-
LEHENGAIAK
Zer dira lehengaiak? Elementu batzuk
naturatik hartu eta inolako
transformaziorik egin gabe kontsumitu edo erabili egiten ditugu. Esate baterako, ura, fruituak, barazkiak, mineralak eta ‌.abar.
Horiek
lehengaiak direla esaten dugu. Lehengaiak
naturako
hainbat
inguruetan
aurkitzen dira, itsasoan, ibaietan, basoetan‌ Lurazpian ere lehengai
piloa daukagu. Horiek
aurkitzeko ia beti lurzorua zulatu beharra
dago
edota
jaitsi
mineralen
meategietara
bila. Meategietan gatza, ikatza, urrea, burdina‌ aurkitu ahal dira.
Lehengaietatik produktuetara Lehengaiak eraldatzean produktu transformatuak lortzen ditugu. Inguruan ditugun gauzak, erabiltzen ditugun substantziak edota hartzen
ditugun
janari
gehienak
produktu
transformatuak
dira.
Lehengaien transformazioa lantegietan eta fabriketan egiten da. Gaur egun, petrolioa dugu lehengairik garrantzitsuenetako bat. Petroliotik abiatuz hainbat material eta produktu lortzen ditugu: plastikoa, gasolina edota gasa‌ hauetako batzuk energia lortzeko baliogarriak dira.
1. ARIKETA
- ARIKETA 1
Lehengai hauetatik abiatuta taula osatu. LEHENGAIA
PRODUKTUA
ERABILERA
Aipatu beste produktu batzuk ( olioa , kortxoa…) eta ikertu zein lehengai behar den horiek ekoizteko.
-
ENERGIA Naturan etenik gabe gertatzen dira aldaketak: izaki bizidunak hazi eta leku batetik bestera mugitzen dira, eguraldia aldatu egiten da, ibai eta itsasoetako ura mugitu egiten da, etxean argiak pizten ditugu‌ Aldaketa eta mugimendu horiek guztiak gertatzeko ENERGIA behar da. Beraz, ENERGIA aldaketa bat eragiteko gauza den guztia da. Energia ez da sortzen eta ez da suntsitzen; eraldatu egiten da, formaz aldatzen da. Energia behar-beharrezkoa da gure bizitzan. Energiarik gabe, den-dena oso desberdina izango litzateke: materia ez litzateke aldatuko, ez litzateke izaki bizidunik egongo ‌ http://agrega2.red.es/visualizar/eu/es-an_2009043032_7960411/false https://www.youtube.com/watch?v=A2ire1Uzru0
ARIKETA 2 Aurreko testua irakurri ondoren taldeka (arkatzak
erdira)
interpretatu zer energia mota dauden ondorengo irudietan. Kontuan hartu forma bat baino gehiago ager daitezkeela.
Energia
mota, Energia
azaldu.
azaldu.
mota, Energia mota, azaldu.
Energia azaldu.
mota,
-
ENERGIA MOTAK
Bero -energia edo energia termikoa:
Bero dagoen gorputz batetik hotz dagoen beste batera transmititzen den energia da. Zenbat eta altuago izan gorputz baten tenperatura, orduan eta bero-energia handiagoa izango du. Adibideak: kafe koilaratxoa likido beroan sartzen denean, berogailuak, eguzkiaren energia …
Argi- energia (Eguzkia)
Argiak duen energia da.Energia hori erabiltzen dute landareek fotosintesia egiteko, eta hari esker ikus ditzakegu gauzak.
Energia kimikoa
Zenbait substantziatan biltegiratuta dago; esaterako elikagaietan, erregaietan eta lehergailuetan. Adibidez: janariak
gorputzari
energia
kimikoa
eguneroko jarduerak egin ahal izateko.
ematen
dio
-
 Energia elektrikoa
Korronte elektrikoak duena da. Tximistak eragiten dituen argia da, bai kableetan zehar ibiliz makinak eta etxetresnak elektrikoak funtzionarazten dituena ere.
 Energia zinetikoa edo mekanikoa
Mugimenduan dauden gorputzek sortzen duten energia da adibidez automobilek eta haizeak ( eolikoa).
 Energia nuklearra
Zenbait substantziak duten energia da; adibidez uranioak eta plutonioak dutena, erradiaktibo esaten zaie. Elementu horien kantitate txiki batek energia asko du.
http://agrega.hezkuntza.net/visualizar/eu/es-eu_2012041833_2230607/false
-
ARIKETA 3 - Aipatu irudiek adierazten duten energia motak : a) ……………………………………………………………………… b) ………………………………………………………………………. c) ……………………………………………………………………… d) ………………………………………………………………………… e) ………………………………………………………………………… f) ………………………………………………………………………… g) …………………………………………………………………………. h) …………………………………………………………………………
ENERGIA ITURRIAK
Energia handia ematen duten fenomenoak edo materialak dira. Bi motako energia iturri daude: Energia iturri berriztagarriak: ez dira bukatzen (adibidez: ura). Energia iturri berriztaezinak: bukatu egiten dira (adibidez: petrolioa).
ENERGIA ITURRIAK
BERRIZTAGARRIAK
BERRIZTAEZINAK
http://agrega2.red.es/visualizar/eu/es-an_2009043032_7960413/false
ENERGIA ITURRI BERRIZTAGARRIAK • Gutxi kutsatzen dute. • Energia sortzeko instalazioak: zentralak. • Energia motak:
Eguzki energia: Eguzki izpien energia, elektrizitate bihurtzen da eguzki panelen bidez.
-
Energia eolikoa: Haizeak energia mekanikoa du, elektrizitatea sortzen du aerosorgailuen bidez. Energia maremotriza: Urak energia mekanikoa du mugitzen ari denean.Itsasoko olatuek sortzen dute. Energia hidraulikoa: Urak
energia
mekanikoa
du
mugitzen ari denean. Urak,
altuera handitik erortzean, energia
sortzen du zentral hidroelektrikoen bidez. Biomasaren energia Izaki bizidunen hondakin guztiak dira; esaterako, egurra, lastoa eta
animalian gorotzak.
Biomasa
horrek energia kimikoa du. Honen bidez energia elektrikoa
edo
bero
energia
lor
daiteke,
eta
kotxeetako ere bihur daiteke. Energia geotermikoa: Lurrak
bero energia du barnean. Energia hori zuzenean balia
daiteke ura berotzeko, berokuntzarako, eta elektriko daiteke.
bihur
horrez
gain energia
-
ENERGIA ITURRI BERRIZTAEZINAK Asko kutsatzen dute. Energia iturriak: Petrolioa Gas naturala
Zentral termikoetan erretzen dira.
Ikatz minerala Mineral erradiaktiboak
Zentral nuklearretan.
ARIKETA 4 Lotu irudia bere izenarekin:
IKATZ MINERALA
GAS NATURALA
MINERAL PETROLIOA ERRADIOAKTIBOA
http://agrega2.red.es/visualizar/eu/es-an_2009043032_7960412/false http://agrega2.red.es/visualizador-1/es/pode/presentacion/visualizadorSinSecuencia/visualizar-datos.jsp
-
ARIKETA 5 Zeintzuk dira energia iturri berriztagarriak eta zeintzuk energia iturri berriztaezinak? Eguzki energia
Ikatz minerala
Energia geotermikoa Energia eolikoa higiduraren energia
Biomasa
Energia hidraulikoa
Petrolioa
Gas naturala
Mineral erradiaktiboak
ENERGIA ITURII
ENERGIA ITURRI
BERRIZTAGARRIAK
BERRIZTAEZINAK
Mareen
-
BESTE BIDEO BATZUK. https://www.youtube.com/watch?v=qzRQOmA8p30 https://www.youtube.com/watch?v=dHxrQ8wYKzs