Edukacja ekologiczna w praktyce szkolnej

Nowy Erasmus+ jest bardziej zielony, zachęca do rozwijania świadomości ekologicznej, promowania zasad zrównoważonego rozwoju i stosowania ekologicznych praktyk na co dzień

„Środowisko i walka ze zmianą klimatu” to jeden z czterech priorytetów horyzontalnych określonych przez Komisję Europejską w programie Erasmus+ na lata 2021–2027. Podkreślenie wagi tej tematyki ma zainspirować zarówno do tworzenia i uwzględniania zielonych zasad w pracy szkół i innych organizacji, jak i do przygotowywania projektów, których głównym tematem będą ochrona środowiska i walka ze zmianą klimatu. Zwłaszcza szkoły i inne instytucje edukacyjne mogą przyczynić się do podnoszenia jakości edukacji ekologicznej, tworzenia nowych wzorców zachowań i kształtowania postaw niezbędnych do wprowadzenia zmian sprzyjających osiągnięciu neutralności klimatycznej do 2050 r.

Zmiany klimatyczne – palący problem

Opublikowane w lipcu 2021 r. badania Eurobarometru (Specjalny Eurobarometr… 2021) wskazują, że ponad dziewięć na dziesięć zapytanych osób w Polsce i w Unii Europejskiej uważa zmiany klimatyczne za poważny problem, a prawie siedem na dziesięć osób w Polsce (69% w porównaniu ze średnią dla Unii Europejskiej wynoszącą 78%) twierdzi, że zmiany klimatu to problem bardzo poważny. Program Erasmus+ odnosi się bezpośrednio do tej tematyki i podkreśla znaczenie „walki ze zmianą klimatu”. Nie skupia się przy tym jedynie na adaptacji do zachodzących zmian klimatycznych czy na analizie istniejących zagrożeń, ale przede wszystkim zachęca do podjęcia konkretnych działań w tym zakresie. Uczniowie i uczennice w przyszłości będą musieli zmierzyć się z wyzwaniami, które pojawią się w konsekwencji aktualnego kryzysu klimatycznego. Edukacja szkolna powinna wspierać ich aktywność, kreatywność, krytyczne myślenie, tak aby potrafili reagować na zmieniające się warunki społeczne i środowiskowe. Projekty Erasmus+ są dobrą okazją do uczenia się, inspirowania i poszukiwania rozwiązań tych problemów w gronie międzynarodowym. Umożliwiają one nie tylko wspieranie aktywności uczniów i uczennic, ale przede wszystkim zwiększanie skali działań z lokalnej, oddolnej, na poziomie szkoły czy społeczności lokalnej na ponadlokalną, a zwłaszcza międzynarodową. Zgodnie z Europejskimi Celami Młodzieżowymi (Strategia Unii Europejskiej na rzecz młodzieży… 2018) bardzo istotne jest zwiększenie świadomości młodzieży w zakresie wpływu jej działań na środowisko, a także wzmacnianie pozycji młodzieży i jej inicjatyw na rzecz środowiska i zrównoważonego rozwoju.

Przygotowując własny projekt, warto wybrać tematykę wspólnie z uczniami i uczennicami w odpowiedzi na ich zainteresowania. Badanie przeprowadzone przez WWF Polska w 2020 r. (Noszczyk 2020) wskazuje, że młodzież szkolna w wieku 13–15 lat za najciekawsze zagadnienia uznała „wytrzymałość planety i największe wyzwania dla środowiska” oraz „zwierzęta, ginące gatunki i ich przystosowanie do zmieniającego się świata”. W każdej szkole potrzeby kadry, rodziców, uczniów i uczennic mogą się znacząco różnić, dlatego warto je poznać i przeanalizować w konkretnej grupie, z którą będziemy pracować. Na poziomie międzynarodowym istotne jest sprawdzenie, jakie działania w obszarze edukacji ekologicznej prowadzą organizacje partnerskie i w jaki sposób mogą je rozwinąć dzięki udziałowi w projekcie. Przygotowując projekt i uzasadniając potrzebę jego realizacji, nie wystarczy zatem odwołać się do dokumentów i celów strategicznych, tj. Celów Zrównoważonego Rozwoju (Przekształcamy nasz świat... 2019), Europejskich Celów Młodzieżowych (Strategia Unii Europejskiej na rzecz młodzieży... 2018) czy Europejskiego Zielonego Ładu (2021), kluczowe są konkretne potrzeby zaangażowanych podmiotów i uczestników.

Zielone praktyki w projekcie Erasmus+

W ramach oceny merytorycznej wniosku o dofinansowanie w programie Erasmus+ analizuje się to, w jakim stopniu sposób opracowania projektu jest przyjazny dla środowiska i uwzględnia praktyki ekologiczne na różnych etapach jego realizacji. Dobry projekt powinien odnosić się do tej tematyki, niezależnie od tego, czy dotyczy edukacji teatralnej, podnoszenia jakości wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w pracy szkoły czy edukacji międzykulturowej. Zgodnie z Przewodnikiem po programie Erasmus+ (2021) planowane działania powinny przyczyniać się do zmiany zachowań, preferencji indywidualnych, nawyków konsumpcyjnych i stylu życia dzięki stosowaniu praktyk ekologicznych (np. oszczędzanie zasobów, zmniejszenie zużycia energii, kompensowanie emisji dwutlenku węgla, wybór ekologicznych produktów spożywczych i środków transportu itp.). Organizatorzy i uczestnicy powinni poszukiwać alternatywnych, bardziej ekologicznych sposobów realizowania działań w ramach projektu.

Autorzy wniosków o dofinansowanie często jedynie wymieniają zielone praktyki, cytując wyżej wspomniane zapisy z Przewodnika. Warto w dokumentacji aplikacyjnej bardziej szczegółowo opisać, jakie doświadczenia mają instytucje partnerskie w zakresie ekologii i co może być przedmiotem wymiany doświadczeń (np. jedna instytucja może

kompostować odpady, inna zwracać uwagę na oszczędzanie i ponowne wykorzystanie papieru, jeszcze inna stworzyć ogród deszczowy). Dobrą praktyką na etapie przygotowywania projektu jest zapytanie nauczycieli, uczniów i rodziców, jakie zielone praktyki znają i chcą wykorzystać w pracy szkoły, oraz przeanalizować zaproponowane rozwiązania.

Dla realizacji założeń Zielonego Erasmusa szczególnie istotne jest rozwijanie kompetencji nauczycieli i edukatorów w zakresie zrównoważonego rozwoju. W projektach można zaplanować doskonalenie zawodowe kadry, np. w formie międzynarodowego szkolenia, jeśli wynika ono z potrzeb organizacji partnerskich. Należy także zwrócić uwagę na spójność tematyki projektu i metod pracy, np. w projekcie dotyczącym promowania zrównoważonego transportu uczestnicy powinni zwłaszcza uwzględnić zielone podróże.

Planując działania projektowe, warto także pamiętać, aby decyzje dotyczące stosowania zielonych zasad podczas realizacji projektu były podejmowane wspólnie przez organizacje partnerskie, a na poziomie lokalnym – wspólnie przez nauczycieli, rodziców i uczniów. Uwzględnienie w grupie partnerskiej szkół, które mają znaczące doświadczenie w edukacji ekologicznej, np. „eko-szkół” czy „szkół z klimatem”, powinno wpłynąć pozytywnie na jakość prowadzonych działań w tym obszarze.

Edukacja ekologiczna w działaniu

Przykładowe działania proekologiczne w szkołach w projektach międzynarodowych mogą obejmować różnorodne akcje, np. zrealizowanie konkursu

ekologicznego i porównanie wyników uzyskanych przez poszczególne grupy lub organizację dni ekologicznych, tj. Światowy Dzień Oceanów, Dzień Parków Narodowych czy nawet Światowy Dzień Komara. W projektach artystycznych kwestie środowiskowe mogą być tematem wystawy, a analiza tekstów z różnych źródeł dotyczących kryzysu klimatycznego może być elementem edukacji medialnej. Istotne jest również stworzenie uczniom i uczennicom okazji do osobistego zaangażowania w działania proekologiczne, np. poprzez założenie przy szkole łąki kwietnej, udział w kampanii dotyczącej ochrony klimatu czy wolontariat na rzecz ochrony środowiska w lokalnej lub międzynarodowej organizacji pozarządowej.

W mobilnościach rekomenduje się korzystanie z zielonego transportu (autobus, pociąg), zwłaszcza w sytuacji, kiedy uczestnicy będą podróżowali między sąsiadującymi krajami. Przy tej okazji można policzyć, jak zmieni się ślad węglowy danej grupy, jeśli wybierze transport pociągiem zamiast samolotowego. Do programu mobilności można włączyć zajęcia terenowe, w trakcie których uczniowie i uczennice poznają lokalne wyzwania związane z ochroną przyrody. Warto również zwrócić uwagę na odpowiedni wybór narzędzi promocji projektu – np. publikacje elektroniczne udostępniane za pośrednictwem strony internetowej organizacji lub media społecznościowe mogą z powodzeniem zastąpić papierowe ulotki, broszury bądź kosztowne platformy internetowe służące jedynie publikacji wyników.

Przykładów działań proekologicznych jest znacznie więcej. Treści edukacji ekologicznej mogą być realizowane we współpracy międzynarodowej szkół na różne sposoby i na różnych poziomach edukacyjnych, do czego program Erasmus+ w nowej odsłonie szczególnie zachęca.

Beata Szcześniak-Piwowarska – ekspertka zewnętrzna FRSE, Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych