Sposoby na zwiększanie motywacji i aktywizację uczniów w nauce języka angielskiego

SYLWIA PRZYBYŁO Przynajmniej raz w roku pedagodzy w szkołach analizują wyniki nauczania i egzaminów zewnętrznych, zastanawiając się nad wyborem działań zmierzających do podniesienia jakości nauczania. John Hattie przeprowadził na szeroką skalę analizę badań współczynników efektywności nauczania. Co ciekawe, wśród współczynników rzeczywiście istotnych wcale nie znalazły się mała liczebność klasy, ilość pracy domowej ani zindywidualizowane nauczanie.

Wdokumentach ministerialnych, dotyczących warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki, innowację definiuje się jako nowatorskie rozwiązania programowe, organizacyjne lub metodyczne, mające na celu poprawę jakości pracy szkoły. Innowacja lub eksperyment może obejmować wszystkie lub wybrane zajęcia edukacyjne, całą szkołę, oddział lub grupę. W niniejszym artykule prezentuję innowacje pedagogiczne wprowadzone na lekcjach języka angielskiego, uwzględniające czynniki rzeczywiście wpływające na efektywność nauczania.

Zamierzone efekty Bodźcem do podjęcia działań była bierna postawa jednej z uczonych przeze mnie klas, niezadowalające wyniki nauczania i regres uczniów osiągających dobre stopnie. Innowację pedagogiczną, przeprowadzoną w starszych klasach szkoły podstawowej, oparłam na wybranych współczynnikach efektywności nauczania i korelujących z nimi zasadach neurodydaktyki, uzyskując zadowalające wyniki.

Głównym celem zaplanowanych przeze mnie działań była aktywizacja uczniów podczas zajęć i wzrost motywacji do nauki języka angielskiego. Aby osiągnąć cel nadrzędny, postawiłam sobie następujące cele szczegółowe: stworzenie optymalnych warunków do nauki poprzez wzmocnienie komunikacji językowej w klasie, a także komunikacji w relacji uczeń-nauczyciel, pobudzenie do aktywnego słuchania i czytania ze zrozumieniem oraz przetwarzania informacji zawartych w tekstach, rozwijanie umiejętności redagowania krótkiego tekstu i kształtowanie u uczniów postawy odpowiedzialności za własną edukację.

Współczynniki efektywności nauczania John Hattie w ciągu 15 lat przeanalizował badania przeprowadzone na 80 milionach uczniów. Efekty swojej pracy opisał w publikacji Visible Learning (2012). Najważniejsze wyróżnione przez niego współczynniki efektywności nauczania to: 1. samoocena ucznia, 2. ocenianie kształtujące, 3. przeskoczenie klasy, 4. zachowanie uczniów w klasie, 5. umiejętność przekazywania wiedzy przez nauczyciela, 6. informacja zwrotna, 7. tzw. nauczanie odwrócone, 8. relacje między uczniem a nauczycielem, 9. doskonalenie zawodowe nauczycieli, 10. nauczanie metodą rozwiązywania problemów.

Próbę zmiany u swoich uczniów rozpoczęłam od zmiany siebie jako nauczyciela, odbywając szereg szkoleń i warsztatów, mających na celu zaktualizowanie wiedzy z zakresu

metodyki i neurodydaktyki, a także rozwinięcie umiejętności cyfrowych, co znacznie wpłynęło na poprawę jakości i efektywności mojej pracy.

Uczniowie objęci innowacją pozytywnie postrzegają tzw. ocenianie kształtujące. Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), jest to częste, interaktywne ocenianie postępów ucznia i uzyskanego przez niego zrozumienia materiału, tak by móc określić, jak uczeń ma się dalej uczyć i jak najlepiej go nauczać (Centrum Edukacji Obywatelskiej 2012). Każda lekcja rozpoczyna się wyznaczaniem przez nauczyciela konkretnych celów sformułowanych klarownie dla ucznia, zaczynających się od słów: wiem, rozumiem, potrafię, znam, opowiadam, mówię, robię, piszę itp. Dzięki temu uczniowie znają porządek lekcji, mają kontrolę nad realizacją wszystkich punktów, rozumieją cel podejmowanego trudu. Zaleca się formułować nie więcej niż trzy cele na jednostkę lekcyjną. Na zakończenie zajęć następuje ocena realizacji zamierzonych celów. Uczniowie udzielają informacji zwrotnej nauczycielowi za pomocą kolorowych karteczek (zielona – wszystko umiem i rozumiem, żółta – mam pewne problemy, czerwona – jest źle). Jest to także forma samooceny dziecka, które uczy się brać odpowiedzialność za własną edukację. Uczniowie, którym zleca się wyznaczanie celów jednostki lekcyjnej, na późniejszym etapie potrafią samodzielnie wyznaczać cele lekcji powtórzeniowych, oceniać swoje przygotowanie do testu i konstruować plan nauki w domu.

Informacja zwrotna powinna odbywać się zarówno na linii nauczyciel - uczeń jak i uczeń - nauczyciel. Nauczyciel oczekuje od uczniów zgłaszania problemów i wątpliwości, ale także informacji, co może zrobić inaczej, lepiej. Wspomniane „kolorowe opinie” uczniów stanowią bazę informacji zwrotnej na linii uczeń - nauczyciel. Zgłoszenie pojawienia się problemu stwarza możliwość poznania jego źródła, którym może być zbyt szybkie tempo prowadzenia zajęć, monotonne ćwiczenia lub potrzeba dodatkowego wyjaśnienia omawianego zagadnienia. Z kolei informacja zwrotna w układzie nauczyciel - uczeń nie może ograniczać się do wskazywania błędów i wystawiania oceny. Należy podkreślać wszystkie elementy pracy ucznia, które były pozytywne, aby kształtować właściwe nawyki, np. wypowiadanie się pełnym zdaniem, czynny udział w lekcji, przygotowanie się do zajęć. Sprawdzając prace pisemne, najpierw opisuję pozytywne aspekty zadania, które mogą obejmować odpowiednią długość tekstu, formę, zgodność z tematem i jego rozwinięcie, dobór słownictwa. Następnie wypisuję niedociągnięcia i kończę hasłem-zachętą o charakterze motywatora. Taka informacja zwrotna sprawia, że uczeń czuje się sprawiedliwie oceniony i jest świadomy swoich mocnych i słabych stron, co pozwala mu rozwijać umiejętności pisania.

W swojej pracy dydaktycznej wprowadziłam metodę tzw. odwróconej lekcji (ang. flipped classroom). Udostępniam uczniom materiały, z którymi powinni zapoznać się w domu i zrobić notatkę. Na lekcji pracujemy na podstawie zdobytej przez uczniów wiedzy. Metoda odwróconego nauczania angażuje ucznia na wielu poziomach: od selekcjonowania i przetwarzania informacji, robienia notatek, po przejęcie przez niego roli nauczyciela/eksperta na lekcji.

Uczenie się przyjazne mózgowi – prawa pamięci Mózg uczy się, kiedy jesteśmy aktywni, przeżywamy, gdy towarzyszą nam emocje, doświadczamy czegoś pozytywnego, gdy współdziałamy (nauczanie metodą rozwiązywania problemów) i głęboko przetwarzamy treść (Żylińska 2013). Struktura lekcji powinna się więc opierać na tzw. prawach pamięci.

Prawo świeżości. Efekt świeżości polega na silniejszym oddziaływaniu informacji, które nadeszły jako ostatnie (najświeższych), niż tych, które pojawiły się wcześniej. Efekt świeżości kontrastuje z efektem pierwszeństwa – zjawiskiem lepszego zapamiętywania informacji odbieranych na początku. Z tego powodu zmieniłam strukturę lekcji, rezygnując ze sprawdzania prac domowych na początku, wykorzystując ten czas na podanie celów, rozgrzewkę i przejście do istoty lekcji.

Prawo początku i końca. Początek nauki jest najefektywniejszy, a wraz z upływającym czasem efektywność maleje, by wzrosnąć znowu na końcu. Efekt pierwszeństwa oznacza, że pierwsza otrzymana informacja ma największe znaczenie, jest zapamiętywana lepiej niż pozostałe. Z tego powodu warto podzielić jednostkę lekcyjną na dwa etapy, z wyraźną przerwą, aby uzyskać dwa początki nauki. Przerwą może być sprawdzenie pracy domowej, omówienie spraw organizacyjnych, zabawa ruchowa. Po przerwie rozpoczynamy proces nauki od początku.

Prawo powtórek. Treści często się powtarzające zostają zapamiętane skuteczniej. W ankietach ewaluujących wprowadzone innowacje moi uczniowie wskazali na potrzebę częstego powtarzania materiału. W tym celu korzystam z aplikacji do nauczania słownictwa, które dostosowują liczbę powtórek do potrzeb ucznia, a w rozgrzewkach językowych odwołuję się do dawniej wprowadzonego słownictwa..

Prawo wyjątkowości. To, co oryginalne i odbiegające od schematu, rzeczy dziwne, śmieszne i absurdalne są zapamiętywane skuteczniej. Mogą to być tłumaczenia śmiesznych zdań, zadania oparte na kreatywności uczniów, ćwiczenia interaktywne, muzyczne i ruchowe, ciekawy handout.

Mózg lubi nowoczesne technologie W artykule Mózg wobec nowych technologii Marzena Żylińska (Żylińska 2013b) wskazuje powody, dla których nowoczesne technologie są niezbędnym narzędziem edukacyjnym. Pokolenie tzw. cyfrowych tubylców charakteryzuje się już odmienną strukturą mózgu, w związku z czym ich proces uczenia się przebiega inaczej. Współcześni uczniowie chętnie pracują z elementami graficznymi, ruchomymi i dźwiękowymi, a nowe media wychodzą naprzeciw oczekiwaniom uczniów.

Moim wychowankom przygotowałam stronę internetową z minilekcjami gramatycznymi w formie wideo, która spełnia dwa ważne zadania. Po pierwsze, stanowi bazę do pracy metodą odwróconej lekcji, a po drugie – pomaga uczniom w rozumieniu zasad gramatycznych, jest sposobem na powtórzenie materiału.

W swojej pracy korzystam ze znanych aplikacji do nauki słownictwa (Insta.Ling, quizlet), tworzenia quizów (learning apps.org, classtools.net, quizalize.com, quizizz. com, playfactile.com).

Rozwijam umiejętność redagowania krótkich tekstów, wykorzystując aplikację Padlet. Uczniowie w domu piszą w aplikacji krótkie teksty i mogą do nich dołączyć grafikę. Następnie w szkole wyświetlam jednocześnie wszystkie prace na tablicy interaktywnej po to, aby wszyscy mogli wyszukiwać i poprawiać wspólnie swoje błędy. Wiele błędów ma charakter powtarzalny, zatem uczniowie coraz szybciej je wskazują i poprawiają, co sprzyja utrwaleniu wersji właściwych.

Nowoczesne technologie są niezastąpione do pozyskiwania autentycznych materiałów językowych. Wykorzystywałam odzieżowe sklepy internetowe do nazywania produktów, pytania o cenę i rozmiar, porównywania produktów i ich cen. Uczniowie przechodzili proces rejestracji i wypełniali formularz zamówienia (bez finalizacji zakupu). Warto także korzystać z innych internetowych systemów usług: systemów rezerwacyjnych hoteli, biletów lotniczych, muzeów i parków rozrywki, z internetowych sklepów spożywczych, księgarń i restauracji.

Pracę z podręcznikiem uzupełniam materiałami stworzonymi przez British Council (learnenglishteens. britishcouncil.org), które obejmują teksty i materiały wideo o tematyce bliskiej nastolatkom, gry i ćwiczenia leksykalne. Wśród tych zasobów znajdują się vlogi nastoletnich youtube’erów, niesztampowe zdjęcia do tworzenia memów, artykuły prasowe i słuchowiska na różnych poziomach zaawansowania. W osobnej sekcji znajdziemy materiały kulturowe, wśród nich zaadaptowane artykuły naukowe, teledyski brytyjskich muzyków wraz z ćwiczeniami leksykalnymi sprawdzającymi rozumienie i poprawność wymowy oraz pytaniami do dyskusji w klasie.

Nowoczesne technologie dostarczają narzędzi, dzięki którym nauczanie komunikacji językowej wkracza na wyższy poziom i maksymalnie aktywizuje uczniów. Mystery Skype to zaprojektowane przez Microsoft rozwiązanie, z którego mogą korzystać nauczyciele języków obcych z całego świata. Po zarejestrowaniu się na stronie education.microsoft.com i utworzeniu konta nauczyciel ma możliwość wzięcia udziału w akcji Mystery Skype, polegającej na zaaranżowaniu rozmowy wideo pomiędzy swoimi uczniami a ich zagranicznymi rówieśnikami. Celem spotkania jest wskazanie miejsca zamieszkania rozmówców. Praca przed spotkaniem obejmuje przygotowanie pytań zamkniętych, na które odpowiadamy TAK lub NIE. Podczas wideo-rozmowy uczniowie mogą korzystać z map i zasobów internetowych w celu wyszukiwania potrzebnych informacji, pracują zespołowo i wspólnie dedukują lokalizację rozmówców (nauczanie metodą rozwiązywania problemów).

Ewaluacja Czy główny cel innowacji, jakim był wzrost aktywizacji i motywacji uczniów, został osiągnięty? Koniec każdego semestru i roku szkolnego to czas na ewaluację i przemyślenia. Osiągnięte efekty były satysfakcjonujące i zróżnicowane w grupach, w których uczę. Oceny podjętych działań dokonałam na podstawie anonimowych ankiet i bezpośrednich rozmów z uczniami, analizy ocen bieżących i końcowych, badań wyników nauczania oraz własnej obserwacji. Cechą charakterystyczną klas objętych działaniami innowacyjnymi jest pozytywny stosunek do przedmiotu oraz znaczny wzrost aktywności na lekcjach. Wszystkie klasy, choć w różnym stopniu, osiągnęły wyższą średnią ocen końcoworocznych i lepsze noty w badaniach wyników nauczania – w porównaniu z rokiem wcześniejszym. U uczniów zagrożonych regresem nastąpił postęp. Stawiane na każdej lekcji cele językowe ułatwiły organizowanie nauki w domu. Duża część uczniów przełamała barierę językową, aktywnie odgrywali role w scenkach sytuacyjnych, zabierali głos w dyskusjach, i choć często ich rozmowy zbaczały z tematu, to prowadzili je jednak w języku angielskim. Na pytanie o ulubione elementy lekcji uczniowie wskazywali: podawanie celów zajęć, pracę

z filmem oraz quizy interaktywne. Uczniowie podkreślali także znaczenie dobrej atmosfery na lekcjach.

Uzyskane efekty i wyniki ewaluacji wskazują na osiągnięcie celu głównego, potwierdzając wiarygodność współczynników efektywności nauczania, do których się odwoływałam, przygotowując omawianą innowację pedagogiczną.

BIBLIOGRAFIA:

Æ Bąbel, P., Wiśniak, M. (2008) Jak uczyć, żeby nauczyć. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne S.A. Æ Dojer, A., Sterna, D. (red.) (2012) Ocenianie kształtujące: dzielimy się tym, co wiemy. Zeszyt 1: Cele edukacji. Centrum Edukacji Obywatelskiej. Æ Hattie, J. (2012) Visible Learning for Teachers. Maximizing Impact on Learning. W: The Main Idea [online] [dostęp 08.11.2017] <http://www.tdschools.org/wp-content/ uploads/2013/08/The+Main+Idea+-+Visible+Learning+for+Teachers+-+April+2013.pdf> Æ Lech, J. Współczynniki efektywności nauczania. W: Matematyka w Szkole 4(76), 8-9. Æ MEN (2002) Rozporządzenie Ministerstwa Edukacji i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki. Æ Żylińska, M. (2013a) Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi. Toruń: Wydawnictwa Naukowe UMK. Æ Żylińska, M. (2013b) Mózg wobec nowych technologii: rachunek zysków i strat. W: Języki Obce w Szkole 3, 54-58.

SYLWIA PRZYBYŁO Nauczycielka języka angielskiego w szkole podstawowej, absolwentka Akademii Coacha Językowego PASE, doktorantka nauk o mediach WSiZ w Rzeszowie.