HAINAUT TOERISME DE OORLOG VAN 1914-1918 IN DE PROVINCIE HENEGOUWEN
GIDS VOOR DE BEZIENSWAARDIGHEDEN EN HET ERFGOED IN VERBAND MET DE GROOTE OORLOG
FR / NL / EN
3
EDITO HERDENKINGSTOERISME IN DE PROVINCIE HENEGOUWEN Als we het hebben over het Europese kader van de Groote oorlog, zijn doorgaans de regio's van de Marne en de Somme, Verdun of het IJzerfront de meest voor de hand liggende plaatsen met betrekking tot de gevechten van '14-'18 en de herdenking ervan. Deze grote offensieven zijn inderdaad de meest markante, want de soldaten zijn er met duizenden tegelijk gesneuveld in de loopgraven. Er bleven alleen ruĂŻnes, aarde en menselijke resten achter. Er zijn echter ook andere regio's, zoals Henegouwen, waarvoor het de moeite loont om zich te verdiepen in de geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog en de sporen die vandaag nog getuigen van zowel vroegere gebeurtenissen als de menselijke wil om een onuitwisbare herinnering na te laten. De slagen bij de Sambervallei, Mons en het front van Komen-Waasten hebben Henegouwen een plaats gegeven in de geschiedenis en de herdenking van de Groote Oorlog. Met deze publicatie beogen we niet om de geschiedenis van de oorlog in Henegouwen weer te geven, maar om de bezoeker te begeleiden bij de belangrijkste bezienswaardigheden en het erfgoed van '14-'18. We hebben gekozen voor een chronologische voorstelling (van augustus tot oktober 1914 met enkele verwijzingen naar 1918) op een geografische as van Oost naar West. Volg de gids tijdens uw bezoek aan de honderdjarige militaire graven en de onlangs geopende interpretatiecentra in de provincie Henegouwen ...
Nathalie Brassart Provinciaal gedeputeerde Bevoegd voor cultuur en toerisme
Comines-Warneton / MĂŠmorial Missing & Hyde Park Corner
Fabienne Capot Provinciaal gedeputeerde Bevoegd voor cultuur en toerisme
4
5
VOORAFGAANDE VRAGEN WAAROM WERDEN BUITENLANDSE SOLDATEN HIER IN BELGIË BEGRAVEN?
ZIJN HERDENKING EN TOERISME VERENIGBAAR?
Reeds vanaf de eerste weken van de Eerste Wereldoorlog was het materiële en symbolische beheer van overledenen één van de belangrijkste zorgen van de oorlogvoerende staten. Vanaf 1918 weigerden de Britten en de Duitsers om gevallen soldaten te repatriëren en opteerden ze voor de oprichting van militaire begraafplaatsen. Frankrijk en de Verenigde Staten kozen er eerst voor om de overledenen terug te brengen naar hun families, maar moesten dit al snel opgeven door de omvang van het gebeuren. De doden werden namelijk met duizenden samen begraven in tijdelijke begraafplaatsen en waren vaak niet identificeerbaar en dus ‘onbekend’.
De pelgrimstochten naar de slagvelden zijn nog vóór het einde van de oorlog begonnen naarmate de frontlijn teruggedrongen werd naar het noorden. Pelgrims en toeristen staan echter al snel lijnrecht tegenover elkaar. In 1917 verschijnt de eerste Michelingids die het slagveld van de Marne vermeldt. Op 4 september 1920 beschrijft de Journal des mutilés het volgende: "Een zowel pijnlijk als walgelijk spektakel van vrolijke toeristen die in luidruchtige groepen uit autocars stromen". Vandaag zorgt het herdenkingstoerisme voor de herbestemming van de gebieden die gemarkeerd werden door dramatische gebeurtenissen en kunnen bezette gebieden zoals Henegouwen nu bezoekers verwelkomen.
De begraafplaatsen die in deze gids vermeld staan, tellen minstens 50 graven van de Eerste Wereldoorlog. De naties hebben beslist om het uiterlijk van de militaire begraafplaatsen en de graven eenvormig te maken: een kort, vierkant kruis voor de Duitsers, een kruis of een witte gedenksteen voor de Fransen en witte gedenkstenen voor onderdanen van het Britse Rijk van 1914 (die nu verzameld zijn in de Commonwealth of het Gemenebest) en de Canadese, Zuid-Afrikaanse, Indische, Australische en Nieuw-Zeelandse gebieden.
Het toeristische aanbod ondergaat een belangrijke verandering in het kader van de 100-jarige herdenking van '14-'18. De herdenkingslocaties worden gerenoveerd en opgewaardeerd door culturele en toeristische partijen. Het aanbod wordt aangepast aan de nieuwe generaties: twee belangrijke musea/interpretatiecentra (Mons Memorial Museum en Plugstreet 1418 Experience) zien het daglicht en brengen een innoverende scenografie van de militaire geschiedenis met vooral de menselijke verhalen die ermee verbonden zijn.
Alle Franse militaire graven in België ('14-'18 + '40-'45) werden opgenomen in het volgende document: http://www.consulfrance-bruxelles.org/IMG/ pdf/Liste_Cimetieres_militaires_francais-2.pdf Alle graven en militaire begraafplaatsen van het voormalige Britse Rijk (Commonwealth War Graves Commission) zijn geïnventariseerd op www. cwgc.org
IN WELKE MATE IS HENEGOUWEN BETROKKEN BIJ DE GEBEURTENISSEN VAN '14-'18? Wanneer Duitsland op 4 augustus 1914 België binnendringt, is dit in de eerste plaats met de bedoeling om zo snel mogelijk Parijs te bereiken. Voor de Duitse strategen is het doorkruisen van België slechts een formaliteit. Op 4 augustus 1914 dringen er dus drie Duitse legers binnen in België: Het Ie Duitse leger (onder von Kluck) gaat
door Vlaanderen tot aan Antwerpen en trekt vervolgens zuidwaarts. Het IIe Duitse leger (onder von Bülow) neemt Luik in en rukt op naar Namen, Charleroi en Mons. Het IIIe Duitse leger (onder von Hausen) stoot door naar de Marnevallei doorheen La Famenne en de Condroz. België beschikt op dat moment niet over de nodige troepen om deze drie legereenheden tegen te houden. Groot-Brittannië en Frankrijk nemen het op tegen de Duitsers op Belgisch grondgebied om de Belgische neutraliteit te verdedigen.
INDEX HOOFDSTUK 1: DE SAMBER KLEURT ROOD In Henegouwen vinden er langs de Samber tussen 21 en 24 augustus 1914 hevige gevechten plaats tussen de Fransen en de Duitsers. Dit is een hoofdstuk van de geschiedenis dat vaak over het hoofd gezien wordt, omdat de Fransen er een bijzonder harde nederlaag leden.
P.6 HOOFDSTUK 2: MONS '14-'18 De tweede episode van de Groote Oorlog in Henegouwen speelt zich af op het slagveld van Mons op 23 augustus 1914. In Mons zijn de eerste en laatste Britse soldaten ("The First & The Last") gevallen door Duitse kogels.
P.16 Alle herdenkingen die in België en de Franse Gemeenschap georganiseerd worden, staan vermeld op : www.be14-18.be et www.commemorer14-18.be
HOOFDSTUK 3: HET FRONT VAN KOMEN-WAASTEN EN DE HERDENKINGSPLAATSEN IN PICARDISCH WALLONIË Eind oktober 1914 opent zich het derde luik wanneer de strijdende machten een frontlijn vormen van ongeveer 750 km, van de Noordzee tot aan de Switzerse grens. Midden in deze frontlijn zal Komen-Waasten 4 jaar lang de verwoesting als gevolg van de loopgravenoorlog ondergaan.
P.24
6
7
01/SAMBRE ROUGE COMINES WARNETON
(DE SAMBER KLEURT ROOD)
MONT-DEL'ENCLUS
MOUSCRON
FLOBECQ ELLEZELLES LESSINES
CELLES CELLES CELLES
ESTAIMPUIS PECQ
ENGHIEN ENGHIEN FRASNES-LEZ-ANVAING
SILLY SILLY ATH TOURNAI
BRAINEBRAINELE-COMTE LE-COMTE
BRUGELETTE
LEUZE-EN-HAINAUT
CHIÈVRES SOIGNIES SOIGNIES
RUMES
01
02
03
04
05
06
07
08
FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS BELLE-MOTTE À AISEAU-PRESLES Rue Belle Motte, 6250 Aiseau-Presles FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS COLLARMONT TE CARNIÈRES Chemin de Warimez, 6150 Anderlues FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS HEULEU TE LOBBES Rue du Champs de Bataille, 6540 Lobbes STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN CHARLEROI-NOORD Rue du Presbytère 52, 6000 Charleroi GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN MARCINELLE Rue des Sarts, 6001 Marcinelle STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LA LOUVIÈRE Rue de la Flache, 7100 La Louvière CIMETIÈRE COMMUNAL D’ERQUELINNES Rue Madame, 6560 Erquelinnes GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN ERQUELINNES Avenue Général Michel 1b, 6000 Charleroi
BELOEIL
9
10
Herdenkingsparcours : SLAG VAN COLLARMONT Vertrek : rue des Combattants, 6150 Anderlues Herdenkingsparcours : PARCOURS VAN CARNIÈRES Vertrek : 71 rue d’Anderlues, 7141 Carnières
BRUNEHAUT
12
13
14
15
16
Herdenkingsparcours : HELDENWANDELING Vertrek : Place communale, 6540 Lobbes Herdenkingsparcours : SLAG VAN GOZÉE Vertrek : Place Communale, 6534 Gozée Herdenkingsparcours : DE COULISSEN VAN DE GROOTE OORLOG Vertrek : Place Communale, 6120 Marbaix-la-Tour
SENEFFE SENEFFE
JURBISE
PÉRUWELZ
PONT-À-CELLES PONT-À-CELLES
06
LE ROEULX LE ROEULX
MANAGE MANAGE
BERNISSART
QUAREGNON
BOUSSU
MONS MONS
CHAPELLE-LEZCHAPELLE-LEZHERLAIMONT HERLAIMONT TRAZEGNIES TRAZEGNIES
MORLANWELZ MORLANWELZ
10
COLFONTAINE
DOUR
ESTINNES ESTINNES
BINCHE BINCHE
ANDERLUES ANDERLUES
03 11 MERBESLE-CHÂTEAU
MONTIGNYMONTIGNYLE-TILLEUL LE-TILLEUL GERPINNES GERPINNES
LOBBES LOBBES
07
THUIN THUIN
HAM-SUR-HEURE-NALINNE HAM-SUR-HEURE-NALINNES
ERQUELINNES ERQUELINNES
15 BEAUMONT BEAUMONT
SIVRY-RANCE SIVRY-RANCE
FROIDCHAPELLE FROIDCHAPELLE
Herdenkingsparcours : OP HET SLAGVELD Vertrek : Place Degauque, 6142 Leernes Herdenkingsparcours : IN DE SPOREN VAN DE PRIESTER-SOLDAAT Vertrek : Grand-Place 10, 6500 Beaumont Herdenkingsparcours : IN DE SPOREN VAN DE SLAG Vertrek : rue Belle Motte, 5070 Fosses-la-Ville
CHIMAY CHIMAY
MOMIGNIES MOMIGNIES
AISEAUAISEAUPRESLES PRESLES
CHÂTELET CHÂTELET MARCINELLE MARCINELLE
12 13
QUÉVY QUÉVY
01 FARCIENNES FARCIENNES
05
L'ÉVÊQUE L'ÉVÊQUE
FRAMERIES QUIÉVRAIN
FLEURUS FLEURUS
08 04 CHARLEROI CHARLEROI
02 09 14FONTAINEFONTAINE-
HENSIES
LES BONS LES BONS VILLERS VILLERS
CourcelleS
LA LOUVIÈRE LA LOUVIÈRE
SAINT-GHISLAIN
HONNELLES
11
ÉCAUSSINNES ÉCAUSSINNES
LENS LENS
ANTOING
16
01/
8
SAMBRE ROUGE
Nadat Namen gevallen is, steekt het IIe Duitse leger op 21 augustus 1914 de Samber over om het op te nemen tegen de Franse troepen in de streek, door te stoten tot aan de grens om vervolgens zo snel mogelijk Parijs in te nemen. Op 21 en 22 augustus wordt er gevochten te Tamines, Arsimont, Auvelais en Le Roux in de provincie Namen. Op 22 augustus beginnen de eerste gevechten in Henegouwen in de dorpen Roselies, Aiseau, Carnières, Anderlues en Leernes. Op 23 augustus gaat de strijd voort in Lobbes, Gozée en Marbaix-la-Tour, om op 24 augustus te eindigen in Fontaine Valmont en Montignies-Saint-Christophe. Het Franse Maubeuge valt op 7 september.
Alle steden en gemeenten die betrokken waren bij de gevechten aan de Samber hebben hun projecten verenigd onder de noemer 14-18 Sambre Rouge om zo de vaak onbekende episoden van het begin van de oorlog bekend te maken.
Op 22 augustus 1914 wordt de infanterie van het regiment van generaal Sordet gepositioneerd te Anderlues, op een heuvelrug die de scheiding vormt tussen de vallei van de Haie en die van de Haine. De infanterie moest de onstuitbaar oprukkende Duitsers vertragen zodat de cavalerie zich kon terugtrekken naar de Franse grens. De 248 Franse soldaten die tijdens deze slag gesneuveld zijn, kregen hier een laatste rustplaats.
U vindt alle herdenkingssites, evenementen en parcours op www.sambrerouge14-18.be Contacten : Maison du Tourisme Val de Sambre et Thudinie - 0032(0)71.59.69.19 - Place Albert 1er 2, 6530 Thuin - info@mtvaldesambre.org
BEGRAAFPLAATSEN 01
FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS BELLEMOTTE À AISEAU-PRESLES
Dit is één van de belangrijkste Franse militaire begraafplaatsen op Belgisch grondgebied. Niet zozeer door de oppervlakte maar door het aantal Franse soldaten (Europees Frankrijk en NoordAfrikaanse kolonies) die er rusten: 4.057 soldaten, voornamelijk Normandiërs en Bretoenen van Rennes, Vitré, Saint-Brieuc en Dinan. Het stoffelijke overschot van het merendeel van deze soldaten (2.875) is verzameld in twee massagraven. Deze begraafplaats bevindt zich op de administratieve grens van Henegouwen en de provincie Namen, waar ook twee Franse begraafplaatsen zijn: in Auvelais (345 soldaten) en Tarcienne (4.962 soldaten). Rue Belle Motte, 6250 Aiseau-Presles
FRANSE NATIONALE BE02 GRAAFPLAATS COLLARMONT TE CARNIÈRES
12.000 Franse en Duitse soldaten hebben het leven gelaten in de landstreek TussenSamber-en-Maas.
50°24'12.57"N, 4°36'12.58"E
Vrije toegang
Chemin de Warimez, 6150 Anderlues
03
50°25’28.49"N, 4°15'32.79"E
Vrije toegang
FRANSE NATIONALE BEGRAAFPLAATS HEULEU TE LOBBES
Op 23 augustus 1914 worden Franse infanterieregimenten en eskadrons van de cavalerie bestookt door Duitse kanonnen. De vuurkracht van de Duitsers heeft de bovenhand en de Fransen zijn verplicht om zich terug te trekken naar het zuiden. Hier rust het stoffelijk overschot van 226 soldaten die voornamelijk afkomstig waren van Bordeaux of de Vendée.
Rue du Champs de Bataille, 6540 Lobbes
50°20'20.03"N, 4°15'13.93"E
Vrije toegang
9
01/
10
SAMBRE ROUGE
04
STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN CHARLEROI-NOORD
06
In deze stedelijke begraafplaats liggen er 93 Franse soldaten en 270 staatsburgers van het Britse Rijk begraven (waaronder 79 Australiërs). De meeste van deze soldaten zijn gestorven als krijgsgevangenen tussen 1914 en 1918. Enkele zijn zelfs aan de gevolgen van de verwondingen die ze opliepen tijdens de herovering overleden na de wapenstilstand in 1919. Naast deze militaire graven bevat de begraafplaats ook enkele opmerkelijke burgerlijke grafmonumenten die getuigen van de architecturale trends sinds het midden van de 19e eeuw. Rue du Presbytère 52, 6000 Charleroi
50°22'42.95"N, 4°26'38.41"E
05
Vrije toegang 8h-16h
De 55 Britten die in de gemeentelijke begraafplaats rusten, zijn allen overleden na de wapenstilstand, tussen december 1918 en april 1919, aan de gevolgen van gevechten tijden de herovering van Belgisch grondgebied. Hier liggen ook 9 onbekende Russen begraven, die misschien deel uitmaakten van de krijgsgevangenen van het Champagne-front waar er in 1916 40.000 Russische soldaten gestationeerd waren vóór ze verspreid raakten na de revolutie van 1917.
Rue de la Flache, 7100 La Louvière
GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN MARCINELLE
50°22'42.95"N, 4°26'38.41"E
Vrije toegang 8h-18h (01/03-30/09) 9-17h (01/10-29/02)
50°28'54.88"N, 4°12'11.84"E
07
Hier ligt het stoffelijk overschot begraven van 27 Fransen, 49 staatsburgers van het Britse Rijk en 286 Duitsers die gesneuveld zijn in 1914 tijdens het Duitse offensief (het merendeel van de Fransen) en daarna in 1918 tijdens de herovering (het merendeel van de Britten en Duitsers). Elk jaar nemen de ambassadeurs van deze drie naties deel aan de ceremonie van 15 oktober. De begraafplaats heeft ook imposante Belgische graven van na de Tweede Wereldoorlog en een groot deel van de lichamen van de 262 mijnwerkers die het leven lieten bij de ramp van Bois du Cazier op 8 augustus 1956. De vroegere kolenwinning ligt vlak naast de begraafplaats. Rue des Sarts, 6001 Marcinelle
STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LA LOUVIÈRE
Vrije toegang 8h-18h (01/0330/09) 9-17h (01/10-29/02)
GEMEENTELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN ERQUELINNES
De begraafplaats beschikt over een eregazon voor militaire en burgerlijke slachtoffers van '14-'18. Er zijn ook graven van 66 soldaten van het Britse Rijk die sneuvelden in oktober en november 1918. 3 Fransen en 11 niet-geïdentificeerde Duitsers ("Ein deutscher soldat") werden hier eveneens begraven.
Rue Madame, 6560 Erquelinnes
50°18'44.69"N, 4°7'55.43"E
Vrije toegang 8h-17h
11
01/
12
SAMBRE ROUGE
SITES EN MUSEA 08
JAGERSMUSEUM TE CHARLEROI
Het museum is ondergebracht in het portaal van de kazerne Caporal Léon Trésignies (een held van de Groote Oorlog) van Charleroi en biedt een overzicht van de regionale geschiedenis aan de hand van twaalf jagersregimenten van 1830 tot heden. De grote zaal is volledig toegewijd aan de twee wereldoorlogen en de bevrijding van 1944. De verschillende perioden worden geïllustreerd met authentieke voorwerpen, uniformen, documenten, schilderijen, lithografieën, materiaal en wapens.
Avenue Général Michel 1b, 6000 Charleroi
50°24'40.15"N, 4°27'2.76"E
ROUTES HERDENKINGSPARCOURS De site www.sambrerouge14-18.be stelt een twaalftal parcours voor om de geschiedenis en de sporen van de slagen aan de Samber te ontdekken. U kunt ook de mobiele app van de routes downloaden, met foto's, documenten of video- en geluidsfragmenten in verband met de thema's van de route.
09
SLAG VAN COLLARMONT
10
PARCOURS VAN CARNIÈRES
11
HELDENWANDELING
12
SLAG VAN GOZÉE
Gewoon tarief : 2€
13 14h-17h (lu. et je.), 10h-13h (sam.)
0032(0)71.30.07.48
www.chasseurs-a-pied-belges.be
14
15
Een wandelroute van 4,6 km vanaf de begraafplaats van Anderlues. Rue des Combattants, 6150 Anderlues Een wandelroute van 6,5 km vanaf de oriëntatietafel van Carnières. 71 rue d'Anderlues, 7141 Carnières, net over het tuincentrum Wandelroute van 4,6 km vanaf het dodenmonument van Lobbes. Place communale, 6540 Lobbes Wandelroute van 4 km (10,2 km in combinatie met Marbaix-la-Tour) vanaf het dodenmonument van Gozée. Place Communale, 6534 Gozée
DE COULISSEN VAN DE GROOTE OORLOG Wandelroute van 6,2 km (10,2 km in combinatie met Gozée) vanaf de kerk van Marbaix-la-Tour. Place Communale, 6120 Marbaix-la-Tour
OP HET SLAGVELD
Wandelroute van 4,4 km vanaf het Maison de la Laïcité van Leernes (Place Degauque, 6142 Leernes).
IN DE SPOREN VAN DE PRIESTER -SOLDAAT
Wandelroute van 7 km vanaf het toerismebureau van Beaumont. Grand-Place 10, 6500 Beaumont au départ de l’Office du Tourisme de Beaumont Grand-Place 10, 6500 Beaumont
16
IN DE SPOREN VAN DE SLAG
Autoroute van 18,4 km over de vlakte van la BelleMotte, vanaf de Franse begraafplaats. Rue Belle Motte 5070 Fosses-la-Ville
13
14
15
BELANGRIJKE EVENEMENTEN 22 AOÛT 2014
Tussen-Samber-en-Maas
22 > 24 AOÛT 2014 Roselies
22 AOÛT > 16 SEPTEMBRE 2014 Solre-sur-Sambre
23 AOÛT 2014
Anderlues-Carnières Merbes-le-Château Fontaine-l’Evêque
23 > 24 AOÛT 2014 Ham-sur-Heure
23 > 24 AOÛT 2014 Lobbes
23 > 24 AOÛT 2014 Gozée
HERDENKING
Officiële herdenkingen van de slagen aan de Samber http://www.sambrerouge14-18.be/agenda/inauguration-officielles-commmorations/
RECONSTRUCTIE
Bivakken en de slagen van Roselies en Arsimont
www.sambrerouge14-18.be/agenda/reconstitution-des-bivouacs-et-des-batailles-de-roselies-et-darsimont/
24 AOÛT 2014 Gozée
23 AOÛT > 15 DÉCEMBRE 2014
Couillet (Wetenschappelijk cultuurcentrum van de ULB)
MULTIMEDIAVOORSTELLING
Grote 3D-voorstelling (door Dreamwall)
http://www.sambrerouge14-18.be/agenda/spectacle-3d-gozee/
TENTOONSTELLING
Soudain le chaos. Les Archives de Charleroi racontent août 14 (overzicht van de gebeurtenissen rondom het verdrag van Couillet)
www.sambrerouge14-18.be/agenda/exposition-soudain-le-chaos-lesarchives-de-charleroi-racontent-aout-14/
TENTOONSTELLING
Le grenier aux images (fototentoonstelling)
www.sambrerouge14-18.be/agenda/exposition-photos-erquelinnes/
31 AOÛT 2014
Beaumont (park van Paridaens)
EVENEMENT
Soldatenmaaltijd en orkest met liedjes van '14-'18 www.sambrerouge14-18.be/agenda/repas-du-poilu/
BEZOEK MET GIDS
Wandelingen met een gids in de sporen van de slag
www.sambrerouge14-18.be/agenda/promenades-contees-marchesaux-flambeaux/
04 OCTOBRE > 13 DÉCEMBRE 2014 Charleroi (Musée des Beaux-Arts)
TENTOONSTELLING
Putain de Guerre (verzamelde werken rondom het thema "oorlog")
www.sambrerouge14-18.be/agenda/exposition-putain-de-guerre/
RECONSTRUCTIE
Bivakken, figuranten en animatie
www.sambrerouge14-18.be/agenda/bivouac-militaire-14-18/
THEATERANIMATIE IN EEN TRAM Het leven tijdens de bezetting
www.sambrerouge14-18.be/agenda/animations-theatrales-dans-lesvoitures-de-tram/
TENTOONSTELLING
La vie sous les avis (retrospectief aan de hand van persoonlijke en officiële documenten)
www.sambrerouge14-18.be/agenda/exposition-la-vie-sous-les-avis/
12 NOVEMBRE > 10 DÉCEMBRE 2014 La Louvière (toerismebureau)
TENTOONSTELLING
Août 1914, les moissons sont tachées de sang (over het dagelijkse leven tijdens de bezetting)
www.sambrerouge14-18.be/agenda/exposition-aout-1914-les-moissons-sont-tachees-de-sang/
16
17
02/ MONS 14-18
COMINES WARNETON
MONT-DEL'ENCLUS
MOUSCRON
FLOBECQ ELLEZELLES LESSINES
CELLES CELLES CELLES
ESTAIMPUIS PECQ
ENGHIEN ENGHIEN FRASNES-LEZ-ANVAING
SILLY SILLY
01
BRITSE EN DUITSE BEGRAAFPLAATS VAN SAINT-SYMPHORIEN Rue Nestor Dehon, 7030 Mons
ATH TOURNAI
BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS VAN HAUTRAGE Grand’Route de Mons, 7334 Hautrage (Saint-Ghislain)
CHIÈVRES SOIGNIES SOIGNIES
RUMES
02
BRAINEBRAINELE-COMTE LE-COMTE
BRUGELETTE
LEUZE-EN-HAINAUT
BELOEIL BRUNEHAUT
SENEFFE SENEFFE
JURBISE
PÉRUWELZ
PONT-À-CELLES PONT-À-CELLES
02
LE ROEULX LE ROEULX
STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN MONS Chemin de la Procession, 7000 Mons MONS MEMORIAL MUSEUM Boulevard Dolez, 7000 Mons
QUAREGNON
BOUSSU
MONS MONS
MORLANWELZ MORLANWELZ CHARLEROI CHARLEROI
COLFONTAINE
DOUR
AISEAUAISEAUPRESLES PRESLES
ESTINNES ESTINNES
BINCHE BINCHE
ANDERLUES ANDERLUES
CHÂTELET CHÂTELET MARCINELLE MARCINELLE MONTIGNYMONTIGNYLE-TILLEUL LE-TILLEUL
QUÉVY QUÉVY MERBESLE-CHÂTEAU
GERPINNES GERPINNES
LOBBES LOBBES THUIN THUIN
HAM-SUR-HEURE-NALINNE HAM-SUR-HEURE-NALINNES
ERQUELINNES ERQUELINNES
05
FARCIENNES FARCIENNES
FONTAINEFONTAINEL'ÉVÊQUE L'ÉVÊQUE
FRAMERIES QUIÉVRAIN
FLEURUS FLEURUS
CHAPELLE-LEZCHAPELLE-LEZHERLAIMONT HERLAIMONT TRAZEGNIES TRAZEGNIES
LA LOUVIÈRE LA LOUVIÈRE
01
LES BONS LES BONS VILLERS VILLERS
CourcelleS
HENSIES
HONNELLES
04
MANAGE MANAGE
03 04 05
BERNISSART SAINT-GHISLAIN
03
ÉCAUSSINNES ÉCAUSSINNES
LENS LENS
ANTOING
Herdenkingsparcours : GIDS VOOR HET SLAGVELD VAN MONS Vertrek: Grand’Place, 7000 Mons
BEAUMONT BEAUMONT
SIVRY-RANCE SIVRY-RANCE
FROIDCHAPELLE FROIDCHAPELLE
CHIMAY CHIMAY
MOMIGNIES MOMIGNIES
02/
18
MONS 14-18
De stad Mons is ook vandaag nog heel prominent aanwezig in de Britse collectieve verbeelding. In de eerste plaats dankzij de legende van de engelen die bijgedragen heeft aan de bekendheid; in de avond van 23 augustus zouden gewapende engelen de voortgang van de Duitsers vertraagd hebben zodat de Britten zich konden terugtrekken. De slagen van Mons worden ook nog steeds "the First and the Last" genoemd. Het was namelijk in Mons dat het Britse leger in 1914 oog in oog kwam te staan met de eerste Duitse troepen en hun eerste verlies leden (John Parr). In 1918 bevrijdden de Canadese regimenten op 11 november (wapenstilstand) de stad Mons en sneuvelde George Lawrence Price als laatste soldaat van het Britse Rijk tijdens gevechten.
De meeste soldaten die hier begraven werden, zijn gesneuveld in 1914 tijdens gevechten in de regio. Na de wapenstilstand werden er 24 nieuwe Britse en 85 Duitse graven naar deze begraafplaats overgebracht. Er rusten hier nu 235 Britten en 538 Duitsers, waarvan er 355 onbekend zijn.
U vindt alle sites, evenementen en parcours op www.visitmons.be et www.mons.be/decouvrir/histoire/1914-1918 Contacten: Dienst voor toerisme van de regio Mons - 0032(0)65.33.55.80 - Grand’Place 22, 7000 Mons - info.tourisme@ville.mons.be commemorations2014@ville.mons.be
BEGRAAFPLAATSEN 01
BRITSE EN DUITS BEGRAAFPLAATS VAN SAINT-SYMPHORIEN
Deze begraafplaats is een unieke herdenkingslocatie door talrijke bijzondere kenmerken. De meest markante zijn het feit dat de eerste en laatste Britse soldaten gesneuveld zijn te Mons en hier begraven werden en dat het een begraafplaats is met twee nationaliteiten (284 Duitse soldaten + 229 soldaten van het Britse Rijk). Zoals dat bij de meeste begraafplaatsen met meerdere nationaliteiten het geval is in België, was ook deze begraafplaats initieel Duits in 1916. Rue Nestor Dehon, 7030 Mons
BRITSE MILITAIRE BE02 GRAAFPLAATS VAN HAUTRAGE
Deze episode van de bewegingsoorlog van augustus 1914 is ook de annalen ingegaan door de verrassende terugtrekking van de Britten. Op 24 augustus moet de BEF (British Expeditionary Force) zich terugtrekken door het numerieke overwicht van de Duitsers. De Britten slaagden erin om zich tijdens de "Great Retreat" in 13 dagen 400 km terug te trekken en de Duitse offensieven af te weren. De mannen die op 9 augustus 1914 in Le Havre aan wal gingen, positioneerden zich een maand later aan het front van de Marne.
50°25'57.63"N, 4°0'40.18"E
Vrije toegang -Niet toegankelijk van 31/07 tot 06/08/2014
Grand’Route de Mons, 7334 Hautrage
03
50°28'21.51"N, 3°47'1.98"E
Vrije toegang
STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN MONS
Het Duitse militaire gezag besliste vanaf 1914 om een uitbreiding te voorzien ten noorden van de stedelijke begraafplaats van Mons. Na de oorlog werd het stoffelijke overschot van alle soldaten samengebracht in deze begraafplaats: 74 Russische, 24 Franse, 14 Italiaanse, 9 Roemeense, 2 Belgische, 3 Duitse en 393 soldaten van het Britse Rijk. De lichamen van de Italiaanse en Franse soldaten werden vervolgens gerepatrieerd naar hun land van herkomst.
Chemin de la Procession, 7000 Mons
50°27'34.15"N, 3°58'29.11"E
Vrije toegang 9 tot 16 u
19
02/
20
MONS 14-18
SITES EN MUSEA 04
MONS MEMORIAL MUSEUM
Deze museumruimte nodigt bezoekers van alle leeftijden uit om even stil te staan bij de realiteiten van de oorlog. De bezoeker wordt ondergedompeld in het dagelijkse leven van soldaten en burgers tijdens de oorlog. Het MMM wordt een plaats voor uitwisselingen tussen verschillende generaties midden in een herdenkingsgebied dat getekend werd door de twee wereldoorlogen die de 20e eeuw beroerden. Boulevard Dolez, 7000 Mons
50°27'0.41"N, 3°57'24.69"E
OPENING: LENTE 2015
ROUTES 05
GIDS VOOR HET SLAGVELD VAN MONS
Een ontdekkingstocht langs de herdenkingsmonumenten en -platen van de slag van Mons. Er zijn twee routes beschikbaar. De gids van het toerismebureau van Mons bevat alle geschiedkundige informatie over 10 belangrijke locaties. Hainaut Tourisme biedt ook een GPX-bestand (voor fiets-/wandel-gps'en) en een downloadbare gids voor toerfietsers. Plaats van vertrek : Grand’Place de Mons - Contact Hainaut Rando (Province de Hainaut) : 065/36.04.64 - info.rando@hainaut.be - Gratis www.tourismegps.be - www.visitmons.be
06
LA GRANDE GUERRE. CORPS, ARMES ET PAIX : PARCOURS DE MÉMOIRE 1914-1918 (DE GROOTE OORLOG. EEN KORPS, WAPENS EN VREDE: HERDENKINGSPARCOURS 1914-1918)
Ce projet Interreg offrira aux visiteurs l’occasion d’un parcours physique et philosophique centré sur un épisode historique commun aux territoires belges et français. Les outils multimédia à disposition des visiteurs consisteront en un site internet et en une application accessible via tous types de smartphone permettant de préparer et de guider son séjour. Meer info op www.visitmons.be/fr/decouvrir/mons-14-18/item/191351-projet-interreg-iv-ala-grande-guerre-corps-armes-et-paix
Les Anges de Mons / Marcel Gillis © Collection de la Ville de Mons
21
02/
22
MONS 14-18
BELANGRIJKE EVENEMENTEN
23 AOÛT 2014 Mons
Mons
OPENDEUR EN DEMONSTRATIE
Bezoek met gids in een Engelse bus aan de markante plaatsen van de slag van Mons Ontdek het parcours van de slag aan boord van een authentieke Engelse bus, onder begeleiding van een professionele gids (FR/EN). Vertrek van op Grand-Place van Mons, elke zaterdag en zondag.
23 AOÛT 2014
HERDENKINGSCONCERT
22 AOÛT > 23 NOVEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
Mons (Grand’Place)
Mons (BAM)
1ER > 24 AOÛT 2014
VOORSTELLING
03 AOÛT > 11 NOVEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
Mons (Maison de la Mémoire)
04 AOÛT 2014
Mons (begraafplaats van SaintSymphorien, Place du Parc en Grand’Place van Mons)
van de Commonwealth War Graves Commission
Militaire muziek
La bataille de Mons. Les objets témoignent (De slag van Mons - een getuigenis van voorwerpen) www.bam.mons.be/expositions/a-venir/la-bataille-de-mons
3D-projectie over de engelen van Mons
1914-2014: La Bataille de Mons vue par les Montois (De slag van Mons door de ogen van de inwoners van de stad)
22 AOÛT > 23 NOVEMBRE 2014
Mons (BAM)
TENTOONSTELLING
Signes des temps. Œuvres visionnaires d'avant 1914 (Tekenen des tijds - Visionaire werken van voor 1914) www.bam.mons.be/expositions/a-venir/signes-des-temps
www.mmemoire.be
HERDENKING
Bezoek van de Belgische en Britse regeringen aan Saint-Symphorien
22 AOÛT > 23 NOVEMBRE 2014
Mons (BAM)
www.monsmemorialmuseum.mons.be/events/commemorations-2014
04 AOÛT 2014 23 AOÛT 2014 14 SEPTEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
Mons
www.viadolorosa.be
20 > 22 AOÛT 2014
RECONSTRUCTIE
Mons (Parc du Beffroi et Site de la Bascule)
www.monsmemorialmuseum.mons.be/events/commemorations-2014
BEZOEK MET GIDS
http://www.visitmons.be/fr/decouvrir/mons-14-18
Mons (Grand’Place)
Ceremonies voor de honderdste verjaardag van de slag van Mons
23 AOÛT 2014 Saint Symphorien (Mons)
28 JUIN > 14 SEPTEMBRE 2014
HERDENKING
Passage van de ontdekkingsbus van het project Via Dolorosa (Mons, Komen-Waasten, Zonnebeke, Diksmuide)
Militair kamp van Britse soldaten van 1914
12 JUILLET > 16 NOVEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
The First and the Last (kunstwedstrijd in het teken van herdenking)
http://www.bam.mons.be/expositions/a-venir/the-first-and-the-last
TENTOONSTELLING
Mons (zaal Saint-Georges)
Fritz Haber, la science comme arme de guerre (Fritz Haber, wetenschap als oorlogswapen)
11 NOVEMBRE 2014
HERDENKING
Mons
www.sallesaintgeorges.mons.be/expositions/a-venir/fritz-haber-lascience-comme-arme-de-guerre
Ondertekening van de wapenstilstand
www.monsmemorialmuseum.mons.be/events/commemorations-2014
23
24
25
03/KOMENWAASTEN HET FRONT VAN KOMEN-WAASTEN EN DE HERDENKINGSPLAATSEN IN PICARDISCH WALLONIË
01 02 03 04 08 09 11
01
02
03
04
05
06
07
DE 20 BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN VAN KOMEN-WAASTEN N365, 7782 Comines-Warneton
08
DE BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN HYDE PARK CORNER EN BERKS EXTENSION N365, 7782 Comines-Warneton
9
DE BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS STRAND MILITARY 7782 Comines-Warneton
10
HET HERDENKINGSMONUMENT VOOR HET KERSTBESTAND IN KOMEN-WAASTEN Chemin du Mont de la Hutte, 7784 Comines-Warneton DE STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS ZUID TE DOORNIK Chaussée de Willemeau, 7500 Tournai HET "MONUMENT DES VENDÉENS" TE DOORNIK Avenue du Commandant Delahaye, 7500 Tournai STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LEUZE-EN-HAINAUT Avenue des Héros Leuzois, 7900 Leuze-en-Hainaut
11
PLUGSTREET 14-18 EXPERIENCE - INTERACTIEF INTERPRETATIECENTRUM VAN PLOEGSTEERT Rue de Messines 156, 7782 Ploegsteert
COMINES WARNETON
MONT-DEL'ENCLUS
MOUSCRON
Itinéraire : KOMEN-WAASTEN 14-18 REMEMBRANCE - DANS LA ROUE DU SOUVENIR Vertrek : Office du Tourisme de Comines-Warneton
LESSI
CELLES CELLES CELLES
ESTAIMPUIS PECQ
FRASNES-LEZ-ANVAING
MUSEUM BLOCKHAUS PIONNIER Rue des Arts, 7780 Comines HET MUSEUM VOOR WAPEN EN MILITAIRE GESCHIEDENIS VAN DOORNIK Rue Roc Saint Nicaise, 59-61, 7500 Tournai
FLOBECQ ELLEZELLES
05 06 10
RUMES
ATH
07
TOURNAI
BRU
LEUZE-EN-HAINAUT
CHIÈVRES
ANTOING
BELOEIL BRUNEHAUT
J
PÉRUWELZ
BERNISSART
SAINT-GHIS
QUAR
BOUSSU HENSIES
FRA QUIÉVRAIN
COLFONTAINE
DOUR
HONNELLES
03/
26
COMINES-WARNETON
Eind oktober 1914 vormen de strijdende machten 4 jaar lang een frontlijn van ongeveer 750 km, van de Noordzee tot aan de Switzerse grens. De meest oostelijke frontlijn, tussen Diksmuide en Compiègne, wordt begin oktober 1914 vastgelegd. Het front zet de Duitse tegenover de Franse (voornamelijk tot aan Lens) en Britse troepen (voornamelijk tussen Lens en Diksmuide, over het huidige grondgebied van Komen-Waasten en langsheen Ieper).
Het grondgebied van het huidige KomenWaasten werd de hele oorlog lang doorkruist door de frontlijn en was volop betrokken bij alle grote slagen die de geschiedenis van de streek voor altijd tekenden (Ieper 1914, Ieper 1915, MesenWytschaete 1917, slag van Passchendaele, …).
01
Dit zijn de meest befaamde begraafplaatsen van de streek. Hyde Park Corner heeft een herdenkingsmonument voor soldaten waarvan de lichamen niet gevonden werden: er staan 11.367 namen gegraveerd op de muren van het Memorial to the Missing. Strijders die achtergelaten werden in het no man’s land tussen twee loopgraven, uiteen gereten werden door een obus of begraven lagen onder de aarde die door diezelfde obussen rondvloog of in de modder van de slagvelden ... Hier liggen de graven van 81 Britten, 180 Australiërs, 80 Nieuw-Zeelanders, 149 Canadezen en 4 Duitsers. In de Royal Berks Extension aan de andere kant van de weg liggen er 467 Britten begraven.
U vindt alle sites, evenementen en parcours op www.villedecomines-warneton.be/tourisme en www.visitwapi.be Contacten : Maison du Tourisme de la Wallonie picarde - 0032(0)69.35.42.85 - Placette aux oignons 20, 7500 Doornik - info@visitwapi.be
N365, 7782 Comines-Warneton
BEGRAAFPLAATSEN Het grote aantal soldaten dat begraven werd op het grondgebied van Komen-Waasten (ongeveer 6.950) is te verklaren door de duur van het conflict en het feit dat de Britse troepen gelegerd waren aan het front, maar ook door de steeds toenemende gewelddadigheid van de confrontaties tijdens de oorlog. In het begin werd er gevochten met kogels en bajonetten, aan het einde worden er technologische middelen zoals obussen, tanks en dodelijke gassen ingezet. Het grote aantal begraafplaatsen kan verklaard worden door de maatregel vanwege de Britten om het merendeel van de geïmproviseerde begraafplaatsen die tijdens de oorlog ontstonden, zonder deze te verplaatsen om te vormen tot militaire necropolen.
DE BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATSEN HYDE PARK CORNER EN BERKS EXTENSION
02
50°44'15.98"N, 2°52'56.47"E
Vrije toegang
DE BRITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS STRAND MILITARY
Dit is de grootste militaire begraafplaats van de provincie Henegouwen, met 738 Britten, 289 Australiërs, 89 Nieuw-Zeelanders, 26 Canadezen, 1 Zuid-Afrikaan en 11 Duitsers. The Strand was de naam van een loopgraaf die doorheen het bos van Ploegsteert liep en waarvan de ingang zich dicht bij deze begraafplaats bevond.
N365, 7782 Comines-Warneton
50°43'58.23"N, 2°52'48.99"E
Vrije toegang
27
03/
28
COMINES-WARNETON
03
De 17 andere Britse begraafplaatsen die beheerd worden door de Commonwealth War Graves Commission liggen verspreid over het grondgebied van KomenWaasten. Hierna vermelden we het aantal soldaten die er een laatste rustplaats kregen, het adres en de geografische locatie.
ST. QUENTIN CABARET
462 graven van '14-'18 321 Britten, 7 Australiërs, 64 Nieuw-Zeelanders, 68 Canadezen, 2 Duitsers. Saint Quentin 26-32, 7782 Ploegsteert 50°45'25.5"N, 2°51'22.3"E Vrije toegang
LANCASHIRE COTTAGE
269 graven van '14-'18 231 Britten, 23 Australiërs, 2 Canadezen, 13 Duitsers. Route de Ploegsteert 60, 7782 Comines W. 50°43'45.0"N, 2°53'52.2"E Vrije toegang
RATION FARM CEMETERY
(La Plus Douve) 202 graven van '14-'18 186 Britten, 12 Australiërs, 4 NieuwZeelanders, 1 Duitser. Plus Douve, 7784 Comines-Warneton 50°45'14.7"N 2°51'48.6"E Vrije toegang
MOTOR CAR CORNER
132 graven van '14-'18 38 Britten, 9 Australiërs, 84 NieuwZeelanders, 1 Duitser. Drèves des Rabecques 2, 7783 Comines-W. 50°42'34.1"N, 2°53'35.2"E Vrije toegang
MUD CORNER LONDON RIFLE BRIGADE
353 graven van '14-'18 263 Britten, 38 Australiërs, 34 NieuwZeelanders, 18 Duitsers. Rue d’Armentières 78A, 7782 Ploegsteert 50°43'15.8"N, 2°52'56.8"E Vrije toegang
LA PLUS DOUVE FARM
345 graven van '14-'18 101 Britten, 86 Australiërs, 61 NieuwZeelanders, 88 Canadezen, 9 Duitsers. Plus Douve 30, 7782 Comines-W. 50°45'14.4"N, 2°51'48.7"E Vrije toegang
TANCREZ FARM
335 graven van '14-'18 307 Britten, 19 Australiërs, 3 Nieuw-Zeelanders, 4 Zuid-Afrikanen, 2 Duitsers. Rue du Touquet 224, 7780 Comines-W. 50°42'34.5"N, 2°54'06.9"E Vrije toegang
PROWSE POINT MILITARY
236 graven van '14-'18 168 Britten, 13 Australiërs, 42 NieuwZeelanders, 1 Canadees, 12 Duitsers. Route de Neuve Eglise 22, 7784 Comines-W. 50°44'39.3"N, 2°53'56.4"E Vrije toegang
RIFLE HOUSE
230 graven van '14-'18 229 Britten, 1 Canadees. Chemin du Mont de la Hutte, 7784 Comines Warneton 50°44'26.3"N, 2°53'59.6"E Vrije toegang
CALVAIRE (ESSEX) MILITARY CEMETERY
218 graven van '14-'18 218 Britten Chemin de la Blanche, 7784 Comines-W. 50°43'08.1"N, 2°53'55.0"E Vrije toegang
UNDERHILL FARM
190 graven van '14-'18 103 Britten, 47 Australiërs, 39 NieuwZeelanders, 1 Canadees. Rue du Petit Pont 6, 7782 Comines-Warneton 50°44'27.6"N, 2°52'11.8"E Vrije toegang
GUNNERS’ FARM
179 graven van '14-'18 163 Britten, 2 Australiërs, 1 NieuwZeelanders, 9 Zuid-Afrikanen, 4 Duitsers. Chemin de la Blanche 50-76, 7782 Comines-W. 50°43'05.4"N, 2°53'47.3"E Vrije toegang
PLOEGSTEERT WOOD
163 graven van '14-'18 117 Britten, 18 Nieuw-Zeelanders, 28 Canadezen. Bois de Ploegsteert, 7784 Comines-W. 50°44'13.6"N, 2°54'01.5"E Vrije toegang
83 graven van '14-'18 31 Australiërs, 52 Nieuw-Zeelanders. Chemin du Mont de la Hutte, 7784 Comines-W. 50°44'31.7"N, 2°53'54.8"E Vrije toegang
TORONTO AVENUE CEMETRY
78 graven van '14-'18 78 Australiërs Bois de Ploegsteert, 7784 Comines-W. 50°44'27.7"N, 2°53'59.9"E Vrije toegang
LE TOUQUET RAILWAY CROSSING 74 graven van '14-'18 74 Britten. 7782 Comines-W. 50°42'40.5"N, 2°54'42.5"E Vrije toegang
CHURCHYARD
7 graven van '14-'18 7 Britten. Place de la Rabecque, 7783 Comines-W. 50°43'33.7"N, 2°52'47.9"E Vrije toegang
29
03/
30
COMINES-WARNETON
04
HET HERDENKINGSMONUMENT VOOR HET KERSTBESTAND IN KOMEN-WAASTEN
06
In 1924 werd het stoffelijk overschot van 53 Franse soldaten die voornamelijk afkomstig waren uit de Vendée begraven in de grafheuvel "des Vendéens". Deze (opnieuw) gemobiliseerde soldaten waren bijna allemaal 40 jaar oud en sneuvelden op 24 augustus 1914 tijdens de gevechten in de wijk Morel van Doornik.
Een sober houten kruis dat met kerstmis 1999 geplaatst werd door de Khaki Chums (vereniging voor historische reconstructies) herdenkt de tijdelijke verbroedering die precies daar op 25 december 1914 plaatsvond tussen Britten en Duitsers. Er liggen veel voetballen aan de voet van het kruis ter herinnering aan de vriendschappelijke match die tussen de strijdende machten gespeeld werd tijdens dit bestand. Op 19 december 2014 wordt er met ondersteuning van de UEFA een plechtiger monument ingehuldigd. Chemin du Mont de la Hutte, 7784 Comines-W.
50°44'39.78"N, 2°54'9.12"E
Vrije toegang Avenue du Commandant Delahaye, 7500 Tournai
ANDERE BEGRAAFPLAATSEN EN HERDENKINGSMOMNUMENTEN IN PICARDISCH WALLONIË 05
DE STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS ZUID TE DOORNIK
50°35'48.12"N, 3°22'35.66"E
Vrije toegang
50°36'38.56"N, 3°24'1.78"E
07
Vrije toegang
STEDELIJKE BEGRAAFPLAATS VAN LEUZE-EN-HAINAUT
In het deel van de Commonwealth van deze begraafplaats rusten er 57 Britten en 1 Nieuw-Zeelandse soldaat die sneuvelden tussen april 1918 en juli 1919.
Doornik was van 23 augustus 1914 tot 8 november 1918 bezet door de Duitsers en de begraafplaats Zuid werd geleidelijk aan uitgebreid tijdens de oorlog. Hier vindt men graven van Poolse, Portugese en Italiaanse gevangenen en van 117 Russen. Het is ook de laatste rustplaats van 689 soldaten van het Britse Rijk. Veel van de lichamen die hier begraven werden, zijn afkomstig van een zestigtal gemeentelijke of stedelijke begraafplaatsen in België. Chaussée de Willemeau, 7500 Tournai
HET "MONUMENT DES VENDÉENS" TE DOORNIK
Avenue des Héros Leuzois, 7900 Leuze-en-H.
50°35'56.55"N, 3°37'55.16"E
Vrije toegang
31
03/
32
COMINES-WARNETON
MUSEA
09
08
Het Duitse blockhaus lag bedolven onder de grond en was bedekt met klimop. Het leek zo goed als vergeten tot een groep met een passie voor lokale geschiedenis er een museum van maakte. Het is een ongewone ervaring om in alle veiligheid een bunker van de Eerste Wereldoorlog te betreden. De drie kleine zalen bevatten documenten die het leven van de Duitse ‘pionierssoldaten’ van 1914-1918 illustreren. Het museum ligt naast het meer bekende museum van de lokale lintnijverheid.
PLUGSTREET 14-18 EXPERIENCE
Interactief interpretatiecentrum van Ploegsteert Het interpretatiecentrum focust op het leven van de soldaten en de burgerbevolking. De ingang van het Centrum bestaat uit een glazen piramide en de half ondergrondse constructie verwijst naar de catacomben die nu niet meer toegankelijk zijn. Er worden ook drie andere thema's in rechtstreeks verband met de aanwezigheid van Australische soldaten behandeld in een sobere en moderne setting: de slag van Messines, de winter van 1917-1918 en de catacomben. Van maandag tot vrijdag, van 10 tot 17 uur, behalve op woensdag (13 tot 17 uur), de eerste vrijdag van de maand (10 tot 19 uur). Tijdens het weekend van 10 tot 18 uur (van 1 april tot 30 september) of van 10 tot 17 uur (van 1 oktober tot 31 maart). 0032.56.484.000 - info@rememberplugstreet.com www.plugstreet1418.com
Rue de Messines 156, 7782 Ploegsteert
50°44'12.8"N, 2°52'51.2"E
Gewoon tarief : 5 €
MUSEUM BLOCKHAUS PIONNIER
www.villedecomines-warneton.be/tourisme/a-visiter/ musees/le-musee-ab-blockhaus-pionnier-14-18-bb +32(0)56 55 80 81 – f.maekelberg@belgacom.net Het hele jaar door na reservering bij het toerismebureau op het nummer +32(0)56 55 56 00
Rue des Arts, 7780 Comines
10
50°46'0.03"N, 3° 0'6.62"E
Tarief: 1€
HET MUSEUM VOOR WAPEN EN MILITAIRE GESCHIEDENIS VAN DOORNIK
Dit museum kwam tot stand in 1930 en is ondergebracht in een 18e eeuws herenhuis vlak bij de Grand-Place. De bezoeker krijgt er een overzicht van de militaire geschiedenis van Doornik en het Doornikse tussen 1792 en 1945. Van november tot maart van 10 tot 12 uur en van 14 tot 17 uur. De musea zijn gesloten op dinsdag en zondagmorgen. Van april tot oktober van 10 tot 12:30 uur en van 13:30 tot 17:30 uur. De musea zijn gesloten op dinsdag. + 32 69 21 19 66 - musee.armes@tournai.be www.tournai.be/musee-armes
Rue Roc Saint Nicaise, 59-61, 7500 Tournai
50°46'0.03"N, 3° 0'6.62"E
Gewoon tarief : 2,60€
33
03/
34
COMINES-WARNETON
FIETSROUTE 11
KOMEN-WAASTEN 14-18 REMEMBRANCE - DANS LA ROUE DU SOUVENIR Een fietstocht langs de belangrijkste herdenkingsplaatsen van de Eerste Wereldoorlog in Komen-Waasten. Op www.tourismegps.be kunt u een GPX-bestand (voor een wandel- of fiets-gps) en praktische gids downloaden om de landschappen van de streek te verkennen. Plaats van vertrek: toerismebureau van Komen-Waasten (Soete-molen) 40 km / 3 uur zonder bezoeken Niveau: gemakkelijk over de weg en het RAVeL-netwerk Contact: Hainaut Rando (provincie Henegouwen): 065/36.04.64 - info.rando@hainaut.be Gratis
BELANGRIJKE EVENEMENTEN 15 MAI 2014 > 22 FÉVRIER 2015
Comines-Warneton (Museum van de Komense lintnijverheid)
24 MAI > 24 DÉCEMBRE 2014 Ath (toerismebureau van Ath)
28 JUIN 2014 > 04 JANVIER 2015
Doornik (Museum voor wapens en militaire geschiedenis)
13 & 20 SEPTEMBRE 11 NOVEMBRE 20 DÉCEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
Comines-Warneton
www.viadolorosa.be
12 SEPTEMBRE > 04 OCTOBRE 2014
TENTOONSTELLING
12 > 13 SEPTEMBRE 2014
VERTELWANDELTOCHT
19 SEPTEMBRE > 24 DÉCEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
17 OCTOBRE 2014
EVENEMENT
Comines-Warneton ((Museum van de Komense lintnijverheid)
Ploegsteert
Ploegsteert (Plugstreet 14-18 Experience)
Tussen Nieuwpoort en Ploegsteert
Passage van de ontdekkingsbus van het project Via Dolorosa (Mons, Komen-Waasten, Zonnebeke, Diksmuide)
Tranchées; houtskooltekeningen van John Bulteel http://larubanerie.wordpress.com
Geschreven sporen van '14-'18 (Erfgoeddagen in Wallonië) office.tourisme.comines-warneton@belgacom.net
Old Bill en de karikaturen van lieutenant Bruce Bairnfather www.plugstreet1418.com/
Gone West : 800 fakkeldragers langs de frontlijn www.plugstreet1418.be www.gonewest.be
01 > 15 NOVEMBRE 2014
TENTOONSTELLING
TENTOONSTELLING
Ploegsteert (Plugstreet 14-18 Experience)
http://larubanerie.wordpress.com
11 NOVEMBRE 2014
HERDENKING
11 NOVEMBRE 2014
HALVE MARATHON TER HERDENKING
19-20-21 DÉCEMBRE 2014
HERDENKINGEN
La rubanerie en guerre… Comines, l’industrie et les hommes en 1914-1918 (De lintnijverheid in de oorlog ... Komen, de industrie en de mensen in 1914 - 1918)
Ploegsteert, Waasten, Komen
TENTOONSTELLING
Regards croisés sur la 1ère Guerre Mondiale (De Eerste Wereldoorlog vanuit verschillende invalshoeken) http://www.ath.be/default.asp?V_DOC_ID=10919
EXPOSITION
Tournai, août 1914, une ville plongée dans la guerre (Doornik in augustus 1914, een stad in volle oorlog)
Ploegsteert
Ploegsteert
Het kerstbestand
www.plugstreet1418.be
Herdenkingsceremonies voor de wapenstilstand f.maekelberg@belgacom.net
www.mto.be
Remember Plugstreet Christmas Truce www.plugtreeet1418.com
35
HAINAUT CULTURE TOURISME FÉDÉRATION DU TOURISME DE LA PROVINCE DE HAINAUT www.hainauttourisme.be 31, Rue des Clercs 7000 Mons - 065/36.04.64 – federation.tourisme@hainaut.be www.facebook.com/hainauttourisme
Crédits photos : Hainaut Tourisme - C. Carpentier / WBT JP Remy / C. Warzée / Archives de la Ville de Charleroi / Design graphique : arkam.be.