IBERIAR PENINTSULA ETA EUSKAL HERRIA 1 IBERIAR PENINTSULA Euskal Herriko lurrak beste espazio handiago batzuetan integratuta daude Espainian eta Frantzian; horietako biztanleekin oso harreman estuak ditugu. Hala, gure herriaren parte handi bat Iberiar Penintsulan dago. 1.1 Zer da penintsula bat? Lurralde bat bere inguru guztietatik, batetik izan ezik, itsasoz inguratuta dagoena. Espainia, Portugalekin, Andorrarekin eta Gibraltarrekin batera Iberiar penintsularen partea da. 1.2 Zer da uharte bat? Lurralde bat bere inguru guztietatik itsasoz inguratuta dagoena. Ariketa: Iberiar Penintsula Europako mapan kokatu eta bertan Espainiako lurraldeak margotu.
2 ESPAINIA: 2.1 Espainako lurraldeak: Iberiar Penintsulako Espainiako lurraldeaz gain, Kanariar eta Balear uharteak ere Espainiaren zatiak dira. Horrez gain, Afrikaren iparraldean kokatutako Ceuta eta Melilla hiriak ere Espainiaren parte dira. 2.2 Espainiako mugak Iparraldetik: Kantauri Itsasoa eta Pirineoak Mendikatea; mendilerro honek Frantziatik eta Andorratik banatzen du. Hegoaldetik: Gibraltarreko itsasartean banatzen diren Mediterraneo Itsasoa eta Atlantiko Ozeanoa. Ekialdetik: Mediterraneo Itsasoa. Mendebaldetik: Atlantiko Ozeanoa eta Portugal. Ariketa: goran aipatutako mugak kokatu mapan.
2.3 ESPAINIAKO AUTONOMIA ERKIDEGOA Espainiako Erresuma 17 autonomia erkidegoetan banaturik dago. Hauez gain 2 autonomia hiri daude: ZEUTA eta MELILLA.
ESPAINIAKO ERKIDEGO, PROBINTZIA ETA HIRIBURUAK AUTONOMIA ERKIDEGOAK GALIZIA (Santiago de Compostela)
ASTURIASKO PRINTZERRIA (Oviedo) EUSKADI (Gazteiz)
PROBINTZIAK
HIRIBURUAK
- Ourense -A Coru単a -Lugo -Pontevedra
-Ourense - A Coru単a - Lugo - Pontevedra
-Asturias
- Oviedo
-Araba -Bizkaia -Gipuzkoa
-Gazteiz -Bilbo -Donostia
KANTABRIA
-Kantabria
katabria
NAFARROA (Iruñea) ARAGOI (Zaragoza)
-Nafarroa
Iruñea
-Huesca -Teruel -Zaragoza
Huesca Teruel Zaragoza
KATALUNIA (Bartzelona)
-Bartzelona -Girona -Lleida -Tarragona
Bartzelona Giroa Lleida Tarragona
GAZTELA ETA LEON (Valladolid)
-Avila -Burgos -León -Paletzia -Salamanca -Segovia -Soria -Valladolid -Zamora
Avila Burgos León Paletzia Salamanca Segovia Soria Valladolid Zamora
ERRIOXA (Logroño) MADRIL (Madril) EXTREMADURA (Merida)
-Errioxa
Logroño
-Madril
Madril
-Badajoz -Cáceres
Badajoz Cáceres
VALENTZIA (Valentzia)
-Aladant -Castello -Valentzia
Alacant Castello de la Plana Valentzia
BALEAR UHARTEAK (Palma Mallorcakoa) MURTZIAKO ESKUALDEA KANARIAK (Las Palmas Kanaria Handikoa eta Santa Cruz Tenerifekoa)
-Balear Uharteak
Palma Mallorcakoa
-Murtzia
Murtzia
-Las Palmas
Las Palmas Kanaria Handikoa
Santa Cruz Tenerifekoa Santa Cruz Tenerifekoa
ANDALUZIA (Sevilla)
- Almería -Cádiz -Kordoba -Granada -Huelva -Jaén -Málaga -Sevilla
Almería Cádiz Kordoba Granada Huelva Jaén Málaga Sevilla
GAZTELA MANTXA (Toledo)
-Albacete -Ciudad Real -Cuenca -Guadalajara -Toledo
Albacete Ciudad Real Cuenca Guadalajara Toledo
CEUTA AUTONOMIA HIRIA MELILLA AUTONOMIA HIRIA
IKASITAKOA SENDOTZEKO http://www.educaplay.com/es/recursoseducativos/598994/espaini ako_autonomia_erkidegoak.htm
http://www.toporopa.eu/es/espana_provincias.html http://mapasinteractivos.didactalia.net/comunidad/mapasflashint eractivos/recurso/espaa-provincias-capitales-seterra/577e591a7aa2-483f-b961-7df9bf15fbf5
http://mapasinteractivos.didactalia.net/comunidad/mapasflashint eractivos/recurso/Provincias-de-Espa%C3%B1a-Puzzlefacil/bb65b746-4c8b-4602-81a5-740d34b68cad
http://mapasinteractivos.didactalia.net/comunidad/mapasflashint eractivos/recurso/Provincias-de-Espa%C3%B1a-Dondeesta/22c6f812-c48e-40ab-8e63-aae34d2282c4
http://mapasinteractivos.didactalia.net/comunidad/mapasflashint eractivos/recurso/Provincias-de-Espa%C3%B1a-Como-sellama/9c66babb-630b-4d95-b9e2-9c683266891e
2.4 ESPAINIAKO ERLIEBEA Espainiar lurraldeak, penintsulakoak batez ere, gailur eta mendi altuak ditu. Hau dela eta, Espainia Europako bigarren herrialderik menditsuena da, Suitzaren ondoren. Itsasgaineko bataz besteko altuera 600m.takoa da. Uharteetako lurraldea oso ezberdina da: Kanarietakoa menditsua da eta Balearetakoa lauagoa. ERLIEBEAREN FORMAK Lurra ez da laua, lurrazalean ikusten ditugun forma guztiek erliebea edo topografia osatzen dute. Behean kontinentearen azalen eta ozeanoaren hondoen perfila ikus dezakezu. Kontinentearen forma topografikoak Mendiak: Lurrazalaren gune garai handi samarrak dira, malda latzez mugatuak. Sarritan, mendikateak sortzen dituzte. Lautadak: itsas mailatik altuera gutxira dauden uhindura gutxiko lur sailak dira. Gailautadak: hauek ere lur lauak dira, baina itsas maila baino gorago egoten dira, eta mendiek eta maldek inguratzen dituzte. Haranak: mendi arteko gune zabalak dira, eta, gehienetan, ibaiek zeharkatzen dituzte. Sakonuneak: hondoratuta egon ahi dira, are gehiago, itsas mailaren azpitik ere egon daitezke. Sakonune batean ura pilatzen bada eta urak alde egiten ez badu, lakua edota aintzira sortzen da. Ozeanoaren hondoko forma topografikoak Kontinentearen zapalda: itsasoak estaltzen duen kontinentearen zatia da. Kontinentearen ezponda: kontinentearen zapalda-muturra da. Ozeanoaren hondoa: uraren azpian dagoen lurrazal zatia (kontinentearen ezpondotik) Atzeakdeak: urpeko mendilerroak dira. Fosak: zokogune sakon eta estuak dira.
Ondorengoak dira Espainiako mendikate nagusiak: Kantabriar mendikatea Iberiar mendikatea Erdialdeko mendikatea Mendikate Betikoa Mendikate Penibetikoa Pirineoak Sierra morena
Kontutan izango ditugu baita ere: Galiziako mendiak Leongo mendiak Euskal mendiak Kataluniako kostaldeko mendiak Toledoko mendiak Sierra morena Kazorla mendikatea
Ariketa: Osatu taula hau Espainiako tontorrik garaienetako batzuk idatziz. Ondoren grafikoa egin eskuz eta ordenagailuz.
Tontorra Mulhacen Veleta Aneto Almanzor Aitzuri Hiru Errege Mahaia Teide Moncayo Torre Cerredo Pica d’Estats
Altuera (m.) 3.478 m. 3.392 m. 3.404 m. 2.592 m. 1.551 m. 2.428 m. 3.710 m. 2.313 m. 2.650 m. 3.142 m.
Zein mendikatetan dago?
Mendikate Betikoak Mendikate Betikoak Pirineoetan Erdialdeko mendikatean Aizkorri mendikatean Pirineoetan Tenerifen Iberiar Mendikatean Kantabriar Mendikatea Pirineoetan
JOLASTEN IKASI: http://mapasinteractivos.didactalia.net/comunidad/mapasflashint eractivos/recurso/espainiako-erliebea-nola-deitzenda/8031795e-4495-41ef-a8a4-c0f8a26e0830
http://www.lapecera.eu/natura/ERLIEBE/i ndex.html
Ariketa: kokatu Espainiako mendikate nagusiak eta bakoitzean tontor aipagarrienak:
2.5 PENINTSULAKO IBAIAK Ibaiak ur gezako korronteak dira. Mendietan jaiotzen dira, eta itsasora, aintziretara edo beste ibai batetara isurtzen dute ura. Beste ibai batera isurtzen dutenek ibaiadar izena dute. Ibaiek urak isurtzen dituzten alderdiaren arabera sailkatzen dira. Ibai batek, behin bidea eginda, beste ibai batera edo itsasora isurtzen ditu urak. Iberiar penintsulan 3 isurialde daude. Kantabriar isurialdea: Ibai laburrak dira. Ur-emari erregularra dute. Bidasoa, Urumea, Oria, Urola, Deba, Nerbioi, Nalon eta Sella. Atlantiko isurialdea: Ibai luzeak dira, Galiziakoak izan ezik. Oso uremari irregularra dute. Mi単o, Duero, Tajo, Guadiana eta Guadalquivir. Mediterraneo isurialdea: Laburrak dira, Ebro izan ezik. Bere ur emaria oso eskasa da (Ebrorena salbu) Ter, Llobregat, Ebro, Turia, Jucar eta Segura.
Idatzi ondorengo taulan ibai bakoitzaren luzeera kilometrotan. IBAIA ISURIALDEA LUZEERA Bidasoa Urumea Urola Nerbioi Mi単o Duero Tajo Guadiana Guadalquivir Ter Ebro Segura
2.6 IBERIAR PENINTSULAKO LURMUTURRAK, GOLKOAK ETA UHARTEAK Ariketa: Hiztegian ondorengo hitzak bilatu:
Golkoa: Lurmuturra: Ariketa: Iberiar penintsulako mapaz baliatuta, ondorengo taula bete ezazu:
Lurmuturrak (8 izen) Ozeano Atlantikoa
Golkoak (4 izen Uharteak denera)
Finisterre
Cadizko Golkoa
7 izen Kanariar uharteak:
Roca
Lanzarote
Santa Tecla
Tenerife
Santa María
Fuerteventura
San Vicente
Gomera
Trafalgar
Hierro
Tarifa
La Palma Kanaria handia
Kantauri itsasoa
Estaca de Bares
Bizkaiko golkoa
Izaro Santa Clara
Creus
Roses
6 izen Balearrak:
Nao
Valentzia
Mayorka
Palos
Mazarron
Menorka
Gata
Almeriako golkoa
Eivissa (Ibiza)
Salou
Malaga
Formentera
Peñas Ajo Matxitxako Higer
Mediterraneo itsasoa
Cabrera Conejera
ERLIEBEREKIN LOTURA DUEN HAINBAT KONTZEPTU
LURMUTURRA: itsasoan barneratzen den lur punta. GOLKOA: lurmutur biren arteko itsas zatia , badia baino handiagoa. BADIA : lurrean sartzen den itsas zatia.Kilometro gutxiko zabalera du. GOILAUTADA : altuera duen lurraren zabalgunea. MENDIKATEA : elkarrekin lotuak dauden mendien multzoa. ISURIALDE: ibaiek beren urak isuritzen duten itsasoa. IRLA EDO UHARTEA : urez inguraturik dagoen lur zatiari deitzen zaio. PENINTSULA : alde guztietatik batetik izan ezik inguraturik dagoen lur zatia da. AUTONOMIA-ERKIDEGOA: probintzia batek edo gehiagok osatzen duten lurraldea da. Probintzien arteko erlazioa hizkuntzakoa, geografikoa edo historikoa izan daiteke PROBINTZIA: arrazoi geografikoen eta historikoen eraginez elkartutako udalerrien multzoa.