Spire 1 Samfunnsfag by GAN Aschehoug

GAN Aschehoug

Liv Anne Slagsvold Vedum

1 SAMFUNNSFAG

Til læraren Spire Samfunnsfag legg vekt på å skape ei aktiv undervisning som tryggjer undring, nyfikne og skaparglede hos barn. Elevene vil gjennom arbeidet med boka få moglegheit til å undre seg, diskutere, lese, utforske ulike problemstillinger, erfare, skrive, teikne og lage. Praktiske aktivitetar og varierte innfallsvinklar gir eit godt utgangspunkt for samtalar og diskusjonar kring aktuelle samfunnsfaglage tema. Spire 1 Samfunnsfag gir elevane eit solid grunnlag for videre læring.

• Fag- /samtaletekst Bli kjend med dei ulike tekstane saman med elevane. Snakk saman om overskrifter, illustrasjonar, bilete, symbol og figurar. Gi den lesestøtta kvar enkelt elev har bruk for. Les teksten for elevane, samles teksten og la elevane lese enkeltord, deler av, eller heile teksten sjølve. Vend tilbake til teksten undervegs i arbeidet med aktivitetane på oppgåvesida. Dette vil bidra til at elevane får betre forståing for teksten

Spire 1 Samfunnsfag og Spire 2 Samfunnsfag dekkjer til saman kompetansemåla etter 2. trinn. I lærarrettleiinga finn du ei oversikt over kva kompetansemål Spire 1 Samfunnsfag dekkjer.

• Snakkeboksen Snakkeboksen presenterer eit spørsmål eller ei problemstilling som eit utgangspunkt for samtale og diskusjon i fellesskap eller i grupper. Hensikten er å reflektere saman og belyse ulike meiningar og moglege svar.

Gjer deg kjend med boka Oppslaga i boka er bygd opp slik at elevane kjenner igjen forma når dei arbeider med dei ulike temaa, sjølv om det er variasjon i tekst- og oppgåveform. Gjer deg kjend med innhaldet og målet før de startar på eit tema. Kvart oppslag har ein eigen tekst til læraren. Teksten gir tips til korleis læraren kan gjennomføre arbeidet med temaet. Ytterlegare informasjon om arbeidsmetodar, fleire oppgåver til emna og kopioriginalar finn du i lærarrettleiinga. Utforsk! «Ein dag i livet ditt» og «Då mormor var skulejente» skil seg frå resten av oppslaga. Her skal elevane utforske eit tema og gå meir i djupna. Elevane må ta i bruk det dei har jobba med og lært i dei førre oppslaga. Konkrete tips finn du i lærarrettleiinga.

PÅ KVART OPPSLAG: • Før de les Målet med «Før de les»-oppgåva er å aktivisere forkunnskapene og å skape nyfikna hos elevane rundt tematikken i oppslaget. Aktiviteten blir styrt av læraren. I lærarrettleiinga er det konkrete tipset til dei ulike oppgåvene. • Ord å snakke om «Ord å snakka om» er sentrale ord og omgrep som blir behandla direkte eller indirekte i oppslaget. Det er viktig å snakke om, og forklare omgrep, ord og uttrykk for elevane. Aktivitetane i oppslaget er ei god støtte i dette arbeidet. Ved å gi elevane kjennskap til, erfaring med og forståing av sentrale ord og omgrep, vil elevane i større grad forstå, beskrive og hugse temaa dei har arbeidet med.

• Kva vil du svare? Spørsmåla er knytte til fag-/samtaleteksten. Målet er at elevane skal hugse, men også forstå det dei har lese. Spørsmåla kan gjerast munnleg i heil klasse, i mindre grupper eller med ein læringsvenn. Gi elevane tid til å diskutere seg imellom, før de gjennomgår spørsmålet i fellesskap. Det eine svaralternativet er ikkje alltid meir riktig enn det andre, og kan bidra til å opne opp for vidare diskusjon og refleksjon. I boka svarar elevane på spørsmåla ved å setje ring rundt eitt av svaralternativa. • Dilemma I kvart kapittel får elevane presentert eit dilemma. Dilemmaoppgåva kan gjennomførast i heil klasse, i mindre grupper eller saman med ein læringsvenn. Les og forklar dilemmaet for elevane før dei set i gang. Det finst ikkje fasitsvar på dilemmaoppgåvene, noko som er viktig å presisere for elevane. Avslutt med ein felles samtale og refleksjon rundt oppgåva i etterkant. I lærarrettleiinga finn du fleire dilemmaoppgåver.

Lykke til! Liv Anne Slagsvold Vedum, august 2020

PL AR

Liv Anne Slagsvold Vedum

INNHALD

Side 2

Eg og der eg bur

Side 12

Ein dag i livet ditt

Side 18

Eg og samfunnet

Side 20

Eg og tida

Side 28

D R VU

GAN Aschehoug

SAMFUNNSFAG

Eg og dei rundt meg

DÃ¥ mormor var skulejente

Side 30

PL AR KS

Til læraren Før de les Alle syng saman: Hei, hei, hei, eg heiter …

Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Kva betyr overskrifta? Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeid A Elevane kan skrive namn, teikne seg sjølve og noko dei liker å gjere. Alternativt kan dei lime inn eit bilete av seg sjølve og teikne/skrive rundt. B Elevane sit overfor kvarandre på kvar si side av pulten. Sjå lærarrettleiinga for tips til korleis aktiviteten kan gjennomførast. Kopiark: • Eg liker å ... • Berre eg er meg EG LIKER Å ...

Ingen barn er like. Berre du er deg. Augo er dine. Smilet er ditt. Tankane er dine. Du bestemmer over deg.

Snakk saman • Kven er jenta på biletet? • Kva gjer ho? • Kvar er ho? • Kvifor er ho åleine? • Kvifor smiler ho? • Kva tenkjer ho på? • Kva anna ser de?

Ord å snakke om: tankar • bestemme • eg • du • ulik • lik

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 2–3 i Spire 1 Samfunnsfag. Beskriveslse av aktiviteten finner du på side XX i veiledningen. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillatt

KVA VIL DU SVARE?

Kva betyr det å vere ulike?

Er alle barn like?

Kven eig tankane dine?

NEI

JEG

INGEN

LILLE SPEGEL Jobb saman to og to. Den eine er «inni» spegelen. og hermar etter den andre. Byt roller.

HER ER EG

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og dei rundt meg

PL AR G

Pappa og eg er ein familie.

Eg bur saman med far, stemor og søstrene mine.

Alle i familien min bur saman. Bestemor og bestefar også.

Her bur mamma, pappa og eg.

Til læraren Før de les: Kva er ein familie? Snakk med ein læringsvenn.

Eg har ein ny familie som passar på meg.

Ord å snakke om: familie • bu saman

Snakk saman • Kor mange barn ser de på biletet? • Kvar er barna? • Er vi i byen eller på bygda? Korleis kan de sjå det? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Snakk om dei ulike familiane. La elevane fortelje om familien sin. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeid A Elevane teiknar/limer inn bilete av familien sin eller dei som dei bur saman med. Elevar som meistrar å skrive, kan skrive namn på familiemedlemmane. B Aktiviteten er fin å bruke som heimearbeid. Lim hendene på kopiarket Familietre. Kopiark: • Dei jeg bur med • Familietre DEI EG BUR MED SAMFUNNSFAG

Eg har to mødrer og ein tvillingbror.

Brett

Førsteklasselærer 2019–2020 © GAN Aschehoug – kopiering tillatt.

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 4–5 i Spire 1 Samfunnsfag. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillatt.

A3 A4

PL AR

Eg og dei rundt meg

KVA VIL DU SVARE?

Kva liker du Ã¥ gjere saman med familien din?

Set ring rundt svaret ditt.

Er familiar like?

Er barna viktige i ein familie?

SNAKKEBOKSEN

NEI

NEIc

FAMILIETRE Teikn rundt handa til dei du bur saman med. Klipp ut. Skriv namn inni kvar hand.

FAMILIEN MIN

PL AR

Til læraren Før de les: Fortel den du sit ved sida av, om noko du liker med klassen du går i.

I klassen skal du føle deg trygg, få venner og lære.

Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Snakk om dei ulike reglane. Kva er likt og ulikt med reglane dei har i sin eigen klasse? Kva regel synest elevane er viktigast? Forslag til arbeid A Elevane teiknar kart over klasserommet. Marker sentrale stader. Elevane teiknar inn ruta frå døra til plassen sin. B Elevane jobbar i grupper og snakkar om moglege løysingar. Dilemmaet kan gjennomførast som eit rollespel. Kopiark: • Eg ser ... • Rommet mitt • Superregel SUPERREGEL SAMFUNNSFAG

Viktig regel!

Dette er reglane i klassen.

• Ver ein god venn • Hjelp kvarandre • Rekk opp handa • Arbeidsro • Hald orden

Snakk saman • Kor mange barn ser de på biletet? • Kvar er barna? • Kva seier overskrifta?

Ord å snakke om: klasserom • reglar • lærar • læringsvenn • kart

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 6–7 i Spire 1 Samfunnsfag. Elevene tegner/skriver en regel de synes er viktig. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillatt

KVA VIL DU SVARE?

Kva kunne skjedd dersom de ikkje hadde reglar i klassen?

Set ring rundt svaret ditt.

Det er viktig å ha venner i klassen.

NEI

Det er lurt å ha reglar i klassen.

NEIc

SNAKKEBOKSEN

DILEMMA

Nokon har rota i lesekroken. Læraren ber deg og vennen din om å rydde, sjølv om de ikkje har vore i lesekroken. Du veit kven som har rota. Kva gjer de?

KLASSEROMMET

PL AR

Eg og dei rundt meg

PL AR 8

Venner passar på kvarandre.

Ein venn er ein eg kan leike med.

Ein venn er snill.

Før de les: Gjennomfør leiken Hemmeleg venn.

Ord å snakke om: venn • uvenn

Ein venn er ein du kan snakke med.

Ein venn gjer meg glad.

Til læraren

Snakk saman • Kor mange barn ser de på biletet? • Kva seier overskrifta? • Kva snakkar vennene i treet om, trur de? • Kva betyr det å vere ein venn? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Kva handlar teksten om? Snakk om kva ein venn er. Kan venner bli uvenner? Fargelegg overskrifta. Lag og skriv setningar i dei tomme snakkeboblene. Forslag til arbeid A Elevane kan teikne seg sjølve og ein venn som leiker saman. Elevar som meistrar, kan skrive namn på vennen og kva leiken heiter. B Del elevane i grupper på tre og tre. Elevane fordeler rollene seg imellom. La elevane vise rollespela for kvarandre. Kopiark: • Dilemmakort – Ein venn • Finn orda DILEMMAKORT – EIN VENN SAMFUNNSFAG

Dilemma 1 – Ein venn

Dilemma 2 – Ein venn

Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Du er nesten ferdig med å byggje eit sandslott. Vennen din spør om å få vere med. Du har lyst å seie nei, fordi du er redd slottet vil bli øydelagt. Kva seier du til vennen din? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 4 – Ein venn

Du og ein venn har avtalt å spele Minecraft saman etter skulen. Plutseleg høyrer du vennen seie ja til å bli med ein annan kompis heim. Kva seier du til vennen din? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 7 – Ein venn

Sabrine og du er gode venner. Ho seier at du alltid må vere samd med ho viss de skal vere venner. Må du det? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Du synest Tobias er grei. Du vil gjerne bli venn med han. Ein dag spør Tobias om du vil bli med å spele fotball. Fotball er det verste du veit. Kva svarer du? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 5 – Ein venn

Det vanleg å invitere alle jentene (eller alle gutane) i klassen din er når det er bursdag. Du leikar mest med jentene (gutane) i ein annan klasse. Kven inviterer du? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 8 – Ein venn

Runa spør om du synest den nye sekken hennar er fin. Du synest ikkje det. Kva svarer du? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Til læraren: Gjennomgå temaet med utgongspunkt i side 8–9 i Spire 1 Samfunnsfag. Gjennomgå dilemmaene i heil klasse før elevane jobbar i grupper og diskuterar moglege løysningar. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate.

KVA VIL DU SVARE?

Korleis bør ein god venn vere?

Set ring rundt svaret ditt.

Ein venn er ein eg kan leike med.

NEI

Venner passar på kvarandre.

NEIc

SNAKKEBOKSEN

VER EIN GOD VENN

Ola er lei seg. Han synest leiken blei valdsam. No vil han ikkje leike meir. Lag eit rollespel som viser korleis de kan hjelpe Ola.

VENNEN MIN OG EG

PL AR

Eg og dei rundt meg

PL AR

Eg er IRRITERT på veslebror.

Eg føler SKYLD dersom eg seier noko slemt til nokon.

Eg er GLAD når eg leiker med venner.

Eg er SINT fordi eg slo meg.

Eg er REDD for mørket.

Ord å snakke om: kjensler • skyld • sint • glad • irritert • trist • redd

Eg er TRIST fordi pus er død.

Til læraren Før de les: Teikn ansiktet ditt. Vis korleis du føler deg akkurat no. Snakk saman • Kva kjensler viser ansikta til barna? • Kva har gitt dei dei ulike kjenslene, trur de? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Snakk om kva kjensler ein kan ha. Har elevane opplevd noko som gir ei av kjenslene som er avbilda? La elevane dele eigne erfaringar. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeid A Elevane lagar ei teikning som viser kjensla dei vel. Dei kan teikne ein situasjon eller eit ansiktsuttrykk. B Legg korta i ein boks. Kopiark med kort og tips til gjennomføring finn du i lærarrettleiinga Kopiark: • Kjensler • Trekk ei kjensle KJENSLER SAMFUNNSFAG

GLAD

SINT SKYLD

TRIST REDD

Eg er

Eg følar

Eg er Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 10–11 i Spire 1 Samfunnsfag. Elevane skriv inn i snakkeboblene. Alternativt kan dei klippe ut orda og lime i snakkeboblene. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate.

KVA VIL DU SVARE?

Kvar kjenner vi kjenslene våre?

Eg har vore glad i dag.

Eg har vore redd i dag.

VEL EI KJENSLE Set kryss:

TRIST

SKYLD

GLAD SINT

NEI

NEIc

TREKK EI KJENSLE Vis med ansiktet og kroppen kva kjensle som sto på kortet du trekte. Ha! Ha! Eg klarer ikkje å vere SUR!

REDD

IRRITERT

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og dei rundt meg

PL AR

2 Martin suser ut i bilvegen. Ein bil bråbremsar.

EM !

Hei! Ja, det kan du.

Eg ventar her, eg.

Kopiark: • Bruker du hjelm?

BRUKER DU HJELM? SAMFUNNSFAG

Spør nokon vaksne som du kjenner. Set teljestrek i ruta under svaret dei gir deg. 1 Bruker du hjelm når du syklar? ALLTID NOKRE GONGER

D VU

Gjekk det bra? Du må sjå deg for!

Ord å snakke om: skuleveg • tryggleik • trygg

Forslag til arbeid A Elevane teiknar skulevegen sin. Dei forklarer vegen til ein læringsvenn med utgangspunkt i teikninga si. B Bruk kopiarket Bruker du hjelm?. Elevane spør to eller tre vaksenpersonar som dei kjenner. Gå gjennom svara i fellesskap i klassen.

Skal vi sparke fotball?

3 Mannen i bilen rullar ned vindauga.

Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Snakk om kva som skjer på kvart bilete. Kva kunne ha skjedd med Martin? Kva må Martin hugse på når han er i trafikken? Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga.

Hei! Kan eg prøve sparkesykkelen din? Ha ein fin dag! Gå forsiktig!

Snakk saman • Kva skjer på bileta? • Kvar er gutane på veg? • Kva handlar teikneserien om?

PASS DEG!

1 Martin skal på skulen. Han møter Omar på vegen. Omar har sparkesykkel.

Til læraren Før de les: Fortel ein læringsvenn om skulevegen din.

ALDRI

2 Bruker du hjelm når du brukar sparkesykkel? ALLTID

NOEN GONGER

ALDRI

3 Kvifor tror du det er viktig å bruke hjelm? FOR AT BILANE SKAL SJÅDEG.

DET ER TØFT.

4 Martin og Omar er fremme ved skulen.

FOR Å BESKYTTE HOVUDET.

Kor mange spurte du?

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 12–13 i Spire 1 Samfunnsfag. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate.

KVA VIL DU SVARE?

Kva er viktig å hugse på i trafikken?

Det er viktig å sjå seg for i trafikken.

NEI

Martin brukte hjelm.

NEIc

FINN UT!

Spør nokon vaksne om dei bruker hjelm når dei syklar. Bruk spørjeskjemaet som du får av læraren din.

SKULEVEGEN MIN

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og der eg bur

PL AR

Bruk alltid gang- og sykkelvegen.

Snakk saman • Kvar er personane på bileta? • Kva skjer på bileta? • Kvifor er det viktig med reglar i trafikken? • Kva er det guten øver seg på?

Elevrådet på skulen sende brev til ordføraren for å få fartsdumpar.

Forslag til arbeid A Elevane legg handa si i det kvite feltet og teiknar rundt venstre hand og deretter høgre hand. Fargelegg hendene. Skriv venstre og høgre under. B Bli kjend med skulevegen til elevane. Snakk om dei ulike skilta de ser. Lag ei utstilling av bileta. Kopiark: • Kva høyrer saman? • Trafikklys

Det hjelpte!

TRAFIKKLYS Teikn strek mellom bokstavane. Fargelegg trafikklyset. Set strek til riktig ord.

Raud mann betyr at vi må vente.

Her må du sjå til venstre, høgre, og så til venstre ein gong til.

Til læraren

Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. La elevane fortelje handlinga til kvarandre. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga.

Eg hugsa refleksvest!

Før de les: Leik Raudt lys.

Det er grøn mann. No går vi.

Ord å snakke om: reglar • trafikkskilt • symbol • venstre • høgre • elevråd • raud • grøn

SAMFUNNSFAG

STOPP VENT

Lag ein L med venstrehanda di. L = LEFT (venstre)

GÅ

Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 14–15 i Spire 1 Samfunnsfag. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate

KVA VIL DU SVARE?

Korleis kan det hjelpe å sende brev til ordføraren?

Set ring rundt svaret ditt.

Du må vente når det er raud mann.

SANT

USANT

Gå over fotgjengarfeltet utan å sjå.

SANT

c USANT

SNAKKEBOKSEN

TUR I TRAFIKKEN

Gå ein tur med klassen. Kva for trafikkskilt ser de på turen? Ta bilete av skilta.

VENSTRE OG HØGRE

PL AR

Eg og der eg bur

PL AR 5

Du hugsa å sjå til venstre, høgre og til venstre. Rykk fram til 7.

I trafikken må du hugse å STOPPE, LYTTE og SJÅ. .

7 8

Du gløymde refleksvest. Gå tilbake til start.

START

Utstyr: • terning • ei brikke til kvar spelar

Reglar Spel med ein læringsvenn. Trill terningen annankvar gong. Les teksten når du hamnar på eit grønt eller eit raudt tal. Gjer det som står der.

Førstemann til skulen vinn.

9 10 11 Grøn mann! Rykk fram til 14.

PL AR

Eg og der eg bur

Raud mann! Stå over ein runde.

17 18

Du bruker gangvegen. Rykk to ruter fram.

Skule

Du må vente ved fotgjengarfeltet. Stå over ein runde.

Skuleskiltet gjer at bilane køyrer sakte. Rykk fram til 29.

SKULEN 17

PL AR

Klokka 8.00 Klokka 7.30

KS SE

Ha det, mamma!

Eg vil ha kos!

Oppdrag

Teikn deg og dei du et frukost saman med.

Ha det!

Ha ein fin dag, Ruben!

Oppdrag

UndersĂ¸k: Korleis kjem elevane i klassen din seg til skulen? Set teljestrek. GĂ&#x2026;

SYKLE

BUSS

BIL

ANNA

Klokka 17.00

Flytt deg!

Oppdrag

Nei, eg var her først. Du kan grave der. Ja vel, då ...

Vi kan vel grave saman?

Spå ein venn.

Klokka 20.30

Teikn eller skriv fine ting inni.

Oppdrag Kva bør Ruben seie eller gjere? Snakk med ein læringsvenn.

Skann QR-koden. Lag ein spå.

Nei, eg må lage ein spå.

Er du ferdig med leksene?

...

PL AR

Klokka 11.30

Oppdrag Les ei bok. Skriv kva for bok du las:

Lag eit rollespel med A, B eller C.

Før de les: Syng God morgon, alle saman.

Til læraren

Snakk saman • Forklar elevane at dei skal bli kjende med Rubens kvardag og at dei gjennom dette skal undersøkje sin eigen. • Når legg elevane seg? • Når står dei opp? • Snakk om ulike klokkeslett og tider på døgnet: morgon, formiddag, ettermiddag og kveld. Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Fokuser på eitt oppdrag om gongen. Gi elevane tid til å fullføre eit oppdrag før de startar på neste. Ha ein felles gjennomgang før og etter kvart oppdrag. Forslag til arbeid Sjå lærarrettleiinga for korleis de kan jobbe med dei ulike oppdraga i oppslaget. Kopiark: • Korleis kjem du deg til skulen? • Kvardagen min • Finn riktig klokkeslett KVARDAGEN MIN SAMFUNNSFAG

Det var ein gong ...

Utforsk!

glad

trøytt

gretten

Om morgonen er eg

pappa

mamma

sysken

Det er

Fortel ein læringsvenn kva boka handla om.

spele ball

klokka som vekker meg.

huske

leike sisten

leike gjemsel

I friminutta liker eg å

lese

vere med venner

spele

På ettermiddagen pleier eg å Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 18–19 i Spire 1 Samfunnsfag. Elevane les setningane og skriver ordet som passer best. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate

PL AR KS

Alle barn har rett til ...

Til læraren Før de les: Høyr og syng songen om Barnas rettigheter.

... eit land å bu i

... eit namn

... mat og reint vatn

... leik og kvil

... ein stad å bu

... vern

... hjelp når dei er sjuke

... å bli høyrde

Ord å snakke om: rett • å ha rett til • vern • tru

... å seie meninga si

Snakk saman • Kva gjer barna på biletet? • Kva held jenta i hendene? • Kva er overskrifta? • Kva trur de teksten handlar om? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Snakk om kven «alle barn» er. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeid A Elevane kan velje éin av rettane på side 20. Teikn/skriv noko som passar til retten. B Målet er at elevane skal samarbeide om fargeleggingen av dua. Instruksjon til aktiviteten finn du i rettleiinga. Lag utstilling av alle duene. Kopiark: • Alle barn har rett til ... • Rettigheitslabyrinten • Fargerik due (mal) ALLE BARN HAR RETT TIL ... SAMFUNNSFAG

Vern Reint vatn Legehjelp

... å tru på det dei vil

Eit land å bu i Vi skal til moskeen.

Gå på skule Mat Ein stad å bu

Eg heiter Jon.

Tru på kva de vil Eit namn

Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 20–21 i Spire 1 Samfunnsfag. Elevane les og set strek til riktig bilete. Sjå side XX i LV for alternativ bruk av kopiarket. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate

KVA VIL DU SVARE?

Kva rett kan de ikkje klare dykk utan?

Alle barn har rett til reint vatn.

SANT

USANT

Alle barn har rettar.

SANT

USANT c

FARGERIK DUE Jobb saman om å lage fargerike prikkar på dua.

EIN VIKTIG RETT

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og samfunnet

PL AR EM

Til læraren Før de les: Hvor mange land kjem de frå i din klasse?

Dia er ny i klassen. Dia er ny i Noreg. Dia kjem frå Syria. I Syria er det krig. Dia måtte flykte frå Syria.

Velkommen til klasse 1A, Dia!

I friminuttet

Kom!

Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Ha ein samtale om tankar elevane gjer seg om situasjon A og B. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeid A Jobb i fellesskap eller i mindre grupper. Søk på nett: Finn fargane i Syrias og Noregs flagg. Snakk om likskapar/forskjellar i flagga. Fargelegg flagga. Søk etter språket i Syria. B Elevane jobbar i grupper og diskuterer ulike løysingar. C Set av ein skuletime til å hoppe tau saman. Kopiark: • Besøk den nye jenta BESØK DEN NYE JENTA 1 2

Du vil besøkje den nye jenta. Finn vegen til huset hennar. Kva trur du den nye jenta seier?

Ja!

Snakk saman • Kva ser de på bileta? • Kva forskjellar ser de på bileta A og B? • Kva er overskrifta? • Kva trur de teksten handlar om?

Vil du bli med?

Ord å snakke om: flykte • flyktning • krig

Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 22–23 i Spire 1 Samfunnsfag. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillatt

SAMFUNNSFAG

KVA VIL DU SVARE?

Kvifor må nokon flykte frå landet sitt?

Dia har flykta frå krigen i landet sitt.

SANT

USANT

Dia vil ikkje hoppe tau.

SANT

USANT c

FINN UT!

Språket i Noreg heiter

DILEMMA? Tenk deg at mora til Dia serverer deg mat frå Syria. Du synest det er skummelt med nye matretter. Kva gjer du?

Språket i Syria heiter

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og samfunnet

HOPP TAU Hopp tau saman i klassen. 23

PL AR

Hedda og Mats finn mykje søppel i skogen. Dei kan ikkje plukke alt.

G IN ER D R VU

Ord å snakke om: miljø • klubb • natur • søppel

Snakk saman • Kvar er barna? • Kva ser barna? • Kva fortel ansiktet til Hedda? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Lag eit rollespel med teksten som utgangspunkt. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeid A Elevane kan jobbe i grupper. Elevane teiknar og skriv på nettbrett eller i kladdeboka. B Elevane jobbar med ein læringsvenn. Teikn ein grøn ring rundt det som er bra for miljøet. Teikn ein raud ring rundt det som ikkje er bra for miljøet. Snakk om svara i fellesskap.

Så mykje søppel det er overalt!

Vi må gjere noko! Skal vi lage ein miljøklubb?

Pass på, Mats! Ei knust flaske. Bosse kan skade seg!

Hedda og Mats er i skogen. Dei luftar Bosse.

Til læraren

Før de les: Plukk søppel på skuleområdet.

Kopiark: • Miljølotto • Miljøspelet

Voff! MILJØSPELET SAMFUNNSFAG

Ja! Vi må halde naturen rein!

Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 24–25 i Spire 1 Samfunnsfag. Snakk om kva dei ulike illustrasjonane viser før elevane speler. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate.

KVA VIL DU SVARE?

Kva kan barn gjere i ein miljøklubb?

Søppel er bra for naturen.

Hedda og Mats vil starte ein miljøklubb.

NEI

NEIc

ER DET BRA FOR MILJØET?

SE G IN

Tenk dykk at de stiftar ein Miljøklubb! • Lag ein logo og eit slagord til Miljøklubben. • Skriv eller teikn kva de kan gjere i Miljøklubben.

MILJØKLUBBEN

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og samfunnet

Kva skal vi finne på i dag?

Elevråd

Opp med handa alle som stemmer for nye husker!

Hm, eg har jo lyst til å leike med Ida ...

Lat som du ikkje høyrer Ida ...

Hei! Vent på meg!

Søndag morgon ...

Ord å snakke om: å meine • meining • å stemme

Kan vi besøkje bestemor?

Eg vil bade.

PL AR

Til læraren Før de les: Snakk med ein læringsvenn. Kva meiner du om friminutt? Snakk saman • La elevane sjå på dei fire bileta. Kva handlar dei om? • Kva betyr det når snakkeboblene er stiplet? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Fargelegg overskrifta. Snakk saman om dei ulike situasjonane: På kva måte seier barna meininga si? Kvifor er det viktig at barn kan seie meininga si? Forslag til arbeid A Elevane kan skrive kva dei trur Jenny frå bilete nr. 3 svarer. Dei kan også teikne det dei trur skjer vidare. B Elevane jobbar i grupper og snakkar om moglege løysingar. Dilemmaet kan gjennomførast som eit rollespel. Kopiark: • Dilemmakort – Eg meiner!

GI ALLE BARN SKULE, MAT OG REINT VATN!

DILEMMAKORT – EG MEINER! SAMFUNNSFAG

Dilemma 1 – Eg meiner!

Dilemma 2 – Eg meiner!

Vil de spele spel, sjå film eller leike?

Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Du vil leike i sandkassa. Du spør ein gutt i klassen om han vil bygge slott med deg. Han svarar: «Nei, det er barnsleg.» Kva gjer du då? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 3 – Eg meiner!

Læraren gir klassen din tre val. Heile klassen svarar at dei vil sjå film. Du vil aller helst spele spel. Kva gjer du? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 4 – Eg meiner!

Alle som vil ake, kan rekkje opp handa. Er handsopprekking ein måte å seie meininga si? Snakk saman om andre måtar de kan seie meininga deira på Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 5 – Eg meiner!

Det er urettferdig at eg må leggje meg!

Ein gut dyttar vennen din. Guten seier at han vil gjere noko endå verre mot deg viss du sladrar. Kva gjer du? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Dilemma 6 – Eg meiner!

Lars, Mahammad og Tom er på laget mitt.

Ja, du har rett. Det er jo laurdag. Blir meininga di høyrd heime hos deg? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

I friminuttene bestemmer Tobias kven som skal vere på laget hans. Du synest laga blir urettferdig. Kva gjer du? Spire 1 Samfunnsfag – GAN Aschehoug

Til læraren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 26–27 i Spire 1 Samfunnsfag. Gjennomgå dilemmaene i heil klasse før elevane jobbar i grupper og diskuterar moglege løysinger. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate.

KVA VIL DU SVARE?

Diskuter: Skal ein alltid seie meninga si?

Set ring rundt svaret ditt.

Barn har rett til å seie meninga si.

NEI

Det er vanskeleg å seie det vi meiner.

NEIc

SNAKKEBOKSEN

DILEMMA Korleis kan ein løyse ein slik situasjon? No må de stoppe å spele.

KVA SVARAR JENNY?

PL AR

Eg og samfunnet

Nei! Vi MÅ spele ferdig runden. 27

PL AR

Til læraren Før de les: Les forteljinga Då mormor var lita for elevane. (Sjå lærarrettleiinga.)

Lasse og veslebror er på besøk hos mormor. Ho har rydda i gamle ting på loftet. No ligg tinga overalt i stova.

EM KS

Kvifor har du ei dokke, mormor?

Ord å snakke om: barndom • minner • fortid

Dokke-Lise var den finaste gåva eg fekk som barn. No er dokka blitt 60 år.

Snakk saman • Kven og kva ser de på biletet? • Kor gamle er barna? • Kor gammal er dama? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. La elevane lese for kvarandre. Fargelegg overskrifta. Snakk om bøkene og tinga på golvet. Tips til arbeid med teksten finn du i lærarrettleiinga. Forslag til arbeitd A Elevane teiknar/skriv om ei gåve dei blei glade for å få. Alternativt kan dei spørje ein eldre person om kva gåve eller leike dei hugsar godt frå dei var små. Eleven teiknar/skriv om leiken. B Instruksjon og utstyrsliste til ei dekorativ og enkel lykt finn du i lærarrettleiinga. Kopiark: • Då dei gamle var barn • Leikar før og no DÅ DEI GAMLE VAR BARN Spør ein av besteforeldra dine om då dei var barn. 1 Kva for årstal blei du født?

2 Kor blei du født?

3 Sei namnet på ein leik du lekte med vennene dine.

4 Kva var den finaste gåva du fekk då du var liten?

Til læreren: Gjennomgå temaet med utgangspunkt i side 28–29 i Spire 1 Samfunnsfag. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tilate.

SAMFUNNSFAG

KVA VIL DU SVARE?

Kvifor har mormor teke vare på den gamle dokka?

Lasse og veslebror er hos farmor.

NEI

Dokke-Lise var ei gåve.

NEI

LAG EI LYKT

Vi gir gåver for å gjere andre glade. Lag ei lykt av eit syltetøyglass. Pakk lykta pent inn. Skriv eller teikn eit kort til.

EI GÅVE

Set ring rundt svaret ditt.

SNAKKEBOKSEN

PL AR

Eg og tida

PL AR

Lesing og skriving

Morgonstund

Vi brukte blyant når vi skreiv. Nettbrett og datamaskinar var ikkje funne opp.

G IN

Oppdrag

Lærarinna vår heitte fru Nilsen. Ho var snill, men veldig streng.

Lytt til salmen «No livnar det i lundar». Syng saman. Syng fleire songar: «Nei, nei gut!».

Les teksten: HER ER PER HOS FAR-FAR. FAR-FAR, FÅR PER RI? JA, KOM HIT, SÅ FÅR DU RI MED FAR-FAR.

Kvar morgon stod vi ved pulten. Vi bad ei bønn og song ein salme.

Oppdrag

Skriv teksten så pent du kan.

Teikn Per og farfar som rir.

Gutane lærte å snikre. Jentene lærte å sy.

Oppdrag

Gutane snikrar båtar. Jentene syr dyr til Noas ark.

Lag ei utstilling av Noas ark.

Friminutt

Oppdrag

I friminutta leikte vi songleikar.

Lytt til forteljinga om Noas ark.

Teikn eitt av dyra i arka og klipp det ut.

I kristendom lærte vi om Jesus og Noas ark.

PL AR

Til læraren Før de les: Still opp i éi jenterekkje og éi guterekkje utanfor klasserommet.

Forming

Kristendom

Utforsk!

Oppdrag

Leik «slå på ring».

Snakk saman • Kva ser de på bileta? • Kven er den vesle jenta? • Kva tenkjer mormor på? Les saman Les og snakk saman om overskrifta. Les teksten for elevane. Les i kor. Forklar ukjende ord. Fargelegg overskrifta. Snakk saman om kva som er likt og ulikt med skulekvardagen då mormor var liten, og i skulekvardagen i dag. Fokuser på eitt oppdrag om gongen. Gi elevane tid til å fullføre eit oppdrag før de startar på neste. Ha ein felles gjennomgang før og etter kvart oppdrag. Forslag til arbeid Oppgåvene og aktivitetane kan gjennomførast som eit prosjektarbeid i klassen. Sjå lærarrettleiinga for tips. Kopiark: • Då mormor var skulejente (intervju)

DÅ MORMOR VAR SKULEJENTE SAMFUNNSFAG

Lekser

Vi fekk lekser kvar dag! Det var alltid lesing, skriving og regning. Oppdrag Still spørsmåla under til mormora di. Skriv ned svara ho gir deg. Lag ei bok om mormora di. 1

Kva år starta mormora di på skulen?

Kor mange år sidan er det?

Kor mange dagar i veka hadde ho skule?

Kor mange år gjekk ho på skulen?

Kva hugsar ho best fra skuletida?

Finn eller ta eit bilete av mormora di.

Til læraren: Gjennomgå oppgåva med utgangspunkt i side 30–31 i Spire 1 Samfunnsfag. Spire 1 Samfunnsfag © GAN Aschehoug 2020 – kopiering tillate

PL AR EM

Redaktør: Tina Tofte Omsetjing til nynorsk: Jan R. Tislevoll, Rett norsk Grafisk design og tilretteleggjing: GAN Aschehoug Trykk og ferdiggjering: 07 Media, Oslo

Alle kommentarar til utgivingar frå forlaget kan rettast til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo E-post: forlag@gan.aschehoug.no gan.aschehoug.no

Illustrasjon omslag: © Shutterstock Foto/illustrasjonar: Thor W. Kristensen: 12, 14, 18, Tina Tofte: 19 (spå) Øvrige foto/illustrasjonar: ©Shutterstock Tekstutdraget side 19 er henta frå Lesebok fra folkeskulen, ABC (1949) av Marianne Rumohr og Carl von Hanno. Johan Grundt Tanum forlag – Oslo.

Forfattaren har fått støtte frå Det faglitterære fond.

Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.

Sommarferie!

PL AR Elevane vil gjennom arbeidet med boka få moglegheit til å undre seg, diskutere, lese, utforske ulike problemstillingar, erfare, skrive, teikne og lage.

Spire Samfunnsfag er ein serie arbeidsbøker i samfunnsfag som legg vekt på å skape ei aktiv undervisning. Varierte innfallsvinklar gir eit godt utgangspunkt for samtalar og diskusjonar kring aktuelle samfunnsfaglage tema. Dette gir elevane eit solid grunnlag for vidare læring.

Naturfag • Spire 1 Naturfag • Spire 2 Naturfag • Spire 3 Naturfag • Spire 4 Naturfag

Samfunnsfag • Spire 1 Samfunnsfag • Spire 2 Samfunnsfag • Spire 3 Samfunnsfag • Spire 4 Samfunnsfag

Bøker i serien

Spire 1 Samfunnsfag dekkjer komptansemål etter 2. trinn i LK20.

Spire 1 Samfunnsfag – Nynorsk ISBN 978-82-492-2056-4

Spire Samfunnsfag og Spire Naturfag kan brukast saman, eller uavhengig av kvarandre.

Lærarrettleiingane inneheld tips, fargerike kopiark og ytterlegare idear til undervisninga.

9 788249 220564 gan.aschehoug.no forlag@gan.aschehoug.no