Podręcznik Zawód Artystka A3 by futuresimple

ZAWÓD ARTYSTKA /

Paulina Czapska / Anna Szapert

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Paulina Czapska / Anna Szapert ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

SPIS TREŚCI WSTĘP PODRĘCZNIK INSTRUKCJA OBSŁUGI ZAWÓD ARTYSTKA INDYWIDUALNY PLAN ROZWOJU

MISTRZYNI W POLU SZTUKI O ARTYSTCE W PRACY ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

ZASOBY TWÓRCZE O ZASOBACH TWÓRCZYCH ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

KRYTYKA O WEWNĘTRZNEJ KRYTYCE ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

SIEĆ O TWORZENIU SIECI WSPARCIA ZRÓB SOBIE SIEĆ WSPARCIA ZAWÓD ARTYSTKA. MÓJ PLAN

ZAWÓD ARTYSTKA JAK DZIAŁA MODEL

PLANOWANIE W POLU SZTUKI O PLANOWANIU PRACY TWÓRCZEJ ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

TWÓRCZY NAWYK O TWÓRCZYCH NAWYKACH ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

PIENIĄDZE I SZTUKA O PIENIĄDZACH I SZTUCE ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

POSZUKIWANIE PRACY W BRANŻY KREATYWNEJ SŁOWNICZEK POJĘĆ PRZYDATNYCH O NAS APPENDIX

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Czytelniczko! Oddajemy w Twoje ręce pierwszą próbę

uznane już autorki i autorów, bazujemy na teo-

Jednocześnie, jak sama się przekonasz,

adczeniem i wesprzeć Cię w tym trudnym

zapisu istotnego fragmentu naszych do-

riach i modelach popartych namysłem, a częs-

uniknięcie poradnikowej stylistyki okazało

(jak oceniamy) procesie. Zaszczepić myśl,

ciekań i doświadczeń wynikających z realizacji

to także badaniami. Podręcznika, które-

się dla nas poważnym wyzwaniem. Narrac-

że tym, co masz, możesz się dzielić i po-

go podstawową i najistotniejszą

ja dotycząca rozwoju tak osobistego, jak

funkcją jest uzupełnienie „żywe-

i zawodowego została silnie zawłaszczona

dawać to dalej. Pokazać, że dookoła są

go” uczenia się opartego na wzajemnym

przez kulturę popularną. Nierzadko wartościo-

poznaniu stron w nim uczestniczących. „Ży-

we idee i dobre praktyki są prezentowane

kreatywnym. Zawarte w tej publikacji in-

wego” - nie tylko w kontekście rzeczywiste-

w postaci tak uproszczonej i skrótowej, że

formacje, teorie i ćwiczenia zostały przete-

go kontaktu, ale przede wszystkim „żywego”

aż mało „zjadliwej”.

stowane

pracy

w jego jakości - zaciekawieniu, życzliwości

(choć nie zawsze z powodzeniem) unikać

Podsumowując, mamy nadzieję, że podręcz-

grupowej i indywidualnej z odważnymi i goto-

oraz ukierunkowaniu na jasny i wspólnie wy-

efektu „wiedzy instant”, „5 najważniejszych

nik ten stanie się dla Ciebie pretekstem do

wymi do dzielenia się swoimi pomysłami ko-

tyczony cel. Podręcznika, który obok spotkań

zasad” czy „7 sposobów na”. Chciałyśmy

lepszego poznania siebie, ale także mocną

bietami - artystkami. Twórczyniami, którym

grupowych i indywidualnych (nazywanych żar-

Ciebie i siebie traktować poważnie. Z drugiej

zachętą do spotkania innych kobiet, które

jesteśmy szalenie wdzięczne i bez których sil-

tobliwie przez ich uczestniczki „zajęciami

strony, pogrążone w lekturze opracowań

znajdują się w podobnej sytuacji - impulsem

nej zachęty i wsparcia ta publikacja nie zmate-

wyrównawczymi”), może działać jak szcze-

z dziedziny psychologii (m.in. pozytywnej,

do podejmowania ćwiczeń z pracą.

odporność (rezyliencję).

pedagogiki twórczości) oraz licznych badań

PS Podczas intensywnych miesięcy pracy

zarówno ilościowych jak i jakościowych na-

nad tym podręcznikiem przeszłyśmy przez

nasze „ćwiczenia z pracą” miały charakter

Liczymy więc, że publikacja, którą opracowa-

kreślających krajobraz współczesnego rynku

wszystkie opisane tu etapy pracy twórczej.

bardziej podręcznika niż poradnika. Podręczni-

łyśmy, wesprze Cię w lepszym rozpozna-

pracy w branży kreatywnej, postanowiłyśmy

ka rozumianego jako próba nakreślenia map

niu świata (szczególnie wycinka, dotyczące-

przekładać ich specjalistyczny język na (mamy

pojęć, zasygnalizowania drogowskazów i stwo-

go Twojego funkcjonowania na rynku pracy).

nadzieję) zaciekawiającą opowieść.

rzenia zachęty do samodzielnego, a przede

Pobudzi Cię do rozwiązywania problemów,

wszystkim krytycznego myślenia. Podręcznika

które napotkasz w drodze od edukacji do za-

Jesteśmy

w rozumieniu „podręczności” - przystępności,

trudnienia. Zachęci do podejmowania

i społecznicami. Wciąż żywo pamiętamy,

ku. Przede wszystkim mamy jednak nadzieję,

przyszłości byłyśmy w momencie wchodzenia

Future Simple

że wzmocni Cię w pełnym nieoczekiwanych

na rynek pracy. Jednocześnie dziś jako akty-

www.futuresimple.pl

Podręcznika, w którym wielokrotnie odwołu-

zwrotów akcji i niepokojów okresie osadzania

wne zawodowo edukatorki, trenerki, terapeutki

jemy się do koncepcji opracowanych przez

się w Twojej roli zawodowej.

i artystki chcemy podzielić się naszym doświ-

innowacji

społecznej

„Zawód

Artystka

ćwiczenia z pracą”. Naszego pomysłu na to, jak wspierać młode kobiety wchodzące na rynek pracy w sektorze

podczas

kilkuset

godzin

rializowałaby się tak szybko. Zgodnie z ich wytycznymi starałyśmy się, żeby

„bycia pod ręką”, jeśli tylko zajdzie taka potrzeba (stąd jego elektroniczna forma i możliwość drukowania niektórych elementów).

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

pionka wzmacniająca Twoją osobistą

prób robienia z teorii dobrego użyt-

Starałyśmy się więc

kobiety, które rozumieją, przez co

przechodzisz, życzą Ci dobrze i są

gotowe pomóc na tyle, na ile mogą i potrafią.

twórczości, pracy i zdrowia), edukacji (m.in.

młodymi

kobietami,

Paulina Czapska matkami

Anna Szapert Anka Pelc

jak zagubione i niepewne siebie i swojej

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

PODRĘCZNIK INSTRUKCJA OBSŁUGI

MOŻESZ KORZYSTAĆ Z PODRĘCZNIKA SAMA. NAJLEPSZE EFEKTY PRZYNOSI JEDNAK PRACA W GRUPIE.

CZYTAJ I WYKONUJ ZADANIA W ZAPROPONOWANEJ PRZEZ NAS KOLEJNOŚCI.

ZACZNIJ OD INTUICYJNEJ PRÓBY NAKREŚLENIA INDYWIDUALNEGO PLANU ROZWOJU.

WRACAJ DO NIEGO PO KAŻDYM ROZDZIALE.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

UZUPEŁNIAJ, MODYFIKUJ, DOPISUJ I SKREŚLAJ NA KAŻDYM ETAPIE PRACY Z PODRĘCZNIKIEM.

OBSERWUJ I SPRAWDZAJ PRZESUNIĘCIA. RÓB MAŁE KROKI.

ZNAJDŹ SWOJE TEMPO PRACY Z PODRĘCZNIKIEM.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA INDYWIDUALNY PLAN ROZWOJU Może myślisz, że skoro nie jesteś szefową

snucia śmiałych wyobrażeń, jak i do rozważ-

wielkiego przedsiębiorstwa, nie masz na głowie

nego namysłu nad kolejnymi, małymi krokami.

rady nadzorczej i akcjonariuszy – to planowa-

Tak

rozwoju

Wydrukuj formularz do tworzenia Indywidual-

cji na rezydencję, etc.)? Jakie emocje temu

nie tego, co będziesz robiła za dwa lata, nie

zawodowym może wspierać Cię w procesie

nego Planu Rozwoju Zawodowego [dostępny

towarzyszą? Jakie odczucia pojawiają się

ma większego sensu? Stawiasz pierwsze kroki

podejmowania decyzji, regulować poziom nie-

w osobnym pliku pdf].

w Twoim ciele, gdy o tym myślisz? Co teraz

intuicyjnie?

pewności związanej z pracą, koncentrować

Improwizujesz? Uważasz, że tabelki raczej

Twoją uwagę na oszczędnym gospodarowaniu

Przygotuj coś do pisania: flamastry, kredki,

zabijają,

kreatywność?

tym, co już masz, a nawet wspierać w bardziej

pastele, ołówek, długopis. Użyj kolorów.

Planowanie kojarzy Ci się ze stratą czasu?

realistycznym planowaniu konkretnych zadań.

Po prostu artystki nie robią takich rzeczy…

Planowanie może być twórczym procesem.

świecie niż

sztuki?

Działasz

wzmacniają

ukierunkowane

myślenie

Może pobudzać i uruchamiać kreatywność. Jesteśmy innego zdania. Myślenie długo-

Być inspirującym i zaskakującym działaniem.

falowe, planowanie strategiczne, tworzenie

Zresztą przekonaj się sama.

nie, własny pomysł, przygotowywanie aplika-

jest ważne? Czego teraz jest najwięcej? Czego najbardziej brakuje? Po wypełnieniu ramki oznaczonej słowem KROK 1 // ANALIZA AKTUALNEJ SYTUACJI

„Dziś”, zatrzymaj się na krótkich zdaniach pod

Wypełnianie zacznij od ramki o nazwie „Dziś”.

dzieć precyzyjnie. Zapisz swoje odpowiedzi.

spodem i dokończ je. Postaraj się odpowieNastępnie przejdź do „Krok 2 - Projektowanie

Pomyśl o tym, jak aktualnie wygląda Twoje

śmiałych wizji nie jest domeną wyłącznie przedsiębiorców. Projektowanie przyszłości

pracujesz (np. staż, pierwsza praca, zlece-

KROK 0 // PRZYGOTOWANIE

przyszłości”.

TWÓJ PLAN ROZWOJU KROK PO KROKU

życie zawodowe?

jest jeden z najbardziej uznanych na świe-

Zanim zaczniesz wypełniać formularz do two-

Intuicyjnie zilustruj to, co zobaczysz w wyobra-

cie psychologów – prof. Philip Zimbardo.

rzenia swojego planu rozwoju, przeczytaj

źni. Staraj się nie używać słów. Narysuj jak

Jako drugą wypełnij ramkę o nazwie „Za dwa

W prowadzonych przez wiele lat i opisanych

uważnie całą instrukcję. Specjalny formularz

najwięcej szczegółów przedstawiających Twój

lata”.

w książce pt. Paradoks czasu badaniach wraz

do tworzenia Indywidualnego Planu Rozwoju

bieżący krajobraz zawodowy. W tym ćwiczeniu

ze współpracownikami

analizował, w jaki

Zawodowego znajdziesz w osobnym pliku

mniej ważna jest forma, a bardziej sam proces

Wyobraź sobie swoją zawodową przyszłość

sposób nastawienie wobec czasu wpływa na

(rekomendujemy, żebyś wydrukowała go for-

przedstawiania Twoich wyobrażeń. Postaraj

za dwa lata. Załóż, że wszystko przez ten czas

nasze życie. Dociekania doprowadziły go do

macie większym niż a4).

się więc działać bez zbytniego namysłu i poza

szło w dobrym kierunku i rozwijało się po Two-

kategoriami: „ładny rysunek”, „nie umiem

jej myśli.

może przynieść korzyści. Podobnego zdania

wniosku, że osoby planujące swoją przyszłość osiągają lepsze wyniki w pracy, bardziej dba-

Wykonanie

ją o swoje zdrowie, a co najistotniejsze są

ok. 30 minut. Zadbaj o wygodne miejsce

w stanie lepiej przewidzieć i przygotować się

do pracy. Możesz przejść przez ten pro-

na przeszkody na drodze do wybranego celu.

ces

Częściej osiągają to, na czym im zależy. Z tego

w której towarzystwie dobrze się czujesz,

zawodowej mogą być pomocne pytania: Nad

właśnie powodu zachęcamy Cię zarówno do

żeby odczytywała kolejne kroki na głos.

czym obecnie pracujesz (także w ramach

planu

samodzielnie

zajmuje

lub

przeciętnie

poprosić

osobę,

rysować”. Nie ma to zupełnie znaczenia w tym zadaniu.

Intuicyjnie zilustruj to, co zobaczysz w wyobraźni. Staraj się nie używać słów. Narysuj jak

wyobrażaniu

sobie

aktualnej

sytuacji

szkoły, Akademii, kursu)? Gdzie i z kim teraz

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

KROK 2 // PROJEKTOWANIE PRZYSZŁOŚCI

najwięcej szczegółów przedstawiających Twój krajobraz zawodowy za dwa lata.

ZAWÓD ARTYSTKA /

W wyobrażaniu sobie swojej sytuacji zawo-

W wyobrażaniu sobie Twojej sytuacji zawo-

dowej za dwa lata mogą być pomocne pyta-

dowej za rok mogą być pomocne pyta-

nia: Co robisz? Nad czym pracujesz, gdzie

i z kim? Jakie emocje temu towarzyszą?

Zastanów się teraz, jaki będzie pierwszy krok

Ja-kie odczucia pojawiają się w Twoim ciele,

Ja-kie odczucia pojawiają się w Twoim ciele, gdy

przybliżający Cię do realizacji tego planu? Od

gdy o tym myślisz? Co jest ważne na tym etapie?

o tym myślisz? Co jest ważne na tym etapie?

jakiego najmniejszego działania zaczniesz,

Czego jest najwięcej na tym etapie? Co już

żeby w przyszłym tygodniu poznać, że przesu-

potrafisz? Kogo znasz? Jakie doświadczenia

wasz się na skali o 1%? Zapisz swoją odpo-

są już za Tobą? Z czego jesteś najbardziej zado-

są już za Tobą? Co na tym etapie wskazuje,

wiedź.

wolona?

że przybliżasz się do „miejsca”, w którym chcesz być za dwa lata?

Po wypełnieniu ramki o nazwie „Za dwa lata”

KROK 5 // WYZNACZANIE PIERWSZEGO KROKU

KROK 6 // WERYFIKACJA PLANU I MIERZENIE POSTĘPU

zatrzymaj się na krótkich zdaniach pod spo-

Po wypełnieniu ramki o nazwie „Za rok” zatrzy-

dem i dokończ je. Postaraj się odpowiedzieć

maj się na krótkich zdaniach pod spodem

Wracaj do swojego planu. Poprawiaj. Mody-

precyzyjnie. Zapisz swoje odpowiedzi.

i dokończ je. Postaraj się odpowiedzieć precy-

fikuj. Uzupełniaj o nowe dane. Sprawdzaj,

zyjnie. Zapisz swoje odpowiedzi.

co jest możliwe.

KROK 4 // SKALOWANIE

Za miesiąc sprawdź, o ile i czy wzrosła war-

Jako ostatnią wypełnij środkową ramkę o naz-

Przyjrzyj się trzem obrazom reprezentującym

mały krok. Zupełnie naturalnym jest także fakt,

wie „Za rok”.

kolejne etapy Twojej ścieżki zawodowej. Co

że od czasu do czasu możesz mieć wrażenie,

zauważasz?

że nie przybliżasz się do celu, a być może

KROK 3 // WYZNACZANIE KROKU MILOWE-

Wyobraź sobie swoją zawodową przyszłość

tość na pasku procentowym. Wyznacz kolejny

nawet się oddalasz. To całkowicie normalne,

za rok. Załóż, że wszystko przez ten czas szło

Zastanów się, w jakim stopniu wizja z obraz-

w dobrym kierunku i rozwijało się po Twojej

ka trzeciego jest już zrealizowana? Co już

myśli. Intuicyjnie zilustruj to, co zobaczysz

potrafisz i masz? Zaznacz swoją odpowiedź

Powtarzaj czynności tak długo, jak potrze-

w wyobraźni. Staraj się nie używać słów. Nary-

na pasku procentowym u dołu strony, gdzie

bujesz i oceniasz, że jest to pomocne.

suj jak najwięcej szczegółów przedstawiają-

0% oznacza jeszcze nie zaczęłam, a 100%

cych Twój krajobraz zawodowy za rok.

oznacza zrealizowanie celu.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

proces osiągania celu nie musi być linearny.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Zachęcamy, żebyś wracała do stworzonego

swoich wysiłków i osiągnięć. Może w końcu

przez siebie planu na każdym etapie pracy

pomóc Ci wrócić na szlak, kiedy okaże się,

z podręcznikiem. W kolejnych rozdziałach

że niepostrzeżenie „wylądowałaś” nie tam

znajdziesz zachęty i inspiracje, jak możesz to

gdzie chciałaś.

robić. Potraktuj pracę ze szkicowaniem i aktualizowaniem planu rozwoju zawodowego, jak tworzenie swojej autorskiej mapy. Mapy pełnej drogowskazów, wskazówek i znaków ostrzegawczych. Jak pewnie wiesz z własnego doświadczenia, mapa przydaje się szczególnie w sytuacji, kiedy znajdujesz się

nieznanym

sobie dotąd miejscu. Wchodzenie na rynek pracy może być właśnie takim wkraczaniem i odkrywaniem nowego terenu. Pracując i wspierając kreatywne osoby zauważyłyśmy,

że

mierzenie

postępów,

weryfikowanie i uszczegóławianie wstępnych założeń pomaga nie tylko

„trzymać się raz obranego kursu”, ale też usprawnia podejmowane działania. Regularne powracanie do Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego może więc wspierać Cię we wprowadzaniu zmian (np. wzmacnianiu twórczych nawyków), obniżać napięcie związane ze stresującym momentem wchodzenia na rynek pracy lub szukaniem dla siebie nowego, bardziej korzystnego w nim miejsca. Będzie wsparciem w nauce doceniania

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O ARTYSTCE W PRACY

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Mistrzyni w polu sztuki Czym jest mistrzostwo? Przyjmijmy, że: mistrzyni to osoba, która w swojej dziedzinie

nie czują zmęczenia - praca nie jest dla nich wysiłkiem,

znaleźć w sobie siłę, żeby mówić własnym

Czytanie. Bez przerwy, wszystko i dużo.

głosem, niezależnym od poklasku, nienasta-

osiągnęła więcej niż inni i pokazała innym

nie mają poczucia skrzywdzenia,

wionym na popularność, nieuzależnionym od

Niepoddawanie się złym emocjom, bo osoby

nową drogę. Jest prekursorką, innowatorką,

nie czują, że coś poświęcają,

lajków/głasków.

twórcze i skoncentrowane na twórczości nie

mentorką, osobą, za którą idą inni. Od której się uczą. Która w swojej dziedzinie zostawiła

nawet jeśli tak jest, nie biorą pod uwagę pojęcia „emerytury”.

trwały ślad.

mają miejsca ani siły na złe emocje wobec Odporność na oczekiwania, bo nie chodzi

innych ludzi.

o tworzenie czegoś, na co aktualnie jest popyt/ Warto stworzyć własny Kodeks Mistrzyni,

moda, tylko tego, do czego sama w głębi ser-

Słuchanie

Jak być mistrzynią? Jakie twórcze nawyki

wewnętrzny kodeks etyki wobec siebie samej

ca jest przekonana. Tylko wtedy pojawia się

dylematy.

największych przedstawicielek świata kultury,

i wobec odbiorców. Bo mistrzostwo jest dowo-

siła twórcza, dzięki której osiąga się szczyty.

sztuki, nauki, medycyny, architektury, mediów,

dem na czystość intencji i szczerość pasji.

Koncentracja

Na różnych etapach rozwoju różne osoby

biznesu możemy przenieść na własne dziedzi-

W tym kodeksie mogłyby znajdować się takie

bo dzieło na to zasługuje.

ny i własne działania? Obserwujmy je.

założenia:

jednym

zadaniu

naraz,

intuicji.

Niech

ona

rozstrzyga

mogą być dla nas mistrzyniami. Dostrzegajmy je. I to, jak same osiągamy mistrzostwo.

Zgoda na to, że coś może się nie udać, Mistrzostwo objawia się przede wszystkim

Ciągła, nigdy niekończąca się edukacja,

bo droga do dzieła czasem prowadzi przez

w podejściu do siebie i sytuacji. Kobiety

bo wszystko jest inspiracją.

etapy pośrednie i żeby osiągnąć jakość,

osiągające w swoich dziedzinach mistrzostwo realizują zawsze swoje pasje, dzięki czemu:

trzeba czasem rezygnować z pomysłów, które Odporność na krytykę, bo twórczyni powinna

do niej nie doprowadzą.

Anna Luboń dziennikarka, dział kultury magazynu ELLE, autorka książki “Mistrzynie”.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Nie zawsze, kiedy wybierasz ścieżkę życiową, zdajesz sobie sprawę z tego, jakie są realia zawodu. Czy wiesz, z jakimi problemami borykają się twórcy i twórczynie? Jakie znaczenie ma w świecie sztuki Twoja płeć?

Ten rozdział pokazuje, że wątek płci nie jest obojętny w świecie sztuki. Zachęcamy Cię, żebyś

zastanowiła

się

nad

określeniem

“sztuka kobieca” w kontekście stosun-

kowo krótkiej historii kobiet na akademiach artystycznych oraz niewielkiej reprezentacji sztuki tworzonej przez kobiety w galeriach. Przedstawimy dane, które pokazują, że na co dzień kobiety doświadczają dyskryminacji

płciowej zarówno na uczelni, jak i na rynku

sztuki. Lektura tego rozdziału pozwoli Ci zobaczyć, z jakimi trudnościami wiąże się zawód artystki, a także z nowej perspektywy spojrzeć na swoje własne doświadczenia. Dowiesz się m.in.: co to jest “efekt św. Mateusza”, kapitał

symboliczny

społeczny.

W tym rozdziale skonfrontujemy Cię z opisaną w licznych raportach rzeczywistością. Pamiętaj, że dopiero, gdy uświadomisz sobie pewne mechanizmy,

możesz

zacząć

odzyskiwać

wpływ. Chcemy pokazać Ci, że indywidualne trudności, których doświadczasz, są silnie związane z szerszym społecznym kontekstem Twojego funkcjonowania. Uważamy tytuł opublikowanego przez Carol Hanisch w latach 70. eseju “The Personal is Political” [przyp. red. rozumiany jako: to, co osobiste jest polityczne] za wart przywołania.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Minęło właśnie sto lat, od kiedy Zofia Baltarowicz-Dzielińska została pierwszą studentką Akademii Sztuk Pięknych1. Młoda artystka

ćwiczenia z pracą

triarchatu oraz sztukę kobiet (female art),

w USA zostało stworzonych przez kobiety,

wygląda faktycznie tak dobrze?

która jest „próbą odnalezienia przez artystki

natomiast aż 85% prac stanowiły akty kobie-

- kobiety siebie, własnego stylu twórczego”3.

ce4. Inna praca Guerrilla Girls podsumowywała

Kobiety i uczelnie artystyczne

marzyła, żeby studiować rzeźbę, przyjechała

świat sztuki na starym kontynencie: „It’s even

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, kiedy

więc do Krakowa, by odnaleźć tam Jacka

Zwolennicy tego terminu podkreślają, że doś-

worse in Europe” [przyp. red.: „W Europie jest

ilość studentek i studentów zrównała się7, na

Malczewskiego i (przekonana, że tylko wielki

wiadczenie społeczno-biologiczne kobiet różni

jeszcze gorzej”]. 30 lat później, w 2016 roku,

artystyczne kierunki napływało coraz więcej

artysta rozpozna jej talent) pokazać mu swo-

się od doświadczenia mężczyzn. Warto jednak

artystki powróciły do tematu pytając: „Is it

je prace. Miała rację - zachwycony Malcze-

zadać sobie pytanie, czy rozgraniczenie na

even worse in Europe?” [przyp. red.: „Czy

kobiet. Według najnowszych danych stu-

wski zarekomendował młodą rzeźbiarkę do

sztukę męską i kobiecą jest potrzebne, skąd

w Europie jest jeszcze gorzej?”]. Aktywist-

Akademii. Baltarowicz została pierwszą stu-

ono wynika oraz jakie są jego konsekwen-

ki rozesłały wtedy ankiety do europejskich

Chociaż na studiach artystycznych widocznie

dentką w historii uczelni, która nie musiała prze-

cje? Dlaczego na przykład nie mówimy „litera-

instytucji sztuki współczesnej, od wielu (m.in.

dominują kobiety, niestety nie przekłada się

bierać się w męski strój, tak jak Zofia Stry-

tura męska”, a jednocześnie w księgarniach

do Centre Pompidou) nie uzyskały odpo-

to na wyższe szczeble kariery akademickiej

jeńska, która, żeby studiować w Monachium,

znajdują się działy dedykowane „literaturze

wiedzi .

musiała

kobiecej”,

- już tylko 22% z nich ma tytuł pro-

zarejestrować

się

pod

imieniem

kojarzonej

pejoratywnie,

jako

dentki stanowią aż 77%8 uczących

się w Akademiach Sztuk Pięknych9.

fesorski10, a stanowisko rektora zostało

i nazwiskiem swojego brata. A jednak, gdy

mniej ważnej od tej „prawdziwej”, bo tworzo-

W akcji wzięło udział pięć polskich instytucji,

koledzy z roku chcieli docenić jej sztukę, mówi-

nej przez mężczyzn? Zdaje się, że określe-

a po przeczytaniu ich odpowiedzi artystki

li: „koleżanka Baltarowicz nie jest kobietą,

nie „sztuka kobieca” spycha kobiety gdzieś

zapytały z nadzieją: „Is it even better in Po-

koleżanka Baltarowicz to człowiek” . W ich

na obrzeża twórczości, zamyka w ciasnych

land?” [przyp. red.: „Czy w Polsce jest le-

Autorki raportu Fundacji Katarzyny Kozyry

przeświadczeniu sztuka tworzona przez kobie-

ramach, zawęża tematykę i możliwość inter-

piej?”]. Na pierwszy rzut oka może się wydawać,

„Marne szanse na awanse?”, w którym zebrano

ty była czymś nienaturalnym i gorszym.

pretacji.

że mamy z czego być dumne - wśród stano-

badania na temat obecności kobiet na uczel-

wisk dyrektorskich dominowały kobiety (Joan-

niach artystycznych w Polsce, zastanawia-

po raz pierwszy objęte przez kobietę dopiero

w 2008 roku w Gdańsku11.

Minęło sto lat, a określenie „sztuka kobie-

Na peryferyjność kobiet w sztuce zwraca

na Mytkowska z Muzeum Sztuki Nowoczesnej

ją się, jak to możliwe, że artystki „wykrusza-

ca” wciąż nie brzmi poważnie i wywołuje

uwagę

grupa

w Warszawie, Dorota Monkiewicz z Muzeum

ją się” na drodze do kariery uniwersyteckiej.

wiele kontrowersji. Udział artystek w tworze-

Guerrilla Girls, która zasłynęła w 1989 roku

Współczesnego Wrocław, Hanna Wróblewska

Jak się okazuje, już brak kobiecych wzorców

niu sztuki niuansowany jest poprzez trzy

plakatem, z którego padało pytanie: „Do wo-

z Zachęty i Viola Krajewska z Centrum Sztuki

wśród kadry ma znaczący wpływ na studentki.

odmiany, które przenikają się wzajemnie:

men have to be naked to get into the Metropol-

WRO) . Dodatkowo, Guerrilla Girls zwróciły

Podświadomy przekaz, który otrzymujesz, to:

sztukę kobiecą (żeńską, feminine art),

itan Museum?” [przyp. red.: „Czy kobieta musi

uwagę na fakt, że Muzeum Współczesne we

„kobiety po prostu nie robią kariery”. Biorąc

przedstawiającą tak zwany „kobiecy świat”

być nago, żeby pokazać się w Metropolitan

Wrocławiu znajduje się wśród (jedynie) dwóch

pod uwagę, że osoby sprawujące władzę na

(czyli np. macierzyństwo, emocjonalność),

Museum?”]. Przedstawiono wtedy druzgocące

instytucji, których kolekcje zawierają przynaj-

uczelniach częściej wybierają na swoich nas-

sztukę feministyczną (feminist art), zaan-

dane: tylko 5% dzieł znajdujących się w dziale

mniej 40% prac stworzonych przez artystki.

tępców osoby tej samej płci [m.in. w wyniku

sztuki

Czy w Polsce pozycja kobiet w polu sztuki

niewielkiej ilości kobiet na najwyższych szcze-

gażowaną politycznie i krytyczną wobec pa-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

amerykańska

współczesnej

anonimowa

największej

kolekcji

ZAWÓD ARTYSTKA /

blach], młode artystki rzadziej są dopuszczane

zatrudnioną, ale też w relacji mistrz-uczeń

„do obiegu”. Twarde dane tylko to potwier-

(lub mistrzyni-uczennica) wpływa znacznie na

dzają: w publicznie ogłaszanych konkursach

samoocenę studentki czy studenta.

na stanowisko akademickie bierze udział o połowę więcej kobiet niż w zamkniętych pro-

Bywa, że krytyka prac tworzonych przez arty-

cesach rekrutacyjnych (a przecież studentów

stki nie zawsze jest konstruktywna, a dziew-

jest pięć razy mniej niż studentek). Dzieje się

czyny oceniane są przez pryzmat stereo-

tak m.in. dlatego, że mentorzy mają tendenc-

typów związanych ze „słabą” płcią. Przykład

ję do wspierania tych kandydatów, którzy

z czasów studenckich podaje Katarzyna

są „przedłużeniem ich samych”, co może

Kozyra: „na przedmiocie, na którym waliło

dotyczyć podobieństwa stylu, sposobu bycia

się w blachę i spawało, obowiązywał zakaz

oraz płci. O ile studentki deklarują, że w byciu

dotykania się do spawarki przez dziewczyny,

artystą pomaga bycie mężczyzną, większość

co w oczywisty sposób nas wykluczało. (...)

studentów uważa już płeć za niegrającą roli .

Nasza angielska przyjaciółka Emma była

oburzona, bo lubiła spawać i rżnąć piłą elekOgromne znaczenie ma także to, co nazy-

tryczną”15. Jeszcze bardziej wykluczający ko-

wamy

sytuacjami

biety sposób myślenia dominował przez lata w

w relacji akademickiej: jakość komunikac-

nauce, gdzie już nie tylko działanie z użyciem

ji, zachęta do działania, zarówno pochwały,

siły, ale też praca intelektualna uważana była

jak i konstruktywna krytyka. Osoby, które są

za „fizycznie wymagającą”16. Jak zauważa-

wspierane, wzrastają, a każdy nawet drobny

ją autorki raportu „Marne szanse [...]”, gdy-

sukces prowadzi je do kolejnych, większych

by podążać za tą logiką, praca artystyczna

osiągnięć. Nazywamy to zjawisko „efektem

lub naukowa byłaby fizycznie wymagająca,

św. Mateusza”14 - polega ono na pomna-

a w związku z tym niedostępna dla ko-

żaniu tego, co już zostało nam dane. Jest

biet, podczas gdy na przykład rodzenie oraz

to mechanizm tym istotniejszy w dziedzinie

wychowanie dzieci już nie niosłoby ze sobą

sztuki, gdzie dzieło wartościuje się subiekty-

takiego ryzyka zmęczenia”17.

drobnymi,

codziennymi

wnie, wedle własnego uznania, a pozytywna ocena - lub jej brak - przekłada się bezpośrednio nie tylko na szansę na dalszą współpracę, możliwość uzyskania stypendium czy bycia

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

To pokazuje, jak ważny jest pozytywny kobiecy wzorzec, do którego stu-

dentka może się odnieść i dzięki temu

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

bardziej uwierzyć we własne siły.

Wyobraź

poświęcić karierę artystyczną dla rodziny.

sobie, że pomimo tak silnego sfeminizowania

Co ciekawe, twierdzi tak więcej kobiet niż

dziedziny sztuki, odpowiadając na pytanie

mężczyzn [58% versus 52%]22. Jednocześnie

o najważniejsze osoby tworzące współcześnie

[co niezwykle istotne], wyczuwając nad sobą

sztukę w Polsce, absolwentki i absolwenci

„szklany sufit”, kobiety częściej niż mężczyźni

ASP wskazali kobiety jako jedyne 18% spośród

oceniają bardziej samo prawdopodobieństwo

wymienionych nazwisk18.

zajęcia się rodziną, niż faktyczną chęć zajęcia się nią23.

Niestety, w trakcie trwania studiów ko-

Artystka

środowisku

pracy

Hans Abbing, autor książki Why Are Artists Poor twierdzi, że zdający na akademię młodzi

artyści

niewiele

wiedzą

na rynku pracy: model hybrydowy (tzw.

„podwójne życie”, gdzie twórcy podejmują się prac niezwiązanych ze sztuką w celu zarob-

sytuacja nie wygląda najlepiej, a nierówności

model

płciowe, które opisałyśmy w kontekście edu-

na podjęciu pracy w polu kulturalno-eduka-

kacji artystycznej, rozbrzmiewają dalej na

cyjnym, pośrednio związanej ze sztuką, gdzie tworzy się przede wszystkim poza życiem

rynku sztuki.

studentek nie wierzy w siebie (22% studen-

czasz wielu nierówności, z których

Artyści pracują przede wszystkim projek-

a część wydaje się być „przezroczys-

no-prawnych, a ich zarobki są niewielkie. Tylko

tek do 9% studentów), podczas gdy pod

cji artystów i artystek do sytuacji panującej

ku, aby móc tworzyć sztukę „po godzinach”),

Jak widać, będąc kobietą i studiując na artystycznej uczelni, doświad-

kultury wyłonili trzy główne modele adapta-

o realiach świata sztuki . Niestety, 25

biety tracą pewność siebie, podczas gdy

mężczyźni ją zyskują - aż dwa i pół razy więcej

ćwiczenia z pracą

„wokół

zawodowym)

oraz

kultury”

model

(polegający

„permanent-

ny brak czasu” (zakładający życie z pra-

widoczna,

towo, zatrudnieni są na umowach cywil-

ta”, ponieważ jesteś do nich przyzwyczajona.

4% utrzymuje się z jednej pracy, zdecydowa-

Naświetlenie ich i podjęcie kroków ku zmia-

na większość ma kilka źródeł dochodu26. Do-

Według zgromadzonych danych jedynie 2%

pewność siebie, poświęcają na twórczość

nie sytuacji to obowiązek zarówno studentek

tyczy to zwłaszcza młodych twórców, przy-

Polaków kupuje sztukę, a jej średnia, jednost-

coraz więcej czasu - podczas III, IV i V roku

i studentów, jak i struktur uczelnianych.

zwyczajonych do niestabilności zatrudnienia,

kowa cena nie przekracza 150 zł. Ponadto

studiów pracują aż o 12 godzin tygodniowo

W październiku 2017 roku, w rocznicę Czarne-

gdzie okresy wzmożonej pracy przeplatają się

zawód twórcy nie zapewnia bezpieczeństwa

więcej niż mężczyźni20. Można przypuszczać,

go Protestu, działając pod hasłem „Jesteśmy

z okresami bezrobocia. Główne bolączki pol-

socjalnego: tylko 1/5 artystów i artystek uzys-

że jedną z przyczyn jest silniejsza niż

realistkami - żądamy niemożliwego!” , środo-

skiego artysty i artystki można wymienić jed-

kuje dochody powyżej 3,5 tysiąca złotych, za

u mężczyzn potrzeba bycia docenioną .

wisko studentek i studentów warszawskiej

nym tchem - są to: „brak poczucia bezpiec-

to aż 40% zarabia mniej niż 2 tysiące złotych,

ASP wyszło z inicjatywą utworzenia na uczelni

zeństwa

nieregularność

a i tak średnie dochody na osobę zawyża fakt,

Wzmożony wysiłek kobiet wyklucza hipotezę,

stanowiska specjalistki/specjalisty ds. równo-

dochodów i stałych zleceń, brak ujednolico-

że większość z nich nie założyła rodziny29.

według której studentki miałyby coraz mniej

uprawnienia. Niemożliwe być może staje się

nych stawek, trudność jednoznacznej oceny

I w tej kwestii sytuacja kobiet jest niestety

pracować w związku z „naturalną” potrzebą

możliwe w mikroskali - we współpracy z rekto-

efektów pracy, z podziałem na działalność ar-

gorsza od sytuacji mężczyzn: podczas gdy

założenia rodziny. Wciąż pokutuje przeko-

rem warszawskiej akademii podjęte zos-

tystyczną i tzw. chałtury, z ograniczoną liczbą

dochód ze sprzedaży prac artystów mieści

nanie, że asystentki szybko odchodzą na

tały pierwsze kroki w celu utworzenia takie-

potencjalnych nabywców swoich prac”27.

się w 12% ich całego budżetu, dla kobiet ten

urlop

go stanowiska [zachęcamy Cię do śledzenia

koniec nauki pozytywnie oceniło swoją sztukę 72% mężczyzn w porównaniu z 63% kobiet19. I chociaż z każdym rokiem studentki tracą

macierzyński,

więc

przyjmowanie

nowych doktorantek nie ma sensu. Ponad połowa studentek deklaruje, że jest w stanie

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

część

jest

pewno

rozwoju tej sprawy].

egzystencjalnego,

cy twórczej, przy wielości projektów, zleceń, itd.)28. Czy to brzmi znajomo?

procent zmniejsza się do 7%30. Nierówności Autorzy raportu Trajektorie sukcesu artystycz-

nego. Strategie adaptacji artystów w polu

dotyczące płci znów często pozostają poza świadomością środowiska artystycznego -

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

kobiety zarabiają znacznie mniej

wać nowych ludzi, którzy pomagają zdobyć

larne zarobki i praca przy kilku projektach

wprost, że z jej punktu widzenia praca arty-

niż mężczyźni, natomiast w subiekty-

pracę lub, po prostu, wzbogacają życie pry-

styczna i rodzina wykluczają się42.

wnej ocenie swoich zarobków nie

watne36. Co zastanawiające, według raportu

na raz, często brak ubezpieczenia

widzą

zarobkami

Fabryka Sztuki kobiety rzadziej pracują bez

Według danych przedstawionych w badaniach,

mężczyzn . Niestety, nie wyrażają przy tym

wynagrodzenia,

nia składek emerytalnych, a także -

większego niezadowolenia ze swoich zarob-

większy entuzjazm do tego typu pracy .

odpoczynku, czasami także zdrowia. Zderze-

ków sztuki jest bezdzietna. 13% badanych po-

ków niż mężczyźni32 deklarując, że „płeć nie

To zaskakująca informacja, biorąc pod uwagę,

nie z wyzwaniami w takich realiach, np.

siada jedno dziecko, a dwójkę - 8%43. Jak już

gra roli”.

że wiodą prym wśród osób o dochodach

w wypadku długotrwałej choroby lub w przy-

wiesz, częściowo wynika to stąd, że środowi-

poniżej 2 tysięcy złotych. Niestety, można

padku założenia rodziny jest bolesne.

sko artystyczne jest skłonne poświęcić życie

różnicy

między

jednocześnie

wykazują 37

zdrowotnego, możliwości opłacazwyczajnie - brak czasu; praca kosztem

zdecydowana większość artystów i pracowni-

Czy często wykonujesz jakąś pracę za darmo,

podejrzewać, że takie dane wynikają z faktu,

„do portfolio” czy „po znajomości”? Nie jesteś

że kobiety przeważają wśród pracowników

W podobnie trudnej sytuacji są także naj-

do założenia rodziny są wyjątkowo niesprzyja-

sama. Autorzy badania Fabryka Sztuki prowa-

kulturalnych, których też bierze pod uwagę

bardziej znani polscy artyści, np. Zbigniew

jące. Tak, jak w innych branżach, macierzyńst-

dzonego przez Wolny Uniwersytet Warszawy

badanie, a którzy częściej niż artyści i artystki

Libera, który plasuje się na szóstym miejscu

wo może być źle ocenione w procesie rekru-

wskazują,

twórców

dostają zapłatę za swoją pracę. Możliwe też,

listy najczęściej pojawiających się w mediach

tacyjnym, często jest też powodem przerwy

i twórczyń kultury (są to wspólne dane dla

że kobiety inaczej postrzegają pracę za darmo

w pracy i „wypadania z obiegu”.

artystów, pracowników wsparcia, czyli koordy-

niż mężczyźni38.

nazwisk40. Libera jest współzałożycielem Obysnej [OFSW], ruchu walczącego o poprawę

Marina Abramović w jednym z uznanych za

objęcie

kontrowersyjny wywiadów powiedziała wprost

że

ponad

połowa

rodzinne dla sztuki, z drugiej strony - warunki

watelskiego Forum Sztuki Współcze-

natorów lub administracji oraz dla kuratorów) wykonuje częściowo swoją pracę za darmo,

Tworzenie własnej sztuki, praca w ciekawych

sytuacji

twórców,

m.in.

poprzez

a aż ⅓ pracuje w większości za darmo33!

projektach, bliskie powiązanie życia towa-

artystów systemem ubezpieczeń zdrowotnych

o swoich trzech aborcjach44, twierdząc: „Moim

rzyskiego i zawodowego - te aspekty powo-

i emerytalnych. OFSW przygotowało również

zdaniem [posiadanie dzieci – przyp. red.] jest

Dlaczego artystki i artyści tak dużo pracują bez

dują, że chociaż artyści żyją biednie, kochają

powodem, dla którego kobiety nie odnoszą

zapłaty? Część osób uważa, że tworząc bez

swoją pracę. Traktują sztukę jako powołanie,

Czarną księgę polskich artystów,

wynagrodzenia, nie ma obowiązku w żaden

publikację ukazującą różnice między popular-

takich

sposób na życie oraz jego sens. I właśnie dla-

nym postrzeganiem artysty i aktu twórczego

mężczyźni. Jest mnóstwo utalentowanych

sposób cenzurować swojej sztuki34. Dodat-

tego, chociaż zarabiają mało, a realia pracy są

a rzeczywistością, w której tworzą artyści.

kobiet. Czemu jednak to mężczyźni zajmują

kowo, w sztuce życie prywatne ściśle przeplata

bardzo trudne, aż 97,1% artystów i artystek

się z życiem zawodowym . Z tej logiki wynika

nie chce rezygnować z zawodu .

więc, że pracują za darmo, żeby budować swój kapitał symboliczny, konieczny, by się rozwijać - zdobywać doświadczenie, wiedzę

o sposobie funkcjonowania świata sztuki i prestiż; lub kapitał społeczny - pozna-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

sukcesów

świecie

sztuki

jak

ważne stanowiska? To proste. Miłość, rodzina, dzieci - kobiety nie chcą poświęcać tego

Artystka i rodzina

wszystkiego”45.

rekompensuje

Na pytanie: „Jakie masz plany na przyszłość?”,

w pewien sposób zupełny brak stabil-

ponad 60% kobiet-artystek odpowiada, że

W odmienny sposób sprawę postrzega Marina

chce poświęcić się sztuce . Przykładem takiej

Cashdan, która w artykule dla portalu Artsy46

postawy jest Marina Abramović, która mówi

polemizuje z wypowiedzią swojej imienniczki:

Złudne ności

poczucie

wolności

finansowej,

towarzyszący

pracy artystycznej. Dominują nieregu-

ZAWÓD ARTYSTKA /

„Każda kobieta ma prawo podjąć decyzję: czy

Twoje środowisko pracy? Zachęcą do

sobie dobrze? Czy znasz artystki, które są już

przygotowania się do funkcjonowania w nim.

mamami? Co i kto wspiera je w łączeniu tych

odpowiednicy, kobity-artystki, które podejmują

W tym kontekście szczególnie ważne jest, aby

dwóch ról życiowych?

decyzję o posiadaniu dzieci, nie powinny czuć,

zdać sobie sprawę z tego, że - jak powie-

że poświęcają w tym celu swoją karierę” .

działa wspominana we wstępie Carol Hanish

Cashdan

pytania

- „to co osobiste, jest polityczne”. Doświad-

o definicję „sukcesu” w polu sztuki i „kariery”

czasz trudności nie tylko ze względu na

artystycznej. Czy współcześnie wciąż obowią-

własne predyspozycje, cechy charakteru, czy

zują nas te same, ustalone [głównie przez

zasoby, ale też w zetknięciu z systemem. Jak

mężczyzn] dziesiątki, jeśli nie setki lat temu

możesz jasno zobaczyć, system ten wciąż nie

kryteria i kategorie? Co dla Ciebie oznacza

sprzyja kobietom. Zauważenie wspomnianych

satysfakcja zawodowa? Po czym poznajesz,

mechanizmów jest konieczne, żeby móc sobie

że ktoś jest „mistrzynią w polu sztuki”? Czy

z nimi radzić, podejmować bardziej świadome

potrafisz odróżnić zewnętrzne oznaki suk-

decyzje, a nawet próbować je zmienić. I cho-

cesu od osobistego spełnienia? Być może

ciaż zmiana nie nastąpi od razu, czujemy,

jeśli więcej kobiet-artystek będzie ujawniało

że jest to nasza wspólna, społeczna odpowie-

swoje historie (herstorie) życia osobistego

dzialność, żeby o nich mówić i sprawiać,

i zawodowego, opowiadało o swoich wyborach

że przestają być „przezroczyste”.

chce, czy nie chce mieć dzieci. I jak ich męscy

stawia

także

ciekawe

i związanych z nimi kosztach, młodym artystkom łatwiej będzie tworzyć mapę odniesień do

W części „Ćwiczenia z pracą”, która uzupełnia

własnych doświadczeń czy wyborów. Poszerzy

ten rozdział przedstawiamy artystki, które

się paleta „opcji do pomyślenia”. Warto więc

mogą służyć Ci za punkt odniesienia i kobie-

zastanowić się, jaki model życia zawodowego

cy wzorzec. Część z nich jest Ci dobrze zna-

chcesz realizować. Kto i co będzie Cię w tym

na, a o części z nich, chociaż ich twórczość

wspierać, a co stanie temu na przeszkodzie?

była przełomowa, prawdopodobnie nigdy nie słyszałaś. Rozejrzyj się też za artystkami

Osobiste jest polityczne

z Twojego otoczenia. Jakie są ich strategie

Przedstawione informacje nie napawają opty-

cy? Jak sobie radzą? Którą z wymienionych

mizmem, mamy jednak nadzieję, że skłonią

strategii obierają? A może tworzą własne

Cię do zastanowienia się nad tym, jakie jest

i działając „gdzieś na szwach systemu” radzą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

działania na rynku sztuki i szerzej na rynku pra-

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

1 W Warszawie pierwsze studentki uczyły się od 1904

13 Artysta-Zawodowiec. Portret artysty z czasów

roku, jednak ASP była wtedy instytucją prywatną

młodości. Raport z badania, 2017, s. 7.

i działała pod nazwą Szkoły Sztuk Pięknych. 2 M. Nowicka, Koleżanka Baltarowicz to

człowiek... O pierwszej studentce krakow-

skiej ASP, 2017, http://krakow.wyborcza.pl/

14 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse…, op.cit., s. 16.

41 Artysta-Zawodowiec. Portret artysty z czasów

ci mówią o ekonomii podczas Warsaw Gallery Week-

młodości. Raport z badania, 2017, s. 8.

pieniezny__Artysci_mowia_o_ekonomii_podczas.html

42 M. Abramovic. Miałam trzy aborcje, “Gazeta Wy-

(dostęp 19.11.2017).

borcza”, 2016, http://www.wysokieobcasy.pl/wysok-

end, http://wyborcza.pl/1,75410,16711245,Ekwiwalent_

ie-obcasy/1,115167,20464581,marina-abramovic-mi15 M. Stelmach, Marne szanse na awanse. Rozmo-

krakow/7,44425,22407843,kolezanka-baltarowicz-to-

wa z Anną Gromadą, http://www.dwutygodnik.com/

czlowiek-o-pierwszej-studentce-krakowskiej.html]

artykul/6401-marne-szanse-na-awanse.html (dostęp

(dostęp 19.11.2017).

19.11.2017).

3 I. B. Czajowska, Sztuka kobiet jako zjawisko społec-

16 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse..,

zne, „Kobieta i biznes” 2004, tom 12, nr 1-4, s. 12.

25 Z. Płoska, Ł. Ronduda, Ekwiwalent pieniężny. Artyś-

op.cit., 2015, s. 17.

26 M. Krajewski, F. Schmidt, Wizualne niewidzialne…,

alam-trzy-aborcje.html (dostęp 19.11.2017).

op.cit. , s. 37.

43 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki.., op.cit., s.

27 Ibidem.

118.

28 A. Bachurz, K. Stachura, Trajektorie sukcesu arty-

44 https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/

stycznego. Strategie adaptacji artystów w polu kultury,

jul/26/marina-abramovic-abortions-children-disas-

2016, s. 72.

ter-work (dostęp 30.11.2017).

29 M. Kozłowski, J. Sowa, K. Szreder (red.), Fabryka

45 Oryginalny cytat: “In my opinion that’s the reason

17 Ibidem, s. 18. 4 Strona www Guerrilla Girls [https://www.guerrillagirls. com/19891990-projects/eiqe43u6qe9n2s5u7g55b4gbuq7hjh] (dostęp 19.11.2017).

18 M. Krajewski, F. Schmidt, Wizualne niewidzialne.

Sztuki wizualne w Polsce stan, rola i znaczenie, 2016, s. 27.

5 K. Sienkiewicz, 2016, Guerrilla Girls a sprawa polska,

sztuki. Raport z badań Wolnego Uniwersytetu

why women aren’t as successful as men in the art

Warszawy, 2014, s. 36.

world. There’s plenty of talented women. Why do men

30 Ibidem, s. 191.

take over the important positions? It’s simple. Love,

31 Ibidem, s. 44.

family, children – a woman doesn’t want to sacrifice all

https://sienkiewiczkarol.org/2016/12/10/guerrilla-girls-

19 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse…,

32 Ibidem, s. 291.

of that.“

a-sprawa-polska/ (dostęp 19.11.2017).

op.cit., s.. 35

33 Ibidem, s. 51.

6 Ibidem.

20 Ibidem, s. 32.

7 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse.

21 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki. Raport z

46 https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-why34 A. Bachurz, K. Stachura, op.cit., s. 74.

Raport z badania na temat obecności kobiet na uczelniach artystycznych w Polsce, 2015, s. 7.

badań Wolnego Uniwersytetu Warszawy, 2014, s. 267.

motherhood-won-t-hinder-your-career-as-an-artist (dostęp 30.11.2017).

35 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki.., op.cit., s. 72.

47 Oryginalny cytat: „All women have the right to

22 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse…,

36 Ibidem, s. 51.

choose to have children, or to choose not to have

op.cit., s. 28.

37 Ibidem, s. 131.

children. And like their male counterparts, women

stopniu - jest to 65% , Katarzyna Kozyra Foundation,

23 A. Gromada, D. Budacz, J. Kawalerowicz, A.

Ibidem, 2015, str. 6.

Walewska, Kobiety na uczelniach artystycznych: Marne

38 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki…, op.cit., s.

8 W przypadku uczelni artystycznych (oprócz plastycznych) kobiety wciąż dominują, lecz w mniejszym

artists who choose to have children need not feel 128.

szanse na awanse?, http://www.rmf24.pl/fakty/polska/ 9 K. Kozyra Foundation, Ibidem, 2015, s. 5.

news-kobiety-na-uczelniach-artystycznych-marne-sza

10 Ibidem.

nse-na-awanse,nId,1941198] (dostęp 19.11.2017). 40 M. Krajewski, F. Schmidt, Wizualne niewidzialne…,

11 Ibidem, s. 9. 12 Ibidem, s. 15

39 Rynek pracy artystów i twórców w Polsce.

24 https://czarnyprotestasp.tumblr.com/listotwarty (dostęp 30.11.2017).

op.cit. , s. 25.

they have to sacrifice their careers to do so“.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

HERSTORIA ZAWODU ARTYSTKA Przyjrzyj się subiektywnie zaproponowanej

wkład w rozwój sztuki. Poszerz tę listę. Poszu-

przez nas liście artystek żyjących na prze-

kaj kobiet, twórczyń, które inspirują Ciebie.

strzeni różnych tysiącleci. Zachęcamy Cię

Rozpocznij dyskusję z innymi kobietami-

do zainteresowania się ich twórczością i ży-

artystkami. W notatce poniżej zostawiamy

ciem. Przyjrzenia się temu, jak myślały/myślą

miejsce na Twoje refleksje.

o swoim zawodzie. Czy któraś z nich wydaje Ci się szczególnie bliska lub wręcz przeciwnie? Czemu? Zastanów się, jakie jeszcze artystki są ważne dla Ciebie? Kogo szczególnie ważnego pominęłyśmy? Kogo Ty chcesz dodać do tej listy? Zapraszamy Cię do twórczego dialogu z kobietami, które naszym zdaniem miały znaczący

herstoria - neologizm pochodzący od gry językowej his-story (historia lub

jego

opowieść).

Dosłownie

oznacza ,,Jej opowieść”. Od ponad dwudziestu

lat

słowo

herstory

funkcjonuje jako forma żargonu naukowego i języka popularnych

publikacji anglojęzycznych.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Yayoi Kusama (1929 - ) - rzeźbiarka, artystka konceptualna, jej najdroższa praca została sprzedana za 5,1 mln dolarów, co stanowi rekordową cenę za pracę żyjącej artystki.

Margaret Bourke-White (1904 – 1971) - fotografka, pierwsza kobieta fotoreporterka wojenna w czasie II wojny światowej.

Virginia Woolf (1882 – 1941) - pisarka i feministka, uważana za jedną z czołowych postaci literatury modernistycznej XX wieku.

Pola Negri (1897-1987) - aktorka filmowa i teatralna polskiego pochodzenia, międzynarodowa sława kina niemego.

Murasaki Shikibu (ok. 975 - 1014) - pisarka i poetka z okresu Heian, autorka pierwszej powieści w historii literatury światowej.

Safona (ok. VII-VI wieku p.n.e.) - najsłynniejsza poetka starożytnej Grecji, nauczycielka i przewodniczka dziewcząt.

Angelika Kauffmann (1741 -1807) - malarka i portrecistka klasycystyczna, razem z Mary Moser były jedynymi kobietami - współzałożycielkami Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Londynie.

Enheduanna (ok. XXIV-XXIII wiek p.n.e.) - poetka, pierwsza w dziejach świata znana z imienia twórczyni literatury.

Caterina van Hemessen (ok. 1528 – 1565) - malarka epoki renesansu, jako pierwsza w historii sztuki stworzyła autoportret malarski przy sztaludze.

Św. Hildegarda z Bingen (1098 – 1179) - kompozytorka, badaczka natury i uzdrowicielka.

Pina Bausch (1940-2009 ) - tancerka, choreografka tańca współczesnego o wielkim wpływie na rozwój teatru tańca jako gatunku.

Marina Abramović (1946- ) - artystka intermedialna, w jej pracach ciało jest podstawowym medium i jednocześnie tematem.

Simone de Beauvoir (1908 – 1986) pisarka, filozofka, autorka szeroko dyskutowanej książki “Druga płeć”.

Isadora Duncan (1878-1927) - tancerka, pionierka tańca modern, jako pierwsza zatańczyła na scenie ubrana tylko w obcisły trykot.

Alice Guy-Blaché (1873 - 1968) – pionierka kina francuskiego i amerykańskiego, producentka filmowa, prawdopodobnie pierwsza kobieta zajmująca się reżyserią filmową i jedyna kobieta w historii, która posiadała swoje własne studio zdjęciowe.

Christine de Pisan (ok. 1364 – 1430) - pierwsza w Europie zawodowa pisarka, krytyczka literacka i retoryczka, uznawana też za pierwszą feministkę.

ćwiczenia z pracą

Agnieszka Holland (1948-) - polska reżyserka filmowa, teatralna, scenarzystka o międzynarodowej sławie, nominowana do wielu prestiżowych nagród, także do Oscara.

Judy Chicago (1939- ) - artystka feministyczna, pisarka i intelektualistka. Jej praca The Dinner Party uznawana jest za ikonę sztuki feministycznej i za jedno z najistotniejszych dzieł sztuki drugiej połowy XX wieku.

Coco Chanel (1883 – 1971) - projektantka mody, zrewolucjonizowała damską modę wprowadzając ubrania o prostych sportowych fasonach oraz pozbawione ozdób krótkie suknie.

Barbara Bodichon (1827-1891) - malarka, prerafaelitka, działaczka na rzecz emancypacji kobiet, współzałożycielka Girton College w Cambridge - pierwszej brytyjskiej uczelni dla kobiet.

Frida Kahlo (1907 - 1954) - malarka, surrealistka, swoją sztuką zaprzeczyła stereotypom dotyczącym kobiecości.

Hilma af Klint (1862 - 1944) – malarka, prekursorka abstrakcjonizmu.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

MYŚLI POŻYCZONE Przeczytaj różnych

uważnie

artystek.

wypowiedzi

Która

najlepiej

ośmiu opisu-

je to, w jaki sposób postrzegasz dziś siebie i pracę twórczą? Do której z wypowiedzi masz największy dystans? Czemu tak jest? Zaznacz

3. Jestem swoją własną muzą, ja je-

6. Kobieta plastyk, czegóż się moż-

I tematem, który chcę poznać je-

odbywa się w samotności, nikt jej

stem tematem, który znam najlepiej.

szcze lepiej.

Frida Kahlo

swoje wybory.

na od życia spodziewać? Praca jej

historią,

nie widzi, jej wygląd w ogóle nie ma

kach, rozczarowaniach i tęskno-

żadnego znaczenia. Podziwiane będą

w najlepszym razie i opłacane jej u-

nie mają najmniejszego zastosowa-

ces. Dzieje się tak, ponieważ kobie-

zniwelowane, gdyż rodzaj pracy

iele kobiet odnosi artystyczny suk4. Kobieta, żeby zostać pisarką, po-

mężczyznę, rodzinę, dzieci, być ko-

set funtów rocznego dochodu.

trzebuje własnego pokoju i pięciu-

Virginia Woolf

A to jest niemożliwe.

twórczej,

będącej

zarazem

pod-

stawą jej bytu, zmusza ją do wy-

Moje

wybory

są

bardzo

„zaradności”

wnątrz przez ciało. Rzecz jasna,

ata. Jestem dostosowana do siebie.

instrument mojej pracy.

instrument. To jest najważniejszy

Joanna Rajkowska

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

w kategoriach

i słusznego

dbania

o swoją karierę, a kobieta jako „narzucająca się”. Tam gdzie artysta jest oceniany jako „asertywny”, artystka jest „agresywna”. Tam gdzie

wane „trudnymi”. W języku tym kryje

jest ciało kobiece. Traktuję je jako

Anais Nin

będzie

rodzinne i ambicje kobiece - stwarza

rotyczką – to znaczy, że żyję w swoim świecie. Nie dostosuję siebie do świ-

praca twórcza - gdy już padnie na

oceniany

mówiłam przy różnych okazjach,

sto intuicyjne. I, jak wielokrotnie

jest to ciało bardzo konkretne. To

zwykłym świecie. Nie chcę zwykłych

8. Mężczyzna, który upomina się

artysta jest postrzegany w kate-

związków. Chcę ekstazy. Jestem neu-

żyjącą

Magdalena Abakanowicz

kobietę - nie znosi żadnego kompro-

bardzo często filtruję dane z ze-

kobietą

tach, które niesie.

czę-

zwykłą

stencja, opowiadam o niej, o lę-

w skupionego anachoretę, w ro-

i przeistoczenia się w rzemieślnika,

naturza. Nieustannie niszcząca ta

bycia

egzy-

o swoje miejsce w świecie sztuki,

i zaprzeczająca istocie kobiecości

tempo zwykłego świata. Odmawiam

sama

dobycia z siebie męskich wartości

bociarza. Czyli z miejsca już ją wy-

Marina Abramovic

2. Nie dbam o proporcje, miary czy

jak

nia, ale nawet muszą być zagłuszone

ty nie są w stanie poświęcić tyle,

chaną i jednocześnie być artystką.

dawną,

twory. Jej walory kobiece nie tylko

1. Ludzie pytają, dlaczego tak niew-

ile mężczyźni. Kobieta chce mieć

7. Pracuję ciągle nad tą samą dawną

misu. Zmiata z drogi wszelkie uczucia

za młodych lat ofiary nierozwiązywalne konflikty i ściąga gromy.

Zofia Stryjeńska

gorii „mistrz”, artystki będą nazysię pełzająca dyskryminacja, dys-

kurs stygmatyzujący kobiety. Wiele razy

słyszałam,

jak

kuratorzy

mówili, że wolą pracować z artystą „łatwiejszym”, niż artystką „trud-

niejszą”, choć ciekawszą.

Zuzanna Janin

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

JAK ONE TO ROBIĄ? Przywołaj w pamięci różne kobiety, które

znajome, współpracowniczki, nauczycielki).

w Twojej ocenie potrafią kierować swoim ży-

Pomyśl o kobietach, które cenisz za ich pracę,

ciem zawodowym. Kobiety, które uważają się

a których nie znasz osobiście (żyjące obecnie

za zawodowo zrealizowane lub których sto-

i w przeszłości, postaci fikcyjne: filmowe, litera-

sunek do pracy jest dla Ciebie inspirujący.

ckie). Korzystając z tabeli poniżej, stwórz swoją listę zawodowych nauczycielek, mentorek,

Sprawdź, czy są takie kobiety w Twoim najbliższym

otoczeniu

(rodzina,

przyjaciółki,

sojuszniczek, przewodniczek.

KTO?

CZEMU ONA?

CZEGO CHCĘ SIĘ OD NIEJ NAUCZYĆ?

JAK ONA

TO ROBI?

CO BY MI

PORADZIŁA?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ZAWÓD ARTYSTKA - WYMYŚL TO SAMA Co to dla Ciebie znaczy „zawód artystka”? Jak aktualnie definiujesz to pojęcie? Jak je interpretujesz? Z czym Ci się kojarzy? Stwórz swoją definicję. Możesz ją narysować lub opisać w dowolnej, użytecznej dla Ciebie formie.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

100%

PLAN ROZWOJU / AKTUALIZACJA Po przeczytaniu tego rozdziału i wykonaniu „Ćwiczeń z pracą”, wróć do formularza z Indywidualnym Planem Rozwoju Zawodowego. Przyjrzyj mu się uważnie. Co teraz chcesz dopisać? Co jeszcze warto uwzględnić? Co zmienić? Co doprecyzować?

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

za rok

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O PLANOWANIU PRACY TWÓRCZEJ

Planowanie w polu sztuki Wpisywanie marzeń na listę scenariuszy

albo pracownię dla kolektywu; kolega prawnik

na przyszłość, ale również tych drobnych

specjalizujący się w prawie autorskim, talent

wymagających refleksji czynności, jakim jest

artystyczny, ale również organizacyjny.

dla artysty na przykład stworzenie portfolio. Budowanie sojuszy z innymi artystami, przyjaCiągłe rozwijanie się, rezydencje, szkolenia,

ciółmi, często łatwiej jest radzić sobie w grupie

dodatkowe dyplomy pomogą poszerzyć hory-

niż samotnie.

zonty, poznawać świat i ludzi! Nie odkładanie na później życia osobistego: Spisanie zasobów, które mogą być nie-

partner, rodzina, to część życia artystki, nie

oczywiste, np. wolna piwnica u dziadka

tylko tej spełnionej! Na pewno warto, choć

w domu, gdzie można stworzyć studio nagrań

czasem będzie trudno, ale zawsze raźniej. Ika Sienkiewicz – Nowacka kuratorka, szefowa Działu Rezydencji Artystycznych w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Czy i w jaki sposób wyznaczasz sobie cele związane z pracą twórczą? A może już sama myśl o tym Cię paraliżuje? Uważasz, że kreatywność to spontaniczny proces, w którym wyznaczanie celów nie ma sensu? Po czym poznajesz, że idzie Ci dobrze? Czy potrafisz rozróżnić cel swojej pracy od jej efektu? Do czego to rozróżnienie może być przydatne? Jeżeli zadawałaś już sobie te pytania albo po ich przeczytaniu chciałabyś poszukać na nie odpowiedzi, pewnie zainteresuje Cię treść poniższego rozdziału.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

W tym rozdziale dowiesz się, dlaczego nawyk wyznaczania

celów

pomaga

dobrze

organizować pracę twórczą. Poznasz także kryteria

pozwalające

właściwie

formułować cele, co ułatwia mierzenie

postępów i eliminuje potencjalną frustrację,

a nawet lęk, który czasem towarzyszy praktyce wytyczania celów. Będziesz miała okazję dowiedzieć się, czym różni się cel od

efektu i dlaczego to istotne, żeby uwzględ-

niać w planowaniu działań obie te kategorie. W oparciu o podejście skoncentro-

wane na rozwiązaniach (PSR) autorstwa m.in.: Steve’a de Shazera i Insoo Kim Berg

nauczysz się prostej techniki mierzenia postępów przy użyciu skali. Zachęcimy

Cię do praktykowania metody małych kro-

ków, w ramach której realizacja celu odbywa się poprzez niewielkie, łatwiejsze do wprowadzenia w życie zmiany.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

- Czy nie zechciałbyś mi powiedzieć, którędy mam teraz iść?

- To zależy w dużym stopniu od tego, gdzie

chcesz dojść - odpowiedział Kot. - Właściwie to mi wszystko jedno - rzekła Alicja.

- W takim razie obojętne, którędy pójdziesz

- odpowiedział Kot z Cheshire.

Dziewicze chaszcze

i schludne ogródki warzywne Eric Maisel w swojej książce Coaching the Artist

Within

uznaje

angażowanie

się

w procesy zorientowane na cel za jedną z kluczowych umiejętności do

opanowania przez twórców i twórczynie, którzy chcą być zadowoleni ze swojej pra-

Lewi Carroll

cy. Autor, który na co dzień wspiera kobiety

Alicja w Krainie Czarów

i mężczyzn borykających się z wyzwaniami kreatywności, wykorzystuje metaforę ogrodu do wyjaśnienia różnicy pomiędzy procesem zorientowanym a nie zorientowanym na cel: „Możesz mieć piękny dziki ogród bez kiwnięcia palcem, jeżeli tylko przyjmiesz założenie, że pokochasz i zaakceptujesz wszystko, co wyrośnie w Twoim ogrodzie. To może oznaczać, że będziesz z uśmiechem spoglądać na gąszcz przerośniętych chwastów, bo założyłaś, że szanujesz proces twórczy Twojego ogrodu bez ograniczeń. Pozwalasz ogrodowi wzrastać, jak chce i masz do tego prawo. To właśnie metafora procesu niezorientowanego na cel. Mogą jej to-

warzyszyć takie sformułowania jak „wszystko w końcu wychodzi na dobre”, „nic nie dzieje się bez przyczyny”, „tak miało być”. Jeżeli jednak postanowisz, że Twój ogródek ma stać się źródłem wyżywienia dla Ciebie i Twojej rodziny,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

bezczynne siedzenie nie zadziała. Raczej nie

Regularnie powtarzana i ćwiczona ułatwi

nie49. Ponadto praktyka formułowania celów

założysz, że nagle samoistnie Twój ogród

Ci planowanie strategiczne, może wpłynąć

będzie też przydatna, jeżeli miewasz trudności

wypełni się drzewami i krzewami owocowymi

na wzrost satysfakcji z pracy i dać większe

z planowaniem i organizacją swojego czasu.

odpornymi na szkodniki.(...) A więc jeżeli Twój

poczucie kontroli nad procesem twórczym.

Dobrze sformułowane cele zawsze uwzględ-

Jeśli sięgnęłaś po ten podręcznik, to prawdo-

ogród ma stać się Twoim źródłem pożywienia,

Pozwoli też realistycznie określić, ile czasu

niają parametr czasu, pomagają planować

podobnie jesteś twórczynią, która chce lepiej

to co zmienisz w swoim podejściu? Wszystko!

i pracy będziesz potrzebowała, żeby znaleźć

sekwencje aktywności, selekcjonować prio-

funkcjonować na rynku pracy. To właśnie

Będziesz musiała odpowiedzieć sobie na pyta-

się tam, gdzie chcesz.

rytety.

najczęściej słyszymy od artystek, które się do

Zmiana zaczyna się od dobrze zada-

nego pytania

nas zgłaszają, jeżeli zapytamy je o ich najważ-

nie: „Na czym polega proces uprawy roślin?”48. Przyglądanie się i doprecyzowywanie włas-

Nasze doświadczenia w pracy z twórczyniami

Myślenie w kategoriach celu pozwa-

nych celów jest okazją do wyprawy w przy-

pokazują, że samo wyznaczanie celów

je, pomaga precyzyjniej zobaczyć

wzbudzają w Tobie radość i entuzjazm.

się do niej przybliżyć. Regularnie for-

wanej

la ukonkretnić abstrakcyjne wiz-

szłość, poszukania tych jej elementów, które

przyszłość i lepiej zaplanować, jak

To właśnie konkretna wizja prefero-

mułowane i zapisywane cele pomagają też

bywa

także

podstępnie

niejszy cel.

używane

Jeżeli miałabyś na skali od jednego do

przez Wewnętrzną Krytykantkę (zob.

dziesięciu (gdzie 1 oznacza, że w niewielkim

rozdział 5). Może to także Twoje doświad-

stopniu Twoja sytuacja zawodowa Cię zado-

przyszłości

czenie, że kiedy starasz się określić i do-

wala, a 10 oznacza, że jesteś w pełni z niej za-

stanowi najlepsze paliwo do podej-

precyzować swoje cele, słyszysz paraliżu-

dowolona) określić punkt, w którym znajdujesz

mowania kolejnych, nie zawsze łat-

jący głos wewnętrznej perfekcjonistki albo

się teraz? Jaką wartość zaznaczyłabyś dziś?

surowego rodzica, którzy tylko czekają, żeby

Gdzie na takiej skali jest Twój punkt „lepiej”?

łatwiej wychwycisz te propozycje, które Cię

wych i przyjemnych działań. Każdy

szczegół może na Ciebie działać mobilizują-

ze wszystkiego szczegółowo Cię rozliczyć?

Jakie elementy składają się na Twoje „lepiej”?

do tego nie przybliżają. Praktyka projektowa-

co - albo cel będzie się stawał bardziej real-

Bądź na to uważna. Pamiętaj, że nie chodzi

Czy chciałabyś pracować w innego rodzaju

nia procesów ukierunkowanych na cel częściej

ny i przez to łatwiejszy do osiągnięcia, albo,

o to, aby Twoje cele zostały wytyczone raz

projektach? Jakie to projekty? W innych miej-

niż z twórczością artystyczną bywa kojarzo-

co także użyteczne, wyeliminujesz lub zmody-

na zawsze. Mogą się zmieniać pod wpływem

scach? Z innymi ludźmi? A może zarabiać

na z biznesem, jednak nasze doświadczenie

fikujesz te fragmenty, które okażą się z jakichś

Twoich doświadczeń, przemyśleń czy po-

więcej? Mieć więcej czasu na odpoczynek?

w pracy z twórczyniami przekonało nas, że

przyczyn mało przekonywające czy osiągalne.

rażek. Warto, żebyś uczyła się elastycznego

Ile pieniędzy i czasu określa Twoje „lepiej”?

wiedza i praktyka z obszaru wyznaczania

Często słyszymy od artystek, z którymi pracu-

reagowania - modyfikowała cele i działania

Ile czasu dajesz sobie na osiągnięcie tego

i formułowania celów ułatwia im bardziej satys-

jemy o „braku motywacji”. Ten brak motywacji

w odpowiedzi na zmieniające się warunki ze-

poziomu? A może Twoje „lepiej” odnosi się

fakcjonujące funkcjonowanie na rynku pracy.

nierzadko ma związek właśnie z niedopre-

wnętrzne, Twoje potrzeby i aktualne możliwo-

bardziej do rozwinięcia umiejętności, poprawy

Pozwala artystkom lepiej radzić sobie

cyzowanym lub nieodpowiednio sformułowa-

ści.

warsztatu pracy? Które to umiejętności? O ile

skłania do porządkowania, katego-

ćwiczyć asertywność – im konkretniej wiesz, czego potrzebujesz i do czego dążysz, tym

przez

Ciebie

z twórczym chaosem i niepokojem,

nym celem. Jeżeli Ty także narzekasz na „brak

chcesz je poprawić, w jakim czasie? Czy to wy-

motywacji”, być może informacje i ćwiczenia

daje Ci się osiągalne, biorąc pod uwagę Twoje

ryzowania, określania priorytetów.

dotyczące pracy z celem zawarte w tym roz-

dotychczasowe doświadczenie, predyspozyc-

dziale pomogą Ci znaleźć użyteczne rozwiąza-

je, umiejętności, rozkład obowiązków?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Jak

możesz

proces

nie robiłaś. Warto więc poznać listę kryteriów,

abstrakcyjne

zaobserwować,

Pozytywnie sformułowany

Ekologiczny

ćwiczenia z pracą

formułowania celu to seria pytań,

których uwzględnienie pomaga formułować cele tak, aby zwiększać prawdopodobieństwo

Formułuj swój cel poprzez korzyści, które

To kryterium zachęca do zastanowienia się

kategorie, takie jak „więcej”, „mniej”,

ich osiągnięcia.

chcesz osiągnąć a nie problemy, których

nad celem z uwzględnieniem szerszego kon-

chciałabyś uniknąć. Używaj twierdzącej formy

tekstu. Ekologię rozumiemy w tym przypadku

ci cyfry bądź szczegółowego opisu.

Oto najczęściej używane kryteria dobrze sfor-

czasownika. Koncentruj się na pozytywnych

jako dbałość o szeroko rozumianą równowagę

mułowanego celu:

efektach osiągnięcia swojego celu, a nie na

- wewnętrzną i zewnętrzną. W czym osiągnię-

negatywnych skutkach niepowodzeń, których

cie celu Ci pomoże? Co zyskasz? Jak jego

Konkretny i mierzalny

chcesz uniknąć. Zamiast mówić: „Nie chcę

realizacja albo proces prowadzący do niego

być na bezrobociu” określ swój cel pozyty-

wpłynie na ludzi w Twoim najbliższym oto-

to, co do celu nie przynależy, koncentrujesz

To kryterium wymaga wyobrażenia sobie tego,

wnie: „Od czerwca zarabiam X zł. miesięcznie”.

czeniu? Jakie koszty - osobiste, zdrowotne,

się na ściśle wytyczonym obszarze. W efek-

jaki stan rzeczy jest przez Ciebie pożądany, jaka

cie powinnaś uzyskać zdanie twierdzące,

zmiana ma nastąpić w przyszłości. Konkre-

zmianę, której chcesz dokonać. Właściwy adres w wewnętrznej

które

pozwalają

„lepiej” zamienić na konkret w posta-

Poprzez udzielanie odpowiedzi z jednej strony wybierasz precyzyjne parametry i wskazówki, które pozwalają monitorować postępy na drodze do realizacji celu, a z drugiej eliminujesz

materialne powinnaś uwzględnić? Czy na Określony w czasie

przykład darmowa współpraca z organizacją,

ność zdefiniowania wskaźników, tego po czym

Przy formułowaniu celu nie może zabraknąć

domowego budżetu?

poznasz, że to jest już stan docelowy. Jeże-

ostatecznego terminu jego osiągnięcia. Jest

li korzystasz z danych liczbowych, łatwo jest

to także warunek skutecznego monitorowa-

nawigacji

spełnić kryterium mierzalności (np. „Napiszę

nia postępów. Wiedząc, ile czasu zostało do

sześć stron tekstu do końca miesiąca” albo

realizacji celu, możesz ocenić, czy można go

Na ile Twoja wizja przyszłości może zaist-

Dobrze sformułowany cel można porównać

„Poświęcę

osiągnąć i jeśli trzeba – podjąć dodatkowe

nieć przy uwzględnieniu pewnych niezmien-

do górskiego szczytu, który chciałabyś zdo-

z partnerami projektu w tym miesiącu”). Jeżeli

działania, poszukać wsparcia.

nych okoliczności zewnętrznych? Co już

być. Ta prosta metafora wskazuje podstawowe

natomiast cel dotyczy jakości nieokreślanych

właściwości, które związane są z wyznacza-

zwyczajowo liczbami, takich jak pewność sie-

Podaj dokładny termin realizacji Twojego celu.

niem celów. Pierwszą z nich jest konieczność

bie, satysfakcja zawodowa, etc., możesz sko-

Określ, kiedy zostanie osiągnięty z dokład-

pokonania pewnej drogi, dzielącej nas od zdo-

rzystać ze skali (patrz „Ćwiczenia z pracą”).

nością przynajmniej do roku i miesiąca,

Konkretny i mierzalny cel to taki, który łatwo

a najlepiej dnia. Przy okazji osadzania celu

sobie wyobrazić - dokładnie wiesz, po czym

w czasie masz też możliwość wstępnie

Czy osiągnięcie celu spowoduje ważną zmianę

poznasz, że go osiągnęłaś.

określić poszczególne etapy jego realizacji,

w Twoim życiu? Czy cel jest związany z Twoimi

a więc zaczynasz planować.

wartościami? W jaki sposób podjęcie wysiłku

które jasno i klarownie opisuje

bycia szczytu, drugą jest fakt, że szczyt jest widoczny już na początku drogi. Praktyka wyznaczania celów i odpowiedniego

tność i mierzalność celu to również umiejęt-

cztery

godziny

spotkanie

którą lubisz, nie nadszarpnie zbytnio Twojego

Realistyczny

masz, wiesz, potrafisz, żeby osiągnąć cel? O co jeszcze potrzebujesz zadbać? Motywujący/istotny

ich formułowania zwyczajnie będzie wymagać

jego realizacji Ci się opłaci? Jak z osiągnięcia

ćwiczeń, szczególnie jeżeli wcześniej tego

celu skorzystają ważni dla Ciebie ludzie?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Zależny od Ciebie Pamiętaj, żeby podejmować się celów, na których osiągnięcie masz znaczny wpływ.

ćwiczenia z pracą

Do połowy listopada 2018 roku napiszę pierwszą wersję scenariusza filmu X. Najpóźniej 10 marca 2018 skończę malować na niebiesko ściany mojej nowej pracowni.

Nie będą do nich należeć te, których kluczo-

W ciągu dwóch tygodni podejmę sześć

wym elementem są działania i uczucia innych

prób opowiedzenia nowo poznanym osobom

ludzi. Cel „zdobędę Oscara w kategorii aktorka

o moim projekcie Y.

pierwszoplanowa w 2020 roku” co prawda jest

Przez kolejny tydzień trzy razy spędzę mini-

konkretny, mierzalny, być może także moty-

mum 15 minut na uzupełnianiu Indywidualne-

wujący oraz realistyczny, ale z pewnością gust

go Planu Rozwoju.

członków Akademii przyznającej te słynne

Do 26 grudnia wypełnię wniosek stypen-

nagrody pozostaje poza obszarem Twojego

dialny i skonsultuję go z dwiema bardziej

wpływu. Możesz oczywiście za cel wyznaczyć

doświadczonymi koleżankami.

sobie podjęcie serii konkretnych wysiłków zmierzających w tym kierunku (przygotowanie się do roli, aktywne lobbowanie etc.) i to już

Małe kroki o dużym znaczeniu

cel, który może być określony jako zależny

Dobrze sformułowany cel jest istotny także

od Ciebie.

dlatego, że ułatwia mierzenie i dostrzeganie postępów. Kiedy zaczniesz zauważać, że

Cel powinien być zapisany

robisz postępy, być może chętniej podejmiesz

Zapisanie celu może zachęcić Cię do jeszcze

wysiłki. W pracy z artystkami często słyszy-

większej precyzji w jego formułowaniu. Dzięki

my, że to, co okazuje się najbardziej pomocne,

zapisaniu powstanie też jakiś rodzaj „material-

to właśnie możliwość monitorowania

nej”, graficznej reprezentacji Twojego zamiaru. Zachęcamy Cię do regularnej praktyki zapisywania swoich celów.

kolejne działania, które wesprą Twoje dalsze

nawet małych postępów w pracy nad

wieloetapowymi, często żmudnymi

i długotrwałymi projektami. Przeszkodą

na drodze do realizacji celu bywają

Oto kilka przykładów dobrze sformułowanych

wygórowane

celów:

oraz

oczekiwania,

aktywność

perfekcjonizm

Wewnętrznej

Krytykant-

ki (zob. rozdz. 5), stąd pomocna jest zasa-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

da wprowadzania zmian za pomocą „małych

towaną przez niego technikę, zapraszamy

tak czasem w sytuacjach, w których zapom-

kroków”. Jaki najmniejszy krok w drodze do

Cię do części podręcznika, którą nazwałyśmy

nisz na etapie formułowania celu wziąć pod

swojego celu możesz dziś wykonać? Każde,

„Ćwiczenia z pracą”.

uwagę także jego efekt.

Przybij sobie piątkę

Cel mówi o dążeniu. Efekt (inaczej rezultat)

kroków wykonałaś w ostatnim czasie? Jak

Ważnym elementem wspierającym postępy

kierunek wyprawy. Efekt to nagroda za jej pod-

często sama to zauważasz? A może warto

w pracy twórczej jest także nagradzanie się za

jęcie. Istotna dla Ciebie zmiana, która zaistnie-

znaleźć sposób, aby swoje postępy zaznaczać

podejmowane działania i świętowanie suk-

je, kiedy zrealizujesz cel. Efekt określa potrze-

Znajduj okazje do doceniania siebie na

się uzyskać w wyniku podążania za celem.

swoich celów. Najprostszym, a jednak

niem kierunku dążenia. Kiedy obierasz

nawet najmniejsze przesunięcie pokazuje, że robisz postępy i zbliżasz się do stanu bardziej przez Ciebie pożądanego. Ile takich

w formie graficznej, po to żebyś dosłownie mogła zobaczyć, że je robisz [użytecznym narzędziem jest skala, którą znajdziesz w „Ćwiczeniach z pracą” oraz w formularzu do Indywidualnego Planu Rozwoju].

jest określony przez potrzeby. Cel wytycza

cesów, niekoniecznie tych spektakularnych.

by i stany psychofizyczne, które spodziewasz

poszczególnych etapach realizacji

Cel bez efektu jest tylko określe-

często zapominanym sposobem jest zwykłe

cele, które nie prowadzą do spodziewanych

„dziękuję”, które możesz kierować zarówno

efektów, ich osiągnięcie zwyczajnie nie cieszy,

zwykł

w stronę osób wspierających Cię w codzien-

a nawet frustruje.

mawiać, że zmiana jest jak śnieżna kula, która

nych wysiłkach twórczych, jak i swoją własną.

puszczona w ruch ze wzniesienia zaczyna ros-

Jeżeli otaczają Cię życzliwi współpracownicy

Pytając o efekty realizacji celów, odpowiadasz

nąć i wówczas można usunąć się na bok, a kula

i współpracowniczki, możesz opowiadać im

będzie żyć swoim życiem. W metaforze tej pod-

o postępach, które zauważasz i/albo prosić ich

sobie na kluczowe pytanie „po co”? Nasze

kreśla on istotność podejmowania sekwencji

o to, żeby od czasu do czasu Ci o nich przypo-

jowej pokazuje, że kategoria efektu bywa

drobnych działań, które zsumowane nadają

minali. Te, z pozoru niewielkie działania, mogą

pomijana przez uczestniczki naszych warsz-

rozpęd kolejnym działaniom. Te drobne kroki,

wyraźnie wpływać na poziom Twojej energii

tatów, sesji czy konsultacji. Chcemy zatem

małe aktywności podejmowane regularnie

i zaangażowania.

uczulić Cię na ten aspekt - kiedy już sformułu-

Psychoterapeuta

Milton

Erickson

mają szansę się zautomatyzować, znacząco ułatwiając Twoje twórcze wysiłki. Więcej o tym

doświadczenie w pracy edukacyjnej i rozwo-

jesz swój cel zgodnie z sugerowanymi kryPunkt na mapie to nie miejscowość

teriami, zastanów się raz jeszcze, na ile jego

ach” [patrz rozdz. 4]. Cytowany już Eric Maisel

Zdarza się, że nawet dobrze sformułowa-

go zaspokoi istotne dla Ciebie potrzeby. Jeśli

proponuje regularne ćwiczenie się w podejmo-

ny cel, regularnie podejmowane małe kro-

masz ochotę poćwiczyć wyznaczenie celów

waniu maleńkich kroczków (ang. baby steps).

ki i

mierzenie postępów, nie doprowadzają

zawodowych, po roz kolejny zapraszamy

Jeżeli masz ochotę wypróbować zaprojek-

ostatecznie do pożądanego stanu. Dzieje się

Cię do „Ćwiczeń z pracą”, które towarzyszą

przeczytasz w rozdziale „O Twórczych Nawyk-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

osiągnięcie oraz proces dochodzenia do nie-

temu rozdziałowi

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

48 E. Maisel, Coaching the Artist Within, New World Library, 2005, s. 132 - 33. 49 P. de Jong, Insoo Kim Berg, Rozmowy o rozwiązaniach, 2007.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Co to znaczy twórczo pracować? Czy zastanawiałaś się, jakie czynności, stany

Które z tych kategorii są Ci szczególnie bliskie?

emocjonalne, działania i wysiłki składają się

Których nie brałaś pod uwagę? Jakie kategorie

na określenie „praca twórcza”? Eric Maisel

mogłabyś dopisać do tej listy?

wymienia następujące kategorie:

uciszanie wewnętrznego krytyka.

zmiana perspektywy z niemożliwego

zaczynanie.

na możliwe.

przezwyciężanie niechęci do pracy.

popełnianie i korygowanie błędów.

robienie czegoś tu i teraz.

bycie w procesie twórczym od świtu do nocy.

wprowadzanie się w twórczy trans.

unikanie rozproszenia.

ocenianie.

radzenie sobie z tym, co przeszkadza.

wybieranie.

podtrzymywanie miłości do pracy

negocjacje w niejasnych okolicznościach.

i nie znienawidzenie jej.

życie z chaotycznym umysłem.

dawanie sobie ciepła.

porządkowanie pracy.

wytrzymywanie napięcia.

walka z demonami.

zaangażowanie w długoterminowe procesy.

wyznaczanie kierunku i łapanie rozpędu.

odpuszczanie.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Herstoria pracy pewnej Artystki Często cytowany przez nas w tym podręczniku

w inspiracjach, pomysłach, poczytać więcej

blikuje zbiór pięciu opowiadań, pokazujących

Krytykantki (więcej na ten temat przeczytasz

psychoterapeuta i art coach Eric Maisel prze-

niż dotychczas, pochodzić do kina, galerii,

z różnych perspektyw gdyńskie realia w okre-

w rozdziale 5), który może starać się prze-

kuł swoje wieloletnie doświadczenie w pra-

teatru, na koncerty. Zaspokoić największe

sie 1995 - 2000. Jedno z opowiadań do zbioru

konać Artystkę, że rezultaty jej wysiłku są

cy z przedstawicielami i przedstawicielkami

wyzwanie tego etapu, czyli pewien rodzaj

zaczęła już pisać jakiś czas temu i może po-

niewystarczająco dobre, że może właściwie

twórczych profesji na model, który nazwał

traktować je jako punkt wyjścia. Co dalej?

lepiej się nimi nie dzielić i przejść do kolejnego

Zaobserwował,

„głodu inspiracji”. Twórczynie, z który-

mi pracujemy czasem zapominają, że inspiro-

Jak zacząć, wiedząc, że decyzja zapadła?

etapu. Warto więc, żeby Artystka ustaliła i na-

że jego klienci i klientki mierzą się cyklicznie

wanie się i „dokarmianie twórczego umysłu”

Jak to wszystko ułożyć? Rozplanować? Jak

z podobnymi wyzwaniami podczas realizacji

bywa istotnym elementem pracy, szczególnie

naprawdę zacząć to robić? Artystka znala-

zwała kryteria oceny swojej pracy.

projektów. W związku z czym poprzez dopre-

na etapie CHCĘ.

zła kilka różnych sposobów na zaplanowanie

dujesz w swoim procesie twórczym, możesz

Po fazie czerpania, szukania i zaciekawiania

trochę starsza znajoma, która sama pisze

zakończyć pracę pisarską i edytorską, kiedy

lepiej określić swój cel i poszukać pomysłów

się Artystka może stanąć (jeżeli pomysł na

i publikuje. Wie już, kiedy orientacyjnie chciała-

jej zbiór opowiadań będzie już dostępny na

wspierających Twoje wysiłki.

rozwój ścieżki pisarskiej nie zatonął pod na-

by zakończyć pracę, przeczytała po raz kolej-

papierze lub w formie cyfrowej, staną przed

porem innych pilnych i ważnych spraw) przed

ny i poprawiła pierwsze opowiadanie ze zbioru.

nią wyzwania związane z mierzeniem się

etapami

pracy

twórczej.

cyzowanie etapu, na którym aktualnie się znaj-

Jak zobaczysz w zestawieniu poniżej, każdy z sześciu etapów jest związany z konkretnym

swoich kolejnych kroków, pomogła jej w tym

etapem WYBIERAM. Zdecyduje się na opowi-

adanie, czy raczej na zbiór opowiadań? Jaki

wyzwaniem dla Twojego umysłu. Maisel sug-

będzie wspólny motyw? A może Artystka pos-

eruje też obszary, w których szczególnie warto

tanowi zmierzyć się z dłuższą formą i spróbu-

szukać wsparcia. Żeby Ci w tym pomóc, przy-

Można chyba uznać, że z etapu ZACZYNAM przeszła do etapu ROBIĘ. Tu największe wy-

Ostatni etap, to czas kiedy Artystka POKAZUJE swoją pracę. Kiedy uda jej się pomyślnie

z mniej lub bardziej sprzyjającymi opiniami wydawcy, recenzentów a wreszcie czytelników. Jak Artystka poradzi sobie z pro-

zwania związane są z zadbaniem o dobrą

mocją swojego zbioru? Warto, żeby zadbała

je swoich sił jako powieściopisarka? Który

organizację

gotowałyśmy zestaw pytań do każdego z nich.

gatunek powieści wybierze? Czy akcję osadzi

wypracowanie sposobów na podtrzymywanie

o odpowiedni dystans do swojej pra-

Załóżmy, że młoda Artystka już od jakie-

w odległej przeszłości albo cofnie się do

twórczych wysiłków i mierzenie się z chaosem

goś czasu nosi się z zamiarem posta-

czasów swojego dzieciństwa? Czy na miejsce

czy zwątpieniem.

wienia pierwszego kroku na ścieżce pis-

akcji wybierze Gdynię, w której dorastała, czy

arskiej. Artystka od wielu lat pisze krótsze

zdecyduje się na fikcyjne miasteczko? Jak

Po okresie pisania, redagowania i edytowan-

i dłuższe formy, znajomi i nauczyciele ze szkół,

łatwo dostrzec, Artystka w tym etapie może

ia przychodzi wreszcie czas na etap o nazwie

w których się uczyła z zaciekawieniem rea-

czuć

gowali na jej teksty, sama coraz mocniej czuje,

dokonanie pierwszych wyborów.

KOŃCZĘ, czyli moment, w którym Artystka

że pisanie sprawia jej satysfakcję. To początek

się

pierwszego etapu - CHCĘ. Artystka potrze-

Podjęcie

pogubiona.

różnych

Rozwiązaniem

decyzji

będzie

jest

pracy,

utrzymanie

jej

rytmu,

uzna, że powstało już tyle tekstu, który został

przez nią odpowiednio wiele razy przeczytany

warun-

i skorygowany, że można go już komuś po-

buje na tym etapie jeszcze lepiej rozeznać się

kiem przejścia do kolejnego etapu o nazwie

kazać. Na tym etapie może wyjątkowo wyra-

w swoich twórczych potrzebach, zanurzyć się

ZACZYNAM. Artystka zdecydowała, że opu-

źnie odzywać się w niej głos Wewnętrznej

cy, który pozwoli jej w przyszłości napisać kolejne teksty.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ETAP 1. Jak się inspirujesz? Czym się twórczo dokarmiasz?

ETAP 2. Co pomaga Ci wybierać? Jak podejmujesz decyzje? Jak wyznaczasz cele?

ETAP 3. Co pomaga Ci rozpocząć pracę? Co pomaga Ci działać konsekwentnie?

1 2 3 4 5 6

chcę

GŁÓD

inspiracja

wybieram

POGUBIENIE

decyzje

zaczynam

OSŁABIENIE

wzmacnianie

robię

CHAOS

porządkowanie

kończę

KRYTYCYZM

ocena

pokazuję

NIEŚMIAŁOŚĆ / PRZYWIĄZANIE

działanie / odłączenie

ETAP 4. Jak dbasz o swoje skupienie? jak planujesz pracę?

ETAP 5. Jak się doceniasz? Po czym poznajesz, że idzie Ci dobrze? Jak radzisz

sobie z trudnościami? Etapy pracy twórczej - koncepcja autorstwa E. Maisel

Spójrz raz jeszcze na model etapów pracy

trudności? Co pomogło Ci je przezwyciężyć?

twórczej przedstawiony powyżej. Odpowiedz na serię pytań odnoszących się Pomyśl o dowolnym projekcie i sprawdź, na

do poszczególnych etapów pracy twórczej.

którym etapie lub etapach miałaś najwięcej

Co odkrywasz?

ETAP 6. Z kim dzielisz się swoją pracą? Na czyjej opinii Ci zależy i czemu? Co pomaga Ci zdystansować się do swojej pracy?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Celowe ćwiczenie Wybierz kilka pomysłów na cele, które przy-

przekracza pięciu. Po zapisaniu, wybierz taki,

chodzą Ci aktualnie do głowy. Możesz wyko-

który na ten moment wydaje Ci się najistotniej-

rzystać model etapów pracy twórczej i zacząć

szy albo zapisałaś jako pierwszy w kolejności.

od doprecyzowania, w której fazie jest obec-

Zależy nam, żebyś na tym etapie najpierw

nie działanie dotyczące Twojego celu. Możli-

przećwiczyła zasady formułowania celu i mie-

we też, że cel, z którym chcesz pracować, nie

rzenia postępów, więc to, który cel wybierzesz,

dotyczy samego procesu twórczego.

nie jest najistotniejsze.

odpowiedzieć na pytanie, co konkretnie każde

Zapisz cel lub kilka celów zawodowych przy-

Teraz opracuj swój cel używając poniższych

możliwe uwzględnij cyfry/liczby.

chodzących Ci do głowy. Niech ich liczba nie

zasad:

Sprawdź mierzalność i konkretność Twojego celu. Po czym poznasz, że go osiągnęłaś? Po czym poznają to ważni dla Ciebie ludzie? Zwróć uwagę na każde ze słów, którego użyłaś do sformułowania swojego celu - czy potrafisz z nich w tym kontekście znaczy? Jeżeli to

Sprawdź czy Twój cel jest zapisany w for-

ZAPISZ

mie zdania twierdzącego (polecamy czasowniki takie jak np.: ZROBIĘ/ PRZYGOTUJĘ/ OPRACUJĘ/ OKREŚLĘ / ZAROBIĘ/ ZORGANIZUJĘ).

Czy cel w zapisanej przez Ciebie formie jest zależny od Ciebie? Czy masz znaczny wpływ na jego osiągnięcie?

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Teraz zweryfikuj, czy Twój cel jest określony w

Co zyskasz osiągając cel? Jakie koszty wiążą

czasie. Jak precyzyjnie? Użyj konkretnej daty.

się z osiągnięciem tego celu w określonym przez Ciebie czasie? Jak wpłynie to na Twoje otoczenie? Jakie są ryzyka? Jakie mogą być koszty?

ZAPISZ ZAPISZ

Jaki będzie efekt osiągnięcia tego celu? Czemu osiągnięcie tego celu jest dla Ciebie

Raz jeszcze sprawdź, czy osiągnięcie celu w takiej formie i czasie jest dla Ciebie realistyczne. Co potrzebnego do jego realizacji już masz (finanse, pomoc, czas, narzędzia, wiedzę, umiejętności, wsparcie)? Co jeszcze

istotne? Jak będziesz się wtedy czuć? Jakie korzyści odniesiesz? Jakie ważne potrzeby zrealizujesz? Jaka będzie nagroda za podjęcie trudu? Kto i po czym pozna, że osiągnęłaś swój cel? Co dzięki temu stanie się możliwe?

potrzebujesz zdobyć?

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

Zapisz cel w jego ostatecznym brzmieniu.

ćwiczenia z pracą

Po czym poznasz, że przesunęłaś się na skali o „1” punkt do przodu? Co wtedy będzie inaczej? Po czym inni poznają, że zrobiłaś krok ZAPISZ

ZAPISZ

Na skali od „1 do 10”, gdzie „1” oznacza: jeszcze nic nie zrobiłam,

a „10”: już osią-

gnęłam ten cel - zaznacz punkt pokazujący, gdzie w obecnej chwili znajdujesz się w proce-

do przodu?

Do skali możesz wracać raz w tygodniu, żeby

wrażenie, że nie robisz postępów, a wręcz

zaznaczać kolejne przesunięcia w drodze do

przeciwnie. To zupełnie normalne. Proces osią-

realizacji celu. Zupełnie naturalnym jest także

gania celu nie musi być linearny.

fakt, że od czasu do czasu możesz mieć A

sie realizacji swojego celu. jak widziałam drogę do celu

Dlaczego wybrałaś właśnie tę wartość? Co się na nią składa? Co już masz? Zapisz poszcze1

gólne elementy. jak naprawdę było A

B ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

Malutkie kroczki Za wymienianym już Maiselem proponujemy następujące ćwiczenie51: Weź kartkę papieru i długopis. A teraz

napisz jedno zdanie Twojej powieści. Nie całą, pół, ani więcej. Jedno zdanie. To tyle. Koniec ćwiczenia. Weź tubkę z farbą. Nie maluj obrazu ani też nie planuj jego koncepcji. Wyciśnij trochę farby na papier. Popatrz. To tyle. Koniec ćwiczenia. Wyobraź sobie jedną scenę swojego

scenariusza. Zrób to przez kilka, kilkanaście

sekund. To tyle. Koniec ćwiczenia.

Zrób jedną z tych malutkich rzeczy, odpowiednich dla Twojej dziedziny twórczości. Jutro zrób to znowu. Przez jeden tydzień każdego dnia zrób jeden malutki krok - napisz jedno zdanie, zatrzymaj się na jednym kolorze, wyobraź sobie jedną scenę.

50 E. Maisel, Fearless Creating, 1995, s.162. 51 Ibidem, s.48.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

100%

WAŻNE TERAZ WAŻNE TERAZ ZMIENIŁO SIĘ ZMIENIŁO SIĘ MÓJ CEL MÓJ CEL EFEKT EFEKT DATA DATA

DZIŚ

za rok

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

III

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O ZASOBACH TWÓRCZYCH

Zasoby twórcze Zasoby twórcze to wszystko, co masz w sobie,

ciekawość, potrzeba poszukiwania, patrzenia,

co przeżyłaś. Twoje doświadczenia, emoc-

obserwowania, poznawania.

je, wrażliwość. To, co masz w ręku, w głowie, w sercu. To również umiejętność przyglądania

To Twoje naturalne otoczenie i Twoje natu-

się im i sięgania po nie. Świadomość ich ist-

ralne bogactwo w jednym. Czerpiąc z niego

nienia, ale też świadomość granic i odwaga,

- tworzysz. Tworząc - wybierasz, czego potrze-

by je przekraczać. To Twój warsztat twórczy,

bujesz. Agnieszka Dwernicka menedżerka kultury, doktor nauk humanistycznych, dyrektorka Festiwalu Miesiąc Fotografii w Krakowie, prezeska Fundacji Sztuk Wizualnych.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Naturalne. Odnawialne. Ograniczone. Materialne. Osobiste. Informacyjne. Zablokowane. Posiadane. Pożądane. Rozpoznane. Jakie są Twoje zasoby twórcze? Jak o nich myślisz? W jaki sposób z nich korzystasz? Jak je cenisz? W jaki sposób przechowujesz i odnawiasz? Co pomaga Ci je odblokować? Co zyskujesz, a co tracisz, korzystając z konkretnych potencjałów?

Przedstawiamy Ci różne teorie i sposoby rozumienia zasobów

zasobów. osobistych.

zawodowej

Przede Z

wszystkim

naszej

praktyki

wynika, że refleksja dotycząca

zasobów, może pomóc Ci w uruchomieniu nowych możliwości, motywować do działania i wzmacniać poczucie własnej sku-

teczności. Przywołujemy więc koncepcje psychologiczne, w których pojęcie zasobów

pojawia się w kontekście stresu radzenia sobie z jego przyczynami i konsek-

wencjami. Rozróżniamy zasoby faktyczne

od potencjalnych. Poruszymy wreszcie kwestie związane z ich dostępnością. Łączymy zasoby z potrzebami. Omawiamy

model zmiany według Tima Knostera.

Niezależnie od tego, w jakim jesteś momencie swojego życia (ze szczególnym uwzględnieniem

swojej

roli

zawodowej)

liczymy,

że namysł nad własnymi zasobami pomoże Ci w dokonywaniu bardziej wyważonych decyzji. Ramę tego rozdziału wyznaczają dociekania zebrane m.in. przez: Helenę Sęk z Instytutu Psychologii UAM, Krzysztofa Mudynia z Instytutu Psychologii Stosowanej UJ oraz Elżbietę Talik z Instytutu Psychologii KUL55.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Zastanawiasz się, co mamy na myśli pisząc:

To właśnie w trosce o tak rozumianą „ekologię”

celów. Zauważ, że o tym, czy „coś” jest Two-

Zastanów się teraz przez chwilę, w jaki sposób

„zasoby”? Czemu zatrzymanie się przy tej

zapraszamy Cię w tym rozdziale do namysłu

im zasobem, czy przeszkodą decyduje jakaś

współcześnie zasoby osobiste pracowników

kwestii - kojarzącej się być może bardziej

nad tym, co już masz, a co być może potrze-

Twoja aktualna potrzeba lub bardziej długoter-

są postrzegane i wykorzystywane przez pra-

z naukami ekonomicznymi (np. zasoby kapi-

bujesz jeszcze odkryć (nazwać) lub zdobyć (np.

minowy cel. Krzysztof Mudyń twierdzi zresztą,

codawców (weź pod uwagę m.in. koncepcję

tałowe) lub zarządzaniem (np. zasoby ludzkie)

pożyczyć, otrzymać, zgromadzić, poprosić o).

że „[…] większość naszych potrzeb ma charak-

tzw. marki osobistej61). Skoro system gospo-

- uznałyśmy za użyteczne w kontekście Twojej

Być może rozdział ten sprowokuje Cię do

ter instrumentalny, tzn. potrzebujemy czegoś

darczy wymusza, by niemal każda pracująca

drogi artystycznej?

pytania: „Jak mądrzej wykorzysty-

ze względu na coś innego, co z kolei jest nam

osoba stawała się w pewnym sensie „przedsię-

skłoni

potrzebne w związku z czymś jeszcze innym

biorstwem” (z potrzebą tworzenia i zarządzania

do przemyślenia swoich strategii działania

(a nie ze względu na swą nieodpartą atrakcyj-

własnym wizerunkiem publicznym, np. poprzez

ter multidyscyplinarny. Od dawna funkcjonu-

i większej troski o siebie i swoje środowisko

LinkedIn, FB, Instagram, Twitter, Behance,

je m.in.: w ekonomii, w teoriach zarządzania

pracy. Może robiąc „bilans zasobów” uznasz,

ność lub życiową konieczność), sytuacy-

i organizacji, a od jakiegoś czasu także

że wartości, których szukasz, możesz uzyskać

ców lub inne rodzaje „wizytówek” on-line),

w ekologii. W 1972 roku, po opublikowaniu

pracując mniej lub działając inaczej niż do tej

walor przydatnego zasobu”58. W kon-

I Raportu Klubu Rzymskiego międzynarodo-

pory?

Pojęcie zasobów rzeczywiście ma charak-

wać

dostępne

zasoby?”

lub

wa społeczność musiała uznać za fakt ograniczoność tzw. nieodnawialnych zasobów naturalnych . To przełomowe odkrycie zaczęło

Zasoby rozpoznane

jnie niemal wszystko może uzyskać

autorskie blogi, strony internetowe pracodaw-

tekście współczesnych uwarunkowań społecz-

może warto, żebyś zastanowiła się, jak działa

no-kulturowych trudno wyznaczyć granicę

Twoje „przedsiębiorstwo artystka” (pomagamy

pomiędzy podstawowymi, a tzw. „sztucznymi

Ci w tym wyzwaniu w rozdziale 6)? Jedna ze

potrzebami” (charakterystycznymi dla kultury

współpracujących z nami artystek powiedzia-

konsumpcji ). Rozróżnienie tych potrzeb samo

ła kiedyś „pół żartem, pół serio”: „Artyst-

„materializować się” w postulatach ekologów,

Jedna z uczestniczek naszych warsztatów

w sobie może być prawdziwym wyzwaniem

aktywistów społecznych i różnego rodzaju

powiedziała

rzecz:

i angażować Twoje zasoby (np. intelektualne).

ruchach (np. idei minimalizmu życiowego).

„Zasoby, to wszystko to, co masz

Być może warto w tym miejscu przywołać

niezwykle

inspirującą

ko, bądź dla siebie dobrą szefową

i etyczną kapitalistką62 skoro już

musisz!”. Czy zastanawiałaś się kiedykol-

„za sobą”. Twoje zaplecze i podparcie. Coś,

sformułowaną w 1990 roku przez Viki Robin

co jest w tle i czego na co dzień nie widzisz.

radykalną tezę, która głosi, że współcześnie

darujesz? Zadając to, nieco prowokacyjne py-

O czym łatwo zapomnieć. Do zobaczenia

zwierzęta radzą sobie lepiej od ludzi z odpowie-

tanie, chcemy Ci pokazać, że rzeczywistość,

czego potrzebujesz czasem drugiej osoby”57.

dzią na pytanie: „Ile to jest dość?”. Zachęcamy

w ramach której funkcjonujesz, ma znaczenie.

W rozdziale „O Planowaniu Pracy Twórczej”

Takie ujmowanie sprawy jest nam bardzo

więc, żebyś nie tylko planowała kolejne cele,

Czasami to „jak jest” może wydawać się tak

piszemy m.in. o wyznaczaniu celów jako

bliskie i właśnie z tego powodu poświęcamy

ale także sprawdzała, czemu ich realizacja jest

oczywiste, że aż „przezroczyste” - przez co

o działaniu wspierającym proces osiąga-

temu zagadnieniu tyle uwagi.

dla Ciebie ważna (jaki efekt chcesz uzyskać?).

możesz przestać zauważać, jak zasady

Czemu jednak wspominamy o ekologii właśnie w tym miejscu i w kontekście Twojej twórczości?

nia

zamierzonych

rezultatów.

Cię w nim, żeby cel zawodowy, który sobie

Zasoby w literaturze są często definiowane jako

wyznaczysz był „ekologiczny” (zrównoważony,

„dostępne środki”. Tak szerokie ujęcie

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

wiek, czym tak naprawdę i w jakim stylu gospo-

Robiła bilans korzyści i strat z nimi związa-

Zachęcamy

dobry dla Ciebie i dla Twojego otoczenia).

wskazuje, że są one powiązane z realizacją

nych. Sprawdzała ich ekologiczność właśnie.

działania i aktualna specyfika rynku pracy wpływają także na Ciebie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

Wróćmy jednak do nakreślenia tego, jak

autorzy definiują zasoby jako wszystko to,

rozumiemy pojęcie zasobów. Upraszczając,

co pomaga Ci radzić sobie ze stresem. Stres

możesz przyjąć, że zasobem osobistym

ujmują z kolei jako efekt oceny pewnej transak-

może stać się niemal wszystko, o ile wykorzys-

cji - zmieniającej się relacji pomiędzy Tobą,

tasz to do zaspokojenia swoich doraźnych po-

a otoczeniem. Za każdym razem, kiedy doko-

trzeb lub realizacji bardziej długoterminowych

nujesz oceny takiej transakcji (inaczej wymia-

celów. Osobistymi zasobami mogą być więc

ny), robisz to ze swojej subiektywnej perspek-

Twoje właściwości biologiczne, psychologi-

tywy. Na ocenę wypływa więc m.in.: twój sys-

czne i interpersonalne, a także charakterys-

tem wartości, prezentowane przez Ciebie

tyki Twoich sieci społecznych (typ więzi, grupy

postawy, specyficzne doświadczenia oraz

odniesienia, grupy wsparcia), a także cechy

istotne dla Ciebie cele.

środowiska

społecznego,

przyrodniczego

i cywilizacyjnego oraz szeroko rozumiane ce-

Do pojęcia zasobów w kontekście stresu od-

chy kultury. Jak twierdzi m.in. Helena Sęk

wołuje się także m.in. Stevan Hobfoll. Opra-

pojęcie zasobów opisuje „właściwości,

cowana przez niego teoria zachowania

cesy radzenia sobie z wymaganiami

kontekst tego zagadnienia. W odróżnieniu od

które korzystnie wpływają na pro-

zasobów64 podkreśla szerszy, społeczny

(stresorami) życia” .

wcześniejszych ujęć, silniej eksponuje rolę

Zasoby na stres

tej teorii pojęcie zasobów odnosi się już nie

Czy wiesz, że w psychologii pojęcie zasobów

całej rodziny, a nawet grupy społecznej. Zda-

występuje najczęściej w kontekście prob-

niem autora w chwili, kiedy starasz się

kultury w powstawaniu stresu. Na gruncie tylko do indywidualnej osoby, ale także do

lematyki stresu i radzenia sobie z jego źródłami i konsekwencjami? Jedną z bardziej znanych na

tym

gruncie

jest

transakcyjna

przystosować do wymagań środow-

iska, zaczynasz ponosić pewne koszty. Stres pojawia się wtedy, kiedy tracisz

Richarda

zasoby (albo istnieje takie zagrożenie) lub gdy

Lazarusa i Susan Folkman. Ta koncep-

zasoby, które inwestujesz, nie powodują wzro-

cja stresu odwołuje się przede wszystkim

stu puli Twoich zasobów.

teoria

stresu

autorstwa

do roli procesów poznawczych, czyli tego w jaki sposób oceniasz daną sytuację. Jej

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Z kolei nowsze doniesienia w obszarze badań

pliwości związane z tym, czy odzyskasz lub

wymaganego

konsekwenji

Właśnie z tego powodu w ramach pro-

nad stresem i radzeniem sobie zwracają

powiększysz zasoby (czas, pomysły, en-

czego Twoja aplikacja zostanie odrzucona ze

ponowanych w „Ćwiczeniach z pracą” ek-

uwagę na aspekty związane z emocjami, ich

ergię, pieniądze), które już zainwestowałaś w

względów formalnych). Wniosek? Jeśli bra-

sperymentów zachęcamy Cię po pierwsze, do

regulacją oraz rolą w procesie radzenia sobie.

tworzenie scenariusza. Zaczynasz zadawać

kuje Ci jakiegoś ważnego dla powodzenia

tworzenia wizji tego jak, gdzie, kiedy, z kim i po

Barbara Fredrickson w sformułowanej przez

sobie pytania: „Czy warto poświęcać na to tyle

Twojego planu zasobu (np. doświadczenia),

co chcesz pracować (do tego służy m.in. zapro-

siebie teorii poszerzania umysłu i bu-

czasu? Czy ktoś będzie chciał ten scenariusz

postaraj się swoje działania zaplanować tak,

jektowane przez nas narzędzie do tworzenia

przyjmuje założenie,

ode mnie kupić? Czy na tym da się w ogóle

żeby „zrównoważyć” to innymi posiadanymi

Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowe-

że emocje pozytywne, takie jak m.in.: radość,

zarobić? Czy wystarczy mi wytrwałości, żeby

zasobami (np. czasem lub wsparciem bardziej

zadowolenie, zainteresowanie – mają wspólną

go rozwijać dalej? Może to projekt pisany do

doświadczonych koleżanek czy kolegów).

go). Po drugie, namawiamy do planowania

właściwość, którą jest zdolność do rozszerza-

szuflady”? Rodzina i przyjaciele wciąż dopy-

Jeśli brakuje Ci kilku kluczowych zasobów

wyzwań na etapy oraz zastanawiania się nad

nia posiadanego przez Ciebie repertuaru myśli

tują, jak Ci idzie i przypominają, że „pisanie

do realizacji jakiegoś celu jednocześnie (np.

kolejnymi, małymi krokami, które poprowadzą

i działań oraz budowania trwałych zasobów

filmów to ciężki kawałek chleba”. Zaczynasz

i czasu i pieniędzy i doświadczenia i wsparcia),

Cię do celu (przypomnij sobie treść i zadania

fizycznych, intelektualnych, psychologicznych

odczuwać związany z tymi wyzwaniami stres .

zastanów się koniecznie, czy masz wystarcza-

z poprzedniego rozdziału). Po trzecie, chcemy

pozytywnych

Według wspominanego wcześniej Hobfolla

jąco przemyślany „plan zaradczy” i jakie mogą

pokazać Ci, że „pomostem” łączącym Two-

emocji niesie więc ze sobą korzyści wykracza-

w takiej sytuacji mocniej odczujesz

być „koszty” jego realizacji.

ją wizję z planem działania są omawiane w tym

dowania zasobów

społecznych.

Odczuwanie

jące poza chwilowo odczuwaną przyjemność. Wyzwania w pracy twórczej

- czyli dzielenia Twojej pracy i związanych z nią

pozyskanie. Jeśli więc wyjściowo posia-

dasz większe zasoby do realizacji swojego

ZASOBY

celu (np. czas potrzebny do przygotowania aplikacji na stypendium scenariuszowe lub

stawionych wyżej koncepcji do konkret-

wskazówki od znajomych, którzy już przez ten proces przeszli), będziesz mniej podat-

braź sobie więc dla przykładu, że od dwóch

na na stratę i bardziej zdolna do pozyskania

lat piszesz scenariusz filmowy. Inwestujesz

nowych zasobów (np. zdobycia większej ilo-

w to działanie swój czas, pomysły i energię.

ści rekomendacji). Jeśli natomiast brakuje Ci

Dodatkowo przeznaczasz na ten cel część

zasobów kluczowych do podjęcia jakiegoś

swoich oszczędności (np. zapisujesz się na

działania, będziesz bardziej narażona na

płatne warsztaty scenopisarskie). Równolegle

utratę innych zasobów (np. masz mało czasu

szukasz możliwości finansowania dalszej pra-

i brak Ci doświadczenia w składaniu wniosków

cy nad nim. Na tym, ale także i na wcześnie-

stypendialnych, w związku z czym w pośpie-

jszych etapach, mogą towarzyszyć Ci wąt-

chu możesz przeoczyć załączenie jakiegoś

wizja

umiejętności

motywacje

rzeczy / finanse

plan działania zmiana zamieszanie niepokój opór frustracja falstart

rys. 1 Model zmiany Knostera opracowanie własne. Koncepcja Tima Knostera po raz pierwszy została zaprezentowana podczas Konferencji TASH w Waszyngtonie w 1991 roku.

efekt

nych sytuacji z własnego życia. Wyo-

ćwiczenia z pracą

utratę jakiegoś zasobu niż jego

Zachęcamy Cię teraz do odniesienia przed-

ZAWÓD ARTYSTKA /

dokumentu,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

rozdziale zasoby. Przyglądając się przedsta-

sprzyja realizacji Twoich potrzeb i do czego

dziedzinie. Albert Bandura68, który wprowa-

nie z jej koncepcją przekonanie o możliwości

wionemu powyżej modelowi zmiany au-

w określonym czasie (i „stanie świadomości”)

dził do psychologii pojęcie spostrzeganej

rozwoju własnych zdolności, a także o stop-

torstwa Tima Knostera, zauważysz, że jeśli

masz niekwestionowany i bezpośredni dostęp.

własnej skuteczności twierdzi, że wyższe jej

niowym „przyrastaniu“ umiejętności, wiedzy

zabraknie Ci któregokolwiek z wymienionych

Zasobami potencjalnymi z kolei jest wszyst-

poczucie zwiększa motywację do działania

i doświadczeń będzie sprzyjało budowaniu

elementów, zmiana nie będzie możliwa lub

ko to, do czego dostęp możesz mieć dopiero

i wiąże się z lepszymi osiągnięciami . Jeśli

wyższego poczucia własnej skuteczności.

znacznie utrudniona, a w jej miejsce pojawią

w przyszłości (dostęp ma charakter warun-

więc jesteś osobą o wysokim poczuciu własnej

się odpowiednio: zamieszanie, niepokój, opór,

kowy). Wspominany już Krzysztof Mudyń

skuteczności, napotykając na swojej drodze

W związku z czym nawyk śledzenia

frustracja lub niepowodzenie w realizacji celu.

zwraca słusznie uwagę, że „Brak wyraźnego

przeszkody, podejmiesz wysiłek, żeby je

rozróżnienia między zasobami faktycznymi

przezwyciężyć. Będziesz wybierała bardziej

doświadczeń w jakiejś dziedzinie może być

Skóra na niedźwiedziu

a zasobami potencjalnymi często pociąga za

adekwatne rozwiązania i dzięki zadaniowemu

naprawdę przydatnym zasobem (por. rozdział

sobą całkiem praktyczne, a niekiedy nawet

zorientowaniu na swój cel szybciej odnajdziesz

1 oraz rozdział 4).

W związku z powyższym kolejnym aspektem

bolesne konsekwencje. W ramach myślenia

właściwy sposób rozwiązania problemu. Jeśli

istotnym w myśleniu o zasobach jest kwestia

życzeniowego, które przydarza się każdemu,

natomiast masz niskie poczucie własnej sku-

związana z ich dostępnością lub brakiem.

miewamy bowiem skłonność do „dzielenia

teczności, niepowodzenia lub ewentualna

skóry na niedźwiedziu”66.

porażka skłonią Cię raczej do apatii, a nawet

Ważną tezą tego rozdziału, zapożyczoną

do rezygnacji z celu. Z powodu wątpliwości

m.in. od pedagoga twórczości, Krzysztofa

Artystka skuteczna

dotyczących własnych umiejętności w trakcie

J. Szmidta70, jest twierdzenie, że w procesie

działania możesz koncentrować się bardziej

edukacji i pracy artystycznej warto zadbać

jącym warunkiem uznania tego za Twój zasób.

Z tematem wykorzystania i dostrzegania

na swoich przeżyciach, wyobrażać sobie nie-

o równowagę i „symetryczny” namysł zarówno

Czy wynagrodzenie, które miałaś dostać, ale

zasobów powiązane jest także wspomnia-

przyjemne konsekwencje porażki. W efekcie

nad błędami, niedociągnięciami, przeszko-

z jakichś powodów go jeszcze nie dostałaś,

ne przez nas w streszczeniu tego rozdziału

poświęcisz mniej uwagi samemu procesowi

jest już Twoim zasobem, czy nie? Sprawę kom-

zagadnienie poczucia własnej skutecznoś-

poszukiwania rozwiązań i dążeniu do celu.

dami, trudnościami (pedagogika braku);

plikuje więc warunkowy charakter dostępu do

ci. Zastanów się, na ile masz nawyk myśle-

zasobów. Co to znaczy w praktyce? Załóżmy,

nia o sobie, jako o kobiecie, która potrafi

Zastanawiasz się, co decyduje o poziomie

dla przykładu, że jeśli coś Cię mocno zestresu-

rozwiązać większość problemów, a dzięki

poczucia własnej skuteczności? Żeby udzielić

je, to z dużym prawdopodobieństwem stracisz

swojej pomysłowości potrafi dać sobie radę

odpowiedzi na to pytanie, sięgamy do (przy-

zainteresowanie „brakiem”. Zgadzamy się ze

(chwilowo) dostęp do (ogólnie posiadane-

w nieoczekiwanych sytuacjach i trzymać się

woływanej także w kolejnym rozdziale tej pub-

Szmidtem, reprezentującym nurt pedagogiki

go) poczucia humoru. Warto więc wziąć pod

swoich celów67? Poczucie własnej sku-

likacji) koncepcji „ukrytych teorii na

pozytywnej71, który postuluje: „Istnieje wobec

Zwróć uwagę, że samo istnienie czegoś przy-

datnego do zaspokojenia Twoich potrzeb, co jednak nie jest Ci w danej sytuacji dostępne lub o istnieniu czego nie wiesz, nie jest wystarcza-

uwagę rozróżnienie na zasoby faktyczne i zasoby potencjalne. Zasobami fak-

tycznymi możesz nazwać wszystko to, co

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

postępów w opanowywaniu nowej umie-

jętności, poszerzaniu wiedzy lub zdobywaniu

Braki i mocne strony

jak i nad mocnymi stronami, potencjałami,

sprzyjającymi warunkami - zasobami właśnie (pedagogika

rozwoju,

wzrostu).

Wydaje nam się, że w Polsce wciąż dominuje

teczności (inaczej kompetencji) to (ujmując

temat zdolności” autorstwa Carol Dweck. Psycholożka ta twierdzi, że ludzie różnią się

owania

wości, umiejętności i wiedzy w określonej

poglądami na temat zdolności i talentu. Zgod-

obrazu twórcy i procesu twórczego, w którym

skrótowo) subiektywna ocena swoich możli-

tego potrzeba wyrównania proporcji i konstruzharmonizowanego,

wyrównanego

zostaną pogodzone dwie orientacje: orientacja na brak i chorobę z orientacją na dobrostan i zaspokojenie”. Podobnie uważają propagatorzy

propagatorki

stosowanego

także przez nas podejścia skoncen-

trowanego na rozwiązaniach (PSR). Z kolei James C. Kaufman72, amerykański psycholog, edukator i ekspert w dziedzinie kreatywności twierdzi wręcz, że „nikt nigdy nie napisał biografii jakiejś twórczej osoby dlatego, że była to osoba najzupełniej normalna” oraz „Ludzie twórczy, którzy są dziwakami i odmieńcami lub cierpią na jakąś chorobę psychiczną, stanowią o wiele lepszy materiał na fascynującą opowieść niż ludzie twórczy, którzy są nudni, ciężko pracują i mają udane życie małżeńskie”73. Chcąc nieco zrównoważyć te proporcje, zachęcamy Cię do badania swoich mocnych stron i osobistych zasobów. W „Ćwiczeniach z pracą”, które uzupełniają treść tego rozdziału, znajdziesz co najmniej kilka pretekstów, żeby zacząć lepiej rozpoznawać swoje zasoby.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

52 Jako kolektyw Future Simple wspieramy rozwój

op.cit, s. 63-77

korzystając m.in. z podejścia skoncentrowanego na

59 K. Valaskakis, P.S.Sindel, J. G. Smith, I. Fitzpat-

rozwiązaniach (PSR) rozwiniętego w latach siedem-

rick-Martin, Propozycje dla przyszłości. Społeczeństwo

dziesiątych w Stanach Zjednoczonych przez Steve’a

konserwacyjne, PIW, Warszawa 1988.

de Shazera i Insoo Kim Berg, gdzie wydobywanie osobistych zasobów ma kluczowe znaczenie dla procesu

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby oso-

biste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (2003),

osób indywidualnych, organizacji i nieformalnych grup

Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 63-77 67 Pytania na podstawie Skali Uogólnionej Własnej Skuteczności (SUWS) autorstwa R. Schwarzera i M.

60 Zobacz: https://vickirobin.com.

Jerusalem z Freie Universität Berlin

61 Por. krytycznie: http://www.trzeciak.pl/wp-content/

68 A. Bandura, Teoria społecznego uczenia się,

uploads/2017/01/Marka-osobista_S.Trzeciak_ar-

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007

wprowadzania zmian. 53 H. Sęk, Wsparcie społeczne jako kategoria

zasobów i wieloznaczne funkcje wsparcia, (2003),

tyku%C5%82_Manager01.pdf?x29496.

biste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki. Łódź:

62 Kapitalista - w systemie kapitalistycznym: właściciel

i pomiar, 2000, Acta Universitatis Lodziensis. Folia

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

znacznego kapitału w postaci przedsiębiorstwa, z

Psychologica 4, s. 11-23

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby oso-

69 Z. Juczyński, Poczucie własnej skuteczności : teoria

którego czerpie zyski, Za: źródło strona internetowa: 54 K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do

https://sjp.pwn.pl/sjp/kapitalista;2562816.

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby oso-

63 H. Sęk, Wsparcie społeczne jako kategoria zasobów

iu, Uniwersytet Łódzki

Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 63-77.

Ogińska-Bulik (red.), Zasoby osobiste i społeczne

71 J.K. Szmidt, M. Modrzejewska-Śmigulska, Zaso-

Uniwersytetu Łódzkiego.

pozytywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego,

nich dostępu? Problem dostępności zasobów,

biste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (2003),

55 E.Talik, L. Szewczyk, Wybrane zasoby osobiste

70 K. J. Szmidt - Zakład Pedagogiki Twórczości, Katedra Badań Edukacyjnych, Wydział Nauk o Wychowan-

i wieloznaczne funkcje wsparcia, w: Z. Juczyński, N. sprzyjające zdrowiu jednostki. Łódź: Wydawnictwo

a strategie radzenia sobie ze stresem u nastolatków,

by twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki Łódź, 2013

Polskie Forum Psychologiczne, 2010, tom 15, numer 2,

64 Por: Broaden and build theory of positive emo-

s.154-168

tions, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/

72 Zobacz: http://www.jamesckaufman.com/.

PMC1693418/pdf/15347528.pdf. 56 Por.: K. Mudyń, Z. Ryżak, Symboliczne znaczenie zachowań konsumpcyjnych i „konserwacyjnych,

w: S. Partycki (red.), Społeczny wymiar rynku (151-158) 57 Wypowiedź uczestniczki warsztatów „Artysta w

73 J.K. Szmidt, M. Modrzejewska-Śmigulska, 65 Hobfoll traktuje stres jak system adaptacyjny kierujący ochroną zasobów, powstały w początkowej

gogiki pozytywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu

fazie ewolucji człowieka. Za: B. Dudek, J. Kaniorek,

Łódzkiego, Łódź, 2013

W. Szymczak, Stres związany z pracą, a teoria zach-

Kryzysie III” realizowanych w ramach działań Pracowni

owania zasobów Stevana Hobfolla, Medycyna Pracy

Duży Pokój w Warszawie w 2017 roku.

2007; 58(4):317–325, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Źródło (strona internetowa): http://

58 K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając

medpr.imp.lodz.pl

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby

66 K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do

do nich dostępu? Problem dostępności zasobów osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki,

Zasoby twórcze człowieka. Wprowadzenie do peda-

nich dostępu? Problem dostępności zasobów,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD: ARTYSTKA - MAPA ZASOBÓW Stwórz

swoją aktualną

mapę

zasobów.

talenty, zdolności, istotne dla Ciebie wartoś-

moje oszczędności? Skąd mogę pożyczyć

Proponujemy Ci uszeregowanie ich w czterech

ci. To także dyplomy, certyfikaty, uprawnienia,

pieniądze? Jakie znam możliwości finanso-

prawo jazdy. Do tej kategorii zasobów możesz

wania mojej twórczości? Kto udziela wspar-

zaliczyć również zdrowie, kondycję fizyczną

cia finansowego artystkom z mojej dziedziny

i swoją autoprezencję.

(instytucje, konkursy, stypendia)? Co jeszcze?

podstawowych kategoriach. Tworzenie mapy

Zasoby społeczne

zacznij od centrum. Wpisuj tam i rysuj zasoby, które posiadasz i które wydają Ci się

Zasoby społeczne to rodzina, przyjaciele, bliż-

najistotniejsze z punktu widzenia twojej roli

si i dalsi znajomi. Upraszczając, to wszystk-

zawodowej. Odróżnij kolorem zasoby, które już

ie osoby, które jakoś mogą Ci pomóc lub od

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być

dziś posiadasz, od tych które są potencjalnie

których możesz się uczyć. To również osoby

m.in. pytania: Co jest moją mocną stroną?

(do których dopiero możesz uzyskać dostęp).

poznane na studiach, praktykach, stażach,

Co potrafię? Jakie mam umiejętności? Jaką

konferencjach,

warsztatach,

mam wiedzę? W czym jestem dobra? Jakie

szkoleniach i innych wydarzeniach branżo-

emocje są moim zasobem? Jakie mam dobre

Zasoby rzeczowe to narzędzia niezbędne do

wych. Zasoby społeczne mają kluczowe

nawyki w pracy? Jakie przekonania na własny

pracy (tj.: komputer, książki, samochód, farby,

znaczenie podczas poszukiwania pracy.

temat mnie wspierają? Jakie przekonania

sztalugi, programy graficzne, oprogramowanie

na temat pracy twórczej mnie wspierają?

do montażu filmowego, aparat, kamera, pra-

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być

Co daje mi energię do pracy? Co wspiera mnie

cownia, etc.). To także odpowiedni ubiór do

m.in. pytania: Kto mnie wspiera? Na kogo

w podejmowaniu działań? Co jeszcze?

pracy kreujący Twój wizerunek lub zapewnia-

wernisażach,

Zasoby rzeczowe

mogę liczyć? Kto może mi doradzić? Kto

jący bezpieczeństwo i komfort pracy. Pamiętaj

dzieli się doświadczeniem? Kto może polecić

również, że Twoja strona internetowa, port-

mnie do jakiejś pracy? Kto zapraszał mnie do

folio, profil na portalach społecznościowych

współpracy? Kto podsuwa mi dobre pomysły?

Zasoby finansowe

Z kim mogę nawiązać współpracę? Kto mnie

(m.in.: FB, Instagram, Youtube, Behance), wizytówka to także Twoje zasoby rzeczowe.

inspiruje? Kto jest dla mnie wsparciem emocjo-

Zasoby finansowe to Twoje bieżące dochody,

Zwróć uwagę, że organizacja miejsca pracy

nalnym? Jakie mam sieci wsparcia? Kto

oszczędności, a także pomoc finansowa rodzi-

i jakość wykorzystywanych materiałów i narzę-

i czemu jeszcze?

ny, urzędu pracy, stypendia twórcze, nagrody,

dzi warunkują Twoją konkurencyjność.

itp. Twoim zasobem jest także wiedza o tym, skąd i na jakich warunkach możesz uzyskać

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być

środki na konkretne projekty i działania.

m.in. pytania:: Jakie mam narzędzia umożliwia-

jące mi pracę? Jakie rzeczy ułatwiają, uspraw-

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być

niają moją pracę? W jakich miejscach dobrze

Zasoby osobiste to Twoje zainteresowania,

m.in. pytania: Jakie są źródła moich dochodów?

mi się pracuje? Jakimi materiałami do pracy

wiedza, umiejętności, predyspozycje, cechy,

Co przynosi mi najwięcej pieniędzy? Jakie są

dysponuję? Jakie mam wyposażenie? Co jeszcze?

Zasoby osobiste

Zasoby spoĹ&#x201A;eczne

Zasoby rzeczowe

Zasoby finansowe

niające

ZAWÓD ARTYSTKA /

mogą być cennymi zasobami w kontekście

zajmujesz (najczęściej chodzi o tzw. kompe-

rozwijania Twojej ścieżki zawodowej? Wypisz

tencje miękkie); zawodowe - czyli niezbędne

i uszereguj je zgodnie z zaproponowanym

lub cenne z racji Twojego zawodu, wykony-

modelem. Pamiętaj, że kompetencja to połącze-

wanej pracy oraz które z nich są wyróżniające

nie trzech atrybutów: wiedzy, umiejętności

– czyli w jakiś sposób najbardziej charaktery-

i postawy.

styczne dla Ciebie, są czymś, co wyróżnia Cię

mpetencje

wanie w świecie niezależnie od tego, czym się

Zastanów się, jakie masz kompetencje, które

wyr

óż

KOMPETENTNA ARTYSTKA

zdo-

byłam

nagrodę

w konkur-

sie X, mam

10 tys. fanów

bloga, od 6 lat

w swoich pracach

poruszam temat X

na tle innych artystek.

mpetencje ko

tencji wypełniła Artystka.

ukończyłam kurs X, ,

odbyłam staż w X,

potrafię pracować metodą X,

mam wiedzę z zakresu X,

bazowe

nie warunkuje lub ułatwia Twoje funkcjono-

mpetencje

Dla ułatwienia zobacz, jak piramidę74 kompe-

z nich są bazowe - czyli takie, których posiada-

zawodowe

Wypisując kompetencje, zastanów się, które

łatwo nawiązuję znajomości,

umiem pracować w grupie, mam prawo jazdy,

ćwiczenia z pracą

ko mpetencje bazowe

ko mpetencje zawodowe

mpetencje

ko óż

wyr

niające

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

WSPÓLNE POLE Jeśli właśnie podejmujesz decyzje dotyczą-

jach, planach i marzeniach.

ce swojej przyszłości zawodowej, warto, żebyś skorzystała z pomocy prostego mode-

Odpowiedź na pytanie związane z potrze-

lu „Mogę - Chcę - Potrzeba” opracowanego

bami rynku pracy, czyli: „Jaki jest rynek pra-

przez Utę Glaubitz , doradcę zawodowego

cy?”

i autorkę licznych przewodników dla osób

w którym chcesz pracować, o uwarunkowa-

wchodzących na rynek pracy. Udzielenie od-

niach

powiedzi na zaledwie trzy pytania pomoże Ci

w polityce zatrudnienia, o wysokości zarob-

przy

ków i możliwościach rozwoju zawodowego

podejmowaniu

[jeśli nie znasz takich danych poszukaj opra-

rozpoznaniu

dokonywaniu

informacji

wyborów

istotnych

decyzji.

pomoże Ci zebrać dane o sektorze, społeczno-ekonomicznych,

trendach

cowań na ten temat, porozmawiaj z ludźmi, który już w nim pracują, sięgnij do 1 i 6 roz-

Pierwszą grupę określisz dzięki odpowiedzi

działu tej publikacji]. Możesz postawić sobie

na pytanie „Co mogę?”. Powinna ona zbierać

dodatkowo pytania: Gdzie znajdę pracę, która

informacje o Twoich umiejętnościach, uzdol-

do mnie pasuje? Jak mogę stworzyć pracę,

nieniach, talentach, zasobach społecznych

która do mnie pasuje?

i finansowych, a także Twoim stanie zdrowia. Da Ci to szansę na zrozumienie, czego ocze-

W pierwszej kolejności rozpoznaj swoje zasoby

kujesz, wybierając dany zawód lub konkretną

w zbiorze „Co mogę” i „Czego chcę”. Następ-

ścieżkę jego realizacji.

nie skonfrontuj je z danymi dotyczącymi rynku pracy. Według autorki modelu optymalne

Kolejny zbiór danych, które uzyskasz dzięki

decyzje, to te podejmowane

odpowiedzi na pytanie „Czego chcę?”, da Ci

części wspólnej tych trzech zbiorów.

na podstawie

wiedzę o Twoich zainteresowaniach, aspiracW tym ćwiczeniu chcemy pokazać Ci, że warto zestawiać swoje oczekiwania i marzenia z rzeczywistością rynkową. Różnice miedzy tymi obszarami mogą być znaczące. Często dzieje się tak dlatego, że segment rynku, który Cię interesuje jest bardzo wąski lub słabo

wykształcony, jest mniejsza liczba pracodawców niż pracowników, etc. Warto więc rozpoznać te wyzwania i zastanowić się jakie zasoby i sposoby działania w takiej sytuacji mogą wspierać Cię w wytrwałym dążeniu do celu.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Poszukaj więc odpowiedzi na trzy pytania:

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ZAPISZ

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

74 Opracowane na podstawie M. Rosalska, A. Wawrzonek, Od marzeń do kariery. Poradnik dla

uczniów i absolwentów szkół ponadginazjalnych, 2001, s. 62-65. 75 U. Glaubitz, Der Job, der zu mir passt. Das eigene Berufsziel entdecken und erreichen, 2003, s. 19.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

100%

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

za rok

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O TWÓRCZYCH NAWYKACH

Twórczy nawyk Powiedzieć dość, kiedy zamawiający nie ma

Te pozostałe osiemdziesiąt procent zaplanować

racji. Poświęcić co najmniej dwadzieścia pro-

i egzekwować skrupulatnie, dzielić zadania

cent czasu pracy codziennie na popełnianie

na mniejsze, rozpoczynać od najtrudniejsze-

błędów, naukę przez “nicnierobienie”, zabawę

go, zaplanowanego poprzedniego dnia. Nie

i poszukiwanie własnego języka. Zrobić coś

rozpoczynać dnia od maili i wiadomości. Wpisać

dla siebie, bez obserwatorów i słuchaczy. Jak

siebie w kalendarz jako „zadanie” równie ważne

to zrobić? Zrozumieć potrzebę kompromisu.

co pozostałe. Ola Niepsuj ilustratorka, graficzka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Czy myślałaś kiedyś o uczeniu się i osadzaniu w roli artystki jak o rozwijaniu nawyków? Zwracasz uwagę na swoje twórcze rytuały, które pomagają Ci w pracy? Umiesz dostrzec przyzwyczajenia, automatyczne zachowania, które utrudniają Ci realizację działań? Nawyki ma każda z nas. Jedne pomagają, a inne przeszkadzają w codziennej pracy. Ich siła polega między innymi na tym, że są nieuświadomione. Zachęcamy więc, żebyś je rozpoznała.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

W tym rozdziale poznasz ramy teoretyczne pomagające zrozumieć, czym są i jak działają nawyki. Dowiesz się, w jaki sposób możesz z nimi eksperymentować i jak obserwacja, modyfikacja lub wprowadzenie nowych nawyków może wspierać Cię w rozwoju zawodowym. Rozdział ten prezentuje i zbiera w sposób uporządkowany podstawowe wskazówki opracowane przez badaczy zagadnienia. Wskazówki, które przeprowadzą Cię przez proces diagnozowania i kształtowania nawyków w obszarze Twojej pracy twórczej. Poznasz pojęcia związane z teorią formowania i działania nawyków takie jak: pętla nawy-

ku, rutyna, zwyczaj, wskazówka,

wyzwalacz, nagroda, koło nawyków

twórczego umysłu. Ogólna rama teorety-

czna tego rozdziału została opracowana m.in. w oparciu o wnioski zebrane w książce autorstwa Charlesa Duhigga pt. Siła nawyku.

Dlaczego robimy to, co robimy i jak można

to zmienić w życiu i biznesie oraz koncepcje psychologów Carol Dweck i Waltera Mischela.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Zacznijmy od przyjrzenia się definicji słowa

Oczywiście świetnie byłoby, gdyby wszystkie

nawyk. Psycholodzy używają tego terminu

nawyki, które mniej lub bardziej świadomie

na określenie czynności (zarówno sposobu

tworzysz, sprzyjały Twojemu zadowoleniu,

zachowania, jak i sposobu reagowania), którą

pomagały Ci w życiu osobistym i pracy. Nieste-

nabywamy w efekcie uczenia się, ćwiczenia

ty, tak nie jest. Między innymi z tego właśnie

przez powtarzanie. Słownik języka polskiego

powodu proces tworzenia nawyków jest tak

podpowiada z kolei, że nawyk należy rozumieć

interesujący i ważny dla osób zajmujących

jako „nabytą skłonność do sprawniejszego,

się m.in.: nauką, biznesem, sztuką i szerzej -

bardziej mechanicznego wykonywania jakiejś

dla każdej z nas.

ćwiczenia z pracą

czynności” . 76

Charakterystyki, które łączą obie te definicje,

Odkryj swoją pętlę nawyku

to: automatyzacja, powtarzalność,

Czy wiesz, że w latach 90. naukowcy MIT

ale też i bezrefleksyjność. Łatwo

z Wydziału Nauk o Mózgu i Poznaniu bada-

więc możesz się domyślić, że długość prak-

tyki oraz częstotliwość powtórzeń

będą

odpowiedzi na pytanie: „Która część mózgu

decydowały o sile każdego nawyku. Jeśli

odpowiada za nawykowe działania i czemu

przez chwilę pomyślisz o swoim dowolnym

niektóre z nich odtwarzają się poza naszą świa-

dniu i podejmowanych w nim działaniach,

domością?”

szybko przekonasz się, że jest on wypełnio-

mózgu, niewielkie „skupisko komórek o owal-

ny małymi rutynowymi działaniami. Uważna

nym kształcie”78, którą nazywamy jądrami pod-

obserwacja dni, tygodni, miesięcy może

stawowymi. Badając aktywność tego obszaru

odsłonić przed Tobą misternie tworzoną latami

mózgu, naukowcy doszli do wniosku, że proces

mozaikę Twoich indywidualnych zwyczajów.

powstawania nawyku można zobrazować

Ta suma nawyków w znacznym stopniu deter-

przy pomocy trzystopniowej pętli - zwanej też

minuje, co i w jaki sposób robisz (od mycia

pętlą nawyku.

rutyna, usprawnienie,

wyuczenie,

zębów począwszy, poprzez prowadzenie auta, a na rozpoczynaniu pracy twórczej skończywszy).

ZAWÓD ARTYSTKA /

(Massachusetts sposób

Institute

utrwalania

rys.1

Technology)

nawyku?

Szukając

, zwrócili uwagę na starą część

Pierwszym jej elementem jest wskazówka, inaczej bodziec wyzwalający lub po prostu

w przyszłości. Nagroda to

wyzwalacz, który mówi mózgowi, żeby skorzy-

motywuje Cię do tego, żeby zautomatyzować

stał z automatycznego trybu i utrwalonego

jakąś czynność lub reakcję.

korzyść, która

nawyku. Istotnym czynnikiem związanym z utrwalaniem Drugim elementem jest zwyczaj, inaczej

pętli jest oczywiście czas. Wielość powtórzeń

zachowanie. Zwyczaj może mieć charakter

określonego układu wskazówka (np. otwarcie

zarówno fizyczny, umysłowy, jak i emocjo-

laptopa) – zwyczaj (wchodzę na Facebooka)

nalny. To czynność, którą wykonujesz auto-

– nagroda (relaksuję się i odsuwam napięcie

matycznie, to pojawiająca się niejako „bez

związane z realizacją zadania) powoduje, że

zapowiedzi” myśl lub stan emocjonalny.

zanim się zorientujesz znowu robisz to samo. Choć na pierwszy rzut oka wydaje się to dosyć

Ostatnim składnikiem pętli jest nagroda.

prostą formułą, to warto pamiętać, że nawyki

poma-

kształtują się bez pytania kogokolwiek o zda-

ga mózgowi zdecydować, czy jest sens

nie. Znacznej części z nich nie jesteś nawet

ćwiczenia z pracą

zapamiętywać daną pętlę i korzystać z niej

właśnie

atrakcyjność

nagrody

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

świadoma. W związku z tym proces od zaob-

Uprzedzamy jednak, że sama zmiana lub

uruchamiać pożądany zwyczaj, ale musi jesz-

niestety słabo reaguje na potencjalne na-

serwowania potrzeby zmiany do wprowa-

stworzenie nowej wskazówki lub zmiana zwy-

cze

się

grody lub zagrożenia odroczone w cza-

dzenia jej w życie może być długi i wyboisty.

czaju, dzięki któremu otrzymujesz określoną

nagrody79. Mówiąc inaczej - wskazówka

sie. Dla równowagi potrzebujesz więc dru-

nagrodę – mogą nie być wystarczające, żeby

i nagroda muszą się „łączyć” aż do momentu,

giego systemu, który określany jest jako

Żebyś mogła lepiej zrozumieć własne zacho-

bardziej korzystny nawyk się utrzymał. Kole-

kiedy pojawi się poczucie antycypacji (przewi-

wania nawykowe w pierwszym kroku powin-

jnym elementem istotnym w „nawykowej

dywanie wystąpienia) i pożądanie określonej

„chłodny” lub refleksyjny - korzystając

naś (zgodnie z zaleceniami badaczy) zidenty-

układance” jest kwestia oczekiwania nagrody

nagrody.

fikować i dokładnie poznać mechanizm włas-

(pragnienie nagrody). Co prawda do

wywołać

pragnienie

pojawienia

niego

jesteś

stanie

kwestionować

pierwotne założenia, eksperymentować i dokonywać pogłębionej analizy jakiejś sytuacji.

zapoczątkowania nawyku wystarczy impuls,

Jeśli zdecydujesz się na realizację projektu

Jak wiesz, jest to proces dość energochłonny,

Taka detektywistyczna praca, polegająca na

decyzja, wolny czas lub chęć poradzenia

o nazwie „zmiana lub wprowadzenie nowego

a więc podatny na „przeciążenia” i ograni-

przyglądaniu się mniej pożądanym nawykom,

sobie z jakąś trudnością, żeby jednak konty-

nawyku” warto, żebyś wiedziała, że jego re-

czany przez Twoje możliwości fizjologiczne

może być pomocna w ich modyfikacji lub

nuować i utrwalać nawyk potrzebne jest coś

alizacja – podobnie jak realizacja dowolnego

(np. silny stres, niewyspanie, zmęczenie).

zamianie na inne, bardziej wspierające zacho-

więcej - silne pragnienie określonej nagrody.

postanowienia czy celu - będzie wymagała od

Umiejętność podążania za celem i odsunięcia

wanie.

Z tego powodu wskazówka powinna nie tylko

Ciebie sporej dawki samokontroli. Czegoś

impulsów

więcej niż motywacji. Może myślisz teraz:

jest więc umiejętnością samokontroli lub tzw.

„No tak, z jednej strony przecież czegoś chcę

silną wolą. Jeśli więc masz zamiar pracować

i postanawiam, że to zrobię, a później z niezro-

z nawykami weź pod uwagę, że zadbanie

nej pętli związanej z konkretnym nawykiem.

zumiałych przyczyn robię rzeczy, które co najmniej nie przybliżają mnie do celu”. Przyczyny takiego postępowania zbadał i opisał

„gorącego”

systemu

nazywana

o swój stan psychofizyczny może mieć

kluczowe znaczenie dla powodzenia całego przedsięwzięcia.

Walter Mischel, psycholog specjalizujący się w temacie mechanizmów działania samokontroli. Uważa on, że opisany wyżej paradoks

rys.2 ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Nawyki twórcze i te zupełnie nie

wynika z podwójnej natury umysłu80. Jego

Niestety nawyki, które „przykleiły” się do Ciebie

zdaniem za kierowanie umysłem odpowia-

dawno temu, które uruchamiają się poza Twoją

dają dwa systemy: doświadczenio-

świadomością, nie są możliwe do całkowitego

wy i refleksyjny81. Pierwszy z nich

wyeliminowania. Nie da się „wygumkować” raz

określany jest często jako „gorący”, emocjo-

powstałej i silnie „zakorzenionej” pętli nawyku.

nalny, szybki i opierający się głównie na

Takie pętle zostawiają trwały „ślad”. Możesz

nawykach i stereotypowych ocenach. Ta część

go albo nieco osłabić, przez modyfikację -

umysłu ma duży wpływ na zachowanie, ale

np. zachowania i pozostawienie tej samej

ZAWÓD ARTYSTKA /

wskazówki i nagrody lub poprzez eliminację

wrodzonej. Wolą w związku z tym podejmować

wskazówki i przez to mniejszą ekspozycję

się zadań, które przewidują, że zakończą się

na czynniki uruchamiające pętlę lub wytworzyć

powodzeniem. Mniej ryzykują. Lubią czuć się

nowy, bardziej korzystny zwyczaj. Pamiętaj

bezpiecznie i wybierają zadania, które odpo-

jednak, że w chwili osłabienia, zmęczenia lub

wiadają ich poziomowi kompetencji. Często

dużego stresu stare nawyki mogą powrócić

porównują się do innych. Gonią za sukcesem

i znów będziesz potrzebowała poćwiczyć

albo wycofują się z działania, bo boją się po-

przez jakiś czas, żeby je wygasić, zmodyfi-

rażki, którą postrzegają jako przekreślającą

kować lub zastąpić.

ich umiejętności.

Wrodzony talent czy ciągła praca?

Z kolei osoby nastawione na rozwój

Być może zastanawiasz się teraz, czy istnie-

przesuwanie własnych granic w rozumieniu

je zebrany i opisany przez badaczy zestaw

lub wykonaniu czegoś. Potrafią pytać i prosić

nawyków, które charakteryzują osoby szcze-

o pomoc. Sam proces uczenia się i rozwijania

gólnie twórcze? Zanim jednak odpowiemy na

jakieś umiejętności uznają za wartościowy.

to pytanie, chcemy, żebyś poznała koncepcję

Mniej boją się wyzwań. Potrafią uczyć się na

amerykańskiej badaczki i psycholożki Carol

swoich błędach, a myśl o potencjalnej porażce

Dweck (wspominamy o niej także w rozdziale

nie paraliżuje ich. Niemal z każdego doświ-

3), która w swojej książce pt. Psychologia

adczenia potrafią wyciągnąć konstruktywne

sukcesu przeciwstawia sobie dwa typy nas-

(growth mindset) jako sukces postrzegają

wnioski na przyszłość.

tawień, jakie towarzyszą nam wobec nauki i postrzegania inteligencji. Czemu? Jak mawiał

Większość ludzi nie jest świadoma swojego

kontrowersyjny brytyjski polityk, mówca i pisarz

sposobu myślenia o inteligencji. A Ty? Swoje

- Winston Churchill: „Nastawienie jest małą

nastawienie kształtujesz w toku różnych życio-

rzeczą, która robi dużą różnicę”.

wych doświadczeń, „pożyczasz” przekazy płynące od rodziny, nauczycieli, znajomych

Dweck uważa, że osoby nastawione na

czy mediów. Tworzysz swój myślowy nawyk

stałość (fixed mindset) mają tendencję do

związany z tym, jak postrzegasz swoją inteli-

rozpatrywania umiejętności, talentów czy,

gencję, zdolności i talent. Zastanów się więc,

szerzej rzecz ujmując, inteligencji jako cechy

które z przytoczonych nastawień lepiej Cię

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

dziś opisuje? Dweck przekonuje, że w tej

największym niedopatrzeniem”85. Stworzona

kwestii

który

w latach 90. XX wieku koncepcja gospodarki

wspiera rozwój, jest siła wiary w to, że możemy

opartej na wiedzy [GOW]86 urzeczywistnia się

się zmienić82. Psycholożka uważa, że przeko-

i przekształca w zawrotnym tempie i ogromnej

naniem

potencjał

i mobilizującym do pracy jest powiedzenie

najważniejszym

uruchamiającym

czynnikiem,

nasz

sobie: „teraz jeszcze tego nie potrafię, ale mogę się nauczyć”. Piszemy o tym, bo wierzymy, że myślenie o myśleniu, „osobiste poznanie pozna-

na się nauczyć89, warto mierzyć postępy

ziom „zakorzenienia” nawyku (czy jest „budzą-

w opanowywaniu tej najważniejszej ich zda-

cy się”, „rozwijający się”, „zaawansowany”

niem kompetencji XXI wieku.

czy już „ugruntowany”).

skali. Płynna i niejednorodna rzeczywistość

Na podstawie wyników własnych badań opra-

Czy zastanawiałaś się kiedyś nad tym, jak

XXI wieku stawia w centrum uwagi krea-

cowali pięcioelementowy model mierzenia

wyglądają Twoje nawyki sprzyjające twór-

tywność i innowacyjność myślenia

postępów w rozwijaniu nawyków twórczego

czemu myśleniu i działaniu? Zachęcamy Cię

i działania, a także umiejętności

umysłu. Nawyki, które ich zdaniem warto

do ich obserwacji przy pomocy wspomnia-

związane

emocjo-

nego wyżej modelu (w „Ćwiczeniach z pracą”

nalną i społeczną, jako jakości, które

pielęgnować, związane są z: wyobraźnią,

znajdziesz pomocne narzędzie). Jeśli po lek-

mają zwiększyć Twoje szanse odnalezienia

dyscypliną, współpracą, dociekli-

wością i wytrwałością. Rozwój każdego

turze tego rozdziału zdecydujesz się praco-

z tych pięciu elementów wspierają trzy inne

wać z jakimś utrudniającym pracę nawykiem -

kluczowe nawyki. W zaproponowanym przez

np. uporczywym odkładaniem zadań na ostat-

nich ujęciu wyobraźnię buduje: zabawa

nią chwilę, kompulsywnym przeglądaniem por-

możliwościami, łączenie i miksowanie, korzy-

tali społecznościach w trakcie pracy, zapomi-

stanie z intuicji. Dyscyplinę z kolei rozwija-

naniem o przerwach, pracowaniem kosztem

ją: metody pracy, krytyczna refleksja i doskon-

odpoczynku (a nawet zdrowia!, odkładaniem

inteligencją

nia” i rozszyfrowywanie tego, czym dla Cie-

się i radzenia sobie na podlegającym dynami-

bie jest twórczy nawyk, może być pożytecz-

cznym przekształceniom rynku pracy.

ną gimnastyką. To, do czego Cię zachęcamy w tym rozdziale, w całej publikacji (i generalnie w życiu), to metapoznanie83. Badania nad

ćwiczenia z pracą

Nawyki twórczego umysłu

związkami metapoznania i zdolnościami intele-

Wróćmy więc do postawionego wcześniej

ktualnymi pokazują, że myślenie o myśleniu

pytania: jakie nawyki służą rozwo-

alenie warsztatu. Współpraca wymaga

szukania pracy na potem) itp. - to ekspery-

praktykowania nawyków: dzielenia się własną

menty opisane i zaproponowane w „Ćwicze-

podejmowaniu lepszych decyzji czy bardziej

nie odpowiedzi, odkryłyśmy szkołę z siedzibą

pracą, dawania i brania informacji zwrot-

niach z pracą” mogą okazać się przydatne.

adekwatnych do sytuacji strategii działania.

w Londynie - Thomas Tallis School . Szkoła

nej

Jak twierdzą eksperci od edukacji - m.in. Ken

ta opracowała innowacyjny program rozwi-

Robinson, we współczesnych systemach ksz-

jania wiedzy i umiejętności swoich uczniów

wość wzmacnia: zadawanie pytań, zdoby-

tałcenia brakuje mechanizmów umożliwiają-

w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych

cych rozwijanie umiejętności indywidualnych,

przez Billa Lucasa, Ellen Spencer i Guya Clax-

których uczniowie i studenci „[…] potrzebują,

tona w 2013 roku i opisanych w raporcie pt.

inną i tolerancję niepewności. W Thomas

aby poradzić sobie z nowoczesnym życiem

Progression in Student Creativity in School:

Tall School zarówno nauczyciele, jak i sami

ma sens i może pomóc nam w uczeniu się,

i zwiększonymi naciskami wywołanymi by-

jowi twórczego umysłu? Szukając na 87

First

steps

towards

new

wanie

pracy wiedzy

grupie.

oraz

Dociekli-

kwestionowanie

schematów. Wytrwałość utrwala: przezwyciężanie trudności, odwagę do bycia

uczniowie koncentrują się przede wszyst-

ciem nieustannie ocenianymi i testowanymi na

formative

Badacze

kim na stwarzaniu sytuacji budujących wyżej

każdym etapie […]”

oraz „Nie uczymy ludzi,

korzystając z wyników wielu innych badań

wymienione nawyki i mierzeniu postępów

jak poradzić sobie z porażką i to właśnie jest

założyli, że skoro kreatywności moż-

w ich utrwalaniu. Innymi słowy, oceniają po-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

assessment .

forms

oraz

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

76 Słownik Języka Polskiego PWN, Źródło (strona internetowa), https://sjp.pwn.pl/slowniki/nawyk.

85 R. O’Cononor, N. Sheey, Understanding suicidal behavior, 2002.

htmlhttps://sjp.pwn.pl/slowniki/nawyk.html (dostęp 30.11.2017).

86 GOW - gospodarka, w której wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej

77 C. Duhigg. Siła Nawyku, 2012, s. 41 - 63.

efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby

78 Ibidem, s.42.

fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa. Rozwój opiera się na

79 H. Aerts, T. Paulussen, H. Schaalma, Physical Ex-

cercise Habit: On the Conceptualization and Formation

intensywnym wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia, może rozwijać się szybciej od innych, bowiem generuje

of Habitual Health Behaviours, “Health Educational

szybszy postęp techniczno-organizacyjny, dysponuje

Research” 1997, nr 12, s. 363-374.

lepiej wyedukowanymi ludźmi i bardziej efektywnie wykorzystuje kapitał ludzki i kapitał produkcyjny.

80 W. Mischel, Test Mashmallow. O pożytkach płyną-

https://mfiles.pl/pl/index.php/Gospodarka_Oparta_na_

cych z samokontroli, 2015.

Wiedzy (dostęp 30.11.2017)

81 M. Świeży, Psychologia dla coachów, 2017.

87 http://www.thomastallisschool.com/ (dostęp 30.11.2017).

82https://www.ted.com/talks/carol_dweck_the_power_of_believing_that_you_can_improve/transcript?lan-

88 https://www.researchgate.net/publica-

guage=pl (dostęp 30.11.2017).

tion/280574042_PROGRESSION_IN_STUDENT_CREATIVITY_IN_SCHOOL_FIRST_STEPS_TOWARDS_NEW_

83 Definicję metapoznania jako pierwszy ok. 1971

FORMS_OF_FORMATIVE_ASSESSMENTS (dostęp

roku sformułował J.H. Flavell, amerykański psycholog

30.11.2017).

rozwojowy specjalizujący się w pracy z dziećmi. 89 Lucas & Claxton, 2010; Csikszentmihalyi, 1996; 84 K. Robinson, Oblicza umysłu. Ucząc się kreatywności, 2016.

Dweck, 2006; Perkins, 1995; Torrance, 1970.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

DOBRE NAWYKI Zachęcamy Cię do obserwowania swoich nawyków związanych z pracą twórczą. Nazwij i opisz te, które Ci służą. Wypisz 5 nawyków, które pomagają Ci w pracy:

ćwiczenia z pracą

prowadzić obserwację przez kilka dni lub ty-

tam, gdzie na pierwszy rzut oka jej nie dostrze-

godni.

gasz).

Wypełniając lub tworząc własną kartę ważne

Dla ułatwienia zobacz, jak kartę wypełniła

jest, żebyś nazwała i opisała zwyczaj (nawyk,

Artystka.

nagroda

ulga, obniżenie napięcia, zajęcie się innymi zadaniami Jestem sama

Jestem sama

9.23

się być szczera ze sobą i szukaj nagrody także

samochód

ci od częstotliwości występowania nawyku)

zmęczenie, stres, pośpiech

dostajesz za odtworzenie nawyku (postaraj

odwiezienie dzieci do żłobka

mniej znaczy więcej. Warto (w zależnoś-

przekładanie pracy nad CV na kolejny dzień (prokrastynacja)

Zidentyfikuj korzyść, czyli nagrodę, którą

9.23

ją, że w przypadku pracy z nawykami

pracownia, moje biurko i laptop

jesteś sama czy są wokół Ciebie inni ludzie.

napięcie, niepokój

symalnie dwóch nawyków. Badania pokazu-

otworzyłam plik z zamiarem opracowania portfolio

charakteryzuje. Czy w sytuacji, którą badasz

sprawdzam telefon, zaglądam na Facebooka

Proponujemy dzienną kartę obserwacji mak-

cjonalny

rzystasz z nawyku oraz porę dnia, która go

ludzie

uwagę na miejsce, w którym najczęściej ko-

cy stan emo-

serwacji nawyków.

ca czynność

przedzają zwyczajowe zachowanie. Zwracaj

inni

twórczej. Stwórz swoją osobistą kartę ob-

godzina

stan emocjonalny, jak i czynność, które po-

miejsce

kadzają Ci lub wręcz blokują Cię w pracy

poprzedzają-

rutynę), która Ci nie służy. Ujęła zarówno swój

poprzedzają-

Zacznij identyfikować nawyki, które przesz-

nawyk

KARTA OBSERWACJI NAWYKU

ulga, obniżenie napięcia, zajęcie się czymś przyjemnym

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ca czynność

poprzedzają-

nawyk

ca czynność

poprzedzają-

nawyk

cjonalny

cy stan emo-

poprzedzają-

cjonalny

cy stan emo-

poprzedzają-

miejsce

godzina

ludzie

inni

ludzie

inni

nagroda

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

BUDOWANIE UŻYTECZNEGO NAWYKU Jeśli zdecydujesz się pracować ze starym nawykiem i zastępować go stopniowo nowym, pomocna może być przedstawiona w tym

EKSPERYMENTUJ Z NAGRODĄ

ODKRYJ WSKAZÓWKĘ

1. Czemu służy ten nawyk?

1. Gdzie jesteś, kiedy odtwarzasz

ćwiczeniu czteroelementowa strategia. Odpowiedz na pytania poniżej.

niekorzystny nawyk? 2. Co zyskujesz, odtwarzając ten nawyk? 2. Czy pora dnia ma znaczenie? ZIDENTYFIKUJ ZWYCZAJ 3. Jaką potrzebę zaspokaja ten nawyk? 3. Jaki stan emocjonalny uruchamia nawyk?

1. Nazwij swój nawyk. 4. Jaką ukrytą korzyść przynosi ten nawyk?

4. Czy ktoś inny jest w momencie,

2. Przedstaw graficznie swój nawyk

kiedy pojawia się nawyk? 5. W jaki inny sposób możesz osiągnąć - na czym polega?

tą samą korzyść? 5. Jakie działanie poprzedza nawykowe zachowanie?

3. Opisz, co robisz.

6. Jakie inne, użyteczne sposoby pomagają Ci uzyskiwać tę nagrodę/korzyść?

4. Czemu chcesz zmienić ten nawyk?

5. Co w tym nawyku Ci przeszkadza?

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

STWÓRZ PLAN 1. Jakim bardziej użytecznym zachowaniem,

5. Powiększaj zakres swojego nowego

9. Jak zadbasz o cierpliwość

zwyczajem zastąpisz stary?

nawyku każdego dnia lub tygodnia.

i wyrozumiałość dla siebie?

Zwiększaj go o najmniejszą możliwą „porcję”. Jaka to będzie „porcja” i w jakim czasie? 2. Jakie są korzyści i użyteczność nowego nawyku?

10. Opisz moment działania nawyku, 6. Kiedy się potkniesz, wracaj szybko

do którego dążysz? Po czym poznasz,

do ostatnio wykonanej „porcji” nawyku.

że w pełni opanowałaś nowy zwyczaj? Co będziesz konkretnie robiła?

3. W czym konkretnie pomoże

Co to dla Ciebie zmieni?

Ci nowy nawyk? Co usprawni? 7. Co będzie Ci przypominało o codziennym ćwiczeniu i stopniowym wprowadzaniu nawy4. Zacznij od wprowadzania nowego

ku? Daj sobie dużo czasu na wprowadzenie

11. Jak docenisz się za ćwiczenie

i ugruntowanie nowego nawyku.

nawyku po tygodniu prób?

8. Kto lub co będzie Cię wspierało

12. Jak docenisz się za ćwiczenie

w procesie wprowadzania nowego nawyku?

nawyku po drugim tygodniu?

zwyczaju w najmniejszej możliwej formie. Zrób coś tak małego i prostego, że nie sprawi Ci to żadnej trudności. Co może być pierwszym, naprawdę małym krokiem?

13. Jak docenisz się w kolejnych tygodniach ćwiczeń?

ćwiczenia z pracą

ĆWICZENIA Z ODPOCZYWANIA Czy wiesz, że praca twórcza to także umiejętność odpoczywania? Dbanie o „higienę pracy”, proporcje wysiłku i rezerwy energii? Przeanalizuj listę wybranych zagadnień dotyczących nawyku odpoczywania. Wskaż te, które Cię wzmacniają i pozwalają Ci się zregenerować. Dodaj inne aspekty, czynności, rytuały, nawyki, których nie ujęłyśmy na liście, a które pomagają Ci zadbać o odpoczynek.

1. sport/ruch/dbanie o kondycję 2. zdrowe odżywianie

1. rozwijanie swoich zainteresowań

Notując oceń na skali od 1 do 10, na ile

3. wypoczynek i relaks

2. uczenie się nowych rzeczy

aktualnie czujesz, że masz dobrze wypra-

4. badania lekarskie

3. podejmowanie nowych wyzwań

cowane sposoby dbania o swój odpoczynek

5. adekwatne reagowanie na sygnały z ciała

4. radzenie sobie z emocjami i stresem

w trzech omawianych obszarach. W tej skali „1” oznacza: „w niewielkim stopniu mam

1. utrzymywanie i rozwijanie kontaktów ze znajomymi 2. utrzymywanie i rozwijanie związku z bliski mi osobami 3. nawiązywanie nowych znajomości

5. dbanie o swój nastrój

(np. ból, zmęczenie)

4. pielęgnowanie przyjaźni

6. sen

5. angażowanie się w życie lokalnej

w tym obszarze wypracowane sposoby dba-

społeczności (sąsiedztwa, dzielnicy, wsi)

nia o odpoczynek i rzadko z nich korzystam”,

a „10” oznacza: „mam dobrze działające sposoby dbania o odpoczynek i regularnie z nich korzystam”.

PO CZYM POZNASZ, ŻE ZROBIŁAŚ MAŁY

POSTĘP?:

PO CZYM POZNASZ, ŻE ZROBIŁAŚ MAŁY POSTĘP?:

ZAWÓD ARTYSTKA /

KOŁO NAWYKÓW TWÓRCZEGO UMYSŁU Oceń swój subiektywny poziom opanowania nawyków rozwijających twórcze myślenie. Dzięki opracowanemu przez amerykańskich naukowców (Billa Lucasa, Ellen Spencer i Guya Claxtona) modelowi możesz mierzyć i obserwować postępy na pięcioelementowej skali jednocześnie. Wypełnianie zacznij od dowolnego elementu. Wypełnij kolorem segment koła, który w Twoim odczuciu najlepiej oddaje poziom opanowania

danego

nawyku.

Poziom

pewności

w opanowaniu nawyku wzrasta od środka do zewnętrznej krawędzi koła. Od budzącego się, przez rozwijający się, zaawansowany aż po ugruntowany. Jeśli na przykład rozpoczniesz wypełnianie od WYOBRAŹNI, może okazać się, że „zabawę możliwościami” opanowałaś na poziomie zaawansowanym nawyku (często i dość pewnie z niego korzystasz), a „łączenie i miksowanie” masz na poziomie ugruntowanym (lepiej być nie może), za to „korzystanie z intuicji” jest u Ciebie na etapie „budzenia się” (dopiero zaczynasz z tym nawykiem eksperymentować i zauważać, że warto to robić). Kiedy wypełnisz całe koło, przyjrzyj mu się uważnie. Jaka refleksja Ci się nasuwa? Zapisz ją. O który z elementów koła warto zadbać w najbliższym czasie najbardziej?

Fazy rozwoju nawyku:

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

100%

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

za rok

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O WEWNĘTRZNEJ KRYTYCE

Krytyka Tradycyjna szkoła pisania o kulturze mówi

krytyka jest jednoznaczna z uczestnictwem

o zachowaniu dystansu w stosunku do twórcy

w procesie tworzenia. Mówimy i piszemy o po-

/twórczyni. W końcu chodzi o to, żeby kryty-

tencjale czegoś, co cały czas podlega zmianie

kować uczciwie. Utopijne jest już samo

– nie ma jeszcze finalnej postaci. Odpowie-

założenie. Przecież krytyk/krytyczka zawsze

dzialność za dzieło staje się kolektywna. Role

bazuje na swoimi osobistym doświadczeniu

kulturowe ulegają zmianie. Skostniały system

– nie ma możliwości całkowitego odcięcia od

kanonu i marginesów przestaje na chwilę

rzeczywistości. Wszyscy marzymy o byciu

obowiązywać.

obiektywnym, wiedząc, że jest to niemożliwe. W układzie sojuszniczym najciekawszy staje Z drugiej strony stereotypy o podrzędnej roli

się proces tworzenia – kolejne etapy powsta-

krytyka/krytyczki, który/a chciałby/aby być

wania tekstu kultury, które można skonfron-

twórcą/twórczynią, ale był zbyt słaby/a dzielą

tować z głosem kogoś innego. Jednocześnie

środowisko równie mocno. Budują bariery.

sam proces krytykowania i oceniania przesta-

Opierają się na mechanizmie kozła ofiarnego,

je być jednoznaczny z manifestacją władzy.

który pomaga znaleźć winnego w sytuacji

Twórca / twórczyni zdaje sobie sprawę, że

twórczego kryzysu.

w proces tworzenia wpisana jest „informacja zwrotna – opinia z zewnątrz”. Strach przed

Doświadczenie bycia krytykiem - sojusznikiem

odrzuceniem

/krytyczką - sojuszniczką zaciera granicę

głos kogoś, komu ufasz. To zaufanie staje

między ocenianym i oceniającym. Jedno-

się podstawą relacji z krytyczką/krytykiem -

cześnie warto zwrócić uwagę na zmianę podej-

zewnętrznym i tym/tą najbardziej surowym/ą,

ścia do ocenianego tekstu kultury. Nagle

czyli z samą/samym sobą.

zastępuje

oczekiwanie

Joanna Ostrowska doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, krytyczka filmowa, dramaturżka.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Czy mimo wyznaczonych celów, odpowiednich zasobów i wypracowanych nawyków twórczych czasem masz wrażenie, że nie jesteś w stanie podjąć, kontynuować lub zakończyć swojej pracy? Czy bywa tak, że paraliżuje Cię lęk, nachodzi zwątpienie, stwierdzasz, że praca twórcza nie jest dla Ciebie? Czy wstydzisz się dzielić swoją pracą? Masz trudność w mówieniu o sobie dobrze? Uważasz, że opowiadanie o swojej pracy z uznaniem, docenianie siebie i dostrzeganie własnych sukcesów właściwie nie przystoi czy jest domeną zadufanych w sobie chwalipięt? Czy odczuwasz silną potrzebę wielokrotnego poprawiania tego, co zrobiłaś? ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Jeżeli na co najmniej kilka z tych pytań odpowiedziałaś twierdząco, to istnieje duża szansa, że często spotykasz się ze swoim wewnętrznym krytycznym głosem. Poniższy rozdział pomoże Ci lepiej zrozumieć jego działanie. W tym rozdziale w oparciu o teorię dialo-

gowego Ja Huberta Hermansa będziesz miała szansę dowiedzieć się więcej o tym, co to

znaczy, że każda z nas „słyszy głosy”. Przeczytasz głos

także

tym,

Wewnętrznej

skąd

pochodzi

Krytykantki

oraz jakie jego typy opracował na podstawie swoich badań psycholog i terapeuta

Jay

Earley.

Będziesz

mogła

do-

wiedzieć się więcej o tym, jak sama doświadczasz swojej wewnętrznej kry-

tyki. Poznasz pomysły na twórcze wyko-

rzystanie krytycznej perspektywy z użyciem myślenia lateralnego.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Głosy w mojej głowie

Nie mamy żadnych wątpliwości, że wewnętrzne

nie obojętne, ich wzajemne relacje nasycone

wieści może dość sztywno wyznaczać możliwe

dialogi podobnej treści bywają udziałem każdej

są emocjami i uczuciami. Możemy podziwiać

dla Ciebie kierunki rozwoju, sposoby pomocy,

„Platon nazywał myślenie wewnętrzną mową

z nas w mniejszym lub większym stopniu.

nasze szlachetne i wielkoduszne Ja, uciszać

z jakich korzystasz, a nawet wysokość po-

duszy. Określenie to dobrze oddaje, czym jest

Jedne przebiegają tak szybko i automatycznie,

Ja agresywne, tłumaczyć się „wewnętrznemu

tencjalnych zarobków.

myślenie. Nazywa się je rozmową, bowiem jest

że można ich nawet nie zauważyć. Inne po-

krytykowi”, ośmielać Ja niepewne i zachęcać

tu pytanie i odpowiedź, bowiem zapytuje się tu

trafią ciągnąć się tygodniami i wywoływać od-

lub mitygować Ja aktywne. Każda pozycja Ja

siebie tak, jak zapytuje się inną osobę, i mówi

czucia zniecierpliwienia, zmęczenia, zmiesza-

reprezentuje bowiem specyficzny punkt widze-

się coś do siebie tak, jak mówi się do kogoś

nia. W ciągu kilku zaledwie minut możesz ze

nia; a bogactwo życia psychicznego stanowi

Czy masz świadomość, że: „(…) umysł ludz-

innego. Już Augustyn wskazał na ten rodzaj

sobą dyskutować, naprzemiennie zgadzać

pochodną wielości tych Ja i różnorodności, ale

ki ujmuje rzeczywistość w formę opisów,

mówienia. Każdy pozostaje niejako

się i polemizować, krytykować się, chwal-

też uzgodnień i konfliktów między nimi. Natu-

narracji? Interpretuje dziejące się zdarzenia

w rozmowie sam ze sobą. Nawet gdy

ić , wyśmiewać, dodawać sobie otuchy albo

ralne doświadczenie i obserwacja sugerują, że

jako określone historie, opowieści. Doświad-

prowadzi rozmowę z drugą osobą,

się straszyć, oscylować między nadzieją a jej

czenie osobiste porządkowane jest w formie

musi - dopóki myśli - pozostawać w

brakiem, wyrozumiałością a pogardą.

wewnętrzna polifonia może dawać realizacji dążeń, jak również może

narracji, a w szczególności od ramy narracy-

rozmowie ze sobą” . 90

„Słyszenie głosów” i „rozmowy z wewnętrzny-

Opowieści (nie)możliwe

atuty w zmaganiu się ze światem i w

narracji mającej swój własny sens. Od owej

w tym istotnie przeszkadzać”92.

jnej zależy to, jak doświadczamy siebie i świa-

- To najlepszy pomysł na świecie, jestem

mi głosami” przez dekady znajdowały się

genialna!

w obszarze społecznego tabu, prawdopodobnie

To, co nazywasz „ja” jest mozaiką, konste-

aspekty rzeczywistości zostaną przez Ciebie

- Nie, to chyba niemożliwe, ktoś już kiedyś na

poprzez skojarzenie z niezbyt dobrze rozumia-

lacją, stale ewoluującym zbiorem perspe-

dostrzeżone, a następnie wyrażone. Można

pewno musiał zrobić coś podobnego.

ną a wywołującą silną obawę schizofrenią.

ktyw, uwewnętrznianych z biegiem nabywa-

- Spróbuję to jakoś zrealizować, może się uda.

Współczesna psychologia91 coraz częściej

nia doświadczeń życiowych. W Twojej gło-

wręcz powiedzieć, że opowieść kształ-

- A może jednak nie warto. Na pewno zajmie

zaciekawia się tym fenomenem, upatrując

wie może więc „mieszkać” piskliwy głos wy-

to dużo czasu, ciężko będzie pogodzić pracę

w namyśle nad nim źródła nowych perspektyw

chowawczyni z podstawówki, dziarski baryton

z innymi obowiązkami.

i rozwiązań dla ludzi poszukujących sposobów

nieustraszonego druha z harcerstwa, kojący

obowiązującymi wewnątrz niej dyskursami,

- Może znajdę kogoś, kto mógłby pomóc,

na bardziej satysfakcjonujące funkcjonowanie.

szept

wyrozumiałej babci, a także chichot

które mogą być opresyjne w stosunku do

złośliwej koleżanki z liceum. Co więcej, te gło-

uczestników danej kultury (np.: wobec ko-

jakoś by się to podzieliło.

ta. Od Twojej ramy narracyjnej zależy, które

tuje życie, które toczy się zgod-

nie z opowieścią. Należy podkreślić, że język narracji jest ściśle powiązany z kulturą,

- Ale komu będzie się chciało? Zresztą nawet

Za autora jednej z bardziej rozpowszech-

sy zaczynają z biegiem czasu tworzyć pewne

biet, homoseksualistów, osób chorych psy-

nie wiem, kogo o to zapytać. Nie wiem, jak

nionych koncepcji na tym polu, zwanej

historie, opowieści, narracje. Opowieści te

chicznie)”93. Praca wewnętrzna twórczyni jest

miałabym kogokolwiek do tego przekonać.

teorią dialogowego Ja, uznaje się duńsk-

określają zarówno naturę otaczającego Cię

zatem, według tego modelu, nieustającym

iego psychologa Huberta Hermansa. Teoria

świata i obowiązujących w nim relacji, jak

dialogiem z wewnętrznymi postaciami. W roz-

planowaniem, a to mi wcale nie wychodzi.

dialogowego Ja koncentruje się na „głosach

i tego, co w tym świecie dostępne jest dla

mowie tej istotne jest ścieranie się różnych

- W sumie, może lepiej z tym poczekać…

umysłu”, które : „[…] nie są sobie emocjonal-

Ciebie jako artystki. Forma i treść tych opo-

perspektyw i wyłanianie nowych sposobów

I pewnie musiałabym się zająć organizacją,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

na ich zrozumienie. Każda z „postaci” jest ob-

rozstrojenie utrudnia usłyszenie poszczegól-

darzona głosem i może mieć do opowiedzenia

nych perspektyw a, co za tym idzie, blokuje

swoją historię, a jej dialog może mieć różną

konstruktywną dyskusję.

formę. Głos czy też różne głosy wewnętrznej krytyki potrafią działać paraliżująco,

Krytyk, krytyczka, krytyka, Społeczność

naszego

umysłu

zamiesz-

kuje pewna szczególna „postać” czy też „grupa

postaci”,

których

onieśmielać,

blokować,

wytrącać

z równowagi. Im mniej praktyki masz

w zauważaniu momentów aktywności kry-

aktywność

tykantki czy prowadzenia z nią jakiegokolwiek

niezadowoleniem

zmęczenia czy stresu funkcjonować, tworzyć

lękiem,

dialogu, tym trudniej w momentach większego

lub zrezygnowaniem. Te z nas, które

i dbać o swoje samopoczucie. Podjęcie wysił-

na co dzień podejmują wysiłek tworzenia,

ku lepszego rozpoznania wewnętrznych kry-

dobrze znają wewnętrzne głosy nawołu-

tyków czy krytykantek nie tylko ułatwia mie-

jące do zaprzestania wszelkiego działania,

rzenie się z nieodzownymi w pracy twórczej

deprecjonujące dotychczasowe wysiłki, nie-

niepokojami, ale także może okazać się

zadowolone z postępów, a także te wiecznie

pierwszym krokiem do nowej interpretacji ich

wymagające poprawek i takie, które nie po-

przekazów. Bo wewnętrzna krytyka bywa jak

zwalają się z nikim podzielić rezultatami pra-

nadopiekuńczy rodzic, który chciałby ochronić

cy. Niektóre z nich mogą przypominać ko-

i pomóc, ale nie bardzo potrafi.

skutkuje

poczuciem

podwyższonym winy,

mentarze najbardziej wymagających krytyków i krytyczek sztuki – strażników i strażniczek niedoścignionego ideału sztuki przez wielkie „S”.

Czarne typy z głowy Jednym z badaczy zainteresowanych kon-

Kryzys twórczy, blokada czy cier-

cepcjami

dialogowego

oraz

postacią

pienie pojawiają się w sytuacji, w której jeden

wewnętrznego krytyka jest amerykański psy-

z głosów, reprezentujący „jedyną słuszną”

cholog dr Jay Earley94, który w toku swojej pra-

wizję rzeczywistości, tak dominuje nad innymi,

cy zidentyfikował i scharakteryzował siedem

że dialog nie może zaistnieć. Problematyczna

typów wewnętrznego krytyka. Oto one95:

bywa również długotrwała kakofonia, której

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

1. Perfekcjonistka

3. Zadaniowa

że masz wrodzone defekty i nie zasługujesz na

Które z tych typów znasz najlepiej? Na jakich

szacunek. Ten najbardziej obezwładniający

etapach pracy twórczej się pojawiają? Kto i

Ten typ krytykantki chce, żeby wszystko, co

Ten typ krytykantki chce Cię nakłonić do

krytyczny głos może być wynikiem poważnych

co Ci wtedy pomaga? Jak rozmawiasz z kry-

robisz, było idealne. Wyznacza niemożliwe do

ciężkiej pracy, która ma prowadzić do od-

traum i deficytów z okresu dzieciństwa. Może

tycznymi głosami? Jak do tej pory dawałaś

doścignięcia wysokie standardy działania, nie

niesienia sukcesu. Bardzo obawia się lenist-

powiedzieć: „Nie zasługujesz na nic. Le-

sobie z nimi radę? Czego nowego możesz

pozwala łatwo uznać pracy za zakończoną,

wa i prokrastynacji, dlatego postara się, żebyś

piej, gdyby Cię w ogóle nie było. Jesteś jedną

spróbować?

bez ustanku nanosi poprawki. „Postaraj się

wyznaczała cele, realizowała zadania i działała

wielką porażką”. Jeśli go silnie doświadczasz,

bardziej! To nie dość dobre! Chyba nie myślisz,

bez ustanku, żeby nikt wokół nie mógł uznać

być może warto sięgnąć po pomoc (np. sko-

że to wystarczy?” Dla niej najważniejsze jest,

Cię za nieudaczniczkę czy leniucha. Potrafi

rzystać z psychoterapii).

żeby zyskiwać akceptację otoczenia. Nie umie

krzyczeć: „Więcej! Szybciej! Weź się wreszcie

poradzić sobie z odrzuceniem. Jej wysokie

do roboty!”. Gardzi odpoczynkiem, nie uznaje

oczekiwania prawdopodobnie odzwierciedlają

zmęczenia.

oczekiwania ważnych ludzi z Twojej przeszłości.

6. Obwiniaczka Obwiniaczka utknęła w przeszłości i nie umie

Twórcze lęki Twórczość jest nieodzownie i niero-

zerwalnie związana z lękiem i, jak pisze Eric Maisel96, stanowi najistotniejszy problem

ludzi pracujących twórczo.

4. Osłabiaczka

wybaczyć Ci dawnych potknięć czy nie-

2. Kontrolerka

Jej specjalność to podkopywanie Twojej

z ludźmi i stara się przypomnieć Ci każdą sytu-

pewności siebie i poczucia własnej wartości,

ację, w której mogłaś zawieść oczekiwania in-

1. Lęk przed tworzeniem i nietworzeniem.

Jej działania koncentrują się na próbach skon-

żebyś nie próbowała w żadnym razie korzystać

nych. Powtarza: „ Nigdy Ci tego nie zapomną.

2. Lęk przed zdobyciem znaczącej

trolowania zachowań impulsywnych. Dba,

z nadarzających się możliwości. Osłabiaczka

Jak mogłaś? Będziesz tego żałować.”

pozycji i niezdobyciem znaczącej pozycji.

żebyś nie pozwoliła sobie na zbyt wiele jedze-

panicznie boi się zbytniej widoczności i zau-

nia, picia, zakupów, odpoczynku. Najbardziej

ważalności, bo to może narażać Cię na ocenę,

boi się niczym nieskrępowanej beztroski

co z kolei może skutkować odrzuceniem lub

i rozluźnienia. Żeby się przed nimi ochronić, potrafi być surowa i zawstydzająca: „Jak

dociągnięć. Najbardziej zajmują ją relacje

Jakich lęków doświadczają artyści i artystki97?

3. Lęk przed stworzeniem twórczej tożsamoś7. Konformistka

ci.

porażką. Możesz od niej usłyszeć: „Nawet nie

Jej działania skupiają się na dostosowaniu

dualistką.

próbuj. To nie dla Ciebie. Nie wychylaj się”.

Cię do wymogów społeczeństwa, kultury i/

5. Lęk przed wybraniem życia artysty\artystki.

lub rodziny, pochodzenia. Konformistka naj-

6. Lęk o przetrwanie.

5. Niszczycielka

bardziej chce, żeby wszyscy Cię lubili, podzi-

7. Lęk przed stałą pracą.

wiali i rozumieli nawet za cenę rezygnacji

8. Lęk przed dokonywaniem wyborów.

dostosowywała się do innych, nikogo nie

Ten typ krytyki ze szczególnym okrucieństwem

z wyrażania Twoich autentycznych uczuć i po-

9. Lęk przed chodzeniem na kompromis.

uraziła ani nie zawiodła.

atakuje fundamenty Twojego jestestwa. Bez

trzeb. Usłyszysz od niej: „Co ludzie powiedzą?

10. Lęk przed możliwościami.

skrupułów zawstydza i pozbawia godności,

A jeśli się wygłupisz?”.

11. Lęk przed pracowaniem.

zwykle nie umiesz trzymać się swoich postanowień! Jak ci nie wstyd, znowu zabrakło ci konsekwencji.” Zależy jej, żebyś dobrze

próbując przekonać, że coś jest z Tobą nie tak,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

4. Lęk przed byciem indywidualistą\indywi-

12. Lęk przed myśleniem.

ZAWÓD ARTYSTKA /

13. Lęk przed zniszczeniem.

nia

14. Lęk przed porażką.

perspektyw

zaaranżowania

15. Lęk przed kończeniem.

świadomego

dialogu

różnych

wewnętrznych głosów. To, co łączy

16. Lęk przed przywiązaniem.

Disneya i de Bono, to także uznanie uży-

17. Lęk przed poranieniem ego. 18. Lęk przed spełnianiem oczekiwań. 19. Lęk przed sprzedawaniem.

teczności wszystkich dostępnych

nam perspektyw, włącznie z gło-

sem wewnętrznej krytyki. W ich stra-

20. Lęk przed promowaniem.

tegiach

można

zaobserwować

dbałość

21, Lęk przed prokrastynacją.

o oddzielenie różnych punktów widzenia.

22. Lęk przed czekaniem

Stworzenie miejsca na wyrażenie zarówno tych

23. Lęk przed powtarzaniem.

najbardziej entuzjastycznych, jak i najczarnie-

24. Lęk przed sukcesem.

jszych scenariuszy. W obu tych metodach istotne jest także, aby nigdy nie rozpoczynać

Które z tych lęków są Ci szczególnie dobrze

ani nie kończyć rozważań w krytycznej pers-

znane? Jakie zasoby wewnętrzne i zewnętrzne

pektywie - najbardziej pesymistyczny i narze-

pomagają Ci sobie z nimi radzić?

kający głos obudowują innymi perspektywami.

Rozmowa na kilka głosów

Sposób z Disneya

Teoria dialogowego Ja i pomysły na wyko-

Podobno wizjoner i innowator Walt Disney

rzystanie perspektyw różnych przedstaw-

pracował nad swoimi przełomowymi pro-

icieli naszej wewnętrznej społeczności były

jektami kolejno w trzech pokojach, żeby

testowane i praktykowane przez uznawa-

stworzyć

nego za jednego z bardziej innowacyjnych

w których poddawał swoje pomysły różnym

twórców, reżysera, animatora i przedsiębior-

punktom widzenia. Można powiedzieć, że po

cę Walta Disneya oraz światowy autorytet

kolei wchodził w role Marzyciela, Real-

w dziedzinie twórczego myślenia (inaczej myślenia lateralnego), Edwarda de Bono.

wyraźnie

osobne

przestrzenie,

isty i Krytyka. W pierwszym pokoju jako Marzyciel puszczał wodze fantazji. Do pomysłu

Obaj stworzyli i rozpowszechnili swoje strate-

odnosił się bez jakichkolwiek ograniczeń, bujał

gie opracowywania kreatywnych rozwiązań,

w obłokach, snuł dalekosiężne wizje. W kole-

bazując

jnym pokoju poddawał te wizje perspektywie

ZAWÓD ARTYSTKA /

zasadzie

ćwiczenia z pracą

rozdziele-

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Realisty, sprawdzał, co naprawdę da się

ćwiczenia z pracą

Żółte myślenie to pozytywne aspekty sytu-

Zmieniając kapelusze

Kapelusz Biały – obiektywizm

Podobnie działa metoda nazwana kape-

Biały kapelusz jest całkowitym przeciwieńst-

To pozytywna postawa, proaktywna, nastaw-

luszami de Bono. Uruchamia ona tzw.

wem czerwonego, zajmuje się faktami i licz-

iona na działanie. Ta perspektywa jest przepeł-

myślenie

skojarzeniowe,

bami. Charakteryzuje go obiektywizm i neu-

niona wiarą w sukces i powodzenie. Rozważa

wyrażał wszystkie obawy związane z omawia-

horyzontalne, które „uwalnia nas” z dyktatu

tralność. Posługuje się konkretnymi zestawami

wszystkie możliwości i korzyści, nawet te,

nym pomysłem, szukał wszystkiego, co mogło-

utartych schematów, myślenia logicznego,

informacji, statystykami, dokumentami, anal-

które wykraczają poza rozpatrywany problem.

by się nie udać. Następnie wracał do pokoju

przyczynowo-skutkowego. Pozwala ona na

izami. Człowiek w białym kapeluszu nie oce-

Żółty kapelusz obejmuje również marzenia,

Realisty i jeśli zaszła taka potrzeba przecho-

twórcze podejście do rozwiązywania prob-

nia zdarzeń, tylko analizuje posiadane dane

wizje i wskazywanie przyszłych szans.

dził cały cykl raz jeszcze. Zawsze wykonywał

lemów, dzięki skorzystaniu z sześciu różnych

na konkretny temat. Komentuje w granicach

i kończył pracę w pokoju Realisty.

perspektyw na sytuację, zadanie, problem.

posiadanych informacji, analizuje je w sposób

W tej metodzie różnokolorowe kapelusze sym-

formalny.

zrealizować z wykorzystaniem zasobów, które były dostępne. Dzięki temu doprecyzowywał cel. W trzecim pokoju przyglądał się sprawie okiem Krytyka. W tej roli bez ograniczeń

lateralne,

czyli

Zachęcamy Cię do przetestowania tej strate-

bolizują odmienne sposoby myślenia czy też

gii i wybrania pomysłu, zadania, projektu

różne głosy, postaci. Zmieniając jeden kape-

twórczego, z którym poeksperymentujesz.

lusz na drugi, przełączasz sposób myślenia

Po przejściu kolejno przez pozycje Marzyciela,

acji, zyski, ciekawość i poszukiwanie radości.

Kapelusz Zielony - możliwości Zielony kapelusz jest pełen energii, pomysłów

Kapelusz Czarny - pesymizm

i nowych możliwości. Człowiek w zielonym

i podejmujesz wysiłek spojrzenia na sytua-

Czarny kapelusz to negatywne aspekty ro-

jrzenie, nowe punkty widzenia rzeczywistości,

Realisty i Krytyka wróć do pozycji Realisty

cję w pewien określony sposób. A oto sześć

związania lub decyzji. Jego zadanie polega

nowe drogi. Ma odnajdywać pomysły, alter-

perspektyw reprezentowanych przez sześć

na ostrzeganiu przed zagrożeniami. Zadaniem

natywne rozwiązania. Odpowiada za kreaty-

kolorów kapeluszy:

zakładającego czarny kapelusz jest wykaza-

wność. Osoba, która go zakłada, ma na celu

nie wszystkich wad, niedociągnięć, braków

świadome szukanie zmian i nowe spojrzenie

Kapelusz Czerwony - emocje

i zagrożeń. Pokazuje wszystkie konsekwencje,

na problem.

Realisty

Czerwony kapelusz reprezentuje emocjonalne

nia. Czarny kapelusz wyzwala ostrożność,

i Krytyka nie weszły ze sobą w konflikt. Pod-

postrzeganie problemu, związane z tym uczu-

krytycyzm, wątpliwości. Ważne jest jednak lo-

stawą metody Walta Disneya jest celowe

cia, przeczucia. Czerwony kapelusz wydoby-

giczne i bezstronne pokazanie potencjalnych

Zadaniem osoby w niebieskim kapeluszu

i świadome oddzielenie tych ról. Oznacza to

wa subiektywne wrażenia, intuicje, przeczucia

niebezpieczeństw.

jest bycie obserwatorem, który porządkuje,

na przykład, że z pozycji Realisty możemy

i emocje. Człowiek, który patrzy na sytuację

analizować pomysły Marzyciela, ale nie może-

z tej perspektywy wyraża na gorąco swoje

my generować nowych wizji czy krytykować

uczucia i przypuszczenia. Nie potrzeba tu racjo-

koncepcji.

sformułuj

jak

najwięcej

konkretnych

rozwiązań. Jeśli pomysł nadal wymaga kreatywnego

przeformułowania

lub

krytyczne-

go spojrzenia na opracowane rozwiązania, możesz wrócić do wybranej roli. Ważne jest, by

punkty

widzenia

Marzyciela,

kapeluszu ma za zadanie pokazać nowe spo-

które mogą wyniknąć z przyjętego rozwiązaKapelusz Niebieski – organizacja

kontroluje tok myślenia. Wybiera priorytety. Kapelusz Żółty – optymizm

Wyciąga wnioski. Patrzy na całość problemu,

nalnych uzasadnień ani wyjaśniania opinii,

Żółty kapelusz jest dokładnym przeciwieńst-

rsze spojrzenie na zagadnienie. Niebieski

sądów i emocji.

wem i jednocześnie uzupełnieniem czarnego.

kapelusz organizuje proces myślenia i czuwa

pilnując porządku, zasad, umożliwiając sze-

nad jego przebiegiem. ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Spróbuj na jednym z aktualnych projektów twórczych sprawdzić metodę kapeluszy de Bono. Zachowaj wskazaną powyżej kolejność. Dbaj o to, żeby trzymać się ram perspektywy określonej przez każdy kolejny kapelusz. Jeśli będziesz miała gotowość i czas, możesz sięgnąć do „Ćwiczeń z pracą”, które pokażą Ci, jak rozpoznanie wewnętrznych dialogów może pomóc ci wychodzić z impasu i redukować napięcie. Ćwiczenia możesz

wykonać samodzielnie, ale przydatne będzie skorzystanie z pomocy osoby, w której towarzystwie czujesz się komfortowo. Możesz poprosić tę osobę o zapisywanie najważniejszych słów odpowiedzi, których udzielasz. Oba ćwiczenia będą wymagały wyobraźni, może się też wydarzyć tak, że wywołają intensywne odczucia i emocje. Na wykonanie każdego z nich zarezerwuj sobie co najmniej 30 minut. Po zakończeniu, zanotuj obserwacje i wnioski.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

90 H.-G. Gadamer, Język i rozumienie, 2003. 91 We współczesnej psychologii można zauważyć ciekawą tendencję w podejściu do problematyki Ja. Odchodzi się od traktowania Ja jako struktury monolitycznej, jednolitej i statycznej na rzecz opisu wielości, złożoności i sytuacyjnej zmienności Ja. Przyczyn tego stanu rzeczy można doszukiwać się w cechach współczesnego postmodernistycznego społeczeństwa i wpływie, jaki na koncepcję siebie i tożsamość mają zmiany kulturowe i cywilizacyjne W. Bąk, Wielość Ja w ujęciu poznawczym i dialo-

gowym. Próba integracji podejść, http://pracownik. kul.pl/files/20842/public/wieloaa_ja_w_ujaciu_poznawczym_i_dialogowym_praba_integracji_podejaa.pdf (dostęp 30.11.2017). 92 P. K. Oleś, Dialogowe funkcje Ja – implikacje dla zdrowia, 2012.

93 B. Józefik, B. Janusz, B. de Barbaro, Koncepcja dialogowego Ja w psychoterapii – założenia teore-

tyczne, http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_5_2012/857Jozefik_Psychiatr_Pol_5_2012.pdf (dostęp 30.11.2017). 94 J. Earley, Freedom from Your Inner Critic: A Self-Therapy Approach, 2013.

95 Zmieniłyśmy męskie nazwy opracowane przez J. Earleya na żeńskie. 96 E. Maisel, Mastering Creative Anxiety, 2011. 97 Ibidem.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Wewnętrzna krytyka 1. Przypomnij sobie kilka sytuacji, w których

3. Co wtedy dzieje się z Tobą? Czy słyszysz

5. Jak ta postać patrzy na Twoją sztukę?

masz do siebie pretensje, nie lubisz się, źle o

wewnętrzny głos, który Cię krytykuje? Jak

Co o niej myśli i mówi? Co mówi o Tobie

sobie myślisz, czujesz się zdołowana, etc.

brzmi ten głos? Krzyczy, zawodzi, narzeka

jako twórczyni? W których etapach procesu

etc.? Jakich słów i sformułowań używa – np.

twórczego jest najbardziej aktywna? Co go/ją

co Ty sobie myślisz, to się na pewno nie uda,

nakręca? Co zatrzymuje?

nawet nie próbuj etc.? Co czujesz w ciele? Pokaż to. Opisz. Jak się wtedy poruszasz?

2. Jak wtedy wyglądasz, jak układa się Twoje

4. Na tej podstawie stwórz postać, która naj-

ciało? Pokaż to partnerowi/partnerce lub zo-

lepiej oddaje to, kim jest Twój krytyczny głos

bacz w lustrze.

i pokaż to w postawie, ruchu, tonie głosu, sposobie widzenia świata. Pobądź przez chwilę tą postacią. Pofantazjuj, postaraj się jak najlepiej oddać jej jakość. Możesz też ją narysować.

6. Zapisz wnioski.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Krytyka, ja i ktoś jeszcze Pomyśl o swojej ulubionej postaci z dziecię-

Jaka jest „esencja” tej postaci, jej najważniej-

cych bajek, lektur, filmów, snów, zabaw, etc.

sza jakość, moc? Co takiego Cię w niej zach-

Opowiedz o niej szczegółowo drugiej osobie.

wycało?

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Skorzystaj z miejsca poniżej podzielonego na

Jak Przyjaciel/Przyjaciółka działa, żeby wydo-

6 kwadratów.

być Cię z opresji? Jak jego/jej moc oddziałuje

ćwiczenia z pracą

na „postać”? Rysując polegaj na swojej intuicji W pierwszym z nich narysuj w dowolny sposób

bardziej niż analitycznym myśleniu.

siebie. W szóstym kwadracie znowu przedstaw sieW drugim kwadracie narysuj Krytyka lub Kry-

bie. Jak zmieniłaś się w efekcie tej interakcji?

tykantkę, który/-a zbliża się do Ciebie. Wyraź

Nie analizuj i nie zastanawiaj się zbyt długo,

w rysunku energię, jakość, istotę tej postaci.

wykorzystaj impuls, intuicję, rysuj to, co się pojawia.

W trzecim kwadracie - narysuj siebie w samym środku konfrontacji z tą „postacią”.

Jak w ciągu kolejnych tygodni możesz rozwijać w sobie istotę postaci swojego Wewnętrznego

Bez namysłu w kwadratach czwartym i piątym

Przyjaciela/Przyjaciółki?

narysuj interwencję Twojego Wewnętrznego Przyjaciela/Przyjaciółki z pkt.1. Pokaż go/ją

Zaplanuj konkretne małe kroki i działania.

w starciu między Tobą a Krytykiem, Krytyczką.

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

100%

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

za rok

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O PIENIĄDZACH I SZTUCE

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Pieniądze i sztuka Pieniądze i sztuka to dwa kompletne przeci-

momentu, kiedy można stwierdzić, że oba

tystka pieniędzmi się nie zajmuje. W tle czai

Trzecie - sztuka i pieniądze są ze sobą w

wieństwa - wydaje się, że taka jest pierwsza,

pojęcia są ze sobą ściśle związane: pieniądz

się jednak marzenie, że byłoby cudownie, gdy-

relacji, która zachodzi pomiędzy każdą inną

najczęściej spotykana reakcja na zestawienie

pomaga wyrażać wartość sztuki, sztuka bywa

by tworzenie przynosiło pieniądze, duże, ale

aktywnością zawodową a pieniędzmi. Sztuka

tych dwóch słów obok siebie.

tworzona dla pieniędzy.

absolutnie nie może to wymagać jakiś szcze-

służy zarabianiu, a decyzja o życiu ze sztuki

gólnych zabiegów - np. opracowania jakiegoś

jest zwykłą decyzją zawodową. To wybór, a nie

planu, czy jeszcze gorzej - biznesplanu.

powołanie. Tutaj często pojawia się postrze-

Pieniądze to w potocznym odbiorze coś

W myśleniu twórczyń, artystek o pieniądzach i

bardzo konkretnego, namacalnego, material-

sztuce widzę trzy podejścia.

ganie siebie, jako rzemieślnika. Marzenie? Być

nego. Sztuka to coś ezoterycznego, nieuchwy-

Drugie - sztuka i pieniądze mogą mieć ze

jeszcze lepszą w tym, co się robi. Realizować

tnego, niezdefiniowanego.

sobą coś wspólnego, sztuka i tworzenie mogą

ekscytujące projekty. Dobrze zarabiać.

I jak w imadle, pomiędzy tymi dwoma pojęcia-

być traktowane jako zawód, jako praca, jako

mi, próbuje złapać oddech Artystka.

biznes. Artystka może utrzymywać się z innej

Żadne z tych podejść nie jest ani gorsze, ani

działalności niż samo tworzenie, czasem trud-

lepsze. Każde z nich niesie jednak konsek-

Na szczęście drugie spojrzenie na te pojęcia

no tę „inną działalność” pogodzić - w sensie

wencje dla miejsca sztuki i pieniędzy w życiu

pozwala zobaczyć, że wbrew pozorom, mają

czasu i w sensie wizerunku - z tworzeniem.

artystki.

ze sobą wiele wspólnego. Łatwo wskazać

Wymaga to różnych kompromisów. Artystka

dzieło sztuki, łatwo policzyć pieniądze, trud-

dzieli wtedy swój obszar działania - na ten „dla

Ważne jest, według mnie, żeby rozpoznać

pieniędzy” i ten „nie dla pieniędzy”. Tu z kolei

swoje podejście i zadbać w nim o zabezpie-

czai się marzenie, jak skleić te dwa obszary,

czenie właściwego miejsca dla pieniędzy i sztu-

Pierwsze - sztuka i pieniądze nie mają ze

jak zarabiać więcej na tym, co się najbardziej

ki. Właściwego miejsca, czyli takiego, jakie

Okazuje się, że sprawa jest względna, a

sobą nic wspólnego, a nawet nie powinny.

kocha robić i jak robić mniej tego, co się mniej

by się chciało dać w swoim życiu pieniądzom

wyraźne przeciwieństwo zaciera się, aż do

Tworzenie nie służy zarabianiu pieniędzy. Ar-

lubi, a co jednak pozwala zarabiać pieniądze.

i sztuce.

no wskazać Artystkę, trudno określić, gdzie

rys. Katarzyna Niewiadomska

zaczyna się bogactwo.

Katarzyna Niewiadomska przedsiębiorca, coach i ilustratorka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Ze sztuki nie da się żyć. Na pierwszych filmach nikt nie zarabia. Trzeba pracować za darmo, żeby w ogóle mieć coś do portfolio. Nie stać mnie na to. Gdybym tylko zarabiała więcej. Nie umiem rozmawiać o pieniądzach. Negocjacje to dla mnie udręka. Nie umiem wyceniać swojej pracy. Muszę w końcu odzyskać kontrolę nad swoimi wydatkami. Pieniądze, pieniążki, kasa, szmal, kesz, hajs, mamona, monety, kapusta, waluta. Czy często myślisz lub mówisz o pieniądzach? Czy raczej jest to temat tabu?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

W tym rozdziale zachęcamy Cię do poszukania odpowiedzi na następujące pytania: Jak poruszasz się w świecie finansów? Ile energii i czasu poświęcasz na martwienie się

o stan swojego portfela? Co z tego wynika? Czym dla Ciebie są pieniądze? Co czujesz, kiedy o nich myślisz? Czy tworzenie traktujesz jak działalność zarobkową? Co myślisz na temat swoich dochodów w kontekście uprawiania sztuki? Jak gospodarujesz swoimi środkami finansowymi? Jakich zmian w sferze finansowej potrzebujesz?

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Pewnie wiele razy słyszałaś, że pieniądze

kiedy ma się akurat wolną chwilkę”99. Kura-

Autorzy raportu z badań Wolnego Uniwer-

szczęścia nie dają. Być może, ale z pewnością

torzy Łukasz Ronduda i Zofia Płoska dopowia-

sytetu Warszawy – Fabryka Sztuki uważają,

determinują wiele życiowych wyborów. Ułat-

dają: „Położenie klasowe wielu wybitnych

że obecnie „pole sztuki nie tyle jest poligo-

wiają lub utrudniają radzenie sobie z wyzwa-

polskich artystów to czysty paradoks - to “eli-

nem czy laboratorium, ile obszarem, w którym

niami. Pozwalają realizować marzenia, nieść

tarni prekariusze”, przy czym uznaniem cieszą

ujawniają się pewne tendencje widoczne

pomoc lub wspierać rozwój. Jednocześnie po-

się raczej w wąskim polu sztuki niż w szerszym

w ewolucji warunków pracy i sposobu jej or-

trafią zaprzątać myśli, przysparzać zmartwień,

społecznym kontekście. To oni, przezwycięża-

ganizacji w ramach współczesnej gospodar-

wprowadzać w zakłopotanie, być źródłem nie-

jąc poczucie wstydu, dopiero od niedawna

ki kapitalistycznej. Chodzi przede wszystkim

porozumień. Manifestacją władzy.

mówią na głos o doświadczeniu porażki” .

100

Bywają gwarantem bezpieczeństwa i stabilizacji, ale także przyczyną bezwzględności

Osobliwa ekonomia sztuki

ćwiczenia z pracą

„Brak sprawnie działających or-

ganizacji zrzeszających artystów

oznacza, że w zmaganiach na polu sztuki artyści działają samodziel-

nie, choć może bardziej zasadne byłoby określenie, że podejmują te starania samotnie. Tymczasem diag-

noza uwarunkowań, w jakich toczą się losy

ste-

społeczno-zawodowe artystów, jest niemal

realizo-

ten krytyczny ton wybrzmiewa w wydanej

zację warunków pracy; 3) wszech-

tystów”104. Zauważ, że w przeciwieństwie

trzy

kwestie:

mechanizmy

rowania motywacją pracowników

jednoznacznie pesymistyczna. Najwyraźniej

wanym przedsięwzięciem; 2) prekary-

przez OSFW103 Czarnej Księdze Polskich Ar-

obecność modelu projektowego”102.

do niektórych krajów europejskich w Polsce uwzględniałby specyfikę Twojego zawodu

poprzez

identyfikację

i „żelaznym argumentem” w dyskusji. Twój

Związany z Uniwersytetem w Rotterdamie

stosunek do nich to wypadkowa szeregu

artysta i jednocześnie ekonomista - Hans

klisz kulturowych i rodzinnych historii. Zresz-

Abbing w swojej książce pod wiele mówiącym

tą

rozróżnienie pomiędzy symbolicznym

tytułem Why Are Artists Poor? [Czemu artyś-

wymiarem pieniądza a jego instrumentalnym

ci są biedni – przyp. red.] obrazowo opisuje

nakreślamy skrótowo, jak wygląda specyfi-

przeznaczeniem nie jest proste.

specyfikę ekonomii sztuki. Obnaża paradoks

ka funkcjonowania artystek w Polsce. Warto

polegający na tym, że obowiązujące w niej za-

teraz uzupełnić ten obraz o komentarz doty-

Żyję z niczego

sady „składają się niemal z samych wyjątków

czący„projektowego” charakteru ich

Jeden z bardziej uznanych polskich artystów – Oskar Dawicki, zapytany pewnego razu przez

pierwszym

rozdziale

podręcznika

nie funkcjonuje system ubezpieczeń, który (m.in. nieregularność dochodów)105. Rozważna i romantyczna Co myślisz na temat zawodu artystka? Bliżej

w innych dziedzinach. Pierwszą, uderzającą

życia oraz znaczenia sieci kontaktów.

Wielu badaczy dziedziny (m.in. Pascal Gielen)

anomalią jest fakt, że artyści są najgo-

uważa, że w „projektowym systemie” przede

która nie idzie na kompromisy, zupełnie nie zaj-

rzej zarabiającą grupą w stosunku

wszystkim cenione jest samo bycie w „obiegu”.

muje się kwestią dochodowości swojej sztuki?

do swojego wykształcenia oraz ka-

To właśnie ten fakt odpowiada za wzrost

pitału kulturowego i społecznego.

znaczenia kapitału społecznego jako wyznacz-

Czy raczej do rozpowszechnionego modelu

Zarobki wąskiej grupy gwiazd są osobliwie

nika

cyzja: „Kiedyś chałturzył, dorabiał. Uważa, że

wysokie, większość zaś nie tylko zarabia mało

Czy

nieodpłatnego

organizują swoje środowisko pracy tak, aby

stracił na tym jako artysta: - Być może to jest

czy wcale, ale wręcz finansuje swoją działal-

„robienia projektów” tylko po to, żeby z tego

móc realizować pracę twórczą”106. Czy jesteś

skrajnie romantyczne, ale ja uważam, że nie

ność artystyczną z innych źródeł - drugiej pracy,

„obiegu” nie wypaść?

w stanie wiele poświęcić dla „sztuki”, a jed-

można tworzyć sztuki po obiedzie w sobotę,

wsparcia partnerów, rodziny czy przyjaciół”101.

Dorotę Jarecką: „Z czego żyje”, odpowiedział z rozbrajającą szczerością: „Z niczego” . 98

Dawicki tłumaczył, że to jego świadoma de-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ekonomicznych

reguł

obowiązujących

pozycji

dostrzegasz

sieciach pułapkę

społecznych.

Ci do modelu artystki romantycznej,

fuchy, który „opisuje strategie tych, którzy nie zarabiają na aktywności twórczej, lecz

nocześnie próbujesz utrzymać się na bazowym

ZAWÓD ARTYSTKA /

poziomie? Uważasz się za prekariuszkę107?

obydwu tych aspektów zależy nasze zadowo-

Myślałaś w takich kategoriach? A może już na

lenie z życia”109. Czy masz więc zwyczaj plano-

samym początku studiów podjęłaś działania

wania swojego osobistego budżetu? Wiesz, do

zamierzające do stworzenia dobrze prospe-

czego i jakiej kwoty pieniędzy potrzebujesz?

rującego „Przedsiębiorstwa Artystka”? Zamie-

Masz w pamięci kwotę, która opisuje sumę

rzasz budować własną markę? Założyłaś ko-

Twoich

miesięcznych

stałych

wydatków?

albo

Czym tak naprawdę są dla Ciebie pieniądze?

stowarzyszenie? Szukasz pracy na etacie

Jaką masz z nimi „relację”? Pieniądze raczej

w jednej z instytucji kultury lub sztuki? Czy

się Ciebie „trzymają”? Masz „głowę do inte-

rozmawiasz z innymi artystkami i artystami na

resów”? Wszędzie widzisz okazję do „dorobi-

temat ich planów zawodowych? Wysokości

enia paru groszy”? A może jesteś biedna jak

zarobków? Przyglądasz się strategiom działa-

„mysz kościelna”?

lektyw, firmę, spółdzielnię pracy

108

nia bardziej doświadczonych osób? Czy wiesz, że największym wyzwaniem dla większości

Znaczna część artystek, z którymi pra-

twórczyń i twórców jest „żonglowanie” pro-

cowałyśmy w pierwszym odruchu scepty-

jektami i radzenie sobie z okresami przestoju,

cznie podchodziła do zachęty związanej

kiedy „nic nie ma”? A może działasz zupełnie

z planowaniem swoich dochodów

bez strategii? Liczysz, że jakoś to będzie i „coś” się pojawi? Nadarzy się w końcu „jakaś okazja”, ktoś Cię zauważy?

wydatków.

Często

słyszałyśmy:

„to

się tak nie da, nigdy nie wiem ile zarobię”, „to i tak nic nie zmieni, a tylko się zdołuję”, „po co mam to zapisywać, jak przecież mam stałą

Rozmyślając o pieniądzach

pensję i stałe koszty - co miesiąc to samo”,

John Armstrong, wykładowca biznesu na Uni-

pokazuje nam jednak, że jeśli któraś z nich

wersytecie w Melbourne i doradca biznesowy

zdecydowała się już na prowadzenie choćby

uważa, że: „Istnieje wiele powodów, dla których

prostego bilansu miesięcznych przychodów

powinniśmy

i kosztów (żartobliwie nazywanego „audytem”),

myśleć

jednocześnie

o tym, czym się zajmujemy i o tym,

ile nam za to płacą, tym bardziej, że od

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

„i tak wiecznie jestem na minusie”. Praktyka

w jej finansowej sytuacji następowało pozytywne przesunięcie.

ćwiczenia z pracą

aktorski lub reżyserski, wizualizacja projektu,

Sztuka zarabiania Alexander

Osterwalder

opis projektu, strona www, fanpage na faceYves

Pigneur

booku, katalog do wystawy, kanał na YouTube,

zdobywających

coraz

blog, epka, projekt rzeźby. Zasoby? Pisałyśmy

większą popularność narzędzi (w tym sza-

o tym szerzej w trzecim rozdziale, ale może to

blonu i podręcznika ) do tworzenia mo-

być m.in.: odpowiedni sprzęt, doświadczenie,

deli

działanie

oprogramowanie, wiedza, umiejętność. Finan-

ukierunkowane-

se? Ujmując sprawę najprościej - to po prostu

go na zarabianie pieniędzy składa się zale-

struktura Twoich kosztów i przychodów. Także

dwie z 9 obszarów, które z kolei dotyczą 4

(jeśli posiadasz) oszczędności.

pomysłodawcy

110

biznesowych

każdego

uważają,

przedsięwzięcia

że

głównych dziedzin działalności zarobkowej – czyli: klienta, oferty, kluczowych

Zdajemy sobie sprawę, że funkcjonujesz

zasobów oraz finansów. Jak pewnie

w skomplikowanym, dynamicznie zmieniają-

się już przekonałaś, pewne zasady neoliberal-

cym się i nieprzewidywalnym środowisku pra-

nej polityki zarządzania obowiązują także

cy (VUCA111). Z tego właśnie powodu zachę-

w sektorze kreatywnym. W takim ujęciu, Twoim

camy Cię, żebyś była świadoma swojej sytu-

klientem mogą być wszyscy, którzy są skłonni

acji finansowej i, podejmując różne zawodowe

zapłacić za Twoją pracę (każdy, kto kupi Twoją

decyzje, brała pod uwagę także ten, częs-

grafikę, instytucja, która zapłaci Ci za wystawę;

to pomijany przez artystki aspekt. Pytaj

firma, która zleci projekt; fundacja przyzna-

bardziej doświadczone koleżanki i kolegów,

jąca stypendium, organ rozdający dotacje,

jak wyceniają swoją pracę, jakie mają stawki.

muzeum, teatr, producent filmowy, prywatny

Sprawdzaj, czy wysokość wynagrodzenia,

mecenas, redakcja, wydawnictwo, festiwal,

którą ktoś Ci proponuje, nie została zaniżona

producent muzyczny etc.). Ofertą może być to,

z powodu Twojej płci (niestety wciąż jeszcze

co robisz, co wytwarzasz. Oferta więc może

się to zdarza). Jeśli masz ochotę i potrzebę

być usługą, produktem lub po prostu dziełem,

przyjrzenia się sobie w kontekście finansów –

pewnym wytworem (utworem). Możesz ją także

zachęcamy Cię do „Ćwiczeń z pracą”.

traktować jako propozycję pewnej możliwości (wartości). W takim ujęciu, Twoją ofertą może być: portfolio, pomysł na projekt, treatment scenariusza, pomysł na książkę, showreel

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

98 D. Jarecka, Artysta pyta jak żyć, „Gazeta Wy-

106 M. Kozłowski, J. Sowa, K. Szreder, Sztuka jako…,

borcza”, http://wyborcza.pl/1,75410,10869334,Artys-

op.cit., s. 60.

ta_pyta__jak_zyc.html (dostęp 30.11.2017). 99 Ibidem.

107 Por.: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prekariat (dostęp 30.11.2017).

100 Ł. Ronduda, Z. Płońska, Ekwiwalent pieniężny. Artyści mówią o ekonomii, „Gazeta Wyborcza”,

108 Rafał Woś twierdzi, że „Spółdzielnie pracy mają

http://wyborcza.pl/1,76842,16711245,Ekwiwalent_pi-

zbawienny wpływ na rynek. Statystyki (nie tylko

eniezny__Artysci_mowia_o_ekonomii_podczas.html

amerykańskie) pokazują bowiem, że współczynnik

(dostęp 30.11.2017).

śmiertelności wśród biznesowych startupów moc-

101 Ibidem.

no spada, jeżeli działają one jak spółdzielnie.”, O. Chrzanowski, TransferHub – od edukacji do

102 M. Kozłowski, J. Sowa, K. Szreder, Sztuka jako lab-

zatrudnienia, FISE, Warszawa 2017, s. 7.

WUW, s. 57, http://nck.pl/media/attachments/317188/

109 J. Armstrong, Jak myśleć mniej o pieniądzach,

Fabryka%20Sztuki.pdf (dostęp 30.11.2017).

2014, s. 108.

oratorium Wyzysku, „Fabryka Sztuki”, Raport z badań

103 Piszemy o tym w rozdziale pierwszym tego podręcznika. 104 A. Bachórz, K. Stachura, Trajektorie sukcesu art-

110 A. Osterwalder, Y, Pigneur, Tworzenie modeli biznesowych. Podręcznik wizjonera, 2012.

ystycznego, Gdańsk, 2015, s. 39, http://nck.pl/media/

111 Akronim VUCA pochodzi od słów: volatility

attachments/317347/Trajektorie%20sukcesu%20arty-

(zmienność), uncertainty (niepewność), complexity

stycznego.pdf (dostęp 30.11.2017).

(złożoność) i ambiguity (niejednoznaczność). Łączy cztery rodzaje wyzwań charakterystycznych dla współcz-

105 W roku 1991 zniesiono system ubezpieczeń dla

esności, https://en.wikipedia.org/wiki/Volatility,_uncer-

twórców i artystów.

tainty,_complexity_and_ambiguity (dostęp 30.11.2017).

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Moja historia relacji z pieniędzmi Odpowiedz na poniższe pytania. Staraj się

Co myślisz o ludziach, którzy mają dużo pie-

Jak wyglądałby rysunek przedstawiający Two-

Ile pieniędzy to dla Ciebie „dużo” w skali

być szczera. Daj sobie czas na namysł. Zapisz

niędzy? Co o tych, którym ich brakuje? Jak

ją relację z pieniędzmi? Wykonaj go.

miesiąca? Ile maksymalnie mogłabyś zgubić,

swoje odpowiedzi.

dużą uwagę zwracasz na zewnętrzne atrybuty

żeby nie odczuć tego w swoim miesięcznym

zamożności?

budżecie?

Jakie

jest

Twoje

pierwsze

wspomnienie

związane z sytuacją finansową w Twoim najbliższym otoczeniu? Na co zawsze wystarczało, a na co brakowało pieniędzy?

ZAPISZ ZAPISZ Jaką rolę pieniądze odgrywały i odgrywają w Jaką rolę pełniły pieniądze w Twoim domu?

Twoich relacjach?

Jakie powiedzenia, stwierdzenia o pieniądzach powtarzali Twoi rodzice, dziadkowie, ważni dla Ciebie ludzie?

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Wyceń to Przywołaj w pamięci dowolną wykonaną

Jakie myśli i uczucia towarzyszyły Ci podczas

Czy i jak prowadzisz negocjacje finansowe?

O czym chcesz pamiętać robiąc kolejną wy-

przez Ciebie pracę, za którą otrzymałaś wyna-

wyceny?

Jak tę wycenę widzisz dziś, z perspektywy

cenę?

czasu?

grodzenie [jeśli nie masz takiego doświadczenia, wybierz projekt, w którym wykonywałaś pracę bezpłatnie i przypomnij sobie, jak ustalałaś warunki współpracy]. Zastanów się w jaki sposób wyceniłaś swoją pracę i jaki był efekt tej wyceny.

Na jaką kwotę wyceniłaś projekt?

Z kim konsultowałaś swoją wycenę?

W jakim stopniu jesteś zadowolona z wynagrodzenia, które otrzymałaś? Użyj skali od 1 do 10 – gdzie „1” oznacza: jestem w niewielkim stopniu z niego zadowolona, a „10” – oznacza jestem bardzo zadowolona.

Jakie kryteria wzięłaś pod uwagę przy wyce-

Jak radzisz sobie z obawą, że Twoja wycena

nie?

jest za wysoka?

Czy i co wyceniłabyś dziś inaczej?

ZAWÓD ARTYSTKA /

Zobacz jakie kryteria brała pod uwagę Artyst-

Teraz porównaj swoje kryteria wyceny z kryte-

ka dokonując wyceny swojej pracy:

riami Artystki.

wysokość podatków i świadczeń / dla kogo / z kim współpracuję / zakres mojej odpowiedzialności / warunki współpracy /koszty osobiste / moja subiektywna ocena wartości artystycznej projektu / moja pozycja na rynku / pole eksploatacji i prawa autorskie / prestiż współpracy / podwykonawcy / przyjemność / materiały / logistyka / stopień skomplikowania / rodzaj

motywacji/

koniunktura

jedno-

razowość współpracy / potencjał kontynuacji współpracy / możliwość uczenia się / moje doświadczenie / ryzyko niepowodzenia / konkurencja/ zasobność mojego portfela / wartość społeczna / czasochłonność / stawki na rynku

Co zauważasz? Zapisz swoje spostrzeżenia.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Budżet Artystki KROK 1

Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli konkretne sumy netto.

Prześledź swój przychód i wydatki z ostatnich

KOSZTY: weź pod uwagę wszystkie kosz-

dwóch miesięcy.

ty stałe. Jakie koszty poniosłaś w związku

Dla ułatwienia podpowiadamy, jak możesz

z wykonywaną pracą (np. podatki, ubezpiecze-

rozumieć poszczególne kategorie zaprezen-

nie, materiały, dojazdy, sprzęt, podwykonawcy,

towane w tabeli.

książki, etc.)?

PRZYCHÓD: ile faktycznie zarobiłaś w danym

ZYSK: to suma, którą otrzymujesz po odjęciu

miesiącu? Zsumuj wszystkie wpływy finan-

kosztów od przychodów.

sowe (stypendia, wsparcie rodziny, honoraria, zlecenia, wynagrodzenie za pracę dorywczą, etc.).

przychód – koszty = zysk

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

KROK 2

Ile chciałabyś zarabiać miesięcznie? Zapisz

Pierwszym

swój cel finansowy. Pamiętaj o zasadach do-

w realizacji tego celu będzie:

Zaplanuj najbliższe miesiące.

brze sformułowanego celu.

Zastanów się, jaką wysokość dochodu prze-

Dokończ poniższe zdania:

krokiem

wspierającym

mnie

widujesz w najbliższych dwóch miesiącach? Czy realizujesz jakieś zlecenia? Masz pracę

dorywczą? Wsparcie rodziny? Stypendia? Inne? Zapisz kwoty netto.

jednostka czasu

chcę zarabiać

złotych netto

Żeby to osiągnąć mogę/powinnam:

(np. rozmowa na ten temat z przyjaciółką, stworzenie portfolio, wysłanie CV do studio tatuażu, udostępnienie singla w sieci, etc.).

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

100%

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

za rok

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

VII

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O TWORZENIU SIECI WSPARCIA

sieć Sieć to struktura, która daje bezpieczeń-

pracy, dający miejsce „na start”. Sieć działa

stwo. Powiązania, połączenia zapewniające

więc również jako narzędzie – pomocna dłoń

bliskość i wygodę. Chcemy być w sieci, żeby

i realne wsparcie na co dzień. Więź. Sieć to w

czuć się „zaopiekowane”. Taką siecią może

końcu łączność – metoda na skracanie dróg.

być np. uczelnia artystyczna, bezpieczne

Tworzenie połączeń, budowanie pajęczyn.

miejsce, zapewniające dostęp do uznanych, cenionych artystów. Dostając się na uczelnię,

Bycie w sieci wiele ułatwia, wiele umożliwia,

automatycznie nadajemy sobie status bycia

otwiera na nowe szanse, ale ma także swoje

w środowisku, co, jak często się okazuje, jest

pułapki. Bywa, że funkcjonowanie w bezpie-

niezbędnym warunkiem trafienia do „sieci sztu-

cznych warunkach usidla i blokuje, utrudnia

ki”. Przepustką do świata, w którym chcemy

wychodzenie ze strefy komfortu, co niekiedy

funkcjonować.

okazuje się najlepszym rozwiązaniem. Świadomość tej dwoistości jest niezbędna, żeby

Sieć to także znajomi i przyjaciele rozsiani

móc umiejętnie z niej korzystać, sprawnie

po różnych miejscach, firmach, instytucjach

się w niej poruszać - jednocześnie czerpać

i po świecie. Wspierający w poszukiwaniu

i dokładać nici, szukać równowagi. Joanna Kozera artystka, fotografka, menedżerka kultury, kuratorka, zarządza Pracownią Duży Pokój w Warszawie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Kiedy, gdzie i w jaki sposób skutecznie aplikowano metody umożliwiające kobietom przekraczanie barier społecznych i kulturowych? Jakie formuły wsparcia dla kobiet łączyły w sobie funkcję edukacyjną, refleksję systemową oraz rozwój kompetencji osobistych? Z jakich już przetestowanych eksperymentów możemy skorzystać dziś, projektując innowacyjne rozwiązania uwzględniające specyfikę sytuacji kobiet - artystek?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

W tym rozdziale piszemy o kobiecych grupach wsparcia jako o narzędziu zmiany społecznej. Chcemy pokazać Ci, że zapoczątkowana w Stanach Zjednoczonych Ameryki formuła grup podnoszenia świadomości

(CR groups) może być traktowana jako jeden z fundamentów innowacji edukacyjnej dla

młodych artystek wchodzących na rynek pracy. Poniższy tekst jest próbą przybliżenia idei ruchu CR, jego głównych założeń i doświadczeń niektórych jego twórczyń i uczestniczek. Zilustrowania, jak elementy formuły kobiecych grup podnoszenia świadomości są użyteczne dla modelu wsparcia artystek wchodzących na rynek pracy opracowanego przez nas w innowacji społecznej „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

wspierania

korelację z reprezentowaną płcią. Na pomoc

być nieodzowną częścią skutecznego mode-

artystek,

przyszła nam psycholożka Ravenna Helson

lu wsparcia artystek wchodzących na rynek

sięgnęłyśmy po różne narzędzia i pomysły.

i jej badanie śledzące rozwój twórczej kariery

pracy. Nie sposób tu nie zauważyć, jak sytu-

Analizowałyśmy badania z dziedziny psy-

setki amerykańskich kobiet na przestrzeni 30

acja kobiet-artystek wpisuje się w szerszą

biecych kręgów114, jak i zwyczaju chińskich

chologii (m.in. psychologii twórczości), prze-

lat. Helson postanowiła wziąć na swój nau-

narrację zainicjowaną przez przedstawicielki

zgromadzeń ciemiężonych chłopów, podczas

wertowałyśmy setki stron podręczników art

kowy warsztat popularny w latach 50-tych

ruchu feministycznego, którego fundamen-

których dzielili się oni doświadczeniem opre-

coachingowych, zagłębiałyśmy się w rozmaite

wśród teoretyków kreatywności pogląd o bra-

talnym postulatem jest zmiana systemowa

sji („speak bitterness”115). Socjolożka Maren

teorie uczenia się i metody treningów krea-

ku dobrze rozwiniętej umiejętności abstrak-

redefiniująca

tywności. Zasoby naszej wiedzy i pomysłów

cyjnego myślenia i ambicji twórczych u ko-

tyczące

na to, jak wspierać twórców różnych profesji w

Szukając rozwoju

innowacyjnej zawodowego

formy młodych

lat sześćdziesiątych oddolna inicjaty-

wa kobiecych grup spotkaniowych.

Jej korzeni upatruje się m.in. w tradycji ko-

standardy

do-

Carden, zastanawiając się nad potencjalny-

osobistego,

jak

mi źródłami pochodzenia ruchu podnoszenia

biet (co miało warunkować przewagę liczebną

i zawodowego. Skoro na polu sztuki mamy

świadomości (CR) w USA, wskazuje na Nową

zmaganiu

mężczyzn, jeżeli chodzi o wybitne osiągnięcia

do czynienia ze zjawiskiem rozpoznanym już

Lewicę i jej upodobanie do otwartych dyskusji

się z krytyką czy rozwijaniem użytecznych

w tej materii). „Ravenna Helson konkluduje,

szeroko w paradygmacie feministycznym, to

w duchu demokratycznym uwzględniających

nawyków, rosły w siłę. Zbierając informacje

że osobowościowe mechanizmy twórczo-

otwartą ekspresję emocji116. Z kolei Kathryn

o możliwych strategiach i metodach, nie docie-

ści

zasadne wydaje się zastosowanie

rałyśmy jednak do takich, które uwzględniały-

międzypłciowe

by kryterium płci. Innymi słowy, narzędzia

ści twórczej zależą od czynników natu-

na które natrafiałyśmy, nie pro-

biety

budowaniu

ścieżki

kariery,

są

niezależne w

płci,

zakresie

różnice

produktywno-

do rozwijania potencjału twórców,

ry społecznej i kulturowej. Twórcze ko-

ponowały

w rozwoju osobistym, muszą też

rozwiązań

specjalnie

dostosowanych do potrzeb kobiet, a jednocześnie z raportów o sytuacji zawodowej

polskich artystów na każdym kroku wyłaniała się istotna nadreprezentacja mężczyzn na ryn-

napotykają

spełniać

nieco

więcej

inne

barier

oczekiwania

patriarchalne

zarówno

życia

w modelu wsparcia zawodowego

Thomas Flannery117 stwierdza powinowactwo

cowanych przez ruch kobiecy.

niającymi dynamikę grupy, cytując nazwisko

Początki

ści (sensitivity trainings, T- groups118)

artystek narzędzi i strategii wypra-

„W

latach

Kurta Lewina i jego treningi wrażliwoa także Johna Deweya i jego pedagogikę prag-

siedemdziesiątych

tysiące

społeczne niż mężczyźni; często są to

amerykańskich kobiet spotykały się regu-

oczekiwania stojące w sprzeczności z rozwo-

larnie w niewielkich grupach, aby rozmawiać

jem twórczego potencjału jednostki”112.

o codziennych doświadczeniach niesprawie-

ku artystycznym, eksponowanych stanowi-

praktyki CR z popularnymi teoriami uwzględ-

matyzmu oraz Martina Bubera i filozofię

egzystencjalną. W jednym z najważniejszych

dla

rozwoju

ruchu

eseju

autorstwa Kathie Sarachild Consciousness

dliwości i ich związku z szeroko zakrojoną sys-

Raising as a Radical Weapon jako źródła

skach w instytucjach kultury czy sztuki oraz

Wyniki analizy Helson, a także cytowane

temową opresją kobiet. Nazywały tę pracę na

pojawiają się cytaty z Williama Gilberta,

na uczelniach artystycznych.

pierwszym

rozdziale

tego

rzecz transformacji kulturowej budzeniem świ-

Ernestine Rose, Mao Tsetunga i Malcolma X

konkluzje,

wskazują

Po raz kolejny zadałyśmy sobie pytanie o predyspozycje, umiejętności i kompetencje osobiste, które warunkują sukces w dziedzinie szeroko rozumianej twórczości oraz ich

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

podręcznikluczową

rolę czynników społecznych i kulturowych jako determinantów osią-

gnięć twórczych kobiet. Komponent

uwzględniający tę specyfikę wydaje się zatem

adomości (consciousness raising)”113.

- podkreślające na różny sposób wagę wnoszenia

Consciousness Raising (CR) to towarzysząca drugiej fali amerykańskiego feminizmu i wyrosła na gruncie kontrkulturowej rewolucji

osobistego

bezpośredniego

doświadczenia

zaangażowania

żywych ludzi w proces projektowania

zmiany społecznej.

ZAWÓD ARTYSTKA /

„Grupy podnoszenia świadomości wyrosły z New York Radical Women (NYRW), grupy

jące kluczową rolę realnych zmian,

których doświadczały uczestniczki grup na

radykalnych feministek, która powstała jesienią

poziomie osobistym jako najistotniejszego

1967 roku. Po spotkaniu, podczas które-

komponentu

go zgromadzone uczestniczki podjęły próbę

nia świadomości od innych form inicjowania

opowiadania kolejno o własnym doświadcze-

transformacji społecznej120. Jak twier-

niu opresji, członkini NYRW Kathie Sarachild

odróżniającego

ruch

budze-

dzi Carol Williams Payne „zawsze istniał kon-

ukuła termin „consciousness raising” („pod-

flikt pomiędzy tymi, którzy wyżej cenili oso-

noszenie świadomości”), aby opisać zarówno

biste, psychologiczne podejście a tymi, którzy

samą praktykę, jak i wynikające z niej wglądy.

uznawali, że ruch budzenia świadomości po-

Jako weteranka ruchu na rzecz praw oby-

winien budować pomosty pomiędzy osobistymi

watelskich i przedstawicielka Nowej Lewicy,

wglądami możliwymi do uzyskania przez udział

Sarachild rozumiała, że ta feministyczna ini-

w małej grupie, a działaniem politycznym na

cjatywa czerpie inspiracje zarówno z aktual-

szerszą skalę obejmującym liczniejszą kobiecą

nych działań aktywistów na rzecz praw oby-

społeczność”121.

watelskich, jak też bardziej odległych modeli stosowanych przez chińskich rewolucjonistów czy partyzantów z Gwatemali”119.

Innym głosem Niezaprzeczalnym

natomiast

wydaje

się

Badacze i badaczki różnią się w ocenie isto-

fakt, iż grupy i cały ruch budzenia świado-

tności budzenia świadomości i jego miejsca

mości stworzył nową przestrzeń na

w ruchu feministycznym. Na ile stanowił jedynie mało zorganizowaną i słabo ustrukturyzowaną wstępną fazę, prowadzącą do doj-

„ugłośnienie” dotąd niesłyszanych

głosów kobiecych, opisujących doświadczenia

znajdujące

się

poza

granicami

rzalszych teoretycznie, bardziej politycznie

obowiązującego dyskursu. Głosy i doświad-

zorientowanych inicjatyw mających na celu

czenia spotykających się regularnie kobiet

konkretną reformę systemową? W jakim sto-

miały szansę trafić do szerszego obiegu, być

pniu osobista, przesycona emocjami treść

usłyszane, a przez to uprawomocnione. Ujście

spotkań kobiecych grup nie stanowi jedynie

mogły znaleźć też gromadzone i często ukry-

amatorskiej wersji terapii grupowej? Obok

wane przed światem złość, frustracja, poczu-

tego pojawiają się również głosy podkreśla-

cie osamotnienia, rezygnacji, niezrozumienia.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

nie się doświadczeniem dostrzegały

zapewniającą im bezpieczne i pozytywne oto-

pularniejszych esejów określających specyfikę

wspólny model wykluczenia prze-

czenie otwarte na dyskusję i umożliwiające

grup CR jest Free Space Pameli Allen, który

stawały interpretować swoje trud-

wypowiadanie opinii bez lęku czy cenzury.

opisuje cztery etapy feministycznego procesu

Zwolennicy grup podnoszenia świadomości

racje samych uczestniczek grup CR: „Sie-

ności jako jedynie osobiste, rozwijała

się w nich polityczna solidarność oraz moty-

podkreślali, że na większych zgromadzeniach

grupowego. Pierwsze było „otwarcie się”

działyśmy w kręgu i każda z nas najszczerzej,

wacja do zmiany otoczenia, w którym żyły” .

politycznych nieśmiałe kobiety milkły, pod-

je nieoceniający klimat, potem następowały

czas gdy w małej grupie uczestniczkom łatwiej

kolejno fazy „dzielenia się” („sharing”),

Na kanwie wspólnych doświadczeń i podobnych potrzeb

budowały się nowe relacje,

kiełkowały pomysły, zmieniało się rozumienie własnych trudności. Najlepiej opisują to nar-

123

jak umiała, odpowiadała na ustalone wcześniej

(„opening up”) na grupę, którą charakteryzu-

pytanie. O seksie, szkole, zaczepkach na uli-

Warto podkreślić, że ruch budzenia świa-

się było wypowiadać, łatwiej też było wykazać

cy, dzieciństwie, mężczyznach w naszym ży-

domości nie zatrzymał się na amerykań-

asertywność. Jak to ujęła jedna z nich: „To

ciu. To były mocne przeżycia, bo oto głośno

skich kobietach. W podobnym tonie o swoich

doświadczenie było tak satysfakcjonujące,

mówiłyśmy o sprawach, o których dawniej

doświadczeniach mówiły także uczestniczące

bie i utrzymania zdrowia psychicznego jest

można było najwyżej szeptać. Pewnie, że było

w spotkaniach CR Szkotki: „Oprócz dyskusji

bo dawało mi jednocześnie bardzo po-

w tym mnóstwo gniewu. Pewnie, że nasze od-

wokół istotnych tekstów feministycznych, ses-

krycia były jednowymiarowe. Ale my po raz

je grup podnoszenia świadomości dotyczyły

istotny rozwój mojej świadomości

taktu z własnymi uczuciami: „Zamiast

pierwszy dawałyśmy upust nagromadzonemu

także osobistych doświadczeń uczestniczek.

przez lata rozgoryczeniu. Czas na teoretyczne subtelności przyszedł później” .

„analizy” („analyzing”) oraz „wyciągania

wniosków” („abstracting”). Allen uważała, że kluczowym elementem dla zrozumienia sie-

trzebne wsparcie emocjonalne oraz

podtrzymywanie i pogłębianie kon-

politycznej”. Z kolei udział w większym

zastanawiać się nad tym, czy są dobre czy złe,

zgromadzeniu kobiecym określiła jako „raczej

musimy najpierw uznać, że uczucia istnieją

Tematy rozmów krążyły wokół miłości, zazdroś-

onieśmielający”.

(…) Przez uczynienie ko-

i są elementem rzeczywistości. (…) Egalitar-

ci, seksu czy pracy, relacji, dzieci. Mogło paść

biecych głosów fundamentem grup podno-

na praktyka zachęcania każdej uczestniczki

pytanie, takie jak na przykład „dlaczego kobie-

szenia świadomości uczestniczki uczyły się

do wypowiedzi, bezwarunkowa akceptacja na

„Spotkania były luźne, a jednak nie-

ty są względem siebie podejrzliwe?”, a uczest-

uznawania swoich indywidualnych

poziomie emocji i przypisywanie wysokiej wagi

dziłyśmy zwyczaj „rundki”, w której każda

w tej kwestii odnosi się do osobistych doświa-

z uczestniczek odpowiadała na określone

dczeń. (…) Osobiste doświadczenia dawały

nia ich jako coś poważnego” .

chicznemu upodabniały ruch CR do takich

pytanie po to, żeby zachęcić wszystkie zgro-

początek bardziej ogólnej dyskusji umożli-

madzone kobiety do mówienia, ale przede

wiającej kobietom zrozumienie tego, jak ich

wszystkim, żeby trzymać się wybranego

jednostkowe historie wpisywały się w model

„Grupy podnoszenia świadomości były nie-

podporządkowania kobiet w systemie patriar-

wielkie, spotykały się regularnie a ich człon-

Wertując zapisy wspomnień i doświadczeń

była szczerość i zachowanie dyskrecji. Ruch

chalnym”124.

kinie pochodziły zarówno z nieformalnych sieci

uczestniczek grup CR, eseje „matek założy-

koleżeńskich jak i organizacji feministycznych.

cielek” ruchu

122

wiarygodnie produktywne. Wprowa-

tematu. Jedynymi obowiązującymi zasadami

niczki zastanawiały się, jak ich perspektywa

CR okazał się skuteczną „metodą jednocze-

doświadczeń za istotne i postrzega125

Przepis na podnoszenie świadomości

świadomości emocjonalnej i zdrowiu psy-

trendów w psychoterapii humanistycznej jak terapia skoncentrowana na kliencie Carla Rogersa”126.

- Kathie Sarachild i Pameli

nia kobiet, ponieważ przełamywał izolację,

„Grupy podnoszenia świadomości stały się

Istotnymi elementami były introspekcja, emoc-

Allen oraz broszury dla kobiet zaintereso-

kluczowy czynnik podtrzymujący patriarchal-

także ważną przestrzenią, w której kobie-

jonalne otwarcie się oraz dzielenie się oso-

wanych

bistymi doświadczeniami. Jednym z najpo-

w grupach podnoszenia świadomości, można

ny system. Kobiety, które poprzez dziele-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ty mogły rozwijać pewność siebie,

założeniem

bądź

uczestnictwem

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

sformułować następującą listę cech i ele-

obniżeniem poczucia izolacji i zmia-

kobiecych grup budzenia świado-

niach wskutek możliwości odniesienia się

mentów charakterystycznych dla

mości:

- regularne (np. cotygodniowe) spotkania w zamkniętych, małych grupach (6-10 osób), - pozainstytucjonalne, nieformalne, oddolne

ną myślenia o własnych ogranicze-

do perspektywy innych twórczyń wchodzą-

cych na rynek pracy, a z drugiej pozwala na wypracowywanie

wspólnych

roz-

wiązań i konkretnych postulatów systemowych. Artystki wielokrotnie pod-

(miejsce spotkań najczęściej w domach

kreślały, że możliwość regularnych spotkań

uczestniczek),

wokół tematów, które dotyczą ich wszystkich

- niehierarchiczny charakter spotkań,

i jednocześnie nie traktują perspektywy płci

- dbałość o zapewnienie przestrzeni

jako przezroczystej, stanowiła jeden z naj-

do wypowiedzi dla każdej z uczestniczek

bardziej wartościowych oraz unikalnych ele-

- dzielenie się osobistym doświadczeniem,

mentów programu.

- atmosfera zaufania i bezpieczeństwa (dyskrecja, szacunek dla doświadczeń innych),

W opiniach uczestniczek innowacji czytamy

- uwzględnienie emocji i odczuć -

m.in.127:

„teoria bazująca na czuciu”, - spotkania wokół wyznaczonych tematów,

„Dzięki spotkaniom z dzieczynami zauważyłam,

omawianie wybranych lektur,

że należę do jakiejś grupy, że ktoś ma podob-

- połączenie przestrzeni na swobodną

ne problemy do moich. Przede wszystkim

ekspresję emocjonalną i refleksję teoretyczną,

już od pierwszych zajęć, mimo iż bardzo zestresowane, doskonale się rozumiałyśmy

Grupy artystek

z dziewczynami. Wspieramy się i teraz nasze relacje wychodzą poza projekt.”

W trakcie pracy z uczestniczkami innowa-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

cji społecznej „Zawód Artystka - ćwiczenia

„Istotnym elementem projektu było spotknie

z pracą” zauważyłyśmy, że formuła spotka-

w jednej grupie artystek z wielu dziedzin,

niowa, uwzględniająca elementy zaczerpnięte

w której mogłyśmy wymienić się spojrzeniami

z idei CR, skutkuje z jednej strony komuniko-

na te same problemy z różnych perspektyw(…)

wanym przez nie poczuciem wsparcia,

Czułam

duże

w grupie […]”.

zrozumienie

wsparcie

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

„[…] jednym z unikalnych walorów […] są

ginalizowane w tradycyjnym systemie kształ-

tystkami w Polsce jest potrzebne, zwłaszcza

dziewczyny, których towarzystwo dodało mi

cenia artystycznego, co może skutkować

w naszym indywidualistycznym społeczeń-

skrzydeł. Sam fakt, że to same dziewczyny jest

większymi trudnościami w dostosowaniu się

stwie, gdzie „każdy sobie rzepkę skrobie”129.

nie dość, że unikalny, to też działa jak lustro,

do niego przez kobiety. Obszerne badania

w którymi miałam okazję się przejrzeć.”

w tym zakresie przeprowadziła psycholożka

„Małe grupy mogą odegrać ważną rolę po-

Podsumowując, odniesiemy się raz jeszcze

Carol Gilligan, która twierdzi: „To, że relacja

przez określanie kolektywnych działań, które

do badań Carol Gilligan: „Nowa psycholo-

„Jestem bardzo wdzięczna, że mogłam przy-

inaczej wygląda w doświadczeniach kobiet

będą nas przybliżać do celu, mogą także stać

giczna teoria, w której kobiety są dostrzegane

glądać się innym dziewczynom opowiadają-

i mężczyzn jest stałym tematem w litera-

się odpowiednią przestrzenią eksplorowania

i słuchane, jest z pewnością wyzwaniem dla

cym o swoich doświadczeniach we wspólnej

turze na temat ludzkiego rozwoju i jednym

różnych sposobów na to, jak feministyczne

porządku patriarchalnego, który może być

dla nas materii. Istotne były momenty dostrze-

z wyników moich badań (…) męskie i damskie

wartości i wizje wdrażać w praktyce. (…) war-

utrzymany jedynie przez to, że doświadczenie

gania w ich opowieściach fragmentów swoich

głosy zazwyczaj mówią o tym, że inne prawdy

to szukać sposobów na powoływanie małych

kobiet będzie nadal spychane na drugi plan.

własnych zmagań, rozpoznawania etapów,

są dla nich ważne – te pierwsze o roli sepa-

grup w ramach przedstawicielek różnych

które mam już za sobą i takich, które czu-

racji, która definiuje i wzmacnia „ja”, te dru-

zawodów, (…) co pomoże poszukiwać femi-

Wyciągnięcie

ję, że jeszcze są przede mną. Dzięki temu

gie o trwającym procesie przywiązania, który

nistycznych modeli przywództwa, sposobów

zrozumiałam, że wszystko jest procesem,

tworzy i podtrzymuje wspólnotę”128.

wdrażania zmian społecznych poprzez pracę

uczeniem się o sobie, szukaniem własnych rozwiązań.”

kryterium płci - elementów przydatnych w podejmowaniu artystycznych inicjatyw.

doświadczeń

kobiet

i dziewcząt na wierzch, choć w pewnym sensie całkiem proste, staje się

wysiłkiem

doprawdy

radykalnym.

Pozostawianie więc w kontakcie z kobietami

Kluczowym zagadnieniem projektu „Zawód

obszarów pracy zawodowej, funkcji rodzin-

i dziewczynami – w nauczaniu, w badaniach,

Artystka – ćwiczenia z pracą” było odnajdy-

nych i aktywizmu społecznego” .

w terapii, w przyjaźni, w macierzyństwie, na co

130

wanie się na rynku pracy. Mówiąc o kwestii

cenia nie istnieje przestrzeń, która mogłaby

zatrudnienia i finansów, nie sposób ominąć

Nasze doświadczenie z testowania innowacji

być poświęcona wyłącznie perspektywie ko-

realiów systemowych, czyli założeń kapitali-

„Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą” poka-

biet, a uwarunkowania historyczne, społec-

stycznych. Nastawienie na odrębność, ry-

zało, że wypracowana przez ruch podnosze-

zne i kulturowe sprawiają, że potrzebują takiej

walizację i indywidualizm, leżące u podstaw

nia świadomości formuła małych kobiecych

przestrzeni. Nasze przeczucia w tej kwest-

tego systemu niejednokrotnie przyczynia-

grup spotkaniowych adekwatnie odpowiada

ii potwierdziły głosy uczestniczek naszej

ją się do poczucia izolacji młodych artystek,

na potrzeby młodych artystek, umożliwiając

innowacji.

dla których poczucie przynależności, więzi i

im uzyskanie zarówno emocjonalnego wspar-

relacji stanowi istotną wartość. Formuła kobie-

cia kobiet w podobnej sytuacji życiowej, tak

Wartość z przynależności do grupy, możliwość

cych grup spotkaniowych w doświadczeniu

potrzebnego na początku drogi zawodowej,

dzielenia się doświadczeniem i emocjami, bu-

naszych uczestniczek okazała się użytecznym

jak i profesjonalnego „sieciowania”, poczu-

dowanie empatycznych relacji są także mar-

antidotum: „Poczułam się mniej samotna […]

cia

Stworzenie sieci networkingowej pomiędzy ar-

dowania

ćwiczenia z pracą

uwzględniających

oraz szukać rozwiązań w obszarze łączenia

W obecnym koedukacyjnym systemie kształ-

ZAWÓD ARTYSTKA /

zawodowych

dzień - jest potencjalnie rewolucyjne”131.

przynależności,

możliwości

konkretnych

znaj-

rozwiązań

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

112 E. Nęcka, Psychologia Twórczości, Gdańsk 2003, s. 130.

119 E. Herman, The Romance of American Psychology:

po zakończeniu cyklu spotkań.

Political Culture in the Age of Experts, 1995, s. 297.

128 C. Gilligan, Innym Głosem, 2015, s. 221. 113 L. M. Hogeland, Feminism and Its Fictions: The

Consciousness Raising Novel and the Women’s Liberation Movement, 1998, s. 5.

120 „Rewolucja, która ma osobisty związek z grupą, to rewolucja odbywająca się w życiu jej członkiń. Pod-

129 Wypowiedź jednej z uczestniczek innowacji

stawowe zmiany, które dzieją się [sic!] na poziomie

„Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”.

poczucia własnej wartości i postrzegania siebie są 114 P. Antrobus, The Global Women’s Movement: Origins, Issues and Strategies, 2004.

najbardziej rewolucyjnymi ze zmian, które mogą przy-

Consciousness Raising and Small Group Practice,

Sudsofloppen Paper in Sudsofloppen: Consciousness

North Carolina 2014, s. 241.

115 Antropolog William Hinton opisuje szczegółowo

Raising and the Small Group as Free Space,

praktykę „speaking bitterness” w publikacji Fanshen:

http://www.foundsf.org/index.php?title=Sudsoflop-

A Documentary of Revolution in a Chinese Village.

pen:_Consciousness-Raising_and_the_Small_Group_ as_Free_Space (dostęp 30.11.2017).

116 M. Lockwood Carden, The New Feminist Movement, 1974.

121 C. Williams Payne, Consciousness Raising: A Dead

117 K. T. Flannery, Feminist Literacies 1968 - 75, 2004,

nism, 1973, s. 283.

End?, w: A. Koedt, E. Levine, A. Rapone Radical Femi-

s. 227. 122 A. Graff, Jak feminizm zmienił USA, 118 „Psychologowie odnajdują początki treningów

http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obca-

interpersonalnych w warsztatach organizowanych

sy/1,96856,82886.html (dostęp 30.11.2017).

dla kadry kierowniczej programów finansowanych przez rząd Stanów Zjednoczonych. W roku 1946 w

123 C. Hanisch, Struggles, Over Leadership in the

Connecticut zorganizowano dla kilkunastoosobowych

Women’s Liberation Movement:, http://www.carolha-

grup pracowników warsztaty i seminaria (Jedliński i in.

nisch.org/CHwritings/Leadership%20in%20WLM.pdf

2008). Pierwsze treningi interpersonalne budowano na

(dostęp 30.11.2017).

tradycji National Training Laboratories, założonych w 1946 roku przez niemiecko-amerykańskiego psycholo-

124 S. Browne, Women’s Liberation Movement in Scot-

ga Kurta Lewina. W połowie lat 50. z treningu interper-

land, 2014, s. 45.

sonalnego wyłoniły się trzy nurty: trening wrażliwości,

125 Ibidem, s. 47.

trening ukierunkowany na poradnictwo zawodowe oraz trening grupowy (Okoń, 2008)” E. Dębska, Chaos

126 E. Herman, The Romance…, op.cit., s. 298.

pojęciowy wokół szkoleń i treningów. Próba uporządkowania terminologii, „Edukacja Dorosłych” 2012, nr 1.

130 J. L. Freedman, Reclaiming the Feminist Vision:

darzyć się kobietom”, E. Sullivan, Sudsofloppen, The

127 Opinie zebrane w formie pisemnej od uczestniczek innowacji „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”

131 C. Gilligan, Innym Głosem, 2015, s. 30.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZRÓB SOBIE SIEĆ WSPARCIA

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Zastanów się, z jakimi kobietami artystkami możesz zainicjować swoją sieć wsparcia?

+ + Wystarczy,

że

znajdziesz

2-3

koleżanki,

z którymi zaczniecie się spotykać regularnie i na bazie tego podręcznika postaracie się odpowiadać sobie na pytania określające

Waszą sytuację na rynku pracy - to, jak chcecie

Naszkicuj swoją sieć wsparcia zawodowego.

i możecie ją kształtować?

Kto już w niej jest? Kogo chciałabyś zaprosić?

ZAWÓD ARTYSTKA. MÓJ PLAN Wróć teraz do formularza Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego, który wypełniłaś na początku pracy z podręcznikiem. Przejrzyj

ną datę. Możesz go powiesić w pokoju, pra-

cowni lub mieć gdzieś „pod ręką” i sięgać po niego, kiedy tylko zajdzie taka potrzeba.

i przeczytaj uważnie notatki towarzyszące jego aktualizacjom wykonywanym po pracy z tema-

Zapisz

tem każdego z rozdziałów. Co zauważasz?

dobrze

Jaka myśl Ci się nasuwa?

nim

jeden

najważniejszy

sformułowany

cel,

który

nada kierunek Twojej pracy i wysiłkom z nią związanym na najbliższe dwa lata.

Wydrukuj raz jeszcze formularz do tworzenia Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego (rekomendujemy rozmiar większy niż a4).

Zapisz także efekt, który chcesz dzięki temu osiągnąć.

Wypełnij go ponownie, uwzględniając swoje

Działaj.

dotychczasowe

odkrycia.

Masz plan.

Zaznacz postęp. Zapisz na nim aktual-

Gratulacje.

spostrzeżenia

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

JAK DZIAŁA MODEL Po pierwsze, trzeba chcieć. Po drugie, trzeba umieć.

Po trzecie, nie trzeba się bać.

Po czwarte, trzeba się porozumieć.

Jako kolektyw Future Simple podejmujemy różne działania i inicjatywy, które służą wzmacnianiu i rozwijaniu kompetencji osobistych, zawodowych i społecznych osób pracujących w sektorze kreatywnym (jeśli interesuje Cię,

Jacek Kuroń

132

jak działamy odwiedź: futuresimpel.pl). W wyniku wielu rozmów, pracy grupowej i indywidualnej z twórczyniami i twórcami oraz czerpiąc z własnych doświadczeń szybko zauważyłyśmy różnicę w specyfice

rozwo-

ju ścieżek zawodowych kobiet i mężczyzn o porównywalnych zdolnościach i kwalifikacjach. W skrócie - właśnie z tej obserwacji i z chęci zmiany aktualnej sytuacji powstał pomysł na eksperyment „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”. Półroczne intensywne rozmyślanie, prototypowanie i testowanie różnych metod pracy i zagadnień, twórczy dialog z młodymi artystkami zaproszonymi do eksperymentu oraz liczne konsultacje z ekspertkami i ekspertami z dziedziny innowacji społecznych pomogły nam wypracować spójny model wsparcia dla młodych artystek wchodzących na rynek pracy.

132

Za: O. Chrzanowski, TransferHub

- od edukacji do zatrudnienia, 2017, s. 3.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Model w wersji optymalnej to intensywny półroczny cykl, który składa się z:

Z naszego doświadczenia wynika, że

istotne jest, żeby:

w grupie uczestniczyły artystki reprezentu-

6 tematycznych sesji grupowych dla ok. 12

jące różne dziedziny i będące w różnym wieku,

artystek z różnych dziedzin, w wieku od 23 – 29 lat,

spotkanie grupowe służyło zapoznaniu się z konkretnym tematem (proponujemy ich kolej-

6 indywidualnych sesji z profesjonalną kon-

ność w podręczniku),

sultantką (art coachem), podczas których artystki pracują nad stworzeniem swojego Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego, 1 indywidualnej sesji z tutorką - nieco bardziej doświadczoną zawodowo artystką,

spotkanie grupowe było opracowywane na bazie treści i ćwiczeń z podręcznika, spotkanie grupowe trwało ok. 6 godzin (1 dzień warsztatowy),

która opowiada o specyfice pracy w konkretnym zawodzie i własnych sposobach radzenia sobie z jej wyzwaniami, podręcznika - który jest suplementem, kompendium wiedzy i ćwiczeń,

spotkania grupowe odbywały się z częstotliwością ok. raz w miesiącu, spotkania grupowe miały prowadzącą (może to być pedagog z odpowiednim przygotowaniem, art coach, trenerka lub rotacyjnie

zasady „podaj dalej” – każda uczestnicz-

każda z uczestniczek - ważne, żeby była to

ka po przejściu cyklu zachęca i wspiera kole-

kobieta). Sesje indywidualne odbywały się

jną artystkę ze swojego otoczenia do podej-

w terminach zaplanowanych z każdą z uczest-

mowania „ćwiczeń z pracą”.

niczek, sesje indywidualne miały formę art coachingu lub konsultacji w podejściu skoncentrowanym na rozwiązaniach (PSR) i koncentrowały się wokół stworzenia i wdrażania Indywidual-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

nego Planu Rozwoju Zawodowego. Punktem

ach (PSR), narzędzi i metod art coachingowych,

wyjścia każdego z 6 spotkań powinno być

wiedzy z zakresu pedagogiki twórczości i psy-

opracowanie, aktualizacja i ewentualne mie-

chologii twórczości oraz psychologii pozyty-

rzenie postępów w realizacji Indywidualnego

wnej.

Planu Rozwoju Zawodowego, sesja indywidualna z tutorką powinna być

Model wspierania młodych artystek, wcho-

omówiona i ustalona indywidualnie przez art

dzących na rynek pracy, przetestowałyśmy

coacha/ konsultantkę i artystkę. Najlepiej jeśli

i opracowałyśmy w ramach projektu gran-

odbywa się w drugiej połowie całego cyklu tj.

towego „TransferHUB generowanie, wsparcie

po 3-4 spotkaniu indywidualnym i grupowym.

grantowe i inkubacja innowacji społecznych.

Tutorka powinna być artystką reprezentującą tę

Przejście z systemu edukacji do aktywności

samą dziedzinę sztuki, co uczestniczka. Pow-

zawodowej”, (www.transferhub.pl).

inna być aktywna zawodowo i dobrze funkcjonować na rynku pracy od co najmniej 5 lat od skończenia uczelni lub podjęcia aktywności w zawodzie artystycznym. zachęcać uczestniczki cyklu do samodzielnego i wzajemnego nazywania i rozpoznawania swoich zasobów (mocnych stron) osobistych i zawodowych. uczestniczki były zachęcane do dzielenia się doświadczeniem i umiejętnościami zdobytymi podczas „Zawód Artystka – ćwiczenia z pracą” z kolejnymi młodymi twórczyniami. Przygotowując, testując i opracowując model czerpałyśmy przede wszystkim z założeń podejścia skoncentrowanego na rozwiązani-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Poszukiwanie pracy w branży kreatywnej

Tekst ten został opracowany przez ekspertki

tuację z innej perspektywy.

pracowniczki zaplecza [w tym pracowniczki

Analiza rynku

również poza sektorem kultury.

emocje - ulgę, poczucie braku celu, przy-

Istotnym krokiem w poszukiwaniu pracy jest

gnębienie. Cenne jest przygotowanie się na

dokonanie analizy rynku. Zbierz informacje na

Gdzie warto zacząć szukać infor-

nia oraz wskazówki, mające na celu ułatwie-

tego typu emocje i świadomość naturalności

temat dostępnych możliwości pracy i spróbuj

nie odnalezienia się na rynku pracy osobom

ich występowania. Często na początkowym

przeanalizować je pod kątem dopasowania

Funkcjonuje wiele portali ogłoszeniowych (np.

zainteresowanym

kreatywną

etapie, osoby poszukujące pracy mają prze-

do tego, czego potrzebujesz oraz pod kątem

pracuj.pl), stron dotyczących rekrutacji i wit-

w zawodach takich jak np.: graficzka, artystka,

konanie o możliwości szybkiego jej znalezie-

tego, co sama jesteś w stanie zaoferować.

ryn dla profesjonalistów (m.in. http://pracu-

dyrektorka artystyczna, producentka filmowa,

nia. Odczuwają ulgę, związaną z możliwością

Miej świadomość, że istnieje wiele źródeł in-

jwkulturze.nck.pl), na których publikowane są

kierowniczka produkcji, dyrektorka domu kul-

odpoczynku i braku konieczności wykonywa-

formacji, z których możesz pozyskiwać przy-

informacje o dostępnych wakatach. Informa-

tury, animatorka, instruktorka w domu kultury,

nia dodatkowych obowiązków. Aby utrzymać

datne wiadomości.

cje te kierowane są do przedstawicieli różnych

projektantka wnętrz, scenografka, pracow-

te pozytywne emocje - w pierwszych krokach

niczka działu kreacji i reklamy, czy działu mar-

działania należy opracować właściwy plan.

Badania wykonane na zlecenie Komisji Eu-

od wyszukiwarki Google. Warto przejrzeć fora

ketingu, nauczycielka sztuki, wykładowczyni

Brak przygotowanego programu działania

ropejskiej – KEA Economics Affairs The Eco-

tematyczne i poszukać grup na Facebooku

akademicka.

może spowodować wydłużenie procesu po-

nomy of Culture in Europe, potwierdzają wz-

(m.in. Praca w Kulturze) Pamiętaj, że interesu-

szukiwań, a przez to poczucie braku celu czy

rost znaczenia roli artystów w krajach wysoko

jącej kwestii można szukać na wiele spo-

przygnębienie.

rozwiniętych. Szacuje się, że w Polsce w 2008

sobów, modyfikując pierwotne zapytania.

i konsultantki z firmy doradczej o globalnym zasięgu – PwC. Celem niniejszego tekstu jest przekazanie praktycznych porad dotyczących

poszukiwania

pracy.

Poszczególne

części prezentować będą wybrane zagadnie-

tzw.

branżą

Skuteczne poszukiwanie pracy powinno być

Jak się odnaleźć w sytuacji braku

pracy

Brak pracy może generować różne

zadaniem, do którego należy się przygotować

administracyjne], które mogłyby podjąć pracę

macji o branży kreatywnej?

zawodów. Poszukiwania możesz rozpocząć

roku w sektorze kultury zatrudnionych było

tak samo dobrze, jak do innych aktywności,

Pomimo zachowania dyscypliny w realizowa-

260 tysięcy osób (1,9% ogółu zatrudnionych),

Agencje rekrutacyjne to podmioty zajmujące

których się podejmujemy. Wymaga analizy,

niu poszczególnych etapów planu, może się

a w sektorze przemysłów kreatywnych ok. 375

się przedstawianiem i rekomendowaniem fir-

określenia możliwych strategii oraz wyboru

tez przydarzyć, że wciąż nie udaje się znaleźć

tysięcy (2,7%).

mom kandydatów na poszukiwanych przez

działań. Ważne jest też regularne monitoro-

nowego zatrudnienia. W sytuacji tej dobrze

wanie postępów oraz skuteczności wybranej

jest realistycznie spojrzeć na daną sytuację

Poza artystami i artystkami, w sektorze kul-

zują relacje z nowymi kandydatami, posze-

metody poszukiwania pracy.

i spróbować dostosować się do nowych

tury i przemysłów kreatywnych zatrudnione

rzając tym samym swoją bazę kandydatów.

okoliczności. Warto też poszukać wsparcia

są też inne osoby, np. architektki, projektant-

Może przydarzyć się, że dana agencja będzie

u osób, które znajdują się w podobnej sytua-

ki, scenografki, konferansjerki, których moż-

zainteresowana Twoim profilem, ponieważ

cji. Uczestnictwo w grupach wsparcia

na określić mianem twórców. Dodatkowo

jeden z jej klientów aktualnie poszukuje osoby

w branży można spotkać osoby o uniwersal-

o doświadczeniu zbliżonym do Twojego.

kontaktów, spojrzenia na swoją sy-

nych kompetencjach, takich jak manadżerki,

Agencje rekrutacyjne zatrudniają często spec-

daje szansę na nawiązanie nowych

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

nie pracowników. Agencje te chętnie nawią-

jalistów z danego sektora rynku pracy. Warto

kujesz, warto zapoznać się z jej polityką za-

zbiorczo talentem, artystyczną kreatywnością

skontaktować się z nimi, przedstawić swoje

trudnienia oraz zweryfikować aktualną listę

czy osobowością artysty.

doświadczenie zawodowe i zapytać o aktu-

dostępnych wakatów.

Wiele osób zwraca również uwagę na pasję

i wrażliwość osoby, co mogłoby być wartością

alne szanse znalezienia zatrudnienia w ramach projektów przez nie obecnie prowadzonych.

portfolio i umiejętności techniczne.

Niektórzy pracodawcy informacje na temat prowadzonych rekrutacji zamieszczają na

zarob-

dodaną w danej branży. Istotne jest również

ga od tradycyjnego rynku pracy.

cie na bieżąco z nowinkami w danej

Również ki

rynek

względu

pracy

artystów

odbie-

Największe specjalistyczne czasopisma czy

swojej stronie internetowej, w wydzielonej do

periodyki często publikują informacje na temat

tego celu sekcji: „kariera”, „praca”, „wakaty”

i artystki z powodu niższych zarobków

aktualnie prowadzonych rekrutacji w różnych

lub „rozwój zawodowy”. Zapoznaj się z infor-

z działalności artystycznej podejmują dodat-

firmach. Celem poszerzenia informacji do-

macjami zawartymi w tych sekcjach. Pozwoli

kowe prace o charakterze nieartystycznym.

tyczących aktualnej sytuacji na rynku, war-

Ci to na lepsze przygotowanie do rozmowy

Kilka miejsc zatrudnienia i większa od przecięt-

to czytać dodatkowo czasopisma branżowe

kwalifikacyjnej.

nej liczba przepracowanych godzin wiążą się

dedykowane interesującej Cię branży. War-

Można dodatkowo stwierdzić, że artyści

z koniecznością wykonywania kilku prac

zorientowanie w konkretnym obszarze i bybranży.

Praca w dużej organizacji pozwa-

la nauczyć się pracy projektowej, trzymania terminów oraz pracy pod presją czasu. Ponadto daje możliwość

pracy z innymi ludźmi, także klientami - przyj-

to zwrócić uwagę w jakich firmach czy in-

Zdarza się, że firmy prowadząc konkretne

w celu zagwarantowania bazowego poziomu

mowania od nich informacji zwrotnej (która

stytucjach pracują publikujący tam eksperci

procesy rekrutacyjne, nie zamieszczają in-

życia.

nie zawsze jest pozytywna), a w związku

i ekspertki.

formacji na ich temat na ogólnodostępnych

Poszukiwanie informacji o praco-

portalach. Szczególnie cenne jest wówczas

Obecnie pracodawcy na rynku pracy po-

tywna pozwala pracować dla wielu klientów

bieżące śledzenie kanałów social media, pod-

szukują m.in. takich kompetencji jak

i branż, dlatego też ilość tematów nad którymi

oraz

dostrzegania

Natomiast pracując w firmie, która sprzeda-

dawcach

trzymywanie relacji ze znajomymi z branży czy

Można także korzystać z wszelkich dostępnych

zwanej „siatki kontaktów”).

nawiązywanie nowych relacji (budowanie tak

informacji marketingowych (np. strony internetowe firm, instytucji, organizacji, kanały social media). Na tej podstawie masz możliwość zdobyć wiedzę na temat potencjalnych pracodawców. Warto mieć wiedzę na temat oferowanych przez danego pracodawcę produktach czy usługach. Być może podczas spotkania rekrutacyjnego otrzymasz pytanie odwołujące

Praca w organizacji, a praca kreatywna

można pracować jest mocno zróżnicowana.

szans w najbliższym otoczeniu. Jest

je swój produkt, np. branża ubraniowa, moż-

to zatem szansa dla absolwentów kierunków

na się wyspecjalizować w jednym obszarze

artystycznych, którzy rozważają zatrudnienie

i być ekspertem. Atutem pracy w organizacji

poza swoją branżą. Wymagania często są

jest także stabilność, której może brakować

zdefiniowane poprzez kulturę organizacyjną

początkującym freelnacerkom.

umiejętność

oraz środowisko pracy, natomiast kluczowe miękkich

Można już podczas studiów rozpoznawać

ponieważ

i twardych. W dużych firmach nacisk kładzie

rynek kreatywny, również przez pryzmat

o sukcesie decydują cechy, których nie da się

się przede wszystkim na umiejętności ko-

dużych firm czy korporacji. Takie firmy oferu-

ale nie bez znaczenia jest również

można połączyć z zajęciami na uczelni.

dużo niż

pracy

bardziej

inne

rynki

artystów

heterogeniczny

pracy,

zmierzyć, których nie da się uzyskać w wyni-

niem wiedzy na temat firmy, do której apli-

ku ogólnej edukacji. Cechy te można nazwać

ćwiczenia z pracą

przedsiębiorczość

kreatywność,

jest

Rynek

Cię do wiedzy na ten temat. Wraz z posiada-

ZAWÓD ARTYSTKA /

z tym radzenia sobie z krytyką. Agencja krea-

jest

zestawienie

kompetencji

munikacyjne oraz pracę zespołową,

ją często programy praktyk lub staży, które

Współpraca z biznesem pozwala nie tylko na

działania:

jest życiorys. Dokument ten często stanowi

Zamieszczenie profilu osobowego to dobra

lepsze zrozumienie branży, ale uczy przede

Przeanalizuj ogłoszenie, na które zamierzasz

materiał, na podstawie którego rekruter pro-

metoda autoprezentacji na początku CV. Styl

wszystkim umiejętności pracy z klien-

zaaplikować:

wadzi

Warto

sporządzenia całego życiorysu jest jednak in-

poświęcić więcej czasu na przygotowanie pro-

dywidualnym wyborem. Nie istnieje żaden us-

własnej. Pozwala również na budowanie

Przyjrzyj się dokładnie informacjom, które zos-

fesjonalnego CV.

talony format. Niemniej jednak każde CV powin-

tem, negocjacji czy wyceny pracy

bardzo kluczowej współcześnie sieci kontak-

no zawierać poniższe informacje: Obecnie główny nacisk przy sporządza-

charakterystykę stanowiska

się reklamą, powinien być na bieżąco z nowymi trendami, czytać blogi, umieć wymienić os-

kwalifikacyjną.

tały wymienione w ogłoszeniu. Uwzględnij:

tów. Istotne jest mocne interesowanie się tematem, tzn. jeśli ktoś deklaruje, że interesuje

rozmowę

niu dokumentu CV kładzie się na wykazanie zbieżności kwalifikacji kandydatki z zada-

wymagane kwalifikacje

tatnio przyznane nagrody itp. Warto pracow-

niami, które będą przedkładane mu do realizacji w nowym miejscu pracy.

ać nad własnymi pomysłami - brać udział

zakres obowiązków

ko jako uczestniczka, ale również

charakterystykę poszukiwanego kandydata

ywacyjny były przygotowane i sprofilowane

- osobowość, zdobyte doświadczenie, wiedzę,

pod konkretnego pracodawcę.

prac. Udział w takich projektach

kompetencje

CV, jako przykład profesjonalnego

warunki zatrudnienia

w festiwalach, wystawach itp., nie tylorganizator, czy wystawca swoich

może być mocnym punktem w Twoim

Pamiętaj, żeby Twoje CV, portfolio i list mot-

imię i nazwisko, adres e-mail, numer telefonu, profil osobowy, historia

zatrudnienia

przebyte

szkolenia,

osiągnięcia,

kwalifikacje

i sposoby spędzania wolnego czasu, klauzula o przetwarzaniu danych osobowych.

Zazwyczaj najnowsze informacje przedstawia Twoje CV powinno być przede wszystkim:

się jako pierwsze, chyba, że pracodawca wymaga innego standardu. Potencjalnego pra-

Profesjonalne: zadbaj o przejrzysty układ

codawcę najbardziej interesuje to, czym zaj-

graficzny; w przypadku branży kreatywnej

mowałaś się ostatnio. Od Ciebie zależy, czy do

stanowisko vs Twoje dotychczasowe doświad-

warto zaskoczyć odbiorcę swoim CV. Może to

CV załączysz zdjęcie. Jeśli się na to zdecydu-

czenie), które mogą Ci się wydawać ważne.

być próbka pracy, która jednocześnie pokazu-

jesz, pamiętaj żeby było formalne. CV zawsze

Uwzględnij również perspektywę rekrutera. Co

je Twoje umiejętności graficzne, styl itp. Kieruj

zapisuj w formacie pdf., wtedy masz pew-

Istotnym aspektem planu działania pt.: „po-

może być ważne dla niego? Na co z pewnością

się dobrym smakiem i pamiętaj, że jest to do-

ność że plik będzie w takiej formie, w jakiej go

szukiwanie pracy” jest etap prezentacji swo-

zwróci uwagę. Zanotuj swoje spostrzeżenia.

kument. Najważniejsza jest czytelność.

zapisałaś.

Jak napisać CV?

Krótkie: optymalnie dokument CV powinien

Portfolio

doświadczenia. Wskazówki

rekrutacji

jego

profilu

Zastanów się nad tymi aspektami (oferowane

dotyczące

doświadczenia.

procesu

”Jak

zostać

zauważonym i zaproszonym na rozmowę kwalifikacyjną?”! „Jak dotrzeć do potencjalnych obiorców prac?” W sytuacji, której jesteś

Podstawowym dokumentem na podstawie,

zainteresowana zaaplikowaniem na określone

którego podejmowana jest decyzja o zapro-

stanowisko

szeniu kandydata na spotkanie rekrutacyjne,

ZAWÓD ARTYSTKA /

pracy,

ćwiczenia z pracą

podejmij

następujące

zawierać 1-2 strony.

W branży kreatywnej bardzo ważne jest portfoTreściwe: podkreśl swoje kluczowe doświadczenia, osiągnięcia, sukcesy i mocne strony.

lio, dlatego zadbaj aby link do niego znalazł się w Twoim CV. W zależności od branży, w której

ZAWÓD ARTYSTKA /

działasz, możesz skorzystać z dedykowanych

cji braku aktualnie prowadzonych przez nich

portali lub założyć własną stronę, kanał

rekrutacji. Być może w niedługim czasie po-

w social mediach i tam umieszczać swoje pro-

jawi się u nich interesujący Cię wakat. W ten

Często zdarza się, że informacje o wakatach

jekty. Nie bój się dzielić swoją pracą

sposób wykazujesz się inicjatywę i zarad-

nie są publikowane. Badania wykazały,

Twoja siatka kontaktów obejmuje osoby, które

sposobów

go stanowiska pracy. Być może znają osoby,

– w ten sposób budujesz swój wi-

nością.

markę także poprzez portale branżowe,

Na bieżąco notuj dane osób, z którymi na-

lanie się na branżowych forach.

nych pracodawców odezwie się do Ciebie za

zerunek. W sieci warto budować swoja komentowanie artykułów, czy udzie-

wiązujesz kontakt - być może któryś z potencjal-

Oczywiście pamiętając, że każdy wpis pozost-

jakiś czas. Załóż sobie tabelkę i notuj kiedy, do

awia po nas ślad. Jeśli prowadzisz swoje kon-

kogo i z jakim skutkiem wysłałaś informację.

to na Instagramie lub fan page na Faceboo-

Cię na stanowisku, którego poszukujesz.

ćwiczenia z pracą

Kto należy do Twojej siatki kontak-

tów?

że jednym z najskuteczniejszych

mogą posiadać informacje na temat wolne-

cji o wolnych miejscach pracy jest

które posiadają wiedzę, gdzie aktualnie prowa-

pozyskiwania

korzystanie

wiedzy

informa-

znajomych

dzone są nabory pracowników.

(bardziej niż bliskich przyjaciół i rodziny). Dziś „networking” buduje się także poprzez portale

społecznościowe,

konferen-

cje, czy spotkania branżowe, na

Aby skutecznie korzystać z tego źródła informacji, należy:

ku, pamiętaj o możliwościach jakie dają tagi:

Pisz do firm, które według Ciebie mogą pro-

których warto być aktywnym, a przynajmniej

sporządzić listę osób z Twojego kręgu, które

#zawodartystka.

wadzić nabór pracowników o kwalifikacjach

dać się poznać.

mogą Ci pomóc w poszukiwaniu pracy,

Referencje

chować kontrolę nad sytuacją, poinformuj

Nawet jeżeli większość osób, z którymi się

poznać osoby, które pracują w interesującym

adresata, że będziesz zainteresowany kontak-

skontaktujesz, nie będzie posiadała informacji

Cię obszarze,

Nie jest obowiązkiem zamieszczanie ich

tem z nim i pozwolisz sobie z nim skontak-

o potencjalnym miejscu pracy, które mogło-

w dokumencie CV. Warto jednak mieć je udo-

tować telefonicznie.

by Ciebie zainteresować, to rozmowy na ten

powiadomić osoby z Twojej listy, że szukasz

temat możesz wykorzystać jako ćwiczenie

pracy (porozmawiaj z nimi na temat swoich

i doświadczeniu, które posiadasz. Aby za-

kumentowane tak, aby w razie potrzeby (zazwyczaj na prośbę rekrutera) móc je w krótkim czasie przedstawić potencjalnemu praco-

Korzystaj z sieci kontaktów

dawcy. Osobę, którą zamierzamy przywołać

Korzystanie z siatki kontaktów to proces

w liście referencyjnym, należy poinformować

kontaktowania się z osobami, które mogą

o możliwości kontaktu ze strony potencjalnych

udzielić Ci informacji o potencjalnym miej-

pracodawców.

mające na celu między innymi dopre-

potrzeb i umiejętności),

go czy doskonalenie umiejętności

przesłać swoje CV osobom, które chcą Ci po-

cyzowanie swojego celu zawodoweautoprezentacji, które z pewnością przy-

móc,

scu pracy. Być może będą mogli również

nych. Osoby należące do Twojej siatki kontak-

pamiętać, aby podziękować za pomoc wszyst-

przekazać Ci namiary do osoby, która będzie

tów mogą zapewnić Ci wsparcie emocjonalne,

kim tym, którzy okażą Ci pomoc.

Śledź postępy i zmiany

mogła udzielić takich informacji. Ostatecznym

ocenić Twoje CV lub przekazać informacje

celem korzystania z siatki kontaktów jest bez-

o nowych firmach oraz aktualnych możliwoś-

Kontaktując się z poszczególnymi osobami,

Korzystne jest wysyłanie swojego CV do po-

pośredni kontakt z osobą, która ma władzę

ciach rozwoju kariery.

przekaż im informację na temat Twojego zain-

tencjalnych pracodawców również w sytua-

decyzyjną, niezbędną do tego, aby zatrudnić

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

dadzą Ci się podczas rozmów kwalifikacyj-

teresowania znalezieniem nowych możliwości

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

zawodowych. Przekaż podstawowe informa-

je zbiór zasad i zaleceń dotyczących unika-

mogą finalnie zaowocować zaproszeniem na

– np. w formie panelu, w formule „jeden na

cje o sobie. Mów konkretnie, czego szukasz.

nia błędów i skutecznego korzystania z tego

rozmowę kwalifikacyjną.

jeden”, przez telefon lub nawet w formule roz-

rodzaju narzędzi: Większość osób chętnie Ci pomoże,

jeżeli tylko będzie w stanie to zro-

Bądź otwarta na nowe kontakty, starając

mów grupowych. Zastanów się nad celem rozmowy

kwalifikacyjnej. Dla pracodawcy jest ona

Jak przygotować się do rozmowy?

możliwością zweryfikowania Twoich umiejęt-

bić. Jeżeli w danym momencie poszczególne

się zarazem nie być zbyt „natrętną”. Stwórz

osoby nie będą posiadały informacji o wol-

swój profil zawodowy na podstawie swojego

ności w kontekście oferowanego stanowiska

Pamiętaj, aby potwierdzić swoją obecność.

nych stanowiskach pracy, poproś, by o To-

CV – profil powinien zawierać szczegółowe

pracy. Pracodawca oceniać będzie również

Zaplanuj swój dojazd na rozmowę: zawsze

bie pamiętały. Zapytaj, czy znają kogoś, z kim

i prawdziwe informacje oraz być na bieżąco

Twoje doświadczenie w porównaniu do doświad-

przygotuj sobie alternatywę dla wybranego

mógłbyś się skontaktować w sprawie pracy.

aktualizowany.

czeń pozostałych kandydatów. Dla Ciebie

środka transportu. Jeżeli istnieje ryzyko, że

rozmowa rekrutacyjna jest szansą, by do-

się spóźnisz, zadzwoń do osoby, która Cię

Jeżeli wskażą Ci konkretną osobę, skontaktuj się z nią. Kiedy poznajesz nową osobę, wy-

Usuń ze swojego profilu informacje, które

wiedzieć się więcej na temat danego stano-

zaprosiła. Zapoznaj się z informacjami na te-

mień się z nią kontaktem [ jeśli masz możli-

mogą zaszkodzić Twojej reputacji (np. zdję-

wiska. Możesz omówić szczegóły wakatu

mat produktów i usług firmy, do której zostałaś

wość zrób swoją wizytówkę]. Notuj nazwiska

cia stawiające Cię w niekorzystnym świetle,

z pracodawcą, poznać inne osoby pracujące

zaproszona. Pomyśl, czy nie zabrać ze sobą

osób, z którymi nawiązujesz kontakt.

fałszywe informacje czy dyskredytujące lub

w firmie, przyjrzeć się przedsiębiorstwu, dowie-

swojego portfolio lub próbek pracy.

niemiłe komentarze o Twoim obecnym lub

dzieć się więcej na temat jego produktów

Wirtualne sieci społecznościowe

dawnym pracodawcy). Wpisz swoje nazwisko

i usług, a także porozmawiać o oferowanych

do wyszukiwarki Google i przejrzyj wyniki

przez firmę możliwościach szkolenia i dosko-

Internetowe sieci społecznościowe to narzę-

wyszukiwania.

nalenia zawodowego.

Okazuj pomoc innym użytkownikom.

W procesie rekrutacji, zwłaszcza na etapie

główne obowiązki na stanowisku, na które

rozmowy kwalifikacyjnej, coraz bardziej upo-

aplikujesz,

dzie, które może pomóc Ci w osiągnięciu celów zawodowych. Ich sposób działania jest dość prosty: zostajesz członkiem istniejącej

Zanotuj kwestie, o które chciałabyś

dopytać. Przykładami takich kwestii mogą być:

sieci społecznościowej, odświeżasz kontakt

Wykorzystuj prywatne informacje o sobie: do-

wszechnia się metoda oceny kandydata

ze wszystkimi swoimi znajomymi oraz starasz

brze jest mieć podobne zainteresowania jak

w oparciu o jego kompetencje. Wielu praco-

projekty, w które możesz zostać zaangażo-

się nawiązywać nowe kontakty. Jako użyt-

Twoi potencjalni znajomi w sieci.

dawców korzysta także z usług ośrodków oce-

wana,

kowniczka tworzysz swój profil zawodowy i udostępniasz go innym członkom sieci. Sieci społecznościowe - podobnie jak wszyst-

niających, w skład których wchodzą między Aktywnie korzystaj z sieci społecznościo-

innymi metody, takie jak działania grupowe,

wych (np. przyłącz się do odpowiednich grup,

ćwiczenia z podziałem na role, testy zdolności

komentuj interesujące artykuły).

oraz rozmowy. Warto wiedzieć, że w ramach procesu rekrutacyjnego, rozmowy rekruta-

kie inne źródła informacji - mogą być zarówno przydatne, jak i potencjalnie szkodliwe. Istnie-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Twoje kontakty z potencjalnymi pracodawcami

cyjne mogą być prowadzone w różnej formie

rozwój kariery i możliwości szkoleń. Pamiętaj, że Twoje pytania „mówią za

Ciebie”. Przygotuj się na pytania, które mogą zostać Ci zadane, na przykład:

ZAWÓD ARTYSTKA /

W jakiej dziedzinie posiada pani największe

Pytania dotyczące kompetencji

doświadczenie? Proszę powiedzieć, jakie bieżące działania Jaki był pani zakres obowiązków na ostatnio

pani podejmuje, aby być na bieżąco w swoim

zajmowanym stanowisku?

obszarze zawodowym/swojej specjalizacji.

ćwiczenia z pracą

Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której miała

Pomyśl, w co się ubierzesz. Zaleca się, by

pani inny punkt widzenia/inną opinię niż pani

strój był formalny. Osoby prowadzące roz-

szefowa/współpracownik/klientka.

mowy kwalifikacyjne często oczekują, że ich rozmówczyni będzie wyglądała stosownie do

Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której ob-

okoliczności.

jęła pani przywództwo w zakresie realizacji Z jakimi najważniejszymi problemami spo-

Proszę podać przykład sytuacji, w której miała

tykała się pani, pracując na tym stanowisku?

pani za zadanie zarządzać projektem/zadaniem do wykonania.

W jakiej dziedzinie miała pani szczególne osiągnięcia?

Proszę opowiedzieć o ważnym projekcie, nad

określonego zadania w pracy.

prowadzająca rozmowę. Pomoże Ci to przyProszę podać przykład sytuacji, w której pod-

brać podczas spotkania odpowiednią post-

jęła się pani działania w celu rozwiązania kon-

awę.

fliktu, jaki zaistniał w pani zespole.

wstępnego wyboru kandydatów zazwyczaj nie

którym pani pracowała, choć uważała pani, że Dlaczego odeszła pani z poprzedniego miejs-

termin jego realizacji nie jest realny.

winnaś być jednak przygotowana na to, że pra-

Proszę podać przykład sytuacji, w której mu-

czenie w celu zaproponowania nowego/

cownicy działu kadr są w stanie zadać pytania

siała pani pogodzić dwa/dwie sprzeczne ze

udoskonalonego procesu/praktyki.

dotyczące szczegółów technicznych i wiedzą, jak zinterpretować Twoje odpowiedzi, nawet

Jakie umiejętności/wiedza/kompetencje pani

jeśli nie są specjalistami w danej dziedzinie.

Proszę opisać sytuację, w której znajdowała

zdaniem wyróżniają panią na tle współpra-

Warto pamiętać, że w spotkaniu rekrutacyj-

się pani blisko finalizacji projektu/zadania, i

cowników?

nym, na które zostałaś zaproszona, może ucze-

nagle zmieniły się związane z nim wymagania. Proszę podać przykład sytuacji, w której mu-

Jakie są pani mocne strony?

ćwiczenia z pracą

Nie zdziw się, jeżeli zostanie Ci za-

Staraj się podkreślać, że jesteś zaintereso-

acji zachowaj spokój – może mieć to na celu

wana pracą w firmie, w której przedstawiciele

proces/nową metodologię, który(-a) różnił(-a)

sprawdzenie Twojej reakcji na stresującą sytu-

właśnie prowadzą z Tobą rozmowę. Podkreśl,

się od standardowo stosowanego/preferowa-

ację. Aby zwiększyć swoją pewność siebie,

że Twoim celem nie jest znalezienie jakiejkol-

nego przez panią sposobu pracy.

przećwicz wcześniej serię pytań i odpowiedzi

wiek pracy.

siała pani przyjąć nowy sposób pracy, nowy

z przyjacielem lub członkiem rodziny. Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której mu-

ZAWÓD ARTYSTKA /

stniczyć kilku przedstawicieli pracodawcy. dane nietypowe pytanie. W takiej sytu-

Jakie są pani słabe strony? Dlaczego powinniśmy panią zatrudnić?

dokonujący

rzystała pani swoją wiedzę/swoje doświad-

je? Co chciałaby pani robić za 5 lat?

kadr

szczegółów pracy na danym stanowisku. Po-

Co się pani najbardziej podoba w stanowisku,

Czy są osoby, z którymi trudno się pani pracu-

działu

koncentruje się na omawianiu technicznych

sobą priorytety/kwestie dotyczące klientów. na które pani aplikuje?

Pracownik

Proszę podać przykład sytuacji, w której wyko-

ca zatrudnienia? Dlaczego chce pani pracować w tej firmie?

Ustal, jaką pozycję w firmie ma osoba prze-

siała pani przekonać innych do swojego zdania.

ZAWÓD ARTYSTKA /

Możesz także zadzwonić do firmy i zapytać:

mówcą, nawet jeżeli jego technika prowadze-

im zdaniem ona przebiegła. Zanotuj pyta-

Rynek artystyczny wydaje się być mocno hete-

nia rozmowy jest daleka od ideału.

nia, które wydały Ci się trudne lub na które

rogeniczny, niemniej warto próbować swoich

nie byłaś przygotowana. Wyciągaj wnioski

sił w obszarze, który Cię interesuje. To gdzie

z każdej rozmowy i dąż do zdobywania

zdobywasz swoje pierwsze doświadczenie,

większej pewności.

nie jest bez znaczenia dla Twojej przyszłej

Jak długo będzie trwała rozmowa? Nie powtarzaj pytań raz po raz. Czy przewidziane są ćwiczenia grupowe? Nie pytaj o wynagrodzenie; zawsze zachęcaj Czy masz coś przygotować?

ćwiczenia z pracą

drugą stronę do rozpoczęcia rozmowy na ten temat.

kariery. Każde doświadczenie z roz-

Zanim znajdziesz pracę

mowy o pracę w branży kreaty-

Czy w procesie rekrutacyjnym przewidziane są

Nie kieruj uwagi rozmówcy na swoje słabe

Jeżeli otrzymasz negatywną odpowiedź w kon-

dodatkowe testy lub metody selekcji kandy-

strony. Nie tłumacz się.

tekście Twojego zaangażowania w procesie rekrutacyjnym, zadzwoń lub napisz do praco-

datów? Patrz na rozmówcę. Staraj się nie traktować rozmowy kwalifika-

wnej traktuj jak cenną naukę na

przyszłość. Kontakty, które nawiążesz podczas spotkań oficjalnych również mogą zaprocentować dalszą współpracą.

dawcy/agencji rekrutacyjnej (byle nie natarczywie) i spróbuj się dowiedzieć, dlaczego wynik

Działaj.

cyjnej jak egzaminu, w którym zawsze jesteś

Uśmiechaj się, uśmiech jest mile widziany.

rekrutacji jest dla Ciebie negatywny. Możesz

na straconej pozycji. Spróbuj wykorzystać tę

Uważaj na swoje ewentualne przyzwyczajenia,

podkreślić, że szanujesz otrzymaną decyzję,

PS Oczywiście szukanie pracy to także na-

sytuację jako okazję do wymiany informacji.

które mogą dekoncentrować rozmówcę, np.

lecz chciałabyś otrzymać informację zwrotną,

wiązywanie kontaktów z galeriami, kuratora-

Nie obawiaj się prosić o dodatkowe informacje

ciągłe zakładanie nogi na nogę, raz jednej, raz

która być może pomoże Ci w przyszłości, kiedy

mi i instytucjami sztuki i kultury. Aplikowanie

i zadawać własne pytania.

drugiej.

następnym razem będziesz składała aplikację

o stypendia, udział w konkursach, poszuki-

na inne stanowisko. Nie zawsze otrzymasz od-

wanie możliwości odbycia rezydencji twórczej,

Mów prawdę.

powiedź wprost. Kiedy jednak ją poznasz, być

budowanie własnej pozycji jako freelancerki,

może zdasz sobie sprawę ze słabości, których

itp. [FS.]

Pamiętaj, że osoba prowadząca rozmowę ma

wcześniej nie dostrzegałaś. Dzięki tej wiedzy

Usiądź dopiero wtedy, kiedy rozmówca Ci to

nadzieję, że będziesz posiadała pożądane

będziesz mogła podjąć kolejne działania.

zaproponuje lub gdy on sam usiądzie.

przez nią doświadczenia i kompetencje. Do-

Podczas rozmowy zachowuj się możliwie jak najbardziej naturalnie.

brze jest wykazać, że już wcześniej z sukceKrytykowanie dotychczasowych pracodaw-

sem wykonywałeś obowiązki i realizowałaś

ców nie leży w Twoim interesie.

zadania wymagane na stanowisku, na jakie aplikujesz.

Nie przerywaj swojemu rozmówcy. Nie próbuj zamieniać się rolą ze swoim roz-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Dokonuj

regularnej

weryfikacji

swojego osobistego programu po-

szukiwania pracy. Analizuj odpowiedzi na pytania, które sobie zadajesz – szczególnie te,

których udzielałaś w pierwszych momentach Po zakończeniu rozmowy, kiedy jeszcze masz

rozpoczęcia procesu poszukiwania nowej

ją świeżo w pamięci, zastanów się, jak Two-

pracy.

ZAWÓD ARTYSTKA /

SŁOWNICZEK POJĘĆ PRZYDATNYCH

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Praca nad własnym biosem wydaje się bajecz-

poszukiwania i używania własnych określeń.

nie prosta. Bo przecież kto lepiej, niż my same,

Może w ramach samodzielnego ćwiczenia

opowie o nas? Gdy przychodzi jednak do sytu-

lub spotkania z koleżankami artystkami wy-

acji przygotowania biogramu, napotykamy

myślisz jakieś nowe określenia? Możesz je tu-

trudności. Jak sprostać reżimowi znaków,

taj zanotować i użyć w razie potrzeby. Jeśli ja-

a jednocześnie opowiedzieć o wszystkim? Jak

kieś hasło chwilowo wyda Ci się śmieszne lub

nie wyjść na samochwałę, a jednak podkreślić

niepotrzebne – zapisz je na wszelki wypadek.

swoje atuty i sukcesy? Jak w przystępny i lekki

Możesz też swoimi pomysłami podzielić się

sposób zaprezentować siebie bez zamęczania

z innymi dziewczynami.

czytającego suchymi faktami? Dopisz swoje: Często też okazuje się, że trudno nam dobrać słowa, które właściwie określą naszą profesję bądź wyznaczają obszary naszego działania. Rozpocznijmy zatem poszukiwania określeń, których – my – zajmujące się sztuką dziewczyny możemy potencjalnie użyć do napisania swojej biografii. Twórzmy neologizmy, tropmy żeńskie końcówki. Artystka artystce nierówna, a liczba terminów precyzujących obszary działania danej osoby wydaje się nieskończona. Poniżej

znajdziesz

zaczyn

zbioru

haseł,

nowych terminów, gier słownych i różnych żeńskich

odpowiedników

określeń

arty-

stycznych profesji, których możesz użyć przygotowując swój bios. Zestaw ten z pewnością nie jest wyczerpujący – ma być inspiracją. Idealnie byłoby, gdybyś mogła z niego skorzystać, ale ma on przede wszystkim zachęcić Cię do

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

#entuzjastka #ekspertka #specjalistka #badaczka #praktyczka #ogarniaczka #zawodniczka #projektantka #edukatorka #graficzka #malarka #instalatorka #absolwentka #studentka #słuchaczka #twórczyni #artystka #menadżerka #producentka #realizatorka #pisarka #poetka #reżyserka #ilustratorka #fotografka #koordynatorka #animatorka #eksperymentatorka #scenografka #kulturotwórczyni #stypendystka #laureatka #zdobywczyni #uczestniczka #współtwórczyni #współpracowniczka #kuratorka #krytyczka #innowatorka #aktorka #improwizatorka #rzeźbiarka #kostiumografka #filmowczyni #muzyczka #podróżniczka #performerka #komediantka #rezydentka #miłośniczka #pomysłodawczyni #dokumentalistka #reporterka #debiutantka #wykonawczyni #mistrzyni #fachowczyni #rzemieślniczka #profesjonalistka #amatorka #znawczyni #plastyczka #interpretatorka #literatka #rysowniczka #showwomanka #abstrakcjonistka #realistka #piosenkarka #pieśniarka #sztukmistrzyni #refleksjolożka #dizajnerka #poszukiwaczka #inspiratorka #niekonwencjonalistka #fundatorka #członkini #kreatorka #myślicielka #inicjatorka #tatuażystka #architektka #moderatorka #mediatorka #doktorantka #wykładowczyni #organizatorka #kolekcjonerka #muralistka #techniczka #zawodowczyni #układaczka #kombinatorka #interdyscyplinatorka #autorka #warsztatowczyni #wydobywczyni #galerzystka #muzealniczka #wizualizatorka #przedstawicielka #dyplomatka #wystawczyni #założycielka #wydawczyni #kolażystka #aktywistka #kulturystka #spacerowiczka #dyrektorka #kierowniczka #wspólniczka #trenerka #deweloperka #instruktorka #arteterapeutka #liderka #dramaturżka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

o nas

ZAWÓD ARTYSTKA /

future simple Nazywamy się Future Simple. Jesteśmy

i prywatnej. Lubimy eksperymenty, uczenie się

kolektywem tworzonym przez trzy młode ko-

i bardziej od porażek boimy się bezradności.

biety, matki, społecznice. Paulinę Czapską,

Właśnie z tego powodu zainicjowałyśmy

Annę Szapert i Ankę Pelc.

„Zawód: Artystka - ćwiczenia z pracą”.

Jesteśmy pomysłodawczyniami i innowa-

Na co dzień prowadzimy warsztaty, szkole-

torkami, które stworzyły m.in.: model „Zawód

nia, indywidualne i grupowe procesy rozwo-

Artystka – ćwiczenia z pracą”. Odbiorcom

jowe. Pomagamy osobom indywidualnym

naszych działań pomagamy spojrzeć na wy-

(najczęściej z sektora kreatywnego) i organi-

zwania z różnych perspektyw. Uczymy krytycz-

zacjom wprowadzać zmiany. Lepiej planować

nego i samodzielnego myślenia. Towarzyszy-

swoje cele – po prostu mądrzej pracować.

my w procesie budowania świadomości, samodzielności, sprawczości oraz odpowie-

Do tej pory współpracowałyśmy m.in. z: Cen-

dzialności osobistej i społecznej. Pokazujemy,

trum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski,

że praca z emocjami i przekonaniami na temat

Polsko-Japońską Akademią Technik Kom-

świata i siebie jest równie istotna, jak poszerza-

puterowych, TIFF Festival, Transatlantyk Fes-

nie swojej wiedzy i zdobywanie nowych umie-

tival, Festiwalem Myśli Abstrakcyjnej, Pra-

jętności w innych obszarach życia. Wierzymy

cownią Duży Pokój, Instytutem Teatralnym im.

po prostu, że zmianę świata warto zacząć od

Z. Raszewskiego, Stowarzyszeniem Peda-

siebie.

gogów

Teatru,

Towarzystwem

Inicjatyw

Twórczych „ę”, OFF Camera Pro Industry, Mamy potrzebę wpływania na otaczającą nas

Story LabPro, Atelier Scenariuszowym, Insty-

rzeczywistość i odpowiadania na wyzwania,

tutem Pozytywnej Edukacji.

które spotykamy na swojej drodze zawodowej www.futuresimple.pl www.facebook.com/ZawodArtystka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

TransferHUB znajdziemy i damy im szansę działania.

TransferHUB to dopiero początek. Trzy lub więcej

TransferHUB, czyli nie da się odkryć czegoś

ubyło nam NEETów (młodzi ludzie nie uczą-

oryginalnego i genialnego, jeśli warunkiem jest

cy się, nie zdobywający zawodu i nie pracu-

sukces. Prawdziwego przełomu nie osiągnie

jący), kobiety dalej stronią od wykształce-

Nie da się odkryć czegoś oryginalnego i genial-

kają eksperci, oceniający wnioski spływające do

się bez ryzyka.

nia technicznego (choć to premiuje lepszymi

nego, jeśli warunkiem jest sukces. Prawdzi-

inkubatora) z etapu pilotażu i pojedynczych osób

szansami zatrudnienia i wynagrodzeniami),

wego przełomu nie osiągnie się bez ryzyka.

będzie skierowane do etapu właściwego wdroże-

Inkubator Innowacji Społecznych Transfer-

a miliony młodych ludzi pracuje poniżej swoich

Bezpieczne, łatwe ścieżki zostały już dawno

nia oraz setek i tysięcy osób, których szanse na

HUB to ośrodek (HUB), w którym pracujemy

kwalifikacji.

sprawdzone

Dlatego

rynku pracy się poprawią. Czyli: skalowanie! Takie

nad oddolnymi, łączącymi różnorodne światy

ją urzędy pracy wobec powyższych prob-

TransferHUB, wspierając m.in. grantami 30

podejście pozwoli faktycznie wykorzystać potenc-

i doświadczenia pomysłami dotyczącymi wy-

lemów, nie wystarczają lub wręcz nie działają.

pomysłów na wsparcie wejścia na rynek pracy,

jał przełomowych, niestandardowych rozwiązań

zwań i barier w przechodzeniu (Transfer) osób

TransferHUB jest na tym tle podejściem uni-

nie liczy na to, że wszystkie wypalą. Pozyty-

w skali makro: na terenie regionu lub całego kraju.

młodych z edukacji do zatrudnienia. Transfer-

kalnym: przez metodę działania, przez skalę

wnych rezultatów nie musi mieć nawet poło-

HUB to możliwość sprawdzenia siebie i swoje-

potencjalnych rezultatów i przez sięganie po

wa – wystarczy, że sukcesem okażą się trzy

Opisana

go pomysłu przy wsparciu doradców, tutorów,

doświadczenie praktyków (aktywistów, firm)

z nich! Dzięki temu można spróbować zupełnie

i jego wyjątkowość na tle różnych działań finan-

ekspertów, praktyków, odbiorców i z równie

działających często poza głównym nurtem

zwariowanych pomysłów czy niekonwencjo-

sowanych od kilkunastu lat z Europejskiego

ważnym wsparciem finansowym – w sumie

z „trudniejszymi” kandydatami do pracy,

nalnego podejścia do problemu.

Funduszu Społecznego, sprawia, że Inkubator

dającymi swobodę działania.

a także z tymi, którzy dopiero za chwilę na

Instrumenty,

jakimi

dysponu-

udanych innowacji społecznych (bo takich szu-

wyeksploatowane.

wyżej

charakterystyka

TransferHUB

Innowacji Społecznych sam w sobie jest ekspery-

rynek pracy będą wchodzić opuszczając mury

Wiele programów z nazwą „innowacyjny”

mentem: meta-eksperymentem opierającym się

Polska prawie nie ma już łatwych do wypchnię-

szkół i uczelni. Nie musimy być super eksper-

w tytule kończy się listą lepszych lub gorszych

na 30 bardzo różniących się od siebie pod każdym

cia na rynek pracy bezrobotnych. Ale nie

tami w każdej dziedzinie – wystarczy, że takich

pomysłów – i na tym koniec. W przypadku

względem pojedynczych eksperymentów-pilotaży.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych FISE>

Pracownia Duży Pokój

początkujący przedsiębiorcy społeczni mogą

Pracownia

liczyć na kompleksowe usługi, które pozwolą

w Warszawie w 2009 roku, jako przestrzeń

im skutecznie działać w obszarze ekonomii

służąca działaniom w zakresie kultury, sztuki,

społecznej. Od lat jesteśmy również organi-

projektów społecznych i naukowych. Jest jed-

zatorami i organizatorkami

ogólnopolskie-

nocześnie biurem kilku zakładających i prowa-

go konkursu na najlepsze przedsiębiorstwo

dzących ją organizacji, ale także miejscem do

ment jego życia.

społeczne roku im. Jacka Kuronia.

pracy, spotkań i nauki dla innych. Jej istnienie

Chcemy takiego systemu, w którym praca

W inkubatorze „Transfer HUB” inkubujemy

przestrzeń

natomiast innowacje społeczne dotyczące

wpływającym na powstawanie nowych inicja-

tematyki wyzwań transferu z edukacji na rynek

tyw, aktywności i projektów. Łączymy w niej

pracy.

różne kompetencje, doświadczenia i potencja-

Systemowo wspieramy także organizacje po-

ły. Od otwarcia “Sali na próbę” w 2010 roku

zarządowe. W projekcie „Watch it!” edukujemy

zorganizowaliśmy i gościliśmy ponad 4000

pracowników organizacji pożytku publicznego

działań takich, jak próby, warsztaty, spotka-

w zakresie tworzenia kampanii społecznych.

nia, debaty, wystawy, koncerty i wiele innych.

W Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych FISE> od 1990 roku zabiegamy o taką rzeczywistość, w której każdy człowiek ma dostęp do godnej pracy. W centrum swojego zainteresowania i działań stawiamy więc człowieka – a pracę, jako wartość i ważny ele-

daje człowiekowi upodmiotowienie, wzmacnia jego poczucie wartości i chroni godność, niezależnie od tego w jakiej sytuacji społecznej, ekonomicznej, czy kulturowej się znajduje. Zależy nam na pobudzaniu postawy przedsiębiorczej, która daje wiarę i siłę we własne możliwości, poczucie, że mamy los we swoich rękach i jesteśmy odpowiedzialni za swoje decyzje i wybory. Zależy nam również na tym, aby pracę postrzegać w kategoriach wolności, nieustającego rozwoju, ciągłego uczenia się i umiejętności radzenia sobie ze zmieniającą się rzeczywistością. Naszą misję i cele realizujemy m.in. inkubując przedsiębiorczość społeczną w ramach Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej, gdzie

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Duży

Pokój

została

założona

wynikało bowiem z założenia, że to właśnie jest

kluczowym

czynnikiem,

Prowadzimy też projekt „Warszawa Lokalnie”, w którym animujemy działania lokalne i uczy-

Pracownia Duży Pokój to: Stowarzyszenie

my, jak to robić w najbliższym otoczeniu.

Pracownia

Etnograficzna,

Stowarzyszenie

Rozwój w Biały Dzień, Stowarzyszenie 61, Zapraszamy do Warsztatu Warszawskiego!

Inicjatywa Wolna Białoruś, Fundacja Picture Doc oraz gościnnie Fundacja Na Miejscu.

Cele statutowe realizujemy również przez działalność gospodarczą, prowadzoną przez

www.duzypokoj.org

wyodrębnioną organizacyjnie komórkę FISE –

www.facebook.com/pracowniaduzypokoj

Szkołę Przedsiębiorczości.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

appendix

ćwiczenia z pracą

BADANIA: Wsparcie dla twórców i artystów. Perspektywa międzynarodowa: http://www.nck.pl/

media/attachments/319282/Wsparcie%20dla%20tw%C3%B3rc%C3%B3w%20i%20artyst%C3%B3w.%20Perspektywa%20mi%C4%99dzynarodowa.pdf Fabryka Sztuki: http://nck.pl/media/attachments/317188/Fabryka%20Sztuki.pdf

Marne Szanse na Awanse: http://nck.pl/media/attachments/317998/Marne%20szanse%20 na%20awanse%20RAPORT.pdf

Wizualne Niewidzialne: http://wizualneniewidzialne.pl/

Diagnoza w kulturze: http://nck.pl/bardzo-mloda-kultura/318698-diagnoza-w-kulturze/

Trajektorie sukcesu artystycznego: http://nck.pl/media/attachments/317347/Trajektorie%20 sukcesu%20artystycznego.pdf

Artyści na rynku pracy, D. Ilczuk, T.M. Dudzik, E. Gruszka, A. Jeran, Wydawnictwo Attyka oraz: http://rynekpracytworcow.blogspot.com/p/kontakt.html

Analiza potrzeb i rozwoju przemysłów kreatywnych, M. Mackiewicz, B. Michorowska, A. Śliwka, Ecorys

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

książki:

artykuły i video:

Praktyczny Poradnik dla artystów, A. Pindera, Stowarzyszenie Sztuka Cię Szuka

https://magazynszum.pl/praca-prace-i-sztuka-o-roznicach-miedzy-praca-pracownikow-sztuki-

Inicjatywy i galerie artystów, A. Pindera, A. Ptak, W. Szczupacka,

a-wytwarzaniem-artystycznych-prac/

Stowarzyszenie Sztuka Cię Szuka

http://magazynszum.pl/krytyka/nowa-estetyka/

Czarna Księga Polskich Artystów, opr. zbiorowe, Krytyka Polityczna

http://fragile.net.pl/home/artysta-prekariusz-proba-analizy-pozycji-artysty-w-swiecie-wspolcz-

Przymus kreatywności jako źródło cierpień. Życie i praca w obliczu neoliberalnej polityki

https://issuu.com/pismokulturalnefragile/docs/fragile-praca-small

Robotnicy opuszczają miejsca pracy, J. Sokołowska, Muzeum Sztuki w Łodzi

http://nck.pl/blog-kultura-sie-liczy/317078-rynek-pracy-artystow/

Opowieści na dobranoc dla młodych buntowniczek, E. Favilli, F. Cavallo, Wydawnictwo Debit

http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96856,17151989,Czy_odpoczynek_stal_sie_

Uczta Bogiń. Kobiety, sztuka i życie, M. Poprzęcka, Agora

http://wyborcza.pl/1,75410,16769277,Artysci_sa_jak_inni_pracownicy__Musza_razem_wspierac.

Encyklopedia “drugiej płci”, W. Kopaliński, Oficyna Wydawnicza RYTM

http://natemat.pl/32599,uczta-bogin-historia-zycia-tworczosci-i-milosci-12-kobiet-ktore-wplyne-

Psychologia osiągnięć dla twórców filmowych, A. Zienowicz, E. Serwotka,

http://wyborcza.pl/1,112588,16742060,Artysci_nie_potrzebuja_filantropii.html

Praca i wypoczynek, K. Gutfrański, Instytut Sztuki Wyspa w Gdańsku

esnym/

zarządzania, Wydawnictwo Naukowe Katedra

http://wyborcza.pl/1,75410,16761101,Polemika_o_artystach__Mity_rynku_sztuki.html

Kobiety, sztuka i społeczeństwo, W. Chadwick, Dom Wydawniczy Rebis

http://numarte.com/news/articles/artysta-na-rynku-sztuki-poradnik-dla-poczatkujacych

Damy, Dziewuchy, Dziewczyny, A. Dziewit – Meller, Wydawnictwo Znak

czyms_tak_trudnym__ze_trzeba.html

Encyklopedia gender, Czarna Owca

html

Psychologia twórczości, E. Nęcka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

lo-na-swiat-sztuki

Wydawnictwo Wojciech Marzec

http://wyborcza.pl/1,75410,10869334,Artysta_pyta__jak_zyc.htmlhttp://wyborcza.

Rynek filmowy w Polsce, A. Wróbel, Wydawnictwo Wojciech Marzec

pl/1,76842,16711245,Ekwiwalent_pieniezny__Artysci_mowia_o_ekonomii_podczas.html

Malarze mówią, E. Dzikowska, H.M. Giza, Rosikon Press i

html

Jak oni pracują Rozmowy o pracy, pasji i codziennych sprawach polskich twórców,

http://www.entertheroom.pl/life/7147-oswoic-lenistwo

Artyści mówią, E. Dzikowska, H.M.Giza, Rosikon Press i

http://wyborcza.pl/1,75410,16769277,Artysci_sa_jak_inni_pracownicy__Musza_razem_wspierac.

Mistrzynie, A. Luboń, Burda Publishig Polska

http://www.entertheroom.pl/life/4471-obudz-kreatywnoc

A Napiórkowska, W.A.B.

https://www.youtube.com/watch?v=HyUYa-BnjU8&feature=youtu.be

Codzienne rytuały. Jak pracują wielkie umysły, C. Mason, W.A.B.

https://www.ted.com/talks/elizabeth_gilbert_on_genius?language=pl

Droga Artysty. Jak wyzwolić twórcę, J. Cameron, Wydawnictwo Szafa

http://zen.fpiec.pl/post/2016/01/25/nadchodzaczasyantypracy

Fearless Creating, E.Maisel Peungin Putman Inc.

http://fragile.net.pl/home/artysta-prekariusz-proba-analizy-pozycji-artysty-w-swiecie-wspolcz-

The Art of Doing, C. Sweeney, J. Gosfield, Plume Books

http://pedagogiczna.pl/2016/09/07/planowanie-kariery-zawodowej/

Siedem dni w świecie sztuki, S, Thornton, Propaganda

http://haloziemia.pl/katarzyna-bonda-korona-mi-z-glowy-nie-spada/

Mastering creative anxiety, Eric Maisel, New World Library

http://www.dwutygodnik.com/artykul/6228-na-kredyt.html

Coaching the Artist Within, E.Maisel, New World Library

esnym/

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

https://artmuseum.pl/pl/filmoteka/praca/borowski-tymek-sysiak-pawel-how-art-works

ZAWÓD ARTYSTKA /

inicjatywy: https://www.tygodnikpowszechny.pl/w-pulapce-kompetencji-146560

http://forumsztukiwspolczesnej.blogspot.com/

https://www.youtube.com/watch?v=cDMjNJGHHPY&list=PLt860lG4AwjHdiV1c4ub5n7XxUe4k-

https://www.facebook.com/pracownicysztuki/

0gOX&index=85

https://web.facebook.com/ASPkorepetycje/

http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=96BA40D2FF10483CBD9236D4405479F7

https://czarnyprotestasp.tumblr.com/listotwarty

http://www.ascentofwoman.com/

http://www.duzypokoj.org/sala-na-probe

http://magazynszum.pl/art-work-pl-ua-artysci-o-pracy-w-galerii-dworcowej-we-wroclawiu/

https://www.artsanonymous.org/

http://magazyn.o.pl/2015/ewa-wojtowicz-swiadomosc-art-prekariatu/#/

http://dailyroutines.typepad.com

http://www.dwutygodnik.com/artykul/6050-powrot-do-artystycznej-biedy.html

https://www.facebook.com/ZawodArtystka/ http://ingart.pl/pl/artysta-zawodowiec https://www.facebook.com/drogaartysty http://artistresidencies.pl/pl http://czapski.art.pl/category/proj http://www.artinkubator.com/ http://fwn.org.pl/pl/oferta.html https://purpose.com.pl/magazyn/ https://inkubatory.pl/ http://www.futuresimple.pl http://kreatywna.lodz.pl http://www.kreatywnapolska.pl/ http://www.girlsroom.pl/grls http://szajnmag.pl/ https://www.brainpickings.org https://www.facebook.com/allgirlstothefront/ http://www.seepnetwork.org/

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

KONTAKT Pomysł

realizacja

innowacji

„Zawód

Artystka - ćwiczenia z pracą” - Future Simple

Zdjęcia: Beata Małyska, Karolina Karwan, Joanna Kozera

www.futuresimple.pl

Anna Szapert, Paulina Czapska, Anna Pelc

FB/ZawodArtystka

Korekta: Aleksandra Dobros Zaangażowane artystki: Joanna Mudrowska, Beata Małyska, Magdalena Kreis, Nata-

Projekt graficzny, ilustracje i skład: Anna Pelc

lia Gołubowska, Hanna Najgebauer, Julita

współpraca: Hanna Najgebauer

Goździk, Monika Nowogrodzka, Róża Klekotko, Karolina Karwan, Magdalena Kwapisie-

Wydawca: Future Simple, Warszawa 2017

wicz, Dorota Pabel, Cristina Ferreira, Anna Kamecka Tutorki i ekspertki: Anna Luboń, Ola Niepsuj, Joanna

Ostrowska,

Joanna

Kozera,

Aleksandra Więcka, Agnieszka Pajączkowska, Agata Nowotny, Judy Turan, Zuzanna Sikorska – Borowska, Andzka Wydra, Katarzyna Niewiadomska Opiekunka innowacji: Aleksandra Muzinska Ewaluacja innowacji: Łukasz Ostrowski Redakcja: Paulina Czapska innowacyjny

Teksty: Anna Szapert, Paulina Czapska, Anna

Projekt

Kamecka, Magdalena Kreis, ekspertki PwC

ćwiczenia z pracą” realizowano w ramach

„Zawód

Artystka

projektu grantowego „TransferHUB generowaKomentarze: Anna Luboń, Ika Sienkiewicz –

nie, wsparcie grantowe i inkubacja innowacji

Nowacka, Agnieszka Dwernicka, Ola Niepsuj,

społecznych. Przejście z systemu edukacji do

Joanna Ostrowska, Joanna Kozera

aktywności zawodowej”. www.transferhub.pl

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Future Simple

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Właścicielem autorskich praw majątkowych do niniejszego Utworu jest Skarb Państwa - Ministerstwo Rozwoju. W celu uzyskania prawa do korzystania z autorskich praw majątkowych do niniejszego Utworu dla dowolnego celu, również komercyjnego, należy zwrócić się o przyznanie licencji na wykorzystanie tych praw do ich właściciela. Licencja ta zostanie udzielona nieodpłatnie. Rozpowszechniając lub publicznie wykonując niniejszy Utwór lub jakikolwiek utwór zależny, licencjobiorca jest zobowiązany zachować w stanie nienaruszonym wszelkie oznaczenia związane z prawno-autorską ochroną Utworu oraz zapewnić, stosownie do możliwości używanego nośnika lub środka przekazu oznaczenie, a w przypadku utworu zależnego, oznaczenie wskazujące na wykorzystanie Utworu w utworze zależnym (np. “francuskie tłumaczenie Utworu Twórcy,” lub “koncepcja na podstawie Utworu Twórcy”).

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

TransferHUB generowanie, wsparcie grantowe i inkubacja innowacji społecznych. Przejście z systemu edukacji

Projekt innowacyjny “ZAWÓD ARTYSTKA / ćwiczenia z pracą” realizowany jest w ramach projektu grantowego

do aktywności zawodowej” to Inkubator Innowacji Społecznych prowadzony przez Fundację Inicjatyw Społeczno

„TransferHUB generowanie, wsparcie grantowe i inkubacja innowacji społecznych. Przejście z systemu edukacji

- Ekonomicznych i partnerów: PwC Polska i Fundację Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”

do aktywności zawodowej”, www.transferhub.pl

(www.transferhub.pl )

INNOWATOR:

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

PARTNERZY:

PAtronat medialny:

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą