Skriveforståing 3 by GAN Aschehoug

Hanne Solem

Skriveforståing 3

EM PL AR

– skriv rett

GAN Aschehoug

Til dei vaksne Skriveforståing 3 – skriv rett knyter opplæring i rettskriving til leseoppleving. Kvart oppslag tek for seg eitt tema innanfor rettskriving. Gjennom humoristiske tekstar, illustrasjonar og oppgåver arbeider elevane med eit variert utval av relevante ord som gjer dei medvitne om rett skrivemåte. Bakarst i boka er det små diktatar knytte til kvart kapittel.

EM PL AR

Rettskriving er eit viktig ledd i utviklinga av skrivekompetansen og skriving som grunnleggjande dugleik. Skriveforståing 3 – skriv rett skal hjelpe elevane med gradvis å utvikle ein skrivestrategi der dei meistrar å kombinere lydbasert staving med ortografiske strategiar og innsikt i at grammatiske former påverkar skrivemåten.

Arbeid med kapitla i boka Det er ikkje nødvendig å følgje rekkjefølgja på kapitla, men det kan vere praktisk, og det er òg ein viss progresjon i oppbygginga. Boka kan brukast både på skulen og som heimearbeid. I alle høve tilrår vi at de går gjennom rettskrivingstemaet for kapittelet i forkant, og gjerne knyter det til illustrasjonane i boka og kva den innleiande teksten handlar om.

Diktatane Diktatane kan brukast på ulike måtar. Når de er ferdige med eit kapittel, kan elevane ha diktaten som rein avskrift, eventuelt som øving til ein diktat.

Diktaten kan òg delast opp i lause setningar og brukast som «hentediktat»: Læraren skriv kvar setning på lappar og hengjer dei på veggene rundt om i klasseområdet. Elevane vel individuelt kva for setning dei vil begynne med. Dei går bort til setninga, les henne og prøver å hugse innhald og rett skrivemåte, går tilbake til plassen og skriv setninga i skriveboka si. Etterpå tek dei med boka bort til setninga og ser om dei har skrive heilt rett. Har dei ikkje det, les dei setninga ein gong til, for så å gå tilbake til plassen og skrive henne rett. Slik held dei fram til alle setningane er skrivne. Læraren kan gjerne streke under orda som høyrer til temaet for kapittelet, slik at det blir lagt mest vekt på å skrive nettopp dei orda rett. For nokre elevar kan desse orda vere nok. Skriveforståing 3 – skriv rett skal medverke til å gjere opplæringa i rettskriving lystprega for elevane. Lykke til!

Innhald 1 Her er sterke Tor – ord med æ-lyd som vi skriv med e eller æ............................... 4 2 Eg drøymde i natt – dobbelt konsonant i slutten av ord.......................................... 6

EM PL AR

3 Ei tam løve – berre éin m i slutten av ord..................................................................... 8 4 Oppe på loftet – ord med å-lyd som vi skriv med å eller o...................................10 5 Gøy på ei øy – ord med diftongar (ai, ei, øy, au)..................................................... 12 6 Pappa vil kvile – spørjeord med k og kv..................................................................... 14 7 Inga har pengar – ord med ng..................................................................................... 16 8 Frank med full tank – ord med nk................................................................................ 18

9 Dei snakkar spansk i Spania – ord med liten og stor forbokstav..........................20 10 Snusen pakkar – dobbelt konsonant inni ord........................................................22

11 K okken listar seg på tå – ord med lang og kort å-lyd,

og med enkel og dobbelt konsonant........................................................................24

12 Sjur er sjef – ord med sj-lyd som vi skriv med sj....................................................26

13 Kan ei skjorte bli borte? – ord med sj-lyd som vi skriv med skj.........................28 14 Elviras heksegryte – samansette ord.........................................................................30

15 Tarzan på skitur – ord med sj-lyd som vi skriv med sk.........................................32 16 Snusen passar på – fleire ord med dobbelt konsonant........................................34

17 Kjartan kjøper kjole – ord med kj-lyd som vi skriv med kj...................................36

18 Kirsten på kino – ord med kj-lyd som vi skriv med k.............................................38

19 Kva gjer du i januar? – ord med j-lyd som vi skriv med j eller g eller gj............40 Diktat.....................................................................................................................................42

Her er sterke Tor Ord med æ-lyd som vi skriv med e eller æ

A Set strek under orda med æ-lyd som vi skriv med e eller æ.

KS SE

Skriv orda med æ-lyd som vi skriv med e.

Tor må reise langt med ferje for å møte vennen Terje. Sterke Tor er alltid der, stor og sterk i all slags vêr.

EM PL AR

Her er sterke Tor! Han kan bere storebror. Alle barn frå fjern og nær, kom og sjå på når han ber!

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ C

Skriv orda med æ-lyd som vi skriv med æ.

______________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 4

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. ________ er ____________ Tor! Han kan ________ storebror. Alle barn frå ____________ og ________, kom og sjå på når han ________! Tor må reise langt

EM PL AR

med ____________ for å møte vennen ____________. ____________ Tor er alltid ________, stor og ____________ i all slags ________.

her

Skriv orda i rett ramme. nær

særleg

der

lerke

tverke

vêr

kjær

kjæle Æ-lyd med æ

______________________________

Set inn e eller æ slik at det blir ord med æ-lyd. Les orda.

bær

Æ-lyd med e

b___re d___r v___rk t___r st___rk sn___rk kj___r

n___r

l___rke l___rar blåb___r n___r

G Fortel om sterke Tor ut frå det du har lese og din eigen fantasi. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 5

Eg drøymde i natt Dobbelt konsonant i slutten av ord

A Set strek under orda som sluttar med dobbelt konsonant.

KS SE G

Skriv orda du sette strek under.

Men draumen tok slutt.

EM PL AR

Eg drøymde i natt at eg fann ein skatt, ein usynleg ball, ei ku i ein stall, ei øydelagd trapp, laga av papp, ein sekk full av ull, ein pose med gull, ein gløymd konvolutt, eit ekstra minutt!

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ C

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Eg drøymde i __________ at eg fann ein ______________, ein usynleg __________, ei ku i ein ______________, ei øydelagd ______________, laga av __________, ein sekk full av __________ ein pose med __________, ein gløymd ___________________, eit ekstra ______________! Men draumen tok ______________. 6

D Finn rimord som sluttar pĂĽ dobbelt konsonant. krutt __________________________________________________________________________ hatt __________________________________________________________________________ hall ___________________________________________________________________________

EM PL AR

rapp __________________________________________________________________________ gull ________________________________________________________ E

Skriv orda i rett ramme.

mat matt feit feitt tap tapp tak takk fin finn ran rann let lett fat fatt lut lutt Dobbelt konsonant

______________________________

______________________________ ______________________________

______________________________

Enkel konsonant

______________________________

Skriv ei setning med kvart av orda: fin, finn, tak, takk.

______________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ G Skriv om ein draum du har hatt. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 7

Ei tam løve Berre éin m i slutten av ord

A Set strek under orda

Eg ønskjer meg ei løve som vil bli med meg heim. Ho skal få eige rom. Eit rom for tamme løver! Eg vil gi ho mat fem gonger om dagen. Ei løve blir sikkert fort tom i magen!

EM PL AR

som sluttar på m.

Skriv orda du sette strek under.

Kvar kveld skal eg gi løva kos og klem. Eg håpar at løva er snill og ikkje slem!

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

Eg ønskjer meg ei løve som vil bli med meg ______________. Ho skal få eige ______________. Eit rom for tamme løver! Eg vil gi ho mat ______________ gonger om dagen. Ei løve blir sikkert fort ______________ i magen! Kvar kveld skal eg gi løva kos og ______________. Eg håpar at løva er snill og ikkje ______________!

D Skriv rimord. tøm ______________________________________________________ lam _______________________________________________________ kom ______________________________________________________

EM PL AR

klem ______________________________________________________

Set inn orda frå ballongen.

Alt vatnet samla seg i ein stor __________________.

På beitene gjekk det sauer med små __________________.

klem tam tom bom lam dam

Du fekk to klemmar, men eg fekk berre éin __________________.

Løver er sjeldan tamme, men katten er __________________.

Anne bomma på blinken, og mitt skot var også __________________.

Alle godteposane er tomme, denne er òg __________________.

Skriv ei setning med kvart av orda: fem, kam, kram, krem.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ G Korleis hadde det vore å ha med seg ei tam løve heim? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 9

Oppe på loftet Ord med å-lyd som vi skriv med å eller o

A Set strek under orda med å-lyd som vi skriv med å eller o.

EM PL AR

Eg er ein ekte arkeolog! Reiser rundt med båt og tog. Grev og leiter for å finne både spor og gamle minne.

Eg fann to sokkar som var blå. Begge to var altfor små. Og dette er sant og ikkje tull: i den eine var det gull!

Måndag leitte eg på loftet. Eg er der oppe ganske ofte.

Skriv orda med å-lyd som vi skriv med å.

______________________________________________________________________________ C

Skriv orda med å-lyd som vi skriv med o.

______________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 10

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. Eg er ein ekte __________________! Reiser rundt med _______ og _______. Grev og leiter for å finne ___________ spor og gamle minne. _________________ leitte eg på _____________, eg er der oppe ganske _________. Eg fann to _____________ som var

EM PL AR

_________. Begge to var altfor _______. Og dette er sant og ikkje tull: i den eine var det gull! E

Skriv orda i rett ramme.

Å-lyd med å

______________________________

Å-lyd med o

______________________________ ______________________________

______________________________

boks koks båt bås ofte låve godt flåte tåpe loft såpe gåte

______________________________

Skriv ei setning med kvart av orda: låve, loft, gåte, godt.

______________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ G Kva trur du kan vere spennande for ein arkeolog å finne? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 11

Gøy på en øy Ord med diftongar (ai, ei, øy, au)

A Set strek under orda

EM PL AR

med diftong.

Einar var gjest på den vesle øya. Ein fin stad for greie sauer.

Øyvind la seg i hengekøya. Han ville sjå på at Einar hoppa tau. Einar var jo ingen vanleg sau.

I fjor flaug Øyvind til ei lita øy. – Hei, hei, her er det gøy! ropte Øyvind. – Her kan vi finne på ein haug med tull og tøys! Ikkje sant, Einar?

Etterpå prøvde dei å fiske hai, men nei, til middag blei det pai.

Skriv orda med diftongane ai eller ei.

______________________________________________________________________________ C

Skriv orda med diftongane øy eller au.

______________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 12

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. I fjor __________ Øyvind til ei lita __________. Hei, hei, her er det __________! ropte Øyvind. Her kan vi finne på ein __________ med tull og __________! Ikkje sant, Einar? __________ var gjest på den vesle __________. Ein fin stad for __________

EM PL AR

__________. Øyvind la seg i hengekøya. Han ville sjå på at Einar hoppa __________. Einar var jo ingen vanleg __________. Etterpå prøvde dei å fiske __________, men __________, til middag blei det __________.

flau

hai

høy

tau

svai

flaug

røy

______________________________ ______________________________ ______________________________

grei

støy

skrei

pai

hei

______________________________ ______________________________ ______________________________

Skriv ord som rimar.

øy

Skriv orda i rett ramme.

røy ___________________________________ svai ___________________________________ tau ___________________________________ hei ___________________________________ G Kvifor åt Øyvind og Einar pai til middag? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 13

Pappa vil kvile Spørjeord med k og kv

A Set strek under spørjeorda som begynner med k eller kv.

Skriv orda du sette strek under.

EM PL AR

– Kva for ein dag er det? spør veslebror. Kvar dag spør han om det. – Kva skal vi ha til middag? spør han. – Og kvar skal vi på ferie? Kven skal vi reise til? – Skal vi reise kvar for oss? Kvifor svarer du ikkje? Pappa er lei av spørsmål. Verkeleg lei. Han vil kvile. Korleis skal veslebror få pappa vaken? Han veit korleis. – Hjelp! roper pappa.

______________________________________________________________________________

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

___________ for ein dag er det? spør veslebror. ___________ dag spør han om det. ___________ skal vi ha til middag? spør han. Og ___________ skal vi på ferie? ___________ skal vi reise til? Skal vi reise ___________ for oss? _______________ svarer du ikkje? Pappa er lei av spørsmål. Verkeleg lei. Han vil ___________. _______________ skal veslebror få pappa vaken? Han veit _______________. Hjelp! roper pappa.

D Skriv orda i rett ramme. kven

kval

kar

kikke

kjøpe

kvar

kvit

kvile

korleis

Ord med k

koste

kvifor

Ord med kv

_____________________________________

_______________________

_____________________________________

_______________________

_____________________________________

_______________________

EM PL AR

knus

Skriv ei setning med kvart av orda: kvifor, kven, kvar, korleis.

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Forklar ordene.

______________________________________________________________________________

kval __________________________________________________________________________

kikkert________________________________________________________________________

kvardag_______________________________________________________________________ G Kva gjer veslebror for å få pappa vaken? Skriv.

Inga har pengar Ord med ng

Skriv orda du sette strek under.

Inga har mange pengar. Ho har dei i ei eske under senga. «Ikkje rør pengane!» står det på eska. Ho har hatt den eska lenge. Dersom det kjem tjuvar, vil ho sjølvsagt fange dei. Då er det rett i fengsel med ein gong. Der kan dei vere dagen lang. Ingen slepp unna lure Inga!

EM PL AR

A Set strek under orda med ng.

______________________________________________________________________________

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

______________ har ______________ pengar. Ho har dei i ei eske under ______________. «Ikkje rør __________________!» står det på eska. Ho har hatt den eska ______________. Dersom det kjem tjuvar, vil ho sjølvsagt ______________ dei. Då er det rett i ______________ med ein ______________. Der kan dei vere dagen ______________. ______________ slepp unna lure ______________!

D Skriv rimord. Vel ord fr책 ballongen. ingen ___________________________________________________ henge __________________________________________________

svingen tingen lenge trenge fengsel hengsel bingen slenge trengsel

trengsel _________________________________________________

Skriv setningar med seks av orda du skreiv i oppg책ve D.

EM PL AR

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Vis at orda har ulik tyding, ved 책 skrive ei setning med kvart ord. F

seng __________________________________________________________________________ segn __________________________________________________________________________ G Korleis gjekk det d책 det kom tjuvar til Inga? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 17

Frank med full tank Ord med nk

Skriv orda du sette strek under.

Frank har tenkt å vinne olabil-løpet i dag. Det startar ved den blå benken. – Midt i blinken for meg, seier Frank. – Premien set eg i banken.

Frank har ny bil. – Eg har full tank, seier Frank. – Eg er flinke Frank som tenkjer på alt! I ein bil av plankar tenkjer eg lure tankar!

EM PL AR

A Set strek under orda med nk.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ C

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Eg har full ___________, seier ___________. Eg er ___________ Frank som ___________ på alt! I ein bil av _______________ _______________ eg lure ___________! Frank har ___________ å vinne olabil-løpet i dag. Det startar ved den blå _______________. Midt i _______________ for meg, seier Frank. Premien set eg i _______________. 18

D Skriv rimord. Vel ord frå ballongen. planke __________________________________________________ tenkjer __________________________________________________

EM PL AR

bank ____________________________________________________

tanke lenkjer sanke hank tank hanke benkjer banke senkjer sank

Skriv setningar med seks av orda du skreiv i oppgåve D.

__________________________________________________________ __________________________________________________________

__________________________________________________________

Finn rett ord. Orda sluttar på nk.

__________________________________________________________

Den er til å sitje på, og det er plass til fleire. ______________________________________

Du kan ha sparepengane der. ___________________________________________________ Du kan fylle bensin i den. _______________________________________________________ Du held i den når du drikk av ein kopp. ___________________________________________ G Korleis gjekk det med Frank i olabil-løpet? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 19

Dei snakkar spansk i Spania Ord med liten og stor forbokstav

A Set strek under orda som vi

EM PL AR

alltid skriv med stor forbokstav.

Alva dreg til Spania. Der snakkar dei spansk. Så dreg ho til Danmark. Der snakkar dei dansk. Til slutt dreg ho til Frankrike. Der snakkar dei fransk.

Skriv orda du sette strek under.

Alva er ikkje fødd i Noreg. Men ho snakkar norsk. Mange i Noreg snakkar både norsk og andre språk. Kva for språk snakkar du?

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

Alva dreg til ____________. Der snakkar dei ____________. Så dreg ho til ________________. Der snakkar dei ____________. Til slutt dreg ho til ________________. Der snakkar dei ____________. Alva er ikkje fødd i ____________. Men ho snakkar ____________. Mange i Noreg snakkar både norsk og andre språk. Kva for språk snakkar du?

D Kva for ord under skal ha stor forbokstav,

og kva for ord skal ha liten? Skriv dei rett. spansk spania spanjol england engelskmann sverige svensk engelsk polen gresk grekar tyskland kina polsk tysk kinesisk hellas bergen bergensar kinesar bergensk ________________________________________________________

EM PL AR

Vel land og språk som passar til landet. Hugs rett bruk av stor og liten forbokstav.

Eg er frå _______________________ og snakkar _______________________. Eg er frå _______________________ og snakkar _______________________.

Eg er frå _______________________ og snakkar _______________________.

Kva for ord under skal ha stor forbokstav, og kva for ord skal ha liten? Skriv dei rett.

oslo by island land europa verdsdel knut bergen fornamn jensen etternamn kløvervegen adresse amerika ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ G Kva for land er du frå? Kva liker du best ved det landet? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 21

Snusen pakkar Dobbelt konsonant inni ord

A Set strek under orda som har dobbelt konsonant inni seg.

Skriv orda du sette strek under.

EM PL AR

Snusen pakkar. Lommelykt, briller, pennar, lappar, alt som kan komme til nytte. Han skal overnatte hos Ella. Ho bur i eit gammalt hus. Der spøkjer det sikkert. Kanskje er det både lommetjuvar og hovudskallar der. Men Snusen er ikkje av dei redde. Snusen er ein tøffing. Han løyser alle saker. Alltid.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ C

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Snusen _____________ . Lommelykt, _____________, pennar, _____________, alt som kan _____________ til _____________. Han skal _____________________ hos _____________. Ho bur i eit _____________ hus. Der spøkjer det _____________. Kanskje er det både __________________________ og __________________________ der. 22

D Skriv rimord. Vel ord frå ballongen. venner __________________________________________________ alle _____________________________________________________ lappar __________________________________________________

Skriv setningar med seks av orda du skreiv i oppgåve D.

EM PL AR

kjenner falle brenner knappar Skalle tralle klappar renner kalle nappar tappar spenner

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Vis at orda har ulik tyding, ved å skrive ei setning med kvart ord.

lese __________________________________________________________________________

lesse _________________________________________________________________________ mase _________________________________________________________________________ masse_________________________________________________________________________ G Korleis går det når Snusen overnattar hos Ella? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 23

Kokken listar seg på tå Ord med lang og kort å-lyd, og med enkel og dobbelt konsonant

A Set strek under orda som har lang å-lyd og enkel konsonant.

EM PL AR

Set ring rundt orda som har kort å-lyd og dobbelt konsonant.

Skriv orda du sette strek under.

Om eg tek eit lite hopp, trur eg kroppen blir på topp. Et eg mykje fårikål, klarer eg å skåre mål.

Sokk og sopp, det er med o, kokken dansar utan sko. Kåpe, det skriv vi med å, håpe, såpe like så.

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ C

Skriv orda du sette ring rundt.

______________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 24

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. _________ og _________, det er med o, _____________ dansar utan sko. _________ det skriv vi med å, _________, _________ like så. Om eg tek eit lite _________, trur eg _________________ blir på _________. Et eg mykje __________________, klarer eg å

EM PL AR

_________ _________.

Skriv orda i rett ramme.

såper

soppar

kåper

koppar

kropp

håpar

Lang å-lyd og enkel konsonant

hoppar

topp

tåke

måke

Kort å-lyd og dobbelt konsonant

______________________________

______________________________ ______________________________

______________________________

Vis at orda har ulik tyding, ved å skrive ei setning med kvart ord.

såper _________________________________________________________________________

soppar ________________________________________________________________________ kåper _________________________________________________________________________ koppar ________________________________________________________________________ G Kva trur du skal til for at kokken skal klare å skåre mål? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 25

Sjur er sjef Ord med sj-lyd som vi skriv med sj

Sjur er sjef i dyrehagen. – Det er sjeldan vi ser sjøløver i Noreg, seier han. – Det er berre i dyrehagen. Her har vi sju sjøløver. Vi har sjiraffar her òg. Kvar dag sjekkar Sjur at alt er i orden. – Her tek vi ingen sjansar. Ikkje med sjeldne dyr. Vi har til og med sjimpansar!

EM PL AR

A Set strek under orda med sj-lyd som vi skriv med sj.

Skriv orda du sette strek under.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ C

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Sjur er ________ i dyrehagen. Det er ________________ vi ser __________________ i Noreg, seier han. Det er berre i dyrehagen. Her har vi ______ sjøløver. Vi har ______________ her òg. Kvar dag sjekkar ________ at alt er i orden. Her tek vi ingen ______________. Ikkje med _____________ dyr. Vi har til og med ____________________! 26

D Set inn sj først i orda, slik at det blir verkelege ord. Les orda. ____okolade ____ørøvar ____al ____akk ____okk ____uk ____ekke ____åfør E

Skriv orda frå oppgåve D.

EM PL AR

Skriv setningar med seks av orda frå oppgåve E.

______________________________________________________________________________

G Kva gjer Sjur ein vanleg dag i dyrehagen? Skriv.

Kan ei skjorte bli borte? Ord med sj-lyd som vi skriv med skj

A Set strek under orda med sj-lyd som vi skriv med skj.

Kan ei skjorte bli borte? ______ Kan ei skjor heite Tor? ______ Kan eit skjel ta farvel? ______ Kan eit skjørt vere tørt? ______ Kan ein klegg ha skjegg? ______ Kan eit skjer plukke bær? ______ ______ Kan vi skjere på skrå? Ja, men pass på!

EM PL AR

Svar ja eller nei på spørsmåla.

Skriv orda du sette strek under.

______________________________________________________________________________

Sjå på A og set inn rett ord.

Kan ei _____________ bli borte? Kan ei _____________ heite Tor? Kan eit _____________ si farvel? Kan eit _____________ vere tørt? Kan ein klegg ha _____________? Kan eit _____________ plukke bær? Kan vi _____________ på skrå? 28

D Set inn skj først i orda, slik at det blir verkelege ord.

Les orda. _______ema

_______ulestad _______erm

_______øne _______emt _______elett

Skriv orda frå oppgåve D.

EM PL AR

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

Skriv setningar med orda frå oppgåve E.

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

G Kva for skjulestader synest du er best når du leiker gøymsle? Skriv.

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 29

Elviras heksegryte Samansette ord

A Set strek under samansette ord.

Skriv orda du sette strek under.

EM PL AR

Elvira har ei ny heksegryte. No blir det supergod middagsmat! Kva med slangesuppe? Steikte krabbeklør? Rørte blåbær med blekksprut? Pannekaker med mosedottar? Billebrød med prestekragar? Ein nysteikt fiskebolle med barnåler? Elvira set opp ein vekemeny. I dag blir det kokt flugesopp og konglekake.

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

Elvira har ei ny ________________. No blir det ________________ ________________! Kva med ___________________? Steikte ___________________? Rørte ________________ med _____________? ________________ med mosedottar? Billebrød med ________________? Ein nysteikt ________________ med ________________? Elvira set opp ein ____________. I dag blir det kokt ________________ og ____________________.

D Dersom vi skriv eit samansett ord i to ord, får orda ofte ei

anna tyding. Forklar forskjellen: sukkerbiter ____________________________________________________________________ sukker biter ___________________________________________________________________

EM PL AR

krabbeklør ____________________________________________________________________ krabbe klør ____________________________________________________________________

Dersom vi byter om rekkjefølgja av orda i eit samansett ord, kan ordet få ei anna tyding. Forklar forskjellen: E

båttur ________________________________________________________________________ turbåt ________________________________________________________________________

dokketøy _____________________________________________________________________

tøydokke ______________________________________________________________________

Samansette ord kan òg vere sette saman av meir enn to ord. Kva for tre ord er desse sette saman av? _________________ __________________ ______________________

solkremtube

_________________ __________________ ______________________

pannekakerøre

_________________ __________________ ______________________

busshaldeplass

G Korleis ser vekemenyen til Elvira ut? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 31

Tarzan på skitur Ord med sj-lyd som vi skriv med sk

A Set strek under orda med sj-lyd som vi skriv med sk.

Skriv orda du sette strek under.

EM PL AR

Sola skin, og det er ikkje ei sky på himmelen. Tarzan vil prøve seg på ski. I sekken har han tre skiver brød med skinke. Tarzan følgjer skiltet. Han prøver å skeise, men det går skikkeleg dårleg. Det er skia si skuld. Kanskje eg skal begynne med skiskyting i staden, tenkjer Tarzan.

______________________________________________________________________________

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

Sola _________________, og det er ikkje ei ___________ på himmelen. Tarzan vil prøve seg på ___________. I sekken har han tre _____________ brød med _________________. Tarzan følgjer _____________. Han prøver å _____________, men det går _____________________ dårleg. Det er _____________ si skuld. Kanskje eg skal begynne med _____________________ i staden, tenkjer Tarzan.

D Set inn sk først i orda, slik at

det blir verkelege ord. Les orda. ____itur ____yte ____itten ____ip ____ylle ____ya

Skriv orda frå oppgåve D.

EM PL AR

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ F

Skriv setningar med orda frå oppgåve E.

______________________________________________________________________________

G Korleis gjekk det vidare

med skituren til Tarzan? Skriv. ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ ___________________________________________ 33

Snusen passar på Fleire ord med dobbelt konsonant

A Set strek under orda med dobbelt konsonant.

Skriv orda du sette strek under.

EM PL AR

Snusen legg seg under senga. Han skal nok passe på. Hysj! Vil nokon komme? Er det innbrot? Er det frekke skurkar? Ella høyrer ikkje noko, men Snusen høyrer at det smell i eit vindauge. Er det nokon som hoppar inn? Som krabbar over golvet? – Det er ikkje noko, seier Ella. Men Snusen vil finne ut kva det er. – Eg finn det ut, seier han. – I morgon. Etter middag. God natt!

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

______________________________________________________________________________

Snusen _______________ seg under senga. Han skal nok __________ på. Hysj! Vil nokon ____________? Er det ______________? Er det ______________ skurkar? Ella høyrer __________ noko, men Snusen høyrer at det ______________ i eit vindauge. Er det nokon som ______________ inn? Som ______________ over golvet? Det er __________ noko, seier Ella. Men Snusen vil __________ ut kva det er. Eg finn det ut, seier han. I morgon. __________ middag. God __________!

D Skriv rimord. Vel ord fr책 ballongen. krabbar _________________________________________________ finne ___________________________________________________ passe ___________________________________________________

Skriv setningar med seks av orda du skreiv i oppg책ve D.

EM PL AR

minne masse labbar tasse pinne flasse tabbar sinne knabbar

______________________________________________________________________________

Vis at orda har ulik tyding, ved 책 skrive ei setning med kvart ord.

fine _____________________________________________________

finne ___________________________________________________

tapar ___________________________________________________ tappar __________________________________________________ G Kvifor vil Snusen vente til i morgon

med 책 finne ut kva som skjer? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 35

Kjartan kjøper kjole Ord med kj-lyd som vi skriv med kj

– Kjøp kjempefine kjolar! roper Brita. Ho har starta kjolebutikk. – Her er det ingen kjedelege kjolar! Eg har til og med kjolar til kjæledyr! Men kanskje du vil kjøpe ein kjole til kjærasten din?

EM PL AR

A Set strek under ord med kj-lyd som vi skriv med kj.

Kjartan kjem forbi. Han stansar. – Har de kjolar til kjendisar? spør han. – Kona mi er nemleg veldig kjend.

Skriv orda du sette strek under.

– Kjære, kjekke Kjartan, kjendiskjole skal bli! seier Brita. – Og kva med ei lekker kjede spesielt for kjendisar? – Så kjekt, seier Kjartan. – No blir nok den kjende kona mi kjempeglad.

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

___________ kjempefine ___________! roper Brita. Ho har starta __________________. Her er det ingen _______________ kjolar! Eg har til og med ___________ til 36

_______________! Men kanskje du vil kjøpe ein kjole til ___________________ din? Kjartan kjem forbi. Han stansar. Har de ___________ til ______________? spør han. Kona mi er nemleg veldig ___________. D Set inn kj først i orda, slik at det

EM PL AR

blir verkelege ord. Les orda. _____empefin

_____epp

_____øleskap

_____æledyr

_____edeleg

Skriv orda frå oppgåve D.

_____økken

______________________________________________________________________________

Skriv setningar med ord frå oppgåve E.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ G Kjartan kjøper mykje forskjellig til kjendiskona si. Skriv ei liste. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 37

Kirsten på kino Ord med kj-lyd som vi skriv med k

A Set strek under orda med kj-lyd som vi skriv med k.

EM PL AR

Etter middag skal Kirsten på kino. Utekino! Ho skal sjå ein film frå Kina. Ho et steikt kylling før ho dreg.

Skriv orda du sette strek under.

Kirsten tek med kikkert for å vere på den trygge sida. Det held ikkje berre å kikke, tenkjer ho, eg vil sjå heilt tydeleg. Ho har med seg nokre kirsebær å knaske på. Kinoen er fleire kilometer unna. Lurer på om det er noko kyssing i den filmen, tenkjer Kirsten.

______________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________ C

Sjå på oppgåve A og set inn rett ord.

Etter middag skal _______________ på __________ . ________________! Ho skal sjå ein film frå _________. Ho et steikt _________________ før ho dreg. Kirsten tek med _______________ for å vere på den trygge sida. Det held ikkje berre å ____________, tenkjer ho, eg vil sjå heilt tydeleg. 38

Ho har med seg nokre _______________ å knaske på. _______________ er fleire ___________________ unna. Lurer på om det er noko _______________ i den filmen, tenkjer _______________.

D Set inn k først i orda, slik at det blir verkelege ord.

____yrkje

____ile

____ime

Skriv orda frå oppgåve D.

____iste

____iosk

____yst

EM PL AR

Les orda.

______________________________________________________________________________

Skriv setningar med ord frå oppgåve E.

______________________________________________________________________________

G Kva handla filmen om? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 39

Kva gjer du i januar? Ord med j-lyd som vi skriv med j eller g eller gj

A Set strek under orda med j-lyd

EM PL AR

som vi skriv med j eller g eller gj.

Kva gjer du i januar? Då leikar eg gjerne ute i snøen. I fjor fekk eg forresten gips etter at vi hadde leika ute. Gjett kva som skjedde! Jo, vi leika gøymsle, og eg snubla då eg skulle gøyme meg. Det var vel ikkje så lurt å klatre opp på taket.

Kva gjer du i juli? Eg dreg gjerne ut med båten. Det er moro når det blæs og gyngar på sjøen. I fjor fekk eg forresten gips etter ein båttur. Gjett kva som skjedde! Eg brakk tåa då eg hoppa i land. Uflaks!

Skriv orda med j-lyd som vi skriv med j.

______________________________________________________________________________ C

Skriv orda med j-lyd som vi skriv med g eller gj.

______________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________ 40

D Sjå på oppgåve A og set inn rett ord. Kva gjer du i ___________? Då leikar eg ___________ ute i snøen. I fjor fekk eg forresten ___________ etter at vi hadde leika ute. ___________ kva som skjedde! Jo, vi leika _______________,

EM PL AR

og eg snubla då eg skulle ___________ meg. Det var vel ikkje så lurt å klatre opp på taket. Kva ___________ du i juli? Eg dreg ___________ ut med båten. Det er moro når det blæs og ___________ på sjøen. I fjor fekk eg forresten ___________ etter ein

jage

Skriv orda i rett ramme. gøymsle

jul

jerv

gjette

gips

juble

båttur. ___________ kva som skjedde! Eg brakk tåa då eg hoppa i land. Uflaks!

J-lyd med j

J-lyd med g eller gj

______________________________

Skriv setningar med ord frå oppgåve E.

gjøgle

______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ G Kva gjer du i januar og juli? Skriv. ______________________________________________________________________________ ______________________________________________________________________________ 41

Diktat 1 Her er sterke Tor – ord med æ-lyd som vi skriv med e eller æ

Eg drøymde i natt om ein skatt, ein ball og ei ku i ein stall. Eg drøymde om ei trapp laga av papp og om ein sekk full av gull og tull.

EM PL AR

Her er sterke Tor! Han kan bere storebror. Alle barn frå fjern og nær, kom og sjå på når han ber! Tor må reise langt med ferje for å møte vennen Terje.

2 Eg drøymde i natt – dobbelt konsonant i slutten av ord

3 Ei tam løve – berre éin m i slutten av ord

Ei tam løve blir med meg heim. Ho skal få eige rom. Ho skal få kos og klem. Ei løve blir fort tom i magen. Ho et fem gonger om dagen.

4 Oppe på loftet – ord med å-lyd som vi skriv med å eller o

Måndag var eg på loftet. Der er eg ganske ofte. Der fann eg ein båt og eit tog. Og to sokkar som var blå. Men dei var for små.

6 Pappa vil kvile – spørjeord med k og kv

Øyvind flaug til ei lita øy. Hei, hei, her er det gøy! ropte han. Øya var fin for greie sauer. Einar prøvde å fiske ein hai. Det han likte best, var pai.

Kva for dag er det? Korleis har du det? Kva skal vi ha til middag? Kvar skal vi på ferie? Kven skal vi reise til? Kvifor svarer du ikkje? Pappa vil kvile. Kvar dag.

7 Inga har pengar – ord med ng

EM PL AR

5 Gøy på ei øy – ord med diftongar (ai, ei, øy, au)

Inga har mange pengar under senga. Ho har hatt dei lenge. Ingen tjuvar får ta pengane. Tjuvar vil bli fanga. I fengsel med ein gong!

8 Frank med full tank – ord med nk

Flinke Frank har ny bil. Den er laga av plankar. Frank sit på benken og tenkjer lure tankar. Han går ein tur i banken.

10 Snusen pakkar – dobbelt konsonant inni ord

Dei snakkar spansk i Spania. Dei snakkar dansk i Danmark. Dei snakkar fransk i Frankrike. Alva bur i Noreg og snakkar norsk.

Snusen pakkar briller, pennar, lappar, alt som er til nytte. Han skal overnatte hos Ella. Ho bur i eit gammalt hus. Men Snusen er ikkje av dei redde. Han løyser alle saker.

EM PL AR

9 Dei snakkar spansk i Spania – ord med liten og stor forbokstav

11 Kokken listar seg på tå – ord med lang og kort å-lyd, og med enkel og dobbelt konsonant

Sokk og sopp, det er med o. Kokken dansar utan sko. Kåpe skriv vi med å, håpe, såpe like så. Om eg tek eit lite hopp, trur eg kroppen blir på topp. Et eg mykje fårikål, klarer eg å skåre mål.

12 Sjur er sjef – ord med sj-lyd som vi skriv med sj

Sjur er sjef. Han har sju sjøløver. Sjur sjekkar at dyra har det bra. Han tek ingen sjansar. Ikkje med sjeldne dyr.

14 Elviras heksegryte – samansette ord

Kan ei skjorte bli borte? Kan ei skjor heite Tor? Kan eit skjel ta farvel? Kan eit skjørt vere tørt? Kan vi skjere på skrå?

Elvira har ei ny heksegryte. No blir det middagsmat! Kva med slangesuppe? Rørte blåbær og pannekaker? Prestekragar? Nysteikte barnåler? Elvira set opp ein vekemeny.

EM PL AR

13 Kan ei skjorte bli borte? – ord med sj-lyd som vi skriv med skj

16 Snusen passar på – fleire ord med dobbelt konsonant

Sola skin. Det er ikkje ei sky. Tarzan vil gå på ski. Han følgjer skiltet. Han prøver å skeise. Skinke smaker bra.

Snusen skal passe på. Vil nokon komme, er det innbrot? Er det frekke skurkar? Ella høyrer ikkje noko, men Snusen høyrer at det smell i eit vindauge. Han vil finne ut kva det er.

15 Tarzan på skitur – ord med sj-lyd som vi skriv med sk

18 Kirsten på skitur – ord med kj-lyd som vi skriv med k

Kjøp kjempefine kjolar! roper Brita. Kjekke Kjartan kjem forbi. Har de kjolar til kjendisar? Den kjære kona mi er kjend. Ho blir kjempeglad for ei kjede og ein kjole.

Kirsten skal på kino og sjå ein film om Kina. Ho et steikt kylling før ho dreg. Kirsten tek med kikkert og kirsebær. Det er fleire kilometer til kinoen. Kirsten lurer på om det er noko kyssing i filmen.

EM PL AR

17 Kjartan kjøper kjole – ord med kj-lyd som vi skriv med kj

19 Kva gjer du i januar? – ord med j-lyd som vi skriv med j eller g eller gj

Kva gjer du i januar? Då leiker eg gjerne ute. Gjett kva eg leiker? Eg leiker gøymsle. Kva gjer du i juli? Eg dreg gjerne ut med båten. I fjor fekk eg gips etter ein båttur.

EM PL AR

EM PL AR KS SE G IN

Omsett til nynorsk av Ole Jan Borgund / NTB Arkitekst

Illustrasjonar: Thor W. Kristensen

Grafisk design og tilrettelegging: Nygaard Design Trykk og ferdiggjering: 07 Gruppen AS, 2017 Forfattaren har fått støtte til utgivinga frå Det faglitterære fond. Alle kommentarar til utgivingar frå forlaget kan rettast til: GAN Aschehoug Postboks 363 Sentrum 0102 Oslo forlag@gan.aschehoug.no gan.aschehoug.no Føresegnene i åndsverklova gjeld for materialet i denne publikasjonen. Utan særskild avtale med GAN Aschehoug er all eksemplarframstilling og tilgjengeleggjering berre tillate så langt det har heimel i lov eller avtale med Kopinor, interesseorgan for rettshavarar til åndsverk. Bruk som er i strid med lov eller avtale, kan føre til erstatningsansvar og inndraging og kan straffast med bøter eller fengsel.