PAJP - część 1 - UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

Pakiet Edukacyjny Pozaformalnej Akademii Jakości Projektu Część 1

Uczestnictwo młodzieży CZYM JEST UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY OD POTRZEB MŁODYCH LUDZI DO STRATEGII UCZESTNICTWA WSPIERANIE UCZESTNICTWA MŁODZIEŻY

Pakiet Edukacyjny Pozaformalnej Akademii Jakości Projektu Część 1

Uczestnictwo młodzieży

Spis treści Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................... 3 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................... 5 ROZDZIAŁ I Czym jest uczestnictwo młodzieży . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................... 7 ROZDZIAŁ II Od potrzeb młodych ludzi do strategii uczestnictwa . . . . . . . . . . .................................. 33 ROZDZIAŁ III Wspieranie uczestnictwa młodzieży. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .................................. 63

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Wstęp Inspiracją dla powstania serii publikacji, na którą składa się prezentowana książka, jest Pozaformalna Akademii Jakości Projektu (PAJP). Akademia jest autorskim projektem szkoleniowym, realizowanym przez Narodową Agencję Programu „Młodzież w działaniu” w ramach własnej strategii szkoleniowej. Pomysł wydania materiałów szkoleniowych PAJP stał się naturalnym rezultatem przeprowadzonych szkoleń oraz wysokich ocen jakości i przydatności poruszanych tematów. Niniejsza seria publikacji ma zawierać użyteczną wiedzę dotyczącą tematów poszczególnych szkoleń PAJP. W Narodowej Agencji priorytetem jest podnoszenie jakości działań, które kierujemy do Was – naszych beneﬁcjentów oraz osób zainteresowanych programem. W tych staraniach wspiera nas Zespół Trenerski Narodowej Agencji złożony z 22 trenerów, zaangażowanych w pracę z młodzieżą i na rzecz podnoszenia jakości realizowanych działań. Zarówno sam projekt szkoleniowy, jak i prezentowane publikacje są wynikiem współpracy Narodowej Agencji z trenerami zaangażowanymi w PAJP. Pozaformalna Akademia Jakości Projektu rozpoczęła działanie w połowie 2007 roku. Warto wspomnieć kilka założeń, które legły u podstaw powstania Akademii. Po pierwsze, chcieliśmy stworzyć szkolenie modułowe, które dotyczyłoby tematów wspólnych dla wszystkich Akcji programu i przyczyniałoby się do lepszego zrozumienia jego priorytetów oraz do podnoszenia jakości projektów w nim realizowanych. Po drugie, zależało nam na tym, by wypracowywać i rozwijać elementy jakościowe, które można by było wprowadzać w każdym modułowym szkoleniu, które stałyby się stałą częścią każdego szkolenia PAJP, tworzącą markę Akademii. Po trzecie, naszym założeniem było, by po zakończonym szkoleniu dalej oferować uczestnikom wsparcie we wprowadzaniu w życie tego, czego się nauczyli. Tak powstał pomysł mini projektu, który uczestnicy realizują ze wsparciem koordynatorów PAJP pomiędzy szkoleniem a spotkaniem ewaluacyjnym. Jako główny cel spotkania ewaluacyjnego określono pogłębioną reﬂeksję, dotyczącą efektów własnego procesu uczenia się w ramach PAJP. I wreszcie po czwarte, szkolenie zostało skierowane do osób, które realizowały już projekty, mają pewne doświadczenia z tym związane oraz chcą pogłębiać wiedzę i umiejętności dotyczące jakości własnych działań.

Głównym celem Pakietu Edukacyjnego PAJP jest zaprezentowanie podstawowej wiedzy dotyczącej tematów, które w trakcie przeprowadzanej przez Narodową Agencję analizy potrzeb, zostały wskazane jako ważne z punktu widzenia beneﬁcjentów i osób zainteresowanych programem oraz w ramach naszych własnych obserwacji. Każda z publikacji zawiera prezentacje różnych podejść, teorii, a także metod wykorzystywanych podczas szkoleń PAJP, tak by ułatwić Wam przełożenie teorii na praktykę. Mam nadzieję, że lektura tej książki stanie się inspiracją w Waszej codziennej pracy z młodzieżą, skłoni do reﬂeksji nad własnymi działaniami, praktycznie wesprze Wasze działania i, wreszcie, zachęci do dalszych poszukiwań.

Życzę udanej i inspirującej lektury Anna Olszówka Zastępca Dyrektora Programu „Młodzież w działaniu”

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Wprowadzenie Uczestnictwo młodzieży to temat pierwszej z serii publikacji Pozaformalnej Akademii Jakości Projektu, a także pierwszego szkolenia PAJP, które odbyło się w dniach 19-25 września 2007 roku. Wybór tematu wynikał z kilku ważnych przyczyn. Aktywne uczestnictwo młodzieży jest jednym ze stałych priorytetów programu „Młodzież w działaniu”. Program podejmuje liczne działania, mające na celu promocję tej idei i jej zrozumienia, jak również jej urzeczywistnianie. Taki sam cel stawiany jest przed projektami realizowanymi przez beneficjentów programu. Badanie potrzeb wśród beneficjentów i trenerów, a także doświadczenia szkoleniowe pokazują, że idea uczestnictwa młodzieży wydaje się często rozmytym konceptem, o bliżej nieokreślonym znaczeniu, w którym może mieścić się wszystko albo nic. Niektórzy mówią o fasadowości tego określenia, inni o tym, że funkcjonuje ono głównie na papierze, a nie w rzeczywistości. Miło się o uczestnictwie mówi, trudniej realizuje jego założenia. Zarówno szkolenie PAJP, jak i niniejsza publikacja stały się dla nas formą zmierzenia się z tymi wątpliwościami i z tematem „uczestnictwa młodzieży”. Potraktowaliśmy je jako próbę rzetelnego przedstawienia Wam jego znaczeń i szerokich możliwości, jakie daje. Publikacja składa się z materiałów, które zostały wykorzystane podczas przeprowadzonego szkolenia. Każdy rozdział zawiera opracowania tekstów źródłowych oraz metody przygotowane na potrzeby szkolenia, z których Wy także możecie korzystać w Waszych działaniach. Na zakończenie każdego rozdziału przywołujemy przykładowe materiały na temat uczestnictwa młodzieży, wypracowane przez uczestników, aby pokazać Wam, co można uzyskać i jak ciekawe mogą być efekty zaproponowanych ćwiczeń. Publikacja odwzorowuje logikę szkolenia i jego zawartość. W pierwszym rozdziale zaczynamy od przedstawienia różnych możliwych odpowiedzi na pytania, czym jest uczestnictwo młodzieży, w czym młodzież ma uczestniczyć i po co nam właściwie jej uczestnictwo. Przyglądamy się tu również zasadom uczestnictwa oraz rożnym jego klasyfikacjom. Rozdział drugi łączy potrzeby młodych ludzi ze strategiami tworzonymi na rzecz uczestnictwa młodzieży. W rozdziale tym prezentujemy młodego człowieka oraz znaczenie otoczenia, w którym dorasta i dojrzewa. Przedstawiamy także różne sposoby analizy potrzeb oraz możliwe strategie uczestnictwa.

Ostatni, trzeci rozdział, poświęciliśmy różnym sposobom wspierania uczestnictwa młodzieży, opartego na wzajemnym zaufaniu współpracujących ze sobą partnerów. Temat uczestnictwa jest bardzo szeroki i nie byłoby możliwe zebrać całej wiedzy i wszystkich perspektyw w jednej publikacji. W niniejszej książce prezentujemy podstawową wiedzę, mając nadzieję, że zaprezentowane podejścia będą na tyle inspirujące i atrakcyjne, że będziecie kontynuowali Wasze poszukiwania w tym zakresie.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Czym jest uczestnictwo młodzieży

Często mówi się o tym, jak ważne jest, by młodzi ludzie aktywnie uczestniczyli. Realizujemy liczne działania, w które staramy się aktywnie młodzież włączać. W programie „Młodzież w działaniu” uczestnictwo młodych ludzi jest jednym z czterech najważniejszych priorytetów. Realizacją tego priorytetu mają być wspierane ﬁnansowo projekty. Promujemy rzeczywiste włączanie młodych ludzi w tworzenie i realizację projektów, na każdym ich etapie. Słowo „uczestnictwo”, powtarzane w tak wielu kontekstach, staje się mantrą, zaklęciem, które ma zaczarować rzeczywistość. Czy jednak udaje nam się realizować to, co za słowami „uczestnictwo młodzieży” stoi? Czy wprowadzamy w życie jego założenia? Wreszcie, czy dla wszystkich jest jasne, co ten termin oznacza? Czym jest uczestnictwo młodzieży? W czym, tak naprawdę, młodzi ludzie mają uczestniczyć? Jakie są zasady i teorie uczestnictwa? Jakie rodzaje uczestnictwa możemy wyróżnić? Poniższy rozdział wprowadzi Was w obszar będący tematem niniejszej publikacji. Znajdziecie w nim podstawowe informacje teoretyczne, różnorodne koncepcje i spojrzenia na to, z czym mamy do czynienia, kiedy mówimy o uczestnictwie młodych ludzi. Opracowane zostały w oparciu o materiały źródłowe, o których informacje znajdziecie w tekście. W niektórych miejscach cytujemy również autorów. W rozdziale znajdują się także metody przygotowane i wykorzystane przez trenerów Narodowej Agencji podczas szkolenia PAJP „Uczestnictwo młodzieży”, które mają na celu pogłębienie reﬂeksji na temat istoty i rozumienia tego terminu. Wreszcie, na zakończenie, przedstawiamy Wam kilka ciekawych rezultatów warsztatów, prowadzonych podczas tego szkolenia.

Teorie uczestnictwa Definicje uczestnictwa młodych ludzi Uczestnictwo młodzieży definiowane jest na wiele sposobów, w zależności od kontekstu czy kluczowych aspektów. Poniżej przedstawiamy kilka definicji opracowanych na podstawie wybranych materiałów źródłowych. Uczestnictwo ludzi młodych dotyczy rozwijania partnerstwa pomiędzy młodymi ludźmi a dorosłymi na wszystkich poziomach życia, by umożliwić osobom młodym objęcie znaczących pozycji i ról w społeczeństwie, aby w ten sposób społeczeństwo jako całość (jak również młodzi ludzie) mogli korzystać z ich wkładu, pomysłów i energii. Źródło: The Australia Youth Fundation – Youth Partnership & Participation http://www.youngaustralians.org/library

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Uczestnictwo odwołuje się do procesu współpodejmowania decyzji, które dotyczą jednostki i społeczności, w której jednostka żyje. Zgodnie z UNICEF jest to fundamentalne prawo obywatelstwa i środek, wedle którego demokracje powinny być mierzone. Źródło: R. Hart, Uczestnictwo dzieci: od tokenizmu do obywatelstwa, UNICEF/Międzyanrodowe Centrum Rozwoju Dziecka, Florencja, Włochy 1992 Wilson klasyﬁkuje uczestnictwo w dwóch głównych kategoriach: pierwsza będąca powierzchownym lub sztucznym uczestnictwem (tokenizm), druga będąca „głębokim” uczestnictwem (…). „Głębokie” uczestnictwo jest ogólnym określeniem łączącym w sobie „aktywne”, „autentyczne”, i „znaczące” uczestnictwo. „Głębokie” uczestnictwo oznacza, że młodzi ludzie doświadczają elementów obywatelstwa i demokracji w swoim życiu codziennym, w rzeczywistych sytuacjach, ze znaczącymi rezultatami i działaniami. Źródło: S. Wilson, Schooling for Democracy. Youth Studies Australia, 2000.

Po co nam uczestnictwo młodzieży? Poniższy materiał opracowano na podstawie: S. Howard, L. Newman, V. Harris and J. Harcout, Moving from research “on” or “about” to research “with” or „by”: Exploring the roles of young people in educational research; T. Barber and M. Naulty, Your place or mine? A Research Study Exploring Young People’s Participation. Na początek zastanowimy się, dlaczego warto wspierać uczestnictwo młodzieży. Zaprezentowana poniżej typologia przyczyn włączania młodzieży w działanie bazuje na badaniach S. Howard (1994). Każdej ze wskazanych przyczyn towarzyszy wskazanie, jakiego rodzaju uczestnictwo ona wspiera, jakie niesie ze sobą szanse i jakie zagrożenia. PRZYCZYNY TECHNICZNE: Mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy wymagane jest, aby w projekt byli zaangażowani młodzi ludzie. Przy takim założeniu istnieje ryzyko „pozornego” uczestnictwa młodzieży, włączonej do działania tylko po to, by spełnić jedno z kryteriów oceny. PRZYCZYNY PRAKTYCZNE: Młodzi ludzie biorą udział w projekcie dlatego, że są źródłem niezbędnych informacji, lub też dysponują umiejętnościami, które mogą być w nim wykorzystane. W przypadku, gdy młodzi ludzie są angażowani w projekt wyłącznie z powodów praktycznych, uczestnictwo to ma najczęściej pozorny charakter i nie opiera się na wspólnym podejmowaniu decyzji. PRZYCZYNY EDUKACYJNE: Raporty z projektów, w których to młodzi ludzie byli liderami, poświadczają korzyści w postaci rozwoju nowych umiejętności lub zdobytej wiedzy. Są one

nie do przecenienia w przyszłości, ponieważ dają młodzieży większą pewność oraz uczą angażowania się w projekty służące zarówno młodzieży, jak i dorosłym. PRZYCZYNY ZWIĄZANE Z PRAWAMI CZŁOWIEKA: Powszechnie przyjęte jest, że ludzie mają prawo być uwzględniani przy podejmowaniu decyzji, które mają wpływ na ich życie. „Konwencja o Prawach Dziecka” uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych wzywa do uznania uczestnictwa dzieci i młodzieży jako ich podstawowego demokratycznego prawa. Zobowiązuje rządy do wspierania rozwoju uczestnictwa, szczególnie poprzez zapewnienie swobody wypowiadania się dzieci i młodzieży. Art. 12 Konwencji o Prawach Dziecka mówi: „Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należytą wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka. W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiadania się w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym, dotyczącym dziecka, bezpośrednio lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami proceduralnymi prawa wewnętrznego.” Art. 13 Konwencji stwierdza: „Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wypowiedzi; prawo to ma zawierać swobodę poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka.” PRZYCZYNY DEMOKRATYCZNE: Rządy wielu krajów martwi fakt, iż młodzi ludzie nie chcą angażować się w życie polityczne. Zauważalna jest również potrzeba zwiększenia wiedzy młodych ludzi na temat mechanizmów życia publicznego. Podstawą demokratycznego społeczeństwa jest założenie, że relacje między ludźmi oparte są na „dialogu, ścieraniu się opinii, podziale odpowiedzialności oraz uczestnictwie w podejmowaniu decyzji” (Blakers, 1980). Stąd też niektórzy dowodzą, że istnienie demokratycznego społeczeństwa jest możliwe tylko wtedy, gdy „zostaną rozwinięte w jednostkach odpowiednie cechy poprzez demokratyzację struktur władzy” (Pateman, 1970). Uczestnictwo zaś jest środkiem takiej właśnie demokratyzacji. PRZYCZYNY ZWIĄZANE Z TRANSFORMACJĄ: Działania podejmowane w celu zwiększenia uczestnictwa dzieci i młodzieży są postrzegane przez UNICEF (Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom) jako sposób udoskonalenia całego społeczeństwa. Projekty tworzące przestrzeń na prezentację poglądów, które w innym przypadku zginęłyby w dominującym społecznym dyskursie, mają na celu wprowadzenie zmian społecznych. W tym sensie są one

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

„transformacyjne”. Na uczestnictwo ludzi młodych trzeba zawsze patrzeć poprzez pryzmat podziału władzy w danym społeczeństwie, jak również ludzkich starań w celu zapewnienia równości. Na przykład możliwości pełnego uczestnictwa w różnych działaniach dla młodzieży z mniejszymi szansami są często ograniczane poprzez jawne lub ukryte społeczne struktury władzy (Hart, 1992; Smyth, 1999; Angwin, 2000; Prout, 2001, 2002). Toczy się bowiem walka o to, czyje poglądy będą reprezentowane, co w rezultacie sprawia, że głosy tych mniejszych i cichszych są często zagłuszane przez inne, głośniejsze, bardziej dominujące i w domniemaniu słuszniejsze (Shacklock i Smyth, 1997). Omawiając przyczyny uczestnictwa, nie możemy pominąć zagrożeń, jakie niesie ze sobą źle rozumiane uczestnictwo. Jest ono wtedy błędnie postrzegane jako: Sposób kontrolowania młodych ludzi. Pozorne uczestnictwo, które pozwala organizacji być postrzeganą jako ta, która uwzględnia w swych działaniach potrzeby młodzieży. W rzeczywistości chodzi zaś o spełnianie potrzeb systemu. Sposób wymuszania zgody na zastosowanie restrykcyjnych praktyk. Brak zasobów. Metoda tworzenia złudzenia dorosłości młodych ludzi w celu akceptacji przez nich dominacji. Sposób na tworzenie nowej „elity młodzieżowej”.

UCZESTNICZYĆ – ALE W CZYM ? Mówimy: chcemy tworzyć mechanizmy pozwalające młodzieży aktywnie uczestniczyć, chcemy, by młodzież się zaangażowała. W czym jednak młodzi ludzie mają uczestniczyć? Jak możemy ich w tym wspierać? Poniżej prezentujemy kilka teorii próbujących zmierzyć się z tymi pytaniami. Poniższy tekst opracowano na podstawie materiałów źródłowych dostępnych na stronie internetowej: The Australia Youth Fundation – Youth Partnership & Participation; http://www. youngaustralians.org/library Trzy poziomy uczestnictwa Koncepcja uczestnictwa ludzi młodych używana jest zazwyczaj na trzech poziomach, które nie zaprzeczają sobie i nie wykluczają się wzajemnie: NA POZIOMIE OGÓLNYM – młodzi ludzie jako obywatele danego kraju mają prawo w pełni uczestniczyć w jego życiu społecznym, kulturowym, politycznym i ekonomicznym (np. uczestniczenie młodzieży w obszarach: edukacji, szkoleń, zatrudnienia lub życia politycznego).

NA POZIOMIE ORGANIZACJI – wzmocnienie prawa ludzi młodych do podejmowania decyzji w polityce, projektach i programach mających na celu zapewnienie im pełnego uczestnictwa w funkcjonowaniu kraju (np. zaangażowanie ludzi młodych w doradcze lub zarządzające role w projektach młodzieżowych). NA POZIOMIE OSOBISTYM – prawo ludzi młodych do bycia włączonym i poinformowanym o decyzjach dotyczących ich życia (np. w życiu rodzinnym, podczas opieki przez państwo lub korzystając z usług dla młodzieży). Jak rozwijać struktury uczestnictwa młodych ludzi Jeżeli chcecie zapewnić długotrwałe efekty, nie wystarczy jedynie „dobra wola” do włączenia młodych ludzi w podejmowanie decyzji. Konieczne jest zapewnienie pewnych mechanizmów umożliwiających włączanie młodzieży. Nie może to jednak zależeć jedynie od zachcianek i osobistego zobowiązania pojedynczych osób. Realizując projekty, które zakładają partnerstwo z młodymi ludźmi, konieczne jest wypracowanie struktur, które wspierają uczestnictwo na podstawowym poziomie: włączenie w misję i wizję działania, włączenie w zapis założeń Waszej organizacji i artykuły Waszej organizacji, dokumentacja właściwych strategii i procedur. Pełne i aktywne uczestnictwo ludzi młodych nie zdarzy się z dnia na dzień. Jest to długotrwały proces rozwoju. Szczególnie osoby z mniejszymi szansami lub wykluczone społecznie, odłączone od podejmowania decyzji przez większość swojego życia, będą potrzebowały dużo motywacji i wsparcia. Natomiast młodzi ludzie, którzy zgłaszają się na ochotnika, szybciej wykażą tendencję do dominacji, bycia asertywnym i pewnym siebie. Żeby zapewnić prawdziwą równość w uczestnictwie, być może będziecie musieli wyjść do grup młodych ludzi (a nie tylko pasywnie na nich czekać) i wypracować odpowiednie strategie, które dadzą im przestrzeń, czas i zasoby do uczestnictwa. Może nawet będziecie musieli przyjąć rolę „adwokata praw młodych ludzi”. Strategie uczestnictwa ludzi młodych powinny zostać tak zaplanowane, by umożliwiały włączenie młodzieży we wszystkie etapy projektu: planowanie, przygotowanie i opracowanie, budowanie programu, realizowanie, monitorowanie i ewaluowanie.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

ZASADY UCZESTNICTWA MŁODYCH LUDZI Poniższe ogólne zasady tworzą podstawę do wszelkich strategii uczestnictwa młodzieży. Tekst opracowano na podstawie materiałów źródłowych dostępnych na stronie internetowej: The Australia Youth Fundation – Youth Partnership & Participation; http://www.youngaustralians.org/library 1. Uczestnictwo młodych ludzi powinno być dla nich korzystne: Zanim przejdziemy do omówienia powyższej zasady, spróbujmy odpowiedzieć sobie na następujące ważne pytania: dlaczego młodzi ludzie mieliby zadawać sobie trud, żeby się angażować? Co mogą na tym zyskać? Jak mogą aktywnie polepszyć swoje życie? Czy jest to dla nich dobra zabawa? Czy angażowanie się daje im poczucie kontroli? I tak dalej. Następnie spójrzmy na składowe powyższej zasady uczestnictwa młodzieży: ŚWIADOMY WYBÓR: Ludzie młodzi powinni być poinformowani o tym, że mogą się angażować. Ale nie jest rozsądne oczekiwać, że wszystkie młode osoby będą chciały lub powinny uczestniczyć. Kiedy uczestnictwo jest przymusowe, partnerstwo nie jest możliwe. PRZYJEMNOŚĆ: Działania związane z uczestnictwem powinny być zabawne, ekscytujące i stawiające wyzwanie. ZNACZENIE: Działania powinny dotyczyć zagadnień i problemów, które są spostrzegane jako rzeczywiste przez zaangażowanych młodych ludzi. ROZWIJANIE: Działania powinny kierować świadomość ludzi młodych na społeczne, polityczne, ekonomiczne, kulturalne i osobiste aspekty tematów ich dotykających. KSZTAŁTOWANIE: Działania powinny dawać możliwość zarówno (poza)formalnego uczenia się, jak i nieformalnego rozwijania umiejętności. NASTAWIENIE NA RELACJE: Działania powinny umożliwiać budowanie aktywnych i wspierających relacji współpracy między młodymi ludźmi a innymi członkami społeczeństwa. WSPARCIE, SUPERWIZJA I MONITOROWANIE: Młodzi ludzie powinni być wyposażeni we wszystko co wymagane, żeby zapewnić sukces działania i poradzić sobie z niepowodzeniem lub opóźnieniem.

ZASOBY: Działania powinny być zaplanowane adekwatnie do ilości czasu, przestrzeni, funduszy, informacji itd. (ten temat powinien być zawarty w normalnym procesie tworzenia budżetu). KORZYŚCI: W działaniach powinny być zawarte korzyści dla młodych ludzi, na przykład zaangażowanie jest przyjemne, kształtujące, skuteczne, celowe itd. W niektórych przypadkach może zawierać szczególne wynagrodzenie (np. konsultacje w jakieś określonej dziedzinie). 2. Młodzi uczestnicy powinni dostrzec i uszanować potrzeby i wkład wszystkich zaangażowanych: Bądź wrażliwy na nieodłączne różnice w doświadczeniu, statusie, sile, kontroli, wiedzy o zasobach, języku itd. Zastanów się, jak możesz je zaakceptować, włączyć i przezwyciężyć wszelkie problemy z nimi związane? ODPOWIEDZIALNOŚĆ: Potrzebne jest wprowadzenie mechanizmów zapewniających monitoring, odpowiedzialność i informację zwrotną przy działaniach podejmowanych przez ludzi młodych. CELE I STRATEGIE: Ludzie młodzi powinni mieć możliwość rozpoznania i zdeﬁniowania problemu tak, jak oni go widzą, poszukując opcji i alternatywnych strategii. WŁASNOŚĆ: Działania powinny zapewnić młodym ludziom poczucie przynależności i własności. WARTOŚĆ: Młodzi ludzie powinni móc dostrzec, że ich uczestnictwo jest doceniane i że mają wpływ na proces, w którym biorą udział. NEGOCJACJE: Młodzi ludzie nie muszą koniecznie dominować w procesie podejmowania decyzji. Wiedza, odpowiedzialność i zobowiązania osób dorosłych, zaangażowanych w działania, muszą być uznane/docenione. ZAPOBIEGANIE „TOKENIZMOWI” (ŚCIEMNIANIU): Młodym ludziom muszą być proponowane prawdziwe role albo szybko spostrzegą, że nie są traktowani poważnie. ELASTYCZNOŚĆ I PRZESTRZEŃ: Opcje uczestnictwa muszą być z wrażliwością dostosowane do systemu wartości młodych ludzi, ich dostępności, zobowiązań, języka, umiejętności, kultury, ﬁnansowych zasobów, dostępu do transportu itd. RÓŻNORODNOŚĆ: Młodzi ludzie nie są jednolitą grupą – kilku młodych ludzi uczestniczących w projekcie nie zapewnia uwzględnienia poglądów wszystkich ludzi młodych.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

BIEGŁOŚĆ: Niektóre zadania muszą być wykonywane przez profesjonalistów, ponieważ może się zdarzyć, że wyszkolenie ludzi młodych w danym temacie jest niemożliwe albo istnieją konkretne, prawne wymagania narzucone z zewnątrz. EWALUACJA: Działania powinny zawierać ciągłą krytyczną i konstruktywną analizę doświadczeń, wykonanych zadań i rezultatów. REKRUTACJA: Właściwie zaplanowana rekrutacja powinna zapewnić udział zainteresowanego i zmotywowanego młodego człowieka w konkretnym działaniu. POUFNOŚĆ: Musi być zapewniona poufność i prywatność wszystkich osobistych danych i wrażliwych tematów, ujawnionych przy realizacji projektu.

TEORIE UCZESTNICTWA Przyjrzyjmy się teraz kilku teoriom, które podejmują próbę uporządkowania i opisania różnych poziomów uczestnictwa młodzieży. Poniżej prezentujemy trzy teorie wybrane spośród wielu innych jako te, które znajdują szerokie zastosowanie także w projektach programu „Młodzież w działaniu”. Zachęcamy jednocześnie do dalszych poszukiwań takich rozwiązań, które będą wsparciem w codziennej pracy z młodzieżą. Poniżej znajdują się informacje o tym, jak na różnych poziomach rozkładać się może zaangażowanie młodzieży oraz udział i współpraca dorosłych. Znajdziecie tu także wskazówki dotyczące tego, na czym polegać powinno rzeczywiste partnerstwo między młodymi ludźmi a dorosłymi. DRABINA UCZESTNICTWA Tekst opracowano na podstawie materiałów źródłowych: R. Hart, Roger’s Hart Ladder of Participation, Children’s Participation: From Tokenism to Citizenship, UNICEF, Florencja, Włochy, 1992. Drabina uczestnictwa jest modelem opisującym uczestnictwo młodzieży, stworzonym przez Rogera Harta. Trzy dolne szczeble drabiny odnoszą się do zaangażowania młodzieży, które nie jest prawdziwym uczestnictwem, podczas gdy kolejne pięć szczebli określa prawdziwe uczestnictwo. 8) Inicjatywa młodzieży, decyzje podejmowane z dorosłymi – projekty lub programy są inicjowane przez młodzież, a decyzje podejmowane są wspólnie przez młodzież i dorosłych. Te projekty dają władzę młodym, pozwalając im jednocześnie na dostęp do doświadczeń życiowych i wiedzy dorosłych i uczenie się od nich.

7) Inicjatywa i kierownictwo młodzieży – młodzi ludzie inicjują i kierują danym projektem lub programem. Dorośli pełnią tutaj rolę wyłącznie wspierającą.

8 7 6 5 4 3 2 1

6) Inicjatywa dorosłych, decyzje podejmowane z młodzieżą – projekty lub programy są inicjowane przez dorosłych, ale decyzje podejmowane są wspólnie z młodymi ludźmi. 5) Konsultacje i informowanie – młodzi ludzie wyrażają swoją opinię na temat danych projektów i programów, które są tworzone i zarządzane przez dorosłych. Młodzież jest również informowana o tym, w jaki sposób zostanie uwzględniony jej wkład oraz o rezultatach decyzji podejmowanych przez dorosłych.

4) Przydzielenie zadań i informowanie – młodym ludziom przydzielane są konkretne zadania i są oni informowani, jak i dlaczego są angażowani w dany projekt. 3) Uczestnictwo na pokaz – młodym ludziom pozornie udziela się głosu, ale w rzeczywistości mają niewielki lub żaden wpływ na to, co robią i w jaki sposób uczestniczą. 2) „Dekoracja” – korzysta się z pomocy młodych ludzi, aby wsparli projekt w jakiś pośredni sposób, choć nikt z dorosłych nie udaje, że projekt jest inspirowany przez młodzież. 1) Manipulacja – dorośli wykorzystują młodzież do wsparcia swoich projektów i udają, że są one inspirowane przez młodzież. Dla wielu osób pracujących z młodym ludźmi kontrowersyjny jest fakt, że drabina uczestnictwa Harta umieszcza inicjatywę młodzieży współkierowaną z dorosłymi nad inicjatywą i decydowaniem należącymi wyłącznie do młodzieży. Kontrowersja ta rozpoczęła dyskusję o tym, który z tych szczebli uczestnictwa jest faktycznie najbardziej znaczący dla młodych ludzi. Czy młodzi ludzie mogą się najbardziej rozwijać, gdy podejmują decyzje wspólnie z dorosłymi? Jedno ze stanowisk mówi, że tak, ale tylko wtedy, gdy młodzież i dorośli mają równą pozycję i w związku z tym nie następuje walka o władzę. Inni z kolei twierdzą, że młodzi ludzie

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

zyskują najwięcej, gdy mogą samodzielnie podejmować decyzje bez wpływu dorosłych. W większości przypadków nie wyklucza to obecności dorosłych, ale ich rola polega głównie na udzielaniu wsparcia. Drabina Harta zakłada rozwój uczestnictwa, innymi słowy: przechodzenie od jednego do drugiego typu uczestnictwa w górę. Są jednak badacze, którzy dystansują się do takiego podejścia twierdząc, że uczestnictwo na jednym poziomie nie musi koniecznie zakładać uczestnictwa na kolejnym, wyższym poziomie. Argumentują oni, że ludzie mogą być zadowoleni ze swojego poziomu uczestnictwa i nie mieć ani ochoty, ani potrzeby angażowania się na wyższym stopniu. Stąd też według nich nie należy zakładać, że uczestnictwo na niższym poziomie ma mniejszą wartość, niż to na poziomie wyższym. Z punktu widzenia wspierania uczestnictwa najważniejsze jest zapewnienie młodym ludziom takich możliwości zbierania doświadczeń i uczenia się, które pozwolą im na osobisty i społeczny rozwój, niezależnie od zwiększania poziomu uczestnictwa (Baker, 1992).

MODEL UCZESTNICTWA SHIERA Opracowane na podstawie: H. Shier, Pathways to Prticipation, 2001. Innym modelem uczestnictwa ludzi młodych jest model uczestnictwa Shiera Continuum. Opiera się on na pięciu poziomach uczestnictwa, które są podzielone na trzy etapy zaangażowania: gotowość, możliwości i zobowiązania.

GOTOWOŚĆ

MOŻLIWOŚCI

ZOBOWIĄZANIA

Młodzież wspólnie z dorosłymi zarządza organizacją

Czy jesteście gotowi, aby wspólnie zarządzać waszą organizacją z młodymi ludźmi?

Czy w waszej organizacji istnieje procedura, która umożliwia młodzieży i dorosłym wspólne zarządzanie organizacją?

Czy macie wypracowane standardy działań gwarantujące młodzieży i dorosłym wspólne zarządzanie organizacją?

Młodzież jest włączana w podejmowanie decyzji

Czy jesteście gotowi pozwolić młodzieży włączyć się w podejmowanie decyzji?

Czy istnieje w waszej organizacji procedura umożliwiająca włączanie się młodzieży w podejmowanie decyzji?

Czy macie wypracowane standardy działań gwarantujące zaangażowanie się młodzieży w podejmowanie decyzji?

Poglądy młodzieży są brane pod uwagę

Czy jesteście gotowi, aby brać pod uwagę poglądy młodzieży?

Czy w podejmowaniu decyzji bierzecie pod uwagę poglądy młodzieży?

Czy macie wypracowane standardy działań, które gwarantują, że przy podejmowaniu decyzji liczycie się z poglądami młodzieży?

Młodzież jest wspierana w wyrażaniu własnych poglądów

Czy jesteście gotowi wspierać młodzież w wyrażaniu własnych poglądów?

Czy macie odpowiednią ilość pomysłów i działań, które pomagają młodzieży w wyrażaniu własnych poglądów?

Czy macie wypracowane standardy działań, gwarantujące wspieranie młodzieży w wyrażaniu własnych poglądów?

Młodzież jest słuchana

Czy jesteście gotowi, aby słuchać młodzieży?

Czy pracujecie w sposób, który umożliwia słuchanie młodzieży?

Czy macie wypracowane standardy działań, gwarantujące to, że młodzież zostanie wysłuchana?

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

TRÓJKĄT UCZESTNICTWA Teoria trójkąta uczestnictwa prezentuje jeszcze inne podejście. Według niej, do aktywnego zaangażowania się młodych ludzi w życie społeczne, konieczne jest zapewnienie dynamicznej równowagi pomiędzy trzema wymiarami:

WYZWANIE – na pierwszym miejscu stoi „wyzwanie”, które jest bodźcem do uczestnictwa. Wyzwaniem będą więc wszystkie te sprawy, osobiste i społeczne, które młodzież uważa za atrakcyjne i którym chce się poświęcić. Aby osiągać sukces w inspirowaniu uczestnictwa młodzieży, proponujmy aktywności stanowiące wystarczające wyzwanie dla młodych ludzi. Pamiętajmy jednak, że to, co my postrzegamy jako wyzwanie, niekoniecznie będzie tak widziane przez młodzież. MOŻLIWOŚCI – młodzi ludzie muszą czuć, że mogą sprostać stojącemu przed nimi wyzwaniu, wykorzystać swoje możliwości oraz że dzięki ich działaniom coś się zmieni. Ich możliwości spowodowania zmiany w znaczącym stopniu wpływają na poziom zaangażowania. Poprzez możliwości rozumiemy tutaj wiedzę, doświadczenie, umiejętności, intuicję jak również znajomość określonych strategii. Młodzi ludzie mogą odnieść korzyści ze stojącego przed nimi wyzwania tylko wtedy, gdy dana im będzie możliwość wykorzystania swoich umiejętności. Wymiary wyzwania i możliwości są ze sobą powiązane. Z jednej strony uczestnictwo wymaga urzeczywistniania potrzeby dokonania czegoś, spowodowania zmiany. Z drugiej strony, aby to zrobić konieczne są określone kompetencje. Oba te wymiary muszą pozostawać ze sobą w dynamicznej równowadze. Brak możliwości może bowiem prowadzić do frustracji i poczucia bezsensu tego, co robimy. Dlatego ważne jest realistyczne planowanie i określanie celów, gdyż ich osiągnięcie i „poczucie sukcesu” stanowi zawsze dodatkowy bodziec do zwiększenia swojego zaangażowania. POWIĄZANIA – młodzi ludzie muszą czuć się związani i wspierani przez innych ludzi, instytucje, idee, ruchy społeczne, organizacje, po to, aby móc wspólnie pracować nad danym wyzwaniem. Część organizacji pracujących z młodzieżą skupia się bardzo silnie na tym wymiarze poprzez szukanie powiązań z innymi kulturami młodzieżowymi, ruchami młodzieży, tworzenie przyjacielskich relacji pomiędzy młodymi ludźmi i specyﬁczne podejście do młodzieży.

Jeżeli chcemy promować uczestnictwo, powinniśmy zastanowić się, jak te trzy wymiary „wyzwanie – możliwości – powiązania” odnoszą się do naszej konkretnej grupy docelowej. Znając kontekst swojej pracy będziemy w stanie określić wspólne wyzwanie, zastanowić się, jak poszerzyć istniejące już możliwości i wzmacniać relacje zarówno między młodymi ludźmi, jak i innymi uczestnikami życia społecznego.

PODZIAŁ UCZESTNICTWA Uczestnictwo młodych ludzi można podzielić na kilka rodzajów w zależności od tego, do kogo kierowane są działania, jak młodzi ludzie kontaktują się z innymi uczestnikami życia społecznego, jaki jest stopień ustrukturyzowania uczestnictwa młodzieży oraz w jaki sposób uczestnictwo to jest realizowane. Poniżej prezentujemy podział uczestnictwa młodzieży zaproponowany przez Jansa i De Beckera. Tekst opracowano na podstawie: M. Jans i K. De Becker, w Pakiecie Szkoleniowym, T-KIT Integracja Społeczna, 2003. A. Uczestnictwo „wewnętrzne” i „zewnętrzne”. Uczestnictwo „wewnętrzne” zakłada, że młodzi ludzie wpływają na to, co dzieje się w ich świecie poprzez interakcję z pracownikami i organizacjami młodzieżowymi. Z kolei, gdy młodzi ludzie we współpracy z osobami pracującymi z młodzieżą, organizacjami młodzieżowymi i innymi uczestnikami życia społecznego podejmują działania, których wpływ nie ogranicza się do świata młodzieży, mamy do czynienia z uczestnictwem „zewnętrznym”. B. Uczestnictwo „bezpośrednie” i „pośrednie”. Gdy interakcje pomiędzy młodzieżą a pozostałymi uczestnikami życia społecznego odbywają się bez pomocy pośredników, mamy do czynienia z uczestnictwem „bezpośrednim”. Te bezpośrednie kontakty zaznaczone są na schemacie linią ciągłą. Dla odmiany, gdy reprezentanci (którymi w ramach pracy z młodzieżą są pracownicy młodzieżowi lub organizacje młodzieżowe) pośredniczą w konPraca z młodzieżą/ świat młodzieży Pracownicy młodzieżowi WEWNĘTRZNE UCZESTNICTWO Młodzież

Organizacje młodzieżowe ZEWNĘTRZNE UCZESTNICTWO Uczestnicy debaty publicznej

dziedzina publiczna – społeczeństwo

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

takcie między młodymi ludźmi a innymi uczestnikami życia społecznego, mówimy o uczestnictwie „pośrednim”. Wówczas bowiem ktoś inny przemawia w imieniu ludzi młodych i ich reprezentuje. Na schemacie uczestnictwo „pośrednie” zaznaczono kropkowaną linią.

Praca z młodzieżą/ świat młodzieży

Pracownicy młodzieżowi WEWNĘTRZNE UCZESTNICTWO

Młodzież

dziedzina publiczna – społeczeństwo

Organizacje młodzieżowe ZEWNĘTRZNE UCZESTNICTWO Uczestnicy debaty

C. Stopień ustrukturyzowania uczestnictwa. W przypadku silnie ustrukturyzowanego uczestnictwa, interakcje pomiędzy młodymi ludźmi a innymi uczestnikami życia społecznego odbywają się za pomocą wcześniej stworzonych „kanałów”, których przykładem mogą być rady młodzieżowe lub uczniowskie. Takie formy ustrukturyzowanego uczestnictwa mają swoje korzyści – pozwalają one młodzieży dobrze się przygotować i uczestniczyć w tworzeniu zasad i polityki młodzieżowej. W przypadku, gdy kontakty pomiędzy młodzieżą a innymi uczestnikami życia społecznego nie są wcześniej określone, mamy do czynienia z mniej ustrukturyzowanym uczestnictwem. Jego zaletą jest to, że ze względu na swój spontaniczny charakter o wiele lepiej pasuje do świata młodzieży. Równocześnie ta spontaniczna forma uczestnictwa ma tendencję do szybkiego „wypalania się” i przemijania. Pamiętajmy zatem, aby dobierać taki stopień ustrukturyzowania uczestnictwa, by najlepiej odpowiadał kontekstowi działań i potrzebom danej grupy docelowej. D. Uczestnictwo – proces czy rezultat? W pracy z młodzieżą bardzo dużo uwagi poświęca się nastawieniu na proces, podkreślając wagę zdobywania wspólnych doświadczeń oraz procesu grupowego. Takie „procesowe” nastawienie może być bardzo wspomagające dla uczestnictwa młodych ludzi, ponieważ sprzyja ono tworzeniu się warunków, w których czują się oni ze sobą bardziej związani. Nie wolno nam jednak zapomnieć, że konkretny rezultat projektu może być równie stymulujący dla uczestnictwa młodych ludzi jak sam proces. Wyważenie nastawienia na proces lub rezultat zależy zawsze od konkretnej grupy i kontekstu pracy. I tak w przypadku, gdy grupa czuje się niewystarczająco ze sobą związana, ważne jest podkreślanie znaczenia procesu. Z kolei, gdy młodzi ludzie silnie identyﬁkują się ze stojącym przed nimi wyzwaniem, wzrasta znaczenie rezultatu.

Deﬁnicja uczestnictwa

AUTORKA: Eliza Zadłużna

CEL: wypracowanie przez uczestników wspólnego zrozumienia zagadnienia uczestnictwa oraz definicji, na którą wszyscy wyrażą zgodę. CZAS TRWANIA: 30-40 minut. HAND-OUT: „Definicje uczestnictwa”. OPIS METODY: uczestnicy mają za zadanie stworzenie definicji „uczestnictwa młodzieży” przy użyciu maksymalnie 50 słów. Najpierw robią to pojedynczo, później uzgadniają jedną, wspólną definicję w parach, następnie w czwórkach, później w ósemkach, aby na koniec połączyć się i w całej grupie ustalić jedną wspólną definicję. Na koniec jest ona prezentowana i zapisana na flipczarcie. Następnie uczestnicy zapoznają się z materiałem pod tytułem „Definicje uczestnictwa”, który mogą skomentować w kontekście stworzonej przez siebie definicji.

Korzyści i zagrożenia uczestnictwa

AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki (adaptacja już istniejącej metody)

CELE: uświadomienie sobie wielopłaszczyznowości zagadnienia uczestnictwa i umiejętność spojrzenia na nie również krytycznym okiem. CZAS: około 30-40 minut. MATERIAŁY: dekoracje (korony, laska marszałkowska, czapka błazna) dla „Rady Królestwa”; pocięte paski papieru ﬂipczartowego, markery. HAND-OUT: „Po co nam uczestnictwo młodzieży?”. OPIS METODY: marszałek królestwa wprowadza uczestników w kontekst debaty. Mówi, że oto są obywatelami królestwa, którego Rada zastanawia się nad wprowadzeniem w nim uczestnictwa młodzieży. Nie mając jednak wystarczającej wiedzy ani uprawnień, aby samodzielnie podjąć tę decyzję, zasięga rady wszystkich szacownych obywateli. Uczestnicy są w tym momencie arbitralnie dzieleni na dwie podgrupy (np. za pomocą taśmy, która przecina podłogę w sali). Każda z tych dwóch grup przygotowuje na paskach papieru argumenty za lub przeciw uczestnictwu, które po kolei wykłada. Później następuje odesłanie do Rady Królestwa, która ma podjąć decyzję o ewentualnym wprowadzeniu uczestnictwa. Ta jednak nadal nie czuje się przekonana do którejkolwiek z opcji, dlatego zarządzana jest dyskusja. Z racji tego, że Rada Królestwa nadal nie potraﬁ podjąć ostatecznej decyzji, uczestnicy pro-

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

szeni są o przejście na tę stronę, z którą się faktycznie identyﬁkują. Rada Królestwa wobec rażącej większości „po stronie uczestnictwa” decyduje się na jednogłośne wprowadzenie w królestwie uczestnictwa młodzieży. Na zakończenie uczestnicy losują różne możliwe „przyczyny uczestnictwa” („techniczne”, praktyczne, edukacyjne, związane z prawami człowieka, demokratyczne , związane z transformacją oraz zagrożenia). Następnie, wykorzystując informacje z materiału „Po co nam uczestnictwo młodzieży?”, mają za zadanie wybrać określone argumenty z tych zaprezentowanych w czasie debaty i przyporządkować je do danej przyczyny uczestnictwa i zagrożeń związanych ze źle rozumianym uczestnictwem. Na koniec następuje krótka prezentacja. Uwagi: niektórym uczestnikom x trudno było zrozumieć przyczyny uczestnictwa, które mogą prowadzić do pozornego uczestnictwa (np. przyczyny techniczne lub praktyczne) i dopasować do nich argumenty, które już pojawiły się w debacie. Zadanie to wprowadziło więc nieco „chaosu”, lecz jednocześnie dla wielu było zasygnalizowaniem zagadnień, które dokładniej omawiane były następnego dnia.

Wymiary uczestnictwa

AUTORKA: Eliza Zadłużna

CELE: wprowadzenie do różnych wymiarów uczestnictwa. CZAS TRWANIA: około 10-15 minut. MATERIAŁY: sznurek. OPIS METODY: trener wyjaśnia po kolei różne wymiary uczestnictwa, posługując się metaforą koła. Na pierwszym poziomie mamy uczestnictwo „osobiste” – trener wyjaśnia to pojęcie, zaznaczając małe koło sznurkiem. Następnie zaprasza do siebie jedną osobę, która przytrzymuje sznurek, zwiększając jednocześnie średnicę koła. Omawiany jest następny wymiar uczestnictwa – organizacyjny. Później do jeszcze większego koła zapraszana jest kolejna osoba, co symbolizuje ogólny wymiar uczestnictwa.

Różne poziomy uczestnictwa – symulacja

AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

CELE: „odczucie na własnej skórze” różnych wymiarów uczestnictwa, próba porównania ich względem różnych kryteriów, stworzenie solidnego fundamentu do omawiania różnych modeli teoretycznych. CZAS TRWANIA: około 45 minut symulacja + około 30 minut omówienie. MATERIAŁY: opis zadania dla każdej grupy; przygotowane stanowiska z materiałami: tektura, zapałki, kleje, kolorowy papier, nożyczki, chustki do zasłonięcia oczu. HAND-OUT: „Uczestniczyć, ale w czym? Trzy poziomy uczestnictwa”. OPIS METODY: grupa jest podzielona na 4 mniejsze podgrupy. W każdej podgrupie uczestnicy muszą uzgodnić, kto będzie odgrywać rolę dorosłych, a kto młodzieży. Wszyscy otrzymują instrukcję dotyczącą budowy makiety ekologicznego parku rozrywki. Osoby reprezentujące dorosłych dostają dodatkowo opis zachowań oraz postaw, które powinny przejawiać w danej sytuacji. Każda z tych czterech sytuacji przedstawia różny poziom uczestnictwa z „drabiny Harta”. Poziom pierwszy odpowiada manipulacji; poziom drugi pozornemu uczestnictwu; poziom trzeci dotyczy sytuacji, w której inicjatywa należy do dorosłych, a decyzje podejmowane są wspólnie z młodzieżą; poziom czwarty to projekt inicjowany i kierowany przez młodzież, gdzie dorośli pełnią funkcję wyłącznie wspierającą.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Opis symulacji przedstawiony jest poniżej: Gratulujemy! Państwa organizacja wygrała konkurs grantowy Fundacji „ UCZESTNICZYMY” na projekt ekologicznego parku rozrywki. Przypominamy, że nieodłącznym aspektem realizacji projektu jest współdziałanie z grupą młodzieży opisaną w Państwa wniosku. Zgodnie z warunkami umowy prosimy o przygotowanie makiety (projektu przestrzennego) parku do 26 września, godz. 11.30. Do zbudowania makiet możecie wykorzystać następujące materiały: zapałki, pudełka od zapałek, klej, taśmę i papier, wszystko ma być umieszczone na tekturowej podstawie. SYTUACJA 1. 1. Dorośli: Waszym celem jest promowanie swojej marki (wasze kolory to czerwony i zielony), oraz współpraca z MC Donaldem. Na terenie parku ma powstać parking dla pobliskiego MC Donalda z mini lunaparkiem dla dzieci. W przyszłości ten lunapark ma być podstawowym źródłem dochodu waszej organizacji. Młodzież wykorzystać chcecie jedynie do wybudowania na makiecie ogrodzenia według waszego projektu. Nie informujecie młodzieży o waszych celach, prosicie natomiast o podpisanie listy uczestników. 1. Młodzież: Jesteście młodymi ekologami. Słyszeliście, że organizacja, z którą nawiązaliście kontakt, dostała doﬁnansowanie na realizację ekologicznego parku rozrywki. Macie dużo pomysłów i chętnie włączycie się w pracę projektowania makiety. Dodatkowe wytyczne: przez całe zadanie macie zawiązane oczy. SYTUACJA 2. 2. D. Waszym celem jest promowanie swojej marki (wasze kolory to czerwony i zielony). Zależy wam na opłaceniu własnych specjalistów i wykonaniu wysokiej jakości projektu makiety, dlatego do ostatecznej wersji projektu zatrudnicie jednego ze swoich projektantów. Młodych ludzi zapraszacie jedynie na konsultacje, by zaproponowali nazwę parku. Tłumaczycie, że wszystkie inne decyzje muszą zostać podjęte na szczeblu kierownictwa organizacji. Makietę wykonujecie wedle własnego projektu. 2. M. Jesteście młodymi ekologami. Słyszeliście, że organizacja, z którą nawiązaliście kontakt, dostała doﬁnansowanie na realizację ekologicznego parku rozrywki. Macie dużo pomysłów i chętnie włączycie się w pracę projektowania makiety. Dodatkowe wytyczne: przez całe zadanie macie zawiązane oczy.

SYTUACJA 3. 3.D. Chcecie wzmocnić waszą pozycję w społeczności lokalnej. Uważacie, że taki park rozrywki będzie bardzo przydatny. Przeprowadziliście już kilka rozmów z profesjonalistami i macie kilka propozycji projektowych: a. skate park, b. przyrodnicze ścieżki edukacyjne, c. labirynt z żywopłotu. Zapraszacie w tym celu młodzież (przedstawicieli społeczności lokalnej), by dokonała wyboru projektu. Informujecie o założeniach projektu i czasu wykonania robót. Po zakończonych konsultacjach podejmujecie wspólnie budowę makiety pod waszym kierownictwem. Dodatkowe wytyczne: możecie zdjąć z oczu młodzieży opaski. 3. M. Jesteście młodymi ekologami. Słyszeliście, że organizacja, z którą nawiązaliście kontakt, dostała doﬁnansowanie na realizacje ekologicznego parku rozrywki. Macie dużo pomysłów i chętnie włączycie się w pracę projektowania makiety. Dodatkowe wytyczne: przez całe zadanie macie zawiązane oczy. SYTUACJA 4. 4. D. Jesteście świadomi, że w waszej społeczności lokalnej działa grupa silnych, młodych ekologów. Grant, który otrzymaliście zamierzacie w pełni przekazać tej grupie – pod względem projektu, wykonania i rozliczenia. Waszą rolą będzie jedynie wspieranie młodych, kiedy was poproszą. Poinformujcie ich o wytycznych projektu (wykonanie makiety). 4. M. Jesteście młodymi ekologami. Słyszeliście, że organizacja, z którą nawiązaliście kontakt, dostała doﬁnansowanie na realizacje ekologicznego parku rozrywki. Macie dużo pomysłów i chętnie włączycie się w pracę projektowania makiety .

W czasie trwania symulacji pracy każdej grupy przygląda się obserwator (trener). Po zakończeniu budowania wszystkie makiety są prezentowane, po czym następuje dyskusja na temat procesu „uczestnictwa”, którego poszczególne grupy miały okazję doświadczyć. Proces ten jest później oceniany w specjalnie stworzonej do tego celu tabeli, w 8 kategoriach w skali 1-10. Kategorie te są zaczerpnięte z materiału „Uczestniczyć, ale w czym? Trzy poziomy uczestnictwa” i są to: przyjemność, wartość, poczucie własności, nastawienie na relacje, wsparcie, superwizja i monitorowanie, korzyści, istotność etc. Omówione jest bardziej dokładnie to, czym charakteryzowała się „najlepsza grupa”. Na koniec rozdane są materiały: „Uczestniczyć, ale w czym? Trzy poziomy uczestnictwa”.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Drabina uczestnictwa Harta

AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

CELE: zapoznanie z jednym z podstawowych modeli uczestnictwa; odniesienie modelu do własnych doświadczeń. CZAS: około 30-45 minut. MATERIAŁY: upleciona ze sznurka drabina z ośmioma szczebelkami, kolorowe kartki z nazwami poszczególnych szczebli uczestnictwa, przygotowane wcześniej „karty kier” dla każdego uczestnika, taśma. HAND-OUT: „Drabina uczestnictwa”. OPIS METODY: trener prezentuje, w losowej kolejności, poszczególne nazwy poziomów uczestnictwa z drabiny Harta oraz krótko je omawia. W pierwszym etapie zadaniem uczestników jest zidentyﬁkowanie, który z poziomów uczestnictwa odpowiada ich grupie w przypadku wcześniejszej symulacji. Następnie starają się zadecydować, na którym szczeblu tej drabiny umieścić „swoje doświadczenie” i później wspólnie ustalają kolejność poszczególnych szczebli. W kolejnym etapie uczestnicy otrzymują karty kierowe, na których piszą przykłady projektów własnej organizacji. Karty te są przyklejane do „drabiny Harta” na poszczególnych szczeblach uczestnictwa (zgodnie z oceną, jaki poziom uczestnictwa był realizowany w danym działaniu lub projekcie). Wybrane osoby omawiają własne projekty z różnych szczebli drabiny uczestnictwa. Na koniec rozdany jest materiał: „Drabina uczestnictwa”. AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

Od pozornego do pełnego uczestnictwa – dyskusja CELE: wypracowanie rad i wskazówek, jak przesunąć się z poziomu „pozornego uczestnictwa” do prawdziwego uczestnictwa CZAS: około 30 minut. MATERIAŁY: papier ﬂipczartowy i markery dla każdej grupy. OPIS METODY: w małych grupach uczestnicy wypracowują konkretne porady i wskazówki na temat tego, jak się „przesunąć” z poziomu pozornego uczestnictwa na poziom pełnego uczestnictwa. Następnie wskazówki te są prezentowane na forum przez poszczególne grupy.

Trójkąt uczestnictwa

AUTORKA: Eliza Zadłużna

CELE: podsumowanie dotychczas zaprezentowanej wiedzy za pomocą różnych wymiarów uczestnictwa; prezentacja kolejnego modelu teoretycznego uczestnictwa. CZAS: około 15 minut. MATERIAŁY: sznurek, kolorowe kartki z nazwami poszczególnych wymiarów uczestnictwa, taśma. HAND-OUT: „Trójkąt uczestnictwa”. OPIS METODY: trener zaprasza do siebie trzy osoby, które ustawiają się w trójkąt równoboczny połączony sznurkiem. Zadaniem uczestników jest określenie, odnosząc się do już posiadanej wiedzy i doświadczeń, jakie wymiary (elementy) uczestnictwa reprezentują poszczególne osoby. Następnie wymiary te są krótko omawiane. Na koniec rozdawany jest materiał: „Trójkąt uczestnictwa”. AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

Potencjał „ja”

CELE: uświadomienie sobie własnego potencjału, uzyskanie informacji zwrotnej od pozostałych uczestników szkolenia. CZAS: około 15-25 minut. MATERIAŁY: tekturowe ramki do zdjęć i wydrukowane zdjęcia wszystkich uczestników, zrobione w czasie sesji integracyjnej. OPIS METODY: do tekturowych ramek, które powstały w czasie sesji integracyjnej, uczestnicy wklejają portretowe zdjęcia z tej sesji. Następnie każdy dopisuje/dorysowuje sobie to, co w sobie lubi/ceni jako w liderze zapraszającym młodzież do uczestnictwa. W kolejnym etapie pozostali uczestnicy dopisują/rysują inne pozytywne cechy, które dostrzegają w danym uczestniku szkolenia.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Potencjał organizacji

AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

CELE: refleksja nad potencjałem własnej organizacji w kontekście uczestnictwa, poznanie modelu uczestnictwa Shiera. CZAS: około 40 minut na refleksję + około 30 minut na podsumowanie i dyskusję. MATERIAŁY: kartki z wydrukowanymi pytaniami z modelu uczestnictwa Shiera, przygotowane dla każdego uczestnika małe książeczki z kartkami w dwóch kolorach (zielonym i czerwonym), odpowiadającymi liczbie pytań z modelu Shiera. OPIS METODY: w dwóch skrzydłach hotelu na 5 poziomach (odpowiadających poziomom uczestnictwa z modelu Shiera) porozwieszane są kartki z pytaniami na temat organizacji w kontekście uczestnictwa (por. niżej). Uczestnicy podzieleni są na dwie mniejsze grupy. W każdej z tych grup uczestnicy chodzą w parach i w dyskusji z drugą osobą odpowiadają na poszczególne pytania z modelu Shiera. Jeśli zidentyfikują, że ich organizacja ma silne strony w danym obszarze – to ich przykłady zapisują na zielonej kartce odpowiadającej danemu pytaniu. W przypadku zidentyfikowania słabych stron – zapisują je na czerwonej kartce. Po przejściu całej drogi (5 poziomów, po 3 pytania każdy) uczestnicy wracają na podsumowanie. Model uczestnictwa Shiera jest zaprezentowany na podłodze i omawiany. Następnie ma miejsce dyskusja dotycząca spojrzenia na uczestnictwo przez pryzmat organizacji i jej struktur, stosowanych w niej procedur oraz obowiązujących norm. Uwagi: w naszym przypadku wywiązała się bardzo ciekawa dyskusja na temat norm i procedur w organizacji oraz standardów pracy w organizacji pozarządowej. Należy pamiętać, że model ten ze względu na kontekst, w jakim powstał, niekoniecznie będzie się w pełni odnosił do rzeczywistości polskich organizacji pozarządowych. Warto by również zastanowić się nad wprowadzeniem wspólnej, zrozumiałej przez wszystkich uczestników definicji procedur i standardów organizacyjnych przed zastosowaniem tego modelu. Mogłoby to ułatwić uczestnikom udzielanie odpowiedzi na poszczególne pytania, jak również pozwoliłoby uniknąć poczucia, że „cały czas pytamy o to samo”.

Analiza otoczenia organizacji

AUTOR: Tomasz Lubotzki

CELE: spojrzenie na własne otoczenie pod kątem możliwości i zagrożeń, jakie stwarza ono dla naszej organizacji w kontekście uczestnictwa. CZAS: około 20-30 minut. MATERIAŁY: wykorzystane w czasie poprzedniego ćwiczenia dwukolorowe „książeczki potencjału organizacji”, różne obrazki wycięte z kolorowych czasopism, klej. OPIS METODY: uczestnicy siedzą w 4-5 osobowych grupach przy stolikach, na których leżą różne obrazki powycinane z kolorowych czasopism. Ich zadaniem jest – w dyskusji z pozostałymi osobami z grupy – zidentyﬁkować różne czynniki, stanowiące możliwości i zagrożenia dla własnej organizacji w kontekście uczestnictwa. Następnie wybierają obrazki z czasopism, które symbolizują te możliwości i zagrożenia, i naklejają je na „okładce” swojej „książeczki potencjału organizacji” („możliwości” na jednej stronie, a „zagrożenia” na drugiej stronie okładki). AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki (adaptacja metody zaczerpniętej z warsztatów arteterapeutycznych CSW)

Wizja przyszłości organizacji pod względem uczestnictwa CELE: uświadomienie sobie możliwości rozwoju organizacji. CZAS: około 30 minut. MATERIAŁY: kolorowy papier, taśma, wcześniej przygotowana karta pik dla każdego uczestnika, długopisy. OPIS METODY: każdy uczestnik tworzy z kolorowego papieru lunetę, którą umieszcza w dowolnym miejscu w sali lub na tarasie tak, aby patrząc przez nią, można było zobaczyć wizję przyszłości jego organizacji pod względem uczestnictwa. Następnie obok każdej lunety położona jest „karta pik”. Uczestnicy chodzą i zaglądają przez poszczególne lunety, dopisując swoje skojarzenia do oglądanych „wizji” stworzonych przez innych uczestników.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Materiały wypracowane przez uczestników: Deﬁnicja uczestnictwa ludzi młodych: „Proces zaangażowania młodych ludzi w społeczeństwie, niekiedy z wykorzystaniem – w trakcie tworzenia i realizacji idei oraz celów – niekonwencjonalnych metod przez nich zaproponowanych.” Argumenty za i przeciw uczestnictwu ludzi młodych: PRZECIW pochopność działań mnożenie problemów postawa buntownicza małe doświadczenie lenistwo postawa roszczeniowa brak celowości działań ryzyko popełniania błędów brak chęci brak organizacji negatywne sankcje społeczne brak kontynuacji działań brak środków niewiedza brak samodzielności

ZA śmiałość elastyczność (otwartość, innowacyjność) spotkanie pokoleń idealizm szybkość uczenia się rozwój osobisty łatwiejsza adaptacja poszerzenie horyzontów mniej obowiązków – czas na zaangażowanie komunikatywność wpływ na społeczność lokalną tolerancja udział w społeczeństwie obywatelskim łatwa przyswajalność nowinek technologicznych młodzi ludzie nadzieją na lepsze jutro

Materiały wypracowane przez uczestników: Co jest konieczne dla wartościowego uczestnictwa ludzi młodych: równouprawnienie przejrzystość działań podział ról współodpowiedzialność kooperacja wielostronny rozwój osobisty rozpoznanie potrzeb istnienie motywacji orientacja na cel feedback, ewaluacja dobrowolność szczerość otwartość asertywność wiara, nadzieja budowanie zaufania

„13 zasad wartościowego uczestnictwa”: 1) rozpoznaj potrzeby uczestników, społeczności 2) określ jasno cele 3) bądź realistą 4) zadbaj o dobrą atmosferę 5) gwarantuj dobry przepływ informacji: reklama, media – promocja 6) bądź krytyczny i pamiętaj o pokorze 7) pozwól marzyć 8) masz prawo się pomylić 9) szanuj innych, ich uczucia i opinie 10) pamiętaj o bezpieczeństwie 11) pamiętaj o idei 12) myśl pozytywnie 13) bądź konsekwentny w działaniu

Wskazówki dla wartościowego uczestnictwa: 1. Buduj partnerstwo (szacunek, współpraca, współdecydowanie, zaufanie) 2. Wyjdź do młodych: „Co chcielibyście zrobić?” 3. Integruj, ładuj baterie, twórz zespół (ćwiczenia integracyjne) 4. Pobudź kreatywność (ćwiczenia) 5. Twórz przyjazną atmosferę, zadbaj o poczucie bezpieczeństwa i przynależności 6. Nie faworyzuj, rozwiązuj konﬂikty 7. Twórz przestrzeń do działania i decyzji, przekaż odpowiedzialności 8. Miej odwagę dopuścić innych do działania 9. Słuchaj, rozpoznaj prawdziwe potrzeby 10. Pamiętaj o wychowaniu następców 11. Dbaj o organizację uczącą się 12. Rozwijaj umiejętność pracy w projekcie 13. Motywuj w sposób pozaﬁnansowy

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Od potrzeb mĹ&#x201A;odych ludzi do strategii uczestnictwa

Jak skutecznie zapewniać młodzieży możliwość uczestnictwa i jak ją do tego zachęcać? Gdzie szukać sprzymierzeńców naszych działań? Aby tworzone przez Was strategie wspierające uczestnictwo młodzieży były skuteczne, to znaczy rzeczywiście włączały młodzież i zachęcały ją do zaangażowania, konieczne jest wzięcie pod uwagę kilku ważnych zagadnień. Po pierwsze: z kim mamy do czynienia? Innymi słowy, jakimi cechami wyróżnia się czas dojrzewania, jakie są cechy charakterystyczne młodych ludzi, które musimy brać pod uwagę planując działania. Po drugie: kto na młodzież wpływa i jak? Gdzie i u kogo możemy szukać wsparcia dla naszych działań? Po trzecie: jakie są potrzeby młodzieży? Jak możemy je stale analizować? W pierwszej części rozdziału przedstawiamy jak dorastanie i dojrzewanie wpływa na młodego człowieka, na jego potrzeby, oczekiwania, poszukiwania wzorców i wsparcia. W kolejnej części prezentujemy młodego człowieka w szerszym kontekście, w otoczeniu, które na niego wpływa i w którym warto szukać sprzymierzeńców dla działań jakie oferujemy. Następnie proponujemy metody badania potrzeb młodzieży, tak by możliwe było jak najpełniejsze dostosowywanie opracowywanych przez Was strategii i działań do rzeczywistości i zapotrzebowania młodych ludzi. W ostatnim fragmencie teoretycznej części rozdziału znajdziecie kolejną teorię uczestnictwa, która dotyczy różnorodnych strategii uczestnictwa młodzieży, ich zalet i wad oraz możliwości wykorzystania w konkretnych kontekstach. Po części teoretycznej wskazujemy kilka metod, które stosowane były podczas szkolenia PAJP dla osób pracujących z młodzieżą oraz niektóre wyniki przeprowadzonych wówczas warsztatów i dyskusji. Lektura rozdziału nie pozwoli może na stworzenie idealnej strategii uczestnictwa, ale powinna wskazać kilka ważnych obszarów i tematów oraz dróg, którymi można podążać planując Wasze kolejne działania realizujące założenia uczestnictwa młodzieży.

ADOLESCENCJA Tekst opracowano na podstawie: Psychologia rozwoju człowieka, tom II, redakcja naukowa B. Harwas-Napierała, J. Trempała, PWN SA Warszawa 2000. Termin adolescere pochodzi z języka łacińskiego i oznacza wzrastanie ku dojrzałości. Nazwą adolescencja określa się ten okres przemian w życiu człowieka, który z dzieciństwa prowadzi ku dorosłości.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Jest to w głównej mierze czas tworzenia samego siebie, kształtowania osobowości, czas „smakowania życia”. W trakcie adolescencji człowiek uzyskuje dwie zdolności istotne z punktu widzenia dalszego jego rozwoju: zdolność do dawania nowego życia oraz zdolność do kształtowania własnego życia. Rozwój każdej z tej zdolności przypada na różny wiek i rozdziela okres adolescencji na dwie fazy: wczesną adolescencję przypadającą na wiek między 10 a 16 rokim życia i późną adolescencję charakteryzującą czas pomiędzy 16 a 20 rokiem życia. Kolejność następujących po sobie faz staje się powodem wielu problemów tego okresu, przy czym dotykają one nie tylko samą młodzież, ale także jej rodziców oraz szersze społeczeństwo. Na przełomie tych faz występuje tak zwany. kryzys tożsamości (czyli okres dokonywania wyborów między ważnymi dla młodego człowieka alternatywami). Według Erika Eriksona, znanego badacza okresu dojrzewania, sposób pokonania tego kryzysu determinuje w znacznym stopniu dalszy psychiczny rozwój młodego człowieka. Wspomniany kryzys młodzieńczy jednak niekoniecznie musi ujawnić się dokładnie w tym okresie, równie dobrze może mieć miejsce we wczesnej adolescencji, jak i późnej. Najczęściej badanym zjawiskiem dotyczącym tego okresu życia człowieka są psychologiczne zmiany w adolescencji, przy czym dotyczą one przede wszystkim procesów emocjonalnych i poznawczych, a także rozumienia norm moralnych. Te procesy psychologiczne przebiegają w interakcji ze społecznym otoczeniem, w jakim dorasta młodzież. Jej młodość realizuje się głównie na terenie rodziny, szkoły, w środowisku rówieśniczym (więcej na ten temat w kolejnej części rozdziału). Warto przy tym zaznaczyć, że pojęcia dojrzałość i dorosłość nie są tożsame, choć w mowie potocznej są często używane zamiennie. W psychologii dorosłość odnosi się do wieku życia, a dojrzałość do osobowości. Młodzież stanowi grupę społeczną o dużym indywidualnym zróżnicowaniu, a wiedza dotycząca tego zróżnicowania jest wciąż niewielka. Zawsze jednak, niezależnie od warunków przebiegu adolescencji, jest ona czasem szybkich zmian ﬁzycznych i czynności psychicznych. WCZESNA ADOLESCENCJA: Stwierdzono, że zmiany wyglądu ciała są oceniane jako ważniejsze przez dziewczęta niż przez chłopców. Dziewczęta są bardziej skłonne łączyć wygląd zewnętrzny z właściwościami psychicznymi. Ich poczucie własnej wartości jest bardziej związane z relacjami interpersonalnymi, z własną atrakcyjnością i popularnością niż ze sprawnością, czy osiągnięciami. Z odwrotną sytuacją mamy do czynienia u chłopców. Konsekwencje emocjonalne i społeczne zmian ﬁzycznych w adolescencji zależą także od tego, czy dziewczyna bądź chłopak należą do wcześnie lub późno dojrzewających. Na przykład u dziewcząt wcześnie dojrzewających, w porównaniu z tymi późno dojrzewającymi, zaobserwowano występowanie większej ilości problemów osobistych (zakłopotanie wzrostem,

sylwetką czy menstruacją), częstsze objawy psychosomatyczne i kontakty z narkotykami lub alkoholem. Wcześnie dojrzewające dziewczęta mają też z reguły więcej konﬂiktów z rodzicami. Otoczenie oczekuje od nich większej odpowiedzialności, podczas gdy społecznie i intelektualnie są jeszcze dziećmi. W środowisku rówieśniczym ich pozycja jest zmienna: niska w początkowym stadium ich przyśpieszonego dojrzewania, po czym ich prestiż wyraźnie wzrasta. Wcześnie dojrzewający chłopcy są natomiast bardziej pewni siebie, swobodni i aktywni. Zarówno przez rówieśników, jak i otoczenie uważani są za atrakcyjniejszych. Badania psychologiczne mężczyzn trzydziestoletnich, którzy należeli do wspomnianej grupy, wykazały trwałość tych pozytywnych właściwości psychicznych. Opóźniony rozwój płciowy ma większe znaczenie dla chłopców niż dla dziewcząt. Niedorównywanie pod tym względem rówieśnikom (gdy siła i sprawność decydują o pozycji społecznej) jest boleśnie przeżywane i wyzwala brak wiary w siebie, poczucie osamotnienia, a także potrzebę podporządkowania się innym. Chłopcy kompensują to sobie w dwojaki sposób – albo poprzez dążenie do sukcesów w innej dziedzinie, albo poprzez zwiększoną agresję. Wskutek młodzieńczego egocentryzmu dorastający wytwarzają w myślach „wyimaginowaną publiczność”. Wielu spośród nich prezentuje przed taką wyobrażoną publicznością swoje ciało, przedstawia swoje argumenty, czuje się w centrum uwagi. Zjawisko to świadczy również o rozwoju wyobraźni, która ujawnia się ponadto w marzeniach oraz w twórczości młodzieży. Młodzieńcze marzenia mają charakter życzeniowy, ale też często ucieczkowy i kompensacyjny. Treść marzeń zależy zarówno od sytuacji, która je wyzwala, jak i od właściwości psychicznych oddającej się marzeniom osoby. Wiele badań potwierdziło, że środowisko społeczne, w jakim wzrasta człowiek, wpływa na jego rozwój poznawczy oraz interakcje społeczne w okresie dzieciństwa i dorastania. Przede wszystkim rozmowy wywierają głęboki wpływ na struktury poznawcze oraz na sprawność myślenia. Dorastający spędzają coraz więcej czasu z rówieśnikami, a coraz mniej w towarzystwie rodziców. Ich uczucia społeczne znajdują wyraz między innymi w tworzeniu związków rówieśniczych. Tworzenie przez młodzież własnego świata symboli, obowiązujących norm, wzorców zachowania, wyodrębnia ją i składa się na zjawisko kultury młodzieżowej. Jest ona uznawana za sposób wzmocnienia tożsamości młodzieży, zaznaczania jej odrębności, wzmacniania więzi przynależności generacyjnej. Niekiedy, szczególnie wobec braku bliskości uczuciowej z rodziną, dorastający silnie identyﬁkują się z grupą rówieśniczą i znacznie się od niej uzależniają. Poniżej przedstawiamy niektóre cechy okresu dorastania. Pierwsza z nich zakłada, że możliwość samodzielnego stawiania celów i podporządkowania im bieżących działań bywa w tym okresie zakłócona wskutek chwiejności emocjonalnej i ogólnego niezrównoważenia. Stąd tak często mamy do czynienia ze „słomianym” zapałem, a ukierunkowane na cel działanie jest krótkotrwałe. Zmianie ulega także kierunek aktywności. W okresie dorastania następuje najpierw zwrot ku światu wewnętrznemu, a następnie ku zagadnieniom społecznym.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Zauważa się też dążenie do przeżyć wzruszających i pięknych, młodzież zazwyczaj lubi ryzyko i tajemniczość, nastrój romantyzmu, nieokreśloność i nowość. Cechą wspólną aktywności większości dorastających jest intensywność ich działań, oddanie się jakiejś ulubionej czynności bez reszty, bez względu na zmęczenie czy inne przeszkody. Okres dorastania można scharakteryzować jako czas burzliwej aktywności, czas chaotycznych poszukiwań i wzniosłych, często nierealnych, pragnień. Wzrost ujęć, wartościujących siebie i innych, wpływa na kształtowanie się postaw i przekonań dorastających, które stopniowo stają się coraz bardziej stabilne, przyjmując postać światopoglądu. Poszukiwanie własnej tożsamości bywa w różnym stopniu nasilone, a i sposoby poszukiwań są różne. I. Obuchowska wyróżniła poszukiwanie własnej tożsamości w ciągłości istnienia (np. sprawdzanie niezawodności miłości rodziców), w próbach zmieniania siebie (eksperymentowanie z samym sobą) oraz w sprawdzaniu siebie (podejmowanie i realizowanie postanowień). PÓŹNA ADOLESCENCJA: Wiek młodzieńczy jest pod wieloma względami kontynuacją wieku dorastania, toteż przedstawione wcześniej zmiany psychiczne rozwijają się dalej w charakterystycznym dla nich kierunku. Rozwój uczuć zmierza ku dojrzałości emocjonalnej, którą charakteryzuje przejście od zależności uczuciowej do niezależności, od niekontrolowanego uzewnętrzniania uczuć do poddania ich kontroli, od nieopanowanego ulegania uczuciom do ich opanowania, od egocentryzmu do socjocentryzmu. Uczucia stabilizują się, nabierają indywidualnego wyrazu. W tym wieku następuje rozwój tak zwanych uczuć wyższych (ma to związek z myśleniem abstrakcyjnym), do których zalicza się uczucia estetyczne, moralne, patriotyczne i tym podobne. Uczucia te są niejednokrotnie maskowane, gdyż często młodzież wstydzi się wzniosłych czynów i słów. Coraz częściej nawiązuje kontakt z osobami starszymi, chętnie rozmawia z nimi na tematy osobiste, zwraca się o poradę. Niezależnie od ogromnego zróżnicowania młodzieży, w późnej adolescencji jest ona coraz bardziej autonomiczna w myśleniu, cechuje ją twórcze podejście do problemów, wzrastające przekonanie o relatywizmie zjawisk. W coraz większym stopniu przemawiają do niej takie wartości jak: wolność jednostki, jej godność, otwartość i tolerancja wobec inności. Według Eriksona pomyślne zakończenie kryzysu tożsamości pozwala młodemu człowiekowi wejść w dorosłość jako osoba autonomiczna i wewnętrznie silna. ZADANIA WIEKU ADOLESCENCJI WEDŁUG R. J. HAVIGHURSTEMA: osiągnięcie nowych, bardziej dojrzałych więzi z rówieśnikami obojga płci ukształtowanie roli kobiecej lub męskiej

akceptacja swojego wyglądu i skuteczne posługiwanie się własnym ciałem osiągnięcie niezależności uczuciowej od rodziców i innych osób dorosłych przygotowanie do małżeństwa i życia w rodzinie przygotowanie do kariery zawodowej (niezależności ekonomicznej) rozwijanie ideologii (sieci wartości) i sytemu etycznego kierującego zachowaniem dążenie i rozwijanie postępowania akceptowanego społecznie

MŁODZI LUDZIE W RÓŻNYCH KONTEKSTACH Tekst opracowano na podstawie: Pakiet szkoleniowy nr 8 Integracja Społeczna, Rada Europyi i Komisja Europejska, 2000. Młodzi ludzie nie żyją w próżni, ale są częścią pewnej większej struktury społecznej. Wpływ na nich ma wiele osób należących do tej struktury. Są to między innymi: rodzice, nauczyciele, trenerzy, pracodawcy, władze lokalne, organizacje pozarządowe, rówieśnicy. Wszystkie te osoby mają odmienne oczekiwania wobec młodych ludzi i wchodzą z nimi w różne relacje i interakcje. Osoby pracujące z młodzieżą muszą w związku z tym brać pod uwagę wpływ, jaki na młodego człowieka ma także jego otoczenie. W podejściu zaproponowanym przez Han Paulidesa w 1997 roku, świat młodych ludzi można podzielić na cztery obszary i są to: 1. dom, 2. okolica, 3. szkoła/praca, 4. czas wolny. We wszystkich czterech obszarach młodzi ludzie stykają się z różnymi osobami: przyjaciółmi, rodzicami, kolegami, innymi uczniami/studentami, sąsiadami, właścicielami sklepów, policjantami, nauczycielami, trenerami, i tak dalej. Wszyscy ci ludzie wpływają na ich zachowania. Dlatego przygotowując projekty z udziałem młodych ludzi, konieczne jest, by zadbać o poparcie tych osób. Są one jednocześnie cennym źródłem informacji o młodzieży i jej świecie. Należy w tym miejscu zastanowić się, w jaki sposób najlepiej przekonać tych ludzi do tego, co robimy. Osobom pracującym z młodzieżą nie jest łatwo odnaleźć się w tej pajęczynie relacji. Powinny więc jasno i uczciwie wyjaśnić młodym ludziom, jaką pełnią wobec nich rolę. Rozmawiając lub współpracując z osobami z otoczenia młodych ludzi, osoby pracujące z młodzieżą powinny wyraźnie określać, na czym polega ich zadanie. To bardzo pomaga w budowaniu zaufania, zarówno w relacjach z młodymi ludźmi, jak i ich otoczeniem. Całość pracy z młodym człowiekiem musi opierać się na wzajemnym zaufaniu. Cztery różne środowiska młodych ludzi, zdeﬁniowane przez Paulidesa, można analizować na wiele różnych sposobów i z wielu punktów widzenia. Poniżej przedstawimy przegląd najważniejszych strategii.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

1. DOM Pierwszą grupę tworzą osoby bezpośrednio otaczające młodych ludzi: ich rodzina. Warto utrzymywać dobre stosunki z tą grupą, ponieważ udział młodego człowieka w zajęciach może być uzależniony od tego, czy rodzina je zaakceptuje. Sposobem na pozyskanie poparcia rodziców może być zorganizowanie „otwartych drzwi”, wizyty domowej lub godzin konsultacyjnych. Należy wziąć pod uwagę, że czasami będzie to wymagało sporo wytrwałości, ponieważ osoba pracująca z młodzieżą, w kontaktach z rodzicami może spotykać się z trudnościami, takimi jak: brak czasu, trudności językowe, obowiązki domowe lub brak zaufania do oﬁcjalnych instytucji mieszających się w ich życie. Jednym ze sposobów obejścia tych przeszkód jest spotkanie się z rodziną w neutralnych miejscach, takich jak domy kultury, rozmowa z ludźmi na ulicach oraz przekonanie ich o własnej stałej obecności i gotowości do pomocy. Ważne jest, aby rodzice poznali i zauważyli osobę, która pracuje z młodzieżą i podejmuje działania, zmierzające do zbudowania relacji opartej na zaufaniu. 2. OKOLICA Nawiązanie dobrych stosunków z mieszkańcami okolicy, z której pochodzą młodzi ludzie, jest również ważne dla powodzenia Waszych działań. Gdy relacje będą dobre, osoby te, w razie konieczności, będą chętniej okazywać pomoc oraz zwracać się do Was, gdy pojawią się problemy. Dla powodzenia zajęć poparcie tych ludzi jest bardzo ważne. Jednym ze sposobów budowania pozytywnego wizerunku w okolicy jest zaangażowanie lokalnego radia, telewizji i gazet. Im więcej każdy (nie tylko młodzi ludzie) wie o działaniach, które prowadzicie, im bardziej czuje się zaangażowany w waszą pracę, tym lepiej dla ostatecznego jej wyniku. Inną grupą, żyjącą w bezpośrednim otoczeniu ludzi, do których chcecie dotrzeć, są ich rówieśnicy – przyjaciele i znajomi. Rówieśnicy są ważni, ponieważ ich opinia może wpłynąć na ocenę Waszych zajęć przez młodego człowieka. Ważne jest więc, by udało się Wam przekazać komunikat, że zajęcia, które proponujecie to dobra zabawa oraz że można się na nich jednocześnie nauczyć czegoś ciekawego. Lokalne media mogą również odegrać ważną rolę w budowaniu wizerunku waszych przedsięwzięć. 3. SZKOŁA/PRACA Szkoły mogą dostarczać osobie pracującej z młodzieżą podstawowe informacje o okolicy, począwszy od liczby młodych ludzi, poprzez strukturę kulturową, liczbę osób opuszczających szkołę, na poziomie nauczania skończywszy. Warto także współpracować z lokalnymi nauczycielami, a także pracodawcami, organizując programy edukacji pozaformalnej. Nauczyciele są ważnymi osobami, które mogą informować młodzież o Waszych działaniach i możliwościach, jakie młodzieży tworzycie. Dodatkową zaletą posiadania dobrych kontaktów w szkole jest możliwość korzystania ze sprzętu i pomieszczeń szkolnych. Minusem może być jednak to, że młodzi ludzie są negatywnie nastawieni do szkoły i niechętnie będą spędzać w niej swój wolny czas. Niezbędne jest więc uważne planowanie i rozwaga.

4. CZAS WOLNY Czwartym sektorem, w którym poruszają się młodzi ludzie, jest sektor czasu wolnego. Praca z młodzieżą może być przede wszystkim w tym obszarze. Tworzenie relacji z innymi ludźmi podczas organizowania zajęć w czasie wolnym bywa bardzo użyteczne, może pozwalać na wymianę pomysłów, doświadczeń i zasobów odnoszących się do pracy z młodymi ludźmi o mniejszych szansach.

BADANIE POTRZEB Czy przytrafiła się Wam lub komuś, kogo znacie sytuacja, w której byliście przekonani, że zajęcia, które tworzyliście i przygotowywaliście dla młodzieży z Waszym pełnym zaangażowaniem są ciekawe i rozwijające, że trafiają w sedno tego, czego młodzież oczekuje, a jednak spotkaliście się z brakiem zainteresowania, brakiem frekwencji, znużeniem i niezadowoleniem? Czy zastanawialiście się, co było przyczyną takiego rozwoju wypadków? Być może spotkaliście się z częstym problemem nieznajomości rzeczywistych potrzeb młodych ludzi, do których kierowane były działania. Podczas planowania działania zabrakło wiedzy na temat tego, czego młodzież potrzebowała, by się zaangażować i jej udziału w tworzeniu inicjatywy. Brak znajomości potrzeb grupy, do której kierujemy nasze działania powoduje, że nie jesteśmy w stanie trafić do niej z naszą ofertą. Może to rodzić frustrację zarówno po stronie organizatorów jak i samej młodzieży. Należy jednak w tym miejscu zwrócić uwagę na to, by potrzeby młodych ludzi badać bezpośrednio wśród nich, a nie zakładać własną znajomość tematu. Badania prowadzone w Polsce wśród młodzieży oraz osób pracujących z młodzieżą lub mających z nią kontakt, na temat oczekiwań młodych ludzi, ich aspiracji i charakterystyki wskazują duże rozbieżności opinii między obiema grupami. Aby poznać rzeczywiste potrzeby grupy, z którą już pracujemy, lub potencjalnych beneficjentów naszych działań konieczna jest znajomość różnych sposobów zdobywania danych wykorzystywanych w naukach społecznych. Poniżej przedstawiamy te najbardziej znane, takie jak wywiad, focus, obserwacja uczestnicząca i nieuczestnicząca, badania panelowe i kwestionariusz. Ważne jest, by pamiętać, że każda technika badawcza stwarza specyficzną sytuację badania i ma właściwe sobie ograniczenia, dlatego w rezultacie dane uzyskiwane przy jej pomocy mogą być nieporównywalne z danymi uzyskiwanymi przy pomocy innej techniki. Techniki przedstawione poniżej zaprezentowane są teoretycznie, konieczne jest więc dostosowanie ich do specyfiki grupy docelowej. SPOSOBY BADANIA POTRZEB Tekst opracowano na podstawie: P. Daniłowicz, J. Lisek-Michalska, Focus – zogniskowany wywiad grupowy. Zarys metody, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, 2000; B. Frątczak-Rudnicka, Fokusy – ich zastosowania, zalety i ograniczenia, „Marketing i Rynek”, nr 11, 1996, Wikipedia.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

WYWIAD Wywiad jest rozmową kierowaną, w której biorą udział co najmniej 2 osoby – ankieter (prowadzący wywiad) i respondent. Celem rozmowy jest uzyskanie od respondenta wcześniej określonych, istotnych dla problemu badawczego odpowiedzi (danych). Rodzaje wywiadu: Wywiad ustny i pisemny. Wywiad swobodny (najmniej skategoryzowany) – „luźna” rozmowa na określony temat. Prowadzący wywiad ma w tym przypadku tylko tak zwane dyspozycje do wywiadu, zawierające listę problemów, które należy poruszyć w trakcie rozmowy. Wywiad niestandaryzowany – rozmowa o ustalonym schemacie wątków tematycznych. Kolejność poruszanych problemów w trakcie wywiadu jest dowolna. Wywiad częściowo standaryzowany – prowadzący wywiad korzysta z określonego scenariusza i pytań, które mają charakter pytań otwartych. Może zmieniać ich kolejność albo wyjść poza schemat w celu uzyskania jakichś cennych informacji. Wywiad standaryzowany – przeprowadzany przy pomocy kwestionariusza lub ankiety. Forma i kolejność pytań jest tutaj ściśle określona metodą ilościową. Wywiad jawny i ukryty. Wywiady indywidualne i zbiorowe. Wywiad panelowy – kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi podczas co najmniej dwóch spotkań odbywających się w ciągu określonego czasu lub też jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom na co najmniej dwóch spotkaniach w odstępie czasowym. Czynniki, od których zależy poprawne przeprowadzenie wywiadu to: dobre przygotowanie wywiadu, umiejętność nawiązywania rozmowy, umiejętność formułowania pytań, atmosfera wywiadu oraz miejsce jego przeprowadzenia.

FOCUS Focus group interviews, focus group, albo po prostu focus to angielskie terminy oznaczające „zogniskowany wywiad grupowy”. Ten sposób gromadzenia informacji pojawił się w naukach społecznych w latach dwudziestych XX wieku. Istnieje wiele deﬁnicji określeń metody focus. Na przykład Beck, Trombetta, Share twierdzą, że „focus to nieformalna dyskusja wśród wybranych osób na określony temat, odwołująca się do konkretnych sytuacji znanych tym osobom”. Byers i Wilcox określają focus jako dyskusję grupową skupiającą się na określonym temacie lub tematach [L. C. Beck, W. L. Trombetta, S. Share, 1986; P. Y. Byers, J. R. Wilcox, 1988]. Podobnie R. A. Krueger opisuje focus jako zorganizowaną dyskusję koncentrującą się wokół jednego tematu [R. A. Kreuger, 1986]. Folch-Lyon i Trost deﬁniują focus odwołując się do pełnionych przez niego funkcji, mówiąc,

że: „jest to metoda pomocna w wyjaśnianiu tego, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują”. [E. Folch-Lyon, J. F. Trost, 1981] W definicjach tych kładzie się przede wszystkim nacisk na to, że: 1. grupa jest nieformalnym zgromadzeniem celowo dobranych osób, od których staramy się uzyskać informacje na określony temat; 2. grupa jest mała (od 6 do 12 osób) i relatywnie homogeniczna; 3. grupa jest prowadzona przez wyszkolonego moderatora, którego zadaniem jest, przy pomocy przygotowanych technik i materiałów, nakłonić badanych do udzielania odpowiedzi; 4. grupa focusowa nie generuje informacji ilościowych, które mogłyby być rozszerzane na populację; 5. celem focusa jest rejestrowanie wszelkich zachowań, które w jakikolwiek sposób związane są z badanym tematem; 6. focus to metoda uzyskiwania danych jakościowych; 7. dane uzyskane dzięki tej metodzie są rezultatem skoncentrowanego wysiłku wszystkich uczestników badania; 8. dane generowane są poprzez dyskusję grupową. Warto podkreślić, że w każdej z powyższych definicji mowa jest o tym, że focus jest dyskusją grupową. Focus to dyskusja „sterowana” scenariuszem, zawierającym między innymi zestaw pytań, zadawanych przez osobę prowadzącą (moderatora) wszystkim uczestnikom spotkania. Focus od wywiadu grupowego różni się tym, że badanie prowadzone taką metodą ogranicza się do szczegółowej penetracji jednego konkretnego tematu, czy wręcz wątku tematycznego. Zastosowanie wywiadu zogniskowanego wymaga realizacji następujących zadań: 1. zdefiniowania problemu i sformułowania pytań badawczych, 2. określenia badanej populacji, 3. doboru osoby prowadzącej badanie, 4. opracowania scenariusza, 5. przygotowania strategii realizacji badania, 6. realizacji terenowej badania. Od kilku lat w Polsce trwa systematyczny wzrost liczby badań realizowanych właśnie metodą zogniskowanego wywiadu grupowego. Wywiady grupowe mają bowiem tą przewagę w porównaniu z innymi metodami jakościowymi (na przykład pogłębionymi wywiadami indywidualnymi), że pozwalają na obserwowanie i wykorzystanie zjawiska dynamiki grupy. Uczestnicy spotkania nie działają bowiem w izolacji, lecz wzajemnie się stymulują i inspirują do dyskusji, co przydaje wartości uzyskanym w ten sposób informacjom.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

OBSERWACJA UCZESTNICZĄCA Obserwacja uczestnicząca polega na celowej rejestracji autentycznych zachowań ludzi w naturalnych warunkach. Ma to ułatwić zrozumienie zachowań badanych w prawdziwym otoczeniu, naturalnych sytuacjach i codziennych zdarzeniach. W tym celu badacz-obserwator nawiązuje kontakt z osobami poddanymi badaniu i bierze bezpośredni, aktywny udział w obserwowanych sytuacjach, a nawet własnym zachowaniem prowokuje obserwowanych do określonych reakcji i działań. Badacz nie kieruje jednak postępowaniem obserwowanych osób, przybiera jedynie jedną z ról typowych dla zdarzeń poddanych obserwacji, nie ujawniając często swoich rzeczywistych intencji badanym. Przedmiotem obserwacji jest zachowanie indywidualne badanego. Zadaniem obserwatora jest natomiast dostrzeżenie, zarejestrowanie i zinterpretowanie subiektywnego sensu oraz społecznego znaczenia tego zachowania. Obserwacja uczestnicząca może odbywać się poprzez towarzyszenie respondentowi podczas wykonywania rutynowych, codziennych czynności: podczas zakupów, przyrządzania posiłków, wykonywania prac domowych, korzystania z różnych urządzeń i tym podobne. Obserwator nie ogranicza się jedynie do biernej rejestracji, ale zadaje pytania wynikające z danej sytuacji, aby zrozumieć przebieg procesu i motywy postępowania osób badanych. Obserwacja prowadzona jest z wykorzystaniem arkusza obserwacyjnego, może być rejestrowana przy użyciu sprzętu audiowizualnego i fotograﬁcznego. Materiały faktograﬁczne są analizowane łącznie z danymi jakościowymi i opracowywane w postaci raportu opisowego.

OBSERWACJA NIEUCZESTNICZĄCA Obserwacja nieuczestnicząca – metoda badawcza polegająca na wejściu badacza w określone środowisko społeczne i obserwowaniu danej zbiorowości z zewnątrz, to jest jako osoba o jawnym statusie badacza. Może także polegać na obserwacji danej społeczności z ukrycia i próbie zrozumienia jej kultury.

BADANIA PANELOWE Badania panelowe polegają na tym, że wcześniej badane osoby lub populacje zostają poddane kolejnym badaniom, pomiarom (obserwacji, badaniom ankietowym) po pewnym odstępie czasu na tej samej próbie (wybranej w określony sposób grupie osób) i tym samym narzędziem. Ich celem jest uchwycenie dynamiki zmian. Zmiany te mogą dotyczyć na przykład preferencji wyborczych członków danej zbiorowości, postaw politycznych studentów w czasie studiów, i tym podobne.

KWESTIONARIUSZ Kwestionariusz to formularz adresowany do określonego kręgu respondentów, zawierający zestaw pytań dotyczących problemu badawczego i instrukcje dotyczące sposobu jego wypełnienia. Wyróżniamy: kwestionariusz ankiety (wypełniany przez respondenta) i kwestionariusz wywiadu (wypełniany przez ankietera). Przy budowaniu kwestionariusza należy pamiętać o tym, że pytania powinny wynikać z podjętej tematyki badawczej oraz z zasad konstrukcji kwestionariusza (stosowanie tzw. reguł przejść, czyli takiego sposobu zaznaczania w kwestionariuszu pytań, które pewne kategorie respondentów powinny opuścić). Trzeba sformułować je w sposób przystępny i zrozumiały dla respondenta. Każde pytanie powinno się odnosić tylko do jednego zagadnienia, być jednoznaczne i sformułowane w sposób „neutralny”, to znaczy nie sugerujący odpowiedzi. W przypadku pytań zamkniętych i półotwartych – powinny one jednoznacznie wyznaczać zbiór członów alternatywy, na którym to zbiorze badany ma się oprzeć budując swoją odpowiedź. W kwestionariuszu umieszcza się również pytania metryczkowe, które tworzy się po to, aby otrzymać od respondenta obiektywne informacje uwzględniające jego pochodzenie, środowisko, nawyki i tym podobne. Najbardziej popularnym typem pytania metryczkowego jest pytanie o dane demograﬁczne respondentów (o płeć, wiek, stan cywilny i tym podobne). Inne rodzaje pytań metryczkowych mogą dostarczyć informacji o otoczeniu społecznym respondenta, sposobach spędzania wolnego czasu, itp. Budowa kwestionariusza nie jest rzeczą łatwą. Przed skonstruowaniem każdego pytania należy sobie najpierw udzielić odpowiedzi na dwa pytania: Czego oczekujemy od uzyskanych odpowiedzi? W jaki sposób będziemy postępować przy każdym wariancie odpowiedzi? Przy tworzeniu pierwszej ankiety zaleca się skorzystanie z doświadczeń osób znających temat.

STRATEGIE UCZESTNICTWA LUDZI MŁODYCH Obok drabiny Harta i Continuum Shiera, przedstawionych w poprzednim rozdziale, inną ważną teorią dotyczącą uczestnictwa młodych ludzi jest teoria Gilla Westhorpa z Youth Sector Training Council z Australii. Prezentujemy ją dopiero w tej części, gdyż zawiera cenne wskazówki dotyczące strategii wzmacniania uczestnictwa młodzieży. Znając grupę docelową Waszych działań oraz mając świadomość znaczenia, jakie dla jej funkcjonowania mają wiek, aspiracje, otoczenie wreszcie, po rozpoznaniu jej potrzeb możecie zastanowić się, które ze strategii uczestnictwa będą najlepiej dostosowane i najbardziej optymalne dla młodzieży, z którą pracujecie. Znajomość różnorodnych strategii i dostosowywanie ich do specyﬁki Waszej grupy umożliwia tworzenie i rozwijanie mechanizmów umożliwiających młodym ludziom uczestnictwo.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Poniższy tekst jest tłumaczeniem i opracowaniem materiałów dostępnych na stronie: The Australia Youth Foundation – Youth Partnership & Participation http://www.youngaustralians.org/library W 1987 roku Gill Westhorp z Youth Sector Training Council rozpoznał linie ciągłości zaangażowania ludzi młodych: 1

Wkład ad hoc

Strukturalizowana konsultacja

Wpływ

Delegacja

Negocjacja

Kontrola

Linia ciągłości nie oznacza, że im więcej kontroli tym lepiej, lecz jedynie to, że owe opcje istnieją i że niektóre będą bardziej odpowiednie w niektórych sytuacjach niż inne. Różnorodność strategii i podejść będzie zapewniała dostępność dla wielu młodych osób z różnym potencjałem i możliwościami (np. młodzieży z mniejszymi szansami, więźniów lub osób karanych). Uczestnictwo powinno odbywać się we wszystkich etapach projektu: planowaniu działań, realizacji, monitorowaniu i ewaluacji. 1. WKŁAD AD HOC Na tym etapie jest zapewnione otoczenie, w którym młodzi ludzie mają możliwość wnoszenia własnych pomysłów lub informacji o swoich potrzebach. Ta strategia wypływa bezpośrednio z prawa ludzi młodych do bycia włączonym w działania i poinformowanym o decyzjach dotyczących ich życia. Kiedy Wasza organizacja poważnie podchodzi do kwestii uczestnictwa, stwarza szansę rozwoju takiego środowiska, w którym perspektywy i sprawy ludzi młodych są słyszane i mogą być uwzględniane w projekcie. ZALETY: Większa grupa ludzi może mieć swój wkład do projektu. Umożliwia to zaangażowanie różnych osób (dzieci, grupy marginalne itp.). Rozwiązania z reguły bazują na teoretycznych założeniach. WADY: Wkład jest pośredni (i musi zostać interpretowany przez dorosłych). Ograniczone poczucie własności. MOŻLIWOŚCI: Kreatywne warsztaty twórcze (zebranie pomysłów młodych ludzi poprzez malowanie, fotografowanie, wiersze, ﬁlmy, gazetki, teatr, wcielanie się w role, piosenki, hasła itd.). Cykliczne wydarzenia (np. dni młodzieży lub tygodnie młodzieży z działaniami stymulującymi wkład ludzi młodych).

Indywidualne dyskusje z pracownikami młodzieżowymi. Skrzynka na sugestie. Ankiety dotyczące wkładu lub informacji zwrotnej od ludzi młodych. Regularne spotkania pracowników służące wymianie i interpretacji wkładu ad hoc od młodych ludzi. Spotkania informujące uczestników na bieżąco i umożliwiające im włączenie się.

2. STRUKTURALIZOWANA KONSULTACJA Tę strategię musicie rozwijać w sposób rozważny poprzez zbieranie opinii młodych ludzi na temat ich potrzeb, problemów z jakimi się konfrontują oraz sposobów pracy, jakie im odpowiadają. Konsultacja zakłada dwustronny przepływ informacji i pomysłów. ZALETY: Bezpośredni wkład młodych ludzi. Możliwie dokładne badanie problemów. Rozwiązania z reguły bazują na teoretycznych założeniach. Konsultacje są mniej czasochłonne niż pełne uczestnictwo. Strategia jest wypracowana przez dorosłych, co zwiększa wiarygodność przed szerszą grupą społeczną. Może kwestionować i poszerzyć istniejące podejścia. WADY: Rezultaty mogą nie odzwierciedlać faktycznych potrzeb ludzi młodych. Rezultaty mogą nie opierać się na rzeczywistej potrzebie ludzi młodych, tylko na interpretacji ich potrzeb przez dorosłych. Młodzi ludzie mogą nie postrzegać rezultatów jako ich własnych. Nie zakłada żadnej możliwości podejmowania decyzji przez ludzi młodych. Może wzbudzić oczekiwania szybkich działań i następnie rozczarowanie, kiedy dane działanie na podstawie informacji zwrotnej nie będzie realizowane. MOŻLIWOŚCI: Ogólnodostępne fora, warsztaty i dyskusje angażujące dużą grupę młodych ludzi, gdzie młodzież może się spotkać, żeby prezentować, dyskutować i rozwiązywać ważne dla niej tematy. Tematyczne fora, dotyczące szczegółowych zagadnień projektu. Grupy fokusowe – pogłębiona dyskusja z mniejszą lecz reprezentatywną grupą młodych ludzi. Współpraca z innymi organizacjami młodzieżowymi.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Badania opracowane po to, aby wydobyć punkt widzenia młodych ludzi na ich osobistą sytuację lub ich postawę odnośnie tematów dla nich ważnych. Grupy badawcze (reference groups) – zespoły młodych ludzi, które ewaluują bieżące procesy i sugerują nowe strategie.

3. WPŁYW Zakłada formalny i ustrukturalizowany wkład młodych ludzi, aby zapewnić co najmniej podstawowy poziom wpływu na działanie organizacji. ZALETY: Młodzi ludzie są w znacznym stopniu niezależni przy wyrażaniu swojego zdania. Młodzi ludzie mają bezpośredni wpływ na podejmowanie decyzji. WADY: Rzeczywisty wkład może być ograniczony. Może budzić oczekiwania na szybkie działania kontynuacyjne. Wymaga informacji zwrotnej – młodzi ludzie muszą mieć poczucie rzeczywistego wpływu. Może zakładać, że młodzi ludzie będą musieli wejść w struktury i otoczenie dorosłych. MOŻLIWOŚCI: Grupy doradcze lub rady młodzieżowe, które dokonują formalnych rekomendacji dla zarządzających. Formalne procesy potwierdzenia i działania wedle rekomendacji grup doradczych, łącznie z informacją zwrotną. Spotkania (regularne lub ad hoc) między doradczymi radami młodzieży i innymi osobami zaangażowanymi w zarządzanie organizacją, zapewniające wymianę i przepływ informacji. Przedstawicielstwo młodych ludzi w zarządzie: – może być ad hoc, kiedy młodzi ludzie nie biorą udziału we wszystkich spotkaniach; – może zawierać formalne wybory, gdzie przedstawiciele są odpowiedzialni wobec szczególnej grupy, która ich wybrała. Punkty agendy: udział i rady młodych ludzi stanowią oﬁcjalną część agendy spotkania.

4. DELEGACJA Młodzi ludzie przejmują rzeczywistą odpowiedzialność za wykonywanie wybranych zadań w organizacji. Muszą być podane jasne wskazówki i zapewnione wsparcie oraz wzajemne zrozumienie obszaru odpowiedzialności, jaki przejmują młodzi ludzie.

ZALETY: Młodzi ludzie mają jasną i rzeczywistą odpowiedzialność. Obszar odpowiedzialności może zostać dostosowany do zainteresowań i potrzeb młodych ludzi. WADY: Przy podejmowaniu wiążących decyzji może nadal panować wykluczenie. Zamieszanie spowodowane błędnymi oczekiwaniami może spowodować konflikty. MOŻLIWOŚCI: Rzecznik młodzieżowy (młody człowiek może być reprezentantem organizacji przy zewnętrznych działaniach, np. do kontaktu z mediami). Odpowiedzialność bliska ludziom młodym: - młodzież bada potrzeby młodzieży: młody respondent czuje się swobodniej i udziela lepszych odpowiedzi, kiedy osoba prowadząca wywiad jest jej rówieśnikiem; - edukacja rówieśnicza; - zatrudnienie ludzi młodych; - działania programowe: włączenie ludzi młodych w centralne role przy wypracowywaniu nowych programów, to może prowadzić do negocjacji i ról kontrolujących w realizacji nowych programów; - podzespoły i grupy robocze angażujące ludzi młodych; - udział przy rekrutacji pracowników, na przykład przez sporządzanie opisu miejsca pracy i uczestniczenie przy rozmowie kwaliﬁkacyjnej i wyborze pracownika; - pr i praca z mediami; - uzyskiwanie funduszy; - pełnienie roli gospodarza. W projekcie powinny zostać ustalone obszary programu, w których nieprofesjonaliści mogą się zaangażować. Szkolenia i treningi z komponentami praktycznej pracy w organizacji. Dokumentowane „reguły korzystania ze wsparcia” tworzące wskazówki, kierunki, kroki i standardy do delegowania odpowiedzialności w organizacji.

5. NEGOCJACJE Podczas negocjacji młodzi ludzie i reszta organizacji na równi wnoszą swoje pomysły, informacje i punkty widzenia, a decyzje są podejmowane przez konsensus i kompromis. To zakłada, że ludzie młodzi mają siłę negocjacji i ich decyzje są do zaakceptowania przez wszystkie strony.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

ZALETY: Dają możliwość stworzenia równego partnerstwa. Zapewniają zaangażowanym młodym ludziom znaczące korzyści rozwojowe. Młodzi ludzie są aktywie zaangażowani w wypracowanie rozwiązań. WADY: Mogą zostać zniszczone przez nierówny podział sił między młodymi ludźmi a dorosłymi. Zakładają przystosowanie struktur zebrań do poziomu zrozumienia ludzi młodych. Proces może okazać się czasochłonny. Mogą zakładać, że młodzi ludzie będą musieli wejść w struktury dorosłych. MOŻLIWOŚCI: Integracja ludzi młodych w istniejące struktury, która może zawierać przydzielenie pewnych pozycji i ról w zespołach działających w ramach organizacji. Mentoring – można wyznaczyć dorosłego członka zespołu, aby asystował, udzielając informacji, wskazówek i ułatwiając biurokratyczne procedury. Adwokat młodzieży – specjalnie wyznaczona osoba negocjuje pomiędzy stanowiskiem ludzi młodych a dorosłych. Komitet uczestnictwa młodzieży – młodzi zaangażowani ludzie mają możliwość spotykania się w celu wzajemnego wsparcia. Udokumentowane porozumienia (takie jak „kontrakt” lub „memorandum porozumienia” które mogą chronić prawa zaangażowanych młodych ludzi). Przystosowanie form spotkań i struktur tak, aby stały się bardziej przyjazne dla młodych ludzi. Forum polityczne – spotkania dotyczące kwestii politycznych mające na celu włączenie ludzi młodych w procesy polityczne.

6. KONTROLA Młodzi ludzie podejmują wszystkie lub większość istotnych decyzji w organizacji – od założeń, poprzez tworzenie programów, do zarządzania ﬁnansami oraz zatrudniania i zwalniania pracowników. Pełna kontrola jest rzadkością. Wyjątek stanowią organizacje, które są otwarte jedynie na ludzi młodych lub są wyłącznie przez nich prowadzone i zarządzane. ZALETY: Młodzi ludzie są aktywnie zaangażowani w rozpoznawanie problemów i wypracowywanie rozwiązań. Mają wpływ na proces i rozwiązania.

Zdobywają cenne umiejętności. Rozwiązania dotyczą bezpośrednio młodych ludzi. Zapewnione jest pełne włączenie i zaangażowanie młodzieży na płaszczyznach planowania, programowania i monitorowania procesu. WADY: Proces może okazać się czasochłonny. Dorośli często mają trudności z odstąpieniem i przekazaniem kontroli ludziom młodym. Zrezygnowanie z kontroli oznacza podjęcie ryzyka: zaufać młodym ludziom, że mogą osiągnąć sukces, ponieść porażkę, nauczyć się rozwijać. Asekuracja ze strony dorosłych może okazać się potrzebna. MOŻLIWOŚCI: Grupy młodzieżowe bez zaangażowania osób dorosłych. Statutowe wymagania: - prawa członkowskie wyłącznie dla młodych ludzi, - prawa głosowania, - równowaga sił w gremiach decydujących (zarząd). Zaangażowanie głównie ludzi młodych w początkowe planowanie, gdzie mogą przedstawiać swoje opinie, plany i pomysły. Wspierające role wyłącznie dla dorosłych – aby zabezpieczać, doradzać, pomóc przy udoskonalaniu pomysłów i wspierać decyzje. Grupa kontrolna składająca się z młodzieży odpowiedzialna za strategiczny kierunek projektu.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Moja grupa docelowa – dwa dni z życia człowieka

AUTORKA: Dagna Gmitrowicz (adaptacja z metodyki teatralnej)

CELE: wprowadzenie do tematu „grupy docelowej”; wejście „w skórę” grupy docelowej, z którą pracuje; „rozruszanie” grupy na początek dnia. CZAS: około 40 minut. OPIS METODY: uczestnicy stoją w kole. W środku stoi jeden z trenerów. Zadaniem uczestników jest wejść do środka koła i przywitać się ze stojącą tam osobą tak, jak zrobiłby to przedstawiciel młodzieży, z którą na co dzień pracują. W tym samym momencie ten, kto stoi na środku żegna się tak, jak zrobiłby to przedstawiciel jego grupy docelowej. Osoba, która weszła do koła zostaje teraz na środku i czeka na następnego chętnego, który wejdzie się z nią powitać tak, aby ona mogła się pożegnać i wyjść z koła. Gra jest kontynuowana do momentu, gdy wszyscy chętni mają okazję się przywitać/pożegnać. W kolejnym etapie uczestnicy losują karteczkę z określoną godziną z „dwóch dni życia człowieka” (dla odróżnienia kartki odpowiadające różnym dniom są w dwóch różnych kolorach). Ten symboliczny „człowiek” to przedstawiciel młodzieży, z którą na co dzień pracują. Ich zadaniem jest pokazanie, w jaki sposób młodzież spędza ten czas – co robi, jak się zachowuje. Następnie prowadzący pokazuje po kolei daną godzinę i osoba, która wylosowała tę godzinę odgrywa krótką scenkę symbolizującą to, co przedstawiciel jej grupy docelowej robiłby w danym, wylosowanym przez siebie czasie. Tworzy się w ten sposób obraz pokazujący „dwa dni z życia człowieka”.

Analiza grup docelowych

AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

CELE: analiza konkretnych grup docelowych w określonych wymiarach; przygotowanie do dalszej pracy nad czynnikami motywującymi i blokującymi uczestnictwo CZAS: około 45 minut – 1 godzina. MATERIAŁY: markery, papier ﬂipczartowy. HAND-OUT: „Młodzi ludzie w różnych kontekstach”; „Adolescencja”. OPIS METODY: na początku każdy opisuje na kartce grupę docelową, z którą na co dzień pracuje. Chodząc po sali pokazuje tę kartkę pozostałym i w ten sposób znajduje osoby, które pracują z podobną grupą młodzieży. Następnie prowadzący przedstawia i krótko omawia kryteria, względem których należy dokonać opisu własnej grupy docelowej. Są to:

1. JA JAKO JA Postrzeganie siebie samego Manifestacja siebie na zewnątrz Poczucie własnej wartości 2. DOM Relacje z rodziną/ najbliższymi Warunki życia 3. OKOLICA Bezpośrednie otoczenie Dostęp do kultury Kontakt z rówieśnikami Identyﬁkacja z okolicą Odbiór zewnętrzny okolicy (mit okolicy – charakterystyka okolicy z zewnątrz) 4. SZKOŁA/PRACA Dostęp do edukacji/pracy Praca z dorosłymi Identyﬁkacja ze szkołą/miejscem pracy Plany na przyszłość, czyli wizja swojego rozwoju 5. CZAS WOLNY Zainteresowania Alternatywy spędzania wolnego czasu Możliwości realizowania zainteresowań

Następnie uczestnicy pracują w małych grupach, analizując i opisując własną grupę docelową pod względem wcześniej przedstawionych aspektów, wykorzystując również w tym celu materiały: „Adolescencja” oraz „Młodzi ludzie w różnych kontekstach”.

Czynniki motywujące i blokujące na różnych etapach realizacji projektu Dagna Gmitrowicz AUTORKA:

To ćwiczenie zawiera elementy odpowiadające treści rozdziału 2. oraz 3. niniejszej publikacji. CELE: identyﬁkacja różnych czynników motywujących i blokujących daną grupę docelową na różnych etapach realizacji projektu.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

CZAS: około 2,5 godziny. MATERIAŁY: formularz „Przebieg projektu” dla każdej grupy docelowej, sznurek, taśma. OPIS METODY: na początku trener wspólnie z uczestnikami definiuje, czym jest projekt i precyzuje jego poszczególne etapy. Następnie każda z grup otrzymuje formularz „Przebieg projektu”, nad którym będzie pracować, analizując czynniki motywujące i blokujące grupę docelową na poszczególnych etapach realizacji projektu. Po zakończeniu analizy jej wyniki nanoszone są na specjalnie stworzony na ścianie za pomocą taśmy malarskiej wykres. Oś X symbolizuje tutaj kolejne etapy projektu (Definiowanie – Planowanie – Realizację – Ewaluację – Wykorzystanie), a oś Y pokazuje poziom motywacji, rozumianej jako samodzielność lub też brak koniecznego wsparcia. Im wyżej na osi Y jest dana grupa, tym wyższa jest jej motywacja i samodzielność na danym etapie, a tym samym mniejsza konieczność jej wsparcia i motywowania z zewnątrz. Każda z grup nanosi za pomocą kolorowego sznurka na oś Y poziom zaangażowania/motywacji własnej grupy docelowej, dzięki czemu otrzymujemy przekrojowy wykres pokazujący zaangażowanie wszystkich grup docelowych, z którymi pracują uczestnicy szkolenia na poszczególnych etapach realizacji projektu. Później następuje podsumowanie i analiza. Na środku sali ustawione są 4 krzesła (po jednym dla przedstawiciela każdej grupy). Po kolei członkowie danej grupy siadają na krzesłach i najpierw krótko charakteryzują własną grupę docelową, a następnie omawiają czynniki motywujące ją na poszczególnych etapach realizacji projektu. Czynniki kluczowe zaangażowania się (które powtarzają się dla każdej z grup docelowych) są jednocześnie zapisywane na flipczarcie i na koniec podsumowane. Grupa: Etap projektu Definiowanie a. zdiagnozowanie potrzeb b. wyznaczanie celu c. opracowanie przewodniej koncepcji Planowanie/przygotowanie a. zebranie materiałów b. napisanie wniosku c. opracowanie programu d. opracowanie budżetu

Czynniki motywujące

Czynniki blokujące

Implementacja/realizacja a. odpowiedzialność logistyczna b. odpowiedzialność metodyczna c. odpowiedzialność ﬁnansowa d. odpowiedzialność osobowa Kontrolowanie, Dostrajanie e. monitorowanie przebiegu projektu f. wspieranie procesu g. odpowiedzialność za zmiany w programie działań Ewaluacja a. autoreﬂeksja b. informacja zwrotna c. raport końcowy d. rozliczenie Wykorzystanie/kontynuacja

Różne strategie uczestnictwa

AUTOR: Tomasz Lubotzki

CELE: poznanie różnych strategii uczestnictwa dopasowanych do konkretnych warunków działania organizacji. CZAS TRWANIA: około 30 minut. HAND-OUT: „Strategie uczestnictwa ludzi młodych”. OPIS METODY: uczestnicy dostają materiał zatytułowany: „Strategie uczestnictwa ludzi młodych”. Wybrani uczestnicy czytają po kolei opis poszczególnych strategii, które są po krótce omawiane przez trenera, ze zwróceniem szczególnej uwagi na zalety i wady każdej z nich. Uwagi: metoda ta została wybrana ze względu na duże ograniczenie czasowe. W przypadku dysponowania większą ilością czasu – warto „wspólne czytanie” zastąpić kreatywnymi prezentacjami poszczególnych metod przygotowanymi w małych grupach, którym towarzyszyłoby potem omówienie zalet i wad poszczególnych strategii uczestnictwa.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Strategie badania potrzeb

AUTORKA: Eliza Zadłużna

CELE: poznanie różnych strategii badania potrzeb ich zalet i wad, spojrzenie na własną grupę docelową pod kątem możliwości zastosowania danego narzędzia badania potrzeb. CZAS TRWANIA: około 45 minut. MATERIAŁY: flipczart, markery, przygotowane duże kartki z pytaniami, kartka i długopis dla każdego uczestnika. HAND-OUT: „Strategie badania potrzeb”. OPIS METODY: uczestnicy siedzą w kole. Prowadzący chodzi i pokazuje kartki z różnymi pytaniami takimi jak: „Czy kiedykolwiek czułeś się niewysłuchany?” „Czy kiedykolwiek musiałeś ulec zdaniu większości?” „Czy kiedykolwiek ktoś badał Twoje potrzeby z wykorzystaniem profesjonalnych narzędzi?” „Czy potrafisz zrozumieć potrzeby innych? Jak to robisz?” Uczestnicy w ciszy zapisują własne odpowiedzi na kartkach. Następnie w nawiązaniu do tych pytań prowadzący metodą burzy mózgów zbiera na flipczarcie wszystkie znane uczestnikom metody badania potrzeb. Później strategie te są krótko omawiane i wywiązuje się dyskusja na temat stosowania narzędzi badania potrzeb we własnych organizacjach, jak również przydatności danego narzędzia do badania potrzeb danej grupy docelowej. Na koniec uczestnicy otrzymują materiał: „Strategie badania potrzeb”. Uwagi: zdecydowano się na formę moderowanej dyskusji ze względu na ograniczenia czasowe. W przypadku dysponowania większą ilością czasu warto zastosować metodę pozwalającą grupie na krótkie „przetestowanie danego narzędzia” – czyli stworzenie, a następnie przeprowadzenie kwestionariusza, wywiadu focusowego czy obserwacji uczestniczącej.

Materiały wypracowane przez uczestników: Analiza grup docelowych Niepełnosprawni: 1. JA JAKO JA a) ok. 75% Æ ty jesteś ok, ja jestem nie ok ty jesteś nie ok, ja jestem pokrzywdzony, bezradny ukrywanie się b) ok. 25% Æ dam sobie radę, nie potrzebuję litości manifestowanie – mogę wykorzystać swoją niepełnosprawność 2. DOM a) nadopiekuńczość opiekunów, nadmierna ochrona, hamowanie, skomplikowana sytuacja rodzinna, uwikłanie w sytuację rodzinną. Rodzinie choroba pasuje na różne sposoby: ﬁnansowo, psychicznie b) biednie, ograniczone możliwości (np. wakacje z doﬁnansowania), poświęcenie opiekunów, obciążenie psychiczne 3. OKOLICA stereotypy kontakt głównie z niepełnosprawnymi dyskryminacja, izolacja strach, zagrożenie niedostosowanie infrastruktury tęsknota za kontaktem z ludźmi, samotność 4. SZKOŁA kiepska infrastruktura utrata renty izolacja, indywidualne nauczanie – pójście na łatwiznę PRACA niechęć pracodawców brak nadziei, strach przed przyszłością sens w życiu, poczucie bycia w końcu potrzebnym

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

silna identyﬁkacja z ﬁrmą większe wymagania uzależnienie, stracona, słabsza pozycja odbieranie marzeń 5. ZAINTERESOWANIA potrzebna kasa mało doświadczeń życiowych, pustka, pustynia zainteresowań wiele rzeczy bezpłatnych – wspieranie postawy roszczeniowej ośrodki, stowarzyszenia, fundacje

Młodzież (13-17 lat): 1. JA JAKO JA jestem jaki jestem! robię co chcę sport, muzyka ok – nauka do kitu! niska samoocena nic się nie dzieje! 2. DOM a) wieś b) miasto więzy trwałe, wsparcie rodziny rodzina dysfunkcyjna, niepełna, z problemami ﬁnansowymi lub zapracowana bieda dzieci wykorzystywane do prac w gospodarstwie brak więzi, „dzieci ulicy” brak wsparcia w rozwoju intelektualnym problemy ﬁnansowe lub dostatek 3. OKOLICA a) wieś pola, lasy brak dostępu do kultury, Internetu utrudniony kontakt z rówieśnikami OSP, kluby sportowe, orkiestry dęte „wyrwać się” – lepszy świat biednie, ale sielsko

b) miasto blokowisko, szarość dostęp do Internetu i nowinek technologicznych rówieśnicy na okrągło – wspólnota plemienna (substytut rodziny) silna identyﬁkacja z rodziną

4. SZKOŁA/PRACA a) wieś ograniczony dostęp do szkolnictwa ponadgimazialnego mniej ofert, np. wyjazdów za granicę rodzice jako autorytet ucieczka ze wsi jako „wizja rozwoju” 5. ZAINTERESOWANIA a) wieś wolne powietrze sklep, przystanek OSP, LKS, orkiestry brak alternatyw korzystają z tych możliwości, które są dostępne wiejskie dyskoteki

b) miasto dobry dostęp do edukacji dobry dostęp do pracy wagary, szkoła jest „złem koniecznym” brak autorytetów praca uczy pokory pieniądz celem! b) miasto komputer, Internet, gadu-gadu, Allegro duże możliwości (niewykorzystane) brak zainteresowań siłownia, kluby

Grupa twórczych, aktywnych: 1. JA JAKO JA zaburzone poczucie własnej wartości (skrajności: brak tego poczucia, nadmiar) potrzeba manifestacji samego siebie potrzeba uczestnictwa 2. DOM różnorodność (od dobrych warunków do ubogich) 3. OKOLICA umiarkowany dostęp do kultury dobry kontakt z rówieśnikami odbiór tej grupy przez otoczenie – poprawia się 4. SZKOŁA dostęp do nauki dla chętnych spora identyﬁkacja ze szkołą

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

PRACA wizja rozwoju, ambicja, motywacja 5. ZAINTERESOWANIA dużo zainteresowań, poszukują możliwości spędzenia wolnego czasu

Studenci: 1. JA JAKO JA elita cenią swój czas wysokie poczucie własnej wartości manifestacja własnej osobowości trudno ich obudzić do działania, ale jak się uda to już leci 2. DOM poprawne relacje z rodziną dobre warunki życia 3. OKOLICA duże miasto duży, niewykorzystany dostęp do kultury brak identyfikacji z okolicą 4. SZKOŁA/PRACA duży, niewykorzystany dostęp do edukacji szeroki dostęp do pracy chęć rozwoju brak pola do pracy z dorosłymi brak identyfikacji z uczelnią konkretne plany na przyszłość w LO i ich weryfikacja na studiach 5. ZAINTERESOWANIA zainteresowania zależą od jednostki duży, niewykorzystany dostęp do różnych możliwości spędzenia czasu i realizacji zainteresowań słomiany zapał

Czynniki motywujące i blokujące uczestnictwo poszczególnych grup docelowych na różnych etapach projektu: MŁODZIEŻ 13-17 Czynniki motywujące 1. Deﬁniowanie Nadzieja na akcję, łatwość określenia potrzeb, zainteresowanie przez osoby z zewnątrz 2. Przygotowanie Zaangażowanie uczestników (niekiedy w roli ekspert-młodzi). Współpraca przy ułożeniu budżetu i programu – buduje zaufanie 3. Realizacja Podział ról, odpowiedzialność 4. Kontrolowanie Przyjemność i satysfakcja, poczucie własności i identyﬁkacji, możliwość wypowiadania się 5. Ewaluacja Możliwość wypowiedzenie się, odwrócenie ról – możliwość oceny (poczucie ważności) 6. Wykorzystanie Nadzieja na coś jeszcze, wiedza, korzyści

Czynniki blokujące Wycofanie młodzieży, brak doświadczenia, brak chęci i lenistwo, wiek, nierzeczywiste oczekiwania Brak wiary, chęci, wiedzy. „Bloki” koordynatorów, pracowników młodzieżowych, formalności, nadmiar obowiązków Zbyt duża odpowiedzialność Wewnętrzne konﬂikty, słomiany zapał, rutyna Brak doświadczenia, formalności, trudność z wyrażaniem własnych emocji Finansowanie, znów ogrom pracy

STUDENCI Czynniki motywujące 1. Deﬁniowanie Tworzenie idei wizji, możliwość wpływu na całokształt 2. Przygotowanie Konkretyzacja wizji, możliwość wykazania się, wysokość grantu

3. Realizacja

Konkretne działania i ich efekty, przyjemne działania i ich rezultaty, obecność mediów, odpowiedzialność

4. Kontrolowanie

Możliwość zmian, docenienie

5. Ewaluacja

Impreza, wspomnienie, wyjście z ról pochwały, nauczka, doświadczenie podniesienie własnej wartości, entuzjazm i chęć działania, replay

6. Wykorzystanie

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

Czynniki blokujące Mało atrakcyjna faza Wymóg konkretnych umiejętności np. wypełnienie wniosku, żmudne zajęcia np. liczenie, przesunięcie czasowe, formalizacja Metodologia, zobowiązania, konieczność trzymania się wniosku, konieczność zmian, formalizacja, opóźnienie w grantach Nie da się zrealizować planu w 100%, Brak akceptacji dla kontroli i wymagań, ocenianie, zmiany Brak energii (trzeba coś robić, a już się skończyło), raport końcowy, żmudne podsumowania projektu, rozliczenie Deja vu, nie da się powtórzyć, czego wy jeszcze chcecie?

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Czynniki motywujące ludzi młodych do uczestnictwa: Poczucie: Możliwość: - bycia potrzebnym - korzystania z nowoczesnego sprzętu - własnej wartości – stworzenie idei, wizji (uczenie się tego) - „bycia ekspertem”, brania odpowiedzial- wpływu na projekt (co i jak), możliwość ności decydowania - wspólnoty - dostępu do informacji - własności, bycia twórcą projektu - własnego rozwoju - misji – świadomość, że mogę „zmienić - samorealizacji, wykazania się świat” - wprowadzania zmian - pewnej władzy – moc decyzyjna „mam - wypowiedzenia się, wpływ” - oceniania i bycia ocenianym - ważności – mogę ocenić produkt, proces, - wzbogacenia własnego CV ale i kadrę (aspekt zabawy) - wykorzystania doświadczenia projektu - kontroli, odpowiedzialności za projekt w przyszłości - sukcesu, prestiżu, bliższego kontaktu - realizacji w przyszłości tych jeszcze nie z kadrą zrealizowanych pomysłów - dumy z „produktu końcowego” (ﬁlm, scenka) entuzjazm i chęć działania nadzieja na akcję: „możemy coś zmienić w naszym otoczeniu” „realizacja marzeń” ciągły przepływ energii (aktywności) pokazanie możliwości i osobistych korzyści z zaangażowania przełamanie tzw. parasola ochronnego rodzinnego domu waga wartości grupy: „daliśmy radę raz, poradzimy sobie w przyszłości” przynależność do grupy – relacje, identyﬁkacja z grupą jasny podział ról w zespole dobra komunikacja zaufanie jako baza do działania świadomość bycia elitą kontakt z autorytetem w wybranej dziedzinie konkretyzacja wizji aspekt materialny (wysokość grantu) nowa rola, bycie zauważanym, obecność mediów (mogę się pokazać)

otwartość dorosłych (wspólny pomysł), zainteresowanie, moderowanie działań, informacje ze strony ludzi młodych pochwała, samopotwierdzenie, pokazanie sensu ewaluacji jako narzędzia służącego rozwojowi ostrożne dobieranie metod ewaluacji bliskość celu – widoczne korzyści, szybka „gratyﬁkacja” fajne przeżycia, widoczne rezultaty, wpływ na rezultaty pozytywny efekt – multiplikowanie go, dzielenie się nim celebracja sukcesu, utrzymanie relacji w grupie „nadzieja na więcej”, kontynuowanie relacji Wykres zaangażowania poszczególnych grup docelowych na różnych etapach projektu

Zaangażowanie młodej osoby Młodzież twórcza i kreatywna Studenci Niepełnosprawni

Młodzież 13-17

Etapy projektu Deﬁniowanie

Przygotowanie

Realizacja

Kontrolowanie

Ewaluacja

Wykorzystanie

Powyższy wykres pokazuje, jak kształtuje się zaangażowanie młodych ludzi w zależności od grupy docelowej i etapu projektu. Jak widzimy, różnice są istotne. Dzięki przeprowadzeniu takiej analizy możemy trafniej przewidzieć zachowania i postawy młodych ludzi oraz zastosować odpowiednie narzędzia motywujące.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Wspieranie uczestnictwa młodzieży

Poprzednie rozdziały pokazały nam, że uczestnictwo jest złożonym procesem, którego kształtowanie zależy od wielu różnorodnych elementów. Komunikacja interpersonalna, motywacja, budowanie zaufania, działanie w grupie i znajomość poszczególnych ról grupowych oraz praca w zespole to kilka z wielu elementów, które mogą wspierać i pogłębiać zaangażowanie młodych ludzi w działanie, także w Waszej organizacji. Poniżej przedstawiamy kilka kluczowych aspektów związanych z wymienionymi czynnikami, które naszym zdaniem warto wziąć pod uwagę w procesie budowania i wzmacniania uczestnictwa młodzieży. Z racji tego, że komunikacja interpersonalna jest tematem bardzo obszernym, postanowiliśmy nie zamieszczać materiałów źródłowych bezpośrednio w tym rozdziale. Księgarnie i czytelnie oferują szeroki wybór literatury poświęconej tej tematyce. Informacje dotyczące m.in. celów procesu komunikowania się, rodzajów komunikatów, czynników wpływających na efekty proces komunikowania się, komunikacji niewerbalnej i werbalnej, usprawnianiu komunikacji oraz stylów komunikowania się, można znaleźć m.in. w poniższych pozycjach: Z. Sepkowska, F. Żurakowski, Przedsiębiorczość. Komunikacja interpersonalna. Istota przedsiębiorczości, Wyd. eMPi2 2000 B. Jamrożek, J. Sobczak, Komunikacja interpersonalna, WSiP S.A. 1999 R. Grant, Poznaj samego siebie, Wyd. Świat Książki 1996 Praca zbiorowa, Żyj wśród ludzi, Wyd. Świat Książki 1996 M. Davis, P. Fanning, M. McKay, Sztuka skutecznego porozumiewania się, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2007 Rozdział rozpoczynamy częścią zawierającą wskazówki na temat tego, jak budować zaufanie młodych ludzi, z którymi pracujecie. Jest to kilka prostych zasad, o których zawsze warto pamiętać w relacjach z młodymi ludźmi. Następnie przyjrzymy się czynnikom, które zwiększają motywację młodego człowieka. Jest to kilka podejść, które warto wykorzystywać, jeśli chcemy pogłębiać wewnętrzną motywację młodzieży do działania. Kolejnym punktem jest praca z grupą. W publikacji zamieszczamy opis ról grupowych, gdyż uważamy, że wiedza o nich jest szczególnie istotna ze względu na znaczenie świadomości procesów w niej zachodzących oraz wykorzystywania potencjału poszczególnych członków grupy i angażowania ich umiejętności i ról na rzecz całej grupy. Na zakończenie teoretycznej części naszej publikacji zajmujemy się zespołem, którego funkcjonowanie odzwierciedlają założenia pełnego uczestnictwa. Teorii towarzyszy krótka część praktyczna.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

BUDOWANIE ZAUFANIA Praca w zespole zabiera najczęściej bardzo dużo czasu. Uczestnicy danego projektu spędzają ze sobą wiele godzin, dni, w związku z tym w każdym tworzącym się zespole powinniśmy pracować nad wzajemnym zaufaniem. Jeśli go nie będzie, praca w zespole napotykać będzie na wiele trudności. Źródło: R. Nykiel „Alchemia zespołu” Poniższy tekst opracowano na postawie: Pakiet szkoleniowy nr 8 Integracja Społeczna, Rada Europy i Komisja Europejska, 2003 W każdej pracy i w każdym zawodzie na poziomie osobistym często podkreśla się potrzebę budowania zaufania. Osoba pracująca z młodzieżą – tak jak nauczyciel i pracownik socjalny – musi tworzyć z młodymi ludźmi stosunki oparte na zaufaniu. Wszyscy oni muszą rozpoznawać mniejsze i większe problemy oraz przeciwdziałać im. Rozwiązanie w niektórych przypadkach może być proste, w innych może zajmować lata, jeśli w ogóle da się je znaleźć. Jednocześnie każdy, kto w swej pracy styka się z tą delikatną materią ludzkich przeżyć i problemów, powinien być świadomy możliwych konsekwencji uwolnienia emocji i zdobycia czyjegoś zaufania. Ludzie posiadający negatywne doświadczenia mogą przez lata pielęgnować w sobie potrzebę obdarzenia kogoś zaufaniem, więc gdy już zaczną komuś ufać, mogą, przynajmniej początkowo, stać się zależni od tej osoby. Jakie elementy są niezbędne, aby rozpocząć budowanie zaufania? Istnieją cztery dziedziny, w których, często przez własne zachowanie, można zademonstrować młodej osobie, że na świecie nie zawsze panuje chaos i że zaufanie, jeśli pokłada się je we właściwych osobach, może zapewnić bezpieczeństwo i komfort psychiczny. DOTRZYMUJ OBIETNIC SŁOWNYCH: „Słuchaj słów, ale obserwuj działania”. Jeśli mówisz, że jesteś dostępny w danych godzinach, bądź dostępny. Jeśli obiecujesz, że nie zdradzisz powierzonego sekretu, dotrzymuj tajemnicy. BIERZ NA SIEBIE ODPOWIEDZIALNOŚĆ: Ludzie, którym można ufać, biorą odpowiedzialność za swoje czyny. Pokaż, że wiesz, iż każdy popełnia błędy: przyznaj się do własnych niedostatków i unikaj przerzucania winy na innych. Bardzo łatwo jest przypisywać niepowodzenia i trudności innym, często bezimiennym „im”, którzy tak łatwo mogą być źródłem uczucia bezsilności i apatii. Pokaż, że potraﬁsz brać odpowiedzialność za własny los. Częścią odpowiedzialności, tak jak poczucia własnej wartości, jest liczenie się ze zdaniem innych ludzi. Pracując nad budowaniem zaufania, powinieneś pokazać młodym ludziom zarówno to, jak ufać innym, jak i to, jak samemu być osobą godną zaufania.

OKAŻ ZROZUMIENIE: Gdy wierzysz, że inna osoba w mniejszym lub większym stopniu rozumie Twoje położenie i Twoje uczucia, łatwiej jej zaufać. Empatia i współczucie – właściwie i spójnie okazywane, bez manifestowania wyższości – mogą pomóc przekonać młodą osobę, że próbujesz widzieć świat w taki sposób, w jaki i ona go postrzega. Należy uznać rzeczywistość, w której młody człowiek żyje. Nie jesteś jednak w stanie w pełni zrozumieć, co on czuje; ważne jest, że próbujesz. STWÓRZ BEZPIECZNĄ PRZESTRZEŃ: Ufamy tym, z którymi czujemy się bezpiecznie. Poprzez empatię i komunikację pozbawioną oceniania, osoba pracująca z młodzieżą może pomóc stworzyć bezpieczne środowisko, w którym młoda osoba jest w stanie się rozluźnić i przyjąć postawę mniej defensywną. Nikt nie obiecuje, że stanie się to z dnia na dzień – byłoby to naiwnością – ale nawet krótkie doświadczenie może dać wyobrażenie o tym, jak żyje się bez założenia, że światu i ludziom nie można ufać. Dlatego tak wiele ćwiczeń mających na celu budowanie zaufania koncentruje się na tym, jak zrezygnować z kontroli, a zawierzyć bezpieczeństwo osobiste i emocjonalne innym w kontrolowanych warunkach. Osoba pracująca z młodzieżą może próbować stworzyć młodemu człowiekowi takie otoczenie, w którym doświadcza on poczucia bezpieczeństwa.

MOTYWACJA Często wymienianym problemem w pracy z młodzieżą jest kłopot z utrzymaniem zainteresowania i motywacji młodych ludzi do kontynuowania działań. Także wśród rezultatów warsztatów przeprowadzonych podczas szkolenia PAJP niejednokrotnie wskazywano na „słomiany zapał” młodzieży, jako czynnik zmniejszający zaufanie dorosłych do młodych ludzi jako partnerów w działaniach. Warto w związku z tym zastanowić się, jak wspierać wewnętrzną motywację młodych ludzi do angażowania się. Poniższa część skupia się właśnie na tym aspekcie motywacji przedstawiając głównie takie zachowania, jakie u młodego człowieka powinniśmy wspierać, by utrzymywała się jego motywacja do działania. Poniższy tekst opracowano na podstawie: J. Reykowski, Emocje i motywacja, 1985, w: T. Tomaszewski (red), Psychologia, wyd. PWN; Wikipedia; R. Cialdini, Wywieranie wpływu na ludzi, 1999. Motywacja określa stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania; to wzbudzony potrzebą zespół procesów psychicznych i ﬁzjologicznych określający podłoże ludzkich zachowań i ich zmian.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy. Kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności, wówczas ten wynik będzie nazywany celem. Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem nazwać zaś można przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go albo też przeszkadzające w jego wykonaniu. Proces motywacyjny składa się z następujących elementów: wzbudzanie energii; ukierunkowywanie wysiłku na cel; selektywność uwagi w stosunku do bodźców – zwiększenie wrażliwości na bodźce istotne; zorganizowanie reakcji w zintegrowany wzorzec; kontynuowanie czynności, dopóki warunki, które ją zapoczątkowały, nie ulegną zmianie; pobudzenie emocjonalne – uczucia pozytywne (w przypadku realizacji zamierzeń) lub negatywne (w przypadku niespełnienia). Według psychologa Janusza Reykowskiego napięcie motywacyjne pojawia się, gdy podmiot dostrzeże stan rzeczy, który mógłby zredukować napięcie, a także gdy wytwarza się u niego przeświadczenie, że wartość gratyﬁkacji (czyli „nagrody”) da się osiągnąć. Wzrost motywacji może wynikać ze wzrostu, do pewnego poziomu, prawdopodobieństwa sukcesu lub porażki w działaniu mającym na celu osiągnięcie wyniku. Motywacja będzie miała maksymalne natężenie, gdy prawdopodobieństwo sukcesu i porażki będzie równe. Poziom motywacji zależy też od wysiłku i ryzyka związanego z daną czynnością. Początkowy wzrost wysiłku i ryzyka zwiększa motywację jednostki, przy ich dalszym wzroście proces ten osiąga optymalny poziom, a następnie maleje aż do wartości ujemnych. Rodzaje motywacji: wewnętrzna – aktywizacja następuje wtedy, gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb zewnętrzna – polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród, informowaniu o możliwościach zawartych w różnego rodzaju sytuacjach i manipulowaniu tymi możliwościami Jak zwiększyć motywację młodego człowieka? Wspieranie motywacji młodego człowieka może polegać między innymi na uświadamianiu mu następujących możliwości radzenia sobie z zadaniami i doprowadzania ich do końca:

1. DEKLARUJ INNYM TO, CO MAMY ZROBIĆ. Czyniąc to angażujemy własne ja. Niepodjęcie działania może wywołać w nas dysonans – nieprzyjemne napięcie – wynikający z niezgodności tego, co zapowiedzieliśmy, że zrobimy (działanie), z tym co robimy (brak działania). Zaistniałe napięcie motywuje nas do jego usunięcia. Najkorzystniejsze dla nas jest wówczas podjęcie działania. Jeżeli tego nie zrobimy, może ucierpieć nasza samoocena oraz nie będziemy w stanie usunąć dysonansu, gdyż mamy świadków naszego niepowodzenia. 2. ANALIZUJ CELE. Jest to podstawowa czynność. Jeśli bowiem wiemy, co jest dla nas naprawdę ważne, łatwiej jest nam się za to zabrać. Jeżeli dane zadanie jest dla nas bardzo istotne, może to wzbudzić w nas motywację wewnętrzną, czyli tendencję do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności. Oznacza to, że samo działanie będzie dla nas ważne i nagradzające, a zewnętrzna nagroda, będąca konsekwencją tego działania, odegra mniejszą rolę. 3. ZAPLANUJ NAGRODY ZA WYKONANIE CELU. Motywuje do pracy, ponieważ kieruje nasze myśli na oczekiwaną nagrodę, a nie na trudy podejmowanego działania. Pozytywne myśli i uczucia względem nagrody mogą zostać przeniesione na myśli i uczucia względem działania. Początkowo nieprzyjemne działanie może stać się dla nas czymś pozytywnym. 4. WIZUALIZUJ CEL. Twórczo wykorzystajmy wyobraźnię. Dobrze jest wyobrazić sobie to, co ma zostać zrobione, to, co chcemy osiągnąć. Dzięki wizualizacji możemy przekształcić abstrakcyjny cel w żywy, realny obraz. Sprawia to, że może wytworzyć się rzeczywiste pobudzenie ﬁzjologiczne – niezbędny motor do podjęcia działania. 5. ANALIZUJ NEGATYWNE KONSEKWENCJE NIEZREALIZOWANIA CELU. Negatywne konsekwencje są swego rodzaju stratą, a ludzie nie lubią tracić. Świadomość tego, że nie podejmując danego działania narażamy się na pewną stratę, może zachęcić nas do podjęcia tego działania i uniknięcia owej straty. 6. ANALIZUJ POZYTYWNE KONSEKWENCJE ZREALIZOWANIA CELU. Świadomość tego, jakie korzyści możemy mieć z podjęcia działania, a zarazem, co stracimy (nie doświadczymy tych pozytywnych konsekwencji) może mieć wpływ motywujący. 7. GWARANCJA 5 MINUT. Najtrudniejszy jest pierwszy krok, trzeba po prostu zacząć. Pierwsze 5 minut jest najważniejsze. Jeśli już zaczniemy coś robić łatwiej jest to kontynuować. Jeśli rozpoczęcie działania będziemy ciągle odkładać na później (o kolejne 5 minut itd.), to prawdopodobnie nie wykonamy go w ogóle.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

8. ROZPOCZYNAJ ZADANIA OD CZEGOŚ PROSTEGO. Bardzo prawdopodobne, że na początku naszego działania osiągniemy sukces, a to zachęci nas do dalszej pracy. Jeśli zaczniemy od czegoś trudnego, możemy ponieść porażkę, która zniechęci do kolejnych działań. 9. METODA SZWAJCARSKIEGO SERA. Duże zadanie do wykonania jest jak duży kawałek sera bez dziur. Z tego zadania można wyodrębnić mniejsze zadania, które są proste, mechaniczne i zajmują nie więcej niż 5-10 minut. W wolnych chwilach można zacząć od wykonywania właśnie tych zadań. Pracując tą metodą w końcu okaże się, że duże zadanie – duży kawałek sera – stanie się serem szwajcarskim, który ma więcej dziur niż sera. Dziury te to już wykonane małe zadania. 10. PODNOŚ ZNAJOMOŚĆ PRZEDMIOTU. Łatwiej zabrać się do robienia czegoś, o czym dużo wiemy – zadanie nie wydaje się wtedy takie trudne. Dla kompletnego laika w danej dziedzinie może jawić się jako niewykonalne, co zniechęci go do działania. Znajomość przedmiotu umożliwia lepszą organizację działania, pozwala na wydzielenie z dużego zadania mniejszych (patrz: punkt 9.), które można szybko wykonać, dzięki czemu efektywniej wykorzystujemy czas i nasze umiejętności. Wszystko to uprawdopodabnia sukces, a chętniej zabieramy się za to, co kończy się pozytywnie. Zajmując się zagadnieniem motywacji nie sposób pominąć zasady zgodności. Zgodnie z nią, kiedy dokonamy już wyboru lub zajmiemy stanowisko w jakiejś sprawie, napotykamy zarówno wewnątrz nas, jak i w innych, silny nacisk na zachowanie konsekwentne i zgodne z tym, w co już się zaangażowaliśmy. W ten sposób przekonujemy siebie o słuszności podjętej decyzji, co niewątpliwie wpływa na nasze samopoczucie. Stąd też, jeśli potraﬁmy doprowadzić do początkowego zaangażowania, tym samym aranżujemy sytuację w sposób sprzyjający pojawieniu się dążenia danej osoby do konsekwencji. Jedną ze strategii wywołania zaangażowania jest technika stopy w drzwiach. Opiera się ona na założeniu, że rozpoczyna się od małej prośby, by ostatecznie uzyskać zgodę na prośbę większą. Dzięki spełnieniu małych próśb udaje się bowiem „manipulować” obrazem danej osoby we własnych oczach. Zamienia to więc kogoś pasywnego w kogoś zaangażowanego. Kiedy uda się wywołać tę początkową zmianę obrazu własnej osoby, większe zaangażowanie będzie tylko naturalną konsekwencja dążenia do zgodności z owym zmienionym obrazem własnej osoby. Warto jednak pamiętać, że nie wszystkie działania wywołują taką zmianę: muszą mieć one charakter aktywny i publiczny, muszą wymagać pewnego wysiłku i musi im towarzyszyć przekonanie wykonawcy, że wykonuje je z własnej woli. Decyzje pociągające za sobą zaangażowanie, nawet jeżeli są błędne, mają tendencję do samopodtrzymywania się, gdyż ludzie często dodają nowe powody i uzasadnienia dla już podjętych decyzji. W konsekwencji zaangażowanie często trwa, pomimo zaniku warunków, które je początkowo wywołały.

ROLE GRUPOWE Grupa w naukach społecznych to zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujęciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. W najszerszym rozumieniu jest to zbiór jednostek, między którymi zachodzą istotne stosunki społeczne. Grupę społeczną konstytuują następujące cechy: 1. Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarczają dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy relacji pomiędzy członkami grupy (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji). 2. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu (realizację zadania postawionego przed grupą). 3. Charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję, między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych. 4. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych, a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków. 5. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Suma dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego wyraża się wolą zbiorową grupy. Jej istnienie przejawia się konsekwentnym i efektywnym realizowaniem zadań (świadomie określone skutki, które grupa jako całość chce wywołać). Wola ta często jest budulcem solidarności grupy. Aby efektywnie pracować z grupą potrzebna jest znajomość stosunków panujących w grupie i ról jakie przyjmują na siebie poszczególni jej członkowie. Do różnych osób inaczej należy docierać i przyjmują one na siebie różne zadania. Wiedza o rolach grupowych pozwala pełniej wykorzystać potencjał grupy i poszczególnych jej członków. Można wówczas lepiej zapewniać uczestnictwo wszystkich członków w działaniach grupy i w jej rozwoju. Role te są tożsame także dla zespołu, o którym w dalszej części rozdziału. Poniższe role grupowe opisano na podstawie: M. Belbin, E. Sołtys, B. Chruślicka, D. Kowalczyk.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

1. LIDER DOMINUJĄCY – aktywny – jest to ktoś, kto przede wszystkim stara się organizować aktywność grupy. W nowej, mało ustrukturalizowanej sytuacji próbuje przejąć przywództwo zadaniowe, nadaje ramy formalne interakcjom, dąży do wyznaczania celów lub reguł. Źle czuje się w niejasnych relacjach z innymi, zależy mu na produktywności własnej. Pozostali członkowie grupy mogą podtrzymywać rolę lidera. 2. POMOCNIK LIDERA – zawsze popiera lidera. 3. LIDER OPOZYCJI – kwestionuje decyzje grupy i lidera, uruchamia krytyczne myślenie na temat reguł i norm, pomysłów. Jeżeli uda mu się przeciągnąć grupę na swoją stronę, staje się liderem dominującym. 4. POMOCNIK LIDERA OPOZYCJI – popiera lidera opozycji. 5. BŁAZEN GRUPOWY – osoba, której zachowanie sprzyja rozładowaniu napięcia przez humor (sama źle toleruje napięcie). Jest to bardzo ważna rola w grupie, szczególnie na początku procesu grupowego, kiedy to śmiechem i żartem rozładowuje napięcie w grupie. Potem jednak, jeśli nie zmieni stereotypu swojego zachowania, a grupa podejmuje ważne i trudne zadania, zaczyna budzić agresję i może zostać nawet kozłem ofiarnym. 6. KOZIOŁ OFIARNY – kanalizuje napięcie grupowe, źle toleruje lęk, grupa rozładowuje agresję na tej osobie. To grupowy odmieniec, czyli ktoś, kto nie podporządkowuje się jakiejś istotnej zasadzie, przez co wzbudza agresję i bywa obiektem jej rozładowywania. Grupa może zajmować się nim przez dłuższy czas, poszukując dla siebie drogi. Kozioł ofiarny słabo się broni, nie umie powiedzieć „nie”, stara się na ogół przypodobać grupie, przez co jeszcze bardziej wzmaga jej agresję. Często kozłem ofiarnym staje się zdetronizowany lider, który swoją źle ukierunkowaną aktywnością narusza naturalne normy grupowe. Kozioł ofiarny może być w końcu zaakceptowany, może też zostać pomijany w wielu istotnych aktywnościach grupy. Nierzadko zdarza się, że grupie w którymś momencie ta rola przestaje być potrzebna. Dzieje się tak wtedy, gdy grupa wytworzy normę pogłębionej akceptacji odmienności. 7. OUTSIDER – może to być osoba wycofana z powodu nieśmiałości lub introwertywny ekspert; outsiderzy pomagają określić granice grupy, często włączają się w główny nurt działań w późniejszych fazach rozwoju grupy. 8. DZIECKO GRUPOWE – z niczym sobie nie radzi, łatwo się emocjonuje; czasem staje się maskotką grupy. 9. SUMIENIE GRUPY – to osoba pilnująca, by komuś nie stała się krzywda, by grupa kogoś nie

„zniszczyła”. Często ujmuje się za kozłem oﬁarnym, mówiąc na przykład: „Słuchajcie, tu się krzywdzi ludzi”. 10. GWIAZDA – jest to osoba, którą grupa wybierze jako najbardziej lubianą. Reszta grupy też znajdzie z nią najwięcej wspólnego. 11. EKSPERT – zdystansowany, nie angażujący się emocjonalnie w sprawy grupy; dobry analityk, często zostaje liderem strategicznym. Wszystko wie, udziela informacji, czasem mądrzy się nadmiernie. 12. BUNTOWNIK – jego aktywność bywa skierowana w dwie strony: albo może on przewodzić buntowi przeciwko na przykład pracownikowi młodzieżowemu, albo może aktywnie atakować jakieś ważne normy grupowe. Najbardziej widoczny jest w fazie buntu procesu grupowego – wówczas może nawet zostać liderem buntu przeciwko liderowi lub pracownikowi młodzieżowemu. Często jednak po tej fazie buntownik przestaje być potrzebny grupie i przesuwa się na margines. 13. DUSZA ZESPOŁU – zorientowany na społeczną stronę pracy grupy, łagodny, ma wyczucie, empatyczny. Charakteryzuje się brakiem zdecydowania w sytuacjach kryzysowych. 14. SKRUPULATNY WYKONAWCA – inaczej perfekcjonista, jest staranny, uporządkowany, sumienny. To on zazwyczaj jest wykonawcą pomysłów grupy. Charakteryzuje go skłonność do martwienia się drobiazgami. 15. TWÓRCA – generuje tysiące pomysłów, jednak z uwagi na poszukiwanie nowych bodźców szybko je porzuca, goniąc za kolejnymi. Idealnym rozwiązaniem dla niego jest podrzucanie pomysłów grupie realizatorów, podczas gdy on już komponuje w głowie kolejny. Realnego oceniania pomysłu można go nauczyć poprzez zachęcenie go do przemyślenia kwestii wprowadzenia w życie i wsparcie w tych działaniach, by zauważył, że niektóre ﬁaska można przewidzieć. 16. SIEROTKA – Martwi się, że sobie nie poradzi; nie bardzo rozumie, czego inni od niej oczekują. Liczy na współczucie grupy. Często jest to na tyle dobrotliwa i dobrze postrzegana przez wszystkich osoba, że długo nie musi nic robić – inni zrobią coś za nią. Problem pojawia się, gdy musi rozwiązywać jakieś indywidualne zadanie. Jest to osoba niedojrzała emocjonalnie i z czasem ludzie zaczynają zauważać, że ich wykorzystuje. Sierotce należy przekazywać zadania od najprostszych po bardziej skomplikowane, by nauczyła się działać i radzić z zadaniami.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

17. TECHNICZNY – perfekcjonista, postrzega każdy szczegół, każdy element, który należy dopracować, by nie zawalił się projekt. Na tyle się skupia na szczegółach, że niestety przedłuża i utrudnia pracę. Może tracić cel z pola widzenia, gdy za bardzo zaczyna roztrząsać detale.

ŻYCIE ZESPOŁU Grupa ludzi, którzy wspólnie realizują różnorodne działania może się przerodzić w zespół. Takie przeobrażenie wymaga zaangażowania i wpływu wszystkich członków. Sprawnie funkcjonujący zespół to efektywne działanie i poczucie własności zespołu i jego spraw przez wszystkich, którzy go konstytuują. Jest wynikiem współpracy i współdecydowania. Także w zespole zastosowanie ma teoria ról grupowych/zespołowych. Jednak zespół ma dodatkowe cechy na które warto zwrócić uwagę, kiedy działamy na rzecz zwiększania zaangażowania i udziału młodych ludzi. W tym miejscu warto także przypomnieć sobie informacje przedstawione w poprzednich rozdziałach, a dotyczące różnych etapów i metod wzmacniania uczestnictwa. Właściwie funkcjonujący zespół realizuje założenia aktywnego uczestnictwa. Poniższy materiał opracowano na podstawie: R. Szczepanik, Budowanie zespołu, HELION, Gliwice 2005 oraz Fundacja bez granic – http://www.e-fundacja.pl/budowanie-zespolu.php Warunkiem sprawnego działania organizacji jest istnienie efektywnego zespołu. Zespół ludzi od grupy ludzi odróżniają następujące cechy: wspólny cel: ludzie, którzy nie mają wspólnego celu są grupą, a nie zespołem. W większości organizacji cel jest określony i powinien być dostrzegany przez wszystkich członków zespołu, a nie tylko przez lidera. Problemem bywa także przedkładanie celów indywidualnych nad cel zespołu; dobry lider – jest warunkiem zmierzania zespołu w określonym kierunku; wola współpracy całej grupy;

dobra komunikacja; podział zadań w zespole – powinien być staranny i przemyślany; poprawne relacje w zespole – bez dobrych relacji trudno utrzymać zespół w pozytywnej atmosferze otwartości i bez większych konﬂiktów. Poprawne relacje w zespole wpływają również na wewnętrzną motywację jego członków. Cechy wspomagające efektywność zespołu to: wewnętrzna automotywacja poszczególnych członków zespołu – może ją również wykreować dobry lider, ale znacznie lepiej, gdy jest naturalna; zaufanie do innych osób – jeśli go brak, duża część energii zespołu poświęcana jest na niepotrzebną kontrolę. Brak zaufania ogranicza też szczerość i otwartość; wspólnie ustalone zasady postępowania – powinien być to kodeks wypracowany przez wszystkich członków zespołu, inaczej może zostać uznany za narzucony i będzie łamany. Najlepszy kodeks zawiera zarówno wspólne wartości, jak i procedury efektywnego postępowania; budowanie na różnicach – umiejętność doprowadzenia do sytuacji, gdy odmienne opinie nie powodują konﬂiktu. Ich konsekwencją jest twórcza dyskusja, która szybko kończy się znalezieniem wspólnego rozwiązania; elastyczność i otwartość na zmiany; ciągłe doskonalenie się. Budowanie zespołu jest w zasadzie niekończącym się dynamicznym procesem, gdzie zespół przechodzi przez poszczególne etapy cyklu życia zespołu. CYKL ŻYCIA ZESPOŁU WEDŁUG TOCKAMNA SUKCESY ZESPOŁU

1 CZAS/WYSIŁEK WŁOŻONY W BUDOWANIE ZESPOŁU

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Etap 1. to okres formowania zespołu. Na tym etapie trudno jeszcze mówić o zespole – to czas formalnego zawiązywania się grupy, poznawania się, niejasne są cele i role zespołowe. Kolejny – 2. etap – nazywany jest etapem burzy. To czas, kiedy członkowie zespołu już się poznali, komunikacja jest już bardziej otwarta niż w początkowej fazie – stąd na drodze negocjacji, a czasem konfliktów, ustalane są wspólne cele, normy i pozycje w grupie. To okres poznawania różnic w poglądach i weryfikowania pierwotnych strategii. Etap ten jest doskonałym momentem do generowania rozwiązań, nowych pomysłów i możliwości, a także określania słabych i mocnych stron zespołu, poznawania sposobów zachowania. Etap 3. to okres normowania – czyli ostatecznego krystalizowania się zespołu. Członkowie zespołu zaczynają ustalać wspólne cele i strategie oraz zasady działania, wyjaśniają się role zespołowe i rola lidera. Poprzez wspólną pracę, zgodnie z wytworzonymi zasadami zespół zaczyna tworzyć rozwiązanie. Przezwyciężanie nieporozumień, wypracowywanie wspólnych rozwiązań oraz otwarta komunikacja budują tożsamość grupową oraz wzajemne zaufanie. Następny, 4. etap to etap efektywnego funkcjonowania zespołu – wspólnie wypracowane zasady pracy przynoszą efekty w postaci zrealizowanych projektów i konkretnych rozwiązań. W tym okresie konflikty pojawiają się rzadko, członkowie zespołu są zadowoleni ze współpracy, darzą się zaufaniem. Komunikacja przebiega w otwarty sposób, silna tożsamość i związek z grupą są źródłem satysfakcji i motywacji. Okres stabilizacji zwykle nie trwa długo, ze względu na dużą dynamikę otoczenia rynkowego. Przedłużająca się stabilizacja grozi zespołowi stagnacją, spadkiem efektywności i kreatywności. Pod wpływem zmian z zewnątrz lub wewnątrz zespół wchodzi w kolejny – 5. etap – transformację. To czas bilansu i podsumowania dotychczasowej pracy, zwykle burzliwy (podobnie jak etap 2.). Na tym etapie często dochodzi do zmiany celów bądź metod działania, redefinicji ról grupowych. Wprowadzaniu zmian sprzyja ciągle wysokie zaufanie, otwarta komunikacja i wysoka efektywność. Etap ten jest krytycznym momentem dla zespołu – nieudane wprowadzenie zmian może doprowadzić do rozpadu zespołu. Jeżeli zmiany zostaną wprowadzone z powodzeniem, zespół po raz kolejny wejdzie w etap efektywnego funkcjonowania. Aby zachować wysoką efektywność, motywację i kreatywność zespołu niezbędne jest wprowadzanie zmian – w efekcie etap 4. i 5. cyklicznie się powtarzają.

Czynniki kluczowe uczestnictwa

AUTORZY: Eliza Zadłużna, Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki

CELE: skupienie się na kluczowych czynnikach uczestnictwa, refleksja nad nimi, próba znalezienia wskazówek i rozwiązań mających zastosowanie do pracy z daną grupą docelową. CZAS: około 3 godziny. MATERIAŁY: piłki zrobione z papieru (lub pomarańczy), większy karton lub kosz dla każdej z grup, przygotowane wcześniej opaski na głowę z rolami grupowymi. HAND-OUT: „Komunikacja interpersonalna”, „Budowanie zaufania”, „Motywacja”, „Życie zespołu”. OPIS METODY: prowadzący robi wprowadzenie do metody mówiąc, że opiera się ona na schemacie: abstrakcja (ćwiczenie) – refleksja (na podstawie ćwiczenia) – informacja (krótkie wprowadzenie teoretyczne dotyczące danego aspektu) – adaptacja (czas na wypracowanie wskazówek i rozwiązań dotyczących przeniesienia tego aspektu do pracy z własną grupą docelową). Cała sesja składa się z krótkich, półgodzinnych „bloków tematycznych” poświęconych następującym, wyodrębnionym w dyskusji dnia poprzedniego czynnikom kluczowym uczestnictwa: komunikacji, zaufaniu, motywacji, feedbackowi oraz rolom w zespole. KOMUNIKACJA: każda z osób w grupie wyobraża sobie, że trzyma w ręku jeden mały przedmiot (np. koralik, komara, truskawkę, etc...). Na początku każdy mówi jaki przedmiot ma w ręku i lista tych przedmiotów jest zapisywana przez prowadzącego na flipczarcie. Następnie wszyscy zaczynają poruszać się po sali dokonując „wymian” swoich wyobrażonych przedmiotów. Oddają swój, zabierając jednocześnie przedmiot partnera. Zadaniem jest dokonanie jak największej ilości wymian w ograniczonym czasie. Specyfika gry (chaos, szybkość, szum komunikacyjny) powoduje, że pewne przedmioty w „cudowny” sposób się rozmnażają, podczas gdy inne znikają. Po zakończeniu ćwiczenia następuje refleksja, a następnie informacja z wykorzystaniem materiału „Komunikacja interpersonalna” i adaptacja zgodnie z zaprezentowanym wcześniej schematem. ZAUFANIE: uczestnicy stają w parach, plecami do siebie. Opierając się plecami o siebie mają znaleźć taką pozycję, która pozwoli im na utrzymanie równowagi i będzie komfortowa dla każdej z osób w parze. Mogą później próbować lekko zmienić pozycję, pobujać się w prawo lub w lewo, cały czas pamiętając o tym, aby wciąż utrzymywać równowagę.

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Po zakończeniu ćwiczenia następuje refleksja, a następnie informacja na podstawie materiału „Budowanie zaufania” i adaptacja zgodnie z zaprezentowanym wcześniej schematem. MOTYWACJA: grupa dzieli się na trzy mniejsze zespoły. W każdym z nich wybierany jest zawodnik, trener oraz kibice. Zadaniem zawodnika jest wrzucanie piłki z papieru (ew. pomarańczy) do kosza (kartonowego pudła) umieszczonego za nim. Zawodnik rzuca do tyłu, za siebie – nie widząc umieszczenia kosza. Zadaniem trenera jest umożliwienie mu odniesienia sukcesu poprzez dawanie wskazówek, co do techniki i kierunku rzutu, umieszczenia kosza i tym podobne. Do kontynuowania wysiłku zachęcają również zgromadzeni wokół zawodnika kibice. Po zakończeniu ćwiczenia następuje refleksja, a następnie informacja w oparciu o materiał „Motywacja” i adaptacja zgodnie z zaprezentowanym wcześniej schematem. FEEDBACK: grupa siedzi w kole, w środku którego stoi puste krzesło. Prowadzący wyjaśnia, że za chwilę usiądzie tam osoba, która będzie prosiła o informację zwrotną. Po chwili na krześle siada drugi z trenerów, który zadaje osobom siedzącym w kole pytania najpierw neutralne: na przykład „Jak ci się dzisiaj dzisiaj spało?”, „Co sądzisz o jedzeniu tutaj?”; dochodząc na końcu do bardziej osobistych: „Co sądzisz o moim stylu ubierania się?”, „Co sądzisz o tym, jak prowadzę zajęcia?”; „Czy sądzisz, że moglibyśmy zostać kumplami?” i tym podobne. Po zakończeniu ćwiczenia następuje refleksja, a następnie informacja i adaptacja zgodnie z zaprezentowanym wcześniej schematem. ROLE W ZESPOLE: grupa siedzi w kole. Każdy zamyka na moment oczy i wówczas na głowę wkładana mu jest opaska z przypisaną mu rolą, którą gra w grupie. Zadaniem każdej osoby jest odgadnięcie tej roli, wyłącznie na podstawie tego, jak inne osoby z grupy zwracają się i zachowują w stosunku do niej. Interakcje odbywają się w czasie dyskusji – grupa ma sobie wyobrazić, że są firmą, która chce wypromować wycieczki na Marsa i że są teraz na spotkaniu dotyczącym strategii promocyjnej tych wycieczek. Po zakończeniu zadania i odgadnięciu swoich ról, tradycyjnie jest czas na refleksję, informację z wykorzystaniem materiału „Życie zespołu”, a następnie adaptację zdobytej wiedzy do pracy z własną grupą docelową.

Materiały wypracowane przez uczestników: Jak budować zaufanie i bezpieczeństwo? Przez: poczucie komfortu zaufanie: obdarzenie zaufaniem, stopniowe budowanie zaufania, zaufanie z obydwu stron, zaufanie jest przenoszone rolę otoczenia wypracowanie równowagi poczucie bezpieczeństwa wyczucie granic, ich akceptację bezpieczną atmosferę, „powolne” wprowadzenie jasność zasad – dobrowolność transparentność mojej postawy rolę relacji prywatnych zachowanie neutralności dotrzymanie słowa brak systemu oceniania równowagę – relacja prywatna/służbowa

ZASADY dawanie: konstruktywnie mieszanie aspektów pochwały i wskazanie sfer polepszenia wyjaśnienie zasad mówienie o czynnościach, a nie o człowieku (odosobowienie)

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

Feedback – po co nam potrzebny? sprawdzenie, czy komunikat i intencja, które wysyłamy są dobrze odbierane sprawdzenie, czy działanie jest zgodne z oczekiwaniami wprowadzenie zmian, ulepszeń złamanie barier głos uczestników jest ważny i doceniany dzielenie się wpływem pogłębianie zaufania balans „miłe” – „niemiłe”

przyjmowanie: otwartość dawanie też sobie samemu feedbacku i przygotowanie się do niego przyznawanie się do błędów nie dyskutowanie, nie wypieranie się, nie usprawiedliwianie – przyjmowanie zrozumienie panowanie nad emocjami, bez agresji

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Szkolenie Pozaformalnej Akademii Jakości Projektu „Uczestnictwo Młodzieży” odbyło się w dniach 19-25 września 2007 roku. Koordynatorki szkolenia: Dagna Gmitrowicz, Dorota Prymek Trenerzy: Dagna Gmitrowicz, Tomasz Lubotzki, Eliza Zadłużna Więcej informacji na temat szkoleń na stronie: www.mlodziez.org.pl/pajp

Notatki

UCZESTNICTWO MŁODZIEŻY

POZAFORMALNA AKADEMIA JAKOŚCI PROJEKTU

Koncepcja i redakcja tekstu: Marta Brzezińska-Hubert, Anna Olszówka Opracowanie tekstu: Trenerzy szkolenia PAJP, Marta Brzezińska-Hubert, Anna Olszówka Projekt graﬁczny: Justyna Marciniak Koordynacja: Anna Olszówka Korekta: Weronika Walasek, Karolina Rutkowska Druk: New Way Solution Bartosz Kossowski Nakład: 3 000 egzemplarzy ISBN: 978-83-60058-37-4 Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu „Młodzież w działaniu” ul. Mokotowska 43 (IV p.), 00-551 Warszawa Tel: 022 46-31-323; 022 46-31-000 Fax: 022 46-31-025; 022 46-31-026 e-mail: mlodziez@mlodziez.org.pl www.mlodziez.org.pl Niniejsza publikacja zastała sﬁnansowana ze środków Wspólnoty Europejskiej w ramach programu „Młodzież w działaniu”. Publikacja bezpłatna.

Program „Młodzież w działaniu” to program Unii Europejskiej wspierający uczestnictwo w kształceniu pozaszkolnym, czyli edukacji pozaformalnej. Umożliwia nawiązywanie kontaktów międzynarodowych i wymianę doświadczeń. Zachęca do podejmowania różnorakich działań na rzecz społeczności lokalnej, służących również indywidualnemu rozwojowi. Promuje ideę zjednoczonej Europy. Nadrzędne cele programu to: przezwyciężanie barier, uprzedzeń i stereotypów wśród młodych ludzi, wspieranie ich mobilności oraz promowanie aktywności obywatelskiej. Program promuje przedsięwzięcia, które mają pomóc w rozwoju osobowości młodych ludzi.

Pozaformalna Akademia Jakości Projektu to autorski projekt szkoleniowy Narodowej Agencji Programu „Młodzież w działaniu”. POZAFORMALNA, ponieważ prowadzona jest z użyciem metod uczenia się pozaformalnego oraz przyczynia się do większej rozpoznawalności kompetencji zdobywanych w procesie edukacji pozaformalnej. AKADEMIA, ponieważ składa się z wysokiej jakości szkoleń modułowych, każdorazowo zakończonych certyﬁkatem PAJP, realizacją miniprojektu i spotkaniem ewaluacyjnym. JAKOŚCI, ponieważ ma wpływać na podnoszenie jakości realizowanych działań, w tym projektów doﬁnansowanych w ramach programu „Młodzież w działaniu”. PROJEKTU, ponieważ jedną z podstawowych form pracy organizacji pozarządowych, klubów i innych instytucji realizujących różne działania jest projekt. Jest to także podstawowa jednostka w programie „Młodzież w działaniu”. Kolejne moduły szkoleniowe PAJP poruszają za każdym razem inny temat. Pozaformalna Akademia Jakości Projektu działa od 2007 roku. Do tej pory zrealizowano szkolenia poświęcone: uczestnictwu młodzieży, edukacji międzykulturowej, współpracy z mediami oraz ewaluacji w projekcie.