Lesevis2 nn blaeks by GAN Aschehoug

Lære

Gjer e

Opp

Lesevis

PL A

Gerd Fredheim og Marianne Trettenes

Lesevis 2

D ER

EK S

MEIR Lesing på ulike måtar MEIR Lesing på ulike måtar

GAN Aschehoug

Lesevis 2 – MEIR lesing på ulike måtar har detaljerte instruksjonar til læraren for kvar enkelt tekst. Desse instruksjonane står på venstresidene i boka. Læraren skal styre klassa gjennom punkta A Snakke saman og B Lese saman. Punkta C og D er meinte for elevane, anten i fellesskap, to og to eller individuelt.

PL A

Lesevis 2 er ein oppfølgjar av boka Lesevis (2016). Begge bøkene tek utgangpunkt i dugleikane lese, skrive, rekne og munnleg aktivitet. Det vil seie at Lesevis 2 dekkjer fire av fem grunnleggjande dugleikar. Boka er i tråd med kompetansemåla i norsk, naturfag og matematikk etter 4. klassesteg. Lesevis 2 stiller større krav til forståinga av ord og innhald enn Lesevis, men tekstane har varierande vanskegrad og lengd. Boka legg òg vekt på grammatikk, og elevane får noko trening i alfabetisering, stumme lydar og konsonantsamband. Arbeidet med tekstane i Lesevis 2 er bygd opp rundt prinsippa:

FØR du les UNDERVEGS når du les ETTER at du har lese

EK S

Boka Lesevis 2 tek utgangspunkt i årstidene haust, vinter og vår. Kvar årstid har temaa fenomen, dyr og aktivitetar, og kvart tema har ein norsktekst, ein naturfagtekst og ein matematisk tekst som heng saman. Dette kjem tydeleg fram i innhaldslista. Dei tre teksttypane gir elevane trening i å sjå at skjønnlitterære tekstar, fagtekstar og tekststykke i matematikk KAN og MÅ lesast på ulike måtar.

D ER

• å lese for å oppleve – dei «skjønnlitterære» tekstane i boka har ei norskfagleg vinkling. Målet med tekstane er å skape ei ramme som er gjenkjenneleg for elevane og forhåpentleg skaper interesse for å vere med på opplevingslesinga. • å lese for å lære – målet med å lese fagtekstar er at elevane ikkje berre skal hugse, men også forstå det dei les. Det handlar om å gjere elevane medvitne om at overskrifter, ordforklaringar, illustrasjonar, bilete og figurar hjelper dei med å forstå innhaldet i teksten. Å lese for å lære krev ein annan innfallsvinkel enn når ein les for å oppleve spenning eller humor. • å lese for å gjere – eigentleg inneber lesemåten at elevane skal lære å følgje ein instruksjon. I denne boka trenar elevane på «å gjere» gjennom tekststykke i matematikk. Dei følgjer fire steg: 1) finne spørsmålet, 2) finne nødvendig informasjon, 3) teikne ei enkel skisse av reknestykket og 4) rekne ut.

Lesevis 2 legg vekt på at elevane skal lære å lese og hente ut informasjon frå tekst, illustrasjonar, søylediagram og tabellar. For å gjere elevane medvitne om kva type lesemåte dei skal trene på, har kvar tekst ein «lesesirkel» som visuelt framstiller dette. Ved undervisning i læringsstrategiar og leseforståing er det viktig at elevane har kunnskap om og får erfaring med at ulike typar tekstar KAN og MÅ lesast på ulikt vis. Det er formålet med lesinga som skal styre valet av lesestrategi for elevane. Haugesund og Oslo, februar 2017 Gerd Fredheim og Marianne Trettenes

Alle venstresidene i boka har – instruksjonar til læraren – oppgåver til elevane

Til læraren

Innhald Til læraren........................................................................................................................................ 2

1A Sjå opp!........................................................................................................................................4 1B Stjerner........................................................................................................................................6 1C Orion............................................................................................................................................. 8

PL A

2A Fuglane trekkjer sørover................................................................................................10 2B Grågåsa..................................................................................................................................... 12 2C Fuglane trekkjer saman..................................................................................................14

HAUST

3A Refleksløype.......................................................................................................................... 16 3B Kjensler..................................................................................................................................... 18 3C Kva for kjensler hadde dei?......................................................................................... 20 VINTER

EK S

4A Skummel røyk.......................................................................................................................22 4B Frostrøyk................................................................................................................................ 24 4C Røyk ute og inne................................................................................................................ 26

5A Små gjester........................................................................................................................... 28 5B Musa.......................................................................................................................................... 30 5C To blir til mange...................................................................................................................32

D ER

6A Tiddeli bom........................................................................................................................... 34 6B Snø............................................................................................................................................. 36 6C Leik i snøen........................................................................................................................... 38 VÅR

7A Våt vårtur................................................................................................................................40 7B Snøsmelting.......................................................................................................................... 42 7C Leik i snøen...........................................................................................................................44

8A Mindre enn ein femkroning.........................................................................................46 8B Humla........................................................................................................................................ 48 8C Humlehotell...........................................................................................................................50 9A Ein prat om søppel.............................................................................................................52 9B Nyttig bruk av søppel..................................................................................................... 54 9C Pengar i søppel?................................................................................................................ 56 Ekstra oppgåver – HAUST.................................................................................................. 58 Ekstra oppgåver – VINTER.................................................................................................60 Ekstra oppgåver – VÅR......................................................................................................... 62

TEMA 1 HAUST • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Les overskrifta. Kva trur de ei slik overskrift tyder? Få ein eller fleire elevar til å lese overskrifta høgt for klassa.

3. No har vi lese overskrifta og sett på illustrasjonen. Kva trur de teksten handlar om? 4. Kva meir enn illustrasjon og overskrift ser de på neste side?

Ver nøye med å snakke om alle elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

5. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på?

PL A

Forklar at de skal lese denne teksten for å oppleve noko. «Det vil seie at vi skal låst som om vi er ute saman med Are, Lene, Omar og Lin.»

6. Sjå på orda nedst på sida.

«Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi skal trene saman på å lese dei. Vi les kvart ord tre gon ger.» Forklar elevane at orda «ingen» og «kanskje» har stumme lydar. Snakk om kva for stumme lydar det er.

7. Peik på boksen med «øveord». 8. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

«No skal vi lese desse orda saman. Vi les kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.» La elevane forklare korleis dei forstår orda. Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva ser Are på himmelen? 2. Barna er på veg heim. Kvar har dei vore? 3. Det er fire barn. Kva heiter jentene? 4. Kva for to årstider er ikkje nemnde i teksten?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Nokre elevar bør framleis ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av lesinga på eiga hand. Du kan for eksempel seie til elevane: «Første gongen skal heile klassa lese saman i kor. Dei neste to gongene skal nokre lese saman med ein vaksen, mens andre kan lese saman to og to eller åleine. Det er dei vaksne som avgjer kven de skal lese saman med.»

LESE SAMAN

D ER

EK S

9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

1 Teikn noko du kan sjå på himmelen akkurat no. Fargelegg.

2 Skriv to setningar om det du teikna.

3 Alfabetiser dei tre første orda nedst på neste side.

4 Korleis trur du ei stjerne blir til? Skriv ein tekst eller teikn.

Lære

Gjer e

Sjå opp!

Opp

Sommaren er over. No er det haust igjen. Are, Lene, Omar og Lin er på veg heim. – Sjå opp! seier Omar. – Kva meiner du? spør Are. Han ser på vegen. Det er ingen ting der han må passe seg for. – Kva meiner du eg skal sjå opp for? Are skjønar ingen ting.

PL A

skjønar treng stoppar himmelen stjerner stjerneskot stjernebilete meteor spørjande

EK S

– Kanskje vi får sjå eit stjerneskot? seier Omar. – Kanskje, seier Lin. – Hugsar de at eit stjerneskot er ein meteor? Lene ser spørjande på dei. – Ok. Kanskje vi får sjå ein meteor? seier Omar. – Kanskje, seier Lin igjen.

Øveord

– Nei, sjå opp! seier Omar og ler. Lene stoppar og peiker mot himmelen. Lin og Are òg ser opp. No skjønar Are kva Omar meiner. Himmelen er full av stjerner.

D ER

Are ser opp på himmelen. Han er mørk og likevel full av lys. Are ser millionar av stjerner. – Eg synest eg kan sjå eit stjernebilete, seier Are. – Kan de òg sjå det?

opp • kva • ingen • kanskje • meiner • kveld • du • de • dei • millionar

TEMA 1 HAUST • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Are, Lene, Omar og Lin som såg opp på himmelen? Og at Are såg millionar av stjerner og nokre stjernebilete? 2. Sjå på bileta på neste side. Kva trur de dette er? Og kva veit de om dette frå før? 3. Finn overskrifta på neste side. Kva står det der? 4. Teksten på neste side har underoverskrifter òg. Tel dei. Kor mange er det? La elevane peike på underoverskriftene. «Kvifor er det slike i teksten, trur de?» 5. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på?

Få ein eller fleire elevar til å lese overskrifta høgt for klassa.

PL A

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at når vi har lese, skal vi kunne fortelje om stjerner, stjerne bilete og Karlsvogna.»

6. Sjå på orda nedst på sida.

«Desse orda bruker vi mykje. Korles kvart ord tre gonger.» Ordet «desse» er brukt fleire gonger i teksten. Kva peiker ordet tilbake på? Kva trur barna er grunnen til at mange tekstar har småord som dei, den, denne? Vis også at «godt» har stum d-lyd. Korles tre gonger.

8. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

7. Peik på boksen med «øveord».

La elevane forklare korleis dei forstår orda. Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva er eit stjernebilete? 2. Kva skjer når gassane i ei stjerne smeltar saman? 3. Kva synest folk at Karlsvogna liknar på? 4. Kva trur de er grunnen til at nokre stjerner lyser svakare enn andre stjerner?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Korles éin gong. Elevar som treng meir støtte, korles ein gong til saman med ein vaksen.

LESE SAMAN

D ER

EK S

9. Tenk etter: Kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

� Tel ord som begynner med stjerne i teksten. Kor mange fann du?

2 Skriv alle orda som begynner med stjerne.

3 Teikn eit fantasistjernebilete. Stjernebiletet må ha fleire enn 10 og færre enn 25 stjerner.

4 Lag tre setningar om det du har teikna.

Lære

Gjer e

Opp

Øveord

PL A

verdsrommet fantasien mønster stjerner stjernene stjernebilete trekkjer lysstyrke gass

Stjerner

Lysstyrke I verdsrommet er det millionar av stjerner. Nokre stjerner ser vi godt. Desse lyser sterkt. Andre stjerner ser vi ikkje godt. Desse lyser svakare. Vi seier at stjernene har ulik lysstyrke. Stjernebilete I verdsrommet er nokre stjerner samla på ein stad. Andre stjerner er samla ein annan stad.

I fantasien kan vi lage mønster av stjerner som lyser sterkt. I fantasien kan vi trekkje strekar mellom stjernene. Stjernene og strekane blir til eit stjernemønster. Desse stjernemønstera på himmelen kallar vi stjernebilete.

Kjelder: snl.no, nrk.no/nett-tv, mn.uio.no.

D ER

I Noreg kan ein sjå Karlsvogna frå mange stader. Då må det vere godt vêr om kvelden.

EK S

Ei stjerne er full av varm gass. Gassane heiter hydrogen (H) og helium (He). Stjerner sender ut lys fordi gassane smeltar saman.

Karlsvogna Karlsvogna er eit stjernebilete. Det har sju stjerner. Somme synest Karlsvogna ser ut som ei vogn. Andre synest desse stjernene ser ut som ei ause.

godt • sterkt • svakare • stad • somme • andre • desse • synest • millionar • kvelden

TEMA 1 HAUST • LESE FOR Å GJERE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Finn overskrifta. Kva står det der? 3. Hugsar de at vi las om Are, Lene, Omar og Lin som såg på stjernehimmelen? Og at vi i fantasien kan trekkje strekar mellom stjerner og lage stjernebilete? 4. La oss trene på «øveord» til teksten.

«Er det nokon ord i denne boksen vi ikkje er heilt sikre på kva tyder? Vi les kvart ord saman tre gonger. Då blir det lettare å lese heile teksten seinare.»

PL A

5. Det er meir enn illustrasjon, overskrift og tekst. Det er også eit søylediagram. Sjå på diagrammet og fortel kva de trur vi får vite noko om. a) «Kor mange søyler er det i søylediagrammet?» b) «Kva trur de er grunnen til at søyla for Karlsvogna er mykje høgare enn søyla for Kassiopeia?» c) «Sjå på illustrasjonen. Kvifor svarte ikkje mormor Are første gongen han snakka til henne, trur de?»

6. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på? 7. Sjå nedst på neste side. «Desse orda bruker vi mykje. Korles kvart ord tre gonger.»

Forklar at de skal lese denne teksten for å gjere noko. «Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

Korles teksten fleire gonger.

TENKJE SAMAN 1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret? 3. Treng vi å vite at Are har spurt familien, for å svare på spørsmålet? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

D ER

B C

EK S

Snakk med elevane om korleis dei kan «angripe» eit tekststykke. Først må dei finne spørsmålet, så må dei bruke informasjon i teksten, illustrasjonen eller diagrammet for å finne svar.

Forklar forskjellen på å lage ei skisse og å teikne. «Målet med skissa er å skape forståing, ikkje bruke tid på å teikne. Derfor bruker vi sirklar, kryss, teljestrekar eller firkantar når vi skal skissere eit reknestykke.»

Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Spør elevane korleis dei kom fram til svaret.

OPPGÅVER

1 Finn talet 31 på tallinja. Kva for tal er 17 mindre enn 31? Forklar korleis du kom fram til svaret.

2 Søylediagrammet viser kor mange som liker dei tre stjernebileta.

Kor mange liker det same stjernebiletet som mormor?

3 Kva for eit stjernebilete er likt av 16 stykke?

4 Kor mange er det til saman som liker Orion og Kassiopeia?

Til slutt … 8

Vi har jobba med stjerner og stjernebilete. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Orion

Øveord

kikkar vindauget stemme stjernebilete Orion historia kryss søylediagrammet spurt deltek

PL A

Karlsvogna Orion Kassiopeia

Are lagar ei undersøking om stjernebilete. Han har spurt mange i familien. Han har spurt kva stjernebilete dei liker godt.

Opp

EK S

Are snur seg og seier med høg stemme: – Kva for stjernebilete synest du er fine? – Kva meiner du? spør mormor. – Eg lurer på om du liker eit stjernebilete godt, seier Are. – Ja, eg liker Orion, svarer mormor. – Har du høyrt historia om Orion? spør ho. Are skriv eit kryss i søylediagrammet sitt.

Stjernebiletet eg liker best …

Det er kveld, og Are står ved vindauget. Han kikkar opp og ser på stjernene. Det er millionar av dei der oppe. Nokre stjerner lyser sterkt, andre lyser svakare. – Mormor? seier Are. Ikkje noko svar.

Lære

Gjer e

D ER

Kor mange deltek i undersøkinga til Are?

opp • kva • ingen • kveld • dei • millionar • godt • sterkt • svakare • nokre • andre

100 99 98 97 96 95 94 93 92 91 90 89 88 87 86 85 84 83 82 81 80 79 78 77 76 75 74 73 72 71 70 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45 44 43 42 41 40 39 38 37 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0

TEMA 2 HAUST • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Les overskrifta. Kva tyder det at fuglane «trekkjer», trur de? Få ein eller fleire elevar til å lese overskrifta høgt for klassa.

3. Kva meir enn illustrasjon og overskrift ser de? Ver nøye med å snakke om alle elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

4. Peik på boksen med «øveord».

«No skal vi lese desse orda saman. Vi les kvart ord tre gonger, for då blir det lettare å lese teksten etterpå.»

5. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

PL A

Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst. Ver merksam på at mange av orda har dobbel konsonant. Det er lurt å trene godt på dei før sjølve lesinga.

6. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på?

La elevane svare. «Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det inneber at vi skal låst som om vi er med på det barna gjer.»

7. Sjå på orda nedst på sida.

«Desse bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi trenar på orda ved å lese saman tre gonger på kvart ord.» Snakk om at vi skriv fleire av orda med bokstaven o, men uttaler dei med å-lyd. Vis til orda med stum g-lyd òg.

8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva slags lyd høyrer Are? 2. Kva er ein trekkfugl? 3. Kva for ei årstid er ikkje med i teksten? 4. Kvifor trekkjer fuglane bort frå Noreg om hausten, trur de?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Teikn kva trekkfuglane gjer i kvar

Enkelte elevar bør framleis ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er komne så langt at dei får utbytte av lesinga på eiga hand.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Elevane skal kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel glede, spenning eller humor.

årstid. Fargelegg.

2 Skriv fire setningar om det du

teikna.

3 Alfabetiser årstidene i teksten. 4 Sjå på orda nedst på neste side. Skriv orda med stum g-lyd.

Gjer e

Are er ferdig på skulen for i dag. Mormor hentar han. – Sjå opp! seier ho. Mormor stansar og peiker mot himmelen. Are ser opp, han òg. Han ser fuglar som flyg over himmelen. Han høyrer suset frå vengeslaga. – Kva er det? spør Are. – Det er trekkfuglar, svarer mormor. – Ok, men dei trekkjer jo ingenting, seier han.

Lære

Fuglane trekkjer sørover

Opp

Øveord

PL A

vengeslaga forklarer trekkjer fuglar trekkfuglar nikkar vinteren

– Trekkfuglar flyttar til ein annan stad, seier mormor. Om våren flyg mange fuglar hit til Noreg. Om hausten dreg trekkfuglane igjen. Dei flyg vekk frå Noreg. – Kvar flyg trekkfuglane? spør Are. – Fuglane trekkjer mot varmare land. – Og då blir fuglane der heile vinteren? seier Are. Mormor nikkar.

D ER

EK S

Are tenkjer. Inne i hovudet ser han biletet av jordkloden. Han ser trekkfuglar òg. Fuglane flyg til Noreg om våren. Dei flyg vekk om hausten. – Du må forklare meir om trekkfuglar når vi kjem heim, seier han. Mormor nikkar igjen.

ok • over • opp • Noreg • ferdig • igjen • ingenting • kva • hausten • heim

TEMA 2 HAUST • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi har lese om Are og mormor hans? Og at mormor fortalde litt om trekkfuglar? Snakk om det dei hugsar og veit om trekkfuglar frå før. Sjå gjerne på førre side. Dersom elevane opplever at dei kan noko om eit tema frå før, kan det medverke til å motivere dei for å lese den nye teksten.

2. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Og kva trur de han handlar om? 3. Teksten på neste side har overskrifta «Grågåsa». Kva veit vi om gåsa? 4. Det er to underoverskrifter i teksten. Korleis ser vi at dei er underoverskrifter?

Snakk om at teksten har overskrift, bilete, bilettekst, tekstboksar og ein illustrasjon. Peik sjølv eller få elevane til å peike i si eiga bok, så dei veit kva dei ulike delane av teksten er.

PL A

La elevane peike på underoverskriftene. La ein eller fleire av elevane lese dei høgt i klassa. «Kva trur de er grunnen til at vi kallar dei UNDER-overskrifter? Kvifor er det slike i teksten, trur de?»

5. Peik på boksen med «øveord».

«Dette er nye ord eller ord som vi bør øve på FØR vi les teksten på neste side. Vi les kvart ord tre gonger.»

6. Kva tyder dei orda vi nettopp las? La elevane forklare korleis dei forstår orda. Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst. 7. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på? 8. Sjå på orda nedst på sida. Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi øver saman og les tre gonger på kvart ord. Forklar elev ane at vi skriv fleire av orda med o, men uttaler dei med å-lyd. Kanskje dei hugsar korleis orda «mange» og «haust» blir uttalte?

9. Tenk etter, kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva tyder ordet planteetar? 2. Kva bruker trekkfuglar i Noreg mest tid på om sommaren? 3. I kva for månader lever grågåsa i Noreg? 4. Kvifor trur de trekkfuglane må spare krefter når dei flyg sørover og nordover?

OPPGÅVER

Les teksten tre gonger i kor. Læraren avgjer farten. Gi elevane tid nok til å hente fram bokstavlydane og setje dei saman til ord. Hugs å lese det som står «utanfor» sjølve teksten òg.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Snakk om at det er viktig å lese overskrifter, bilete og bilettekst for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Teikn fleire gjæser som flyg i V-formasjon. Fargelegg.

2 Skriv tre–fire setningar om det du teikna.

3 Vel deg eitt ord frå «øveorda». Lag ei setning med dette ordet.

4 Sjå på orda nedst på sida. Skriv orda som vi uttaler med å-lyd.

Lære

Gjer e

Opp

Øveord

EK S

PL A

fuglar trekkfuglar trekkjer ungane gås gjæser grupper V-formasjon krefter planteetar

Grågåsa

Grågåsa er planteetar. Ho et mest vanleg gras, men også nokre plantar som veks i vatn.

D ER

I Noreg lever det mange fuglar. Nokre fuglar held til her heile året. Andre fuglar flyg til Noreg om våren og tilbake igjen om hausten. Desse kallar vi trekkfuglar.

Linerle

Trekkjer sørover om hausten Når sommaren er over, dreg grågåsa igjen. Gåsa flyg frå Noreg i september eller oktober. Grågåsa flyg saman med andre grågjæser. Gjæsene flyg i grupper. Grågjæsene flyg i V-formasjon for å spare krefter. Nokre flyg til Nederland. Andre flyg til Spania.

Svarttrast

Kjelder: snl.no, tek.no

Trekkjer nordover om våren Grågås er ein trekkfugl. Ho flyg til Noreg i april eller mai. Her legg gåsa egg. Ho passar på ungane sine. Grågåsa bruker mykje tid på å finne mat.

Andre trekkfuglar i Noreg

Fiskemåse

om • over • opp • Noreg • igjen • haust • eller • mange • nokre • andre

TEMA 2 HAUST • LESE FOR Å GJERE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Hugsar de at vi las om Are og mormor hans som såg trekkfuglar på himmelen? Og at vi har lært om grågåsa, som er ein trekkfugl? Når elevane får kopla på tidlegare erfaring og kunnskap, kan det motivere dei til å jobbe med ny tekst.

a) «Kvifor trur de det manglar nokre stolpar i diagramma?» b) «Kva kan vi gjere for å finne ut kor mange småfuglar mormor har sett så langt denne veka?» c) «Kva er forskjellen på dei to søylediagramma?»

PL A

5. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

3. Kvar er overskrifta til teksten? Peik på overskrifta og les henne høgt. 4. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er to søylediagram òg.

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side til å løyse oppgåva.»

6. Sjå nedst på sida. Dette er ord vi bruker ofte. Vi korles tre gonger. 7. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

Prøv å dreie elevane inn på at dei først må finne spørsmålet, og at dei kan bruke teksten, illustrasjonen og søyledia gramma for å finne nødvendig informasjon.

TENKJE SAMAN 1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret? 3. Treng vi å vite at gjæser flyg i V-formasjon, for å svare på spørsmålet? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

Enkelte elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand. Vårt råd er at heile klassa les teksten saman i kor.

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten.

EK S

8. La oss trene på «øveorda» til teksten. Korles tre gonger.

OPPGÅVER

Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Minn elevane på at dei kan bruke tallinja til utrekning. Ved oppsummering bør læraren spørje: «Korleis kom du fram til svaret?»

D ER

1 Kva for eit tal viser den høgaste søyla hos småfuglane?

2 Kva for ein dag såg mormor 18 grågjæser?

Til slutt … 14

3 Kor mange grågjæser såg mormor til saman på fredag og laurdag?

4 Skriv tala frå begge søylediagramma i rekkjefølgje. Begynn med det største talet.

No har vi jobba mykje med trekkfuglar. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Gjer e Lære

Fuglar trekkjer saman

– V-formasjon … Då er det gjæser, seier mormor. – Kva? spør Are. Mormor forklarer at fuglar trekkjer saman. Småfuglar flyr ofte i flokk. Gjæser flyg ofte i V-formasjon.

flokk hustaka V-formasjon gjæser grågjæser forklarer småfuglar linerle trekkjer

PL A

fredag laurdag søndag måndag tysdag onsdag

torsdag

Grågås

30 25 20 15 10

torsdag

onsdag

tysdag

måndag

søndag

laurdag

fredag

5 0

D ER

Kor mange gjæser flaug i flokk på søndag?

over • opp • ferdig • igjen • kva • kvar • heim • mange • ofte • kveld

Kjelde: nrk.no/skole/trekkfugler.

Øveord

Linerle og kjøtmeis

Mormor tel trekkfuglar. Ho tel småfuglar. Ho tel gjæser i V-formasjon òg.

Opp

EK S

Are tel og seier: – Det var minst 24 gjæser. – Kvar har du det talet frå? spør mormor. – Det var 12 gjæser på den eine sida i V-formasjonen. Mormor smiler: – Då skriv eg det i søylediagrammet.

Det er kveld. Are er ferdig med leksene. – Mormor! No kjem det ein flokk, roper han. Mormor går til vindauget og ser opp mot himmelen. Over hustaka flyg det mange fuglar.

TEMA 3 HAUST • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Les overskrifta. Kva veit de om refleks? Snakk om og teikn korleis ein refleks reflekterer lys.

3. No har vi lese overskrifta og sett på illustrasjonen. Kva trur de teksten handlar om? 4. Kva meir enn illustrasjon og overskrift ser de på neste side?

Snakk om alle elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

5. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på?

PL A

«Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det vil seie at vi skal låst som vi er ute saman med Are, Lene, Omar og Lin.»

6. Sjå på orda nedst på sida. Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv.

«Vi skal trene på å lese dei saman, kvart ord tre gonger.» Forklar elevane at fleire av orda har stumme lydar. Snakk om kva for stumme lydar det er.

7. Peik på boksen med «øveord». 8. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

«No skal vi lese desse orda saman. Vi les kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.» La elevane forklare. Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva slags lykt har Are? 2. Kva for kjensle merkar Lene? 3. Kven vil gå refleksløypa saman? 4. Kor lenge varer elevkvelden?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Nokre elevar bør framleis ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av lesinga på eiga hand. Same kva dugleiksnivå dei er på, er det lurt å korlese med heile klassa jamleg.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

1 Kva ville du gjort om klassa di hadde elevkveld? Teikn og fargelegg.

2 Skriv minst tre setningar om det du

har teikna.

3 Vel ut to ord frå «øveorda». Lag ei eller to setningar der du bruker orda.

4 Sjå på orda nedst på sida. Skriv minst tre ord som har stum lyd.

Lære

Gjer e

Refleksløype

Opp

Det er første elevkveld denne hausten. Det er både barn og vaksne ved bålplassen. Ute er det mørkt, men bålet gir både lys og varme.

Øveord elevkveld foreldre invitasjon bålplassen lommelykt hovudlykt refleksløype spente gruar redd

– Vi er veldig spente! seier Are og Lin. Dei har kvar si lommelykt.

– Eg trur ikkje eg vil vere med. Omar gruar seg litt, for han liker ikkje å vere ute når det er mørkt. Han har ikkje lommelykt eller hovudlykt.

PL A

– Eg gleder meg veldig! seier Lene. Ho har hovudlykt. Ho har lyst til å gå løypa åleine.

EK S

Pappaen til Lene forstår at Omar er litt redd. – Eg har veldig lyst til å gå saman med deg, seier han. Omar smiler litt. – Du kan låne hovudlykt av meg. Pappaen til Lene festar ei hovudlykt på hovudet til Omar. Ho lyser veldig godt. – Tusen takk! Skal vi gå? seier Omar.

Invitasjon til elevkveld

D ER

Dato: Siste onsdag i oktober Tid: 18:00–19:30 Stad: Bålplassen bak skulen. Ta med lommelykt eller hovudlykt. Sysken og foreldre er òg velkomne!

første • både • veldig • med • tidlegare • kvar • ingen • litt • saman

TEMA 3 HAUST • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Are og dei andre som skulle vere med på ei refleksløype? Og at barna opplevde ulike kjensler ved det. Lene gledde seg, mens Omar grudde seg. 2. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om? Snakk om at teksten har overskrift, bilete, bilettekst og tekstboksar. Få elevane til å peike i si eiga bok, så dei veit kva dei ulike delane av teksten er.

3. Teksten har overskrifta «Kjensler». Kva veit vi om kjensler?

Elevane har ulike opplevingar med blant anna glede og sinne. La elevane fortelje litt om ulike kjensler. Lag gjerne eit tankekart på tavla.

PL A

4. Det er òg tre underoverskrifter i teksten. Korleis ser vi at dei er underoverskrifter? 5. Peik på boksen med «øveord». Korles kvart ord tre gonger. 6. Kva tyder dei orda vi nettopp las? Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

7. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på? 8. Sjå på orda nedst på sida. Korles tre gonger.

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut noko om kjensler, så vi kan fortelje om det etter at vi har lese.» Tren på å lage kj-lyden ved å plassere tunga bak framtennene oppe i munnen.

9. Tenk etter, kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

G TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kor ofte opplever vi kjensler inni oss? 2. Kva for tre negative kjensler står det om i teksten? 3. Les bilettekstane. Kva for anna ord tyder det same som frykt? 4. Kvifor er det bra at vi snakkar om kjenslene våre, trur de?

OPPGÅVER

Korles tre gonger. Læraren avgjer farten. Hugs også å lese det som står «utanfor» sjølve teksten.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Snakk om at det er viktig å lese blant anna overskrifter, bilete og bilettekst for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Vel ei kjensle frå teksten. Teikn noko som har med denne kjensla å gjere. Fargelegg.

2 Skriv tre–fire setningar om det du teikna.

3 Nokre ord er positive, andre negative. Lag ei liste over positive og negative ord.

4 Sjå på orda nedst på sida. Skriv orda som har kj-lyd. Klarer du å skrive andre ord med denne lyden?

Gjer e Lære

Kjensler

Glad

Kjensler er noko vi opplever inni oss. Hugsar de at Lene var glad? Og at Omar var litt redd? Alle menneske kan kjenne både glede og frykt. Det er bra å snakke om kjensler.

Opp

Øveord

kjensler morosamt lykkelege positive negative

EK S

Negative kjensler Sinne er ei negativ kjensle. Det er lov å vere sint. Somme kan bli sinte fordi dei ikkje får vere med og leike. Alle menneske kjenner på sinne av og til.

Dersom vi gjer noko fint, kan vi kjenne oss lykkelege. Mange blir lykkelege av å kjenne sola varme huda. Det er lett å smile når vi kjenner glede eller lykke.

PL A

Positive kjensler Mange kjensler er positive. Om vi gjer noko morosamt, kan vi kjenne oss glade. Mange blir glade når dei leikar saman med andre.

Sorg er òg ei kjensle. Nokre liker å vere åleine dersom dei er triste. Andre liker å prate med ein venn eller ein vaksen. Det er vanleg å vere trist av og til.

Sint

Trist

D ER

Kvar dag opplever vi kjensler inni oss. Kjenslene kan vere positive eller negative. Det er vanleg å oppleve kjensler inni seg. Det er bra å vise kjensler. Det er bra å snakke om kjenslene sine.

Lykkeleg Redd

både • litt • saman • kvar • dersom • seg • inni • kjenner • kjende • kjenne

Kjelder: snl.no, forskning.no

TEMA 3 HAUST • LESE FOR Å GJERE SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

a) b) c) d)

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Hugsar de at vi las om Lene som gledde seg til refleksløypa, mens Omar grudde seg? Og at vi har lært om positive og negative kjensler? 3. Kvar er overskrifta til teksten? Peik på overskrifta og les henne høgt. 4. La oss trene på «øveorda» til teksten. 5. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er òg eit søylediagram og ein tabell. «Kva fortel den nest minste søyla oss?» «Kvifor er den eine søyla så låg, trur de?» «Kva fortel talet 31 i tabellen?» «Korleis kan vi finne ut kva kjensle Lin opplever?»

6. Sjå på orda nedst på sida. Dette er ord vi bruker ofte. «Vi korles tre gonger.»

7. Sjå på sirkelen øvst på neste side. Kva peiker pila på?

PL A

Denne sida er mest til læraren.

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp til å løyse oppgåva av alt vi ser på neste side.»

8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

TENKJE SAMAN

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand. Vårt råd er at heile klassa les teksten saman i kor.

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret? 3. Treng vi å vite at alle elevane på klassesteget laga søylediagrammet saman, for å svare på spørsmålet? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

D ER

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

EK S

Snakk med elevane om korleis dei kan «angripe» eit tekststykke. Først må dei finne spørsmålet, så må dei bruke teksten, illustrasjonen, tabellen og søylediagrammet for å finne nødvendig informasjon.

OPPGÅVER Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Spør elevane korleis dei kom fram til svaret.

1 Kva fortel den høgaste søyla? 2 Kva for kjensle opplevde 19 elevar?

3 Kor mange elevar til saman kjende spenning og glede?

4 Kor mange elevar er det til saman på klassesteget?

Til slutt … 20

No har vi jobba ein del med kjensler. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Kva for kjensler hadde dei?

Lære

Gjer e

Opp

Den første elevkvelden denne hausten er over. A-klassa, B-klassa og C-klassa har hatt kvar si refleksløype. No skal dei lage ei undersøking. Klassesteget skal undersøkje litt om kjensler. Elevane skal seie kva dei opplevde inni seg då dei gjekk refleksløypa.

Øveord

elevkveld refleksløypa undersøking undersøkje kjensler gjekk

PL A

– Eg var spent, så eg opplevde spenning, sa Are. – Eg var litt redd og veldig glad, så eg opplevde både frykt og glede, sa Omar. Alle elevane på klassesteget lagar eit søylediagram saman.

Kor mange elevar til saman på steget kjende på spenning og frykt?

Kjensler Spenning

EK S

Glede

Klassene Kor mange elevar

Frykt

SPENT

D ER

GLAD OG REDD

Veit ikkje

A 31

første • med • veldig • både • litt • saman • kvar • seg • inni • kjende

B C 33 29

TEMA 4 VINTER • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på sirkelen øvst på neste side. Kva peiker pila på? «Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det vil seie at vi skal låst som om vi er med på det barna og mormor seier og gjer.»

2. Les overskrifta høgt saman og sjå på illustrasjonen. Kva ser de? 3. Kva meir enn illustrasjon og overskrift ser de på neste side?

Ver nøye med å snakke om alle elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

4. No har vi lese overskrifta og sett på illustrasjonen og dei andre delane som teksten er bygd opp av.

PL A

«Kva trur de teksten handlar om? Kva veit de om dette frå før?» Alle tankar omkring temaet er viktige og riktige. Det gjer det enklare for elevane å aktivere førforståinga si.

5. Peik på boksen med «øveord».

«No skal vi lese desse orda saman. Vi les kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.»

6. Kva tyder dei orda vi nettopp las? Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

7. Sjå på orda nedst på sida.

«Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv.» Forklar elevane at «gjerne» har stum g og blir uttalt med j-lyd. «Vi bruker ordet når vi vil seie at vi gjer noko med glede.»

8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kor mange er i huset til mormor? 2. Kvifor speler ikkje mormor yatzy? 3. Kva for terningar samla Omar på? 4. Kva for kjensle trur de Omar opplever når han synest røyken er skummel?

OPPGÅVER

Elevane bør ha si eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Læraren og elevane korles teksten minst éin gong. Læraren avgjer farten. Gi elevane nok tid til å hente fram bok stavlydane og setje dei saman til ord.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

1 Lag ei liste over dei spela du liker å spele. Kva for eit liker du best?

2 Skriv tre–fire setningar om kvifor

du liker dette spelet.

3 Alfabetiser namna på menneska i teksten.

4 Sjå på orda nedst på sida. Skriv orda med stumme lydar.

Skummel røyk

Omar er nysgjerrig. Han peiker ut vindauget og spør: – Kva er det vi ser der ute? Are og Lene kikkar ut. Det ser ut som røyk. Det ser ut som det ryk frå sjøen. Omar synest røyken er skummel.

– Det er frostrøyk, svarer Lene. Ho har sett dette før. – Kvifor blir det frostrøyk? spør Omar vidare. Lene og Are ser på kvarandre. – La oss spørje mormor. Ho forklarer gjerne, seier Are.

Øveord yatzy poeng seksarar kikkar sjøen nysgjerrig ryk frostrøyk skummel forklarer

PL A

Omar har akkurat kasta. Han fekk 24 poeng med seksarar. No er det Lene sin tur, så Omar kikkar ut vindauget. Han ser noko rart over sjøen.

Opp

Are, Lene og Omar er hos mormor. – Skal vi spele yatzy? spør Lene. – Det vil vi gjerne, svarer gutane. Dei speler yatzy med kvarandre. Mormor er ikkje med. Ho steikjer vaflar.

Lære

Gjer e

D ER

EK S

Are roper til mormor: – Kva er frostrøyk? Omar er nysgjerrig og roper, han òg: – Korleis blir frostrøyken til? – La meg steikje vaflane, svarer mormor. – Etterpå forklarer eg gjerne korleis frostrøyk blir til.

gjerne • kvarandre • kvifor • korleis • synest • akkurat • tidlegare • der • dei • det

TEMA 4 VINTER • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Are, Lene og Omar som spelte yatzy? Så såg Omar at det kom litt skummel røyk frå sjøen? Hjelp elevane med å kople på innhaldet frå teksten «Skummel røyk». Det kan vere lettare å motivere elevane til å lese ein ny tekst dersom dei opplever at dei kan noko om temaet frå før.

2. Les overskrifta. Kva veit vi om frostrøyk? La elevane undre seg litt over korleis frostrøyk oppstår. Lag gjerne eit tankekart på tavla.

3. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om?

Snakk om at teksten har overskrift, underoverskrifter, illustrasjonar og bilettekst. Peik sjølv eller få elevane til å peike i si eiga bok, så dei veit kva dei ulike delane av teksten er.

PL A

4. Det er også tre underoverskrifter i teksten.

«Korleis ser vi at det er underoverskrifter?» La elevane peike på underoverskriftene. «Kva trur de er grunnen til at det heiter UNDER-overskrifter? Kvifor er det underoverskrifter i teksten, trur de?»

5. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på? 6. Sjå på orda nedst på sida.

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut kva frostrøyk er, korleis slik røyk blir til, og kvifor han kjem om vinteren.» Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi trenar på dei ved å korlese tre gonger på kvart ord. Øv på orda med skj-lyd. Forklar elevane at stumme lydar kan komme både først («gjer») og sist («forskjellig») i ord.

7. Peik på boksen med «øveord». «Dette er ord vi bør øve på FØR vi skal lese sjølve teksten.»

EK S

8. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

La elevane forklare korleis dei forstår orda. Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

9. Tenk over kva vi må passe på når vi skal «lese for å lære»?

IN TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva er frostrøyk? 2. Kva skjer når den kalde lufta treffer varmare vatn? 3. Kor stor temperaturforskjell må det vere mellom luft og vatn for at det skal bli frostrøyk? 4. Kvifor må det vere ope vatn for at det skal bli frostrøyk, trur de?

Les teksten i kor tre gonger. Læraren avgjer farten. Hugs å lese det som står «utanfor» sjølve teksten.

D ER

LESE SAMAN

Snakk om at det er viktig å lese blant anna overskrifter, bilete og illustrasjonar for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

OPPGÅVER Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Lag ei teikning med frostrøyk. Fargelegg.

2 Skriv tre setningar om det du teikna.

3 Sjå på orda nedst på sida. Skriv dei i alfabetisk rekkjefølgje.

4 Omar synest frostrøyk er skummelt. Skriv ein tekst om kva du synest om frostrøyk.

Korleis blir frostrøyk til? Frostrøyk blir til når kald luft treffer varmare vatn. Når den kalde lufta treffer varmt vatn, hentar lufta varme og vassdropar frå vatnet.

Frostrøyk er noko vi kan sjå i naturen. Han blir til på kalde dagar om hausten og om vinteren. Han blir til over ope vatn. Kva er frostrøyk? Frostrøyk er kalde og våte skyer. Frostrøyk er kalde og våte skyer som ligg heilt nær vassoverflata.

Øveord frostrøyk ope vatn kalde varmare skyer vassdropar temperatur varmegrad kuldegrader

PL A

Den kalde lufta og den varme, våte lufta blandar seg og blir til frostrøyk.

Opp

Frostrøyk

Lære

Gjer e

Skyene er fulle av små vassdropar. Vassdropar gjer skyene tunge. Dei tunge vassdropane gjer at frostrøyken ligg heilt nedmed vassoverflata.

D ER

EK S

Om hausten og om vinteren kan vi sjå frostrøyk i naturen. Det må vere ope vatn for at det skal bli frostrøyk.

Kald luft fell ned.

Varm luft stig opp.

Rett over vatnet møtast kald og varm, våt luft.

Den varme, våte lufta blandar seg med kald luft. Blandinga kallar vi frostrøyk.

kvarandre • kvifor • korleis • dersom • nesten • gjer • forskjellig • forskjell

Kjelder: yr.no og snl.no

TEMA 4 VINTER • LESE FOR Å GJERE SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

a) b) c) d)

Spør elevane: «Kor mange grader er det i lufta på laurdag?» «Kor mange dagar er det 3 grader i vatnet?» «Kvifor aukar og minkar temperaturen i lufta meir enn temperaturen i vatnet, trur de?» «Kva fortel talet –12 i tabellen som heiter ’Temperatur’?»

5. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

1. Hugsar de at vi las om Omar som syntest det var skummelt med frostrøyk frå sjøen? Og at frostrøyk blir til når kald luft treffer varmare vatn? 2. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 3. Les overskrifta høgt saman. 4. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er også to tabellar. Sjå på dei og fortel kva de trur vi får vite noko om.

PL A

Denne sida er mest til læraren.

Forklar at de skal lese denne teksten for å gjere noko. «Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

6. Orda nedst på sida bruker vi ofte. Korles tre gonger. 7. La oss trene på «øveorda» til teksten. Korles tre gonger. 8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

Først må dei finne spørsmålet, så må dei bruke teksten, illustrasjonen og tabellane for å finne svar.

EK S

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket / siste avsnitt ein gong til. Kva er spørsmålet? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret? 3. Treng vi å vite at mormor har steikt vaflar, for å svare på spørsmålet? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand. Vårt råd er at heile klassa les teksten saman i kor.

D ER

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

OPPGÅVER

Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Minn elevane på at dei kan bruke tallinja ved utrekning. Spør korleis dei kom fram til svaret.

1 Kor mange dagar er det ikkje frostrøyk?

dagen det er –8 kuldegrader i lufta?

2 Kva for ein dag er det 2 varmegrader i lufta?

Til slutt … 26

3 Kor mange grader er det i vatnet den 4 Kor mange dagar er det kuldegrader?

No har vi jobba litt med frostrøyk. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Lære

Gjer e

Mormor er nesten ferdig med å steikje vaflar. Ho ser ut. Det ryk frå sjøen. Inne ryk det frå vaffeljernet. – No er det røyk både inne og ute, seier mormor.

Mormor måler temperaturane kvar dag. Ho skriv ned temperaturen i lufta. Ho skriv òg ned temperaturen i vatnet.

ryk vaffeljernet forklarte skisse temperatur kuldegrader varmegrader

EK S laur

søn

4 3 2 1 0 –1

tys

–2

ons

–3

tors

fre

–8

–14

–15

–6

laur

søn

D ER

vatnet

fre

lufta

tors

mån

7 6

Frostrøyk, veke 4 ja nei

Kor stor forskjell er det på temperaturen i lufta og i vatnet på torsdag?

Øveord

PL A

Mormor forklarer. Det må vere ulik temperatur i vatnet og i lufta. Det må vere minst ti grader forskjell i vatnet og i lufta. Det må dessutan vere minst ni kuldegrader i lufta.

ons

e p pl

Lene og Omar smiler til kvarandre. – No veit vi kva frostrøyk er, seier Lene. – Vi veit òg korleis frostrøyk blir til, seier Are. – Men vi veit ikkje kvifor det blir frostrøyk.

Temperatur, veke 4 mån tys

Røyk ute og inne

–4 –5 –6 –7 –8 –9 –10 –11 –12 –13 –14 –15 –16 –17 –18

kvarandre • kvifor • korleis • akkurat • tidlegare • det • nesten • gjer • forskjellig • forskjell

–19 –20

TEMA 5 VINTER • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Les overskrifta. Kva veit de om gjester? Kva tyder det å vere gjest? Få ein eller fleire elevar til å lese overskrifta høgt.

2. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 3. No har vi lese overskrifta og sett på illustrasjonen. Kva trur de teksten handlar om? 4. Teksten har meir enn illustrasjon og overskrift. Kva for delar finn de? Snakk om alle elementa som teksten er bygd opp av.

5. Sjå på orda nedst på sida.

PL A

«Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi trenar ved å korlese tre gonger på kvart ord.» Vis elevane at fleire av orda har stumme lydar. Snakk også om korleis dei kan dele dei lange orda «plutseleg» og «vanskeleg» inn i stavingar når dei skal øve på dei.

6. Sjå på sirkelen til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det vil seie at vi skal låst som om vi er saman med Lene og pappa på kjøkkenet.»

7. Peik på boksen med «øveord». 8. Kva tyder dei orda vi nettopp las? Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

«Vi skal lese kvart ord tre gonger saman, for då blir det lettare å lese teksten etterpå.»

9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva for eit rom går Lene inn i? 2. Kva har pappa fått? 3. Kva tid på dagen er det? 4. Kven trur de hadde vore på besøk på hytta?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Teikn kva du gjorde sist du hadde

Nokre elevar bør framleis ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av lesinga på eiga hand. Det er i alle fall lurt å korlese med heile klassa jamleg.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

besøk av nokon. Fargelegg.

2 Skriv tre–fem setningar om det du

har teikna.

3 Sjå på orda nedst på sida. Alfabetiser dei fem første orda.

4 Kva liker du å gjere på laurdagar? Teikn eller skriv ein tekst.

Det er laurdag. Lene tar det alltid roleg på laurdagar. Ho går i pysjen og kosar seg når det er skulefri. Frå kjøkkenet høyrer Lene lydar. Det er snart frukost. Med eitt høyrer ho pappa rope: – Uff! Det var det eg visste!

Opp

Øveord pysjen kjøkkenet dyrt reparere hytta øydelagd gjestene forstår vaksne

PL A

EK S

Pappa nikkar. – Uff, du har rett! Det var vanskelege ord i brevet. – Eg kan ordne med dei små gjestene … Pappa blir still. Han tenkjer. Lene òg tenkjer. Ho lurer på kven er dei små gjestene er.

D ER

Lene blir nysgjerrig og går inn til han. Pappa ser trist ut og ristar på hovudet. – At det blir dyrt å reparere hytta, seier han. – Er hytta øydelagd? roper Lene. – Nei, svarer pappa, – men dei små gjestene har øydelagt mykje. – Små gjester? Lene ristar òg på hovudet. Ho forstår ikkje kva han snakkar om.

– Sjå her, seier pappa. Han har fått eit brev og fleire bilete. Pappa les høgt for henne mens ho ser på bileta. Det er mange ord Lene ikkje forstår. – Kvifor må vaksne alltid bruke så vanskelege ord? roper ho.

Små gjester

Lære

Gjer e

laurdag • alltid • brått • visste • snart • vanskelege • henne • kva • kvifor • kven

TEMA 5 VINTER • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om pappa som las eit brev for Lene? Og at ho ikkje skjøna dei vanskelege orda eller kven dei små gjestene var? Hjelp elevane med å kople på det dei har lese tidlegare. Dersom dei opplever at dei kan noko om temaet frå før, vil det motivere dei til å lese ny tekst.

2. Les overskrifta. Kva veit de om mus?

La elevane fortelje det dei kan om mus. Lag gjerne eit tankekart på tavla.

3. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om?

Snakk om at teksten har overskrift, underoverskrifter, bilete, biletforklaringar og tekstboksar. Peik sjølv eller få elev ane til å peike i si eiga bok, så dei veit kva dei ulike delane av teksten er.

La elevane peike på underoverskriftene. «Kvifor trur de det er slike i teksten?»

6. Peik på boksen med «øveord».

PL A

4. Les biletforklaringane og tekstane til bileta. Les i kor. 5. Det er tre underoverskrifter i teksten. Korleis ser vi at dei er underoverskrifter?

7. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

Fortel at dette er ord vi bør øve på FØR vi skal lese sjølve teksten. Snakk òg om kva orda tyder. Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut korleis mus lever, og kvifor mus blir kalla skadedyr.»

8. Sjå på orda nedst på sida.

«Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi øver saman og les tre gonger på kvart ord.»

EK S

9. Tenk etter: Kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

Snakk om at det er viktig å lese blant anna overskrifter, bilete, biletforklaringar og tekst til bileta for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva kallar vi bustaden til musa? 2. Kva for gnagarar kan du lese om i teksten? 3. Kvifor blir musa kalla eit skadedyr? 4. Kvifor kan det vere farleg at musa gneg på leidningar, trur de?

TENKJE SAMAN

Les teksten i kor tre gonger. Læraren avgjer farten, slik at alle elevane får sjansen til å delta. Hugs å lese det som står «utanfor» sjølve teksten òg, sånn som bilettekst eller biletforklaringar.

D ER

LESE SAMAN

OPPGÅVER Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Teikn ei mus. Fargelegg. 2 Skriv tre–fem biletforklaringar til det du teikna.

3 Les teksten til biletet med musungar. Lag ei skisse av kor

mange ungar ei mus kan få på ein sommar.

4 Mus smaker på alt mogleg. Skriv di eiga liste over kva skadedyret liker å smake på.

Lære

Gjer e

Musa

Opp

Det finst mus over heile Noreg. Dei lever alltid nær menneske. Om vinteren trekkjer mus gjerne inn i hus.

Øveord

PL A

Musa føder fire–sju ungar. Ho kan få ungar tre eller fire gonger om sommaren.

Skadedyr

Musa er eit skadedyr.

EK S

Musa gneg på alt mogleg. Ho kan gnage på møblar. Ho gneg gjerne på leidningar òg. Musa kan skade hus og hytter med gnaging. Derfor kallar vi mus for skadedyr.

Mat

Musa er nysgjerrig og smaker på alt mogleg. Ho et gjerne frø og korn. Ho kan òg ete insekt og sniglar.

trekkjer inn gnagar musebol musungar skade skadedyr leidningar føder framtenner

Musebol

Musa gneg hòl som ho bur i. Ho lagar ofte hòl i vegger eller under golvet. Ho kan gjerne lage hòl i ein sofa eller ei pute. Bustaden til musa heiter musebol. Musa byggjer alltid bustad nær der ho finn mat.

D ER

Musa er ein gnagar. Gnagarar har lange, skarpe framtenner. Rotte, bever og ekorn er òg gnagarar. Ei mus lever i omtrent eitt år. Musa er berre ni veker første gongen ho får ungar.

alltid • lange • mogleg • nær • gjerne • eller • gonger • under • omtrent • derfor

Kjelder: skadedyrforum.no og snl.no

TEMA 5 VINTER • LESE FOR Å GJERE SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om nokre små gjester som hadde øydelagt noko på hytta til Lene og pappa? 2. Les overskrifta på neste side. 3. Sjå på illustrasjonen. Kva ser de? Kva trur de teksten handlar om? 4. La oss trene på «øveorda». Vi korles tre gonger. 5. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er òg ein tabell og eit søylediagram. Sjå på dei og fortel kva de trur vi får vite noko om.

Denne sida er mest til læraren.

PL A

a) «I kva for månader blei det ikkje fødd musungar?» b) «Kor lang kan ei mus vere til saman når vi reknar med både kroppen og halen?» c) «Forklar korleis de tenkjer når vi skal finne ut kor mykje fem mus veg til saman.» d) «I juli fekk musa to ungekull. Første gongen blei halvparten av ungane fødde. Kor mange ungar fekk musa den andre gongen?»

6. Sjå på orda nedst på sida. Dette er ord vi bruker ofte. Korles tre gonger. 7. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

TENKJE SAMAN

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand. Vårt råd er at heile klassa les teksten saman i kor.

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret? 3. Treng vi å vite at mus som lever inne, kan føde ungar heile året, for å svare på spørsmålet? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis vi kan tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

D ER

EK S

Snakk med elevane om at dei først må finne spørsmålet, og at dei kan bruke teksten, illustrasjonen, tabellen og søylediagrammet for å finne svar.

OPPGÅVER Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Minn elevane på at dei kan bruke tallinja ved utrekning. Spør elevane etterpå korleis dei kom fram til svaret.

1 I kva månad blei det fødd 6 musungar?

saman?

2 Kva er det som måler mellom 10 og 13 cm på musa?

Til slutt … 32

3 Kor mange musungar blei fødde til 4 Pappaen til Lene fanga 76 mus. Naboen fanga dobbelt så mange. Kor mange mus fanga naboen?

No har vi jobba ein del med musa. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Gjer e

175

Lære

170

Det er laurdag. Pappa skal snart på hytta. Han skal reparere leidningane musene har øydelagt. Derfor må Lene sove borte. Ho vil gjerne sove hos Are og mormor.

reparere leidningane øydelagt nysgjerrig forklarer skadedyr musungar dobbelt halvparten skisse

PL A

EK S Kropp

10–12 cm

Mål på musa Hale

Vekt

10–13 cm

50 g

G desember

novemeber

oktober

145 140 135 130 125 120 115 110 105

IN september

august

juli

juni

mai

155

100

D ER

april

mars

februar

januar

Øveord

Kor mange gonger i året kan ei mus på hytta føde ungar?

Musungar

160

150

Ei mus kan føde ungar tre–fire gonger om sommaren. Musene som lever inne, kan føde musungar om vinteren òg. Dei kan føde ungar dobbelt så mange gonger som mus som bur ute.

– Mus er skadedyr, seier mormor. – Er det det du ikkje liker?

Opp

Lene nikkar. – Visste de at mus som lever inne, kan få ungar heile året? Barna ristar på hovudet, og mormor forklarer.

Are ser nysgjerrig på bileta Lene har teke med. – Liker du mus? spør han. – Tja ..., svarer Lene. Are ser på henne. Han forstår ikkje kva Lene meiner. – Eg har alltid likt mus, for dei er søte, forklarer ho, – men …

To blir til mange

165

90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10

laurdag • snart • derfor • gjerne • vanskeleg • henne • kva • alltid • brått • visste

5 0

TEMA 6 VINTER • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Les overskrifta. Har de høyrt desse orda før? La ein eller fleire elevar lese overskrifta høgt.

Snakk om alle elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

5. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det vil seie at vi skal låst som om vi er ute saman med Lene og Lin.»

PL A

6. Sjå på orda nedst på sida. Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi korles tre gonger på kvart ord. Vis elevane at fleire av orda har stumme lydar («igjen», «plutseleg», «eigentleg»). Snakk også om at orda «langt» og «lenger» har den samansette ng-lyden. Tren på ord med kj-lyd.

7. Peik på boksen med «øveord». Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

«No skal vi lese desse orda saman. Vi les kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.»

8. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

Same kva dugleiksnivå elevane ligg på i lesing, er det lurt å korlese med heile klassa jamleg.

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kvar har Lene og Lin vore? 2. Kva ser jentene utanfor dei to husa? 3. Kva tid på døgnet trur de det er? 4. Kvifor trur de Lene blir våt på kinnet?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

LESE SAMAN

D ER

B C

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

1 Teikn det du liker å gjere når det er snø ute. Fargelegg.

2 Skriv tre–fem setningar om det du

har teikna.

3 Sjå på orda nedst på sida. Skriv orda med stumme lydar.

4 Tenk deg at du har ei snøfnuggmaskin. Korleis verkar den? Teikn eller skriv ein tekst.

Lære

Gjer e

Tiddeli bom ... Lene og Lin er på veg heim frå trening. Ute har det begynt å mørkne. Jentene går i lyset frå gatelyktene. – Å! Sjå opp! Tiddeli bom! seier Lin brått. Så rekkjer ho ut tunga og tek ein piruett.

Øveord

Lene stansar og ser nysgjerrig på Lin. – Kva held du på med? spør Lene. Først ler Lin, så tek ho ein ny piruett og gjentek: – Tiddeli bom og huttemeg tu! – Huttemeg-kva-for-noko? spør Lene. Lin svarer ikkje. Ho har begynt å rekkje tunge igjen. Brått kjenner Lene noko på kinnet. Først kitlar det, så blir kinnet vått. – Å! No forstår eg kva du held på med, ler Lene.

trening mørkne gatelyktene piruett gjentek rekkje tunge snølykter snømann snøfnugg

Jentene går forbi huset til Omar. På utsida lyser det frå to snølykter. Lenger borte står ein stor snømann.

PL A

Opp

D ER

EK S

Lene smiler og seier: – Så kult at det har begynt å snø igjen. – Ja, svarer Lin, – men har du sett kor store snøfnugga er? Ho held fram handa. Det landar to store snøfnugg på votten. – Kva er eigentleg snø? spør Lene. – Ja, kva er eigentleg snø? gjentek Lin.

begynt • igjen • kinnet • kiler • sjølv • held • plutseleg • eigentleg

TEMA 6 VINTER • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Lin som rekte tunge for å kjenne på snøen? Og at Lene og Lin såg to snølykter og ein snømann på veg heim frå trening? Hjelp elevane med å kople på innhaldet frå teksten «Tiddeli bom …».

2. Les overskrifta. Kva veit vi om snøfnugg? La elevane undre seg: Kva er eigentleg snø? Lag gjerne eit tankekart på tavla.

3. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om? 4. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

PL A

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut kva snø er.»

Snakk om at teksten har overskrift, illustrasjonar, bilete, bilettekstar, biletforklaringar og tekstboksar. Peik sjølv eller få elevane til å peike i si eiga bok, så dei veit kva dei ulike delane av teksten er.

5. Sjå på orda nedst på sida.

Forklar elevane at sjølv om ordet «ofte» startar med bokstaven o, skal det uttalast med å-lyd. Det er òg mange ord med stum lyd, la elevane finne dei.

6. Peik på boksen med «øveord». 7. Kva tyder dei orda vi nettopp las? Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

Fortel at dette er ord vi bør øve på FØR vi les sjølve teksten.

8. Tenk etter: kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva er snø? 2. Kor mange iskrystallar kan det vere i eit stort snøfnugg? 3. I kva for årstid kjem det snø? 4. Kvifor trur de at det er betre å lage snøballar når snøen er litt våt?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Korles teksten tre gonger. Læraren avgjer farten, slik at alle elevane får sjansen til å delta. Hugs òg å lese det som står «utanfor» sjølve teksten.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Snakk om at det er viktig å lese blant anna overskrift, illustrasjonar og bilete for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

1 Lag ei teikning av eit stort snøfnugg med mange iskrystallar. Fargelegg.

2 Skriv fire setningar om det du

teikna.

3 Sjå på orda nedst på sida. Skriv dei fem første orda i alfabetisk rekkjefølgje.

4 Mykje snø kan lage vanskar for menneske og dyr. Teikn eller lag ei liste med minst tre ting som kan vere vanskelege med mykje snø.

Lære

Gjer e

Snø

Opp

Øveord

temperatur gjer at vassdropar i lufta frys til is. Iskrystallane er veldig små.

EK S

falle når temperaturen ute er låg.

➋ Snø er eigentleg iskrystallar. Låg

➊ Det kjem ofte snø om vinteren. Snøen kan

PL A

temperaturen iskrystallar vassdropar klumpar tunge snøfnugg snøballar tørr

➌ Iskrystallane i lufta festar seg til kvarandre.

Snø er store klumpar av iskrystallar.

D ER

Dersom mange iskrystallar festar seg saman, blir dei til små klumpar av is. Når mange isklumpar er festa saman, blir klumpane tunge.

➍ Store isklumpar blir så tunge at dei fell ned.

0,5

1,5

2,5

3,5

Det kan vere opptil 100 iskrystallar i eitt einaste snøfnugg. Eit snøfnugg kan måle 2,5 cm.

Dersom snøen er veldig kald, blir han tørr. Vi klarer ikkje å lage snøballar av tørr snø. Dersom temperaturen er omtrent 0 grader, held snøen på vatn. Det er betre å lage snøballar om snøen er litt våt.

ofte • opptil • omtrent • gjer • dei • dersom • kvarandre • veldig • held • eigentleg

Kjelder: met.no og illvit.no

TEMA 6 VINTER • LESE FOR Å GJERE SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

a) b) c) d)

«Kven såg halvparten så mange snølykter som Lin?» «Kor mykje måler snømannen til Lene og snømannen til Lin til saman?» «Kva for barn hadde fire kuler på snømannen sin?» «Kven hadde snømann med dobbelt så mange kuler som Omars snømann?»

1. Hugsar de at vi las om Lin som sa «tiddeli bom», tok piruettar og smakte på snøen med tunga? Og at snø eigentleg er små klumpar av iskrystallar som fell ned frå himmelen? 2. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 3. Les overskrifta høgt saman. 4. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er òg eit søylediagram og ein tabell. Sjå på dei og fortel kva de trur vi får vite noko om.

PL A

Denne sida er mest til læraren.

5. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

6. La oss trene på «øveord» til teksten. Korles tre gonger. 7. Sjå på orda nedst på neste side. Kva for nokre av desse har vi øvd på før? Korles tre gonger. 8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret? 3. Treng vi å vite at Lin hentar eit måleband, for å svare på spørsmålet? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand. Vårt råd er at heile klassa les teksten saman i kor.

D ER

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten.

EK S

Snakk med elevane om at dei først må finne spørsmålet, og at dei kan bruke teksten, illustrasjonen, søylediagram met og tabellen for å finne svar.

Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Minn elevane på at dei kan bruke tallinja ved utrekning. Spør elevane etterpå korleis dei kom fram til svaret.

OPPGÅVER

1 Kor mange snømenn er mellom 90 og 130 cm?

mange kuler på snømannen som Lene?

2 Kor mange snølykter såg barna til saman denne kvelden?

Til slutt … 38

3 Kva for eit barn hadde halvparten så 4 Kvifor har ikkje Are noko mål på høgda til snømannen sin, trur de?

No har vi lese om og jobba med snø. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Gjer e

250

Lære

245

le Opp

Øveord

PL A

snølykter snøfnugg snømann tunga klumpar iskrystallar konkurranse måleband

Lene og Lin har vore på trening igjen. Dei går forbi mange snølykter som lyser fint. Jentene stoppar utanfor huset som Lin bur i. Litt lenger bort ser dei to barn som leikar. – Are og Omar! Kva held de på med? roper Lin. Are held fram handa. Store snøfnugg landar på votten. – Vi leikar i snøen, svarer han og rekkjer ut tunga. Jentene ser på kvarandre og ler. Dei synest Are er morosam. – Du smaker på klumpar av iskrystallar, seier Lene. – Snø er eigentleg tunge klumpar av små iskrystallar, seier Lin. Are og Omar har begynt å lage ein snømann. – Om de vil, kan vi ha ein konkurranse om å lage den største snømannen, seier Are. – Og å finne flest snølykter, legg Lene til.

240

Leik i snøen

EK S

Omar lagar reglar for konkurransen. Lin har gått inn for å hente måleband. Alle byggjer og tel.

Are

Lene

Lin

IN Omar

D ER

118 cm

98 cm

205 200 195 190 185

155 150

Omar

210

160

Lene

Lin

215

165

Are

132 cm

220

170

Høgd

225

175

Snølykter

Kuler

230

180

Kven laga ein snømann som målte omtrent 120 cm?

Snømann

235

145 140 135 130 125 120 115 110 105 100

dei • igjen • lenger • med eitt • held • kvarandre • eigentleg • begynt • dersom • omtrent

95 90

TEMA 7 VÅR • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Les overskrifta. Kva tenkjer de på når de høyrer ordet «vår»? 2. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 3. No har vi lese overskrifta og sett på illustrasjonen. Kva trur de teksten handlar om? 4. Teksten har meir enn illustrasjon og overskrift. Kva for delar finn de? 5. Sjå på orda nedst på sida. «Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi korles kvart ord tre gonger.» Forklar elevane at ordet «gjere» har ein stum lyd, og at ordet «rekkje» har fleire tydingar.

PL A

6. Peik på boksen med «øveord».

Ver merksam på at det blir innført «fotnotar» i denne teksten. I tillegg er det viktig å snakke om dei andre elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

«Vi korles kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.»

7. Kva tyder dei orda vi nettopp las? Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

8. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det vil seie at vi skal låst som om vi er ute i regnet saman med klas sa til Are, Lene, Lin og Omar.»

9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Same kva dugleiksnivå elevane ligg på i lesing, er det lurt å korlese med heile klassa jamleg.

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kor mange elevar er med på turdagen? 2. Kva har Omar og Lene på beina? 3. Kven er det som er utolmodig? 4. Kvifor trur de Lin gleder seg til å gjere forsøk?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Om våren smeltar snøen og blir til

LESE SAMAN

D ER

B C

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

vatn. Teikn kva du liker med våren. Fargelegg.

2 Skriv tre–fem setningar om det du

har teikna.

3 Kor mange av øveorda klarer du å bruke i éi setning? Skriv setninga.

4 Kva gjer deg utolmodig? Teikn eller skriv ein tekst.

Våt vårtur

Lære

Gjer e

Klassa til Are, Lene, Lin og Omar har turdag. Dei skal snart gå tilbake til skulen. Dei går på rekkje, to og to saman. Det er læraren som avgjer kven som skal gå saman. Det er ei lang rekkje, fordi det er 22 elevar med på turen.

Øveord

Lene og Omar har på seg regntøy. Dei står framfor Are og Lin. – Eg frys på begge beina, seier Omar. Han har nye støvlar, mens Lene har gamle vintersko. – Trudde du det var varmt nok til å gå med støvlar? spør Lene. – Ja, eg tenkte at det er vår no, svarer Omar.

avgjer regntøy morosamt regnvêr vassdammar forsøk snøsmelting

PL A

Opp

Med eitt peiker han på hua til Lin. Omar har aldri sett ei slik hue før. – Kva er det for ei hue? spør han nysgjerrig. – Ein sydvest1, svarer Lin. – Sydvest er eit morosamt ord, seier Omar og ler.

EK S

– Skal vi ikkje gå snart? spør Are utolmodig2. Han er glad i vatn og regnvêr og gleder seg til å hoppe i vassdammar på vegen tilbake. – Eg gleder meg til å komme tilbake til skulen, seier Lin. – Frys du òg? Omar ser spørjande på henne. – Nei, eg gleder meg til å gjere forsøk med snøsmelting, ler ho.

D ER

1) sydvest: ei hue til bruk i regnvêr 2) utolmodig: når ein ikkje klarer å vente lenge

snart • rekkje • framfor • begge • mens • gamle • nok • aldri • slik • gjere

TEMA 7 VÅR • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Omar som fraus med støvlar på beina? Og at Lin med sydvesten på hovudet sa ho gledde seg til å gjere forsøk med snøsmelting? Hjelp elevane med å kople på innhaldet frå teksten «Våt vårtur». Dersom dei opplever at dei kan noko om temaet frå før, kan det motivere dei til å lese denne nye teksten.

2. Les overskrifta. Kva veit vi om snøsmelting? «Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut noko om snøsmelting.»

4. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om?

La elevane undre seg litt over korleis snøen smeltar. Lag gjerne eit tankekart på tavla.

3. Sjå på sirkelen øvst på sida. Kva peiker pila på?

PL A

Snakk om at teksten har overskrift, illustrasjonar, tekstar til illustrasjonane, tekstboksar og fotnotar. Peik sjølv eller få elevane til å peike i si eiga bok, så dei veit kva dei ulike delane av teksten er.

5. Sjå på orda nedst på sida.

Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Korles tre gonger på kvart ord. Øv særleg på orda med sjlyd. Mange av orda har stumme lydar, gjer elevane merksame på dei.

6. Peik på boksen med «øveord». 7. Kva tyder dei orda vi nettopp las? Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

Fortel at dette er ord som vi bør øve på FØR vi skal lese sjølve teksten. Vi korles kvart ord tre gonger.

8. Tenk etter: Kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva blir vatn til når vi varmar det opp? 2. Kva er nødvendig for at snø skal smelte? 3. Kva skjer med snøen når det kjem varm luft og vind? 4. Kvifor smeltar kvit snø dårlegare enn skiten snø, trur de?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Les teksten i kor tre gonger. Læraren avgjer farten, slik at alle elevane får sjansen til å delta. Hugs også å lese det som står «utanfor» sjølve teksten.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Snakk om at det er viktig å lese blant anna overskrifter, fotnotar, bilete og illustrasjonar for å forstå og hugse innhal det i teksten.

1 Lag ei teikning om snøsmelting. Fargelegg.

2 Skriv tre–fire setningar om det du

teikna.

3 Sjå på orda nedst på sida. Skriv dei seks første orda i alfabetisk rekkjefølgje.

4 Kva liker du å gjere når snøen smeltar? Skriv ein tekst.

Lære

Gjer e

Snøsmelting

Opp

Øveord

PL A

snøsmelting smelte smeltevatn usynleg solstrålane

Vatn kan varmast opp og bli til gass i lufta.

EK S

Snø er krystallar av is. Snø og is kan smelte til vatn.

Regnvêr er heller ikkje nok til å lage mykje snøsmelting.

Varm luft er nødvendig for at snøen skal smelte.

D ER

Blå himmel og sol er ikkje nok til å smelte snøen.

Visste du at …

... skiten snø smeltar raskare enn rein, kvit snø. Kvit snø sender nesten alle solstrålane tilbake mot sola. Den kvite snøen reflekterer1 solstrålane. Då er det lite varme som blir att i snøen.

Skiten snø reflekterer solstrålane dårlegare enn kvit snø. Skiten snø held på fleire av solstrålane. Slik blir den skitne snøen litt varm. Når snøen blir varm nok, blir han omforma2 til smeltevatn eller gass i lufta. Vi kallar dette snøsmelting.

1) reflekterer: kastar tilbake 2) omforma: noko er blitt forandra til noko anna

heller • nødvendig • raskt • raskare • skiten • skitne • dårlegare • igjen • nok • gjer

Kjelder: met.no, yr.no og nob-ordbok.uio.no

TEMA 7 VÅR • LESE FOR Å GJERE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Lene og Lin som hadde samla snø i byttene sine på turdagen? Hugsar de òg at skiten snø smeltar raskare enn kvit snø? Dersom elevane får kopla på erfaringar og kunnskap, kan det motivere dei til å jobbe med ein ukjend tekst.

2. Les overskrifta på neste side. 3. Sjå på illustrasjonen. Kva ser de? Og kva trur de teksten handlar om? 4. La oss trene på øveorda. Korles tre gonger. 5. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er òg eit søylediagram. Sjå på diagrammet og fortel kva de trur vi får vite noko om.

PL A

a) «Kven har fått kortast søyle?» b) «Det er 10 dl i ein liter. Kvar mange liter snø har Lene? Og Lin?» c) «Forklar korleis de tenkjer når de skal finne ut kor mange desiliter snø dei fire barna har samla til saman.»

6. Sjå på orda nedst på sida. Korles tre gonger. 7. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand.

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet i a) og i b)? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret i a)? 3. Treng vi å vite at ei bytte er 60 dl for å svare på spørsmålet i b)? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

D ER

EK S

Snakk med elevane om at dei først må finne spørsmålet, og at dei kan bruke teksten, illustrasjonen og søyledia grammet for å finne svar.

Forklar forskjellen på å lage ei skisse og å teikne. «Målet med skissa er å skape forståing, ikkje bruke tid på å teikne. Derfor kan vi bruke sirklar, kryss, teljestrekar, tiarar, einkroningar eller setlar når vi skal skissere eit reknestykke.»

OPPGÅVER

1 Kva for nokre barn har samla 20 dl snø?

og Lin til saman?

2 Kva for nokre barn har samla meir enn 15 dl og mindre enn 50 dl snø?

Til slutt … 44

3 Kor mange desiliter snø hadde Are 4 Kor mange desiliter vatn hadde Omar i si bytte?

No har vi jobba ein del med snøsmelting. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Gjer e

Opp

vassdammar klasserommet snøsmelting dobbelt halvparten skisse

EK S

Lene hadde samla 10 dl snø. Ho hadde 2 dl vatn igjen i bytta si. Are hadde samla dobbelt så mykje snø som Lene. a) Kor mange dl vatn hadde Are igjen i bytta si?

Omar hadde samla halvparten så mykje snø som Lin. b) Kor mange dl smeltevatn var det i bytta til Omar?

Samla snø i desiliter

Are Lene Lin

D ER

Omar 10

60 dl

Øveord

I dag skal klassa gjere forsøk med snøsmelting. Elevane skal måle kor mykje vatn som er igjen i byttene. Klassa har lært at snø blir til vatn når han smeltar. Klassa har òg lært at varm luft får snøen til å smelte raskt.

110

PL A

I går hadde klassa til Are, Lene, Lin og Omar turdag. Heile klassa hadde samla snø i bytter. I kvar bytte var det plass til 60 dl. Lin hadde ei full bytte med snø. Lene syntest det var nok å samle 10 dl. Alle måtte setje byttene framfor omnen i klasserommet. – Kvifor er det nødvendig? hadde Omar spurt. – Snøen vil smelte raskare då, svarte Lin.

115

Lære

Forsøk med snøsmelting

120

105

100

begge • framfor • mens • gamle • nok • gjer • gjere • nødvendig • raskt • raskare

TEMA 8 VÅR • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Sjå på illustrasjonen på neste side. Kva ser de? 2. Les overskrifta. La ein eller fleire elevar lese overskrifta høgt.

3. No har vi sett på illustrasjonen og lese overskrifta. Kva trur de teksten handlar om? 4. Teksten har meir enn illustrasjon og overskrift. Kva for delar finn de? 5. Peik på boksen med «Øveord». «Vi korles kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.»

PL A

6. Kva tyder dei orda vi nettopp las?

Ver merksam på at det i denne teksten er «fotnotar». I tillegg er det viktig å snakke om dei andre elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

7. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det betyr at vi skal låst som om vi er i skulegarden saman med Are, Lin og Lene.»

8. Sjå på orda nedst på sida.

Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Vi skal trene på å lese dei saman. Forklar elevane at det er fleire ord med stum lyd nedst på sida. La elevane finne dei.

9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Nokre elevar bør framleis ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av lesinga på eiga hand.

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kven var det som syntest at noko var «dårleg gjort»? 2. Kva kan kjøpast på nasjonaldagen som elevane ikkje kan ete? 3. Korleis blir Lin trøysta av Lene? 4. Kvifor trur de Lin er på gråten?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Om våren vaknar insekta til liv.

LESE SAMAN

D ER

B C

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

Teikn insekt du har sett denne våren. Fargelegg.

2 Skriv fire–fem setningar om det du

har teikna.

3 Kva for nokre av orda nedst på sida har dobbel konsonant? Alfabetiser dei.

4 Kva har du lyst til å gjere på 17. mai? Lag ei liste, teikn eller skriv ein tekst.

Mindre enn ein femkroning

Øveord

skuleplassen nasjonaldagen oppdrag plasthanske plukkar farleg femkroning insekt

Lene synest det er litt morosamt, men ho lurer på: Kvifor hyler Lin? Kva er det som ikkje er farleg? Kven er mindre enn ein femkroning? Lene er nysgjerrig, men held fram med å plukke søppel.

Opp

PL A

Are ler høgt mens han plukkar søppel. Lin held hendene i vêret og spring rundt han. – Kom igjen, Lin. Ho er ikkje farleg, seier Are. – Uuuææææh, hyler Lin, – ta henne vekk! – Sjå, ho er jo så lita. Ho er mindre enn ein femkroning2, seier Are. – Det hjelper ikkje. Uuuææææh! Lin hyler framleis.

Klassa til Are, Lene, Lin og Omar er ute på skuleplassen. På nasjonaldagen vil plassen vere fylt av menneske. Derfor har klassa fått eit oppdrag1: å rydde til 17. mai. Alle elevane har fått ein plasthanske kvar.

Lære

Gjer e

EK S

Med eitt høyrer Lene eit hyl igjen. – Ta henne vekk! Det er dårleg gjort å ikkje ta henne vekk! roper Lin. Lene høyrer Are le og ser at han gjer noko bak ryggen til Lin. – Kva er det som er dårleg gjort? spør Lene. Så ser ho kva Lin hyler for. På ryggen til Lin sit eit lite insekt. Insektet viftar med vengene og flyg vekk. – Ta det vekk! ber Lin. Ho er på gråten. – Det er allereie vekke, seier Lene og legg ein arm rundt Lin.

D ER

1) oppdrag – noko vi skal gjere, ei spesiell/særskild oppgåve 2) femkroning – mynt som er verd fem kroner

allereie • held • rundt • han • held fram • framleis • lita • mindre • dårleg • gjort

TEMA 8 VÅR • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Are som lo av Lin fordi ho var redd for eit lite insekt? Hjelp elevane med å kople på innhaldet frå teksten «Mindre enn ein femkroning». Dersom elevane opplever at dei kan noko om temaet frå før, vil det motivere dei til å lese denne nye teksten.

2. Les overskrifta. Kva veit vi om humler? La elevane fortelje det dei kan om humla. Lag gjerne eit tankekart på tavla.

3. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om?

5. Les biletforklaringane og tekstane til bileta. Les i kor. 6. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

PL A

«Kva trur de er grunnen til at vi kallar det UNDER-overskrifter? Kvifor trur de det er slike i teksten?»

Snakk om at teksten har overskrift, underoverskrifter, bilete, biletforklaringar og tekstboksar.

4. Det er tre underoverskrifter i teksten. Korleis ser vi at det er underoverskrifter?

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut korleis humla lever, og kvifor humla er eit nødvendig insekt.»

7. Peik på boksen med «øveord». Korles tre gonger.

Dette er ord vi bør øve på FØR vi skal lese sjølve teksten. Snakk også om kva orda tyder, hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

8. Sjå på orda nedst på sida.

Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Øv saman og les tre gonger.

9. Tenk etter, kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kven begynner å byggje humlebol om våren? 2. Kva er namnet på to av blomstrane humla liker godt? 3. Kor mange slag i sekundet slå vengene til humla når ho flyg? 4. Kvifor kan det vere dumt for menneska om humla forsvinn, trur de?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

Korles teksten tre gonger. Læraren avgjer farten, slik at alle elevane får sjansen til å delta. Hugs òg å lese det som står «utanfor» sjølve teksten, sånn som bilettekst eller biletforklaringar.

LESE SAMAN

D ER

EK S

Snakk om at det er viktig å lese overskrifter, bilete, biletforklaringar og tekst til bileta for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

1 Teikn ei humle. Fargelegg. 2 Skriv fire–fem biletforklaringar til det du teikna.

3 Teikn eller lag ei liste med minst åtte bær/frukter som du trur humla

er med på å lage. Skriv namn under bæret/frukta dersom du vel å teikne.

4 Kor mange av orda nede på sida klarer du å få inn i éi setning? Lag setninga.

Lære

Gjer e

Øveord

PL A

humla humler dronninghumla overlever pollen blomsterstøv forsvinn vernar nektar menneske blomsterenger

Vengene slår mellom 130 og 240 slag i sekundet når humla flyg.

D ER

Humla varmar opp kroppen før ho skal flyge, ved å la vengene gå raskt opp og ned.

Humla er eit nødvendig insekt. Ho hjelper plantane med å lage bær eller frukt. Vi kan takke humla for at vi har blåbær i skogen. Vi kan òg takke humla for at det kjem eple på epletrea.

Bolet blir bygd på ein stad der det er tørt. Bolet vernar humlene mot vind og dårleg vêr. Dronninghumla byggjer gjerne bol i eit gammalt musebol.

Eit nødvendig insekt Det blir færre humler i Noreg. Vi menneske tek frå humla stadene der ho kan leve. Vi byggjer hus der det før var skog. Vi lagar grasplenar der det før var blomsterenger.

Opp

Humlebol Humla lever i bol. Det er alltid dronninghumla som begynner å byggje bolet. Etter kvart får dronninghumla hjelp av nye humler.

Mat Humla et pollen. Pollen er støv frå blomstrar. Humla drikk nektar. Nektar er søt saft frå blomstrar.

EK S

Det finst humler i heile Noreg. Dei lever alltid nær plantar som har blomstrar. Den einaste humla som overlever vinteren, er dronninghumla. Det kan vere omtrent 400 humler i familien til ei dronning.

Humla

Humla tek med seg mat tilbake til bolet ved å klistre pollen fast i håra på bakbeina.

Nokre humler har stikkebrodd. Brodden er glatt, så han blir ikkje sitjande fast når humla bruker han. Derfor kan ei humle stikke mange gonger.

alltid • einaste • etter kvart • stader • dårleg • gjerne • gammalt • færre • nødvendig • hjelper

Kjelder: forskning.no, snl.no og naturvernforbundet.no

TEMA 8 VÅR • LESE FOR Å GJERE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om humla? Snakk om det dei hugsar frå dei to føregåande tekstane. Bla gjerne tilbake for å la elevane «kople seg på» mentalt.

2. Les orda nedst på neste side. Korles tre gonger. 3. Sjå på illustrasjonen. Kva ser de? Og kva trur de teksten handlar om? 4. Det er meir enn illustrasjon og overskrift i denne teksten. Det er òg eit søylediagram og ein tabell. Sjå på diagrammet og tabellen. Fortel kva de trur vi får vite noko om.

«Kva fortel den nest kortaste søyla oss?» «Kor mange gram tørt gras trengst det til eitt humlehotell?» «Korleis kan vi finne ut kor mange humlehotell som blei bygde i alt denne dagen? Bruk søylene til hjelp.» «Kvifor har ikkje den eine gruppa søyle, trur de?»

5. La oss trene på øveorda. Vi korles tre gonger. 6. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

PL A

a) b) c) d)

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

7. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

EK S

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet i a) og i b)? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret i a)? 3. Treng vi å vite storleiken på ein humlefamilie for å svare på spørsmålet i b)? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand.

D ER

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

Snakk om at dei først må finne spørsmålet, og at dei kan bruke teksten, illustrasjonen og søylediagrammet for å finne svar.

OPPGÅVER

Elevane kan løyse oppgåvene kvar for seg ut frå sitt eige nivå, i par eller i samla klasse. Minn elevane på at dei kan bruke tallinja ved utrekning. Spør etterpå korleis dei kom fram til svaret.

1 Kva for ei gruppe laga hotell til 800 humler?

2 Gruppa til Lene brukte berre halvparten av spikrane. Kor mange brukte dei?

Til slutt … 50

3 Kor mange humler kunne bu på humlehotell etter at oppdraget var ferdig?

4 Kor lang planke treng Are og Omar for å byggje to humlehotell, når breidda på planken er 15 cm?

No har vi jobba ein del med humla. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Are og Omar byggjer raskt. Dei byggjer dobbelt så mange hotell på like lang tid som gruppa til Lene byggjer eitt. Gutane brukte alle spikrane som var delte ut til gruppa. a) Kor mange spikrar brukte Are og Omar? b) Kor mange plankebitar brukte gutane til saman?

2250

Øveord

1000

oppdrag humlehotell utstyr blomsterenger bor insekta spikre spikrane plankebitar dobbelt halvparten skisse

800

200

Gruppa til Lene

Gruppa til Are og Omar

400

PL A

600

EK S

Omar held to bor i hendene og ser på Are. – Det største boret bruker vi til inngang, seier Are, for den må vere mindre enn ein femkroning. – Og boret som er mindre? Omar er nysgjerrig. – Det minste boret skal vi lage mange hòl med, for insekta må ha luft, svarer Are. – Du kan bore hòl, så kan eg spikre etter kvart, seier Omar.

1200

– Kor mange humlehotell skal vi byggje? spør Are. – Så mange vi klarer, svarer Omar. – Humlene må ha stader der dei kan bu. Gutane synest det er dårleg gjort at vi menneske tek frå dei skog og blomsterenger. – Då er det fint at vi hjelper humlene, seier Omar.

Opp

Kor mange humler

Gruppa til Lin

Klassa har fått eit oppdrag: å byggje humlehotell. Eitt hotell passar for ein familie på omtrent 400 humler. Dei har fått utdelt det dei treng til bygginga.

Humlehotell

2000

1750

1500

Utstyr til humlehotell Planke, 25 cm x 15 cm

Planke, 15 cm x 15 cm

Spikrar

Hammar

Bor, 20 mm

Bor, 2 mm

Boremaskin

Tørt gras

30 g

1250

1000

750

D ER

2500

Lære

Gjer e

500

250

nødvendig • stader • held fram • dårleg • gjort • hjelper • held • mindre • etter kvart • omkring 0

TEMA 9 VÅR • LESE FOR Å OPPLEVE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Les overskrifta. Kva tenkjer de på når de høyrer ordet «søppel»? La ein eller fleire elevar lese overskrifta høgt.

Gjer elevane nysgjerrige på fotnotane. I tillegg er det viktig å snakke om dei andre elementa som teksten er bygd opp av. Peik eller få elevane sjølv til å peike i si eiga bok, så dei veit kva de snakkar om.

5. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

PL A

«Vi skal lese denne teksten for å oppleve noko. Det vil seie at vi skal låst som om vi er saman med Lene og pappaen hennar.»

6. Sjå på orda nedst på sida. Korles tre gonger.

Få elevane til å repetere at ord med bokstaven u kan ha o-lyd, mens ord med bokstaven o kan ha å-lyd.

7. Peik på boksen med «øveord».

«No skal vi lese desse orda saman. Vi les kvart ord tre gonger, for då blir det lettare for dykk å lese teksten etterpå.» Hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

8. Kva tyder dei orda vi nettopp las? 9. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å oppleve»?

TENKJE SAMAN

Same kva dugleiksnivå elevane ligg på i lesing, er det lurt å korlese med heile klassa jamleg.

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kven tek med handlelista? 2. Kva står det på dei to søppeldunkane? 3. Kvifor tek pappa med tomme syltetøyglas når han skal i butikken? 4. Kvifor må vi menneske sortere søppelet vårt, trur de?

OPPGÅVER

Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Mange i Noreg sorterer sitt eige

LESE SAMAN

D ER

B C

EK S

Elevane kan kjenne etter om tekstane får dei til å oppleve for eksempel spenning, glede eller humor.

søppel. Teikn korleis de sorterer heime. Fargelegg.

2 Skriv fire–fem setningar om det du

har teikna.

3 Sjå på orda nedst på neste side. Alfabetiser alle orda som har maks fire bokstavar.

4 Nokre menneske lagar kunst av søppel? Teikn ditt eige søppelkunstverk. Lag fire–åtte biletforklaringar til teikninga.

Øveord butikken handleliste tomme syltetøyglas bråkete søppeldunk søppelbil brummar

PL A

Lene tenkjer ei stund, så seier ho: – Restavfall er det som blir igjen når vi har sortert ut mat, plast, glas og papir, ikkje sant? – Ja, restavfall er det vi ikkje sorterer ut, seier pappa. – Det kastar vi i ein eigen pose. – Mens vi snakkar om å kaste … Lene viftar med handlelista mens ho peiker på posen med syltetøyglas: – Er du klar?

– Kvifor har vi to søppeldunkar? Lene ser på pappa. – Det er fordi vi skal sortere2 søppelet vårt, svarer han. – Kvifor kan vi ikkje kaste tomme glas og boksar her? spør Lene.

Opp

Utanfor huset deira er det bråkete. Nokre menn i gule og svarte klede rullar søppeldunkar til og frå ein søppelbil. Lene ser på dunkane ved gjerdet. På den eine står det «Papir». På den andre står det «Restavfall»1.

– Vi har ikkje ein eigen dunk for det, svarer pappa. Han peiker på dei to søppeldunkane og seier: – Vi har éin dunk for restavfall og ein annan for papir. – Vi kastar ofte restavfall, seier Lene. – Vi kastar mykje papir òg, sukkar pappa, – for eg les mange aviser.

EK S

Lene og pappa er på veg til butikken. Dei skal handle og har skrive ei lang handleliste. – Trur du vi har hugsa å skrive ned alt vi treng? spør Lene. – Kom, så går vi, seier pappa. Han tek posen med tomme syltetøyglas i handa.

En prat om søppel

Lære

Gjer e

D ER

1 restavfall: søppel som ikkje er mat, plast, papir, metall, glas, farleg søppel eller mat 2 sortere: dele inn noko i forskjellige grupper

klar • klart • kort • treng • pengar • aldri • berre • eigen • ting • stund

TEMA 9 VÅR • LESE FOR Å LÆRE

Denne sida er mest til læraren.

SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Lene og pappa som snakka om kvifor dei hadde to søppeldunkar utanfor huset? Og at ein bør kjeldesortere og gjenvinne søppel? Hjelp elevane med å kople på innhaldet frå teksten «Ein prat om søppel». Dersom elevane opplever at dei kan noko om temaet frå før, vil det motivere dei til å lese denne nye teksten.

2. Les overskrifta. Kva veit vi om sortering av søppel?

La elevane fortelje det dei kan om kjeldesortering. Lag gjerne eit tankekart på tavla.

3. Les biletforklaringane og tekstane til bileta. Les i kor. 4. Sjå på neste side. Kva er teksten bygd opp av? Kva trur de han handlar om?

PL A

5. Det er tre underoverskrifter i teksten. Korleis ser vi at det er underoverskrifter? «Kvifor er det slike i teksten, trur de?»

6. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

«Vi skal lese denne teksten for å lære noko. Det vil seie at vi skal finne ut korleis søppel kan sorterast, og kva sortert søppel kan brukast til.»

7. Peik på boksen med «øveord». Vi les kvart ord tre gonger.

Fortel at dette er ord som vi bør øve på FØR vi skal lese sjølve teksten. Snakk òg om kva orda tyder, hjelp til med å avklare omgrepa dersom det trengst.

8. Sjå på orda nedst på sida.

EK S

Desse orda bruker vi mykje når vi snakkar, les og skriv. Fleire av orda har stum g. Finn dei. Snakk om at lyden -ng blir uttalt annleis enn det vi skriv i ord som «ting» og «mange». Øv saman og les tre gonger.

9. Tenk etter: Kva må vi passe på når vi skal «lese for å lære»?

Snakk om at det er viktig å lese blant anna overskrifter, bilete, biletforklaringar og tekst til bileta for å forstå og hugse innhaldet i teksten.

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Kva kallar vi søppel som vi kastar i vanlege handleposar? 2. Kva kan papir gjenvinnast til? 3. Kvifor brenn vi noko søppel? 4. Kvifor er det lurt å bruke ein del søppel om igjen, trur de?

D ER

LESE SAMAN

OPPGÅVER Elevane bør ha ei eiga skrivebok å løyse oppgåvene i. Alternativt kan dei teikne og skrive på ark.

1 Teikn korleis drikkekartongar kan gjenvinnast til papir. Fargelegg.

2 Skriv fire–fem biletforklaringar til det du teikna.

3 Kor mange av orda nede på sida

klarer du å få inn i éi setning? Skriv setninga.

4 Ein del søppel kan skade naturen. Lag ei liste over søppel som kan øydeleggje naturen for menneske eller dyr.

Lære

Gjer e

PL A

matavfall drikkekartong batteri motorolje plastsøppel papirsøppel handleposar søppelsekker teiknepapir søppelfyllinga kjeldesortere

D ER

2) Plasten blir med heim.

Øveord

1) I butikken er mykje pakka inn i plast.

Opp

Gjenvinning Søppel som vi kan lage noko nytt av, går til gjenvinning. Plastsøppel kan bli til røyr, handleposar eller søppelsekker. Papirsøppel kan bli til aviser, teiknepapir eller dopapir. Å gjenvinne vil seie at vi bruker søppel om igjen og lagar noko nytt.

I Noreg blir ikkje alt søppel kasta på søppelfyllinga. Mykje søppel blir kjeldesortert. Mykje søppel blir gjenvunne. Det er smart og nødvendig å bruke søppel om igjen.

Kjeldesortering Mange sorterer søppel heime. Dei sorterer plast, drikkekartongar, papir, mat og restavfall. Andre sorterer òg glas, metall og farleg søppel. Å kjeldesortere vil seie at vi sorterer søppelet vårt.

Forbrenning Søppel som vi ikkje kan bruke om igjen, går til forbrenning. Då blir søppelet brent opp, og vi får varme og oske. Varmen blir brukt til å varme opp vatn. Varmtvatnet blir brukt til å varme opp hus. Oska blir brukt til å lage sement.

EK S

Å sortere søppel er nødvendig. Noko søppel kan vi bruke om igjen. Matavfall og drikkekartongar kan vi lage nye ting av. Noko søppel kan skade naturen, for eksempel batteri og motorolje.

Nyttig bruk av søppel

3) Vi vaskar plasten før vi kastar han.

4) Søppelbilen hentar søppel som er kjeldesortert.

5) I den første fabrikken blir plasten sortert og delt i små bitar. 6) I den andre fabrikken blir det laga nye ting av plasten som er gjenvunnen.

7) Beger, røyr og posar kan lagast av gjenvunnen plast.

nødvendig • igjen • ting • farleg • forskjellig • forskjellige • nytt • nyttig • derfor • mange

Kjelder: sortere.no, snl.no, grontpunkt.no og ung.no

TEMA 1 VÅR • LESE FOR Å GJERE SNAKKE SAMAN Læraren stiller eitt og eitt spørsmål til elevane. Gå gjerne vidare med oppfølgingsspørsmål.

1. Hugsar de at vi las om Lene og pappa som snakka om søppel? Og at kjeldesortering, gjenvinning og forbrenning er nyttige måtar å bruke søppel på? 2. Les overskrifta på neste side. 3. Sjå på illustrasjonen. Kva ser de? Og kva trur de teksten handlar om? 4. Sjå på diagrammet og tabellen. Fortel kva de trur vi får vite noko om.

5. La oss trene på øveorda. Vi korles tre gonger. 6. Sjå på sirkelen øvst til høgre. Kva peiker pila på?

PL A

a) «Sjå på den lågaste søyla. Kva for hundrar er den søyla nærmast?» b) «Korleis kan de finne ut kor mange elevar som ikkje drikk mjølk eller juice på skulen.» c) «Kvifor er det ikkje noka søyle for juice før jul, trur de? Grunngi svaret.»

Denne sida er mest til læraren.

«Vi skal lese denne teksten for å gjere noko. Oppgåva vår er å finne svar på eit spørsmål. Hugs at vi kan få hjelp av alt vi ser på neste side, til å løyse oppgåva.»

7. Sjå på orda nedst på neste side. Korles tre gonger. 8. Kva må vi passe på når vi skal «lese for å gjere» i matematikk?

EK S

TENKJE SAMAN

Læraren eller nokre av elevane les eitt og eitt spørsmål høgt. Elevane svarer munnleg.

1. Les tekststykket ein gong til. Kva er spørsmålet i a) og i b)? 2. Kva for tal eller andre fakta treng vi frå tekststykket for å kunne rekne ut svaret i a)? 3. Treng vi å vite at det er forskjellige drikkekartongar, for å svare på spørsmålet i b)? Grunngi svaret. 4. Teikn ei skisse som viser korleis det kan vere lurt å tenkje for å finne svar på dette tekststykket.

Nokre elevar bør ha støtte og hjelp frå læraren med lesinga. Andre er kanskje komne så langt at dei får utbytte av å lese på eiga hand.

LESE SAMAN No er vi klare til å lese teksten på neste side.

Snakk om at dei først må finne spørsmålet, og at dei kan bruke teksten, illustrasjonen, tabellen og søylediagrammet for å finne svar.

OPPGÅVER

D ER

1 Kor mange fleire gutar enn jenter drikk mjølk på skulen?

2 Omtrent kor mange juice og mjølk har elevane i klassa drukke dette skuleåret?

3 Om det hadde vore drukke dobbelt så mange juice, ville det då blitt drukke mest mjølk eller juice etter jul?

4 Alle gutane i klassa drikk juice eller mjølk på skulen. Kor mange jenter er det som ikkje drikk mjølk eller juice på skulen?

Til slutt … 56

No har vi jobba mykje med sortering av søppel. Kva har vi lært? Teikn, skriv eller gjer begge delar.

Gjer e

3200

Lære

3100

Øveord

EK S

kor mange 1500

900 600 300

mjølk

juice

mjølk

2800

2600 2500 2400 2300 2200 2100 2000

Kven drikk kva? 1900

Mjølk

Juice

Lene Synne Rowan Anna P. Tine Are Marius Rune Linus Liam Martin Thomas Marco Oleg Olav

Anna T. Maya Luka Stian Omar

D ER

JUL

Kor mange drikkekartongar gjenvinn vi?

1200

2900

2700

drikkekartongar kjeldesortere mjølkekartongar tusjen returkartonglotteriet søylediagrammet dobbelt skisse

Klassa lagar eit søylediagram. Det viser kor mange kartongar mjølk klassa har drukke før og etter jul. Det viser òg kor mange kartongar juice klassa har drukke. a) Kor mange kartongar juice blei det drukke frå skulestart og fram til no? b) Kor mange fleire kartongar mjølk er det blitt drukke etter jul enn før jul?

le Opp

PL A

Lene og Lin brettar drikkekartongar. Dei brettar fire kartongar og stappar dei opp i den femte. Lin peiker på drikkekartongane. – Det er berre to forskjellige her. Lene nikkar, tel inni seg og seier: – Det er flest mjølkekartongar. – Jepp, men har du sett tusjen? spør Lin. – Eg treng han no. Ho skal skrive opp klassa og skulen på den femte kartongen. – Eg trur aldri vi vinn i returkartonglotteriet, seier ho. – Pappa seier at ein aldri skal seie aldri …, ler Lene. – Tenk om vi hadde fått pengar for kvar kartong, seier Lin. Lene ser bort på søylediagrammet på veggen. – Då hadde vi fått mange pengar.

3000

Pengar i søppel?

1800 1700 1600 1500 1400 1300 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 200

nødvendig • nyttig • forskjellige • aldri • treng • berre • igjen • mange • pengar

100 0

Ekstra oppgåver – HAUST 2A Fuglane trekkjer sørover

1) Lag ditt eige stjernebilete. Tenk på dette: Kva skal stjernebiletet heite? Kor mange stjerner er det til saman i biletet? Liknar stjernebiletet på noko, eller er det berre fri fantasi? Skriv nokre forklaringar til teikninga di.

7) Trekkfuglar lever i andre land enn Noreg om vinteren. Lag ei liste over alle fuglar du veit om.

2) Tenk på himmelen om dagen og om natta. Kva er forskjellig? Skriv tre setningar om det som er ulikt.

2B Trekkfuglar

PL A

9) Tenk deg at du er ein trekkfugl. Kva for land ville du floge til om hausten? Skriv fem eller fleire setningar om landet og kvifor du vil reise dit. 10) Grågåsa er mellom 75 og 90 cm lang. Finn ting i klasserommet som er omtrent like lange eller like høge. Teikn tinga. Skriv namn på dei òg.

EK S

3) Kva trur du skjer når gassane i ei stjerne smeltar saman? Teikn. Skriv forklaringar til teikninga di.

8) Skriv ein tekst om trekkfuglar. Overskrifta skal vere «Trekkfuglar».

1B Stjerner

1A Sjå opp!

1C Orion

4) Karlsvogna er eit stjernebilete. Kor mange stjerner er det til saman i sju Karlsvogna-stjernebilete? Vis med tal korleis du kom fram til svaret.

D ER

5) I klassa til Are er det 23 elevar. Fire jenter og fire gutar liker Karlsvogna, to jenter og fem gutar liker Kassiopeia. Fire jenter liker Orion. Kor mange gutar liker Orion i klassa til Are?

6) Lag eit søylediagram som viser kor mange elevar i klassa til Are som liker Karlsvogna, Kassiopeia og Orion. Det skal vere éi søyle for jentene og éi søyle for gutane.

2C Fuglar trekkjer saman 11) Barna hadde i lekse å telje trekkfuglar. Are såg omtrent 15 i V-formasjon. Lene talde 23 som åt ved vatnet. Lin såg ingen. Omar såg 5. Lag eit søylediagram som viser kor mange fuglar kvart av barna har sett. 12) Lag tre spørsmål om trekkfuglar.

3A Refleksløype 13) Når blir du spent? Lag ei teikning og skriv fem setningar til den, eller skriv ein tekst med overskrifta «Eg blir spent når …».

PL A

EK S

15) Alle har kjensler. Somme gonger kan vi kjenne glede, lykke, sinne, frykt eller sorg. Lag ein tekst om glede. Overskrifta kan vere «Eg blir glad når …».

3B Kjensler

14) Det er 23 elevar i klassa til Are, Lene, Lin og Omar. På elevkvelden var det 7 elevar som hadde med seg hovudlykt. 12 hadde med lommelykt, og resten hadde ikkje noko lys med seg. Lag ein tabell eller eit søylediagram som viser kor mange elevar som hadde med seg hovudlykt, lommelykt og inga lykt.

D ER

16) Lin er ofte glad. Ho er glad fleire dagar enn ho er trist. Kva er det minste talet på dagar på ei veke Lin er glad? Vis med tal eller teikn ei skisse over korleis du kom fram til svaret. 3C Kva kjende dei?

17) Åtte av elevane i C-klassa kjende spenning. Dobbelt så mange kjende glede. Resten var litt redde mens dei gjekk refleksløypa. Kor mange elevar kjende frykt? 18) Nokre elevar var ikkje på skulen den dagen undersøkinga om kjensler blei gjennomført. Les teksten og rekn ut kor mange elevar som var borte.

Ekstra oppgåver – VINTER 5A Små gjester

19) Lene spelte yatzy med Are og Omar. På «sjanse» fekk ho 23 poeng. På «sjanse» skal ein berre leggje saman alle dei fem terningane. Teikn terningkasta du trur at Lene fekk.

25) Kven ville du hatt på besøk om du kunne velje fritt? Skriv om den som skulle komme. Skriv òg kvifor du vil ha akkurat dette besøket. Lag minst fem setningar.

20) Omar kikka ut vindauget. Han såg skummel røyk. Kva kan du sjå ut av vindauget akkurat no? Teikn fem ting som har med naturen å gjere. Skriv forklaringar til teikninga.

26) Pappa og Lene har ei hytte med åtte vindauge. Kvart vindauge har seks ruter. Kor mange ruter er det til saman i alle vindauga i hytta? Vis med tal korleis du kom fram til svaret.

4B Frostrøyk

5B Musa

EK S

PL A

4A Skummel røyk

21) Kva kan vi sjå i naturen seint på hausten eller om vinteren? Lag ei liste med seks–åtte ting som du meiner er spesielle for desse to årstidene.

D ER

22) Tenk på ope vatn om sommaren og ope vatn om vinteren. Del ei side i boka di i to med ein strek. Teikn kva som er likt, og kva som er forskjellig i dei to årstidene. 4C Røyk ute og inne

23) Lag tre spørsmål om frostrøyk.

24) Mormor steikte 11 vaffelplater. Lene åt tre. Omar åt like mange. Are åt halvparten av det Lene og Omar åt til saman. Mormor åt halvparten av det som var igjen. Kor mange vaffelplater åt ho?

27) Ei vaksen husmus kan hoppe høgare enn si eiga lengd. Kroppen til musa kan vere 10 cm lang. Halen er omtrent 1 cm kortare enn kroppen. Legg til 6 cm, så finn du talet som viser kor høgt ei mus kan hoppe oppover. Vis med tal korleis du kom fram til svaret.

28) Tenk deg at du trefte ei mus, og at de kunne snakke saman. Kva ville musa sagt til deg? Bruk fantasien og skriv kva musa sa. Overskrifta kan vere «Ei musehistorie». 5C To blir til mange 29) Lag tre spørsmål om musa. 30) Pappa er på hytta. I går kjøpte han leidningar på rull for 899 kr. Han kjøpte òg noko verktøy. Det kosta 387 kr. Han betalte med tre femhundrelappar. Kor mange kroner fekk han tilbake? Teikn ei skisse eller vis med tal korleis du kom fram til svaret.

6A Tiddeli bom … 31) Kva kan vi byggje av snø? Lag ei liste med alle tinga du kjem på. Teikn òg.

PL A

32) I klassa til Are, Lene, Lin og Omar er det 23 elevar. I dag er fem borte frå skulen. Halvparten av klassa ville smake på snøen med tunga i det første friminuttet. Kor mange rekte ut tunga? Teikn ei skisse eller vis med tal korleis du kom fram til svaret.

33) Les biletforklaringane i teksten «Snø». Lag ei teikning av eit snøfnugg som viser akkurat kor stort snøfnugget faktisk er.

D ER

6C Leik i snøen

EK S

34) Det er 31 dagar i månaden mars. I fjor snødde det 13 av dagane. Av desse dagane var det 8 dagar med tørr snø. Resten av dagane det snødde, var snøen våt nok til å lage snøballar med. Kor mange dagar gjekk det an å lage snøballar?

6B Snø

35) Ingen snømenn ser like ut! Bruk fantasien og forklar korleis din ser ut. Skriv minst seks setningar. Hugs å lage overskrift.

36) Omar bygde fleire snømenn heime. Den første var 122 cm høg, den andre var 89 cm høg, og den siste målte 154 cm. Kor høge var snømennene til saman? Vis med tal korleis du kom fram til svaret.

Ekstra oppgåver – VÅR 8A Mindre enn ein femkroning

37) Kva liker du med å dra på tur med klassa? Teikn fem ting du liker. Skriv forklaringar til teikninga.

43) Mange insekt kjem til syne om våren. Lag ei liste over insekt du kan namnet på.

38) Tenk på våren. Kva liker du med den? Og kva synest du er dumt? Skriv tre setningar om det du liker, og tre setningar om det du synest er dumt.

44) Lin er litt redd for nokre insekt. Kvifor er ho det, trur du? Skriv fem setningar om kva og kvifor ho er redd. 8B Humla

39) Lag fire spørsmål om snøsmelting.

45) Ei dronninghumle har stor familie. Kvar morgon flyg halvparten av humlene ut for å finne mat. Då er det 76 igjen i humlebolet. Kor mange humler er det i familien?

7B Snøsmelting

PL A

7A Våt vårtur

46) Skriv ein tekst om humla. Hugs å lage overskrift.

7C Forsøk med snøsmelting

8C Humlehotell

EK S

40) Skiten snø smeltar raskare enn kvit snø, men kva gjer snøen skiten? Lag ei liste over kva du trur det er som gjer at snøen blir skiten. Du kan teikne òg, om du vil.

D ER

41) Barna ville gjere forsøk med snøsmelting heime òg. Are samla 120 dl snø. Lin samla 80 dl. Lene samla halvparten av det Are samla. Omar samla halvparten så mykje snø som Lin. Lag eit søylediagram som viser kor mange desiliter snø kvart barn samla.

42) Sjå på oppgåve 41. Kven av barna samla meir enn 50 dl og mindre enn 100 dl snø?

47) Lag fire spørsmål om humla. 48) Ei dronninghumle legg egg. På tysdag la ho 52 egg. På onsdag la ho halvparten så mange egg. På torsdag la ho åtte fleire enn på onsdag. Kor mange egg la dronninga til saman på onsdag og torsdag?

9A Ein prat om søppel

9B Nyttig bruk av søppel

PL A

EK S

51) Kjeldesortering er nødvendig. Skriv mellom fem og åtte setningar om korleis de sorterer søppel heime hos deg.

50) Lene har to søppeldunkar utanfor huset. Det har Are og Lin òg. Hos Omar er det dobbelt så mange søppeldunkar som Lene, Are og Lin har til saman. Kor mange dunkar står utanfor huset til Omar? Teikn ei skisse eller vis med tal korleis du kom fram til svaret.

49) Pappa liker å lese aviser. Kvar dag får han ei avis i postkassa. På fredagar og laurdagar får han ei ekstra avis. Kor mange aviser les og kastar pappa på to veker?

D ER

52) Are sparer til ei leike. Han får 50 kr i veka for å rake plenen, klippe graset eller moke snø hos mormor. Kor mange veker må han spare for å tene 350 kr? Vis med tal korleis du kom fram til svaret. 9C Pengar i søppel?

53) Lene har skulemjølk. Det kostar 460 kr frå august til desember og 525 kr frå januar til juni. Kor mykje meir kostar det for skulemjølk etter jul? 54) I Noreg kvittar kvart menneske seg med omtrent 140 mjølkekartongar i året. Kor mange kartongar kjem Are, Lene, Lin og Omar til å kvitte seg med til saman i år?

© 2017 GAN Aschehoug, H. Aschehoug & Co. (W. Nygaard), Oslo ISBN 978-82-492-1871-4 1. utgåve / 1. opplag 2016 Omsett til nynorsk av Ole Jan Borgund, Arkitekst AS Redaktør: Nora Brox Illustrasjonar: Thor W. Kristensen og Shutterstock Foto s. 49: ©wikimedia/CC BY-SA 3.0 Foto s. 55: ©Andreas Brekke Brox

Grafisk tilrettelegging: Nygaard Design Trykk: Ulma Press, Latvia

EK S

Alle førespurnader om utgivingar frå forlaget kan rettast til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo E-post: forlag@gan.aschehoug.no www.gan.aschehoug.no

PL A

Takk til elevane Synne Trettenes, Marius Trettenes og Rowan Fredheim. Takk også til den faste konsulenten vår Stian Fredheim og samarbeidsskulen Brakahaug skole i Haugesund ved lærar Anna Elise Lervik. Lesesirkelen: Etter idé frå Skøyen skole i Oslo

D ER

Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.