"Szanse i potrzeby edukacyjne dzieci z domów dziecka na Dolnym Ślląsku", raport z badań, 2008 r. by Fundacja Instytut Rzeźby Społecznej

RAPORT pt.: SZANSE I POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECI Z DOMÓW DZIECKA na Dolnym Śląsku

Zespół autorski: Ewa Miszczuk Monika Miszczuk-Wereszczyńska

_________________________________________________________________________ Wrocław - grudzień 2008 Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Spis treści WPROWADZENIE ..................................................................................................................3 I. PROBLEMATYKA DIAGNOZY. ZASTOSOWANA METODOLOGIA .................................5 1.1. Problem nierówności społecznych w zakresie dostępu do edukacji..................................5 1.2. Problematyka diagnozy ....................................................................................................6 1.3. Zastosowana metodologia................................................................................................8 II. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA OŚRODKÓW I ICH WYCHOWANKÓW ...............................................................................................................11 2.1. Dane urzędowe według GUS .........................................................................................11 2.2. Charakterystyka Ośrodków biorących udział w projekcie ...............................................18 2.3. Główne przyczyny przebywania wychowanków w Ośrodkach .......................................23 2.4. Struktura społeczno-demograficzna wychowanków Ośrodków ......................................27 2.5. Sytuacja materialna i problemy Ośrodków......................................................................31 III. SZANSE EDUKACYJNE WYCHOWANKÓW W OCENIE KIEROWNIKÓW I PRACOWNIKÓW OŚRODKÓW ..........................................................................................37 3.1. Szanse edukacyjne dzieci na tle rówieśników wychowujących się w rodzinnych domach .................................................................................................................................37 3.2. Zjawisko naznaczania społecznego uczniów z Ośrodków ..............................................39 3.3. Problemy edukacyjne wychowanków .............................................................................41 IV. POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECI Z DOMÓW DZIECKA ............................................45 V. DOTYCHCZASOWE I OCZEKIWANE FORMY POMOCY EDUKACYJNEJ ....................53 5.1. Dotychczasowe formy pomocy edukacyjnej ...................................................................53 5.2. Oczekiwane formy pomocy edukacyjnej .........................................................................57 Spis wykresów ......................................................................................................................60 Spis tabel ..............................................................................................................................60 Spis rysunków .......................................................................................................................60

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

WPROWADZENIE W niniejszym raporcie przedstawiliśmy wyniki diagnozy przeprowadzonej w ramach projektu pt.:

CHCĘ SIĘ UCZYĆ! Diagnoza i lokalny program podniesienia szans edukacyjnych dzieci z domów dziecka Główny celem naszego przedsięwzięcia było bowiem zdiagnozowanie szans edukacyjnych dzieci z ośrodków na terenie Dolnego Śląska oraz długofalowa aktywizacja społeczna w zakresie zmiany szans edukacyjnych wychowanków dolnośląskich Domów. Adresatami projektu są Kierownicy i Pracownicy (Wychowawcy) oraz Dzieci z placówek funkcjonujących na Dolnym Śląsku. Dzięki realizacji naszego projektu chcielibyśmy zainteresować problemem nierównych szans edukacyjnych dzieci zamieszkujących dolnośląskie placówki społeczność lokalną, wszelkie instytucje i organizacje. Zapraszamy zatem do lektury wszelkie organizacje pozarządowe, instytucje samorządowe, przedsiębiorców oraz osoby prywatne potencjalnie zainteresowane pomocą, współpracą w zakresie zwiększania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży szczególnie zagrożonej deficytem edukacyjnym. Przy pomocy i współpracy Dyrekcji placówek, „INSTYTUT RZEŹBY SPOŁECZNEJ” przeprowadził socjologiczną diagnozę - badania ilościowe (ankiety) oraz jakościowe oparte na wywiadach z kierownikami i pracownikami placówek objętych projektem. W ten sposób zebraliśmy unikalne informacje dotyczące bieżących potrzeb edukacyjnych młodzieży i dzieci, których sytuacja jest często bardzo dramatyczna. Jak wynika z rozmów z przedstawicielami poszczególnych

Placówek,

ich

wychowankowie

są

ofiarami

przemocy,

odrzucenia

psychicznego, wykluczenia ekonomicznego, społecznego, co wpływa bardzo silnie na ich sytuację edukacyjną. Ekspertyza opiera się również o analizę dostępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego we Wrocławiu. Diagnoza została zrealizowana w okresie sierpień-październik 2008 roku.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Raport z badań oraz wszelkie inne materiały badawcze i szkoleniowe znajdą się w bazie danych Instytutu Rzeźby Społecznej i będą nieodpłatnie udostępniane wszelkim instytucjom podmiotom

i osobom zainteresowanym pomocą w zakresie zwiększania szans

edukacyjnych dzieci upośledzonych społecznie; a także wszelkim podmiotom pozarządowym i instytucjom publicznym zainteresowanym wdrażaniem i ulepszaniem proponowanego modelu działań w zakresie diagnozowania, zwiększania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży szczególnie zagrożonej wykluczeniem społecznym.

*** Zarząd „INSTYTUTU RZEŹBY SPOŁECZNEJ” pragnie złożyć szczególne podziękowania:  Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej za udzielone wsparcie finansowe;  Kierownictwu oraz Pracownikom Ośrodków za okazane zaufanie i wszelką pomoc;  Wychowankom ośrodków - dzieciom i młodzieży biorącej aktywny udział w warsztatach;  Naszym Partnerom za okazane wsparcie merytoryczne oraz instytucjonalne  oraz naszym Wolontariuszom za owocną współpracę.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

I. PROBLEMATYKA DIAGNOZY. ZASTOSOWANA METODOLOGIA 1.1. Problem nierówności społecznych w zakresie dostępu do edukacji 

Odnotowywane w licznych ekspertyzach naszego społeczeństwa nierówności społeczne w zakresie edukacji, dotyczą szczególnie dzieci z rodzin niepełnych, o niskim statusie materialnym oraz

społecznym, a w szczególnym stopniu -

wychowanków domów dziecka. Jak pokazują aktualne badania socjologiczne, poziom umiejętności uczniów szkół jest bardzo zróżnicowany i jest warunkowany przede wszystkim statusem społeczno-ekonomicznym pochodzenia rodziny dziecka (B. Murawska, „Segregacje na progu szkoły podstawowej”, Warszawa 2004). Dzieci pozbawione odpowiedniego wsparcia rodziny w zakresie edukacji relatywnie słabiej radzą sobie w szkole i osiągają niższe wyniki w nauce a w następstwie, po osiągnięciu dojrzałości, z reguły mają znacznie mniejsze szanse na uzyskanie dobrej pracy. Ponadto wyniki nauki w szkole w dużej mierze zależą od edukacji przedszkolnej (uczestniczenie i długość edukacji przedszkolnej) oraz pozaszkolnej. Jak wynika z wcześniejszych badań, dostęp do edukacji przedszkolnej i pozaszkolnej (dodatkowe zajęcia, kursy, korepetycje) jest silnie uzależniony od pozycji materialnej rodziców. Wszystkie te problemy w sposób szczególny dotyczą dzieci z rodzin rozbitych, pogrążonych w ubóstwie, słabo wykształconych i zagrożonych przemocą. 

Jak pokazują inne ekspertyzy socjologiczne, szanse edukacyjne i wzorce edukacji dzieci są określone, nie tylko przez pozycję ekonomiczną, ale również przez „kapitał kulturowy” rodzin (T. Szlendak, „Zaniedbana piaskownica. Style wychowania małych dzieci a problem nierówności szans edukacyjnych”, Warszawa 2003). Dlatego też wychowankowie domów dziecka często są pozbawieni takiego kapitału kulturowego, który powinien być odpowiednio uzupełniany przez działania zmierzające do wyrównywania ich szans edukacyjnych. Należy podkreślić, iż dzieciom z domów dziecka zagraża proces „dziedziczenia biedy” i tworzenia w dorosłym życiu społecznych „enklaw biedy”. Działania edukacyjne sprzyjające rozwojowi aspiracji edukacyjnych mogą przeciwdziałać głębokiemu wykluczeniu społecznemu dzieci w przyszłości.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



Zakładamy, że „kapitałem społecznym” dzieci przebywających w domach dziecka są Pracownicy ośrodków, Wychowawcy, Kierownicy, którzy mogą poprzez odpowiednie działania

edukacyjno-wychowawcze

zachęcać

dzieci

nauki,

rozwijania

zainteresowań; a także sprzyjać wszelkim wartościowym działaniom edukacyjnym inicjowanym przez zewnętrzne instytucje, organizacje, osoby prywatne. 

Diagnoza socjologiczna oraz specjalistyczne analizy szans edukacyjnych dzieci z domów dziecka na Dolnym Śląsku -

ma swe praktyczne przesłanki. Do chwili

obecnej instytucje publiczne i pozarządowe zajmujące się problemami tychże dzieci (w zakresie edukacji jak i w innych wymiarach) nie dysponują sporządzoną analizą położenia społecznego dzieci. 

Z powodu braku diagnozy dzieci z domów dziecka, niemożliwa była przede wszystkim racjonalna i sprawna organizacja współpracy w zakresie wyrównywania szans społecznych i zmniejszana skali zagrożeń związanych z przyszłą niską pozycją społeczną dzieci z domów dziecka. Zakładamy, iż uzyskanie wyniki diagnozy pozwolą wypracować wspólnie z Pracownikami (Kierownikami i Wychowawcami) dolnośląskich instytucji - projekt poprawy szans edukacyjnych ich dzieci; a także, że stanie się możliwe wypracowanie modelu lokalnej współpracy międzyinstytucjonalnej - „Sieci Pomocy Edukacyjnej”.



Wyniki realizacji całości projektu stanowić będą punkt odniesienia dla projektowanych przez nas programów edukacyjnych i szkoleniowych; jak również zakładane działania umożliwią współpracę pomiędzy wszelkimi odbiorcami projektu na płaszczyźnie informacyjnej. Takie zadanie ma pełnić postulowana „Sieć Pomocy Edukacyjnej” włączająca we wspólne działania lokalne organizacje pozarządowe, instytucje samorządowe, osoby fizyczne, a także firmy prywatne.

1.2. Problematyka diagnozy W toku diagnozy analizowaliśmy następujące problemy: Ogólna problematyka : 1. Jak kształtują się szanse i potrzeby edukacyjne dzieci z domów dziecka na Dolnym Śląsku?

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

2. Jakie czynniki wpływają na szanse edukacyjne tychże dzieci? Jakie są najistotniejsze uwarunkowania szans dzieci zamieszkujących dolnośląskie placówki socjalizacyjne oraz wielofunkcyjne. 3. Jaka jest dotychczasowa rola badanych domów dziecka i innych instytucji w edukacji dzieci i zwiększania szans edukacyjnych oraz zaspokajania potrzeb edukacyjnych dzieci? 4. Jakich form pomocy oczekują pracownicy i kierownicy ośrodków w zakresie zwiększania szans oraz zaspokajania potrzeb edukacyjnych ich wychowanków? Zagadnienia szczegółowe: 1. Jak kształtują się szanse edukacyjne dzieci z domów dziecka na Dolnym Śląsku?  Jak, w opinii badanych, kształtują się szanse edukacyjne dzieci w porównaniu z rówieśnikami wychowującymi się w pełnych rodzinach?  Czy wychowankowie mają dostęp do zajęć pozalekcyjnych zwiększających szanse edukacyjne? Jakie są to zajęcia lub też jakie bariery uniemożliwiają organizację edukacji pozaszkolnej? 2. Jakie czynniki wpływają na szanse edukacyjne tychże dzieci?  Jakie są przyczyny pobytu dzieci w dolnośląskich domach dziecka? W jaki sposób wpływa to na sytuację edukacyjną dzieci?  Jakie są warunki życia dzieci w badanych instytucjach (ilość dzieci w ośrodku, ilość dzieci w zamieszkujących jeden pokój, zasoby, wyposażenie ośrodka)?  Jakie są warunki nauki w badanych ośrodkach – czy dzieci mają dostęp do odpowiednich pomieszczeń (świetlica, biblioteczka), sprzętu komputerowego, książek?  Czy wychowankowie utrzymują relacje społeczne z rówieśnikami spoza ośrodka i jak brak lub też posiadanie takich kontaktów wpływa na edukację dzieci?  Czy dzieci doświadczają w szkołach, przedszkolach problemu „naznaczania społecznego” w związku z zamieszkiwaniem w domu dziecka? Jak takie ewentualne „etykietowanie” wpływa na aspiracje i motywację do nauki?

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

3. Jaka jest dotychczasowa rola badanych domów dziecka i innych instytucji w edukacji dzieci i zwiększania szans edukacyjnych oraz zaspokajania potrzeb edukacyjnych dzieci?  Czy badane ośrodki oferują wychowankom, którzy borykają się z problemami edukacyjnymi, dodatkowe formy kształcenia, korepetycje, zajęcia wyrównawcze?  Jak kształtuje się współpraca ze szkołami, do których uczęszczają wychowankowie domów dziecka na Dolnym Śląsku? Czy i jeśli tak to jakie wsparcie udzielają te instytucje edukacyjne badanym placówkom?  Czy badane instytucje ubiegały się dotychczas o pomoc innych podmiotów w zakresie edukacji, dokształcania swych wychowanków?  Czy i jakie instytucje, podmioty współpracowały dotychczas z domami dziecka w zakresie szans i potrzeb edukacyjnych wychowanków? W jakim zakresie była to współpraca? Z jakimi podmiotami? 4. Jakich form pomocy oczekują pracownicy i kierownicy ośrodków w zakresie zwiększania szans oraz zaspokajania potrzeb edukacyjnych ich wychowanków?  Jakie są najistotniejsze niezaspokojone potrzeby edukacyjne dzieci

w wieku

przedszkolnym?  Jakie są najistotniejsze niezaspokojone potrzeby edukacyjne dzieci

w wieku

szkolnym?  Jakie instytucje, podmioty mogłyby nieść pomoc w zakresie zaspokajania potrzeb oraz zwiększania szans edukacyjnych dzieci.

1.3. Zastosowana metodologia Diagnoza

terenowa

polegała

przeprowadzeniu

wywiadów

pogłębionych

z pracownikami 20-stu dobranych losowo dolnośląskich domów dziecka. Ponadto od kierowników z domów dziecka uzyskamy za pomocą ankiet informacje na temat szans i potrzeb edukacyjnych dzieci zamieszkujących w instytucjach funkcjonujących na terenie Dolnego Śląska. Spośród dolnośląskich placówek, dobrane zostały losowo poszczególne ośrodki, tak aby stanowiły one reprezentatywny i zróżnicowany obraz instytucji na Dolnym Śląsku. W przypadku odmowy lub braku możliwości udziału w diagnozie, z bazy domów dziecka losowana była kolejna placówka. Podobna procedura została zastosowana w przypadku Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

braku możliwości nawiązania kontaktu z wylosowaną instytucją lub też gdy została potwierdzona informacja o jej ewentualnej likwidacji czy zmianie formy funkcjonowania (np. z placówki socjalizacyjnej lub wielofunkcyjnej w rodzinny dom dziecka).

Jednostka badawcza: Dom dziecka jest tu rozumiany jako placówka opiekuńczo-wychowawcza dla dzieci i młodzieży. W badaniach zostaną wzięte po uwagę placówki: „socjalizacyjne zapewniające całodobową opiekę, wychowanie i kształcenie oraz zaspokajanie niezbędnych potrzeb dziecka, zapewniające zajęcia korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne i terapeutyczne, rekompensujące brak wychowania w rodzinie i przygotowujące do życia społecznego, a dzieciom niepełnosprawnym – odpowiednią rehabilitację i zajęcia terapeutyczne” oraz placówki wielofunkcyjne: „zapewniające dzienną i całodobową opiekę oraz wychowanie poprzez realizację zadań przewidzianych dla placówki: wsparcia dziennego, interwencyjnej i socjalizacyjnej, a także łączące dzienne i całodobowe działania terapeutyczne, interwencyjne i socjalizacyjne skierowane na dziecko i rodzinę dziecka.” (definicje za: „Rocznikiem Statystycznym” GUS, 2007 r.)

Oprócz tych dwóch typów placówek zadania wychowawcze spełniają również rodzinne domy dziecka. Jednakże sytuacja dzieci w tym ostatnim typie instytucji jest relatywnie najbardziej korzystna, ponieważ zbliżają się one w swym charakterze do naturalnej rodziny. W naszym projekcie skupiamy się na dzieciach i młodzieży zamieszkującej placówki wielofunkcyjne oraz socjalizacyjne także ze względu na to, iż łączą one w sobie zadania wszystkich typów placówek opiekuńczo-wychowawczych. Zgodnie z naszymi założeniami oraz wstępnymi rozmowami sondującymi poruszany przez nas problem, przebywające w nich dzieci znajdują się w najtrudniejszej sytuacji życiowej, a więc można założyć, że mają również relatywnie niskie szanse edukacyjne.

Diagnoza jakościowa: W diagnozie wzięli udział Pracownicy 20 domów dziecka na Dolnym Śląsku. Zastosowaliśmy metodę indywidualnych wywiadów pogłębionych -

Indywidual In-Depth Interview (IDI).

Głównym problemem diagnozy jakościowej były szanse i potrzeby edukacyjne dzieci na tle ich sytuacji życiowej i kondycji placówek, w których zamieszkują, z punktu widzenia

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wychowawców dzieci. Położony został nacisk na problemy, bariery utrudniające edukację dzieci. Każdą z przeprowadzonych rozmów nagrano na dyktafon cyfrowy, a następnie dokonano jej transkrypcji. Wywiady zostały zanalizowane w sposób anonimowy - bez podania nazwiska i innych danych umożliwiających identyfikację wypowiedzi poszczególnych

uczestników

diagnozy. O wyborze jakościowej metody (odpowiadającej na pytania: Jak? i Dlaczego?) zadecydował przede wszystkim fakt, że ze względu na swą „miękkość” i mniejszą standaryzację, pozwoliła stwierdzić, w jaki sposób pracownicy na co dzień pracujący z dziećmi postrzegają diagnozowane zjawiska (szanse i potrzeby edukacyjne dzieci na tle sytuacji życiowej dzieci oraz sytuacji domów dziecka). Ponadto wywiady pogłębione znajdują zastosowanie w diagnozach, w których to problem wymaga znacznie głębszego poznania poglądów i

postaw

badanych,

niż

jest

możliwe

przy

użyciu

„ilościowej”

ankiety

czy

zestandaryzowanego wywiadu kwestionariuszowego.

Diagnoza ilościowa: W Ośrodkach objętych projektem przeprowadziliśmy również ankiety ilościowe. Kierownicy placówek otrzymali po jednej ankiecie (pt.: „Potrzeby edukacyjne dzieci z domów dziecka”) na każdą instytucję. W ten sposób zebraliśmy wiarygodne, aktualne i szczegółowe informacje na temat zapotrzebowania na materiały szkolne, książki, podręczniki szkolne, sprzęt komputerowy a także na formy dokształcania pozaszkolnego (np. korepetycje z języków obcych, z poszczególnych przedmiotów szkolnych). Ponadto uzyskaliśmy aktualne dane na temat ilości miejsc oferowanych w poszczególnych instytucjach; struktury społecznodemograficznej dzieci (płeć, wiek, uczęszczanie do przedszkoli, szkół, sytuacja rodzinna); struktury społeczno-demograficznej Pracowników, formy prawnej, zasobów materialnych domów dziecka na Dolnym Śląsku. Użycie zestandaryzowanego narzędzia ankiety pozwoliło nam uzyskać dane porównywalne dla wszystkich instytucji poddanych diagnozie. Informacje te ułatwią dostosowanie działań potencjalnych wolontariuszy, projektów organizacji pozarządowych, pomocy ofiarodawców i instytucji samorządowych do realnych potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

II. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA OŚRODKÓW I ICH WYCHOWANKÓW 2.1. Dane urzędowe według GUS  Ważnym

argumentem na rzecz realizacji niniejszego projektu była skala

występowania problemu dzieci z domów dziecka na terenie Dolnego Śląska. Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego we Wrocławiu („Rocznik statystyczny Województwa Dolnośląskiego” 2008 r.), w Województwie Dolnośląskim w 2007 roku funkcjonowało łącznie 39 placówek wielofunkcyjnych i socjalizacyjnych oferujących 1792 miejsc dla dzieci i młodzieży. Problem położenia społecznego i aktywizacji edukacyjnej dzieci z domów dziecka jest zatem bardzo istotny dla społeczności Dolnego Śląska.  W Polsce w 2007 roku odnotowano 429 takich instytucji, w których zamieszkiwało łącznie 16 841 (wg GUS „Rocznik Statystyczny” 2008 rok ) dzieci i młodzieży. Tak więc na Dolnym Śląsku działa 9% tychże placówek w skali kraju. Pod względem ilości funkcjonujących instytucji, Dolny Śląsk zajmuje razem z Mazowszem – drugie miejsce w skali kraju, przy czym największa liczba występuje na Śląsku (47 placówek, 11% w skali Polski).  Ponadto co dziewiąty wychowanek tychże instytucji zamieszkuje na terenie Województwa Dolnośląskiego (11%).

Problem pozbawienia dzieci i młodzieży

opieki rodziny występuje licznej tylko w województwie śląskim (2126 osób, 13% ), a nieco rzadziej – w Mazowieckim (1764 wychowanków, 10%). Świadczy to o konieczności niesienia wszechstronnej (materialnej i niematerialnej) pomocy edukacyjnej dzieciom z domów dziecka funkcjonujących na terenie Dolnego Śląska.  Na terenie Polski w 2007 roku funkcjonowało w sumie 239 placówek rodzinnych oraz 37 349 rodzin zastępczych. Pod względem ilości placówek rodzinnych, w 2007 roku Dolny Śląsk wyprzedzał województwa: Śląskie (26 placówek, 10% w skali kraju) oraz Mazowieckie

(24

instytucje,

10%).

Warto

zaznaczyć,

iż

analizowanym

województwie dolnośląskim odnotowano w 2007 statystykach GUS 3558 rodzin zastępczych (9% w skali kraju) – mniej niż na zajmującym pierwsze miejsce w tym Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

rankingu Śląsku (5239, aż 14%) czy też w województwie Mazowieckim (4086 rodzin, 11%). \  Dolnośląskie placówki rodzinne zamieszkiwało w 2007 roku 239 wychowanków (13% w skali kraju), niemal tyle samo co w przodującym Województwie Mazowieckim (245 wychowanków, 13%). Natomiast 9% (4 801) dzieci i młodzieży trafiało do rodzin zastępczych zamieszkujących Dolny Śląsk; 11% - 5 552 osób znalazło się pod opieką rodzin z Mazowsza, a największa część wychowanków przypadła na teren Śląska (7 468, 14%)  Wszystkie powyższe informacje pokazują wyraźnie, iż Dolny Śląsk znajduje się w czołówce trzech regionów (obok Mazowsza oraz Śląska),

gdzie zjawisko

zagrożenia dzieci i młodzieży utraty opieki przez rodzinę biologiczną. Jak pokażemy w dalszej części raportu z diagnozy w placówkach dolnośląskich, w zdecydowanej części przypadków mamy do czynienia z tzw. „sieroctwem społecznym.”  Jeśli chodzi o dynamikę problemu pozbawienia opieki rodzinnej dzieci i młodzieży, ilość wychowanków placówek rodzinnych powstających na terenie Dolnego Śląska wzrosła od 2000 do roku 2005 ze 170 do 276 dzieci i młodzieży. W latach 2006-2007 liczba wychowanków spada do 239-ciu. Na mniej więcej stałym poziomie utrzymywała się w latach 2000-2007 grupa dzieci i młodzieży znajdującej się pod opieką dolnośląskich rodzin zastępczych. Zatem, pomimo licznych społecznych kampanii oraz prób reform, ilość podopiecznych w placówkach socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych malała do roku 2004 (z 2032 do 1691 osób), ale po tym okresie następuje wzrost do poziomu z 2002 roku – czyli średnio do około 1800 wychowanków w latach 2005-2007.  Można powiedzieć, że w okresie 2000 – 2007 ilość dolnośląskich placówek opiekuńczo-wychowawczych pozostaje względnie stała (39-42 instytucji). Pomimo, że znacznie wzrosła liczna placówek rodzinnych (z 25 do 40), to ulegają częściowej likwidacji rodziny zastępcze (z 3764 do 3558). Co warto zauważyć, zamiast postulowanego i „dostrzegalnego” w przekazie medialnym przyrostu mniejszych placówek rodzinnych, od roku 2005 (48 sztuk), ich ilość na Dolnym Śląsku zmalała o niemal jedną piątą, do 40 placówek w 2007 r.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Poniżej zamieściliśmy wykresy obrazujące omówione zjawiska.

Wykres 1 Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych w Polsce w 2007 roku

Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych dla dzieci i młodzieży w Polsce w 2007 roku

239

Placów ki rodzinne

Placów ki socjalizacyjne i w ielof unkcyjne

429

Rodziny zastępcze

37349

9000

18000

27000

36000

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 2 Liczba placówek socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych w Polsce w 2007 roku

Liczba placówek socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych dla dzieci i młodzieży w Polsce w 2007 roku

10,96% 47 9,09% 39 55,48% 238

9,09% 39

Śląskie Dolnośląskie Mazow ieckie Wielkopolskie Łódzkie Pozostałe w ojew odztw a

8,16% 35 7,23% 31

Wykres 3 Liczba placówek rodzinnych w Polsce w 2007 roku

Liczba placówek rodzinnych dla dzieci i młodzieży w Polsce w 2007 roku

16,74% 40

46,03% 110

10,88% 26

Dolnośląskie Śląskie Mazow ieckie Św iętokrzyskie Pomorskie Pozostałe w ojew ództw a

10,04% 24 8,79% 7,53% 21 18

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 4 Liczba rodzin zastępczych w Polsce w 2007 roku

Liczba rodzin zastępczych w Polsce w 2007 roku

14,03% 5239 10,94% 4086

50,12% 18718

9,53% 3558

Śląskie Mazow ieckie Dolnośląskie Łódzkie Wielkopolskie Pozostałe w ojew ództw a

7,94% 2964

7,45% 2784

Wykres 5 Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo-wychowawczych 2007 roku

Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo-wychowawczych w 2007 roku Dolny Śląsk

Polska

26,23% 1792

23,57% 2,65%

70,27% 4801

73,79% 3,50% 239

Placów ki socjalizacyjne i w ielofunkcyjne Placów ki rodzinne Rodziny zastępcze

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 6 Liczba wychowanków w placówkach socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych w Polsce

Liczba wychowanków w placówkach socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych w Polsce w 2007 roku

12,62% 2126 10,64% 1792 51,77% 8719

10,47% 1764

Śląskie Dolnośląskie Mazow ieckie Łódzkie Wielkopolskie Pozostałe w ojew ództw a

7,49% 1262 6,99% 1178

Wykres 7 Liczba wychowanków w placówkach rodzinnych w Polsce w 2007 roku

Liczba wychowanków w placówkach rodzinnych w Polsce w 2007 roku

12,95% 245 12,63% 239

45,61% 863

Mazow ieckie Dolnośląskie Lubelskie Śląskie Św iętokrzyskie Pozostałe w ojew ództw a

11,47% 217 9,99% 189 7,35% 139

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 8 Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na Dolnym Śląsku

Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na Dolnym Śląsku 2007

 239



2006



2005

 276



2004

 264

 1691

2003

 231

 1750

 4411

2002

 198

 1840

 4502

2001

 181

 1976

 4760

 2032

 4743

259

170 2000  0

1000



1792

4801

 4614

1837



3000

i w ielof unkcyjne

 Placów ki rodzinne  Rodziny zastępcze

 4627

1727

2000

 Placów ki socjalizacyjne

4000

4540

5000

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 9 Liczba wychowanków w rodzinach zastępczych w Polsce w 2007 roku

Liczba wychowanków w rodzinach zastępczych w Polsce w 2007 roku

14,16% 7468

51,11% 26948

10,53% 5552 9,11% 4801

Śląskie Mazow ieckie Dolnośląskie Łódzkie Wielkopolskie Pozostałe w ojew ództw a

7,70% 4058 7,40% 3902

2.2. Charakterystyka Ośrodków biorących udział w projekcie  W trakcie realizowanego projektu stwierdziliśmy, iż większość diagnozowanych Ośrodków niosących pomoc dzieciom pozbawionym wychowania rodzinnego ma charakter miejski: przeważająca ich część funkcjonuje w miastach na terenie województwa i tylko nieliczne na terenach wiejskich (5%).  Przeważająca część tych Placówek posiada status organizacji publicznych (ok. 6 na 10 z nich). Pozostałe są najczęściej prowadzone przez organizacje pozarządowe (ok. 2 na pięć) zaś dwie pozostałe podlegają instytucjom kościelnym.  Na 603 wychowanków przypadało 270 pokoi. Łącznie Ośrodki dysponowały 616 miejscami dla dzieci i młodzieży. Największa Placówka opiekuje się 58-mioma wychowankami, zaś najmniejsza – 11-stoma. Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

 W trakcie realizacji projektu, w diagnozowanych instytucjach zatrudnionych było 374 osób (bez względu na formę umowy). Placówki zatrudniały średnio 32 osoby, przy czym najmniej liczna kadra wynosi 5-ciu a największa – 40-stu pracowników.  Charakterystyczny jest fakt, że zatrudniona załoga jest silnie sfeminizowana – zdecydowaną większość kadry stanowią bowiem kobiety (85%).  Pracowników Placówek cechuje wysoki poziom wykształcenia, co potwierdza naszą tezę, iż są oni nośnikiem sporego „kapitału kulturowego” – większość z nich (63%) ukończyła studia wyższe lub posiada niepełne wyższe wykształcenie lub jest w trakcie nauki na studiach.  Analiza struktury zatrudnienia w badanych ośrodkach pokazuje, że tylko nieliczne stanowiska mają charakter kierowniczy (4%). Natomiast połowę kadry stanowią wychowawcy, opiekunowie dzieci i młodzieży. Na około co piątym stanowisku zatrudnieni są pracownicy pomocniczy (21%), na co czternastym – pedagodzy (ok. 7%). W omawianych dolnośląskich Ośrodkach zatrudnieni również byli pracownicy administracji (9%), pracownicy socjalni (4%), psycholodzy (3%), pielęgniarki (3%) oraz najmniej liczni terapeuci (niespełna 1%) .  Większość Placówek nie współpracowała z wolontariuszami w poprzednim miesiącu (przed wypełnieniem ankiety). Zatem jeden na trzy z Ośrodków dysponował takimi współpracownikami. Należy również podkreślić, że we współpracę w niesieniu pomocy

mieszkańcom

dolnośląskich

ośrodków

zaangażowanych

było

20 wolontariuszy (czyli w poprzednim miesiącu średnio na jeden badany ośrodek przypadał również jeden wolontariusz).

Przywołane wyniki diagnozy relacjonują kolejne wykresy.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 10 Status prawny Domów Dziecka

Status prawny Domów Dziecka 5,30% Instytucja publiczna Instytucja pozarządow a Instytucja kościelna

36,80%

57,90%

Wykres 11 Współpraca z wolontariuszami (w ubiegłym miesiącu)

Wpółpraca z wolontariuszami (w ubiegłym miesiącu)

Tak Nie 31,60%

68,40%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 12 Podstawowa charakterystyka Domów Dziecka

Podstawowa charakterystka Domów Dziecka 01

Liczba w olontairuszy  



Liczba pracow ników

 Średnia  Minimum  Maksimum

 21

 64

 14

Liczba miejsc w Domu Dziecka

 32



Liczba pokoi dla w ychow anków

 15



Liczba w ychow anków 0



Wartości

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 13 Struktura pracowników ośrodków według płci

Struktura pracowników ośrodków według płci

14,71%

Liczba kobiet Liczba mężczyzn

85,29%

Wykres 14 Struktura pracowników ośrodków według poziomu wykształcenia

Struktura pracowników Domów Dziecka według poziomu wykształcenia 4,14% Wyższe i niepełne w yższe Średni i pomaturalny Zasadnicze zaw odow e Podstaw ow e i gimnazjalne

12,43%

19,89% 63,54%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 15 Struktura pracowników ośrodków według liczby stanowisk

Struktura pracowników Domów Dziecka według liczby stanowisk

Terapeuta

0,8%

Pielęgniarka

2,7%

Psycholog

2,7%

Pracow nik socjalny Kierow nictw o, dyrekcja Pedagog Pracow nik administracji

3,6% 4,1% 6,6% 8,7%

Pracow nicy pomocniczy

20,8%

Opiekun, w ychow aw ca

50,0% 10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

Wartości

2.3. Główne przyczyny przebywania wychowanków w Ośrodkach  Zgodnie z wynikami ankiet ilościowych, w Placówkach poddanych diagnozie główną przyczyną przebywania dzieci i młodzieży w ośrodkach stanowi nadużywanie alkoholu bądź narkotyków przez rodziców (100% odpowiedzi). Na drugim miejscu umieszczono chorobę rodziców (80%) a na kolejnych – ubóstwo w rodzinie pochodzenia i przemoc

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

w rodzinie (ok. 60-70% odpowiedzi). Zazwyczaj te najistotniejsze czynniki nakładają się i wzajemnie wzmacniają.  Znacznie rzadziej przyczynę stanowi śmierć obojga rodziców (niespełna połowa odpowiedzi) i trzykrotnie rzadziej wskazywano na porzucenie po porodzie.  Wśród wychowanków pojawiają się również dzieci osierocone z powodu emigracji rodziców (11% wskazań). Przeważa zatem tzw. „sieroctwo społeczne”, rzadziej ma ono charakter biologiczny.

Sieroctwo społeczne określa sytuację dziecka, nad którym rodzice nie sprawują faktycznej opieki. To sytuacja w której „brak jest opieki i oddziaływań wychowawczych ze strony żyjących rodziców w stosunku do swojego dziecka oraz fakt długotrwałego pobytu dziecka w środowisku innym niż dom jego rodziców, połączony z brakiem kontaktów lub kontaktem niewystarczającym

pomiędzy

dzieckiem

rodzicami.”

(A.

Szymborska,

„Sieroctwo

społeczne”, Warszawa 1969, s.16). Ten typ sieroctwa nie obejmuje zatem dzieci wychowujących się w rodzinach adopcyjnych, ale dotyczy „sierot społecznych”, którymi opiekują się krewni, dziadkowie i oczywiście – placówki opiekuńczo-wychowawcze (Por.: A. Bałandynowicz, „Prawne, psychologiczne i społeczne problemy adopcji” (w:) „Adopcja. Teoria i praktyka” pod red. K. Ostrowskiej i E. Milewskiej, Warszawa 1999). Warto zwrócić uwagę, że co siódmy zapytany Reprezentant dolnośląskich placówek jako jedną z najważniejszych przyczyn trafiania dzieci i młodzieży do ich placówek wskazał nieudane adopcje (16% wskazań) lub pobyty w rodzinnych domach dziecka oraz rodzinach zastępczych. Ten problem pojawiał się również w wywiadach pogłębionych: 

Albo sześcioro dzieci, które trafiły do nas z placówek rodzinnych, czyli z rodzinnych domów dziecka. (...) Czyli trafiły do nas za karę, bo się nie sprawdziły? Były niegrzeczne, brzydkie, nieładne? Nie wiem dlaczego, myśmy się tych ludzi o to nie pytali.



Poza tym trafiają do nas po różnych doświadczeniach życiowych. Mamy tutaj dużo dzieci z rodzin zastępczych, z innych domów dziecka, gdzie były krzywdzone i my musimy z nimi jakoś pracować...

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 16 Główne przyczyny trafienia dzieci do ośrodków

Główne przyczyny trafienia dzieci do ośrodków Sieroctw o spow odow ane emigracją rodziców

10,5%

Choroba, upośledzenie dziecka

10,5%

Nieudane adopcje

15,8%

Zaniedbania opiekuńczow ychow aw cze

15,8%

Porzucenie po porodzie

15,8%

Śmierć rodziców

47,4% 63,2%

Przemoc w rodzinie Ubóstw o w rodzinie pochodzenia

68,4%

Choroba rodziców

78,9%

Alkohol, narkotyki w rodzinie 0,0%

100,0% 25,0%

50,0%

75,0%

100,0%

Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

A oto, w jaki sposób Pracownicy ośrodków

opowiadali o najważniejszych powodach

przybycia i pozostawania dzieci w instytucjach objętych diagnozą: Zjawisko „sieroctwa społecznego”, niewydolność wychowawcza rodziców: 

Jakie są główne przyczyny trafienia dzieci do Państwa domu dziecka?



Większość dzieci trafiła z postanowienia sądu. Więc jest to wynik jakiejś niewydolności wychowawczej rodziców. Nie mamy sierot naturalnych. Zawsze jest to kwestia taka, że rodzice nie dawali rady z wychowaniem dzieci i sądy zabierały dzieci.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

No i mamy teraz chyba jednego wychowanka, który jest umieszczony na prośbę mamy, ponieważ sprawiał problemy. Ona nie bardzo była w stanie sobie poradzić, więc stwierdziła, że właściwym będzie, póki co, dom dziecka.

*** Alkoholizm rodziców, niska pozycja społeczna rodziców: 

Przede wszystkim ograniczenie praw rodzicielskich spowodowane alkoholizmem, jakimś wykluczeniem społecznym, brakiem pracy. To jest kumulacja różnych przyczyn. (...) To jest taka konsekwencja – podejrzewam - bardziej picia alkoholu. Tego, że ktoś pije i nie jest dobrym pracownikiem. I też jakichś takich wzorców wyniesionych z domu, że można nie pracować i jakoś funkcjonować. I też myślę, że niskim przygotowaniem, jeśli chodzi o wykształcenie, są to ludzie zazwyczaj z brakiem jakiegoś ukierunkowanego wykształcenia. To są problemy ze zdobyciem jakiejś pracy. To są ludzie, którzy podejmują na ten moment jakąś pracę bez kwalifikacji.

Powiązanie przyczyn: alkohol, ubóstwo, bezrobocie, bezdomność: 

Niestety mamy dzieci, u których są problemy w rodzinie typu patologicznego. Przede wszystkim alkohol. Jeśli jest alkohol, to jest ubóstwo, jest bezrobocie. Mamy też dzieci z rodzin bezdomnych. (...) Rodzina bezdomna to przede wszystkim problem alkoholu. Z rodziną tą pracuję przez 3 lata. Tam miało być już mieszkanie. Dzieci były urlopowane do domu na okres dni wolnych. Gdzie już była praca. Było normalne funkcjonowanie w środowisku. I był moment, że zaczęli pić. Ja osobiście młodsze dziecko zabierałam z domu. Była to godzina 23.00 i to się niestety powtarza.

Powiązanie przyczyn: niewydolność wychowawcza, agresja, przemoc, alkoholizm: 

To są patologie rodzinne, nieudolność wychowawcza w rodzinach. Często są to agresywne zachowania w stosunku do dzieci, alkoholizm. W większości przypadków skrajny alkoholizm ojców, teraz niestety coraz częściej matek. Rodzina taka jakoś funkcjonuje, jeśli np. ojciec pije, a matka stara się prowadzić tę rodzinę. Teraz coraz częściej też kobiety piją. Rodziny dysfunkcyjne, z problemem alkoholowym, niewydolne finansowo, ale zazwyczaj z rodzin patologicznych.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



To są dzieci z rodzin, gdzie rodzice nie dali sobie rady z wychowaniem. Ale nie mogli sobie dać rady, ponieważ jak wychodzą z takiej samej rodziny, a są cztery razy bardziej narażone na alkoholizm, niż rodziny, w których alkoholu nie ma, to jakby nie mają siły z tego wyjść, powielają... i ten łańcuch się ciągnie. U nas są dzieci naszych dzieci, byłych wychowanków. Trudno jest im wejść do nowej rodziny, w której nie ma alkoholu. Taka rodzina jest zaciekawiona, co to za dziecko. Gdzie są rodzice, jakie mają wykształcenie, czy nie ma alkoholu. O wszystko pytają. Te dzieci pytań nie znoszą, bo to ukrywają.



Przede wszystkim choroba alkoholowa rodziców, niewydolność wychowawcza, zaniedbanie. To jest wszystko powiązane. Są też dzieci rodziców, którzy też przebywali w Domu Dziecka, czyli jakieś zaburzenia w relacjach, nieumiejętność nawiązywania więzi i jednocześnie sprawowania takiej właściwej opieki nad dziećmi. No i do tego często dokłada się choroba alkoholowa.

2.4. Struktura społeczno-demograficzna wychowanków Ośrodków  Jak wskazywaliśmy, w objętych projektem Ośrodkach przebywa 603 wychowanków, w tym nieco więcej chłopców (63%) aniżeli dziewczynek (47%).  Prawie dwie piąte wychowanków (ok. 40%) stanowią dzieci w wieku od 13 do 16 lat. Około co piąty wychowanek (22%) zalicza się do grupy młodzieży w wieku od 17 lat; natomiast 7% liczą najmłodsze dzieci, które nie przekroczyły 3-go roku życia.  Z punktu widzenia diagnozowanej problematyki niezwykle istotne było ustalenie, na jakim etapie edukacji znajdują się obecnie dzieci mieszkające w dolnośląskich Placówkach. Po około trzeciej części dzieci uczęszcza bądź do szkoły podstawowej (32%) bądź do gimnazjum (29%). W omawianych placówkach znacznie mniej zamieszkuje uczniów szkół zasadniczych zawodowych (8%), średnich zawodowych (3%) lub licealistów (3%).  Tylko w wyjątkowych przypadkach w Placówkach przebywają studenci (0,4%) lub też młodzież, która już zakończyła edukację (0,6% wychowanków).

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

 Przedstawiciele Ośrodków wskazali, iż ok. 13% ich wychowanków jest upośledzonych umysłowo, a 9% cierpi z powodu zaburzeń psychicznych. Co dziewiąte dziecko dotknięte jest przewlekłą chorobą (11%). Przeszło co trzecie dziecko przebywające w Ośrodku (36%) cierpi na schorzenie w znaczny sposób wpływające na przebieg edukacji i wiążące się ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi, takimi jak: indywidualny tok nauczania, dodatkowe lekcje, konieczność prowadzenia zajęć logopedycznych, nauka w szkole specjalnej  Należy podkreślić, iż blisko 18% wychowanków uczęszcza do szkoły o profilu specjalnym (aż 97

603

dzieci),

zatem

wymaga

szczególnej

opieki pedagogicznej

i psychologicznej. Zazwyczaj są to uczniowie gimnazjów specjalnych (6 na 10 takich uczniów), rzadziej zaś – szkół podstawowych specjalnych (21%). Niemal co piąty wychowanek z tej grupy uczęszcza do specjalnej szkoły przysposabiającej do pracy (19%). Są to zjawiska

wskazujące na bardzo głębokie i dość powszechne wśród

wychowanków placówek rodzinne zaniedbania edukacyjne oraz psychospołeczne.

Tak o specyficznych problemach swoich wychowanków i wynikających z nich potrzebach opowiadała jedna z osób biorących udział w diagnozie: 

W takiej placówce, tak jak mówię, rehabilitant byłby niezbędny logopeda również byłby jak najbardziej potrzebny. Te dzieci co są prowadzone do poradni, to są tam badane i mają już takie deficyty, że wymagają… nie wymawiają pewnych głosek, powinny chodzić [do logopedy]. Ale jest gro dzieci, które powinny na co dzień. My staramy się na miarę naszych możliwości ćwiczyć z nimi ten aparat mowy, ale wiadomo, że nikt nie robi tego profesjonalnie, jak osoba, która jest do tego uprawniona. Najbardziej to potrzebny jest rehabilitant i logopeda...

Przyjrzyjmy się kolejnym ilustracjom.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 17 Liczba wychowanków Domów Dziecka według płci

Liczba wychowanków Domów Dziecka według płci

Liczba chłopców Liczba dziew czynek 46,72%

53,28%

Wykres 18 Liczba wychowanków Domów Dziecka według wieku

Liczba wychowanków Domów Dziecka według wieku 3,07%

7,10% 6,53%

19,19% 13,44%

Poniżej 3 lat Od 3 do 6 lat Od 7 do 10 lat Od 11 do 12 lat Od 13 do 16 lat Od 17 do 18 lat Pow yżej 18 lat

10,94% 39,73%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 19 Liczba wychowanków Domów Dziecka według etapów edukacji

Liczba wychowanków Domów Dziecka według etapów edukacji 2,55% 0,55% 3,83%

17,67%

0,36%

32,24%

2,55% 2,91%

8,20% 29,14%

Przedszkole Szkoła podstaw ow a Gimnazjum Szkoła zasadnicza zaw odow a Średnia zaw odow a

Liceum ogólnokształcące Szkoła w yższa OHP Zakończona edukacja Szkoła specjalna

Wykres 20 Rodzaj szkół specjalnych, do których uczęszczają wychowankowie (według liczby uczniów)

Rodzaj szkół specjalnych, do których uczęszczają wychowankowie Domów Dziecka według liczby uczniów 4,12%

18,56%

20,62%

Podstaw ow a specjalna Gimanzjalna specjalna Specjalna przyspasabiająca do pracy Inny typ szkoły specjalnej

56,70%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 21 Liczba wychowanków Domów Dziecka według typu schorzeń

Liczba wychowanków Domów Dziecka według typu schorzeń 0,80%

1,60%

0,80%

8,49%

12,98%

63,94%

11,38%

Niesłyszący, słabosłyszący Słabow idzący Z niepełnospraw nością ruchow ą Z zaburzeniami psychicznymi Z upośledzeniami umysłow ymi Z chorobami przew lekłymi W pełni spraw ni

2.5. Sytuacja materialna i problemy Ośrodków  Subiektywne oceny sytuacji ekonomicznej instytucji w 2008 roku, w porównaniu do roku poprzedniego, były zróżnicowane. Trzecia część osób zarządzających placówkami biorącymi w projekcie, nie zaobserwowała ani negatywnej, ani pozytywnej zmiany – twierdząc, że sytuacja ta „pozostała bez zmian”. W podobnej części Ośrodków odnotowano poprawę (6 na 20) a w niemal co siódmej - pogorszenie sytuacji ekonomicznej.  Główne

źródło

finansowania

instytucji

stanowiły

środki

publiczne

pochodzące

od lokalnych samorządów (7 na 10 placówek) oraz pomoc od prywatnych sponsorów oraz darczyńców (3 na 10 ośrodków).

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

 We wszystkich, objętych badaniem Ośrodkach dzieci i młodzież ma największy dostęp do: odbiorników telewizyjnych i sprzętu audio (średnio na jeden odbiornik przypada po 14 wychowanków). Średnio z jednego komputera, drukarki może korzystać 15-16-cioro dzieci, zaś ze stanowiska internetowego – 11-cioro.  Do najpoważniejszych, wskazywanych przez Kierowników ośrodków, problemów z jakimi borykają się w ich instytucji należały: brak środków finansowych na modernizację ośrodka (6 wskazań), brak psychologów czy terapeutów (5 wskazań); ogólnie niewystarczające środki finansowe (4 Ośrodki). Po trzy Placówki za swoje główne problemy uznały umieszczanie w nich dzieci wymagających resocjalizacji oraz rotację kadry. Główne problemy zgłaszane przez osoby reprezentujące domy dziecka na Dolnym Śląsku można uporządkować następująco: Rysunek 1 Główne problemy Domów Dziecka

GŁÓWNE PROBLEMY DOMÓW DZIECKA

PROBLEMY

FINANSOWE

KADROWE

WYCHOWAWCZE

Problemy finansowe ośrodków wiążą się zazwyczaj z:  niewystarczającymi środkami finansowymi na prowadzenie placówki  brakiem środków finansowych na uczestnictwo dzieci w kulturze  brakiem środków finansowych na wyjazdy dzieci  brakiem środków na modernizację ośrodków  brakiem komputerów, sali komputerowej  brakiem sali gimnastycznej, boiska  brakiem środków na zakup własnego środka transportu  brakiem środków na zakup mieszkań dla usamodzielniających się wychowanków Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wśród problemów kadrowych wymieniano:  brak psychologa, terapeuty  wysoką rotację pracowników  brak wykwalifikowanej, zaangażowanej kadry  zbyt małą liczbę opiekunów  zbyt małą liczbę wolontariuszy  brak zewnętrznej pomocy dydaktycznej, korepetytorów

Problemy wychowawcze w diagnozowanych placówkach oznaczają:  umieszczanie w ośrodku dzieci wymagających resocjalizacji  brak placówek opiekujących się dziećmi psychicznie chorymi  częste wagary wychowanków  demoralizację wychowanków I znów przyjrzyjmy się zamieszczonym poniżej wykresom.

Wykres 22 Ocena sytuacji ekonomicznej Domów Dziecka w 2008 roku w porównaniu z rokiem 2007

Ocena sytuacji ekonomicznej Domów Dziecka w 2008 roku w porównaniu z rokiem 2007

21,08% 31,57%

Polepszyła się Pozostała bez zmian Pogorszyła się Trudno pow iedzieć

15,78% 31,57%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 23 Główne źródła finansowania instytucji

Główne źródła finasowania instytucji

Brak danych

Pomoc od prywatnych sponsorów, darczyńców

31,6%

Środki publiczne od samorządu

0,0%

68,4%

20,0%

40,0%

60,0%

Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Wykres 24 Średnia liczba wychowanków mających dostęp do określonego typu mediów

Średnia liczba wychowanków Domów Dziecka mająca dostęp do określonego typu mediów

25.1

Telefon stacjonarny

Dostę p do medió w

Sprzęt audio

14.2

Sprzęt video

17.9

Telew izja

14.3

Internet

11.3

Drukarka

15.9

Komputer

14.5 5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

Wartości śre dnie

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Tabela 1 Główne problemy Domów Dziecka Głów ne problemy Domów Dziecka N Brak środków na modernizację ośrodka Brak psychologa, terapeuty Niewystarczające środki finansowe Umieszczanie w ośrodku dzieci wymagających resocjalizacji Duża rotacja pracowników Brak pomocy dydaktycznej, korepetytorów Problemy z wyposażeniem ośrodka Częste wagary wychowanków Brak komputerów, sali komputerowej Brak wykwalifikowanej, zaangażowanej kadry Brak mieszkań dla usamodzielniających się wychowanków Brak sali gimnastycznej Zbyt niskie płace Zbyt mała liczba wolontariuszy Brak placówek opiekujących się dzieć mi psychicznie chorymi Brak boiska Brak współpracy ze szkołą Brak środków finansowych na uczestnictwo dzieci w kulturze Brak własnego środka transportu Brak środków finansowych na wyjazdy dzieci Brak współpracy ze strony rodziców Demoralizacja wychowanków Zbyt mało wychowawców Trudno powiedzieć Ogółem

6 5 4

% 31,6% 26,3% 21,1%

15,8%

3 2 2 2 2 1

15,8% 10,5% 10,5% 10,5% 10,5% 5,3%

5,3%

1 1 1

5,3% 5,3% 5,3%

5,3%

1 1

5,3% 5,3%

5,3%

1 1 1 1 1 1 19

5,3% 5,3% 5,3% 5,3% 5,3% 5,3% 231,6%

Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

III. SZANSE EDUKACYJNE WYCHOWANKÓW KIEROWNIKÓW I PRACOWNIKÓW OŚRODKÓW

OCENIE

Jak wynika z relacji Pracowników dolnośląskich domów dziecka, dzieci trafiają do Ośrodków z rodzin, w których zazwyczaj doznawały przemocy lub były jej świadkiem. Istotne jest też to, że kiedy opuszczają dotychczasowe miejsce zamieszkania, częstokroć zmieniają również otoczenie społeczne (szkołę,

grupę rówieśniczą). Takie nagłe zmiany dodatkowo

przyczyniają się do obecnej i przyszłej trudnej sytuacji życiowej i przedszkolnej czy szkolnej dzieci i młodzieży. Dlatego też wychowankowie zamieszkujący Placówki są w szczególny sposób narażeni na nierówności w zakresie edukacji.

3.1. Szanse edukacyjne dzieci na tle rówieśników wychowujących się w rodzinnych domach Osoby biorące udział w diagnozie poprosiliśmy, aby ocenili jak kształtują się szanse edukacyjne ich podopiecznych w porównaniu z rówieśnikami wychowującymi się w środowisku rodzinnym. Zdania w tej kwestii były podzielone, jednakże przeważył pogląd, iż szanse dzieci z domów dziecka są niższe w różnym stopniu. Pracownicy Ośrodków dokładają wszelkich starań, aby jak najbardziej zmniejszyć różnice w poziomie wiedzy swych podopiecznych, jednakże częstokroć dzieci przychodzą do nich z wieloletnimi zaległościami. Wychowankowie wykazują też niski poziom aspiracji edukacyjnych (czyli wyznaczonych celów edukacyjnych). Przejawia się to głównie w tym, iż tylko nieliczni z nich planują i rzeczywiście podejmują studia policealne, a tylko jednostki podejmują i kończą z sukcesem naukę na studiach wyższych. Zazwyczaj ta grupa uczniów aspiruje do ukończenia szkoły zawodowej i zdobycia konkretnego fachu. Poniższe cytaty obrazują opinie naszych Respondentów: 

Dobre

pytanie…

wiele

trudniej

[jest

wychowankom

zdobyć

dobre

wykształcenie]. W naszym Domu było ok. 500 dzieci. I jak oglądamy to do tyłu, to studia wyższe zaczęło troje dzieci. Jeden jest w tej chwili na Politechnice i Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

mamy nadzieję, że skończy te studia, dwoje nie skończyło. Tak to [wybierają] technikum - to jest bardzo wielkie osiągnięcie. A tak to szkoła zawodowa, OHP i na gimnazjum kończą. Bardzo szybko chcą się usamodzielnić, mieć własne pieniądze. Aspiracje mają mniejsze od dzieci, gdzie nie ma alkoholu. Chcą się jak najszybciej stąd wyrwać. Noszą w sobie takie piętno, że przynoszą wstyd rodzinie. Bardzo mocno utożsamiają się z rodzicami. Chodzą do szkół, gdzie już od dawna są nasze dzieci, by się tam czuć dobrze. To są dzieci o bardzo niskim poczuciu wartości, więc wszystkiego się boją. Tłumaczymy im, że nauka to jest ich jedyna możliwość wyrwania się z takiego marazmu, ale to jest bardzo trudne. 

Na pewno dzieci mają gorsze szanse. Nie jesteśmy w stanie zmotywować ich tak do tego, żeby dzieci się uczyły i na pewno warunki w Domu to są trudniejsze warunki do takiego zmotywowania się. Natomiast dzieci przychodzą tu z ogromnymi brakami w edukacji, z ogromnymi brakami podstawowych umiejętności szkolnych, które gdzieś się później odbijają na efektach.



Patrząc na nasze dzieci, to myślę, że mają troszeczkę gorsze [szanse]. Tzn. przez pryzmat doświadczeń, jakie te dzieci wszystkie mają za sobą już na tym etapie życia, mają trudniej po prostu. Większość tych dzieci ma obniżone zdolności intelektualne. Właściwie większość dzieci ma orzeczenia z poradni, że są dyslektyczne, że potrzebują obniżonych programów nauczania. Także myślę, że mniejsze szanse. Tak patrzę na starszych chłopaków, którzy teraz... Jest jeden, który się aktualnie usamodzielnił, poszedł na studia, kończył liceum. A tak to raczej są w zawodówkach. Kończą kursy kwalifikacyjne, bardziej nastawienia są na zdobycie zawodu i pracy, niż dalsze wykształcenie.



Dzieci już przychodzą z dużym deficytem, ze względu na te zaniedbanie ze strony rodziców, zaniedbanie środowiskowe. Bardzo dużo dzieci jest, które trafia z takich przyczyn, że w domu dzieje się źle, a informuje szkoła, bo dziecko nie realizuje obowiązku szkolnego. Dziecko trafia tu i tutaj pojawiają się zaburzenia adaptacyjne wynikające z nowej sytuacji. I do tego trudno jest nam powrócić dziecko w okresie dorastania, gdzie to jest trudny okres, do ponownego nawyku chodzenia do szkoły.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



Wychowankowie Domu Dziecka rzeczywiście mają trudniejszą sytuację. Jeżeli trafi do nas małe dziecko, jeszcze w zerówce czy w pierwszej klasie, to my poprzez wzmożoną pracę wychowawczą, zajęcia wyrównawcze, potrafimy nadrobić z tym dzieckiem, żeby dobrze funkcjonowało w szkole. Natomiast, gdy trafiają do nas dzieci w piątej klasie szkoły podstawowej i nie potrafią się podpisać, to szanse takich dzieci np. na ukończenie studiów są bardzo małe. Przychodzą do nas dzieci zaburzone, które nie chodziły do szkoły. Trafiła do nas dziewczynka, będąca w 3 klasie, która opuściła aż 270 godzin – jakoś mi tak mówiła pedagog ze szkoły. Jej Całą następną 4 klasę powtarzaliśmy materiały z 1,2,3 klasy plus szliśmy bieżący materiał z 4 klasy. Wszystko zależy od dziecka. Jeśli chce, to ma tutaj wszelką pomoc, i wychowawcy i psychologa, bo bierze dzieci do siebie. Ja robię także zajęcia kompensacyjno-wyrównawcze. Ale jeśli dziecko nie chce, to niewiele zrobimy. Są nienauczeni systematycznej pracy. Mówię o tym, bo ostatnia dziewczynka przyszła do nas z bardzo dużymi zaległościami. Ona nie prowadziła nigdy zeszytów, nie miała książek. W 3 klasie szkoły podstawowej jest to niewyobrażalne, żeby dziecko było tak niedopilnowane. Ona ta naprawdę nie chodziła do szkoły.

3.2. Zjawisko naznaczania społecznego uczniów z Ośrodków Jedno z pytań, na które miała odpowiadać diagnoza, brzmi: Czy dzieci doświadczają w

szkołach,

przedszkolach

problemu

„naznaczania

społecznego”

związku

z zamieszkiwaniem w domu dziecka? Jak takie ewentualne „etykietowanie” wpływa

aspiracje i motywację do nauki? Większość zapytanych Pracowników dolnośląskich placówek nie dostrzegła tego zjawiska. Jak twierdzi ta grupa Rozmówców, dzieci nie są w szczególnie negatywny sposób traktowane ani przez nauczycieli czy dyrekcję szkół ani też przez pracowników. 

Jak Pani się wydaje, czy fakt, że dzieci mieszkają tutaj w domu dziecka, jeśli mają kontakty z rówieśnikami powoduje, że są gorzej traktowane?

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



Nie, bynajmniej nie odczuliśmy. Gdy nasze dzieci chodziły do przedszkola

wspólnie organizowaliśmy imprezy, nasze uczestniczyły w imprezach szkolnych, my z kolei organizując coś na terenie naszej placówki, zapraszamy tutaj. Także nie. *** 

Czy fakt, że dzieci mieszkają w domu dziecka powoduje, że są gorzej traktowane przez swoich rówieśników, czy nie ma to znaczenia? Skarżą się na jakieś problemy z rówieśnikami?



Nie, raczej nie. Mają tutaj pokoje odwiedzin. Koleżanki, koledzy mogą przychodzić do nich do placówki. Oni też wychodzą oczywiście. Po obiedzie, po czasie na naukę własną.



To są najczęściej koledzy ze szkoły?



Tak, ze szkoły, którzy mieszkają. Oni się wypisują do koleżanek, kolegów, tutaj dzieci przychodzą. W wakacje też przychodzą, jak dzieci zostają, bawią się razem. Nie ma tak, że to jest grupa społeczna z domu dziecka i izolacja na zewnątrz. Nie, nie, nie ma czegoś takiego.

Natomiast pojawiły się również wypowiedzi wskazujące na istnienie takiego problemu. Wydaje się, że „naznaczanie społeczne” dzieci z domów dziecka, uznawanie ich za „gorszych” uczniów, kolegów, jest powiązane z charakterem konkretnej grupy rówieśniczej oraz od nastawienia poszczególnych nauczycieli. Ponadto bywa, iż sami wychowankowie starają się ukryć fakt zamieszkiwania w Placówce, aby uniknąć stygmatyzacji społecznej z tego powodu. 

Bywa, wie Pani, czy one są gorzej traktowane, to też jest sprawa nie do końca taka jednorodna, bo to zależy od wychowawcy klasy, zależy od klasy. My robimy wszystko, żeby dzieci były traktowane normalnie, żeby ten stygmat „domodzieckowości” nie chodził za nimi, nie był obecny w klasie przez cały czas. Wystarczy, że Pani popełni błąd np. mamy w klasie dziecko z Domu Dziecka, zrobimy składkę na książkę do angielskiego. Wie Pani, ja mam ochotę wtedy zakatrupić taka nauczycielkę, ale wtedy to już się stało. Bywa, że dzieci w relacjach rzucą sobie w twarz: A Ty jesteś z domu dziecka! Wystarczy głupi program telewizyjny w piątek, żeby w poniedziałek dzieci czuły się gorzej, czuły się inaczej, bo na ten temat się rozmawia.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



Dzieci czują się gorsze z tego powodu, że są w placówce. Jak otworzyliśmy ostatnio nowy dom, to dzieciom bardzo zależało by nikt w dzielnicy, okolicy, a szczególnie w szkołach nie wiedział, ze one są z Placówki. Niestety, jak ta informacja się gdzieś rozniosła, to dzieci bardzo przeżywały, że inni o tym wiedzą. One same gdzieś wewnątrz mają takie poczucie, że to nie jest to, co mają ich rówieśnicy i bardzo to przeżywają. Często na wyjazdach starają się ukryć to, że są z Placówki, np. proszą wychowawców, żeby (tzn. u nas generalnie jest forma „ciocia”), by na zewnątrz to wyglądało, że to jest rodzina. Przed innymi starają się to bardzo odgrywać, że to nie jest placówka, że to jest rodzina. Bardzo im na tym zależy.

Wychowawcy podkreślali w rozmowach, iż ich podopieczni wymagają pomocy polegającej na umacnianiu, zwiększaniu w nich poczucia własnej wartości, tak aby zminimalizować opisane wyżej zjawisko autostygmatyzacji. Poczucie niższej pozycji społecznej prowadzi bowiem do wycofywania się z życia społecznego, zawężania relacji towarzyskich z rówieśnikami „spoza placówki”. W konsekwencji „grupą odniesienia”, również w zakresie aspiracji edukacyjnych, stają się wyłącznie ich współmieszkańcy.

3.3. Problemy edukacyjne wychowanków W analizowanej w niniejszym raporcie diagnozie skupiamy się przede wszystkim na zgłoszonych problemach oraz propozycjach ich rozwiązania, jakkolwiek w projekcie wzięły udział również Ośrodki, które nie odnotowują problemów wychowawczych, w tym edukacyjnych. Jednakże zgodnie z ocenami większości Reprezentantów ośrodków biorących udział w projekcie, ich wychowankowie najczęściej borykają się z problemem braku lub bardzo słabej motywacji do nauki. Niechęć do nauki, częste wagary, postępujące pogarszanie się wyników w nauce jest pochodną zaniżonej samooceny tej grupy uczniów. Postrzeganie siebie jako „mało zdolnych, kłopotliwych” wychowanków wynika z zaległości w nauce spowodowanych często wieloletnimi zaniedbaniami w środowisku rodzinnym. W efekcie mamy do czynienia z mechanizmem „zamkniętego koła”, gdyż następuje stopniowe zaniżania samooceny, unikania nauki, powstawania kolejnych zaległości.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Proces ten zobrazowaliśmy za pomocą schematu:

Rysunek 2 Spadek samooceny dziecka a zaległości w nauce

Zaległości w nauce ucznia

Spadek samooceny dziecka

Spadek motywacji dziecka

Pogorszenie się ocen w szkole

Trudną sytuację edukacyjną znaczącej części podopiecznych biorących udział w diagnozie dolnośląskich placówek pogłębia zła kondycja psychofizyczna dzieci i młodzieży (apatia, brak poczucia podmiotowości, wycofanie społeczne, dolegliwości fizyczne, choroby przewlekłe, nadpobudliwość psychoruchowa). Rozwój edukacyjny dzieci został silnie zaburzony w wyniku doznania przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej (molestowanie w środowisku rodzinnym).

Dzieci

takie

charakteryzuje

także

poczucia

zagrożenia,

wynikającego

z niestabilnej, niepewnej sytuacji życiowej. Ponadto w grupach rodzinnych nie zostały one uposażone w odpowiednie kompetencje społeczne, pozwalające pełnić rolę ucznia, stosować się do norm ogólnospołecznych (jak np. konieczność wypełniania codziennych obowiązków).

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

O nawarstwianiu się różnych problemów wynikających z tragicznej sytuacji ich wychowanków tak opowiada jedna z osób biorących udział w diagnozie: 

Nie wiem, czy mogę powiedzieć, że to jest największy problem, bo tych problemów jest zawsze dużo różnych. Większość dzieci, które przyszły do nas ma doświadczenia na tle seksualnym, inaczej były molestowane. I nie mamy kogoś wykwalifikowanego do tego żeby z nimi pracować. A jednak dużo problemów, które teraz się pojawiają, typu szkolnych, typu zachowanie, mają tło takie, że są jakieś niezałatwione problemy z przeszłości. To jest taki problem. Problem też jest taki, że te dzieci wracają do nas z rodzin zastępczych. (…) Rodziny adopcyjne pozbywały się tych dzieci i to jest takie właśnie, że te dzieci są cały czas odrzucane. I tutaj każdy problem jaki się pojawia z nimi wynika z tej przeszłości.

Posłużmy się jeszcze innymi cytatami wypowiedzi naszych Rozmówców: 

Podstawowy problem jest z motywacją do nauki. Druga kwestia to są ogromne zaległości, szczególnie w przypadku tych dzieci, które przychodzą do nas już w okresie wieku szkolnego. Zaległości wynikające z tego prostego faktu, że czy zerówka i tylko zerówka bez stymulacji w domu, czy potem chodzenie do szkoły bez pomocy ze strony domu, powoduje powstawanie lawinowych zaległości. Z czym sobie później dzieci nie radzą… Co przy niskiej motywacji, wpływa jeszcze na to, że ta niska motywacja jeszcze się pogłębia i jest to swego rodzaju błędne koło.



Dosyć kiepsko sobie radzą. Ale też często nie osiągają wyników na miarę swoich możliwości aktualnych. Czują, że jak jest mierny, to już jest dobrze, bo nie jest jedynka. No i generalnie na tle klasy wypadają dość blado. Nawet jak umieją, to się nie zgłaszają. Albo jak mają odrobione lekcje, to nie wyjmują zeszytów i mówią, że nie mają.



Rozwój dzieci, które trafiają do placówki na pewno jest zaburzony. Są zaburzone emocjonalnie, są to zaburzenia w sferze rozwoju społecznego. To rzutuje na rozwój poznawczy, no bo niestety to jest taki nieodzowny element. Dzieci nie mają też często motywacji, bo nie mają dla kogo się starać, nie zależy im. Czują się porzucone,

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

odrzucone, nie mają nadziei na powrót do domu, a to wiąże się z tym, że nie chcą się starać. Żyją tym co się stało w przeszłości, w środowisku domu. Placówka jest dla nich karą, karą poniesioną jeszcze za zachowanie kogoś dorosłego i nie starają się. Ciężko jest z takim dzieckiem wypracować perspektywę przyszłości. One nie chcą o tym rozmyślać. 

Ale głównym problemem jest brak chęci. Nie myślenie w takich kategoriach, że jak się teraz będę uczył, to później będę miał lepsze życie. Dzieci generalnie żyją z dnia na dzień z racji tego, że nie godzą się na to, co się stało i żyją w takim marazmie. Tutaj ciężko jest zmotywować by dziecko mimo swojej trudnej sytuacji, braku perspektyw na powrót... żeby dziecko postawiło na siebie.



Niechodzenie do szkoły. Problemy wychowawcze na terenie szkoły, czyli nie przychodzenie na lekcje, a chodzenie po holu szkolnym, palenie papierosów. Dzieci robią tak, że mają te materiały, ale jak zapomną czegoś, to powiedzą, że nie dostały. Nie przyniosą kleju, kredek, czy czegoś tam, no bo nie przyniosły, bo nie miały. Problemy z zachowaniem. Jest bardzo dużo dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i to jednak jest problem, bo nauczyciele, nie mogą prowadzić lekcji. No i problemy związane z takim zachowaniem społecznym, czyli wiele jest dzieci, takich, że zwraca się w nieodpowiedni sposób, nie przestrzegają tych norm społecznych, które obowiązują.



Szczerze? Nie chcą się uczyć. I nawet te małe... Takie „kombinatory”: co by tu zrobić, żeby się nie narobić. Dzieci, które wychowują się bez opieki, bez autorytetu, a jest zwracana na nich uwaga, tylko przy wymierzaniu kar. No niestety są to dzieci z rodzin patologicznych, więc nie są przyzwyczajone do tej nauki i nagle wpadają do takiej placówki, gdzie są zabierane znienacka, bo rodzice nie rozmawiają o tym, że może być taka sytuacja, że

przyjeżdża policja, czy opieka i zabiera dzieci i przywozi

do placówki. Początkowo to jest bunt: nie będę się uczył, bo mnie zabrali. Jak będę niedobry, to może mnie oddadzą. A później jest ciężko wyprowadzić u nich ten nawyk uczenia się, ciężko jest zmotywować ich.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



To jest taki problem. Ale część dzieci ma też taki deficyt organiczny, który powoduje, że trudniej jest im się uczyć, funkcjonować w szkole.

 Przede wszystkim brak koncentracji na lekcji, brak uwagi, brak motywacji, nie odrabianie

lekcji,

sprawianie

kłopotów

wychowawczych,

które

powodują,

że nauczyciel nie może prowadzić lekcji. Nasze dzieci generalnie, jak widzą, że odstają od jakiegoś takiego poziomu dydaktycznego, to starają się na siebie zwrócić uwagę jakiś zachowaniem i to często powoduje to, że mają problemy w szkole.

IV. POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECI Z DOMÓW DZIECKA

Reprezentanci

diagnozowanych

placówek

zostali

poproszeni

określenie

potrzeb

edukacyjnych wychowanków w obecnym roku szkolnym (2008/2009 r.). W ankietach ilościowych Kierownicy i Dyrektorzy zgłosili największe zapotrzebowanie na korepetycje z przedmiotów szkolnych, zakup komputerów, pomocy naukowych i innych materiałów edukacyjnych, kursy nauki języków obcych. W co piątym ośrodku zgłoszono potrzebę zatrudnienia psychologa, terapeuty. Zgodnie z wynikami zebranymi dzięki ankietom największe potrzeby dzieci dotyczą następujących wymiarów: Zapotrzebowanie na ubrania szkolne: największa ilość dzieci potrzebuje bielizny osobistej (284 sztuk.) i skarpet (230 szt.), a także kurtek zimowych (190), obuwia sportowego (188) i zimowego (180 par) oraz spodni dziecięcych i młodzieżowych (188 par). Zapotrzebowanie na podręczniki, książki: Kierownicy zgłosili zapotrzebowanie na 47 sztuk słowników ortograficznych oraz na 35 sztuk słowników angielsko-polskich i polskoangielskich. Występuje też deficyt lektur szkolnych dla gimnazjum (dla 35 dzieci).

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Ponadto w placówkach brakuje encyklopedii powszechnych (30) i innych encyklopedii naukowych (18), słowników do nauki języka niemieckiego (28), słowników a także atlasów geograficznych, historycznych, zwierząt, roślin oraz lektur do szkoły podstawowej i średniej. Potrzebne przybory szkolne, materiały edukacyjne, sprzęt: Największe zapotrzebowanie dotyczy edukacyjnych programów komputerowych, zeszytów w kratkę (500 sztuk.), przyborów geometrycznych (176 kompletów) oraz materiałów plastycznych dla 166 dzieci; a także wiele innych przyborów, sprzętu w mniejszych ilościach (zob. tabela 5.) Korepetycje, zajęcia pozaszkolne: Według Dyrekcji placówek, wychowankowie najbardziej potrzebują korepetycji z zakresu przedmiotów ścisłych (matematyki, fizyki, chemii) - aż 177-ro dzieci wymaga takiej pomocy. Na drugim miejscu listy umieszczono korepetycje z języków obcych, a szczególnie z języka angielskiego i niemieckiego (125-ro dzieci) oraz na kursy językowe (120). Ponadto zgłoszono potrzebę organizacji warsztatów dotyczących skutków spożywania alkoholu i narkotyków (dla 107-ga wychowanków).

Potrzeby dotyczą również zajęć

wyrównawczych, pomocy w odrabianiu lekcji (85), zajęć plastycznych (72), zajęć artystycznoteatralnych (55) i innych (zob. tabela 6). W niektórych Ośrodkach objętych projektem występuje deficyt wyjazdów grupowych w trakcie roku szkolnego a także takich form wypoczynku w czasie ferii i wakacji. Jak argumentowali nasi Rozmówcy podczas wywiadów, szczególnie istotne jest rozwijanie zainteresowań dzieci, organizacja zajęć artystycznych, sportowych, indywidualna praca z nimi, motywowanie ich do nauki. Wielokrotnie podkreślano, iż zwiększeniu zainteresowania edukacją będzie sprzyjać praca indywidualna z dziećmi lub w małych grupach. Co bardzo istotne, Reprezentanci ośrodków biorących udział w projekcie akcentowali, że brakuje im środków finansowych na obecne lub planowane zajęcia pozaszkolne, kółka zainteresowań i inne formy spędzania czasu sprzyjające rozwojowi zainteresowań ich podopiecznych. Nierzadko pojawiały się wypowiedzi, iż takie zajęcia (np. artystyczne, sportowe, z zakresu obsługi komputera) nie tylko sprzyjałyby rozwojowi dzieci i młodzieży, ale również miałyby znaczenie terapeutyczne.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Oto przykładowe cytaty pochodzące z wywiadów pogłębionych: 

Ja sobie tak marzę, żeby dzieciaki mogły chodzić na zajęcia według ich zainteresowań. Czyli np. Danielek trenuje tą piłkę nożną, żeby chodził i żeby wychodził na zewnątrz. Bo nie można ich zamknąć w domu i nauczyć, że cały świat ogranicza się do domu dziecka. Ich trzeba nauczyć wychodzić na zewnątrz. I takie kółko geograficzne, jeśli go interesuje to niech chodzi. To mogą być przy szkole, nie ma blisko domu kultury, ale fajnie byłoby gdyby był, bo zawsze jest duża oferta różnych zajęć, z których na pewno każdy by sobie coś wybrał: gry na instrumentach, chociażby szachy, czy cokolwiek, jakieś taneczne, takie rzeczy. Myślę, że domu kultury brakuje.

*** 

A jakiej formy pomocy byście Państwo najbardziej potrzebowali?



Najbardziej to warsztaty artystyczne z przekazaniem pewnych treści. Także korepetycje indywidualne, żeby dzieci mogły poduczyć się przedmiotów, z którymi mają problem. ***



A dodatkowe zajęcia pozaszkolne?



Takie inne. Nie stronię od sportu, ale inne niż sama gra w piłkę. Też wokalnotaneczne, bo tego nam naprawdę brakuje.

*** 

Sportowo się wyróżnia parę dzieci. Plastycznie też, aczkolwiek mają słabą motywację do rozwijania talentu. Teraz widzę ostatnio znowu coś próbują rozwijać, więc fajnie to byłoby to pociągnąć, tylko nie mamy kogoś, kto by im pokazał jak, prawda? Jak się maluje, jak się rysuje. I na razie robią tak na własną rękę. ***



Gdyby oni rzeczywiście sensownie przyłożyliby się do tego, to myślę, że kurs obsługi komputera, bo okazuje się, że biegle poruszają się, jeśli chodzi o gry komputerowe i mają mierny z informatyki w szkole. Nie są w stanie obsługiwać podstawowych programów. Może też zajęcia terapeutyczne, które by umożliwiały im wszechstronny rozwój. Praca z ciałem, taniec. ***

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich



Jak Pani ocenia, które zajęcia pozaszkolne są najbardziej potrzebne?



Myślę, że takie, które rozwijają ich zainteresowania, które dają im wiarę w siebie. Dzięki którym potrafią zrobić coś lepiej, niż inni. To jest im potrzebne. Takie poczucie, że są wyjątkowe, niepowtarzalne. Że wychodzą do ludzi. Takie zajęcia, mi się wydaje. Oprócz tego takie, które pomogą im wyrównać takie szanse edukacyjne.

W kolejnych tabelach zawarto aktualne informacje (w obecnym roku szkolnym) na temat zapotrzebowania edukacyjnego zgłoszonego w ankietach przez Ośrodki objęte projektem. Poniższe zestawienia mają charakter zbiorczy. Jednak dysponujemy tabelami zawierającymi indywidualne potrzeby edukacyjne dla każdego ośrodka. Instytucje,

organizacje i osoby

zainteresowane niesieniem konkretnej pomocy poszczególnym domom dziecka na Dolnym Śląsku mogą uzyskać bardziej szczegółowe informacje w siedzibie naszej fundacji.

Tabela 2 Największe potrzeby edukacyjne Ośrodków Gdybyście otrzymali Państw o 5000 zł na zaspokoj enie potrzeb edukacyj nych dzieci z Państw a Instytucj i, to na co przede w szystkim przeznaczylibyście Państw o te środki? N Korepetycje z przedmiotów szkolnych Zakup komputerów Zakup pomocy naukowych, materiałów edukacyjnych Kurs nauki języków obcych Zatrudnienie psychologa, terapeuty Zajęcia rozwijające dla dzieci Zatrudnienie nauczyciela języka angielskiego Trzydniowa wycieczka do Warszawy lub Krakowa Kurs obsługi komputera Terapia psychologiczna Zakup łącza internetowego Zatrudnienie pedagoga zajęciowego Zakup wyposażenia Ogółem

8 7

% 44,4% 38,9%

38,9%

4 2 2

22,2% 11,1% 11,1%

5,6%

1 1 1 1 1 19

5,6% 5,6% 5,6% 5,6% 5,6% 205,6%

Procenty nie sumują się do 100, ponieważ respondent mógł wskazać więcej niż jedną odpowiedź.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Tabela 3 Potrzebne ubrania szkolne dla dzieci Zapotrzebow anie na ubrania dla dzieci i młodzieży Bielizna osobista Skarpetki Kurtki zimowe Obuwie sportowe Spodnie dla dzieci i młodzieży Obuwie zimowe Dresy Białe podkoszulki Rękawiczki, czapki Bluzy sportowe Piżamy Stroje na wychowanie fizyczne Halówki Obuwie (inne niż zimowe) Adidasy Stroje galowe (białe bluzki i koszule) Mundurki szkolne Podkoszulki białe z krótkim rękawem Koszulki z długim rękawem Ogółem

Ilość 284 230 190 188 188 180 121 100 88 87 79 74 70 54 53 48 48 35 35 100,0%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Tabela 4 Potrzebne podręczniki szkolne, książki Zapotrzebow anie na podręczniki szkolne, książki i słow niki Słownik ortograficzny Słowniki (polsko-angielski i angielsko-polski) Lektury szkolne do gimnazjum Encyklopedia powszechna Słowniki (polsko-niemiecki i niemiecko-polski) Słownik synonimów i wyrazów bliskoznacznych Lektury szkolne do szkoły podstawowej Lektury szkolne do szkoły średniej Atlas geograficzny Encyklopedia naukowe z różnych dziedzin Książki naukowo-przyrodnicze Podręczniki do nauki języków obcych Słownik frazeologiczny Słownik wyrazów obcych Słownik poprawnej polszczyzny Atlas historyczny Atlas zwierząt Atlas roślin Atlas anatomiczny Ogółem

Ilość 47 35 35 30 28 25 25 25 19 18 10 10 8 8 7 7 7 7 6 100,0%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Tabela 5 Potrzebne przybory szkolne, materiały edukacyjne, sprzęt Zapotrzebow anie na przybory szkolne, materiały edukacyj ne, sprzęt Ilość Edukacyjne programy komputerowe (dla dzieci w Bez różnym wieku) ograniczeń Zeszyty w kratkę 500 Przybory geometryczne 176 Materiały plastyczne 166 Blok rysunkowy 118 Blok techniczny 100 Zeszyty formaty A4 50 Plecaki szkolne 48 Piórnik z pełnym wyposażeniem 48 Zeszyty w wąską linię 40 Komputer 23 Kasety i śpiewniki dla dzieci 20 Gry edukacyjne - planszowe 20 Brystol kolorowy 19 Klocki drewniane, puzzle 19 Malowanki, kolorowanki 15 Gry edukacyjne - multimedialne 15 Rowery 14 Programy logopedyczne 10 Drukarka 10 Aparat fotograficzny 7 Monitor komputerowy 7 Encyklopedia multimedialna 6 Globus 6 Laptop 5 Gry rozwijające umiejętność liczenia i pisania 5 Gry rozwijające zdolności manualne 5 Tablica magnetyczna 5 Słowniki multimedialne 4 Multimedialne kursy językowe 4 Mikrofon bezprzewodowy z nagłośnieniem 4 Grzechotka, trójkąt, tamburyno 3 Dyktafon 3 Skaner 3 Rzutnik multimedialny 3 Mikroskop 3 Laptopy edukacyjne 1 Gitara 1 Telewizor 1 Sprzęt audio-wizualny 1 Słup do gry w koszykówkę 1 Ogółem 100,0%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Tabela 6 Potrzebne korepetycje, zajęcia pozaszkolne Zapotrzebow anie na korepetycj e, zaj ęcia pozaszkolne, kursy Ilość Korepetycje z przedmiotów ścisłych (matematyka, 147 fizyka, chemia) Korepetycje z języków obcych (język angielski i 125 niemiecki) Kursy z języków obcych (język angielski i 120 niemiecki) Warsztaty dotyczące spożywania alkoholu oraz 107 narkotyków Zajęcia wyrównawcze, pomoc dydaktyczna w 85 odrabianiu lekcji Zajęcia plastyczne 72 Zajęcia artystyczno-teatralne 55 Zajęcia sportowe 38 Warsztaty związane z seksualnością 37 Przeciwdziałanie przemocy 35 Zajęcia socjoterapeutyczne 20 Kurs komputerowy 20 Kurs prawa jazdy 20 Gimnastyka korekcyjna 20 Gimnastyka rehabilitacyjna 20 Aerobik 18 Indywidualna terapia pedagogiczna 10 Taniec 10 Zajęcia fotograficzne 5 Nauka gry na instrumentach muzycznych 5 Korepetycje z języka polskiego 5 Warsztaty dla kadry pedagogicznej 4 Ogółem 100,0%

Tabela 7 Inne brakujące rzeczy Inne potrzeby Domów Dziecka Wyjazdy grupowe integracyjne (w ciągu roku) Wypoczynek letni Wypoczynek w czasie ferii zimowych Wyjazdy edukacyjne Ogółem

Ilość 37 37 37 17 100,0%

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

V. DOTYCHCZASOWE I OCZEKIWANE FORMY POMOCY EDUKACYJNEJ

5.1. Dotychczasowe formy pomocy edukacyjnej Jeśli chodzi o dotychczasowe formy pomocy edukacyjnej, najwyżej została oceniona współpraca ze szkołami i przedszkolami, do których uczęszczają dzieci zamieszkujące w interesujących nas Ośrodkach. Zazwyczaj wychowawcy, pedagodzy i kierownicy mogą liczyć na życzliwość, pierwszeństwo w zajęciach wyrównawczych oraz na pomoc szkolnych pedagogów. Chociaż zdarzają się przypadki, że nauczyciele naznaczają społecznie uczniów pochodzących z placówek opiekuńczo-wychowawczych, traktując ich jako mniej zdolnych, bardziej kłopotliwych wychowanków. Jeśli chodzi o pomoc ze strony innych instytucji, to w zdecydowanie lepszej sytuacji aniżeli inne ośrodki, znajdują się placówki ulokowane we Wrocławiu. Bardziej intensywnej i wielostronnej współpracy z zewnętrznymi podmiotami sprzyja właśnie funkcjonowanie w dużym mieście, gdzie scentralizowane są instytucje publiczne, zdecydowanie częściej działają też organizacje pozarządowe, obserwuje się również lepszy dostęp do prywatnych sponsorów czy wolontariuszy rekrutujących się ze środowisk studenckich i spośród uczniów liceów. Ośrodki w bardziej sporadyczny i nieregularny sposób mogą liczyć na pomoc osób prywatnych, które przekazują dzieciom dary (np. ubrania, książki) lub pomagają w odrabianiu lekcji. Szczególnie istotna okazuje się pomoc wolontariuszy, głównie studentów i uczniów liceów ogólnokształcących. Zazwyczaj dzieci wychowujące się Placówkach nie mogą liczyć na pomoc swych rodziców, ale zdarza się, że pomagają oni w remontach, interesują się edukacją dzieci. Poniżej zamieściliśmy najbardziej charakterystyczne wypowiedzi dotyczące dotychczasowych form pomocy.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Pomoc szkoły: 

Czy szkoła w jakiś sposób sama oferuje swoją pomoc? Jakiego typu?



Tutaj też te zajęcia wyrównawcze, bo jest ograniczona ilość miejsc i zawsze nasze dzieci są jako pierwsze brane pod uwagę, także tutaj są otwarci na nas. Aczkolwiek teraz dyrekcja pozmieniała się i w jednej i drugiej szkole... Na razie współpraca układa się dobrze.

*** 

Bardzo zaprzyjaźniona jest z nami pani dyrektor szkoły podstawowej. Nawet na Wigilię do dzieci przychodzi. To też się odbywa poza takimi oficjalnymi spotkaniami na zebraniach, na konsultacjach, wymianą informacji przez telefon. Są to takie spotkania przy herbatce. Nieformalne, gdzie wychowawcy klas, dyrekcja albo pedagog szkolny przychodzą do dzieci. Są naszymi gośćmi. Staramy się takie spotkanie na początku roku zorganizować, a później to w miarę potrzeb, jak coś się złego dzieje. Pomoc prywatnych osób:



Tak, tutaj jest współpraca. Przychodzą tutaj ludzie z darami, czy ostatnio przyjechał Pan z ciuchami po swoich synach w bardzo dobrym stanie, także dzieciaki mają trochę uzupełnioną garderobę. Pomoc innych instytucji, sponsorów:



To jest wspaniałe. Mamy dwa razy do roku posiedzenie całego Zespołu i wtedy zapraszamy nauczycieli, pracowników MOPS-u, policji i sądu. Wszystkich, z którymi współpracujemy. Jak omawiamy danego wychowanka, to oni później inaczej na to dziecko patrzą. Mamy wolontariuszy. Przychodzą, kiedy jest czas na naukę i pomagają tym młodszym w nauce. Oni dostają za to punkty w szkole, że pomagają, a nasze dzieci wykorzystują to, bo my nie wszystkie znamy matematykę, chemię.



Tu mamy wszystko, że tak powiem. Mamy dużo sponsorów np. SKOK Stefczyka bardzo

nam

pomaga.

Wcześniej

mieliśmy

mnóstwo

sponsorów

takich

indywidualnych też. Robiliśmy dla nich co roku takie bale doceniając to, co dla nas robią. Jeśli chodzi o pieniążki na materiały szkolne, to mamy pieniążki z PCPR-u i tych pieniążków jest dużo, bo utrzymanie dziecka kosztuje ponad 2 tys. zł Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

w placówce, więc mamy dosyć dużo. A jakieś wyjazdy, wakacje, przybory szkolne, książki to od sponsorów bez problemu. Jest dużo ludzi dobrego serca. 

Proszę Pani, nie mamy stałej współpracy w zakresie pomocy edukacyjnej podpisanej z nikim. Natomiast tego rodzaju współpraca jest z klubem sportowym, z ośrodkiem kultury, to są te instytucje kultury, które nam dają bilety, to są ludzie dobrej woli, którzy się do nas zgłaszają i mówią, że chcieliby misie kupić dla dzieci z domu dziecka i są tacy, którym da się wytłumaczyć nie kupujcie misiów, przynieście nam zeszyty, długopisy, gumki.



Fundacja „Przyjaciółka”… to był ten kurs językowy i corocznie możemy startować o stypendium dla indywidualnego dziecka, za jakieś szczególne osiągnięcia, albo jeśli osiąga takie wyniki w nauce, które kwalifikują go do tego stypendium.



Fundacja „Przyjaciółka” nam zafundowała, że pani przychodzi i korepetycje z angielskiego są tu udzielane, na miejscu. Dzieci tak wolą, w tych warunkach tu się uczyć. Z tego co mówią, to bardzo się wstydzą tego dojścia do drzwi tutaj i pokazania, że są stąd. To jest trudne.

Pomoc wolontariuszy: 

Są wolontariusze, studenci przeważnie, którzy przyjeżdżają, pomagają w lekcjach, bawią się, spędzają czas. (...) Raczej są tacy rodzice, którzy pomagają, mamy tu remonty, pojawiają się pojedyncze przypadki, że przyjeżdżają i pomagają.



Wolontariusze, którzy przetrwają jakiś tam okres. Bo zawsze się dużo takich osób zdarza, ale po 2-3 tygodniach, miesiącu, gdzieś się ten kontakt urywa. Mamy też bardzo dużo praktyk, ale one są takie skumulowane. Albo na początku roku, albo pod koniec. To są studenci, którzy odbywają u nas praktyki, wolontariusze i też byliśmy w tamtym roku w takim programie organizowanym przez Stowarzyszenie „Nasz Dom”, które

jest

naszym

organem

prowadzącym.

Były

podpisywane

umowy

z poszczególnymi opiekunami, którzy planowali różne działania organizacyjne i na ten cel były przeznaczone pieniądze. Z tych pieniędzy właśnie m.in. byli opłaceni korepetytorzy. Albo np. opłacona nauka w szkole językowej. Takie formy pomocy. I mam nadzieję, że w tym roku też będzie ten program, bo wtedy bardzo dużo dzieci brało w nim udział. Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

*** 

Czy są u Państwa wolontariusze?



Przyjeżdżają dwie, ale nie na naukę, a raczej na zabawy, zajęcia rekreacyjne.

*** 

Mamy dwie panie, które do nas przychodzą. Są z tej świetlicy przykościelnej.

Brak pomocy ze strony rodziców, instytucji: 

Czy rodzice pomagają pod kątem edukacyjnym?



My ich wdrażamy. Pomoc jest znikoma. Najchętniej by przychodzili na zasadzie odwiedzin, by się pokazać. Ja cały czas tym rodzicom powtarzam, że cały czas to są ich dzieci. To, że państwo ich utrzymuje, bo rodzice albo się nie zarejestrują, albo ukrywają dochody. I z reguły nasi rodzice nie ponoszą żadnej odpowiedzialności. Ani finansowej, psychicznej raczej też nie, bo czasem to jest wygodnictwo. Teraz dajemy rodzicom czas, gdzie dajmy im szanse, by coś w tym kierunku zrobili, by to dziecko wróciło.

*** 

Jeden Dom ma bardzo fajną Radę Osiedla, która aktywnie się zaangażowała i sama zorganizowała dodatkowych wolontariuszy i dodatkowe zajęcia. Spisała daty urodzin dzieci i pamiętają o urodzinach. Tak autentycznie wiedzą, że to jest jakaś tam trudność w naszych dzieciakach i wychodzą naprzeciw z jakąś pomocą. Natomiast w innych dzielnicach kontakty są, kiedy są jakieś skargi. Był taki moment, że była niechęć społeczności lokalnej to wtedy nas wzywano i musieliśmy się tłumaczyć. Nie ma takiej współpracy.

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

5.2. Oczekiwane formy pomocy edukacyjnej Formy pomocy, jakiej oczekują Respondenci różnią się w zależności od zasobów ośrodków, w których pracują. Jak pokazują również dane ilościowe, brakuje zarówno przyborów, ubrań szkolnych, wyposażenia bibliotek, a w większości Ośrodków – bezpłatnych korepetycji, szczególnie z zakresu języków obcych. Dzięki wywiadom pogłębionym, jakich udzielili nam Reprezentanci ośrodków, ustaliliśmy również, inne ważne formy pomocy. Pojawiły się głosy, iż w mobilizacji uczniów do nauki na pewno pomogłaby współpraca rodziców, jednakże przeszkodą jest brak zainteresowania sytuacją edukacyjną wychowankami większości biologicznych opiekunów. Jak

wskazywaliśmy

wcześniej,

kilka

diagnozowanych

domów

zgłosiło

deficyt

wykwalifikowanej kadry. Ośrodki mają ograniczoną możliwość zatrudniania korepetytorów czy trenerów, dlatego też ważnym wsparciem w wychowaniu i edukacji dzieci byłaby pomoc zewnętrznych

psychologów,

terapeutów,

socjoterapeutów.

zatrudnieniem

takich

specjalistów czy uzyskaniem nieodpłatnej pomocy w tym zakresie mają przede wszystkim ośrodki położone w odległych zakątkach Dolnego Śląska. Zaś największy dostęp do tego typu wsparcia mają placówki wrocławskie oraz położone w pobliżu stolicy województwa. Jak wynika z rozmów z Wychowawcami i Kierownikami, dzieci np. z przyległych miasteczek są dowożone do wrocławskich specjalistów. Wielokrotnie w trakcie wywiadów akcentowano konieczność organizowania przez zewnętrzne instytucje, organizacje, specjalistów zajęć wyrównawczych kursów, warsztatów edukacyjnych artystycznych, zajęć artystycznych. Bardzo ważne jest jednak to, jak przekonywali nasi Rozmówcy, aby zajęcia takie odbywały się w małych grupach, były organizowane w dłuższym okresie czasu, regularnie, były nieodpłatne, ale profesjonalnie zorganizowane. Ponadto postulowano, by warsztaty, zajęcia miały atrakcyjną formę, ażeby odpowiednio zmotywować dzieci i młodzież do uczestnictwa w nich. W większości diagnozowanych placówek Kierownicy i Wychowawcy wykazywali pozytywne nastawienie wobec współpracy z wolontariuszami. Jednakże – jak przekonywali Opiekunowie - powinien to być wolontariat „świadomy”, długoterminowy, podobnie jak zajęcia warsztatowe Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

i pozalekcyjne. Dotychczasowym problemem okazuje się spora fluktuacja wolontariuszy, którzy sami mają zbyt słabą motywację zniechęcają się trudnościami, brakiem lub słabą motywacją wychowanków ośrodków i rezygnują z niesienia pomocy. Na koniec niniejszego raportu zapoznajmy się z przykładowymi wypowiedziami naszych Rozmówców: 

Pomogli by nam rodzice w mobilizacji. Wszystko to jest nasza inicjatywa, nasze prośby, żeby rodzice interesowali się tymi dziećmi. Dla rodziców nauka nie jest wartością, rodzice się nie angażują.



Z racji braków finansowych to jednak nie mamy rozbudowanej dydaktyki edukacyjnej. Nie mamy tu narzędzi. Brak dodatkowych zajęć, by rozwijać im zainteresowania. Co prawda zaczęliśmy współpracę w tamtym roku z Warsztatami Edukacji Zajęciowej i uczęszczamy z dziećmi na ceramikę. To im się podoba. Staramy się, piszemy pisma do Aquaparku, żeby te zajęcia też w wodzie przeprowadzać, bo jednak ktoś, kto ma nadmiar siły, to fajnie też reaguje. Woda uspokaja, wycisza. Jest trudno, bo dostaliśmy pismo, że Aquapark nie jest instytucją charytatywną. To jest bardzo przykre. Ale współpracujemy z pedagogami ze szkół, oni piszą im skierowania, w związku z czym dzieci nasze uczestniczą w tych zajęciach..



Myślę, że solidna pomoc korepetytorów, którzy by pomogli dzieciom uzupełnić te braki edukacyjne, które są jeszcze wyniesione z domu. Jakieś takie fajnie zorganizowane zajęcia edukacyjne. Takie, które wciągną dzieci i pozwolą jakoś odkryć talenty i zainteresowania, żeby dzieci odkrywały w sobie jakieś mocne strony. No i terapeuci, czyli pedagodzy, którzy mają jakieś szczególne przygotowanie, którzy pomogą tutaj nadrobić jakieś takie zaległości, jeśli chodzi o umiejętności.



Tak szczerze mówiąc, wszystkie [zajęcia pozalekcyjne] są bardzo potrzebne. Ale wydaje mi się, że trochę mało jest tych jednak edukacyjnych, takich typowych, w naprawianiu zaległości. Za duże są też grupy, dzieci są z różnymi deficytami, w różnym stopniu i to jednak jest tak, że ktoś zostaje z tyłu. Nie oszukujmy się, dziecko z chęcią pójdzie na basen, a jak usłyszy, że ma iść na zajęcia wyrównawcze z matematyki, to trzeba go praktycznie wnieść na te zajęcia i jeszcze stać pod drzwiami, żeby nie uciekł. Więc forma tych zajęć stanowi ważną rzecz. Żeby

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

pomieszać jednak te zajęcia, przynajmniej dla młodszych. Forma edukacyjna, nauka z zabawą, tak na przemian. Sama wiem, jak organizuję zajęcia typu terapeutycznego dla dzieci i tak naprawdę do 40 min, to jest maksymalny czas i one i tak potrafią się tym znudzić. 

Bez wątpienia zajęcia sportowo-ruchowe i zajęcia, które stymulują motywację do nauki szkolnej. Bardzo trudno jest dziewczynce z pierwszej klasy szkoły zawodowej wytłumaczyć, że kiedyś w życiu przyda jej się język obcy. Tak jak mówiliśmy, jedna z Fundacji zafundowała ośmiu naszym dziewczynom roczny kurs językowy, na który one chodziły bardzo niechętnie. Bo oprócz nauki szkolnej, musiały jeszcze dodatkowo się uczyć. Bez sensownego współdziałania ze strony szkoły, bez stymulacji szkoły, nie jesteśmy w stanie wytłumaczyć, że kiedyś ci się ten język przyda. To tak mniej więcej wygląda. Wiadomo, że zainteresowaniem językiem polskim służą zajęcia teatralne, czy parateatralne, czy wyjazdy teatralne.



Myślę, że na pewno sensownie zorganizowany wolontariat. Albo pieniądze na płatne korepetycje, takie rzetelne i pracę indywidualną. I ewentualnie sfinansowanie fajnej szkoły językowej dla jednej, dwóch osób na zewnątrz. (...) I terapia! Część problemów edukacyjnych też by zniknęła, gdyby one przeszły terapię. To jest bardzo potrzebne. Taka terapia długoterminowa i grupowa.



Organizacje, które się zajmują wolontariatem, ale takim z prawdziwego zdarzenia, czyli osób, które są świadome, na czym polega wolontariat. Które nie urywają kontaktu po 2 czy 3 wejściach do Domu. Chętnie bym z taką organizacją podjęła współpracę, która bym podjęła kontakt z takimi fajnymi, sensownymi ludźmi. W tamtym roku zgłosił się pan, który oferował takie fajne zajęcia edukacyjne, ale to było bardzo drogie, więc nie mogliśmy z tego skorzystać. Chodzi o to by osoby, które mają coś fajnego do zaoferowania w sensie edukacyjnym, by to naszych dzieci nie omijało.



Bardzo by się przydał nam psycholog na stałe. Taka pomoc psychologiczna jest nam niezbędna.

*** Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

Spis wykresów Wykres 1 Liczba placówek opiekuńczo-wychowawczych w Polsce w 2007 roku ......................................... 13 Wykres 2 Liczba placówek socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych w Polsce w 2007 roku ............................... 14 Wykres 3 Liczba placówek rodzinnych w Polsce w 2007 roku...................................................................... 14 Wykres 4 Liczba rodzin zastępczych w Polsce w 2007 roku ........................................................................ 15 Wykres 5 Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo-wychowawczych 2007 roku .......................... 15 Wykres 6 Liczba wychowanków w placówkach socjalizacyjnych i wielofunkcyjnych w Polsce .................... 16 Wykres 7 Liczba wychowanków w placówkach rodzinnych w Polsce w 2007 roku ...................................... 16 Wykres 8 Liczba wychowanków w placówkach opiekuńczo-wychowawczych na Dolnym Śląsku ............... 17 Wykres 9 Liczba wychowanków w rodzinach zastępczych w Polsce w 2007 roku ....................................... 18 Wykres 10 Status prawny Domów Dziecka ................................................................................................... 20 Wykres 11 Współpraca z wolontariuszami (w ubiegłym miesiącu) ............................................................... 20 Wykres 12 Podstawowa charakterystyka Domów Dziecka ........................................................................... 21 Wykres 13 Struktura pracowników ośrodków według płci ............................................................................. 22 Wykres 14 Struktura pracowników ośrodków według poziomu wykształcenia ............................................. 22 Wykres 15 Struktura pracowników ośrodków według liczby stanowisk ........................................................ 23 Wykres 16 Główne przyczyny trafienia dzieci do ośrodków ......................................................................... 25 Wykres 17 Liczba wychowanków Domów Dziecka według płci ................................................................... 29 Wykres 18 Liczba wychowanków Domów Dziecka według wieku ............................................................... 29 Wykres 19 Liczba wychowanków Domów Dziecka według etapów edukacji .............................................. 30 Wykres 20 Rodzaj szkół specjalnych, do których uczęszczają wychowankowie (według liczby uczniów) .. 30 Wykres 21 Liczba wychowanków Domów Dziecka według typu schorzeń .................................................. 31 Wykres 22 Ocena sytuacji ekonomicznej Domów Dziecka w 2008 roku w porównaniu z rokiem 2007 ...... 33 Wykres 23 Główne źródła finansowania instytucji ........................................................................................ 34 Wykres 24 Średnia liczba wychowanków mających dostęp do określonego typu mediów ......................... 35

Spis tabel Tabela 1 Główne problemy Domów Dziecka................................................................................................. 36 Tabela 2 Największe potrzeby edukacyjne Ośrodków .................................................................................. 48 Tabela 3 Potrzebne ubrania szkolne dla dzieci ............................................................................................. 49 Tabela 4 Potrzebne podręczniki szkolne, książki .......................................................................................... 50 Tabela 5 Potrzebne przybory szkolne, materiały edukacyjne, sprzęt ........................................................... 51 Tabela 6 Potrzebne korepetycje, zajęcia pozaszkolne ................................................................................. 52 Tabela 7 Inne brakujące rzeczy ..................................................................................................................... 52

Spis rysunków Rysunek 1 Główne problemy Domów Dziecka.............................................................................................. 32 Rysunek 2 Spadek samooceny dziecka a zaległości w nauce ..................................................................... 42

Projekt współfinansowany jest ze środków otrzymanych od Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w ramach Rządowego Programu – Fundusz Inicjatyw Obywatelskich