni´ç ka˝demu z uczestników. Na wszystkich etapach zapewniono wszystkim beneficjentom intensywne indywidualne poradnictwo i wsparcie. Partnerzy projektu wdro˝yli i przetestowali Program ICTEM z osobnymi grupami m∏odych bezrobotnych w ka˝dym z czterech krajów. Program trwa∏ 6 miesi´cy, a kolejne trzy miesiàce trwa∏y dzia∏ania typu „follow-up”. Pierwszym etapem by∏o trzytygodniowe przygotowanie beneficjentów, którzy zapoznali si´ z podstawowymi informacjami o rynku pracy i z wymaganiami i uzyskali konieczne umiej´tnoÊci, takie jak samoÊwiadomoÊç, umiej´tnoÊci poszukiwania pracy, umiej´tnoÊç obs∏ugi komputera i pewnà znajomoÊç prawa pracy. Drugi etap nie mia∏ ustalonej struktury, lecz by∏ dopasowany do potrzeb i wymagaƒ ka˝dej grupy. Poza

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

obowiàzkowymi cotygodniowymi spotkaniami w grupie, organizowano ró˝ne dodatkowe zaj´cia na zasadzie dobrowolnych ustaleƒ mi´dzy beneficjentami i trenerem, zgodnie z potrzebami beneficjentów i ich indywidualnych planów dzia∏ania. Po ukoƒczeniu szeÊciomiesi´cznego programu ICTEM klienci przez trzy miesiàce nadal otrzymywali wsparcie w dzia∏aniach, które kontynuowali.

Uwagi ekspertów „Ten projekt dobrze ∏àczy uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie z ca∏o˝yciowym poradnictwem i zró˝nicowanymi sposobami Êwiadczenia us∏ug w taki sposób, by odpowiedzieç na potrzeby ró˝nych grup klientów”. „W bardzo systematyczny sposób rozwini´to koncepcj´ projektu, zrealizowano jà, monitorowano i zbadano. G∏os u˝ytkowników jest obecny w metodzie ICTEM, która promuje wspó∏odpowiedzialnoÊç

Grupa docelowa

u˝ytkowników i doradców w okreÊlaniu i osiàganiu celów procesu

Osoby bezrobotne (m∏ode i starsze) z niskim stopniem wykszta∏cenia lub bez wykszta∏cenia i bez umiej´tnoÊci zawodowych.

doradztwa” . „Projekt jest zgodny z ideologià uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie i ca∏o˝yciowego poradnictwa i dostarcza narz´dzi dla wszystkich, którzy pracujà w dziedzinie zawodowego poradnictwa

Rezultaty

i doradztwa”.

r Metoda ICTEM szkolenia, poradnictwa i pomocy

w zdobyciu zatrudnienia; r podr´cznik dla trenerów; r ulotka i broszura ICTEM; r zak∏adka do ksià˝ki.

Wi´cej informacji http:/en.kadis.si/index.php?menu_item=item_10357

FRISKIE EU – Developing a model and methods for tutoring social skills in vocational education through peer group activities (Stworzenie w kszta∏ceniu zawodowym modelu i metod zdobywania umiej´tnoÊci spo∏ecznych przez dzia∏ania w grupie rówieÊników b´dàcych w podobnej sytuacji) www.friskie-eu.fi Numer: 2003 – FI/03/B/F/PP-160014

Cele

Promotor Turku University of Applied Sciences Joukahaisenkatu 3, 20520 Turku FINLAND. Tel. +358 10 55 350 Email: outi.kivinen@turkuamk.fi Internet: http://www.turkuamk.fi

Partnerzy Turku Vocational Institute, Finland; Os vidarega° ande skule, Norway; Royal Borough of Kingston, London (RBK) UK; University West/Högskolan Väst, Sweden; Drenthe College, Netherlands; The University of Oviedo, Spain.

Wyzwanie Wspó∏czesne spo∏eczeƒstwo jest spo∏eczeƒstwem edukacyjnym, w którym spo∏eczny status jednostki jest okreÊlony g∏ównie przez wykszta∏cenie. Mo˝liwoÊci kierowania w∏asnym ˝yciem i integracji spo∏ecznej zale˝à w znacznym stopniu od dopasowania do systemów edukacji i ˝ycia zawodowego. Osiàgni´cie doros∏oÊci w XXI wieku wià˝e si´ coraz bardziej z porównaniem ró˝nych mo˝liwoÊci edukacyjnych i planów kariery i dokonaniem odpowiednich wyborów. Ukoƒczenie edukacji zawodowej jest koniecznym warunkiem, jaki m∏odzi ludzie muszà spe∏niç, by z ucznia staç si´ osobà pracujàcà i rozpoczàç samodzielne, doros∏e ˝ycie. Wynikajàce stàd wi´ksze zapotrzebowania na specjalnà edukacj´ i poradnictwo zawodowe to by∏o wyzwanie, na które odpowiedzieç mia∏ projekt Friskie.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Celem projektu Friskie by∏o stworzenie programu szkolenia w dziedzinie umiej´tnoÊci spo∏ecznych jako wczesnej interwencji dla m∏odych ludzi, którzy nie sà w stanie korzystaç z istniejàcych mo˝liwoÊci kszta∏cenia i którym grozi nieukoƒczenie edukacji zawodowej. Tym m∏odym osobom cz´sto brakuje umiej´tnoÊci spo∏ecznych i majà trudnoÊci w kontaktach z innymi ludêmi, takimi jak koledzy szkolni i nauczyciele, koledzy z pracy i pracodawcy. G∏ównym celem projektu by∏o wype∏nienie luki mi´dzy naukà szkolnà, a zaspokojeniem specjalnych potrzeb uczniów przez znalezienie nowych sposobów interpretowania specjalnych potrzeb w normalnej szkole i przez interwencj´ w spo∏ecznoÊci szkolnej. Zadaniem by∏o: r stworzenie modelu poradnictwa i mentoringu oraz materia∏ów do nauki dla ró˝nych typów programów przygotowawczych lub dla szkolnictwa zawodowego. Kluczowe s∏owa w tym modelu to: umiej´tnoÊci spo∏eczne w ˝yciu zawodowym, umiej´tnoÊci potrzebne w codziennym ˝yciu, uczestnictwo i aktywnoÊç obywatelska; r doskonalenie umiej´tnoÊci w dziedzinie poradnictwa i mentoringu oraz szkolenie z dziedziny pedagogiki spo∏ecznej dla profesjonalistów pracujàcych w Êrodowisku szkolnym.

Wyniki W ramach projektu stworzono i zastosowano, na zasadzie pilota˝u, model szkolenia w dziedzinie pedagogiki spo∏ecznej

Biuletyn nr 1 /2008

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

i mentoringu. Ma on stanowiç podstawowà cz´Êç kursów Êwiadczenia poradnictwa i doradztwa. Studenci pedagogiki spo∏ecznej brali udzia∏ w pilota˝u i testowaniu materia∏ów do nauki i çwiczyli swoje umiej´tnoÊci z uczniami szkó∏ zawodowych. W ramach projektu opracowano, zaplanowano i poddano superwizji prac´ w grupach i poradnictwo indywidualne we wszystkich krajach partnerskich. Celem by∏o u∏atwiç uczenie si´ umiej´tnoÊci spo∏ecznych w innych ni˝ tradycyjne warunkach, tj. w miejscu pracy, w urz´dzie zatrudnienia, w czasie warsztatów i in. Podstawowe znaczenie w projekcie mia∏y potrzeby u˝ytkowników i ka˝dy z uczestników stworzy∏ swojà indywidualnà teczk´ projektu w której móg∏ prowadziç samoocen´ i analizowaç swojà wiedz´ i mocne strony w kierowaniu w∏asntym ˝yciem. DoÊwiadczenia zwiàzane z realizacjà projektu wymieniano w czasie trzech mi´dzynarodowych seminariów, doskonalàc pierwotne pomys∏y i omawiajàc cele projektu w gronie ekspertów i profesjonalistów z bran˝y. W czerwcu 2007 r. ponad 120 organizacji zamówi∏o dost´p do materia∏ów wypracowanych w ramach projektu.

Grupy docelowe osoby z niepe∏nosprawnoÊcià i osoby otrzymujàce rent´ z tytu∏u niepe∏nosprawnoÊci; r osoby, które przedwczeÊnie przerwa∏y nauk´ w szkole i uczniowie zagro˝eni przerwaniem nauki; r osoby nieuprzywilejowane spo∏ecznie; r doradcy zawodowi; r nauczyciele i trenerzy kszta∏cenia zawodowego. r

rozmawiaç z uczniem na temat jego codziennego ˝ycia, marzeƒ na przysz∏oÊç i perspektyw. Poradnik pozwala nauczycielowi uzyskaç lepsze zrozumienie sytuacji ˝yciowej m∏odej osoby i s∏u˝y jako narz´dzie dla samego ucznia u∏atwiajàce rozmow´ na temat jego/jej ˝ycia w sposób neutralny. Ksià˝ka çwiczeƒ zawiera równie˝ zestaw materia∏ów do nauki do wykorzystania w zaj´ciach grupowych i do zadaƒ indywidualnych. Dost´pna jest w ró˝nych wersjach j´zykowych (angielski, fiƒski, szwedzki, holenderski i norweski). Teczka indywidualnych osiàgni´ç ucznia pozwala oceniç, w jakiej dziedzinie jego umiej´tnoÊci spo∏eczne wymagajà szczególnej uwagi. Podr´cznik Friskie pomaga we wdro˝eniu programu Friskie i przedstawia g∏ówne zasady metody Friskie.

Uwagi ekspertów „Projekt skupia si´ na umiej´tnoÊciach kierowania karierà zawodowà uczniów szko∏ zawodowych. Ca∏oÊciowe podejÊcie Friskie mo˝e byç zastosowane w g∏ównym nurcie poradnictwa zawodowego w szko∏ach zawodowych i w poradnictwie mi´dzysektorowym.” „Projekt otwiera nowe, pod wzgl´dem tematu, pole wspó∏pracy badawczej i praktycznej mi´dzy pedagogikà spo∏ecznà i poradnictwem”. „Studenci aktywnie uczestniczyli w projektowaniu, rozwoju i wdro˝eniu metody i narz´dzi Friskie. Post´py i efekty projektu sà dobrze udokumentowane, a metody upowszechniania prezentujà wysoki standard”. „Wykorzystujàc wsparcie rówieÊników metoda poradnictwa Friskie wzbogaca aktywne ˝ycie obywatelskie w spo∏ecznoÊci szkolnej, wolontariacie i w dzia∏aniach podejmowanych w czasie wolnym.”

Rezultaty Program Friskie sk∏ada si´ z trzech elementów: ksià˝ka çwiczeƒ, teczka ucznia i podr´cznik. Ksià˝ka çwiczeƒ pe∏ni rol´ materia∏u, który pomaga nauczycielowi/doradcy

Szczegó∏owe informacje i wszystkie materia∏y dost´pne sà nieodp∏atnie na www.friskie.eu

VOGS - Vocational Guidance Standard Model for Deaf People in Europe (Standardowy Model Poradnictwa Zawodowego dla Osób G∏uchych) www.vogs.at Numer: 2003 - A/03/B/F/PP-158019

Wyzwanie

Promotor Steirischer Landesverband der Gehörlosenvereine im Österreichischen Gehörlosenbund, Grabenstraße 168, 8010 Graz, Austria Tel.: +0043 - 664/8229634 Email: office@stlvgv.at Internet: www.stlvgv.at Osoba do kontaktu: Gabi Zemann

Partnerzy bfi Steiermark, Austria; Cˇeskomoravská jednota neslysˇících, Czech Republic; Kuurojen Liitto ry, Finland; Paulinenpflege Winnenden e. V., Germany; Zavod Republike Slovenije za Zaposlovanje Obmocˇna Slucˇba Maribor, Slovenia; CREA – Confederación de Empresarios de Aragón, Spain; Centre for Deaf Studies, UK.

W Europie mieszka oko∏o 400.000 osób g∏uchych. Spotykajà si´ z powa˝nà dyskryminacjà dotyczàcà ich kultury, j´zyka i mo˝liwoÊci kszta∏cenia i zatrudnienia. Gdy rozpoczynano projekt, nie istnia∏o odpowiednie poradnictwo w zakresie ogólnego czy zawodowego kszta∏cenia dla osób nies∏yszàcych. Testy predyspozycji u˝ywane w poradnictwie dost´pne by∏y tylko w postaci drukowanej, a wi´kszoÊç osób nies∏yszàcych ma trudnoÊci z rozumieniem pisma. Tote˝ wyniki tych testów nie dawa∏y informacji o zdolnoÊciach, zainteresowaniach i ˝yczeniach tej grupy docelowej. Bez odpowiedniego profesjonalnego doradztwa osoby g∏uche nie by∏y w stanie dokonaç wyboru wÊród szerokiego wachlarza ofert kszta∏cenia i uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie i by∏y wykluczone z kszta∏cenia i szkoleƒ, a ponad 90% osób nies∏yszàcych nie mia∏o wy˝szego wykszta∏cenia. JednoczeÊnie zdobyte doÊwiadczenia,

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

zdolnoÊci, zainteresowania i kompetencje osób nies∏yszàcych nie by∏y doceniane przy podejmowaniu decyzji o dalszym kszta∏ceniu w procesie uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie, co prowadzi∏o do dalszej izolacji.

Cele G∏ównym celem projektu VOGS by∏o odpowiedzieç na wielkie zapotrzebowanie wÊród osób nies∏yszàcych na odpowiednie mo˝liwoÊci kszta∏cenia i podwy˝szenie poziomu ich integracji spo∏ecznej przez indywidualne poradnictwo w dziedzinie uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie i edukacji. Projekt koncentrowa∏ si´ na: r procedurach testów predyspozycji (testy osobowoÊci i testy umiej´tnoÊci poznawczych); r nowatorskim modelu poradnictwa dla grupy docelowej, w∏àczajàcym grup´ docelowà do procesu doradztwa.

Wyniki W ramach projektu przygotowano przeznaczony dla grupy docelowej, czyli osób g∏uchych w Europie, model poradnictwa i orientacji zawodowej. Model ten oparty jest na procedurach testów psychologicznych nastawionych na grup´ docelowà oraz na nowatorskiej metodzie poradnictwa prowadzonego przez pary z∏o˝one z doradcy s∏yszàcego i doradcy nies∏yszàcego. Model zak∏ada podejÊcie holistyczne: zró˝nicowanie metod, w∏àcznie osoby pojmowanej ca∏oÊciowo w proces doradztwa.

Grupy docelowe

Metoda doradztwa VOGS – opis modelu i metod poradnictwa dla osób nies∏yszàcych z podr´cznikiem i video dost´pny w wersji drukowanej i na p∏ycie CD oraz video z komponentami w j´zyku migowym; r Przypadki modelu VOGS – indywidualne komponenty modelu VOGS dla organizacji oferujàcych poradnictwo edukacyjne i zawodowe dla osób g∏uchych w j´zykach czeskim, angielskim, fiƒskim, niemieckim i w j´zykach migowych, drukowane i na DVD. Materia∏y mo˝na zamówiç za poÊrednictwem strony internetowej. Materia∏y obejmujà: r opis modelu VOGS; r naukowo sprawdzony test osobowoÊci dla g∏uchych, zawierajàce schematy ewaluacji i interpretacji; r naukowo sprawdzony test umiej´tnoÊci poznawczych dla g∏uchych, zawierajàce schematy ewaluacji i interpretacji; r opis metody prowadzenia doradztwa w parach i video do nauki procesu doradztwa; r list´ kolejnych kroków podejmowanych w procesie doradztwa; r formularze do planowania kariery; r przeznaczone do stosowania w poradnictwie formularze do oceny sytuacji. Program nauczania VOGS dla doradców – 60-godzinne szkolenie, ka˝de zawierajàce cz´Êç dla doradców zawodowych, cz´Êç dla nies∏yszàcych doradców zawodowych i cz´Êç dla doradców pracujàcych metodà w parach. r

Uwagi ekspertów

Osoby g∏uche w Europie; uniwersytety; w∏adze publiczne; instytucje kszta∏cenia zawodowego i poradnictwa.

„Przy rozpoznawaniu potrzeb u˝ytkowników dokonano w tym projekcie analizy ju˝ istniejàcych materia∏ów i narz´dzi dla

Rezultaty VOGS

tej grupy docelowej”.

„W ramach tego projektu opracowano kryteria, które powinny byç

Raport „Aptitude diagnostic test procedures and educational guidance models in Europe” (dost´pny po angielsku, do zamówienia za poÊrednictwem strony internetowej) r Katalog kryteriów dla modelu poradnictwa edukacyjnego i zawodowego dla osób nies∏yszàcych w Europie (dost´pny po angielsku, do zamówienia za poÊrednictwem strony internetowej) r Procedury testów predyspozycji. Testy osobowoÊci i zdolnoÊci poznawczych (w j´zyku migowym niemieckim, angielskim, austriackim i mi´dzynarodowym)

spe∏nione w modelu poradnictwa dla tej grupy docelowej i które z po˝ytkiem mo˝na wykorzystywaç”. „W ramach tego projektu wypracowano szkolenie i specjalne metody dla tej grupy docelowej w sposób, który mo˝na przenieÊç równie˝ do g∏ównego nurtu poradnictwa”

Wi´cej informacji na temat rezultatów projektu mo˝na znaleêç na stronie www.vogs.at

Workplace Guidance for Lower-paid Workers (Poradnictwo w miejscu pracy dla pracowników niskop∏atnych) www.workplaceguidance.eu Numer: 2003 - ISL/03/B/F/PP-164001

Partnerzy

Promotor Starfsafl, Vocational Training Fund

AOF – Lofoten, Norway; Arbetsförmedlingen, Sweden; CDRL – Centro Documentazione Ricerche per la Lombardia, Italy; COEPA – Confederacion Empresarial de la Provincia de Alicante, Spain; CRADALL Faculty of Education, University of Glasgow, United Kingdom (Coordinator); Danish University of Education, Denmark; Diak Diaconia Polytechnic, Finland; EuroProfis, Czech Republic; Prism Research and Consulting, Luxembourg.

Sætu´ni 1, 105 Reykjavík, ICELAND Tel.:+ 00 354 510-7544 Email: starfsafl@starfsafl.is Internet: www.starfsafl.is Osoba do kontaktu: Maríanna Traustadóttir

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 1 /2008

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

Wyzwanie Dane statystyczne z ró˝nych krajów europejskich pokazujà, ˝e niskop∏atni pracownicy nale˝à do grup najrzadziej korzystajàcych z mo˝liwoÊci uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. JeÊli nie poprawi si´ dost´pu tej grupy do uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie, to b´dzie ona w wysokim stopniu zagro˝ona wykluczeniem spo∏ecznym. W wielu krajach Europy trudne lub niemo˝liwe okaza∏o si´ dotarcie do niskop∏atnych pracowników, zwykle majàcych niskie kwalifikacje, by poradziç im jak mogliby awansowaç dzi´ki zdobyciu nowych umiej´tnoÊci. Liczba odpowiednio przygotowanych doradców w Europie jest niewystarczajàca, a poradnictwo dla gorzej p∏atnych pracowników w wielu krajach nie istnieje lub jest nowoÊcià.

Cele Projekt jest oparty na rezultatach innego, wczeÊniejszego projektu LdV (patrz: www.workplaceguidance.eu), w ramach którego powsta∏o kilka zró˝nicowanych pilota˝y w dziedzinie poradnictwa zawodowego dla niskop∏atnych pracowników i ewaluacja dotychczas podejmowanych inicjatyw. Wykorzystujàc rezultaty poprzedniego projektu, w tym projekcie stworzono stugodzinny kurs internetowy (online) Êwiadczenia poradnictwa zawodowego pracownikom niskop∏atnym. Drugim celem projektu by∏o stworzenie ∏atwego dost´pu do poradnictwa zawodowego w miejscu pracy przez przeszkolenie doradców zawodowych, dzia∏aczy zwiàzków zawodowych i pracowników dzia∏ów kadr.

Wyniki Zapewnienie niskop∏atnym pracownikom ∏atwego dost´pu do poradnictwa w miejscu pracy da im wi´ksze mo˝liwoÊci uczenia si´ i wzmocni ich motywacj´ do podwy˝szenia kompetencji przez nabycie nowych umiej´tnoÊci. Poszerzanie umiej´tnoÊci niskop∏atnych pracowników w Europie jest pilnie potrzebne w Europie zarówno ze wzgl´du na nowe technologie jak i na konkurencj´ innych krajów i kontynentów. Projekt jest adresowany g∏ównie do pracowników i przedstawicieli zwiàzków zawodowych, dla których ten rodzaj szkolenia jest ogólnie niedost´pny. Szkolenie prowadzone jest w firmach przez pracowników albo przedstawicieli zwiàzków zawodowych. G∏ównymi beneficjentami projektu sà doradcy zawodowi i pracownicy dzia∏ów kadr, którzy pracujà lub sà zainteresowani pracà z niskop∏atnymi pracownikami dla zach´cenia ich do uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie i podwy˝szania swoich kompetencji i umiej´tnoÊci.

Grupy docelowe doradcy zawodowi; doradcy ds. uczenia si´ w zwiàzkach zawodowych; r dzia∏y kadr; r inni, wspierajàcy beneficjentów docelowych. r r

Rezultaty W ramach projektu powsta∏ obejmujàcy 100 godzin kurs online na temat poradnictwa w miejscu pracy przeznaczony dla doradców zawodowych i innych udzielajàcych poradnictwa edukacyjnego i zawodowego niskop∏atnym pracownikom. Ró˝norodne materia∏y dost´pne sà na stronie internetowej w 8 j´zykach: czeskim, angielskim, fiƒskim, islandzkim, w∏oskim, norweskim, hiszpaƒskim i szwedzkim. Tematy kursu obejmujà: Modu∏ 1 Metody i teoria poradnictwa Standardy i zasady etyczne Modu∏ 2 Poradnictwo formalne, nieformalne i poza-formalne ICT i poradnictwo w miejscu pracy Modu∏ 3 Niskop∏atni pracownicy Niskop∏atni i/lub niskowykwalifikowani pracownicy w danym kraju/regionie Rzeczywiste kompetencje Modu∏ 4 Partnerzy spo∏eczni i ich zwiàzki z poradnictwem Deklaracja UE nt poradnictwa Modu∏ 5 Koƒcowe zadanie: po∏àczenie wszystkiego w ca∏oÊç; moje rozumienie Êwiadczenia us∏ug dla niskop∏atnych pracowników i jaki b´dzie mój nast´pny krok.

Uwagi ekspertów „Ten projekt jest przyk∏adem dzia∏aƒ wykorzystujàcych wczeÊniejsze doÊwiadczenia przy nastawieniu na nowà grup´ docelowà: starsi wiekiem pracownicy w sytuacji zmian.” „Przez wspó∏prac´ i wymian´ pomys∏ów, w projekcie ustalono, w czym sà zgodni i sobie podobni, a w jakich kwestiach ró˝nià si´ ró˝ne osoby i podmioty zaanga˝owane w poradnictwo”. „Cele projektu obejmujà aktywne zaanga˝owanie i motywacj´ u˝ytkowników, by podnieÊç swoje kompetencje przez nabycie nowych umiej´tnoÊci”.

W ramach projektu stworzono internetowy kurs szkoleniowy poÊwi´cony poradnictwu w miejscu pracy, zawierajàcy szeroki zestaw materia∏ów; sà one dost´pne na stronie internetowej w oÊmiu j´zykach.

Materia∏y dost´pne sà bezp∏atnie na stronie internetowej projektu WWW.workplaceguidance.eu.

Biuletyn P r o g r a m u nr 1 /2008

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Konferencja w Lublanie Poradnictwo zawodowe – g∏os u˝ytkowników

Uwagi koƒcowe dr John McCarthy, Dyrektor, International Centre for Career Development and Public Policy

Seminarium Tematyczne The Voice of the User in Guidance ma istotne znaczenie w historii dzia∏aƒ Programu Leonardo da Vinci w dziedzinie poradnictwa, a mo˝e nawet wszystkich dziedzin tematycznych. Pierwszy raz seminarium takie poÊwi´cono kwestii „g∏osu u˝ytkowników” kszta∏cenia, szkolenia i us∏ug rynku pracy, a w tym przypadku, u˝ytkowników us∏ug poradnictwa, dzia∏ajàcych w instytucjach kszta∏cenia i zatrudnienia. G∏ównymi celami seminarium (poza dotyczàcymi samego monitoringu tematycznego) by∏o: r zwrócenie uwagi na rol´ u˝ytkowników w poradnictwie; r przedstawienie kontekstu do dyskusji na temat w∏àczenia u˝ytkowników; r analiza produktów i przyk∏adów projektów Programu Leonardo da Vinci, w których w∏àczeni byli u˝ytkownicy. Uczestnicy konferencji i promotorzy projektów interpretowali w∏àczenie u˝ytkowników na trzy ró˝ne sposoby: r jako docieranie jak najbli˝ej do u˝ytkowników i zach´canie potencjalnych u˝ytkowników i grupy docelowe do korzystania z istniejàcych us∏ug poradnictwa i doradztwa zawodowego; r jako rozwijanie nowych us∏ug lub rozszerzanie ju˝ istniejàcych w taki sposób, by pomóc nowym grupom docelowym; r jako uzyskiwanie opinii u˝ytkowników o us∏ugach z których korzystali i produktów, jakie by∏y im oferowane. Pierwsza i druga interpretacja wià˝à si´ z poprawà dost´pnoÊci us∏ug poradnictwa i szerszym ich wykorzystaniem i ∏àczà si´ z reformà systemu us∏ug publicznych, trzecia natomiast ma zwiàzek z ideà aktywnoÊci obywatelskiej. Przedstawione projekty zawiera∏y naprawd´ dobre przyk∏ady docierania z us∏ugami poradnictwa do grup b´dàcych na marginesie rynku pracy. Prezentacje i materia∏y przedstawione na seminarium pozwoli∏y uczestnikom zapoznaç si´ z zasobami i narz´dziami wypracowanymi w ramach projektów i zwróci∏y uwag´ na instrumenty wspólnotowe takie jak Rezolucja Rady ds. Edukacji w sprawie ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego (2004)9 i wspólnej publikacji UE i OECD Career guidance: a handbook for policymakers (2004), oraz przewodnik CEDEFOP Doskonalenie polityki i systemów poradnictwa przez ca∏e ˝ycie (2005).

praktykà w dziedzinie poradnictwa i doradztwa. Projekty programu Leonardo da Vinci nie pokazujà, jak dotàd, by u˝ytkownicy poradnictwa zawodowego mieli g∏os w: r przedstawianiu informacji zwrotnych na temat istniejàcych i nowotworzonych us∏ug i produktów; r kszta∏towaniu polityk ca∏o˝yciowego poradnictwa zawodowego; r rozwijaniu systemów Êwiadczenia us∏ug, us∏ug i produktów, odpowiadajàcych potrzebom u˝ytkowników. Niektórzy uczestnicy wydajà si´ tkwiç w tradycyjnym przekonaniu, ˝e to doradca wypowiada si´ w imieniu u˝ytkowników, reprezentujàc ich wobec osób odpowiedzialnych za kszta∏towanie polityk. Takie stanowisko nie da si´ ju˝ dziÊ obroniç. Aktywne uczestnictwo obywatela oznacza, ˝e u˝ytkownik i potencjalny u˝ytkownik powinien si´ w∏àczyç. Rozwijanie us∏ug poradnictwa jest przedsi´wzi´ciem wymagajàcym ich wspó∏dzia∏ania.

Dla promowania aktywnego odbioru us∏ug przez u˝ytkowników potrzebne jest strategiczne partnerstwo na poziomie europejskim i krajowym Kwestia w∏àczania u˝ytkowników w projektowanie, wdra˝anie i ewaluacj´ finansowanego ze Êrodków publicznych poradnictwa dotyczy nie tylko grup na marginesie rynku pracy. Dotyczy ona zapewnienia us∏ug dla wszystkich, a wi´c i polityk, i systemów us∏ug. Dla promowania w∏àczenia u˝ytkowników potrzebne jest strategiczne partnerstwo na poziomie krajowym. G∏ówne przes∏anie od uczestników tego seminarium: „kwestia w∏àczania u˝ytkowników wymaga wyraênego sformu∏owania i uwzgl´dnienia na poziomie UE, krajowym, regionalnym, lokalnym i instytucjonalnym i potrzebne sà konkretne rekomendacje i specjalne narz´dzia s∏u˝àce w∏àczeniu u˝ytkowników, które mo˝na by zastosowaç na poziomie krajowym z uwzgl´dnieniem sytuacji poszczególnych krajów” powinno byç wzi´te pod uwag´, zw∏aszcza przez zarzàdzajàcych nowym Programem „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”, nowà Europejskà Sieç Ca∏o˝yciowego Poradnictwa Zawodowego i w∏adze poszczególnych krajów.

Prezentacje i dyskusje w czasie konferencji pokaza∏y istnienie rozbie˝noÊci pomi´dzy unijnymi i krajowymi politykami na rzecz aktywnoÊci obywatelskiej i reform systemu us∏ug publicznych z jednej strony, a rzeczywistà

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

9 http://ec.europa.eu/ education/policies/2010/ doc/resolution2004_en.pdf

V i n c i

Biuletyn nr 1 /2008

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” Program Leonardo da Vinci ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa tel: 022 - 622 37 12 fax: 022 - 622 37 10 www.leonardo.org.pl