Podręcznik Zawód Artystka A4 by futuresimple

ZAWÓD ARTYSTKA /

Paulina Czapska / Anna Szapert

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Paulina Czapska / Anna Szapert

SPIS TREŚCI WSTĘP PODRĘCZNIK INSTRUKCJA OBSŁUGI ZAWÓD ARTYSTKA INDYWIDUALNY PLAN ROZWOJU

MISTRZYNI W POLU SZTUKI O ARTYSTCE W PRACY ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

ZASOBY TWÓRCZE O ZASOBACH TWÓRCZYCH ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

PLANOWANIE W POLU SZTUKI O PLANOWANIU PRACY TWÓRCZEJ ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

TWÓRCZY NAWYK O TWÓRCZYCH NAWYKACH ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

KRYTYKA O WEWNĘTRZNEJ KRYTYCE ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

ćwiczenia z pracą

SIEĆ O TWORZENIU SIECI WSPARCIA ZRÓB SOBIE SIEĆ WSPARCIA ZAWÓD ARTYSTKA. MÓJ PLAN

ZAWÓD ARTYSTKA JAK DZIAŁA MODEL

PIENIĄDZE I SZTUKA O PIENIĄDZACH I SZTUCE ĆWICZENIA Z PRACĄ PLAN ROZWOJU. AKTUALIZACJA

POSZUKIWANIE PRACY W BRANŻY KREATYWNEJ SŁOWNICZEK POJĘĆ PRZYDATNYCH O NAS APPENDIX

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Czytelniczko! Oddajemy w Twoje ręce pierwszą próbę

uznane już autorki i autorów, bazujemy na teo-

zapisu istotnego fragmentu naszych do-

riach i modelach popartych namysłem, a częs-

ciekań i doświadczeń wynikających z realizacji

to także badaniami. Podręcznika, które-

innowacji

społecznej

„Zawód

Artystka

ćwiczenia z pracą”. Naszego pomysłu na to, jak wspierać młode kobiety wchodzące na rynek pracy w sektorze

go podstawową i najistotniejszą

funkcją jest uzupełnienie „żywe-

go” uczenia się opartego na wzajemnym poznaniu stron w nim uczestniczących. „Ży-

kreatywnym. Zawarte w tej publikacji in-

wego” - nie tylko w kontekście rzeczywiste-

formacje, teorie i ćwiczenia zostały przete-

go kontaktu, ale przede wszystkim „żywego”

stowane

pracy

w jego jakości - zaciekawieniu, życzliwości

grupowej i indywidualnej z odważnymi i goto-

oraz ukierunkowaniu na jasny i wspólnie wy-

wymi do dzielenia się swoimi pomysłami ko-

tyczony cel. Podręcznika, który obok spotkań

bietami - artystkami. Twórczyniami, którym

grupowych i indywidualnych (nazywanych żar-

jesteśmy szalenie wdzięczne i bez których sil-

tobliwie przez ich uczestniczki „zajęciami

nej zachęty i wsparcia ta publikacja nie zmate-

wyrównawczymi”), może działać jak szcze-

podczas

kilkuset

godzin

rializowałaby się tak szybko. Zgodnie z ich wytycznymi starałyśmy się, żeby

pionka wzmacniająca Twoją osobistą odporność (rezyliencję).

nasze „ćwiczenia z pracą” miały charakter

Liczymy więc, że publikacja, którą opracowa-

bardziej podręcznika niż poradnika. Podręczni-

łyśmy, wesprze Cię w lepszym rozpozna-

ka rozumianego jako próba nakreślenia map

niu świata (szczególnie wycinka, dotyczące-

pojęć, zasygnalizowania drogowskazów i stwo-

go Twojego funkcjonowania na rynku pracy).

rzenia zachęty do samodzielnego, a przede

Pobudzi Cię do rozwiązywania problemów,

wszystkim krytycznego myślenia. Podręcznika

które napotkasz w drodze od edukacji do za-

w rozumieniu „podręczności” - przystępności,

trudnienia. Zachęci do podejmowania

„bycia pod ręką”, jeśli tylko zajdzie taka potrzeba (stąd jego elektroniczna forma i możliwość drukowania niektórych elementów).

prób robienia z teorii dobrego użyt-

ku. Przede wszystkim mamy jednak nadzieję, że wzmocni Cię w pełnym nieoczekiwanych

Podręcznika, w którym wielokrotnie odwołu-

zwrotów akcji i niepokojów okresie osadzania

jemy się do koncepcji opracowanych przez

się w Twojej roli zawodowej.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Jednocześnie, jak sama się przekonasz,

adczeniem i wesprzeć Cię w tym trudnym

uniknięcie poradnikowej stylistyki okazało

(jak oceniamy) procesie. Zaszczepić myśl,

się dla nas poważnym wyzwaniem. Narrac-

że tym, co masz, możesz się dzielić i po-

ja dotycząca rozwoju tak osobistego, jak

dawać to dalej. Pokazać, że dookoła są

i zawodowego została silnie zawłaszczona przez kulturę popularną. Nierzadko wartościowe idee i dobre praktyki są prezentowane w postaci tak uproszczonej i skrótowej, że aż mało „zjadliwej”.

Starałyśmy się więc

kobiety, które rozumieją, przez co

przechodzisz, życzą Ci dobrze i są gotowe pomóc na tyle, na ile mogą i potrafią.

(choć nie zawsze z powodzeniem) unikać

Podsumowując, mamy nadzieję, że podręcz-

efektu „wiedzy instant”, „5 najważniejszych

nik ten stanie się dla Ciebie pretekstem do

zasad” czy „7 sposobów na”. Chciałyśmy

lepszego poznania siebie, ale także mocną

Ciebie i siebie traktować poważnie. Z drugiej

zachętą do spotkania innych kobiet, które

strony, pogrążone w lekturze opracowań

znajdują się w podobnej sytuacji - impulsem

z dziedziny psychologii (m.in. pozytywnej,

do podejmowania ćwiczeń z pracą.

twórczości, pracy i zdrowia), edukacji (m.in. pedagogiki twórczości) oraz licznych badań

PS Podczas intensywnych miesięcy pracy

zarówno ilościowych jak i jakościowych na-

nad tym podręcznikiem przeszłyśmy przez

kreślających krajobraz współczesnego rynku

wszystkie opisane tu etapy pracy twórczej.

pracy w branży kreatywnej, postanowiłyśmy przekładać ich specjalistyczny język na (mamy nadzieję) zaciekawiającą opowieść. Jesteśmy

młodymi

kobietami,

Paulina Czapska matkami

i społecznicami. Wciąż żywo pamiętamy,

Anna Szapert Anka Pelc

jak zagubione i niepewne siebie i swojej przyszłości byłyśmy w momencie wchodzenia

Future Simple

na rynek pracy. Jednocześnie dziś jako akty-

www.futuresimple.pl

wne zawodowo edukatorki, trenerki, terapeutki i artystki chcemy podzielić się naszym doświ-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

PODRĘCZNIK INS

MOŻESZ KORZYSTAĆ Z PODRĘCZNIKA SAMA. NAJLEPSZE EFEKTY PRZYNOSI JEDNAK PRACA W GRUPIE.

CZYTAJ I WYKONUJ ZADANIA W ZAPROPONOWANEJ PRZEZ NAS KOLEJNOŚCI.

ZACZNIJ OD INTUICYJNEJ PRÓBY NAKREŚLENIA INDYWIDUALNEGO PLANU ROZWOJU.

WRACAJ DO NIEGO PO KAŻDYM ROZDZIALE.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

STRUKCJA OBSŁUGI

UZUPEŁNIAJ, MODYFIKUJ, DOPISUJ I SKREŚLAJ NA KAŻDYM ETAPIE PRACY Z PODRĘCZNIKIEM.

OBSERWUJ I SPRAWDZAJ PRZESUNIĘCIA. RÓB MAŁE KROKI.

ZNAJDŹ SWOJE TEMPO PRACY Z PODRĘCZNIKIEM.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA INDYWIDUALNY PLAN ROZWOJU Może myślisz, że skoro nie jesteś szefową

snucia śmiałych wyobrażeń, jak i do rozważ-

wielkiego przedsiębiorstwa, nie masz na głowie

nego namysłu nad kolejnymi, małymi krokami.

rady nadzorczej i akcjonariuszy – to planowa-

Tak

nie tego, co będziesz robiła za dwa lata, nie

zawodowym może wspierać Cię w procesie

ma większego sensu? Stawiasz pierwsze kroki

podejmowania decyzji, regulować poziom nie-

intuicyjnie?

pewności związanej z pracą, koncentrować

Improwizujesz? Uważasz, że tabelki raczej

Twoją uwagę na oszczędnym gospodarowaniu

zabijają,

kreatywność?

tym, co już masz, a nawet wspierać w bardziej

Planowanie kojarzy Ci się ze stratą czasu?

realistycznym planowaniu konkretnych zadań.

Po prostu artystki nie robią takich rzeczy…

Planowanie może być twórczym procesem.

świecie niż

sztuki?

Działasz

wzmacniają

ukierunkowane

myślenie

rozwoju

Może pobudzać i uruchamiać kreatywność. Jesteśmy innego zdania. Myślenie długo-

Być inspirującym i zaskakującym działaniem.

falowe, planowanie strategiczne, tworzenie

Zresztą przekonaj się sama.

śmiałych wizji nie jest domeną wyłącznie przedsiębiorców. Projektowanie przyszłości może przynieść korzyści. Podobnego zdania

TWÓJ PLAN ROZWOJU KROK PO KROKU

jest jeden z najbardziej uznanych na świe-

Zanim zaczniesz wypełniać formularz do two-

cie psychologów – prof. Philip Zimbardo.

rzenia swojego planu rozwoju, przeczytaj

W prowadzonych przez wiele lat i opisanych

uważnie całą instrukcję. Specjalny formularz

w książce pt. Paradoks czasu badaniach wraz

do tworzenia Indywidualnego Planu Rozwoju

ze współpracownikami

analizował, w jaki

Zawodowego znajdziesz w osobnym pliku

sposób nastawienie wobec czasu wpływa na

(rekomendujemy, żebyś wydrukowała go for-

nasze życie. Dociekania doprowadziły go do

macie większym niż a4).

wniosku, że osoby planujące swoją przyszłość osiągają lepsze wyniki w pracy, bardziej dba-

Wykonanie

ją o swoje zdrowie, a co najistotniejsze są

ok. 30 minut. Zadbaj o wygodne miejsce

w stanie lepiej przewidzieć i przygotować się

do pracy. Możesz przejść przez ten pro-

na przeszkody na drodze do wybranego celu.

ces

Częściej osiągają to, na czym im zależy. Z tego

w której towarzystwie dobrze się czujesz,

właśnie powodu zachęcamy Cię zarówno do

żeby odczytywała kolejne kroki na głos.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

planu

samodzielnie

zajmuje

lub

przeciętnie

poprosić

osobę,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

pracujesz (np. staż, pierwsza praca, zlece-

KROK 0 // PRZYGOTOWANIE

nie, własny pomysł, przygotowywanie aplika-

Wydrukuj formularz do tworzenia Indywidual-

cji na rezydencję, etc.)? Jakie emocje temu

nego Planu Rozwoju Zawodowego [dostępny

towarzyszą? Jakie odczucia pojawiają się

w osobnym pliku pdf].

w Twoim ciele, gdy o tym myślisz? Co teraz jest ważne? Czego teraz jest najwięcej? Czego

Przygotuj coś do pisania: flamastry, kredki,

najbardziej brakuje?

pastele, ołówek, długopis. Użyj kolorów. Po wypełnieniu ramki oznaczonej słowem KROK 1 // ANALIZA AKTUALNEJ SYTUACJI

„Dziś”, zatrzymaj się na krótkich zdaniach pod

Wypełnianie zacznij od ramki o nazwie „Dziś”.

dzieć precyzyjnie. Zapisz swoje odpowiedzi.

spodem i dokończ je. Postaraj się odpowieNastępnie przejdź do „Krok 2 - Projektowanie

Pomyśl o tym, jak aktualnie wygląda Twoje

przyszłości”.

życie zawodowe? Intuicyjnie zilustruj to, co zobaczysz w wyobra-

KROK 2 // PROJEKTOWANIE PRZYSZŁOŚCI

źni. Staraj się nie używać słów. Narysuj jak

Jako drugą wypełnij ramkę o nazwie „Za dwa

najwięcej szczegółów przedstawiających Twój

lata”.

bieżący krajobraz zawodowy. W tym ćwiczeniu mniej ważna jest forma, a bardziej sam proces

Wyobraź sobie swoją zawodową przyszłość

przedstawiania Twoich wyobrażeń. Postaraj

za dwa lata. Załóż, że wszystko przez ten czas

się więc działać bez zbytniego namysłu i poza

szło w dobrym kierunku i rozwijało się po Two-

kategoriami: „ładny rysunek”, „nie umiem

jej myśli.

rysować”. Nie ma to zupełnie znaczenia w tym zadaniu.

Intuicyjnie zilustruj to, co zobaczysz w wyobraźni. Staraj się nie używać słów. Narysuj jak

wyobrażaniu

sobie

aktualnej

sytuacji

zawodowej mogą być pomocne pytania: Nad czym obecnie pracujesz (także w ramach szkoły, Akademii, kursu)? Gdzie i z kim teraz

najwięcej szczegółów przedstawiających Twój krajobraz zawodowy za dwa lata.

W wyobrażaniu sobie swojej sytuacji zawo-

W wyobrażaniu sobie Twojej sytuacji zawo-

dowej za dwa lata mogą być pomocne pyta-

dowej za rok mogą być pomocne pyta-

nia: Co robisz? Nad czym pracujesz, gdzie

i z kim? Jakie emocje temu towarzyszą?

Ja-kie odczucia pojawiają się w Twoim ciele,

Ja-kie odczucia pojawiają się w Twoim ciele, gdy

gdy o tym myślisz? Co jest ważne na tym etapie?

o tym myślisz? Co jest ważne na tym etapie?

Czego jest najwięcej na tym etapie? Co już

potrafisz? Kogo znasz? Jakie doświadczenia

są już za Tobą? Z czego jesteś najbardziej zado-

są już za Tobą? Co na tym etapie wskazuje,

wolona?

że przybliżasz się do „miejsca”, w którym chcesz być za dwa lata?

Po wypełnieniu ramki o nazwie „Za dwa lata” zatrzymaj się na krótkich zdaniach pod spo-

Po wypełnieniu ramki o nazwie „Za rok” zatrzy-

dem i dokończ je. Postaraj się odpowiedzieć

maj się na krótkich zdaniach pod spodem

precyzyjnie. Zapisz swoje odpowiedzi.

i dokończ je. Postaraj się odpowiedzieć precyzyjnie. Zapisz swoje odpowiedzi.

KROK 3 // WYZNACZANIE KROKU MILOWEGO

KROK 4 // SKALOWANIE

Jako ostatnią wypełnij środkową ramkę o naz-

Przyjrzyj się trzem obrazom reprezentującym

wie „Za rok”.

kolejne etapy Twojej ścieżki zawodowej. Co zauważasz?

Wyobraź sobie swoją zawodową przyszłość za rok. Załóż, że wszystko przez ten czas szło

Zastanów się, w jakim stopniu wizja z obraz-

w dobrym kierunku i rozwijało się po Twojej

ka trzeciego jest już zrealizowana? Co już

myśli. Intuicyjnie zilustruj to, co zobaczysz

potrafisz i masz? Zaznacz swoją odpowiedź

w wyobraźni. Staraj się nie używać słów. Nary-

na pasku procentowym u dołu strony, gdzie

suj jak najwięcej szczegółów przedstawiają-

0% oznacza jeszcze nie zaczęłam, a 100%

cych Twój krajobraz zawodowy za rok.

oznacza zrealizowanie celu.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

KROK 5 // WYZNACZANIE PIERWSZEGO KROKU

Zastanów się teraz, jaki będzie pierwszy krok przybliżający Cię do realizacji tego planu? Od jakiego najmniejszego działania zaczniesz, żeby w przyszłym tygodniu poznać, że przesuwasz się na skali o 1%? Zapisz swoją odpowiedź. KROK 6 // WERYFIKACJA PLANU I MIERZENIE POSTĘPU

Wracaj do swojego planu. Poprawiaj. Modyfikuj. Uzupełniaj o nowe dane. Sprawdzaj, co jest możliwe. Za miesiąc sprawdź, o ile i czy wzrosła wartość na pasku procentowym. Wyznacz kolejny mały krok. Zupełnie naturalnym jest także fakt, że od czasu do czasu możesz mieć wrażenie, że nie przybliżasz się do celu, a być może nawet się oddalasz. To całkowicie normalne, proces osiągania celu nie musi być linearny. Powtarzaj czynności tak długo, jak potrzebujesz i oceniasz, że jest to pomocne.

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Zachęcamy, żebyś wracała do stworzonego

swoich wysiłków i osiągnięć. Może w końcu

przez siebie planu na każdym etapie pracy

pomóc Ci wrócić na szlak, kiedy okaże się,

z podręcznikiem. W kolejnych rozdziałach

że niepostrzeżenie „wylądowałaś” nie tam

znajdziesz zachęty i inspiracje, jak możesz to

gdzie chciałaś.

robić. Potraktuj pracę ze szkicowaniem i aktualizowaniem planu rozwoju zawodowego, jak tworzenie swojej autorskiej mapy. Mapy pełnej drogowskazów, wskazówek i znaków ostrzegawczych. Jak pewnie wiesz z własnego doświadczenia, mapa przydaje się szczególnie w sytuacji, kiedy znajdujesz się

nieznanym

sobie dotąd miejscu. Wchodzenie na rynek pracy może być właśnie takim wkraczaniem i odkrywaniem nowego terenu. Pracując i wspierając kreatywne osoby zauważyłyśmy,

że

mierzenie

postępów,

weryfikowanie i uszczegóławianie wstępnych założeń pomaga nie tylko

„trzymać się raz obranego kursu”, ale też usprawnia podejmowane działania. Regularne powracanie do Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego może więc wspierać Cię we wprowadzaniu zmian (np. wzmacnianiu twórczych nawyków), obniżać napięcie związane ze stresującym momentem wchodzenia na rynek pracy lub szukaniem dla siebie nowego, bardziej korzystnego w nim miejsca. Będzie wsparciem w nauce doceniania

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O ARTYSTCE W PRACY

Mistrzyni w polu sztuki Czym jest mistrzostwo? Przyjmijmy, że: mistrzyni to osoba, która w swojej dziedzinie

nie czują zmęczenia - praca nie jest dla nich wysiłkiem,

osiągnęła więcej niż inni i pokazała innym

nie mają poczucia skrzywdzenia,

nową drogę. Jest prekursorką, innowatorką,

nie czują, że coś poświęcają,

mentorką, osobą, za którą idą inni. Od której się uczą. Która w swojej dziedzinie zostawiła

nawet jeśli tak jest, nie biorą pod uwagę pojęcia „emerytury”.

trwały ślad. Warto stworzyć własny Kodeks Mistrzyni, Jak być mistrzynią? Jakie twórcze nawyki

wewnętrzny kodeks etyki wobec siebie samej

największych przedstawicielek świata kultury,

i wobec odbiorców. Bo mistrzostwo jest dowo-

sztuki, nauki, medycyny, architektury, mediów,

dem na czystość intencji i szczerość pasji.

biznesu możemy przenieść na własne dziedzi-

W tym kodeksie mogłyby znajdować się takie

ny i własne działania? Obserwujmy je.

założenia:

Mistrzostwo objawia się przede wszystkim

Ciągła, nigdy niekończąca się edukacja,

w podejściu do siebie i sytuacji. Kobiety

bo wszystko jest inspiracją.

osiągające w swoich dziedzinach mistrzostwo realizują zawsze swoje pasje, dzięki czemu:

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Odporność na krytykę, bo twórczyni powinna

ZAWÓD ARTYSTKA /

znaleźć w sobie siłę, żeby mówić własnym

ćwiczenia z pracą

Czytanie. Bez przerwy, wszystko i dużo.

głosem, niezależnym od poklasku, nienastawionym na popularność, nieuzależnionym od

Niepoddawanie się złym emocjom, bo osoby

lajków/głasków.

twórcze i skoncentrowane na twórczości nie mają miejsca ani siły na złe emocje wobec

Odporność na oczekiwania, bo nie chodzi

innych ludzi.

o tworzenie czegoś, na co aktualnie jest popyt/ moda, tylko tego, do czego sama w głębi ser-

Słuchanie

ca jest przekonana. Tylko wtedy pojawia się

dylematy.

siła twórcza, dzięki której osiąga się szczyty.

Koncentracja

Na różnych etapach rozwoju różne osoby

jednym

zadaniu

naraz,

bo dzieło na to zasługuje.

intuicji.

Niech

ona

rozstrzyga

mogą być dla nas mistrzyniami. Dostrzegajmy je. I to, jak same osiągamy mistrzostwo.

Zgoda na to, że coś może się nie udać, bo droga do dzieła czasem prowadzi przez etapy pośrednie i żeby osiągnąć jakość, trzeba czasem rezygnować z pomysłów, które do niej nie doprowadzą.

Anna Luboń dziennikarka, dział kultury magazynu ELLE, autorka książki “Mistrzynie”.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Nie zawsze, kiedy wybierasz ścieżkę życiową, zdajesz sobie sprawę z tego, jakie są realia zawodu. Czy wiesz, z jakimi problemami borykają się twórcy i twórczynie? Jakie znaczenie ma w świecie sztuki Twoja płeć?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Ten rozdział pokazuje, że wątek płci nie jest obojętny w świecie sztuki. Zachęcamy Cię, żebyś

zastanowiła

się

nad

określeniem

“sztuka kobieca” w kontekście stosun-

kowo krótkiej historii kobiet na akademiach artystycznych oraz niewielkiej reprezentacji sztuki tworzonej przez kobiety w galeriach. Przedstawimy dane, które pokazują, że na co dzień kobiety doświadczają dyskryminacji

płciowej zarówno na uczelni, jak i na rynku

sztuki. Lektura tego rozdziału pozwoli Ci zobaczyć, z jakimi trudnościami wiąże się zawód artystki, a także z nowej perspektywy spojrzeć na swoje własne doświadczenia. Dowiesz się m.in.: co to jest “efekt św. Mateusza”, kapitał

symboliczny

społeczny.

W tym rozdziale skonfrontujemy Cię z opisaną w licznych raportach rzeczywistością. Pamiętaj, że dopiero, gdy uświadomisz sobie pewne mechanizmy,

możesz

zacząć

odzyskiwać

wpływ. Chcemy pokazać Ci, że indywidualne trudności, których doświadczasz, są silnie związane z szerszym społecznym kontekstem Twojego funkcjonowania. Uważamy tytuł opublikowanego przez Carol Hanisch w latach 70. eseju “The Personal is Political” [przyp. red. rozumiany jako: to, co osobiste jest polityczne] za wart przywołania.

ćwiczenia z pracą

Minęło właśnie sto lat, od kiedy Zofia Baltarowicz-Dzielińska została pierwszą studentką Akademii Sztuk Pięknych1. Młoda artystka

triarchatu oraz sztukę kobiet (female art),

która jest „próbą odnalezienia przez artystki

- kobiety siebie, własnego stylu twórczego”3.

marzyła, żeby studiować rzeźbę, przyjechała więc do Krakowa, by odnaleźć tam Jacka

Zwolennicy tego terminu podkreślają, że doś-

Malczewskiego i (przekonana, że tylko wielki

wiadczenie społeczno-biologiczne kobiet różni

artysta rozpozna jej talent) pokazać mu swo-

się od doświadczenia mężczyzn. Warto jednak

je prace. Miała rację - zachwycony Malcze-

zadać sobie pytanie, czy rozgraniczenie na

wski zarekomendował młodą rzeźbiarkę do

sztukę męską i kobiecą jest potrzebne, skąd

Akademii. Baltarowicz została pierwszą stu-

ono wynika oraz jakie są jego konsekwen-

dentką w historii uczelni, która nie musiała prze-

cje? Dlaczego na przykład nie mówimy „litera-

bierać się w męski strój, tak jak Zofia Stry-

tura męska”, a jednocześnie w księgarniach

jeńska, która, żeby studiować w Monachium,

znajdują się działy dedykowane „literaturze

musiała

kobiecej”,

zarejestrować

się

pod

imieniem

kojarzonej

pejoratywnie,

jako

i nazwiskiem swojego brata. A jednak, gdy

mniej ważnej od tej „prawdziwej”, bo tworzo-

koledzy z roku chcieli docenić jej sztukę, mówi-

nej przez mężczyzn? Zdaje się, że określe-

li: „koleżanka Baltarowicz nie jest kobietą,

nie „sztuka kobieca” spycha kobiety gdzieś

koleżanka Baltarowicz to człowiek” . W ich

na obrzeża twórczości, zamyka w ciasnych

przeświadczeniu sztuka tworzona przez kobie-

ramach, zawęża tematykę i możliwość inter-

ty była czymś nienaturalnym i gorszym.

pretacji.

Minęło sto lat, a określenie „sztuka kobie-

Na peryferyjność kobiet w sztuce zwraca

ca” wciąż nie brzmi poważnie i wywołuje

uwagę

wiele kontrowersji. Udział artystek w tworze-

Guerrilla Girls, która zasłynęła w 1989 roku

niu sztuki niuansowany jest poprzez trzy

plakatem, z którego padało pytanie: „Do wo-

odmiany, które przenikają się wzajemnie:

men have to be naked to get into the Metropol-

sztukę kobiecą (żeńską, feminine art),

itan Museum?” [przyp. red.: „Czy kobieta musi

przedstawiającą tak zwany „kobiecy świat”

być nago, żeby pokazać się w Metropolitan

(czyli np. macierzyństwo, emocjonalność),

Museum?”]. Przedstawiono wtedy druzgocące

sztukę feministyczną (feminist art), zaan-

dane: tylko 5% dzieł znajdujących się w dziale

gażowaną politycznie i krytyczną wobec pa-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

sztuki

amerykańska

współczesnej

anonimowa

największej

grupa

kolekcji

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

w USA zostało stworzonych przez kobiety,

wygląda faktycznie tak dobrze?

natomiast aż 85% prac stanowiły akty kobie-

Kobiety i uczelnie artystyczne

ce4. Inna praca Guerrilla Girls podsumowywała świat sztuki na starym kontynencie: „It’s even

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, kiedy

worse in Europe” [przyp. red.: „W Europie jest

ilość studentek i studentów zrównała się7, na

jeszcze gorzej”]. 30 lat później, w 2016 roku,

artystyczne kierunki napływało coraz więcej

artystki powróciły do tematu pytając: „Is it

kobiet. Według najnowszych danych stu-

even worse in Europe?” [przyp. red.: „Czy w Europie jest jeszcze gorzej?”]. Aktywist-

dentki stanowią aż 77%8 uczących

się w Akademiach Sztuk Pięknych9.

ki rozesłały wtedy ankiety do europejskich

Chociaż na studiach artystycznych widocznie

instytucji sztuki współczesnej, od wielu (m.in.

dominują kobiety, niestety nie przekłada się

do Centre Pompidou) nie uzyskały odpo-

to na wyższe szczeble kariery akademickiej

wiedzi .

- już tylko 22% z nich ma tytuł pro-

W akcji wzięło udział pięć polskich instytucji, a po przeczytaniu ich odpowiedzi artystki

fesorski10, a stanowisko rektora zostało

po raz pierwszy objęte przez kobietę dopiero

w 2008 roku w Gdańsku11.

zapytały z nadzieją: „Is it even better in Poland?” [przyp. red.: „Czy w Polsce jest le-

Autorki raportu Fundacji Katarzyny Kozyry

piej?”]. Na pierwszy rzut oka może się wydawać,

„Marne szanse na awanse?”, w którym zebrano

że mamy z czego być dumne - wśród stano-

badania na temat obecności kobiet na uczel-

wisk dyrektorskich dominowały kobiety (Joan-

niach artystycznych w Polsce, zastanawia-

na Mytkowska z Muzeum Sztuki Nowoczesnej

ją się, jak to możliwe, że artystki „wykrusza-

w Warszawie, Dorota Monkiewicz z Muzeum

ją się” na drodze do kariery uniwersyteckiej.

Współczesnego Wrocław, Hanna Wróblewska

Jak się okazuje, już brak kobiecych wzorców

z Zachęty i Viola Krajewska z Centrum Sztuki

wśród kadry ma znaczący wpływ na studentki.

WRO) . Dodatkowo, Guerrilla Girls zwróciły

Podświadomy przekaz, który otrzymujesz, to:

uwagę na fakt, że Muzeum Współczesne we

„kobiety po prostu nie robią kariery”. Biorąc

Wrocławiu znajduje się wśród (jedynie) dwóch

pod uwagę, że osoby sprawujące władzę na

instytucji, których kolekcje zawierają przynaj-

uczelniach częściej wybierają na swoich nas-

mniej 40% prac stworzonych przez artystki.

tępców osoby tej samej płci [m.in. w wyniku

Czy w Polsce pozycja kobiet w polu sztuki

niewielkiej ilości kobiet na najwyższych szcze-

blach], młode artystki rzadziej są dopuszczane

zatrudnioną, ale też w relacji mistrz-uczeń

„do obiegu”. Twarde dane tylko to potwier-

(lub mistrzyni-uczennica) wpływa znacznie na

dzają: w publicznie ogłaszanych konkursach

samoocenę studentki czy studenta.

na stanowisko akademickie bierze udział o połowę więcej kobiet niż w zamkniętych pro-

Bywa, że krytyka prac tworzonych przez arty-

cesach rekrutacyjnych (a przecież studentów

stki nie zawsze jest konstruktywna, a dziew-

jest pięć razy mniej niż studentek). Dzieje się

czyny oceniane są przez pryzmat stereo-

tak m.in. dlatego, że mentorzy mają tendenc-

typów związanych ze „słabą” płcią. Przykład

ję do wspierania tych kandydatów, którzy

z czasów studenckich podaje Katarzyna

są „przedłużeniem ich samych”, co może

Kozyra: „na przedmiocie, na którym waliło

dotyczyć podobieństwa stylu, sposobu bycia

się w blachę i spawało, obowiązywał zakaz

oraz płci. O ile studentki deklarują, że w byciu

dotykania się do spawarki przez dziewczyny,

artystą pomaga bycie mężczyzną, większość

co w oczywisty sposób nas wykluczało. (...)

studentów uważa już płeć za niegrającą roli .

Nasza angielska przyjaciółka Emma była

oburzona, bo lubiła spawać i rżnąć piłą elekOgromne znaczenie ma także to, co nazy-

tryczną”15. Jeszcze bardziej wykluczający ko-

wamy

sytuacjami

biety sposób myślenia dominował przez lata w

w relacji akademickiej: jakość komunikac-

nauce, gdzie już nie tylko działanie z użyciem

ji, zachęta do działania, zarówno pochwały,

siły, ale też praca intelektualna uważana była

jak i konstruktywna krytyka. Osoby, które są

za „fizycznie wymagającą”16. Jak zauważa-

wspierane, wzrastają, a każdy nawet drobny

ją autorki raportu „Marne szanse [...]”, gdy-

sukces prowadzi je do kolejnych, większych

by podążać za tą logiką, praca artystyczna

osiągnięć. Nazywamy to zjawisko „efektem

lub naukowa byłaby fizycznie wymagająca,

św. Mateusza”14 - polega ono na pomna-

a w związku z tym niedostępna dla ko-

żaniu tego, co już zostało nam dane. Jest

biet, podczas gdy na przykład rodzenie oraz

to mechanizm tym istotniejszy w dziedzinie

wychowanie dzieci już nie niosłoby ze sobą

sztuki, gdzie dzieło wartościuje się subiekty-

takiego ryzyka zmęczenia”17.

drobnymi,

codziennymi

wnie, wedle własnego uznania, a pozytywna ocena - lub jej brak - przekłada się bezpośrednio nie tylko na szansę na dalszą współpracę, możliwość uzyskania stypendium czy bycia

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

To pokazuje, jak ważny jest pozytywny kobiecy wzorzec, do którego stu-

dentka może się odnieść i dzięki temu

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

bardziej uwierzyć we własne siły.

Wyobraź

poświęcić karierę artystyczną dla rodziny.

sobie, że pomimo tak silnego sfeminizowania

Co ciekawe, twierdzi tak więcej kobiet niż

dziedziny sztuki, odpowiadając na pytanie

mężczyzn [58% versus 52%]22. Jednocześnie

o najważniejsze osoby tworzące współcześnie

[co niezwykle istotne], wyczuwając nad sobą

sztukę w Polsce, absolwentki i absolwenci

„szklany sufit”, kobiety częściej niż mężczyźni

ASP wskazali kobiety jako jedyne 18% spośród

oceniają bardziej samo prawdopodobieństwo

wymienionych nazwisk18.

zajęcia się rodziną, niż faktyczną chęć zajęcia się nią23.

Niestety, w trakcie trwania studiów ko-

biety tracą pewność siebie, podczas gdy

Jak widać, będąc kobietą i studiując

studentek nie wierzy w siebie (22% studen-

czasz wielu nierówności, z których

mężczyźni ją zyskują - aż dwa i pół razy więcej tek do 9% studentów), podczas gdy pod koniec nauki pozytywnie oceniło swoją sztukę 72% mężczyzn w porównaniu z 63% kobiet19. I chociaż z każdym rokiem studentki tracą

na artystycznej uczelni, doświad-

część

jest

pewno

widoczna,

a część wydaje się być „przezroczys-

ta”, ponieważ jesteś do nich przyzwyczajona.

Naświetlenie ich i podjęcie kroków ku zmia-

pewność siebie, poświęcają na twórczość

nie sytuacji to obowiązek zarówno studentek

coraz więcej czasu - podczas III, IV i V roku

i studentów, jak i struktur uczelnianych.

studiów pracują aż o 12 godzin tygodniowo

W październiku 2017 roku, w rocznicę Czarne-

więcej niż mężczyźni20. Można przypuszczać,

go Protestu, działając pod hasłem „Jesteśmy

że jedną z przyczyn jest silniejsza niż

realistkami - żądamy niemożliwego!”24, środo-

u mężczyzn potrzeba bycia docenioną21.

wisko studentek i studentów warszawskiej ASP wyszło z inicjatywą utworzenia na uczelni

Wzmożony wysiłek kobiet wyklucza hipotezę,

stanowiska specjalistki/specjalisty ds. równo-

według której studentki miałyby coraz mniej

uprawnienia. Niemożliwe być może staje się

pracować w związku z „naturalną” potrzebą

możliwe w mikroskali - we współpracy z rekto-

założenia rodziny. Wciąż pokutuje przeko-

rem warszawskiej akademii podjęte zos-

nanie, że asystentki szybko odchodzą na

tały pierwsze kroki w celu utworzenia takie-

urlop

go stanowiska [zachęcamy Cię do śledzenia

macierzyński,

więc

przyjmowanie

nowych doktorantek nie ma sensu. Ponad połowa studentek deklaruje, że jest w stanie

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

rozwoju tej sprawy].

ZAWÓD ARTYSTKA /

Artystka

środowisku

pracy

Hans Abbing, autor książki Why Are Artists Poor twierdzi, że zdający na akademię

młodzi

artyści

niewiele

wiedzą

ćwiczenia z pracą

kultury wyłonili trzy główne modele adaptacji artystów i artystek do sytuacji panującej na rynku pracy: model hybrydowy (tzw.

„podwójne życie”, gdzie twórcy podejmują się prac niezwiązanych ze sztuką w celu zarob-

o realiach świata sztuki . Niestety,

ku, aby móc tworzyć sztukę „po godzinach”),

sytuacja nie wygląda najlepiej, a nierówności

model

płciowe, które opisałyśmy w kontekście edu-

na podjęciu pracy w polu kulturalno-eduka-

kacji artystycznej, rozbrzmiewają dalej na

cyjnym, pośrednio związanej ze sztuką, gdzie

rynku sztuki.

tworzy się przede wszystkim poza życiem

„wokół

zawodowym) Artyści pracują przede wszystkim projektowo, zatrudnieni są na umowach cywilno-prawnych, a ich zarobki są niewielkie. Tylko

oraz

kultury”

model

(polegający

„permanent-

ny brak czasu” (zakładający życie z pra-

cy twórczej, przy wielości projektów, zleceń, itd.)28. Czy to brzmi znajomo?

4% utrzymuje się z jednej pracy, zdecydowana większość ma kilka źródeł dochodu26. Do-

Według zgromadzonych danych jedynie 2%

tyczy to zwłaszcza młodych twórców, przy-

Polaków kupuje sztukę, a jej średnia, jednost-

zwyczajonych do niestabilności zatrudnienia,

kowa cena nie przekracza 150 zł. Ponadto

gdzie okresy wzmożonej pracy przeplatają się

zawód twórcy nie zapewnia bezpieczeństwa

z okresami bezrobocia. Główne bolączki pol-

socjalnego: tylko 1/5 artystów i artystek uzys-

skiego artysty i artystki można wymienić jed-

kuje dochody powyżej 3,5 tysiąca złotych, za

nym tchem - są to: „brak poczucia bezpiec-

to aż 40% zarabia mniej niż 2 tysiące złotych,

zeństwa

nieregularność

a i tak średnie dochody na osobę zawyża fakt,

dochodów i stałych zleceń, brak ujednolico-

że większość z nich nie założyła rodziny29.

nych stawek, trudność jednoznacznej oceny

I w tej kwestii sytuacja kobiet jest niestety

efektów pracy, z podziałem na działalność ar-

gorsza od sytuacji mężczyzn: podczas gdy

tystyczną i tzw. chałtury, z ograniczoną liczbą

dochód ze sprzedaży prac artystów mieści

potencjalnych nabywców swoich prac”27.

się w 12% ich całego budżetu, dla kobiet ten

egzystencjalnego,

procent zmniejsza się do 7%30. Nierówności Autorzy raportu Trajektorie sukcesu artystycz-

nego. Strategie adaptacji artystów w polu

dotyczące płci znów często pozostają poza świadomością środowiska artystycznego -

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

kobiety zarabiają znacznie mniej

wać nowych ludzi, którzy pomagają zdobyć

wnej ocenie swoich zarobków nie

watne36. Co zastanawiające, według raportu

mężczyzn . Niestety, nie wyrażają przy tym

wynagrodzenia,

niż mężczyźni, natomiast w subiekty-

pracę lub, po prostu, wzbogacają życie pry-

widzą

zarobkami

Fabryka Sztuki kobiety rzadziej pracują bez

większego niezadowolenia ze swoich zarob-

większy entuzjazm do tego typu pracy37.

ków niż mężczyźni32 deklarując, że „płeć nie

To zaskakująca informacja, biorąc pod uwagę,

gra roli”.

że wiodą prym wśród osób o dochodach

różnicy

między

jednocześnie

wykazują

poniżej 2 tysięcy złotych. Niestety, można Czy często wykonujesz jakąś pracę za darmo,

podejrzewać, że takie dane wynikają z faktu,

„do portfolio” czy „po znajomości”? Nie jesteś

że kobiety przeważają wśród pracowników

sama. Autorzy badania Fabryka Sztuki prowa-

kulturalnych, których też bierze pod uwagę

dzonego przez Wolny Uniwersytet Warszawy

badanie, a którzy częściej niż artyści i artystki

wskazują,

twórców

dostają zapłatę za swoją pracę. Możliwe też,

i twórczyń kultury (są to wspólne dane dla

że kobiety inaczej postrzegają pracę za darmo

artystów, pracowników wsparcia, czyli koordy-

niż mężczyźni38.

że

ponad

połowa

natorów lub administracji oraz dla kuratorów) wykonuje częściowo swoją pracę za darmo,

Tworzenie własnej sztuki, praca w ciekawych

a aż ⅓ pracuje w większości za darmo33!

projektach, bliskie powiązanie życia towarzyskiego i zawodowego - te aspekty powo-

Dlaczego artystki i artyści tak dużo pracują bez

dują, że chociaż artyści żyją biednie, kochają

zapłaty? Część osób uważa, że tworząc bez

swoją pracę. Traktują sztukę jako powołanie,

wynagrodzenia, nie ma obowiązku w żaden

sposób na życie oraz jego sens. I właśnie dla-

sposób cenzurować swojej sztuki34. Dodat-

tego, chociaż zarabiają mało, a realia pracy są

kowo, w sztuce życie prywatne ściśle przeplata

bardzo trudne, aż 97,1% artystów i artystek

się z życiem zawodowym . Z tej logiki wynika

nie chce rezygnować z zawodu39.

więc, że pracują za darmo, żeby budować swój kapitał symboliczny, konieczny, by się rozwijać - zdobywać doświadczenie, wiedzę

o sposobie funkcjonowania świata sztuki i prestiż; lub kapitał społeczny - pozna-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Złudne

poczucie

wolności

rekompensuje

w pewien sposób zupełny brak stabilności

finansowej,

towarzyszący

pracy artystycznej. Dominują nieregu-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

larne zarobki i praca przy kilku projektach

wprost, że z jej punktu widzenia praca arty-

na raz, często brak ubezpieczenia

styczna i rodzina wykluczają się42.

nia składek emerytalnych, a także -

Według danych przedstawionych w badaniach,

odpoczynku, czasami także zdrowia. Zderze-

ków sztuki jest bezdzietna. 13% badanych po-

nie z wyzwaniami w takich realiach, np.

siada jedno dziecko, a dwójkę - 8%43. Jak już

w wypadku długotrwałej choroby lub w przy-

wiesz, częściowo wynika to stąd, że środowi-

padku założenia rodziny jest bolesne.

sko artystyczne jest skłonne poświęcić życie

zdrowotnego, możliwości opłacazwyczajnie - brak czasu; praca kosztem

zdecydowana większość artystów i pracowni-

rodzinne dla sztuki, z drugiej strony - warunki W podobnie trudnej sytuacji są także naj-

do założenia rodziny są wyjątkowo niesprzyja-

bardziej znani polscy artyści, np. Zbigniew

jące. Tak, jak w innych branżach, macierzyńst-

Libera, który plasuje się na szóstym miejscu

wo może być źle ocenione w procesie rekru-

listy najczęściej pojawiających się w mediach

tacyjnym, często jest też powodem przerwy

nazwisk40. Libera jest współzałożycielem Oby-

w pracy i „wypadania z obiegu”.

snej [OFSW], ruchu walczącego o poprawę

Marina Abramović w jednym z uznanych za

objęcie

kontrowersyjny wywiadów powiedziała wprost

artystów systemem ubezpieczeń zdrowotnych

o swoich trzech aborcjach44, twierdząc: „Moim

i emerytalnych. OFSW przygotowało również

zdaniem [posiadanie dzieci – przyp. red.] jest

Czarną księgę polskich artystów,

powodem, dla którego kobiety nie odnoszą

watelskiego Forum Sztuki Współczesytuacji

twórców,

m.in.

poprzez

publikację ukazującą różnice między popular-

takich

nym postrzeganiem artysty i aktu twórczego

mężczyźni. Jest mnóstwo utalentowanych

a rzeczywistością, w której tworzą artyści.

kobiet. Czemu jednak to mężczyźni zajmują

sukcesów

świecie

sztuki

jak

ważne stanowiska? To proste. Miłość, rodzina, dzieci - kobiety nie chcą poświęcać tego

Artystka i rodzina

wszystkiego”45.

Na pytanie: „Jakie masz plany na przyszłość?”, ponad 60% kobiet-artystek odpowiada, że

W odmienny sposób sprawę postrzega Marina

chce poświęcić się sztuce . Przykładem takiej

Cashdan, która w artykule dla portalu Artsy46

postawy jest Marina Abramović, która mówi

polemizuje z wypowiedzią swojej imienniczki:

„Każda kobieta ma prawo podjąć decyzję: czy chce, czy nie chce mieć dzieci. I jak ich męscy

Twoje środowisko pracy? Zachęcą do

przygotowania się do funkcjonowania w nim.

odpowiednicy, kobity-artystki, które podejmują

W tym kontekście szczególnie ważne jest, aby

decyzję o posiadaniu dzieci, nie powinny czuć,

zdać sobie sprawę z tego, że - jak powie-

że poświęcają w tym celu swoją karierę” .

działa wspominana we wstępie Carol Hanish

Cashdan

pytania

- „to co osobiste, jest polityczne”. Doświad-

o definicję „sukcesu” w polu sztuki i „kariery”

czasz trudności nie tylko ze względu na

artystycznej. Czy współcześnie wciąż obowią-

własne predyspozycje, cechy charakteru, czy

zują nas te same, ustalone [głównie przez

zasoby, ale też w zetknięciu z systemem. Jak

mężczyzn] dziesiątki, jeśli nie setki lat temu

możesz jasno zobaczyć, system ten wciąż nie

kryteria i kategorie? Co dla Ciebie oznacza

sprzyja kobietom. Zauważenie wspomnianych

satysfakcja zawodowa? Po czym poznajesz,

mechanizmów jest konieczne, żeby móc sobie

że ktoś jest „mistrzynią w polu sztuki”? Czy

z nimi radzić, podejmować bardziej świadome

potrafisz odróżnić zewnętrzne oznaki suk-

decyzje, a nawet próbować je zmienić. I cho-

cesu od osobistego spełnienia? Być może

ciaż zmiana nie nastąpi od razu, czujemy,

jeśli więcej kobiet-artystek będzie ujawniało

że jest to nasza wspólna, społeczna odpowie-

swoje historie (herstorie) życia osobistego

dzialność, żeby o nich mówić i sprawiać,

i zawodowego, opowiadało o swoich wyborach

że przestają być „przezroczyste”.

stawia

także

ciekawe

i związanych z nimi kosztach, młodym artystkom łatwiej będzie tworzyć mapę odniesień do

W części „Ćwiczenia z pracą”, która uzupełnia

własnych doświadczeń czy wyborów. Poszerzy

ten rozdział przedstawiamy artystki, które

się paleta „opcji do pomyślenia”. Warto więc

mogą służyć Ci za punkt odniesienia i kobie-

zastanowić się, jaki model życia zawodowego

cy wzorzec. Część z nich jest Ci dobrze zna-

chcesz realizować. Kto i co będzie Cię w tym

na, a o części z nich, chociaż ich twórczość

wspierać, a co stanie temu na przeszkodzie?

była przełomowa, prawdopodobnie nigdy nie słyszałaś. Rozejrzyj się też za artystkami

Osobiste jest polityczne

z Twojego otoczenia. Jakie są ich strategie

Przedstawione informacje nie napawają opty-

cy? Jak sobie radzą? Którą z wymienionych

mizmem, mamy jednak nadzieję, że skłonią

strategii obierają? A może tworzą własne

Cię do zastanowienia się nad tym, jakie jest

i działając „gdzieś na szwach systemu” radzą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

działania na rynku sztuki i szerzej na rynku pra-

ZAWÓD ARTYSTKA /

sobie dobrze? Czy znasz artystki, które są już mamami? Co i kto wspiera je w łączeniu tych dwóch ról życiowych?

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

1 W Warszawie pierwsze studentki uczyły się od 1904

13 Artysta-Zawodowiec. Portret artysty z czasów

roku, jednak ASP była wtedy instytucją prywatną

młodości. Raport z badania, 2017, s. 7.

i działała pod nazwą Szkoły Sztuk Pięknych. 2 M. Nowicka, Koleżanka Baltarowicz to

człowiek... O pierwszej studentce krakow-

skiej ASP, 2017, http://krakow.wyborcza.pl/

14 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse…, op.cit., s. 16. 15 M. Stelmach, Marne szanse na awanse. Rozmo-

krakow/7,44425,22407843,kolezanka-baltarowicz-to-

wa z Anną Gromadą, http://www.dwutygodnik.com/

czlowiek-o-pierwszej-studentce-krakowskiej.html]

artykul/6401-marne-szanse-na-awanse.html (dostęp

(dostęp 19.11.2017).

19.11.2017).

3 I. B. Czajowska, Sztuka kobiet jako zjawisko społec-

16 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse..,

zne, „Kobieta i biznes” 2004, tom 12, nr 1-4, s. 12.

op.cit., 2015, s. 17. 17 Ibidem, s. 18.

4 Strona www Guerrilla Girls [https://www.guerrillagirls. com/19891990-projects/eiqe43u6qe9n2s5u7g55b4gbuq7hjh] (dostęp 19.11.2017).

18 M. Krajewski, F. Schmidt, Wizualne niewidzialne.

Sztuki wizualne w Polsce stan, rola i znaczenie, 2016, s. 27.

5 K. Sienkiewicz, 2016, Guerrilla Girls a sprawa polska, https://sienkiewiczkarol.org/2016/12/10/guerrilla-girls-

19 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse…,

a-sprawa-polska/ (dostęp 19.11.2017).

op.cit., s.. 35

6 Ibidem.

20 Ibidem, s. 32.

7 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse.

21 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki. Raport z

Raport z badania na temat obecności kobiet na uczelniach artystycznych w Polsce, 2015, s. 7.

badań Wolnego Uniwersytetu Warszawy, 2014, s. 267. 22 K. Kozyra Foundation, Marne szanse na awanse…,

8 W przypadku uczelni artystycznych (oprócz plas-

op.cit., s. 28.

tycznych) kobiety wciąż dominują, lecz w mniejszym stopniu - jest to 65% , Katarzyna Kozyra Foundation,

23 A. Gromada, D. Budacz, J. Kawalerowicz, A.

Ibidem, 2015, str. 6.

Walewska, Kobiety na uczelniach artystycznych: Marne szanse na awanse?, http://www.rmf24.pl/fakty/polska/

9 K. Kozyra Foundation, Ibidem, 2015, s. 5.

news-kobiety-na-uczelniach-artystycznych-marne-sza

10 Ibidem.

nse-na-awanse,nId,1941198] (dostęp 19.11.2017).

11 Ibidem, s. 9. 12 Ibidem, s. 15

24 https://czarnyprotestasp.tumblr.com/listotwarty (dostęp 30.11.2017).

25 Z. Płoska, Ł. Ronduda, Ekwiwalent pieniężny. Artyś-

41 Artysta-Zawodowiec. Portret artysty z czasów

ci mówią o ekonomii podczas Warsaw Gallery Week-

młodości. Raport z badania, 2017, s. 8.

pieniezny__Artysci_mowia_o_ekonomii_podczas.html

42 M. Abramovic. Miałam trzy aborcje, “Gazeta Wy-

(dostęp 19.11.2017).

borcza”, 2016, http://www.wysokieobcasy.pl/wysok-

end, http://wyborcza.pl/1,75410,16711245,Ekwiwalent_

ie-obcasy/1,115167,20464581,marina-abramovic-mi26 M. Krajewski, F. Schmidt, Wizualne niewidzialne…,

alam-trzy-aborcje.html (dostęp 19.11.2017).

op.cit. , s. 37.

43 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki.., op.cit., s.

27 Ibidem.

118.

28 A. Bachurz, K. Stachura, Trajektorie sukcesu arty-

44 https://www.theguardian.com/artanddesign/2016/

stycznego. Strategie adaptacji artystów w polu kultury,

jul/26/marina-abramovic-abortions-children-disas-

2016, s. 72.

ter-work (dostęp 30.11.2017).

29 M. Kozłowski, J. Sowa, K. Szreder (red.), Fabryka

45 Oryginalny cytat: “In my opinion that’s the reason

sztuki. Raport z badań Wolnego Uniwersytetu

why women aren’t as successful as men in the art

Warszawy, 2014, s. 36.

world. There’s plenty of talented women. Why do men

30 Ibidem, s. 191.

take over the important positions? It’s simple. Love,

31 Ibidem, s. 44.

family, children – a woman doesn’t want to sacrifice all

32 Ibidem, s. 291.

of that.“

33 Ibidem, s. 51. 46 https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-why34 A. Bachurz, K. Stachura, op.cit., s. 74.

motherhood-won-t-hinder-your-career-as-an-artist (dostęp 30.11.2017).

35 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki.., op.cit., s. 72.

47 Oryginalny cytat: „All women have the right to

36 Ibidem, s. 51.

choose to have children, or to choose not to have

37 Ibidem, s. 131.

children. And like their male counterparts, women artists who choose to have children need not feel

38 Fundacja Bęc Zmiana, Fabryka sztuki…, op.cit., s. 128. 39 Rynek pracy artystów i twórców w Polsce. 40 M. Krajewski, F. Schmidt, Wizualne niewidzialne…, op.cit. , s. 25.

they have to sacrifice their careers to do so“.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

HERSTORIA ZAWODU ARTYSTKA Przyjrzyj się subiektywnie zaproponowanej

wkład w rozwój sztuki. Poszerz tę listę. Poszu-

przez nas liście artystek żyjących na prze-

kaj kobiet, twórczyń, które inspirują Ciebie.

strzeni różnych tysiącleci. Zachęcamy Cię

Rozpocznij dyskusję z innymi kobietami-

do zainteresowania się ich twórczością i ży-

artystkami. W notatce poniżej zostawiamy

ciem. Przyjrzenia się temu, jak myślały/myślą

miejsce na Twoje refleksje.

o swoim zawodzie. Czy któraś z nich wydaje Ci się szczególnie bliska lub wręcz przeciwnie? Czemu? Zastanów się, jakie jeszcze artystki są ważne dla Ciebie? Kogo szczególnie ważnego pominęłyśmy? Kogo Ty chcesz dodać do tej listy? Zapraszamy Cię do twórczego dialogu z kobietami, które naszym zdaniem miały znaczący

herstoria - neologizm pochodzący od gry językowej his-story (historia lub

jego

opowieść).

Dosłownie

oznacza ,,Jej opowieść”. Od ponad dwudziestu

lat

słowo

herstory

funkcjonuje jako forma żargonu naukowego i języka popularnych

publikacji anglojęzycznych.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Yayoi Kusama (1929 - ) - rzeźbiarka, artystka konceptualna, jej najdroższa praca została sprzedana za 5,1 mln dolarów, co stanowi rekordową cenę za pracę żyjącej artystki.

Margaret Bourke-White (1904 – 1971) - fotografka, pierwsza kobieta fotoreporterka wojenna w czasie II wojny światowej.

Virginia Woolf (1882 – 1941) - pisarka i feministka, uważana za jedną z czołowych postaci literatury modernistycznej XX wieku.

Pola Negri (1897-1987) - aktorka filmowa i teatralna polskiego pochodzenia, międzynarodowa sława kina niemego.

Murasaki Shikibu (ok. 975 - 1014) - pisarka i poetka z okresu Heian, autorka pierwszej powieści w historii literatury światowej.

Safona (ok. VII-VI wieku p.n.e.) - najsłynniejsza poetka starożytnej Grecji, nauczycielka i przewodniczka dziewcząt.

Angelika Kauffmann (1741 -1807) - malarka i portrecistka klasycystyczna, razem z Mary Moser były jedynymi kobietami - współzałożycielkami Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych w Londynie.

Enheduanna (ok. XXIV-XXIII wiek p.n.e.) - poetka, pierwsza w dziejach świata znana z imienia twórczyni literatury.

Caterina van Hemessen (ok. 1528 – 1565) - malarka epoki renesansu, jako pierwsza w historii sztuki stworzyła autoportret malarski przy sztaludze.

Św. Hildegarda z Bingen (1098 – 1179) - kompozytorka, badaczka natury i uzdrowicielka.

ZAWÓD ARTYSTKA /

Pina Bausch (1940-2009 ) - tancerka, choreografka tańca współczesnego o wielkim wpływie na rozwój teatru tańca jako gatunku.

Marina Abramović (1946- ) - artystka intermedialna, w jej pracach ciało jest podstawowym medium i jednocześnie tematem.

Simone de Beauvoir (1908 – 1986) pisarka, filozofka, autorka szeroko dyskutowanej książki “Druga płeć”.

Isadora Duncan (1878-1927) - tancerka, pionierka tańca modern, jako pierwsza zatańczyła na scenie ubrana tylko w obcisły trykot.

Alice Guy-Blaché (1873 - 1968) – pionierka kina francuskiego i amerykańskiego, producentka filmowa, prawdopodobnie pierwsza kobieta zajmująca się reżyserią filmową i jedyna kobieta w historii, która posiadała swoje własne studio zdjęciowe.

Christine de Pisan (ok. 1364 – 1430) - pierwsza w Europie zawodowa pisarka, krytyczka literacka i retoryczka, uznawana też za pierwszą feministkę.

ćwiczenia z pracą

Agnieszka Holland (1948-) - polska reżyserka filmowa, teatralna, scenarzystka o międzynarodowej sławie, nominowana do wielu prestiżowych nagród, także do Oscara.

Judy Chicago (1939- ) - artystka feministyczna, pisarka i intelektualistka. Jej praca The Dinner Party uznawana jest za ikonę sztuki feministycznej i za jedno z najistotniejszych dzieł sztuki drugiej połowy XX wieku.

Coco Chanel (1883 – 1971) - projektantka mody, zrewolucjonizowała damską modę wprowadzając ubrania o prostych sportowych fasonach oraz pozbawione ozdób krótkie suknie.

Barbara Bodichon (1827-1891) - malarka, prerafaelitka, działaczka na rzecz emancypacji kobiet, współzałożycielka Girton College w Cambridge - pierwszej brytyjskiej uczelni dla kobiet.

Frida Kahlo (1907 - 1954) - malarka, surrealistka, swoją sztuką zaprzeczyła stereotypom dotyczącym kobiecości.

Hilma af Klint (1862 - 1944) – malarka, prekursorka abstrakcjonizmu.

MYŚLI POŻYCZONE Przeczytaj różnych

uważnie

artystek.

wypowiedzi

Która

najlepiej

ośmiu opisu-

je to, w jaki sposób postrzegasz dziś siebie i pracę twórczą? Do której z wypowiedzi masz największy dystans? Czemu tak jest? Zaznacz

3. Jestem swoją własną muzą, ja je-

stem tematem, który znam najlepiej.

I tematem, który chcę poznać je-

szcze lepiej.

Frida Kahlo

swoje wybory. 1. Ludzie pytają, dlaczego tak niewiele kobiet odnosi artystyczny sukces. Dzieje się tak, ponieważ kobie-

ty nie są w stanie poświęcić tyle,

4. Kobieta, żeby zostać pisarką, po-

mężczyznę, rodzinę, dzieci, być ko-

set funtów rocznego dochodu.

ile mężczyźni. Kobieta chce mieć

chaną i jednocześnie być artystką.

trzebuje własnego pokoju i pięciu-

Virginia Woolf

A to jest niemożliwe.

Marina Abramovic

5. 2. Nie dbam o proporcje, miary czy

tempo zwykłego świata. Odmawiam

Moje

wybory

są

bardzo

czę-

sto intuicyjne. I, jak wielokrotnie

mówiłam przy różnych okazjach,

bardzo często filtruję dane z ze-

związków. Chcę ekstazy. Jestem neu-

jest to ciało bardzo konkretne. To

bycia

zwykłą

kobietą

żyjącą

zwykłym świecie. Nie chcę zwykłych

wnątrz przez ciało. Rzecz jasna,

rotyczką – to znaczy, że żyję w swoim

jest ciało kobiece. Traktuję je jako

ata. Jestem dostosowana do siebie.

instrument mojej pracy.

świecie. Nie dostosuję siebie do świ-

instrument. To jest najważniejszy

Joanna Rajkowska Anais Nin

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

6. Kobieta plastyk, czegóż się moż-

ćwiczenia z pracą

7. Pracuję ciągle nad tą samą dawną

na od życia spodziewać? Praca jej

historią,

nie widzi, jej wygląd w ogóle nie ma

kach, rozczarowaniach i tęskno-

odbywa się w samotności, nikt jej żadnego znaczenia. Podziwiane będą

w najlepszym razie i opłacane jej u-

dawną,

jak

sama

egzy-

stencja, opowiadam o niej, o lętach, które niesie.

Magdalena Abakanowicz

twory. Jej walory kobiece nie tylko

nie mają najmniejszego zastosowa-

nia, ale nawet muszą być zagłuszone zniwelowane, gdyż rodzaj pracy twórczej,

będącej

zarazem

pod-

stawą jej bytu, zmusza ją do wy-

8. Mężczyzna, który upomina się

dobycia z siebie męskich wartości

o swoje miejsce w świecie sztuki,

w skupionego anachoretę, w ro-

„zaradności”

i przeistoczenia się w rzemieślnika,

bociarza. Czyli z miejsca już ją wy-

oceniany

będzie

w kategoriach

i słusznego

dbania

o swoją karierę, a kobieta jako

naturza. Nieustannie niszcząca ta

„narzucająca się”. Tam gdzie artysta

praca twórcza - gdy już padnie na

tystka jest „agresywna”. Tam gdzie

i zaprzeczająca istocie kobiecości

jest oceniany jako „asertywny”, ar-

kobietę - nie znosi żadnego kompro-

artysta jest postrzegany w kate-

rodzinne i ambicje kobiece - stwarza

wane „trudnymi”. W języku tym kryje

misu. Zmiata z drogi wszelkie uczucia

za młodych lat ofiary nierozwiązywalne konflikty i ściąga gromy.

Zofia Stryjeńska

gorii „mistrz”, artystki będą nazysię pełzająca dyskryminacja, dys-

kurs stygmatyzujący kobiety. Wiele razy

słyszałam,

jak

kuratorzy

mówili, że wolą pracować z artystą „łatwiejszym”, niż artystką „trud-

niejszą”, choć ciekawszą.

Zuzanna Janin

JAK ONE TO ROBIĄ? Przywołaj w pamięci różne kobiety, które

znajome, współpracowniczki, nauczycielki).

w Twojej ocenie potrafią kierować swoim ży-

Pomyśl o kobietach, które cenisz za ich pracę,

ciem zawodowym. Kobiety, które uważają się

a których nie znasz osobiście (żyjące obecnie

za zawodowo zrealizowane lub których sto-

i w przeszłości, postaci fikcyjne: filmowe, litera-

sunek do pracy jest dla Ciebie inspirujący.

ckie). Korzystając z tabeli poniżej, stwórz swoją listę zawodowych nauczycielek, mentorek,

Sprawdź, czy są takie kobiety w Twoim najbliższym

otoczeniu

(rodzina,

przyjaciółki,

sojuszniczek, przewodniczek.

ZAWÓD ARTYSTKA /

KTO?

CZEMU ONA?

CZEGO CHCĘ SIĘ OD NIEJ NAUCZYĆ?

JAK ONA

TO ROBI?

ćwiczenia z pracą

CO BY MI

PORADZIŁA?

ZAWÓD ARTYSTKA - WYMYŚL TO SAMA Co to dla Ciebie znaczy „zawód artystka”? Jak aktualnie definiujesz to pojęcie? Jak je interpretujesz? Z czym Ci się kojarzy? Stwórz swoją definicję. Możesz ją narysować lub opisać w dowolnej, użytecznej dla Ciebie formie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

PLAN ROZWOJU / AKTUALIZACJA Po przeczytaniu tego rozdziału i wykonaniu „Ćwiczeń z pracą”, wróć do formularza z Indywidualnym Planem Rozwoju Zawodowego. Przyjrzyj mu się uważnie. Co teraz chcesz dopisać? Co jeszcze warto uwzględnić? Co zmienić? Co doprecyzować?

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

za rok

100%

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O PLANOWANIU PRACY TWÓRCZEJ

Planowanie w polu sztuki Wpisywanie marzeń na listę scenariuszy

albo pracownię dla kolektywu; kolega prawnik

na przyszłość, ale również tych drobnych

specjalizujący się w prawie autorskim, talent

wymagających refleksji czynności, jakim jest

artystyczny, ale również organizacyjny.

dla artysty na przykład stworzenie portfolio. Budowanie sojuszy z innymi artystami, przyjaCiągłe rozwijanie się, rezydencje, szkolenia,

ciółmi, często łatwiej jest radzić sobie w grupie

dodatkowe dyplomy pomogą poszerzyć hory-

niż samotnie.

zonty, poznawać świat i ludzi! Nie odkładanie na później życia osobistego: Spisanie zasobów, które mogą być nie-

partner, rodzina, to część życia artystki, nie

oczywiste, np. wolna piwnica u dziadka

tylko tej spełnionej! Na pewno warto, choć

w domu, gdzie można stworzyć studio nagrań

czasem będzie trudno, ale zawsze raźniej. Ika Sienkiewicz – Nowacka kuratorka, szefowa Działu Rezydencji Artystycznych w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Czy i w jaki sposób wyznaczasz sobie cele związane z pracą twórczą? A może już sama myśl o tym Cię paraliżuje? Uważasz, że kreatywność to spontaniczny proces, w którym wyznaczanie celów nie ma sensu? Po czym poznajesz, że idzie Ci dobrze? Czy potrafisz rozróżnić cel swojej pracy od jej efektu? Do czego to rozróżnienie może być przydatne? Jeżeli zadawałaś już sobie te pytania albo po ich przeczytaniu chciałabyś poszukać na nie odpowiedzi, pewnie zainteresuje Cię treść poniższego rozdziału.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

W tym rozdziale dowiesz się, dlaczego nawyk wyznaczania

celów

pomaga

dobrze

organizować pracę twórczą. Poznasz także kryteria

pozwalające

właściwie

formułować cele, co ułatwia mierzenie

postępów i eliminuje potencjalną frustrację,

a nawet lęk, który czasem towarzyszy praktyce wytyczania celów. Będziesz miała okazję dowiedzieć się, czym różni się cel od

efektu i dlaczego to istotne, żeby uwzględ-

niać w planowaniu działań obie te kategorie. W oparciu o podejście skoncentro-

wane na rozwiązaniach (PSR) autorstwa m.in.: Steve’a de Shazera i Insoo Kim Berg nauczysz się prostej techniki mierzenia postępów przy użyciu skali. Zachęcimy

Cię do praktykowania metody małych kro-

ków, w ramach której realizacja celu odbywa

się poprzez niewielkie, łatwiejsze do wprowadzenia w życie zmiany.

ćwiczenia z pracą

- Czy nie zechciałbyś mi powiedzieć, którędy mam teraz iść?

- To zależy w dużym stopniu od tego, gdzie

chcesz dojść - odpowiedział Kot. - Właściwie to mi wszystko jedno - rzekła Alicja.

- W takim razie obojętne, którędy pójdziesz

- odpowiedział Kot z Cheshire.

Dziewicze chaszcze

i schludne ogródki warzywne Eric Maisel w swojej książce Coaching the Artist

Within

uznaje

angażowanie

się

w procesy zorientowane na cel za jedną z kluczowych umiejętności do

opanowania przez twórców i twórczynie, którzy chcą być zadowoleni ze swojej pra-

Lewi Carroll

cy. Autor, który na co dzień wspiera kobiety

Alicja w Krainie Czarów

i mężczyzn borykających się z wyzwaniami kreatywności, wykorzystuje metaforę ogrodu do wyjaśnienia różnicy pomiędzy procesem zorientowanym a nie zorientowanym na cel: „Możesz mieć piękny dziki ogród bez kiwnięcia palcem, jeżeli tylko przyjmiesz założenie, że pokochasz i zaakceptujesz wszystko, co wyrośnie w Twoim ogrodzie. To może oznaczać, że będziesz z uśmiechem spoglądać na gąszcz przerośniętych chwastów, bo założyłaś, że szanujesz proces twórczy Twojego ogrodu bez ograniczeń. Pozwalasz ogrodowi wzrastać, jak chce i masz do tego prawo. To właśnie metafora procesu niezorientowanego na cel. Mogą jej to-

warzyszyć takie sformułowania jak „wszystko w końcu wychodzi na dobre”, „nic nie dzieje się bez przyczyny”, „tak miało być”. Jeżeli jednak postanowisz, że Twój ogródek ma stać się źródłem wyżywienia dla Ciebie i Twojej rodziny,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

bezczynne siedzenie nie zadziała. Raczej nie

Regularnie powtarzana i ćwiczona ułatwi

założysz, że nagle samoistnie Twój ogród

Ci planowanie strategiczne, może wpłynąć

wypełni się drzewami i krzewami owocowymi

na wzrost satysfakcji z pracy i dać większe

odpornymi na szkodniki.(...) A więc jeżeli Twój

poczucie kontroli nad procesem twórczym.

ogród ma stać się Twoim źródłem pożywienia,

Pozwoli też realistycznie określić, ile czasu

to co zmienisz w swoim podejściu? Wszystko!

i pracy będziesz potrzebowała, żeby znaleźć

Będziesz musiała odpowiedzieć sobie na pyta-

się tam, gdzie chcesz.

nie: „Na czym polega proces uprawy roślin?”48. Przyglądanie się i doprecyzowywanie własMyślenie w kategoriach celu pozwa-

nych celów jest okazją do wyprawy w przy-

je, pomaga precyzyjniej zobaczyć

wzbudzają w Tobie radość i entuzjazm.

się do niej przybliżyć. Regularnie for-

wanej

la ukonkretnić abstrakcyjne wiz-

szłość, poszukania tych jej elementów, które

przyszłość i lepiej zaplanować, jak

To właśnie konkretna wizja prefero-

mułowane i zapisywane cele pomagają też

stanowi najlepsze paliwo do podej-

ćwiczyć asertywność – im konkretniej wiesz, czego potrzebujesz i do czego dążysz, tym

przez

Ciebie

przyszłości

mowania kolejnych, nie zawsze łatwych i przyjemnych działań. Każdy

łatwiej wychwycisz te propozycje, które Cię

szczegół może na Ciebie działać mobilizują-

do tego nie przybliżają. Praktyka projektowa-

co - albo cel będzie się stawał bardziej real-

nia procesów ukierunkowanych na cel częściej

ny i przez to łatwiejszy do osiągnięcia, albo,

niż z twórczością artystyczną bywa kojarzo-

co także użyteczne, wyeliminujesz lub zmody-

na z biznesem, jednak nasze doświadczenie

fikujesz te fragmenty, które okażą się z jakichś

w pracy z twórczyniami przekonało nas, że

przyczyn mało przekonywające czy osiągalne.

wiedza i praktyka z obszaru wyznaczania

Często słyszymy od artystek, z którymi pracu-

i formułowania celów ułatwia im bardziej satys-

jemy o „braku motywacji”. Ten brak motywacji

fakcjonujące funkcjonowanie na rynku pracy.

nierzadko ma związek właśnie z niedopre-

Pozwala artystkom lepiej radzić sobie

cyzowanym lub nieodpowiednio sformułowa-

skłania do porządkowania, katego-

motywacji”, być może informacje i ćwiczenia

z twórczym chaosem i niepokojem,

nym celem. Jeżeli Ty także narzekasz na „brak

ryzowania, określania priorytetów.

dotyczące pracy z celem zawarte w tym roz-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

dziale pomogą Ci znaleźć użyteczne rozwiąza-

ZAWÓD ARTYSTKA /

nie49. Ponadto praktyka formułowania celów będzie też przydatna, jeżeli miewasz trudności z planowaniem i organizacją swojego czasu.

ćwiczenia z pracą

Zmiana zaczyna się od dobrze zada-

nego pytania

Dobrze sformułowane cele zawsze uwzględ-

Jeśli sięgnęłaś po ten podręcznik, to prawdo-

niają parametr czasu, pomagają planować

podobnie jesteś twórczynią, która chce lepiej

sekwencje aktywności, selekcjonować prio-

funkcjonować na rynku pracy. To właśnie

rytety.

najczęściej słyszymy od artystek, które się do nas zgłaszają, jeżeli zapytamy je o ich najważ-

Nasze doświadczenia w pracy z twórczyniami pokazują, że samo wyznaczanie celów bywa

także

podstępnie

niejszy cel.

używane

Jeżeli miałabyś na skali od jednego do

przez Wewnętrzną Krytykantkę (zob.

dziesięciu (gdzie 1 oznacza, że w niewielkim

rozdział 5). Może to także Twoje doświad-

stopniu Twoja sytuacja zawodowa Cię zado-

czenie, że kiedy starasz się określić i do-

wala, a 10 oznacza, że jesteś w pełni z niej za-

precyzować swoje cele, słyszysz paraliżu-

dowolona) określić punkt, w którym znajdujesz

jący głos wewnętrznej perfekcjonistki albo

się teraz? Jaką wartość zaznaczyłabyś dziś?

surowego rodzica, którzy tylko czekają, żeby

Gdzie na takiej skali jest Twój punkt „lepiej”?

ze wszystkiego szczegółowo Cię rozliczyć?

Jakie elementy składają się na Twoje „lepiej”?

Bądź na to uważna. Pamiętaj, że nie chodzi

Czy chciałabyś pracować w innego rodzaju

o to, aby Twoje cele zostały wytyczone raz

projektach? Jakie to projekty? W innych miej-

na zawsze. Mogą się zmieniać pod wpływem

scach? Z innymi ludźmi? A może zarabiać

Twoich doświadczeń, przemyśleń czy po-

więcej? Mieć więcej czasu na odpoczynek?

rażek. Warto, żebyś uczyła się elastycznego

Ile pieniędzy i czasu określa Twoje „lepiej”?

reagowania - modyfikowała cele i działania

Ile czasu dajesz sobie na osiągnięcie tego

w odpowiedzi na zmieniające się warunki ze-

poziomu? A może Twoje „lepiej” odnosi się

wnętrzne, Twoje potrzeby i aktualne możliwo-

bardziej do rozwinięcia umiejętności, poprawy

ści.

warsztatu pracy? Które to umiejętności? O ile chcesz je poprawić, w jakim czasie? Czy to wydaje Ci się osiągalne, biorąc pod uwagę Twoje dotychczasowe doświadczenie, predyspozycje, umiejętności, rozkład obowiązków?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Jak

możesz

proces

nie robiłaś. Warto więc poznać listę kryteriów,

abstrakcyjne

cele tak, aby zwiększać prawdopodobieństwo

zaobserwować,

formułowania celu to seria pytań,

których uwzględnienie pomaga formułować

kategorie, takie jak „więcej”, „mniej”,

ich osiągnięcia.

ci cyfry bądź szczegółowego opisu.

Oto najczęściej używane kryteria dobrze sfor-

które

pozwalają

„lepiej” zamienić na konkret w posta-

Poprzez udzielanie odpowiedzi z jednej strony

mułowanego celu:

wybierasz precyzyjne parametry i wskazówki, które pozwalają monitorować postępy na drodze do realizacji celu, a z drugiej eliminujesz

Konkretny i mierzalny

to, co do celu nie przynależy, koncentrujesz

To kryterium wymaga wyobrażenia sobie tego,

się na ściśle wytyczonym obszarze. W efek-

jaki stan rzeczy jest przez Ciebie pożądany, jaka

cie powinnaś uzyskać zdanie twierdzące,

zmiana ma nastąpić w przyszłości. Konkre-

zmianę, której chcesz dokonać.

ność zdefiniowania wskaźników, tego po czym

Właściwy adres w wewnętrznej

li korzystasz z danych liczbowych, łatwo jest

które jasno i klarownie opisuje

tność i mierzalność celu to również umiejętpoznasz, że to jest już stan docelowy. Jeże-

nawigacji

spełnić kryterium mierzalności (np. „Napiszę

Dobrze sformułowany cel można porównać

„Poświęcę

do górskiego szczytu, który chciałabyś zdo-

z partnerami projektu w tym miesiącu”). Jeżeli

być. Ta prosta metafora wskazuje podstawowe

natomiast cel dotyczy jakości nieokreślanych

właściwości, które związane są z wyznacza-

zwyczajowo liczbami, takich jak pewność sie-

niem celów. Pierwszą z nich jest konieczność

bie, satysfakcja zawodowa, etc., możesz sko-

pokonania pewnej drogi, dzielącej nas od zdo-

rzystać ze skali (patrz „Ćwiczenia z pracą”).

bycia szczytu, drugą jest fakt, że szczyt jest widoczny już na początku drogi.

sześć stron tekstu do końca miesiąca” albo cztery

godziny

ich formułowania zwyczajnie będzie wymagać ćwiczeń, szczególnie jeżeli wcześniej tego

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

spotkanie

Konkretny i mierzalny cel to taki, który łatwo sobie wyobrazić - dokładnie wiesz, po czym poznasz, że go osiągnęłaś.

Praktyka wyznaczania celów i odpowiedniego

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Pozytywnie sformułowany

Ekologiczny

Formułuj swój cel poprzez korzyści, które

To kryterium zachęca do zastanowienia się

chcesz osiągnąć a nie problemy, których

nad celem z uwzględnieniem szerszego kon-

chciałabyś uniknąć. Używaj twierdzącej formy

tekstu. Ekologię rozumiemy w tym przypadku

czasownika. Koncentruj się na pozytywnych

jako dbałość o szeroko rozumianą równowagę

efektach osiągnięcia swojego celu, a nie na

- wewnętrzną i zewnętrzną. W czym osiągnię-

negatywnych skutkach niepowodzeń, których

cie celu Ci pomoże? Co zyskasz? Jak jego

chcesz uniknąć. Zamiast mówić: „Nie chcę

realizacja albo proces prowadzący do niego

być na bezrobociu” określ swój cel pozyty-

wpłynie na ludzi w Twoim najbliższym oto-

wnie: „Od czerwca zarabiam X zł. miesięcznie”.

czeniu? Jakie koszty - osobiste, zdrowotne, materialne powinnaś uwzględnić? Czy na

Określony w czasie

przykład darmowa współpraca z organizacją,

Przy formułowaniu celu nie może zabraknąć

domowego budżetu?

którą lubisz, nie nadszarpnie zbytnio Twojego

ostatecznego terminu jego osiągnięcia. Jest to także warunek skutecznego monitorowania postępów. Wiedząc, ile czasu zostało do

Realistyczny

realizacji celu, możesz ocenić, czy można go

Na ile Twoja wizja przyszłości może zaist-

osiągnąć i jeśli trzeba – podjąć dodatkowe

nieć przy uwzględnieniu pewnych niezmien-

działania, poszukać wsparcia.

nych okoliczności zewnętrznych? Co już masz, wiesz, potrafisz, żeby osiągnąć cel?

Podaj dokładny termin realizacji Twojego celu.

O co jeszcze potrzebujesz zadbać?

Określ, kiedy zostanie osiągnięty z dokładnością przynajmniej do roku i miesiąca, a najlepiej dnia. Przy okazji osadzania celu

Motywujący/istotny

w czasie masz też możliwość wstępnie

Czy osiągnięcie celu spowoduje ważną zmianę

określić poszczególne etapy jego realizacji,

w Twoim życiu? Czy cel jest związany z Twoimi

a więc zaczynasz planować.

wartościami? W jaki sposób podjęcie wysiłku jego realizacji Ci się opłaci? Jak z osiągnięcia celu skorzystają ważni dla Ciebie ludzie?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Zależny od Ciebie Pamiętaj, żeby podejmować się celów, na których osiągnięcie masz znaczny wpływ.

ćwiczenia z pracą

Do połowy listopada 2018 roku napiszę pierwszą wersję scenariusza filmu X. Najpóźniej 10 marca 2018 skończę malować na niebiesko ściany mojej nowej pracowni.

Nie będą do nich należeć te, których kluczo-

W ciągu dwóch tygodni podejmę sześć

wym elementem są działania i uczucia innych

prób opowiedzenia nowo poznanym osobom

ludzi. Cel „zdobędę Oscara w kategorii aktorka

o moim projekcie Y.

pierwszoplanowa w 2020 roku” co prawda jest

Przez kolejny tydzień trzy razy spędzę mini-

konkretny, mierzalny, być może także moty-

mum 15 minut na uzupełnianiu Indywidualne-

wujący oraz realistyczny, ale z pewnością gust

go Planu Rozwoju.

członków Akademii przyznającej te słynne

Do 26 grudnia wypełnię wniosek stypen-

nagrody pozostaje poza obszarem Twojego

dialny i skonsultuję go z dwiema bardziej

wpływu. Możesz oczywiście za cel wyznaczyć

doświadczonymi koleżankami.

sobie podjęcie serii konkretnych wysiłków zmierzających w tym kierunku (przygotowanie się do roli, aktywne lobbowanie etc.) i to już

Małe kroki o dużym znaczeniu

cel, który może być określony jako zależny

Dobrze sformułowany cel jest istotny także

od Ciebie.

dlatego, że ułatwia mierzenie i dostrzeganie postępów. Kiedy zaczniesz zauważać, że

Cel powinien być zapisany

robisz postępy, być może chętniej podejmiesz

Zapisanie celu może zachęcić Cię do jeszcze

wysiłki. W pracy z artystkami często słyszy-

większej precyzji w jego formułowaniu. Dzięki

my, że to, co okazuje się najbardziej pomocne,

zapisaniu powstanie też jakiś rodzaj „material-

to właśnie możliwość monitorowania

nej”, graficznej reprezentacji Twojego zamiaru. Zachęcamy Cię do regularnej praktyki zapisywania swoich celów.

kolejne działania, które wesprą Twoje dalsze

nawet małych postępów w pracy nad

wieloetapowymi, często żmudnymi

i długotrwałymi projektami. Przeszkodą

na drodze do realizacji celu bywają

Oto kilka przykładów dobrze sformułowanych

wygórowane

celów:

oraz

oczekiwania,

aktywność

perfekcjonizm

Wewnętrznej

Krytykant-

ki (zob. rozdz. 5), stąd pomocna jest zasa-

da wprowadzania zmian za pomocą „małych

towaną przez niego technikę, zapraszamy

kroków”. Jaki najmniejszy krok w drodze do

Cię do części podręcznika, którą nazwałyśmy

swojego celu możesz dziś wykonać? Każde,

„Ćwiczenia z pracą”.

nawet najmniejsze przesunięcie pokazuje, że robisz postępy i zbliżasz się do stanu bardziej przez Ciebie pożądanego. Ile takich

Przybij sobie piątkę

kroków wykonałaś w ostatnim czasie? Jak

Ważnym elementem wspierającym postępy

często sama to zauważasz? A może warto

w pracy twórczej jest także nagradzanie się za

znaleźć sposób, aby swoje postępy zaznaczać

podejmowane działania i świętowanie suk-

w formie graficznej, po to żebyś dosłownie mogła zobaczyć, że je robisz [użytecznym narzędziem jest skala, którą znajdziesz w „Ćwiczeniach z pracą” oraz w formularzu do Indywidualnego Planu Rozwoju].

cesów, niekoniecznie tych spektakularnych. Znajduj okazje do doceniania siebie na

poszczególnych etapach realizacji

swoich celów. Najprostszym, a jednak

często zapominanym sposobem jest zwykłe „dziękuję”, które możesz kierować zarówno

Psychoterapeuta

Milton

Erickson

zwykł

w stronę osób wspierających Cię w codzien-

mawiać, że zmiana jest jak śnieżna kula, która

nych wysiłkach twórczych, jak i swoją własną.

puszczona w ruch ze wzniesienia zaczyna ros-

Jeżeli otaczają Cię życzliwi współpracownicy

nąć i wówczas można usunąć się na bok, a kula

i współpracowniczki, możesz opowiadać im

będzie żyć swoim życiem. W metaforze tej pod-

o postępach, które zauważasz i/albo prosić ich

kreśla on istotność podejmowania sekwencji

o to, żeby od czasu do czasu Ci o nich przypo-

drobnych działań, które zsumowane nadają

minali. Te, z pozoru niewielkie działania, mogą

rozpęd kolejnym działaniom. Te drobne kroki,

wyraźnie wpływać na poziom Twojej energii

małe aktywności podejmowane regularnie

i zaangażowania.

mają szansę się zautomatyzować, znacząco ułatwiając Twoje twórcze wysiłki. Więcej o tym przeczytasz w rozdziale „O Twórczych Nawyk-

Punkt na mapie to nie miejscowość

ach” [patrz rozdz. 4]. Cytowany już Eric Maisel

Zdarza się, że nawet dobrze sformułowa-

proponuje regularne ćwiczenie się w podejmo-

ny cel, regularnie podejmowane małe kro-

waniu maleńkich kroczków (ang. baby steps).

ki i

Jeżeli masz ochotę wypróbować zaprojek-

ostatecznie do pożądanego stanu. Dzieje się

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierzenie postępów, nie doprowadzają

ZAWÓD ARTYSTKA /

tak czasem w sytuacjach, w których zapomnisz na etapie formułowania celu wziąć pod uwagę także jego efekt. Cel mówi o dążeniu. Efekt (inaczej rezultat) jest określony przez potrzeby. Cel wytycza kierunek wyprawy. Efekt to nagroda za jej podjęcie. Istotna dla Ciebie zmiana, która zaistnieje, kiedy zrealizujesz cel. Efekt określa potrzeby i stany psychofizyczne, które spodziewasz się uzyskać w wyniku podążania za celem. Cel bez efektu jest tylko określe-

niem kierunku dążenia. Kiedy obierasz

cele, które nie prowadzą do spodziewanych efektów, ich osiągnięcie zwyczajnie nie cieszy, a nawet frustruje. Pytając o efekty realizacji celów, odpowiadasz sobie na kluczowe pytanie „po co”? Nasze doświadczenie w pracy edukacyjnej i rozwo-

jowej pokazuje, że kategoria efektu bywa pomijana przez uczestniczki naszych warsztatów, sesji czy konsultacji. Chcemy zatem uczulić Cię na ten aspekt - kiedy już sformułujesz swój cel zgodnie z sugerowanymi kryteriami, zastanów się raz jeszcze, na ile jego osiągnięcie oraz proces dochodzenia do niego zaspokoi istotne dla Ciebie potrzeby. Jeśli masz ochotę poćwiczyć wyznaczenie celów zawodowych, po roz kolejny zapraszamy Cię do „Ćwiczeń z pracą”, które towarzyszą

temu rozdziałowi

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

48 E. Maisel, Coaching the Artist Within, New World Library, 2005, s. 132 - 33. 49 P. de Jong, Insoo Kim Berg, Rozmowy o rozwiązaniach, 2007.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Co to znaczy twórczo pracować? Czy zastanawiałaś się, jakie czynności, stany emocjonalne, działania i wysiłki składają się na określenie „praca twórcza”? Eric Maisel wymienia następujące kategorie:

uciszanie wewnętrznego krytyka.

zmiana perspektywy z niemożliwego

zaczynanie.

na możliwe.

przezwyciężanie niechęci do pracy.

popełnianie i korygowanie błędów.

robienie czegoś tu i teraz.

bycie w procesie twórczym od świtu do nocy.

wprowadzanie się w twórczy trans.

unikanie rozproszenia.

ocenianie.

radzenie sobie z tym, co przeszkadza.

wybieranie.

podtrzymywanie miłości do pracy

negocjacje w niejasnych okolicznościach.

i nie znienawidzenie jej.

życie z chaotycznym umysłem.

dawanie sobie ciepła.

porządkowanie pracy.

wytrzymywanie napięcia.

walka z demonami.

zaangażowanie w długoterminowe procesy.

wyznaczanie kierunku i łapanie rozpędu.

odpuszczanie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

Które z tych kategorii są Ci szczególnie bliskie? Których nie brałaś pod uwagę? Jakie kategorie mogłabyś dopisać do tej listy?

ćwiczenia z pracą

Herstoria pracy pewnej Artystki Często cytowany przez nas w tym podręczniku

w inspiracjach, pomysłach, poczytać więcej

psychoterapeuta i art coach Eric Maisel prze-

niż dotychczas, pochodzić do kina, galerii,

kuł swoje wieloletnie doświadczenie w pra-

teatru, na koncerty. Zaspokoić największe

cy z przedstawicielami i przedstawicielkami

wyzwanie tego etapu, czyli pewien rodzaj

twórczych profesji na model, który nazwał

„głodu inspiracji”. Twórczynie, z który-

etapami

pracy

twórczej.

Zaobserwował,

mi pracujemy czasem zapominają, że inspiro-

że jego klienci i klientki mierzą się cyklicznie

wanie się i „dokarmianie twórczego umysłu”

z podobnymi wyzwaniami podczas realizacji

bywa istotnym elementem pracy, szczególnie

projektów. W związku z czym poprzez dopre-

na etapie CHCĘ.

cyzowanie etapu, na którym aktualnie się znajdujesz w swoim procesie twórczym, możesz

Po fazie czerpania, szukania i zaciekawiania

lepiej określić swój cel i poszukać pomysłów

się Artystka może stanąć (jeżeli pomysł na

wspierających Twoje wysiłki.

rozwój ścieżki pisarskiej nie zatonął pod naporem innych pilnych i ważnych spraw) przed

Jak zobaczysz w zestawieniu poniżej, każdy z sześciu etapów jest związany z konkretnym

etapem WYBIERAM. Zdecyduje się na opowi-

adanie, czy raczej na zbiór opowiadań? Jaki

wyzwaniem dla Twojego umysłu. Maisel sug-

będzie wspólny motyw? A może Artystka pos-

eruje też obszary, w których szczególnie warto

tanowi zmierzyć się z dłuższą formą i spróbu-

szukać wsparcia. Żeby Ci w tym pomóc, przy-

je swoich sił jako powieściopisarka? Który

gotowałyśmy zestaw pytań do każdego z nich.

gatunek powieści wybierze? Czy akcję osadzi

Załóżmy, że młoda Artystka już od jakie-

w odległej przeszłości albo cofnie się do

goś czasu nosi się z zamiarem posta-

czasów swojego dzieciństwa? Czy na miejsce

wienia pierwszego kroku na ścieżce pis-

akcji wybierze Gdynię, w której dorastała, czy

arskiej. Artystka od wielu lat pisze krótsze

zdecyduje się na fikcyjne miasteczko? Jak

i dłuższe formy, znajomi i nauczyciele ze szkół,

łatwo dostrzec, Artystka w tym etapie może

w których się uczyła z zaciekawieniem rea-

czuć

gowali na jej teksty, sama coraz mocniej czuje,

dokonanie pierwszych wyborów.

że pisanie sprawia jej satysfakcję. To początek

się

pogubiona.

różnych

Rozwiązaniem

decyzji

będzie

jest

pierwszego etapu - CHCĘ. Artystka potrze-

Podjęcie

warun-

buje na tym etapie jeszcze lepiej rozeznać się

kiem przejścia do kolejnego etapu o nazwie

w swoich twórczych potrzebach, zanurzyć się

ZACZYNAM. Artystka zdecydowała, że opu-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

blikuje zbiór pięciu opowiadań, pokazujących

Krytykantki (więcej na ten temat przeczytasz

z różnych perspektyw gdyńskie realia w okre-

w rozdziale 5), który może starać się prze-

sie 1995 - 2000. Jedno z opowiadań do zbioru

konać Artystkę, że rezultaty jej wysiłku są

zaczęła już pisać jakiś czas temu i może po-

niewystarczająco dobre, że może właściwie

traktować je jako punkt wyjścia. Co dalej?

lepiej się nimi nie dzielić i przejść do kolejnego

Jak zacząć, wiedząc, że decyzja zapadła?

etapu. Warto więc, żeby Artystka ustaliła i na-

Jak to wszystko ułożyć? Rozplanować? Jak

zwała kryteria oceny swojej pracy.

naprawdę zacząć to robić? Artystka znalazła kilka różnych sposobów na zaplanowanie swoich kolejnych kroków, pomogła jej w tym

Ostatni etap, to czas kiedy Artystka POKAZUJE swoją pracę. Kiedy uda jej się pomyślnie

trochę starsza znajoma, która sama pisze

zakończyć pracę pisarską i edytorską, kiedy

i publikuje. Wie już, kiedy orientacyjnie chciała-

jej zbiór opowiadań będzie już dostępny na

by zakończyć pracę, przeczytała po raz kolej-

papierze lub w formie cyfrowej, staną przed

ny i poprawiła pierwsze opowiadanie ze zbioru.

nią wyzwania związane z mierzeniem się

Można chyba uznać, że z etapu ZACZYNAM przeszła do etapu ROBIĘ. Tu największe wy-

z mniej lub bardziej sprzyjającymi opiniami wydawcy, recenzentów a wreszcie czytelników. Jak Artystka poradzi sobie z pro-

zwania związane są z zadbaniem o dobrą

mocją swojego zbioru? Warto, żeby zadbała

organizację

o odpowiedni dystans do swojej pra-

pracy,

utrzymanie

jej

rytmu,

wypracowanie sposobów na podtrzymywanie twórczych wysiłków i mierzenie się z chaosem czy zwątpieniem. Po okresie pisania, redagowania i edytowania przychodzi wreszcie czas na etap o nazwie KOŃCZĘ, czyli moment, w którym Artystka uzna, że powstało już tyle tekstu, który został

przez nią odpowiednio wiele razy przeczytany i skorygowany, że można go już komuś pokazać. Na tym etapie może wyjątkowo wyraźnie odzywać się w niej głos Wewnętrznej

cy, który pozwoli jej w przyszłości napisać kolejne teksty.

1 2 3 4 5 6

chcę

GŁÓD

inspiracja

wybieram

POGUBIENIE

decyzje

zaczynam

OSŁABIENIE

wzmacnianie

robię

CHAOS

porządkowanie

kończę

KRYTYCYZM

ocena

pokazuję

NIEŚMIAŁOŚĆ / PRZYWIĄZANIE

działanie / odłączenie

Etapy pracy twórczej - koncepcja autorstwa E. Maisel

Spójrz raz jeszcze na model etapów pracy

trudności? Co pomogło Ci je przezwyciężyć?

twórczej przedstawiony powyżej. Odpowiedz na serię pytań odnoszących się Pomyśl o dowolnym projekcie i sprawdź, na

do poszczególnych etapów pracy twórczej.

którym etapie lub etapach miałaś najwięcej

Co odkrywasz?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ETAP 1. Jak się inspirujesz? Czym się twórczo dokarmiasz?

ETAP 2. Co pomaga Ci wybierać? Jak podejmujesz decyzje? Jak wyznaczasz cele?

ETAP 3. Co pomaga Ci rozpocząć pracę? Co pomaga Ci działać konsekwentnie?

ETAP 4. Jak dbasz o swoje skupienie? jak planujesz pracę?

ETAP 5. Jak się doceniasz? Po czym poznajesz, że idzie Ci dobrze? Jak radzisz

sobie z trudnościami?

ETAP 6. Z kim dzielisz się swoją pracą? Na czyjej opinii Ci zależy i czemu? Co pomaga Ci zdystansować się do swojej pracy?

Celowe ćwiczenie Wybierz kilka pomysłów na cele, które przy-

przekracza pięciu. Po zapisaniu, wybierz taki,

chodzą Ci aktualnie do głowy. Możesz wyko-

który na ten moment wydaje Ci się najistotniej-

rzystać model etapów pracy twórczej i zacząć

szy albo zapisałaś jako pierwszy w kolejności.

od doprecyzowania, w której fazie jest obec-

Zależy nam, żebyś na tym etapie najpierw

nie działanie dotyczące Twojego celu. Możli-

przećwiczyła zasady formułowania celu i mie-

we też, że cel, z którym chcesz pracować, nie

rzenia postępów, więc to, który cel wybierzesz,

dotyczy samego procesu twórczego.

nie jest najistotniejsze.

Zapisz cel lub kilka celów zawodowych przy-

Teraz opracuj swój cel używając poniższych

chodzących Ci do głowy. Niech ich liczba nie

zasad:

Sprawdź czy Twój cel jest zapisany w formie zdania twierdzącego (polecamy czasowniki takie jak np.: ZROBIĘ/ PRZYGOTUJĘ/ OPRACUJĘ/ OKREŚLĘ / ZAROBIĘ/ ZORGANIZUJĘ).

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Sprawdź mierzalność i konkretność Twojego celu. Po czym poznasz, że go osiągnęłaś? Po czym poznają to ważni dla Ciebie ludzie? Zwróć uwagę na każde ze słów, którego użyłaś do sformułowania swojego celu - czy potrafisz odpowiedzieć na pytanie, co konkretnie każde z nich w tym kontekście znaczy? Jeżeli to możliwe uwzględnij cyfry/liczby.

ZAPISZ Czy cel w zapisanej przez Ciebie formie jest zależny od Ciebie? Czy masz znaczny wpływ na jego osiągnięcie?

ZAPISZ

Teraz zweryfikuj, czy Twój cel jest określony w czasie. Jak precyzyjnie? Użyj konkretnej daty.

ZAPISZ

Raz jeszcze sprawdź, czy osiągnięcie celu w takiej formie i czasie jest dla Ciebie realistyczne. Co potrzebnego do jego realizacji już masz (finanse, pomoc, czas, narzędzia, wiedzę, umiejętności, wsparcie)? Co jeszcze potrzebujesz zdobyć?

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Co zyskasz osiągając cel? Jakie koszty wiążą się z osiągnięciem tego celu w określonym przez Ciebie czasie? Jak wpłynie to na Twoje otoczenie? Jakie są ryzyka? Jakie mogą być koszty?

ZAPISZ Jaki będzie efekt osiągnięcia tego celu? Czemu osiągnięcie tego celu jest dla Ciebie istotne? Jak będziesz się wtedy czuć? Jakie korzyści odniesiesz? Jakie ważne potrzeby zrealizujesz? Jaka będzie nagroda za podjęcie trudu? Kto i po czym pozna, że osiągnęłaś swój cel? Co dzięki temu stanie się możliwe?

ZAPISZ

Zapisz cel w jego ostatecznym brzmieniu.

ZAPISZ

Na skali od „1 do 10”, gdzie „1” oznacza: jeszcze nic nie zrobiłam,

a „10”: już osią-

gnęłam ten cel - zaznacz punkt pokazujący, gdzie w obecnej chwili znajdujesz się w procesie realizacji swojego celu. Dlaczego wybrałaś właśnie tę wartość? Co się na nią składa? Co już masz? Zapisz poszcze1

gólne elementy.

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Po czym poznasz, że przesunęłaś się na skali o „1” punkt do przodu? Co wtedy będzie inaczej? Po czym inni poznają, że zrobiłaś krok ZAPISZ

do przodu?

Do skali możesz wracać raz w tygodniu, żeby

wrażenie, że nie robisz postępów, a wręcz

zaznaczać kolejne przesunięcia w drodze do

przeciwnie. To zupełnie normalne. Proces osią-

realizacji celu. Zupełnie naturalnym jest także

gania celu nie musi być linearny.

fakt, że od czasu do czasu możesz mieć A

B jak widziałam drogę do celu

jak naprawdę było A

Malutkie kroczki Za wymienianym już Maiselem proponujemy następujące ćwiczenie51: Weź kartkę papieru i długopis. A teraz

napisz jedno zdanie Twojej powieści. Nie całą, pół, ani więcej. Jedno zdanie. To tyle. Koniec ćwiczenia. Weź tubkę z farbą. Nie maluj obrazu ani też nie planuj jego koncepcji. Wyciśnij trochę farby na papier. Popatrz. To tyle. Koniec ćwiczenia. Wyobraź sobie jedną scenę swojego

scenariusza. Zrób to przez kilka, kilkanaście

sekund. To tyle. Koniec ćwiczenia.

Zrób jedną z tych malutkich rzeczy, odpowiednich dla Twojej dziedziny twórczości. Jutro zrób to znowu. Przez jeden tydzień każdego dnia zrób jeden malutki krok - napisz jedno zdanie, zatrzymaj się na jednym kolorze, wyobraź sobie jedną scenę.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

50 E. Maisel, Fearless Creating, 1995, s.162. 51 Ibidem, s.48.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

WAŻNE TERAZ WAŻNE TERAZ ZMIENIŁO SIĘ ZMIENIŁO SIĘ MÓJ CEL MÓJ CEL EFEKT EFEKT DATA DATA

DZIŚ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

za rok

100%

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O ZASOBACH TWÓRCZYCH

Zasoby twórcze Zasoby twórcze to wszystko, co masz w sobie,

ciekawość, potrzeba poszukiwania, patrzenia,

co przeżyłaś. Twoje doświadczenia, emoc-

obserwowania, poznawania.

je, wrażliwość. To, co masz w ręku, w głowie, w sercu. To również umiejętność przyglądania

To Twoje naturalne otoczenie i Twoje natu-

się im i sięgania po nie. Świadomość ich ist-

ralne bogactwo w jednym. Czerpiąc z niego

nienia, ale też świadomość granic i odwaga,

- tworzysz. Tworząc - wybierasz, czego potrze-

by je przekraczać. To Twój warsztat twórczy,

bujesz. Agnieszka Dwernicka menedżerka kultury, doktor nauk humanistycznych, dyrektorka Festiwalu Miesiąc Fotografii w Krakowie, prezeska Fundacji Sztuk Wizualnych.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Naturalne. Odnawialne. Ograniczone. Materialne. Osobiste. Informacyjne. Zablokowane. Posiadane. Pożądane. Rozpoznane. Jakie są Twoje zasoby twórcze? Jak o nich myślisz? W jaki sposób z nich korzystasz? Jak je cenisz? W jaki sposób przechowujesz i odnawiasz? Co pomaga Ci je odblokować? Co zyskujesz, a co tracisz, korzystając z konkretnych potencjałów?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Przedstawiamy Ci różne teorie i sposoby rozumienia zasobów

zasobów. osobistych.

zawodowej

Przede Z

wszystkim

naszej

praktyki

wynika, że refleksja dotycząca

zasobów, może pomóc Ci w uruchomieniu nowych możliwości, motywować do działania i wzmacniać poczucie własnej sku-

teczności. Przywołujemy więc koncepcje

psychologiczne, w których pojęcie zasobów

pojawia się w kontekście stresu radzenia sobie z jego przyczynami i konsek-

wencjami. Rozróżniamy zasoby faktyczne

od potencjalnych. Poruszymy wreszcie kwestie związane z ich dostępnością. Łączy-

my zasoby z potrzebami. Omawiamy

model zmiany według Tima Knostera.

Niezależnie od tego, w jakim jesteś momencie swojego życia (ze szczególnym uwzględnieniem

swojej

roli

zawodowej)

liczymy,

że namysł nad własnymi zasobami pomoże Ci w dokonywaniu bardziej wyważonych decyzji. Ramę tego rozdziału wyznaczają dociekania zebrane m.in. przez: Helenę Sęk z Instytutu Psychologii UAM, Krzysztofa Mudynia z Instytutu Psychologii Stosowanej UJ oraz Elżbietę Talik z Instytutu Psychologii KUL55.

ćwiczenia z pracą

Zastanawiasz się, co mamy na myśli pisząc:

To właśnie w trosce o tak rozumianą „ekologię”

„zasoby”? Czemu zatrzymanie się przy tej

zapraszamy Cię w tym rozdziale do namysłu

kwestii - kojarzącej się być może bardziej

nad tym, co już masz, a co być może potrze-

z naukami ekonomicznymi (np. zasoby kapi-

bujesz jeszcze odkryć (nazwać) lub zdobyć (np.

tałowe) lub zarządzaniem (np. zasoby ludzkie)

pożyczyć, otrzymać, zgromadzić, poprosić o).

- uznałyśmy za użyteczne w kontekście Twojej

Być może rozdział ten sprowokuje Cię do

drogi artystycznej?

pytania: „Jak mądrzej wykorzysty-

Pojęcie zasobów rzeczywiście ma charak-

wać

dostępne

zasoby?”

lub

skłoni

do przemyślenia swoich strategii działania

ter multidyscyplinarny. Od dawna funkcjonu-

i większej troski o siebie i swoje środowisko

je m.in.: w ekonomii, w teoriach zarządzania

pracy. Może robiąc „bilans zasobów” uznasz,

i organizacji, a od jakiegoś czasu także

że wartości, których szukasz, możesz uzyskać

w ekologii. W 1972 roku, po opublikowaniu

pracując mniej lub działając inaczej niż do tej

I Raportu Klubu Rzymskiego międzynarodo-

pory?

wa społeczność musiała uznać za fakt ograniczoność tzw. nieodnawialnych zasobów naturalnych . To przełomowe odkrycie zaczęło

Zasoby rozpoznane

„materializować się” w postulatach ekologów,

Jedna z uczestniczek naszych warsztatów

aktywistów społecznych i różnego rodzaju

powiedziała

ruchach (np. idei minimalizmu życiowego).

„Zasoby, to wszystko to, co masz

Czemu jednak wspominamy o ekologii właśnie w tym miejscu i w kontekście Twojej twórczości?

niezwykle

inspirującą

rzecz:

„za sobą”. Twoje zaplecze i podparcie. Coś,

co jest w tle i czego na co dzień nie widzisz. O czym łatwo zapomnieć. Do zobaczenia czego potrzebujesz czasem drugiej osoby”57.

W rozdziale „O Planowaniu Pracy Twórczej”

Takie ujmowanie sprawy jest nam bardzo

piszemy m.in. o wyznaczaniu celów jako

bliskie i właśnie z tego powodu poświęcamy

o działaniu wspierającym proces osiąga-

temu zagadnieniu tyle uwagi.

nia

zamierzonych

rezultatów.

Zachęcamy

Cię w nim, żeby cel zawodowy, który sobie

Zasoby w literaturze są często definiowane jako

wyznaczysz był „ekologiczny” (zrównoważony,

„dostępne środki”. Tak szerokie ujęcie

dobry dla Ciebie i dla Twojego otoczenia).

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

wskazuje, że są one powiązane z realizacją

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

celów. Zauważ, że o tym, czy „coś” jest Two-

Zastanów się teraz przez chwilę, w jaki sposób

im zasobem, czy przeszkodą decyduje jakaś

współcześnie zasoby osobiste pracowników

Twoja aktualna potrzeba lub bardziej długoter-

są postrzegane i wykorzystywane przez pra-

minowy cel. Krzysztof Mudyń twierdzi zresztą,

codawców (weź pod uwagę m.in. koncepcję

że „[…] większość naszych potrzeb ma charak-

tzw. marki osobistej61). Skoro system gospo-

ter instrumentalny, tzn. potrzebujemy czegoś

darczy wymusza, by niemal każda pracująca

ze względu na coś innego, co z kolei jest nam

osoba stawała się w pewnym sensie „przedsię-

potrzebne w związku z czymś jeszcze innym

biorstwem” (z potrzebą tworzenia i zarządzania

(a nie ze względu na swą nieodpartą atrakcyj-

własnym wizerunkiem publicznym, np. poprzez

ność lub życiową konieczność), sytuacy-

LinkedIn, FB, Instagram, Twitter, Behance,

walor przydatnego zasobu”58. W kon-

ców lub inne rodzaje „wizytówek” on-line),

jnie niemal wszystko może uzyskać

autorskie blogi, strony internetowe pracodaw-

tekście współczesnych uwarunkowań społecz-

może warto, żebyś zastanowiła się, jak działa

no-kulturowych trudno wyznaczyć granicę

Twoje „przedsiębiorstwo artystka” (pomagamy

pomiędzy podstawowymi, a tzw. „sztucznymi

Ci w tym wyzwaniu w rozdziale 6)? Jedna ze

potrzebami” (charakterystycznymi dla kultury

współpracujących z nami artystek powiedzia-

konsumpcji ). Rozróżnienie tych potrzeb samo

ła kiedyś „pół żartem, pół serio”: „Artyst-

w sobie może być prawdziwym wyzwaniem i angażować Twoje zasoby (np. intelektualne). Być może warto w tym miejscu przywołać sformułowaną w 1990 roku przez Viki Robin

ko, bądź dla siebie dobrą szefową

i etyczną kapitalistką62 skoro już

musisz!”. Czy zastanawiałaś się kiedykol-

wiek, czym tak naprawdę i w jakim stylu gospo-

radykalną tezę, która głosi, że współcześnie

darujesz? Zadając to, nieco prowokacyjne py-

zwierzęta radzą sobie lepiej od ludzi z odpowie-

tanie, chcemy Ci pokazać, że rzeczywistość,

dzią na pytanie: „Ile to jest dość?”. Zachęcamy

w ramach której funkcjonujesz, ma znaczenie.

więc, żebyś nie tylko planowała kolejne cele,

Czasami to „jak jest” może wydawać się tak

ale także sprawdzała, czemu ich realizacja jest

oczywiste, że aż „przezroczyste” - przez co

dla Ciebie ważna (jaki efekt chcesz uzyskać?).

możesz przestać zauważać, jak zasady

Robiła bilans korzyści i strat z nimi związanych. Sprawdzała ich ekologiczność właśnie.

działania i aktualna specyfika rynku pracy wpływają także na Ciebie.

Wróćmy jednak do nakreślenia tego, jak

autorzy definiują zasoby jako wszystko to,

rozumiemy pojęcie zasobów. Upraszczając,

co pomaga Ci radzić sobie ze stresem. Stres

możesz przyjąć, że zasobem osobistym

ujmują z kolei jako efekt oceny pewnej transak-

może stać się niemal wszystko, o ile wykorzys-

cji - zmieniającej się relacji pomiędzy Tobą,

tasz to do zaspokojenia swoich doraźnych po-

a otoczeniem. Za każdym razem, kiedy doko-

trzeb lub realizacji bardziej długoterminowych

nujesz oceny takiej transakcji (inaczej wymia-

celów. Osobistymi zasobami mogą być więc

ny), robisz to ze swojej subiektywnej perspek-

Twoje właściwości biologiczne, psychologi-

tywy. Na ocenę wypływa więc m.in.: twój sys-

czne i interpersonalne, a także charakterys-

tem wartości, prezentowane przez Ciebie

tyki Twoich sieci społecznych (typ więzi, grupy

postawy, specyficzne doświadczenia oraz

odniesienia, grupy wsparcia), a także cechy

istotne dla Ciebie cele.

środowiska

społecznego,

przyrodniczego

i cywilizacyjnego oraz szeroko rozumiane ce-

Do pojęcia zasobów w kontekście stresu od-

chy kultury. Jak twierdzi m.in. Helena Sęk

wołuje się także m.in. Stevan Hobfoll. Opra-

pojęcie zasobów opisuje „właściwości,

cowana przez niego teoria zachowania

cesy radzenia sobie z wymaganiami

kontekst tego zagadnienia. W odróżnieniu od

które korzystnie wpływają na pro-

zasobów64 podkreśla szerszy, społeczny

(stresorami) życia” .

wcześniejszych ujęć, silniej eksponuje rolę

Zasoby na stres

tej teorii pojęcie zasobów odnosi się już nie

Czy wiesz, że w psychologii pojęcie zasobów

całej rodziny, a nawet grupy społecznej. Zda-

występuje najczęściej w kontekście prob-

niem autora w chwili, kiedy starasz się

kultury w powstawaniu stresu. Na gruncie tylko do indywidualnej osoby, ale także do

lematyki stresu i radzenia sobie z jego źródłami i konsekwencjami? Jedną z bardziej znanych na

tym

gruncie

jest

transakcyjna

przystosować do wymagań środow-

iska, zaczynasz ponosić pewne koszty. Stres pojawia się wtedy, kiedy tracisz

Richarda

zasoby (albo istnieje takie zagrożenie) lub gdy

Lazarusa i Susan Folkman. Ta koncep-

zasoby, które inwestujesz, nie powodują wzro-

cja stresu odwołuje się przede wszystkim

stu puli Twoich zasobów.

teoria

stresu

autorstwa

do roli procesów poznawczych, czyli tego w jaki sposób oceniasz daną sytuację. Jej

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Z kolei nowsze doniesienia w obszarze badań

pliwości związane z tym, czy odzyskasz lub

nad stresem i radzeniem sobie zwracają

powiększysz zasoby (czas, pomysły, en-

uwagę na aspekty związane z emocjami, ich

ergię, pieniądze), które już zainwestowałaś w

regulacją oraz rolą w procesie radzenia sobie.

tworzenie scenariusza. Zaczynasz zadawać

Barbara Fredrickson w sformułowanej przez

sobie pytania: „Czy warto poświęcać na to tyle

siebie teorii poszerzania umysłu i bu-

czasu? Czy ktoś będzie chciał ten scenariusz

przyjmuje założenie,

ode mnie kupić? Czy na tym da się w ogóle

że emocje pozytywne, takie jak m.in.: radość,

zarobić? Czy wystarczy mi wytrwałości, żeby

zadowolenie, zainteresowanie – mają wspólną

go rozwijać dalej? Może to projekt pisany do

właściwość, którą jest zdolność do rozszerza-

szuflady”? Rodzina i przyjaciele wciąż dopy-

nia posiadanego przez Ciebie repertuaru myśli

tują, jak Ci idzie i przypominają, że „pisanie

i działań oraz budowania trwałych zasobów

filmów to ciężki kawałek chleba”. Zaczynasz

fizycznych, intelektualnych, psychologicznych

odczuwać związany z tymi wyzwaniami stres65.

pozytywnych

Według wspominanego wcześniej Hobfolla

emocji niesie więc ze sobą korzyści wykracza-

w takiej sytuacji mocniej odczujesz

dowania zasobów

społecznych.

Odczuwanie

jące poza chwilowo odczuwaną przyjemność. Wyzwania w pracy twórczej

utratę jakiegoś zasobu niż jego

pozyskanie. Jeśli więc wyjściowo posia-

dasz większe zasoby do realizacji swojego celu (np. czas potrzebny do przygotowania

Zachęcamy Cię teraz do odniesienia przed-

aplikacji na stypendium scenariuszowe lub

stawionych wyżej koncepcji do konkret-

wskazówki od znajomych, którzy już przez

nych sytuacji z własnego życia. Wyo-

ten proces przeszli), będziesz mniej podat-

braź sobie więc dla przykładu, że od dwóch

na na stratę i bardziej zdolna do pozyskania

lat piszesz scenariusz filmowy. Inwestujesz

nowych zasobów (np. zdobycia większej ilo-

w to działanie swój czas, pomysły i energię.

ści rekomendacji). Jeśli natomiast brakuje Ci

Dodatkowo przeznaczasz na ten cel część

zasobów kluczowych do podjęcia jakiegoś

swoich oszczędności (np. zapisujesz się na

działania, będziesz bardziej narażona na

płatne warsztaty scenopisarskie). Równolegle

utratę innych zasobów (np. masz mało czasu

szukasz możliwości finansowania dalszej pra-

i brak Ci doświadczenia w składaniu wniosków

cy nad nim. Na tym, ale także i na wcześnie-

stypendialnych, w związku z czym w pośpie-

jszych etapach, mogą towarzyszyć Ci wąt-

chu możesz przeoczyć załączenie jakiegoś

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

konsekwenji

Właśnie z tego powodu w ramach pro-

czego Twoja aplikacja zostanie odrzucona ze

ponowanych w „Ćwiczeniach z pracą” ek-

względów formalnych). Wniosek? Jeśli bra-

sperymentów zachęcamy Cię po pierwsze, do

kuje Ci jakiegoś ważnego dla powodzenia

tworzenia wizji tego jak, gdzie, kiedy, z kim i po

Twojego planu zasobu (np. doświadczenia),

co chcesz pracować (do tego służy m.in. zapro-

postaraj się swoje działania zaplanować tak,

jektowane przez nas narzędzie do tworzenia

żeby „zrównoważyć” to innymi posiadanymi

Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowe-

zasobami (np. czasem lub wsparciem bardziej

go). Po drugie, namawiamy do planowania

wymaganego

dokumentu,

doświadczonych koleżanek czy kolegów).

- czyli dzielenia Twojej pracy i związanych z nią

Jeśli brakuje Ci kilku kluczowych zasobów

wyzwań na etapy oraz zastanawiania się nad

do realizacji jakiegoś celu jednocześnie (np.

kolejnymi, małymi krokami, które poprowadzą

i czasu i pieniędzy i doświadczenia i wsparcia),

Cię do celu (przypomnij sobie treść i zadania

zastanów się koniecznie, czy masz wystarcza-

z poprzedniego rozdziału). Po trzecie, chcemy

jąco przemyślany „plan zaradczy” i jakie mogą

pokazać Ci, że „pomostem” łączącym Two-

być „koszty” jego realizacji.

ją wizję z planem działania są omawiane w tym

ZASOBY wizja

umiejętności

motywacje

rzeczy / finanse

plan działania zmiana zamieszanie

opór frustracja falstart rys. 1 Model zmiany Knostera opracowanie własne. Koncepcja Tima Knostera po raz pierwszy została zaprezentowana podczas Konferencji TASH w Waszyngtonie w 1991 roku.

efekt

niepokój

rozdziale zasoby. Przyglądając się przedsta-

sprzyja realizacji Twoich potrzeb i do czego

wionemu powyżej modelowi zmiany au-

w określonym czasie (i „stanie świadomości”)

torstwa Tima Knostera, zauważysz, że jeśli

masz niekwestionowany i bezpośredni dostęp.

zabraknie Ci któregokolwiek z wymienionych

Zasobami potencjalnymi z kolei jest wszyst-

elementów, zmiana nie będzie możliwa lub

ko to, do czego dostęp możesz mieć dopiero

znacznie utrudniona, a w jej miejsce pojawią

w przyszłości (dostęp ma charakter warun-

się odpowiednio: zamieszanie, niepokój, opór,

kowy). Wspominany już Krzysztof Mudyń

frustracja lub niepowodzenie w realizacji celu.

zwraca słusznie uwagę, że „Brak wyraźnego rozróżnienia między zasobami faktycznymi

Skóra na niedźwiedziu

a zasobami potencjalnymi często pociąga za

W związku z powyższym kolejnym aspektem

bolesne konsekwencje. W ramach myślenia

istotnym w myśleniu o zasobach jest kwestia

życzeniowego, które przydarza się każdemu,

związana z ich dostępnością lub brakiem.

miewamy bowiem skłonność do „dzielenia

Zwróć uwagę, że samo istnienie czegoś przy-

sobą całkiem praktyczne, a niekiedy nawet

skóry na niedźwiedziu”66.

datnego do zaspokojenia Twoich potrzeb, co jednak nie jest Ci w danej sytuacji dostępne lub o istnieniu czego nie wiesz, nie jest wystarcza-

Artystka skuteczna

jącym warunkiem uznania tego za Twój zasób.

Z tematem wykorzystania i dostrzegania

Czy wynagrodzenie, które miałaś dostać, ale

zasobów powiązane jest także wspomnia-

z jakichś powodów go jeszcze nie dostałaś,

ne przez nas w streszczeniu tego rozdziału

jest już Twoim zasobem, czy nie? Sprawę kom-

zagadnienie poczucia własnej skutecznoś-

plikuje więc warunkowy charakter dostępu do

ci. Zastanów się, na ile masz nawyk myśle-

zasobów. Co to znaczy w praktyce? Załóżmy,

nia o sobie, jako o kobiecie, która potrafi

dla przykładu, że jeśli coś Cię mocno zestresu-

rozwiązać większość problemów, a dzięki

je, to z dużym prawdopodobieństwem stracisz

swojej pomysłowości potrafi dać sobie radę

(chwilowo) dostęp do (ogólnie posiadane-

w nieoczekiwanych sytuacjach i trzymać się

go) poczucia humoru. Warto więc wziąć pod

swoich celów67? Poczucie własnej sku-

uwagę rozróżnienie na zasoby faktyczne i zasoby potencjalne. Zasobami fak-

tycznymi możesz nazwać wszystko to, co

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

teczności (inaczej kompetencji) to (ujmując skrótowo) subiektywna ocena swoich możli-

wości, umiejętności i wiedzy w określonej

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

dziedzinie. Albert Bandura68, który wprowa-

nie z jej koncepcją przekonanie o możliwości

dził do psychologii pojęcie spostrzeganej

rozwoju własnych zdolności, a także o stop-

własnej skuteczności twierdzi, że wyższe jej

niowym „przyrastaniu“ umiejętności, wiedzy

poczucie zwiększa motywację do działania

i doświadczeń będzie sprzyjało budowaniu

i wiąże się z lepszymi osiągnięciami . Jeśli

wyższego poczucia własnej skuteczności.

więc jesteś osobą o wysokim poczuciu własnej

W związku z czym nawyk śledzenia

skuteczności, napotykając na swojej drodze przeszkody, podejmiesz wysiłek, żeby je

postępów w opanowywaniu nowej umie-

jętności, poszerzaniu wiedzy lub zdobywaniu

przezwyciężyć. Będziesz wybierała bardziej

doświadczeń w jakiejś dziedzinie może być

adekwatne rozwiązania i dzięki zadaniowemu

naprawdę przydatnym zasobem (por. rozdział

zorientowaniu na swój cel szybciej odnajdziesz

1 oraz rozdział 4).

właściwy sposób rozwiązania problemu. Jeśli natomiast masz niskie poczucie własnej skuteczności, niepowodzenia lub ewentualna

Braki i mocne strony

porażka skłonią Cię raczej do apatii, a nawet

Ważną tezą tego rozdziału, zapożyczoną

do rezygnacji z celu. Z powodu wątpliwości

m.in. od pedagoga twórczości, Krzysztofa

dotyczących własnych umiejętności w trakcie

J. Szmidta70, jest twierdzenie, że w procesie

działania możesz koncentrować się bardziej

edukacji i pracy artystycznej warto zadbać

na swoich przeżyciach, wyobrażać sobie nie-

o równowagę i „symetryczny” namysł zarówno

przyjemne konsekwencje porażki. W efekcie

nad błędami, niedociągnięciami, przeszko-

poświęcisz mniej uwagi samemu procesowi

dami, trudnościami (pedagogika braku);

poszukiwania rozwiązań i dążeniu do celu.

jak i nad mocnymi stronami, potencjałami, sprzyjającymi warunkami - zasobami właśnie

Zastanawiasz się, co decyduje o poziomie

(pedagogika

rozwoju,

wzrostu).

poczucia własnej skuteczności? Żeby udzielić

Wydaje nam się, że w Polsce wciąż dominuje

odpowiedzi na to pytanie, sięgamy do (przy-

zainteresowanie „brakiem”. Zgadzamy się ze

woływanej także w kolejnym rozdziale tej pub-

Szmidtem, reprezentującym nurt pedagogiki

likacji) koncepcji „ukrytych teorii na

pozytywnej71, który postuluje: „Istnieje wobec

Psycholożka ta twierdzi, że ludzie różnią się

owania

poglądami na temat zdolności i talentu. Zgod-

obrazu twórcy i procesu twórczego, w którym

temat zdolności” autorstwa Carol Dweck.

tego potrzeba wyrównania proporcji i konstruzharmonizowanego,

wyrównanego

zostaną pogodzone dwie orientacje: orientacja na brak i chorobę z orientacją na dobrostan i zaspokojenie”. Podobnie uważają propagatorzy

propagatorki

stosowanego

także przez nas podejścia skoncen-

trowanego na rozwiązaniach (PSR). Z kolei James C. Kaufman72, amerykański psycholog, edukator i ekspert w dziedzinie kreatywności twierdzi wręcz, że „nikt nigdy nie napisał biografii jakiejś twórczej osoby dlatego, że była to osoba najzupełniej normalna” oraz „Ludzie twórczy, którzy są dziwakami i odmieńcami lub cierpią na jakąś chorobę psychiczną, stanowią o wiele lepszy materiał na fascynującą opowieść niż ludzie twórczy, którzy są nudni, ciężko pracują i mają udane życie małżeńskie”73. Chcąc nieco zrównoważyć te proporcje, zachęcamy Cię do badania swoich mocnych stron i osobistych zasobów. W „Ćwiczeniach z pracą”, które uzupełniają treść tego rozdziału, znajdziesz co najmniej kilka pretekstów, żeby zacząć lepiej rozpoznawać swoje zasoby.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

52 Jako kolektyw Future Simple wspieramy rozwój

op.cit, s. 63-77

osób indywidualnych, organizacji i nieformalnych grup korzystając m.in. z podejścia skoncentrowanego na

59 K. Valaskakis, P.S.Sindel, J. G. Smith, I. Fitzpat-

rozwiązaniach (PSR) rozwiniętego w latach siedem-

rick-Martin, Propozycje dla przyszłości. Społeczeństwo

dziesiątych w Stanach Zjednoczonych przez Steve’a

konserwacyjne, PIW, Warszawa 1988.

de Shazera i Insoo Kim Berg, gdzie wydobywanie osobistych zasobów ma kluczowe znaczenie dla procesu

60 Zobacz: https://vickirobin.com.

wprowadzania zmian. 61 Por. krytycznie: http://www.trzeciak.pl/wp-content/ 53 H. Sęk, Wsparcie społeczne jako kategoria

uploads/2017/01/Marka-osobista_S.Trzeciak_ar-

zasobów i wieloznaczne funkcje wsparcia, (2003),

tyku%C5%82_Manager01.pdf?x29496.

biste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki. Łódź:

62 Kapitalista - w systemie kapitalistycznym: właściciel

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

znacznego kapitału w postaci przedsiębiorstwa, z

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby oso-

którego czerpie zyski, Za: źródło strona internetowa: 54 K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do

https://sjp.pwn.pl/sjp/kapitalista;2562816.

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby oso-

63 H. Sęk, Wsparcie społeczne jako kategoria zasobów

Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 63-77.

Ogińska-Bulik (red.), Zasoby osobiste i społeczne

nich dostępu? Problem dostępności zasobów,

biste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (2003),

55 E.Talik, L. Szewczyk, Wybrane zasoby osobiste

i wieloznaczne funkcje wsparcia, w: Z. Juczyński, N. sprzyjające zdrowiu jednostki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

a strategie radzenia sobie ze stresem u nastolatków, Polskie Forum Psychologiczne, 2010, tom 15, numer 2,

64 Por: Broaden and build theory of positive emo-

s.154-168

tions, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/ PMC1693418/pdf/15347528.pdf.

56 Por.: K. Mudyń, Z. Ryżak, Symboliczne znaczenie zachowań konsumpcyjnych i „konserwacyjnych,

w: S. Partycki (red.), Społeczny wymiar rynku (151-158)

65 Hobfoll traktuje stres jak system adaptacyjny kierujący ochroną zasobów, powstały w początkowej fazie ewolucji człowieka. Za: B. Dudek, J. Kaniorek,

57 Wypowiedź uczestniczki warsztatów „Artysta w

W. Szymczak, Stres związany z pracą, a teoria zach-

Kryzysie III” realizowanych w ramach działań Pracowni

owania zasobów Stevana Hobfolla, Medycyna Pracy

Duży Pokój w Warszawie w 2017 roku.

2007; 58(4):317–325, Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Źródło (strona internetowa): http://

58 K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając

medpr.imp.lodz.pl

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby

66 K. Mudyń, Czy można mieć zasoby, nie mając do

do nich dostępu? Problem dostępności zasobów osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki,

nich dostępu? Problem dostępności zasobów,

w: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby oso-

biste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (2003), Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, s. 63-77 67 Pytania na podstawie Skali Uogólnionej Własnej Skuteczności (SUWS) autorstwa R. Schwarzera i M. Jerusalem z Freie Universität Berlin 68 A. Bandura, Teoria społecznego uczenia się, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007 69 Z. Juczyński, Poczucie własnej skuteczności : teoria i pomiar, 2000, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 4, s. 11-23 70 K. J. Szmidt - Zakład Pedagogiki Twórczości, Katedra Badań Edukacyjnych, Wydział Nauk o Wychowaniu, Uniwersytet Łódzki 71 J.K. Szmidt, M. Modrzejewska-Śmigulska, Zaso-

by twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki pozytywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2013 72 Zobacz: http://www.jamesckaufman.com/. 73 J.K. Szmidt, M. Modrzejewska-Śmigulska, Zasoby twórcze człowieka. Wprowadzenie do pedagogiki pozytywnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2013

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD: ARTYSTKA - MAPA ZASOBÓW Stwórz

swoją aktualną

mapę

zasobów.

Proponujemy Ci uszeregowanie ich w czterech podstawowych kategoriach. Tworzenie mapy

Zasoby społeczne

zacznij od centrum. Wpisuj tam i rysuj zasoby, które posiadasz i które wydają Ci się

Zasoby społeczne to rodzina, przyjaciele, bliż-

najistotniejsze z punktu widzenia twojej roli

si i dalsi znajomi. Upraszczając, to wszystk-

zawodowej. Odróżnij kolorem zasoby, które już

ie osoby, które jakoś mogą Ci pomóc lub od

dziś posiadasz, od tych które są potencjalnie

których możesz się uczyć. To również osoby

(do których dopiero możesz uzyskać dostęp).

poznane na studiach, praktykach, stażach, konferencjach,

wernisażach,

warsztatach,

szkoleniach i innych wydarzeniach branżowych. Zasoby społeczne mają kluczowe znaczenie podczas poszukiwania pracy. Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być m.in. pytania: Kto mnie wspiera? Na kogo mogę liczyć? Kto może mi doradzić? Kto dzieli się doświadczeniem? Kto może polecić mnie do jakiejś pracy? Kto zapraszał mnie do współpracy? Kto podsuwa mi dobre pomysły? Z kim mogę nawiązać współpracę? Kto mnie inspiruje? Kto jest dla mnie wsparciem emocjonalnym? Jakie mam sieci wsparcia? Kto i czemu jeszcze?

Zasoby osobiste Zasoby osobiste to Twoje zainteresowania, wiedza, umiejętności, predyspozycje, cechy,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

talenty, zdolności, istotne dla Ciebie wartoś-

moje oszczędności? Skąd mogę pożyczyć

ci. To także dyplomy, certyfikaty, uprawnienia,

pieniądze? Jakie znam możliwości finanso-

prawo jazdy. Do tej kategorii zasobów możesz

wania mojej twórczości? Kto udziela wspar-

zaliczyć również zdrowie, kondycję fizyczną

cia finansowego artystkom z mojej dziedziny

i swoją autoprezencję.

(instytucje, konkursy, stypendia)? Co jeszcze?

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być m.in. pytania: Co jest moją mocną stroną? Co potrafię? Jakie mam umiejętności? Jaką

Zasoby rzeczowe

mam wiedzę? W czym jestem dobra? Jakie emocje są moim zasobem? Jakie mam dobre

Zasoby rzeczowe to narzędzia niezbędne do

nawyki w pracy? Jakie przekonania na własny

pracy (tj.: komputer, książki, samochód, farby,

temat mnie wspierają? Jakie przekonania

sztalugi, programy graficzne, oprogramowanie

na temat pracy twórczej mnie wspierają?

do montażu filmowego, aparat, kamera, pra-

Co daje mi energię do pracy? Co wspiera mnie

cownia, etc.). To także odpowiedni ubiór do

w podejmowaniu działań? Co jeszcze?

pracy kreujący Twój wizerunek lub zapewniający bezpieczeństwo i komfort pracy. Pamiętaj również, że Twoja strona internetowa, portfolio, profil na portalach społecznościowych

Zasoby finansowe

(m.in.: FB, Instagram, Youtube, Behance), wizytówka to także Twoje zasoby rzeczowe.

Zasoby finansowe to Twoje bieżące dochody,

Zwróć uwagę, że organizacja miejsca pracy

oszczędności, a także pomoc finansowa rodzi-

i jakość wykorzystywanych materiałów i narzę-

ny, urzędu pracy, stypendia twórcze, nagrody,

dzi warunkują Twoją konkurencyjność.

itp. Twoim zasobem jest także wiedza o tym, skąd i na jakich warunkach możesz uzyskać

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być

środki na konkretne projekty i działania.

m.in. pytania:: Jakie mam narzędzia umożliwia-

jące mi pracę? Jakie rzeczy ułatwiają, uspraw-

Pomocne w określaniu tej kategorii mogą być

niają moją pracę? W jakich miejscach dobrze

m.in. pytania: Jakie są źródła moich dochodów?

mi się pracuje? Jakimi materiałami do pracy

Co przynosi mi najwięcej pieniędzy? Jakie są

dysponuję? Jakie mam wyposażenie? Co jeszcze?

Zasoby spoĹ&#x201A;eczne

Zasoby osobiste

Zasoby finansowe

Zasoby rzeczowe

KOMPETENTNA ARTYSTKA Zastanów się, jakie masz kompetencje, które

wanie w świecie niezależnie od tego, czym się

mogą być cennymi zasobami w kontekście

zajmujesz (najczęściej chodzi o tzw. kompe-

rozwijania Twojej ścieżki zawodowej? Wypisz

tencje miękkie); zawodowe - czyli niezbędne

i uszereguj je zgodnie z zaproponowanym

lub cenne z racji Twojego zawodu, wykony-

modelem. Pamiętaj, że kompetencja to połącze-

wanej pracy oraz które z nich są wyróżniające

nie trzech atrybutów: wiedzy, umiejętności

– czyli w jakiś sposób najbardziej charaktery-

i postawy.

styczne dla Ciebie, są czymś, co wyróżnia Cię na tle innych artystek.

Wypisując kompetencje, zastanów się, które z nich są bazowe - czyli takie, których posiada-

Dla ułatwienia zobacz, jak piramidę74 kompe-

nie warunkuje lub ułatwia Twoje funkcjono-

tencji wypełniła Artystka.

zdo-

byłam

nagrodę

w konkur-

sie X, mam

10 tys. fanów

bloga, od 6 lat

w swoich pracach

poruszam temat X

ukończyłam kurs X, ,

odbyłam staż w X,

potrafię pracować metodą X,

mam wiedzę z zakresu X,

mpetencje

bazowe

mpetencje

zawodowe

mpetencje

wyr

óż

niające

ZAWÓD ARTYSTKA /

łatwo nawiązuję znajomości,

umiem pracować w grupie, mam prawo jazdy,

ćwiczenia z pracą

mpetencje

bazowe

ko mpetencje zawodowe

mpetencje

ko óż

wyr

niające

WSPÓLNE POLE Jeśli właśnie podejmujesz decyzje dotyczą-

jach, planach i marzeniach.

ce swojej przyszłości zawodowej, warto, żebyś skorzystała z pomocy prostego mode-

Odpowiedź na pytanie związane z potrze-

lu „Mogę - Chcę - Potrzeba” opracowanego

bami rynku pracy, czyli: „Jaki jest rynek pra-

przez Utę Glaubitz , doradcę zawodowego

cy?”

i autorkę licznych przewodników dla osób

w którym chcesz pracować, o uwarunkowa-

wchodzących na rynek pracy. Udzielenie od-

niach

powiedzi na zaledwie trzy pytania pomoże Ci

w polityce zatrudnienia, o wysokości zarob-

przy

ków i możliwościach rozwoju zawodowego

podejmowaniu

[jeśli nie znasz takich danych poszukaj opra-

rozpoznaniu

dokonywaniu

informacji

wyborów

istotnych

decyzji.

pomoże Ci zebrać dane o sektorze, społeczno-ekonomicznych,

trendach

cowań na ten temat, porozmawiaj z ludźmi, który już w nim pracują, sięgnij do 1 i 6 roz-

Pierwszą grupę określisz dzięki odpowiedzi

działu tej publikacji]. Możesz postawić sobie

na pytanie „Co mogę?”. Powinna ona zbierać

dodatkowo pytania: Gdzie znajdę pracę, która

informacje o Twoich umiejętnościach, uzdol-

do mnie pasuje? Jak mogę stworzyć pracę,

nieniach, talentach, zasobach społecznych

która do mnie pasuje?

i finansowych, a także Twoim stanie zdrowia. Da Ci to szansę na zrozumienie, czego ocze-

W pierwszej kolejności rozpoznaj swoje zasoby

kujesz, wybierając dany zawód lub konkretną

w zbiorze „Co mogę” i „Czego chcę”. Następ-

ścieżkę jego realizacji.

nie skonfrontuj je z danymi dotyczącymi rynku pracy. Według autorki modelu optymalne

Kolejny zbiór danych, które uzyskasz dzięki

decyzje, to te podejmowane

odpowiedzi na pytanie „Czego chcę?”, da Ci

części wspólnej tych trzech zbiorów.

wiedzę o Twoich zainteresowaniach, aspirac-

na podstawie

ZAWÓD ARTYSTKA /

W tym ćwiczeniu chcemy pokazać Ci, że warto zestawiać swoje oczekiwania i marzenia z rzeczywistością rynkową. Różnice miedzy tymi obszarami mogą być znaczące. Często dzieje się tak dlatego, że segment rynku, który Cię interesuje jest bardzo wąski lub słabo

ćwiczenia z pracą

wykształcony, jest mniejsza liczba pracodawców niż pracowników, etc. Warto więc rozpoznać te wyzwania i zastanowić się jakie zasoby i sposoby działania w takiej sytuacji mogą wspierać Cię w wytrwałym dążeniu do celu.

Poszukaj wiÄ&#x2122;c odpowiedzi na trzy pytania:

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

74 Opracowane na podstawie M. Rosalska, A. Wawrzonek, Od marzeń do kariery. Poradnik dla

uczniów i absolwentów szkół ponadginazjalnych, 2001, s. 62-65. 75 U. Glaubitz, Der Job, der zu mir passt. Das eigene Berufsziel entdecken und erreichen, 2003, s. 19.

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

za rok

100%

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O TWÓRCZYCH NAWYKACH

Twórczy nawyk Powiedzieć dość, kiedy zamawiający nie ma

Te pozostałe osiemdziesiąt procent zaplanować

racji. Poświęcić co najmniej dwadzieścia pro-

i egzekwować skrupulatnie, dzielić zadania

cent czasu pracy codziennie na popełnianie

na mniejsze, rozpoczynać od najtrudniejsze-

błędów, naukę przez “nicnierobienie”, zabawę

go, zaplanowanego poprzedniego dnia. Nie

i poszukiwanie własnego języka. Zrobić coś

rozpoczynać dnia od maili i wiadomości. Wpisać

dla siebie, bez obserwatorów i słuchaczy. Jak

siebie w kalendarz jako „zadanie” równie ważne

to zrobić? Zrozumieć potrzebę kompromisu.

co pozostałe. Ola Niepsuj ilustratorka, graficzka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Czy myślałaś kiedyś o uczeniu się i osadzaniu w roli artystki jak o rozwijaniu nawyków? Zwracasz uwagę na swoje twórcze rytuały, które pomagają Ci w pracy? Umiesz dostrzec przyzwyczajenia, automatyczne zachowania, które utrudniają Ci realizację działań? Nawyki ma każda z nas. Jedne pomagają, a inne przeszkadzają w codziennej pracy. Ich siła polega między innymi na tym, że są nieuświadomione. Zachęcamy więc, żebyś je rozpoznała.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

W tym rozdziale poznasz ramy teoretyczne pomagające zrozumieć, czym są i jak działają nawyki. Dowiesz się, w jaki sposób możesz z nimi eksperymentować i jak obserwacja, modyfikacja lub wprowadzenie nowych nawyków może wspierać Cię w rozwoju zawodowym. Rozdział ten prezentuje i zbiera w sposób uporządkowany podstawowe wskazówki opracowane przez badaczy zagadnienia. Wskazówki, które przeprowadzą Cię przez proces diagnozowania i kształtowania nawyków w obszarze Twojej pracy twórczej. Poznasz pojęcia związane z teorią formowania i działania nawyków takie jak: pętla nawy-

ku, rutyna, zwyczaj, wskazówka, wyzwalacz, nagroda, koło nawyków

twórczego umysłu. Ogólna rama teorety-

czna tego rozdziału została opracowana m.in. w oparciu o wnioski zebrane w książce

autorstwa Charlesa Duhigga pt. Siła nawyku.

Dlaczego robimy to, co robimy i jak można

to zmienić w życiu i biznesie oraz koncepcje psychologów Carol Dweck i Waltera Mischela.

ćwiczenia z pracą

Zacznijmy od przyjrzenia się definicji słowa

Oczywiście świetnie byłoby, gdyby wszystkie

nawyk. Psycholodzy używają tego terminu

nawyki, które mniej lub bardziej świadomie

na określenie czynności (zarówno sposobu

tworzysz, sprzyjały Twojemu zadowoleniu,

zachowania, jak i sposobu reagowania), którą

pomagały Ci w życiu osobistym i pracy. Nieste-

nabywamy w efekcie uczenia się, ćwiczenia

ty, tak nie jest. Między innymi z tego właśnie

przez powtarzanie. Słownik języka polskiego

powodu proces tworzenia nawyków jest tak

podpowiada z kolei, że nawyk należy rozumieć

interesujący i ważny dla osób zajmujących

jako „nabytą skłonność do sprawniejszego,

się m.in.: nauką, biznesem, sztuką i szerzej -

bardziej mechanicznego wykonywania jakiejś

dla każdej z nas.

czynności” . 76

Charakterystyki, które łączą obie te definicje,

Odkryj swoją pętlę nawyku

to: automatyzacja, powtarzalność,

Czy wiesz, że w latach 90. naukowcy MIT

ale też i bezrefleksyjność. Łatwo

z Wydziału Nauk o Mózgu i Poznaniu bada-

więc możesz się domyślić, że długość prak-

tyki oraz częstotliwość powtórzeń

będą

odpowiedzi na pytanie: „Która część mózgu

decydowały o sile każdego nawyku. Jeśli

odpowiada za nawykowe działania i czemu

przez chwilę pomyślisz o swoim dowolnym

niektóre z nich odtwarzają się poza naszą świa-

dniu i podejmowanych w nim działaniach,

domością?”77 , zwrócili uwagę na starą część

szybko przekonasz się, że jest on wypełnio-

mózgu, niewielkie „skupisko komórek o owal-

ny małymi rutynowymi działaniami. Uważna

nym kształcie”78, którą nazywamy jądrami pod-

obserwacja dni, tygodni, miesięcy może

stawowymi. Badając aktywność tego obszaru

odsłonić przed Tobą misternie tworzoną latami

mózgu, naukowcy doszli do wniosku, że proces

mozaikę Twoich indywidualnych zwyczajów.

powstawania nawyku można zobrazować

Ta suma nawyków w znacznym stopniu deter-

przy pomocy trzystopniowej pętli - zwanej też

minuje, co i w jaki sposób robisz (od mycia

pętlą nawyku.

rutyna, usprawnienie,

wyuczenie,

zębów począwszy, poprzez prowadzenie auta, a na rozpoczynaniu pracy twórczej skończywszy).

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

(Massachusetts sposób

Institute

utrwalania

Technology)

nawyku?

Szukając

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

rys.1

Pierwszym jej elementem jest wskazówka,

zapamiętywać daną pętlę i korzystać z niej

inaczej bodziec wyzwalający lub po prostu

w przyszłości. Nagroda to

wyzwalacz, który mówi mózgowi, żeby skorzy-

motywuje Cię do tego, żeby zautomatyzować

stał z automatycznego trybu i utrwalonego

jakąś czynność lub reakcję.

korzyść, która

nawyku. Istotnym czynnikiem związanym z utrwalaniem Drugim elementem jest zwyczaj, inaczej

pętli jest oczywiście czas. Wielość powtórzeń

zachowanie. Zwyczaj może mieć charakter

określonego układu wskazówka (np. otwarcie

zarówno fizyczny, umysłowy, jak i emocjo-

laptopa) – zwyczaj (wchodzę na Facebooka)

nalny. To czynność, którą wykonujesz auto-

– nagroda (relaksuję się i odsuwam napięcie

matycznie, to pojawiająca się niejako „bez

związane z realizacją zadania) powoduje, że

zapowiedzi” myśl lub stan emocjonalny.

zanim się zorientujesz znowu robisz to samo. Choć na pierwszy rzut oka wydaje się to dosyć

Ostatnim składnikiem pętli jest nagroda.

prostą formułą, to warto pamiętać, że nawyki

poma-

kształtują się bez pytania kogokolwiek o zda-

ga mózgowi zdecydować, czy jest sens

nie. Znacznej części z nich nie jesteś nawet

właśnie

atrakcyjność

nagrody

świadoma. W związku z tym proces od zaob-

Uprzedzamy jednak, że sama zmiana lub

serwowania potrzeby zmiany do wprowa-

stworzenie nowej wskazówki lub zmiana zwy-

dzenia jej w życie może być długi i wyboisty.

czaju, dzięki któremu otrzymujesz określoną nagrodę – mogą nie być wystarczające, żeby

Żebyś mogła lepiej zrozumieć własne zacho-

bardziej korzystny nawyk się utrzymał. Kole-

wania nawykowe w pierwszym kroku powin-

jnym elementem istotnym w „nawykowej

naś (zgodnie z zaleceniami badaczy) zidenty-

układance” jest kwestia oczekiwania nagrody

fikować i dokładnie poznać mechanizm włas-

(pragnienie nagrody). Co prawda do

nej pętli związanej z konkretnym nawykiem.

zapoczątkowania nawyku wystarczy impuls,

Taka detektywistyczna praca, polegająca na

decyzja, wolny czas lub chęć poradzenia

przyglądaniu się mniej pożądanym nawykom,

sobie z jakąś trudnością, żeby jednak konty-

może być pomocna w ich modyfikacji lub

nuować i utrwalać nawyk potrzebne jest coś

zamianie na inne, bardziej wspierające zacho-

więcej - silne pragnienie określonej nagrody.

wanie.

Z tego powodu wskazówka powinna nie tylko

rys.2 ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

uruchamiać pożądany zwyczaj, ale musi jesz-

niestety słabo reaguje na potencjalne na-

cze

się

grody lub zagrożenia odroczone w cza-

nagrody79. Mówiąc inaczej - wskazówka

sie. Dla równowagi potrzebujesz więc dru-

i nagroda muszą się „łączyć” aż do momentu,

giego systemu, który określany jest jako

kiedy pojawi się poczucie antycypacji (przewi-

„chłodny” lub refleksyjny - korzystając

wywołać

pragnienie

pojawienia

dywanie wystąpienia) i pożądanie określonej nagrody.

niego

jesteś

stanie

kwestionować

pierwotne założenia, eksperymentować i dokonywać pogłębionej analizy jakiejś sytuacji.

Jeśli zdecydujesz się na realizację projektu

Jak wiesz, jest to proces dość energochłonny,

o nazwie „zmiana lub wprowadzenie nowego

a więc podatny na „przeciążenia” i ograni-

nawyku” warto, żebyś wiedziała, że jego re-

czany przez Twoje możliwości fizjologiczne

alizacja – podobnie jak realizacja dowolnego

(np. silny stres, niewyspanie, zmęczenie).

postanowienia czy celu - będzie wymagała od

Umiejętność podążania za celem i odsunięcia

Ciebie sporej dawki samokontroli. Czegoś

impulsów

więcej niż motywacji. Może myślisz teraz:

jest więc umiejętnością samokontroli lub tzw.

„No tak, z jednej strony przecież czegoś chcę

silną wolą. Jeśli więc masz zamiar pracować

i postanawiam, że to zrobię, a później z niezro-

z nawykami weź pod uwagę, że zadbanie

zumiałych przyczyn robię rzeczy, które co najmniej nie przybliżają mnie do celu”. Przyczyny takiego postępowania zbadał i opisał

„gorącego”

systemu

nazywana

o swój stan psychofizyczny może mieć

kluczowe znaczenie dla powodzenia całego przedsięwzięcia.

Walter Mischel, psycholog specjalizujący się w temacie mechanizmów działania samokontroli. Uważa on, że opisany wyżej paradoks

Nawyki twórcze i te zupełnie nie

wynika z podwójnej natury umysłu80. Jego

Niestety nawyki, które „przykleiły” się do Ciebie

zdaniem za kierowanie umysłem odpowia-

dawno temu, które uruchamiają się poza Twoją

dają dwa systemy: doświadczenio-

świadomością, nie są możliwe do całkowitego

wy i refleksyjny81. Pierwszy z nich

wyeliminowania. Nie da się „wygumkować” raz

określany jest często jako „gorący”, emocjo-

powstałej i silnie „zakorzenionej” pętli nawyku.

nalny, szybki i opierający się głównie na

Takie pętle zostawiają trwały „ślad”. Możesz

nawykach i stereotypowych ocenach. Ta część

go albo nieco osłabić, przez modyfikację -

umysłu ma duży wpływ na zachowanie, ale

np. zachowania i pozostawienie tej samej

wskazówki i nagrody lub poprzez eliminację

wrodzonej. Wolą w związku z tym podejmować

wskazówki i przez to mniejszą ekspozycję

się zadań, które przewidują, że zakończą się

na czynniki uruchamiające pętlę lub wytworzyć

powodzeniem. Mniej ryzykują. Lubią czuć się

nowy, bardziej korzystny zwyczaj. Pamiętaj

bezpiecznie i wybierają zadania, które odpo-

jednak, że w chwili osłabienia, zmęczenia lub

wiadają ich poziomowi kompetencji. Często

dużego stresu stare nawyki mogą powrócić

porównują się do innych. Gonią za sukcesem

i znów będziesz potrzebowała poćwiczyć

albo wycofują się z działania, bo boją się po-

przez jakiś czas, żeby je wygasić, zmodyfi-

rażki, którą postrzegają jako przekreślającą

kować lub zastąpić.

ich umiejętności.

Wrodzony talent czy ciągła praca?

Z kolei osoby nastawione na rozwój

Być może zastanawiasz się teraz, czy istnie-

przesuwanie własnych granic w rozumieniu

je zebrany i opisany przez badaczy zestaw

lub wykonaniu czegoś. Potrafią pytać i prosić

nawyków, które charakteryzują osoby szcze-

o pomoc. Sam proces uczenia się i rozwijania

gólnie twórcze? Zanim jednak odpowiemy na

jakieś umiejętności uznają za wartościowy.

to pytanie, chcemy, żebyś poznała koncepcję

Mniej boją się wyzwań. Potrafią uczyć się na

amerykańskiej badaczki i psycholożki Carol

swoich błędach, a myśl o potencjalnej porażce

Dweck (wspominamy o niej także w rozdziale

nie paraliżuje ich. Niemal z każdego doświ-

3), która w swojej książce pt. Psychologia

adczenia potrafią wyciągnąć konstruktywne

sukcesu przeciwstawia sobie dwa typy nas-

(growth mindset) jako sukces postrzegają

wnioski na przyszłość.

tawień, jakie towarzyszą nam wobec nauki i postrzegania inteligencji. Czemu? Jak mawiał

Większość ludzi nie jest świadoma swojego

kontrowersyjny brytyjski polityk, mówca i pisarz

sposobu myślenia o inteligencji. A Ty? Swoje

- Winston Churchill: „Nastawienie jest małą

nastawienie kształtujesz w toku różnych życio-

rzeczą, która robi dużą różnicę”.

wych doświadczeń, „pożyczasz” przekazy płynące od rodziny, nauczycieli, znajomych

Dweck uważa, że osoby nastawione na

czy mediów. Tworzysz swój myślowy nawyk

stałość (fixed mindset) mają tendencję do

związany z tym, jak postrzegasz swoją inteli-

rozpatrywania umiejętności, talentów czy,

gencję, zdolności i talent. Zastanów się więc,

szerzej rzecz ujmując, inteligencji jako cechy

które z przytoczonych nastawień lepiej Cię

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

dziś opisuje? Dweck przekonuje, że w tej

największym niedopatrzeniem”85. Stworzona

kwestii

który

w latach 90. XX wieku koncepcja gospodarki

wspiera rozwój, jest siła wiary w to, że możemy

opartej na wiedzy [GOW]86 urzeczywistnia się

się zmienić82. Psycholożka uważa, że przeko-

i przekształca w zawrotnym tempie i ogromnej

naniem

potencjał

skali. Płynna i niejednorodna rzeczywistość

i mobilizującym do pracy jest powiedzenie

XXI wieku stawia w centrum uwagi krea-

najważniejszym

uruchamiającym

czynnikiem,

nasz

sobie: „teraz jeszcze tego nie potrafię, ale mogę się nauczyć”.

tywność i innowacyjność myślenia i działania, a także umiejętności

Piszemy o tym, bo wierzymy, że myślenie o myśleniu, „osobiste poznanie pozna-

związane

inteligencją

emocjo-

nalną i społeczną, jako jakości, które

mają zwiększyć Twoje szanse odnalezienia

nia” i rozszyfrowywanie tego, czym dla Cie-

się i radzenia sobie na podlegającym dynami-

bie jest twórczy nawyk, może być pożytecz-

cznym przekształceniom rynku pracy.

ną gimnastyką. To, do czego Cię zachęcamy w tym rozdziale, w całej publikacji (i generalnie w życiu), to metapoznanie83. Badania nad

Nawyki twórczego umysłu

związkami metapoznania i zdolnościami intele-

Wróćmy więc do postawionego wcześniej

ktualnymi pokazują, że myślenie o myśleniu

pytania: jakie nawyki służą rozwo-

ma sens i może pomóc nam w uczeniu się,

jowi twórczego umysłu? Szukając na

podejmowaniu lepszych decyzji czy bardziej

nie odpowiedzi, odkryłyśmy szkołę z siedzibą

adekwatnych do sytuacji strategii działania.

w Londynie - Thomas Tallis School87. Szkoła

Jak twierdzą eksperci od edukacji - m.in. Ken

ta opracowała innowacyjny program rozwi-

Robinson, we współczesnych systemach ksz-

jania wiedzy i umiejętności swoich uczniów

tałcenia brakuje mechanizmów umożliwiają-

w oparciu o wyniki badań przeprowadzonych

cych rozwijanie umiejętności indywidualnych,

przez Billa Lucasa, Ellen Spencer i Guya Clax-

których uczniowie i studenci „[…] potrzebują,

tona w 2013 roku i opisanych w raporcie pt.

aby poradzić sobie z nowoczesnym życiem

Progression in Student Creativity in School:

i zwiększonymi naciskami wywołanymi by-

First

steps

towards

new

formative

każdym etapie […]”

oraz „Nie uczymy ludzi,

korzystając z wyników wielu innych badań

jak poradzić sobie z porażką i to właśnie jest

założyli, że skoro kreatywności moż-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

assessment .

forms

ciem nieustannie ocenianymi i testowanymi na

Badacze

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

na się nauczyć89, warto mierzyć postępy

ziom „zakorzenienia” nawyku (czy jest „budzą-

w opanowywaniu tej najważniejszej ich zda-

cy się”, „rozwijający się”, „zaawansowany”

niem kompetencji XXI wieku.

czy już „ugruntowany”).

Na podstawie wyników własnych badań opra-

Czy zastanawiałaś się kiedyś nad tym, jak

cowali pięcioelementowy model mierzenia

wyglądają Twoje nawyki sprzyjające twór-

postępów w rozwijaniu nawyków twórczego

czemu myśleniu i działaniu? Zachęcamy Cię

umysłu. Nawyki, które ich zdaniem warto

do ich obserwacji przy pomocy wspomnia-

pielęgnować, związane są z: wyobraźnią,

nego wyżej modelu (w „Ćwiczeniach z pracą”

wością i wytrwałością. Rozwój każdego

turze tego rozdziału zdecydujesz się praco-

dyscypliną, współpracą, dociekli-

znajdziesz pomocne narzędzie). Jeśli po lek-

z tych pięciu elementów wspierają trzy inne

wać z jakimś utrudniającym pracę nawykiem -

kluczowe nawyki. W zaproponowanym przez

np. uporczywym odkładaniem zadań na ostat-

nich ujęciu wyobraźnię buduje: zabawa

nią chwilę, kompulsywnym przeglądaniem por-

możliwościami, łączenie i miksowanie, korzy-

tali społecznościach w trakcie pracy, zapomi-

stanie z intuicji. Dyscyplinę z kolei rozwija-

naniem o przerwach, pracowaniem kosztem

ją: metody pracy, krytyczna refleksja i doskon-

odpoczynku (a nawet zdrowia!, odkładaniem

alenie warsztatu. Współpraca wymaga

szukania pracy na potem) itp. - to ekspery-

praktykowania nawyków: dzielenia się własną

menty opisane i zaproponowane w „Ćwicze-

pracą, dawania i brania informacji zwrot-

niach z pracą” mogą okazać się przydatne.

nej

oraz

pracy

grupie.

Dociekli-

wość wzmacnia: zadawanie pytań, zdobywanie

wiedzy

oraz

kwestionowanie

schematów. Wytrwałość utrwala: prze-

zwyciężanie trudności, odwagę do bycia inną i tolerancję niepewności. W Thomas Tall School zarówno nauczyciele, jak i sami uczniowie koncentrują się przede wszystkim na stwarzaniu sytuacji budujących wyżej wymienione nawyki i mierzeniu postępów w ich utrwalaniu. Innymi słowy, oceniają po-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

76 Słownik Języka Polskiego PWN, Źródło (strona internetowa), https://sjp.pwn.pl/slowniki/nawyk.

85 R. O’Cononor, N. Sheey, Understanding suicidal behavior, 2002.

htmlhttps://sjp.pwn.pl/slowniki/nawyk.html (dostęp 30.11.2017).

86 GOW - gospodarka, w której wiedza jest tworzona, przyswajana, przekazywana i wykorzystywana bardziej

77 C. Duhigg. Siła Nawyku, 2012, s. 41 - 63.

efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby

78 Ibidem, s.42.

fizyczne i społeczności, sprzyjając szybkiemu rozwojowi gospodarki i społeczeństwa. Rozwój opiera się na

79 H. Aerts, T. Paulussen, H. Schaalma, Physical Ex-

cercise Habit: On the Conceptualization and Formation

intensywnym wykorzystaniu wiedzy i doświadczenia, może rozwijać się szybciej od innych, bowiem generuje

of Habitual Health Behaviours, “Health Educational

szybszy postęp techniczno-organizacyjny, dysponuje

Research” 1997, nr 12, s. 363-374.

lepiej wyedukowanymi ludźmi i bardziej efektywnie wykorzystuje kapitał ludzki i kapitał produkcyjny.

80 W. Mischel, Test Mashmallow. O pożytkach płyną-

https://mfiles.pl/pl/index.php/Gospodarka_Oparta_na_

cych z samokontroli, 2015.

Wiedzy (dostęp 30.11.2017)

81 M. Świeży, Psychologia dla coachów, 2017.

87 http://www.thomastallisschool.com/ (dostęp 30.11.2017).

82https://www.ted.com/talks/carol_dweck_the_power_of_believing_that_you_can_improve/transcript?lan-

88 https://www.researchgate.net/publica-

guage=pl (dostęp 30.11.2017).

tion/280574042_PROGRESSION_IN_STUDENT_CREATIVITY_IN_SCHOOL_FIRST_STEPS_TOWARDS_NEW_

83 Definicję metapoznania jako pierwszy ok. 1971

FORMS_OF_FORMATIVE_ASSESSMENTS (dostęp

roku sformułował J.H. Flavell, amerykański psycholog

30.11.2017).

rozwojowy specjalizujący się w pracy z dziećmi. 89 Lucas & Claxton, 2010; Csikszentmihalyi, 1996; 84 K. Robinson, Oblicza umysłu. Ucząc się kreatywności, 2016.

Dweck, 2006; Perkins, 1995; Torrance, 1970.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

DOBRE NAWYKI Zachęcamy Cię do obserwowania swoich nawyków związanych z pracą twórczą. Nazwij i opisz te, które Ci służą. Wypisz 5 nawyków, które pomagają Ci w pracy:

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

KARTA OBSERWACJI NAWYKU Zacznij identyfikować nawyki, które przesz-

rutynę), która Ci nie służy. Ujęła zarówno swój

kadzają Ci lub wręcz blokują Cię w pracy

stan emocjonalny, jak i czynność, które po-

twórczej. Stwórz swoją osobistą kartę ob-

przedzają zwyczajowe zachowanie. Zwracaj

serwacji nawyków.

uwagę na miejsce, w którym najczęściej korzystasz z nawyku oraz porę dnia, która go

Proponujemy dzienną kartę obserwacji mak-

charakteryzuje. Czy w sytuacji, którą badasz

symalnie dwóch nawyków. Badania pokazu-

jesteś sama czy są wokół Ciebie inni ludzie.

ją, że w przypadku pracy z nawykami

Zidentyfikuj korzyść, czyli nagrodę, którą

mniej znaczy więcej. Warto (w zależnoś-

dostajesz za odtworzenie nawyku (postaraj

ci od częstotliwości występowania nawyku)

się być szczera ze sobą i szukaj nagrody także

prowadzić obserwację przez kilka dni lub ty-

tam, gdzie na pierwszy rzut oka jej nie dostrze-

godni.

gasz).

Wypełniając lub tworząc własną kartę ważne

Dla ułatwienia zobacz, jak kartę wypełniła

jest, żebyś nazwała i opisała zwyczaj (nawyk,

Artystka.

otworzyłam plik z zamiarem opracowania portfolio

odwiezienie dzieci do żłobka

sprawdzam telefon, zaglądam na Facebooka

przekładanie pracy nad CV na kolejny dzień (prokrastynacja)

ca czynność

poprzedzają-

nawyk

zmęczenie, stres, pośpiech

napięcie, niepokój

cjonalny

cy stan emo-

poprzedzają-

9.23

samochód

godzina

pracownia, moje biurko i laptop

miejsce

Jestem sama

ludzie

inni

ulga, obniżenie napięcia, zajęcie się innymi zadaniami

ulga, obniżenie napięcia, zajęcie się czymś przyjemnym

nagroda

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

nawyk

ca czynność

poprzedzającjonalny

cy stan emo-

poprzedzająmiejsce godzina ludzie

inni nagroda

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

nawyk

ca czynność

poprzedzającjonalny

cy stan emo-

poprzedzająmiejsce godzina ludzie

inni nagroda

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

BUDOWANIE UŻYTECZNEGO NAWYKU Jeśli zdecydujesz się pracować ze starym nawykiem i zastępować go stopniowo nowym, pomocna może być przedstawiona w tym

EKSPERYMENTUJ Z NAGRODĄ

ćwiczeniu czteroelementowa strategia. Odpowiedz na pytania poniżej.

1. Czemu służy ten nawyk?

2. Co zyskujesz, odtwarzając ten nawyk? ZIDENTYFIKUJ ZWYCZAJ 3. Jaką potrzebę zaspokaja ten nawyk? 1. Nazwij swój nawyk. 4. Jaką ukrytą korzyść przynosi ten nawyk? 2. Przedstaw graficznie swój nawyk 5. W jaki inny sposób możesz osiągnąć - na czym polega?

tą samą korzyść?

3. Opisz, co robisz.

6. Jakie inne, użyteczne sposoby pomagają Ci uzyskiwać tę nagrodę/korzyść?

4. Czemu chcesz zmienić ten nawyk?

5. Co w tym nawyku Ci przeszkadza?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ODKRYJ WSKAZÓWKĘ 1. Gdzie jesteś, kiedy odtwarzasz niekorzystny nawyk?

2. Czy pora dnia ma znaczenie?

3. Jaki stan emocjonalny uruchamia nawyk?

4. Czy ktoś inny jest w momencie, kiedy pojawia się nawyk?

5. Jakie działanie poprzedza nawykowe zachowanie?

ćwiczenia z pracą

STWÓRZ PLAN 1. Jakim bardziej użytecznym zachowaniem,

5. Powiększaj zakres swojego nowego

zwyczajem zastąpisz stary?

nawyku każdego dnia lub tygodnia. Zwiększaj go o najmniejszą możliwą „porcję”. Jaka to będzie „porcja” i w jakim czasie?

2. Jakie są korzyści i użyteczność nowego nawyku? 6. Kiedy się potkniesz, wracaj szybko do ostatnio wykonanej „porcji” nawyku. 3. W czym konkretnie pomoże Ci nowy nawyk? Co usprawni? 7. Co będzie Ci przypominało o codziennym ćwiczeniu i stopniowym wprowadzaniu nawyku? Daj sobie dużo czasu na wprowadzenie 4. Zacznij od wprowadzania nowego

i ugruntowanie nowego nawyku.

zwyczaju w najmniejszej możliwej formie. Zrób coś tak małego i prostego, że nie sprawi Ci to żadnej trudności. Co może być pierwszym, naprawdę małym krokiem?

8. Kto lub co będzie Cię wspierało w procesie wprowadzania nowego nawyku?

ZAWÓD ARTYSTKA /

9. Jak zadbasz o cierpliwość i wyrozumiałość dla siebie?

10. Opisz moment działania nawyku, do którego dążysz? Po czym poznasz, że w pełni opanowałaś nowy zwyczaj? Co będziesz konkretnie robiła? Co to dla Ciebie zmieni?

11. Jak docenisz się za ćwiczenie nawyku po tygodniu prób?

12. Jak docenisz się za ćwiczenie nawyku po drugim tygodniu?

13. Jak docenisz się w kolejnych tygodniach ćwiczeń?

ćwiczenia z pracą

ĆWICZENIA Z ODPOCZYWANIA Czy wiesz, że praca twórcza to także umiejętność odpoczywania? Dbanie o „higienę pracy”, proporcje wysiłku i rezerwy energii? Przeanalizuj listę wybranych zagadnień dotyczących nawyku odpoczywania. Wskaż te, które Cię wzmacniają i pozwalają Ci się zregenerować. Dodaj inne aspekty, czynności, rytuały, nawyki, których nie ujęłyśmy na liście, a które pomagają Ci zadbać o odpoczynek.

1. sport/ruch/dbanie o kondycję 2. zdrowe odżywianie

Notując oceń na skali od 1 do 10, na ile

3. wypoczynek i relaks

aktualnie czujesz, że masz dobrze wypra-

4. badania lekarskie

cowane sposoby dbania o swój odpoczynek

5. adekwatne reagowanie na sygnały z ciała

w trzech omawianych obszarach. W tej skali „1” oznacza: „w niewielkim stopniu mam

(np. ból, zmęczenie) 6.

w tym obszarze wypracowane sposoby dbania o odpoczynek i rzadko z nich korzystam”, a „10” oznacza: „mam dobrze działające sposoby dbania o odpoczynek i regularnie z nich korzystam”.

PO CZYM POZNASZ, ŻE ZROBIŁAŚ MAŁY POSTĘP?:

1. utrzymywanie i rozwijanie kontaktów

1. rozwijanie swoich zainteresowań

ze znajomymi

2. uczenie się nowych rzeczy

2. utrzymywanie i rozwijanie związku

3. podejmowanie nowych wyzwań

z bliski mi osobami

4. radzenie sobie z emocjami i stresem

3. nawiązywanie nowych znajomości

5. dbanie o swój nastrój

4. pielęgnowanie przyjaźni

6. sen

5. angażowanie się w życie lokalnej

społeczności (sąsiedztwa, dzielnicy, wsi) 6.

PO CZYM POZNASZ, ŻE ZROBIŁAŚ MAŁY POSTĘP?:

KOŁO NAWYKÓW TWÓRCZEGO UMYSŁU Oceń swój subiektywny poziom opanowania nawyków rozwijających twórcze myślenie. Dzięki opracowanemu przez amerykańskich naukowców (Billa Lucasa, Ellen Spencer i Guya Claxtona) modelowi możesz mierzyć i obserwować postępy na pięcioelementowej skali jednocześnie. Wypełnianie zacznij od dowolnego elementu. Wypełnij kolorem segment koła, który w Twoim odczuciu najlepiej oddaje poziom opanowania

danego

nawyku.

Poziom

pewności

w opanowaniu nawyku wzrasta od środka do zewnętrznej krawędzi koła. Od budzącego się, przez rozwijający się, zaawansowany aż po ugruntowany. Jeśli na przykład rozpoczniesz wypełnianie od WYOBRAŹNI, może okazać się, że „zabawę możliwościami” opanowałaś na poziomie zaawansowanym nawyku (często i dość pewnie z niego korzystasz), a „łączenie i miksowanie” masz na poziomie ugruntowanym (lepiej być nie może), za to „korzystanie z intuicji” jest u Ciebie na etapie „budzenia się” (dopiero zaczynasz z tym nawykiem eksperymentować i zauważać, że warto to robić). Kiedy wypełnisz całe koło, przyjrzyj mu się uważnie. Jaka refleksja Ci się nasuwa? Zapisz ją. O który z elementów koła warto zadbać w najbliższym czasie najbardziej?

Fazy rozwoju nawyku:

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

za rok

100%

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O WEWNĘTRZNEJ KRYTYCE

Krytyka Tradycyjna szkoła pisania o kulturze mówi

krytyka jest jednoznaczna z uczestnictwem

o zachowaniu dystansu w stosunku do twórcy

w procesie tworzenia. Mówimy i piszemy o po-

/twórczyni. W końcu chodzi o to, żeby kryty-

tencjale czegoś, co cały czas podlega zmianie

kować uczciwie. Utopijne jest już samo

– nie ma jeszcze finalnej postaci. Odpowie-

założenie. Przecież krytyk/krytyczka zawsze

dzialność za dzieło staje się kolektywna. Role

bazuje na swoimi osobistym doświadczeniu

kulturowe ulegają zmianie. Skostniały system

– nie ma możliwości całkowitego odcięcia od

kanonu i marginesów przestaje na chwilę

rzeczywistości. Wszyscy marzymy o byciu

obowiązywać.

obiektywnym, wiedząc, że jest to niemożliwe. W układzie sojuszniczym najciekawszy staje Z drugiej strony stereotypy o podrzędnej roli

się proces tworzenia – kolejne etapy powsta-

krytyka/krytyczki, który/a chciałby/aby być

wania tekstu kultury, które można skonfron-

twórcą/twórczynią, ale był zbyt słaby/a dzielą

tować z głosem kogoś innego. Jednocześnie

środowisko równie mocno. Budują bariery.

sam proces krytykowania i oceniania przesta-

Opierają się na mechanizmie kozła ofiarnego,

je być jednoznaczny z manifestacją władzy.

który pomaga znaleźć winnego w sytuacji

Twórca / twórczyni zdaje sobie sprawę, że

twórczego kryzysu.

w proces tworzenia wpisana jest „informacja zwrotna – opinia z zewnątrz”. Strach przed

Doświadczenie bycia krytykiem - sojusznikiem

odrzuceniem

/krytyczką - sojuszniczką zaciera granicę

głos kogoś, komu ufasz. To zaufanie staje

między ocenianym i oceniającym. Jedno-

się podstawą relacji z krytyczką/krytykiem -

cześnie warto zwrócić uwagę na zmianę podej-

zewnętrznym i tym/tą najbardziej surowym/ą,

ścia do ocenianego tekstu kultury. Nagle

czyli z samą/samym sobą.

zastępuje

oczekiwanie

Joanna Ostrowska doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, krytyczka filmowa, dramaturżka.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Czy mimo wyznaczonych celów, odpowiednich zasobów i wypracowanych nawyków twórczych czasem masz wrażenie, że nie jesteś w stanie podjąć, kontynuować lub zakończyć swojej pracy? Czy bywa tak, że paraliżuje Cię lęk, nachodzi zwątpienie, stwierdzasz, że praca twórcza nie jest dla Ciebie? Czy wstydzisz się dzielić swoją pracą? Masz trudność w mówieniu o sobie dobrze? Uważasz, że opowiadanie o swojej pracy z uznaniem, docenianie siebie i dostrzeganie własnych sukcesów właściwie nie przystoi czy jest domeną zadufanych w sobie chwalipięt? Czy odczuwasz silną potrzebę wielokrotnego poprawiania tego, co zrobiłaś? ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Jeżeli na co najmniej kilka z tych pytań odpowiedziałaś twierdząco, to istnieje duża szansa, że często spotykasz się ze swoim wewnętrznym krytycznym głosem. Poniższy rozdział pomoże Ci lepiej zrozumieć jego działanie. W tym rozdziale w oparciu o teorię dialo-

gowego Ja Huberta Hermansa będziesz miała szansę dowiedzieć się więcej o tym, co to znaczy, że każda z nas „słyszy głosy”. Przeczytasz głos

także

tym,

Wewnętrznej

skąd

pochodzi

Krytykantki

oraz jakie jego typy opracował na podstawie swoich badań psycholog i terapeuta

Jay

Earley.

Będziesz

mogła

do-

wiedzieć się więcej o tym, jak sama doświadczasz swojej wewnętrznej krytyki. Poznasz pomysły na twórcze wyko-

rzystanie krytycznej perspektywy z użyciem myślenia lateralnego.

ćwiczenia z pracą

Głosy w mojej głowie

Nie mamy żadnych wątpliwości, że wewnętrzne

„Platon nazywał myślenie wewnętrzną mową

z nas w mniejszym lub większym stopniu.

duszy. Określenie to dobrze oddaje, czym jest

Jedne przebiegają tak szybko i automatycznie,

myślenie. Nazywa się je rozmową, bowiem jest

że można ich nawet nie zauważyć. Inne po-

tu pytanie i odpowiedź, bowiem zapytuje się tu

trafią ciągnąć się tygodniami i wywoływać od-

siebie tak, jak zapytuje się inną osobę, i mówi

czucia zniecierpliwienia, zmęczenia, zmiesza-

się coś do siebie tak, jak mówi się do kogoś

nia. W ciągu kilku zaledwie minut możesz ze

innego. Już Augustyn wskazał na ten rodzaj

sobą dyskutować, naprzemiennie zgadzać

mówienia. Każdy pozostaje niejako

się i polemizować, krytykować się, chwal-

prowadzi rozmowę z drugą osobą,

się straszyć, oscylować między nadzieją a jej

dialogi podobnej treści bywają udziałem każdej

w rozmowie sam ze sobą. Nawet gdy

ić , wyśmiewać, dodawać sobie otuchy albo

musi - dopóki myśli - pozostawać w

brakiem, wyrozumiałością a pogardą.

rozmowie ze sobą” . 90

„Słyszenie głosów” i „rozmowy z wewnętrzny-

- To najlepszy pomysł na świecie, jestem

mi głosami” przez dekady znajdowały się

genialna!

w obszarze społecznego tabu, prawdopodobnie

- Nie, to chyba niemożliwe, ktoś już kiedyś na

poprzez skojarzenie z niezbyt dobrze rozumia-

pewno musiał zrobić coś podobnego.

ną a wywołującą silną obawę schizofrenią.

- Spróbuję to jakoś zrealizować, może się uda.

Współczesna psychologia91 coraz częściej

- A może jednak nie warto. Na pewno zajmie

zaciekawia się tym fenomenem, upatrując

to dużo czasu, ciężko będzie pogodzić pracę

w namyśle nad nim źródła nowych perspektyw

z innymi obowiązkami.

i rozwiązań dla ludzi poszukujących sposobów

- Może znajdę kogoś, kto mógłby pomóc,

na bardziej satysfakcjonujące funkcjonowanie.

jakoś by się to podzieliło. - Ale komu będzie się chciało? Zresztą nawet

Za autora jednej z bardziej rozpowszech-

nie wiem, kogo o to zapytać. Nie wiem, jak

nionych koncepcji na tym polu, zwanej

miałabym kogokolwiek do tego przekonać.

teorią dialogowego Ja, uznaje się duńsk-

I pewnie musiałabym się zająć organizacją,

iego psychologa Huberta Hermansa. Teoria

planowaniem, a to mi wcale nie wychodzi.

dialogowego Ja koncentruje się na „głosach

- W sumie, może lepiej z tym poczekać…

umysłu”, które : „[…] nie są sobie emocjonal-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

nie obojętne, ich wzajemne relacje nasycone

wieści może dość sztywno wyznaczać możliwe

są emocjami i uczuciami. Możemy podziwiać

dla Ciebie kierunki rozwoju, sposoby pomocy,

nasze szlachetne i wielkoduszne Ja, uciszać

z jakich korzystasz, a nawet wysokość po-

Ja agresywne, tłumaczyć się „wewnętrznemu

tencjalnych zarobków.

krytykowi”, ośmielać Ja niepewne i zachęcać lub mitygować Ja aktywne. Każda pozycja Ja reprezentuje bowiem specyficzny punkt widze-

Opowieści (nie)możliwe

nia; a bogactwo życia psychicznego stanowi

Czy masz świadomość, że: „(…) umysł ludz-

pochodną wielości tych Ja i różnorodności, ale

ki ujmuje rzeczywistość w formę opisów,

też uzgodnień i konfliktów między nimi. Natu-

narracji? Interpretuje dziejące się zdarzenia

ralne doświadczenie i obserwacja sugerują, że

jako określone historie, opowieści. Doświad-

wewnętrzna polifonia może dawać

czenie osobiste porządkowane jest w formie

realizacji dążeń, jak również może

narracji, a w szczególności od ramy narracy-

atuty w zmaganiu się ze światem i w

narracji mającej swój własny sens. Od owej

w tym istotnie przeszkadzać”92.

jnej zależy to, jak doświadczamy siebie i świa-

To, co nazywasz „ja” jest mozaiką, konste-

aspekty rzeczywistości zostaną przez Ciebie

lacją, stale ewoluującym zbiorem perspe-

dostrzeżone, a następnie wyrażone. Można

ktyw, uwewnętrznianych z biegiem nabywa-

wręcz powiedzieć, że opowieść kształ-

nia doświadczeń życiowych. W Twojej głowie może więc „mieszkać” piskliwy głos wychowawczyni z podstawówki, dziarski baryton

ta. Od Twojej ramy narracyjnej zależy, które

tuje życie, które toczy się zgod-

nie z opowieścią. Należy podkreślić, że język narracji jest ściśle powiązany z kulturą,

nieustraszonego druha z harcerstwa, kojący

obowiązującymi wewnątrz niej dyskursami,

szept

wyrozumiałej babci, a także chichot

które mogą być opresyjne w stosunku do

złośliwej koleżanki z liceum. Co więcej, te gło-

uczestników danej kultury (np.: wobec ko-

sy zaczynają z biegiem czasu tworzyć pewne

biet, homoseksualistów, osób chorych psy-

historie, opowieści, narracje. Opowieści te

chicznie)”93. Praca wewnętrzna twórczyni jest

określają zarówno naturę otaczającego Cię

zatem, według tego modelu, nieustającym

świata i obowiązujących w nim relacji, jak

dialogiem z wewnętrznymi postaciami. W roz-

i tego, co w tym świecie dostępne jest dla

mowie tej istotne jest ścieranie się różnych

Ciebie jako artystki. Forma i treść tych opo-

perspektyw i wyłanianie nowych sposobów

na ich zrozumienie. Każda z „postaci” jest ob-

rozstrojenie utrudnia usłyszenie poszczegól-

darzona głosem i może mieć do opowiedzenia

nych perspektyw a, co za tym idzie, blokuje

swoją historię, a jej dialog może mieć różną

konstruktywną dyskusję.

formę. Głos czy też różne głosy wewnętrznej krytyki potrafią działać paraliżująco,

Krytyk, krytyczka, krytyka, Społeczność

naszego

umysłu

zamiesz-

kuje pewna szczególna „postać” czy też „grupa

postaci”,

których

onieśmielać,

blokować,

wytrącać

z równowagi. Im mniej praktyki masz

w zauważaniu momentów aktywności kry-

aktywność

tykantki czy prowadzenia z nią jakiegokolwiek

niezadowoleniem

zmęczenia czy stresu funkcjonować, tworzyć

lękiem,

dialogu, tym trudniej w momentach większego

lub zrezygnowaniem. Te z nas, które

i dbać o swoje samopoczucie. Podjęcie wysił-

na co dzień podejmują wysiłek tworzenia,

ku lepszego rozpoznania wewnętrznych kry-

dobrze znają wewnętrzne głosy nawołu-

tyków czy krytykantek nie tylko ułatwia mie-

jące do zaprzestania wszelkiego działania,

rzenie się z nieodzownymi w pracy twórczej

deprecjonujące dotychczasowe wysiłki, nie-

niepokojami, ale także może okazać się

zadowolone z postępów, a także te wiecznie

pierwszym krokiem do nowej interpretacji ich

wymagające poprawek i takie, które nie po-

przekazów. Bo wewnętrzna krytyka bywa jak

zwalają się z nikim podzielić rezultatami pra-

nadopiekuńczy rodzic, który chciałby ochronić

cy. Niektóre z nich mogą przypominać ko-

i pomóc, ale nie bardzo potrafi.

skutkuje

poczuciem

podwyższonym winy,

mentarze najbardziej wymagających krytyków i krytyczek sztuki – strażników i strażniczek niedoścignionego ideału sztuki przez wielkie „S”.

Czarne typy z głowy Jednym z badaczy zainteresowanych kon-

Kryzys twórczy, blokada czy cier-

cepcjami

dialogowego

oraz

postacią

pienie pojawiają się w sytuacji, w której jeden

wewnętrznego krytyka jest amerykański psy-

z głosów, reprezentujący „jedyną słuszną”

cholog dr Jay Earley94, który w toku swojej pra-

wizję rzeczywistości, tak dominuje nad innymi,

cy zidentyfikował i scharakteryzował siedem

że dialog nie może zaistnieć. Problematyczna

typów wewnętrznego krytyka. Oto one95:

bywa również długotrwała kakofonia, której

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

1. Perfekcjonistka

3. Zadaniowa

Ten typ krytykantki chce, żeby wszystko, co

Ten typ krytykantki chce Cię nakłonić do

robisz, było idealne. Wyznacza niemożliwe do

ciężkiej pracy, która ma prowadzić do od-

doścignięcia wysokie standardy działania, nie

niesienia sukcesu. Bardzo obawia się lenist-

pozwala łatwo uznać pracy za zakończoną,

wa i prokrastynacji, dlatego postara się, żebyś

bez ustanku nanosi poprawki. „Postaraj się

wyznaczała cele, realizowała zadania i działała

bardziej! To nie dość dobre! Chyba nie myślisz,

bez ustanku, żeby nikt wokół nie mógł uznać

że to wystarczy?” Dla niej najważniejsze jest,

Cię za nieudaczniczkę czy leniucha. Potrafi

żeby zyskiwać akceptację otoczenia. Nie umie

krzyczeć: „Więcej! Szybciej! Weź się wreszcie

poradzić sobie z odrzuceniem. Jej wysokie

do roboty!”. Gardzi odpoczynkiem, nie uznaje

oczekiwania prawdopodobnie odzwierciedlają

zmęczenia.

oczekiwania ważnych ludzi z Twojej przeszłości.

4. Osłabiaczka

2. Kontrolerka

Jej specjalność to podkopywanie Twojej

Jej działania koncentrują się na próbach skon-

żebyś nie próbowała w żadnym razie korzystać

trolowania zachowań impulsywnych. Dba,

z nadarzających się możliwości. Osłabiaczka

żebyś nie pozwoliła sobie na zbyt wiele jedze-

panicznie boi się zbytniej widoczności i zau-

nia, picia, zakupów, odpoczynku. Najbardziej

ważalności, bo to może narażać Cię na ocenę,

boi się niczym nieskrępowanej beztroski

co z kolei może skutkować odrzuceniem lub

i rozluźnienia. Żeby się przed nimi ochronić,

porażką. Możesz od niej usłyszeć: „Nawet nie

potrafi być surowa i zawstydzająca: „Jak

próbuj. To nie dla Ciebie. Nie wychylaj się”.

pewności siebie i poczucia własnej wartości,

zwykle nie umiesz trzymać się swoich postanowień! Jak ci nie wstyd, znowu zabrakło ci konsekwencji.” Zależy jej, żebyś dobrze

5. Niszczycielka

dostosowywała się do innych, nikogo nie

Ten typ krytyki ze szczególnym okrucieństwem

uraziła ani nie zawiodła.

atakuje fundamenty Twojego jestestwa. Bez skrupułów zawstydza i pozbawia godności, próbując przekonać, że coś jest z Tobą nie tak,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

że masz wrodzone defekty i nie zasługujesz na

Które z tych typów znasz najlepiej? Na jakich

szacunek. Ten najbardziej obezwładniający

etapach pracy twórczej się pojawiają? Kto i

krytyczny głos może być wynikiem poważnych

co Ci wtedy pomaga? Jak rozmawiasz z kry-

traum i deficytów z okresu dzieciństwa. Może

tycznymi głosami? Jak do tej pory dawałaś

powiedzieć: „Nie zasługujesz na nic. Le-

sobie z nimi radę? Czego nowego możesz

piej, gdyby Cię w ogóle nie było. Jesteś jedną

spróbować?

wielką porażką”. Jeśli go silnie doświadczasz, być może warto sięgnąć po pomoc (np. skorzystać z psychoterapii). 6. Obwiniaczka Obwiniaczka utknęła w przeszłości i nie umie

Twórcze lęki Twórczość jest nieodzownie i niero-

zerwalnie związana z lękiem i, jak pisze Eric Maisel96, stanowi najistotniejszy problem

ludzi pracujących twórczo.

wybaczyć Ci dawnych potknięć czy niedociągnięć. Najbardziej zajmują ją relacje

Jakich lęków doświadczają artyści i artystki97?

z ludźmi i stara się przypomnieć Ci każdą sytuację, w której mogłaś zawieść oczekiwania in-

1. Lęk przed tworzeniem i nietworzeniem.

nych. Powtarza: „ Nigdy Ci tego nie zapomną.

2. Lęk przed zdobyciem znaczącej

Jak mogłaś? Będziesz tego żałować.”

pozycji i niezdobyciem znaczącej pozycji. 3. Lęk przed stworzeniem twórczej tożsamoś-

7. Konformistka

ci.

Jej działania skupiają się na dostosowaniu

dualistką.

Cię do wymogów społeczeństwa, kultury i/

5. Lęk przed wybraniem życia artysty\artystki.

lub rodziny, pochodzenia. Konformistka naj-

6. Lęk o przetrwanie.

bardziej chce, żeby wszyscy Cię lubili, podzi-

7. Lęk przed stałą pracą.

wiali i rozumieli nawet za cenę rezygnacji

8. Lęk przed dokonywaniem wyborów.

z wyrażania Twoich autentycznych uczuć i po-

9. Lęk przed chodzeniem na kompromis.

trzeb. Usłyszysz od niej: „Co ludzie powiedzą?

10. Lęk przed możliwościami.

A jeśli się wygłupisz?”.

11. Lęk przed pracowaniem.

4. Lęk przed byciem indywidualistą\indywi-

12. Lęk przed myśleniem.

13. Lęk przed zniszczeniem.

nia

14. Lęk przed porażką.

perspektyw

zaaranżowania

15. Lęk przed kończeniem.

świadomego

dialogu

różnych

wewnętrznych głosów. To, co łączy

16. Lęk przed przywiązaniem.

Disneya i de Bono, to także uznanie uży-

17. Lęk przed poranieniem ego. 18. Lęk przed spełnianiem oczekiwań. 19. Lęk przed sprzedawaniem.

teczności wszystkich dostępnych

nam perspektyw, włącznie z gło-

sem wewnętrznej krytyki. W ich stra-

20. Lęk przed promowaniem.

tegiach

można

zaobserwować

dbałość

21, Lęk przed prokrastynacją.

o oddzielenie różnych punktów widzenia.

22. Lęk przed czekaniem

Stworzenie miejsca na wyrażenie zarówno tych

23. Lęk przed powtarzaniem.

najbardziej entuzjastycznych, jak i najczarnie-

24. Lęk przed sukcesem.

jszych scenariuszy. W obu tych metodach istotne jest także, aby nigdy nie rozpoczynać

Które z tych lęków są Ci szczególnie dobrze

ani nie kończyć rozważań w krytycznej pers-

znane? Jakie zasoby wewnętrzne i zewnętrzne

pektywie - najbardziej pesymistyczny i narze-

pomagają Ci sobie z nimi radzić?

kający głos obudowują innymi perspektywami.

Rozmowa na kilka głosów

Sposób z Disneya

Teoria dialogowego Ja i pomysły na wyko-

Podobno wizjoner i innowator Walt Disney

rzystanie perspektyw różnych przedstaw-

pracował nad swoimi przełomowymi pro-

icieli naszej wewnętrznej społeczności były

jektami kolejno w trzech pokojach, żeby

testowane i praktykowane przez uznawa-

stworzyć

nego za jednego z bardziej innowacyjnych

w których poddawał swoje pomysły różnym

twórców, reżysera, animatora i przedsiębior-

punktom widzenia. Można powiedzieć, że po

cę Walta Disneya oraz światowy autorytet

kolei wchodził w role Marzyciela, Real-

w dziedzinie twórczego myślenia (inaczej myślenia lateralnego), Edwarda de Bono.

wyraźnie

osobne

przestrzenie,

isty i Krytyka. W pierwszym pokoju jako Marzyciel puszczał wodze fantazji. Do pomysłu

Obaj stworzyli i rozpowszechnili swoje strate-

odnosił się bez jakichkolwiek ograniczeń, bujał

gie opracowywania kreatywnych rozwiązań,

w obłokach, snuł dalekosiężne wizje. W kole-

bazując

jnym pokoju poddawał te wizje perspektywie

ZAWÓD ARTYSTKA /

zasadzie

ćwiczenia z pracą

rozdziele-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Realisty, sprawdzał, co naprawdę da się zrealizować z wykorzystaniem zasobów, które były dostępne. Dzięki temu doprecyzowywał cel. W trzecim pokoju przyglądał się sprawie okiem Krytyka. W tej roli bez ograniczeń

Zmieniając kapelusze Podobnie działa metoda nazwana kape-

luszami de Bono. Uruchamia ona tzw. myślenie

lateralne,

czyli

skojarzeniowe,

wyrażał wszystkie obawy związane z omawia-

horyzontalne, które „uwalnia nas” z dyktatu

nym pomysłem, szukał wszystkiego, co mogło-

utartych schematów, myślenia logicznego,

by się nie udać. Następnie wracał do pokoju

przyczynowo-skutkowego. Pozwala ona na

Realisty i jeśli zaszła taka potrzeba przecho-

twórcze podejście do rozwiązywania prob-

dził cały cykl raz jeszcze. Zawsze wykonywał

lemów, dzięki skorzystaniu z sześciu różnych

i kończył pracę w pokoju Realisty.

perspektyw na sytuację, zadanie, problem. W tej metodzie różnokolorowe kapelusze sym-

Zachęcamy Cię do przetestowania tej strate-

bolizują odmienne sposoby myślenia czy też

gii i wybrania pomysłu, zadania, projektu

różne głosy, postaci. Zmieniając jeden kape-

twórczego, z którym poeksperymentujesz.

lusz na drugi, przełączasz sposób myślenia

Po przejściu kolejno przez pozycje Marzyciela,

i podejmujesz wysiłek spojrzenia na sytua-

Realisty i Krytyka wróć do pozycji Realisty

cję w pewien określony sposób. A oto sześć

perspektyw reprezentowanych przez sześć

sformułuj

jak

najwięcej

konkretnych

rozwiązań. Jeśli pomysł nadal wymaga kreatywnego

przeformułowania

lub

kolorów kapeluszy:

krytyczne-

go spojrzenia na opracowane rozwiązania, możesz wrócić do wybranej roli. Ważne jest,

Kapelusz Czerwony - emocje

Realisty

Czerwony kapelusz reprezentuje emocjonalne

i Krytyka nie weszły ze sobą w konflikt. Pod-

postrzeganie problemu, związane z tym uczu-

stawą metody Walta Disneya jest celowe

cia, przeczucia. Czerwony kapelusz wydoby-

i świadome oddzielenie tych ról. Oznacza to

wa subiektywne wrażenia, intuicje, przeczucia

na przykład, że z pozycji Realisty możemy

i emocje. Człowiek, który patrzy na sytuację

analizować pomysły Marzyciela, ale nie może-

z tej perspektywy wyraża na gorąco swoje

my generować nowych wizji czy krytykować

uczucia i przypuszczenia. Nie potrzeba tu racjo-

koncepcji.

nalnych uzasadnień ani wyjaśniania opinii,

punkty

widzenia

Marzyciela,

sądów i emocji.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Kapelusz Biały – obiektywizm

ćwiczenia z pracą

Żółte myślenie to pozytywne aspekty sytuacji, zyski, ciekawość i poszukiwanie radości.

Biały kapelusz jest całkowitym przeciwieńst-

To pozytywna postawa, proaktywna, nastaw-

wem czerwonego, zajmuje się faktami i licz-

iona na działanie. Ta perspektywa jest przepeł-

bami. Charakteryzuje go obiektywizm i neu-

niona wiarą w sukces i powodzenie. Rozważa

tralność. Posługuje się konkretnymi zestawami

wszystkie możliwości i korzyści, nawet te,

informacji, statystykami, dokumentami, anal-

które wykraczają poza rozpatrywany problem.

izami. Człowiek w białym kapeluszu nie oce-

Żółty kapelusz obejmuje również marzenia,

nia zdarzeń, tylko analizuje posiadane dane

wizje i wskazywanie przyszłych szans.

na konkretny temat. Komentuje w granicach posiadanych informacji, analizuje je w sposób formalny.

Kapelusz Zielony - możliwości Zielony kapelusz jest pełen energii, pomysłów

Kapelusz Czarny - pesymizm

i nowych możliwości. Człowiek w zielonym

Czarny kapelusz to negatywne aspekty ro-

jrzenie, nowe punkty widzenia rzeczywistości,

związania lub decyzji. Jego zadanie polega

nowe drogi. Ma odnajdywać pomysły, alter-

na ostrzeganiu przed zagrożeniami. Zadaniem

natywne rozwiązania. Odpowiada za kreaty-

zakładającego czarny kapelusz jest wykaza-

wność. Osoba, która go zakłada, ma na celu

nie wszystkich wad, niedociągnięć, braków

świadome szukanie zmian i nowe spojrzenie

i zagrożeń. Pokazuje wszystkie konsekwencje,

na problem.

kapeluszu ma za zadanie pokazać nowe spo-

które mogą wyniknąć z przyjętego rozwiązania. Czarny kapelusz wyzwala ostrożność, krytycyzm, wątpliwości. Ważne jest jednak lo-

Kapelusz Niebieski – organizacja

giczne i bezstronne pokazanie potencjalnych

Zadaniem osoby w niebieskim kapeluszu

niebezpieczeństw.

jest bycie obserwatorem, który porządkuje, kontroluje tok myślenia. Wybiera priorytety.

Kapelusz Żółty – optymizm

Wyciąga wnioski. Patrzy na całość problemu,

Żółty kapelusz jest dokładnym przeciwieńst-

rsze spojrzenie na zagadnienie. Niebieski

wem i jednocześnie uzupełnieniem czarnego.

kapelusz organizuje proces myślenia i czuwa

pilnując porządku, zasad, umożliwiając sze-

nad jego przebiegiem.

Spróbuj na jednym z aktualnych projektów twórczych sprawdzić metodę kapeluszy de Bono. Zachowaj wskazaną powyżej kolejność. Dbaj o to, żeby trzymać się ram perspektywy określonej przez każdy kolejny kapelusz. Jeśli będziesz miała gotowość i czas, możesz sięgnąć do „Ćwiczeń z pracą”, które pokażą Ci, jak rozpoznanie wewnętrznych dialogów może pomóc ci wychodzić z impasu i redukować napięcie. Ćwiczenia możesz

wykonać samodzielnie, ale przydatne będzie skorzystanie z pomocy osoby, w której towarzystwie czujesz się komfortowo. Możesz poprosić tę osobę o zapisywanie najważniejszych słów odpowiedzi, których udzielasz. Oba ćwiczenia będą wymagały wyobraźni, może się też wydarzyć tak, że wywołają intensywne odczucia i emocje. Na wykonanie każdego z nich zarezerwuj sobie co najmniej 30 minut. Po zakończeniu, zanotuj obserwacje i wnioski.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

90 H.-G. Gadamer, Język i rozumienie, 2003. 91 We współczesnej psychologii można zauważyć ciekawą tendencję w podejściu do problematyki Ja. Odchodzi się od traktowania Ja jako struktury monolitycznej, jednolitej i statycznej na rzecz opisu wielości, złożoności i sytuacyjnej zmienności Ja. Przyczyn tego stanu rzeczy można doszukiwać się w cechach współczesnego postmodernistycznego społeczeństwa i wpływie, jaki na koncepcję siebie i tożsamość mają zmiany kulturowe i cywilizacyjne W. Bąk, Wielość Ja w ujęciu poznawczym i dialo-

gowym. Próba integracji podejść, http://pracownik. kul.pl/files/20842/public/wieloaa_ja_w_ujaciu_poznawczym_i_dialogowym_praba_integracji_podejaa.pdf (dostęp 30.11.2017). 92 P. K. Oleś, Dialogowe funkcje Ja – implikacje dla zdrowia, 2012.

93 B. Józefik, B. Janusz, B. de Barbaro, Koncepcja dialogowego Ja w psychoterapii – założenia teore-

tyczne, http://www.psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_5_2012/857Jozefik_Psychiatr_Pol_5_2012.pdf (dostęp 30.11.2017). 94 J. Earley, Freedom from Your Inner Critic: A Self-Therapy Approach, 2013.

95 Zmieniłyśmy męskie nazwy opracowane przez J. Earleya na żeńskie. 96 E. Maisel, Mastering Creative Anxiety, 2011. 97 Ibidem.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Wewnętrzna krytyka 1. Przypomnij sobie kilka sytuacji, w których

3. Co wtedy dzieje się z Tobą? Czy słyszysz

masz do siebie pretensje, nie lubisz się, źle o

wewnętrzny głos, który Cię krytykuje? Jak

sobie myślisz, czujesz się zdołowana, etc.

brzmi ten głos? Krzyczy, zawodzi, narzeka etc.? Jakich słów i sformułowań używa – np. co Ty sobie myślisz, to się na pewno nie uda, nawet nie próbuj etc.? Co czujesz w ciele? Pokaż to. Opisz. Jak się wtedy poruszasz?

2. Jak wtedy wyglądasz, jak układa się Twoje

4. Na tej podstawie stwórz postać, która naj-

ciało? Pokaż to partnerowi/partnerce lub zo-

lepiej oddaje to, kim jest Twój krytyczny głos

bacz w lustrze.

i pokaż to w postawie, ruchu, tonie głosu, sposobie widzenia świata. Pobądź przez chwilę tą postacią. Pofantazjuj, postaraj się jak najlepiej oddać jej jakość. Możesz też ją narysować.

ZAWÓD ARTYSTKA /

5. Jak ta postać patrzy na Twoją sztukę? Co o niej myśli i mówi? Co mówi o Tobie jako twórczyni? W których etapach procesu twórczego jest najbardziej aktywna? Co go/ją nakręca? Co zatrzymuje?

6. Zapisz wnioski.

ćwiczenia z pracą

Krytyka, ja i ktoś jeszcze Pomyśl o swojej ulubionej postaci z dziecię-

Jaka jest „esencja” tej postaci, jej najważniej-

cych bajek, lektur, filmów, snów, zabaw, etc.

sza jakość, moc? Co takiego Cię w niej zach-

Opowiedz o niej szczegółowo drugiej osobie.

wycało?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Skorzystaj z miejsca poniżej podzielonego na

Jak Przyjaciel/Przyjaciółka działa, żeby wydo-

6 kwadratów.

być Cię z opresji? Jak jego/jej moc oddziałuje na „postać”? Rysując polegaj na swojej intuicji

W pierwszym z nich narysuj w dowolny sposób

bardziej niż analitycznym myśleniu.

siebie. W szóstym kwadracie znowu przedstaw sieW drugim kwadracie narysuj Krytyka lub Kry-

bie. Jak zmieniłaś się w efekcie tej interakcji?

tykantkę, który/-a zbliża się do Ciebie. Wyraź

Nie analizuj i nie zastanawiaj się zbyt długo,

w rysunku energię, jakość, istotę tej postaci.

wykorzystaj impuls, intuicję, rysuj to, co się pojawia.

W trzecim kwadracie - narysuj siebie w samym środku konfrontacji z tą „postacią”.

Jak w ciągu kolejnych tygodni możesz rozwijać w sobie istotę postaci swojego Wewnętrznego

Bez namysłu w kwadratach czwartym i piątym

Przyjaciela/Przyjaciółki?

narysuj interwencję Twojego Wewnętrznego Przyjaciela/Przyjaciółki z pkt.1. Pokaż go/ją w starciu między Tobą a Krytykiem, Krytyczką.

Zaplanuj konkretne małe kroki i działania.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

za rok

100%

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O PIENIĄDZACH I SZTUCE

Pieniądze i sztuka Pieniądze i sztuka to dwa kompletne przeci-

momentu, kiedy można stwierdzić, że oba

wieństwa - wydaje się, że taka jest pierwsza,

pojęcia są ze sobą ściśle związane: pieniądz

najczęściej spotykana reakcja na zestawienie

pomaga wyrażać wartość sztuki, sztuka bywa

tych dwóch słów obok siebie.

tworzona dla pieniędzy.

Pieniądze to w potocznym odbiorze coś

W myśleniu twórczyń, artystek o pieniądzach i

bardzo konkretnego, namacalnego, material-

sztuce widzę trzy podejścia.

nego. Sztuka to coś ezoterycznego, nieuchwytnego, niezdefiniowanego. I jak w imadle, pomiędzy tymi dwoma pojęciami, próbuje złapać oddech Artystka. Na szczęście drugie spojrzenie na te pojęcia pozwala zobaczyć, że wbrew pozorom, mają ze sobą wiele wspólnego. Łatwo wskazać dzieło sztuki, łatwo policzyć pieniądze, trudno wskazać Artystkę, trudno określić, gdzie

rys. Katarzyna Niewiadomska

zaczyna się bogactwo. Pierwsze - sztuka i pieniądze nie mają ze Okazuje się, że sprawa jest względna, a

sobą nic wspólnego, a nawet nie powinny.

wyraźne przeciwieństwo zaciera się, aż do

Tworzenie nie służy zarabianiu pieniędzy. Ar-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

tystka pieniędzmi się nie zajmuje. W tle czai

Trzecie - sztuka i pieniądze są ze sobą w

się jednak marzenie, że byłoby cudownie, gdy-

relacji, która zachodzi pomiędzy każdą inną

by tworzenie przynosiło pieniądze, duże, ale

aktywnością zawodową a pieniędzmi. Sztuka

absolutnie nie może to wymagać jakiś szcze-

służy zarabianiu, a decyzja o życiu ze sztuki

gólnych zabiegów - np. opracowania jakiegoś

jest zwykłą decyzją zawodową. To wybór, a nie

planu, czy jeszcze gorzej - biznesplanu.

powołanie. Tutaj często pojawia się postrzeganie siebie, jako rzemieślnika. Marzenie? Być

Drugie - sztuka i pieniądze mogą mieć ze

jeszcze lepszą w tym, co się robi. Realizować

sobą coś wspólnego, sztuka i tworzenie mogą

ekscytujące projekty. Dobrze zarabiać.

być traktowane jako zawód, jako praca, jako biznes. Artystka może utrzymywać się z innej

Żadne z tych podejść nie jest ani gorsze, ani

działalności niż samo tworzenie, czasem trud-

lepsze. Każde z nich niesie jednak konsek-

no tę „inną działalność” pogodzić - w sensie

wencje dla miejsca sztuki i pieniędzy w życiu

czasu i w sensie wizerunku - z tworzeniem.

artystki.

Wymaga to różnych kompromisów. Artystka dzieli wtedy swój obszar działania - na ten „dla

Ważne jest, według mnie, żeby rozpoznać

pieniędzy” i ten „nie dla pieniędzy”. Tu z kolei

swoje podejście i zadbać w nim o zabezpie-

czai się marzenie, jak skleić te dwa obszary,

czenie właściwego miejsca dla pieniędzy i sztu-

jak zarabiać więcej na tym, co się najbardziej

ki. Właściwego miejsca, czyli takiego, jakie

kocha robić i jak robić mniej tego, co się mniej

by się chciało dać w swoim życiu pieniądzom

lubi, a co jednak pozwala zarabiać pieniądze.

i sztuce. Katarzyna Niewiadomska przedsiębiorca, coach i ilustratorka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Ze sztuki nie da się żyć. Na pierwszych filmach nikt nie zarabia. Trzeba pracować za darmo, żeby w ogóle mieć coś do portfolio. Nie stać mnie na to. Gdybym tylko zarabiała więcej. Nie umiem rozmawiać o pieniądzach. Negocjacje to dla mnie udręka. Nie umiem wyceniać swojej pracy. Muszę w końcu odzyskać kontrolę nad swoimi wydatkami. Pieniądze, pieniążki, kasa, szmal, kesz, hajs, mamona, monety, kapusta, waluta. Czy często myślisz lub mówisz o pieniądzach? Czy raczej jest to temat tabu?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

W tym rozdziale zachęcamy Cię do poszukania odpowiedzi na następujące pytania: Jak

poruszasz się w świecie finansów? Ile energii i czasu poświęcasz na martwienie się

o stan swojego portfela? Co z tego wynika? Czym dla Ciebie są pieniądze? Co czujesz, kiedy o nich myślisz? Czy tworzenie traktujesz jak działalność zarobkową? Co myślisz na temat swoich dochodów w kontekście uprawiania sztuki? Jak gospodarujesz swoimi środkami finansowymi? Jakich zmian w sferze finansowej potrzebujesz?

ćwiczenia z pracą

Pewnie wiele razy słyszałaś, że pieniądze

kiedy ma się akurat wolną chwilkę”99. Kura-

szczęścia nie dają. Być może, ale z pewnością

torzy Łukasz Ronduda i Zofia Płoska dopowia-

determinują wiele życiowych wyborów. Ułat-

dają: „Położenie klasowe wielu wybitnych

wiają lub utrudniają radzenie sobie z wyzwa-

polskich artystów to czysty paradoks - to “eli-

niami. Pozwalają realizować marzenia, nieść

tarni prekariusze”, przy czym uznaniem cieszą

pomoc lub wspierać rozwój. Jednocześnie po-

się raczej w wąskim polu sztuki niż w szerszym

trafią zaprzątać myśli, przysparzać zmartwień,

społecznym kontekście. To oni, przezwycięża-

wprowadzać w zakłopotanie, być źródłem nie-

jąc poczucie wstydu, dopiero od niedawna

porozumień. Manifestacją władzy.

mówią na głos o doświadczeniu porażki”100.

Bywają gwarantem bezpieczeństwa i stabi-

Osobliwa ekonomia sztuki

lizacji, ale także przyczyną bezwzględności i „żelaznym argumentem” w dyskusji. Twój

Związany z Uniwersytetem w Rotterdamie

stosunek do nich to wypadkowa szeregu

artysta i jednocześnie ekonomista - Hans

klisz kulturowych i rodzinnych historii. Zresz-

Abbing w swojej książce pod wiele mówiącym

tą

rozróżnienie pomiędzy symbolicznym

tytułem Why Are Artists Poor? [Czemu artyś-

wymiarem pieniądza a jego instrumentalnym

ci są biedni – przyp. red.] obrazowo opisuje

przeznaczeniem nie jest proste.

specyfikę ekonomii sztuki. Obnaża paradoks polegający na tym, że obowiązujące w niej za-

Żyję z niczego

sady „składają się niemal z samych wyjątków

Jeden z bardziej uznanych polskich artystów –

w innych dziedzinach. Pierwszą, uderzającą

Oskar Dawicki, zapytany pewnego razu przez

anomalią jest fakt, że artyści są najgo-

Dorotę Jarecką: „Z czego żyje”, odpowiedział z rozbrajającą szczerością: „Z niczego” . 98

Dawicki tłumaczył, że to jego świadoma de-

ekonomicznych

reguł

obowiązujących

rzej zarabiającą grupą w stosunku

do swojego wykształcenia oraz ka-

pitału kulturowego i społecznego.

Zarobki wąskiej grupy gwiazd są osobliwie

cyzja: „Kiedyś chałturzył, dorabiał. Uważa, że

wysokie, większość zaś nie tylko zarabia mało

stracił na tym jako artysta: - Być może to jest

czy wcale, ale wręcz finansuje swoją działal-

skrajnie romantyczne, ale ja uważam, że nie

ność artystyczną z innych źródeł - drugiej pracy,

można tworzyć sztuki po obiedzie w sobotę,

wsparcia partnerów, rodziny czy przyjaciół”101.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Autorzy raportu z badań Wolnego Uniwersytetu Warszawy – Fabryka Sztuki uważają, że obecnie „pole sztuki nie tyle jest poligonem czy laboratorium, ile obszarem, w którym ujawniają się pewne tendencje widoczne w ewolucji warunków pracy i sposobu jej organizacji w ramach współczesnej gospodarki kapitalistycznej. Chodzi przede wszystkim

ćwiczenia z pracą

„Brak sprawnie działających or-

ganizacji zrzeszających artystów

oznacza, że w zmaganiach na polu sztuki artyści działają samodziel-

nie, choć może bardziej zasadne byłoby określenie, że podejmują te starania samotnie. Tymczasem diag-

noza uwarunkowań, w jakich toczą się losy

ste-

społeczno-zawodowe artystów, jest niemal

realizo-

ten krytyczny ton wybrzmiewa w wydanej

zację warunków pracy; 3) wszech-

tystów”104. Zauważ, że w przeciwieństwie

trzy

kwestie:

mechanizmy

rowania motywacją pracowników

jednoznacznie pesymistyczna. Najwyraźniej

wanym przedsięwzięciem; 2) prekary-

przez OSFW103 Czarnej Księdze Polskich Ar-

obecność modelu projektowego”102.

do niektórych krajów europejskich w Polsce

uwzględniałby specyfikę Twojego zawodu

poprzez

identyfikację

pierwszym

rozdziale

podręcznika

nakreślamy skrótowo, jak wygląda specyfi-

nie funkcjonuje system ubezpieczeń, który (m.in. nieregularność dochodów)105.

ka funkcjonowania artystek w Polsce. Warto teraz uzupełnić ten obraz o komentarz dotyczący„projektowego” charakteru ich

Rozważna i romantyczna

życia oraz znaczenia sieci kontaktów.

Co myślisz na temat zawodu artystka? Bliżej

uważa, że w „projektowym systemie” przede

która nie idzie na kompromisy, zupełnie nie zaj-

wszystkim cenione jest samo bycie w „obiegu”.

muje się kwestią dochodowości swojej sztuki?

To właśnie ten fakt odpowiada za wzrost

Czy raczej do rozpowszechnionego modelu

Wielu badaczy dziedziny (m.in. Pascal Gielen)

znaczenia kapitału społecznego jako wyznacznika

pozycji

sieciach

społecznych.

Ci do modelu artystki romantycznej,

fuchy, który „opisuje strategie tych, którzy nie zarabiają na aktywności twórczej, lecz

nieodpłatnego

organizują swoje środowisko pracy tak, aby

„robienia projektów” tylko po to, żeby z tego

móc realizować pracę twórczą”106. Czy jesteś

„obiegu” nie wypaść?

w stanie wiele poświęcić dla „sztuki”, a jed-

Czy

dostrzegasz

pułapkę

nocześnie próbujesz utrzymać się na bazowym

poziomie? Uważasz się za prekariuszkę107?

obydwu tych aspektów zależy nasze zadowo-

Myślałaś w takich kategoriach? A może już na

lenie z życia”109. Czy masz więc zwyczaj plano-

samym początku studiów podjęłaś działania

wania swojego osobistego budżetu? Wiesz, do

zamierzające do stworzenia dobrze prospe-

czego i jakiej kwoty pieniędzy potrzebujesz?

rującego „Przedsiębiorstwa Artystka”? Zamie-

Masz w pamięci kwotę, która opisuje sumę

rzasz budować własną markę? Założyłaś ko-

Twoich

miesięcznych

stałych

wydatków?

albo

Czym tak naprawdę są dla Ciebie pieniądze?

stowarzyszenie? Szukasz pracy na etacie

Jaką masz z nimi „relację”? Pieniądze raczej

w jednej z instytucji kultury lub sztuki? Czy

się Ciebie „trzymają”? Masz „głowę do inte-

rozmawiasz z innymi artystkami i artystami na

resów”? Wszędzie widzisz okazję do „dorobi-

temat ich planów zawodowych? Wysokości

enia paru groszy”? A może jesteś biedna jak

zarobków? Przyglądasz się strategiom działa-

„mysz kościelna”?

lektyw, firmę, spółdzielnię pracy

108

nia bardziej doświadczonych osób? Czy wiesz, że największym wyzwaniem dla większości

Znaczna część artystek, z którymi pra-

twórczyń i twórców jest „żonglowanie” pro-

cowałyśmy w pierwszym odruchu scepty-

jektami i radzenie sobie z okresami przestoju,

cznie podchodziła do zachęty związanej

kiedy „nic nie ma”? A może działasz zupełnie

z planowaniem swoich dochodów

bez strategii? Liczysz, że jakoś to będzie i „coś” się pojawi? Nadarzy się w końcu „jakaś okazja”, ktoś Cię zauważy?

wydatków.

Często

słyszałyśmy:

„to

się tak nie da, nigdy nie wiem ile zarobię”, „to i tak nic nie zmieni, a tylko się zdołuję”, „po co mam to zapisywać, jak przecież mam stałą

Rozmyślając o pieniądzach

pensję i stałe koszty - co miesiąc to samo”,

John Armstrong, wykładowca biznesu na Uni-

pokazuje nam jednak, że jeśli któraś z nich

wersytecie w Melbourne i doradca biznesowy

zdecydowała się już na prowadzenie choćby

uważa, że: „Istnieje wiele powodów, dla których

prostego bilansu miesięcznych przychodów

powinniśmy

i kosztów (żartobliwie nazywanego „audytem”),

myśleć

jednocześnie

o tym, czym się zajmujemy i o tym,

ile nam za to płacą, tym bardziej, że od

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

„i tak wiecznie jestem na minusie”. Praktyka

w jej finansowej sytuacji następowało pozytywne przesunięcie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

aktorski lub reżyserski, wizualizacja projektu,

Sztuka zarabiania Alexander

Osterwalder

opis projektu, strona www, fanpage na faceYves

Pigneur

booku, katalog do wystawy, kanał na YouTube,

zdobywających

coraz

blog, epka, projekt rzeźby. Zasoby? Pisałyśmy

większą popularność narzędzi (w tym sza-

o tym szerzej w trzecim rozdziale, ale może to

blonu i podręcznika ) do tworzenia mo-

być m.in.: odpowiedni sprzęt, doświadczenie,

deli

działanie

oprogramowanie, wiedza, umiejętność. Finan-

ukierunkowane-

se? Ujmując sprawę najprościej - to po prostu

go na zarabianie pieniędzy składa się zale-

struktura Twoich kosztów i przychodów. Także

dwie z 9 obszarów, które z kolei dotyczą 4

(jeśli posiadasz) oszczędności.

pomysłodawcy

110

biznesowych

każdego

uważają,

przedsięwzięcia

że

głównych dziedzin działalności zarobkowej – czyli: klienta, oferty, kluczowych

Zdajemy sobie sprawę, że funkcjonujesz

zasobów oraz finansów. Jak pewnie

w skomplikowanym, dynamicznie zmieniają-

się już przekonałaś, pewne zasady neoliberal-

cym się i nieprzewidywalnym środowisku pra-

nej polityki zarządzania obowiązują także

cy (VUCA111). Z tego właśnie powodu zachę-

w sektorze kreatywnym. W takim ujęciu, Twoim

camy Cię, żebyś była świadoma swojej sytu-

klientem mogą być wszyscy, którzy są skłonni

acji finansowej i, podejmując różne zawodowe

zapłacić za Twoją pracę (każdy, kto kupi Twoją

decyzje, brała pod uwagę także ten, częs-

grafikę, instytucja, która zapłaci Ci za wystawę;

to pomijany przez artystki aspekt. Pytaj

firma, która zleci projekt; fundacja przyzna-

bardziej doświadczone koleżanki i kolegów,

jąca stypendium, organ rozdający dotacje,

jak wyceniają swoją pracę, jakie mają stawki.

muzeum, teatr, producent filmowy, prywatny

Sprawdzaj, czy wysokość wynagrodzenia,

mecenas, redakcja, wydawnictwo, festiwal,

którą ktoś Ci proponuje, nie została zaniżona

producent muzyczny etc.). Ofertą może być to,

z powodu Twojej płci (niestety wciąż jeszcze

co robisz, co wytwarzasz. Oferta więc może

się to zdarza). Jeśli masz ochotę i potrzebę

być usługą, produktem lub po prostu dziełem,

przyjrzenia się sobie w kontekście finansów –

pewnym wytworem (utworem). Możesz ją także

zachęcamy Cię do „Ćwiczeń z pracą”.

traktować jako propozycję pewnej możliwości (wartości). W takim ujęciu, Twoją ofertą może być: portfolio, pomysł na projekt, treatment scenariusza, pomysł na książkę, showreel

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

98 D. Jarecka, Artysta pyta jak żyć, „Gazeta Wy-

106 M. Kozłowski, J. Sowa, K. Szreder, Sztuka jako…,

borcza”, http://wyborcza.pl/1,75410,10869334,Artys-

op.cit., s. 60.

ta_pyta__jak_zyc.html (dostęp 30.11.2017). 99 Ibidem.

107 Por.: https://pl.wikipedia.org/wiki/Prekariat (dostęp 30.11.2017).

100 Ł. Ronduda, Z. Płońska, Ekwiwalent pieniężny. Artyści mówią o ekonomii, „Gazeta Wyborcza”,

108 Rafał Woś twierdzi, że „Spółdzielnie pracy mają

http://wyborcza.pl/1,76842,16711245,Ekwiwalent_pi-

zbawienny wpływ na rynek. Statystyki (nie tylko

eniezny__Artysci_mowia_o_ekonomii_podczas.html

amerykańskie) pokazują bowiem, że współczynnik

(dostęp 30.11.2017).

śmiertelności wśród biznesowych startupów moc-

101 Ibidem.

no spada, jeżeli działają one jak spółdzielnie.”, O. Chrzanowski, TransferHub – od edukacji do

102 M. Kozłowski, J. Sowa, K. Szreder, Sztuka jako lab-

zatrudnienia, FISE, Warszawa 2017, s. 7.

WUW, s. 57, http://nck.pl/media/attachments/317188/

109 J. Armstrong, Jak myśleć mniej o pieniądzach,

Fabryka%20Sztuki.pdf (dostęp 30.11.2017).

2014, s. 108.

oratorium Wyzysku, „Fabryka Sztuki”, Raport z badań

103 Piszemy o tym w rozdziale pierwszym tego podręcznika. 104 A. Bachórz, K. Stachura, Trajektorie sukcesu art-

110 A. Osterwalder, Y, Pigneur, Tworzenie modeli biznesowych. Podręcznik wizjonera, 2012.

ystycznego, Gdańsk, 2015, s. 39, http://nck.pl/media/

111 Akronim VUCA pochodzi od słów: volatility

attachments/317347/Trajektorie%20sukcesu%20arty-

(zmienność), uncertainty (niepewność), complexity

stycznego.pdf (dostęp 30.11.2017).

(złożoność) i ambiguity (niejednoznaczność). Łączy cztery rodzaje wyzwań charakterystycznych dla współcz-

105 W roku 1991 zniesiono system ubezpieczeń dla

esności, https://en.wikipedia.org/wiki/Volatility,_uncer-

twórców i artystów.

tainty,_complexity_and_ambiguity (dostęp 30.11.2017).

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Moja historia relacji z pieniędzmi Odpowiedz na poniższe pytania. Staraj się

Co myślisz o ludziach, którzy mają dużo pie-

być szczera. Daj sobie czas na namysł. Zapisz

niędzy? Co o tych, którym ich brakuje? Jak

swoje odpowiedzi.

dużą uwagę zwracasz na zewnętrzne atrybuty zamożności?

Jakie

jest

Twoje

pierwsze

wspomnienie

związane z sytuacją finansową w Twoim najbliższym otoczeniu? Na co zawsze wystarczało, a na co brakowało pieniędzy?

ZAPISZ ZAPISZ Jaką rolę pieniądze odgrywały i odgrywają w Jaką rolę pełniły pieniądze w Twoim domu?

Twoich relacjach?

Jakie powiedzenia, stwierdzenia o pieniądzach powtarzali Twoi rodzice, dziadkowie, ważni dla Ciebie ludzie?

ZAPISZ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Jak wyglądałby rysunek przedstawiający Two-

Ile pieniędzy to dla Ciebie „dużo” w skali

ją relację z pieniędzmi? Wykonaj go.

miesiąca? Ile maksymalnie mogłabyś zgubić, żeby nie odczuć tego w swoim miesięcznym budżecie?

Wyceń to Przywołaj w pamięci dowolną wykonaną

Jakie myśli i uczucia towarzyszyły Ci podczas

przez Ciebie pracę, za którą otrzymałaś wyna-

wyceny?

grodzenie [jeśli nie masz takiego doświadczenia, wybierz projekt, w którym wykonywałaś pracę bezpłatnie i przypomnij sobie, jak ustalałaś warunki współpracy]. Zastanów się w jaki sposób wyceniłaś swoją pracę i jaki był efekt tej wyceny.

Na jaką kwotę wyceniłaś projekt?

Z kim konsultowałaś swoją wycenę?

Jakie kryteria wzięłaś pod uwagę przy wyce-

Jak radzisz sobie z obawą, że Twoja wycena

nie?

jest za wysoka?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Czy i jak prowadzisz negocjacje finansowe?

O czym chcesz pamiętać robiąc kolejną wy-

Jak tę wycenę widzisz dziś, z perspektywy

cenę?

czasu?

W jakim stopniu jesteś zadowolona z wynagrodzenia, które otrzymałaś? Użyj skali od 1 do 10 – gdzie „1” oznacza: jestem w niewielkim stopniu z niego zadowolona, a „10” – oznacza jestem bardzo zadowolona.

Czy i co wyceniłabyś dziś inaczej?

Zobacz jakie kryteria brała pod uwagę Artyst-

Teraz porównaj swoje kryteria wyceny z kryte-

ka dokonując wyceny swojej pracy:

riami Artystki.

wysokość podatków i świadczeń / dla kogo / z kim współpracuję / zakres mojej odpowiedzialności / warunki współpracy /koszty osobiste / moja subiektywna ocena wartości artystycznej projektu / moja pozycja na rynku / pole eksploatacji i prawa autorskie / prestiż współpracy / podwykonawcy / przyjemność / materiały / logistyka / stopień skomplikowania / rodzaj

motywacji/

koniunktura

jedno-

razowość współpracy / potencjał kontynuacji współpracy / możliwość uczenia się / moje doświadczenie / ryzyko niepowodzenia / konkurencja/ zasobność mojego portfela / wartość społeczna / czasochłonność / stawki na rynku

ZAWÓD ARTYSTKA /

Co zauważasz? Zapisz swoje spostrzeżenia.

ćwiczenia z pracą

Budżet Artystki KROK 1 Prześledź swój przychód i wydatki z ostatnich

KOSZTY: weź pod uwagę wszystkie kosz-

dwóch miesięcy.

ty stałe. Jakie koszty poniosłaś w związku

Dla ułatwienia podpowiadamy, jak możesz

z wykonywaną pracą (np. podatki, ubezpiecze-

rozumieć poszczególne kategorie zaprezen-

nie, materiały, dojazdy, sprzęt, podwykonawcy,

towane w tabeli.

książki, etc.)?

PRZYCHÓD: ile faktycznie zarobiłaś w danym

ZYSK: to suma, którą otrzymujesz po odjęciu

miesiącu? Zsumuj wszystkie wpływy finan-

kosztów od przychodów.

sowe (stypendia, wsparcie rodziny, honoraria, zlecenia, wynagrodzenie za pracę dorywczą, etc.).

przychód – koszty = zysk

ZAWÓD ARTYSTKA /

Wpisz w odpowiednie miejsca tabeli konkretne sumy netto.

ćwiczenia z pracą

KROK 2

Ile chciałabyś zarabiać miesięcznie? Zapisz swój cel finansowy. Pamiętaj o zasadach do-

Zaplanuj najbliższe miesiące.

brze sformułowanego celu.

Zastanów się, jaką wysokość dochodu prze-

Dokończ poniższe zdania:

widujesz w najbliższych dwóch miesiącach? Czy realizujesz jakieś zlecenia? Masz pracę

dorywczą? Wsparcie rodziny? Stypendia? Inne? Zapisz kwoty netto.

jednostka czasu

chcę zarabiać

złotych netto

Żeby to osiągnąć mogę/powinnam:

ZAWÓD ARTYSTKA /

Pierwszym

krokiem

wspierającym

mnie

w realizacji tego celu będzie:

(np. rozmowa na ten temat z przyjaciółką, stworzenie portfolio, wysłanie CV do studio tatuażu, udostępnienie singla w sieci, etc.).

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

WAŻNE TERAZ

ZMIENIŁO SIĘ

MÓJ CEL

EFEKT

DATA

DZIŚ

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mierz postęp

za rok

100%

za dwa lata

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

O TWORZENIU SIECI WSPARCIA

sieć Sieć to struktura, która daje bezpieczeń-

pracy, dający miejsce „na start”. Sieć działa

stwo. Powiązania, połączenia zapewniające

więc również jako narzędzie – pomocna dłoń

bliskość i wygodę. Chcemy być w sieci, żeby

i realne wsparcie na co dzień. Więź. Sieć to w

czuć się „zaopiekowane”. Taką siecią może

końcu łączność – metoda na skracanie dróg.

być np. uczelnia artystyczna, bezpieczne

Tworzenie połączeń, budowanie pajęczyn.

miejsce, zapewniające dostęp do uznanych, cenionych artystów. Dostając się na uczelnię,

Bycie w sieci wiele ułatwia, wiele umożliwia,

automatycznie nadajemy sobie status bycia

otwiera na nowe szanse, ale ma także swoje

w środowisku, co, jak często się okazuje, jest

pułapki. Bywa, że funkcjonowanie w bezpie-

niezbędnym warunkiem trafienia do „sieci sztu-

cznych warunkach usidla i blokuje, utrudnia

ki”. Przepustką do świata, w którym chcemy

wychodzenie ze strefy komfortu, co niekiedy

funkcjonować.

okazuje się najlepszym rozwiązaniem. Świadomość tej dwoistości jest niezbędna, żeby

Sieć to także znajomi i przyjaciele rozsiani

móc umiejętnie z niej korzystać, sprawnie

po różnych miejscach, firmach, instytucjach

się w niej poruszać - jednocześnie czerpać

i po świecie. Wspierający w poszukiwaniu

i dokładać nici, szukać równowagi. Joanna Kozera artystka, fotografka, menedżerka kultury, kuratorka, zarządza Pracownią Duży Pokój w Warszawie.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Kiedy, gdzie i w jaki sposób skutecznie aplikowano metody umożliwiające kobietom przekraczanie barier społecznych i kulturowych? Jakie formuły wsparcia dla kobiet łączyły w sobie funkcję edukacyjną, refleksję systemową oraz rozwój kompetencji osobistych? Z jakich już przetestowanych eksperymentów możemy skorzystać dziś, projektując innowacyjne rozwiązania uwzględniające specyfikę sytuacji kobiet - artystek?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

W tym rozdziale piszemy o kobiecych grupach wsparcia jako o narzędziu zmiany społecznej. Chcemy pokazać Ci, że zapoczątkowana w Stanach Zjednoczonych Ameryki formuła grup podnoszenia świadomości

(CR groups) może być traktowana jako jeden z fundamentów innowacji edukacyjnej dla

młodych artystek wchodzących na rynek pracy. Poniższy tekst jest próbą przybliżenia idei ruchu CR, jego głównych założeń i doświadczeń niektórych jego twórczyń i uczestniczek. Zilustrowania, jak elementy formuły kobiecych grup podnoszenia świadomości są użyteczne dla modelu wsparcia artystek wchodzących na rynek pracy opracowanego przez nas w innowacji społecznej „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”.

ćwiczenia z pracą

Szukając

wspierania

korelację z reprezentowaną płcią. Na pomoc

artystek,

przyszła nam psycholożka Ravenna Helson

sięgnęłyśmy po różne narzędzia i pomysły.

i jej badanie śledzące rozwój twórczej kariery

Analizowałyśmy badania z dziedziny psy-

setki amerykańskich kobiet na przestrzeni 30

chologii (m.in. psychologii twórczości), prze-

lat. Helson postanowiła wziąć na swój nau-

wertowałyśmy setki stron podręczników art

kowy warsztat popularny w latach 50-tych

coachingowych, zagłębiałyśmy się w rozmaite

wśród teoretyków kreatywności pogląd o bra-

teorie uczenia się i metody treningów krea-

ku dobrze rozwiniętej umiejętności abstrak-

tywności. Zasoby naszej wiedzy i pomysłów

cyjnego myślenia i ambicji twórczych u ko-

na to, jak wspierać twórców różnych profesji

biet (co miało warunkować przewagę liczebną

zmaganiu

mężczyzn, jeżeli chodzi o wybitne osiągnięcia

się z krytyką czy rozwijaniem użytecznych

w tej materii). „Ravenna Helson konkluduje,

nawyków, rosły w siłę. Zbierając informacje

że osobowościowe mechanizmy twórczo-

o możliwych strategiach i metodach, nie docie-

ści

rałyśmy jednak do takich, które uwzględniały-

międzypłciowe

by kryterium płci. Innymi słowy, narzędzia

ści twórczej zależą od czynników natu-

na które natrafiałyśmy, nie pro-

biety

rozwoju

innowacyjnej zawodowego

budowaniu

ścieżki

formy młodych

kariery,

są

niezależne w

płci,

zakresie

różnice

produktywno-

do rozwijania potencjału twórców,

ry społecznej i kulturowej. Twórcze ko-

ponowały

w rozwoju osobistym, muszą też

rozwiązań

specjalnie

dostosowanych do potrzeb kobiet, a jednocześnie z raportów o sytuacji zawodowej

polskich artystów na każdym kroku wyłaniała się istotna nadreprezentacja mężczyzn na ryn-

napotykają

spełniać

nieco

więcej

inne

barier

oczekiwania

społeczne niż mężczyźni; często są to oczekiwania stojące w sprzeczności z rozwo-

jem twórczego potencjału jednostki”112.

ku artystycznym, eksponowanych stanowiskach w instytucjach kultury czy sztuki oraz

Wyniki analizy Helson, a także cytowane

na uczelniach artystycznych.

pierwszym

rozdziale

tego

konkluzje,

wskazują

Po raz kolejny zadałyśmy sobie pytanie o predyspozycje, umiejętności i kompetencje osobiste, które warunkują sukces w dziedzinie szeroko rozumianej twórczości oraz ich

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

podręcznikluczową

rolę czynników społecznych i kulturowych jako determinantów osią-

gnięć twórczych kobiet. Komponent

uwzględniający tę specyfikę wydaje się zatem

ZAWÓD ARTYSTKA /

być nieodzowną częścią skutecznego modelu wsparcia artystek wchodzących na rynek pracy. Nie sposób tu nie zauważyć, jak sytu-

ćwiczenia z pracą

lat sześćdziesiątych oddolna inicjaty-

wa kobiecych grup spotkaniowych.

Jej korzeni upatruje się m.in. w tradycji ko-

acja kobiet-artystek wpisuje się w szerszą

biecych kręgów114, jak i zwyczaju chińskich

narrację zainicjowaną przez przedstawicielki

zgromadzeń ciemiężonych chłopów, podczas

ruchu feministycznego, którego fundamen-

których dzielili się oni doświadczeniem opre-

talnym postulatem jest zmiana systemowa

sji („speak bitterness”115). Socjolożka Maren

redefiniująca

standardy

do-

Carden, zastanawiając się nad potencjalny-

osobistego,

jak

mi źródłami pochodzenia ruchu podnoszenia

i zawodowego. Skoro na polu sztuki mamy

świadomości (CR) w USA, wskazuje na Nową

do czynienia ze zjawiskiem rozpoznanym już

Lewicę i jej upodobanie do otwartych dyskusji

szeroko w paradygmacie feministycznym, to

w duchu demokratycznym uwzględniających

zasadne wydaje się zastosowanie

otwartą ekspresję emocji116. Z kolei Kathryn

tyczące

patriarchalne

zarówno

życia

w modelu wsparcia zawodowego

Thomas Flannery117 stwierdza powinowactwo

cowanych przez ruch kobiecy.

niającymi dynamikę grupy, cytując nazwisko

Początki

ści (sensitivity trainings, T- groups118)

artystek narzędzi i strategii wypra-

„W

latach

praktyki CR z popularnymi teoriami uwzględKurta Lewina i jego treningi wrażliwoa także Johna Deweya i jego pedagogikę prag-

siedemdziesiątych

tysiące

amerykańskich kobiet spotykały się regularnie w niewielkich grupach, aby rozmawiać o codziennych doświadczeniach niesprawie-

matyzmu oraz Martina Bubera i filozofię

egzystencjalną. W jednym z najważniejszych

dla

rozwoju

ruchu

eseju

autorstwa Kathie Sarachild Consciousness

dliwości i ich związku z szeroko zakrojoną sys-

Raising as a Radical Weapon jako źródła

temową opresją kobiet. Nazywały tę pracę na

pojawiają się cytaty z Williama Gilberta,

rzecz transformacji kulturowej budzeniem świ-

Ernestine Rose, Mao Tsetunga i Malcolma X

adomości (consciousness raising)”113.

- podkreślające na różny sposób wagę wnoszenia

Consciousness Raising (CR) to towarzysząca drugiej fali amerykańskiego feminizmu i wyrosła na gruncie kontrkulturowej rewolucji

osobistego

bezpośredniego

doświadczenia

zaangażowania

żywych ludzi w proces projektowania

zmiany społecznej.

„Grupy podnoszenia świadomości wyrosły z New York Radical Women (NYRW), grupy

jące kluczową rolę realnych zmian,

których doświadczały uczestniczki grup na

radykalnych feministek, która powstała jesienią

poziomie osobistym jako najistotniejszego

1967 roku. Po spotkaniu, podczas które-

komponentu

go zgromadzone uczestniczki podjęły próbę

nia świadomości od innych form inicjowania

opowiadania kolejno o własnym doświadcze-

transformacji społecznej120. Jak twier-

niu opresji, członkini NYRW Kathie Sarachild

odróżniającego

ruch

budze-

dzi Carol Williams Payne „zawsze istniał kon-

ukuła termin „consciousness raising” („pod-

flikt pomiędzy tymi, którzy wyżej cenili oso-

noszenie świadomości”), aby opisać zarówno

biste, psychologiczne podejście a tymi, którzy

samą praktykę, jak i wynikające z niej wglądy.

uznawali, że ruch budzenia świadomości po-

Jako weteranka ruchu na rzecz praw oby-

winien budować pomosty pomiędzy osobistymi

watelskich i przedstawicielka Nowej Lewicy,

wglądami możliwymi do uzyskania przez udział

Sarachild rozumiała, że ta feministyczna ini-

w małej grupie, a działaniem politycznym na

cjatywa czerpie inspiracje zarówno z aktual-

szerszą skalę obejmującym liczniejszą kobiecą

nych działań aktywistów na rzecz praw oby-

społeczność”121.

watelskich, jak też bardziej odległych modeli stosowanych przez chińskich rewolucjonistów czy partyzantów z Gwatemali”119.

Innym głosem Niezaprzeczalnym

natomiast

wydaje

się

Badacze i badaczki różnią się w ocenie isto-

fakt, iż grupy i cały ruch budzenia świado-

tności budzenia świadomości i jego miejsca

mości stworzył nową przestrzeń na

w ruchu feministycznym. Na ile stanowił jedynie mało zorganizowaną i słabo ustrukturyzowaną wstępną fazę, prowadzącą do doj-

„ugłośnienie” dotąd niesłyszanych

głosów kobiecych, opisujących doświadczenia

znajdujące

się

poza

granicami

rzalszych teoretycznie, bardziej politycznie

obowiązującego dyskursu. Głosy i doświad-

zorientowanych inicjatyw mających na celu

czenia spotykających się regularnie kobiet

konkretną reformę systemową? W jakim sto-

miały szansę trafić do szerszego obiegu, być

pniu osobista, przesycona emocjami treść

usłyszane, a przez to uprawomocnione. Ujście

spotkań kobiecych grup nie stanowi jedynie

mogły znaleźć też gromadzone i często ukry-

amatorskiej wersji terapii grupowej? Obok

wane przed światem złość, frustracja, poczu-

tego pojawiają się również głosy podkreśla-

cie osamotnienia, rezygnacji, niezrozumienia.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Na kanwie wspólnych doświadczeń i podobnych potrzeb

budowały się nowe relacje,

kiełkowały pomysły, zmieniało się rozumienie własnych trudności. Najlepiej opisują to nar-

nie się doświadczeniem dostrzegały wspólny model wykluczenia prze-

stawały interpretować swoje trudności jako jedynie osobiste, rozwijała

racje samych uczestniczek grup CR: „Sie-

się w nich polityczna solidarność oraz moty-

działyśmy w kręgu i każda z nas najszczerzej,

wacja do zmiany otoczenia, w którym żyły”123.

jak umiała, odpowiadała na ustalone wcześniej pytanie. O seksie, szkole, zaczepkach na uli-

Warto podkreślić, że ruch budzenia świa-

cy, dzieciństwie, mężczyznach w naszym ży-

domości nie zatrzymał się na amerykań-

ciu. To były mocne przeżycia, bo oto głośno

skich kobietach. W podobnym tonie o swoich

mówiłyśmy o sprawach, o których dawniej

doświadczeniach mówiły także uczestniczące

można było najwyżej szeptać. Pewnie, że było

w spotkaniach CR Szkotki: „Oprócz dyskusji

w tym mnóstwo gniewu. Pewnie, że nasze od-

wokół istotnych tekstów feministycznych, ses-

krycia były jednowymiarowe. Ale my po raz

je grup podnoszenia świadomości dotyczyły

pierwszy dawałyśmy upust nagromadzonemu

także osobistych doświadczeń uczestniczek.

przez lata rozgoryczeniu. Czas na teoretyczne

Tematy rozmów krążyły wokół miłości, zazdroś-

subtelności przyszedł później” .

ci, seksu czy pracy, relacji, dzieci. Mogło paść

122

pytanie, takie jak na przykład „dlaczego kobie„Spotkania były luźne, a jednak nie-

ty są względem siebie podejrzliwe?”, a uczest-

wiarygodnie produktywne. Wprowa-

niczki zastanawiały się, jak ich perspektywa

dziłyśmy zwyczaj „rundki”, w której każda

w tej kwestii odnosi się do osobistych doświa-

z uczestniczek odpowiadała na określone

dczeń. (…) Osobiste doświadczenia dawały

pytanie po to, żeby zachęcić wszystkie zgro-

początek bardziej ogólnej dyskusji umożli-

madzone kobiety do mówienia, ale przede

wiającej kobietom zrozumienie tego, jak ich

wszystkim, żeby trzymać się wybranego

jednostkowe historie wpisywały się w model

była szczerość i zachowanie dyskrecji. Ruch

chalnym”124.

tematu. Jedynymi obowiązującymi zasadami

podporządkowania kobiet w systemie patriar-

CR okazał się skuteczną „metodą jednoczenia kobiet, ponieważ przełamywał izolację,

„Grupy podnoszenia świadomości stały się

kluczowy czynnik podtrzymujący patriarchal-

także ważną przestrzenią, w której kobie-

ny system. Kobiety, które poprzez dziele-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ty mogły rozwijać pewność siebie,

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

zapewniającą im bezpieczne i pozytywne oto-

pularniejszych esejów określających specyfikę

czenie otwarte na dyskusję i umożliwiające

grup CR jest Free Space Pameli Allen, który

wypowiadanie opinii bez lęku czy cenzury.

opisuje cztery etapy feministycznego procesu

Zwolennicy grup podnoszenia świadomości

grupowego. Pierwsze było „otwarcie się”

podkreślali, że na większych zgromadzeniach

(„opening up”) na grupę, którą charakteryzu-

politycznych nieśmiałe kobiety milkły, pod-

je nieoceniający klimat, potem następowały

czas gdy w małej grupie uczestniczkom łatwiej

kolejno fazy „dzielenia się” („sharing”),

się było wypowiadać, łatwiej też było wykazać asertywność. Jak to ujęła jedna z nich: „To doświadczenie było tak satysfakcjonujące,

„analizy” („analyzing”) oraz „wyciągania

wniosków” („abstracting”). Allen uważała, że kluczowym elementem dla zrozumienia sie-

bo dawało mi jednocześnie bardzo po-

bie i utrzymania zdrowia psychicznego jest

istotny rozwój mojej świadomości

taktu z własnymi uczuciami: „Zamiast

trzebne wsparcie emocjonalne oraz

podtrzymywanie i pogłębianie kon-

politycznej”. Z kolei udział w większym

zastanawiać się nad tym, czy są dobre czy złe,

zgromadzeniu kobiecym określiła jako „raczej

musimy najpierw uznać, że uczucia istnieją

onieśmielający”.

(…) Przez uczynienie ko-

i są elementem rzeczywistości. (…) Egalitar-

biecych głosów fundamentem grup podno-

na praktyka zachęcania każdej uczestniczki

szenia świadomości uczestniczki uczyły się

do wypowiedzi, bezwarunkowa akceptacja na

uznawania swoich indywidualnych

poziomie emocji i przypisywanie wysokiej wagi

nia ich jako coś poważnego” .

chicznemu upodabniały ruch CR do takich

doświadczeń za istotne i postrzega125

Przepis na podnoszenie świadomości

świadomości emocjonalnej i zdrowiu psy-

trendów w psychoterapii humanistycznej jak terapia skoncentrowana na kliencie Carla Rogersa”126.

„Grupy podnoszenia świadomości były niewielkie, spotykały się regularnie a ich człon-

Wertując zapisy wspomnień i doświadczeń

kinie pochodziły zarówno z nieformalnych sieci

uczestniczek grup CR, eseje „matek założy-

koleżeńskich jak i organizacji feministycznych.

cielek” ruchu

Istotnymi elementami były introspekcja, emoc-

Allen oraz broszury dla kobiet zaintereso-

jonalne otwarcie się oraz dzielenie się oso-

wanych

bistymi doświadczeniami. Jednym z najpo-

w grupach podnoszenia świadomości, można

- Kathie Sarachild i Pameli

założeniem

bądź

uczestnictwem

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

sformułować następującą listę cech i ele-

obniżeniem poczucia izolacji i zmia-

kobiecych grup budzenia świado-

niach wskutek możliwości odniesienia się

mentów charakterystycznych dla

mości:

- regularne (np. cotygodniowe) spotkania w zamkniętych, małych grupach (6-10 osób), - pozainstytucjonalne, nieformalne, oddolne

ną myślenia o własnych ogranicze-

do perspektywy innych twórczyń wchodzą-

cych na rynek pracy, a z drugiej pozwala na wypracowywanie

wspólnych

roz-

wiązań i konkretnych postulatów systemowych. Artystki wielokrotnie pod-

(miejsce spotkań najczęściej w domach

kreślały, że możliwość regularnych spotkań

uczestniczek),

wokół tematów, które dotyczą ich wszystkich

- niehierarchiczny charakter spotkań,

i jednocześnie nie traktują perspektywy płci

- dbałość o zapewnienie przestrzeni

jako przezroczystej, stanowiła jeden z naj-

do wypowiedzi dla każdej z uczestniczek

bardziej wartościowych oraz unikalnych ele-

- dzielenie się osobistym doświadczeniem,

mentów programu.

- atmosfera zaufania i bezpieczeństwa (dyskrecja, szacunek dla doświadczeń innych),

W opiniach uczestniczek innowacji czytamy

- uwzględnienie emocji i odczuć -

m.in.127:

„teoria bazująca na czuciu”, - spotkania wokół wyznaczonych tematów,

„Dzięki spotkaniom z dzieczynami zauważyłam,

omawianie wybranych lektur,

że należę do jakiejś grupy, że ktoś ma podob-

- połączenie przestrzeni na swobodną

ne problemy do moich. Przede wszystkim

ekspresję emocjonalną i refleksję teoretyczną,

już od pierwszych zajęć, mimo iż bardzo zestresowane, doskonale się rozumiałyśmy

Grupy artystek

z dziewczynami. Wspieramy się i teraz nasze relacje wychodzą poza projekt.”

W trakcie pracy z uczestniczkami innowacji społecznej „Zawód Artystka - ćwiczenia

„Istotnym elementem projektu było spotknie

z pracą” zauważyłyśmy, że formuła spotka-

w jednej grupie artystek z wielu dziedzin,

niowa, uwzględniająca elementy zaczerpnięte

w której mogłyśmy wymienić się spojrzeniami

z idei CR, skutkuje z jednej strony komuniko-

na te same problemy z różnych perspektyw(…)

wanym przez nie poczuciem wsparcia,

Czułam

duże

w grupie […]”.

zrozumienie

wsparcie

„[…] jednym z unikalnych walorów […] są

ginalizowane w tradycyjnym systemie kształ-

dziewczyny, których towarzystwo dodało mi

cenia artystycznego, co może skutkować

skrzydeł. Sam fakt, że to same dziewczyny jest

większymi trudnościami w dostosowaniu się

nie dość, że unikalny, to też działa jak lustro,

do niego przez kobiety. Obszerne badania

w którymi miałam okazję się przejrzeć.”

w tym zakresie przeprowadziła psycholożka Carol Gilligan, która twierdzi: „To, że relacja

„Jestem bardzo wdzięczna, że mogłam przy-

inaczej wygląda w doświadczeniach kobiet

glądać się innym dziewczynom opowiadają-

i mężczyzn jest stałym tematem w litera-

cym o swoich doświadczeniach we wspólnej

turze na temat ludzkiego rozwoju i jednym

dla nas materii. Istotne były momenty dostrze-

z wyników moich badań (…) męskie i damskie

gania w ich opowieściach fragmentów swoich

głosy zazwyczaj mówią o tym, że inne prawdy

własnych zmagań, rozpoznawania etapów,

są dla nich ważne – te pierwsze o roli sepa-

które mam już za sobą i takich, które czu-

racji, która definiuje i wzmacnia „ja”, te dru-

ję, że jeszcze są przede mną. Dzięki temu

gie o trwającym procesie przywiązania, który

zrozumiałam, że wszystko jest procesem,

tworzy i podtrzymuje wspólnotę”128.

uczeniem się o sobie, szukaniem własnych rozwiązań.”

Kluczowym zagadnieniem projektu „Zawód Artystka – ćwiczenia z pracą” było odnajdy-

W obecnym koedukacyjnym systemie kształ-

wanie się na rynku pracy. Mówiąc o kwestii

cenia nie istnieje przestrzeń, która mogłaby

zatrudnienia i finansów, nie sposób ominąć

być poświęcona wyłącznie perspektywie ko-

realiów systemowych, czyli założeń kapitali-

biet, a uwarunkowania historyczne, społec-

stycznych. Nastawienie na odrębność, ry-

zne i kulturowe sprawiają, że potrzebują takiej

walizację i indywidualizm, leżące u podstaw

przestrzeni. Nasze przeczucia w tej kwest-

tego systemu niejednokrotnie przyczynia-

ii potwierdziły głosy uczestniczek naszej

ją się do poczucia izolacji młodych artystek,

innowacji.

dla których poczucie przynależności, więzi i relacji stanowi istotną wartość. Formuła kobie-

Wartość z przynależności do grupy, możliwość

cych grup spotkaniowych w doświadczeniu

dzielenia się doświadczeniem i emocjami, bu-

naszych uczestniczek okazała się użytecznym

dowanie empatycznych relacji są także mar-

antidotum: „Poczułam się mniej samotna […] Stworzenie sieci networkingowej pomiędzy ar-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

tystkami w Polsce jest potrzebne, zwłaszcza w naszym indywidualistycznym społeczeństwie, gdzie „każdy sobie rzepkę skrobie”129.

zawodowych

ćwiczenia z pracą

uwzględniających

kryterium płci - elementów przydatnych w podejmowaniu artystycznych inicjatyw.

„Małe grupy mogą odegrać ważną rolę po-

Podsumowując, odniesiemy się raz jeszcze

przez określanie kolektywnych działań, które

do badań Carol Gilligan: „Nowa psycholo-

będą nas przybliżać do celu, mogą także stać

giczna teoria, w której kobiety są dostrzegane

się odpowiednią przestrzenią eksplorowania

i słuchane, jest z pewnością wyzwaniem dla

różnych sposobów na to, jak feministyczne

porządku patriarchalnego, który może być

wartości i wizje wdrażać w praktyce. (…) war-

utrzymany jedynie przez to, że doświadczenie

to szukać sposobów na powoływanie małych

kobiet będzie nadal spychane na drugi plan.

grup w ramach przedstawicielek różnych

Wyciągnięcie

zawodów, (…) co pomoże poszukiwać feministycznych modeli przywództwa, sposobów wdrażania zmian społecznych poprzez pracę

doświadczeń

kobiet

i dziewcząt na wierzch, choć w pewnym sensie całkiem proste, staje się

wysiłkiem

doprawdy

radykalnym.

oraz szukać rozwiązań w obszarze łączenia

Pozostawianie więc w kontakcie z kobietami

obszarów pracy zawodowej, funkcji rodzin-

i dziewczynami – w nauczaniu, w badaniach,

nych i aktywizmu społecznego” .

w terapii, w przyjaźni, w macierzyństwie, na co

130

dzień - jest potencjalnie rewolucyjne”131. Nasze doświadczenie z testowania innowacji „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą” pokazało, że wypracowana przez ruch podnoszenia świadomości formuła małych kobiecych grup spotkaniowych adekwatnie odpowiada na potrzeby młodych artystek, umożliwiając im uzyskanie zarówno emocjonalnego wsparcia kobiet w podobnej sytuacji życiowej, tak potrzebnego na początku drogi zawodowej, jak i profesjonalnego „sieciowania”, poczucia

przynależności,

dowania

możliwości

konkretnych

znaj-

rozwiązań

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą / PRZYPISY

112 E. Nęcka, Psychologia Twórczości, Gdańsk 2003,

119 E. Herman, The Romance of American Psychology:

s. 130.

Political Culture in the Age of Experts, 1995, s. 297.

113 L. M. Hogeland, Feminism and Its Fictions: The

120 „Rewolucja, która ma osobisty związek z grupą, to

Consciousness Raising Novel and the Women’s Liberation Movement, 1998, s. 5.

rewolucja odbywająca się w życiu jej członkiń. Podstawowe zmiany, które dzieją się [sic!] na poziomie poczucia własnej wartości i postrzegania siebie są

114 P. Antrobus, The Global Women’s Movement: Origins, Issues and Strategies, 2004.

najbardziej rewolucyjnymi ze zmian, które mogą przydarzyć się kobietom”, E. Sullivan, Sudsofloppen, The Sudsofloppen Paper in Sudsofloppen: Consciousness

115 Antropolog William Hinton opisuje szczegółowo

Raising and the Small Group as Free Space,

praktykę „speaking bitterness” w publikacji Fanshen:

http://www.foundsf.org/index.php?title=Sudsoflop-

A Documentary of Revolution in a Chinese Village.

pen:_Consciousness-Raising_and_the_Small_Group_ as_Free_Space (dostęp 30.11.2017).

116 M. Lockwood Carden, The New Feminist Movement, 1974.

121 C. Williams Payne, Consciousness Raising: A Dead

117 K. T. Flannery, Feminist Literacies 1968 - 75, 2004,

nism, 1973, s. 283.

End?, w: A. Koedt, E. Levine, A. Rapone Radical Femi-

s. 227. 122 A. Graff, Jak feminizm zmienił USA, 118 „Psychologowie odnajdują początki treningów

http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obca-

interpersonalnych w warsztatach organizowanych

sy/1,96856,82886.html (dostęp 30.11.2017).

dla kadry kierowniczej programów finansowanych przez rząd Stanów Zjednoczonych. W roku 1946 w

123 C. Hanisch, Struggles, Over Leadership in the

Connecticut zorganizowano dla kilkunastoosobowych

Women’s Liberation Movement:, http://www.carolha-

grup pracowników warsztaty i seminaria (Jedliński i in.

nisch.org/CHwritings/Leadership%20in%20WLM.pdf

2008). Pierwsze treningi interpersonalne budowano na

(dostęp 30.11.2017).

tradycji National Training Laboratories, założonych w 1946 roku przez niemiecko-amerykańskiego psycholo-

124 S. Browne, Women’s Liberation Movement in Scot-

ga Kurta Lewina. W połowie lat 50. z treningu interper-

land, 2014, s. 45.

sonalnego wyłoniły się trzy nurty: trening wrażliwości,

125 Ibidem, s. 47.

trening ukierunkowany na poradnictwo zawodowe oraz trening grupowy (Okoń, 2008)” E. Dębska, Chaos

126 E. Herman, The Romance…, op.cit., s. 298.

pojęciowy wokół szkoleń i treningów. Próba uporządkowania terminologii, „Edukacja Dorosłych” 2012, nr 1.

127 Opinie zebrane w formie pisemnej od uczestniczek innowacji „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”

po zakończeniu cyklu spotkań. 128 C. Gilligan, Innym Głosem, 2015, s. 221. 129 Wypowiedź jednej z uczestniczek innowacji „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”. 130 J. L. Freedman, Reclaiming the Feminist Vision: Consciousness Raising and Small Group Practice, North Carolina 2014, s. 241. 131 C. Gilligan, Innym Głosem, 2015, s. 30.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZRÓB SOBIE SIEĆ WSPARCIA

+ Zastanów się, z jakimi kobietami artystkami możesz zainicjować swoją sieć wsparcia?

+ + Wystarczy,

że

znajdziesz

2-3

koleżanki,

z którymi zaczniecie się spotykać regularnie i na bazie tego podręcznika postaracie się odpowiadać sobie na pytania określające Waszą sytuację na rynku pracy - to, jak chcecie i możecie ją kształtować?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

+ + + Naszkicuj swoją sieć wsparcia zawodowego. Kto już w niej jest? Kogo chciałabyś zaprosić?

ZAWÓD ARTYSTKA. MÓJ PLAN Wróć teraz do formularza Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego, który wypełniłaś na początku pracy z podręcznikiem. Przejrzyj

ną datę. Możesz go powiesić w pokoju, pra-

cowni lub mieć gdzieś „pod ręką” i sięgać po niego, kiedy tylko zajdzie taka potrzeba.

i przeczytaj uważnie notatki towarzyszące jego aktualizacjom wykonywanym po pracy z tema-

Zapisz

tem każdego z rozdziałów. Co zauważasz?

dobrze

Jaka myśl Ci się nasuwa?

nim

jeden

najważniejszy

sformułowany

cel,

który

nada kierunek Twojej pracy i wysiłkom z nią związanym na najbliższe dwa lata.

Wydrukuj raz jeszcze formularz do tworzenia Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego (rekomendujemy rozmiar większy niż a4).

Zapisz także efekt, który chcesz dzięki temu osiągnąć.

Wypełnij go ponownie, uwzględniając swoje

Działaj.

dotychczasowe

odkrycia.

Masz plan.

Zaznacz postęp. Zapisz na nim aktual-

Gratulacje.

spostrzeżenia

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

JAK DZIAŁA MODEL

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

Po pierwsze, trzeba chcieć. Po drugie, trzeba umieć.

Po trzecie, nie trzeba się bać.

Po czwarte, trzeba się porozumieć.

ćwiczenia z pracą

Jako kolektyw Future Simple podejmujemy różne działania i inicjatywy, które służą wzmacnianiu i rozwijaniu kompetencji osobistych, zawodowych i społecznych osób pracujących w sektorze kreatywnym (jeśli interesuje Cię,

Jacek Kuroń

132

jak działamy odwiedź: futuresimpel.pl). W wyniku wielu rozmów, pracy grupowej i indywidualnej z twórczyniami i twórcami oraz czerpiąc z własnych doświadczeń szybko zauważyłyśmy różnicę w specyfice

rozwo-

ju ścieżek zawodowych kobiet i mężczyzn o porównywalnych zdolnościach i kwalifikacjach. W skrócie - właśnie z tej obserwacji i z chęci zmiany aktualnej sytuacji powstał pomysł na eksperyment „Zawód Artystka - ćwiczenia z pracą”. Półroczne intensywne rozmyślanie, prototypowanie i testowanie różnych metod pracy i zagadnień, twórczy dialog z młodymi artystkami zaproszonymi do eksperymentu oraz liczne konsultacje z ekspertkami i ekspertami z dziedziny innowacji społecznych pomogły nam wypracować spójny model wsparcia dla młodych artystek wchodzących na rynek pracy.

132

Za: O. Chrzanowski, TransferHub

- od edukacji do zatrudnienia, 2017, s. 3.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Model w wersji optymalnej to intensywny półroczny cykl, który składa się z:

Z naszego doświadczenia wynika, że

istotne jest, żeby:

w grupie uczestniczyły artystki reprezentu-

6 tematycznych sesji grupowych dla ok. 12

jące różne dziedziny i będące w różnym wieku,

artystek z różnych dziedzin, w wieku od 23 – 29 lat,

spotkanie grupowe służyło zapoznaniu się z konkretnym tematem (proponujemy ich kolej-

6 indywidualnych sesji z profesjonalną kon-

ność w podręczniku),

sultantką (art coachem), podczas których artystki pracują nad stworzeniem swojego Indywidualnego Planu Rozwoju Zawodowego, 1 indywidualnej sesji z tutorką - nieco bardziej doświadczoną zawodowo artystką,

spotkanie grupowe było opracowywane na bazie treści i ćwiczeń z podręcznika, spotkanie grupowe trwało ok. 6 godzin (1 dzień warsztatowy),

która opowiada o specyfice pracy w konkretnym zawodzie i własnych sposobach radzenia sobie z jej wyzwaniami, podręcznika - który jest suplementem, kompendium wiedzy i ćwiczeń,

spotkania grupowe odbywały się z częstotliwością ok. raz w miesiącu, spotkania grupowe miały prowadzącą (może to być pedagog z odpowiednim przygotowaniem, art coach, trenerka lub rotacyjnie

zasady „podaj dalej” – każda uczestnicz-

każda z uczestniczek - ważne, żeby była to

ka po przejściu cyklu zachęca i wspiera kole-

kobieta). Sesje indywidualne odbywały się

jną artystkę ze swojego otoczenia do podej-

w terminach zaplanowanych z każdą z uczest-

mowania „ćwiczeń z pracą”.

niczek, sesje indywidualne miały formę art coachingu lub konsultacji w podejściu skoncentrowanym na rozwiązaniach (PSR) i koncentrowały się wokół stworzenia i wdrażania Indywidual-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

nego Planu Rozwoju Zawodowego. Punktem

ach (PSR), narzędzi i metod art coachingowych,

wyjścia każdego z 6 spotkań powinno być

wiedzy z zakresu pedagogiki twórczości i psy-

opracowanie, aktualizacja i ewentualne mie-

chologii twórczości oraz psychologii pozyty-

rzenie postępów w realizacji Indywidualnego

wnej.

Planu Rozwoju Zawodowego, sesja indywidualna z tutorką powinna być

Model wspierania młodych artystek, wcho-

omówiona i ustalona indywidualnie przez art

dzących na rynek pracy, przetestowałyśmy

coacha/ konsultantkę i artystkę. Najlepiej jeśli

i opracowałyśmy w ramach projektu gran-

odbywa się w drugiej połowie całego cyklu tj.

towego „TransferHUB generowanie, wsparcie

po 3-4 spotkaniu indywidualnym i grupowym.

grantowe i inkubacja innowacji społecznych.

Tutorka powinna być artystką reprezentującą tę

Przejście z systemu edukacji do aktywności

samą dziedzinę sztuki, co uczestniczka. Pow-

zawodowej”, (www.transferhub.pl).

inna być aktywna zawodowo i dobrze funkcjonować na rynku pracy od co najmniej 5 lat od skończenia uczelni lub podjęcia aktywności w zawodzie artystycznym. zachęcać uczestniczki cyklu do samodzielnego i wzajemnego nazywania i rozpoznawania swoich zasobów (mocnych stron) osobistych i zawodowych. uczestniczki były zachęcane do dzielenia się doświadczeniem i umiejętnościami zdobytymi podczas „Zawód Artystka – ćwiczenia z pracą” z kolejnymi młodymi twórczyniami. Przygotowując, testując i opracowując model czerpałyśmy przede wszystkim z założeń podejścia skoncentrowanego na rozwiązani-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Poszukiwanie pracy w branży kreatywnej

Tekst ten został opracowany przez ekspertki i konsultantki z firmy doradczej o globalnym zasięgu – PwC. Celem niniejszego tekstu jest przekazanie praktycznych porad dotyczących

poszukiwania

pracy.

Poszczególne

części prezentować będą wybrane zagadnie-

Jak się odnaleźć w sytuacji braku

pracy

Brak pracy może generować różne

emocje - ulgę, poczucie braku celu, przy-

gnębienie. Cenne jest przygotowanie się na

nia oraz wskazówki, mające na celu ułatwie-

tego typu emocje i świadomość naturalności

nie odnalezienia się na rynku pracy osobom

ich występowania. Często na początkowym

zainteresowanym

kreatywną

etapie, osoby poszukujące pracy mają prze-

w zawodach takich jak np.: graficzka, artystka,

konanie o możliwości szybkiego jej znalezie-

dyrektorka artystyczna, producentka filmowa,

nia. Odczuwają ulgę, związaną z możliwością

kierowniczka produkcji, dyrektorka domu kul-

odpoczynku i braku konieczności wykonywa-

tury, animatorka, instruktorka w domu kultury,

nia dodatkowych obowiązków. Aby utrzymać

projektantka wnętrz, scenografka, pracow-

te pozytywne emocje - w pierwszych krokach

niczka działu kreacji i reklamy, czy działu mar-

działania należy opracować właściwy plan.

ketingu, nauczycielka sztuki, wykładowczyni

Brak przygotowanego programu działania

akademicka.

może spowodować wydłużenie procesu po-

tzw.

branżą

szukiwań, a przez to poczucie braku celu czy Skuteczne poszukiwanie pracy powinno być

przygnębienie.

zadaniem, do którego należy się przygotować tak samo dobrze, jak do innych aktywności,

Pomimo zachowania dyscypliny w realizowa-

których się podejmujemy. Wymaga analizy,

niu poszczególnych etapów planu, może się

określenia możliwych strategii oraz wyboru

tez przydarzyć, że wciąż nie udaje się znaleźć

działań. Ważne jest też regularne monitoro-

nowego zatrudnienia. W sytuacji tej dobrze

wanie postępów oraz skuteczności wybranej

jest realistycznie spojrzeć na daną sytuację

metody poszukiwania pracy.

i spróbować dostosować się do nowych okoliczności. Warto też poszukać wsparcia u osób, które znajdują się w podobnej sytuacji. Uczestnictwo w grupach wsparcia daje szansę na nawiązanie nowych

kontaktów, spojrzenia na swoją sy-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

tuację z innej perspektywy.

pracowniczki zaplecza [w tym pracowniczki

Analiza rynku

również poza sektorem kultury.

Istotnym krokiem w poszukiwaniu pracy jest

Gdzie warto zacząć szukać infor-

dokonanie analizy rynku. Zbierz informacje na temat dostępnych możliwości pracy i spróbuj

administracyjne], które mogłyby podjąć pracę

macji o branży kreatywnej?

przeanalizować je pod kątem dopasowania

Funkcjonuje wiele portali ogłoszeniowych (np.

do tego, czego potrzebujesz oraz pod kątem

pracuj.pl), stron dotyczących rekrutacji i wit-

tego, co sama jesteś w stanie zaoferować.

ryn dla profesjonalistów (m.in. http://pracu-

Miej świadomość, że istnieje wiele źródeł in-

jwkulturze.nck.pl), na których publikowane są

formacji, z których możesz pozyskiwać przy-

informacje o dostępnych wakatach. Informa-

datne wiadomości.

cje te kierowane są do przedstawicieli różnych zawodów. Poszukiwania możesz rozpocząć

Badania wykonane na zlecenie Komisji Eu-

od wyszukiwarki Google. Warto przejrzeć fora

ropejskiej – KEA Economics Affairs The Eco-

tematyczne i poszukać grup na Facebooku

nomy of Culture in Europe, potwierdzają wz-

(m.in. Praca w Kulturze) Pamiętaj, że interesu-

rost znaczenia roli artystów w krajach wysoko

jącej kwestii można szukać na wiele spo-

rozwiniętych. Szacuje się, że w Polsce w 2008

sobów, modyfikując pierwotne zapytania.

roku w sektorze kultury zatrudnionych było 260 tysięcy osób (1,9% ogółu zatrudnionych),

Agencje rekrutacyjne to podmioty zajmujące

a w sektorze przemysłów kreatywnych ok. 375

się przedstawianiem i rekomendowaniem fir-

tysięcy (2,7%).

mom kandydatów na poszukiwanych przez nie pracowników. Agencje te chętnie nawią-

Poza artystami i artystkami, w sektorze kul-

zują relacje z nowymi kandydatami, posze-

tury i przemysłów kreatywnych zatrudnione

rzając tym samym swoją bazę kandydatów.

są też inne osoby, np. architektki, projektant-

Może przydarzyć się, że dana agencja będzie

ki, scenografki, konferansjerki, których moż-

zainteresowana Twoim profilem, ponieważ

na określić mianem twórców. Dodatkowo

jeden z jej klientów aktualnie poszukuje osoby

w branży można spotkać osoby o uniwersal-

o doświadczeniu zbliżonym do Twojego.

nych kompetencjach, takich jak manadżerki,

Agencje rekrutacyjne zatrudniają często spec-

jalistów z danego sektora rynku pracy. Warto

kujesz, warto zapoznać się z jej polityką za-

skontaktować się z nimi, przedstawić swoje

trudnienia oraz zweryfikować aktualną listę

doświadczenie zawodowe i zapytać o aktu-

dostępnych wakatów.

alne szanse znalezienia zatrudnienia w ramach projektów przez nie obecnie prowadzonych.

Niektórzy pracodawcy informacje na temat prowadzonych rekrutacji zamieszczają na

Największe specjalistyczne czasopisma czy

swojej stronie internetowej, w wydzielonej do

periodyki często publikują informacje na temat

tego celu sekcji: „kariera”, „praca”, „wakaty”

aktualnie prowadzonych rekrutacji w różnych

lub „rozwój zawodowy”. Zapoznaj się z infor-

firmach. Celem poszerzenia informacji do-

macjami zawartymi w tych sekcjach. Pozwoli

tyczących aktualnej sytuacji na rynku, war-

Ci to na lepsze przygotowanie do rozmowy

to czytać dodatkowo czasopisma branżowe

kwalifikacyjnej.

dedykowane interesującej Cię branży. Warto zwrócić uwagę w jakich firmach czy in-

Zdarza się, że firmy prowadząc konkretne

stytucjach pracują publikujący tam eksperci

procesy rekrutacyjne, nie zamieszczają in-

i ekspertki.

formacji na ich temat na ogólnodostępnych portalach. Szczególnie cenne jest wówczas

Poszukiwanie informacji o praco-

bieżące śledzenie kanałów social media, pod-

dawcach

trzymywanie relacji ze znajomymi z branży czy

Można także korzystać z wszelkich dostępnych

zwanej „siatki kontaktów”).

nawiązywanie nowych relacji (budowanie tak

informacji marketingowych (np. strony internetowe firm, instytucji, organizacji, kanały social media). Na tej podstawie masz możliwość zdobyć wiedzę na temat potencjalnych pracodawców. Warto mieć wiedzę na temat oferowanych przez danego pracodawcę produktach czy usługach. Być może podczas spotkania rekrutacyjnego otrzymasz pytanie odwołujące

Praca w organizacji, a praca kreatywna Rynek dużo niż

pracy

bardziej

inne

rynki

artystów

jest

heterogeniczny

pracy,

ponieważ

o sukcesie decydują cechy, których nie da się

Cię do wiedzy na ten temat. Wraz z posiada-

zmierzyć, których nie da się uzyskać w wyni-

niem wiedzy na temat firmy, do której apli-

ku ogólnej edukacji. Cechy te można nazwać

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

zbiorczo talentem, artystyczną kreatywnością czy osobowością artysty.

portfolio i umiejętności techniczne.

Wiele osób zwraca również uwagę na pasję

i wrażliwość osoby, co mogłoby być wartością zarob-

dodaną w danej branży. Istotne jest również

ga od tradycyjnego rynku pracy.

cie na bieżąco z nowinkami w danej

Również ki

rynek

względu

pracy

artystów

odbie-

Można dodatkowo stwierdzić, że artyści

i artystki z powodu niższych zarobków z działalności artystycznej podejmują dodatkowe prace o charakterze nieartystycznym. Kilka miejsc zatrudnienia i większa od przeciętnej liczba przepracowanych godzin wiążą się z koniecznością wykonywania kilku prac

zorientowanie w konkretnym obszarze i bybranży.

Praca w dużej organizacji pozwa-

la nauczyć się pracy projektowej,

trzymania terminów oraz pracy pod presją czasu. Ponadto daje możliwość

pracy z innymi ludźmi, także klientami - przyj-

w celu zagwarantowania bazowego poziomu

mowania od nich informacji zwrotnej (która

życia.

nie zawsze jest pozytywna), a w związku z tym radzenia sobie z krytyką. Agencja krea-

Obecnie pracodawcy na rynku pracy po-

tywna pozwala pracować dla wielu klientów

szukują m.in. takich kompetencji jak

i branż, dlatego też ilość tematów nad którymi

oraz

dostrzegania

Natomiast pracując w firmie, która sprzeda-

przedsiębiorczość

można pracować jest mocno zróżnicowana.

szans w najbliższym otoczeniu. Jest

je swój produkt, np. branża ubraniowa, moż-

to zatem szansa dla absolwentów kierunków

na się wyspecjalizować w jednym obszarze

artystycznych, którzy rozważają zatrudnienie

i być ekspertem. Atutem pracy w organizacji

poza swoją branżą. Wymagania często są

jest także stabilność, której może brakować

zdefiniowane poprzez kulturę organizacyjną

początkującym freelnacerkom.

kreatywność,

umiejętność

oraz środowisko pracy, natomiast kluczowe jest

zestawienie

kompetencji

miękkich

Można już podczas studiów rozpoznawać

i twardych. W dużych firmach nacisk kładzie

rynek kreatywny, również przez pryzmat

się przede wszystkim na umiejętności ko-

dużych firm czy korporacji. Takie firmy oferu-

ale nie bez znaczenia jest również

można połączyć z zajęciami na uczelni.

munikacyjne oraz pracę zespołową,

ją często programy praktyk lub staży, które

Współpraca z biznesem pozwala nie tylko na

działania:

lepsze zrozumienie branży, ale uczy przede

Przeanalizuj ogłoszenie, na które zamierzasz

wszystkim umiejętności pracy z klien-

zaaplikować:

własnej. Pozwala również na budowanie

Przyjrzyj się dokładnie informacjom, które zos-

tem, negocjacji czy wyceny pracy

bardzo kluczowej współcześnie sieci kontak-

tały wymienione w ogłoszeniu. Uwzględnij:

tów. Istotne jest mocne interesowanie się tematem, tzn. jeśli ktoś deklaruje, że interesuje

charakterystykę stanowiska

się reklamą, powinien być na bieżąco z nowymi trendami, czytać blogi, umieć wymienić os-

wymagane kwalifikacje

tatnio przyznane nagrody itp. Warto pracować nad własnymi pomysłami - brać udział

zakres obowiązków

ko jako uczestniczka, ale również

charakterystykę poszukiwanego kandydata

prac. Udział w takich projektach

kompetencje

CV, jako przykład profesjonalnego

warunki zatrudnienia

w festiwalach, wystawach itp., nie tylorganizator, czy wystawca swoich

może być mocnym punktem w Twoim

doświadczenia. Wskazówki

rekrutacji

- osobowość, zdobyte doświadczenie, wiedzę,

Zastanów się nad tymi aspektami (oferowane

dotyczące

procesu

stanowisko vs Twoje dotychczasowe doświadczenie), które mogą Ci się wydawać ważne. Uwzględnij również perspektywę rekrutera. Co

Istotnym aspektem planu działania pt.: „po-

może być ważne dla niego? Na co z pewnością

szukiwanie pracy” jest etap prezentacji swo-

zwróci uwagę. Zanotuj swoje spostrzeżenia.

jego

profilu

doświadczenia.

”Jak

zostać

zauważonym i zaproszonym na rozmowę kwalifikacyjną?”! „Jak dotrzeć do potencjal-

Jak napisać CV?

nych obiorców prac?” W sytuacji, której jesteś

Podstawowym dokumentem na podstawie,

zainteresowana zaaplikowaniem na określone

którego podejmowana jest decyzja o zapro-

stanowisko

szeniu kandydata na spotkanie rekrutacyjne,

ZAWÓD ARTYSTKA /

pracy,

ćwiczenia z pracą

podejmij

następujące

jest życiorys. Dokument ten często stanowi

Zamieszczenie profilu osobowego to dobra

materiał, na podstawie którego rekruter pro-

metoda autoprezentacji na początku CV. Styl

wadzi

Warto

sporządzenia całego życiorysu jest jednak in-

poświęcić więcej czasu na przygotowanie pro-

dywidualnym wyborem. Nie istnieje żaden us-

fesjonalnego CV.

talony format. Niemniej jednak każde CV powin-

rozmowę

kwalifikacyjną.

no zawierać poniższe informacje: Obecnie główny nacisk przy sporządzaniu dokumentu CV kładzie się na wykazanie zbieżności kwalifikacji kandydatki z zadaniami, które będą przedkładane mu do realizacji w nowym miejscu pracy. Pamiętaj, żeby Twoje CV, portfolio i list motywacyjny były przygotowane i sprofilowane pod konkretnego pracodawcę.

imię i nazwisko, adres e-mail, numer telefonu, profil osobowy, historia

zatrudnienia

przebyte

szkolenia,

osiągnięcia,

kwalifikacje

i sposoby spędzania wolnego czasu,

klauzula o przetwarzaniu danych osobowych.

Zazwyczaj najnowsze informacje przedstawia Twoje CV powinno być przede wszystkim:

się jako pierwsze, chyba, że pracodawca wymaga innego standardu. Potencjalnego pra-

Profesjonalne: zadbaj o przejrzysty układ

codawcę najbardziej interesuje to, czym zaj-

graficzny; w przypadku branży kreatywnej

mowałaś się ostatnio. Od Ciebie zależy, czy do

warto zaskoczyć odbiorcę swoim CV. Może to

CV załączysz zdjęcie. Jeśli się na to zdecydu-

być próbka pracy, która jednocześnie pokazu-

jesz, pamiętaj żeby było formalne. CV zawsze

je Twoje umiejętności graficzne, styl itp. Kieruj

zapisuj w formacie pdf., wtedy masz pew-

się dobrym smakiem i pamiętaj, że jest to do-

ność że plik będzie w takiej formie, w jakiej go

kument. Najważniejsza jest czytelność.

zapisałaś.

Krótkie: optymalnie dokument CV powinien

Portfolio

zawierać 1-2 strony.

W branży kreatywnej bardzo ważne jest portfoTreściwe: podkreśl swoje kluczowe doświadczenia, osiągnięcia, sukcesy i mocne strony.

lio, dlatego zadbaj aby link do niego znalazł się w Twoim CV. W zależności od branży, w której

działasz, możesz skorzystać z dedykowanych

cji braku aktualnie prowadzonych przez nich

portali lub założyć własną stronę, kanał

rekrutacji. Być może w niedługim czasie po-

w social mediach i tam umieszczać swoje pro-

jawi się u nich interesujący Cię wakat. W ten

jekty. Nie bój się dzielić swoją pracą

sposób wykazujesz się inicjatywę i zarad-

– w ten sposób budujesz swój wi-

nością.

markę także poprzez portale branżowe,

Na bieżąco notuj dane osób, z którymi na-

lanie się na branżowych forach.

nych pracodawców odezwie się do Ciebie za

zerunek. W sieci warto budować swoja komentowanie artykułów, czy udzie-

wiązujesz kontakt - być może któryś z potencjal-

Oczywiście pamiętając, że każdy wpis pozost-

jakiś czas. Załóż sobie tabelkę i notuj kiedy, do

awia po nas ślad. Jeśli prowadzisz swoje kon-

kogo i z jakim skutkiem wysłałaś informację.

to na Instagramie lub fan page na Facebooku, pamiętaj o możliwościach jakie dają tagi:

Pisz do firm, które według Ciebie mogą pro-

#zawodartystka.

wadzić nabór pracowników o kwalifikacjach

Referencje

chować kontrolę nad sytuacją, poinformuj

Nie jest obowiązkiem zamieszczanie ich

tem z nim i pozwolisz sobie z nim skontak-

w dokumencie CV. Warto jednak mieć je udo-

tować telefonicznie.

i doświadczeniu, które posiadasz. Aby zaadresata, że będziesz zainteresowany kontak-

kumentowane tak, aby w razie potrzeby (zazwyczaj na prośbę rekrutera) móc je w krótkim czasie przedstawić potencjalnemu praco-

Korzystaj z sieci kontaktów

dawcy. Osobę, którą zamierzamy przywołać

Korzystanie z siatki kontaktów to proces

w liście referencyjnym, należy poinformować

kontaktowania się z osobami, które mogą

o możliwości kontaktu ze strony potencjalnych

udzielić Ci informacji o potencjalnym miej-

pracodawców.

scu pracy. Być może będą mogli również przekazać Ci namiary do osoby, która będzie

Śledź postępy i zmiany

mogła udzielić takich informacji. Ostatecznym

Korzystne jest wysyłanie swojego CV do po-

pośredni kontakt z osobą, która ma władzę

tencjalnych pracodawców również w sytua-

decyzyjną, niezbędną do tego, aby zatrudnić

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

celem korzystania z siatki kontaktów jest bez-

ZAWÓD ARTYSTKA /

Cię na stanowisku, którego poszukujesz. Często zdarza się, że informacje o wakatach

ćwiczenia z pracą

Kto należy do Twojej siatki kontak-

tów?

nie są publikowane. Badania wykazały,

Twoja siatka kontaktów obejmuje osoby, które

sposobów

go stanowiska pracy. Być może znają osoby,

że jednym z najskuteczniejszych

mogą posiadać informacje na temat wolne-

cji o wolnych miejscach pracy jest

które posiadają wiedzę, gdzie aktualnie prowa-

pozyskiwania

korzystanie

wiedzy

informa-

znajomych

dzone są nabory pracowników.

(bardziej niż bliskich przyjaciół i rodziny). Dziś „networking” buduje się także poprzez por-

tale

społecznościowe,

konferen-

cje, czy spotkania branżowe, na

Aby skutecznie korzystać z tego źródła informacji, należy:

których warto być aktywnym, a przynajmniej

sporządzić listę osób z Twojego kręgu, które

dać się poznać.

mogą Ci pomóc w poszukiwaniu pracy,

Nawet jeżeli większość osób, z którymi się

poznać osoby, które pracują w interesującym

skontaktujesz, nie będzie posiadała informacji

Cię obszarze,

o potencjalnym miejscu pracy, które mogłoby Ciebie zainteresować, to rozmowy na ten

powiadomić osoby z Twojej listy, że szukasz

temat możesz wykorzystać jako ćwiczenie

pracy (porozmawiaj z nimi na temat swoich

mające na celu między innymi dopre-

potrzeb i umiejętności),

go czy doskonalenie umiejętności

przesłać swoje CV osobom, które chcą Ci po-

cyzowanie swojego celu zawodoweautoprezentacji, które z pewnością przy-

móc,

nych. Osoby należące do Twojej siatki kontak-

pamiętać, aby podziękować za pomoc wszyst-

tów mogą zapewnić Ci wsparcie emocjonalne,

kim tym, którzy okażą Ci pomoc.

dadzą Ci się podczas rozmów kwalifikacyj-

ocenić Twoje CV lub przekazać informacje o nowych firmach oraz aktualnych możliwoś-

Kontaktując się z poszczególnymi osobami,

ciach rozwoju kariery.

przekaż im informację na temat Twojego zainteresowania znalezieniem nowych możliwości

zawodowych. Przekaż podstawowe informa-

je zbiór zasad i zaleceń dotyczących unika-

cje o sobie. Mów konkretnie, czego szukasz.

nia błędów i skutecznego korzystania z tego rodzaju narzędzi:

Większość osób chętnie Ci pomoże,

jeżeli tylko będzie w stanie to zro-

Bądź otwarta na nowe kontakty, starając

bić. Jeżeli w danym momencie poszczególne

się zarazem nie być zbyt „natrętną”. Stwórz

osoby nie będą posiadały informacji o wol-

swój profil zawodowy na podstawie swojego

nych stanowiskach pracy, poproś, by o To-

CV – profil powinien zawierać szczegółowe

bie pamiętały. Zapytaj, czy znają kogoś, z kim

i prawdziwe informacje oraz być na bieżąco

mógłbyś się skontaktować w sprawie pracy.

aktualizowany.

Jeżeli wskażą Ci konkretną osobę, skontaktuj się z nią. Kiedy poznajesz nową osobę, wy-

Usuń ze swojego profilu informacje, które

mień się z nią kontaktem [ jeśli masz możli-

mogą zaszkodzić Twojej reputacji (np. zdję-

wość zrób swoją wizytówkę]. Notuj nazwiska

cia stawiające Cię w niekorzystnym świetle,

osób, z którymi nawiązujesz kontakt.

fałszywe informacje czy dyskredytujące lub niemiłe komentarze o Twoim obecnym lub

Wirtualne sieci społecznościowe

dawnym pracodawcy). Wpisz swoje nazwisko

Internetowe sieci społecznościowe to narzę-

wyszukiwania.

do wyszukiwarki Google i przejrzyj wyniki

dzie, które może pomóc Ci w osiągnięciu celów zawodowych. Ich sposób działania jest

Okazuj pomoc innym użytkownikom.

dość prosty: zostajesz członkiem istniejącej sieci społecznościowej, odświeżasz kontakt

Wykorzystuj prywatne informacje o sobie: do-

ze wszystkimi swoimi znajomymi oraz starasz

brze jest mieć podobne zainteresowania jak

się nawiązywać nowe kontakty. Jako użyt-

Twoi potencjalni znajomi w sieci.

kowniczka tworzysz swój profil zawodowy i udostępniasz go innym członkom sieci.

Aktywnie korzystaj z sieci społecznościowych (np. przyłącz się do odpowiednich grup,

Sieci społecznościowe - podobnie jak wszyst-

komentuj interesujące artykuły).

kie inne źródła informacji - mogą być zarówno przydatne, jak i potencjalnie szkodliwe. Istnie-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Twoje kontakty z potencjalnymi pracodawcami

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

mogą finalnie zaowocować zaproszeniem na

– np. w formie panelu, w formule „jeden na

rozmowę kwalifikacyjną.

jeden”, przez telefon lub nawet w formule rozmów grupowych.

Zastanów się nad celem rozmowy kwalifikacyjnej. Dla pracodawcy jest ona

Jak przygotować się do rozmowy?

ności w kontekście oferowanego stanowiska

Pamiętaj, aby potwierdzić swoją obecność.

pracy. Pracodawca oceniać będzie również

Zaplanuj swój dojazd na rozmowę: zawsze

Twoje doświadczenie w porównaniu do doświad-

przygotuj sobie alternatywę dla wybranego

czeń pozostałych kandydatów. Dla Ciebie

środka transportu. Jeżeli istnieje ryzyko, że

rozmowa rekrutacyjna jest szansą, by do-

się spóźnisz, zadzwoń do osoby, która Cię

wiedzieć się więcej na temat danego stano-

zaprosiła. Zapoznaj się z informacjami na te-

wiska. Możesz omówić szczegóły wakatu

mat produktów i usług firmy, do której zostałaś

z pracodawcą, poznać inne osoby pracujące

zaproszona. Pomyśl, czy nie zabrać ze sobą

w firmie, przyjrzeć się przedsiębiorstwu, dowie-

swojego portfolio lub próbek pracy.

możliwością zweryfikowania Twoich umiejęt-

dzieć się więcej na temat jego produktów i usług, a także porozmawiać o oferowanych przez firmę możliwościach szkolenia i doskonalenia zawodowego.

Zanotuj kwestie, o które chciałabyś

dopytać. Przykładami takich kwestii mogą być:

W procesie rekrutacji, zwłaszcza na etapie

główne obowiązki na stanowisku, na które

rozmowy kwalifikacyjnej, coraz bardziej upo-

aplikujesz,

wszechnia się metoda oceny kandydata w oparciu o jego kompetencje. Wielu praco-

projekty, w które możesz zostać zaangażo-

dawców korzysta także z usług ośrodków oce-

wana,

niających, w skład których wchodzą między innymi metody, takie jak działania grupowe,

rozwój kariery i możliwości szkoleń.

ćwiczenia z podziałem na role, testy zdolności oraz rozmowy. Warto wiedzieć, że w ramach procesu rekrutacyjnego, rozmowy rekrutacyjne mogą być prowadzone w różnej formie

Pamiętaj, że Twoje pytania „mówią za

Ciebie”. Przygotuj się na pytania, które mogą zostać Ci zadane, na przykład:

W jakiej dziedzinie posiada pani największe

Pytania dotyczące kompetencji

doświadczenie? Proszę powiedzieć, jakie bieżące działania Jaki był pani zakres obowiązków na ostatnio

pani podejmuje, aby być na bieżąco w swoim

zajmowanym stanowisku?

obszarze zawodowym/swojej specjalizacji.

Z jakimi najważniejszymi problemami spo-

Proszę podać przykład sytuacji, w której miała

tykała się pani, pracując na tym stanowisku?

pani za zadanie zarządzać projektem/zadaniem do wykonania.

W jakiej dziedzinie miała pani szczególne osiągnięcia?

Proszę opowiedzieć o ważnym projekcie, nad którym pani pracowała, choć uważała pani, że

Dlaczego odeszła pani z poprzedniego miejs-

termin jego realizacji nie jest realny.

ca zatrudnienia? Proszę podać przykład sytuacji, w której muDlaczego chce pani pracować w tej firmie?

siała pani pogodzić dwa/dwie sprzeczne ze sobą priorytety/kwestie dotyczące klientów.

Co się pani najbardziej podoba w stanowisku, na które pani aplikuje?

Proszę opisać sytuację, w której znajdowała się pani blisko finalizacji projektu/zadania, i

Czy są osoby, z którymi trudno się pani pracu-

nagle zmieniły się związane z nim wymagania.

je? Proszę podać przykład sytuacji, w której muCo chciałaby pani robić za 5 lat?

siała pani przyjąć nowy sposób pracy, nowy proces/nową metodologię, który(-a) różnił(-a)

Jakie są pani mocne strony?

się od standardowo stosowanego/preferowanego przez panią sposobu pracy.

Jakie są pani słabe strony? Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której muDlaczego powinniśmy panią zatrudnić?

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

siała pani przekonać innych do swojego zdania.

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której miała

Pomyśl, w co się ubierzesz. Zaleca się, by

pani inny punkt widzenia/inną opinię niż pani

strój był formalny. Osoby prowadzące roz-

szefowa/współpracownik/klientka.

mowy kwalifikacyjne często oczekują, że ich rozmówczyni będzie wyglądała stosownie do

Proszę opowiedzieć o sytuacji, w której ob-

okoliczności.

jęła pani przywództwo w zakresie realizacji określonego zadania w pracy.

Ustal, jaką pozycję w firmie ma osoba przeprowadzająca rozmowę. Pomoże Ci to przy-

Proszę podać przykład sytuacji, w której pod-

brać podczas spotkania odpowiednią post-

jęła się pani działania w celu rozwiązania kon-

awę.

fliktu, jaki zaistniał w pani zespole.

wstępnego wyboru kandydatów zazwyczaj nie

Pracownik

działu

kadr

dokonujący

koncentruje się na omawianiu technicznych Proszę podać przykład sytuacji, w której wyko-

szczegółów pracy na danym stanowisku. Po-

rzystała pani swoją wiedzę/swoje doświad-

winnaś być jednak przygotowana na to, że pra-

czenie w celu zaproponowania nowego/

cownicy działu kadr są w stanie zadać pytania

udoskonalonego procesu/praktyki.

dotyczące szczegółów technicznych i wiedzą, jak zinterpretować Twoje odpowiedzi, nawet

Jakie umiejętności/wiedza/kompetencje pani

jeśli nie są specjalistami w danej dziedzinie.

zdaniem wyróżniają panią na tle współpra-

Warto pamiętać, że w spotkaniu rekrutacyj-

cowników?

nym, na które zostałaś zaproszona, może uczestniczyć kilku przedstawicieli pracodawcy.

Nie zdziw się, jeżeli zostanie Ci za-

dane nietypowe pytanie. W takiej sytu-

Staraj się podkreślać, że jesteś zaintereso-

acji zachowaj spokój – może mieć to na celu

wana pracą w firmie, w której przedstawiciele

sprawdzenie Twojej reakcji na stresującą sytu-

właśnie prowadzą z Tobą rozmowę. Podkreśl,

ację. Aby zwiększyć swoją pewność siebie,

że Twoim celem nie jest znalezienie jakiejkol-

przećwicz wcześniej serię pytań i odpowiedzi

wiek pracy.

z przyjacielem lub członkiem rodziny.

Możesz także zadzwonić do firmy i zapytać:

mówcą, nawet jeżeli jego technika prowadzenia rozmowy jest daleka od ideału.

Jak długo będzie trwała rozmowa? Nie powtarzaj pytań raz po raz. Czy przewidziane są ćwiczenia grupowe? Nie pytaj o wynagrodzenie; zawsze zachęcaj Czy masz coś przygotować?

drugą stronę do rozpoczęcia rozmowy na ten temat.

Czy w procesie rekrutacyjnym przewidziane są

Nie kieruj uwagi rozmówcy na swoje słabe

dodatkowe testy lub metody selekcji kandy-

strony. Nie tłumacz się.

datów? Patrz na rozmówcę. Staraj się nie traktować rozmowy kwalifikacyjnej jak egzaminu, w którym zawsze jesteś

Uśmiechaj się, uśmiech jest mile widziany.

na straconej pozycji. Spróbuj wykorzystać tę

Uważaj na swoje ewentualne przyzwyczajenia,

sytuację jako okazję do wymiany informacji.

które mogą dekoncentrować rozmówcę, np.

Nie obawiaj się prosić o dodatkowe informacje

ciągłe zakładanie nogi na nogę, raz jednej, raz

i zadawać własne pytania.

drugiej.

Podczas rozmowy zachowuj się możliwie jak

Mów prawdę.

najbardziej naturalnie.

Pamiętaj, że osoba prowadząca rozmowę ma Usiądź dopiero wtedy, kiedy rozmówca Ci to

nadzieję, że będziesz posiadała pożądane

zaproponuje lub gdy on sam usiądzie.

przez nią doświadczenia i kompetencje. Dobrze jest wykazać, że już wcześniej z sukce-

Krytykowanie dotychczasowych pracodaw-

sem wykonywałeś obowiązki i realizowałaś

ców nie leży w Twoim interesie.

zadania wymagane na stanowisku, na jakie aplikujesz.

Nie przerywaj swojemu rozmówcy. Po zakończeniu rozmowy, kiedy jeszcze masz Nie próbuj zamieniać się rolą ze swoim roz-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ją świeżo w pamięci, zastanów się, jak Two-

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

im zdaniem ona przebiegła. Zanotuj pyta-

Rynek artystyczny wydaje się być mocno hete-

nia, które wydały Ci się trudne lub na które

rogeniczny, niemniej warto próbować swoich

nie byłaś przygotowana. Wyciągaj wnioski

sił w obszarze, który Cię interesuje. To gdzie

z każdej rozmowy i dąż do zdobywania

zdobywasz swoje pierwsze doświadczenie,

większej pewności.

nie jest bez znaczenia dla Twojej przyszłej kariery. Każde doświadczenie z roz-

Zanim znajdziesz pracę

mowy o pracę w branży kreaty-

Jeżeli otrzymasz negatywną odpowiedź w kontekście Twojego zaangażowania w procesie rekrutacyjnym, zadzwoń lub napisz do praco-

wnej traktuj jak cenną naukę na

przyszłość. Kontakty, które nawiążesz podczas spotkań oficjalnych również mogą zaprocentować dalszą współpracą.

dawcy/agencji rekrutacyjnej (byle nie natarczywie) i spróbuj się dowiedzieć, dlaczego wynik

Działaj.

rekrutacji jest dla Ciebie negatywny. Możesz podkreślić, że szanujesz otrzymaną decyzję,

PS Oczywiście szukanie pracy to także na-

lecz chciałabyś otrzymać informację zwrotną,

wiązywanie kontaktów z galeriami, kuratora-

która być może pomoże Ci w przyszłości, kiedy

mi i instytucjami sztuki i kultury. Aplikowanie

następnym razem będziesz składała aplikację

o stypendia, udział w konkursach, poszuki-

na inne stanowisko. Nie zawsze otrzymasz od-

wanie możliwości odbycia rezydencji twórczej,

powiedź wprost. Kiedy jednak ją poznasz, być

budowanie własnej pozycji jako freelancerki,

może zdasz sobie sprawę ze słabości, których

itp. [FS.]

wcześniej nie dostrzegałaś. Dzięki tej wiedzy będziesz mogła podjąć kolejne działania. Dokonuj

regularnej

weryfikacji

swojego osobistego programu po-

szukiwania pracy. Analizuj odpowiedzi na pytania, które sobie zadajesz – szczególnie te,

których udzielałaś w pierwszych momentach rozpoczęcia procesu poszukiwania nowej pracy.

SŁOWNICZEK POJĘĆ PRZYDATNYCH

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Praca nad własnym biosem wydaje się bajecz-

poszukiwania i używania własnych określeń.

nie prosta. Bo przecież kto lepiej, niż my same,

Może w ramach samodzielnego ćwiczenia

opowie o nas? Gdy przychodzi jednak do sytu-

lub spotkania z koleżankami artystkami wy-

acji przygotowania biogramu, napotykamy

myślisz jakieś nowe określenia? Możesz je tu-

trudności. Jak sprostać reżimowi znaków,

taj zanotować i użyć w razie potrzeby. Jeśli ja-

a jednocześnie opowiedzieć o wszystkim? Jak

kieś hasło chwilowo wyda Ci się śmieszne lub

nie wyjść na samochwałę, a jednak podkreślić

niepotrzebne – zapisz je na wszelki wypadek.

swoje atuty i sukcesy? Jak w przystępny i lekki

Możesz też swoimi pomysłami podzielić się

sposób zaprezentować siebie bez zamęczania

z innymi dziewczynami.

czytającego suchymi faktami? Dopisz swoje: Często też okazuje się, że trudno nam dobrać słowa, które właściwie określą naszą profesję bądź wyznaczają obszary naszego działania. Rozpocznijmy zatem poszukiwania określeń, których – my – zajmujące się sztuką dziewczyny możemy potencjalnie użyć do napisania swojej biografii. Twórzmy neologizmy, tropmy żeńskie końcówki. Artystka artystce nierówna, a liczba terminów precyzujących obszary działania danej osoby wydaje się nieskończona. Poniżej

znajdziesz

zaczyn

zbioru

haseł,

nowych terminów, gier słownych i różnych żeńskich

odpowiedników

określeń

arty-

stycznych profesji, których możesz użyć przygotowując swój bios. Zestaw ten z pewnością nie jest wyczerpujący – ma być inspiracją. Idealnie byłoby, gdybyś mogła z niego skorzystać, ale ma on przede wszystkim zachęcić Cię do

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

#entuzjastka #ekspertka #specjalistka #badaczka #praktyczka #ogarniaczka #zawodniczka #projektantka #edukatorka #graficzka #malarka #instalatorka #absolwentka #studentka #słuchaczka #twórczyni #artystka #menadżerka #producentka #realizatorka #pisarka #poetka #reżyserka #ilustratorka #fotografka #koordynatorka #animatorka #eksperymentatorka #scenografka #kulturotwórczyni #stypendystka #laureatka #zdobywczyni #uczestniczka #współtwórczyni #współpracowniczka #kuratorka #krytyczka #innowatorka #aktorka #improwizatorka #rzeźbiarka #kostiumografka #filmowczyni #muzyczka #podróżniczka #performerka #komediantka #rezydentka #miłośniczka #pomysłodawczyni #dokumentalistka #reporterka #debiutantka #wykonawczyni #mistrzyni #fachowczyni #rzemieślniczka #profesjonalistka #amatorka #znawczyni #plastyczka #interpretatorka #literatka #rysowniczka #showwomanka #abstrakcjonistka #realistka #piosenkarka #pieśniarka #sztukmistrzyni #refleksjolożka #dizajnerka #poszukiwaczka #inspiratorka #niekonwencjonalistka #fundatorka #członkini #kreatorka #myślicielka #inicjatorka #tatuażystka #architektka #moderatorka #mediatorka #doktorantka #wykładowczyni #organizatorka #kolekcjonerka #muralistka #techniczka #zawodowczyni #układaczka #kombinatorka #interdyscyplinatorka #autorka #warsztatowczyni #wydobywczyni #galerzystka #muzealniczka #wizualizatorka #przedstawicielka #dyplomatka #wystawczyni #założycielka #wydawczyni #kolażystka #aktywistka #kulturystka #spacerowiczka #dyrektorka #kierowniczka #wspólniczka #trenerka #deweloperka #instruktorka #arteterapeutka #liderka #dramaturżka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

o nas

future simple Nazywamy się Future Simple. Jesteśmy

i prywatnej. Lubimy eksperymenty, uczenie się

kolektywem tworzonym przez trzy młode ko-

i bardziej od porażek boimy się bezradności.

biety, matki, społecznice. Paulinę Czapską,

Właśnie z tego powodu zainicjowałyśmy

Annę Szapert i Ankę Pelc.

„Zawód: Artystka - ćwiczenia z pracą”.

Jesteśmy pomysłodawczyniami i innowa-

Na co dzień prowadzimy warsztaty, szkole-

torkami, które stworzyły m.in.: model „Zawód

nia, indywidualne i grupowe procesy rozwo-

Artystka – ćwiczenia z pracą”. Odbiorcom

jowe. Pomagamy osobom indywidualnym

naszych działań pomagamy spojrzeć na wy-

(najczęściej z sektora kreatywnego) i organi-

zwania z różnych perspektyw. Uczymy krytycz-

zacjom wprowadzać zmiany. Lepiej planować

nego i samodzielnego myślenia. Towarzyszy-

swoje cele – po prostu mądrzej pracować.

my w procesie budowania świadomości, samodzielności, sprawczości oraz odpowie-

Do tej pory współpracowałyśmy m.in. z: Cen-

dzialności osobistej i społecznej. Pokazujemy,

trum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski,

że praca z emocjami i przekonaniami na temat

Polsko-Japońską Akademią Technik Kom-

świata i siebie jest równie istotna, jak poszerza-

puterowych, TIFF Festival, Transatlantyk Fes-

nie swojej wiedzy i zdobywanie nowych umie-

tival, Festiwalem Myśli Abstrakcyjnej, Pra-

jętności w innych obszarach życia. Wierzymy

cownią Duży Pokój, Instytutem Teatralnym im.

po prostu, że zmianę świata warto zacząć od

Z. Raszewskiego, Stowarzyszeniem Peda-

siebie.

gogów

Teatru,

Towarzystwem

Inicjatyw

Twórczych „ę”, OFF Camera Pro Industry, Mamy potrzebę wpływania na otaczającą nas

Story LabPro, Atelier Scenariuszowym, Insty-

rzeczywistość i odpowiadania na wyzwania,

tutem Pozytywnej Edukacji.

które spotykamy na swojej drodze zawodowej www.futuresimple.pl www.facebook.com/ZawodArtystka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

TransferHUB TransferHUB, czyli nie da się odkryć czegoś

ubyło nam NEETów (młodzi ludzie nie uczą-

oryginalnego i genialnego, jeśli warunkiem jest

cy się, nie zdobywający zawodu i nie pracu-

sukces. Prawdziwego przełomu nie osiągnie

jący), kobiety dalej stronią od wykształce-

się bez ryzyka.

nia technicznego (choć to premiuje lepszymi szansami zatrudnienia i wynagrodzeniami),

Inkubator Innowacji Społecznych Transfer-

a miliony młodych ludzi pracuje poniżej swoich

HUB to ośrodek (HUB), w którym pracujemy

kwalifikacji.

nad oddolnymi, łączącymi różnorodne światy

ją urzędy pracy wobec powyższych prob-

i doświadczenia pomysłami dotyczącymi wy-

lemów, nie wystarczają lub wręcz nie działają.

zwań i barier w przechodzeniu (Transfer) osób

TransferHUB jest na tym tle podejściem uni-

młodych z edukacji do zatrudnienia. Transfer-

kalnym: przez metodę działania, przez skalę

HUB to możliwość sprawdzenia siebie i swoje-

potencjalnych rezultatów i przez sięganie po

go pomysłu przy wsparciu doradców, tutorów,

doświadczenie praktyków (aktywistów, firm)

ekspertów, praktyków, odbiorców i z równie

działających często poza głównym nurtem

ważnym wsparciem finansowym – w sumie

z „trudniejszymi” kandydatami do pracy,

dającymi swobodę działania.

a także z tymi, którzy dopiero za chwilę na

Instrumenty,

jakimi

dysponu-

rynek pracy będą wchodzić opuszczając mury Polska prawie nie ma już łatwych do wypchnię-

szkół i uczelni. Nie musimy być super eksper-

cia na rynek pracy bezrobotnych. Ale nie

tami w każdej dziedzinie – wystarczy, że takich

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

znajdziemy i damy im szansę działania.

ćwiczenia z pracą

TransferHUB to dopiero początek. Trzy lub więcej udanych innowacji społecznych (bo takich szu-

Nie da się odkryć czegoś oryginalnego i genial-

kają eksperci, oceniający wnioski spływające do

nego, jeśli warunkiem jest sukces. Prawdzi-

inkubatora) z etapu pilotażu i pojedynczych osób

wego przełomu nie osiągnie się bez ryzyka.

będzie skierowane do etapu właściwego wdroże-

Bezpieczne, łatwe ścieżki zostały już dawno

nia oraz setek i tysięcy osób, których szanse na

sprawdzone

Dlatego

rynku pracy się poprawią. Czyli: skalowanie! Takie

TransferHUB, wspierając m.in. grantami 30

podejście pozwoli faktycznie wykorzystać potenc-

pomysłów na wsparcie wejścia na rynek pracy,

jał przełomowych, niestandardowych rozwiązań

nie liczy na to, że wszystkie wypalą. Pozyty-

w skali makro: na terenie regionu lub całego kraju.

wyeksploatowane.

wnych rezultatów nie musi mieć nawet połowa – wystarczy, że sukcesem okażą się trzy

Opisana

wyżej

charakterystyka

TransferHUB

z nich! Dzięki temu można spróbować zupełnie

i jego wyjątkowość na tle różnych działań finan-

zwariowanych pomysłów czy niekonwencjo-

sowanych od kilkunastu lat z Europejskiego

nalnego podejścia do problemu.

Funduszu Społecznego, sprawia, że Inkubator Innowacji Społecznych sam w sobie jest ekspery-

Wiele programów z nazwą „innowacyjny”

mentem: meta-eksperymentem opierającym się

w tytule kończy się listą lepszych lub gorszych

na 30 bardzo różniących się od siebie pod każdym

pomysłów – i na tym koniec. W przypadku

względem pojedynczych eksperymentów-pilotaży.

Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych FISE> W Fundacji Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych FISE> od 1990 roku zabiegamy o taką rzeczywistość, w której każdy człowiek ma dostęp do godnej pracy. W centrum swojego zainteresowania i działań stawiamy więc człowieka – a pracę, jako wartość i ważny ele-

początkujący przedsiębiorcy społeczni mogą liczyć na kompleksowe usługi, które pozwolą im skutecznie działać w obszarze ekonomii społecznej. Od lat jesteśmy również organizatorami i organizatorkami

ogólnopolskie-

go konkursu na najlepsze przedsiębiorstwo

ment jego życia.

społeczne roku im. Jacka Kuronia.

Chcemy takiego systemu, w którym praca

W inkubatorze „Transfer HUB” inkubujemy

daje człowiekowi upodmiotowienie, wzmacnia jego poczucie wartości i chroni godność, niezależnie od tego w jakiej sytuacji społecznej, ekonomicznej, czy kulturowej się znajduje. Zależy nam na pobudzaniu postawy przedsiębiorczej, która daje wiarę i siłę we własne możliwości, poczucie, że mamy los we swoich rękach i jesteśmy odpowiedzialni za swoje decyzje i wybory. Zależy nam również na tym, aby pracę postrzegać w kategoriach wolności, nieustającego rozwoju, ciągłego uczenia się i umiejętności radzenia sobie ze zmieniającą się rzeczywistością. Naszą misję i cele realizujemy m.in. inkubując przedsiębiorczość społeczną w ramach Ośrodka Wsparcia Ekonomii Społecznej, gdzie

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

natomiast innowacje społeczne dotyczące tematyki wyzwań transferu z edukacji na rynek pracy. Systemowo wspieramy także organizacje pozarządowe. W projekcie „Watch it!” edukujemy pracowników organizacji pożytku publicznego w zakresie tworzenia kampanii społecznych. Prowadzimy też projekt „Warszawa Lokalnie”, w którym animujemy działania lokalne i uczymy, jak to robić w najbliższym otoczeniu. Zapraszamy do Warsztatu Warszawskiego! Cele statutowe realizujemy również przez działalność gospodarczą, prowadzoną przez wyodrębnioną organizacyjnie komórkę FISE – Szkołę Przedsiębiorczości.

ZAWÓD ARTYSTKA /

Pracownia Duży Pokój Pracownia

Duży

Pokój

została

założona

w Warszawie w 2009 roku, jako przestrzeń służąca działaniom w zakresie kultury, sztuki, projektów społecznych i naukowych. Jest jednocześnie biurem kilku zakładających i prowadzących ją organizacji, ale także miejscem do pracy, spotkań i nauki dla innych. Jej istnienie wynikało bowiem z założenia, że to właśnie przestrzeń

jest

kluczowym

czynnikiem,

wpływającym na powstawanie nowych inicjatyw, aktywności i projektów. Łączymy w niej różne kompetencje, doświadczenia i potencjały. Od otwarcia “Sali na próbę” w 2010 roku zorganizowaliśmy i gościliśmy ponad 4000 działań takich, jak próby, warsztaty, spotkania, debaty, wystawy, koncerty i wiele innych. Pracownia Duży Pokój to: Stowarzyszenie Pracownia

Etnograficzna,

Stowarzyszenie

Rozwój w Biały Dzień, Stowarzyszenie 61, Inicjatywa Wolna Białoruś, Fundacja Picture Doc oraz gościnnie Fundacja Na Miejscu. www.duzypokoj.org www.facebook.com/pracowniaduzypokoj

ćwiczenia z pracą

appendix

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

BADANIA: Wsparcie dla twórców i artystów. Perspektywa międzynarodowa: http://www.nck.pl/

media/attachments/319282/Wsparcie%20dla%20tw%C3%B3rc%C3%B3w%20i%20artyst%C3%B3w.%20Perspektywa%20mi%C4%99dzynarodowa.pdf Fabryka Sztuki: http://nck.pl/media/attachments/317188/Fabryka%20Sztuki.pdf

Marne Szanse na Awanse: http://nck.pl/media/attachments/317998/Marne%20szanse%20 na%20awanse%20RAPORT.pdf

Wizualne Niewidzialne: http://wizualneniewidzialne.pl/

Diagnoza w kulturze: http://nck.pl/bardzo-mloda-kultura/318698-diagnoza-w-kulturze/

Trajektorie sukcesu artystycznego: http://nck.pl/media/attachments/317347/Trajektorie%20 sukcesu%20artystycznego.pdf

Artyści na rynku pracy, D. Ilczuk, T.M. Dudzik, E. Gruszka, A. Jeran, Wydawnictwo Attyka oraz: http://rynekpracytworcow.blogspot.com/p/kontakt.html

Analiza potrzeb i rozwoju przemysłów kreatywnych, M. Mackiewicz, B. Michorowska, A. Śliwka, Ecorys

książki: Praktyczny Poradnik dla artystów, A. Pindera, Stowarzyszenie Sztuka Cię Szuka Inicjatywy i galerie artystów, A. Pindera, A. Ptak, W. Szczupacka, Stowarzyszenie Sztuka Cię Szuka Czarna Księga Polskich Artystów, opr. zbiorowe, Krytyka Polityczna

Praca i wypoczynek, K. Gutfrański, Instytut Sztuki Wyspa w Gdańsku

Przymus kreatywności jako źródło cierpień. Życie i praca w obliczu neoliberalnej polityki zarządzania, Wydawnictwo Naukowe Katedra

Robotnicy opuszczają miejsca pracy, J. Sokołowska, Muzeum Sztuki w Łodzi Kobiety, sztuka i społeczeństwo, W. Chadwick, Dom Wydawniczy Rebis

Opowieści na dobranoc dla młodych buntowniczek, E. Favilli, F. Cavallo, Wydawnictwo Debit Damy, Dziewuchy, Dziewczyny, A. Dziewit – Meller, Wydawnictwo Znak Uczta Bogiń. Kobiety, sztuka i życie, M. Poprzęcka, Agora Encyklopedia gender, Czarna Owca

Encyklopedia “drugiej płci”, W. Kopaliński, Oficyna Wydawnicza RYTM

Psychologia twórczości, E. Nęcka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Psychologia osiągnięć dla twórców filmowych, A. Zienowicz, E. Serwotka, Wydawnictwo Wojciech Marzec

Rynek filmowy w Polsce, A. Wróbel, Wydawnictwo Wojciech Marzec Artyści mówią, E. Dzikowska, H.M.Giza, Rosikon Press i

Malarze mówią, E. Dzikowska, H.M. Giza, Rosikon Press i Mistrzynie, A. Luboń, Burda Publishig Polska

Jak oni pracują Rozmowy o pracy, pasji i codziennych sprawach polskich twórców, A Napiórkowska, W.A.B.

Codzienne rytuały. Jak pracują wielkie umysły, C. Mason, W.A.B. Siedem dni w świecie sztuki, S, Thornton, Propaganda

Droga Artysty. Jak wyzwolić twórcę, J. Cameron, Wydawnictwo Szafa Mastering creative anxiety, Eric Maisel, New World Library Fearless Creating, E.Maisel Peungin Putman Inc.

Coaching the Artist Within, E.Maisel, New World Library The Art of Doing, C. Sweeney, J. Gosfield, Plume Books

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

artykuły i video: https://magazynszum.pl/praca-prace-i-sztuka-o-roznicach-miedzy-praca-pracownikow-sztukia-wytwarzaniem-artystycznych-prac/ http://magazynszum.pl/krytyka/nowa-estetyka/ http://fragile.net.pl/home/artysta-prekariusz-proba-analizy-pozycji-artysty-w-swiecie-wspolczesnym/ https://issuu.com/pismokulturalnefragile/docs/fragile-praca-small http://wyborcza.pl/1,75410,16761101,Polemika_o_artystach__Mity_rynku_sztuki.html http://nck.pl/blog-kultura-sie-liczy/317078-rynek-pracy-artystow/ http://numarte.com/news/articles/artysta-na-rynku-sztuki-poradnik-dla-poczatkujacych http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96856,17151989,Czy_odpoczynek_stal_sie_ czyms_tak_trudnym__ze_trzeba.html http://wyborcza.pl/1,75410,16769277,Artysci_sa_jak_inni_pracownicy__Musza_razem_wspierac. html http://natemat.pl/32599,uczta-bogin-historia-zycia-tworczosci-i-milosci-12-kobiet-ktore-wplynelo-na-swiat-sztuki http://wyborcza.pl/1,112588,16742060,Artysci_nie_potrzebuja_filantropii.html http://wyborcza.pl/1,75410,10869334,Artysta_pyta__jak_zyc.htmlhttp://wyborcza. pl/1,76842,16711245,Ekwiwalent_pieniezny__Artysci_mowia_o_ekonomii_podczas.html http://wyborcza.pl/1,75410,16769277,Artysci_sa_jak_inni_pracownicy__Musza_razem_wspierac. html http://www.entertheroom.pl/life/4471-obudz-kreatywnoc http://www.entertheroom.pl/life/7147-oswoic-lenistwo https://www.youtube.com/watch?v=HyUYa-BnjU8&feature=youtu.be https://www.ted.com/talks/elizabeth_gilbert_on_genius?language=pl http://haloziemia.pl/katarzyna-bonda-korona-mi-z-glowy-nie-spada/ http://zen.fpiec.pl/post/2016/01/25/nadchodzaczasyantypracy http://www.dwutygodnik.com/artykul/6228-na-kredyt.html http://fragile.net.pl/home/artysta-prekariusz-proba-analizy-pozycji-artysty-w-swiecie-wspolczesnym/ http://pedagogiczna.pl/2016/09/07/planowanie-kariery-zawodowej/ https://artmuseum.pl/pl/filmoteka/praca/borowski-tymek-sysiak-pawel-how-art-works

https://www.tygodnikpowszechny.pl/w-pulapce-kompetencji-146560 https://www.youtube.com/watch?v=cDMjNJGHHPY&list=PLt860lG4AwjHdiV1c4ub5n7XxUe4k0gOX&index=85 http://www.pi.gov.pl/PARP/chapter_86196.asp?soid=96BA40D2FF10483CBD9236D4405479F7 http://www.ascentofwoman.com/ http://magazynszum.pl/art-work-pl-ua-artysci-o-pracy-w-galerii-dworcowej-we-wroclawiu/ http://magazyn.o.pl/2015/ewa-wojtowicz-swiadomosc-art-prekariatu/#/ http://www.dwutygodnik.com/artykul/6050-powrot-do-artystycznej-biedy.html

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

inicjatywy: http://forumsztukiwspolczesnej.blogspot.com/ https://www.facebook.com/pracownicysztuki/ https://web.facebook.com/ASPkorepetycje/ https://czarnyprotestasp.tumblr.com/listotwarty http://www.duzypokoj.org/sala-na-probe https://www.artsanonymous.org/ http://dailyroutines.typepad.com https://www.facebook.com/ZawodArtystka/ http://ingart.pl/pl/artysta-zawodowiec https://www.facebook.com/drogaartysty http://artistresidencies.pl/pl http://czapski.art.pl/category/proj http://www.artinkubator.com/ http://fwn.org.pl/pl/oferta.html https://purpose.com.pl/magazyn/ https://inkubatory.pl/ http://www.futuresimple.pl http://kreatywna.lodz.pl http://www.kreatywnapolska.pl/ http://www.girlsroom.pl/grls http://szajnmag.pl/ https://www.brainpickings.org https://www.facebook.com/allgirlstothefront/ http://www.seepnetwork.org/

ćwiczenia z pracą

Pomysł

realizacja

innowacji

„Zawód

Artystka - ćwiczenia z pracą” - Future Simple

Zdjęcia: Beata Małyska, Karolina Karwan, Joanna Kozera

Anna Szapert, Paulina Czapska, Anna Pelc Korekta: Aleksandra Dobros Zaangażowane artystki: Joanna Mudrowska, Beata Małyska, Magdalena Kreis, Nata-

Projekt graficzny, ilustracje i skład: Anna Pelc

lia Gołubowska, Hanna Najgebauer, Julita

współpraca: Hanna Najgebauer

Goździk, Monika Nowogrodzka, Róża Klekotko, Karolina Karwan, Magdalena Kwapisie-

Wydawca: Future Simple, Warszawa 2017

wicz, Dorota Pabel, Cristina Ferreira, Anna Kamecka Tutorki i ekspertki: Anna Luboń, Ola Niepsuj, Joanna

Ostrowska,

Joanna

Kozera,

Aleksandra Więcka, Agnieszka Pajączkowska, Agata Nowotny, Judy Turan, Zuzanna Sikorska – Borowska, Andzka Wydra, Katarzyna Niewiadomska Opiekunka innowacji: Aleksandra Muzinska Ewaluacja innowacji: Łukasz Ostrowski Redakcja: Paulina Czapska Teksty: Anna Szapert, Paulina Czapska, Anna

Projekt

innowacyjny

„Zawód

Artystka

Kamecka, Magdalena Kreis, ekspertki PwC

ćwiczenia z pracą” realizowano w ramach projektu grantowego „TransferHUB generowa-

Komentarze: Anna Luboń, Ika Sienkiewicz –

nie, wsparcie grantowe i inkubacja innowacji

Nowacka, Agnieszka Dwernicka, Ola Niepsuj,

społecznych. Przejście z systemu edukacji do

Joanna Ostrowska, Joanna Kozera

aktywności zawodowej”. www.transferhub.pl

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

KONTAKT Future Simple

www.futuresimple.pl

FB/ZawodArtystka

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Właścicielem autorskich praw majątkowych do niniejszego Utworu jest Skarb Państwa - Ministerstwo Rozwoju. W celu uzyskania prawa do korzystania z autorskich praw majątkowych do niniejszego Utworu dla dowolnego celu, również komercyjnego, należy zwrócić się o przyznanie licencji na wykorzystanie tych praw do ich właściciela. Licencja ta zostanie udzielona nieodpłatnie. Rozpowszechniając lub publicznie wykonując niniejszy Utwór lub jakikolwiek utwór zależny, licencjobiorca jest zobowiązany zachować w stanie nienaruszonym wszelkie oznaczenia związane z prawno-autorską ochroną Utworu oraz zapewnić, stosownie do możliwości używanego nośnika lub środka przekazu oznaczenie, a w przypadku utworu zależnego, oznaczenie wskazujące na wykorzystanie Utworu w utworze zależnym (np. “francuskie tłumaczenie Utworu Twórcy,” lub “koncepcja na podstawie Utworu Twórcy”).

TransferHUB generowanie, wsparcie grantowe i inkubacja innowacji społecznych. Przejście z systemu edukacji do aktywności zawodowej” to Inkubator Innowacji Społecznych prowadzony przez Fundację Inicjatyw Społeczno - Ekonomicznych i partnerów: PwC Polska i Fundację Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” (www.transferhub.pl )

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą

Projekt innowacyjny “ZAWÓD ARTYSTKA / ćwiczenia z pracą” realizowany jest w ramach projektu grantowego „TransferHUB generowanie, wsparcie grantowe i inkubacja innowacji społecznych. Przejście z systemu edukacji do aktywności zawodowej”, www.transferhub.pl

INNOWATOR:

PARTNERZY:

PAtronat medialny:

ZAWÓD ARTYSTKA /

ćwiczenia z pracą