nano rama, kompensimi fizik, matura by Gazeta Metropol

»4

intervista/ IRENA Progni

Prioritetet e së djathtës për qytetin e Gramshit dhe rrethinat E hënë

13 maj 2013

Viti IX, Nr. 2973 Tel: 04 2 233 991 Fax: 04 2 233 998 Çmimi: 30 lekë • € 1.5

gazetametropol.com

Kanceri i gjakut

Adolf Hitler, Dyfishohen tumoret, si lindi një Fyhrer banorët në qytete më

bote & histori

• Zbulimet, botët e panjohura të njerëzimit • Luftërat që vunë në shënjestër kulturën • Turqia, e pakënaqura e Bosforit dhe BE »13-17

»4

të prekur se ata në fshat

Përplasjet e PS Të përndjekurit Emrat që marrin dëmshpërblimin

Miratohen të dënuarit politikë që do të përfitojnë këstin e dytë për burgimin e padrejtë gjatë regjimit komunist

»6

Ndarja e tokave

Peka zbardh projektin për kompensimin fizik Pas garantimit të fondit të sipërfaqeve të lira mbyllet dhe strategjia e ndarjes për subjektet që kanë ende tokë të pakthyer »7

Opinion Nga Enver Bytyçi

A është rilindja demokracia e paparacëve?! »10 Nga Helga Vukaj

Zhvillimet ligjore forcojnë KLSH »11

Listat e reja heqin nanoistët »2-3

Përplasja e Vlorës ngjall sherret e zë vjetra në selinë ro

Emrat që nuk do të a kandidojnë dhe at jës që dolën jashtë vi

Rama në ditën e Nënës vlerëson kulturën politike

»3

Qëndrimi i Kryeministrit

Berisha refuzon propozimin e Metës, vendimi më 23 qershor

Gara për shkollën e lartë

Programi i historisë për testin e provimit përfundimtar Ku do të përqendrohen gjimnazistët për të fituar një degë në fakultetet publike. Skema e përgatitjes së pyetjeve »20-22

Në Greqi

Pranga të riut, dyshohet se vrau një çift të moshuarish

»9

I arratisuri nga burgu terrorizoi fshatarët me një granatë. Të moshurait 72 dhe 73 vjeç janë gjetur të vrarë në banesën e tyre

Kthehet prodhimi vendas

Ulen çmimet e perimeve, rriten ato të frutave të importit

»4

« POLITIKË

ë përjashtuar nga mundësia për të garuar, por njëherësh dhe të penalizuar. Argumenti me të cilin u justifikua mospërfshirja e deputetëve aktualë në listën shumemërore të Partisë Socialiste për zgjedhjet parlamentare të 23 qershorit lidhej pikërisht me rikthimin në skenën politike të ish-kreut socialist Fatos Nano. Lidershipi socialist ishte sinjalizuar se këta deputetë në mandatin e ardhshëm do të ishin pjesë e një grupimi të ri pas 23 qershorit, të udhëhequr nga ish-lideri Nano. Skenari Të përjashtuarit apo dhe ata të renditur në fund të listës së kandidatëve për deputetë për lidershipin socialist kanë marrë vendin e merituar. Burime pranë selisë rozë bënë me dije se pothuajse e gjithë kjo kategori që tashmë zyrtarisht e ka të pamundur një mandat tjetër për në legjislativin e pas 23 qershorit është konsideruar nga lidershipi i PS-së si tradhtarë. Pjesëtarët e kësaj “liste të zezë” (e cilësuar kështu dhe nga kundërshtari politik i kampit socialist) mësohet se, nëse do të ishin pjesë e kësaj gare, duke mundësuar një tjetër mandat, menjëherë pas certifikimit të zgjedhjeve parlamentare do të shpallnin largimin nga grupi parlamentar socialist dhe angazhimin e tyre si të pavarur në Kuvend. Ndërkohë jashtë këtij institucioni ky grupim do të ishte nën drejtimin e ish-liderit të tyre. Këtë largim socialistët do ta argumentonin me faktin se nuk pajtoheshin me linjën zyrtare të lidershipit socialist, e parashikuar kjo si në rastin e fitores pas 23 qershorit, ashtu dhe në atë të humbjes. Për të dyja këto raste skenarët ishin parashikuar. Frikës për gjymtim të grupit kuvendor socialist i ka paraprirë kreu i PS-së, i cili i sinjalizuar për këtë lëvizje vendosi përjashtimin e këtij grupi nga lista e kandidatëve për deputetë. Më shumë se frikë për zvogëlim të radhëve të grupit kryetari i PS-së i trembej një skenari për rrëzimin e qeverisë së socialistëve, nëse ky grupim do të bashkohej me kampin e djathtë. Tashmë që lista e kandidatëve është zyrtarizuar, vështirë se mund të thuhet me siguri se ishin të vërteta këto zhvillime, që mbetën në tentativë nga ana e deputetëve të përjashtuar, ndërkohë të paraprira nga lidershipi socialist. Vendimi Me zyrtarizimin e listës së kandidatëve për deputetë të PS-së ra në sy largimi i deputetit Arben Malaj, njëherësh anëtar i kryesisë, nga qarku i Vlorës, ku ka kandiduar dhe ka fituar në shumë zgjedhje. Malaj është zëvendësuar me biznesmenin dhe botuesin Koço Kokëdhima, i cili njihet për miqësinë me kryetarin Rama. Lidershipi socialist la jashtë kandidimit edhe Arben Isarajn, Gazmir Bizhgën, Hazir Gashin, Edison Konomin, Shegush Ligorin, Skënder Hasën, Albert Çaçin, Arjon Muçajn, Ethem Rukën, Alfred Dalipin, Astrit Becin, Paulina Hoxhën, Ndue Kolën, Auron Taren, Qemal Minxhozin, Marko Bellon.

E hënë 13 maj 2013 •

SKENARI I PËRJASHTIMIT TË DEPUTETËVE AKTUAL NGA LISTAT

Lidershipi socialist u sinjalizua për braktisje të grupit pas 23 qershorit Dita Ndërkombëtare e Nënës

Deputetët e PS ndajnë përvojat mes tyre

Emrat e rinj në listën e PS-së

24. Shkëlqim Cani

17. Klodiana Spahiu

1. Edi Rama

25. Ulsi Manja

18. Namik Dokle

2. Koço Kokëdhima

26. Arben Ndoka

19. Ben Blushi

3. Alfred Peza

27. Vexhi Muçmataj

20. Damian Gjiknuri

4. Spartak Braho

28. Erion Veliaj

21. Taulant Balla

5. Pjerin Ndreu

29. Anastas Angjeli

22. Ilir Bejtja 23. Agim Leka

6. Rakip Suli 7. Milena Harito

Emrat që rikonfirmohen

24. Gramoz Ruçi

8. Lindita Nikolla

1. Pandeli Majko

25. Erion Braçe

9. Andrea Marto

2. Sajmir Tahiri

26. Eglantina Gjermeni

10. Edmond Leka

3. Vasilika Hysi

27. Armando Subashi

11. Gentian Bejko

4. Ditmir Bushati

28. Arben Çuko

12. Artur Bushi

5. Fatmir Xhafaj

29. Pirro Lutaj

13. Parid Cara

6. Besnik Baraj

30. Bashkim Fino

14. Musa Ulqini

7. Xhemal Qefalia

31. Arta Dade

15. Arben Kamami

8. Sadri Abazi

32. Olta Xhaçka

16. Ilirian Celibashi

9. Artan Gaçi

33. Tomë Doshi

17. Majlinda Bufi

10. Dashamir Peza

34. Paulin Sterkaj

18. Ilirian Pendavinji

11. Enkelejda Shkreli

35. Fidel Ylli

19. Ilir Xhakolli

12. Alfred Dalipi

36. Ermonela Felaj

20. Ylli Ziçishti

13. Valentina Leskaj

37. Eduard Shalsi

21. Ardit Konomi

14. Luiza Xhuvani

38. Mimi Kodheli

22. Namik Kopliku

15. Fatmir Toçi

39. Armando Prenga

23. Eduart Bejko

16. Blendi Klosi

40. Arben Ahmetaj

Lista e kandidatëve për deputetë të PS

Malaj: Votoni socialistët e vërtetë, jo klientët e Ramës Shtohen dozat e kritikave për përbërjen e listave të kandidatëve për deputetë të Partisë Demokratike. Kandidati i pavarur në qarkun e Vlorës Arben Malaj dha dje një konferencë për shtypin nga qyteti bregdetar i Vlorës, ku shprehu qartazi dhe me emra konkretë qëndrimin e tij kundër përbërjes së kësaj liste. “Angazhimi im politik është detyrimi im për të luftuar modelimin e deputetëve të emëruar, të telekomanduar, klientelistë dhe jo përfaqësues, për të rikrijuar modelin e deputetit që i do me zemër

njerëzit dhe jo t’i shikojë ata si statistika elektorale. Për të instaluar sistemin e tyre të varësisë ndaj kryetarit Berishat dhe Ramat duan ta shqyejnë Vlorën, simbolin e pavarësisë. Kanë hequr tre deputetë socialistë dhe janë futur në listën e Vlorës 7 deputetë klientelistë”, - vuri në dukje Malaj. Njëkohësisht ai bëri dhe një premtim. “Sali Berisha nuk na nxori dot nga politika, as Koçot nuk do të na nxjerrin dot. Të jemi vigjilentë, asnjë votë për Berishën, asnjë votë për klientelistët në listat e kryetarëve!” – u shpreh Malaj.

Deputeti Malaj u bëri thirrje votuesve që të votojnë më 23 qershor socialistët më të mirë edhe kur ata janë në listat e partive të tjera në koalicion me PS-në. “Votoni në Berat Flamur Rogun, kryetarin e burgosur të socialistë në vitet 1992-1997, dhe jo klientelistët e Ramës në listat e PS-së. Votoni në Lezhë socialistin e përkushtuar të viteve të vështira dhe jo preferencat e çuditshme të Ramës. Kështu vota juaj nuk del nga vota kundër Berishës, por është njëkohësisht dhe votë kundër klientelistëve. Kjo do të sjellë në parlament socialistët e vërtetë të përjashtuar nga Rama në vend të klientelistëve dhe shërbëtorëve të pushtetit të kryetarit”, deklaroi Malaj.

Partia Socialiste dhe përfaqësuesit e saj zgjodhën të festonin dje Ditën Ndërkombëtare të Nënës në një mënyrë ndryshe. Të mbledhur në një nga restorantet e kryeqytetit, deputetët dhe deputetet e PS-së së bashku me nënat e tyre shkëmbyen disa fjalime të shkurtra mes tyre në formën e një bashkëbisedimi, ku u përpoqën të sjellin çastet më të veçanta në marrëdhënien nënë-fëmijë. Në këtë takim ndryshe nuk munguan dhe batutat, duke krijuar ilaritet në ambientin ku po festonin socialistët. Duke marrë fjalën e tij në këtë takim, kreu i PS-së, Edi Rama, premtoi se vlerat që i ka dhënë nëna e tij Aneta do t’i vërë në shërbim të vendit nesër. “Mam! Papritur më erdhi para syve imazhi yt me gjysmën tënde më të mirë, që sot nuk jeton më. Ti më rrite, me vishje, më çojë në kopsht, në shkollë, duke u kujdesur për mua, duke vënë veten tënde në dispozicionin tim para vetes sate, më ke dhënë dorën kur jam rrëzuar, duke më shkulur veshin kur e kam pasur keq, duke më dalluar kur kam bërë mirë, duke më dhënë dashurinë tënde, vlerat e tua, duke më bërë njeriun që unë jam. Pa ty unë nuk do isha as ky që jam dhe as këtu ku jam, ndaj nga thellësia e zemrës sime do doja të të thosha sot se, nëse e përfytyroj veten time një ditë në shërbim të gjithë njerëzve të këtij vendi, do të doja që shërbimi im të ketë vlerat me të cilat ti më ke rritur dhe vlerat që unë i gjej në çdo fjalë që thua dhe çdo moment të bukur”, - u shpreh kryetari i socialistëve. Njëkohësisht në vazhdën e këtyre premtimeve kryetari i socialistëve shprehu angazhimin e tij se, në rast se Partia Socialiste do të vijë nesër në pushtet, nënat, familjet e kundërshtarëve, nënat e tyre nuk do të jenë kurrsesi pjesë e luftës politike. “Nesër ne në krye të punëve të vendit do të kemi parasysh nënat, do të kemi parasysh se familjet e kundërshtarëve tanë, nënat e atyre në radhë të parë nuk meritojnë të bëhen pjesë e luftës politike, nuk meritojnë të lëndohen për shkak të angazhimit të fëmijëve të tyre në politikë”, - vlerësoi Rama.

LSI prezanton kandidatin për deputet

Meta në Kolonjë: I domosdoshëm për rrotacionin Për Lëvizjen Socialiste për Integrim 23 qershori duhet të sjellë rrotacioni, që është i domosdoshëm për vendin. Gjatë prezantimit të kandidatit për deputet në rrethin e Kolonjës kreu i LSI-së, Ilir Meta, vlerësoi faktin se tashmë është koha për një drejtim të ri për vendin dhe për të ecur më shpejt. “Ne jemi në këtë Aleancë për Shqipërinë Europiane sepse besojmë se është koha për një drejtim të ri për vendin, është koha të ecim me shpejt. Duke votuar për LSI-në në radhë të parë ju votoni që të rikthehet vëmendja e shtetit dhe qeverisë në Kolonjë. Ka një forcë madhore që është më e fortë se cilitdo prej gjithëve politikanëve së bashku, që është koha. Edhe koha tani kërkon një tjetër dinamikë dhe një tjetër vizion”, - vuri në dukje ai. Sipas Metës, LSI-ja do të angazhohet në drejtim të punësimit për të hapur vende të reja pune. “Ne do të angazhohemi në drejtim të punësimit për të hapur vende pune të reja, sidomos për gratë që ato të bëjnë një jetë më aktive dhe të kontribuojnë për mirëqenien e familjeve të tyre dhe për edukimin e fëmijëve të tyre. Ne besojmë te vullneti i qytetarëve shqiptarë për të thënë një “po” të fortë për rotacionin, ndryshimin më 23 qershor”, - nënvizoi kreu Meta. Njëkohësisht Meta u ndal dhe në procesin e administrim zgjedhor. “LSI-ja si asnjëherë tjetër në dy zgjedhjet e kaluara këtë radhë është pjesëmarrëse në të gjitha nivelet e administrimit zgjedhor, që nga komisionerët, që nga numëruesit, që nga KZAZ-të dhe kudo. Është garant jo vetëm për të ruajtur dhe për të mbrojtur votat që jepen për LSI-në, por dhe për të mbrojtur votën e çdo qytetari të Kolonjës dhe të Shqipërisë. LSI-ja do të ketë një përfaqësim më të rëndësishëm në parlamentin e ardhshëm, do të ketë një përfaqësim më të rëndësishëm edhe në qeverisjen e ardhshme, por edhe në atë rajonale dhe ne do të kujdesimi për ju, për problemet tuaja, për shqetësimet tuaja me atë dashuri që ju po na prisni në Kolonjë”, - deklaroi Meta në Kolonjë, ku prezantoi Arben Malon si kandidat për deputet.

POLITIKË • E hënë 13 maj 2013

BERISHA: LIGJET DO T’I MIRATOJNË SHQIPTARËT MË 23 QERSHOR

Refuzohet kompromisi i Metës për votimin e tri ligjeve Ervin Koçi

Përurimi i rrugës Gjatë fjalës së tij në përurimin e rrugën shefi i ekzekutivit akuzoi për të disatën herë koalicionin e ri opozitar. Sipas tij, koalicioni i 1 prillit është ai i mashtrimit dhe trillimit. “Aleanca e 1 prillit është aleanca e mashtrimit, trillimit dhe nihilizmit. Ne më 23 qershor do të votojmë për 3 ligje, do të

Infrastruktura

Kompromisi Marrëveshja e paraqitur nga Ilir Meta për të miratuar tri ligjet e integrimit ishte që ato të hynin në fuqi në muajin shtator. Kjo kërkesë e tij u bë pasi sipas opozitës, emërimet që do të bëhen në Gjykatën Administrative që është pjesë e reformës së Gjykatës së Lartë, që është edhe një nga ligjet e integrimit, mund të bëhen në mënyrë militanteske, duke vënë në krye të gjykatës anëtarë të mazhorancës. Edhe pse më parë u përfol se mazhoranca ishte e gatshme për ta miratuar këto ligje sipas variantit të Metës, ajo nuk u arrit, pasi në çastin e fundit demokratët ndryshuam qëndrim duke kërkuar që draftet të miratohen ashtu siç janë. Kjo solli reagimin e radhës nga deputetët e kapit opozitar, të cilët apeluan për të arritur në këtë kompromis, në mënyrë që vendit t’i hapet drita jeshile për marrjen e statusit të vendit kandidat. Edhe pse në pamje të parë duhet se akordi duket më se i arritshëm, ai përsëri mund të kthehet në një bumerang si për opozitën, ashtu dhe për mazhorancën. Për mazhorancën mund të kthehet në bumerang pasi, nëse ajo fiton sërish zgjedhjet, atëherë opozita mund të vijojë rrugën e bllokimit, duke e detyruar Berishën që të vërë në zbatim projektin e referendumit kombëtar. Për opozitën mund të dalë në sens të kundërt, pasi, nëse nuk fiton zgjedhjet parlamentare, atëherë Berisha e ka tepër të lehtë që të marrë meritat e marrjes së statusit të vendit kandidat nga ana e Bashkimit Europian, gjë kjo që do ta mposhtte përfundimisht opozitën nga ana e Kryeministrit, pasi do të merrte të gjitha atributet për arritjet historike të vendit.

Ekonomia

y ditë pasi Ilir Meta kërkoi kompromis për miratimin e tri ligjeve të integrimit, Kryeministri Sali Berisha refuzoi këtë kompromis duke theksuar se draftet e integrimit do të votohen më 23 qershor nga zgjedhja që do të bëjnë shqiptarët. Gjatë përurimit të rrugës së re ura e Gadrit–Mnelë në Shkodër Berisha hodhi poshtë të gjitha mundësitë për kompromisin për të miratuar draftet që i hapin dritën jeshile vendit për marrjen e statusit të vendit kandidat për në Bashkimin Europian.

“Kohërat kanë qenë me tallaze, por anija jonë nuk u përplas askund. Anija jonë eci e sigurt. Eci shumë e sigurt. Çdo vit paralajmërojnë krizë. Çdo maj dhe qershor deklaronin se qeveria s’ka para për rrogat. Ja që edhe këtë vit do të paguajmë rroga dhe pensione, do t’i rritim rrogat e pensione, dhe këtë do ta bëjmë çdo vi. Për katër vjetët e ardhshëm do të shtrohet çdo kilometër rrugë, kudo ku jetojnë shqiptarët.” Gjatë ditës Kryeministri Sali Berisha zhvilloi edhe një sërë aktivitetesh të tjera në Shkodër, duke përuruar disa plantacione ullishtash e vreshtash të ndërtuara me subvencionet e qeverisë shqiptare “Unë ju jap fjalën se rruga do të shkojë aty ku ju banoni. Kudo që banojnë shqiptarë ne do të çojmë rrugë të asfaltuar”, - u shpreh Kryeministri, duke vijuar me argumentin e tij se ndërtimi i rrugëve është çelësi i rritjes ekonomike të vendit.

PD akuza ndaj Ramës dhe Kokëdhimës

“Modeli i tyre është ai i vjedhjes dhe betonizimit” Partia Demokratike vijoi me publikimin e të dhënave që sipas saj dëshmojnë modelin e vjedhjes së taksave dhe zaptimit të hapësirave publike që aplikuan në Tiranë dyshja Rama–Kokëdhima. “Kjo leje ndërtimi e kundërligjshme që Koçoja ka marrë bashkë me katër të tjerë në qytetin e Tiranës bëjnë 25 mijë metra katrorë ndërtime dhe betonizim të qytetit. Shqiptarët e kanë ditur, por sot e kanë të dokumentuar se modeli “Rama–Kokëdhima” është modeli i përfitimit të shumicës absolute të tenderave për vete, i zaptimit të hapësirave publike dhe pronës private, i vjedhjes së taksave të parashikuara për shtrimin e rrugëve dhe përmirësimin e jetës së qytetarëve. Tirana i tha “jo” këtij modeli. Më 23 qershor e gjithë Shqipëria do t’i thotë “jo” këtij modeli”, - tha Jorida Tabaku, kandidate për deputete e PD-së. Gjatë ditëve të fundit, kur pritet të çelet zyrtarisht fushata elektorale, të dyja kampet politike kanë shtuar akuzat ndaj njëra-tjetrës.

votojmë për integrimin tonë në Europë, do të votojmë për më shumë rrugë, më shumë kanalizime, më shumë shkolla të reja, më shumë ujësjellës, më shumë vende pune, më shumë mirëqenie, pensione më të larta. Këtë e di mirë kryeministri i autobusit mavi, që

ka zgjedhur një autobus luksoz për vete dhe vetë shofer e vetë pasagjer, aty thur ëndrrën që nuk do t’i bëhet reale kurrë”, - tha Berisha. Berisha u ndal edhe te kriza ekonomike dhe përballimi i saj. Por edhe në këtë rast Berisha nuk i kurseu akuzat ndaj kundërshtarëve.

Monitorimi i parë listat e zgjedhësve

Misioni i OSBE-ODHIR-it, raporti i parë më 24 qershor Kur kanë mbetur edhe 43 ditë që shqiptarët të shprehin verdiktin e tyre se cila forcë politike apo koalicion do t’i qeverisë në katër vjetët e ardhshëm, për ODIHR-in gjithçka është gati për të nisur misionin e vëzhguesve. ODIHR-i në faqen zyrtare në internet ka publikuar të gjithë axhendën e ekipit monitorues, që udhëhiqet nga Conny B. Mçormack, e cila mbërrin në Tiranë më 13 maj. Ekipi i saj përbëhet nga 15 ekspertë, të cilët vijnë nga 14 shtete anëtare të OSBE-së. Fillimisht ata do të observojnë fushatën elektorale, përfshirë analizimin e listave të përpiluara për zgjedhjet si dhe zbatimin e legjislacionit dhe monitorimin e medies. ODIHR-i parashikon që ditën e zgjedhjeve të jenë në terren më shumë se 400 vëzhgues. Të nesërmen e 23 qershorit OSBE-ODIHR-i do të bëjë publik një raport paraprak për zgjedhjet, ndërsa raporti përfundimtar do të publikohet 8 javë pas tyre. Kryevëzhguesja e zgjedhjeve të 23 qershorit, amerikania Conny Mçormack njihet për angazhimin mbi 25-vjeçar dhe ka kontribut të spikatur veçanërisht në përmirësimin e legjislacionit zgjedhor, veçanërisht për çështjen e regjistrimit dhe verifikimin e

votuesve. Por a do të jetë ajo që do të japë vlerësimin final për zgjedhjet shqiptare dhe sa peshë do të ketë vlerësimi i saj? Kjo pyetje lind pasi ekspertja amerikane do të jetë në krye të misionit afatgjatë, ndërsa raporti final hartohet nga bashkëkryetari i misionit të vëzhguesve, i vendosur nga Asambleja Parlamentare e OSBE-s, slloveni me origjine italiane Roberto Batelli. Në pamje të parë emërimi i Batellit duket si një diçka normale, por shqetësimi në Tiranë, veçanërisht tek opozita, ka nisur që ditën kur u mësua emri i tij. Emërimi dhe misioni i Batellii, që është paracaktuar edhe si personi që do të paraqesë raportin paraprak me vlerësimin për zgjedhjet, në datën 24 qershor do të shkaktojë në radhët e opozitës jo pak polemika për besueshmërinë dhe rolin e tij si vëzhgues dhe hartues i këtij raporti, pasi shihet me një sy tepër skeptik.

E djathta hap sot zyrtarisht fushatën elektorale

Miting në Tiranë, marrin pjesë edhe krerët e partive të aleancës Koalicioni i djathtë do të hapë sot zyrtarisht fushatën zgjedhore. Çelja e siparit të garës elektorale në vend do të bëhet në Tiranë, ku Partia Demokratike së bashku me aleatët e saj do të zhvillojnë një koncert festiv në kryeqytet. Këtë gjë e bëri të ditur vetë shefi i koalicionit të djathë, Sali Berisha. Nëpërmjet një postimi në faqen e tij në rrjetin social “Facebook” Berisha thekson se sot do të nisë puna për fitoren e zgjedhjeve të 23 qershorit. “Ftoj qytetarët e Tiranës dhe të mbarë Shqipërisë që nesër të festojmë dhe të hapin së bashku në një miting dhe koncert madhështor fushatën e fitores sonë të re”, - shkruan shef i ekzekutivit në “Facebook”. Pritet që nesër të jenë të pranishëm në mitin edhe partitë që janë në koalicion me Partinë Demokratikë. Kjo pasi formula e re e aleancës e aplikuar tek e djathta i ka futur disa nga krerët e partive të dyta në listën e PD-së, gjë që flet për bashkëpunim edhe më të ngushtë ndërmjet tyre për garën elektorale që do të finalizohet me zgjedhjet e 23 qershorit. Sipas marrëveshjes së PD-së, Dashamir Shehi i LZHK-së, Fatmir Mediu i PR-së,

Shpëtim Idrizi i PDIU-së dhe Ekrem Spahia i PLL-së janë në listat e deputetëve të Partisë Demokratike, aleancë kjo e aplikuar për herë të parë tek e djathta. Shefi i selisë blu e argumentoi këtë aleancë duke thënë se është mënyra më e ndershme për të garuar në zgjedhje, pasi në këtë mënyrë PD-ja nuk do të përfitojë nga votat e aleatëve te mandatet e deputetëve. Kjo formulë e vendosur te koalicioni “Për Punësim, Mirëqenie dhe Integrim” është kërkuar me ngulm nga ana e kryetarëve të partive të dyta, pasi ata nuk ishin dakord që të përdorej e njëjta formulë aleance si në vitin 2009, ku secila parti kishte listat e saj të deputetëve, pasi një pjesë e votave të partive të vogla do të shkonin automatikisht te Partia Demokratike, duke i penalizuar ato në numrin e mandateve të përfituara në Kuvendin e Shqipërisë.

« INTERVISTË

E hënë 13 maj 2013 •

IRENA PROGNI, KANDIDATE PËR DEPUTETE E PD NË QARKUN E ELBASANIT

Ja prioritetet e së djathtës për qytetin e Gramshit dhe rrethinat

- Si vendoset të përfshiheni në politikë dhe për cilat arsye në PD? - Kam hyrë për të fituar në një betejë që nuk do të jetë e lehtë, por jam e bindur se do të kem komoditetin e duhur, mbështetjen e PD-së dhe të Kryeministrit Berisha në këtë betejë. Vendimi lidhet me përvojën dhe formimin tim profesional. Angazhimi im permanent në fusha që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me jetën e komunitetit mendoj është arsyeja kryesore që më ka shtyrë të përfshihem në politikë. Puna me komunitetin gjatë 20 vjetve është një shtysë e rëndësishme drejt përfshirjes në politike dhe kandidimit për deputete në qarkun e Elbasanit. Për më shumë se dhjetë vjet kam punuar në projekte të qeverisë amerikane, USAID-it, në sektor që prekin drejtpërdrejt problematika të rëndësime të shoqërisë shqiptare. Jam trajnuar dhe kam punuar në fusha që kanë të bëjë me mbështetjen e biznesit rural dhe atij të vogël në qendrat urbane. Jam trajnuar dhe kam punuar me projekte të rëndësishme që kanë lidhje me barazinë gjinore, uljen e varfërisë, luftën kundër trafiqeve si dhe në menaxhimin e burimeve njerëzore. Puna e përhershme në terren më ka ndihmuar të jem në kontakt me problematikën me të cilën përballen edhe fshatrat shqiptare dhe një vëmendje e veçantë e projekteve ku unë kam punuar e drejtuar ka lidhje pikërisht me problematikën që sot kanë qendrat ruarale dhe ato urbane. Pse në PD? Krejt natyrshëm, jam pjesë e kësaj partie dhe gjithnjë kam qenë e bindur se programi dhe lidershipi i saj janë alternativa më e mirë për shqiptarët. Kjo u dëshmua në tetë vjetët e qeverisjes nga PD-ja, pasi nuk ka se si të mos evidentohen sukseset e padiskutueshme të kësaj qeverisje në të gjithë vendin. Sa për Elbasanin, dhe veçanërisht për Gramshin unë e kam shumë të lehtë të përballem me elektoratin. Investimet e bëra në këtë qark kanë ndikuar në ndryshimin rrënjësor të jetës së këtij komuniteti, në rritjen e mirëqenies. - Cila është strategjia juaj në këtë fushatë? - Unë nuk po filloj një fushatë, por një bashkëbisedim me njerëzit. Ne të gjithë meritojmë të jemi pjesë e diskutimeve për aq kohë sa duam të jemi pjesë e zgjidhjes. Dua të flas me çdo bashkëqytetar se si mendon që të ketë më shumë përfitime shëndetësore, arsim më cilësor për fëmijët, siguri më të madhe për jetën dhe pronën, kosto më të ulët jetesë, standarde më të mirë jete dhe liri në sipërmarrje që krijon hapësira për vende pune dinjitoze. Jam e sigurt se do t’ia dal në objektivin tim. Kam ku ta mbështes optimizmin tim. Investimi tetë vjetët e fundit nga PD-ja dhe qeveria e saj më krijon shumë lehtësira dhe më shton dëshirën të jem më angazhuar t’i shërbej vendit tim, qytetarëve të mi. e kam këtë optimizëm sepse mod-

eli i Partisë Demokratike përfaqëson jo modelin e bllokimit, por modelin e Shqipërisë me sistem arsimor sipas standardeve europiane, Shqipërinë me rroga e pensione që njohin veç rritje, ndërkohë kur e gjithë bota e veçmas rajoni ynë, përjeton stanjacion dhe krize. Sepse Shqipëria falë infrastrukturës dhe politikave ekonomike te Partisë Demokratike, jo vetëm po bëhet e lakmueshme për investimet e huaja, çka do të thotë më shumë punësim, më shumë mirëqenie e më shumë përparim, por dhe po zbulohet si vendi i guidave turistike bregdetare e malore nga të katër anët e botes, për mrekullitë natyrore që ajo posedon, sepse modeli i Partisë Demokratike përfaqëson modelin e Shqipërisë në NATO, çfarë do të thotë se shqiptarët janë larg modelit

eroj favor pasi besoj në vlerat intelektuale e njerëzorë të bashkëqytetarëve të mi, besoj në dëshirën e tyre për t’u përfaqësuar në parlament me një prej bijave të këtij vendi. Kjo për shkak se Partia Demokratike dhe kryesisht Kryeministri Berisha është i vendosur për rritjen e angazhimit të grave në politikë, të bindur se kjo i shërben një të ardhme më të mirë jo vetëm për gratë dhe vajzat, por për të gjithë shoqërinë. E shikoj si favor jo për të shfrytëzuar faktorin kuota në renditjen në listat e partive politike, por si një mundësi që i jepet çdo gruaje në çdo parti politike të angazhohet dhe të bëjë hapa cilësor në rolin e saj për përmirësimin e shoqërisë shqiptare. Kjo më bën optimiste, sepse gjithnjë kam menduar se gratë kanë dhe duhet të kenë shanse të barabarta me burrat, për të dhënë

populli i Gramshit ka ditur gjithnjë t’i vlerësojë bijtë dhe bijat e tij me potenciale të rëndësishme intelektuale e kontribute në zhvillimin e vendit. Jam e bindur se bashkëqytetarët e mi do më besojnë votën sepse ata e dinë se do t’ju shërbej pa asnjë dallim përkatësish partiake. Unë kam përvojën time me bashkëqytetarët e mi, kam bashkëpunuar para se të përfshihem në politike, ndaj dhe jam e bindur se ata kanë gjithë mençurinë e duhur për të marrë vendimin e duhur në 23 qershor. - Cilat janë premtimet tuaja konkrete për qytetarët e Gramshit? - Më parë dua të radhis arritjet e këtyre tetë vjetve. Gjatë dy mandateve të qeverisjes së Partisë Demokratike, në rrethin e Gramshit janë kryer

komunist të luftës imagjinare, shqiptarët janë larg miqësive të rreme me “armikun”, por shqiptaret për miqësinë reale historike me Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe partnerët tanë europianë, kësaj familje ku dhënë Zoti ne i përkasim. Shqiptaret më të sigurt se kurrë në trojet e tyre dhe investitorët e huaj më të sigurt se kurrë në investimet e tyre. Jam e bindur se modeli i Partisë Demokratike është; më pak taksa për biznesin, më shumë mbështetje për biznesin, më shumë mbështetje për bujkun e blegtorin, më shumë përkrahje e pension për moshën e tretë, më shumë mbështetje për qytetarët me aftësi të kufizuara, më shumë vlerësim e mirënjohje ndaj veteranëve të luftës dhe të përndjekurve politikë. Jam e bindur se mbështetja ndaj programit të Partisë Demokratike, garanton jo grua shërbëtore pa kushte në shtëpi e shoqëri, por grua që gëzon të gjitha hapësirat shoqërore, gjinore e intelektuale për të treguar vetveten në çdo fushë e aspekt të jetës, për të shpalosur hyjninë e saj si femër, si grua, dhe si nënë. Megjithatë, angazhimi në politikë për to nuk duket kaq i lehtë. - Nuk më duket pengesë, madje mendoj se është një favor. E konsid-

kontributin e tyre të paçmuar në politikëbërje. Në prezantimin tim të parë me bashkëqytetarët e mi të Gramshit, e kam ndjerë këtë privilegj, pra të qenit grua kandidate për deputete. Një ndër elementet kryesor që u evidentuan në sallë, ishte pjesëmarrja e pazakonte e grave në takimin e parë në pallatin e kulturës së qytetit. Por më mbresëlënëse ishte entuziazmi me të cilin ato presin kandidimin tim në Gramsh, jo vetëm si bijë e Gramshit, por si nënë e si grua. Ky është një privilegj por edhe përgjegjësi e madhe. Jam aty për t’u angazhuar me të gjitha energjitë e mija në shërbim të qytetit tim, në shërbim të grave të Gramshit pa asnjë dallim përkatësish partiake. - Meqenëse jemi këtu, nëse u referohemi rezultateve të mëparshme, kandidoni në një pjesë të qarkut që duket më e vështirë si terren për të djathtën. E shikoni si pengesë? - Të them të drejtën, jo. Jam kandidate për t’i shërbyer vendit tim, bashkëqytetarëve të mi pa asnjë dallim. Për mua çdo qytetar i Gramshit pavarësisht bindjeve politike është bashkëqytetari im dhe unë do punoj njësoj për secilin prej tyre. E bindur në këtë drejtim unë do t’ia dal sepse

investime të cilat kanë rritur dukshëm mirëqenien dhe cilësinë e jetesës së qytetarëve. Janë investuar drejtpërsëdrejti nga qeveria shqiptare 17 milionë USD në infrastrukturën rrugore, arsim, shëndetësi, sistemimin e ujit të pijshëm, bujqësi etj, të cilat kanë sjellë rritjen e standardit të jetesës në këtë rreth. Përmirësime të dukshme janë bërë në infrastrukturën rrugore ku janë shtruar rreth 112 km rrugë të reja, të cilat kanë bërë të mundur shkurtimin e kohëzgjatjes së udhëtimit si dhe kanë ndikuar në zhvillimin dhe rritjen e numrit të bizneseve në këtë zonë. Përmirësimi i infrastrukturës rrugore ka sjellë hapjen e bizneseve të reja. Duke vendosur prioritet krijimin e vendeve të reja të punës dhe rritjen e punësimit është punuar ndjeshëm në krijimin e partneritetit me sektorin e biznesit privat. Sistemi shëndetësor ka pasur një përmirësim të dukshëm në saj të investimeve për ndërtimin e qendrave të reja shëndetësore në komuna si dhe për ndërtimin e pajisjen me aparatura moderne të spitalit të qytetit. Investime të mëdha janë bërë dhe në sektorin e arsimit të cilat kanë përmirësuar infrastrukturën mësimore duke rritur cilësinë në arsim dhe numrin e nxënësve. Në rrethin

e Gramshit janë ndërtuar dhe rikonstruktuar 33 shkolla dhe kopshte me një investim nga qeveria i cili arrin një vlerë prej 6.9 milionë USD. Në sektorin e bujqësisë dhe agroindustrisë, falë skemave mbështetëse të zbatuara nga ana e qeverisjes së Partisë Demokratike, kanë përfituar rreth 368 fermerë duke krijuar punë për 368 familje Të gjitha këto kanë çuar në rritjen e dukshme të sasisë së produkteve bujqësore e blegtorale të tregtueshme në nivel rrethi dhe rrjedhimisht në rritjen e cilësisë se jetës në rrethin e Gramshit. Zhvillimi i turizmit në rrethin e Gramshit është pjesë e planit të veprimit të turizmit për qarkun e Elbasanit, plan i miratuar në vitin 2009. Projektet në këtë sektor kanë ndikuar në përmirësimin konkret të infrastrukturës turistike, promovimit të turizmit për të gjitha zonat turistike të rrethit, si dhe rritjen e standardeve të shërbimeve turistike e tregtare. Investime të rëndësishme nga Fondi i Zhvillimit të Rajoneve, me fonde direkte të qeverisë janë kryer edhe në sektorin e përmirësimit të sistemit të ujësjellësit dhe kanalizimit të ujërave të zeza me projekte që arrijnë shumën prej 152.699.852 lekë (ose 1.5 milionë USD), me qëllim përmirësimin dhe modernizimin e këtij sistemi të cilat janë zbatuar në të gjitha njësitë e qeverisjes vendore të rrethit të Gramshit. Në kuadër të studimeve për ndërtimin e venddepozitimeve të mbetjeve urbane, në rrethin e Gramshit është në proces zbatimi projekti “Ndërtimi i impiantit të përpunimit të mbetjeve urbane në zonën e Përroit të Mashanit”. Ky projekt ka filluar me financim të Ambasadës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, më një vlerë prej 10.715.100 lekë. Pas fazës së parë të këtij projekti, në projekt-propozimin me fonde të tjera publike, do të mundësohet funksionimi i venddepozimit të mbetjeve urbane në këtë rreth. Bazuar në këto arritje, ne jemi të bindur se mandati i ardhshëm i Partisë Demokratike do të ofrojë më shumë vende të reja pune, kujdes shëndetësor dhe arsim më cilësor, pra një jetë më të mirë për të gjithë banorët e rrethit të Gramshit. Padyshim që për katër vjetët e ardhshëm premtimi më madhor për Gramshin është Hidrocentrali i Banjës, një investim 1 miliard euro, më i madhi i llojit të vet në Europë. Ky investim do të gjenerojë vende pune dhe do të përmirësojë cilësinë e jetesës së qytetarëve të Gramshit. Partia Demokratike është e vendosur të ecë në të njëjtën rrugë që ka ecur tetë vjetët e shkuar, duke shtuar investimet për Gramshin. Do të dyfishohen subvencionet për fermerët, do të mbyllet rrjeti i rrugëve që lidhin komunat me njëra-tjetrën dhe me rrugët kombëtare, ndërkohë që do të përqendrohemi edhe në zhvillimin e turizmit, përmirësimin e infrastrukturës arsimore etj. Unë do të vërtetoj se premtimi si fjalë e akt do të ketë tjetër dimension. për këtë angazhohem me të gjithë potencialin tim intelektual e njerëzor, mbështetjen e vendosur të kryeministrit Berisha, e qeverisë së tij, angazhohem në emrin tuaj e të dëshirës tuaj për ta parë më të mirë jetën e vendit tonë, kësaj perle që shumë shpejt po merr vlerat që i takojnë.

SOCIALE • E hënë 13 maj 2013

BANORËT E ZONAVE URBANE MË TË RREZIKUAR SE ATA TË ZONAVE RURALE

Kanceri i gjakut, dyfishohen tumoret Ulet mosha e të prekurve, rinia është më e rrezikuar se çdo moshë Erta Bode

Banorët e qyteteve janë më të rrezikuar nga tumoret, sepse ajri në këto zona është më i ndotur se në zonat rurale. Ajri i zonave urbane i thithur nga njerëzit ndikon drejtpërsëdrejti në mushkëri dhe në gjak. Faktorët më të lartë të ndotjeve nëpër qytete janë makinat dhe ndërtimet me grimcat e tyre, gjithashtu dhe prerja e pemëve nga njerëyit.

Mosha

Është dyfishuar numri i të sëmurëve me gjëndra kancerogjene në vendin tonë. Sëmundjet tumorale janë kthyer në një makth të vërtetë për banorët e Shqipërisë, që edhe mjekësia nuk i ndihmon në kohën e duhur, duke mos përjashtuar dhe kulturën e tyre për vizitat e rregullta te mjeku. Vetëm 10-vjeçarin e fundit është shtuar 2 fish numri i pacientëve që vuajnë nga sëmundjet vdekjeprurëse.

Qytetet

në nivelet e duhura. Sipas tij, duhet të hyjnë në vend medikamente të reja, të cilat fare mirë nga një sëmundje me jetëgjatësi të shkurtër kthehen në kronike. “Sëmundja leucemia myeloid kronike kurohet me një medikament që kushton 1500 euro në muaj për pacient dhe kurimi zgjat 6-9 muaj. Më parë ky pacient qëndronte në spital dhe s’kishte më shumë se 3 vjet jetë, tani mund të kurohen për ta kthyer kancerin në kronik dhe jo vdekjeprurës”, - bën me dije Ivanaj. Mjekët thonë se leucemia është një nga llojet më të shpeshta të kancerit të gjakut dhe nuk ka shenja dalluese.

Tumoret

anceri i gjakut nuk po i lë të qetë shqiptarët. Faktorët e ndotjes gjatë viteve të fundit kanë bërë që ai të kthehet në një ndër sëmundjet vdekjeprurëse me numrin më të madh të pacientëve në vendin tonë. Bëhet e ditur se gjatë kësaj dekade është dyfishuar numri i pacientëve që vuajnë nga sëmundjet malinje në gjak. Edhe pse në medie nuk kanë munguar lajmërimet për shtimin e të prekurve nga kjo sëmundje, duket se vetë njerëzit mbajnë distancë të theksuar nga analizat, derisa një dhimbje shumë e fortë t’i shtyjë drejt dyerve të spitalit dhe të marrin vesh se mbartin sëmundjen e keqe. Banorët e zonave urbane rezultojnë të jenë më të prekurit nga sëmundjet kancerogjene të gjakut. Sipas mjekut hematolog Arben Ivanaj, bëhet e ditur se njerëzit që jetojnë në qytet, për shkak të treguesve të lartë të ndotjes së ajrit, janë më të prekur ndaj sëmundjeve malinje në gjak. “Ajri me të cilin çdo njeri jeton, në këto zona është më i ndotur nga makinat, ndërtimet, pemët që i presin etj., kështu kjo ndikon në shëndetin e tyre më shpejt sesa banorët mendojnë”, - thotë Ivanaj. Ai shpjegon se në Shqipëri asgjë nuk është favorizuese për të lehtësuar sadopak dhimbjet e këtyre pacientëve. Ai shpjegon se mjekësia jonë nuk ka kushte, nuk ka politika lehtësuese, ndihmë sociale për medikamentet e shtrenjta, nuk ka as masa për reduktimin e pacientëve që mund të preken nga këto sëmundje. Ivanaj bën të ditur se në 10 vjetët e fundit është ulur ndjeshëm dhe mosha e të prekurve nga sëmundjet malinje. “Të rinjtë janë ata që janë më të rrezikuar. Përveç faktorëve të tjerë që ndikojnë në prekjen e kësaj moshe, ata që shënojnë shërimin e tyre janë gati të pamundur. Metabolizmi i të rinjve është në zhvillim dhe krahas qelizave rigjeneruese riprodhohen me të njëjtin numër dhe qelizat kancerogjene, që krijojnë një vatër të madhe, dhe të gjithë e dimë se një vatër e madhe është tepër e rrezikshme për jetëgjatësinë e pacientit, - shpjegon Ivanaj. - Ndërsa mosha e tretë e ka shumë të vështirë të shërohet, për shkak se trupi i tyre nuk përballon dot medikamentet, po përparimi i sëmundjes tek ta është në shkallën më të ulët të mundime”, - ka plotësuar hematologu. Më tej ai shton. “Në dyfishimin dhe uljen e moshës janë faktorët ambientalë ata që kanë ndikuar, si dhe radioaktiviteti. Gjithashtu këtu ndikojnë dhe produktet kimike deri te pesticidet, që janë shkak i shtimit të sëmundjevee malinje”, - thotë Ivanaj. Mjeku ngre shqetësimin se dhe trajtimi kundrejt pacientëve me sëmundje të gjakut nuk është

Tumoret janë ulur këmbëkryq mes popullit shqiptar duke mos pasur distancë as ndaj të rinjve. Nëse para 10 vjeteve leucemia prekte të sëmurët mesatarisht të moshës 60 vjeç, tani nuk po kursen as 25-vjeçarët. Tani sëmundjet tumorale nuk kanë diferencim moshe, duke i bërë të rinjtë më të rrezikuar, sepse qelizat e tyre ripërtërihen më shpejt dhe tumori zmadhohet më shpejt.

MINISTRIA E BUJQËSISË NXJERR STATISTIKAT E ÇMIMEVE NË TREG

Ulen çmimet e perimeve, rriten të frutave Në tregun shqiptar ka filluar të shitet prodhimi vendas Çmimet e perimeve në treg kanë pësuar ulje të ndjeshme. Ky është treguesi i shitjeve dhe çmimeve të kësaj fundjave në krahasim me gjithë çmimet që perimet kanë pasur gjatë gjithë këtij viti. Një lehtësim i madh për konsumatorin ky rezultat. Nga ana tjetër, dhe pse ulen çmimet e perimeve, frutat shënojnë një rritje që është sa 1/10 e uljes së çmimeve të perimeve. Lajmin e bën të ditur ministri i Bujqësisë Genc Ruli, i cili thekson se statistikat e këtij viti kanë shënuar çmimet më të larta të fruta-perimeve këtë 5-vjeçar. Sipas statistikave të dikasterit të bujqësisë, çmimet e rreth 35 për qind të artikujve bujqësore, kryesisht

të perimeve kanë shënuar ulje. Ai bën me dije se në tregun tonë është futur prodhimi vendas dhe për këtë arsye janë ulur çmimet e perimeve në vend. Statistikat e Ministrisë së Bujqësisë tregojnë se domatja është ulur me 60 lekë për kg, kastraveci me 50 lekë për kg, specat me 120 lekë për kg dhe kungujt me 65 për lekë kg. Ndërsa me rritje të çmimit rezultojnë prodhimet që janë në fillim të sezonit dhe një pjesë e prodhimeve të importit, ku kryesojnë frutat me një rritje prej 4,5 lekë për kg, duke shpjeguar se ky sezon ka problem edhe në mungesë frutash në vendin tonë, pasi pemët tani sa kanë çelur. Po sipas të njëjtit

burim për produktet mish, bulmet dhe ushqime të importit, si vaj, makarona etj., gjatë kësaj jave është ruajtur i njëjti nivel çmimi sa një javë më parë. Këtë javë perimet u shitën më lirë në qytetin e Lushnjës dhe të

Fierit. Referuar informacionit zyrtar, rezulton se në shkallë vendi ka një rritje të prodhimit të përgjithshëm bujqësor dhe blegtoral, e cila e koordinuar me faktorin sezonal ka ndikuar në uljen e çmimit të shitjes së tyre.

BREGDETI Alarm për plazhet

Vija bregdetare me mbetje inerte të papastruara Mbetjet e ngurta vazhdojnë të jenë problem për gjithë vijën bregdetar të vendit tonë. Edhe pse shihen lëvizje për pastrimin e këtyre mbetjeve, akumulimi i tyre gjatë gjithë vitit kërkon më shumë kohë. Pushteti vendor duhet të marrë masa emergjente tani që numri i frekuentuesve dhe pushuesve të plazhit është duke u rritur. Sipas autoriteteve zyrtare në Ministrinë e Mjedisit, duhet të shtohen kapacitetet si në pajisje, ashtu dhe në njerëz, pasi është e pamundur që plazhet të pastrohen vetëm me një makinë apo me tre njerëz. Kjo problematikë, sipas Deshatit, zgjidhet vetëm nëse bashkëpunojnë të gjitha strukturat, ato vendore e qendrore. “Të gjithë drejtuesit e pushtetit vendor duhet të marrin patjetër masat e duhura për sa u përket mbetjeve urbane, gjë për të cilën viteve të tjera ne kemi pasur goxha problem. Kryetarët e bashkive e të komunave realisht duhet të parashikojnë një staf më të madh dhe numër më të madh makinerish për t’u marrë me pastrimin e mbetjeve urbane, jo si në ditët e zakonshme, kur nuk kemi sezon turistik. Ky staf duhet të jetë më i madh”, - thotë Deshati. Ndërkaq ai thotë se këtë vit uji në detet e vendit tonë do të jetë më i pastër dhe më i sigurt për pushuesit. Kjo falë investimeve dhe impianteve që janë ndërtuar për ujërat e zeza. Ky fakt konstatohet, sipas Deshatit, në plazhin e Durrësit, në të cilin nuk derdhen më ujëra të zeza. “Megjithatë situata vazhdon të mbetet problematike në disa zona të veçanta. Kemi fshirë nga harta për sa i përket problemit të ndotjes së ujit nga ujërat e zeza. Zonën e Durrësit tashmë nuk e kemi më një zonë të ndotur. Është një zonë e pastër sa i përket cilësisë së ujit dhe pastërtisë”, thekson ai. Një javë më parë, në prag të çeljes së sezonit turistik, Deshati ngriti shqetësimin se bregdeti i Vlorës po degradohet nga ndërtimet e paligjshme të subjekteve, të cilat mbetjet i hedhin në det, madje kanë ndërtuar edhe brenda ujë, duke ngritur pista apo ndërtesa të ndryshme.

« EKONOMI

E hënë 13 maj 2013 •

QEVERIA KA MIRATUAR 11 729 DOSJE PËR ISH-TË DËNUARIT POLITIKË

Pagesa për 600 emrat e ish-të përndjekurve Në proces pagese për këstin e parë janë edhe 1135 dosje Ministria e Financave ka bërë pagesën e këstit të dytë të dëmshpërblimit edhe për 610 ish-të dënuar politikë që përfitojnë sipas ligjit në fuqi. Gazeta publikon sot të plotë listen. Numri i ish-të dënuarve që nuk e kanë marrë këstin e dytë është ulur ndjeshëm dhe pritet që të gjithë ta përfitojnë këtë këst brenda majit. Këshilli i Ministrave ka miratuar gjithsej 11729 dosje për ish-të dënuarit politikë që përfitojnë dëmshpërblim. Për këta të fundit Ministria e Financave ka bërë pagEMËR MBIEMËR ATËSI Pal Gjoka Gjin Xhevahir Kafexhiu Refat Shefqet Kraja Mehmet Haki Vrekaj Myslim Pashk Lala Meikel Ndue Piroli Tome Mexhit Murja Nazif Azem Coku Caush Shefqet Dobra Islam Shyqyri Isufi Xhafer Mehmet Dushku Hysen Ndoj Lulati Martin Niazi Mborja Isa Adem Gurra Hasan Myslim Fuatllari Hysen Shefki Manjani Abedin Mihal Shore Koli Bedri Spahiu Sinan Refit Cepele Ali Nikoll Xhixhaj Dod Selman Numani Asqeri Koco Dhimitri Mihal Qamil Lleshi Ibrahim Ramazan Tafa Ahmet Ziso Llambraqi Panajot Luigj Shoshi Sokol Jorgaq Papa Kristaq Xhelal Ramku Dine Qemal Mustafaraj Zenel Albert Theodhosi Misto Pelivan Hysenaj Riza Hysen Tabaku Halit Mustafa Canaj Misill Romeo Gurashi Palok Sadik Bekteshi Shaban Abdyl Haxhi Bako Neim Shekaj Sali Drita Hoxha Mersin Ibrahim Qose Taip Abdulla Collaku Osman Safet Nazarko Muharem Ismail Daci Liman Xhemal Sharka Skender Kapo Topciu Bektash Zija Kucaj Hysen Ahmet Gurashi Daut Asqeri Kau Muharrem Tefik Isa Tefik Thoma Babuli Grigor Kico Buda Sotir Sotir Qirici Koco Epaminon Xhelo Dhimiter Qazim Molla Sali Idriz Veliu Vesel Nush Noci Gjok Dervish Dervishi Isa Hasan Doci Hysen Islam Demaj Bano Hysen Xhebexhiu Ramazan Muhmud Golemi Idriz Hysenj Cocoli Isuf Ilias Lazo Xhezo Muin Bineri Riza Janaq Dhima Pandeli Xhemal Meco Hasan Satvro Jovanllari Jani Ramadan Kardolli Islam Mehmet Zaimi Mustafa Qemal Burimi Qazim Jonuz Collaku Tefik Agush Collaku Tefik Kostandin Kote Dhimitri Pasho Bazeli Abdyl

esat e këstit të parë për plot 10 594 dosje. Në proces pagese për këstin e parë të dëmshpërblimit janë edhe 1135 dosje, për të cilat duket se shpërndarja do të bëhet ditët në vijim. Në total dëmshpërblimi për ish-të dënuarit politikë është i ndarë në tetë këste të barabarta dhe marrja e tij bëhet në mënyrë kronologjike sipas radhës së miratimit të dosjes. Pra, kësti i dytë merret sipas radhës që është përfituar kësti i parë dhe kështu do të vijohet edhe me këstet e tjera.

Zybo Cela Sali Nevruz Xherah Salim Ndoc Naraci Nderke Sefer Mecja Tajar Novrus Bektashi Lutfi Myftar Skenduli Nesip Amit Petriti Axhi Gani Karaj Tafil Ismail Sana Sule Hasan Golashi Hamit Dhimiter Zharkalli Gorce Nazmi Tuci Hasan Velo Lamaj Meiko Gani Murataj Muharrem Sadik Omari Kadri Sylco Bushati Halit Osman Milaqi Hamza Maksut Kalemaj Mustafa Kurt Selita Sule Hamedan Toci Riza Hasan Rami Tasim Dhimitraq Temo Kostandin Bajram Pustina Ali Iliaz Celaj Brahim Pashuk Larja Mark Muhamet Arkaxhiu Murat Shaban Mezini Vashit Loli Papa Kristo Nuli Konomi Vangjel Rustem Aliaj Shaip Pando Kondi Sotir Ndrec Ndreca Mark Shaqir Lleshi Abdullah Ollga Radovani Mikel Guce Cini Hajro Kel Rroku Zef Thanas Kokoneshi Llambi Ndue Peci Pjeter Abdi Vrako Rapo Tefik Tare Shyqyri Qani Hasankolli Adem Asllan Disha Liman Sokrat Zhava Vasil Riza Kovaci Islam Martin Nikaj Rrok Hamdi Hoxhallari Tosum Pjeter Vila Vlashe Mati Marku Zef Lim Sefa Ahmet Mynyr Troplini Hasan Sandri Sokoli Zog Sali Burraj Musa Ylber Darova Nevruz Qemal Caco Hasim Muamer Babani Hamdi Tahir Handraj Ramadan Faslli Ramadani Jakup Idriz Sadikaj Seit Kristaq Pano Jovan Avdulla Cangonji Emin Pal Malci Nikoll Abdulla Rami Tasim Abdulla Skora Xhezar Isuf Rrushi Adem Shuip Nela Sadik Ismail Meko Karafil Viktor Laci Sadik Enver Mustafa Xhemal Merset Maluka Nuredin Dine Kalo Bahri Nikoll Prendi Ndue Fitije Pira Hasan Jusuf Haxhija Jashar Qeverim Xhelali Malush Izet Caushaj Osmen

Esat Veraj Sherif Zenel Bajraktari Osman Fran Kolaj Ndue Bajram Isufi Zymer Thoma Pasko Stavro Xhemal Doda Selman Pal Marku Mhill Sadik Qaushi Liman Petro Konomi Harallamb Alush Murtaj Shaban Dragush Fena Zyhdi Petrit Sorra Sadik Mehmet Kokomani` Mustafa Pjeter Ibraj Gjoke Sotir Kita Serafin Sadik Ponari Macorr Ndue Molla Preng Pal Meta Mark Rakip Cenka Harif Skender Starova Muharrem Mrike Qefalia Nikoll Luftar Protoduari Sako Luigj Kabashi Ndoc Sefgedin Mancila Osman Hysen Nerguti Tahir Sulo Shehaj Sali Gjok Bliu Cup Zeqo Rexhaj Mehmet Sotir Qendro Leonidha Ahmet Pepmarku Jakup Namik Roboci Hysen Theodhori Cili Vangjel Ali Bardhi Osman Xhafer Strefi Abaz Mustafa Rosa Vath Gjenovefa Levendi Habip Veniamin Dashi Jorgji Liman Koldashi Haziz Xhemal Lataj Sadri Mark Vuktilaj Zef Fejzulla Shehu Myslim Vlash Piroli Mark Filip Pandazi Kico Luigj Mikeli Palok Haxhi Baci Qerim Enver Meko Seit Jaho Jahja Iljas Ndrek Bushati Lush Xhevdet Myrtja Hasan Namik Metohu Mete Sali Xherri Ibrahim Muhamet Shehi Hamet Hasan Durishti Myrteza Abdullah Ndroqi Mehmet Sulo Veshi Abedin Liman Muca Abaz Haki Mileti Reshit Gezim Dajbabai Halit Sefer Veis Qenam Qazim Reci Xhafer Xhafer Paja Dalip Tahir Xheka Sadik Cavo Joanidhi Spiro Zeni Isa Selfo Pjeter Parri Nikoll Lyftar Salillari Sylo Elmas Qama Myftar Osman Gjuta Elez Ibrahim Leka Xhafer Izet Sulejmani Qazim Bari Pogoni Nuri Adem Kastrati Vesel Qashif Myftiu Shyqyri Shaban Xhilaj Elez Hajdar Mustali Ujke

Frrok Gega Ndrec Fran Marku Pjeter Sejamit Kapo Resul Koco Lloci Nikolla Osman Doraci Myrteza Kol Deda Gjur Harrilla Balla Nikolla Marko Gjini Zoje Mehmet Bajrami Sheriif Osman Bishqemi Tasim Llesh Gjokaj Frrok Ymer Jazo Mane Shefqet Sula Kadri Xhevdet Budo Hysenj Pjeter Nikbibaj Milan Tome Doshi Zef Ramadan Nela Banush Mhill Preka Zef Luk Kacaj Luk Zef Lekaj Luc Asim Shpuza Mehmet Asllan Hashiu Rustem Riza Ceco Ali Pjeter Leka Jorgji Riza Hatija Tafil Satasi Tasellari Ligor Simon Boba Gjorgji Aqif Neli Abdullah Shyqyri Dizdari Myrteza Paloke Pjalmi Ujke Isuf Memia Zeqir Mustaf Gjonaj Abdullah Xhelo Cuku Eles Maksut Melani Kurt Zeqir Selimaj Selim Neki Spahiaj Rexho Gjergj Ndou Sokol Mustafa Cajko Rahman Kol Ndoja Tome Islam Kjaraj Zenel Hamza Kuci Selim Sulejman Hoxha Malush Nikolle Bunaj Mark Llambi Vesho Kristo Qani Nazeraj Qazim Reshat Qosja Isuf Rexhep Lloci Meharrem Pjeter Pali Gjush Hajri Jegeni Ibrahim Dyleman Allamani Sulejman Shahin Guri Qazim Ndue Fusha Gjon Mehmet Ceka Eles Haki Shehu Arif Amir Merdani Hysni Nuredin Dajlanaj Hader Shaho Celaj Selfo Adem Xhixho Qazim Gavril Eqemi Dhimitri Sytki Totptani Maliq Zeman Abazaj Bajram Medi Hajdarasi Hajdar Mestan Qejvani Ymer Xhevit Isufi Murat Isuf Radheshi Mehmet Adem Gazidede Emrulla Asllan Vrioni Jonuz Ali Dantovic Pasho Adem Ivziku Medo Tefik Velaj Sabri Ndrek Ndoj Pjete Zenun Hajdarmata Sadik Nedin Lulo Ali Reshat Dushku Samit Dane Jaho Xhafer Servat Kaleci Jahja Shaban Meta Dan Ndue Kola Frrok Kosta Karamani Spiro Emin Çelaj Zyber Hasan Gruda Idriz Ndue Vorfi Mark Thanas Bylykbashi Maliq Fadil Paçrami Malo Koço Nini Mitro Gezim Dani Myrteza

Fadil Frasheri Hysen Shuqo Smakoviq Amet Hamza Nurçe Mendu Gfjelosh Nika Nike Rexhep Kokomani Rustem Ahmet Hoxha Manxhar Skender Kollçaku Dylaver Zenel Keci Zymer Frederik Fekeci Anton Ramazan Lila Mustafa Haxhi Hidri Ali Simon Rasku Kole Petrika Gjoka Jorgji Ndue Marku Zef Carul Kondi Lluka Shaqir Muca Shaban Medi Bece Bektash Mustafa Shkalla Hasan Shan Leshnjani Palok Kleanthi Prifti Teodor Ali Ponari Hysen Mazar Shurdho Rexhep Odhise Mertiri Vangjel Musa Ballshkash Selman Mikel Nushi Jani Shyqyri Duhanxhi Ali Hysen Kullolli Abdullah Filloreta Karanxha Nikolla Thanas Papadhami Koci Abdyl Shqevi Isa Sotir Totoni Vangjel Kosta Mitre Jaqim Istref Dajko Ibrahim Liman Tahiri Zeqir Stavri Cuti Mihal Hajdar Meta Sadik Shefqet Tuka Dalip Koco Kremidha Thodhori Kristo Cavidhi Jori Stavro Rexho Panajot Ferit Vokopola Mustafa Iljaz Dema Alush Anastas Jorgo Qirko Sali Suli Kurtish Sherif Langu Osman Ramadan Lazimi Nazif Koco Kajo Argjir Brahim Tepelija Isa Din Thaci Xheladin Fejzo Deromema Abdurrahman Margarit Dilo Ilia Rrok Shkjepana Lazer Ndue Soku Lek Ndue Lekgegaj Bardhok Liman Dedaj Latif Hazir Mulosmani Gyl Hasan Lala Demir Zeqo Avdyli Feim Preng Gjini Dode Abdi Dervishi Shaban Ali Muso Dervish Din Ruho Muharrem Vangjel Dupi Spiro Muhamet Vogli Baki Laver Sefedin Lamce Shaqir Isuf Hoxha Gjergji Matlish Bufli Sabri Rustem Sderti Sokrat Mihal Dhjamati Malol Aleks Qirici Elmas Halim Mlamce Skender Haxi Merlika Muharrem Yze Yzeir Riza Dero Allushaj Velisha Haxhi Agastra Aleks Spiro Suljoti Shaban Qamil Balla Hil Mark Gjergji Gjush Ndrek Ndreka Mihallaq Vasil Rroco Hilmi Sait Juka Gjon Mark Temalia Njazi Mustafa Uruci Sami Lico Panariti Gjeto Luce Bridshaj Adem Ahmet Hysenaj

EKONOMI • E hënë 13 maj 2013

AKKP PO PUNON PËR METODOLOGJINË E KOMPENSIMIT FIZIK

Ish-pronarët e vjetër, fondi fizik gati brenda pak javësh Brikena Dervishaj

jë grup pune me ekspertë të AKKP-së dhe Ministrisë së Drejtësisë po punon për hartimin e metodologjisë së kompensimit të pronave, përmes së cilës do të bëhet shpërndarja e fondit fizik për kompensimin e pronarëve të vjetër. Ky kompensim do të nisë brenda pak javësh, ashtu siç ka premtuar edhe vetë Kryeministri i vendit Sali BErisha. Burime zyrtare të Agjencisë së Kthimit dhe Kompensimit të Pronave thonë se fondi fizik, vënë në dispozicion nga shteti për kompensimin e pronarëve, përbëhet nga sipërfaqet ndërtimore në pronësi të shtetit, toka truall, toka bujqësore, toka kullotë dhe toka pyll, ku kompensimi fizik bazohet te kompensimi tokë me tokë me vlerë të njëjtë tregu. Harta e pronave Miratimi i hartës së vlerave të pronës parashikon përcaktimin e çmimeve-referencë, ku në çdo zonë kadastrale zërat tokë truall, tokë bujqësore, tokë kullotë dhe tokë pyjore në gjithë territorin mbulohen me çmime-reference. Harta mundëson përcaktimin e faturës përfundimtare që duhet të paguajë shteti për të

AMC mbështet me grante shkollat

UNICEF dhe AMC shpallin fituesit e shkollave të gjelbra Programi i granteve për shkollat e gjelbra, mbështetur nga AMC në bashkëpunim me UNICEF, po materializohet drejt zbatimit të tij në terren. Nga 28 aplikime që kanë ardhura nga shkolla publike 9-vjeçare nga mbarë vendi, janë përzgjedhur 7 projekte për t’u mbështetur në zbatimin e tyre. Aplikimet kanë ardhur nga qarqet Tiranë, Elbasan, Shkodër, Fier, Durrës, Lezhë, Korçë, Vlorë dhe Dibër. Nga Tirana u përzgjodhën projektet e shkollave “Ali Demi” dhe “Fan S. Noli”, nga Elbasani, shkolla “Qamil Guranjaku” dhe nga Shkodra, shkolla “Branko Kadia”. Nga Fieri u përzgjodh shkolla “Kristaq Shtëmbari”, nga Lezha, shkolla “Gjergj Fishta” dhe nga Korça, shkolla “Floq-Pulahë”. Kjo nismë mjedisore, e para e këtij lloji në Shqipëri, përfshihet në programin CLEEN, i cili siguroi trajnimin e mësuesve dhe futjen e lëndëve mjedisore në kurikulat mjedisore të shkollave 9-vjeçare në vend. AMC do të mbështesë me grante shkollat e përzgjedhura.

Java Botërore për Sigurinë Rrugore

Vodafone Albania thirrje qytetarëve për t’ju rikthyer ecjes realizuar procesin e plotë të kthim-kompensimit të pronës. Çmimet e referencës përcaktojnë vlerën e kompensimit financiar për ata që kompensohen në të holla për pronat e njohura ligjërisht, vlerën e referencës për transaksionet e pasurive të paluajtshme, duke përcaktuar taksat që paguhen mbi to. Çmimet e referencës gjithashtu përcaktojnë vlera të bazuara mbi çmimet reale të tregut, bazuar tërësisht tek çmimet e shit-

Elez Rexhep Plangaj Qun Camluk Mhilli Qamil Mustafa Nelaj Mustafa Jakup Vodaj Janaq Kolo Dede Pal Liuc Marashi Mark Pjeter Gega Prend Ndue Mirja Fiqiret Reshit Simicija Mynyr Fiqiri Shehu Ali Vesel Likaj Halit Dan Gega Qamil Nebi Sefa Hajdar Dan Bajraktari Qamil Mero Nikshiqi Peter Vasil Paco Thimjo Sokrat Lito Vasel Fran Kronaj Kristo Koco Babolli Ilirjan Neho Hitaj Prokop Andon Mani Panajot Llambi Apostoli Isa Veiz Tarushi Galina Vladimir Dani Nasif Osman Mero Xhavit Abdi Toptani Qani Sulejman Vincani Sinan Zeqir Rexhepi Fejzi Dajlan Llenga Rustem Abdulla Shehu Cin Ndoke Zalli Ramazan Xhemal Gjergji Ilo Koste Rado Luigji Lazar Larja Mustafa Qani Cara Andrea Dhimiter Mosko Qerim Gani Myzyri Isen Ahmet Rekaj Terezina Kole Zorba Fran Zef Rrukaj Fadil Ymer Mani Andrea Anastas Gjini Theodhoraq Kristo Gerco

blerjeve të kryera në realitet. Pritet që në bazë të ligjit, harta e vlerës së pronave t’i nënshtrohet rifreskimit çdo vit, pasi saktësia përmirësohet me përfshirjen në përllogaritje të çdo transaksioni të kryer. Harta e miratuar garanton një saktësi vlerash prej 85% në raport me çmimet reale të tregut. Ndërkohë, AKKP ka punuar për hartimin e hartës së vlerës së pronave dhe krijimin e një baze të dhënash, ku përfshihet çdo

Novruz Zylyftar Demiri Nexhip Mehmet Alimadhi Ndue Shyt Rakaj Shaban Perhat Shaban Ali Shaban Goxha Latif Izet Nasufi Abas Ramiz Omari Riza Dehar Drini Tish Rrok Matia Lulasyh Kush Cuni Zafir Shahin Jaholli Xhemal Mestan Musabelliu Frrok Ndoj Pjeter Azis Hysen Vrioni Hamid Baftjar Taga Seladin Sabri Lipe Isa Veis Vrenozi Mark Tom Rrozhani Sinan Bito Hajderasi Perparim Hajdar Kadriasi Ali Shaqir Lila Dede Ndreke Fushaxhia Hider Xhemal Seferi Hojro Zenel Islamaj Llambi Ligor Robo Fran Gjergj Nilaj Spiro Anastas Safroni Fatmir Ahmet Dollani Halil Daut Saliaj Riza Ramadan Protoduari Riza Shefki Vrenozi Marash Zef Cekaj Skender Kol Berisha Eqerem Gazeli Arif Irfan Xhevdet Vrioni Dervish Dauti Kecan Petrit Babameto Shefqet Kol Duli Nike Dushan Alliu Koci Ndu Vata Prek Kol Gjergji Ded Asie Sykja Hajdredin Islam Gjepali Ibrahim

vendim i dhënë që nga nisja e procesit të kthim-kompensimit të pronave. Gjithashtu, AKKP ka tashmë një database dixhitale, ku janë pasqyruar të gjitha vendimet e dhëna mbi pronësitë dhe vendimet e gjykatave. Produkti përfundimtar synon një database për çdo qark e rreth, zonë kadastrale, që përcakton pronën e njohur, atë që nuk është njohur, pronën që është njohur dhe kthyer dhe pronën e njohur në pritje të kompensimit.

Hamdi Berisha Azriz Mihallaq Tavanxhiu Llambi Zihni Lulo Teki Ymer Keci Haziz Ismail Kurtesi Xhevahir Skender Alianji Xhezar Baki Qama Muharrem Agim Licaj Bastri Aliko Mehillaj Sinan Hamit Jacelli Jace Shyqyri Bdaj Azem Haki Shabani Ali Rexhep Telha Maliq Fiqiri Marika Qazim Dervish Bejleri Niazi Isuf Hoxha Avdi Shuaip Hasho Feta Lamce Hoxhaj Myslym Gjon Dedaj Mark Muhamet Hoxha Rasim Zini Hysenaj Riza Ndoc Jaku Frrok Rifat Tartari Hasan Jani Dashi Dhimiter Leke Kalaj Zef Feti Ibro Hazis Aristotel Zhongo Milo Llazo Curo Thanas Ahmet Bablusha Nexhip Petrit Metko Selim Tefik Grembi Shaban Skender Sulaj Ismail Rok Radovani Gjon Kadri Kerciku Sulejman Shaban Qosja Rexhep Gani Hoxha Haxhi Zef Ndreca Ndue Elmaz Mucodemi Rakip Selman Rusi Sabri Hil Ndoj Ndue Pandi Gellci Thanas Sali Topulli Hilmi Nush Radovani Gjok

Kombet e Bashkuara në Shqipëri, Vodafone Albania, Policia e Shtetit dhe Drejtoria Arsimore Tiranë njoftojnë Javën Mbarëbotërore për Sigurinë Rrugore përmes një fushate ndërgjegjesimi publik. Statistikat më të fundit të publikuara për vitin 2012 tregojnë se është shënuar një numër total prej 1870 aksidentesh në trafikun rrugor, prej ku 334 njerëz kanë humbur jetën, 481 persona kanë pësuar lëndime rënda, dhe 1754 lëndime të lehta. Ky numër i lartë aksidentesh për këtë vit rezulton se është shkaktuar nga pakujdesitë dhe shkeljet e rregullave të qarkullimit rrugor. Tema e këtij viti e Javës Botërore Për Sigurinë Rrugore është kthimi i ecjes në një aktivitet të sigurt”. Në sheshin “Skëndërbej” ishte instaluar një mural në të cilin publiku mundi të lërë mesazhe mbi sigurinë rrugore dhe t’i drejtojë thirrje shoferëve që të respektojnë këmbësorët. Kërkuar prej Asamblesë së Përgjithshme të Kombëve të Bashkuara, Java e 2-të Botërore për Sigurinë Rrugore e Kombeve të Bashkuara (6-12 Maj 2013) i dedikohet sigurisë së këmbësorëve.

Ahmet Bujari Sali Ali Kraja Myftar Arif Xhani Alush Gjon Serreqi Shuk Ramadan Drishti Hysen Sali Buylykbashi Eqrem Bektash Alite Hajdar Taip Merepeza Ismail Qendro Dukoli Nino Seit Nezha Maliq Hile Marku Zef Qamil Tuda Ahmet Faslli Cela Mustafa Qamil Shehi Islam Ramis Krrusa Ismail Simon Jubani Zef Dine Pira Adem Sulejman Burimi Qemal Ymer Ndroqi Mehmet Dalip Lleshi Jusuf Fazlli Kulla Shaban Mehmet Ivziku Adem Sadik Saraci Rrapush Pjeter Gjoka Ndue Musa Mejdi Sadik Ismail Sulaj Ahmet Fuat Mahmuda Shaban Skender Macaj Shamet Bashkim Sinella Baki Pellumb Koshi Rauf Musa Koshena Maliq Zef Kujxhija Kole Hysen Petku Mustaf Fetah Malasi Selman Abil Tahiraj Qamil Mehmet Dani Dan Zek Nenada Halit Taip Kaleshi Hyusejn Kamber Mujo Muke Zef Halili Tune Neki Pirra Azis Idajet Dinaj Dervish Sofokli Mehilli Stathi

Can Gjana Kamber Tahir Aliaj Sejdi Hasan Sadiku Ajdin Haziz Balliu Azis Jahja Hoxha Islam Sait Qinami Abdullah Preng Jaku Ndue Serafin Robo Ligor Axhem Kapaj Shahin Nihat Tarelli Maliq Haxhi Ceta Osman Apostol Duni Manxhar Aqif Gjeleshi Myftar Abaz Islamaj Hysen Ahmet Xhindi Luto Tefik Haxhillari Meke Tashul Kapurani Ziko Ali Tirana Hamid Fetih Selenica Nevrus Hamza Shehu Islam Mynyr Kurti Arif Riza Hoxha Emin Qerim Gumbardhi Hamza Beg Kodra Ali Neshet Kulla Latif Epaminond Zhupa Niko Elmas Kapaj Nexhip Shyqyri Gruda Sdik Frano Gjini Pjeter Riza Hatija Tafil Simon Boba Gjorgji Nikoll Noj Gjet Gjok Ndoc Ndoci Nikoll Pal Gjini Shaban Fejzulla Lezemeja Brahim Rexhep Mustavataj Nikoll Pal Gjini Sherbet Hajdar Xhihani Gjok Ndoc Ndoci Vasil Petro Sini Astrit Qenan Sehitaj Dervish Shaban Vrenozi Panajot Jorgji Decka

« AKTUALITET

E hënë 13 maj 2013 •

SIPAS VRIONIT KA SHUMË RASTE TË ABUZIMIT ME URDHËRAT E MBROJTJES

Kryegjyqtari i Elbasanit: Dhuna në familje, dënimet deri në 5 vjet LEDIA LLESHI ELBASAN- Ligji kundër dhunës në familje ka shënuar edhe disa dënime nga ana e gjykatës së Elbasanit. Sipas kryetarit të gjykatës, Arben Vrioni, rastet e dënimeve kanë ardhur kryesisht nga hetimi, por ka edhe raste kur janë referuar direkt nëpërmjet urdhrit të menjëhershëm të mbrojtjes. Dhuna në familje “Janë marrë të gjitha masat edhe për lëshimin e urdhërit të menjëhershëm të mbrojtjes edhe për urdhrin e zakonshëm të mbrojtjes. Është e vërtetë që ka pasur raste kur është abuzuar me kërkesat për urdhra të menjëhershëm të mbrojtjes. Nga verifikimet tona rreth 90% e rasteve ekzistojnë. Rastet që na vijnë janë kryesisht çështje që i ka ndjekur Prokuroria dhe më pas janë paraqitur në gjykatë. Kemi edhe raste kur është referuar për urdhër të menjëhershëm të mbrojtjes. Kemi disa vendime të gjykatës për dhunë në familje. Ka dënime, të cilat shkojnë deri në një vit burg, por vendimet varet në çfarë paragrafi të ligjit për dhunën në familje i referohemi. Nëse u referohemi paragrafëve të tjerë të këtij ligji që përfshin përsëritjen apo pasojat që i ka shkaktuar çdo pjestari të familjes vendimi i gjykatës shkon deri në 5 vjet”. Divorcet nga dhuna e bixhozi Sipas gjyqtarëve civilë, çështjet e divorcit janë në balancë zona rurale dhe urbane megjithëse kohët e fundit ka filluar të mbizotërojnë rastet në zona urbane. Shkaku përgjithësisht është dhuna në familje kur divorcin e kërkojnë gratë, alkooli, bixhozi, por edhe tradhëtia bashkëshortore. Por gjithashtu nuk përjashtohet gjëndja e vështirë ekonomike që shpesh sjell grindje deri në divorc mes çiftit. Duke e parë

Plan masash në 4 faza

Policia masa për zgjedhjet, sigurim të aktiviteteve elektorale ELBASAN- Shërbimet e Drejtorisë së Policisë së Qarkut të Elbasanit ndodhen në fazën e konkretizimit të masave për garantimin dhe mbarëvajtjen e procesit zgjedhor. Në zbatim edhe të programit të punës së Drejtorisë së Përgjithëshme të Policisë së Shtetit është hartuar plani i masave, i cili parashikon në mënyrë të detajuar detyrimet e policisë para, gjatë dhe pas procesit zgjedhor. Sipas drejtorit të policisë së Elbasanit, Halit Murataj, planifikimi i këtij plani masash dhe realizimi i tij do kryhet në katër faza. Paralelisht po zbatohet edhe një plan i dytë masash që ka të bëjë me bashkëpunimin me medien dhe transparencën e policisë gjatë procesit zgjedhor. Gjatë kësaj periudhe është kryer trajnimi i gjithë personelit policor, që do të angazhohet me detyra zgjedhore. Në total janë trajnuar 330 punonjës policie të rolit zbatues, dhe rolit të parë drejtues punonjës të drejtorisë policisë, komisariateve në rrethe, komisariateve të trafikut rrugor, komisariatit interurban. Nga 25 prilli në qarkun e Elbasanit ka filluar sigurimi i mbarëvajtjes së aktiviteteve elektorale. Nga ana e strukturave të policisë së Elbasanit është punuar dhe po punohet njëkohësisht edhe në drejtim të parandalimit të ngjarjeve kriminale, kapjen, arrestimin, ndalimin e personave, të cilët janë autorë të ndryshëm të ngjarjeve kriminale, kapjen e personave në kërkim. Gjatë 4-mujorit të parë 2013 në juridiksionin e Drejtorisë së Policisë së Qarkut Elbasan janë evidentuar 539 vepra penale zbuluar 477 ose 88.5%, me 579 autorë. Janë arrestuar e ndaluar 177, si dhe proceduar në gjendje të lirë 345. Krahasuar me 4- mujorin 2012, është vënë re një rritje e zbulueshmërisë me 6.5%. L. Lleshi

I gjente klientë, ndanin paratë “Janë marrë të gjitha masat edhe për lëshimin e urdhërit të menjëhershëm të mbrojtjes edhe për urdhrin e zakonshëm të mbrojtjes. Është e vërtetë që ka pasur raste kur është abuzuar me kërkesat për urdhra të menjëhershëm të mbrojtjes. Nga verifikimet tona rreth 90% e rasteve ekzistojnë. Rastet që na vijnë janë kryesisht çështje që i ka ndjekur Prokuroria dhe më pas janë paraqitur në gjykatë. Kemi edhe raste kur është referuar për urdhër të menjëhershëm të mbrojtjes...” në anën pozitive divorcet vijnë si pasojë e konflikteve të vazhdueshme mes bashkëshortëve dhe shpesh avokatët dhe gjyqtarët thonë se zgjidhja në këto raste është divorci sesa dhuna e vazhdueshme në familje. Tashmë shkaqe kryesore kanë dalë bixhozi dhe tradhëtia, ndërkohë që vazhdojnë të mbeten potenciale edhe pija dhe emigracioni. Statistikat tregojnë se gjatë muajve korrik-gusht dhe dhjetor numri i divorceve pëson rritje dhe janë kryesisht emigrantët

që nisin procedurat. Shoqata për këshillimin e grave dhe vajzave konfirmon se së fundi fenomeni që po vihet re janë divorcet e moshës së mesme. Shkaku kryesor është përfshirja e meshkujve në bixhoz dhe tradhëti bashkëshortore. Sipas avokates së kësaj shoqate, Evis Garunja, këto raste kanë përfunduar edhe në përdorimin e dhunës. Ajo thotë se qendrës i janë drejtuar së fundi gra ndërmjet moshës 40-50 vjeç, të cilat kërkojnë asistencë ligjore për divorcin,

pasi janë gjendur përballë një bashkëshorti që pagën e lë në bixhoz, e tradhëton dhe madje edhe e dhunon. Garunja thotë se rastet e lënies së parave në bixhoz janë shtuar ndjeshëm. “Kemi pasur raste kur gratë janë gjendur përballë zhdukjes së orendive të shtëpisë si pasojë e humbjes në lojëra fati. Gratë detyrohen të divorcohen pasi nuk kanë gjetur asnjë rrugë tjetër për ta rikthyer në normalitet bashkëshortin, i cili pas konflikteve zgjat edhe duart duke u kthyer në një njeri të dhunshëm”.

BABAI I NJË FËMIJE, EMILJAN DINE E MBAJTI TË MITURËN NË NJË BANESË ME QIRA

Seks me 13-vjeçaren, arrestohet vëllai i kryekomunarit Autori u denoncua nga prindërit e vajzës, iu gjetën drogë dhe armë në banesë KORÇË- Kryen marrëdhënie seksuale me një 13-vjeçare, gjykata jep masën ‘arrest’ me burg, për vëllain e kryeplakut të fshatit Dërsnik në Korçë. Emiljan Dine, me precedentë të mëparshëm penalë, është arrestuar pas denoncimit të bërë nga prindërit e një vajze të mitur, banuese në fshatin Libonik. Mësohet se 33-vjeçari, i martuar dhe baba i një fëmije të mitur, kishte marrë 13-vjeçaren me inicialet K.A. në një banesë me qira në qytetin e Korçës, ku e kishte mbajtur përgjatë gjithë natës dhe kishte kryer me të

marrëdhënie seksuale. Sipas policisë lokale, vajza ishte kthyer në shtëpi tek prindërit në orët e para të mëngjesit, duke u përpjekur të fshehë të vërtetën. Nën presionin e prindërve, e mitura u ka treguar atyre se kishte qenë me të dashurin e saj, por u ka mbajtur sekret një pjesë të së vërtetës. Një situatë e tillë ka shqetësuar familjarët, të cilët kanë filluar menjëherë të interesohen dhe të “gërmojnë” për të dashurin e vajzës së tyre. Ata kanë mësuar se 33-vjeçari Emiljan Dine ishte i martuar dhe baba i një fëm-

ije. Gjithashtu, ata kanë mësuar se vajza e tyre kishte kaluar natën në shtëpinë e marrë me qira prej tij në qytetin juglindor. Më pas prindërit e 13-vjeçares kanë bërë denoncim në komisariatin e policisë së Korçës, me pretendimin se 33-vjeçari ka kryer marrëdhënie seksuale me vajzën e tyre, e cila është në moshë të mitur. Policia menjëherë pas denoncimit ka mundur të arrestojë, Emiljan Dinen, vëllai binjak i kryeplakut të fshatit Dersnik, Iljaz Dine. Gjatë kontrollit në banesën e Dines policia gjeti drogë dhe armë.

Shfrytëzonte për prostitucion 20-vjeçaren, arrestohet KORÇE- Një i ri është arrestuar në qytetin e Korçës pasi shfrytëzonte për prostitucionin një vajzë 20-vjeçare. Në pranga ka rënë Aurel Arben Dervishi, 22 vjet, banues në lagjen nr. 8 në Korçë. Arrestimi i tij është bërë pasditen e djeshme, pas një hetimi disa mujor nga ana e policisë. Që nga muaji tetor i vitit të kaluar, Dervishi ka ndërmjetësuar për të gjetur klientë për të ushtruar prostitucion për një vajzë 20-vjeçare. Pasi gjente klientët, Dervishi ndante paratë me vajzën me inicialet P.K, banuese në lagje nr. 5 në Korçë. Në bazë të hetimeve, policia ka arritur në përfundimin se Dervishi kryente prej 6 muajsh rolin e tutorit me vajzën 20-vjeçare. Pas arrestimit ndaj tij ka nisur procedimi penal. Ai akuzohet për “Shfrytëzim prostitucioni në rrethana rënduese, në bashkëpunim”.

Koncert në pedonalen e qytetit

Çelet panairi i pranverës në Korçë, të rinjtë serenata në rrugë KORÇE-Një kalendar i pasur aktivitetesh kanë nisur të shoqërojnë qytetin juglindor në kuadër të çeljes së panairit të pranverës. Koncerti i serenatistëve të rinj ka qenë aktiviteti i radhës i organizuar mbrëmjen e djeshme në pedonalen e qytetit ku dhjetëra të rinj me kitara në duar kanë kënduar këngët karakteristike korçare, ndërsa përhapja e tingujve muzikorë të kitarave, ka mbledhur aty dhjetëra qytetarë, të cilët pavarësisht shiut kanë bashkuar zërat e tyre dhe kanë kënduar serenata kushtuar dashurisë dhe vajzave të bukura. “Është bukur të ruash traditën e serenatës korçare”. Në kuadër të panairit pranveror në Korçë, serenatistët e rinj janë duke dhënë një koncert në pedonalen e qytetit, me këngët më të bukura korçare kushtuar dashurisë dhe vajzave të bukura. Edhe pse moti nuk është duke na favorizuar ne do vazhdojmë të këndojmë serenata deri në mesnatë”,-tha Vasillaq Nico, kryetar i Shoqatës së Serenatistëve dhe qytetare. Më pas “Qyteti i kitarave’ ka qëndruar zgjuar deri pas mesnate mes këngëve karakterstike korçare, ndërsa serenatistët në fund kanë vijuar ritin karakteristik të qytetit duke kënduar serenatat në rrugicat e vjetra korçare.

KRONIKË • E hënë 13 maj 2013

Të paktën 18 qendra votimi parashikohet të ngrihen në 22 burgje. Në këto institucione të vuajtjes së dënimit në vend deri tani në listat paraprake të zgjedhësve rezultojnë rreth 600 persona të dënuar, të cilët pritet të marrin pjesë në zgjedhjet e 23 qershorit. Drejtori Juridik i Drejtorisë së Burgjeve, Arben Tusha, deklaroi në media se Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve në bashkëpunim me të gjitha institucionet e varësisë kanë kohë që kanë filluar nga puna për përgatitjen e infrastrukturës për zgjedhjet e 23 qershorit. “Aktualisht në të gjitha institucionet janë dorëzuar listat e zgjedhësve pranë zyrave të gjendjes civile në njësitë vendore ku ndodhen këto institucione. Në 22 institucione që ne kemi në var-

KREU JURIDIK: RRETH 600 TË DËNUAR E TË PARABURGOSUR DO TË PAJISEN ME KARTA IDENTITETI

Zgjedhjet, ngrihen 18 qendra votimi në 22 burgje Përgatitet infrastruktura, rregullohen ambientet e përshtatshme ësi, duke pasur parasysh nenin 62 të Kodit Zgjedhor, ku në institucione të posaçme hapen qendra votimi duke pasur një numër në minimum prej 15 të burgosurish, i bie të hapim 18 ose 19 qendra votimi në institucionet tona.” Ndërkaq Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve në bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme të Gjendjes Civile do të kujdeset për pajisjen me karta identiteti të të dënuarve që kanë

mbushur moshën për të votuar dhe nuk janë të pajisur me dokumentin e identifikimit. Tushe shton: “Ne po punojmë paralel edhe me pajisjen e të dënuarve dhe të paraburgosurve me kartat e identitetit. Po bëjmë verifikimin e emrave për çdo institucion në mënyrë që asnjë nga të dënuarit apo të paraburgosurit të mos ngelet pa votuar. Janë rreth 600 të dënuar e të paraburgosur, që do t’ ipajisim më karta identiteti në

bashkëpunim me Drejtorinë e Përgjithshme të Gjendjes Civile dhe kompaninë ‘Aleat’”. Ndërkaq, sipas tij, numri i atyre që do të votojnë në burgje është i ndryshueshëm për shkak të lëvizjeve, atyre që fitojnë lirinë ose arrestimeve të reja. Qindrat e votimit në këto institucione, sikurse dhe më parë, janë parashikuar të ngrihen në ambientet që përdoren për aktivitetet sociale e kulturore, si biblioteka etj.

I ARRATISURI NGA BURGU TERRORIZOI FSHATARËT ME GRANATË

Pranga shqiptarit, dyshime se vrau një çift të moshuar grek N jë shqiptar 30-vjeçar u kap dje nga policia greke si autor i dyshuar i vrasjes së dyfishtë të çiftit të të moshuarve dhe grabitjeve në fshatin Ktizmata të Janinës. Policia greke njoftoi se ai u kap nga postblloku duke ecur në kilometrin e 7 të rrugës Janinë-Athinë dhe me vete kishte një granatë. Shqiptari, duket se i ka pohuar krimet e kryera mbrëmë dhe ka bërë të ditur se para 3 muajsh është arratisur nga burgu i Nafplios, ku vuante dënimin për vjedhje. I arrestuari ka qenë nën ndikimin e drogës. Tashmë priten grumbullimet e provave të plota në vendngjarje dhe dëshmive që do të vërtetojnë akuzat për vrasjen e dyfishtë.

Vrasjet dhe granata Ngjarja për të cilën dyshohet shqiptari i arrestuar ndodhi parmbrëmë në fshatin grek Ktizmata në Janinë, në kufi me Shqipërinë, ku një çift të moshuarish 72 dhe 73 vjeç janë gjetur të vrarë në shtëpinë e tyre. Sipas dëshmive të mjekut ligjor, pleqtë janë rrahur për vdekje. Ata kanë marrë goditje në kokë dhe u gjetën të vdekur në shtretërit e tyre. Autori, pasi i ka vrarë të moshuarit, u ka marrë makinën, një tip kamionçinë fshati. Por ngjarja nuk u mbyll këtu. Policia thotë se natën e kaluar rreth orës 22:00 një njeri i armatosur ka hyrë në kafenenë e fshatit dhe ka kërcënuar 30 banorët që ndodheshin aty për t’i grabitur. Personi, që sipas dëshmive të fshatarëve ishte shqiptar, hyri në kafene duke mbajtur në duar dy granata. Ai u largua pasi rrëmbeu dy telefona celularë dhe një kuletë. Pronari i kafenesë dhe tre burra e ndoqën, por ai hodhi një granatë, e cila për fat të mirë nuk shpërtheu dhe pastaj u largua në errësirë. Pas kësaj hyri në shtëpinë e një 63-vjeçareje dhe duke e kërcënuar i mori para. Teksa largohej me makinën e vjedhur, autori i grabitjeve e ka përplasur atë në një mur dhe e ka braktisur. Makina

Nga Ministria e Drejtësisë

Lirimi i Paro Laçit e Bedinit, nisin inspektimet në gjykatë Pasi konstatoi mosrealizimin e ekstradimit dhe lënien të lirë të të dënuarve Paro Laçi dhe Sokol Bedini, Ministria e Drejtësisë urdhëron inspektimin në gjykatën e shkallës së parë dhe të Apelit në Tiranë. Në një njoftim për shtyp Ministria e Drejtësisë thekson se filloi inspektimin e menjëhershëm të procedurave të ndjekura nga gjykata e shkallës së parë dhe ajo të Apelit e Tiranës. Inspektimi do të kryhet nga Drejtoria e Përgjithshme Çështjeve të Drejtësisë me objekt kontrollin e veprimeve procedurale të ndjekura nga gjykatat në të dy rastet. Në përfundim të inspektimit, pasi të jenë marrë dhe objeksionet e gjyqtarëve, ministri i Drejtësisë do të ndërmarrë eventualisht fillimin e procedurave përkatëse, nga të cilat do të përcaktohet ndjekja ose jo e ligjshmërisë nga autoritetet e gjyqësorit.

Aksidenti në Kashar

Plagosen 3 persona gjatë përplasjes së 3 makinave Një aksident i trefishtë ka ndodhur dje pasdite në zonën e Kasharit, ku 3 automjete janë përplasur me njëritjetrin, ndërkohë që nga aksidenti raportohen 3 persona të plagosur. Burimet nga policia thanë se të plagosurit janë dërguar menjëherë në spital dhe ndërkohë mësohet se gjendja e tyre është jashtë rrezikut për jetën. Ende nuk dihen shkaqet e aksidentit, por policia po punon për zbardhjen e tyre. Aksidenti rrugor ka shkaktuar edhe bllokimin e rrugës në këtë aks dhe forcat e policisë kanë marrë masa për zhbllokimin e qarkullimit. Paraprakisht dyshohet se shkak i aksidentit mund të ketë qenë lagështira në rrugë ose humbja e kontrollit. e të moshuarve u gjet më vonë në Janinë. Fillimisht policia dyshoi se vrasësi ishte një nga të

arratisurit nga burgu i Trikalas, për shkak të llojit të njëjtë të granatave të përdorura, por me

arrestimin e djeshëm hetimet marrin një drejtim tjetër. M. Mullai

Vunë në gjumë shitësin e rrobave me qetësues dhe e vodhën pasi kishte etje. Kamera e sigurisë në pikën e këmbimit valutor, e cila ndodhet ngjitur me dyqanin e veshjeve, ka fiksuar agresorin, i cili ka hyrë, por nuk ka këmbyer para. Ai është kthyer në dyqanin e veshjeve me dy pije energjike, njërën prej të cilave ia ka dhënë pronarit të biznesit. Pas gati 10 minutash 45-vjeçarit me inicialet M.P i ka rënë të fikët dhe e ka gjetur veten të shtruar në spital. Sipas policisë, është përdorur e njëjta metodë si ajo me taksistin pak kohë më parë. Burime

Pranga kuzhinierit shqiptar, me zanat të dytë drogën Natën e së shtunës rreth orës 19:00 në Cattolica policia ka dërguar në paraburgim 30-vjeçarin shqiptar A. T., me profesion kuzhinier, që merrej edhe me shpërndarje droge. Policia tha se janë mbledhur prova të mjaftueshme për fajësinë kundër shqiptarit për veprën penale të trafikimit të drogës. Në veçanti më 5 mars 2013, gjithmonë në të njëjtin qytet, pas një kontrolli të shtëpisë janë gjetur dhe konfiskuar sasi droge dhe 60 000 euro.

40 mijë lekë mall e paratë e xhiros

Me metodën e vënies së gjumë me qetësues dje 2 të rinj grabitën në Tiranë nga një dyqan veshjesh rreth 40 mijë lekë mall dhe 100 mijë lekë xhiro ditore. Ngjarja ndodhi në afërsi të bllokut të Pallateve Agimi në Tiranë. Njëri nga agresorët është identifikuar si 25-vjeçari A. Mekrizvani. Ai ka hyrë në dyqanin e veshjeve dhe ka porositur rreth 40 mijë lekë rroba të ndryshme, pastaj ka pretenduar se po shkonte të këmbente paratë në një pikë të këmbimit valutor si dhe të porosiste diçka për të pirë,

Iu kapën edhe 60 mijë euro

Kërcënon nënën dhe motrën pranë policisë bëjnë me dije se ky nuk është i vetmi rast ku agresorët përdorin pije freskuese, ku hedhin medikamentin diazepam për të vënë në gjumë viktimat e tyre. Sipas policisë, së bashku me 25-vjeçarin në pranga ka rënë dhe 35-vjeçari M.Dunga, pasi me të njëjtën mënyrë kishin arritur t’i vidhnin një tjetër shtetasi rreth 3500 euro.

“Jam shtylla e familjes, ju duhet të më mbani me lekë!” Në Xhenovë u kap një 25-vjeçar shqiptar, i cili për disa muaj ka rrahur dhe keqtrajtuar nënën e tij të moshuar dhe motrën më të madhe për të marrë para prej tyre. “Unë jam shtylla e familjes dhe ju duhet të mbani mua!” - bërtiste ai ndërsa hidhte nga dritaret mobilet dhe orenditë e shtëpisë në Sampierdarena. Kështu, 25-vjeçari shqiptar u arrestua nga policia për krimin e grabitjes. Ata që e denoncuan ishin dy të afërmit, të lodhur e të nënshtruar ndaj këtij ngacmimi.

« opinion

E hënë 13 maj 2013 •

A mund të jetë rilindje modeli i demokracisë së paparacëve?! (I)

rej se ka filluar fushata elektorale e deri më sot Partia Socialiste ka adaptuar dhe nuk heq dorë nga slogani i saj i “rilindjes”. Madje, ajo nuk hoqi dorë dhe pas shpalljes së koalicionit të saj me Lëvizjen Socialiste për Integrim, e cila në sytë e publikut shqiptar perceptohet si antipodi i sloganit të opozitës për shkak të historisë së saj në qeverisjen e katër vjetve të shkuar. Kjo histori, nëse gjykojmë me realizëm, është më shumë e trishtë sesa e suksesshme, jo vetëm në raport me kërkesat e një opozite, por dhe në raport me pjesën tjetër të qeverisjes së vendit. Kreu u opozitës më datën 10 maj ishte në Shkodër dhe u premtoi shkodranëve se “rilindja do të fillojë nga Shkodra”. Një ditë më pas ai shkoi në Vlorë dhe u tha vlonjatëve se “rilindja fillon nga Vlora”. Kudo që ka shkuar ka folur për rilindjen. Partneri i tij kryesor në koalicion, zoti Meta, e ka përmendur më pak sloganin “Për Rilindje” në takimet e tij të shumta elektorale. Por ai më datën 11 maj u tha simpatizantëve të tij në Pogradec se e njeh gjendjen e mjeruar të minatorëve të këtij rrethi dhe se e kupton që gjendja e tyre duhet ndryshuar. Mora vetëm këto shembuj të shënuar në dy data, por mund të përmendësh me qindra shembuj të tjerë, që një hulumtues modest i fushatës elektorale te ne mund t’i qëmtojë dhe t’i skedojë. Të gjithë kandidatët për deputetë të PS-së shfaqen para elektoratit me sloganin “Për Rilindje”. Ndërkaq çdo rast lakohet në të gjitha rasat “koalicioni për Shqipërinë europiane” e kështu me radhë. Por një vëzhguesi të kujdesshëm nuk mund t’i shpëtojnë disa aspekte të nocionizimit, konceptimit, perceptimit dhe propagandimit të këtij slogani. Kjo është arsyeja pse mora të shkruaj rreth kësaj teme interesante. Rilindja si nocion Fjala “rilindje” është përdorur për herë të parë nga piktori dhe biografi i pikturës italiane Xhorxho Vasari në vitin 1550. Në fakt, kjo fjalë, që në latinisht do të thotë “renaissance”, shprehu asokohe gjithë procesin e zhvillimit të artit e kulturës italiane, i cili konsiderohej si rikthim dhe rilindje e artit antik romak. Nëse përmendim fjalën “rilindje”, atëherë domosdo do të na shkojë mendja te piktori i shquar italian Leonardo da Vinçi, ose te shkrimtari i famshëm Dante Aligieri, ose Uilliam Shekspir. Kjo do të thotë se figurat që kanë rikthyer traditën më të lartë të artit, shkrimit dhe filozofisë kanë bërë epokë, kanë rilindur një mënyrë të mendimit dhe pasqyrimit të realitetit të shuar në shekujt e zhvillimit të botës. Personalitetet e Rilindjes Europiane rikthyen në jetë artin e Homerit, Eskilit, Sofokliut dhe filozofinë e Platonit, të të madhit Aristotel apo Sokratit, të cilin na e sjell aq këndshëm ndër ne aktori i shquar shqiptar Mirush Kabashi. Prandaj dhe kjo periudhë përbën atë që quhet “Rilindje”. Në historinë e kombeve Rilindja ka ardhur përmes krijimit të tyre, çka do të thotë se në formën më të lartë të saj në shekullin e 19-të lindën shtetet kombëtare, të cilat në formën e vet kishin zënë jetë në periudhën e lulëzimit të qytetërimit helen e romak, në të cilin kishte një vend të veçantë qytetërimi iliro-dardan. Për shqiptarët fillimet e Rilindjes Kombëtare datojnë diku nga vitet 1840 me Naum Veqilharxhin e Kostandin Kristoforidhin, pra me fillimet e lëvizjeve kulturore e gjuhësore kombëtare shqiptare, dhe arrijnë kulmin në fund të shekullit XIX, kur dy kolosët e mendimit filozofik të ndërtimit të shtetit shqiptar, përkatësisht Sami Frashëri dhe Pashko Vasa, vunë themelet e mendimit teorik të Shqipërisë moderne. Nëse ekzaminojmë atë çfarë ka përfaqësuar Rilindja Europiane apo Rilindja Shqiptare e më gjerë, do të na duhet të bëjmë një pasqyrë të tipareve të lëvizjeve të mëdha, që në histori kanë marrin emrin “Rilindje”. Së pari, duhet thënë se rilindjet janë lëvizje progresive, që lënë gjurmë në jetën e shoqërisë e të kombeve për shekuj të tërë. Ato rikthejnë vlerat më të qenësishme të shoqërisë dhe të kombeve. Së dyti, Rilindja është një nocion që përcakton rikthimin në jetë të një mënyre të të menduarit artistik, etik, filozofik, e cila ka qenë e pranishme dikur, para disa shekujsh dhe vjen në trendin e zhvillimit si domosdoshmëri për rikthimin e atyre vlerave që ajo mbart. Së treti, Rilindja është koncept përfaqësues, përgjithësues, përbashkues dhe arti e filozofia e Rilindjes dëshmon e synon një sipërmarrje të pajetuar nga disa breza me radhë, pra përfaqëson një teori e doktrinë, e cila në mënyrë të sigurt i sjell shoqërisë një kthesë historike të pashembullt e të papërjetuar prej

Nga Enver BYTYÇI

disa brezave të marrë së bashku. Së katërti, nëse ekzaminojmë teorinë, doktrinën dhe filozofinë e Rilindjes Shqiptare, në terrenin e së cilës përdoret sot slogani “Rilindje”, atëherë do të duhej të theksonim se kjo rilindje kishte si objektiv bashkimin territorial, politik, shpirtëror dhe infrastrukturor të të gjitha trojeve shqiptare. Së pesti, Rilindja Shqiptare u bë mbi bazën e bashkimit e jo të përjashtimit. Asokohe kishte personalitete shqiptare dhe madje grupime të orientuara sa nga Porta e Lartë, aq dhe nga AustroHungaria, Vatikani, Franca apo vendet fqinje, Serbia e Greqia. Por asnjëherë Rilindja Shqiptare nuk u përpoq të ndajë shqiptarët në grupime fetare, klane, krahinorizma apo sekte politike. Së gjashti, Rilindja Shqiptare u quajt e tillë sepse rilindi përpjekjet e shqiptarëve për t’u orientuar drejt Europës, drejt Perendimit, për herë të parë që kur Perandoria Romake ishte ndarë më dysh. Së shtati, Rilindja Shqiptare ka meritën që ne sot ruajmë dhe njëkohësisht krenohemi për traditën e shkëlqyer të harmonisë fetare. Për shkak të kësaj harmonie si dhe për shkak të orientimit perëndimor rilindësit tanë zgjodhën si simbol të kombit tonë Gjergj Kastriotin - Skënderbeun. Së shtati, Rilindja nuk mund të depërtojë pa rilindësit. Ndërkaq rilindësit janë dhe duhet të jenë njerëz me kapacitete gati mbinjerëzore, që përmbysin mentalitete, një doktrinë, teoritë e zhvillimit njerëzor, ose një filozofi të ngjizur për shekuj në mendimin shoqëror. Në këtë kuptim, as Marksi, as Hegeli, as Emanuel Kanti, as Sartri, Cvajku, Kamyja, Frojdi e të tjerë filozofë me famë nuk kanë mundur të thyejnë kufirin midis epokave e të bëjnë epokën e tyre, që mund të quhej “Rilindje”. Këta filozofë më së shumti kanë shënuar kthesë në mendimin filozofik, duke themeluar një rrymë të re në këtë fushë, por jo të risjellin në jetë diçka hyjnore, të cilën njerëzimi e kishte humbur dikur. Mund të renditim më dhjetëra tipare e karakteristika të rilindjes në përgjithësi e të rilindjes shqiptare në veçanti, por nuk dua të ndalem më shumë në këtë pjesë. I përmenda këto thjesht për të bërë një ballafaqim midis asaj çfarë përfaqëson Rilindja si nocion, si proces, si fenomen me atë çfarë përfaqëson slogani “Për Rilindje” i liderit të opozitës, zotit Rama. “Rilindja” si slogan e demagogji mashtruese Në terrenin shqiptar të veprimtarisë politike e shoqërore është spekuluar gjithmonë me slogane dhe epitafe të shumta, të cilat në më të shumtën e herës nuk kanë përfaqësuar realitetin ekzistues. Kjo mënyrë e të konceptuarit dhe thjeshtëzimit të nocioneve të mëdha, me kuptim përgjithësues universal, është servirur nga shumë prej politikanëve tanë edhe në këto periudha të tranzicionit të Shqipërisë nga një sistem diktatorial në një sistem të vlerave perëndimore. Besohej se sa më shumë i afroheshim daljes së tranzicionit, aq më shumë politika shqiptare do të largohej nga dogma të tilla mashtruese e pa kurrfarë sensi në jetën tonë. Por me sa duket, kreu i opozitës shqiptare ka menduar se mund ta përdorë nocioninm ose sloganin “Për Rilindje”, me qëllim që të duket i madh, shumë i madh, më i madh se Ismail Qemali sa i përket ndikimit të tij në politikë e ndërtimin institucional të shtetit shqiptar. Në fakt, po të analizojmë një për një të gjitha domethëniet e nocionit “rilindje”, do të vinim re se zoti Rama nuk reflekton as edhe një prej tyre për të qenë bartës i një filozofie të caktuar të momentit, jo më të një epoke me të cilën lidhen

zakonisht lëvizjet për rilindje. Edhe në këtë rast dua të bëj një analizë konkrete të asaj çfarë ofron koncepti “Për Rilindje” i zotit Rama. Së pari, rilindja nuk është vullnet i një individi, aq më pak vullnet politik i tij. Nuk është vullnet gjithashtu i një grupi shoqëror ose partiak. Rilindjen e një epoke e përcaktojnë rrethanat politikoshoqërore në të cilat bëhet zhvillimi njerëzor. Në realitetin shqiptar, edhe nëse fiton koalicioni i majtë, nuk mund të bëjë asnjë ndryshim esencial në teorinë, doktrinën dhe praktikën e ndërtimit dhe funksionimit të shtetit, nëse pranojmë se Rama me “Rilindjen” e tij pretendon të bëjë një shtet tjetër. Si do ta bëjë ndryshe ai shtetin? Do të amendojë Kushtetutën e ligjet e tij? Nëse ai do t’i përmbahet premtimit dhe sloganit “koncensionet janë skllavëri”, do të thotë se do të luftojë kundër koncesioneve. Kjo do të thotë gjithashtu se ai do të rikthejë një nga nenet e kushtetutës së vitit 1976. Po cili prej njerëzve me mend do ta konsideronte këtë akt si rilindje të Shqipërisë?! Të gjitha gjasat janë se do të kishim një efekt të kundërt me zhvillimin, domethënë një regres të padiskutueshëm. Përvoja e diktaturës është e freskët për memorien shqiptare. A mund të quhet bërje epoke alternativa e zëvendësimit të taksës së sheshtë me taksën progresive? Asnjëherë jo, edhe sikur taksa progresive të sillte zhvillimin e shoqërisë e të ekonomisë shqiptare. Ndërsa në rastin kur taksa progresive po pëson disfatë të pakthyeshme në vendet e tjera ku drejton e majta europiane, mund të parashikohet lehtë se cilat do të jenë efektet e një lëvizjeje të tillë të zotit Rama, i cili i ka dhënë ngjyrën e “Rilindjes”. Duke mos shkuar më tej, do të doja të kthenim kokën e të shihnim se çfarë po ndodh në Francë. Presidenti Holand, pas një premtimi elektoral euforik aplikoi taksën progresive sipas parimit “Të pasurit duhet të paguajnë më shumë”. Por ç’ndodhi? Ka ndodhur ajo që pas një viti, gazeta më e madhe me orientim të majtë liberal, “Le Mond”, të shtrojë pyetjen: a mund të qeverisë më një president i padëshiruar nga populli? Kredencialet e presidentit francez kanë rënë në nivelet më të ulëta në historinë e Republikës së Pestë Franceze. Vetëm 26 për qind e zgjedhësve janë shprehur së fundi në mbështetje të presidentit Holand, ndërkohë që 74 për qind janë kundër politikave të tij fiskale e posaçërisht kundër politikës së taksës progresive. Vetë ministrat e Holandes kanë fshehur fitimet e të ardhurat, me qëllim që t’i shpëtojnë tatimit progresiv. Kjo ka çuar në uljen e investimeve dhe për pasojë në rritjen e të papunëve. Në vitin e parë të qeverisjes së Holandes papunësia në Francë u rrit me 300 mijë, ose aq sa Rama ka premtuar se do të punësojë në katër vjetët e qeverisjes së tij. Edhe Holande kishte premtuar se me taksën progresive do të ulte numrin e të papunëve, por ndërkaq reagimet e francezëve janë spektakolare. Deri presidenti i Asamblesë Kombëtare Klaude Bartolone deklaroi para disa ditësh se demokracia franceze është cenuar në rendjen pas kontove të qytetarëve të saj. Madje, ai e quajti qeverisjen e tij si qeverisje në një demokraci të paparacëve. Nuk po zgjatem më shumë se çfarë po ndodh në Francën e ëndërruar prej zotit Rama, por vetëm mund të shkojmë drejt përfundimit logjik se në Shqipëri politika e “Rilindjes” së taksës progresive do të sillte në Shqipëri një katastrofë të vërtetë. Nëse në Francë ministrat e kabinetit qeveritar fshehin të ardhurat për t’i shpëtuar taksës progresive, çfarë do të ndodhë me ministrat e Ramës, si Kokëdhima e të tjerë?! A ka aftësinë dhe integritetin e nevojshëm Rama që këta milionerë në kupolën e partisë së tij t’i disiplinojë në hullinë e politikës së tij të taksës progresivë? Për pasojë, sa miliarda do të fshiheshin në bankat e huaja? Sa investitorë do të largoheshin nga vendi e më pas a mund të shkojmë në përfundimin se jo 300 mijë vende pune shtesë, por 300 mijë vende pune më pak do të ofronte kreu i opozitës për shqiptarët? Pas gjithë kësaj situate të provuar në një nga gjashtë vendet më të industrializuara të botës, a mund të kishim vërtet rilindje për shqiptarët? Ja pse slogani “Për Rilindje” është një slogan i mashtrimit të madh, që nuk mund të sjell zhvillim e përparim, por vetëm regres dhe prapambetje. Pikërisht për të fshehur këtë situatë paszgjedhore, nëse koalicioni i majtë i fiton zgjedhjet e 23 qershorit, është gjetur e po përdoret formula e mashtrimit të ri të krerëve të PS-së për të ashtuquajturën “Rilindje”. Programi dhe alternativa e Ramës është regresi. Demokracia që ai na ofron e shumta mund të jetë “demokracia e paparacit”. Në numrin e ardhshëm: Rilindje!!!... pa rilindës....

opinion • E hënë 13 maj 2013

Zhvillimet ligjore forcojnë KLSH

Nga prof. asoc. dr. Helga VUKAJ*

etyrimi i Kontrollit të Lartë të Shtetit është që të zhvillojë një veprimtari në bazë e në përputhje me Kushtetutën, pra të kryejë një proces auditimi të jashtëm publik vetëm ligjor, objektiv, të paanshëm, transparent, si dhe profesional. I vetëdijshëm për këtë detyrim, Kontrolli i Lartë i Shtetit pritet të sigurojë përqasje e përputhshmëri tërësore edhe me veprimtarinë e homologëve tij, por jo vetëm, pse ai në kuadër të anës procedimore respekton edhe standardet ndërkombëtare. Nevoja për auditim dhe procesi auditues duhet të nxiten jo vetëm nga ligji, por edhe nga një prej parimeve themelore të Kushtetutës, interesi publik. Vetëm kur aktorët e auditimit të jashtëm publik të përsosin konceptin dhe të respektojnë vlerën e këtij parimi të rëndësishëm, prevalent ndaj shumë parimeve të tjera, atëherë sfida për përmbushjen me sukses të këtij misioni kompleks do të jetë e suksesshme. Pikërisht edhe për këtë arsye e me qëllim përmbushjen me sukses të sfidave në të ardhmen, KLSH inicioi forcimin e procesit ligjor, përmes disa amendimeve ligjore, që synojnë zgjerimin e mandatit auditues dhe përputhjen e plotë me standardet ndërkombëtare të fushës, INTOSAI ligjin tonë organik. Këto amendime sjellin një konceptim bashkëkohor, si simotrat e tij evropiane, të të drejtave dhe detyrave të KLSH-së. Ato do të ndihmojnë në rritjen e nivelit të zbatimit të rekomandimeve të institucionit; në shtimin e kapaciteteve administrative, saktësimin e së drejtës që KLSH-ja të auditojë fondet e akorduara nga BE për Shqipërinë deri tek përdoruesi i fundit dhe saktësimin e së drejtës që të certifikojë llogaritë financiare të njësive të audituara. Amendimet forcojnë pavarësinë funksionale, duke e shndërruar KLSH-në në një strukturë tërësisht të integruar dhe në përputhje me standardet e veprimit të institucioneve homologe të vendeve të Bashkimit Evropian, si dhe mundësojnë që të kemi auditues publikë (të jashtëm) të certifikuar. Gjithashtu për të arritur qëllimin kushtetues të një institucioni të pavarur, të specializuar e të konsoliduar në përmbushje të misionit të tij për auditimin e jashtëm të veprimtarisë ekonomiko-financiare, KLSH-ja do të përsosë procedimin hetimor administrativ, duke iu përkushtuar parimit të ligjshmërisë, parimit të barazisë dhe proporcionalitetit, parimit të drejtësisë dhe paanësisë, bashkëpunimit me administratën, parimit të përgjegjshmërisë, parimit të efiçensës dhe deburokratizimit, parimit të mbrojtjes së sekretit shtetëror dhe konfidencialitetit dhe pa dyshim të drejtën për të informuar pjesëmarrësit në procedim. Duke qenë se veprimtaria e KLSH-së duhet të jetë në përputhje edhe me Deklaratën e Limës, Standardet e Auditimit të

INTOSAI-t dhe praktikat më të mira europiane, lind e nevojshme që paralelisht të ketë sinkronizim me detyrimet ligjore të lartpërmendura. Synimi për përmirësim të sistemit procedimor në formatin më të mirë tekniko-legjislativ do të jetë garanti i ushtrimit të detyrës së gjithsecilit auditues, në përputhje me kompetencat e tagrat ligjorë të KLSH-së. Praktika ka dëshmuar se ndërhyrja në këtë pikë është e domosdoshme dhe për rrjedhojë e dobishme, pasi saktësimi, qartësia e konkretizimi, nënkupton garanci ligjore e administrative të aktit administrativ (vendimin), pra vlerë të aktit. Kjo iniciativë përkon njëherësh me qëllimin për sintetizim dhe integrim të shumë akteve në një akt specifik/organik dhe eliminimin e kompleksitetit të referencave. Natyrisht kjo iniciativë do të ndikojë jo vetëm në lehtësimin e procedurave të auditimit, por edhe në zbatimin e detyrimit për të qenë transparent me subjektet e audituara dhe me mbarë publikun. Pikërisht për të arritur ç’ka synon më sipër, institucioni ka marrë një iniciativë ligjore dhe ka qartësuar saktësisht atributet e veta, kompetencat dhe kufijtë e shtrirjes së tyre, me qëllim mos mbivendosjen as në koncept dhe as në veprimtari me auditimin e brendshëm dhe njëherësh as me pozitat e tyre administrative (auditimi i brendshëm është instrument administrativ varësie i Ministrisë së Financave dhe nuk mund të barazohet me auditimin e jashtëm). Gjithashtu, në funksion të auditimit të jashtëm dhe në përputhje me Kushtetutën, ku çdo rekomandim i shërben vetëm përmirësimit dhe rregullimit vijues, nevojitet që çdo përfitues të respektojë pozitivisht atë çka synohet përmes akteve të KLSH-së, pasi në të kundërt efekti për të qenë përmbushës të një misioni fisnik do të humbte sens. Me rëndësi, në përmbushje të detyrimeve të tij ligjore, konsiderohet edhe përkufizimi dhe qartësimi i termit subjekte të audituara, si domosdoshmëri dhe garanci jo vetëm për procesin e auditimit të jashtëm, i parë nën optikën kushtetuese si një detyrim për dijeni (shpesh institucioni has vështirësi në marrjen dijeni ose informacion nga subjektet) e kontroll ndaj çdo qindarke publike të shpërndare apo të gjeneruar, por edhe për procesin auditues në këndvështrimin e një procedimi unik administrativ (parimi i ligjshmërisë, të jemi kompetentë, të legjitimuar e të ligjshëm). Gjithashtu duke iu referuar asaj që homologët e KLSH kanë në fokusin e veprimtarisë së tyre, auditimi i efikasitetit të përdorimit të financave apo aseteve ekonomike, efektiviteti dhe ekonomicitetit, pasqyrimi i qartë dhe jo nënkuptimi apo lënia për interpretim e konkluzioneve apo fakteve, ka një rëndësi të madhe për pozitat e procesit auditues në të ardhmen. Të gjithë ne e dimë

se prona publike nuk mund të tjetërsohet, por duhet të mbrohet, të përmirësohet, t’i shërbejë publikut dhe nuk mund t`i ndryshohet destinacioni në emër të interesit privat. Një nga shembujt që mund t’i referohemi me impakt negativ në drejtim të pronës publike është dëmtimi urban i saj; një tjetër shembull është ai i keqadministrimit nga segmentet shtetërore të amortizuara, si p.sh. drejtoritë e shërbimit pyjor, drejtoritë e administrimit dhe mbrojtjes së tokës, ZRPP, njësitë e qeverisjes vendore të cilat në kuadër të një menaxhimi jo të mirë tjetërsojnë statusin e saj, zërin kadastral, shkallën e mbrojtjes dhe në fund destinacionin dhe regjimin juridik, kjo është shumë e rrezikshme dhe me pasoja të rënda në ekonominë e vendit dhe interesin publik. Për shkak të pozitave kushtetuese te KLSH, rëndësisë dhe vështirësisë së misionit të saj për të garantuar përputhshmëri, ligjshmëri, rregullshmëri, mirëmenaxhim financiar dhe ekonimicitet, efektivitet si dhe efikasitet në administrimin e fondeve dhe të pronës publike dhe shtetërore, nevojitet që e gjithë kjo të ketë suport të gjithanshëm administrativo-ligjor. Pra, të ketë bashkëpunim dhe sens pozitiv ndaj çdo zbulimi e rekomandimi duke i vlerësuar në mënyre moderne, të hapur, largpamëse e pa komplekse të drejtat dhe detyrat e KLSH. Konceptimi modern i të drejtave dhe detyrave të KLSH, konsiston tek forcimi i marrëdhënieve të KLSH me Kuvendin, tek e drejta e komentimit të projekt-legjislacionit ekonomik e financiar të përgatitur nga qeveria, te udhëheqja metodologjike dhe vlerësimi i punës së auditimit të brendshëm si dhe vlerësimi i sistemeve të kontrollit të brendshëm financiar publik. Ai po ashtu konsiston tek pranimi dhe rritja e nivelit të zbatimit të rekomandimeve të KLSH nëpërmjet, institucionalizimit të marrëdhënieve të KLSH-së me subjektet e sektorit publik të audituara, për të bërë të mundur ndjekjen sistematike të zbatimit të rekomandimeve të bëra nga KLSH-ja dhe konsolidimin e institucionalizimin e marrëdhënieve me organet e drejtësisë, veçanërisht me organet e prokurorisë, auditimin e brendshëm, inspektimin financiar etj., për arritjen e rezultateve të synuara në parandalimin e korrupsionit në sektorin publik. Respektimi i Kodit të Procedurave Administrative dhe çdo detyrimi prej tij për një inicim procedimor të sigurt dhe një hetim administrativ të shëndoshë, është dhe mbetet sfidë e KLSH. Të verifikosh legjitimitetin, juridiksionin, kompetencën, subjektin, afatet, formën dhe përmbajtjen e aktit final dëshmon jo vetëm për prezencë profesionalistësh në auditimin e jashtëm suprem publik, por edhe për seriozitet e ligjshmëri të veprimtarisë audituese të kryer. *Drejtore e përgjithshme në Kontrollin e Lartë të Shtetit

Po na ikin paratë!

anë paratë tona, realisht paratë tona. Kursimet e shqiptarëve që kanë braktisur fundet e dyshekëve, nëntabanet e parketeve të shtëpisë dhe u janë besuar bankave tregtare që veprojnë në Shqipëri. Janë më shumë se 7.2 miliardë dollarë. Po ikin jashtë Shqipërisë, jo me skafe dhe në ditë të mjegullta apo natën, si paratë e “Vefës” apo “Gjallicës” 17 vjet më parë, po ikin qetësisht, në mes të ditës dhe në dritën e diellit, me dokumentacion të plotë. Po si? Në këta 3-4 vjet të këqija krize gjithandej veprimi i parë i bashkatdhetarëve tanë me para ndër duar ka qenë depozitimi, ngrirja në kohë në kasaforta bankash në këmbim të një përqindjeje interesi që merret që javën e parë pas depozitimit, për të mos i lënë të vdekura këto para në shtëpi. Por bankat tregtare nuk qëlluan të besës për ekonominë shqiptare. Të dhënat e fundit të Bankës së Shqipërisë tregojnë se fondet që bankat tregtare të këtushme kanë investuar jashtë vendit në formën e depozitave në bankat mëma apo investime e depozita në banka të tjera, në fund të vitit të kaluar arritën rekordin historik me 2.5 miliardë dollarë. Kjo është sa 27 për qind e të gjitha depozitave që shqiptarët kanë vendosur në 18 bankat e nivelit të dytë (tregtare) në Shqipëri, ose mbi një të katërtën e kursimeve të shqiptarëve. Një dukuri e tillë, ku një të katërtën e depozitave të qytetarëve të një vendi bankat i “eksportojnë” brenda një viti jashtë kufijve të këtij shteti, ndodh rrallë ose asfare në vende të tjera. Të paktën në shtetet e Europës kjo nuk është regjistruar asnjëherë në këta 30 vjetët e fundit. Ndodh te ne dhe është pasojë së pari e përgjegjësisë publike të nivelit më të ulët për këto para kursimesh. Qytetari ndoshta nuk mund të shqetësohet në vetë të parë përderisa ka një kontratë depozitimi nga banka dhe në çdo kohë kursimet mund t’i

Nga Endrit TELITI tërheqë përpara afatit, duke kthyer interesin e marrë po përpara kohës së maturimit (përfundimit në kohë) të depozitës, por çdo të ndodhte nëse të gjithë qytetarët do të tërhiqnin në të njëjtën kohë depozitat e tyre? Dhe kryesorja, duke përjashtuar këtë skenar paniku, sa dëmtohet ekonomia shqiptare nga ikja, “mërgimi” i 2.5 miliardë dollarëve kursime të shqiptarëve? Një shkak të gati stanjacionit, ngecjes në vend të rritjes sonë ekonomike këta dy vjetët e fundit, përveç pasojave të krizës tërësore ekonomike dhe financiare të eurozonës është pikërisht zbehja e huadhënies, kreditimit të ekonomisë shqiptare nga ana e bankave tregtare. Këto të fundit shprehen se janë të detyruara t’i nxjerrin paratë jashtë shtetit, për shkak se nuk ka kërkesë për kredi në vend. Kjo është pjesërisht e vërtetë, pasi ngërçi i kredisë nuk është pasojë vetëm e kërkesës së ulët nga bizneset dhe qytetarët shqiptarë, por sidomos i shtrëngimit të kushteve të kredisë dhe i mbajtjes së interesave shumë të larta nga vetë bankat. Mërgimi, eksodi masiv i kursimeve shqiptare nga mëmëdheu ndodh në një kohë kur më shumë se kurrë sipërmarrja shqiptare ka nevojë për para letër për të përballuar shpenzimet dhe menduar për të investuar. Por bankat nuk kanë menduar dhe as janë përpjekur shumë që në këto dy-tre vjetët e fundit t’i kanalizonin këto kursime që u janë besuar si kredi për të gjallëruar ekonominë shqiptare. E kanë pasur shumë më të lehtë t’i investojnë këto para jashtë Shqipërisë. Askush nuk është kundër liberalizimit të tregtisë dhe mundësive të parave që si çdo mall tjetër të kalojnë kufijtë e një shteti me transaksione të ligjshme. Por një ekonomi në zhvillim dhe që vuan pasojat e një krize të fortë ka nevojë për shumë politika zhvillimi. Një ndër to është krijimi i kushteve për ta qarkulluar paranë e qytetarëve të atij vendi brenda vendit në dobi të

ekonomisë së këtyre qytetarëve. Krahasuar me vitin 2011, gjatë vitit të kaluar bankat tregtare kanë dërguar jashtë kufijve 700 milionë dollarë më shumë, ose rreth 37 për qind më tepër valutë. Bankat këtu rrinë gati duarkryq, ndërkohë që duhet të provojnë fort të shesin hua, kredi te biznesi dhe qytetarët shqiptarë. Është puna kryesore pse kanë ardhur këtu apo janë krijuar për të bërë dhe jo të blejnë bono thesari të shtetit shqiptar apo të dërgojnë paratë e depozitave jashtë shtetit. Shqipëria është e fundit në rajon për raportin kredi-depozita. Te ne tre vjet më parë pjesa e depozitave e rishpërndarë në kredi ishte gati 70 për qind. Ndërsa në fund të vitit 2012 shifra ra 58.6 për qind. Vendet e tjera rreth nesh e kanë këtë raport 90 deri në 120 për qind. Për të zgjidhur këtë ngërç pak ditë më parë Banka e Shqipërisë miratoi një masë, që i klasifikonte investimet e bankave jashtë me koefiçient maksimal rreziku, duke i detyruar ato që për çdo fond që investojnë jashtë të mbajnë fonde të papërdorura rezervë këtu. Një reagim shumë i vonët. Ky duhej të ishte pjesë e një pakete masash që duheshin miratuar që në fillim të krizës në vitet 2009-2010, duke parandaluar rrjedhjen masive të parave tona jashtë vendit. Po na ikin paratë dhe askush nuk ndihet përgjegjës që t’i mbajë këtu. Bankat tregtare mund të kenë 100 arsye për të çuar kursimet e shqiptarëve jashtë, por arsyet madhore i ka ekonomia jonë këtu brenda që këto para të përdoren për kreditimin e ekonomisë sonë. Nuk ka shpresë që në krah të Bankës së Shqipërisë me këtë kundërveprim tejet të vonuar të saj të vihet edhe qeveria, duke menduar për një paketë masash për të ruajtur paranë brenda vendit. Por të paktën të kërkojmë si opinion publik që kjo të bëhet sapo qeveria e re të marrë votëbesimin në korrik apo shtator të këtij viti.

« zodiak

E hënë 13 maj 2013 •

javor

horoskopi Dashi

Akrepi

Demi

Shigjetari

Binjakët

Bricjapi

Të nxitur nga Venusi, gjatë kësaj jave do kërkoni të krijoni një marrëdhënie më të ngrohtë dhe më pozitive me partnerin. Do toleroni më tepër dhe do dini të falni. Beqarët duhet të dalin vetëm në takimet që u pëlqejnë, jo të ndihen të detyruar të dalin me këdo. Në planin financiar do ndërmerrni disa rreziqe, por do arrini ta përmirësoni situatën. Gjatë kësaj periudhe do keni shumë oreks dhe mund të shtoni disa kilogramë. Vërini fre gojës sepse jo vetëm nuk do dukeni mirë, por mund të lindin edhe probleme. Në punë do ecni me ritme më të shpejta sesa mendonit. Do jeni të kthjellët dhe më largpamës. Familja do ketë një rëndësi të madhe për ju.

Influenca e yjeve do jetë mjaft pozitive këtë javë për gjithë ata që kanë krijuar një lidhje. Do ndiheni të lumtur që keni dikë si partneri në krah, i cili iu mbështet dhe iu përkrah në çdo moment. Beqarët do qëndrojnë gjithë kohës me këmbë në tokë dhe nuk do fillojnë aventura kalimtare sa për t’u kënaqur për momentin. Maturi, maturi dhe vetëm maturi në planin financiar. Po shpenzuat pa menduar do futeni nëpër udhëkryqe pa dalje. Shëndeti nuk do ketë probleme të mëdha, megjithatë disa mund të vuajnë disa ditë nga pagjumësia. Puna pritet të ecë sipas parashikimeve. Do i vazhdoni projektet e nisura. Jeta familjare do ketë disa tronditje të vogla.

Harmonia dhe mirëqenia do mbizotërojë gjatë kësaj jave në jetën tuaj në çift. Mund të kenë disa momente të vogla të mbushura me tension, por gjithçka do zgjidhet shpejt. Nëse jeni beqarë mos ëndërroni shumë, por merrini gjërat si t’iu vijnë. Në planin financiar duhet të bëni çmos që ta menaxhoni me kujdes buxhetin. Vetëm kështu do shmangni problemet e mëdha. Shëndeti do jetë përgjithësisht i mirë. Organizmi do jetë në gjendje të luftojë me mikrobet dhe viruset. Kujdes bëni me lodhjen. Në planin profesional priten ndryshime mjaft pozitive. Vështirësitë do mbarojnë dhe çdo gjë do ecë sipas planeve që keni bërë. Jeta familjare nuk do ketë të papritura.

Perspektivat për jetën në çift janë të mira gjatë kësaj jave. Gjërat do ecin si duhet dhe komunikimi nuk do ndalet për asnjë moment. Beqarët do ndihen më gati se kurrë për të pranuar ftesa dhe pse jo për të krijuar lidhje. Për financat do kujdeseni mjaft dhe do e ndaloni veten për të bërë shpenzime të mëdha. Edhe shëndeti do jetë i mirë. Përveçse do kujdeseni për ushqimin do merreni edhe me disa ushtrime fizike. Ata që kanë pasur shqetësime me sytë ose veshët duhet të bëjnë një rikontroll. Influenca e yjeve do ketë ndikim shumë pozitiv për jetën profesionale. Do hidhni hapat që duhen. Familja do kalojë një javë të qetë dhe pa probleme.

Gaforrja

Jeta sentimentale e çifteve do jetë më e stabilizuar se kohët e fundit. Do jeni më të përgjegjshëm për veprimet që do bëni dhe vendimet do i merrni të mirëmenduara. Beqarët do tregohen modestë dhe nuk do kërkojnë me ngulm të krijojnë një lidhje. Megjithatë në ditët e fundit të javës mund të ketë edhe surpriza. Në planin financiar do tregoheni realistë dhe do shpenzoni me maturi. Situata do jetë përgjithësisht e qëndrueshme. Planetët do ju ndihmojnë të keni energji dhe mos keni asnjë shqetësim shëndetësor. Në punë ambicia do të shtohet dhe me këmbëngulje do e arrini atë që dëshironi. Në familje çdo gjë do shkojë më së miri.

Luani

Më në fund nuk do ëndërroni në jetën tuaj në çift sepse pjesa më e madhe e dëshirave tuaja do realizohen gjatë kësaj jave. Lidhja me partnerin do përforcohet më tepër. Edhe beqarët do kalojnë ditë të mbushura dhe me takime të shumta. Do jetë në dorën e tyre nëse do dinë të përfitojnë apo jo. Në planin financiar do kryeni një operacion te rëndësishëm dhe situata do fillojë të stabilizohet. Do arrini t’i shlyeni edhe borxhet. Shëndeti do jetë më i mirë sesa ju mendonit. Edhe ata që kanë pasur probleme me frymëmarrjen do ndihen më të qetë. Në punë duhet të flisni me të vërtetat, jo te gënjeni. Nuk duhet as të merrni përgjegjësi që s’mund t’i mbani. Familja mirë.

Jeta ne çift do jete si një aventure e bukur për te gjithë. Do provoni eksperienca te reja dhe do përjetoni emocione te papërshkrueshme. Beqaret me shume gjasa do hedhin hapa drejt krijimit te një lidhjeje serioze dhe të qëndrueshme. Situata financiare nuk pritet të ketë ndryshime të mëdha, megjithatë për të mos e përkeqësuar situata nuk duhet të shpenzoni pa u menduar. Shëndeti do jetë më i mirë sesa mendonit. Do ndiheni në formë të shkëlqyer dhe më me energji. Në punë do i rregulloni me diplomaci të gjitha problemet që keni pasur dhe do hidhni hapa të mëdha drejt suksesit. Organizoni gjithçka me kujdes para se të veproni. Jeta familjare do jetë e qetë.

Virgjëresha

Do keni më shumë nevojë se kurrë për qetësi dhe qëndrueshmëri në çift gjatë kësaj jave. Flisni me partnerin dhe bini dakord për dy. Beqarët do argëtohen mjaft me disa miq të rinj dhe mund të mendojnë të krijojnë ndonjë lidhje më vonë. Plutoni do iu mbështetë në sektorin e financave dhe do ju ndalojë të shpenzoni kuturu. Rezistenca fizike dhe ajo morale do jetë e mirë. Nuk do e ndieni më lodhjen. Në punë i duhet besuar intuitës, por jo 100%. Kini më shumë besim tek aftësitë tuaja dhe mos u dorëzoni që me pengesën e parë që do ju dalë. Disa kolegë do ju mbështesin dhe do ju nxitin të ecni para. Në familje do merrni vendime të rëndësishme.

Peshorja

Pritet që marrëdhënia në çift të shkojë më së miri gjatë kësaj jave. Do i kaloni së bashku vështirësitë dhe ndiheni më të qetë. Beqarët do dëshirojnë vetëm të fillojnë histori dashurie serioze, aventurat nuk do ju tërheqin aspak. Në planin financiar do tregoheni më të kthjellët se më parë dhe nuk do bëni asnjë shpenzim pa qenë të sigurtë. Edhe shëndeti do vijë duke u përmirësuar. Nuk do keni më aq dhimbje shpine apo nuk do vuani nga reumatizma. Ambicia në punë do jetë edhe më e madhe se më parë dhe do bëni sakrifica për të cilat as që ju kishte shkuar mendja t’i bënit. Në familje duhet të flisni me qetësi për gjithçka jo të veproni pa u menduar.

Do e luftoni me çfarë të mundni këtë javë rutinën e jetës në çift dhe do mundoheni të krijoni një ambient sa më harmonik. Në ditët e fundit do kaloni edhe momente të lumtura. Beqarëve më shumë gjasa do ju ndryshojë tërësisht jetë falë një takimi që do zhvillojnë ditën e martë. Situata financiare do jetë e shëndetshme, megjithatë shmangni dhëniet e huave. Me shëndetin bëni kujdes. Pastrojini mirë enët e kuzhinës që të mos merrni mikrobe dhe bëni kujdes nga nervozizmi i tepruar. Në planin financiar do ketë shumë ndryshime, disa pozitive dhe disa negative. Mos dëgjoni aspak çfarë do ju thonë të tjerët, bëni atë që mendoni. Në familje klima do jetë harmonike.

Ujori

Gjatë kësaj jave do jeni përgjithësisht me humor të mirë dhe marrëdhënia me partnerin do jetë më harmonike. Të dy do jeni të mbushur me optimizëm dhe do i kushtoni mjaft rëndësi jetës seksuale. Beqarët do kenë shumë nevojë për siguri para se të marrin vendime, prandaj ka gjasa që as këtë javë të mos vendosin të thonë “po”. Në planin financiar mos u tregoni shumë impulsive dhe mos shpenzoni pa u menduar. Nuk është momenti i duhur. Për një shëndet më të mirë duhet të shmangni kafenë. Shmangni pijet alkoolike, duhanin dhe lodhjen e tepërt. Kujdesuni më shumë për veten. Në punë bëni aq sa mundeni jo më tepër. Marrëdhënia me familjarët nuk do jetë shumë e mirë.

Peshqit

Javë harmonike, plot ngjyra dhe e mbushur më emocione të forta. Shfrytëzojeni çdo ditë deri në maksimum dhe shprehini sa të mundni ndjenjat. Beqarët edhe pse nuk e presin do kenë një takim mbresëlënës. Doni të dini si do jetë situata financiare? Dyfishoni maturinë dhe ulni shpenzimet nëse doni që mos futeni në borxhe dhe në probleme. Shëndeti do jetë i mirë në përgjithësi dhe nuk priten probleme serioze. Mundohuni të shlodheni herë pas here dhe në mbrëmje të shtiheni herët. Në planin profesional do keni ide shumë të mira si të ecni përpara dhe do jeni më të organizuar se kohët e fundit. Marrëdhënia me familjarët do jetë më e mirë se më parë.

bota

• E hënë 13 maj 2013

s p e c i a l e

»17

Turqia, e pakënaqura e Bosforit dhe BE

»16

popullore, duke premtuar mirëqenie ekonomike (pa e shpjeguar se si). Duhej vetëm të kishin besim tek ai. “Ndjesia e pafuqisë i bëri shumicën e gjermanëve që të gjenin strehë pikërisht tek ekstremizmi i Hitlerit: shumëkush u bind në fakt se mund të gjente tek ai mbrojtje dhe siguri”, shpjegon Ezensberger. Që në zgjedhjet e shtatorit 1930 nazistët siguruan 18.3% në Reichstag, dhe në 1931 të anëtarësuarit ishin 700 mijë. Mercedesi i zbuluar që përdorte për sfilatat u shndërrua në simbol në gjendje të shkaktonte entuziasëm të madh kur kalonte ai. Kur në 1932 u zhvilluan zgjedhjet për presidencën e republikës, kandidati Hitler zbriti në terren kundër Paul von Hindenburg, presidenti i moshuar dhe shumë i fuqishëm. Fyhreri mori afro 36% të votave. Pak për t’u zgjedhur, por mjaftueshëm për të demonstruar se ishte e pamundur të injorohej. Ndërkohë tonet nisën të ekzaltohen gjithnjë e më shumë, nëpër shfaqje si ajo në “Grunevald stadium”, që ai i quante “shërbime hyjnore” që i ofroheshin popullit.

Kështu lind një Fyhrer B

në pushtet të Hitlerit në librin e tij “Hammerstein”. Pasi u transferua në Mynih të Bavarisë, Adolfi nisi të frekuentojë qarqet e të djathtës ekstreme që e quanin firmosjen e armëpushimit një thikë pas shpine për popullin gjerman. Për ironi të fatit, në 1919 u ngarkua nga ushtria që të spiunonte njërin prej këtyre grupeve: të sapolindurën Partia gjermane e Punëtorëve, specializuar në shfrytëzimin e frikës nga një revolucion bolshevik dhe urrejtjen ndaj politikës. I infiltruari Hitler kaloi në anën tjetër, braktisi ushtrinë dhe u regjistrua në këtë parti. Më 1 janar të vitit 1920 nisi karriera e tij politike, kur mori një teserë mbi të cilën emri i tij ishte shkruajtur me një “t” të tepërt: “Hittler”. Më 16 tetor të po atij viti Adolfi foli në publik për herë të parë. Shfaqi menjëherë aftësi në oratori gjë që bëri shumëkënd të hapë kuletën, për të subvencionuar partinë. Pak ditë më vonë, e përsëriti shfaqjen në publik duke sulmuar në protesta të dhunshme Traktatin e Versajës. Në shumë pak kohë u bë udhëheqës i partisë, që e ripagëzoi me emrin Partia Nacional-Socialiste e punëtorëve gjermanë (ose Partia naziste). Zgjodhi si simbol kryqin e thyer, një simbol i lashtë diellor i lindjes. “Tregoi menjëherë se ishte i aftë si askush tjetër”, vëren Enzensberger. “Ndryshe nga politikanët e Veimarit, Hitleri ishte i aftë të kontrollonte frikërat dhe energjinë shkatërrimtare të masave”. Dhe për ta bërë, nuk është se shmangu edhe dhunën: “Na përshkruajnë si delinkuentë. E rëndësishme është që flasin për ne”, u shpjegonte të tijëve. Në vitin 1921 riorganizoi shërbimin e rregullit të partisë në një grup paramilitar: SA (nga Sturmabteilung, domethënë “skuadër sulmi”), që ia besoi mikut të tij Ernst Roehm (më pas i eleminuar në 1934). “Këmishat bojëkafe” në fillimet e viteve njëzetë kishin një urdhër të qartë: “Terrorizimi i kundërshtarëve deri sa t’i linin nervat”. E thjeshtë dhe efikase, tamam si titulli që Hitleri mori në po atë vit: fyhrer, domethënë “kryetar, udhëheqës”. Përparimi Në nivel politik, ngjitja e Hitlerit u favorizua nga inflacioni galopant, i nxitur prej një krize globale, por që në fjalimet e tij u atribuohej dëmshpërblimeve të imponuar në Versajë. Frikacakët e Veimarit do të sulmoheshin sërish kur, në janar 1923, Franca pushtoi rajonin industrial të Ruhrit si masë për një pagesë të vonuar. Ruhri nuk ishte një vend çfarëdo: i pasur me qymyr dhe hekur, ai kishte rëndësi strategjike për industrinë. Në përgjigje të pushtimit, ku mori pjesë dhe Belgjika,

»14

Luftërat që vunë në shënjestër kulturën

ADOLF HITLER

erlin, 27 qershor 1932. Në brendësi të stadiumit “Grunevald” 120 mijë persona dëgjojnë një dialog të çuditshëm. Është një përplasje me fjalë mes një ushtaraku dhe një fetari, me një zë që pyet: “Kush është përgjegjës për mjerimin tonë?” dhe një kor që përgjigjet njëzëri: “Sistemi!”. “Dhe kush është prapa sistemit?” vazhdon zëri. “Hebrenjtë”, përgjigjen po njëzëri të pranishmit. Dialogu vazhdon pak a shumë kështu: “Çfarë është për ne Adolf Hitleri”? “Një fe”. “Po tjetër”? “Shpresa jonë e vetme”. Në fund, zëri thërret “Gjermani!”. Dhe i gjithë stadiumi përgjigjet “Zgjohu!” Në këtë pikë, i pritur si një hyjni nga spektatorët pothuajse në gjendje trance, shfaqet në skenën në qendër të stadiumit një burrë. Çdo gjest i tiji imitohet nga turma, sikur të ndodheshin para një pasqyre: nëse ai përkulet përpara, edhe publiku përkulet përpara; nëse ngërdheshet, i gjithë stadiumi e përsërit; nëse thërret që ai është zgjidhja e të këqijave të Gjermanisë, të pranishmit e besojnë. Ai person quhet Adolf Hitler. Pas Berlinit, skena do të përsëritet në qytete të tjerë. Duke konsideruar që ai person është një udhëheqës politik pa asnjë detyrë, si shpjegohet një devotshmëri e tillë? Si ka mundur të fitojë mendjet dhe zemrat e popullit gjerman? Përgjigja duhet kërkuar duke u kthyer 13 vite pas në kohë, kur Adolf Hitleri ishte vetëm një emër në listat e veteranëve të luftës, një ushtar i panjohur. I lindur më 20 prill 1889 në fshatin austriak Braunau am Inn, diktatori i ardhshëm kish një të kaluar prej piktori të refuzuar dhe të paplotësuar (dështoi dy herë pranimin në Akademinë e Arteve të Bukur të Vjenës). Kënaqësitë e para i erdhën nga pushkët më shumë se sa nga penelat. Në vitin 1914, kur Gjermania u hodh me turr në konfliktin e parë botëror, u regjistrua si vullnetar në ushtrinë gjermane, duke u kthyer me disa plagë të marra në betejë. Prej asaj eksperience ai doli me një bindje: humbja e kombit të tij të adoptuar ishte frut i dobësisë së qeverive gjermane dhe i “komplotit hebre”, një frazë antisemite që për të (dhe për shumë gjermanë, francezë e rusë të tjerë) ishte një siguri shkencore. Në shënjestrën e Hitlerit, që nga nëntori 1918 përfundoi edhe Republika e korruptuar e Veimarit (mori emrin e vendit ku u hartua kushtetuta e re). Ashtu sikurse për pothuajse të gjithë gjermanët e tjerë, ai emër ishte për të sinonim i poshtërimit: kishin qenë ata të Veimarit që kishin firmosur Traktatin e Versajës që pas Luftës së Parë Botërore i kishin imponuar kushte shumë të vështirë paqeje Gjermanisë. “Veç kësaj, ekzistonte frika e një revolucioni gjerman në gjurmët e atij komunist rus të 1917-ës”, shpjegon autori gjerman Hans Magnus Enzensberger, i cili e ka rindërtuar ngjitjen

thashethemevip Zbulimet, botët e panjohura të njerëzimit

qeveria shpalli “rezistencën pasive” të punëtorëve të minierave, me greva dhe sabotime. Të paktën në këtë rast të gjithë prisnin një mbështetje edhe nga Hitleri, por i tiji ishte i vetmi zë jashtë korit. Duke iu reveruar qeveritarëve të urryer ai thosh: “Janë ata armiqtë... tradhëtarët e atdheut. Ne nuk jemi kundër francezëve, por kundër kriminelëve të 1918”. Në fund të 1923 një kilogram bukë kushtonte 400 miliardë marka dhe fyhreri ishte gati për veprim. Mes 8 dhe 9 nëntorit luajti kartën e grushtit të shtetit. Plani parashikonte pushtimin e Mynihut dhe agresionin më pas ndaj qeverisë qendrore. Ishte një dështim i madh që pati të vetmin efekt çuarjen në burg të Hitlerit (por edhe shfaqjen e emirt të tij në faqet e para të gazetave). Dënimi, i dhënë më 1 prill 1924, ishte pesë vite në burgun e Landsberg. Po të mos kish qenë ai dënim, nuk do të kish lindur kurrë një prej librave më famëkeqë të historisë: Mein Kampf (Lufta ime) që përmbante gjithë idetë hitleriane për racën ariane. Në burg Hitleri nisi edhe Planin B: siç mësonte Mussolini, pushteti edhe mund të merrej në tjetër mënyrë. Pas lirimit në vijim të një ulje dënimi, u tha të tijëve: “Duhet të pushtojmë terren elektoral. Do të duhet më shumë kohë se me pushkë, por herët a vonë Gjermania do të jetë e jona”. Megjithatë, sapo u kthye në Mynih ngriti një forcë paramilitare për t’ia bashkëngjitur

partisë: njësia speciale SS. Ndërkohë, në skenën politike, vazhdonte të qëndronte mbi krye problemi i dëmshpërblimeve të luftës: pas përshtatjes së planit Daues (një projekt kredie amerikan për të rivënë në lëvizje ekonomiknë gjermane), ish kaluar në 1929 në planin Young, një lloj dekreti për lehtësinin e borxheve. Në të dy rastet Hitleri u vu kundër Berlinit, duke gjetur një aleat të rëndësishëm tek Alfred Hugenberg, nacionalist dhe antiparlamentar. Sot ai emër nuk na thotë asgjë, por Hugenberg gëzonte mbështetjen e industrialistëve të mëdhenj, drejtonte shtëpinë kinemaografike Ufa dhe mbi të gjitha ishte botues i një zinxhiri gazetash në gjendje të ndikonin sektorë të gjerë të opinionit publik. Falë mbështetjes së këtyre gazetave fyhreri bëri të qarkullojë imazhi i tij në gjithë Gjermaninë, duke shfrytëzuar tërësisht paratë e vëna në dispozicion nga Hugenberg. Ishte që ishte, me ato para Hitleri bleu shtëpi në një prej lagjeve më ekskluzive të Mynihut duke e arreduar me amfora antike, tapete të kushteshëm etj. Më tej kaloi në mbushjen e arkave të nazistëve duke investuar mbi të gjitha në “grumbullimet e mëdha të masës”. Një kontribut i mëtejshëm për fatin politik të fyhrerit erdhi në tetor 1929 me krizën financiare që pllakosi bursën amerikane, dhe me një efekt domino tregjet evropianë, duke shkatërruar ekonominë gjermane, si dhe duke krijuar terrenin pjellor për farën naziste. Krishtlindjet e 1929 i sollën Hitlerit katër dhurata shumë të mira: para me thasë, mbështetjen e industrisë së madhe, kontrollin e medies dhe një frikë të përhapur për t’u shfrytëzuar. Depresioni i madh që pasoi rënien e bursës i lejoi fyhrerit që të shkundte edhe më ndërgjegjen

Në pushtet Nga 1930, pas rënies së qeverisë së fundit socialdemokrat, ishte vendosur një praktikë sipas të cilës Presidenti emëronte sipas dëshirës së tij Kancelarin. Falë këtij mekanizmi në 1932 u emëruan Franz von Papen ish-ushtarak ultrareaksionar dhe më pas gjenerali Kurt von Schleicher. “Por kur, në po atë vit, partia naziste mori 37.8% të votave shumëkush nisi të bëjë presion me qëllim që të vendosej Kancelar pikërisht Hitleri, formacionet paramilitarë të të cilit vazhdonin të godisnin dhunshëm çdo kundërshtar”, shpjegon Enzensberger. Në hije punuan pikërisht von Papen dhe Hugenberg, të cilët bindën plakushin Hindenburg që fyhreri ishte i manovrueshëm. E thënë e bërë: më 29 janar 1933 Adolf Hitleri u emërua kancelar dhe një mëngjes më vonë mori detyrën duke u betuar para Kushtetutës. Që më 3 shkurt në darkë me drejtuesit e ushtrisë, Hitleri shpalli projektet e tij duke lënë me gojë hapur disa nga të pranishmit: “Demokracia dhe pacifizmi janë të pamundura”, tha ai sipas një raporti sekret. “Pikësëpari duhet çrrënjosur marksizmi. Për të arritur këtë objektiv dua pushtet politik total. Qëllimi për zgjerimin e hapësirës jetësore të popullit gjerman do të arrihet edhe me armë. Synimi do të jetë ndoshta lindja. Duhen dëbuar disa miliona vetë. Me lëvizjen time kam krijuar që tani një trup të huaj ndaj shtetit demokratik, në gjendje të ngrejë një shtet të ri”. Kontrollin e mori më 27 shkurt teksa Reichtagu ishte përfshirë nga flakët. Për zjarrin u fajësua një i ri i çekuilibruar me simpatira komuniste (por shumëkush dyshonte tek nazistët). Ditën tjetër Hitleri nxorri një dekret, që në emër të sigurisë kombëtare lejonte arrestimin e personave të dyshimtë. Komunistë dhe sindikalistë përfunduan në kampe burgimi. Dekreti tjetër i kompetencave të plota eleminoi gjithë partitë politike dhe kur më 2 gusht 1934, vdiq Hindenburgu, fyhreri mori të gjithë detyrat institucionale dhe i shërbeu popullit diktaturën. Ligjërisht dhe pa shumë pengesa.

« bota

vjet më parë, sistemi diellor ishte një vend i përgjumur. Ne kishim nëntë planetë dhe dhjetëra hëna. Por këta dukeshin si vende inertë e të vdekur – aq sa ne nuk i njihnim fare. Asnjë veprim, asnjë ndryshim. Sot, panorama nuk mund të jetë më e ndryshme. Sondat e NASA-s kanë gjetur veprimtari gjeologjike në të paktën tre trupa planetarë: hënën e zjarrtë të Jupiterit Io, në Enceladusin e Saturnit dhe në Tritonin e Neptunit. Në Mars janë dokumentuar rrëshkitje dheu dhe djaj rëre në sipërfaqen marsiane. Vëzhguesit nga e gjithë bota kanë parë Jupiterin të goditet nga impakte në të paktën tre raste, duke përfshirë nxehjen dramatike e të shumëfishtë që pësoi në 1994 nga kometa Shoemaker-Levy-9. Dhe ç’është më e çuditshmja, shkencëtarët po konsiderojnë seriozisht praninë e jetës diku tjetër në sistemin diellor. Marsi është ende vendi kryesor ku duhet kërkuar, por një tjetër prej satelitëve të Jupiterit, Evropa e akullt është një konkurrent, ashtu sikurse është Encelagusi, si dhe sateliti më i madh i Saturnit, Titani. Ky i fundit ka madje edhe liqene të mëdhenj metani të lëngët, të cilët zgjerohen dhe tkurren sipas stinëve. Shumë njerëz mendojnë se Apollo përfaqësonte kohën e lavdishme të programit hapësinor amerikan, por ky duhet cilësuar i shoqëruar me fjalën me njerëz në bord. Program pa njerëz në bord e ka sot kohën e tij të lavdisë. NASA ka dërguar tashmë anije kozmike që vijnë në orbitë përreth Saturnit, Marsit, Hënës dhe diellit dhe shumë shpejt do të ketë një përreth Mërkurit; Agjencia Hapësinore Evropiane ka dërguar sonda përreth diellit dhe Venusit. AHE po vëzhgon edhe një kometë: Misioni Rosetta do të prekë dhe do të ulet mbi një të tillë në vitin 2014. Po kështu, anija hapësinore e NASA-s e quajtur Dawn do të vijë në orbitë përreth asteroidëve Ceres dhe Vesta në fund të kësaj dekade. Tashmë të tetë planetët janë parë nga afër. Nëse je një fans i Plutonit, do të duhet të presësh edhe disa vite, deri kur New Horizons të fluturojë pranë tij në vitin 2015. Librari të tëra mund të mbushen me mrekullitë e përftuara prej eksplorimeve me robotë të sistemit diellor, dhe ne vetëm sa kemi gërvishtur siëprfaqen. Kur njeriu të vërë sërish këmbë në Hënë – apo për herë të parë në Mars – ajo që do të gjejë me siguri do të pasurojë edhe më tej dijen që mesazherët tanë robotikë na kanë sjellë. Dinosaurët jetojnë Çdo fëmijë shkolle e dinte me saktësi si dukeshin dinosaurët: me bisht të gjatë që e hiqnin zvarrë, gjakftohtë, zvarranikë, budallenj si një kuti shkëmbinjsh sedimentarë. Speciet e reja që zbuloheshin çdo vit ishin thjeshtë kuriozitete, më shumë material për libra fëmijësh. 30 vitet e fundit e kanë përmbysur gjithë këtë. Duket se dinosaurët nuk ishin aspak të destinuar të shfaroseshin, dhe në një kuptim të vërtetë ata nuk u shfarosën kurrë tërësisht. Çdo zbulim i ri dinosauri duket se na thotë se megabishat e mijëvjeçarëve të kaluar janë më shumë të lidhur me shpendët si thëllëza se sa me dragoin Komodo. Ashtu si shpendët, ata lëviznin në grupe, kujdeseshin për të vegjlit dhe ishin ndoshta me gjak të ngrohtë. Dhe bishtat? Lartë, si bishta pendësh, kryesisht horizontalë dhe mbi tokë. Ideja që dinosaurët ecin ende – apo fluturojnë ende – mes nesh u hodh nga John Ostrim i Yale University në vitet shtatëdhjetë, por mbeti kryesisht një argument deri kur mali i provave që sa vinte e rritej varrosi të gjithë kundërshtitë. Në vitin 1993, në shkretëtirën e Gobit, eshtrat e një Citipati u gjetën në një pozicion ku ngrohnin një fole me vezë. Studimet e skeletëve zbuluan qindra ngjashmëri mes zogjve modernë dhe dinosaurëve: duar me tre gishta, kucet e këmbëve lart mbi tokë. Më pas, në vitin 1995, shkencëtarët nisën të zbulojnë copëza nga Sinosauripoteryx, si dhe dinosaurë të tjerë me pupla nga provinca e famshme Liaoning në Kinë, ndërkohë që kulmi erdhi në vitin 2000 me zbulimin e një dromaeosauri të paprekur të mbuluar me pupla që kishte shumë prej tipareve fizikë të një zogu. “Është e vulosur”, thotë Jack Horner, kurator i paleontologjisë në Muzeun e Universitetit të Montanës. Dikush mund të thotë: shikoni dallimin mes një gushëkuqi dhe një T-Rex-i. Sigurisht që ka shumë dallime, por mund të përdorësh ngjashmëritë për të përcaktuar afërsinë. Është një paradigmë që ka ndryshuar”. Sa për zhdukjen e paraardhësve tokësorë të zogjve

E hënë 13 maj 2013 •

Zbulimet

“Botët” që nuk i njihnim

tanë, kjo pjesë e enigmës mbetet e pazgjidhur. Qelizat si mjet shërimi Edhe mjekësia e ka pasur momentin e artë, të ngjashëm me atë të ndarjes së atomit në fizikë: aftësia për të ndarë, bashkuar dhe çliruar fuqinë e jashtëzakonshme që ndodhet tek genet dhe qelizat. Momenti i madh ka ardhur nga shkrirja e dy fushave – terapia e geneve dhe terapia e qelizave – që sot po sjellin kura dhe trajtime prej mrekullish. Por në një kohë që kërkimet e atomit patën një debutim të vetëm dhe shpërthyes, trajtimet e bazuar tek genet dhe qelizat kanë pasur disa faza, pas starteve jo shumë premtues. Një hap i madh përpara u hodh në vitin 1985 kur shkencëtarët nisën të lëvizin genet në qelizat e gjitarëve duke i transferuar më parë në një virus. Genet, ndonëse hasnin fillimisht vështirësi, më në fund hynin në bërthamën e qelizës dhe nisnin të punonin përkrah geneve të lindur që ndodheshin tashmë aty. Më pas, gjërat shkuan keq. Jo vetëm që terapia e geneve nuk arriti të kurojë sëmundjen, por Jesse Gelsinger, një djalë me një çrregullim të rrallë metabolik, vdiq gjatë një eksperimenti klinik në vitin 1999. Vetëm kohët e fundit kanë nisur të triumfojnë terapia e geneve dhe qelizave, duke huazuar dhe shkrirë në një qasjet e njëra-tjetrës. Një provë e jashtëzakonshme erdhi në vitin 2007, kur shkencëtarë gjermanë trajtuan një pacient 40-vjeçar për HIV dhe leuçemi me anë të qelizave, të cilave u mungonte receptori i HIV, gjë që i bënte ato rezistente ndaj virusit. Pacienti u kurua dhe, tre vjet më vonë, mbetet në gjendje të mirë. Në një tjetër sukses mbresëlënës, shkencëtarët në Itali dhe në SHBA kuruan fëmijë me keqfunksionim të shkakntonte një grumbullim të produkteve toksikë që shkatërrojnë sistemin imunitar. Doktorët u dhanë pacientëve qeliza që përmbanin kopje të një geni që funksiononte mirë për enzimën; pas kësaj, sistemi imunitar i bebeve ishte në gjendje të rindërtohej vetë.

Terapia e kombinuar po fiton edhe më shumë fuqi teksa shkencëtarët manipulojnë genet për të kthyer qelizat e zakonshme në gjendjen e tyre embrionale. Qelizat embrionale mund të rikthejnë në gjendje të mirë trurin dhe sistemin imunitar, si dhe të rigjenerojnë organet. “Po vjen koha kur në te jemi në gjendje të riparojmë indet e zemrës pas një ataku dhe të rikthejmë prurjen e gjakut në gjymtyrë, që përdnryshe do të ishin amputuar”, thotë profesor Robert Lanza. “Atëherë do të shohim pas në kohë e do të themi: A e besoni dot sa shumë kanë vuajtur njerëzit”? Shpresë në kërkimet për jetë aliene Në vitet tetëdhjetë, nëse dëshiroje të dëgjoje për planete që vinin vërdallë yjeve të tjerë, kishe zgjedhjen e burimeve: Star Wars ose Star Trek. E gjithë kjo ndryshoi në vitin 1995 me zbulimin e një planeti që vinte në orbitë përreth 51 Pegasi, një pothuajse binjak i diellit që ndodhet pothu-

ajse 50 vite dritë larg. Astronomët zviceranë Michel Mayor dhe Didier Queloz e gjetën botën e largët duke parë gravitetin që tërhiqte yllin-prind. Në vitin që pasoi, shkencëtari amerikan Geoffrey Marcy dhe Paul Butler konfirmuan këtë zbulim dhe shumë shpejt zbuluan edhe ata disa planetë. Zbulimet e parë të ekzoplanetëve ngritën në këmbë botën e stronomisë. Shkencëtarët kishin pranuar gjithmonë se sistemet e tjerë diellorë (nëse ekzistonin) do të ishin pak a shumë si yni. Jo këta: Këta planetë të rinj ishin gjigandë, si Jupiteri, por më shumë se gjysma e tyre ndodhen më pranë diejve të tyre nga sa ndodhet Mërkuri nga Dielli, duke ardhur në orbitë brenda vetëm pak ditëve nën temperatura shumë të nxehta. Teoritë tona se si krijohen planetët duhej që të griseshin dhe rishkruheshin. Që atëherë, astronomët kanë zbuluar më shumë se 400 botë të reja, dhe kemi parë një surprizë pas tjetrës. Disa planetë ndiqnin orbita ovale. Të tjerë vijnë përreth diejve të tyre përsëprapthi, apo kanë përbërje të çuditshme e të papritura. Të gjithë bashkë, ata janë prova se universi është shumë më i çuditshëm dhe më krijues nga sa e kishim imagjinuar. Deri në pranverën e ardhshme, teleskopi gjigand në kërkim të planetëve i njohur me emrin Kepler – i refuzuar tre herë nga NASA, por më pas i pranuar pas atyre zbulimeve fillestarë të planetëve në vitet nëntëdhjetë – me shumë gjasa do të zbulojë planetin e parë të ngjashëm me Tokën që vjen në një orbitë të ngjashme me atë të Tokës. Ky gur themeli me siguri do të shkaktojë një revolucion të ri, teksa vëzhguesit i dyfishojnë përpjekjet e tyre për të vëzhguar direkt botë të ngjashme me Tokën dhe studiojnë atmosferat e trye në kërkim të shenjave kimike të jetës. Dhe ka shumë gjasa që edhe këta planetë të mos jenë ajo çfarë ne presim. Thejshtë studimi i jetës nga planetë të ngjashëm me Tokën do të ishte shumë e vështirë. Por, në fund të fundit, 15 vjet më parë askush nuk priste zbulim ekzoplanetsh. (Teleskopi hapësinor James Webb që do të nisë në 2014 mund të jetë në gjendje të gjejë shenja biologjie në një botë aliene). Ja një parashikim i guximshëm: pas 20 vitesh, enigma që lidhet me pyetjen a ka apo jo jetë diku tjetër në univers do të jetë zgjidhur. Ndërtim me atome “Nanoteknologjia” – çdo gjë e ndërtuar në shkallë nanometri, vetëm disa herë më shumë se madhësia e një atomi – ka një aureolë shkence imagjinare përreth. Megjithatë, gjithkush prej nesh me siguri ka pasur pranë dikur e diku pak nanoteknologji. Provoni të bëni një kërkim në Google për këtë fjalë. Ja pra, tek e përdorët. Revolucioni nisi heshturazi në vitin 1981, kur Gerd Binning dhe Heinrich Rohrer tek IBM në Zyrih shpikën Scanning Tunneling Microscope (STM), i cili mund të lexonte një sipërfaqe atom për atom. Gjatë dekadës së fundit, studiuesit kanë përshtatur STM-të për të vëzhguar molekulat organike dhe për të ndërtuar pajisje të thjeshta që përdorin atome. Në po të njëjtën kohë, inxhinierët elektronikë po punonin nga lartë poshtë për të mbërritur në nanoshkallë, duke vendosur gjithnjë e më shumë tranzistorë (dhe më të shpejtë) në chip-e silikoni. Kjo përpjekje lejoi dyfishimin e shpejtësisë së procesorëve çdo 18 muaj, një përparim që njihet si Ligji i Moore. Deri në fillimin e viteve 2000, madhësia e tranzistorit kishte zbritur nën të dhjetë miliontën e një metri, duke sjellë kompjuterët dhe celularët në mbretërinë e nanoteknologjisë. Dhe progresi vazhdon: në fund të vitit që kaloi, shkencëtarët në Finlandë dhe Australi ndërtuan një tranzistor eksperimental nga një atom i vetëm fosfori. Faza tjetër e teknologjisë atomike mund të sjellë zëvendësimin e silikonit me substanca të tjera që i përshtaten nanoshkallës. “Materialet ndryshojnë karakteristikë kur hyjnë në këtë botë të re”, thotë James Yardley, drejtor i Shkencës e Nanoteknologjisë në Universitetin e Columbias. Ai dhe kolegë të tij ishin ndër të parët që zbuluan shtresa karboni një atom të trasha të quajtura grafine. Në teori, elektronet duhet të lëvizin

nëpër këto shtresa pa rezistencë. “Nëse mund të bësh këtë, atëherë mund të transmetosh energji elektrike nëpër të gjithë vendin pa pikë humnbje”, thotë Yardley. Në shkut të vitit që kaloi, shkencëtarë të IBM krijuan një tranzistor grafine që mund të ndizet dhe fiket 100 miliardë herë në sekondë, pothuajse dy herë më shpejt se sa tranzistori me silikon. Nanoteknologjia në botën reale ka pasoja që shkojnë përtej kompjuterëve – pasoja që më në fund mund të japin një thelb për vizionet e dikurshme të shkencës. Grafine është kaq shtresë e fortë saqë ka bërë disa shkencëtarë të mendojnë të ndërtojnë ashensorë në hapësirë. Ndërkohë, strukturat e vogla të karbonit po prodhohen për bateri me karikim të shpejtë, qeliza diellore eficiente si dhe kapsula të implantueshme. “Kemi njohurinë dhe mjetet për ta bërë të ndodhë e gjithë kjo”, thotë Yardley. Pema e familjes njerëzore shtrin rrënjët Studimi i origjinës njerëzore është shënuar nga debate të fortë mbi identitetin e paraardhësit tonë të parë. Beteja simbolizohet më së miri nga e famshmja Lucy, një fosil Australopithecus afarensis që është zbuluar fillimisht në vitin 1974. Debati i ndezur mbi origjinën e Lucyt mbështolli shkencëtarët në vitet tetëdhjetë dhe mbetet i pazgjidhur, por prova për këtë mund të mos ketë vlerë. “Nuk më duhet fare”, thotë paleoantropologu i Sony Brook, William Jungers. “Ajo na lejon të kuptojmë se si dukeshin të lashtët tanë: dytrajtësh seksualisht, dykëmbësh me tru të vogël që ruanin aftësinë për të hipur nëpër pemë”. Studimet e fundit ofrojnë një këndvështrim më të thellë dhe më të gjerë të lashtësisë humane. Ja një: qeniet e hershme njerëzore çiftoheshin me neandertalët, sipas një gjeneticisti evolucionar i quajtur Svante Paabo, si dhe kolegëve të tij në Institutin Mac Plank në Gjermani. Përmes një analize të fragmenteve të ADN së kockave të neandertalëve, Paabo gjurmoi ciftimin e tyre 60 mijë vjet më parë në Lindjen e Mesme. Sot, nga 1 deri 4 për qind e genomit të njeriut jashtë Afrikës është neandertal. Një tjetër befasi erdhi vitin që kaloi kur Tim White i Universitetit të Kalifornisë, Berkeley, si dhe ekipi i tij zbuluan Ardipithecus ramidus (“Ardi”), një femër 4.4 milionë vjeçare. Dykëmbëshe në tokë, por shumë e aftë në kërcimet në pemë. Ardi lë të kuptohet se paraardhësi i përbashkët që ndajmë me shimpanzetë ka qenë një majmun. Dhe në fund, në 2004, në një shpellë në ishullin Flores në Indonezi u gjetën kocka të një kushëriri të njeriut me përmasa jo më të mëdha

bota • E hënë 13 maj 2013

se një 4-vjeçar i sotëm. Zbulimin e bëri arkeologu Michael Morwood i Universitetit të Wollongong në Australi. Eshtrat janë 14 mijë vjeçare, por mjetet e punës pranë tyre janë një milionë vjeçare. Pas debateve të ashpër, shumica e paleoantropologëve sot bien dakord se Homo floresiensis, është një paraardhës i njeriut me një tru shumë të vogël të mbështjellë në mënyrë të tillë që rrit kompleksitetin e tij. “Ne jemi hominidi i fundit”, thotë Junger. Por nuk është më e qartë nëse jemi ne kurora e krijimit, apo thjeshtë një degë tjetër e pemës së evolucionit. ADN, e dekoduar, e riprogramuar Në vitin 1990, biologët nisën një prej udhëtimeve më ambiciozë vetëzbulues të shkencës: renditja e çdo cifti bazë në kodin tonë gjenetik. Një dekadë më vonë, në shkurt 2001, Human Genome Project (HGP) i financuar me fonde publikë, si dhe Korporata Celera, me financim privat kryesuar nga J. Craig Venter botuan veç e veç draftet e tyre të genomit njerëzor. Në vitin 2003, HGP nxorri një hartë të plotë. Më pas.. asgjë. Gjetja e lidhjeve mes genomit dhe sëmundjeve rezultoi shumë më e ndërlikuar se sa kishin shpresuar biologët. Sëmundjet e zakonshme duket se shkaktohen nga ndërveprime të ngatërruar mes geneve dhe genet reagojnë në mënyra konfuze ndaj sinjaleve mjedisorë. Por pikërisht atëherë kur dukej se HGP nuk do të na çonte asgjëkundi, hyri në modë bioinformatika – trajtimi i ADN si të dhëna. Studimi i shenjuesve genetikë kish rezultuar i vyer tashmë për biologjinë evolucionare dhe shkencën, të ndihmuar nga shpikja e PCR nga ana e kimistit Karry Mullis në 1983, një mënyrë eficiente për të amplifikuar fragmente të vegjël të ADN. Hedhja e genomeve në kompjuter hapi mundësi të reja. ADN dixhitale nisi të revolucionarizojë studimin e paraardhësve të njeriut. Sot, biologu molekular Leroy Hood, president i Institutit të Sistemeve të Biologjisë në Seattle, po përpiqet të përdorë mjetet e bioinformatikës për të krijuar një lloj ilaçi që ai e quan P4. Duke analizuar genet brenda një familje, ai ka studiuar genin që lidhet me sindromën Miller, një defekt në fytyrë. Më tej ai synon të zbulojë dhe shërojë edhe gjendje të tjera më komplekse shëndetësore – kardiovaskulare, neurodegjenerative dhe sëmundje imunitare. “Në 5-10 vite, çdo pacient do të rrethohet nga një re virtuale prej miliarda pika të dhënash”, parashikon ai. “Ne do të jemi në gjendje të gërmojmë këtë informacion,

si dhe të sigurojmë informacione mbi shëndetin dhe sëmundjet”. E trajtuar si informacion, ADN mundet gjithashtu të manipulohet për të krijuar organizma. Biologu Venter përdori kohët e fundit këtë qasje për të krijuar atë që e quan organizmin e parë sintetik. Ai mendon se shumë shpejt do të vijë dita kur ADN mund të shkruhet si program kompjuterik dhe mikrobet mund të “programohen” për të gjeneruar energji jo të kushtueshme, fertilizantë, ilaçe apo ushqime. Një qëllim i mundshëm: shndërrimi i mbetjeve në ujë të pastër, energji elektrike, apo të dyja. Një tjetër: luftimi i ngrohjes globale përmes thithjes së dioksidit të karbonit nga ajri. ‘A mund të bëjmë biftekë artificialë?” pyet Venter. “Na kufizon vetëm imagjinata jonë”. Mbërritja e internetit Mendoni pak mënyrat se si interneti ka përmirësuar jetët tona që nga shpikja e tij në 1989. Po na bën më të shëndetshëm: në vitin 2007, 160 milionë amerikanë shihnin për informacione mjekësorë në internet, sipas një sondazhi të Harris Interactive. Ne mund të marrim

këshilla direkt nga Klinikat Mayo apo të kërkojmë në një forum dhe përftojmë dijet e turmës. Lehtëson mbledhjen e informacionit: Kur Irani iu kundërvu protestuesve vitin që kaloi, filmime të tmerrshme të kaosit po bënin xhiron e kompjuterëve dhe celularëve në të gjithë botën, brenda vetëm pak minutave. Ne kemi akses në një miliardë reporterë online gjatë 24 orëve. Është një motor turbo nga pikëpamja ekonomike: Sot, çdokush mund të nisë një biznes global për pothuajse asgjë, ndërkohë që rri ulur në dhomën e ndenjes. Inxhinierë, drejtues, shitësa dhe ekipe krijues mund të bashkëpunojnë me

njëri tjetrin dhe me klientë kudo në botë. Shitjet në internet po i afrohen shifrës 150 miliardë dollarë në vit vetëm në SHBA. Po rigjallëron politikën: Fushata presidenciale e Barak Obamës grumbulloi gjysmë milioni dollarë, nga më shumë se 3 milionë nejrëz në internet. Sot, transmetimet online nga Shtëpia e Bardhë kanë bërë komentatorët ta quajnë “presidenca e YouTube”. Po na lidh: Ne jemi më pranë shumë nejrëzve për periudha më të gjata kohe. Facebook ka 500 milionë përdorues aktivë që shpenzojnë në faqe më shumë se 700 miliardë minuta në muaj. Por prapë, interneti po na bën më të sëmurë, ose të paktën po na bën të ndihemi të tillë: Një studim i vitit 2008 nga Microsoft Research tregonte se kërkuesit në internet kanë prirjen të fokusohen vetëm tek rezultatet e parë, që zakonisht vënë theksin në diagnoza më të zakonshme si dhimbje koke (tumor në tru!) dhe dhembje gjoksi (atak në zemër!) Dëmton grumbullimin e lajmeve: 30 gazeta të përditshme janë mbyllur në 3 vitet e fundit, dhe pothuajse gjithë të tjerat janë tronditur nga shkurtimet, teksa kompanitë që botojnë reklama janë larguar drejt blogjeve dhe burimeve të tjerë të lajmeve në internet. Është një sabotator ekonomik: Segmente të mëdhenj të industrive të reklamave dhe argëtimit janë shkatërruar nga publikimet falas (shpesh herë piratë) online, si muzika dhe videot. Po helmon politikën: Studimet tregojnë se njerëzit kanë prirjen të lexojnë faqet e internetit që kanë prirjen të përforcojnë besimet dhe bindjet e tyre. Mes fituesve më të mëdhenj politikisht në internet kanë qenë grupet e urrejtjes dhe grupet terroristë, shumë prej të cilëve kanë pësrosur teknikat e grumbullimit të fondeve dhe rekrutimit online. Po na armiqëson: Sociologët bëjnë thirrje që të bëhet kujdes sepse Facebook dhe të tjerë kënde lojërash online po i pengon fëmijët që të dalin nga shtëpitë dhe të takojnë njëri-tjetrin, duke kufizuar aftësitë e tyre sociale dhe inkurajuar obezitetin. E padiskutueshme është se interneti po ndryshon sjelljen tonë. Mund të jetë duke ndryshuar edhe mënyrën si funksionon truri ynë. Por kur të kemi kuptuar se cilët janë këta ndryshime, nuk do të ketë rëndësi, sepse të gjithë do të jenë rritur në një botë kur interneti është i pandashëm nga çdo gjë që ne bëjmë. E doni apo jo ndryshimin, nuk është se ai po pret për miratimin tuaj.

ka mundësuar eksperimentuesve të “fikin” apo “ndezin” qarqe të trurit duke hedhur dritë lazer mbi sinapse të modifikuar gjenetikisht. Pasoja: një kuptim më i thellë i mendimit dhe ndjenjës mund të jetë më afër nga sa mendojmë ne. Në këndvështrimin e ri, truri duket si një “mozaik i luhatshëm fushash në një gjendje ekuilibri dinanmik”, thotë V.S. Ramachandran, një neurolog në Universitetin e Kalifornisë, San Diego.

Kështu truri krijon mendjen Përpara se neuroshkenca t’i përgjigjej pyetjes më të madhe – si i transformon truri reaksionet kimikë dhe pulset elektrikë në aftësi njohëse – i është dashur shumë mund. Në fillimin e viteve ‘80, mjete të rinj bënë të mundur hartëzimin e makinerisë brenda një qelize të trurit të njeriut. Duke përdorur elektroda qelqi shumë të vogla që ishin në gjendje të matnin rryma në pikoamperë, shkencëtarët mund të vëzhgonin një pore të vogël neuronale që hapej dhe mbyllej për të transmetuar një sinjal. Në po të njëjtën kohë, teknikat e gjenetikës dhe biologjisë molekulare nisën të zbulojnë sinjalet e ngatërruar bioklimikë që sinapset dërgojnë gjatë komunikimit. Ndoshta ideja më e fuqishme që doli prej këtyre risive ishte zbulimi që neuroplasticiteti, aftësia e trurit për të ndryshuar dhe përshtatur, vazhdon deri në moshë të madhe. Siç kanë treguar neuroshkencëtari i Universitetit të Columbias Eric Kandel dhe të tjerë, neuronet reagojnë ndaj stimulimeve duke ndryshuar aktivitetin dhe lidhshmërinë e tyre, duke rimodeluar kështu arkitekturën e trurit. Nëse truri i një të rrituri është fleksibël, atëherë mund të thuhet që dëmtimi apo lëndimi mund të kthehen mbrapsht. Ndërkohë, shkencëtarë të tjerë po përdornin neuroimazhet për të vëzhguar të gjithë trurin e njeriut pa e hapur kafkën. Në vitet 1980, skanimet me positron emission tomography (PET), që pikasin metabolizmin neural përmes gjurmuesve radioaktivë ofruan pamjet e para të trurit në momente mendimi. Në 1990, fMRI ofroi një mënyrë më të sigurtë për të gjurmuar ndjesitë dhe emocionet teksa ndodhnin. Një vizion edhe më holistik i trurit po shfaqet përmes konektomikës, që synon të krijojë një diagramë me fije të të gjithë trurit të njeriut. Kohët e fundit, një teknologji e quajtur optogjenetikë u

Epoka e re e fizikës Një epokë e re në fizikë duhej të kish nisur 11 vjet më parë në Teksas. Atje ishte menduar që Superconducting Supercollider, një akselerator thërrmihjash në formë rrethore të përplaste protonet. Kostot e larta detyruan Kongresin të anulojë eksperimentin në 1993. Nëse projekti do të kish vazhduar siç ishte planifikuar “sot ne do të kishim një brez të ri pyetjesh”, thotë fizikani Frank Wilzek. “Por më duhet të them se po hyjmë në një tjetër epokë të artë”. Arsyeja përse është optimist? Large Hadron Collidder, një akselerator pothuajse po aq i fuqishëm pranë Gjenevës që nisi të lëshojë protone verën që kaloi. Ai mund të ofrojë provat më të mira se katër forcat natyrore që i japin formë botës sonë – graviteti, elektromagnetizmi, forca e fortë dhe forca e dobët – janë manifestime të një ligji të vetëm. Përmes një përpjekje një dekadëshe, fizikanët kanë arritur të inkorporojnë të gjithë forcat përveç gravitetit në një teori të quajtur modeli standard. LHC është projektuar për të gjetur thërrmijat hipotetike që do të mbështesnin këtë teori. LHC mund të çojë fizikanët drejt një kuadri bashkues që shkon edhe përtej modelit standard. Teoria e fijeve ka dominuar fizikën teorike për pjesën më të madhe të 30 viteve të fundit, megjithatë mbetet e debatueshme. Shumë nga ata që i përkasin kësaj fushe mendojnë se teoria është e vlefshme, por nuk mund të falsifikohet me eksperiment, standarti sipas të cilit gjykohen konceptet shkencorë. Ndonëse LHC as nuk do i afrohet pikasjes së fijeve, ai mund të konfirmojë një teori pararendëse të quajtur supersimetria, në të cilën çdo lloj thërrmije që njihet ka një superpartner: një binjak të paqëndrueshëm, më të rëndë. Nga ana tjetër, mosvërtetimi i thërrmijave supersimetrike në LHC do të ishte një goditje e rëndë për teorinë e fijeve. ‘Teoria e fijeve ka qenë mbresëlënëse matematikisht”, thotë Wilzek. “Por ka qenë zhgënjyese në përshkrimin e realitetit fizik”.

Universi i vogël Fizikani Saul Perlmutter e mban mend shumë mirë se si ishte kozmologjia në kohën kur po diplomohej, 25 vjet më parë. “Bëhej një shaka që, nëse kishe afërsi me dhjetë herë në matje, atëherë ishe në rregull”, thotë ai. Vlerësimet për moshën e universit varionin nga 7 miliardë në 20 miliardë vite. Nuk ishte një disiplinë e famshme ëpr saktësinë. Kozmologjia rilindi më 18 nëntor 1989, me lëshimin e Cosmic Background Explorer (COBE). COBE bëri matjet e para të sakta të rrezatimti të lënë pas nga Big Bang. Sipas teorisë, copëza shumë të vogla morën përmasa kozmike brenda fraksionit të parë të sekondës pas lindjes së universit. COBE siguroi provat për modelin standard të Big Bang. Një zhvillim i dytë erdhi në 1998 nga dy ekipe astronomësh që studionin supernovat në galaksi të largëta. Ata zbuluan se ekspansioni i universit po përshpejtohet, i nxitur nga një karakteristikë enigmatike e hapësirës që sot quhet energjia e zezë. “A do të vazhdojë energjia e zezë përshpejtimin e zgjerimti të universit?”, pyet Permutter. “Apo mos do të ndryshojë dhe do të sjellë kolapsin e tij”? Në vitin 2001, pasardhësi i COBE, WMAP i solli edhe më shumë precizion kozmologjisë. WMAP zbuloi më në fund moshën e saktë të universit: 13.7 miliardë vite. Tregoi gjithashtu se materia e zakonshme – atomet që përbëjnë galaksitë, planetet dhe nejrëzit – zë vetëm 4% të përbërjes së universit. Materia e zezë, e padukshme përveç se për ndikimin gravitacional, zë afro 23%: pjesën tjetër e zë energjia e zezë. Misioni i Energjisë së Zezë që do të nsië në 2016 do të ofrojë më shumë detaje. Ky observator hapësinor do të jetë në gjendje të studiojë supernovat që kanë shpërthyer 10 milionë vjet më parë për të analizuar marrëdhënien e ndryshueshme mes tërheqjes së masës dhe shtytjes së energjisë së errët. “Na nevojiten matje 20 herë më të sakta se ato që kemi sot”, thotë Perlmutter. Këto matje – dhe epoka e re e kozmologjisë – po vijnë.

« bota

pakënaqur nga mossuksesi i përpjekjes së saj për t’u anëtarësuar në Bashkimin Evropian, Turqia, vend anëtar i NATO-s, nënshkroi kohët e fundit dokumentin si vend partner me Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait, blloku i sigurisë i dominuar nga Kina dhe Rusia që përfshin shtetet e Azisë Qendrore. Por, Ankaraja vazhdon të ketë disa mosmarrëveshje me Kinën dhe me Rusinë, të cilat duhet të sheshohen. Ministri i Jashtëm i Turqisë, Ahmet Davotoglu, tha se nënshkrimi i marrëveshjes së bashkëpunimit është një ditë historike për vendin e tij, duke thënë se Turqia është shteti i parë i NATO-s që vendos një marrëdhënie të tillë me Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait. “Nëse e shohim këtë nga perspektiva e Luftës së Ftohtë, tha ai, këto mund të duken si institucione ekskluzive reciproke. Megjithatë, Lufta e Ftohtë ka marrë fund. Turqia nuk do të jetë një skllave e logjikës së Luftës së Ftohtë”, - tha ministri turk. Shtetet e Bashkuara kanë vënë në pikëpyetje çështjen nëse Turqia mund të bëhet përveç NATO-s, anëtare e një Organizate të Sigurisë, si ajo e Shangait. Por ministri i Jashtëm turk argumenton se një anëtarësim i tillë i dyfishtë është i mundur tani që Moska dhe Pekini nuk konsiderohen më armiq nga NATO. Semih Idiz, gazetar për çështje të diplomacisë, në gazetën turke “Taraf”, thotë se Ankaraja tërhiqet nga Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait, sepse ajo ka vlera kulturore me disa vende anëtare të saj. “Disa anëtarë janë me origjinë turke dhe një prej tyre, Taxhikistani, është me origjinë farsi, por megjithatë, është me shumicë islamike. Dhe fakti që kanë vlera të përbashkëta kulturore në këtë grup, i bën njerëzit të besojnë se ky është një entitet islamik, ose islamik turk”. Kina, Rusia dhe katër vende të Azisë Qendore, Kazakistani, Kirgistani, Taxhikistani dhe Uzbekistani, e formuan Organizatën e

E hënë 13 maj 2013 •

TURQIA “E pakënaqura” e Bosforit “Me këtë veprim, Turqia synon t’u dërgojë një paralajmërim vendeve anëtare të BE-së që vazhdojnë të mbështesin politika penguese lidhur me perspektivën e pranimit në BE të vendeve të ndryshme. Arsyeja e dytë është se Turqia do të tregojë se tani jo vetëm që është bërë një fuqi rajonale, por edhe një aktor global”

Bashkëpunimit të Shangait në vitin 2001, si një bllok të sigurisë rajonale, për të luftuar kërcënimin që paraqet islami radikal dhe trafikimi i drogës nga Afganistani fqinj. Sinan Ulgen, studjues në grupin “Carnegie Europe”, thotë se nënshkrimi i marrëveshjes nga Ankaraja me organizatën e Shangait, synon t’i çojë një mesazh Bashkimit Evropian. “Me këtë veprim, Turqia synon t’u dërgojë një paralajmërim vendeve anëtare të BE-së që vazhdojnë të mbështesin politika penguese lidhur me perspektivën e pranimit në BE të vendeve të ndryshme. Arsyeja e dytë është se Turqia do të tregojë se tani jo vetëm që është

bërë një fuqi rajonale, por edhe një aktor global”. Kryeministri turk Taip Erdogan e ka cilësuar vonesën në anëtarësimin e Turqisë në BE, si të pafalshme dhe e ka akuzuar Brukselin se nuk ka qenë një partner negociues i drejtë, apo i sinqertë. Gazetari Idiz thotë se po ashtu ka disa kufizime lidhur me çështjen se sa e afërt është marrëdhënia e Turqisë me Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait, për shkak të mosmarrëveshjeve të rëndësishme mes dy vendeve anëtare, Rusisë dhe Kinës. “Ka interesa të ndryshme mes Turqisë dhe vendeve kryesore anëtare të Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait,

Rusia një prej tyre. Siria dhe Turqia kanë pikëpamje diametralisht të kundërta dhe ato e akuzojnë njëra-tjetrën me mënyra diplomatike. Po ashtu Kina, që vetëm dy vjet më parë akuzohej për genocid kundër turqve ujgurë në provincën kineze Xinjiang, për shembull. Por këto vende mund të bien dakord për çështje tregtare dhe unë mendoj se kjo do të jetë forca shtytëse në këtë rast”. Ankaraja ka thënë se do të vazhdojë të zhvillojë marrëdhëniet e saj me Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait. Mënyra se si do të zhvillohet kjo marrëdhënie mund të varet nga çështja nëse kërkesa e anëtarësimit për në BE do

të ndodhë në momentin e përshtatshëm. Megjithatë, vëzhguesit thonë se edhe nëse ëndërra e Turqisë për në BE nuk realizohet, mundet që vendi të tërheqi organizata të tjera, veç Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait, po të kihet parasysh ekonomia në rritje me shpjetësi e Turqisë. Historia Gjatë dhjetë vjetëve që është në pushtet Rexhep Tajip Erdogan ka thyer disa tabu dhe ka shkelur në terrene të reja në shumë fusha: për shembull nxitjen e një bumi të paparë ekonomik ose shfuqizimi i ushtrisë. Por në një fushë të rëndësishme, ai deri tani i mbeti besnik linjës së paraardhësve të tij: ai jo vetëm që e trashëgoi qëllimin e anëtarësimit të Turqisë në BE, por e nxiti gjithashtu plot vrull për vite të tëra. Në fillim të këtij viti Kryeministri turk tha në një intervistë televizive se ky element themelor i politikës së jashtme turke nuk është i domosdoshëm dhe tregoi për një drejtim të ri. Ai tha se i kishte kërkuar Presidentit rus Vladimir Putin ta përfshinte vendit të tij në “Shanghai Five”, një platformë bashkëpunimi ekonomik dhe ushtarak për Rusinë, Kinën dhe disa shtete të Azisë Qendrore. “Pas kësaj ne i themi lamtumirë BE-së”, shtoi Erdogan, duke buzëqeshur. Pak ditë më vonë u bë e qartë se Erdogani nuk e kishte pasur me shaka. Ministria e Jashtme turke tha se Turqia do të kalojë nga statusi i saj aktual si “partner dialogu” i Organizatës së Shangait në statusin e “vëzhguesit”. Kritikët e Erdoganit në Turqi u alarmuan. Nisur nga fryma kritike ndaj BE-së në Turqi Kryeministri foli si njerëzit e thjeshtë pa e menduar në të gjithë “absurditetin” e vet ndryshimin

nga BE-ja te “Shanghai Five” shkruan kolumnisti Semih Idiz në “Hurriyet Daily News”. Kurse Gëktürk Gülay shtroi në gazetën “Bugun” se cila vlera të përbashkëta sheh ju lutem Erdogani midis Turqisë dhe anëtarëve të grupit të Shangait që “qeverisen në mënyrë diktatoriale”. Erdogan Në të vërtetë ideja e Erdoganit përkon me qëndrimin e shumë votuesve turq, të cilët janë tani me rreth 66 për qind kundër vazhdimit të aplikimit të vendit të tyre për t’u pranuar në BE. Në dy vitet e ardhshme në Turqi zhvillohen zgjedhjet lokale, parlamentare dhe presidenciale, që Erdogani do t’i fitojë. Por fushata parazgjedhore nuk është motivi i vetëm për eksperimentin mendor të Kryeministrit. Në fjalët e Erdogan duket zhgënjimi i thellë dhe me pasoja të rëndësishme politike i turqve mbi qëndrimin refuzues të BE-së, thotë eksperti turk i politikës dhe njohës i Erdoganit Yavuz Baydar. Nisma e re e Kryeministrit tregon zhgënjimin që Evropa e trajton një anëtar të G20 dhe numrin 16 të ekonomive më të forta në botë “si një vend i klasit të dytë dhe si një lebrozit”, shkroi Baydar në “Huffington Post”. Vetëbesimi i Turqisë si fuqi rajonale po rritet. Turqia - edhe për shkak të rënies së shkëmbimeve tregtare me Evropën - po vë gjithnjë e më shumë në diskutim vendin qendror që zë në politikën e saj të jashtme anëtarësimi në BE. Pak ditë pas deklaratave të Erdoganit në lidhje me përfshirjen e vendit të tij në “Shanghai Five” Franca, bllokuesja kryesore e negociatave për anëtarësimin e Turqisë në BE sinjalizoi se do të heqë dorë prej vijës së ashpër të qëndrimit të saj.

bota • E hënë 13 maj 2013

HISTORI

histori

Kur shënjestra është kultura Përgjatë të gjithë historisë, kultura ka qenë objekt i sulmeve. Siç ka thënë dikur historiani çek Milan Hubl: “Hapi i parë në likuidimin e një populli është fshirja e kujtesës së tij. Shkatërrimi i librave, kulturës, historisë. Pastaj dikush duhet të shkruajë libra të rinj, të prodhojë në kulturë të re, të sajojë një histori të re. Pa kaluar shumë kohë, kombi do të fillojë të harrojë se cili është dhe cili ishte. Bota përreth tij do të harrojë edhe më shpejt”

Dhruti Shah

gjarjet e 10 majit 1933 – kur studentë gjermanë u mblodhën në Berlin dhe gjetkë për të shkatërruar më shumë se 20 mijë vëllime të veprave që konsideroheshin “jogjermane” – përfaqësonin jo thjeshtë një sulm fizik ndaj librave, por një sulm ideologjik prej regjimit nazist. Teksa veprat e Ernest Heminguay, Helen Keller, Sigmund Freud dhe Albert Einstein ishin disa prej atyre të dënuara me flakë, minitri i propagandës Josepg Goebbels deklaronte: “epokës së intelektualizmit ekstrem të hebrenjve tashmë i ka ardhur fundi...” Megjithatë, veprimet e atyre që ishin të pranishëm nuk qenë unikë. Përgjatë të gjithë historisë, kultura ka qenë objekt i sulmeve. Siç ka thënë dikur historiani çek Milan Hubl: “Hapi i parë në likuidimin e një populli është fshirja e kujtesës së tij.

Shkatërrimi i librave, kulturës, historisë. Pastaj dikush duhet të shkruajë libra të rinj, të prodhojë në kulturë të re, të sajojë një histori të re. Pa kaluar shumë kohë, kombi do të fillojë të harrojë se cili është dhe cili ishte. Bota përreth tij do të harrojë edhe më shpejt”. Por zemërimi që u ndie bashkë me fuqinë ushtarake të atyre që e kundërshtonin, bënë që Rajhu i tretë të ishte i pasuksesshëm në përpjekjen e tij për të eleminuar gjithë kulturat përveç të tijës, përmes çfarëdolloj mjeti që e gjykonte të nevojshme. Në Kinë... Shkrimtari historian Sam Meekings shpjegon përse perandori i parë i Kinës, që vdiq në 210 para Krishtit, gjithashtu mbronte djegien e librave. Perandori Qin Shi Huang jo vetëm që urdhëroi djegien e librave të pafund, por ai dogji të gjallë edhe shumë studiues. Më parë, kish pasur shumë

shkolla mendimi që flisnin për të jetuarit e një jetë të mirë dhe të paturit e një qeverie të mirë, por pas kësaj zgjedhja ishte pak a shumë, të bëje atë që thoshte perandori, ose të vuajë pasojat. Djegia e librave ndihmoi për të bërë pothuajse të pamudnur krahasimin mes sistemit imperial dhe sistemeve të tjerë, duke kufizuar kështu çfarëdolloj rreziku ndaj autoritetit të sundimtarit. Disa shekuj më vonë, kryetari Mao Ce Dun arriti diçka të ngjashme: gjatë Revolucionit Kulturor ishte e pamundur të vije në dyshim legjitimitetin e rolit dhe vendimeve të tij, apo të kritikoje me të drejtë politikat e menduara keq. “Spastrimi kulturor është shpesh herë një aspekt i spastrimit etnik apo genocidit”, thotë shkrimtari dhe konsu-

lenti për trashëgiminë, Robert Bevan. “Nuk lidhet thjeshtë me vrasjen e një grupi, por me heqjen e të drejtës së tyre për të qenë në një vend, eleminimin e gurëve të tyre të themelit”. Ndonëse nazistët nuk ishin në gjendje të ekzekutonin tërësisht planin e tyre, ka të tjerë që kanë qenë shumë më të suksesshëm. E ndërtar nga dinastia Abbaside në shekujt 8 dhe 9, Shtëpia e Dijes në Bagdad përmbante më shumë se 18 mijë vëllime të veprave klasike të përkthyera, nga e gjithë bota. Ishte një magazinë e vërtetë intelektuale që joshte studiuesit më të mençur islamikë. Në vitin 1258, kur nipi i Genghis Khan Hulagu drejtoi rrethimin e Bagdadit, libraria ishte mes atyre që u shënjestruan dhe shkatërruan. Udhëheqës i Mongolit i

kish bërë thirrje kalifit që të dorëzohej, por kur ky refuzoi, zemërimi i tij ishte i pakufi. Thuhet se ujërat e lumit Tigër u bënë të zinj për shkak të bojës që rridhte nga fletët e hedhura në të, dhe të kuq prej gjakut të shkencëtarëve dhe filozofëve që u shkuan pas. Kur trashëgimia kulturore irakene u gjend e sulmuar sërish në kohë moderne, kishte një ligj ndërkombëtar në fuqi që mbronte interesat kulturore. UNESCO është ndër institucionet e shumtë për mbrojtjen e trashëgimisë, ndërkohë që Konventa e Hagës për Mbrojtjen e Pronësisë Kulturore në Raste Konfliktesh të Armatosur parashtron se çfarë është epranueshme dhe çfarë e papranueshme. Mburoja Blu është simboli i përdorur për identifikimin e vendeve që

mbrohen nga Konventa e Hagës. Eshtë ekuivalenti kulturor i Kryqit të Kuq. Por përdorimi i simbolit mund të sjellë pasoja të paparashikuara. Patrick Boylan thotë se gjatë luftërave civile në Jugosllavi në 1991-1999 kishte një rast kur Ushtria Kombëtare Jugosllave shkoi në Osijek, në Kroacinë lindore në 1991, rrotulluan tanket, 360 gradë dhe hodhën predha në ndërtesat që kishin simbolun e mburojës blu. “Mburoja mendohet të ketë të njëjtin status ligjor si Kryqi i Kuq, megjithatë agresorët nuk donin t’ia dinin”. “Ka një vetëdijësim, që tashmë përcillet me instrumenta ligjorë, se trashëgimia kulturore është tejet e rëndësishme, thotë Roni Aleman i UNESCO. “Nuk është e rëndësishme vetëm për grupin që e ruan, por duhet të kemi një angazhim ndaj trashëgimisë kulturore që na përket të gjithëve ne”. Para Luftës së Parë të Gjirit, u lejua që të mbrohen zona kyçe. “Pentagoni ngriti një grup këshillimor ndërkombëtar të nivelit të lartë që identifikoi vendet parahistorikë, historikë dhe kristianë. U bënë të gjithë përpjekjet që të ruheshin”, thotë eksperti i trashëgimisë kulturore, Patrick Boylan. Shekulli 20 ka parë një rritje të sulmeve të qëllimshëm ndaj simboleve të identitetit kulturor, thotë Boylan, “shpesh herë të përzier me rritjen e nacionalizmit”. Në 2001, talebantët tronditën botën duke hedhur në erë Bamyian Buddhas në Afganistan. Në atë kohë talebanët thanë se statujat e ndërtuara në shekullin 6 nuk përshtateshin me versionin e tyre të islamit. Grupi tha: “Nuk është ndonjë problem i madh, statujat janë thjeshtë objekte me baltë dhe gurë”.

Librari

dërkohë që partitë politike shqiptare janë turrur me shpejtësi marramendëse drejt kalit të majmë të pushtetit, i cili më 23 qershor 2013 do të mbajë mbi kurriz kalorësin e radhës, shkrimtari, gazetari, përkthyesi dhe poeti i mirënjohur shqiptar, Iliaz Bobaj, përmes groteskut, sarkazmës dhe ironisë, në librin e 15 të tij me titull “Kali i pushtetit”, stigmatizon revanin e politikanëve shqiptarë, të cilët për t’i hipur këtij kali, po përdorin mjetet më antidemokratike dhe më antinjerëzore, si intrigat, pabesitë, mashtrimet, hipokrizinë, tradhëtitë, pandershmërinë, duke u bërë kështu qesharak në sy të botës dhe të shqiptarëve. Si një njeri i lirë dhe i paangazhuar në politikë, Bobaj bën një prognozë të politikës shqiptare dhe të politikanëve tanë, ku dashuria për “kalin e pushtetit”, i ka kthyer ata në qenie jo njerëzore, u ka dhënë atyre instiktet e kafshëve të forta të xhunglës, që të gjithë pyllin e duan vetëm për vete, pa menduar aspak për qeniet

“KALI I PUSHTETIT”,

një libër satirik për politikanët shqiptarë

e tjera më të dobëta që jetojnë brenda këtij pylli. Ashtu si mëtonjësit e pallatit të Odiseut që i turreshin Penelopës për t’u martuar me të, ashtu edhe politikanë tanë janë turrur drejt kalit të pushtetit në këtë prag zgjedhjesh me gjithë egërsinë dhe imoralitetin e tyre. Libri “Kali i pushtetit”, është një manual dhe një apel drejtuar popullit dhe forcave politike shqiptare për të reflektuar. Është një aktakuzë e rëndë për pushtetarët dhe politikanët shqiptarë që përgjatë 23 viteve

Pushtetet Pushtetari ka pushtetin e firmës dhe të vulës. Cubi-pushtetin e egër të armës. I pasuri ka pushtetin e rreptë të lekut. Shkrimtari-pushtetin magjik të fjalës.

Kali Tani kalin nuk e lidhin në drurin e lëmit, të shijë gjithë ditën, në mes të sheshit. Tani me kalin shirës, nuk kanë më punë, tani kanë punë me kalin e pushtetit.

Pronarët Në jetë me punë djersëlarë, pronë i ati kish një kalë. Në pak vite tranzicioni, i biri, pronar avioni.

Kali i pushtetit Kali i pushtetit tonë, s’është si kuajt e garave, një vrap dhe kalorësi i zbret vetë. Kalorësit tanë nuk janë si kalorësit e garave, ia hipin dhe rrinë mbi të një jetë. Shikuesit tanë nuk janë si shikuesit e garave, që rrinë të qetë nëpër vende në shkallë. Shikuesit tanë zbresin në korsitë e garave, e ndjekin pas kalorësin si fanatikë të marrë.

Dikur dhe sot Dikur, ai që donte të bëhej dhëndërr, dashin e kopesë, duhej t’i vidhte të zotit. Sot, ai që kërkon të vihet në pushtet, duhet të dijë t’i rrjep lëkurën postit.

Pushteti Pushteti është një kalë i fuqishëm, i pari e kalëron kalin e shpejtë. Ata që rendin pas tij, duan t’ia rrëmbejnë, ta kalërojnë vetë.

Aleanca Lepujt formuan “Partinë e Lepujve” dhe shpallën programin: “Të mbrohemi nga gjahtarët”! Në zgjedhje, bëjnë aleancë me zagarët. Dhelpër e. dhelpër U ndodh përballë me një dhelpër, një politikan i vjetër.

të tranzicionit e kanë trajtuar votën e shqiptarëve jo në interes të votuesve, por si një mjet pasurimi për vehten dhe familjet e tyre. Në vjershën “Kali i pushtetit”, nga e cila ka marrë titullin edhe libri, autori dënon egon e politikanëve për të qëndruar sa më gjatë në pushtet. Kjo gjë që u vu re edhe në përcaktimin e listës së kandidatëve, ku disa deputetë dhe politikanë shprehën dufin dhe urrejtjen e tyre primitive nga mospërfshirja e tyre në këto lista. Sipas autorit, “qëndrimi

Tha dhelpra: -T’i ndërroj udhë, ky është më dhelpër se unë. Ndërrim detyre Dikush pyeti një fshatarin e vet: -Ç’e bëre veshgjatin që kishe patur? -Ka ca kohë, e kanë marrë partitë, rrugëve të fshatit, e vënë për të pallur.

Zagarët e rrugëve Zagarët e rrugëve nuk lehin më kot së koti, kanë kohë që kanë ndërruar taktikë. Zagarët e rrugëve janë bërë pronë e partive, u lehin vetëm kundërshtarëve politikë.

Kërkesat T’i shtrijmë këmbët sa kemi jorganin, në kërkesa të jini të matur. Ju e dini, jemi shtet varfanjak, na thonë politikanët tanë të pasur.

Mendimet -Jemi në demokraci, -thonë politikanët tanë, diversitetin e mendimeve e kërkon dita. Ata, që u dalin kundër në mendim, të nesërmen i fshijnë nga lista.

Njëshi dhe zerot Njëshi i mban zerot përherë pranë, i kish dje, i ka sot, do t’i ketë dhe nesër. Se zerot njëshit nuk i hapin punë, i miratojnë gjithshka dhe dinë të heshtin.

Për interesat e tyre Politikanët, për interesat e tyre, Në marrëzi s’kanë fund e anë. Për të marrë një copëz karrige, Shesin edhe nënën, falin edhe babanë.

Nënkupto. Thonë politikanët: luftojmë për popullin T’i ndryshojmë jetën, t’i qajmë hallin. Kjo që thonë, është krejt e vërtetë, veç kur thonë: për popullin, Nënkupto: për kalin).

E vërteta dhe gënjeshtra As njërës, as tjetrës, s’ia gjen dot anën. E vërteta thuhet nga njerëzit e vërtetë.

Gënjeshtra falet nga mashtruesit, shitet shtrenjtë nga politikanët.

Kërmijtë Gjithnjë pushteti ka patur dhelpra, me dhelpërinë e tyre, ka bërë politikë. Në kohën tonë, përveç dhelprave, janë shtuar dukshëm kërmijtë zvarranikë.

Të mënçur dhe të marrë Pyetën të marrin: -Pse s’bëtë parti më vete? -E ç’vlen, -u tha, - të drejtojë budallai budallanë, kur na mirëpresin në partitë e të mençurve dhe na hapin rrugën tu bëjmë komandë?

Ariu Shante, shfrynte një ari: -Turpi ynë kjo qeveri! E pacipë, e korruptuar, e paaftë për të drejtuar! Një ditë i dhanë një detyrë, e vunë përgjegjës në pyll, ktheu pllakën, fliste mirë: -S’ka si qeveria jonë, kemi fat që na drejton! -Çështë , i thanë gjithë ky ndryshim, dje pështyje, sot lëpin?! Turpi i botës, ç’karakter! Tjetri gjegjet menjëherë: -Dje thërriste, halli, stresi, kurse sot flet interesi!

Vila

E hënë 13 maj 2013 •

sa më gjatë në pushtet vetëm i disa njerëzve, venit shpresën e politikanëve të rinj, të cilët, ndonëse me një ‘background’ të madh publik, intelektual dhe arsimor, nuk po gjejnë dot hapësira përfaqësimi në formacionet politike dhe në administratën shqiptare”. Kjo mënyrë përfaqësimi në bazë të kontributit politik dhe jo mbi atë intelektual e ka çuar elitën shqiptare drejt degradimit. Këtë degradim autori e shpreh edhe në vjershën “Aty ku ka pushtet”, të botuar më 2007 në librin e tij me epigrame “Tregu i fjalëve”: “Le të jenë njerëzit sado të përkorë, aty ku ka pushtet, ka dhe edhe lolo, ka edhe puthadorë”,-shkruan ai. Libri “Kali i pushtetit”, me fabula, epigrame dhe poezi satirike, është publikuar nga Shtëpia Botuese “Asdreni” me qendër në Shkup. Është sponsorizuar nga Ministria e Kulturës në Republikën e Maqedonisë. Redaktorë janë Kalosh Çeliku dhe Laura Çuka, korrektore Fitore Deralla. Libri ka 146 faqe. Më poshtë janë disa poezi të këtij libri. Përgatiti: Mentor Hoxha aq sa shpenzon për cigare deputeti.

Deklaratë e Kohës Pyetën kohën: Ç’gjë të ka rënë më tepër në sy? -Fakti, që zogjtë fluturakë, nxitojnë të shijojnë lirinë në qiell, zvarranikët, të ngjitin shkallët nëpër parti.

Karakteri dhe interesi Për të mos e lënë njeriun të dalë nga vetja, Karakteri e tërheq nga veshi. Po të lëshojë pe karakteri njeriun e merr zvarrë interesi.

Interesi Interesi është një rrodhe, të ngjitet pas me përdhunë. Rri sa i duhet të rrijë, të lëshon kur mbaron punë.

Bashkëkohore Në kohën tonë po shohim çudinë: uria e lekut po bën kërdinë.

Vend i parë Dikur, ndesheshin e vërteta me gënjeshtrën (luftonin për vendin e parë të dyja).

Kjo vilë e bukur si shtëpi kukullash, Me shpejtësi, po ngrihet kat më kat. Është ena, ku mjel lopën e pushtetit, deputeti ynë.atje lart.

Sot, në vend të parë, ka dalë hipokrizia. Zëvendësim rolesh Në kohën e shkuar, vend thashathemesh, ish mulliri i fshatit, kroi i fshatit ish. Tani, vendin e tyre e kanë zënë, ca stacione qesharakë televizivë.

Ardhja dhe ikja e ministrave

Diplomëblerësi

Ndërrohen ministrat Pandërprerë. Vijnë si njerëz të zakonshëm, ikin si milionerë.

Pagat Mer pagë kryeministri, kryetari i kuvendit, ministri, presidenti. Merr pagë edhe punëtori i thjeshtë,

Një nxënësi im që mbetej në klasë, Kish diplomë për shkollë të lartë. Po sa mund t’i vlejë diploma të ngratit? aq sa shala e kalit, veshgjatit.

Atdhedashuria E thellë, e shenjtë, madhore, rrënjët e saja mbajnë shpirtin gjallë. Si rrobë jashtëmode e hedhin poshtë, disa bastardë dhe analfabetë.!

• E hënë 13 maj 2013

Kur fjala përdoret siç e ka hak

Librari

(Odiseu i Bjeshkëve të Nemuna i Abdullah Zenelit) Kopi Kyçyku

dodhesha në Gjenevë kur im bir, Ardiani, më vuri në dijeni për dhuratën që një mik i çmuar ma pat dërguar në prag të të kremteve të fillimmajit. Me të mbërritur në Bukuresht, me kërshërinë e një fëmije, e hapa zarfin dhe sytë më vanë në një libër me mbulesë joshëse: Abdullah Zeneli- Odiseu i Bjeshkëve të Nemuna. Më poshtë lexova: “... Duhet veçuar: tregime në të cilat vërehet një harmoni e jashtëzakonshme mes rrëfimit, idesë dhe mbushullimit stilistik...”- Ismail Syla. Kalova në faqen e parë: një dedikim i ngrohtë për mua. Falenderova pa zë dhe i hyra leximit me sytë e mbiballit. Me ata të nënballit a të mendjes, shkova në librin “Toka shqiptare” (D.I.J.A. , Pogradec, 2000), me mbresat e pashlyeshme të Abdullahut nga 100 ditët, - që të kujtojnë, të paktën për nga kohëzgjatja ato të Napoleon Bonapartit në Elbë, - si refugjat në Korçë. Atëherë, me të më rënë në dorë, e pata përpirë dhe, si “i pakënaqur” që kish mbaruar aq shpejt, e “rumunizova” pa një pa dy. Dhe u shijua nga lexuesit anekënd atmëmëdheut të Emineskut, si një ëmbëlsirë e freskët “, e “populluar” skaj më skaj nga fruta mali e fushe. “Glia albaneza” ishte

AUTORI: Një jetë në shtjelljet e Krijimtarisë AUTORI: Kostandin M. Leka GJINIA: Kujtime PSE-ja E KËTIJ LIBRI Të shkruash kujtimet mbi jetën dhe punën tënde është gjithmonë një kënaqësi për çdo njeri, por në rastin tim këto kujtime janë të motivuar dhe prej një arsye të dytë specifike . I gjithë aktiviteti im krijues, gjatë periudhës së diktaturës është mbuluar prej një heshtje të plotë në gjithë organet e masmediave. Krijimtari të rëndësishme, që kishin jehonë dhe vlerësim brenda institucioneve dhe në publik, as që njoftoheshin dhe kaq më pak nuk kishte analiza ose komente mbi këto krijimtari dhe veçanërisht heshtje të plotë mbi emrin e autorit, emrin tim, sikur kjo krijimtari nuk ka egzistuar. Mohim dhe errësim të plotë zyrtar. Justifikimi bazë ishte gjithmonë i njëjti: origjina tregtare e familjes sime, që shfrytëzohej lehtësisht si prej “vigjilentëve”, por veçanërisht prej cmirëzinjve. Për çdo krijimtari përsëritej pothuaj i njëjti skenar. Në fillim “krijimtaria” pranohej dhe vlerësohej prej drejtuesve të institucionit. Origjina familjare ose nuk dihej ose nuk i jepej rëndësi. Por, sapo fillonte “aktiviteti” dhe të përmendej emri im dhe sidomos të shihej fytyra në shtyp ose televizor, fillonin pëshpëritjet në vesh, letra anonime dhe letra me firmë, që kërkonin të nxinin sa më shumë biografinë e familjes. Por, zakonisht, meqenëse nuk zbulohej asnjë qendrim armiqësor, as edhe ndonjë “ krim” nga ana e familjes dhe “aktiviteti” po zhvillohej me sukses, zbatohej metoda e heshtjes. Asnjë njoftim, koment, mbi zhvillimin e tij dhe sidomos mos të përmendej

titulli. Njerëzit me vlera kanë nga një pasion në jetë, që përbën qëllimin e saj dhe e kanë si udhërrëfyes në gjithçka kryejnë. Abdullah Zeneli është dashuruar pas bukurisë së jetës, pas pjesës artistike të saj, pas së perëndishmes, hyjnores, qiellores. Se poezia është gjuha, e folmja e Zotave. Përmes saj mund të merresh vesh me gjithkënd. Kështu edhe proza poetike e Zenelit, i cili është një krijues që di ta përdorë fjalën me kujdesin dhe elegancën që lyp një qenie e brishtë, delikate, e thyeshme lehtë. Në prozën e Zenelit fjala është edhe tingull, edhe ngjyrë, e aftë të ngjizë një horizont domethëniesh e harmoni kozmike, zinxhirim imazhesh e ritmesh, njëherazi tingëllore dhe poetike. Identiteti kulturor i Zenelit mbart jehonat e kombit të vet. Njohja përsëthelli e vlerave tradicionale, duke i këqyrur e duke i trajtuar ato si të shenjta, sidhe vënia në punë, fruktifikimi i tyre në shkallë të epërme, bëjnë të mundur që krijimet e Zenelit të sintetizojnë dukuri të jetës përmes individualizimesh, falë qëmtimit dhe gjetjes së kromatikës që i shkon për shtat aksh personazhi, aksh teme, aksh ndodhie a bëme, të gjitha të larme e me frymëmarrje të gjerë, - në mënyrë që gjithçka të

flasë me gojën e vet, pa u ngatërruar me askënd tjetër. Le të kthehemi sërish tek fjala. Ka rëndësi që ajo të përzgjidhet në mënyrë të atillë që ta aftësojë lexuesin të shquajë gjestet, ndjenjat e ndjesitë, lëvizjet e dukshme e të padukshme, të jashtme e të brendshme. Sepse ka edhe fjalë të thata, si shifrat, ka edhe të gjalla, si vibracionet e një violine, të ngarkuara me emocione. Apo si gonxhe plot lëng, që nuk vyshken lehtë po të trajtohen siç e meritojnë. Këtë pikërisht ia del mbanë të realizojë Abdullah Zeneli. Prandaj edhe kur kemi të bëjmë me një tregim - pamflet, - a nuk ishin të tilla ato që e bënë të famshëm Anton Çehovin? -, me një skicë apo me një rrëfenjë sui generis (se gjinia artistike e Abdullahut, pra ena ku ajo derdhet, merr trajtën e brumit që gatuan, jo e anasjellta), zhdërvjelltësia e stilit, hijeshia e fjalës, eleganca e humorit, fryma optimiste, guximi qytetar, dashuria deri në fanatizëm për kombin, na shoqërojnë hap pas hapi e nuk na lenë t’u largohemi. Gjithanshmëria e vlerave na kumtohet në mënyrë specifike në secilin krijim, duke mos lejuar kurrfarë monotonie. Nuk po hyj në shtjellimin e tyre të hollësishëm që të mos ju a fik kurreshtjen pa u ndezur ende. Lexim të këndshëm, pra!

KUJTIMET e

Kostandin Lekës

emri i autorit, emri im. Edhe sot janë të shumtë bashkëpunëtorët dhe studiuesit që duan të shkruajnë, por ankohen se nuk gjejnë asnjë dokument dhe informacion mbi këto aktivitete. Edhe në rastin e ngritjeve të linjave të tëra prodhimi, nuk është bërë asnjë njoftim dhe inagurim zyrtar. Më thoshnin që kjo “heshtje” bëhej për të mirën time, se në këto raste do dilte në pah emri dhe biografia, që mund të shqetësonte ndonjë prej personaliteteve duke rrezikuar pasoja të paparashikueshme jo vetëm për mua, por edhe për vetë drejtuesit e punës. Për më tepër, duhej që të isha mirënjohës dhe

të falenderoja për këtë heshtje “mbrojtëse”! Kështu bëra! Edhe vetë u bëra shumë i kujdesshëm, që ky “errësim” të ishte sa më i plotë dhe i vazhdueshëm në vite. Por, tani, në kohën e demokracisë, kam të gjitha të drejtat, të kujtoj këto të vërteta, të çaj errësirën gjysëm shekullore të imponuar, që i ka mbuluar. Të tregoj më në fund këto krijimtari në kompleksitetin dhe vlerën e tyre, në respekt të së vërtetës, për kënaqësinë time, të familjarëve, miqve, bashkëpunëtorëve dhe gjithë mirëdashësve, që kanë dëshirë t’i njohin, por edhe si arritje të vetë institucioneve dhe vendit tonë.

Botohet libri i ri me publicistikë i AMIK KASORUHOS TITULLI: Pa mëri (publicistika e jetës sime) AUTORI: Amik Kasoruho Sapo është botuar një libër me përmbledhje publicistike e përkthyesit, shkrimtarit dhe publicistit Amik Kasoruho, me titullin “Pa mëri”. Në libër përfshihen shkrime dhe intervista të autorit dhënë gazetarëve të ndryshëm shqiptarë; janë edhe shkrime të autorëve të ndryshëm për veprimtarinë e Amik Kasoruhos. Libri ka një strukturë të ndërtuar vetëm përmes shkrimeve, letrave, intervistave. Nëse në hyrje, në vend të parathënies është një profil i botuar në gazetën “MAPO” nga Alfred Lela, si prolog është botuar një letër prej zj.Iris Xholi, e cila ia ka dërguar personalisht autorit; në mbyllje si epilog është sërish një letër e shkurtër emocionuese e studiuesit të letërsisë shqipe në universitetin “La Sapienza” të Romës, e arbëreshit, prof.Elio Miracco, ish nxënësit dhe më vonë bashkëpunëtor i Ernest Koliqit, i cili ia dërgoi autorit ditën kur mbushi 80 vjeç.. Mes këtyre kornizave janë intervista që nga ato më të hershmet, realizuar nga Arta Marku, Zefina Hasani, Ragip Sylaj, e deri te shkrimet e fundit që gazetarë të ndryshëm kanë shkruar në bashkëbisedim me autorin. Vlera e këtij libri është se një përkthyes i ri mund të gjejë këshilla të thjeshta dhe të mençura për të ardhmen e vet; një gazetar i ri mund të mësojë si të eksplorojë në botën e një njeriu që për shkak të jetës, rrethanave, punës dhe vullnetit ka krijuar një profil të veçantë dhe të tejmbushur me tituj librash të përkthyer, libra të botuar, në Shqipëri dhe jashtë saj. Një lexues i panjohur mund të mësojë për jetën e vështirë dhe trillet që ajo i dhuron njeriut, mëson se sa e vështirë është për një djalosh t’ia thyejnë ëndrrat qysh në rininë e hershme, por e mësojnë se në jetën e tij, njeriu përfton edhe nga tastet e një makine shkrimi; një botë e re vështrohet edhe nga një libër i shkruar në gjuhën e huaj, i gjetur në një kosh mbeturinash, personaliteti dhe integriteti formohen dhe gdhenden duke marrë më të mirën nga bashkëvuajtësit, emrat e të cilëve i bëjnë nder vendit. Libri ka edhe një vlerë të thjeshtë, por thelbësore, sepse çdokush që do ta lexojë, do përthithë emocionet e një kohe, të një regjimi, të një jete, të një miqësie që, në rastin konkret, të Amik Kasoruhos i ka rrënjët në familjen nga e cila rrjedh, në vuajtjet dhe peripecitë e jetës së familjes dhe ato të tijat, në dashurinë për librin dhe bibliotekën, në marrëdhëniet me autorë të shquar që ka sjellë në gjuhën shqipe, në marrëdhënien fisnike që krijon me njerëzit. Është ende pak e njohur një fushë tjetër e autorit, publicistika, sidomos ajo pjesë e botuar në mediet italiane e që nuk është përfshirë në këtë vëllim, për shkak se janë të gjitha botime në gjuhën italiane e që kërkojnë një impenjim më të madh nga ana e autorit për t’i renditur e botuar. Janë të rëndësishme për shkak të vlerës dokumentare, por edhe për të njohur atë pjesë migrimi të autorit, kur kontributi i tij për Shqipërinë ishte po aq i madh sa ka qenë i njohur këtu, këto tre katër vitet e fundit.

« matura

E hënë 13 maj 2013 •

Programi orientues - Histori berthame, 2012-2013 -

UDHËZIME TË PËRGJITHSHME Programi orientues i Maturës Shtetërore për lëndën me zgjedhje “Histori bërthamë” ka për qëllim përgatitjen e nxënësve për provimin e kësaj lënde. Programi përfshin konceptet më të rëndësishme të historisë, njohuritë, aftësitë e qëndrimet themelore që nxënësi duhet të zotërojë në këtë lëndë. Ky program është hartuar duke u bazuar në programet e lëndës së historisë së gjimnazit. Programi orientues i Maturës Shtetërore për provimin me zgjedhje të lëndës së historisëbërthamë, për vitin shkollor 2012-2013, përbën një dokument të vlefshëm për mësuesit e gjimnazit, nxënësit e interesuar dhe specialistët e përfshirë në procesin e hartimit dhe vlerësimit të testit të Maturës Shtetërore. -

Programi përmban dhe siguron informacionin e nevojshëm për mësuesit e historisë së gjimnazit, që do të përgatisin maturantët për provimin e historisë bërthamë, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore 2012-2013.

Programi orienton nxënësit për njohuritë, konceptet dhe aftësitë kryesore që duhet të zotërojnë për të përballuar me sukses provimin e historisë bërthamë, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore.

Programi përbën një dokument zyrtar, që duhet zbatuar me korrektesë nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezës së provimit të historisë bërthamë, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore.

Linja 2

Qytetërimi botëror në Antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma)

Kjo linjë ka për qëllim të formojë te nxënës/i,-ja një kulturë të saktë dhe të plotë historike mbi qytetërimet antike të Egjiptit, Mesopotamisë, Greqisë dhe Romës; të formojë bindjen mbi zhvillimin kronologjik të tyre dhe kontributet e qytetërimit paraardhës në qytetërimin pasardhës, duke argumentuar se qytetërimi botëror sot i ka rrënjët në qytetërimin e botës antike. Nr

Linja

Përshkrimi i përmbajtjes

Qytetërimi botëror në Antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma)

Qytetërimet e hershme. (Mijëvjeçari IV – II pr. K) - Shteti dhe shoqëria në Mesopotami. - Shteti dhe shoqëria në Egjipt. Qytetërimet në brigjet e deteve të Mesdheut - Shteti dhe ligji në Greqinë antike. - Shteti dhe ligji në Romën antike. - Shoqëria dhe jeta e përditshme në qytetërimin antik grek dhe romak. - Arti, kultura dhe shkenca në qytetërimin antik grek e atë romak dhe përhapja e tyre. - Besimi në lashtësi. - Ndërprerja e qytetërimit antik në Europë.

Ky program duhet shqyrtuar me kujdes nga secili prej grupeve të interesuara. Kujdes i veçantë duhet bërë nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezës së provimit të historisë bërthamë, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore, të cilët nuk duhet të përfshijnë për vlerësim objektiva mësimorë që nuk janë parashikuar në këtë program. Banka e pyetjeve dhe teza e provimit duhet të përmbajnë vetëm ato koncepte, njohuri dhe aftësi të trajtuara në këtë program. Mësuesit që do të përgatisin nxënësit për provimin e Maturës Shtetërore në lëndën e historisë bërthamë, duhet të mbështeten në objektivat e këtij programi orientues, në mënyrë që të aftësojnë nxënësit për të përvetësuar të gjitha njohuritë, konceptet dhe aftësitë e përcaktuara në këtë program. Për këtë qëllim, mësuesi dhe nxënësi duhet të shfrytëzojnë disa materiale burimore.

Objektiva -

Përgatitja e nxënësve për provimin e historisë, duhet bërë në mënyrë të vazhdueshme, në mënyrë që nxënësit të sigurojnë përvetësimin cilësor të objektivave mësimorë, koncepteve historike dhe aftësive të përcaktuara në këtë program.

Testi për lëndën “Histori bërthamë” do të ndërtohet në mënyrë të tillë ku të jenë të përfshira të tri nivelet e vështirësisë së pyetjeve: niveli bazë, niveli mesatar dhe niveli i lartë. Njëkohësisht edhe shpërndarja e pikëve në test do të jetë në varësi të përqindjeve që zë çdo nivel. Peshat specifike për çdo nivel do të jenë: Niveli bazë: 40% 2 Niveli mesatar: 40% Niveli i lartë: 20%.

Nxënësit dhe mësuesit duhet të kenë parasysh se fusha, e cila ka numrin më të madh të orëve dhe përqindjen më të madhe në programin orientues të Maturës Shtetërore, në test do të përfaqësohet nga një numër më i madh pyetjesh.

Programi është i organizuar sipas këtyre katër rubrikave:

Udhëzime të përgjithshme. Linjat e programit. Përshkrimi i linjave dhe objektivat e programit. Tabela e peshave.

Literatura e sugjeruar për nxënësit në lëndën “Histori bërthamë”: -

Tekstet e historisë bërthamë për gjimnazin, të miratuara nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës.

Literatura e sugjeruar për mësuesit dhe për hartuesit e testit për lëndën “Histori bërthamë”: -

Linja 3

LINJAT E PROGRAMIT

Linja Qytetërimi botëror në Mesjetë (shek. V XV)

Qytetërimi në parahistori Qytetërimi botëror në Antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma) Qytetërimi botëror në Mesjetë (shek. V - XV).

Fusha 3

Përshkrimi i përmbajtjes Qytetërimet botërore në Mesjetë. (shek. V – X) - Tiparet e organizimit shtetëror e ekonomik në qytetërimin bizantin. - Kodi i Justinianit. - Tiparet e qytetërimit arab.

Historia e shqiptarëve

Parahistoria 100000 vjet - 3500 vjet më parë Qytetërimi ilir (mijëvjeçari II - mijëvjeçari I para erës së re) Shqiptarët gjatë sundimit osman (shek. XV - XX) Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1939 Shqiptarët gjatë Luftës II Botërore (1939 -1944) Shqipëria gjatë regjimit komunist (1945-1990) Shndërrimet demokratike në Shqipëri gjatë viteve 1990- 2008.

strukturën shoqërore dhe në mënyrën e jetesës. Kryqëzatat dhe pasojat e tyre. Monarkia angleze. Monarkia franceze.

PËRSHKRIMI I LINJAVE DHE OBJEKTIVAT E PROGRAMIT

Përshkrimi i përmbajtjes është vendosur në këtë rubrikë të programit për të orientuar hartuesit e testit të lëndës, mësuesit dhe nxënësit në zbërthimin e objektivave të programit orientues të MSh. Qytetërimet në Antikitet dhe Mesjetë Linja 1

Linja

Përshkrimi i përmbajtjes

Qytetërimi në Historia e qytetërimit - Ç’kuptojmë me qytetërim? parahistori - Periodizimi i parahistorisë. - Organizimi kronologjik i historisë. - Besimi dhe artet në parahistori.

Objektiva -

Të përdorë saktë këta terma e koncepte kyçe historike: qytetërim, histori e qytetërimit, periodizim, parahistori, paleolit, mezolit, neolit, eneolit. Të shpjegojë kuptimin e nocionit qytetërim si tërësi e vlerave materiale e shpirtërore të krijuara përgjatë historisë. Të përcaktojë shtrirjen kohore të parahistorisë dhe të historisë si 4

Të përdorë saktë këta terma e koncepte kyçe historike: mesjetë, perandori bizantine, islam, islamizëm, kuran, ndarje e kishës, vend i shenjtë, kryqëzatë, feudalizëm, feud, fisnik, vasal, vasalitet, bujkrob, detyrime, çiflig, qytet, karta e madhe e lirive, monarki e kufizuar. Të përshkruajë tiparet e qytetërimit bizantin, shkaqet e lindjes, organizimin shoqëror, politik e ekonomik. Të përcaktojë shkaqet e ndarjes së

Linja Qytetërimet në fillimet e historisë moderne

Të përcaktojë ndryshimet sociale – shoqërore që ndodhën gjatë shek. XVI – XVII.

Koha e ndryshimeve thelbësore

Linja

Përshkrimi i përmbajtjes

Koha e ndryshimeve thelbësore

Ndryshimet në kulturën politike dhe në ekonominë europiane - Kultura politike dhe shtetet moderne: Absolutizmi në Francë, Iluminizmi. Revolucionet dhe ideologjitë e reja - Revolucionet në Angli, Amerikë e Francë) - Revolucioni anglez: shkaqet e fillimit, etapat, Revolucioni i Lavdishëm, triumfi i parlamentarizmit. - Revolucioni amerikan: pavarësia e kolonive angleze në Amerikën e Veriut, konflikti i 13 kolonive angleze me Anglinë, shpallja e kushtetutës amerikane, lufta civile. - Revolucioni francez, fazat e tij, Deklarata mbi të Drejtat e Njeriut dhe Qytetarit. - Periudha Napoloniane e Francës, Europa pas rënies së tij (Kongresi i Vjenës).

Linja 6

Objektiva -

Të listojë tiparet e absolutizmit në Francë. Të argumentojë faktorët që nxitën revolucionin francez. Të rendisë reformat e ndërmarra nga N. Bonoparti. Të analizojë ndikimet e reformave të N. Bonapartit në qytetërimin europian. Të listojë idetë themelore iluministe që lanë gjurmë në historinë europiane. Të analizojë vlerat e Aktit të të Drejtave të Njeriu (Bill of Rights), të miratuara nga parlamenti anglez. Të vlerësojë kushtetutën amerikane dhe risitë që solli në qytetërimin botëror. Të analizojë shkaqet dhe rrjedhojat e Luftës Civile në ShBA. Të listojë vendimet e Kongresit të Vjenës. Të evidentojë ndryshimet politike që pësoi Europa pas vendimeve të Kongresit të Vjenës.

Periudha e tronditjeve të mëdha (1914-1945)

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: demokraci, marksizëm, leninizëm, komunizëm, diktaturë e proletariatit, ekonomi socialiste, fashizëm, antisemitizëm, nazizëm, imperializëm, social-demokraci, racizëm, ekonomi, krizë ekonomike globale, kurs i ri. Nr

Linja

Përshkrimi i përmbajtjes

Periudha e tronditjeve të mëdha 19141945

Fillimet e krizave të shek. XXtë. Lufta dhe paqja (19141920) - Shkaqet dhe preteksti për fillimin luftës. Fillimi i Luftës së Parë Botërore. Përfundimi i luftës, Konferenca e Paqes, karakteri dhe vendimet. Qytetërimet midis dy luftërave botërore. - Diktaturat e majta dhe të djathta. - BRSS nën Stalinin. - Fashizmi në Itali. - Ardhja në pushtet e nazistëve në Gjermani. - Politika e ShBA-së për të dalë nga kriza ekonomike (Rusvelti). Lufta e Dytë Botërore (19391945) - Shkaqet e fillimit të Luftës së Dytë Botërore.

Linja 7

Objektiva -

Të analizojë shkaqet që çuan në fillimin e Luftës së Parë Botërore. Të gjykojë mbi vendimet e Konferencës së Paqes në Paris. Të analizojë tiparet e diktaturës së proletariatit të vendosur në Rusi (1917-1924). Të analizojë tiparet e diktaturave të djathta (fashizmit dhe nazizmit). Të krahasojë tiparet e sistemeve totalitare të majta dhe të djathta, duke bërë dallimet midis tyre; Të përshkruajë masat e marra nga Ruzvelti për nxjerrjen e ShBA-së nga kriza. Të përcaktojë shkaqet e fillimit të Luftës së Dytë Botërore.

Qytetërimet bashkëkohore (1945 deri më sot)

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Luftë e Ftohtë, perde e hekurt, tensioni Veri-Jug, superfuqi, bllok, denazistifikim, çmilitarizim, kursi i brezit të ri, neokonservatorizëm, globalizëm, “gllasnost”, “perestrojkë”, integrim, integrim euro-atlantik, euroskepticizëm, integrim rajonal, grup etnik, konflikt etnik, demokratizim, zgjedhje të lira, sistem shumëpartiak etj. Nr 7.

Linja

Përshkrimi i përmbajtjes

Qytetërimet Qytetërimi botëror në bashkëkohore periudhën 1945-1990 -

Konferenca e Paqes. Krijimi i OKB-së, arsyet dhe qëllimi i saj. - Fillimi i Luftës së Ftohtë. - Krijimi i dy superfuqive (ShBA dhe BRSS). - Veçoritë e ekonomisë në BRSS gjatë periudhës së Gorbaçovit. - Veçoritë e ekonomisë në ShBA-së gjatë periudhës së Kenedit dhe Reganit. Fitorja e demokracisë - Bashkimi Europian: hapat e mëtejshëm drejt integrimit europian.

Linja 8

Qytetërimet në fillimet e historisë moderne

Objektiva -

Të listojë vendimet e Konferencës së Paqes pas Luftës së Dytë 9 Botërore. Të gjykojë mbi mënyrën e organizmit të OKB-së. Të analizojë konfrontimin midis dy blloqeve në kuadër të Luftës së Ftohtë. Të gjykojë mbi reformat e ndërmarra nga Kenedi dhe Regani në ShBA. Të gjykojë mbi reformat e Gorbaçovit dhe pasojat e tyre. Të argumentojë shkaqet e revolucioneve demokratike në Europën Lindore. Të analizojë rolin e organeve të BE-së dhe parimet themelore të saj.

Historia e shqiptarëve

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: “Bota e re”, reformacion, kundërreformacion, protestantizëm, kalvinizëm, ndarje fetare, ndryshimet sociale dhe shoqërore në shek. XVI-XVII.

përfaqësuesit kryesorë. Kundërreforma katolike dhe karakteri relativ i saj. Shoqëria, mënyra e jetesës në shek. XVI-XVII.

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: absolutizëm, kolonializëm, iluminizëm, revolucion, revolucion politik, revolucioni i lavdishëm, revolucion social, luftë civile, protektorat, restaurim, kompromis, kushtetutë, Deklaratë e të Drejtave të Njeriut, liri, barazi, vëllazëri, liberalizëm, konservatorizëm, legjitimitet.

kishës kristiane. Të përcaktojë rëndësinë e kodit të 6 Justinianit në qytetërimin botëror. Të përshkruajë tiparet e qytetërimit arab dhe ndikimin e tij në Evropë. Të shpjegojë tiparet e feudalizmit. Të përshkruajë shoqërinë mesjetare dhe shtresëzimet e saj (hierarkia feudale, fshatari i lirë, bujkrobi, shoqëria qytetare). Të vlerësojë rolin e qyteteve mesjetare në zhvillimin ekonomik, shoqëror, politik dhe kulturor të shoqërisë mesjetare. Të gjykojë mbi kryqëzatat dhe pasojat e tyre. Të krahasojë veçoritë e monarkisë angleze me atë franceze.

Qytetërimet moderne dhe bashkëkohore Linja 4

Qytetërimi në parahistori

Kjo linjë ka për qëllim të zbulojë dhe të argumentojë evolucionin e shoqërisë njerëzore në parahistori dhe elementet e para të kulturës dhe të besimit të kësaj shoqërie. Nëpërmjet kësaj linje, nxënës/i,-ja aftësohet në periodizimin e historisë. Nr

Linja 5

Objektiva -

Evolucion i qytetërimeve mesjetare. (shek. X – XV) Feudalizmi në formën e tij klasike. Lindja e qyteteve, zhvillimi i tregtisë, ndryshimet në -

Qytetërimet moderne dhe bashkëkohore

Qytetërimet në fillimet e historisë moderne Koha e ndryshimeve thelbësore Periudha e tronditjeve të mëdha (1914-1945) Qytetërimet bashkëkohore (1945 deri më sot).

Të përcaktojë kronologjikisht 5 evolucionin e shtetit në Romë (mbretëri, republikë, principatë, perandori). Të analizojë krijimin e së drejtës romake si një prej legjislacioneve më të rëndësishme për jurisprudencën botërore. Të shpjegojë tiparet e jetës shoqërore në qytetërimin grek dhe romak. Të dallojë arritjet në kulturën, artin e shkencën në qytetërimin grek e romak. Të përshkruajë ndikimin e kulturës greko-romake në Iliri. Të tregojë veçoritë e besimit kristian. Të përcaktojë shkaqet e ndërprerjes së qytetërimit antik dhe lindjen e një qytetërimi të ri.

Qytetërimi botëror në Mesjetë (shek. V – XV)

Qytetërimet në Antikitet dhe Mesjetë

Fusha 2

Të përdorë saktë këta terma e koncepte kyçe historike: mbeturinë lumore, pushtet hyjnor, pushtet zot, pushtet i dhuruar nga zoti, shkrim hieroglif, kuneiform, piramidë, kode, qytet-shtet (polis), koloni, luftë civile, oligarki, demokraci, tirani, patricë, plebenj, skllavopronar, gladiatorë, mbretëri, republikë, triumvirat, principatë, perandori, hark i triumfit, kolose, obelisk, krishterim, dyndje. Të përcaktojë kohën e lindjes dhe të zhvillimit të qytetërimeve në Egjipt dhe në Mesopotami. Të krahasojë tiparet dhe veçoritë e jetës ekonomike e sociale në Egjipt dhe në Mesopotami. Të identifikojë tiparet e organizimit shtetëror dhe karakteristikat e tij në Mesopotami dhe në Egjipt. Të përshkruajë evolucionin politik të qytet-shteteve të Athinës dhe të Spartës. Të dallojë veçoritë e jetës athinase nga ajo spartane. Të vlerësojë tiparet e kulturës greke dhe helenistike.

Kjo linjë ka për qëllim të shpjegojë, të analizojë dhe të krijojë një botëkuptim të plotë mbi qytetërimin mesjetar. Linja synon të tregojë thelbin ekonomik, politik e fetar të këtij qytetërimi si dhe rolin e qyteteve në zhvillimin e elementeve të reja, të cilat paraprijnë lindjen e qytetërimit të ri modern.

Tekstet e historisë bërthamë për gjimnazin, të miratuara nga MASH. Standardet lëndore të gjimnazit për lëndën “Histori”. Programet lëndore të gjimnazit për lëndën “Histori bërthamë”, klasat 10,11,12. Udhëzuesi lëndor i gjimnazit për lëndën “Histori”. Udhëzuesi për zhvillimin e kurrikulës së re të gjimnazit.

Fusha 1

dhe periodizimin e tyre. Të përshkruajë zhvillimin e besimit dhe të artit në komunitetet e para njerëzore, si pikënisje e qytetërimit botëror.

Përshkrimi i përmbajtjes Ndryshimet në qytetërimet botërore - Europa drejt njohjes së “Botës së re”: Rrethanat e favorshme teknikoshkencore dhe ekonomikopolitike nxisin zbulimet gjeografike. - Në kërkim të rrugëve të reja: zbulimet e mëdha gjeografike. - Ndryshimet fetare në Europë. - Rrënjët e Reformacionit, doktrina protestante,

Objektiva -

Të analizojë faktorët historikë që nxitën zbulimet e mëdha gjeografike. Të gjykojë rrjedhojat e zbulimeve të mëdha gjeografike. Të argumentojë lëvizjen protestante. Të përcaktojë rolin e Luterit, Zvinglit e Kalvinit në lëvizjen protestante. Të vlerësojë rolin e protestantizmit në ndryshimet në Europë. Të listojë vendimet e Koncilit të Trentos.

Parahistoria 100000 vjet - 3500 vjet më parë

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Arkeologjia dhe parahistoria shqiptare; popullsia paleolitike në trojet shqiptare; qytetërimi neolit; Nga epoka e gurit te metalet. Nr

Linja

Parahistoria 100000 vjet – 3500 vjet më parë

Linja 9

Përshkrimi i përmbajtjes -

Arkeologjia dhe parahistoria shqiptare. Popullsia paleolitike në trojet shqiptare. Qytetërimi neolit. Nga epoka e gurit te metalet.

Objektiva Të shpjegojë konceptet: parahistori, historia, parailirë, protoilirë, paleolit, neolit, eneoilit, periudha e hekurit, pellazg, palafit, tuma. Të vlerësojë dukuritë e zhvillimit dhe të evolucionit të qytetërimit nga neoliti deri te metalet.

Qytetërimi ilir (mijëvjeçari II – mijëvjeçari I para erës së re)

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Etnogjeneza dhe trojet ilire në Ballkan, jeta ekonomike e shoqërore e ilirëve, kolonitë helene dhe ilirët, Shteti i Epirit, Mbretëria Dardane, Roma dhe Iliria. 7 10

matura • E hënë 13 maj 2013

Programi orientues - Histori e thelluar, 2012-2013 Nr

Linja

Qytetërimi ilir (mijëvjeçari II – mijëvjeçari I para erës së re)

Përshkrimi i përmbajtjes -

Etnogjeneza dhe trojet ilire në Ballkan. Jeta ekonomike dhe shoqërore e ilirëve. Kolonitë helene dhe ilirët. Shteti i Epirit. Mbretëria Dardane. Roma dhe Iliria.

Objektiva -

Linja 10

Të shpjegojë konceptet: etnogjenezë, koloni helene, provinca, Lidhja Epirote. Të listojë qytetërimet ilire më të zhvilluara. Të listojë burimet kryesore mbi etnogjenezën ilire. Të përcaktojë hapësirën e fiseve ilire. Të përcaktojë kohën, hapësirën e shtrirjes, tiparet e zhvillimit dhe kushtet historike të formimit të shteteve ilire. Të përshkruajë shkaqet e luftërave iliro-romake dhe ndikimin e tyre në Iliri.

Linja

13.

Shqiptarët gjatë Luftës II Botërore (1939-1944)

Përshkrimi i përmbajtjes -

Sulmi fashist italian i 7 prillit, administrata shtetërore dhe rezistenca gjatë pushtimit italian në vitet 1939-1943. Platforma politike e PKShsë, Ballit Kombëtar, Legalitetit, Konferencës së Pezës dhe Konferencës së Mukjes gjatë Luftës Antifashiste. Kongresi i Përmetit dhe çlirimi i plotë i Shqipërisë. Kosova gjatë Luftës II Botërore. Çamëria gjatë Luftës II Botërore.

Shqipëria mesjetare (Shek V – XIV) -

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këto terma dhe koncepte kyçe: Mesjeta e hershme arbërore (shek. V-X); Arbëria (Shqipëria mesjetare) mes Lindjes dhe Perëndimit (jeta politike në shek. XI-XIV); prona feudale dhe jeta qytetare në Arbëri (Shqipëria mesjetare); organizimi politik në mesjetën e vonë (shek. XIV-XV); përhapja e krishterimit dhe e organizimit kishtar; arsimi, arti dhe kultura në Arbëri (Shqipëria mesjetare); Iliria, Arbëria, Shqipëria - vazhdimësi etnokulturore. Nr

Linja

10.

Shqipëria mesjetare (shek V – XIV)

Përshkrimi i përmbajtjes -

Pasojat e përfshirjes së Ilirisë nën Bizant dhe ndikimet e dyndjeve sllave në Ilirinë e veriut. Principatat e shekujve XIIXIII. Marrëdhëniet feudale dhe pronësia tokësore në Arbëri (Shqipëria mesjetare). Jeta qytetare në Arbëri (Shqipëria mesjetare). Principatat e shekujve XIVXV. Përhapja e krishterimit dhe e organizimit kishtar. Arsimi, dhe kultura në Arbëri (Shqipëria mesjetare). Iliria, Arbëria, Shqipëria – vazhdimësi etnokulturore.

Objektiva -

Të shpjegojë konceptet: Bizant, metropol i Ilirikut, asimilim, qytete komuna, principata, korporata, Mbretëria e Arbrit. Të përshkruajë kohën dhe pasojat e dyndjeve dhe të pushtimeve të huaja në Arbërinë mesjetare. Të identifikojë kohën e principatave dhe të përcaktojë elementet shtetërore dhe rëndësinë e tyre. Të përshkruajë marrëdhëniet feudale në Arbëri. Të përshkruajë gjendjen fetare në Arbërinë mesjetare.

Linja 14

Shqipëria gjatë regjimit komunist (1945-1990)

Linja

14.

Shqipëria gjatë regjimit komunist (1945-1990)

11 Të shpjegojë dhe të ilustrojë tiparet dhe karakterin e arsimit dhe të kulturës mesjetare në Arbëri. Të argumentojë lidhjet e vazhdimësisë midis pellazgëve, ilirëve dhe arbërve.

Përshkrimi i përmbajtjes -

Vendosja e regjimit dhe e institucioneve komuniste. Reformat e para të tranzicionit komunist dhe

forcimi i tipareve diktatoriale të shtetit komunist. Krijimi i ekonomisë së centralizuar shtetërore. Politika e jashtme e Shqipërisë në vitet 19451990. Arsimi, shkenca, kultura, arti e sporti në vitet 19451990. Qëndresa antikomuniste brenda dhe jashtë Partisë së Punës. Kosova dhe shqiptarët në Republikën e Jugosllavisë.

Shqiptarët gjatë sundimit osman (shek. XV – XX) -

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këtë terma dhe koncepte kyçe: besëlidhja shqiptare, formimi i shtetit dhe institucionet e tij; veprimet luftarake, marrëdhëniet ndërkombëtare dhe rëndësia e epokës së Skënderbeut; jeta ekonomike, sociale e kulturore gjatë sundimit osman në Shqipëri; rezistenca e shqiptarëve, pashallëqet shqiptare; Rilindja Kombëtare: lufta për tërësinë tokësore dhe autonominë shqiptare; përpjekjet për gjuhë, arsim e kulturë gjatë Rilindjes Kombëtare. Nr

Linja

11.

Shqiptarët gjatë sundimit osman (shek. XV – XX)

Përshkrimi i përmbajtjes -

Linja 12

Besëlidhja shqiptare dhe shteti i Skënderbeut. Politika e jashtme e Skënderbeut dhe rëndësia e epokës së Skënderbeut. Jeta ekonomike, sociale e kulturore gjatë sundimit osman në Shqipëri. Pashallëqet shqiptare. Rilindja Kombëtare. Veprimtaria e Lidhjes së Prizrenit për autonomi dhe tërësi territoriale. Përpjekje për gjuhë, arsim e kulturë gjatë Rilindjes Kombëtare.

Të analizojë shkaqet e formimit dhe elementet e shtetit të Skënderbeut. Të tregojë disa reforma të pashallarëve shqiptarë për forcimin e pashallëkut si shtet autonom. Të përshkruajë programin e Rilindjes Kombëtare. Të përshkruajë tiparet e jetës arsimore, kulturore të shqiptareve gjatë sundimit osman. Të analizojë veprimet e Lidhjes së Prizrenit për tërësi territoriale dhe autonomi. Të listojë vendimet e Kongresit të Manastirit dhe Kongresit të Elbasanit duke evidentuar rëndësinë e tyre.

Linja 15

Shteti i pavarur shqiptar në vitet 19121939

Përshkrimi i përmbajtjes -

Veprimtaria e Qeverisë së Vlorës 1912-1914. Vendimet e Konferencës së Ambasadorëve në Londër për Shqipërinë. Shqipëria nën regjimin e princ Vidit. Traktati i Fshehtë i Londrës në vitin 1915 dhe Kongresi i Durrësit. Çështja shqiptare në Konferencën e Paqes në Paris (pas Luftës së Parë Botërore). Kongresi i Lushnjës dhe qeveria e Sulejman Delvinës. Republika shqiptare në vitet 1925-1928. Monarkia shqiptare në vitet 1928-1939.

Objektiva -

Linja

15. Shndërrimet demokratike në Shqipëri gjatë viteve 1990- 2008

Shqiptarët gjatë Luftës II Botërore (1939-1944)

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këtë terma dhe koncepte kyçe: Pushtimi italian dhe fillimet e rezistencës shqiptare në vitet 1939-1941; rezistenca ndaj pushtuesit italian në vitet 1942-1943; përpjekjet e shqiptarëve për bashkim; pushtimi gjerman dhe rezistenca ndaj tij në periudhën shtator 1943 - maj 1944; lufta për çlirimin e plotë të vendit në periudhën maj - nëntor 1944 dhe rezultatet e saj; Kosova e Çamëria gjatë Luftës II Botërore.

Programi orientues i Maturës Shtetërore për provimin me zgjedhje të lëndës së Historisë së thelluar, për vitin shkollor 2012-2013, përbën një dokument të vlefshëm për mësuesit e gjimnazit, nxënësit e interesuar dhe specialistët e përfshirë në procesin e hartimit dhe vlerësimit të testit të Maturës Shtetërore. -

Ky program duhet shqyrtuar me kujdes nga secili prej grupeve të interesit. Kujdes i veçantë të bëhet nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezës së provimit të Historisë së thelluar, si lëndë me zgjedhje për Maturën Shtetërore, të cilët nuk duhet të përfshijnë për vlerësim objektiva mësimorë që nuk janë parashikuar në këtë program. Banka e pyetjeve dhe teza e provimit të përmbajnë vetëm ato koncepte, njohuri dhe aftësi të trajtuara në këtë program. Mësuesit që do të përgatisin nxënësit për provimin e Maturës Shtetërore në lëndën e Historisë së thelluar të mbështeten në objektivat e këtij programi orientues (objektivat e Historisë bërthamë dhe objektivat e Historisë së thelluar), në mënyrë që të aftësojnë nxënësit për të përvetësuar të gjitha njohuritë, konceptet dhe aftësitë e përcaktuara në këtë program. Për këtë qëllim, mësuesi dhe nxënësi duhet të shfrytëzojnë disa materiale burimore. Përgatitja e nxënësve për provimin e historisë të bëhet në mënyrë të vazhdueshme, në mënyrë që nxënësit të sigurojnë përvetësimin cilësor të objektivave mësimorë, koncepteve historike dhe aftësive të përcaktuara në këtë program.

politikat e jashtme të shtetit shqiptar në periudha të ndryshme14 të historisë nga viti 1944 deri në vitin 1990. Të analizojë dhe të argumentojë rolin e zhvillimeve politike, ekonomike, kulturore, ideologjike ndërkombëtare në zhvillimet e brendshme në Shqipëri. Të analizojë liritë dhe të drejtat e njeriut sipas kushtetutave komuniste. Të përshkruajë format dhe rezultatet e qëndresës antikomuniste. Të analizojë dhe të argumentojë platformat shtetërore diskriminuese në Jugosllavi.

Programi është i organizuar sipas këtyre rubrikave: -

1997. Kriza politike e shtatorit 1998. Kosova në vitet 1990-2008.

Udhëzime të përgjithshme. Linjat e programit histori bërthamë. Përshkrimi i linjave dhe objektivat e programit histori-bërthamë. Linjat e programit histori e thelluar. Përshkrimi i linjave dhe objektivat e programit histori e thelluar. Tabela e peshave.

Literatura e sugjeruar për nxënësit në lëndën “Histori e thelluar”: - Tekstet e historisë bërthamë për gjimnazin, të miratuara nga MASH-i. - Tekstet e historisë së thelluar për gjimnazin, të miratuara nga MASH-i. Literatura e sugjeruar për mësuesit dhe për hartuesit e testit për lëndën “Histori e thelluar”: -

Tekstet e historisë bërthamë për gjimnazin, të miratuara nga MASH-i. Tekstet e historisë së thelluar për gjimnazin, të miratuara nga MASH-i. Standardet lëndore të gjimnazit për lëndën “Histori”. Programet lëndore të gjimnazit për lëndën “Histori bërthamë”, klasat 10,11,12. Programet lëndore të gjimnazit për lëndën “Histori e thelluar”, për klasat 11 dhe 12. Udhëzuesi për zhvillimin e kurrikulës së re të gjimnazit.

Të analizojë rolin dhe kërkesat studentore në shpalljen e pluralizmit. Të evidentojë problemet dhe sfidat e demokracisë në Shqipëri. Të listojë hapat drejt integrimit europian të Shqipërisë dhe rëndësinë e tyre. Të analizojë kuptimin e skemave piramidale, rolin e tyre negativ në ekonomi. Të shpjegojë ngjarjet që çuan drejt stabilizimit të jetës politike në vend. Të rendisë faktorët që çuan në pavarësinë e Kosovës.

Të vlerësojë rëndësinë që pati shpallja e Pavarësisë për Kosovën. 15

LINJAT E PROGRAMIT- HISTORI BËRTHAMË Fusha 1

TABELA E PESHAVE SIPAS FUSHAVE

1. 2. 3.

Historia e qytetërimeve në antikitet dhe në mesjetë Historia e qytetërimeve moderne dhe bashkëkohore Historia e shqiptarëve Totali

Ndarja e peshave në orë 8

Ndarja e peshave në % 10

53 88

60 100

Fusha 2

PËRSHKRIMI I LINJAVE DHE OBJEKTIVAT E PROGRAMIT

Linja

Ndarja e peshave në orë

1. 2.

Qytetërimi në parahistori Qytetërimi botëror në antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma) Qytetërimi botëror në mesjetë (shek. V – XV ) Qytetërimet në fillimet e historisë moderne Koha e ndryshimeve thelbësore

1 4

Ndarja e peshave në % 1 4

4 9

5 10

Periudha e tronditjeve të mëdha (19141945) Qytetërimet bashkëkohore (1945 deri më sot) Parahistoria (100000 vjet – 3500 vjet më parë) Qytetërimi ilir (mijëvjeçari II – mijëvjeçari I para erës së re)

Shqipëria mesjetare. Shek V – XIV

Shqiptarët gjatë sundimit osman (shek. XV – XX) Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1939 Shqiptarët gjatë Luftës II Botërore (19391944) Shqipëria gjatë regjimit komunist (19451990) Shndërrimet demokratike në Shqipëri gjatë viteve 1990- 2008 Totali

8 8

9 9

6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

Historia e shqiptarëve

Nr.

4. 5.

Qytetërimet moderne dhe bashkëkohore

Qytetërimet në fillimet e historisë moderne Koha e ndryshimeve thelbësore Periudha e tronditjeve të mëdha (1914-1945) Qytetërimet bashkëkohore (1945 deri më sot).

TABELA E PESHAVE SIPAS LINJAVE

Qytetërimet në Antikitet dhe Mesjetë

Qytetërimi në parahistori Qytetërimi botëror në Antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma) Qytetërimi botëror në Mesjetë (shek. V - XV).

Fusha 3

Fusha

Objektiva

Lëvizja e dhjetorit të vitit 1990 dhe shpallja e pluralizmit politik. Vendosja e demokracisë. Vendosja e shtetit të së drejtës dhe e ekonomisë së tregut. Integrimi Europian i Shqipërisë. Pranimi në NATO dhe nënshkrimi i MSA-së. Liberalizimi i vizave. Sfidat e demokracisë shqiptare dhe skemat piramidale. Kompromisi politik i vitit

Programi përmban dhe siguron informacionin e nevojshëm për mësuesit e historisë së gjimnazit, që do të përgatisin maturantët për provimin e historisë së thelluar, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore 2012-2013. Programi orienton nxënësit për njohuritë, konceptet dhe aftësitë kryesore që duhet të zotërojnë për të përballuar me sukses provimin e Historisë së thelluar, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore. Programi përbën një dokument zyrtar që duhet zbatuar me korrektesë nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezës së provimit të Historisë së thelluar, si lëndë me zgjedhje për Maturën Shtetërore.

Nxënësit të kenë parasysh se fusha e cila ka numrin më të madh të orëve dhe përqindjen më të madhe në programin orientues të Maturës Shtetërore, në test do të përfaqësohet nga një numër më i madh pyetjesh.

Të përshkruajë disa reforma ekonomike gjatë regjimit komunist. Të analizojë orientimin dhe

Përshkrimi i përmbajtjes -

Nr.

Të shpjegojë konceptet: shtet sovran, Komision Ndërkombëtar i Kontrollit, statut, statut organik, Këshill i Lartë, Këshill Kombëtar. Të listojë datat e rëndësishme të historisë kombëtare 1912-1939. Të përshkruajë rrugën e krijimit dhe zhvillimit të shtetit shqiptar nga viti 1912-1939. Të përshkruajë format e qeverisjes dhe dallimet në organizimin e shtetit shqiptar nga viti 19121939. Të analizojë pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë gjatë qeverisjes së I. Qemalit, princ Vidit, F. Nolit, A. Zogut. Të shpjegojë përmbajtjen e statuteve apo kushtetutave të viteve 1920-1928. Të përshkruajë dhe të krahasojë disa nga reformat më të rëndësishme ekonomike, politike dhe shoqërore të ndërmarra gjatë viteve 1913;1914;1925-1939. Të shpjegojë përmbajtjen e Traktatit të Fshehtë të Londrës, Konferencës së Paqes së Parisit, Kongresit të Durrësit, Kongresit të Lushnjës.

Programi orientues i Maturës Shtetërore për lëndën me zgjedhje “Histori e thelluar” ka për qëllim përgatitjen e nxënësve për provimin e kësaj lënde. Programi përfshin konceptet më të rëndësishme nga Historia bërthamë, klasat 10,11,12 dhe nga Historia e thelluar, klasat 11, 12 mbi njohuritë, aftësitë e qëndrimet themelore që i duhen nxënësit të zotërojë në lëndën e Historisë. Ky program është hartuar duke u bazuar në programet e historisë së gjimnazit të kurrikulës bërthamë dhe asaj me zgjedhje.

Shndërrimet demokratike në Shqipëri gjatë viteve 1990 - 2008

Konferencën e Paqes; zhvillimet politike në vitet 1920-1924. Statusi i Shqipërisë 12 në marrëdhëniet ndërkombëtare; krijimi i Republikës Shqiptare; Mbretëria Shqiptare, organizimi i saj juridik, social dhe ekonomik; marrëdhëniet ndërkombëtare të mbretërisë.

12.

UDHËZIME TË PËRGJITHSHME

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Përmbysja e diktaturës komuniste dhe hedhja e hapave të parë të demokracisë; vendosja e shtetit të së drejtës dhe e ekonomisë së tregut; politika e jashtme e shtetit demokratik shqiptar dhe orientimi integrues në Europë në vitet 1990-2008; krizat në demokracinë e re shqiptare dhe kapërcimi i tyre; Kosova në vitet 1990-2008.

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Pavarësia e Shqipërisë, luftërat ballkanike dhe qëndrimi i Fuqive të Mëdha; Principata e Vidit, Kryengritja e Shqipërisë se Mesme dhe lëvizja "Vorio-epirote"; shqiptarët në Luftën e Parë Botërore, veçoritë e pushtimit dhe lëvizja kombëtare; Kongresi i Durrësit dhe Kongresi i Lushnjës. Çështja shqiptare në

Linja

Objektiva -

Objektiva

Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1939

Të shpjegojë konceptet: ultimatum, agresion fashist, Front Antifashist, këshill, çetë, PKSh, Lëvizja e Legalitetit, Dekalog, Asamble Kushtetuese, pavarësi relative, Këshill i Përgjithshëm, Komitet Antifashist. Të identifikojë datat, duke i lidhur me ngjarjet përkatëse, si: 7 prill 1939;12 prill 1939; 16 shtator 1942; 16 tetor 1943; 3 gusht 1943; 24-28 maj 1944; 17 nëntor 1944; 29 nëntor 1944. Të analizojë rrethanat e pushtimit nazifashist dhe qëndrimin e shqiptarëve ndaj tij. Të listojë vendimet e konferencave gjatë Luftës dhe programet e forcave politike të Luftës. Të analizojë vendimet e konferencave gjatë Luftës dhe programet e forcave politike të Luftës. Të argumentojë karakterin dhe rëndësinë e Luftës ANC për shqiptarët brenda dhe jashtë kufijve politikë të Shqipërisë.

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Vendosja e regjimit komunist; politika e brendshme e tij në vitet 1945-1990; krijimi i ekonomisë së centralizuar shtetërore; politika e Jashtme e Shqipërisë në vitet 1945-1990; arsimi, shkenca, kultura, arti e sporti në vitet 1945-1990; qëndresa antikomuniste dhe emigracioni politik pas Luftës II Botërore; Kosova dhe shqiptarët në Republikën e Jugosllavinë.

Linja 11

Linja 13

Objektiva

100%

Qytetërimet në Antikitet dhe Mesjetë Linja 1

Qytetërimi në parahistori

Përshkrimi i përmbajtjes

Qytetërimi në Historia e qytetërimit parahistori - Ç’kuptojmë me qytetërim? - Periodizimi i parahistorisë. - Organizimi kronologjik i historisë. - Besimi dhe artet në parahistori.

Objektiva - Të përdorë saktë këta terma e koncepte kyçe historike: qytetërim, histori e qytetërimit, periodizim, parahistori, paleolit, mezolit, neolit, eneolit. - Të shpjegojë kuptimin e nocionit qytetërim si tërësi e vlerave materiale e shpirtërore të krijuara përgjatë historisë. - Të përcaktojë shtrirjen kohore të parahistorisë dhe të historisë, si dhe periodizimin e tyre. - Të përshkruajë zhvillimin e besimit dhe të artit në komunitetet e para njerëzore, si pikënisje e qytetërimit botëror.

16 13 4

22 Linja 2

« matura

E hënë 13 maj 2013 •

Qytetërimi botëror në Antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma)

Linja

Qytetërimi botëror në Antikitet (Egjipti, Mesopotamia, Greqia, Roma)

Shteti dhe shoqëria në Mesopotami. Shteti dhe shoqëria në Egjipt.

Qytetërimet në brigjet e deteve të Mesdheut -

Shteti dhe ligji në Greqinë antike. Shteti dhe ligji në Romën antike. Shoqëria dhe jeta e përditshme në qytetërimin antik grek dhe romak. Arti, kultura dhe shkenca në qytetërimin antik grek e atë romak dhe përhapja e tyre. Besimi në lashtësi. Ndërprerja e qytetërimit antik në Europë.

Linja

Parahistoria 100000 vjet – 3500 vjet më parë

Objektiva

Linja

Koha e ndryshimeve thelbësore

5 - Të shpjegojë tiparet e jetës shoqërore në qytetërimin grek dhe romak. - Të dallojë arritjet në kulturën, artin e shkencën në qytetërimin grek e romak. - Të përshkruajë ndikimin e kulturës greko-romake në Iliri. - Të tregojë veçoritë e besimit kristian. - Të përcaktojë shkaqet e ndërprerjes së qytetërimit antik dhe lindjen e një qytetërimi të ri. Linja 3

- Të përdorë saktë këta terma e koncepte kyçe historike: mbeturinë lumore, pushtet hyjnor, pushtet zot, pushtet i dhuruar nga zoti, shkrim hieroglif, kuneiform, piramidë, kode, qytet-shtet (polis), koloni, luftë civile, oligarki, demokraci, tirani, patricë, plebenj, skllavopronar, gladiatorë, mbretëri, republikë, triumvirat, principatë, perandori, Hark i triumfit, Kolose, obelisk, krishterim, dyndje. - Të përcaktojë kohën e lindjes dhe të zhvillimit të qytetërimeve në Egjipt dhe në Mesopotami. - Të krahasojë tiparet dhe veçoritë e jetës ekonomike e sociale në Egjipt dhe në Mesopotami. - Të identifikojë tiparet e organizimit shtetëror dhe karakteristikat e tij në Mesopotami dhe në Egjipt. - Të përshkruajë evolucionin politik të qytet-shteteve të Athinës dhe të Spartës. - Të vlerësojë tiparet e kulturës greke dhe helenistike. - Të përcaktojë kronologjikisht evolucionin e shtetit në Romë (mbretëri, republikë, principatë, perandori). - Të analizojë krijimin e së drejtës romake si një prej legjislacioneve më të rëndësishme për jurisprudencën botërore.

Përshkrimi i përmbajtjes Qytetërimet e hershme. (Mijëvjeçari IV – II pr. K)

Linja 5 Koha e ndryshimeve thelbësore

Qytetërimi botëror në Mesjetë (shek. V XV)

Përshkrimi i përmbajtjes

Linja

Periudha e tronditjeve të mëdha 19141945

Qytetërimet botërore në Mesjetë. (shek. V – X)

6 feudale, fshatari i lirë, bujkrobi, shoqëria qytetare). - Të vlerësojë rolin e qyteteve mesjetare në zhvillimin ekonomik, shoqëror, politik dhe kulturor të shoqërisë mesjetare. - Të gjykojë mbi kryqëzatat dhe pasojat e tyre. - Të krahasojë veçoritë e monarkisë angleze me atë franceze.

Përshkrimi i përmbajtjes

Qytetërimet në fillimet e historisë moderne

Ndryshimet në qytetërimet botërore -

Europa drejt njohjes së “Botës së re”: Rrethanat e favorshme teknikoshkencore dhe ekonomikopolitike nxisin zbulimet gjeografike. Në kërkim të rrugëve të reja: zbulimet e mëdha gjeografike. Ndryshimet fetare në Europë. Rrënjët e Reformacionit, doktrina protestante, përfaqësuesit kryesorë. Kundërreforma katolike dhe karakteri relativ i saj. Shoqëria, mënyra e jetesës në shek. XVI-XVII.

Linja

Qytetërimi ilir (mijëvjeçari II – mijëvjeçari I para erës së re)

Përshkrimi i përmbajtjes -

Linja

10.

Shqipëria mesjetare (shek V – XIV)

Objektiva

Qytetërimet Qytetërimi botëror në bashkëkohore periudhën 1945-1990 -

Konferenca e Paqes. Krijimi i OKB-së, arsyet dhe qëllimi i saj. Fillimi i Luftës së Ftohtë. Krijimi i dy superfuqive (ShBA dhe BRSS). Veçoritë e ekonomisë në BRSS gjatë periudhës së Gorbaçovit. Veçoritë e ekonomisë së ShBA-së gjatë periudhës së Kenedit dhe Reganit.

Fitorja e demokracisë

Objektiva - Të analizojë faktorët historikë që nxitën zbulimet e mëdha gjeografike. - Të gjykojë rrjedhojat e zbulimeve të mëdha gjeografike. - Të argumentojë lëvizjen protestante. - Të përcaktojë rolin e Luterit, Zvinglit e Kalvinit në lëvizjen protestante. - Të vlerësojë rolin e protestantizmit në ndryshimet në Europë. - Të listojë vendimet e Koncilit të Trentos. - Të përcaktojë ndryshimet sociale – shoqërore që ndodhën gjatë shek. XVI – XVII.

Bashkimi Europian: hapat e mëtejshëm drejt integrimit europian.

Linja

11.

Shqiptarët gjatë sundimit osman (shek. XV – XX)

Përshkrimi i përmbajtjes -

Linja 8 Parahistoria 100000 vjet - 3500 vjet më parë

Linja

12.

Shteti i pavarur shqiptar në vitet 19121939

- Të analizojë shkaqet e formimit dhe elementet e shtetit të Skënderbeut. - Të tregojë disa reforma të pashallarëve shqiptarë për forcimin e pashallëkut si shtet autonom. - Të përshkruajë programin e Rilindjes Kombëtare. - Të përshkruajë tiparet e jetës arsimore, kulturore të shqiptareve gjatë sundimit osman.

Veprimtaria e Lidhjes së Prizrenit për autonomi dhe tërësi territoriale. Përpjekje për gjuhë, arsim e kulturë gjatë Rilindjes Kombëtare.

12 - Të analizojë veprimet e Lidhjes së Prizrenit për tërësi territoriale dhe autonomi. - Të listojë vendimet e Kongresit të Manastirit dhe Kongresit të Elbasanit duke evidentuar rëndësinë e tyre.

Përshkrimi i përmbajtjes -

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këto terma dhe koncepte kyçe: Pavarësia e Shqipërisë, luftërat ballkanike dhe qëndrimi i Fuqive të Mëdha; Principata e Vidit, Kryengritja e Shqipërisë se Mesme dhe lëvizja "Vorio-epirote"; shqiptarët në Luftën e Parë Botërore, veçoritë e pushtimit dhe lëvizja kombëtare; Kongresi i Durrësit dhe Kongresi i Lushnjës. Çështja shqiptare në Konferencën e Paqes; zhvillimet politike në vitet 1920-1924. Statusi i Shqipërisë në marrëdhëniet ndërkombëtare; krijimi i Republikës Shqiptare; Mbretëria Shqiptare, organizimi i saj juridik, social dhe ekonomik; marrëdhëniet ndërkombëtare të mbretërisë.

Objektiva

Linja 12 Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1939

Historia e shqiptarëve

- Të shpjegojë konceptet: Bizant, metropol i Ilirikut, asimilim, qytete komuna, principata, korporata, Mbretëria e Arbrit. - Të përshkruajë kohën dhe pasojat e dyndjeve dhe të pushtimeve të huaja në Arbërinë mesjetare. - Të identifikojë kohën e principatave dhe të përcaktojë elementet shtetërore dhe rëndësinë e tyre. - Të përshkruajë marrëdhëniet feudale në Arbëri. - Të përshkruajë gjendjen fetare në Arbërinë mesjetare. - Të shpjegojë dhe të ilustrojë tiparet dhe karakterin e arsimit dhe të kulturës mesjetare në Arbëri. - Të argumentojë lidhjet e vazhdimësisë midis pellazgëve, ilirëve dhe arbërve.

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këto terma dhe koncepte kyçe: besëlidhja shqiptare, formimi i shtetit dhe institucionet e tij; veprimet luftarake, marrëdhëniet ndërkombëtare dhe rëndësia e epokës së Skënderbeut; jeta ekonomike, sociale e kulturore gjatë sundimit osman në Shqipëri; rezistenca e shqiptarëve, pashallëqet shqiptare; Rilindja Kombëtare: lufta për tërësinë tokësore dhe autonominë shqiptare; përpjekjet për gjuhë, arsim e kulturë gjatë Rilindjes Kombëtare.

Objektiva - Të listojë vendimet e Konferencës së Paqes pas Luftës së Dytë Botërore. - Të gjykojë mbi mënyrën e organizmit të OKB-së. - Të analizojë konfrontimin midis dy blloqeve në kuadër të Luftës së Ftohtë. - Të gjykojë mbi reformat e ndërmarra nga Kenedi dhe Regani në ShBA. - Të gjykojë mbi reformat e Gorbaçovit dhe pasojat e tyre. - Të argumentojë shkaqet e revolucioneve demokratike në Europën Lindore. - Të analizojë rolin e organeve të BEsë dhe parimet themelore të saj.

Objektiva

Linja 11 Shqiptarët gjatë sundimit osman (shek. XV – XX)

Shkaqet e fillimit të Luftës së Dytë Botërore.

Përshkrimi i përmbajtjes

Objektiva - Të shpjegojë konceptet: etnogjenezë, koloni helene, provinca, Lidhja Epirote. - Të listojë qytetërimet ilire më të zhvilluara. - Të listojë burimet kryesore mbi etnogjenezën ilire. - Të përcaktojë hapësirën e fiseve ilire. - Të përcaktojë kohën, hapësirën e shtrirjes, tiparet e zhvillimit dhe kushtet historike të formimit të shteteve ilire. - Të përshkruajë shkaqet e luftërave iliro-romake dhe ndikimin e tyre në Iliri.

Përshkrimi i përmbajtjes

Etnogjeneza dhe trojet ilire në Ballkan. Jeta ekonomike dhe shoqërore e ilirëve. Kolonitë helene dhe ilirët. Shteti i Epirit. Mbretëria Dardane. Roma dhe Iliria.

11 Nr

Kjo linjë ka për qëllim të prezantojë këta terma dhe koncepte kyçe: Luftë e Ftohtë, perde e hekurt, tensioni Veri-Jug, superfuqi, bllok, denazistifikim, çmilitarizim, kursi i brezit të ri, neokonservatorizëm, globalizëm, “gllasnost”, “perestrojkë”, integrim, integrim euro-atlantik, 9 euroskepticizëm, integrim rajonal, grup etnik, konflikt etnik, demokratizim, zgjedhje të lira, sistem shumëpartiak etj.

Qytetërimi ilir (mijëvjeçari II – mijëvjeçari I para erës së re)

Linja 7 Qytetërimet bashkëkohore (1945 deri më sot)

Linja 4 Qytetërimet në fillimet e historisë moderne

Linja

Lufta e Dytë Botërore (19391945)

Qytetërimet moderne dhe bashkëkohore

Arkeologjia dhe parahistoria - Të shpjegojë konceptet: parahistori, shqiptare. historia, parailirë, protoilirë, Popullsia paleolitike në paleolit, neolit, eneoilit, periudha e hekurit, pellazg, palafit, tuma. trojet shqiptare. - Të vlerësojë dukuritë e zhvillimit Qytetërimi neolit. dhe të evolucionit të qytetërimit nga Nga epoka e gurit te metalet. neoliti deri te metalet.

Fillimet e krizave të shek. XX- - Të analizojë shkaqet që çuan në fillimin e Luftës së Parë Botërore. të. Lufta dhe paqja (1914- Të gjykojë mbi vendimet e 1920) Konferencës së Paqes në Paris. - Të analizojë tiparet e diktaturës së - Shkaqet dhe preteksti për proletariatit të vendosur në Rusi fillimin luftës. Fillimi i (1917-1924). Luftës së Parë Botërore. - Të analizojë tiparet e diktaturave të Përfundimi i luftës, djathta (fashizmit dhe nazizmit). Konferenca e Paqes, - Të krahasojë tiparet e sistemeve karakteri dhe vendimet.. totalitare të majta dhe të djathta, duke bërë dallimet midis tyre; Qytetërimet midis dy - Të përshkruajë masat e marra nga luftërave botërore. Rusvelti për nxjerrjen e ShBA-së nga kriza. - Diktaturat e majta dhe të - Të përcaktojë shkaqet e fillimit të djathta. Luftës së Dytë Botërore. - BRSS nën Stalinin. - Fashizmi në Itali. - Ardhja në pushtet e nazistëve në Gjermani. - Politika e ShBA-së për të dalë nga kriza ekonomike (Rusvelti).

Linja 9

Objektiva

Linja 10 Shqipëria mesjetare (Shek V – XIV)

Objektiva

- Të përdorë saktë këta terma e koncepte kyçe historike: mesjetë, perandori bizantine, islam, - Tiparet e organizimit islamizëm, Kuran, ndarje e kishës, shtetëror e ekonomik në vend i shenjtë, kryqëzatë, qytetërimin bizantin. feudalizëm, feud, fisnik, vasal, - Kodi i Justinianit. vasalitet, bujkrob, detyrime, çiflig, - Tiparet e qytetërimit arab. qytet, karta e madhe e lirive, monarki e kufizuar. - Të përshkruajë tiparet e qytetërimit Evolucion i qytetërimeve bizantin, shkaqet e lindjes, mesjetare. (shek. X – XV) organizimin shoqëror, politik e ekonomik. Feudalizmi në formën e tij - Të përcaktojë shkaqet e ndarjes së klasike. kishës kristiane. Lindja e qyteteve, zhvillimi - Të përcaktojë rëndësinë e kodit të i tregtisë, ndryshimet në Justinianit në qytetërimin botëror. strukturën shoqërore dhe - Të përshkruajë tiparet e qytetërimit në mënyrën e jetesës. arab dhe ndikimin e tij në Evropë. Kryqëzatat dhe pasojat e - Të shpjegojë tiparet e feudalizmit. tyre. - Të përshkruajë shoqërinë mesjetare Monarkia angleze. Monarkia franceze. dhe shtresëzimet e saj (hierarkia

Revolucionet në Angli, Amerikë e Francë) Revolucioni anglez: shkaqet e fillimit, etapat, Revolucioni i Lavdishëm, triumfi i parlamentarizmit. Revolucioni amerikan: pavarësia e kolonive angleze në Amerikën e Veriut, konflikti i 13 kolonive angleze me Anglinë, shpallja e kushtetutës amerikane, lufta civile. Revolucioni francez, fazat e tij, Deklarata mbi të Drejtat e Njeriut dhe Qytetarit. Periudha Napoloniane e Francës, Europa pas rënies së tij (Kongresi i Vjenës).

Objektiva - Të listojë tiparet e absolutizmit në Francë. - Të argumentojë faktorët që nxitën revolucionin francez. - Të rendisë reformat e ndërmarra nga N. Bonaparti. - Të analizojë ndikimet e reformave të N. Bonapartit në qytetërimin europian. - Të listojë idetë themelore iluministe që lanë gjurmë në historinë europiane. - Të analizojë vlerat e Aktit të të Drejtave të Njeriu (Bill of Rights), të miratuara nga parlamenti anglez. - Të vlerësojë kushtetutën amerikane dhe risitë që solli në qytetërimin botëror. - Të analizojë shkaqet dhe rrjedhojat e Luftës Civile në ShBA. - Të listojë vendimet e Kongresit të Vjenës. - Të evidentojë ndryshimet politike që pësoi Europa pas vendimeve të Kongresit të Vjenës.

Linja 6 Periudha e tronditjeve të mëdha (1914-1945)

Qytetërimi botëror në Mesjetë (shek. V – XV)

Linja

Kultura politike dhe shtetet moderne: Absolutizmi në Francë, Iluminizmi.

Revolucionet dhe ideologjitë e reja

Kjo linjë ka për qëllim të shpjegojë, të analizojë dhe të krijojë një botëkuptim të plotë mbi qytetërimin mesjetar. Linja synon të tregojë thelbin ekonomik, politik e fetar të këtij qytetërimi, si dhe rolin e qyteteve në zhvillimin e elementeve të reja, të cilat paraprijnë lindjen e qytetërimit të ri modern. Nr

Përshkrimi i përmbajtjes Ndryshimet në kulturën politike dhe në ekonominë europiane

Përshkrimi i përmbajtjes

Objektiva - Të shpjegojë konceptet: shtet sovran, Komision Ndërkombëtar i Kontrollit, statut, statut organik, Këshill i Lartë, Këshill Kombëtar. - Të listojë datat e rëndësishme të historisë kombëtare 1912-1939. - Të përshkruajë rrugën e krijimit dhe zhvillimit të shtetit shqiptar nga viti 1912-1939. - Të përshkruajë format e qeverisjes dhe dallimet në organizimin e shtetit shqiptar nga viti 1912-1939. - Të analizojë pozitën ndërkombëtare të Shqipërisë gjatë qeverisjes së I. Qemalit, princ Vidit, F. Nolit, A. Zogut. - Të shpjegojë përmbajtjen e statuteve apo kushtetutave të viteve 19201928. - Të përshkruajë dhe të krahasojë disa nga reformat më të rëndësishme ekonomike, politike dhe shoqërore të ndërmarra gjatë viteve 1913;1914;1925-1939. 13

SPORT • E hënë 13 maj 2013

Alonso “ÇMEND” Barcelonën Fernando Alonso ka arritur një fitore të jashtëzakonshme përballë publikut të tij në Spanjë. I nisur nga vendi i 5-të, piloti spanjoll me Ferrarin e tij ishte i pakapshëm nga rivalët. Vetëm vendi i katërt për Sebastian Fetel

Lampard do edhe një vit me Çelsin

Lionel Mesi i lumtur për titullin Mesfushori i Barcelonës, Lionel Mesi ka shprehur të gjithë lumturinë e tij për titullin e radhës kampion të fituar me skuadrën e tij. Argjentinasi pas fitimit të titullit pa zbritur në fushë ka deklaruar: “jam shumë i lumtur që po festoj këtë titull kampion. Vjen një titull i merituar pas një viti të gjatë pune.”

Edhe Murinjo i uron titullin Barelonës Komplimentet për titullin kampion të Barcelonës nuk kanë munguar as nga rivalët e Realit të Madridit. I pari në person, trajneri i të bardhëve Zhoze Murinjo ka uruar katalanasit për titullin e fituar të shtunën në mbrëmje. “Komplimente Barcelonës për titullin kampion. E kanë merituar dhe për këtë i përgëzojmë”- ka thënë tekniku i Realit. Reali humbet Varane, 4-6 javë jashtë Trajneri i Realit të Madridit, Zhoze Murinjo nuk do të ketë të gatshëm për finale e kupës së Mbretit ndaj Atletikos së Madridit mbrojtësin Rafael Varane. Mbrojtësi francez është dëmtuar në ndeshjen e së shtunës në kampionat ndaj Espanjolit dhe analizat e parë kanë vërtetuar se atij do t’i duhet të qëndrojë jashtë fushave 4 deri në 6 javë. Në fakt analizat përfundimtare do të zhvillohen sot, por analizat paraprake tregojnë se Varane do të mungojë së paku një muaj. Për mbrojtësin bëhet fjalë për një dëmtim në kavilje, që do ta mbajë jashtë finales në kupën e Mbretit. Praktikisht për 19-vjeçarin sezoni është mbyllur. Tani mbetet se çfarë zgjedhje do të bëjë Murinjo, nëse do të kthejë apo jo në formacion mbrojtësin Pepe.

Interi ofroi Handanoviçin për Fabregas

SITI LARGON MANÇININ

Pelegrini merr drejtimin e “qytetarëve” Roberto Mançini duket se e ka mbyllur me Mançester Sitin. Siç bën të ditur gazeta britanike “Daily mail”, shumë shpejt pritet të vijë dhe zyrtarizimi i shkarkimit të teknikut italian dhe në vendin e Mançinit do të vijë tekniku i Malagës, Manuel Pelegrini. Sipas gazetës britanike vendimi për shkarkimin e Mançinit kishte ditë që ishte marrë, që përpara finales së kupës FA me Uiganin. Por, humbja e pësuar të shtunën vetëm sa ka konfirmuar largimin e tij. Kjo gazetë madje thekson se Mançini mund të largohet që sot nga drejtimi i Sitit. Por, ndoshta mund të shtyhet për të martën, pasi në këtë datë Siti do të përballet në kampionat me Redingun. Vendimi Vendimi për shkarkimin e Mançinit nga stoli i Sitit është marrë nga treshja drejtuese e Sitit, Ferran Soriano, Çiki Begirishtajn dhe Mubarak. Madje ky vendim qe marrë

kryeredaktor BRAHIM SHIMA

S T A F F

Mesfushori i Çelsit, Frenk Lampard e ka bërë të qartë se dëshiron të qëndrojë edhe një vit më shumë me këtë klub. Pasi ka arritur të thyejë rekordin e legjendës Bobi Tambling, Lampard ka shprehur dëshirën për të biseduar me drejtuesit e klubit për të rinovuar kontratën me këtë klub. Duhet thënë se dhe trajneri Murinjo i ka kërkuar presidentit Abramoviç që të mbajë në skuadër dyshen veterane Terri-Lampard.

ernando Alonso ka arritur një fitore të jashtëzakonshme përballë publikut të tij në Spanjë. I nisur nga vendi i 5-të në një pistë, ku në përgjithësi fitorja i takon vetëm atij që e starton i pari, pasi parakalimet janë të vështira, piloti me spanjoll, me Ferrarin e tij, kanë qenë të shkëlqyer, si për shpejtësi, ashtu edhe përsa i përket strategjisë, duke fituar vendin e parë në Montmelo. Në vendin e dytë është renditur Kimi Raikon me Lotus, që ka zhvilluar gjithashtu një garë të mirë, ndërsa në të tretin është renditur po një Ferrari, ajo me Felipe Masa në timon. Kampioni i botës në fuqi, këtë herë nuk ka mundur të ngjitet në pod. Sebastian Fetel është mjaftuar në vendin e katërt, ndërsa kolegu i tij me Red Bull, Mark Veber i pesti. Vetëm vendi i 6-të për fituesin e pol position, Rosberg, ndërsa Luis Hamilton përfundoi edhe më keq, pasi nga vendi i dytë i nisjes e mbylli garën i 12-ti. Që në start gara ishte shumë e bukur, pasi në krye Fetel dhe Alonso janë hedhur në sulm, duke kapur përkatësisht vendet 2 dhe 3. Rosberg, edhe pse me vështirësi është mbajtur deri në xhiron e 10-të në vendin e parë, por pas fillimit të pit-stop-eve, Mercedesi shfaqi probleme të mëdha me konsumimin e gomave. Në fakt gara e djeshme në Montmelo ka qenë shumë e kondicionuar nga konsumimi i gomave. Shumica e skuadrave kanë bërë nga katër ndalesa për të ndërruar gomat dhe nga pretendentët vetëm Lotusi i Kimi Raikonen e mbylli garën me 3 pit-stop. Por, pavarësisht konsumit të gomave, Ferrari, e sidomos Fernando Alonso, kishin diçka më tepër në shpejtësi e dëshirë se rivalët. Piloti spanjoll ka parakaluar në pistë të gjithë ata që kishte përpara, por ai parakalim që ai ka bërë ndaj Fetelit do t’i ketë shijuar më tepër. Në këtë mënyrë Alonso ka arritur para publikut të tij fitoren e shumëdëshiruar në pistën e vendit të tij. Duhet theksuar se fitorja në Montmelo, duke u nisur nga vendi i pestë është diçka historike, pasi në këtë pistë në përgjithësi fiton ai që niste i pari dhe vetëm i madhi Mikael Shumaker në 1996, ka mundur të fitojë duke u nisur nga vendi i dytë. Kjo ishte fitorja e dytë për këtë sezon për Alonson, po aq sa ka edhe Fetel. Gjithsesi, është ende kampioni i botës me Red Bullin e tij që ndodhet në vendin e parë në renditjen e përgjithshme me 89 pikë, pas tij vjen Raikonen me 85 dhe në të tretin Alonso me 72.

zv/kryeredaktor: ARMAND MAHO MARIGLEN MULLA

Interi vazhdon të kërkojë të afrojë në skuadër mesfushorin e Barcelonës, Çesk Fabregas. Në këmbim të tij zikaltërit kanë vënë në shkëmbim portierin e tyre Handanoviç, kjo nisur dhe nga kërkesat e mëdha të Barcelonës për një portier.

Interi finalizon, bie Palermo

shumë më përpara se finalja e kupës FA. Edhe nëse Siti do të kishte fituar kupën FA, asgjë nuk do ta kishte ndryshuar vendimin e drejtuesve të këtij klubi. Megjithatë, edhe në rast shkarkimi, Mançini pritet të fitojë disa milionë të mirë, duke qenë se ai ka një kontratë edhe për 3 sezone të tjerë me Mançesterin. Motivi Fillimisht lajmi për shkarkimin e Mançinit ka ardhur disi surprizë, duke qenë

se disa ditë më parë drejtuesit kishin shprehur mbështetjen e tyre për italianin. Megjithatë gjërat duket se kanë ndryshuar shpejt dhe si motiv kryesor ka shërbyer raporti jo i mirë i Mançinit me lojtarët e kësaj skuadre. Po ashtu edhe kritikat ndaj klubit të bëra nga Mançini nuk janë mirëpritur, duke çuar në marrjen e këtij vendimi. Pritet që shumë shpejt Siti të prezantojë dhe trajnerin e ri që do të jetë Manuel Pelegrini, që drejton aktualisht Malagën.

politika: OLI XHILAGA, ERVIN KOÇI ekonomia: BRIKENA DERVISHAJ sociale: ERTA BODE rrethet: BLERINA SPAHO kronika: MARIGLEN MULLA kultura: BLERINA GOCE design&layout: DANIEL PRIFTI, GËZIM DUZHA

ADRESA: RR. DULL KETA, NR. 5. (RR. E DIBRËS), TIRANË

Skuadra e Interit i ka vënë përfundimisht vulën një sezoni plotësisht të dështuar, teksa dje ka mbyllur të gjitha shpresat për një pjesëmarrje të saj të mundshme në ndonjë kompeticion europian. Nëse tre vite më parë Interi fitonte kampionatin, Kupën dhe Ligën e Kampioneve, në sezonin e ardhshëm zikaltërit do të kenë pushim mesjavat, pasi ata kanë humbur përfundimisht mundësinë të marrin pjesë në Kupat e Evropës në sezonin e ardhshëm. Skuadra e Stramaçionit, pas barazimit 0-0 me Xhenoan në ndeshjen e parafundit në kampionat, ka mbetur në vendin 9-të në renditje, ndërsa nuk ka mundësinë tashmë matematike të marrë pjesë as në Europa League në vitin tjetër. Një skuadër që vazhdon të shpresojë në Ligën e Kampioneve është Fiorentina, e cila ka fituar 1-0 ndaj Palermos për të mbetur një pikë pas Milanit të vendit të tretë, edhe pse kuqezinjtë kanë një ndeshje më pak se ata. Humbja e Palermos dekretoi edhe rënien nga kategoria të kësaj skuadre. Bashkë me të, në Serinë B do të shkojë edhe Siena, e mundur 2-1 nga Napoli i vendit të dytë. Një ndeshje mjaft interesante, pasi për shumë minuta ishte në fakt Siena që kryesonte, por në fund skuadra e Mazarrit ka kthyer çdo gjë në favor të vet. Ndërkohë, mbetet e ndezur deri në javën e fundit lufta për një vend në Europa League në sezonin e ardhshëm, pas një dueli mes Udinezes e Lacios që luftojnë për vendin e 5-të në klasifikim.

marketing: ELIGERTA DYRMISHI cel: 067

20 62 200

e-mail: eligertad@yahoo.com

www. gazetametropol.com e-mail: gazetametropol@yahoo.com

« hipotekat

E hënë 13 maj 2013 •