Farmacite, ndertimet, matura

»6

Skoci/ ka humbur gjurmët që nga prilli 2011

Zhduket informatorja e antidrogës e martuar me shqipëtar E shtunë

19 janar 2013

Viti IX, Nr. 2875 Tel: 04 2 233 991 Fax: 04 2 233 998 Çmimi: 30 lekë • € 1.5

gazetametropol.com

Rikthehen përmbytjet

FRESSH-i derë më derë Dalin lumenjtë me “kontratën” e Ramës Sot do të mblidhet kryesia e PS-së për të miratuar programin dhe hapat konkretë që do të ndiqen në fushatën e ardhshme elektorale »2

»7

nga shtretërit, situatë alarmante në disa qytete

Vetëhelmimet Qeveria mbyll farmacitë bujqësore »4

Matura shtetërore

Tezat që duhet të përgatitin maturantët për provimin Si kanë ndryshuar koeficientet dhe ku duhet të përqendrohen më shumë nxënësit për të marrë rezultate maksimale

»16-19

Denoncimi

Edison Çela: Rama me dy standarde për lejet e ndërtimit “Më anuloi lejen e ndërtimit vetëm 20 metra larg pallatit të bashkëshortes, sepse zija mjediset publike” »4

dossier/ Çlirimi i Tiranës

Në qytet nuk janë zhvilluar luftime dhe nuk ka pasur të rënë Në lidhje me luftën e Tiranës, nuk është fjala se nuk është luftuar dhe po mohojmë luftën, por është fjala se kjo luftë është bërë jashtë unazës së saj nga forca partizane që përmblidhnin rreth 5000 vetë »8-9

Mjekët kërkojnë it ndalimin e import të helmeve

Vetëm vitin e fundit rezultojnë 100 të vetëvrarë

Ruajtja e qëndrueshmërisë së borxhit

Më shumë se 3000 të tjerë kanë jen tentuar vetëvras

»5

Banka e Shqipërisë do t’i ndalojë huadhënien qeverisë studimi/ gjon boriçi

Opinion

Ndikimi i Bismarkut në ringritjen Nga Ardian Fullani e Gjermanisë gjatë shekullit IXX Shqipëria dhe Më 7 dhjetor 1864 trupat prusiane hynë triumfatore në Berlin që ishte edhe parada e parë gjermane që nuk do të ndalet deri në vitin 1945 »10

Nishani mbledh KLD-në

perspektiva »22 ekonomike në botë Nga Alfred Frashëri

Tiranë, gjykata dhe task-forca Mbi rrezikun sizmik e prokurorisë me krerë të rinj»6 në Shqipëri »11

02

« politikë

E shtunë 19 janar 2013 • 165 dollarë taksë për të udhëtuar në SHBA pas marrjes së vizës

Viza emigruese për në SHBA, tarifë udhëtimi Ambasada amerikane në Tiranë publikon tarifën emigruese Duke filluar nga data 1 shkurt 2013 e re. Përjashtim bëjnë fëmijët e birësuar tet e Bashkuara të Amerikë. Për shkak se të gjithë personat që janë pajisur me sipas proceseve të jetimëve ose të Hagës. pagesa duhet tërhequr nga një bankë në vizë emigrimi për në SHBA, përpara se të Procedura e pagesës do të bëhet në SHBA, dikush tjetër mund ta kryejnë pagudhëtojnë për në SHBA do të duhet të mënyrë elektronike duke vizituar faqen esën e tarifës së emigrimit. Ndryshimet për mënyrën e përfitimi të vizës paguajnë një tarifë emigrimi prej emigruese ambasada e SHBA-ve 165 dollarësh për Shërbimin e ...të gjithë personat që janë pajisur me në Tiranë e kishte njoftuar që në Shtetësisë dhe Emigracionit të vizë emigrimi për në SHBA, përpara se fillim të muajt dhjetor të vitit që Shteteve të Bashkuara. Kjo tarifë do të paguhet për të gjithë të udhëtojnë për në SHBA do të duhet të lamë pas. Këto ndryshime bënë që për një periudhë prej rreth personat që janë pajisur me vizë paguajnë një tarifë emigrimi prej 165 një muaj të bllokohej procedura emigrimi nga data 1 shkurt 2013 e më tej. Të gjithë shtetasit që dollarësh për Shërbimin e Shtetësisë dhe e marrjes së vizave për në Shtekanë marrë një vizë emigruese Emigracionit të Shteteve të Bashkuara. tet e Bashkuara të Amerikës.

Me nxjerrjen e procedurës së re për në SHBA para datës 1 shkurt të marrjes së vizës emigruese nuk do të bëjnë asnjë pagesë për të udhëtuar për në Shtetet e Bashkuara të “www.USCIS.gov/ImmigrantFee”. Në këtë dhe caktimit të kriterit për të udhëtuar Amerikës. Të gjithë aplikantët që u është faqe do të mund të kryhet pagesa duke në Amerikë u bë edhe zhbllokimi i vizave lëshuar vizë emigrimi, përfshirë vizat e lo- futur të dhënat e lotarisë së personit që nga ana e ambasadës së Shteteve të tarisë amerikane, do të paguajnë tarifën ka përfituar vizën emigruese për në Shte- Bashkuara të Amerikës.

Fletëpalosja e fushatës së PS-së me imazh dhe me ftesë

FRESSH do të shpërndajë derë më derë “kontratën” e Ramës Oli Xhilaga

P

artia Socialiste do të nisë një tjetër strategji për të thirrur më shumë mbështetës për zgjedhjet e qershorit. Pas ndarjes së deputetëve në qarqe si dhe formulës për të afruar rininë, kreu i PS-së do të nisë ndarjen e një fletëpalosjeje derë më derë.

Veç shprehjes dhe asaj çfarë opozita do të ofrojë “arkitektët” e fletëpalosjes kanë menduar dhe për gjetjen e një imazhi të veçantë të saj.

Imazhi Sigurisht që në thurjen e fletëpalosjes do të jetë ngjyraemblemë e Partisë Socialiste.

Ndërsa në përpunimin e saj PS-ja ka vendosur t’i qëndrojë imazhit të një individi që qëndron në rrugën mes dy zgjedhjeve. Para tij do të qëndrojë dielli dhe hapësira që mbush syrin. Kjo si simbol i një lindjeje të re dhe mundësisë së hapësirës së zhvillimit të ideve dhe të jetës. Kjo dhe nën simbolin që vetë PS-së ka vendosur në krye të fushatës “Rilindje”.

Por nga ana tjetër PS-ja ka menduar që në fletëpalosje të sulmohet kundërshtari politik duke e paraqitur atë në një anë negative. Ndërsa në njërën anë qëndron dielli dhe hapësira, në të kundërtën e saj do të qëndrojë e zeza. Pra, një panoramë e zezë, që për PS-në simbolizon drejtimin e vendit nga PD-ja.

Për hartuesit e zeza është ajo ku ndodhet vendi deri më tani si dhe ajo çfarë e pret vendin në rast se PD-ja do të fitojë sërish zgjedhjet parlamentare.

Ftesa Fletëpalosja është konceptuar dhe si një kontratë që PSja ofron të nënshkruhet mes qytetarëve dhe kreut socialist.

Reagimi i selisë blu pas intervistës së Linda Ramës

PD: Rama e bëri bashkëshorten e tij kurbanin e radhës Partia Demokratike reagoi sot në lidhje me deklaratat e bashkëshortes së kryetarit të PS-së Edi Rama mbrëmjen e së enjtes në një intervistë televizive.

Përmes zëdhënëses Laura Vorpsi PD-ja deklaroi se bashkëshortja e Edi Ramës nuk sqaroi origjinën e 100 milionë lekëve të kredisë pa interes dhe gënjeu në lidhje me pallatin. Sipas PD-së, kreu i selisë rozë e bëri bashkëshorten e tij kurbanin e radhës. “Mbrëmë në dallim nga i shoqi znj. Rama tha se z. Rama nuk është i pastrehë, por i pëlqen të flejë te shokët dhe na sqaroi se pse janë të varfër 80% e qytetarëve të vendit kur u shpreh se çifti Rama ishin një familje me të ardhura mesatare, pasi ajo merrte 5 milionë lekë në muaj dhe i shoqi rrogën e punës, pra sipas tyre ata që marrin nën

7 milionë lekë në muaj qenkan të varfër. Partia Demokratike sheh vërtet keqardhje për faktin se z. Rama në një akt burracaku bëri mbrëmë kurbanin e radhës, gruan e tij, të cilën e nxori për ta mbrojtur, ndërkohë që të gjithë e dinë se dy lejet e pallatit-pajë të ndërtuar në lulishten mes pallateve janë firmosur jo nga Linda, por nga Edi Rama”, - u shpreh zëdhënësja e PD-së.

Flet[palosja që do tu ndajë PS-ja qytetarëve

Kryesia Partia Socialiste do të mbledhë ditën e nesërme kryesinë e saj për të miratuar axhendën me hapat konkretë për përgatitjen e fushatës elektorale. Të dielën në 9:30 anëtarët e kryesisë socialiste do të mblidhen për të diskutuar në lidhje me këtë çështje të axhendës, që në fokus kanë organizimin e strukturave për zgjedhjet e 23 qershorit. Në rend ditë pritet të jenë çështjet që kanë të bëjnë me strategjinë e komunikimit që do të ndjekë kampi rozë në vazhdim, verifikimi i listave të votuesve. Çështjet e tjera që priten të diskutohen kanë të bëjnë me fushatën që do të fillojë së shpejti dhe situata e përgatitjes së zgjedhjeve nga Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Mësohet se përveç axhendës do të vendoset edhe data e mbledhjes së Asamblesë, ky forum të zgjedhë mes datave 24 dhe 25 si ditën për të thirrur në takim anëtarët e Asamblesë Kombëtare.

“Edi Rama po jep një kontratë për ne të gjithë, unë do ta firmos, firmoseni dhe ju”, - thuhet në të. Ndërsa theksohet se opozita në fushatë ka këto mundësi: të premtojë, të japë një program, të vërë në lojë fytyrën dhe njerëzit e saj më të mirë. “Ka skeptikë? Sigurisht që ka, por ne kemi 20 vjet që jemi tallur me votën tonë; e kemi shitur për një thes miell, për një gotë raki, për një tas groshë, e pse të mos e japim këtë herë për një moto shumë sinjifikative: Rilindje?” - thuhet më tej. Ndërsa shtohet se kjo

“Rilindje” nuk premton se do të përmirësojë cilësinë e diellit, premton arritje bazike që prekin secilin. “Po nëse Edi Rama e shkel kontratën, unë nuk besoj, po nëse e shkel, më 2015-n ka zgjedhje për pushtetin lokal, më 2017-n zgjedhje për pushtetin vendor sërish. E pra, vazhdimi kuptohet vetë. Ju ftoj për një politikë jo për para, jo që ecën shpejt, jo nacionaliste, jo kapitaliste, por një politikë rilindase në arsim, në punësim, në bujqësi, në shëndetësi, në ekonomi, në sport, në drejtësi”, - thuhet në

fletëpalosje. Ndërsa përfundohet me: “Kjo është Partia Socialiste e Shqipërisë, ajo që do t’i japë fund motos ‘tranzicion’, motos ‘korrupsion’.”

Ndarja Ashtu si dhe në zgjedhjet e shkuara, ku janë ndarë fletëpalosje apo kartolinë nga Edi Rama dhe këtë herë është vendosur që të nisë shpërndarja në çdo derë. Ndërsa për këtë do të kujdesen të rinjtë e FRESSH-it, të cilët pritet të kenë një rol tejet të rëndësishëm në zgjedhjet e këtij viti.

Pasuria e familjes kryeministrore

Shalsi: Argita përdor pushtetin e babait për biznes “I kemi etiketuar dhe i konsiderojmë sjelljen, veprimet, aktivitetin e firmës ligjore të së bijës së Kryeministrit në konflikt të pastër interesi me pozicionin dhe pushtetin e babait të saj”, - kjo ishte akuza e ardhur dje nga partia Socialiste, e cila përmes deputetit Eduart Shalsi përsëriti shqetësimin se pse një biznesmen i huaj apo shqiptar duhet të kontaktojë, të bisedojë apo të negociojë me të bijën për aktivitete që do të licensohen nga i ati i saj kryeministër. “Çfarë pune ka që pranon të bisedojë me biznesmenë që dalin nga zyra e babait të saj? Çfarë pune ka që ofron konsulencë apo shërbime për investitorë të huaj apo shqiptarë që negociojnë me qeverinë? Po çfarë pune ka e bija e kryeministrit të tregtojë

toka në të cilat do të licensohen aktivitete nga i ati i saj? Pse duhet studioja ligjore e së bijës të jetë në shërbim të kryeministrit, që është konflikt i pastër interesi, apo një kryeministër në shërbim të studios ligjore të së bijës, që është kapje e hapur e shtetit?” vuri në dukje Shalsi. Në po këtë linjë deputeti socialist shtoi se “është bërë e qartë tashmë pozita e vështirë në të cilën gjendet e bija dhe kryeministri, por sot, dhe më tepër se sa dje, nuk duhet t’i shmanget dhe të mos i përgjigjet faktit që një biznesmen i huaj që kërkonte të investonte në Shqipëri e ka denoncuar, dhe denoncuar rëndë madje”. Në këtë mënyrë, kampi rozë vijon denoncimet ndaj pasurisë së familjes së Kryeministrit Berisha.

politikë • E shtunë 19 janar 2013

»

03

LSI, PD, PS, në kërkim të konsensusit për skemën e mandateve

Mandatet, partitë politike drejt konsensusit në Kuvend Ervin Koçi

F

Varianti i mundshëm Pas deklaratave të një dite më parë të deputetit të partisë “Lëvizja Socialiste për Integrim” Nasip Naço se kjo forcë politike ishte kundër caktimit të skemës së mandateve nga Kuvendi, edhe opozita u shpreh kundër caktimit të mandateve. Këtë deklaratë e bëri nënkryetari i Komisionit të Ligjeve Fatmir Xhafaj, njëherësh deputet i PS-së. Kjo deklaratë e Xhafës vjen një ditë pasi vetë opozita e futi në çështjen e mandateve në punimet e Kuvendit.

Këto deklarata të kundërta ndaj vendimeve të marra sjellin në konkluzionin se të gjitha partitë parlamentare do të dalin me një konsensus për caktimin e skemës së shpërndarjes së mandateve.

Partia Demokratike nuk ka interes që të dalë kundër aleatit të saj kryesor në këtë qeverisje katërvjeçare, LSI-së. Aleancë kjo që synohet të vazhdojë edhe në zgjedhjet e 23 qershorit. Edhe nga kampi opozitar, pra Partia Socialiste, synohet një aleancë me LSI-në, duke e bërë forcën e tretë parlamentare në vend si strumbullarin e caktimit të skemës së

Votat

orcat kryesore në vend duket se po shkojnë drejt një rruge konsensusi, pa cenuar kërkesat e LSI-së për mënyrën e caktimin të skemës së shpërndarjes së mandateve.

Pas futjes në programin e punimeve të Kuvendit të çështjes së shumëdebatuar të mandateve, partitë më të mëdha në vend, PD-ja dhe PS-ja, do të shqyrtojnë ditën e martë në Komisionin e Ligjeve vendimin e propozuar nga KQZ-ja për ndarjen e mandateve për zgjedhjet e 23 qershorit.

Dy partitë më të mëdha në vend nuk interesohen që të bashkojnë votat për të caktuar një skemë mandatesh kundër forcës së tretë qeverisëse në vend. Kjo vjen për arsye se asnjëra nga këto dy parti nuk ka interes që të cenojnë një parti që ka dalë e treta në vend për nga numri i votave.

Rrjedhimisht, si Partia Socialiste, ashtu dhe Partia Demokratike kërkojnë që të afrojnë më shumë LSI-në drejt vetes dhe nuk do të cenojnë kërkesat e saj.

shpërndarjes së mandateve të deputetëve. Krahas kësaj PS-ja i druhet edhe një qëndrimi jo të favorshëm të LSI-së ndaj kësaj partie. Zgjidhja e çështjes do të vijë me ngritjen e një Komisioni Parlamentar të posaçëm për kryerjen e

Komisioni i Ligjeve seancë për kreun e ri të ILDIKP-së

“Ligjet” miratojnë kandidaturat për ILDIK pa bekimin e opozitës Komisioni i Ligjeve ka miratuar dje dy kandidaturat e dekretuara nga presidenti Nishani për kreun e Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurisë.

Komisioni ka kaluar vetëm me votat e mazhorancës kandidatët për postin e kreut të ILDKP-së Shkëlqim Ganaj dhe Zana Xhuka. Më herët deputeti i PS-së Fatmir Xhafaj e cilësoi si të nxituar shqyrtimin e dy kandidaturave të dekretuara nga Presidenti Nishani. “Mbledhja është e ngutur, pasi duhet të shohim kriteret e kandidatëve.

Kjo tregon se do të kemi një vendimmarrje të paracaktuar të mazhorancës. Kuvendi nuk duhet të nxitojë, pasi nuk duhet të jetë një zgjedhje e motivuar politikisht”, - tha Xhafaj. Ndërsa

kandidatja për kryetaren e ILDKP-së, Zana Xhuka, ka theksuar në seancën dëgjimore se nuk është anëtare e asnjë force politike dhe se ka qëndruar në postin e zëvendësministres së Mbrojtjes falë CV-së së saj profesionale. “Kam punuar në Ministrinë e Mbrojtjes edhe gjatë qeverisjes socialiste dhe në kryerjen e detyrës parësore është zbatimi i ligjit dhe respekti i dinjitetit pasuror të çdo individi”, - theksoi Xhuka. Edhe kandidati tjetër për postin e kreut të ILDKP-së, Shkëlqim Ganaj, ka theksuar se nuk ka qenë pjesë e asnjë partie politike dhe ka punuar në drejtësi prej shumë vjetësh. Për miratimin e kreut të ri të ILDKP-së do të bëhet votimi në seancën e parë plenare për këtë vit.

“Të përshpejtohen proceduat e ndërtimit të saj”

Formula e re e caktimit të mandateve Formula aktuale e skemës së mandateve që do t’i çohet për miratim ditën e martë Komisionit të Ligjeve është ajo e përgatitur nga administrata e KQZ-së. Sipas atij varianti, do t’i hiqet një mandat deputeti qarkut të Korçës dhe qarkut të Beratit dhe do t’i shtohet qarkut të Tiranës dhe atij të Durrësit. Kjo skemë ka qenë tepër e kontestuar si nga Partia Socialiste, ashtu dhe nga Lëvizja Socialiste për Integrim, me argumentin se nuk është bërë një transparencë në shtimin e popullsisë. Debati më i madh ishte për qarkun e Kukësit. Skema e re e mandateve që do të aplikohet pas rënies në ujdi ndërmjet palëve, do të caktohet një formulë shpërndarje mandatesh duke bërë numërimin e votuesve në qark. Më pas anëtarët e Komisionit parlamentar që do të ngrihet për këtë çështje do të caktojnë mënyrën e shpërndarjes së mandateve për zgjedhjet e 23 qershorit. kësaj detyre, komision ky që pritet të funksionojë për një periudhë njëmujore, që përkon afërsisht me datën e fundit të caktuar nga Kodi Zgjedhor për caktimin e skemës së shpërndarjes së mandateve. Rrjedhimisht katër

votat e LSI-së nuk do të shkojnë kundër votimit të mënyrës së shpërndarjes së mandateve, pasi zgjidhja që do të japë ky komision i posaçëm do të jetë i pranueshëm nga të gjitha palët parlamentare.

PDIU: Xhamia e madhe një e drejtë e mohuar për myslimanët Pas deklaratës së Kryeministrit Berisha se xhamia e madhe e Tiranës pritet të nisë të ndërtohet në muajin mars, kryetari i PDIU-së Shpëtim Idrizi i ka bërë sot thirrje qeverisë dhe Bashkisë së Tiranës që të përshpejtojnë procedurat për dhënien e lejes për ndërtimin e xhamisë. “Kryeministri dhe kryetari i Bashkisë së Tiranës kanë bërë disa herë prononcime publike për dhënien e lejes për këtë xhami, një e drejtë legjitime kjo që i është mohuar për 20 vjet me radhë komunitetit më të madh fetar në vend. Ajo që Komuniteti Mysliman Shqiptar kërkon me të drejtë është një leje për një objekt kulti që është zvarritur për një kohë tejet të gjatë”, - deklaroi Idrizi. Sipas tij,

PDIU-ja do të kërkojë me forcë nëpërmjet anëtarëve të saj në këshillin e Bashkisë së Tiranës që kësaj çështjeje t’i jepet një zgjidhje sa më e shpejtë. Në rast të problemeve me tokën ku do të ndërtohet xhamia, PDIU-ja propozon që Komunitetit Mysliman t’i jepet pronë shtetërore si kompensim të qindra pronave që ende nuk i janë kthyer.” Faktikisht, shumë institucione publike sot janë të ndërtuara në troje që i përkasin këtij Komuniteti dhe për këto prona nuk është dhënë asnjë lloj kompensimi deri tani. PDIUja është e bindur se ndërtimi sa më shpejt i kësaj xhamie është një akt në drejtimin e duhur për të forcuar një nga vlerat më të mëdha të kombit tonë, harmonisë fetare”, - theksoi Idrizi.

Shtohen 112 firma të reja në letrën drejtuar Ramës FRD: Administrata shtetërore po kthehet në administratë partiake

Seferi: Fund presionit ndaj administratës shtetërore Akuzat e FRD mbi funksionimin e nëpunësve të shtetit Partia Fryma e Re Demokratike akuzon qeverinë se po e kthen administratën shtetërore në funksion të partisë kryesore qeverisëse. Sekretari për burimet njerëzore dhe shefi i departamentit të administratës publike në FRD, Andi Seferi, shprehu shqetësimin e thellë për situatën e rëndë në të cilën ndodhet administrata publike. “Prej ditësh administrata është vendosur nën presionin e pushtetit për të mbushur sallat e boshatisura të mitingjeve paraelektorale të drejtuesve të Partisë Demokratike, për t’u përdorur si dekor elektoral në ceremoni politike si dhe për të deklaruar qëndrime politike populiste pro qever-

isë dhe partisë në pushtet”, theksoi Seferi. Lidhur më këtë FRD-ja citon progresraportin e Bashkimit Europian, ku thuhet se ka shumë mangësi lidhur me funksionimin e administratës shtetërore. “Pushteti i sotëm pati premtuar më 2009-n se do të forcojë pavarësinë dhe efikasitetin e administratës, por brenda pak vjetësh administrata u përdor si torta e bulevardit, duke u ndarë në copa midis partive dhe klaneve të pushtetit, duke shkelur ligjin, duke injoruar sistemin e meritës profesionale, duke hedhur poshtë investimet shumëvjeçare të BE-së në drejtim të kualifikimit të tyre dhe duke i shndërruar zyrat shtetërore publike në zyra mili-

tante në shërbim të partisë dhe partive në pushtet. Bashkimi Europian në raportin e tij të progresit 2012 konfirmon tekstualisht se “shërbimi civil vazhdon të vuajë nga mangësitë, që lidhen

me politizimin dhe mungesën e meritokracisë në rekrutim, ngritjen në detyrë dhe largimin e nëpunësve civilë”, - theksoi Andi Seferi, sekretar për burime njerëzore në FRD.

“Voto tri ligjet”, peticioni firmoset nga 604 intelektualë Shkon në 604 numri i personaliteteve shqiptare që i bashkohen apelit drejtuar kryetarit të PS-së Edi Rama për të mos penguar votimin e tri ligjeve. Listës iu shtuan sot 112 intelektualë të njohur, duke e çuar në 604 numrin e firmëtarëve të peticionit. Në letrën e tyre thuhej se 3 ligjet duhet të miratohen sa më parë. “Në emër të kurajës qytetare, të atdhedashurisë, detyrimit që kemi ndaj vendit dhe kombit, të aspiratës shqiptare për integrim, ne i bashkohemi me firmat tona grupit iniciator të elitës shqiptare me apelin drejtuar z. Rama që të mos pengojë deputetët të votojnë tri ligjet që kërkohen për statusin e vendit kandidat.

Qëndrimi ynë nuk ia ka me hile z. Rama. Ne thjesht duam që ai të mos ndahet nga shqiptarët. Ne duam që ai të mos bllokojë më. Mosvotimi i tri ligjeve është gjëja më e pakuptimtë”, – thuhej në letër. Ndër emrat që kanë firmosur sot peticionin janë: e bija e piktorit Vangush Mio, nga kardiologjia prof. dr. Anesti Kondili, shefja e katedrës së reumatologjisë, prof. Teuta Backa, nga stomatologjia prof. dr. Pavllo Kongo e kolegë të tij, ish-deputeti i Partisë Socialiste dr. Leontiev Çuçi, profesorë nga Fakulteti i Inxhinierisë Elektrike, prof. dr Petraq Marango e kolegë të tij; nga Fakulteti i Inxhinierisë Mekanike prof. dr. Angjelin Shtjefni e kolegë të tij etj.

04

« sociale

E shtunë 19 janar 2013 •

Letër e hapur drejtuar ish-kryetarit të Bashkisë Edi Rama

Qytetari Edison Tefik Çela, i ka drejtuar një letër ish kryebashkiakut të Tiranës, Edi Rama, me anë të se cilës i kërkon këtij të fundit shpjegime në lidhje me anullimin e lejes së ndërtimit që i është bërë atij, përgjatë kohës kur Rama ka drejtuar Bashkinë e Tiranës. Bëhet fjalë për një leje të miratuar fillimisht nga kryebashkiaku Brojka, dhe me ardhjen në krye të këtij institucioni të Ramës në vitin 2000 është anulluar. Sipas Çelës, i cili është pasardhës i familjes Frashëri, përkatësisht nip ii i Mediha Frashërit, prona e tij ndodhet jo më shumë se 20 metra larg ndërtesës që të afërmit e Linda Bashës, bashkëshortes së Ramës, kanë ngritur një ndërtesë pesë katëshe. Edison Çela kërkon të dijë se përse janë vendosur dy standarte në për zhvillimin e pronës, pasi argument ii refuzimit nga rama në vitin 2000 ka qenë ruajtja e hapësirave publike. Më poshtë po japim të plotë letrën e Çelës të ardhur në redaksi.

Rama më anuloi lejen e ndërtimit pak metra larg pallatit të bashkëshortes Ish-kryebashkiakut të Tiranës Z.Edi Rama Z.Rama, Ditët e fundit kam pasur rastin të shoh në

medie se në rrugën “Pjeter Budi”, në lagjen pranë liceut artistik, përballë Institutit të Higjienës është ndërtuar një banesë shumëkatëshe me lejen tuaj. Kam parë në medie se përfituesit e aktit që keni lëshuar ju janë gruaja juaj dhe të afërmit e saj. Por kjo nuk është arsyeja pse po ju drejtohem me këtë letër.

Shqetësimi im është tjetër Pak metra larg pallatit të bashkëshortes tuaj, në të njëjtin vend, edhe unë si trashëgimtar i pronës së bijës së Mehdi bej Frashërit, mora një leje për zhvillimin e pronës sime në pranverën e vitit 2000 nga ana e kryebashiakut Brojka. Kjo ndodhi disa muaj para se ju të zgjidheshit kryetar i Bashkisë së Tiranës. Prona ime dhe ndërtesa për të cilën mora leje nuk zinte asnjë shesh për lulishte apo për çlodhjen e komunitetit.

Ndërtesa që do të bëja së bashku me kushëririn tim Ardian Toptani, nuk bllokonte asnjë hapësirë, madje ishte në harmoni me ndërtesat ekzistuese. Për afër katër muaj që leja ishte e vlefshme, sipas detyrave që na la Bashkia, ne investuam 15 milionë lekë të vjetra për të rregulluar infrastrukturën nëntokësore.

Kur po bëheshim gati të fillonim punimet, ju papritur më anuluat lejen e ndërtimit pak kohë pasi erdhët në detyrë, pikërisht më 8 gusht të vitit 2000. Vendimi

juaj bazohet në nenin 62 të ligjit nr. 8405.

Nuk arrita kurrë të marr një shpjegim më shumë përtej këtyre radhëve që keni shkruar në aktin tuaj. Me muaj dhe me vite kërkova sqarime dhe informacion. Në fund, i lodhur dhe i pashpresë, bashkë me kushëririn tim vendosëm ta shitnim pronën.

Z. Rama, unë vazhdova jetën time, megjithëse kurrë nuk mora një përgjigje nga ju se pse ma refuzuat të drejtën time për të zhvilluar pronën. Unë akoma nuk e di se pse ju e morët atë vendim, që mua dhe të afërmve të mi na kushtoi shumë, pasi u detyruam ta shitnim pronën shumë më lirë sesa ishte vlera e saj.

Për ç’arsye ma hoqët mua lejen e ndërtimit, edhe pse nuk zija asnjë hapësirë publike dhe pak vjet më vonë dhatë leje ndërtimi në një hapësirë publike 20 metra më tutje? Pse e përdorët nenin 62 për të më hequr lejen mua dhe pakmëvonëdhatëlejevetë,edhepse mbi hapësire publike, pa pyetur fare për nenin 62?

Unë nuk pata kurrë rastin t’ju takoja kur ishit kryebashkiak për t’ju bërë këto pyetje, me gjithë përpjekjet e mia. Sot po ju drejtohem përmes medies, me shpresën se kësaj radhe do të marr një përgjigje.

Në pritje të një përgjigjeje Edison Tefik Çela/ Trashëgimtar i pronës së Mediha Frashërit

Tregtimi i pesticideve, rreziku më i madh i vetëflijimeve në vend

Qeveria: Mbyllen farmacitë bujqësore Mjekët kërkojnë ndalimin e importit të helmeve bujqësore Mbyllen farmacitë bujqësore dhe tregjet e pesticideve pasi tregtimi i këtyre të fundit ka rritur numrin e vetëflijimeve në vend. Njerëzit e shohin si rrugën më të thjeshtë vetëflijimin, duke konsumuar lëndët helmuese, ku theksohet fostoksina. Kjo ka ardhur edhe për arsye se farmacitë bujqësore nuk kanë përdorur asnjë procedurë ndaj klientit që ka dashur të përfitojë këtë helm.

“Shumica e vetëvrasjeve bëhen me helmim.

Gjatë një viti në Shqipëri numërohen rreth 3000 persona që tentojnë t’i japin fund jetës së tyre, edhe pse fatmirësisht jo të gjithë e arrijnë atë.

Gjatë vitit të fundit 100 persona janë vetëflijuar, ku 60% e rasteve kanë qenë me vetëhelmim dhe ku 65% e këtyre rasteve i përkasin moshës 18-25 vjeç. Duhet të merren masa për këtë situatë alarmante.”

Zyhni Sulaj

N

umri i madh i vetëflijimeve në Shqipëri që kanë ardhur për shkak të përdorime të pesticideve dhe që shkaktojnë vdekjen, ka bërë që qeveria të marrë vendim për mbylljen tregut të tyre. Nëpërmjet një deklarate nga përfaqësues të Ministrisë së Bujqësisë është bërë e ditur se farmacitë bujqësore do të mbyllen. Madje, vetë mjekët kërkojnë të merren masa ndaj tregtimit të pesticideve helmuese, duke kërkuar që të mos lejohet importi i tyre. Numri i personave që u japin fund jetës me dëshirë në Shqipëri është në shifra alarmante. Rreziku kryesor janë bërë pesticidet me rrugën e lehtë të sigurimit të tyre. Çdo njeri në një çast pesimizmi dhe depresioni ka rrezikuar jetën e tij, madje edhe është flijuar për faktin se këto helme nuk kërkojnë asnjë procedurë për t’u blerë. Mjekët konstatojnë se mbi 60% e rasteve të vetëvrasjeve janë pikërisht me vetëhelmim. Qeveria reagoi ndaj këtij fenomeni, duke e parë më se të arsyeshme mbylljen e tregjeve të pesticideve. Meqenëse ky treg po kthehet në vrasësin më të madh të shqiptarëve, Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit ka nisur procedurat për frenimin e liberalizimit të këtij tregu. Faktikisht është bërë e ditur se pesticidi fostoksinë është një ndër helmet që merr jetën e shqiptarëve. Është konstatuar se sigurimi i këtij helmi nuk ka pasur asnjë masë sigurie. Ai tërhiqej pa asnjë proce-

Qeveria

Erta Bode

durë në farmacitë bujqësore, duke u bërë kështu shkaku kryesor i vetëvrasjeve. Mjeku Zyhni Sulaj, shefi i toksikologjisë, është shprehur para disa ditësh se vetëm vitin e fundit 100 shqiptarë kanë vrarë veten. Ai konstaton se nuk ka shifra të sakta, por gjatë një viti rreth 3000 qytetarë tentojnë të vetëflijohen, edhe pse jo të gjithë ia arrijnë këtij qëllimi.

Qeveria mori këtë masë për të parandaluar numrin e vetëflijimeve, duke e parë të arsyeshme se këto pesticide sigurohen lehtë nga kushdo nëpër farmacitë bujqësore. Madje, mjekët e repartit të toksikologjisë kërkojnë masa më të rrepta. Duke konstatuar

se pesticidet helmuese sigurohen lehtë edhe nëpër tregjet e rrugëve, ata i kanë kërkuar qeverisë të mos lejojë importin e tyre. Ata konstatojnë se në këto tregje sasia e fostoksinës, që tregtohet pa asnjë lloj procedure ndaj atij që e blen, është e mjaftueshme për të kryer dyfishin e të gjitha vetëvrasjeve që ndodhin gjatë një viti në Shqipëri. Mbyllja e farmacive bujqësore përveçse do të shkaktojë problem nga sipërmarrësit e tyre, do të shkaktojë edhe problem në bujqësi. Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit bën të ditur se të gjithë njerëzit që kanë nevojën e përdorimit të këtyre pesticideve për qëllimin

e tyre parësor: atë të nevojës së përdorimit në bujqësi, do të kalojnë një rrugë të vështirë në sigurimin e tyre, duke ndjekur një sërë procedurash, që do t’ua vështirësojë sigurimin e pesticideve të nevojshme. Kjo është masa e parë që ndërmerr qeveria për parandalimin e vetëflijimeve. Një masë që u mor urgjentisht pas konstatimit se 65% e vetëflijimeve janë njerëz të moshës 18-25 vjeç. Ndërkohë mjekët bëjnë të ditur se duhet edhe një program sensibilizimi për parandalimin e vetëvrasjeve, duke theksuar se një njeri që vendos të kryejë një veprim të tillë ndaj vetes do të gjejë edhe mënyra të tjera.

Bashkia Nis rikonstruktimi i rrugës “Pandi Stillo”

Basha: Do t’i jap fund diskriminimit të lagjeve të Tiranës Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha, ka inspektuar punimet në rrugën “Pandi Stillo”.

Kjo rrugë me gjatësi 350 metra, gjerësi 6 metra dhe me trotuare në të dyja anët e rrugës, është një projekt që do të përfundojë në muajin prill.

Basha ka konstatuar se, edhe pse ky bllok është një bllok i ri, në bazë të ndërtimeve të shtëpive, rrugëve dhe urbanizimit të zonës, ngjan si një bllok prej dekadash, madje ngjan me ndërtimet e 40, 50 apo 60 vjet më parë. Vlera e investimit është 35 milionë lekë.

Fillimi i urbanizimit të këtij blloku që sinjalizohet nga kjo rrugë, e cila do të ndërtohet me të gjithë parametrat modernë, kanalizime, ndriçim, trotuare, gjelbërim, do të vazhdojë gjatë këtij viti me urbanizimin e komplet Bllokut. Kryebashkiaku bëri të ditur se kjo zonë përfiton dhe nga projekti strategjik i bulevardit të ri dhe rehabilitimit të lumit të Tiranës. Zoti Basha bëri të ditur se të hënën do të jetë në Abu Dhabi për të diskutuar mbi financimin me 50 milionë euro të projektit të rehabilitimit të lumit të Tiranës.

ekonomi • E shtunë 19 janar 2013

»

05

Orientimi i politikës fiskale ruajtja e qëndrueshmërisë së borxhit publik

BSH ndalon huadhënien për qeverinë Financimi aktual përmes blerjes së bonove të thesarit me rreth 13.5% të totalit

B

anka e Shqipërisë do të kërkojë ndalimin me ligj të huadhënies për qeverinë.

Një ndër pikat kryesore të parashikuara në strategjinë e saj afatmesme Banka e Shqipërisë nënvizon forcimin e pavarësisë financiare. Aktualisht qeveria ka të drejtë të marrë hua nga Banka e Shqipërisë dhe kjo sanksionohet me ligj, megjithatë kjo e drejtë nuk është ushtruar prej vitesh. Për të forcuar pavarësinë financiare, Banka e Shqipërisë synon që huadhënia direkte për qeverinë të ndalohet me ligj, ndërkohë që gjithmonë në funksion të këtij qëllimi do të ndërmerren edhe masa të tjera, që përfshijnë kërkesën që kapitali i Bankës së Shqipërisë të jetë plotësisht i paguar dhe përputhshmërinë e skemës së shpërndarjes së fitimeve dhe trajtimit të fitimeve dhe humbjeve të parealizuara në përputhje të plotë me standardet ndërkombëtare të Raportimit Financiar. Në praktikë, e vetmja formë me anë të së cilës Banka e Shqipërisë ka financuar qeverinë në vitet e fundit është blerja e bonove të thesarit, ku ka një pjesë prej rreth 13.5% të totalit të borxhit të brendshëm.

Por, kjo bëhet me një shumë të kufizuar dhe që nuk mund të rritet, me interes që përcaktohet nga mesatarja e ofertave konkurruese të ankande.

Harmonizimi me politikën fiskale Duke pasur si detyrë kryesore përmbushjen e mandatit ligjor, Banka e Shqipërisë do të përpiqet të bashkërendojë politikën e saj monetare me politikën fiskale të qeverisë.

Ky bashkërendim do të synojë në radhë të parë rritjen e efektivitetit të politikës monetare.

Në rastet dhe në masën që ky bashkërendim nuk cenon përmbushjen e objektivit të inflacionit, politika monetare do

Inflacioni

5 kandidatë

ERE: Të hënën administratori i ri i shpërndarjes

Objektivi i inflacionit sipas Bankës së Shqipërisë për periudhën 2012-2014 do të vazhdojë të jetë në formën e një vlere pikësore prej 3.0%, me një interval luhatjeje ± 1 pikë përqindjeje.

Tregtia Banka e Shqipërisë do të gjykojë lidhur me ruajtjen në afat të mesëm e një niveli rezervash valutore të mjaftueshme për të përballuar të paktën 4 muaj importe mallrash e shërbimesh.

Borxhi Sipas Bankës së Shqipërisë gjykohet e nevojshme ruajtja në afat të mesëm e një niveli rezervash valutore të mjaftueshme për të mbuluar borxhin e huaj afatshkurtër të ekonomisë.

Tregu valutor Banka e Shqipërisë do të mbështetet në instrumentet e tregut për të përmbushur objektivat e saj. Instrumentet e politikës monetare do të orientohen drejt përmbushjes së objektivit operacional. BSH-ja nuk ka asnjë angazhim konkret në lidhje me ndërhyrjet në tregun valutor dhe nivelin e kursit të këmbimit. Megjithatë, ajo mund të ndërhyjë për nivelin e rezervave ndërkombëtare neto të BSH-së dhe për zbutjen e luhatjeve afatshkurtra dhe të dëmshme të kursit të këmbimit të lekut, në përputhje me rregulloret përkatëse në fuqi. Norma bazë që përdoret për të përçuar sinjalet e politikës monetare është interesi, që aplikohet në marrëveshjet e riblerjes me maturim shtatë ditë, në ankandet e rregullta javore të BSH-së. Kjo normë interesi përcaktohet nga Këshilli Mbikëqyrës. Ajo shërben si sistem referimi në përcaktimin e normave të tjera të interesit.

të synojë të mbështesë e të lehtësojë realizimin e politikës fiskale. Në çdo rast, Banka e Shqipërisë do të ruajë pavarësi të plotë institucionale dhe vendimet e saj do të orientohen drejt plotësimit të objektivit kryesor për arritjen dhe ruajtjen e stabilitetit të çmimeve. Banka e Shqipërisë gjykon se, në afat të gjatë, politika fiskale duhet të orientohet nga ruajtja e qëndrueshmërisë së borxhit publik

dhe e parametrave të tjerë të shëndetit buxhetor. Politika fiskale duhet të ankorohet në një rregull fiskal të qartë, të besueshëm dhe transparent. Ky angazhim do të krijojë premisa për uljen e primeve të rrezikut, për ruajtjen e stabilitetit makroekonomik dhe financiar dhe për nxitjen e rritjes së qëndrueshme e afatgjatë të vendit.

Një borxh publik i qëndrueshëm rrit fleksibilitetin dhe efektiv-

itetin e ndjekjes së politikave fiskale e monetare kundërciklike, në interes të zbutjes së luhatjeve afatshkurtra të ekonomisë. Bashkërendimi i politikës monetare me atë fiskale do të mbështetet në shkëmbimin e vazhdueshëm të informacionit mbi strategjitë dhe politikat e sektorit fiskal e financiar, si dhe mbi masat fiskale me ndikim në aktivitetin ekonomik dhe në nivelin e çmimeve.

Enti Rregullator i Energjisë zhvilloi dje seancën dëgjimore me 5 kandidatët në garë për përzgjedhjen e emrit të ri që do të jetë në krye të Operatorit të Sistemit të Shpërndarjes.

Bordi i komisionerëve të ERE ka intervistuar gjashtë personat që iu përgjigjën thirrjes në gazeta për këtë pozicion dhe që rezultuan të plotësonin kriteret e vendosura. Kreu i ERE, sqaroi se mes tyre, vihej re që një pjesë kanë qënë në pozicione drejtuese në KESH, sikurse ish-kreu i OSSH deri në privatizim, sot drejtor i UjësjellësTirana, Sait Dollapi, ish-nëndrejtori i KESH-it Genc Gjergjani dhe Agron Sesesi, si dhe Rezart Isufi, Artan Topi, Onorina Jata.

Pas dëgjesës u skualifikua Onorina Jata, pasi siç beri të ditur drejtori juridik në ERE, Eduart Elezi, Jata është aktualisht punonjëse në CEZ. Kryetari i ERE, Sokol Ramadani, tha se, emri do të bëhet publik ditën e hënë, 21 j anar, pas marrjes së vendimit për licencën e kompanisë “CEZ Shpërndarje”. Drejtori juridik i ERE, Eduard Elezi, u shpreh se, përzgjedhja e administratorit të ri, vjen për shkak të fillimit të procedurave për heqjen e licencës së shpërndarjes dhe furnizimit me energji elektrike ndaj kompanisë private. Këto masa janë marrë për të mos krijuar vështirësi në sistemin energjetik.

Aplikimet deri në 25 janar 2013

Qeveria me konsorciumin TAP A.G

Destani rikthehet me një film shpërthyes

“Bota e Ndryshimit”, sillni ndryshimin me dorën tuaj

Firmosen dy marrëveshje të tjera për projektin e gazsjellësit TAP

DigitALB sjell në Tiranë “90 Minuta-Projekti Berlin”

Për të gjithë ata që janë të përkushtuar dhe me vullnet për të sjellë një ndryshim përmes një projekti social ka ende pak ditë për të aplikuar në programin “Bota e Ndryshimit” të Fondacionit Vodafone Albania. Programi është një inciativë unike e ideuar dhe që zbatohet eskluzivisht nga Fondacionet Vodafone anembanë globit. Ai krijon mundësinë e kandidimit për individët me pasionin, kapacitetin dhe eksperiencën për t’iu dedikuar një nisme që u vjen në shërbim një komuniteti në nevojë të përzgjedhur nga vetë aplikanti. “Nëse keni pasionin, aftësitë, energjinë për t’ju dedikuar një iniciative që keni ëndërr ta shihni të ndryshuar nga duart tuaja, ju mund te jeni fituesi i ardhshëm i “Botës së Ndryshimit” – tha Albi Greva, Drejtor i Fondacionit.

Edhe ju që lexoni këtë artikull mund të jeni një prej fituesve.

Nëse keni një ide për të ndryshuar diçka në komunitetin që ju rrethon aplikoni për të qënë mes fituesve të këtij viti.

Ministria e Ekonomisë ka nënshkruar dy marrëveshje bashkëpunimi me konsorciumin e gazsjellësit TransAdriatik. Marrëveshja kryesore ka qenë ajo e përcaktimit të termave të bashkëpunimit për realizimin e projektit në terren mes qeverisë shqiptare dhe konsorciumit të TAP, për dhënien e lejeve mjedisore dhe teknike, shpronësimet e tokave nga ku do të kalojë tubacioni i gazit. Ministri i Ekonomisë, Edmond Haxhinasto, tha se, ndërtimi i këtij gazsjellësi do të jetë investimi i huaj më i madh në vend duke ndikuar direkt në zhvillimin ekonomik të Shqipërisë. Më herët, ministri nënshkroi marrëveshje për furnizimin me gaz të vendit me kompaninë gjermane E-ON Ruhrgas, që është edhe aksioneri kryesor i konsorciumit TAP. Nënshkrimi i këtyre marrëveshjeve përfundimtare vjen tre ditë pas lidhjes së bashkëpunimit me kompaninë AXPO për furnizimin e vendit me milionë metër kub gaz në vit.

DigitALB, në kuadër të kontributit për artin dhe kinematografinë, sjell pranë publikut shqiptar premierën e filmit “90 Minuta – Projekti Berlin”, me producent dhe aktor kryesor Blerim Destani. Destani rikthehet me një tjetër film shpërthyes të titulluar “90 Minuta – Projekti Berlin”.

Këtë radhë ai nuk është vetëm personazhi kryesor, por edhe bashkëproducent me regjisorin e famshëm Ivo Trajkov. “90 Minuta – Projekti Berlin”, i sjellë në Tiranë nga DigitALB dhe Imperial Cinemas, është një aksion “Psiko-Thriller”, i treguar në formën e një historie në kohë reale, duke përfshirë publikun si asnjëherë në veprimet dhe ankthin dramatik të heroit hakmarrës.

Për të realizuar filmin, Destani dhe Trajkov kishin në dispozicion vetëm pesë ditë, të cilat i shfrytëzuan në mënyrën më të mirë të mundshme dhe për këtë flasin rezultatet: 90 minuta film pa asnjë ndërprerje nga skena në skenë.

06

« aktualitet

E shtunë 19 janar 2013 •

ITALI- Burhan Kapllani, shqiptari 48-vjeçar që vrau pardje pasdite në periferi të Akuilas, ish-gruan dhe të dashurin e saj, ka zgjedhur të mos u përgjigjet pyetjeve të prokurorit David Mancini. Ai tha se nuk ishte i qartë në përballjen me seancën e pyetjepërgjigjeve, ndaj parmbrëmë në orën 23.00, u dërgua nga stacioni policor në burgun “Paganica Preturo”. Ai është akuzuar për vrasje të shumëfishtë me dashje. Skena e krimit ndodhi në supermarketin “MD”, në fraksionin Bazzano. Kapllani,

Autori shqiptar “qep” gojën para prokurorit

Të dashuruarit të vrarë nga burri xheloz, do të martoheshin në korrik një kontraktues i vogël ndërtimi, rreth një vit më parë ishte divorcuar me gruan e tij. Pardje, ai ishte me një armë zjarri në makinën tip “Opel Zafira”, ndërsa në ndenjësen e pasme ishte ulur ish-gruaja. Partneri i ri i viktimës ishte përpjekur për të shpëtuar, por u arrit prej

tij dhe u vra. Shqiptar ka qëlluar të tre të shtëna, dy prej të cilave kanë qenë fatale. Më pas ai thirri policinë. Ish-gruaja, shqiptare gjithashtu, quhej Herjeta Boshi, 35 vjeçe, ndërsa shoku i tij, patrioti, Shpëtim Hana, 37-vjeçar. Të dy jetonin bashkë me vjehrrën e ardh-

shme të gruas, në San Gregorio, por bashkë me ta banonin edhe 4 fëmijët e 35-vjeçares, pasi do të martoheshin në korrik. Pista pasionale është më e besueshme, ndërsa arma e përdorur nga vrasësi, një “Beretta 7.65”, ishte vjedhur në një shtëpi të pabanuar në lagjen “Torrione”.

Nishani në KLD: Askush nuk mund të cenojë jetën e gjyqtarëve

Tiranë, gjykata dhe task-forca e prokurorisë me krerë të rinj Mariglen Mulla

N

ë kuadër të reformës në drejtësi dhe prokurori, dje janë zgjedhur dy prej krerëve të posteve kyçe.

Kështu, KLD-ja, nën drejtimin e kryetarit Bujar Nishani, miratoi me unanimitet emrin e Fatri Islamajt në krye të Gjykatës së Tiranës, ndërsa Gentian Trenova u emërua nga kryeprokurori Adriatik Llalla si shefi i njësisë Task-Forcë në Prokurorinë e Tiranës. Në mbledhjen e KLDsë, Nishani dënoi ashpër sulmin ndaj gjyqtares Mishgjoni.

Më herët dha dorëheqjen dhe u zëvendësua kreu i Prokurorisë së Krimeve të Rënda, ku këtë post e mori Eugen Beci. Ndërkaq, Sokol Malaj dha dorëheqjen nga Prokuroria e Tiranës, ku është komanduar Adnan Kosova, ndërsa edhe Olsion Çela dha dorëheqjen nga kreu i hetimit në Prokurorinë e Përgjithshme, post të cilin po e mbulon vetë kryeprokurori.

Kryetari i ri i gjykatës Presidenti Bujar Nishani, në mbledhjen e djeshme të KLDsë dënoi ashpër sulmin e tri ditëve më parë ndaj gjyqtares së Vlorës Mirela Mishgjoni.

Ai shprehu bindjen e tij se ky institucion do të jetë gjithmonë në mbështetje të pu-

Dhunon banesën e një gruaje, arrestohet autori Një 30-vjeçar nga Yrsheku është arrestuar nga Komisariati nr.5, pasi dhunoi banesën e një gruaje. Policia njoftoi se, u krye arrestimi në flagrancë i shtetasit Urim Koldashi, 30 vjeç, lindur në Kukës dhe banues në Yrshek Tiranë, i dënuar më parë për vjedhje. Arrestimi i tij u krye sepse rreth orës 20.20, në fshatin Laknas, ka kanosur serisozisht për jetën si dhe i ka dhunuar banesën shtetases L.Mema, për motive të një konflikti të datës 5 janar të këtij viti. Materialet në ngarkim të tij do t’i referohen Prokurorisë së Rrethit Gjyqësor Tiranë për konsumim të veprës penale të Kanosjes, parashikuar nga nenet 84 dhe 112 të Kodit Penal.

Ndërron jetë në spital 22-vjeçari i plagosur Mesnatën e së enjtes, ka ndërruar jetë 22-vjeçari, i cili mbeti i plagosur pas një sherri në kryeqytet. Erjon Lila mbeti viktimë e thikave të tre personave, të identifikuar dhe të arrestuar nga policia si Sherif Lata, 52 vjeç, Besard Lata 27 vjeç, dhe Sebastjan Lata, 22 vjeç. Sipas të dhënave të para mësohet se ngjarja ka ndodhur pas një sherri banal. Lila u plagos rëndë pasditen e të enjtes, rreth orës 16.30 në rrugën “Siri Kodra” pranë stacionit të trenit.

Mungesa e avokatit të Xhakjes shtyn gjyqin për vrasjen

nës së gjyqtarëve në të gjithë vendin. “Sulmi ndaj gjyqtares është i papranueshëm dhe kriminal. Askush nuk mund të cënojë dinjitetin dhe jetën e gjyqtarëve. I uroj shërim të shpejtë gjyqtares Mirela Mishgjoni. Ne shprehim solidaritetin dhe mbështetjen tonë për punën e të gjithë gjyqtarëve” theksoi Nishani. Ndërkaq, gjatë

kësaj mbledhjeje, KLD-ja zgjodhi në unanimitet, Fatri Islamajn si kryetari i ri i Gjykatës së Tiranës.

Ndryshimet në prokurori Kryeprokurori i Përgjithshëm ka firmosur për kreun e ri të drejtimit të Task Forcë të Prokurorisë së Tiranës, prokurori Gentian Trenova, i cili do të zëvendësojë në këtë post

prokurorin e dorëhequr Dritan Rreshka. Gjithashtu janë emëruar 4 zëvendësprokurorët e Tiranës, Ervjola Stoja, Petrit Fusha, Erjon Pano dhe Shpëtim Kurti. Ata zëvendësuan prokurorët Genti Çano, Marjeta Zaimi, Elio Mazreku dhe Kudusi Shahu, të cilët mbeteten në postet e prokurorëve të thjeshtë në Prokurorinë e Rrethit Tiranë.

Roli i bisnesmenit Zefaj në historinë misterioze

Misteri i zhdukjes së informatores së Antidrogës, e martuar me shqiptarin SKOCI- Gjykata e Lartë në Glasgow të Skocisë ka dëgjuar detaje rreth një 27-vjeçareje informatore e Antidrogës, e cila është martuar me një shqiptar dhe më pas është zhdukur. Spence ka humbur në prill 2011 dhe ka punuar si informatore për Krimin dhe Drogat në Skoci dhe gjithashtu për Mbretërinë e Bashkuar. Juria dëgjoi dje se Spence ishte rekrutuar nga SCDEA në dritën e martesës së saj me shqiptarin Sokol Zefaj. Ndërkaq, të akuzuar ndodhen David Parker, 37 vjeç, Paul Smith, 47 vjeç, Philip Wade, 42 vjeç, dhe Colin Coats, 42 vjeç, të

cilët e mohojnë rrëmbimin dhe torturimin e Spence në një banesë në West Kilbride, në prill të vitit 2011. Në akuzë thuhet se ata vranë Spence dhe pasi e torturuan, i prenë kokën dhe asgjësuan trupin e saj. Ndërkaq, avokati mbrojtës Derek Ogg, pohoi informacionin se Spence mund të ketë qenë e martuar me Zefajn, një biznesmen shqiptar. Ogg pyeti: “A jeni dakord me mua se Lynda Spence ishte në rrezik shumë serioz të jetës së saj pasi ajo ishte informuar mbi një bandë shqiptare të krimit të organizuar”?. Gjykata tha se në kohën kur ajo u zhduk, jetonte në

Glasgoë me një grua nga Ukraina që ishte një dashnore e Zefajt. Avokati i Përgjithshëm Lesley QC Thomson pyeti nëse diçka vuri te banda shqiptare, duke përfshirë vrasjen e supozuar të Spence dhe mori përgjigje negative. Shoqja më e ngushtë e zonjës Spence nga shkolla ishte Amanda Robertson, 29 vjeçe dhe kur ishte 19 vjeçe i kishte kërkuar Spence që të martohej me të dashurin e saj, shqiptarin Zefaj për ta lejuar atë të qëndronte në Britani të Madhe. Robertson ishte divorcuar me Zefajn 4 vjet më vonë dhe ai u martua me Spence.

Dje është shtyrë seanca e parë gjyqësore ndaj Ilir Xhakjas, autori i vrasjes së kryekomisarit të Shijakut, Adem Tahiraj. Seanca u shty për shkak të mungesës së avokatit të të pandehurit dhe në këto kushte, gjyqtari i cështjes vendosi që seanca e radhës të mbahet më 29 janar. Veç çështjes së hapur në Krimet e Rënda për vrasjen e kryekomisar Tahirajt, Xhakja i njohur për precedentët e theksuar penalë, po gjykohet paralelisht në Gjykatën e Apelit në Durrës për veprën penale të vrasjes së shtetasit Qerim Maloku, vrasje kjo e ndodhur në vitin 1998 në Katund Sukth. Kjo është hera e dytë që Xhakja po gjykohet për vrasjen e Qerim Malokut. Në rastin e parë, ai u gjend i pafajshëm nga gjyqtari Neritan Tabaku, von çështjes.

aktualitet • E shtunë 19 janar 2013

ELBASAN- Ministri Tafaj mori pjesë në diskutimin e kurrikulës së re, e cila do të hyjë në sistemin arsimor në vitin shkollor 2015-2016, duke deklaruar se së shpejti do të jetë gati edhe një paketë për t’u ardhur në ndihmë mësuesve për t’u njohur me këtë kurrikulë që sipas tij u përshtatet standardeve evropiane. Ministri u ndal në disa nga problematikat që i paraprijnë funksionimit të kësaj kurrikule gjatë një takimi me drejtuesit arsimorë, mësuesit dhe pedagogët në Elbasan. “Ne kemi bërë vetëm pak hapa. Kemi ndryshuar strukturën çka u mundësua edhe nga implementimi i procesit të Bolonjës. Mendoj se kemi realizuar vetëm ndryshimin në strukturë dhe tani jemi në ndryshimin e përmbajtjes.

Programet e studimeve universitare të mësuesisë mendoj se vuajnë rëndë nga një ngarkesë e tepërt dhe e dëmshme në kurrikul, nga një ngarkesë e dëmshme financiarisht. Në të gjitha takimet me rektorët dhe

R

eshjet e shiut të rëna me intensitet për disa ditë me radhë kanë shkaktuar përmbytje në disa zona të vendit. Dalja nga shtrati i lumit Gjanica, Osumi dhe Erzeni ka bërë që qindra banesa, objekte biznesi dhe institucione brenda pak minutash të përfshihen nga uji.

Më problematike situata paraqitet në Fier, ku banorët e lagjes “1 Maji” kanë nisur të evakuohen, pasi banesat e tyre ndodhen nën ujë. Po kështu probleme ka pasur dhe në qarkun Berat, si dhe në Lezhë e Shkodër.

Fier Lumi Gjanicë ka dalë nga shtrati duke shkaktuar probleme tek familjet që jetojnë aty pranë.

Problematike situata paraqitet në lagjen “1 Maji” të qytetit të Fierit, pasi banesat janë tërësisht nën ujë. Shtabi i Emergjencave ka nisur tashmë evakuimin e banorëve të kësaj lagjeje. Mësohet se po evakuohen nga shtëpitë fëmijët, të moshuarit dhe të sëmurët.

Një familje ishte izoluar nga uji i lumit që rrethoi banesën e tyre, vetëm ndihma e policisë dhe bashkisë që i shpëtoi nga situata ku ndodheshin. Shkak për daljen nga shtrati të lumit Gjanica përveç reshjeve është bërë dhe ngushtimi i shtratit të këtij lumi. Niveli i ujit që arrin 50 cm ka përmbytur sipërfaqet ku ndodhet dhe banesa dhe disa biznese. Vitet e fundit situata në këtë zonë është konsideruar më e keqja e 20 viteve të fundit.

Bashkia e Fierit deklaron se ka një projekt për rehabilitimin e lumit Gjanica, por nuk mund ta zbatojë sepse mungojnë donatorët.

Berat Ndërkohë reshjet e rëna pa ndërprerje në 24 orët orët e fundit në të gjithë territorin e qarkut Berat ka bërë që në komunat dhe bashkitë e tij të krijohen probleme madhore. Më problematike janë bllokimi i rrugës nacionale Berat – Skrapar ku rrëshqitja e ma sivit të dherave ka bllokuar rrugën në dy, tre segmentet e saj dhe kryesisht në zonë e pishave tek grumbullimi, si dhe në hijen e Kakrukës në afërsi të qendrës të komun ës Bo-

»

07

Diskutohet kurrikula e re, e cila do të hyjë në sistemin arsimor në vitin 2015-2016

Tafaj në Elbasan: Mësuesit e rinj probleme në disa lëndë Modeli mbështetës më i suksesshmi, por probleme në përshtatje dekanët unë ju kam bërë thirrje që modelin që kemi zgjedhur ne që është modeli i Finlandës, modeli më i suksesshëm në Evropë dhe përtej, duhet ta prekin vetë duke parë në vend si implementohen. Na duhet një model për të zbatuar këtë kurrikul moderne. Ne shikojmë se kemi probleme madhore në nivelin e përgatitjes së mësuesve madje edhe të mësuesve të rinj. Kjo kërkon ndryshim të përmbajtjes.

Kjo kërkon që kurrikula të ofrojë kompetencat kyç, të aftësojë mësuesit e arsimit bazë që në objektivin afatgjatë të zhvillojë të gjithë kurrikulën deri në klasën e gjashtë. U bëj thirrje universiteteve të aplikojnë sa më shpejt dhe të zgjedhin një nga anëtarët e konsorciumit në Universitetin e Finlandës. Formi-

mi praktik i mësuesve është një problem tjetër dhe bëhet fjalë për praktikën universitare dhe praktika profesionale një vit shkollor para dhënies mësim.

Ju lutem departamenteve dhe pedagogëve të japin hapësirë dhe më shumë kohë dhe më shumë mbikëqyrje për mësuesit e rinj gjatë kryerjes së praktikës profesionale në shkolla. Përfshirja e profesionit të mësuesit në grupin e profesioneve të rregulluara.

Kemi vetëm një vit dhe ky vit tregoi se studenti e mirëpriti praktikën mësimore në shkolla dhe ne kemi kapacitete të mjaftueshme për të udhëhequr studentët në realizimin e praktikës. Të gjithë studentët që bënë praktikën profesionale rezultuan pozitivë në shkolla,

por nuk rezultuan kështu në provimin e shtetit. Më mirë se sa ju askush tjetër nuk mund ta përcaktojë nivelin e mësuesve të rinj. Provimi i shtetit është tërësisht i dixhitalizuar i realizuar muajin e kaluar nuk pati rezultatin e pritshëm. Në disa lëndë ishte edhe i ulët kryesisht në formimin e mësuesve në dy kompetenca shkollat tona kanë probleme. Sistemi ynë i arsimit të lartë në traditën e tij ka pasur formimin universitar të mësuesve në kompetencë të barabartë në të dy lëndët.

Janë shtuar degët e kombinuara, por rezultatet e mësuesve të rinj treguan se pikërisht ata që kishin përfunduar studimet e nivelit të dytë në dy lëndë kishin rezultatet edhe më të ulta”, është shprehur ministri Tafaj.

Në disa qytete janë evakuar familjet e rrezikuara, situata alarmante

Dalin nga shtretërit lumenjtë, përmbyten dhjetëra banesa e ha tokë Tepelenë-Gjirokastër Aksi rrugor Tepelenë-Gjirokastër, raportohet të jetë bllokuar si pasojë e rrëshqitjes së një masivi dheu. Burime nga vendngjarja bëjnë me dije se bllokimi ka ndodhur rreth 100 metra ma shkuar tek zona e njohur si Uji i Ftohtë. Drejtoria e Rrugëve në një reagim për mediat pas bllokimit të aksit rrugor i bën thirrje banorëve që të shmangin këtë aks rrugor.

Burime të njëjta saktësojnë se një masiv dheu 300 m kub ka bllokuar rrugën. Ndërkohë, prefektja e Gjirokastrës Mimoza Çomo njoftoi se nisi aktivizimi i Shtabit të Emergjencës dhe u morën të gjitha masat që rruga të hapej. govë. Të njëjtin fat kanë pësuar edhe rrugët rurale, të cilat për pasoj të rrëshqitjes së ledheve e mureve anës rrugës kanë bërë që të bllokohen rrugët që lidhin qendrën e komunës me qytetin siç janë rruga Potom - Çorovodë, rruga Gjerpës, Konak e Leshnje e ajo e Çepanit po më të njëjtin qytet. Ndërsa janë bllokuar nga reshjet e borës edhe Qafa e Devrisë që lidh tre komunat me qytetin e Çorovodës. Më shumë probleme ka shkaktuar moti i keq dhe reshjet e pandërprera në komunat dhe Bashkinë e Urës Vajgurore e të komunave Otllak Poshnje, Kutalli e Perondi.

Dalja e dy lumenjve nga shtrati për arsye të tejprurjes ka bërë që të vërë nën pushtetin e tij mbi 200 ha tokë, mbi 25 familje të përmbytura. Përmbytje ka pasur në në komunën Kutali në fshatrat Dronovicë e Samaticë ku ujërat kanë vënë nën ujë mbi 80 ha tokë bujqësore, si dhe disa sera perimesh. Në ndihmë të banorëve të Urës Vajgurore

si bashkia më problematike kanë ardhur edhe forcat komando të Poshnjes. Ka qenë një togë ushtarësh me komandantin Gëzim Marku ata që kanë evakuar disa nga banorët e lagjes të përmbytur, ndërsa janë nisur për ndihmë emergjente edhe në zona të tjera të përmbytura. Syrja Ormeni kryetari i Bashkisë të Urës Vajgurore tha për gazetën se po merren masa për eleminimin e dëmeve të shkaktuara nga përmbytjet, ndërsa përmbytja ka ardhur si

rrezultat i daljes së ujërave të lumit nga shtrati. Përfaqësues të prefekturës së ndodhur në vendin ku kanë ndodhur përmbytjet thanë për gazetën se dëmet janë të pallogaritshme po të mendosh që thuajse 70% e tokave kanë qenë të mbjella me grurë, jonxhë e perime të stinës. Nga ana tjetër një dëm edhe më i madh dhe i pakthyeshëm është edhe gërryerja e qindra hektarëve tokë nga dy lumenjtë Osumi e Devolli në të gjithë rrjedhën e tyre.

Shijak Kreu i Bashkisë Shijak, Indrit Buka, njofton edhe gjendjen alarmante që paraqitet për shkak të motit. Lumi Erzen ka dalë nga shtrati për shkak se 18 familje janë në qiell të hapur pasi uji ka vërshuar në banesat e tyre. Kryebashkiaku Buka bën me dije se familjet janë strehuar në ambientet e Bashkisë, ndërkohë që paralajmëron se lumi Erzen rrezikon 120 banesa.

Aktualisht janë përmbytur 20 banesa. Banorët të irrituar për përmbytjen e banesave të tyre nga lumi Erzen kanë bllokuar urën në shenjë proteste. Ata nuk lejojnë kalimin e automjeteve në rrugë, duke mbajtur të bllokuar aksin Shijak- Durrës. Ata kërkojnë të ndërhyhet për zgjidhjen e problemit, pasi siç deklarojnë ata brenda këtij muaji janë përmbytur dy herë. Ndërkohë që për zhbllokimin e situatës kanë ndërhyrë edhe forcat e komisariatit të Shijakut.

Durrës Reshjet e rëna përgjatë disa

ditëve me radhë kanë krijuar një situatë të rënduar në Durrës, kryesisht në Shkozet, Sukth e Krujë. Shkak janë bërë bllokimi i kolektorëve duke shkaktuar përmbytje të banesave dhe bizneseve në zonë. Në Shkozet, sektorë të ndryshëm plazhit ndodhen nën ujë ku në disa komuna, niveli i shiut ka arritur 100 mm. Banorët e zonës së plazhit kanë bërë sot dhe një protestë për përmbytjet.

Sipas tyre, mjafton pak orë shi dhe shtëpitë e tyre rrethohen nga uji. Banorët kanë tentuar të bllokojnë dhe rrugën nacionale në shenjë proteste, por janë ndaluar nga policia. Në Krujë janë nën ujë 16 shtëpi, ndërsa janë përmbytur dhe 300 ha tokë. Shkak është bërë devijimi i grykëderdhjes së lumit, Ishëm.

Prefekti i Durrësit, Genci Alizoti e konsideroi situatën alarmante. “Në Bashkinë e Sukthit nuk ka funksionuar hidrovori. Problematikë e madhe në Bubq të Krujës. Bashkë me ndërrmarjet jemi duke nisur ndërhyrjet në kolektorë”. Sipas Alizotit, lumi Erzen rrezikon të dalë nga shtrati dhe kjo shton edhe më tej problemin me përmbytjet.

Lezhë e Shkodër Në Lezhë, përmbytje sipërfaqësore janë shkaktuar në Shëngjin, Barbullonj, Dajc, Blinisht e Zadrimë. Ndërkaq në zonën e Taljes është përmbytur një sipërfaqe e konsiderueshme toke sepse ka dalë nga shtrati lumi Drin që ka qenë tej i fryrë nga prurjet e shumta. Gjithësesi aktualisht raportohet se situata është përmirësuar në Shëngjin, pas ndërhyrjes në terren nga kreu i kësaj komune.

08

« dossier

E shtunë 19 janar 2013 •

Manipulimi i së vërtetës rreth të rënëve në luftën e Tiranës Nga Albert Kotini

K

ur lexon nga viti në vit për luftën e çlirimit të Tiranës, çdo ushtarak i thjeshtë, në çdo vend të botës qoftë, befasohet përpara kësaj beteje, që ia kalon edhe Stalingradit apo rënies së Berlinit, kur kanë parasysh se sa banorë kishte atëherë Shqipëria. Në komunikatën e jashtëzakonshme të fondit “Komanda e Shtabit të Përgjithshëm”, dosja nr. 257, viti 1944, me titull “Tirana u çlirua”, thuhet: “Sot më dt.17.11.1944, në orën 8°°, u likuiduan të gjitha rezistencat e fundit gjermane….”. Një ekstazë marramendëse euforike filloi nga kjo date dhe për çdo përvjetor një legjendë e treguar për kopshte e deri tek Akademia Ushtarake “Mehmet Shehu”, kur trumbetohej për legjendarin. Nëpër kronikat origjinale, që fillojnë nga “Buletini i veprimtarisë luftarake të DIS” (nëntor 1944), përshkruhet beteja me të rënët për çdo ditë gati 20 gjermanë, përballë çdo partizani. Për 19 ditë epike, mbyllet me një shifër prej 2000 të vrarësh gjermanë, prej të cilëve mbi 1000 veta, vetëm për Mushqetanë. Për këtë fakt, Vaskë Gjino, ish-komisari i Br. IV S në luftimet e Mushqetasë, pranon se janë vrarë vetëm 240 gjermanë. Njëkohësisht në historiografinë e luftës antifashiste nacionalçlirimtare deri më sot është mohuar fakti i ndihmës, që ka bërë RAF-anglez në goditjen e trupave gjermane për këtë betejë.

Për datën 4 nëntor 1944, po në këtë buletin shkruhet: “Në afërsi të hotel “Londonit” dhuron jetën për çlirimin e Tiranës një punëtor”. Kështu deri më 17 nëntor nuk jepet asnjë partizan i vrarë, por në fund statistikat nxjerrin 127 partizanë dëshmorë dhe 290 vetë të plagosur. Nga Br. IV S, jepen në listën e dëshmorëve, deri në 18 partizanë, dhe sado të mblidhen shumat e të gjithë të vrarëve, nga komunikatat dhe kronikat e përditshme të kësaj beteje, nuk plotësohen kurrë këto shifra që ju përkasin, 127 dëshmorëve.

Po të jetë kështu, nuk ka pse të hezitohet ngritja e një obelisku në qendër të Tiranës. Në këtë buletin jepet më 4.11.1944, komunikata se: “Më 2.11.1944, ra heroikisht skuadër komandanti Bajram Shahini dhe një partizan… Bie heroikisht nga zjarri i tankeve armiq Jorgji Gori dhe nën/ toger Ahmet Kali… Ranë heroikisht edhe komunisti Riza Taçi, partizanët Arif Qamili dhe Maliq Ymeri. Po në këtë datë, ra heroikisht partizani Rexhep Hajdar Mulla...” Po në datën 2 nëntor jepet komunikata: “Ky sulm detyroi 35 gjermanë të armatosur mirë të dorëzohen...Me një sulm të lehtë mbetën të vrarë 4 gjermanë dhe po këtë natë, u dorëzuan 71 ballistë të tradhtarit Abaz Ermenji, të armatosur me mushka dhe me një mitraloz. Më 5 nëntor 1944, mbetën të vrarë partizani trim Tahir Frakulli dhe ditët e fundit të çlirimit të Tiranës ranë heroikisht, Seit Polisi, Tahir Fraku, Nikolla Pena, Shaqir Oshafi etj. Armiku humbi mbi 50 vetë... Më 6 nëntor u vra Shaban Sali nga Mallakastra, ndërsa më 3 nëntor Fetah Selca, Sotir Pojani...”

Kaq janë të dhënat e mbledhura nga komunikatat origjinale të dala gjatë ditëve të luftës në Tiranë. Mirëpo, për të mbrojtur këtë lavdi të mitizuar me legjenda heroike, partizanësh të tipit Rambo, të cilët vrasin jo më pak se 4 gjermanë secili, djegin e përballen më disa tanke, etj, e bëjnë pabesueshmërinë historike në kufijtë e zbulimit të vetvetes një fakt të zakonshëm ngjarjeje. Kjo sëmundje patologjike e euforisë, që sot veteranët e justifikojnë me konceptin se na duhej për të ngritur moralin lartë dhe se nuk

kishin më tepër trimëri vendet e tjera që luftuan me gjermanët, në vend që të pastrohej nga historia në vitet në vazhdim, u be paradoksale. Kur këta preken në këto statistika të gënjeshtërta dhe në disa tabu të mbetura, menjëherë hidhen në sulm, si një bllok të çmendurish, duke u shprehur: “Mos na mohoni luftën antifashiste, sepse gjaku i derdhur na çliroi”; dhe slogane të tjera me të cilat është e mbarsur një histori totalisht e mashtruar e luftës. Historia, në veçanti ajo e luftës antifashiste nuk qëndron në këmbë pa fakte, argumente, e dokumente, as me çdo lloj ekuivoku të droguar nga propaganda përveç se me një reference shkencore e logjike. Dihet që fitimtarët kanë bërë historinë, por kombet e mençura, si p.sh, ai gjerman dhe polak, po e rishikojnë historinë e luftës midis tyre, po ashtu edhe amerikanët me japonezët, sepse lëvizja e lirë e studentëve midis atyre vendeve, kërkon një të vërtetë historike në te mirën e popujve.

Në gazetën “Mundimi” të datës 28 nëntor 1944, e cila shpërndahej nga RAF dhe USAF, shkruhet: “Tash na kanë ardhur hollësitë e betejës së famshme të Tiranës, të treguara prej gojës së dy oficerëve të naltë të UPVNÇL., komisarit të Korparmatës I dhe atij të divizionit të parë, të cilët morën pjesë vet në këtë përleshje epike, që përfundoi me çlirimin e kryeqytetit të Shqipërisë. Beteja e Tiranës, u mbarua me sukses të premten në mëngjes. Në këtë mënyrë garnizoni gjerman, dikur i madh, i fortë, u copëtua në pjesë të vogla të shpërndarë aty-këtu dhe të rrethuar nga të gjitha anët prej partizanëve dhe popullit të kryeqytetit. Më në fund, mbasi këto pjesë të veçanta u rrethuan të gjitha, atëherë partizanët, filluan ti sulmojnë një e nga një, duke kaluar shtëpi më shtëpi dhe duke i djegur qendrat armike me gjithë gjermanë brenda. Ajo që i theu gjermanët ishte se ata nuk mundeshin më që të merrnin ndihma nga jashtë. Një fuqi armike që po vinte nga Durrësi u sulmua në rrugë prej Br. IV dhe u detyrua të tërhiqesh nga kishte ardhur. Fuqia tjetër që vinte nga Rr e “Elbasanit”, u sulmua dhe u shfaros e gjitha nga Br. VIII S. RAF u erdhi në ndihmë partizanëve, duke i bombarduar kazermat gjermane. RAF sulmoi dhe ndaloi fuqinë gjermane, që mundoheshin të vinin prej Elbasanit në Tiranë, fuqi të cilën më vonë partizanët e rrethuan dhe e shfarosën. Organizuesit e fitores, ku nderi më i madh i takon

së pari komandantit të Korparmatës së Parë, majorgjeneral Dali Ndreut dhe komandantit të D I Mehmet Shehut (veteranit të luftës së Spanjës), bashkë me komisarët e tyre kolonel Hysni Kapo dhe kolonel Kristo Themelko”.

Ky informacion që u jepej aleatëve, në veçanti atyre anglo-amerikanë, në fakt, siç do ta argumentojmë më poshtë, nuk qëndron fare.

Pse? Çlirimi i Tiranës është keqinterpretuar në të gjitha botimet e saj, në veçanti në “Historinë e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare” (vitet 1939-1944, nën kujdesin e ISM-L). Kështu në këtë libër te mbetur, që nga viti 1990, e deri më sot, si një tabu që s’duhet prekur, sepse na mohohet lufta shkruhet: “Operacioni mësymës i UNÇLSH, për çlirimin e Tiranës (29 tetor-17 nëntor 1944), që ishte një nga operacionet më të mëdha, më të rëndësishme, më të ashpra e më të suksesshme për çlirimin e plotë të Shqipërisë.

Ajo u krye, sipas planit që përpunoi komandanti i përgjithshëm i UNÇL-së, shoku Enver Hoxha.

Operacioni i Tiranës kishte karakterin e luftës frontale, ku u dukën qartë shkalla e lartë e organizmit të UNÇLSH-së dhe virtytet e larta morale-politike të saj. Në faqen 27 shkruhet: “Të tërbuar nga goditjet e UNÇLSH-së në Tiranë dhe nga humbjet që kishin pësuar, nazistët më 1 nëntor, u lëshuan nëpër lagjet e kryeqytetit që mbanin ende në thonjtë e tyre, e u vunë flakën një numri të madh shtëpish. Mbi lagjet e çliruara gjermanët qëllonin me artileri e mortaja, pa asnjë dallim që të shtrëngonin popullsinë të bënte presion mbi partizanët që të hiqnin dorë nga mësymja! Por tiranasit nuk epeshin, përpara terrorit armik. Ata luftonin tok me partizanët për çlirimin përfundimtar të kryeqytetit, pa u kursyer të bënin çdo sakrificë për hir të arritjes së këtij pikësynimi. Pothuajse të gjitha kronikat e dokumentuara, faktet e botuara në disa libra për këtë lavdi të stisur, përtej kufijve të imagjinatës, bëjnë të qeshin edhe vetë ata pjesëtarë

të luftës partizane që jetojnë sot.

Myfit Guxholli, ish partizan i Br. IV S, dhe pjesëmarrës në luftën e Tiranës, tregon: “Është bërë luftë barrikadash, por jo luftë frontale. Lufta brenda në qytet ka qenë e papërfillshme, për rezistencën që ka pasur. Lufta reale, është bërë jashtë unazës së Tiranës. Kështu për të ndihmuar forcat gjermane, që ndodheshin brenda Tiranës, të cilat ishin vetëm disa reparte mbrapa vije, dhe xhandarmëria shqiptare, që nuk e kalonin të 300 vetët, dhe në tërheqje e sipër do të largoheshin nga Tirana. Për të ndihmuar këto forca, u nis një kolonë gjermane nga Elbasani. Në periferi të rethit të Tiranës, gjatë rrugës Elbasan-Tiranë, u bënë 4 prita: Prita në Qafën e Kërrabës, Bërzhitë, Ura e Farkës. Këto nga Br IV S. Drejtimi tjetër ishte, Kombinat-Ura e Beshirit, ku u zunë prita nga Br. VIII S, ndërsa nga Kisha e Shën Prokopit, deri në bulevard ishte me detyrë Br I S. Në Linzë, ishte shtabi operativ. Komandant Dali Ndreu, nënkomandant Nexhip Vinçani, dhe Qazim Kondi.

Komandant i D I, ishte Mehmet Shehu. Detyra e të gjithë forcave partizane ishte, që të kapnin dhe të asgjësonin forcat gjermane brenda në Tiranë, t’i asgjësonin dhe të takoheshin të tre brigadat e mësipërme, triumfalisht në Tiranë. Ky objektiv nuk u realizua, sepse gjermanët e çanë rrethimin dhe u tërhoqën në drejtimin Vorë-Shkodër, duke realizuar objektivin e tyre.

Kjo është e vërteta dhe jo, siç është shkruar deri më sot. Akoma nuk e dimë se sa gjermanë janë vrarë brenda në Tiranë, sepse e tërë lufta është bërë jashtë rrethinave të saj. Forcat gjermane që dolën nga rrethimi, patën pritën e fundit në Prezë, nga batalioni “Antonio Gramshi” (batalioni V i Br. I S). Mbas vdekjes, Mehmet Shehut, u akuzua si tradhtar që i la gjermanët të çanin rrethimin. Kjo për të justifikuar, mosrealizimin e planit të madh partizan. Gjermanët, kishin organizuar pika mbështetëse të fortifikuara, si në Shën Prokop; Kodër e Kopilit (varrezat e dësh-

dossier • E shtunë 19 janar 2013

morëve); Farkë dhe dy mitraloza me kullë rrotulluese të vendosura, një në sheshin “Skënderbej”, që kontrollonte të katër rrugët e bulevardit dhe tjetra tek ushtari i panjohur. Në qoftë se ka vend për të studiuar është prita e Kërrabës e organizuar nga Br. IV S, e cila i shkaktoi dëme të mëdha kolonës së madhe gjermane, por megjithatë 300 veta nga kjo kolonë, mundi të arrijë në Tiranë dhe të sigurojë tërheqjen e të gjithë gjermanëve në drejtimin Vorë-Shkodër. Në pritën e urës së Peshkatarëve, ishin mbi 500 partizanë të organizuar nga Mehmet Shehu, ndërsa në Bërzhitë, u bë një kasaphanë e vërtetë, duke luftuar trup më trup me gjermanët dhe ditën e çlirimit të Tiranës, të vrarët (edhe robërit i vramë), na dhanë urdhër për ti djegur me benzinë të cilin e zbatuam. Br I S, arriti brenda në Tiranë vetëm deri te Rruga e Barrikadave dhe nuk e kaloi dot bulevardin. Atje ku është selia e gazetës “Zëri i popullit” Osman Gazepi, që ishte progjerman, ka luftuar me trimëri duke bllokuar mjaft forca partizane. Forcat partizane për çlirimin e Tiranës u përballën me ato që vinin nga tërheqja për t’u bashkuar, me gjermanët e mbetur në kryeqytet dhe të grumbulloheshin në Shkodër e më pas të shkonin në Berlin, për mbrojtjen e qytetit”.

Në lidhje me luftën e Tiranës, nuk është fjala se nuk është luftuar dhe po mohojmë luftën, por është fjala se kjo luftë është bërë jashtë unazës së saj nga forca partizane që përmblidhnin rreth 5000 vetë. Asnjëherë në të gjitha botimet për këtë luftë nuk është thënë se sa gjermanë, kanë qenë brenda në Tiranë?! Ky mashtrim me statistika që fillon që në luftën e Tiranës, vetëzbulon gënjeshtra të mëdha. Kështu p.sh në qoftë se në Mushqeta është lapidari me mbi 1000 gjermanë të vrarë për ata dëshmorë që janë betonuar atje, është një turp për këtë fakt të paqenësishëm.

Spekulimi është bërë jo vetëm me numrin e 28000 dëshmorëve, por edhe me numrin e veteranëve, 70000 mijë. E gjithë lufta nacionalçlirimtare, kundër gjermanëve, në veçanti ajo e Tiranës, ka të bëjë me luftën që u bëhej gjermanëve në prapavijë të tyre, kur tërhiqeshin, nëpër pika kalimi dhe siç është e dokumentuar në të gjithë dokumentet e Vermahtit, kjo tërheqje filloi që më 1 tetor 1944. Në dokumentet gjermane më 12 tetor 1944, thuhet edhe për Athinën që u zbraz në këtë datë edhe pse forcat partizane greke arrinin në atë kohë mbi 35000 veta, por kurrsesi nuk shkruajnë në historinë e tyre, që çlirimi i Athinës të jetë ndonjë meritë e partizanëve dhe jo e tërheqjes së gjermanëve.

Në albumin “Epopeja e Luftës ANÇL e viteve 1939-1944”, shkruhet: “Ne jemi frymëzuar në luftën tonë, nga gjeniu i kohërave të sotme Stalin.

Por një faktor me rëndësi për zhvillimin e drejtë

të kësaj miqësie janë udhëheqësit tanë që mbrojnë me fanatizëm interesat e popujve, njerëzit që e kuptuan më mirë vëllazërimin e popujve: Titua i madh i Jugosllavisë dhe Enveri i Ynë...”. Më 17 nëntor Tirana ishte e lirë, dhe me këtë rast komandanti i përgjithshëm gjeneral-kolonel Enver Hoxha i drejtohet kështu UNÇL-së: “Për gati 5 muaj me radhë ushtria e jonë është në ofensivë të pareshtur në të gjitha anët e Shqipërisë.

Me mijëra gjermanë janë vrarë, me qindra robër janë të panumërt e janë shkatërruar”. Në gazetën “Bashkimi” dt.17.11.1945, shkruan: “Komiteti Ekzekutiv i nën/prefekturës vendosi që 17 nëntori të bëhet festa e kryeqytetit, sepse çlirimi i Tiranës ishte çlirimi i të gjithë Shqipërisë”. Përmenda Stalinin dhe Titon, sepse nga ata u mësua që si propaganda të deformonte çdo realitet për të mitizuar luftën kundër nazizmit. Kjo përvojë në tekstet tona nuk e ngreh lavdinë, por në fakt e mitizon në kufijtë e mashtrimit.

- Dëshmia e ballistit Islam Lleshi për luftimet në Tiranë.

Në kuptimin e ngjarjes për luftën e Tiranës, dëshmitari Islam Lleshi thotë: “Kur batalioni “Besnik Çano” u kthye në Shqipëri nga Kosova, u shpërnda, sepse kaq ishte funksioni për të cilin u ngrit. Divizioni I S, kaloi Shkumbinin dhe u vendos shtabi në Priskë. Atëherë mbi 200 intelektualë të batalionit “Besnik Çano”, që ndodheshin në Tiranë, u përfshinë

nga propaganda komuniste, që i ftonte për të shtuar radhët e brigadave partizane. Ne nuk dinim gjë se çfarë bëhej dhe që në të njëjtën kohë kishte partizanë që donin të largoheshin nga lufta nacional-çlirimtare, sepse ishin mjaft të neveritur nga sjellja e idealit ndryshe nga sa vepronin. Propaganda komuniste ndërtohej ne këtë mënyrë: “Në Kongresin e Përmetit aleatët “ndihmonin partizanët” dhe në fakt anglezët po i ndihmonin ata. Gjermanët po largoheshin nga ishujt e Greqisë. Megjithatë, njerëzit nuk po e hanin, që të shtonin radhët partizane. Atëherë komunistët përdorën metodën e panikut. Vinin agjitatorë dhe thoshin: “Këtu do të bëhet luftë!

Do të vrasin në qytet gjermanët për hir të partizanëve e do të bëjnë raprezalje, sidomos tek të rinjtë, prandaj hajdeni e armatosuni.” Ne, Balli Kombëtar nuk dinim gjë, kur i kapte agjitatori komunist dhe i fuste në brigadat sulmuese, në veçanti në Tiranë për të marrë me vete edhe 3-4 të tjerë. Kështu shtohej fronti nacional-çlirimtar.

Kur takonim shokët tanë të lagjes, që po shkonin partizanë dhe i pyesnim në familje, atëherë merrej vesh se kishin ikur. Të habitur, sepse ishin nga ata, që pak më parë kishin thënë se “unë vdes, por pushkë me dorë nuk kap”. Helmi i propagandës komuniste, kishte arritur t’i infektonte dhe ata kishin ikur. Ana tjetër e kësaj viktime të propagandës partizane ishte se po të rrinin në shtëpi do të na vrasin gjermanët, atëherë pse të mos vemi më mirë partizanë. Kjo propagandë depërtoi edhe te Balli Kombëtar. Disa zyrtarë të asaj kohe të kompromentuar, gjatë kohës së italianëve dhe të gjermanëve, i lanë zyrat dhe shkuan në mal te partizanët.

Ky panik u ndie te Balli Kombëtar dhe tek-tuk dolën partizanë, pasi kishin dhënë prova se kishin vrarë disa gjermanë.

Në këtë mënyrë do të ishin të besueshëm. Në këtë panik, djali ikte nga shtëpia dhe ndahej zyrtarisht nga familja. Parulla e përgjithshme që përfshiu familjet tiranase ishte: “Nënë do të ikim, që të ruajmë kokën, jo të luftojmë”. Kështu që edhe familja i çonte me dëshirë fëmijët e vet. Në gusht të vitit 1944, ky panik që pat kapur Ballin Kombëtar, influencoi shumë, aq sa u mor një vendim që të mos shkonin partizanë, sepse së shpejti pritej zbarkimi anglo-amerikan.

Ky zbarkim ishte një mashtrim total dhe një zhgënjim që na detyroi për të dalë në mal me çeta edhe Balli Kombëtar. Në gusht të vitit 1944, u krijuan çetat e Ballit, të cilat do të shkonin të luftonin jo kundër gjermanit (ashtu siç porositën anglezët), apo pro partizanëve për t’u shërbyer atyre, por vetëm të ruanin kokën dhe të mos asgjësoheshin nga komunistët. Synimi i Ballit ishte me karakter mbrojtës. Kështu dolëm në Mëzes, e atje u bashkua me ne edhe Musa Picari (i cili më parë ishte vetëmbrojtës për fshatin), dhe që deri atëherë quhej herë ballist, herë zogist, por që në fakt ishte forcë territoriale që mbronte fshatin e vet me urdhër nga regjenca. Të tilla forca territoriale kishte shumë, që kishin mbirë si kërpudha në Shqipërinë e Mesme dhe të Veriut, mbi 15 të

»

09

tilla. Enver Hoxha, këto i ka goditur si ballistë, por që në fakt nuk kanë qenë ballistë. Haxhi Farka, në Farkë, kishte organizuar forca territoriale dhe nuk merrte urdhra nga Balli Kombëtar (Mithat Frashëri), por urdhrat i merrte nga regjenca, po kështu edhe armët për vetëmbrojtje. Ky është dallimi i forcave territoriale nga Balli Kombëtar.

Këtë vetëmbrojtje forcat territoriale e organizuan vetë, me ndihmën e regjencës në Kavajë, Shijak etj. Mirëpo, injoranca e thith shpesh propagandën komuniste për ti quajtur forca territoriale të gjithë si ballistë. Kështu, kur erdhi shtatori i vitit 1944, forcat e Ballit Kombëtar filluan të tërhiqeshin nga Jugu dhe të grumbulloheshin nga Jugu në Shijak.

Të gjithë ballistët nga Përmeti, Saranda e Vlora (nga Korça jo), u bënë bashkë në shtator të vitit 1944, duke u bashkuar edhe me forcat e Abaz Ermenjit. Deri në fund të shtatorit, para luftës së Tiranës, Mithat Frashëri, Hasan Dosti, erdhën në Shijak, ku unë kam pirë kafe me ta. Në Durrës, Shijak, një mori luftëtarësh të Ballit, e kishin shpresën tek zbarkimi i aleatëve. “Inteligence Servise”, kishte dezinformuar, kishte hapur fjalë 2-3 muaj më parë se do të zbarkonin në Shqipëri. Kur po thyheshin gjermanët, mendonim se anglo-amerikanët do ta linin Rusinë, dhe jo Gjermaninë të bëhej ruse. Morëm zëmër se, ne shqiptaret do të ishim pa Rusinë. Në vitin 1944, diplomati anglez Hill u shpreh: “Ne do të zbarkojmë që t’i presim rrugën rusëve…”. Ky dezinformacion ishte bindës edhe për vet Hitlerin, aq sa të gjithë bregdetin shqiptar, gjermanët e minuan.

Kjo na mbajti gjallë të gjithë ne nacionalistëve, sepse prisnim zbarkimin. Mirëpo fakti i zbarkimit ishte vendosur që në Jaltë, midis Çurçillit e Stalinit. Kur zbarkuan aleatët në Itali, Tito i kërkoi Stalinit: Si t’ia bëjmë po të zbarkojnë në drejtim të Jugosllavisë? Stalini iu përgjigj se nuk do të zbarkojnë aty. Kështu që Titoja e dinte që anglezët nuk zbarkonin në bregdetin shqiptar e jugosllav (Jalta është e pazbardhur krejtësisht për Shqipërinë). Historiani anglez Barkes në analet e diplomacisë angleze shkruan për këtë “zbarkim” në Shqipëri (Durrës), kur edhe Çurçilli e donte këtë zbarkim ndërsa Ruzvelti jo, për t’i mbajtur fjalën e dhënë Stalinit në Jaltë. E gjithë kjo amulli e politikës së madhe na mbajti me shpresa që ti qëndronim idesë sonë për të mos u bashkuar me komunistët, sepse anglo-amerikanët nuk i donin ata. Dezinformimi i “Inteligence Servise” për të zbarkuar në Ballkan, bllokoi me mijëra gjermanë aty, prandaj këtë interes panë ata. Më 3 tetor 1944, armata alpine gjermane tërhiqet nga ishujt Egje. Radhët partizane, nga frika e gjermanëve, më tepër se sa luftonin për ideal të atdheut, po shtoheshin çdo ditë. Pritnin ditën e triumfit për të hyrë në Tiranë.

Në Tiranë ka qenë një bandë ushtarake, që e quanin banda para ushtarake, e krijuar që nga koha e Zogut, deri në vitin 1944. Partizanët dhe komunistët agjitatorë këtë bandë e morën 2-3 herë në Priskë, te shtabi i tyre. Ali Nallbani, i binde lodrës dhe shkoi partizan. Ne, tiranësit, u habitëm që Liu i Hajros (i biri i Nallbanit), doli partizan me lodër (daulle). Si more?! Filluan të dalin nga Tirana vajza dhe djem që nuk të binte ndër mënd fare. Hajde, thoshin, se nuk do të kemi më luftë, do të lajmë rrobat dhe vetëm do të thërrasim: Para partizanë! Shtabi partizan, po studionte të bënte diçka luftë, se ballë për ballë me gjermanët, nuk kishin bërë kurrkund luftë.

Erdhi Br I S (Mehmet Shehu) në Priskë, dhe Dali Ndreu, ndërsa Br. IV, u vendos në Laprakë, që ishte katund atëherë. Balli Kombëtar ndodhej akoma në Tiranë e Durrës.

Cila ishte në fakt lufta e Tiranës? Në atë kohë, gjermanët kishin një pikë të avancuar në Linzë dhe një postë të xhandarmërisë atje. Këto e pengonin Mehmet Shehun të vinte në Priskë.

Shtabi partizan, çfarë bënte? Tek Rr “Bardhyl”, deri tek “Kinostudio” (lagja “Guerile”, u quajt më vonë), për çdo natë nga 10 tetori, ora 23-24°°, qëllonin me pushkë dhe bomba në çdo mëhallë.

Ne kujtonim se po bënin luftë partizanët me këtë pikë në Linzë. Ata vinin deri tek Rr “Bardhyl”, qëllonin rrallë me pushkë për 30 minuta, hidhnin një bombë rrugës dhe me këtë avaz, vazhduan për ditë rresht. Asnjëherë partizanët nuk hynë brenda në Tiranë.

10

« studim

Nga Gjon Boriçi* (vijon nga numri i kaluar)

B

ismarku e nuhati me shumë mençuri situatën. Ai vendosi të veprojë duke futur në valle edhe Austrinë e cila e la veten të tërhiqej nga hunda prej Prusisë. Lufta kundër Danimarkës përfundoi shpejt. Por, ShlesvigHolshtajn nuk mbeti territor i pavarur, por iu atashua Prusisë për tmerrin e Austrisë. Më 7 dhjetor 1864 trupat prusiane hynë triumfatore në Berlin që ishte edhe parada e parë gjermane që nuk do të ndalet deri në vitin 1945. Ky ishte suksesi i parë i Bismarkut si kancelar. Në vitin 1865, qysh në javët e para, tensioni ndërmjet Austrisë dhe Prusisë erdhi në rritje. Mensdorfi (ministri i jashtëm austriak) vijonte t’i bënte presion Bismarkut në mënyrë që ky i fundit t’i bënte publike qëllimet reale të Prusisë. Bismarku shkoi deri aty sa vendosi t’i vërë kushte Austrisë që në histori hynë me ermin “Kushtet e shkurtit”.

Sipas këtyre kushteve flota dhe ushtria e Shlesvig-Holshtajnit duhet t’i jepeshin Prusisë.

Prusia do të ishte garantuesja e bregut danez.

Ushtarët prusianë do të vijonin të mbeteshin në territoret daneze. Perandoria Habsburge mbetej jashtë çdo lloj kërkese në lojën daneze. Nga këto kushte austriakët u tmerruan. Perandori austriak i quajti të papranueshme.

Kjo periudhë e veçantë në marrëdhëniet ndërmjet Austrisë dhe Prusisë dhe nënshkrimi i një konvente mes dy shteteve në Bad Gashtajn është bërë gjithnjë objekt diskutimesh mes historianëve. Deri atë kohë, ekzistonte “Sistemi Shënbryn” që ishte edhe ekuilibri ndërmjet Austrisë dhe Prusisë në kontrollin mbi të gjitha shtetet gjermane. Por, qëllimi i Bismarkut ishte se Prusia do të lulëzonte vetëm nëse shkatërrohej hegjemonia austriake në konfederatën gjermane. Kjo ishte thjesht e vërteta që në fakt nuk ishte më shumë sesa një luftë civile mes dy shteteve gjermane për supremaci në territorine vet. Konjuktura ndërkombëtare e lejonte Bismarkun të lëvizte lirshëm kundër Austrisë. Britania e Madhe as nuk donte të ndërhynte, Franca flinte gjumë (për sherrin e saj) pasi Napoloni III kishte ndërmend të krijonte perandorinë franceze nga Meksika, që rezultoi një ëndërr absurde. Ndërhyrja e këtyre shteteve në një luftë civile gjermane do të ishte sipas tyre e pamundur. Këtë gafë sidomos të Francës të mosndërhyrjes, kardinali Risheljë nuk do të kishte bërë po të ishte në pushtet. Ky fakt vërtetohet më së miri nga fjalët e deputetit francez Adolf Tjer që do të bëhet edhe president i Francës kur të rrëzohet Napoloni III. Më 1866 pak javë përpara fillimit të luftës austro-prusiane ai tha: “Do të vijë përsëri perandoria e Karlit V, e cila më parë e kishte qendrën në Vjenë dhe tani do ta ketë në Berlin, që është pranë kufirit tonë e do të bëjë presion mbi të ... Ju keni të drejtë ta kundërshtoni këtë politikë në emër të Francës, pasi Franca është shumë e rëndësishme për t’i shpëtuar kërcënimit nga një revolucion i tillë. Dhe kur ajo ka luftuar dy shekuj ... për ta shkatërruar këtë kolos, a është e gatshme të rrijë ta shohë tani si po rikrijohet para syve të saj?!” (18, Kissinger, Henry “Diplomacia” (Tiranë 1999), f. 121) Lufta kishte filluar qysh më 26 maj 1866. Në një kohë kur të gjithë mendonin se Austria do ta shtypte Prusinë, ndodhi krejtësisht e kundërta. Më kot u mundua perandori Napolon të organizonte një konferencë në Paris për të ndalur luftën. Prusia nuk do të përmbahej më. Ajo shfrytëzoi mundësinë më të parë për të hequr qafe Austrinë nga Konfederata gjermane. Më 9 qershor 1866, lufta ishte thuajse e përfunduar.

Austria shikonte sesi po i përfundonin ditët e saj të lavdishme si menaxhuesja e shteteve gjermane dhe çështjeve të Evropës. Më 26 korrik 1866, Prusia dhe Austria nënshkruan aktin e paqes në Nikolsburg (Çeki) me përmbajtjen e mëposhtme: Austria do të tërhiqej nga të gjitha marrëdhëniet e saj me shtetet gjermane; Austria njeh formimin e federatës të shteteve gjermane të veriut nën udhëheqjen prusiane; Marrëdhënia ndërmjet shteteve gjermane të jugut me Federatën gjermane të veriut vendoseshin me marrëveshje të lirë; Austria njihte të gjitha ndryshimet politike në Gjermaninë e veriut; Austria duhej të paguante reparacionet e

E shtunë 19 janar 2013 •

Gjenialiteti i Bismarkut

në krijimin e Gjermanisë

Ese në kuadër të 142-vjetorit të themelimit të shtetit gjerman

luftës në shifrën 40 milion taleve si dëme të shkaktuara. (19, Steinberg, Jonathan “Bismarck; a life” (Oksford University Press 2011), f. 256) Ndryshimi i ekuilibrit të forcës në Evropë ndryshoi nga në favor të Austrisë në favor të Prusisë. Shtetet gjermane të veriut kishin kohë që ishin nën posedimin e Prusisë qysh me marrëveshjen për bashkimin doganor të aplikuar më parë. Suksesi i Bismarkut nuk mund të ekzagjerohet. Ai ishte i vërtetë dhe madhështor.

I vetëm kishte arritur të ndryshonte rendin ndërkombëtar evropian. Nuk është se këtë plan ai e kishte mbajtur të fshehtë. Ai kishte thënë, se ç’kishte ndërmend të bënte, si synonte ta bënte dhe e bëri. Të tjerët thjesht vështruan pasi nuk e besonin. Të njëjtin gabim do të bënin francezët dhe anglezët edhe në shekullin e XX kur në postin e kancelarit do të ulej Adolf Hitleri.

Në gusht të vitit 1866 kancelari i hekurt lëshoi për herë të parë klithjen e tij të papërmbajtshme në jetën e tij të përmbajtur: “I munda të gjithë! Të gjithë”. (20, Po aty, f. 257) Triumfi i madh i Bismarkut kundër Austrisë kishte krijuar një situtatë të re në Evropë. Por, ajo nuk ishte përfundimtare. Reparacionet austriake që u paguan prej 40 milion talesh i shërbyen jashtëzakonisht shumë arkës së shtetit prusian. Konfederata gjermane nuk ekzistonte më dhe Austria ishte përjashtuar nga të gjitha çështjet gjermane. Ajo [Austria] po përqiqej të krijonte një identiet të ri si fuqi lindore. Si me një të rënë të shkopit magjik Prusia arriti të “gllabëronte” pas fitores kundër Austrisë, Hanoverin.

Nasaun, pjesën më të madhe të Hesse-Kassel dhe Frankfurtin. Nga tre milion banorë që kishte Prusia në vitin 1862, tani ajo arriti shifrën e 19 milion banorëve duke u kthyer në një fuqi të mëdhe. Askush më në Evropë nuk do të guxonte ta konsideronte më atë vend si “buburreci” i Evropës. Kancelari Bismark tashmë kishte filluar të bënte lëvizjen tjetër. Ai nuk do të mund ta bashkonte të gjithë vendin (pa Austrinë) nëse

Franca tregohej armiqësore. Sigurisht, ai e dinte se Franca asnjëherë nuk do ta lejonte pa luftë bashkimin e Gjermanisë. Situata brenda vendit nuk ishte e sigurtë për kancelarin. Ai kishte armiq si konservatorët ashtu edhe katolikët. Por, siç kishte vepruar 200 vjet më parë armiku më i madh i kombit gjerman Kardinali Risheljë që lidhi aleancën me protestantët anti katolikë, edhe Bismarku lidhi aleancë në Gjermani me kundërshtarët më të rreptë të filozofisë së tij, liberalët.

Për të arritur synimin, Bismarku e ndryshoi sa hap e mbyll sytë ngjyrën e lëkurës dhe u bë një liberal i flaktë për pesë vjet.

Më 9 mars 1870 kancelari i paraqiti mbretit Vilhelm një memorandum ku i argumentonte se ishte në të mirën e kombit që familja Hohenxolern të fitonte respektin e mbarë Evropës pasi tashmë pozicioni i Prusisë ishte shumë i favorshëm. Fitim respekti donte të thoshte luftë kundër Francës.

Fillimisht, Vilhelmi refuzoi pasi vetëm ideja që të përballej me Francën i ngjallte tmerr. Por Bismarku ia kishte bërë situatën fakt të kryer pasi ishte marrë vesh me shefat e ushtrisë fon Moltken dhe fon Ron. Të tre bashkë shkuan tek mbreti dhe me gjysëm toni të kulturuar ia mbushën mendjen që ndaj çdo kërkese të Francës, Prusia t’i përgjigjej me forcë. Pas refuzimit të një kërkese franceze lidhur me Belgjikën dhe botimi i kësaj kërkese në shtypin gjerman, opinioni publik francez i tërbuar i kërkoi perandorit Napolon III t’i shpallte luftë Prusisë. Më 14 korrik 1870, këshilli i ministrave të Francës urdhëroi mobilizimin e përgjithshëm. Por, shteti francez ishte tërësisht i çoroditur. Ashtu si në rastin e Austrisë, mobilizimi ishte shumë i dobët.

Lufta u zhvillua në kufirin francez. Ushtria prusiane ishte shumë më e përgatitur se ajo franceze. Më 2 shtator 1870, trupat e marshallit të shkëlqyer Helmut fon Moltke pasi shpartalluan ushtrinë e gjeneralit MakMahon zunë rob edhe vetë perandorin Napolon III i cili kishte shkuar në betejë sipas gjurmëve të xhaxhait të

tij. Por ai nuk ishte Napolon Bonaparti që dinte t’i kursente vetes një poshtërim ndërkombëtar në fushën e betejës. Kapja e perandorit nga prusianët u shoqërua me rënien e perandorisë dhe me shpalljen e Republikës III në Francë më 4 shtator 1870.

Prusia kishte triumfuar. Më 18 janar 1871, në pallatin e Versajës në Paris, Bismarku shpalli pa takt krijimin e Gjermanisë duke shpallur si perandor Vilhelmin I. Ceremonia e zhvilluar në sallën e pasqyrave ishte një ogur i zi për të ardhmen e Gjermanisë. Me këtë akt po vulosej vijimi i mëtejshëm i armiqësisë 200 vjeçare franko-gjermane.

Bismarku po jetonte momentin e triumfit të tij më të madh, shpalljen e shtetit të bashkuar gjerman për herë të parë në histori. Më 26 shkurt 1871, paqja ndërmjet Francës dhe Gjermanisë u nënshkrua në të njëjtën sallë në Versajë. Reparacionet që francezët u detyruan t’i paguajnë Gjjermanisë kapën shifrën e frikshme prej 5 miliard frangash. Gjithashtu edhe Alsasë-Lorena iu dha Gjermansië së re. Më 18 prill 1871, Rajhshtagu aprovoi kushtetutën e re dhe faza e parë e karrierës së mrekulleshme të Bismarkut përfundoi.

Shtetari prusian me gjenialitetin e tij kishte transformuar politikën evropiane dhe kishte bashkuar atdheun e tij brenda tetë viteve qysh kur mori postin e kancelarit prusian më 1862. Edhe një herë si në vitin 1866 kur triumfoi ndaj Austrisë ai përsëriti thirrjen e tij të papërmbajtshme në jetën e tij tepër të përmbajtur që tashmë kishte shumë më tepër vlerë dhe ishte më shumë se asnjëherë tjetër e legjitimuar: “I munda të gjithë!” (21, Po aty, f. 293) Jeta politike e Bismarkut duket si një histori me fund të lumtur. Në shtator të vitit 1862 ai u emërua kancelar i Prusisë. Posti më i lartë që kishte mbajtur deri atëherë ishte amasador në Konfederatën e shteteve gjermane dhe në Rusi.

Brenda 8 vjetësh e gjysëm ai arriti të zgjidhë nyjen gordiane dhe të bashkojë të 38-të shtetet gjermane në një shtet të vetëm. Vetëm Austria për arsye specifike kishte mbetur jashtë. Ai ia doli mbanë pa udhëhequr në fushën e betejës asnjë ushtar. Sipas shumë ekspertëve dhe profesorëve të marrëdhënieve ndërkombëtare, ky element konsiderohet “gjenialitet i veçantë”.

Njeriu i “gjakut dhe hekurit” kishte arritur të kuptonte thelbin e asaj që shpiku vetë, Realpolitikës duke mishëruar elementët e interesit me vetëpërmbajtjen të ndërthurur me shkathtësinë e diplomacisë. Ai dominoi Gjermaninë dhe diplomacinë evropiane nga një qendër e vetme.

Kundërshtarët politikë të Bismarkut jetonin akoma me konceptet e shekullit të XVIII dhe me fillimin e shekullit XIX pasi ishin të gjithë bashkëkohës të Kongresit të Vjenës dhe normave të tij politike. Bismarku ishte një Njuton apo Darvin politik. Për të, mbijtonte vetëm më i forti, jo mundësia për të qenë i tillë. Megjithatë, nuk mund të mohohet se ai hodhi farën për tragjeditë e shekullit XX edhe pse nuk e dinte se çfarë do të ndodhte më tej. Ai la një Gjermani të fortë dhe askush tjetër pas tij deri më 1945ën nuk diti të menaxhojë forcën, aftësinë dhe ambicjen e një populli të disiplinuar. Ai ishte shumë demokratik për konservatorët, shumë autoritar për liberalët. Ai arriti të mbizotërojë të dy këto rryma të fuqishme duke u bërë herë me njërën dhe herë me tjetrën duke manipuluar në këtë mënyrë antagonizmat e tyre. Por, fraza më e famshme që ka thënë Bismarku dhe që duhet të jetë model në rrugën e çdo aspiranti për t’u marrë me politikë është: “Aftësia politike konsiston në të dëgjuarit me kujdes të hapave të Zotit në rrugën e historisë dhe të ecësh me Të [Zotin] një copë udhë”.

(22, Kissinger, Henry “Otto von Bismarck, Master Statesman” (New Jork Times – 3 prill 2011). *Drejtues i Departamentit të Shkencave Politike Albanian University

opinion • E shtunë 19 janar 2013

»

11

Mbi rrezikun sizmik në Shqipëri Nga prof. dr. Alfred FRASHËRI

T

ërmetet janë dukuri natyrore që shfaqen në mënyrë të egër dhe me pasoja të rënda për jetën e njerëzve dhe me humbje të mëdha ekonomike.

Shkatërrimet e godinave dhe zjarret që i pasojnë kanë zhdukur nga faqja e dheut edhe qytete të tëra. Për këtë arsye njerëzit i studiojnë tërmetet dhe synojnë të mësojnë më shumë mbi ritmicitetin e rënies dhe forcën e tyre. Me përjashtime të rralla, për parashikimet të pjesshme lokale të tyre dhe të përpjekjeve që bëhen në këtë drejtim shkenca e sizmologjisë sot ka arritur të studiojë mjaft mirë dhe saktë historinë e rënies së tërmeteve, parametrat e tyre në një territor të dhënë dhe mbi këtë bazë të kryejë rajonizimin e territorit sipas intensiteteve të pritshme të rënies së tërmeteve dhe të prognozojë probabilitetin kohor të rënies së tërmeteve në atë territor. Këto të dhëna krijojnë sot mundësinë që të projektohen dhe ndërtohen veprat antisizmike, të afta dhe të sigurta që t’u rezistojnë tërmeteve të prognozuar: godina, diga, tunele, ura, rrugë, porte detare, aeroporte etj. Këtij qëllimi i shërben edhe studimi “Sizmiciteti, sizmotektonika dhe vlerësimi probabilitar i rrezikut sizmik në Shqipëri” i autorëve prof. dr. Shyqyri Aliaj, prof. dr. Siasi Koçiu, prof. dr. Betim Muço, akademik Eduard Sulstarova, i sapobotuar nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë. Monografia i kushtohet analizës së sizmicitetit dhe të tablosë sizmotektonike në Shqipëri, si dhe vlerësimit të rrezikut sizmik të mundshëm për Shqipërinë, që përbën edhe pjesën më të rëndësishme të këtij studimi integral.

Lexuesve fillimisht u jepen disa njohuri të përgjithshme mbi tërmetet, vendin që zë Shqipëria në zonimin sizmologjik mbarëbotëror dhe në atë ballkanik. Shkurt u bëhet i njohur historiku i studimeve sizmologjike në Shqipëri.

Analiza e sizmicitetit të Shqipërisë është realizuar në disa plane. Fillon me sizmicitetin historik, ku përshkruhen tërmete më të fuqishëm të rënë në Shqipëri para vitit 1900, si ai i 12 tetorit 1851 në Vlorë, e deri tërmeti i 14 qershorit 1893 në Himarë. Në katalogun e tërmeteve për periudhën 1900-2005 është analizuar sizmiciteti sipas të dhënave instrumentale për tërmetet me magnitudë Ms≥5.0. Përshkruhen edhe 19 tërmeteve të fuqishëm, duke filluar me atë të Shkodrës në qershorin e vitit 1905 deri tek ai i Tiranës, i 9 janarit 1988. Për secilin tërmet paraqiten parametrat sizmologjikë, dëmet e shkaktuara, hartat e izoseisteve, si edhe

të dhëna mbi lëngëzimin e trojeve të shfaqura gjatë këtyre tërmeteve. Në mënyrë më të detajuar analizohet sizmiciteti i sotëm në Shqipëri, nëpërmjet të dhënave makrosizmike, dukurisë së shuarjes së intensitetit të tërmeteve dhe varësive midis shkallëve të ndryshme të magnitudave të tërmeteve dhe dimensioneve të vatrës. Paraqiten harta të intensiteteve maksimale të vrojtuara për periudhën 1800-2005 dhe harta kumulative e efekteve makrosizmike të intesisteteve. Vlerësimit të rrezikut sizmik probabilitar në Shqipëri i është dhënë rëndësi e veçantë, duke analizuar shpërndarjen në kohë e hapësirë e aktivitetit sizmik në Shqipëri.

Mbi këtë bazë është vlerësuar se në territorin e Shqipërisë, me probabilitet 80%, mund të ndodhë një tërmet VII ballë MSK ( Ms ≥ 5,5) një herë në çdo 5 vjet, një tërmet VIII ballë ( Ms≥6.0)) çdo 10 vjet, ndërsa një tërmet IX ballë ( Ms≥ 6,6) çdo 30-40 vjet dhe tërmeti maksimal i mundshëm arrin magnitudën Ms= 7.5.

Pjesë e rëndësishme e monografisë është edhe studimi i mekanizmit të vatrave të tërmeteve të Shqipërisë dhe i fushës së sforcimeve të sotme tektonike, duke i shoqëruar me harta dhe me klasifikimin e tipave të thyerjeve tektonike. Mbështetur në shpërndarjen në hapësirë të epiqendrave të tërmeteve, të energjisë së tyre, si dhe rezultateve të fituara e analizuara nga zgjidhja e mekanizmit të vatrave të tërmeteve, në monografi janë dalluar zonat e thyerjeve sizmogjene në Shqipëri, si edhe jepen karakteristikat përkatëse të regjimit të sforcimeve tektonike të sotme. Janë identifikuar thyerjet gjeneruese të tërmeteve e tipat të tyre: zonat e thyerjeve gjatësore sizmogjenetike me shtrirje VP-JL Joniko-Adriatike, Korçë-Ohër-Dibër e Shkodër–Mat-Mokër, si dhe zonat tërthore sizmogjenetike Shkodër- Pejë, dhe Vlorë-Elbasan–Dibër.

Baza gjeologjike të studimit sizmologjik të Shqipërisë dhe informacioni gjeologjik i nxjerrë nga studimi sizmologjik për ndërtimin gjeologjik të albanideve përbën edhe një nga kontributet e shumë të rëndësishme të monografisë. Paraqitet struktura neotektonike e Shqipërisë, njësitë e saj, si edhe shkëputjet sizmoaktive.

Monografia merr vlerë akoma më të madhe, teorike dhe veçanërisht praktike me vlerësimin e rrezikut sizmik probabilitar për Shqipërinë. Ky vlerësim, si nismë fillestare ka analizën e studimeve të rrezikut sizmik në Shqipëri të kryera ndër vite, duke nisur nga ato të parat në vitet ‘70-të, që u kurorëzuan me “Harta e Rajonizimit Sizmik të Republikës së Shqipërisë në shkallën 1:500.000 (1980)”, e cila është edhe sot kusht normativ për të gjitha ndërtimet antisizmike që bëhen në Shqipëri. Në kapitull gjen vendin e duhur edhe

paraqitja e rezultateve të projekteve kombëtare, ndërkombëtare apo bilaterale për vlerësimin e rrezikut sizmik në Shqipëri, nga viti 1980 e deri më sot. Përllogaritjet e rrezikut sizmik, në pajtim me kërkesat e Eurokodit janë bërë për 10% probabilitet tejkalimi në 50 vjet, që i korrespondon një tërmeti me periodë përsëritje 475 vjet, dhe për 10% probabilitet tejkalimi në 10 vjet, që i korrespondon një tërmeti me periodë përsëritje 95 vjet.

Për karakterizimin e zonave të burimeve sizmike, jepet modeli sizmotektonik dhe analizohen parametrat e sizmicitetit të tij.

Për modelin sizmotektonik të përzgjedhur, autorët kanë dalluar 9 zona të burimeve sizmike: Zona Lezhë-Ulqin me Mmax=7.0; ultësira pranadriatike me Mmax=6,9; bregdeti jonian me Mmax=7.0; Korçë-Ohër me Mmax=6,9; Elbasan-Dibër-Tetovë me Mmax=6.9; Kukës-Peshkopi me Mmax=6.5; Shkodër-Tropojë me Mmax=6.5; Pejë-Prizren me Mmax=6.8 dhe zona e Shkupit me Mmax=6.5.

Janë përzgjedhur relacionet e shuarjes për tërmete të cekët të kores, siç janë tërmetet e gjeneruara nga nëntoka e albanideve dhe paraqitur llogaritje të rrezikut sizmik në Shqipëri. Autorët kanë përllogaritur edhe parametrat e nevojshëm për projektim, si përshpejtimi maksimal në truall shkëmbor, si edhe përshpejtimet spektrale.

Monografisë ja rritin vlerën edhe 12 harta të rrezikut sizmik probabilitar të Shqipërisë, vlerat e rrezikut sizmik për 370 bashki e komuna, si edhe vlerat e plota spektrale për 36 qytete të Shqipërisë. Vlerësimi i rrezikut sizmik probabilitar i Shqipërisë përputhet me Eurokodin 8 për ndërtimet antisizmike.

Në monografi arrihet përfundimi i drejtë se rezultatet e këtij vlerësimi probabilitar të rrezikut sizmik për Shqipërinë duhet të shërbejnë si bazë për kodin e ri të ndërtimeve antisizmike në Shqipëri, duke zëvendësuar hartën e rajonizimit sizmik të Republikës së Shqipërisë në shkallën 1:500.000, miratuar nga Këshilli i Ministrave në dhjetor 1979, e cila është ende në fuqi.

Për ta bërë të shfrytëzueshme edhe nga studiues, specialistë dhe investitorë të huaj, të gjithë kapitujt e monografisë kanë edhe përmbledhjen e zgjeruar në gjuhën angleze, në masën 55 faqe, ose 27% të vëllimit të saj. Monografia është një studim madhor, i realizuar në nivel shkencor të lartë, duke përdorur metodologji dhe metoda sasiore bashkëkohore, i cili jo vetëm nderon autorët. Studimi ka vlera të mëdha teorike dhe praktike dhe krijoi bazën teknike të domosdoshme për realizimin me cilësi të projektimeve antisizmike të veprave të ndërtimit në Shqipëri, si edhe për planëzimin urban mbi baza shkencore.

Për dy gisht fytyrë!

L

ëri ato që thonë. Arsyetime gjejnë sa të duash. Por shumë nga ngatërresat, plagosjet a vrasjet e shqiptarëve kryesisht sillen rreth ushkurit. Tjetër është që, për çështje nderi, morali etj., nuk duan ta thonë.

Dhe gjejnë një mijë arsye tjera....” më thotë një mik, avokat me përvojë në çështje të tilla penale tek bisedonim problemin tonë me kategoritë morale, sa të rreme aq të vërteta. Dhe si për ilustrim më rrëfen një nga barsoletat që kishte dëgjuar këto ditët e fundit me katundarin e gjakovarin dhe çizmet e vjedhura.

Një natë të ftohë me shi tek e kishe qitur udha nëpër një katund, gjakovari troket në një shtëpi për të kërkuar një palë çizme.

Pasi askush nuk përgjigjet, hyn brenda dhe në shilte sheh një burrë tek flinte me çizme mbathur. Mundohet ta zgjojë por assesi t’i dalë gjumi. Ia zbath njërën çizme por ai vazhdon gjumin e rëndë.

Pastaj ia merr edhe tjetrën dhe vazhdon rrugën drejt Gjakovës.

Kur e merr vesh, tek në mëngjes, se nuk i kishte çizmet, ai burri del në kojshi mos ka parë dikush dikë me çizmet e tij. Thonë se nata ka veshë e dita ka sy por, si zakonisht që gati gjithmonë gjendet dikush që nuk e lë të vërtetën të humbë, njëri i tregon se natën kishte parë një të panjohur me çadër e çizme tek po shkonte në drejtim të Gjakovës. Katundari mbledh burrat e fisit dhe i vihet prapa. Me parimin kush dvet nuk tret, burrat e armatosur dhe të vendosur për të kthyer nderin në vend, hyjnë në Gjakovë dhe më në fund e gjejnë edhe shtëpinë. Edhe gjakovarin i cili mundohet të mohojë por e tradhtojnë çizmet para derës.

Nuk di bre burra, diku i kam marrë por nuk e besoj se janë tuajat. E vërtetë, atë natë kam hyrë në një shtëpi. Nga një burri që po flinte si i vdekur me çizme në këmbë, hoqa njërën çizme. Nuk

Nga Ali Cenaj

lëvizi. Hoqa edhe tjetrën dhe kur prapë nuk lëvizi, ia hoqa edhe pantallonat dhe ia edhe atë punë... Pastaj me çizmet mbathur ika, thotë gjakovari, duke i lënë të stepur të gjithë!

Po prit, ti shoh edhe një herë, thotë katundari duke zgurdulluar sytë dhe i rrotullon sërish çizmet e veta. Jo, jo, tash po e shoh.

Vërtet, nuk janë çizmet e mia, thotë ai dhe bashkë me burrat e fisit, del nga shtëpia e gjakovarit, rrëfen avokati barsoletën nga e cila ec e mos e mbaj barkun nga të qeshurat.

U vra njeri për asgjë! Për një fjalë goje, për dy gisht fytyrë.

Ose, për një pëllëmbë tokë, për një gardh, për një pulë... dëgjojmë të komentohen shpesh vrasjet që me banalitetin sipërfaqësor të

lënë pa frymë. Këto dhe disa aga ato vrasjet misterioze, si ajo kur kohë më parë, një i ri dukagjinas që s’e kishte harruar traditën e atyre që enden natën ”me shkallë në krah”, në orët e vona të natës gjeti vdekjen nga breshëri plumbash afër një shtëpie në katundin fqinj, nuk janë të rralla. Edhe rasti i fundit kur burri për të cilin familjarët, por edhe të tjerët, bëjnë be se nuk ka pasuar ngatërresë apo ndonjë të keqe me dikë, natën vonë kishte dalë nga shtëpia, por pas pak ishte qëlluar për vdekje në një rrugë afër shtëpive të fshatit, lënë shumë enigma prapa.

Sidoqoftë, se dikush të vret ashtu, kot së koti, nuk e beson askush. Ashtu si nuk e beson askush se ai që del natën për hanë është nisur për t’u falë në xhami dhe se ai që dikujt i sillet natën rreth shtëpisë këtë e bën për motive e qëllime të mira.

Megjithatë, ngatërresat deri te vrasjet prapa të cilave fshihen motive të tjera, shumë më të forta, zakonisht të nderit e moralit, si kategori kulmore të mentalitetit kanunor, lënë prapa shumë pikëpyetje. Sepse kush është ai që nuk ka shkalluar nga mendtë dhe të vrasë dikë për hiç gjë, për një fjalë goje, për një pulë apo një gardh? Ç’ janë në të vërtetë ato dy gisht fytyrë apo, cila është ajo mezhdë në të cilën dikush i qenka përzier aq keq sa të nxjerrë koburen dhe ta vrasë dikë pa provuar asnjërën nga zgjidhjet tjera?

Thonë se veç prej zorit, se prej qejfit nuk vret kush. Madje prej zorit të madh. Ma të madhit zor. E s’kanë thënë kot malësorët: “Dëm më të vogël e idhnim më të madh se me tu përzie dikush kah granimi, nuk ka”!

Ajo se pastaj thuhet se u vra për një vadë uji apo një fjalë goje, është tjetër çka. Si ajo puna e katundarit. Që çizmet i shkuan, por së paku e u kthye në shtëpi me fytyrë.

E për çka jeton njeriu! Për dy gisht fytyrë! A po jo!

12

« gossip

E shtunë 19 janar 2013 •

Michael J. Fox dëshiron që Taylor Swift të rrijë larg djalit të tij Taylor Swift ka një reputacion famëkeq për shkak të lidhjeve me ish të dashurit e saj, të cilët i përfshin në këngët që ajo shkruan. Por Taylor ka marrë një kërcënim serioz nga aktori Michael J. Fox, i cili nuk është shumë i dhënë mbas idesë që djali i tij Sam Michael të bëhet protagonist i këngës së Swift.

Për aktorin është një ide shumë e keqe që Taylor shkruan këngë për çdo lidhje që ka pasur. Kjo nuk është një rrugë e drejtë për të formuar karrierën, ka thënë ai.

Jennifer Aniston fytyra e Aveeno Jennifer Aniston gjithmonë është lakuar për mirë, për sa i përket bukurisë së lëkurës së saj dhe kujdesit që tregon për të. Dhe tani Jennifer Aniston do të ndihmojë çdo njeri të tregojë kujdes për lëkurën, si ikona e firmës për kujdesje ndaj lëkurës Aveeno. Reporteri i Jennifer bëri të ditur lajmin se Jen do të jetë fytyra e kësaj marke për fushatën 2013. ‘Ne mund të konfirmojmë se Jennifer do të jetë pjesë e këtij partneriteti me firmën Aveeno. Ju duhet të prisni për të parë rezultatet e këtij bashkëpunimi brenda këtij viti’, ka deklaruar Stephen Huvane. Aniston gjithashtu ka ndihmuar me bukurinë e saj në ngritjen e prestigjit të markave të njohura si SmartWater, L’Oreal dhe parfumit të saj.

“Skyfall” favorit për në “Evening Standard British Film Awards” Filmi i James Bond “Skyfall” është njëri ndër filmat favoritë për të fituar çmimin kryesor në “ Evening Standard British Film Awards”, gjatë muajit të ardhshëm. Aventura e 007shit, Daniel Craig, është nominuar në kategorinë Filmi i Vitit, që është në konkurrencë edhe me filmat “Sightseers” dhe “Berberian Sound Studio”. Komedia e zezë “Sightseers” është nominuar për Aktoren më të Mirë me aktoren Alice Lowe që do të jetë në konkurrencë me Charlotte Rampling (“I, Anna”) dhe Andrea Riseborough (“Shadow Dancer”),derisa në kategorinë Aktori më i Mirë është nominuar ylli i filmit “Berberian Sound Studio”, Toby Jones që do të jetë në konkurrencë me aktorin, Daniel Day-Lewis (“Lincoln”) dhe Eddie Redmayne (“Les Miserables”), në kategorinë për aktorin më të mirë. Regjisori i “Sightseers”, Ben Wheatley gjithashtu është i nominuar për çmimin “Peter Sellers”, për komedi, së bashku me Chirs O’Dowd për performancën e tij në “The Sapphires” dhe regjisori Martin McDonagh për filmin “Seven Psychipaths”. Ceremonia për ndarjen e shpërblimeve do të mbahet në Muzeun e filmit në Londër më 4 shkurt.

Paçino dhe De Palma bashkohen sërish Al Pacino dhe Brian de Palma do të bashkohen sërish, për herë të parë në 20 vjet, për të bërë një film mbi jetën e një trajneri futbolli amerikan. Aktori dhe regjisori, që kanë punuar bashkë për kryeveprën “Scarface” dhe “Carlito’s Way”, po bashkojnë forcat për “Happy Valley”, që tregon historinë e Joe Paterno. Trajneri i Penn State, që ndërroi jetë vitin e kaluar, thuhet se mbuloi një abuzim seksual që asistenti i tij Jerry Sandusky bëri ndaj një të mituri. Filmi do të ketë si producent Edëard R Pressman, i njohur më mirë për sagën “American Psycho”, që ka blerë të drejtat e filmit nga Joe Posnanski, autor i best-sellerit “Paterno”. “Happy Valley” do të bashkojë ekipin e “Scarface” dhe “Carlito’s Way”, De Palma dhe Paçino, për të tretën herë”, ka thënë Pressman. “Nuk mendoj se ka një dyshe më të mirë se kjo për të treguar historinë e një njeriu kompleks dhe të drejtë, që u rrënua nga një defekt tragjik i tij”, ka shtuar producenti.

Fshehtësitë e një dashurie jetëgjatë & të lumtur

G

jithmonë ju jeni marrë lakmi çifteve të lumtura, të cilët funksionojnë si më së miri, por nuk ia keni dalë ta zbuloni fshehtësinë e lidhjes së suksesshme. Ja disa këshilla të dobishme, të cilat mund ta përmirësojnë lidhjen me partnerin tuaj!

Merrni dhe dhuroni. Edhe juve edhe partnerit tuaj i nevojitet siguria. Që të dy dëshironi të ndiheni të sigurt dhe të kënaqur pranë njëri-tjetrit sepse lidhja e mirë bazohet në marrjen dhe dhënien e dyanshme.

Jini kursimtar. Të holla, lirisht mund të thuhet, janë një nga fajtorët kryesorë për grindje, prandaj provoni që me kujdes ta rregulloni buxhetin shtëpiak.

Mos shpenzoni më shumë se sa që keni.

Shkaku i kësaj, gjysma tjetër mund të nervozohet dhe pason grindja.

Ndani obligimet. Nëse punët e shtëpisë nuk janë ndarë në mënyrë të barabartë, do të ndodhin konfrontimet.

Secili. anëtar i familjes, përfshirë edhe

partnerin, duhet t’i marrë dhe t’i përfundojë obligimet e veta. Kështu, kur t’i keni përfunduar obligimet, do të keni më shumë kohë për njëri-tjetrin, e madhe edhe për pushim.

Pa grindje para fëmijëve. Para fëmijëve duhet të jeni të bashkuar. Madje edhe nëse partneri juaj nuk gjendet më së miri me fëmijët, pa marrë parasysh në moshën e tyre, inkurajojeni që sa më shumë të merret me ta. Mos e kritikoni para fëmijëve, por këta ia thoni në katër sy.

Kontrollojeni mërzinë. Mbani mend se mërzia zakonisht është sinonim për zemërim. Nëse e ndjeni se po mërziten i me të, pyeteni pse po zemërohet. Nuk do të ishte keq edhe ta kontrolloni sjelljen tuaj, sepse me siguri as ju për të nuk mund të jeni gjithmonë argëtues.

Dëgjojeni kur ju flet. Derisa e dëgjoni kur flet, ia bëni me dije se sa shumë e çmoni. Mirëpo, duhet t’ia ktheni në të njëjtën masë dhe të tregoni interesim kur ju thotë diçka. Për fat të keq, shumica e meshkujve nuk është e programuar për biseda femërore, sepse atyre më shumë u

përshtatet heshtja.

Kontrollohuni. Mësoni ta kontrolloni veten tuaj. Kurrë mos thoni diçka që nuk keni dëshirë t’ju thuhet. Prandaj duhet të kontrolloni fjalët, sepse ato mund të jenë më shpuese se sa arma e ftohtë.

Mos bëni panik për gjithçka. Pranojini gjërat nëse nuk mund t’i ndryshoni.

Mos bëni panik nëse diçka nuk shkon si duhet, e ju nuk mund të ndikoni sepse nervozizmin vetëm do ta bartni në partnerin tuaj. Kursejeni energjinë për atë që ia vlen dhe që është e rëndësishme për juve, partnerin dhe familjen tuaj.

Mësoni të falni. Jini të drejtë ndaj vetes dhe pyetni veten tuaj se ku keni mundur të gaboni. Kujtoni sa herë partneri ju ka falur, pa marrë parasysh mëkatit që keni bërë. Nëse e dashuroni, provoni ta falni.

Përputhini dëshirat. Mos harroni se me kalimin e kohës të dy do të ndryshoni.

Prandaj, edhe nëse mendoni se kuptoni dhe keni rregulluar apo pastruar disa gjëra, së paku njëherë në vit kontrollojeni nëse njëri prej ju të dyve keni ndryshuar mendimin për disa gjëra të rëndësishme.

10 Gjëra të thjeshta që na bëjnë të lumtur H arrojini makinat luksoze dhe pushimet e shtrejnta, ka gjëra më të thjeshta në jetë dhe situata të përditshme që na japin momentet më të mëdha të lumturisë.

Nuk ka gëzim më të madh kur ju gjeni në xhepin e xhaketës lekë të harruara më parë. Një tjetër moment disfaksioni është kur ju njoftoheni se keni fituar një çmim në një konkurrs, që keni harruar të merrni pjesë. Ndër momente të tjera që na falin lumturi të jashtzakonshme janë gjetja e parave në rrugë, marrja e një shpërblimi të papritur.

Këtu po listojmë 10 gjëra të thjeshta në jetë që mund të na falin lumturi:

1. Gjetja e parave në xhep të harruara 2. Marrja e një shpërblimi pa e ditur shkakun 3. Fitimi i një konkursi në të cilët ju keni harruar të bëheni pjesë 4. Të kursyerit para në faturate shtëpisë 5. Të fituarit në një biletë fati 6. Shkoni te kasa e dyqanit dhe aty kuptoni se objekti juaj është shënuar 7. Humbja e kileve 8. Nuk keni dhimbje koke pas një nate të gjatë ku keni konsumuar shumë alkol 9. Gjetja e parave në rrugë 10. Të gjeni një vend në autobus kur shkoni në punë

gossip • E shtunë 19 janar 2013

»

13

Megan Fox:

Lindsay Lohan krejt si Marilyn Monroe Fustani i martesës së Beyonce del në shitje

Mbulohet

Kim!

Si duket nuk ka më vend në botë ku Kim Kardashian nuk është e njohur dhe nuk ka adhurues të saj. Përveç që është e pranishme gati se në çdo magazinë mode, apo në “shtypin rozë”, fotosesioni i saj i ri është pjesë e magazinës prestigjioze arabe “Hia”.

Në një pjesë të fotografive ajo shfaqet edhe me veshje tradicionale arabe, e cila edhe më shumë e thekson figurën e saj, e cila vjen si rezultat i origjinës së saj armene. “Hia” është magazine më prestigjioze për mënyrën luksoze të jetesës së grave arabe dhe jam shumë e lumtur që u bëra pjesë e faqes kryesore”ka shkruar Kardashian në profilin e saj në Twitter.

M

egan Fox ka vendosur që ta heqë tatuazhin e saj me portretin e Marilyn Monroe sepse kishte lexuar biografinë e saj dhe kishte konstatuar se ajo ishte “e pasigurt” dhe “e paqartë”, siç është edhe Lindsay Lohan. Ylli i filmit “The Transformers”, këto ditë ka bërë një tretman laserik për ta hequr fotografinë e Monroes, që e kishte pasur në krahun e saj dhe arsyeja pse ajo dëshiron që ta heqë këtë tatuazh ishte se asaj nuk i ka pëlqyer që të jetë e ndërlidhur me negativitetin e aktores tragjike. Fox tani ka shkuar një hap para duke e krahasuar legjendën e filmit “Som Like It Hot” me kolegen e saj Lohan.

“Fillova të lexoja për jetën e saj dhe mësova që ajo (Monroe) e kishte jetën tepër të vështirë. Ishte sikurse kur vizualizon diçka për të ardhmen tënde. Nuk doja të vizualizoja diçka kaq shumë negative. Në atë kohë ajo nuk ishte e fuqishme. Ajo ishte diç si Lindsay tani. Ajo ishte një aktore që nuk ishte e sigurt, e cila gati nuk e qëndrueshme... Ajo e kishte tërë atë potencial dhe e prishi. Nuk jam e interesuar që të ndjek këta hapa”, ka thënë ajo për revistën “Esquire”. Lohan që kishte luajtur rolin e kundërshtares së Fox në filmin e vitit 2004, “Confessions of a Teenage Drama Quuen”, edhe vetë e ka obsesion Montroen, pasi ka shumë tatuazhe me fotografitë e saj, madje ajo ka emëruar koleksionin e veshjeve sipas datëlindjes së Monroes, “6126”.

DioGuardi të bëhet nënë Kara DioGuardi, ish-vlerësuesja e spektaklit American Idol, do të bëhet nënë. Vajza e politikanit të njohur me prejardhje shqiptare dhe presidentit të Ligës Qytetare Shqiptaro Amerikane, Joseph DioGuardi, dhe burri i saj Mike McCuddy do ta mirëpresin fëmijën e parë përmes një nëne surrogate gjatë javëve të ardhshme. “Ne mezi presim lindjen e shëndetshme dhe të gëzuar të djalit tonë Greyson James Carroll McCuddy”, ka thënë DioGuardi, 42-vjeçare, për revistën People.

Fustanin e martesës të cilën Beyonce e ka veshur në klipin ‘Best thing I have never had’, është vendosur në shitje. Ky fustan është listuar online në PreOwnedWeddingDresses.com për 18.750 paund. Fustani i cili ka masën katër sipas masës amerikane, është në formë busti, i cili është me përbërje tantelle, të qepura me dorë copa mëndafshi të arta dhe me kristale svarofski.

Nuk dihet arsyeja pse Beyonce e nxjerr në shitje, por çmimi origjinal i këtij fustani ishte £53,125.

Geri Halliwell në romancë me milionerin rus Kaszubowski Pjesëtarja e grupit Spice Girl, Geri Halliwell është duke shijuar romancën me një milioner rus, konfirmojnë raportet. Këngëtarja e pafat në dashuri, me sa duket kshu e ka cilësuar veten Geri, po i buzëqesh fati tani. Ajo ka filluar një lidhje me bosin e kompanisë së kumarit Anton Kaszubowski, pasi ata janë prezantuar nga miq të tyre.

Një burim për ‘The Sun’, ka treguar se Anton është tipi i saj dhe së fundmi ata janë duke kaluar shumë kohë bashkë. Për Geri ai është tipi perfekt dhe gentelmani të cilën ajo ka pritur me kohë.

Kanë qarkulluar fjalë se Geri ka pastur një romancë të shkurtër me Russel Brand një vit më parë.

14

« bota

E shtunë 19 janar 2013 •

SHBA Inaugurimi, mes

Për vetëm 57 mijë dollarë dy njerëz me fat mund të qëndrojnë në suitën presidenciale në hotelin Park Hyatt të Uashingtonit. Ky qëndrim është pjesë e paketës katër ditore që përfshin edhe punonjës shërbimi dhe kuzhinierë, të cilët do të përgatitin disa prej ushqimeve të preferuara të Presidentit Obama, si edhe një raft me veshje nga stilistë të dyqaneve luksoze Sax Fifth avenue.

Për 100 mijë dollarë të ftuarit në suitat preisdencial në hotelin Ritz Carlton do të kenë mundësi të kenë paketën e standardeve të larta

festës dhe luksit I naugurimi i Presidentit të parë afrikano-amerikan në Shtetet e Bashkuara ishte një ndihmë e madhe në Uashington për dyqanet e suvenireve. Por duket se nuk do të jetë e lehtë që ata të arrijnë të njëjtin nivel shitjesh edhe në inaugurimin e dytë të Presidentit Obama. Koha për të pastruar Shtëpinë e Bardhë, ... inaugurimi mbaroi.... Por kjo nuk është tavolina e vërtetë e Presidentit. Dhe kjo nuk është Zyra e vëretë Ovale.

Një dyqan dhuratash në Uashington, i cili quhet Dhuratat e Shtëpisë së Bardhë, ofron fotografi falas - pasi ke kryer një blerje- në një imitim të Zyrës Ovale. Këtë javë Zyra Ovale do të të zhvendoset për t’u lënë vendin turistëve që duan të blejnë relike të ndryshme. Jermaine Davis i shoqatës së shitjeve thotë se tursitët mund të “blejnë” edhe një ftesë për ceremoninë e Inaugurimit... një biletë e rrallë për një ngjarje të tillë... “Është një imitim. Por mund t’a provoni”. “Është 106 dollarë e 68 cent”.

Dyqanet e dhuratave në qytet, thonë se janë gati për inaugurimin e dytë më të madh në histori... i dyti pas ceremonisë së vitit 2008.

Karen Smeltzer po shpenzon 3,500 dollarë për hotelin, për ushqim dhe dhurata. “Mendoj se zgjedhja për herë të dytë është po aq e rëndësishme, në mos më e rëndësishme se hera e parë”.

Menaxheri i përgjithshëm, Andy Gallagher, tregon pjesën e prapme të një magazine dhuratash që ai thotë se është më e madhja në Uashington. Këtu gjen nga karamelet e deri te globat e borës, pastaj mbajtëse çelësash, monedha, lodra, pjata, filxhanë çaji, dhe shumë bluza...

Zoti Gallagher thotë se përgatitjet për inaugurimin nisën natën e zgjedhjeve.

Në orën 11:05 ai foli me shitësit e rrjeti të tij dhe u tha: “Fitoi Obama e Biden.

Filloni stampimet”. “Ne kishim çdo gjë gati të nesërmen në mëngjes”. Më pas ata kontraktuan kompaninë “Bertha”,e cila ka makina elektrike që manovrojnë me shpejtësi në qendër të Uashingtonit duke çuar mallin tek shitësit me pakicë. Makinat e kësaj kompanie konkurrojnë çdo makinë tjetër në trafikun e ngarkuar të qytetit.

Por shitjet nuk janë të larta tek shitësit e vegjël në anë të rrugëve. Bashkia e Uashingtonit thotë se më pak se një e katërta e tyre bënë kërkesë për leje shitjesh për ditën e inaugurimit. Domingo

Canate e vizatoi vetë bluzën për ditën e inaugurimit dhe po i bën reklamë nëpër dyqane. “Gjithçka në Amerikë ka të bëjë me mundësitë dhe krijimin e mundësive për vetëveten, dhe kjo ceremoni inauguruese është një mundësi ideale për të krijuar një biznes për bluzat”. Për të krijuar një biznes, por edhe për të shënuar një tjetër ditë në histori, atë të betimit të dytë të Presidentit Obama.

Spektatorë luksi Më shumë se 700 mijë vizitorët që pritet të vijnë në Uashington për të ndjekur inaugurimin e dytë të Presidentit Barack Obama, do të kalojnë më shumë kohë duke pritur në radhë, në një ditë të ftohtë së bashku me turmën – për të marrë pjesë në këtë festim të demokracisë. Por, për ata që kanë mundësitë ekonomike, ceremonia e inaugurimit mund të jetë një ekskursion luksoz ku ata të ndjehen të privilegjuar.

Për vetëm 57 mijë dollarë dy njerëz me fat mund të qëndrojnë në suitën presidenciale në hotelin Park Hyatt të Uashingtonit. Ky qëndrim është pjesë e paketës katër ditore që përfshin edhe punonjës shërbimi dhe kuzhinierë, të cilët do të përgatitin disa prej ushqimeve të preferuara të Presidentit Obama, si edhe një raft me veshje nga stilistë të dyqaneve luksoze Sax Fifth avenue.

Drejtoresha e marrëdhënieve me publikun në hotelin Hyatt, Renee Eisman, thotë se inaugurimi preidencial sjell njerëzit e pasur e të famshëm në Uashington dhe hotelet e shtrenjta duhet të ofrojnë diçka të veçantë për të përballuar konkurrencën. “Mendoj se të gjithë po përpiqen që të krijojnë diçka të veçantë e tërheqëse, paketat presidenciale për të ftuarit janë për të tërhequr vëmendje pikërisht këtë periudhë që është mjaft e ngjeshur; është si një lloj ceremonie e çmimeve Oscar këtu në Uashington”.

Për 100 mijë dollarë të ftuarit në suitat preisdencial në hotelin Ritz Carlton do të kenë mundësi të kenë paketën e standardeve të larta. Në të përfshihet shërbimi i limuzinës, vizitat në zonat turistike dhe historike të qytetit, si dhe rezervimi i një vendi të mirë për të ndjekur paradën inauguruese në Newseum, muzeu i gazetarisë. Paketa përfshin edhe një mbrëmje private me ëmbëlsira në një lokal ku provohen verërat në lagjen e

Xhorxhtaunit.

Menaxherja kryesore e hotelit Ritz Carlton, Elizabeth Mullins thotë se ka edhe elementë të shërbimit publik të përfshirë në këtë pritje; kuzhinierët e hotelit do të punojnë për një vakt ushqimor të veçantë për miqtë e ftuar me studentë

të kulinarisë së Kuzhinës Qendrore të DC,- një organizatë, e cila ushqen të pastrehët. “Mendoj se do të jetë një përvojë shumë e mirë për studentët e kësaj qendre që të jenë në gjendje të tregojnë dijet e tyre në këtë mënyrë, si dhe të mësojnë të gatujanë krahas ekipit

tonë të kuzhinierëve në këtë përvojë kaq të veçantë”.

Inaugurimi i dytë i Presidentit Obama nuk pritet që të tërheqë aq shumë njerëz sa në vitin 2008, ndaj shumë prej këtyre paketave ekstravagante ende mund të gjenden. Edward Berkowitz, profesor i historisë në

republika e shqiperise

Agjencia e Zhvillimit të Zonave Malore Thirrje per projekte/TRAJNIME Në kuadër të zbatimit të Programit Malet Drejt Tregut (MMP), Agjencia e Zhvillimit te Zonave Malore (MADA) shpall kete thirrje per projekte sipas fushave dhe zonave te meposhtme: A. Zonat nga të cilat do të pranohen Aplikime për grante janë: (Qarku i Shkodrës, Lezhës, Kukësit, Dibrës); B. Prioritetet janë: a) Teknikat e zhvillimit, menaxhimit të biznesit, marketimi nëpërmjet diversifikimit të produkteve b) Përmirësimi i kushteve të grumbullimit, ruajtjes në kushte të përshtatshme, përpunimit dhe marketingut të prodhimit të kulturave bujqësore, blegtorale, mjalt, arrore, bimeve mjeksore etj; c) Zhvillimin e produkteve tradicionale dhe lokale me vlerë për furnizimin e tregut lokal kryesisht në zonat turistike; d) Menaxhimi i Fondeve IPA komponentet 2, 3, 4 C. Fushat e trajnimit: a. Grumbullimit, ruajtjes në kushte të përshtatshme, përpunimit dhe marketingut të prodhimit të kulturave bujqësore, blegtorale, mjaltë, arrore, bimëve mjekësore etj. b. Ruajtja dhe pasurimi i traditës artizanale të prodhimit të qilimave, punime kashte, pëlhurë, punime druri. c. Përpunim frutash dhe produkte tradicionale d. Menaxhim biznesi dhe Marketim e. Menaxhim dhe metodat e aplikimit dhe shkrimit të projekteve në kuadër të fondeve IPA komponentët 2, 3, 4 Zhvillimi i bizneseve të grave dhe të rinjve në fushat e mësipërme shihen me prioritet IV. Kriteret e Aplikimit a) Aplikuesit e mundshëm mund të jenë individë të punësuar ose të papunësuar deri në moshën 40 vjeç. b) Trajnimet preferohen të zbatohen në një afat kohor jo më shume se një vit. c) Aplikuesi duhet të kontribuojnë në para ose në natyre ne vleren jo me pak se 30% te kostos totale te investimit. d) Vlera e kërkuar nga MADA nuk duhet të jetë më shumë se 70 % e kostos totale të trajnimit. e) Aplikimet do të pranohen të shkruara me kompjuter (aplikimet e përgatitura me shkrim dore nuk merren në konsideratë). f) Aplikuesi duhet të plotësojë formularin e aplikimit të trajnimit sipas fushave të trajnimit të specifikuara më lart g) Aplikuesi duhet të jetë banues i njërit prej qyteteve të specifikuara më lart V. Perdorimi i shumes se TRAJNIMIT Nga shuma e trajnimit të ofruar nga MADA nuk do të mund të përfshihen llojet e shpenzimeve të mëposhtme: a) Çdo shpenzim i kryer përpara datës së firmosjes së Marrëveshjes; b) Shpenzime të kryera nga vetë përfituesit në kuadër të trajnimit si dhe inpute të tjera të nevojshme për realizimin e trajnimit. c) Çdo shpenzim i kryer në territore të shteteve që nuk janë në listën e shteteve anëtare të IFAD ose për materiale apo shërbime të prodhuara nga këto shtete.

VI. Lista e dokumentave te nevojshme qe shoqerojne aplikimin Të gjithë aplikuesit duhet të plotësojnë dhe të dorëzojnë bashkë me aplikimin dokumentacionin e nevojshëm si më poshtë: I. Ne rastin kur aplikuesi/aplikuesja është individ (fermer, tregtar, agropërpunues, etj): a. Kopje të kartës së identitetit; b. Formati i Aplikimit i plotësuar; II. Në rastin kur aplikuesi është shoqatë, përveç dokumenteve të mësiperme duhet të dorëzojnë dhe: a. Kopje e noterizuar e Vendimit të Gjykatës për regjistrimin e Shoqatës; b. Vërtetim nga Zyra e Tatimit; c. Vërtetim nga Zyra Përmbarimore; d. Kopje e noterizuar e Statusit VII. Afati dhe vendi i dorezimit te aplikimeve Aplikimi duhet te dorezohet direkt ne MADA deri me datën 28 Janar 2013 ora 1600. në adresën e mëposhtmë: MADA. Rruga “Shinasi Dishnica” Nr. 100, Tiranë. Tel: +355 42 267 542 / 544, E-mail: mada@redeval.org

universitetin George Washington, thotë se duke folur në mënyrë të përgjithshme dhuruesit e pasur janë më të lidhur me republikanët – e konsideruar si paria e biznesit - dhe janë më të pakët për demokratët, që shihen si më të lidhur me sindikatat.

“Demokratëtë janë në fuqi, ndaj ata japin para, por në përgjithësi mendoj se republikanët kanë më shumë lidhje dhe mendoj se ata janë më shumë për një ceremoni shkëlyqese inauguruese”. Megjithatë, inaugurimi presidencial është një mundësi për të parë se si zbatohet demokracia. Ata që mund ta përballojnë nga ana monetare, mund ta përjetojnë këtë moment me stil dhe në mënyrë luksoze.

Presidenti Barack Obama do të bëjë betimin për mandatin e tij të dytë këtë muaj. Të dielën, më 20 janar ai bën zyrtarisht betimin sipas ligjit. Por ceremonia do të përsëritet për publikun të hënën më 21 janar. Inaugurimi i Presidentit është pika kulmore e një procesi politik që filloi mbi një vit e gjysmë më parë. Ceremonitë i kanë rrënjët në traditë dhe simbolizëm, dhe synojnë vazhdimësinë dhe forcën e sistemit politik amerikan.

Në mesditën e 20 janarit, vitin që pason zgjedhjet presidenciale të nëntorit, një president i ri merr detyrën ose presidenti aktual betohet vazhdon mandatin e dytë.

Dita e inaugurimit është një traditë e pandërprerë që nga viti 1789, kur Shtetet e Bashkuara zgjodhën Presidentin e parë, George Washington. Ceremonia përcjell mesazhin e forcës dhe qëndrueshmërisë së presidencës amerikane. Siç thotë profesori i Universitetit Georgetown Mark Rom, është një moment me fuqi simbolike për popullin amerikan.

• E shtunë 19 janar 2013

P

ërkundër parashikimeve të shumta për fundin e botës, duke filluar nga ai i majave e deri te parashikimet e Nostradamusit, bota nuk u shkatërrua në vitin 2012.

Sidoqoftë, Lindja e Mesme po vazhdon të “flirtojë” me kiametin. Revolucionet dhe konfrontimet që po ndodhin tani që nga Sahara e deri në Hindukush, po dobësojnë qeveritë kombëtare dhe po vënë në pikëpyetje kufijtë, të përcaktuar në periudhën kur fuqitë europiane ndanë rajonin pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Ajo që po ruan tani ende hartën ka të bëjë më shumë me frikën sesa me shpresën. Nëse rregulli i vjetër dështon, shumë njerëz në Lindjen e Mesme frikësohen se në fund nuk do të ketë më fare rregull. “Rajoni ka një respekt të çuditshëm për kufijtë dhe vijat territoriale. Këto vija karakterizojnë një stabilitet pervers. Ajo që ka mbajtur njerëzit në vijë ka qenë tirania. Nuk po them se rajoni po shkon drejtë një katastrofe, por jemi në atë periudhë të historisë gjatë së cilës ndodhin ndryshime rrënjësore, të cilat ne nuk jemi të përgatitur që ti kuptojmë”, - thotë Aron David Miller nga qendra “Woodrow Wilson” në Uashington. Epiqendra e krizës më urgjente aktuale është Damasku. Ish-sekretarja amerikane e Shtetit Kondoleza Rajc tërhoqi vërejtjen së fundi se “lufta qytetare në Siri mund të jetë akti i fundit në rrëfimin e dezintegrimit të Lindjes së Mesme siç e njohim ne”. Por frika më e madhe është se mund të jetë ky akti i parë. Mozaiku i religjioneve dhe popujve në Siri tashmë është dërrmuar për shkak të luftimeve. Turqia, Libani, Jordania dhe Iraku po “thithen” në këtë konflikt, ndërkohë që vala e refugjatëve po lëvizë në drejtim të territoreve të këtyre shteteve dhe kur palët ndërluftuese po shfrytëzojnë territoret e këtyre vendeve.

Fuqitë rajonale dhe fuqitë e mëdha po trajtojnë luftimet si një luftë të autorizuar, duke mbledhur pikë kundër njëri-tjetrit mbi kufomat e fëmijëve sirianë. Në anën e kryengritësve janë turqit, sauditët

Profil

Lindja e Mesme dhe kiameti

dhe katarafit, së bashku me SHBA-të, Britaninë, Francën dhe europianët e tjerë. Regjimi i Asadit përkrahet nga Irani, nga Hezbollahu në Liban dhe nga Rusia. Izraeli do të bënte mirë që të qëndronte jashtë konfliktit, por kufijtë verior të këtij vendi tashmë gjinden në vijën e parë të frontit.

Kundërthënësit mbetet roli i luftëtarëve të huaj radikalë, të cilët simpatizojnë “Al Kaedën”. Ata po mbështesin kryengritësit në luftë, por po e minojnë besueshmërinë e revolucionarëve jashtë vendit dhe po u vështirëson atyre përpjekjet për të siguruar furnizim me armatim.

Krahas luftës qytetare në Siri ekziston edhe rreziku tjetër nga sulmet parandaluese të Izraelit kundër Iranit për të parandaluar përpjekjet e mullahëve për të prodhuar bombën bërthamore. SHBAtë ka punuar me zell për të gjetur mjete tjera për të ndalur iranianët. Administrata e Barak Obamës ka marrë një qëndrim të ashpër publik, duke theksuar se nuk do të lejojë në asnjë mënyrë prodhimin e

bombës nga ana e Iranit.

Vitin e kaluar Mali u nda në dy pjesë. Qyteti legjendar Timbuktu tani është nën kontrollin e xhihadistëve radikalë. Gjenerali Karter Ham, kryesues i komandës amerikane në Afrikë, tërhoqi këtë muaj vërejtjen: “Për çdo ditë ‘Al Kaeda’ dhe organizatat tjera po forcojnë pushtetin e tyre në veri të Malit.”

Në Sudan ndarja e vendit në enklavat jugore dhe veriore ishte supozuar që të zgjidhte çështjen e kufijve, në një fund që ka vuajtur shumë kohë nga lufta qytetare. Por luftimet atje po vazhdojnë, përkundër marrëveshjes paqësore, referendumit dhe pavarësimit të Sudanit të Jugut. Somalia është copëtuar dhe ka dështuar para një dekade dhe tani po përpiqet që të vendos rregull në disa fusha me sukses të kufizuar. Në Libi qytetet e vjetra rivale Bengazi dhe Tripoli ende po luftojnë për pushtet në kurriz të qeverisë së dobët qendrore.

Palestina me shtetësinë e saj tani të njohur nga pjesa më e madhe e shteteve anëtare të

OKB-së, në rastin më të mirë është një shtet konceptual.

Pjesa më e madhe e territorit që pretendojnë palestinezët mbahet ende nën okupim nga Izraeli. Një vit pasi që amerikanët i dhanë fund pushtimit të tyre të përgjakshëm të Irakut, ky shtet mezi po mbahet.

Forcat e qeverisë, të dominuara nga shiitët, janë të ngujuar në një konflikt të tendosur me luftëtarët peshmerga nga rajoni autonom kurd, përreth qytetit të kontestuar, Kirkuk.

Kurdët në Irak po bëhen më të pasur dhe më të fuqishëm, falë burimeve të naftës. Dhe sa më të fuqishëm që bëhen, aq më shumë do të inspirojnë kurdët në Siri, Iran dhe Turqi.

Popullata sunite në Irak po përcjellë me vëmendje luftën në Sirinë fqinje. Nëse sunitët arrijnë të përmbysin Asadin me ndihmën e elementeve xhihadiste, atëherë pa dyshim që do të vijë dhe ringjallja e “Al Kaedës” edhe në Irak.

Nëse ekziston një dritë e shpresës në këtë errësirë në rajon, atëherë kjo dritë është Egjipti. Edhe atje ka probleme.

Presidenti Mohamed Morsi dhe “Vëllazëria Myslimane” pas triumfit në zgjedhjet këtë vit treguan se fituesi i merr të tërat. Megjithatë, Morsi tregoi aftësi në manovrimin e korridoreve të pushtetit. Pas revolucionit si fuqi politike në sipërfaqe dolën edhe femrat në Egjipt. Vetëm Egjipti ka mundësitë, disa e konsiderojnë këtë edhe si obligim të vendit, që ta udhëheqë botën arabe drejt një të ardhmeje demokratike, në të cilën qeveritë do të vijnë dhe shkojnë, por me këtë rast nuk do të vihet në pyetje legjitimiteti i shtetit dhe i pushtetarëve.

Vetëm atëherë stabiliteti pervers do të zëvendësohet nga stabiliteti i vërtetë dhe vetëm atëherë do ta lëmë kiametin me të vërtetë prapa nesh Newsweek

speciale

»

15

Në takimin me

Diellin

N

ë vjeshtë të vitit 2013 një kometë shumë e lashtë do t’i qaset fare afër Tokës. Shkencëtarët presin që me shkëlqimin e saj ajo të errësojë madje Hënën dhe të jetë e dukshme me sy të lirë edhe gjatë orëve të ditës. Trupi qiellor në fjalë u zbulua nga astronomët rusë.

Ata gjetën se kometa lëviz nëpër një trajektore krejtësisht të veçantë: pas rrotullimit të vetëm rreth Diellit ajo do të largohet përgjithmonë në hapësirën ndëryjore në “Renë e Oortës”. Kështu quhet sfera gjigante e përbërë nga trilionë blloqe akulli, e cila rrethon sistemin diellor.

Kur astronomët rusë Vitali Nevskij dhe Artiom Noviçonok panë në monitor (ekran) një njollë të ndritshme, ata nuk e dinin akoma se ajo ishte një kometë. Shkencëtarët shkarkuan në kompjuter fotot e hapësirës qiellore të bëra në orët e natës me ndihmën e teleskopit 40 cm në qytetin Kisllovodsk të Rusisë Jugore. Teleskopë të tillë përdoren zakonisht për zbulimin e asteroideve, sqaron astronomi rus Dimitri Vibe: Asteroidët, kometat dhe trupa të tjerë qiellorë të sistemit diellor lëvizin shumë ngadalë nëpër sfondin e përgjithshëm të hapësirës yjore, prandaj kërkimi i objekteve të tilla është më i përshtatshëm të kryhet me ndihmën e një programi kompjuterik që krahason fotot e qiellit yjor, të bëra me njëfarë intervali kohor, duke filluar që nga disa minuta. Kur programi pikas se ndonjë objekt në imazhin e përftuar ndriçon, atëherë ai njofton se është zbuluar një asteroid potencialisht interesant, ose si në rastin konkret një kometë.

Ndërkohë kometa ndodhet përtej orbitës së Jupiterit.

Ajo do t’i afrohet Diellit vetëm një herë. Astronomët e pagëzuan atë me emrin “ISON” (International Scientific Optical Network). ISON, sipas llogaritjeve paraprake, ka përjetuar shumë epoka në evolucionin e Sistemit diellor.

Kur jeta në Tokë ishte në lindje e sipër, ISON sapo fillonte lëvizjen e saj nga e ashtuquajtura “Reja Oort”. Meqenëse ISON nuk ka qenë kurrë në zonat e brendshme të sistemit diellor, në të është ruajtur gjurma karakteristike e mjedisit ndëryjor. Studimi i sipërfaqes së kometave të tilla mund të japë një informacion të paçmuar në lidhje me evolucionin e gjithësisë (universit).

Tani ISON mund të shihet vetëm nëpërmjet teleskopëve shumë të fuqishëm. Por aty nga fundi i verës kushdo që dëshiron me dylbi të zakonshëm mund të ndjekë udhën e endacakes kozmike. Kurse në nëntor, kur kometa të kalojë orbitën e Tokës, mbështjellja e errët e saj do të shkrijë, duke ekspozuar thelbin e akull. Kometës do t’i shfaqet bishti, atëherë ajo do të bëhet shumë më e ndritshme dhe do të jetë e dukshme edhe në mes të ditës. Se sa kohë do të zgjasë kjo pamje jashtëzakonisht e bukur tani për tani nuk mund të thuhet saktësisht. Më 28 nëntor kometa do t’i qaset shumë afër Diellit dhe nën ndikimin e temperaturave të larta mund të shpërbëhet në copa. Në qoftë se nuk do të ndodhë një gjë e tillë, atëherë ajo do të jetë e dukshme me sy të lirë pothuajse deri në fund të dhjetorit. Ndërsa më 14-15 janar Toka do të kalojë nëpërmjet mbetjeve të bishtit të kometës dhe banorët e planetit do të shohin shiun meteor.

« matura

16

E shtunë 19 janar 2013 •

Lënda e thelluar përfshin në testin e saj dhe programin e lëndës bërthamë LINJA 6: NJEHSIMI DIFERENCIAL DHE INTEGRAL

Përshkrimi i linjës: Variacioni i funksionit racional, irracional, logaritmik, eksponencial.

MASH: Ja ku do të bazohen pyetjet e provimeve Objektivat

Nënlinjat Objektivat Njehsimi diferencial dhe Nxënësi të jetë i aftë: - të studiojë, në raste të thjeshta, variacionin e integral funksionit racional, irracional, logaritmik, eksponencial.

Lëndët e thelluara kanë koeficient 0.1 më të lartë se ato bërthamë Erta Bode

Matematika e thelluar 1. UDHËZIME TË PËRGJITHSHME Ky program orientues ndihmon në përgatitjen e nxënësve për provimin e lëndës së Matematikës së thelluar. Ai synon orientimin e përgatitjes së nxënësve nëpërmjet përqendrimit në njohuritë dhe aftësitë më të rëndësishme të lëndës. Njëherazi, programi orientues ndihmon edhe në verifikimin paraprak të përgatitjes përfundimtare të nxënësve, sepse mundëson zhvillimin e testimeve përmbledhëse.

Përgatitja për provimin me zgjedhje për lëndën e Matematikës së thelluar bazohet në programet e Matematikës së avancuar të gjimnazit, domethënë në njohuritë e reja (krahasuar me programet e Matematikës bërthamë) dhe në thellimin e njohurive të programeve të Matematikës bërthamë.

Megjithëse njohuritë dhe aftësitë që përshkruhen për secilën nga linjat dhe nënlinjat në vazhdim kanë të bëjnë vetëm me njohuritë e reja të programeve të Matematikës së avancuar, në përgatitjen për provim duhet të përfshihen edhe zbatimet që lidhen me thellimin e njohurive të programeve të Matematikës bërthamë, të përcaktuara në objektivat për thellim në programet e Matematikës së avancuar për klasat 10-12.

Modelimi matematik, aftësia për të zgjidhur problema, aftësia për të përdorur njohuritë matematike në situata nga jeta reale dhe në problema me përmbajtje nga shkencat e tjera, aftësia e të menduarit kritik, aftësia për të argumentuar, për të gjykuar, për të vërtetuar, si dhe aftësitë ndërkurrikulare, të jenë në vëmendje përgjatë përgatitjes për provimin e matematikës.

Programi orientues është hartuar sipas linjave e nënlinjave të njëjta me ato të programeve të Matematikës së avancuar për gjimnazin.

Programi orientues për përgatitjen për provimin në lëndën e Matematikës së thelluar është mbështetur në: − programet e matematikës së avancuar për klasat 10-12; − udhëzuesin për zhvillimin e kurrikulës së re të gjimnazit; − udhëzimin e MASH-it nr. 35, datë 27.11.2012 “Për zhvillimin e provimeve të Maturës Shtetërore 2013”.

2. LINJAT DHE NËNLINJAT Nr. 1

Linjat Numri dhe veprimet me numra

-

2

Algjebra

-

Nënlinjat Bashkësitë numerike Veprime me numra

-

Zgjidhja e ekuacioneve, inekuacioneve, sistemeve Shprehjet shkronjore Numrat kompleksë Matricat dhe përcaktorët

3

Matja

-

Matje jo të drejtpërdrejta Matje me formula

4

Gjeometria

-

Gjeometria në plan Gjeometria në hapësirë

5

Funksioni

-

Kuptimi dhe paraqitja e funksionit Funksioni dhe limiti

6

Njehsimi diferencial e integral

-

Derivati Njehsimi integral

7

Statistikë, probabilitet dhe kombinatorikë

-

Statistikë Probabiliteti

tri lëndë ka bërë që në çdo tremujor nxënësit të zhvilinistria e Arsimit dhe lojnë njërën lëndë. Për sa u Shkencës publikoi propërket provimeve të maturës gramet orientuese për shtetërore, dallimi i këtyre provimet e maturës 2013. Ellëndëve është se matematika ementi i ri i kësaj mature është bërthamë dhe gjuhë shqipe e pikërisht lënda e thelluar, që letërsi bërthamë janë provime do të jepet si provim me zgjed- të detyruara për çdo matuhje. Ndryshimi mes lëndëve rant. Ndërsa lëndët e tjera bërthamë dhe të thelluara bërthamë dhe të thelluara do Linja 2: Algjebra qëndron në programin e tyre. të jepen provim me zgjedhje Lënda bërthamë është lënda dhe inekuacioneve sipas përzgjedhjes meabsolute; dëshirë Përshkrimi i linjës: Zgjidhja e ekuacioneve që përmbajnë vlerën zgjidhja e ekuacioneve dhe inekuacioneve të parë me dy ndryshore;Në zgjidhja bazë qëgrafike maturantët ndjekin qëfuqisë bënsë çdo maturant. e sistemeve të inekuacioneve të fuqisë së parë me dy ndryshore; kuptimi për numrin nëgrafike bazë të procesit testet kompleks, trajta algjebrike;mësimor. veprime me numra programin kompleksë, vetiorientues të veprimeve;për paraqitja Lënda e thelluar ështëtrajta e trigonometrike qëe maturantët t’u enënshgjeometrike e numrit kompleks; numrit kompleks; do formula Muavrit; kuptimilëndë i matricësbazë, katrore por të rendit dytë dhe të tretë, veprimebëhet me to (mbledhje, i njëjta metë një trohen e diturshumëzimi se lënda matricës me një numër, shumëzimi i dy matricave katrore të rendit të dytë); përcaktori i një program më të avancuar, të e thelluar do të përmbajë matrice katrore të rendit të dytë ose të tretë. cilën maturantët e zhvillojnë programin e lëndës bërthamë gjatë procesit mësimor me orë plus programin e lëndës së Objektivat më të reduktuara. Theksohet thelluar. Një ndryshim tjetër Nënlinjat Objektivat se midis matematikës së thelmes tyre është krediti, i cili Zgjidhja e ekuacioneve, Nxënësi të jetë i aftë: luar dhe letërsisë së thelluar nuk do të ndikojë në rezultatin inekuacioneve, bëhet një përzgjedhje final pikëve.që Krediti - nga të zgjidhë ekuacione dhe të inekuacione përmbajnëështë sistemeve vlerëlëndë absolute; thjesht një kriter që maturanti vetë maturantët se cilën - të zgjidhë grafikisht inekuacione të fuqisë së parë me do të preferojnë të ndjekin të përzgjedhë dy lëndë shuma dy ndryshore; gjatë vitit akademik.- Ndërsa esistemet kreditove të të cilave të jetë të zgjidhë grafikisht e inekuacioneve të fuqisë së parë me dy ndryshore. lënda e kimisë së thelluar, më e madhe baza me 8. NdërNumri kompleks Nxënësi të jetë i aftë: biologji e thelluar dhe fizikë sa ndryshimi në koeficientë me numratse kompleksë; e thelluar, zhvillohet- nëtë kryejë një veprime është lëndët e thelluara e - të gjejë modulin dhe argumentin e një numri lëndë të vetme të quajtur kanë koeficientin 0.1 më të kompleks; të paraqesë numër kompleks në trajtat e tij Shkencë. Ndarja e saj- në këto një lartë se lëndët bërthamë.

M

algjebrike dhe trigonometrike; të përdorë formulën e Muavrit për të llogaritur fuqinë e një numri kompleks.

Nxënësi të jetë i aftë:

të dallojë matricat katrore të rendit të dytë dhe të rendit të tretë, si dhe elementet kryesore; - të kryejë veprime me matrica (mbledhje, shumëzim të matricës me një numër dhe shumëzimi i dy matricave katrore të rendit të dytë); - të njehsojë përcaktorin e një matrice katrore të rendit të dytë dhe të tretë.

Përshkrimi i linjës: Bashkimi i dy bashkësive, numri i elementeve të bashkimit; veprimet me fuqitë me eksponentë irracionalë; logaritmimi i një shprehjeje, ndërrimi i bazës së logaritmimit.

Objektivat Objektivat

- të gjejë numrin e elementeve të bashkimit të dy bashkësive; - të llogaritë fuqitë me eksponentë irracionalë; - të zbatojë vetitë e logaritmeve; - të ndërrojë bazën e logaritmeve.

Përshkrimi i linjës: Zgjidhja e ekuacioneve dhe inekuacioneve që përmbajnë vlerën absolute; zgjidhja grafike e ekuacioneve dhe inekuacioneve të fuqisë së parë me dy ndryshore; zgjidhja grafike e sistemeve të inekuacioneve të fuqisë së parë me dy ndryshore; kuptimi për numrin kompleks, trajta algjebrike; veprime me numra kompleksë, veti të veprimeve; paraqitja gjeometrike e numrit kompleks; trajta trigonometrike e numrit kompleks; formula e Muavrit; kuptimi i matricës katrore të rendit të dytë dhe të tretë, veprime me to (mbledhje, shumëzimi i matricës me një numër, shumëzimi i dy matricave katrore të rendit të dytë); përcaktori i një matrice katrore të rendit të dytë ose të tretë.

-

.

të kryejë veprime me numrat kompleksë; të gjejë modulin dhe argumentin e një numri kompleks; - të paraqesë një numër kompleks në trajtat e tij algjebrike dhe trigonometrike; - të përdorë formulën e Muavrit për të llogaritur fuqinë e një numri kompleks.

Nxënësi të jetë i aftë: -

të dallojë matricat katrore të rendit të dytë dhe të rendit të tretë, si dhe elementet kryesore; - të kryejë veprime me matrica (mbledhje, shumëzim të matricës me një numër dhe shumëzimi i dy matricave katrore të rendit të dytë); - të njehsojë përcaktorin e një matrice katrore të rendit të dytë dhe të tretë.

Linjat Numri dhe veprimet me numra Matja Algjebra Funksioni Gjeometria Njehsimi diferencial e integral Statistikë, probabilitet dhe kombinatorikë Totali

-

Përqindjet 6% 10% 10% 15% 25% 20% 14% 100%

të shkruajë ekuacionin e planit që kalon nëpër tri pika; të njehsojë largesën e një pike nga një plan në hapësirë; të shkruajë ekuacionin kanonik të drejtëzës në hapësirë; të zbatojë në problema vetinë e prerjes së një piramide (koni) me një plan paralel me bazën.

Nxënësi të jetë i aftë:

Kuptimi dhe paraqitja e funksionit

7

Objektivat

-

të përdorë kuptimin e funksionit bijektiv në raste të thjeshta; - të gjejë, në një rast të dhënë, të anasjellin e një funksioni objektiv; - të gjejë bashkësinë e vlerave të funksionit dhe ekstremumet; - të dallojë progresionin gjeometrik zbritës të pafundmë; - të zbatojë formulën për shumën e kufizave të progresionit të pafundmë zbritës; - të studiojë monotoninë e një vargu të dhënë në mënyra të ndryshme.

Nxënësi të jetë i aftë:

Funksioni dhe limiti

Përshkrimi i linjës: Ngjashmëria e shumëkëndëshave; koordinatat e pikës në plan dhe në hapësirë; koordinatat e vektorit në drejtëz, plan dhe hapësirë; prodhimi numerik i dy vektorëve në hapësirë; prodhimi vektorial i dy vektorëve në hapësirë; prodhimi vektorial në koordinata; kushtet që dy vektorë në plan ose në hapësirë të jenë: bashkëvijorë, pingulë; ekuacioni i planit që kalon nga një pikë e dhënë dhe pingul me një vektor të dhënë; kushti i pingultisë dhe paralelizmit të dy planeve; ekuacioni i planit që kalon nëpër tri pika; largesa e një pike nga një plan në hapësirë; ekuacioni kanonik i një drejtëze në hapësirë; kushtet e paralelizmit dhe pingultisë së drejtëzës me planin; vetia e prerjes së piramidës (konit) me një plan paralel me bazën.

Gjeometria në plan

-

të gjejë limitin e një vargu, duke përdorur pohimet për limitin e funksionit.

Nxënësi të jetë i aftë: -

Gjeometria në hapësirë

3

-

të zbatojë në situata problemore ngjashmërinë e shumëkëndëshave.

HYRJE

Programi orientues për letërsinë e thelluar përfshin njohuritë dhe aftësitë më të rëndësishme të kësaj lënde për gjimnazin.

6 Programi orientues është mbështetur në: Programet e letërsisë në kurrikulën me zgjedhje të detyruar; Udhëzuesin Kurrikular të Gjimnazit; Standardet e fushës së gjuhës shqipe dhe letërsisë; Udhëzimin e MASH-it “Për zhvillimin e provimeve të Maturës Shtetërore 2013”.

UDHËZIME TË PËRGJITHSHME

të përcaktojë koordinatat e pikës në hapësirë; të përcaktojë koordinatat e vektorit në hapësirë; të gjejë prodhimin numerik të vektorëve në hapësirë; të gjejë prodhimin vektorial të vektorëve në hapësirë; të zbatojë vetitë e prodhimit vektorial të vektorëve; të dallojë nëse dy vektorë janë pingulë ose bashkëvijorë; të shkruajë ekuacionin e planit që kalon nga një pikë e dhënë dhe pingul me një vektor të dhënë;

LINJA 6: NJEHSIMI DIFERENCIAL DHE INTEGRAL

Letersi e thelluar

-

Objektivat

Nxënësi të jetë i aftë:

Objektivat

Zgjidhja e ekuacioneve, Nxënësi të jetë i aftë: inekuacioneve, - të zgjidhë ekuacione dhe inekuacione që përmbajnë sistemeve vlerë absolute; - të zgjidhë grafikisht inekuacione të fuqisë së parë me dy ndryshore; - të zgjidhë grafikisht sistemet e inekuacioneve të fuqisë së parë me dy ndryshore.

Numri kompleks Nxënësi të jetë i aftë:

Nr. 1 2 3 4 5 6 7

LINJA 4: GJEOMETRIA

Nënlinjat

Objektivat

4. Tabela e peshave në përqindje sipas linjave

4

Objektivat

Linja 2: Algjebra

Matricat dhe përcaktorët

Objektivat Nxënësi të jetë i aftë: - të gjejë këndin ndërmjet dy vektorëve të dhënë; - të zbatojë formulat për sin(α±β) cos(α±β); - të zbatojë formula trigonometrike në vërtetimet e identiteteve të thjeshta trigonometrike.

Linja 1: Numri dhe veprimet me numra

Nënlinjat

Probabilitet

Objektivat

3. PËRSHKRIMI I LINJËS DHE OBJEKTIVAT

Bashkësitë numerike dhe veprimet me numra

Objektivat Nxënësi të jetë i aftë: - të përcaktojë regresin e thjeshtë linear në raste të thjeshta dhe të gjejë koeficientin e korrelacionit.

Nxënësi të jetë i aftë: - të zbatojë, në situata konkrete, formulën për probabilitetin e bashkimit të dy ngjarjeve.

Nënlinjat

Përshkrimi i linjës: Këndi ndërmjet dy vektorëve; formulat për sin(α±β) cos(α±β); identitete të thjeshta trigonometrike.

Nënlinjat

Nxënësi të jetë i aftë:

Nënlinjat Statistikë

Objektivat

.

Linja 3: Matja

Matja

Nënlinjat

Objektivat

Përshkrimi i linjës: Bashkësia e vlerave të funksionit, vlera më e madhe dhe më e vogël e funksionit, monotonia e funksionit; vargu numerik, monotonia e vargut; progresioni gjeometrik zbritës i pafundmë, formula për gjetjen e shumës së kufizave të tij; funksioni bijektiv; funksioni i anasjellë.

-

2

Përshkrimi i linjës: Regresi linear dhe korrelacioni (raste të thjeshta); koeficienti i korrelacionit (raste të thjeshta); bashkimi i dy ngjarjeve; probabiliteti i bashkimit të dy ngjarjeve.

LINJA 5: FUNKSIONI

-

Matricat dhe përcaktorët

LINJA 7: STATISTIKË, PROBABILITET DHE KOMBINATORIKË

Programi orientues për provimin e letërsisë së thelluar, në kuadrin e Maturës Shtetërore për vitin shkollor 2012-2013, përbën një dokument të vlefshëm për nxënësit, mësuesit dhe specialistët e përfshirë në procesin e Maturës Shtetërore. Programi, gjithashtu, u vjen në ndihmë inspektorëve të IKAP-it për të monitoruar planifikimin e mësuesit me qëllim sistemimin dhe përforcimin e njohurive të nxënësve.

Ky program orientues: -

5

-

Përshkrimi i linjës: Variacioni i funksionit racional, irracional, logaritmik, eksponencial.

siguron informacionin e nevojshëm për mësuesit që do të përgatisin maturantët për provimin e kësaj lënde si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore; orienton nxënësit për njohuritë dhe aftësitë kryesore që duhet të zotërojnë për të përballuar me sukses testin e letërsisë së thelluar; përbën, gjithashtu, një dokument zyrtar, që duhet zbatuar me korrektesë nga specialistët e përfshirë në hartimin e testit të letërsisë së thelluar, si lëndë me zgjedhje për Maturën Shtetërore.

Në testin e letërsisë së thelluar do të jenë të përfshira të tri nivelet e vështirësisë: niveli bazë, niveli mesatar dhe niveli i lartë. Njëkohësisht, edhe shpërndarja e pikëve në test do të jetë në varësi të përqindjeve që zë çdo nivel. Peshat specifike për çdo nivel do të jenë:

Objektivat Nënlinjat Objektivat Njehsimi diferencial dhe Nxënësi të jetë i aftë: të studiojë, në raste të thjeshta, variacionin e integral funksionit racional, irracional, logaritmik, eksponencial.

-

niveli bazë- 40%; niveli mesatar- 40%; niveli i lartë- 20%.

Në përgatitjen për përmbushjen e objektivave të këtij programi do të përdoret teksti mësimor dhe veprat e autorëve mbi të cilët janë ndërtuar modulet në këtë lëndë.

2

LINJA 7: STATISTIKË, PROBABILITET DHE KOMBINATORIKË Përshkrimi i linjës: Regresi linear dhe korrelacioni (raste të thjeshta); koeficienti i korrelacionit (raste të thjeshta); bashkimi i dy ngjarjeve; probabiliteti i bashkimit të dy ngjarjeve.

Objektivat Nënlinjat

Objektivat

Interpretimi dhe gjykimi vetjak

-

të përcaktojë specifikat e një personazhi, duke u bazuar në atë çfarë ai thotë në dialog, monolog etj.; të demonstrojë të kuptuarit e ideve të një vepre apo fragmenti; të interpretojë, nisur nga një perspektivë e caktuar, qëndrime dhe pozicione të hapura ose të nënkuptuara në vepër; të komunikojë një përgjigje personale të ndjeshme dhe të arsyeshme në lidhje me veprën e lexuar.

b) Vepra letrare (Fatos Kongoli: “Ne të tre”, “Lëkura e qenit”, “Jeta në një kuti shkrepësesh”, “Bolero në vilën e pleqve”)

• E shtunë 19 janar 2013

Tematika

Objektivat

Tema sociale në veprat e Fatos Kongolit

Struktura e testit do të jetë:

Nxënësi duhet të jetë i aftë: -

Gjuha dhe stili

Pjesa e parë: tekst letrar (50%)

-

Interpretimi dhe gjykimi vetjak

Pjesa e dytë: tekst letrar (50%) Dy tekstet letrare në test do t’u takojnë dy gjinive (prozë, poezi ose dramë).

-

Fragmentet për të dy tekstet do të merren nga veprat e detyruara për t’u lexuar, lista e të cilave ndodhet në fund të këtij programi.

-

Për përgatitjen për provim, mësuesit dhe nxënësit të kenë parasysh veprën në tërësi. Kjo do të thotë që mësuesit duhet t’i aftësojnë nxënësit për të fituar ato aftësi dhe teknika analizuese, të cilat përvetësohen duke pasur parasysh objektivat specifikë të dhënë më poshtë.

-

të demonstrojë aplikimin e shprehive të të menduarit kritik rreth stilit të autorit dhe veprave të tij; të analizojë, nëpërmjet veprave letrare, se si ndërthuren dhe kombinohen në mënyra të ndryshme tek individi, rrethana e faktorë të shumtë, si: mjedisi, vetmia, sfida, tradita, injoranca, ambicia etj., si dhe të gjykojë ndikimin e tyre në zgjedhjet, vendimmarrjet dhe veprimet e tij; të komentojë përdorimin e mjeteve të stilistikës për krijimin e efekteve të caktuara në vepër; të interpretojë, nisur nga një perspektivë e caktuar, qëndrime dhe pozicione të hapura ose të nënkuptuara në vepër; të argumentojë rreth një çështjeje të caktuar.

7

shkollave të tjera të mesme, si edhe nga linjat dhe nënlinjat e programit të thelluar të lëndës për klasën e 12-të të gjimnazit dhe shkollave të tjera të mesme. Ato janë paraqitur më poshtë, duke i bashkëshoqëruar edhe me objektivat e njohurive dhe të aftësive.

I. KIMI BËRTHAMË 1. Klasa e 10-të

matura

»

Terma kyçe:

-

Numër atomik (Z) Element kimik Numër i masës (A) Izotop Përbërje në përqindje e izotopit të elementit Numrat kuantikë dhe vlerat e tyre Formulë elektronike Konfigurim elektronik Nivel Nënnivel

-

të interpretojë atomin si grimcë e përbërë (zbulimi i elektronit dhe i radioaktivitetit natyror); të diskutojë vendndodhjen e grimcave përbërëse të atomit (eksperimenti i Radhërfordit, Çedvik); të dallojë protonet, neutronet, elektronet në lidhje me masat e tyre relative dhe ngarkesën; të përkufizojë numrin atomik, elementin kimik, numrin e masës; të dallojë atomin dhe jonin e një elementi, duke bërë bilancin e protoneve dhe elektroneve; të dallojë ku ndryshojnë ndërmjet tyre izotopet e një elementi kimik; të përdorë simbolikën e paraqitjes së izotopeve të një elementi;

-

Në këtë lëndë, nxënësit do të testohen edhe për njohuritë shprehëse gjuhësore, si më poshtë:

OBJEKTIVAT SIPAS MODULEVE

Gjuhë shqipe

Lënda e Letërsisë si lëndë me zgjedhje është konceptuar në module të ndërtuara në bazë teme dhe objektivash. Kësisoj, edhe programi orientues do të ketë këtë formë.

MODULI 1: Bota dhe ndryshimi

Njohuritë gjuhësore

Leksikologji

Kuptimi i fjalëve Ngjyrimi emocional i fjalëve Dialektet dhe gjuha standarde

Morfosintaksë

Klasat e fjalëve (pjesët e ligjëratës) Llojet e fjalive Mjetet morfologjike të shprehësisë Figurat e sintaksës poetike: elipsa, lakonizmi, anafora, rendi i gjymtyrëve, shkallëzimi, enumeracioni, pyetja retorike Figura tingullore: aliteracioni Shprehësia tingullore: ritmi, rima, strofa Organizimi tërësor i një teksti: titulli, paragrafi, hyrja, shtjellimi, mbyllja Ese përshkruese Ese bindëse/argumentuese Drejtshkrimi i shkronjës së madhe Drejtshkrimi i fjalëve në gjuhën shqipe Përdorimi i drejtë i shenjave të pikësimit

Stilistikë gjuhësore

Tema qendrore: Studimi i heroit, forca e tij në veprën “Skënderbeu” të Sabri Godos Temtika Tema e qëndresës

Objektivat Nxënësi duhet të jetë i aftë:

Të shkruarit

-

të përshkruajë kontekstin historik, shoqëror, ekonomik dhe letrar; Interpretimi dhe gjykimi vetjak - të reflektojë rreth lidhjeve të veprës letrare me kontekstin historik, shoqëror dhe ekonomik; - të parashtrojë, të argumentojë dhe të evoluojë idetë e qëndrimet e tij rreth vlerave të veprës; - të vlerësojë çështje, si p.sh.: tipizimi, kompozicioni, kronologjia e ngjarjeve, rrethanat, mjediset, konflikti, karakteret; MODULI 2: Bota dhe ndryshimi - të veçojë tipare të gjuhës së veprës dhe të stilit të autorit; - të analizojë aspektet gjuhësore të veprës; - të analizojë çështjet që lidhen me raportin kulturë3 Tema qendrore: Studimi i heroit dhe forca e tij në veprën “Jul Cezari” të Shekspirit individ-vepër; Gjuha dhe stili

-

Tematika

Heroi dhe karakteri njerëzor

të gjykojë rreth vlerave të veprës, duke iu referuar Objektivat kritereve, citimeve dhe argumenteve; të realizojë ese përshkruese dhe argumentuese/ bindëse.

Tipizimi i personazheve

të ilustrojë karakteristikat e dramës dhe stilin shekspirian të saj; të veçojë gjuhën figurative të përdorur, elementet e trillimit në vepër; të dallojë forcën e ligjërimit kundërshtues dhe bindës midis palëve; të parashtrojë idetë e qëndrimet e tij nëpërmjet të shkruarit bindës; të ilustrojë karakteristikat e personazheve; të debatojë rreth ligjërimit bindës dhe veprimit dramatik; të ilustrojë karakteristikat e veçoritë e veprës; të debatojë rreth një teme që lidhet me veprën.

-

Gjuha dhe stili

-

Veçoritë dramatike dhe tragjike të veprës

-

MODULI 3: Bota dhe ndryshimi

4

Tema qendrore: Rrënjët e formimit të kombit shqiptar (Gjergj Fishta: “Lahuta e Malcis”) Tematika Aspekti historik Mitologjia dhe figurat mitologjike “Lahuta e Malcis”, krahasuar me vepra të tjera epike Gjuha dhe stili Interpretimi dhe gjykimi vetjak

Objektivat Nxënësi duhet të jetë i aftë: -

-

-

të bëjë lidhjen midis veprës, historisë kombëtare e më gjerë dhe historisë së shkurtër të krijimit të veprës letrare; të analizojë narracionin, gjuhën poetike dhe elementet e tjera të mjeshtërisë artistike; të dallojë veçoritë e poemës epike; të parashtrojë qëndrimin e tij ndaj veprës; të njohë mitologjinë shqiptare të rikrijuar në poemën “Lahuta e Malcis”; 5 të reflektojë rreth lidhjeve të saj me mitologjinë popullore; të analizojë origjinalitetin e Fishtës në rikrijimin e figurave mitologjike; të eksplorojë vlerat artistike, kalimin nga realja te jorealja dhe funksionin e hiperbolës; të parashtrojë qëndrimin e tij ndaj veprës; të parashtrojë, nëpërmjet krahasimit, të përbashkëtat dhe dallimet midis veprës së Fishtës dhe veprave të tjera epike; të realizojë ese përshkruese dhe argumentuese/ bindëse.

MODULI 4: Letërsi dhe kompozim

a) Vepra letrare (Ismail Kadare: “Kronikë në gur”, “Darka e gabuar” dhe “E penguara”) Tematika

Objektivat

Qyteti-personazh dhe banorët e Nxënësi duhet të jetë i aftë: tij - të analizojë se si shkrimtari e përdor gjuhën dhe strukturat e saj për të arritur një efekt të caktuar në Njeriu dhe kërkesa e tij për vepër; identitet - të gjejë mjetet e ndryshme retorike në veprat letrare dhe 6 Gjuha dhe stili t’i përdorë ato në punët e tij me shkrim; - të dallojë karakteristikat bazë të një vepre letrare; Interpretimi dhe gjykimi vetjak - të përcaktojë specifikat e një personazhi, duke u bazuar në atë çfarë ai thotë në dialog, monolog etj.; - të demonstrojë të kuptuarit e ideve të një vepre apo fragmenti; - të interpretojë, nisur nga një perspektivë e caktuar, qëndrime dhe pozicione të hapura ose të nënkuptuara në vepër; - të komunikojë një përgjigje personale të ndjeshme dhe të arsyeshme në lidhje me veprën e lexuar.

b) Vepra letrare (Fatos Kongoli: “Ne të tre”, “Lëkura e qenit”, “Jeta në një kuti shkrepësesh”, “Bolero në vilën e pleqve”) Tematika Tema sociale në veprat e Fatos Kongolit Gjuha dhe stili Interpretimi dhe gjykimi vetjak

Objektivat Nxënësi duhet të jetë i aftë: -

-

të demonstrojë aplikimin e shprehive të të menduarit kritik rreth stilit të autorit dhe veprave të tij; të analizojë, nëpërmjet veprave letrare, se si ndërthuren dhe kombinohen në mënyra të ndryshme tek individi, rrethana e faktorë të shumtë, si: mjedisi, vetmia, sfida, tradita, injoranca, ambicia etj., si dhe të gjykojë ndikimin e tyre në zgjedhjet, vendimmarrjet dhe veprimet e tij; të komentojë përdorimin e mjeteve të stilistikës për krijimin e efekteve të caktuara në vepër; të interpretojë, nisur nga një perspektivë e caktuar, qëndrime dhe pozicione të hapura ose të nënkuptuara në vepër;

Gjendjet energjetike dhe llojet e tyre Orbital atomik Orbital i lirë Mbështjellë elektronike e atomit

Lista e veprave letrare të detyrueshme për t’u lexuar nga nxënësit: Autori Sabri Godo Shekspir Gjergj Fishta Ismail Kadare

Vepra letrare Romani “Skënderbeu” Tragjedia “Jul Cezari” Poema “Lahuta e Malcis” Romani “Kronikë në gur”, Romani “Darka e gabuar” Romani “E penguara” Romani “Ne të tre” Romani “Lëkura e qenit” Romani “Jeta në një kuti shkrepësesh” Romani “Bolero në vilën e pleqve”

Fatos Kongoli

Nxënësi duhet të jetë i aftë:

-

Drejtshkrim

Periodiciteti Terma kyçe:

kimi e thelluar 1. UDHËZIME TË PËRGJITHSHME

8

Programi orientues për lëndën “Kimi e thelluar” përfshin njohuritë, konceptet dhe aftësitë më të rëndësishme të kimisë për shkollën e mesme.

Programi orientues për provimin e kimisë me zgjedhje, në kuadrin e Maturës Shtetërore për vitin shkollor 2012-2013, përbën një dokument të vlefshëm për gjimnazin dhe shkollat e tjera të mesme, nxënësit e interesuar, mësuesit e lëndës së Kimisë dhe specialistët e përfshirë në procesin e vlerësimit për provimet e Maturës Shtetërore.

Programi gjeneron informacionin e nevojshëm për mësuesit e kimisë të gjimnazeve dhe të shkollave të tjera të mesme, që do të përgatisin maturantët për provimin e kimisë me zgjedhje në Maturën Shtetërore.

Programi orienton nxënësit për materialet kyç mësimore, njohuritë, konceptet dhe aftësitë kryesore që duhet të zotërojnë për të përballuar me sukses provimin e kimisë me zgjedhje në Maturën Shtetërore.

Programi përbën, gjithashtu, një dokument zyrtar, që duhet zbatuar me korrektesë nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe testit të provimit të kimisë me zgjedhje për Maturën Shtetërore.

Ky program duhet shqyrtuar me kujdes dhe rigorozitet nga secili prej grupeve të interesuara, sidomos kujdes duhet bërë nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezës së provimit të kimisë me zgjedhje për Maturën Shtetërore, të cilët nuk duhet të përfshijnë për vlerësim çështje mësimore që nuk janë parashikuar në këtë program. Banka e pyetjeve dhe testi i provimit duhet të përmbajnë ushtrime të tipeve dhe niveleve të trajtuara në tekstet e kimisë së gjimnazit dhe të shkollave të tjera të mesme. Vëmendje duhet të tregojnë këta specialistë edhe në lidhje me sigurimin e balancës midis përqindjes që zë secila fushë studimi në këtë program me përqindjet që do të zënë këto fusha studimi në testin e provimit.

Mësuesit që do përgatitin nxënësit për provimin e kimisë, duhet t’i aftësojnë ata jo vetëm për çështjet mësimore, njohuritë, konceptet dhe aftësitë e përcaktuara në këtë program, por dhe në drejtim të zgjidhjes me shkrim të detyrave kimike. Kujdes të veçantë të bëjë mësuesi në drejtim të aftësimit të nxënësve në zgjidhjen e ushtrimeve dhe të problemave të kimisë për fushat e përcaktuara në program, si dhe të përgatitjes së tyre me teknikat e vetëvlerësimit.

Përgatitja e nxënësve për provimin e kimisë duhet bërë në mënyrë të vazhdueshme dhe duke përdorur një larmi metodash e mjetesh.

Nxënësit të sigurojnë cilësinë e nxënies së çështjeve mësimore, koncepteve kimike dhe aftësive të përcaktuara në program. Për të arritur këtë, ata duhet t’u rikthehen dhe çështjeve të tjera mësimore të kimisë në arsimin e mesëm, por edhe disa koncepteve bazë në arsimin 9vjeçar, të cilat nuk rimerren në arsimin e mesëm, por që përmbajnë informacion bazë për të përvetësuar materialin e zgjedhur për provim. Është fjala këtu, p.sh., për shkrimin dhe emërtimin e përbërjeve kimike, shkrimin e barazimeve kimike të reaksioneve, njehsimet me molin dhe masën molare, dendësinë e një gazi, dendësinë e krahasuar, vëllimin molar, numrin e Avogadros, shkrimin e barazimeve të shpërbashkimit elektrolitik të elektroliteve, kuptimet 2 numër oksidimi, reaksionet redoks, agjentin oksidues, agjentin reduktues, njehsimet me formulat dhe barazimet kimike etj., të cilat janë të përfshira në mënyrë të natyrshme në trajtimin e çështjeve mësimore të përcaktuara në këtë program.

2. PËRSHKRIMI SIPAS LINJAVE DHE NËNLINJAVE

Linjat dhe nënlinjat e përfshira në programin orientues të kimisë me zgjedhje përbëhen nga linjat dhe nënlinjat e programit të lëndës bërthamë për klasat 10, 11 dhe 12 të gjimnazit dhe shkollave të tjera të mesme, si edhe nga linjat dhe nënlinjat e programit të thelluar të lëndës për klasën e 12-të të gjimnazit dhe shkollave të tjera të mesme. Ato janë paraqitur më poshtë, duke i bashkëshoqëruar edhe me objektivat e njohurive dhe të aftësive.

I. KIMI BËRTHAMË 1. Klasa e 10-të 1.1LINJA: Struktura dhe vetitë e lëndës Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për strukturën e atomit, molekulës, substancave me ndërtim jonik, kovalent, periodicitetit, metalet, jometalet, acidet, bazat duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.

Nënlinja Objektiva të njohurive dhe aftësive Ndërtimi i atomit Nxënës/i,-ja duhet: Terma kyçe:

-

Numër atomik (Z) Element kimik Numër i masës (A) Izotop Përbërje në përqindje e izotopit të elementit Numrat kuantikë dhe vlerat e tyre Formulë elektronike Konfigurim elektronik Nivel

-

të interpretojë atomin si grimcë e përbërë (zbulimi i elektronit dhe i radioaktivitetit natyror); të diskutojë vendndodhjen e grimcave përbërëse të atomit (eksperimenti i Radhërfordit, Çedvik); të dallojë protonet, neutronet, elektronet në lidhje me masat e tyre relative dhe ngarkesën; të përkufizojë numrin atomik, elementin kimik, numrin e masës; të dallojë atomin dhe jonin e një elementi, duke bërë bilancin e protoneve dhe elektroneve; të dallojë ku ndryshojnë ndërmjet tyre izotopet e një elementi kimik; të përdorë simbolikën e paraqitjes së izotopeve të një

17

1.1LINJA: Struktura dhe vetitë e lëndës Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për strukturën e atomit, molekulës, substancave me ndërtim jonik, kovalent, periodicitetit, metalet, jometalet, acidet, bazat duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.

Nënlinja Objektiva të njohurive dhe aftësive Nxënës/i,-ja duhet: Ndërtimi i atomit

Ligji periodik Periodë Grupi A dhe B Rreze atomike Blloku i elementeve s, p, d, f Valencë në gjendje

3

-

të llogaritë masën atomike të krahasuar të një elementi, duke njohur përqindjen e përhapjes në natyrë të izotopeve përbërëse të tij; - të përshkruajë në mënyrë evoluive zhvillimin e modelit atomik nga Tomsoni, Radhërfordi te Bori; - të përcaktojë kuptimet: orbitë e lejuar, numër kuantik themelor, nivel energjetik; - të përcaktojë kuptimet: orbital atomik, numër kuantik sekondar, nënnivel energjetik; - të tregojë karakteristikat e orbitaleve s dhe p; - të paraqitë skematikisht orbitalet s, p; - të njehsojë numrin e nënniveleve energjetike në një nivel energjetik; - të përcaktojë kuptimin: numër kuantik magnetik dhe numër kuantik spin; - të paraqitë grafikisht gjendjet energjetike; - të dallojë gjendjet energjetike bosh, gjysmë të ngopura dhe të ngopura; - të njehsojë numrin e gjendjeve energjetike në një nënnivel energjetik; - të njehsojë numrin maksimal të elektroneve në nivelet, nënnivelet dhe gjendjet energjetike; - të relatojë me shkrim si shpërndahen elektronet në një atom, në përputhje me: parimin e qëndrueshmërisë (aufbau), parimin e përjashtimit të Paulit, rregullën e Hundit; - të shkruajë formulat elektronike dhe konfigurimet elektronike të atomeve deri në 40 elementet e para të tabelës periodike.

Nxënës/i,-ja duhet: -

të interpretojë ndërtimin e tabelës periodike me perioda të gjata, duke u bazuar në parimin e qëndrueshmërisë dhe të ligjit periodik; të analizojë mbi bazën e strukturës atomike, periodat dhe grupet A, B në tabelën periodike; të parashikojë vendosjen e elementeve në tabelën periodike dhe vetitë e tyre, duke përdorur konfigurimin elektronik; të komentojë grafikë të ndryshimit të rrezes atomike, potencialit të jonizimit, afrisë për elektronin,

-

4 themelore Valencë në gjendje të ngacmuar Elektrone valentore Veti reduktuese Veti oksiduese Energjia e afrisë për elektronin Potencial jonizimi Elektronegativiteti Metale alkaline Metale alkalino-tokësore Metale kalimtare Veti acide Veti bazike Karakter acid Karakter bazik Karakter amfoter

elektronegativitetit në tabelën periodike; të argumentojë marrëdhëniet ndërmjet rrezes atomike, potencialit të jonizimit, afrisë për elektronin, dhe elektronegativitetit; të përshkruajë qëndrueshmërinë e gazeve inerte, duke u mbështetur në ndërtimin e shtresës së jashtme elektronike me 8 elektrone; të formulojë kuptimet për konceptet: elektron valentor, valencë, valencë normale, valencë e ngacmuar; të përcaktojë valencën normale dhe valencën e ngacmuar në shembuj të elementeve të grupeve A; të nxjerrë përfundime ndërmjet ngjashmërive dhe diferencave të vetive fiziko-kimike te metalet alkaline e ato alkalino-tokësorë; të nxjerrë përfundime ndërmjet ngjashmërive dhe diferencave të vetive fiziko-kimike te jometalet e grupeve VI A dhe VII A; të parashikojë karakteristikat e metaleve, jometaleve, duke u bazuar në vendin e tyre në tabelën periodike; të përshkruajë amfoterinë; të listojë, duke u mbështetur në tabelën periodike, elemente që japin okside acide, okside bazike, okside amfotere.

-

-

-

-

-

Lidhja kimike

Nxënës/i,-ja duhet:

Terma kyçe:

-

Lidhje kimike Lidhje jonike Lidhje kovalente Energji e lidhjes Gjatësi e lidhjes Energji e rrjetës kristalore Forca të lidhjes elektrostatike Kristale jonike Molekula kovalente Formula njësi Lidhje njëfishe Lidhje dyfishe Lidhje trefishe Lidhje sigma Lidhje pi Çift elektronik lidhës Çift elektronik vetjak Teoria e SHÇESHV-it Formë gjeometrike e molekulës Kënd i lidhjes

-

-

-

-

të hartojë formulën e njësisë, duke u bazuar në ngarkesën e joneve përbërës; të përdorë konceptin e energjisë së rrjetit kristalor për të argumentuar formimin e kristaleve jonike; të paraqitë lidhjen kimike kovalente në molekulat me lidhje njëfishe, dyfishe, trefishe; të listojë veçoritë dalluese të lidhjes sigma dhe lidhjes pi; të përdorë të dhënat mbi elektronegativitetin për të parashikuar tipin e lidhjes, si: - kovalente polare, - kovalente e pastër; të formulojë kuptimin për konceptin dipol elektrik të lidhjes kimike dhe të molekulës; 5 të identifikojë nga formula kimike tipin e mundshëm të lidhjes kimike në përbërjen e dhënë; të tregojë marrëdhënien ndërmjet lidhjeve kovalente polare dhe molekulës polare; të përshkruajë mekanizmin e formimit të lidhjes bashkërenditëse (p.sh., me donor NH3, dhe akceptor BF3); të analizojë ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet lidhjes: jonike, kovalente, kovalente polare, bashkërenditëse; të shkruajë strukturat e Ljuisit për molekula të ndryshme; të përcaktojë në strukturat e Ljuisit për molekula të ndryshme, atomin qendror, çiftet elektronike vetjake, çiftet elektronike lidhëse; të formulojë kuptimet për konceptet: gjatësi e lidhjes kimike, kënd valentor; të argumentojë formën gjeometrike të molekulës, me anë të teorisë SHÇESHV, në raste kur atomi qendror formon 2-4 çifte elektronike të përbashkëta (përveç oksiacideve).

6

18

« matura

E shtunë 19 janar 2013 • Shkarkim jonesh në elektroda Radhë e potencialeve elektrodike të atomeve dhe joneve Element galvanik Funksion i elementit elektrolitik dhe elementit galvanik

1.2 LINJA: Reaksioni kimik Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për shpejtësinë e reaksioneve kimike dhe faktorët që ndikojnë në të, si dhe për reaksionet e prapësueshme dhe ekuilibrin kimik e faktorët e tij.

Nënlinja Ekuilibri kimik

-

Objektiva të njohurive dhe aftësive Nxënës/i,-ja duhet:

Terma kyç:

-

Reaksion i prapësueshëm Reaksion i paprapësueshëm Ekuilibër kimik Ekuilibër dinamik Konstante e ekuilibrit Ka dhe Kb Parimi Lë Shatëlje Zhvendosje e ekuilibrit kimik Pozicion ekuilibri Gjendje ekuilibri Pozicioni i ri i ekuilibrit

-

-

-

-

të dallojë një reaksion të prapësueshëm nga një reaksion i paprapësueshëm; të përshkruajë ekuilibrin kimik si një ekuilibër dinamik; të përcaktojë shprehjen matematike të konstantes së ekuilibrit kimik në sistemet homogjene dhe heterogjene; të kryejë njehsime, duke përdorur konstanten e ekuilibrit ose përqendrimet e substancave në ekuilibër; të tregojë marrëdhënien ndërmjet sistemeve në ekuilibër dhe parimit Lë Shatëlje (ndikimi i faktorëve: temperaturë, trysni, përqendrim); të parashikojë në shembuj të ndryshëm pozicionin e ri të ekuilibrit kimik, kur ndryshon temperatura, përqendrimi dhe trysnia; të përdorë parimin Lë Shatëlje për të shpjeguar hollimin e shtresës së ozonit.

Tipet e reaksioneve në kiminë organike

Nxënës/i,-ja duhet: -

Terma kyçe: Halogjen alkan Rregulla e Markovnikovit Rrjedhës i njëzëvendësuar, i dyzëvendësuar etj.

Ngarkesë e pjesshme Radikal i lirë Reaksion i prapësueshëm Monomer, polimer, makromolekulë

-

-

-

-

1. Klasa e 11-të

-

2.1 LINJA: Struktura dhe vetitë e lëndës Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për lidhjen hibride, forcat ndërmolekulare, strukturën e përbërjeve organike, hidrokarburet, alkoolet, ketonet, aldehidet, acidet karboksilike, aminat, aminoacidet, polimeret, karbohidratet, yndyrnat, proteinat, duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.

Nënlinja Objektiva të njohurive dhe aftësive Nxënës/i,-ja duhet: Hibridizimi dhe bashkëveprimi - të përcaktojë të përbashkëtat dhe ndryshimet ndërmolekular ndërmjet orbitaleve atomike dhe molekulare; - të dallojë orbitalet molekulare sigma dhe pi;

-

-

-

Terma kyçe: Orbital atomik Orbital molekular Orbital hibrid Hibridizim dhe llojet e tij Molekulë polare Molekulë apolare Hidrokarburet

të japë kuptimin hibridizim, orbital hibrid; 7 të përshkruajë teorinë e Polingut për hibridizimin; - të përcaktojë tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 në përbërjet inorganike (p.sh.: BeCl2, BF3, SiH4); - të përcaktojë tipin e hibridizimit sp, sp2, sp3 në përbërjet e karbonit; - të përshkruajë bashkëveprimin dipol-dipol, forcat e Londonit në molekulat jopolare, lidhjen hidrogjenore si forca të bashkëveprimit molekular.

Nxënës/i,-ja duhet: -

Terma kyçe: Hidrokarbure vargore dhe ciklike, të ngopura dhe të pangopura Formulat empirike, molekulare, strukturore dhe racionale të pjesëtarëve të serive homologe Lidhje njëfishe, dyfishe dhe trefishe Emërtim sistematik dhe empirik, rrënja e emrit, mbaresa dhe prapashtesa Radikal Dukuria e izomerisë dhe llojet e saj Rrjedhës të halogjenuar të tyre

-

-

-

-

-

-

Biokimia

Nxënës/i,-ja duhet:

Terma kyçe: Acide lyrore, glicerina, trigliceridet si estere Lyra të ngopura dhe të pangopura Hidrolizë e lyrave Monosakaride, disakaride, polisakaride, Grupet funksionore tek karbohidratet Aldozet dhe ketozet Pasqyra e argjendit Aminoacidet dhe grupet e tyre funksionore Veti amfotere të aminoacideve Lidhje peptidike Polipeptid Strukturë parësore, dytësore, tretësore dhe kuaternare e proteinës

-

-

Elektrokimia Terma kyç Numër oksidimi, Gjysmë reaksion, Skemë e këmbimit elektronik Element elektrolitik Elektrolit Proces katodik Proces anodik Reaksion i përgjithshëm Reaksion mjedisi Anione, katione

Nënlinja Uji. Tretësirat ujore

-

-

Terma kyçe:

-

Reaksion kimik Reaktantë Produkte Shpejtësi e reaksionit Barazimi i shpejtësisë Përqendrimi i Reaktantëve Goditjet e frytshme Pozicioni i ndeshjeve Natyra e substancave Shkalla e grimcimit Ndikimi i temperaturës Energji e brendshme e reaktantëve Energji aktivizimi Kompleks aktiv Katalizator kimik Katalizator biologjik Karakter specifik

-

-

Mekanizmi i reaksionit Reaksion elementar Reaksion i përgjithshëm Rend i reaksionit Molekularitet

-

Ekuilibrat jonikë

-

-

Baza sipas Arrheniusit

Nxënës/i,-ja duhet:

Acide sipas Bronshted – Louvri

Terma kyç: Lidhje kovalente polare Moment dipolar Lidhje hidrogjenore Nxehtësi specifike Tretshmëri Kurba e tretshmërisë Tretësirë e pangopur Tretësirë e ngopur Tretësirë e mbingopur Substancë e tretshme Substancë pak e tretshme Substancë e pa tretshme Përqendrim i tretësirës Tretësirë e përqendruar Tretësirë e holluar Përqendrim në përqindje Përqendrim molar Përqendrim normal Gramnjëvlerës Elektrolitë Autojonizim Osmozë Trysni osmotike Tretësirë izotonike

8

Tretësirë hipotonike Tretësirë hipotonike Koeficient izotonik Tretësirë fiziologjike Osmozë inverse Ndotje Ndotje kimike Ndotje biologjike Ndotje termike Vetëpastrim i ujërave natyror Filtrim Eutrofikim Dezinfektim Zbutje e ujit

të përshkruajë karbohidratet dhe lyrat; të klasifikojë karbohidratet në monosakaride, disakaride dhe polisakaride; të klasifikojë lyrat në: bimore, shtazore dhe sipas ngopshmërisë; të shkruajë formulat molekulare dhe strukturore për fruktozën, glukozën dhe formulat molekulare për sakarozin, amidonin, celulozën; të përcaktojë kuptimet: aminoacid, lidhje peptidike, peptid dhe proteinë.

Objektiva të njohurive dhe aftësive Nxënës/i,-ja duhet:

-

-

Acide sipas Arrheniusit

-

-

-

-

Baza sipas Bronshted – Louvri

të shpjegojë gjeometrinë e molekulës së ujit, momentin dipolar të ujit, lidhjet hidrogjenore tek uji, vetitë e ujit në lidhje me strukturën (gjendjen agregate, dendësinë specifike, temperaturat e vlimit, shkrirjes, ngrirjes, vetitë amfoterike);

Të përcaktojë në shembuj të reaksioneve redoks: agjentin reduktues, agjentin oksidues, oksidimin dhe reduktimin; të interpretojë ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet procesit në një element galvanik dhe atij në një elektrolizer; të përkufizojë potencialin elektrodik të një elementi; të zgjidhë problema që kanë të bëjnë me njehsimin e forcës elektromotore të elementeve

Elektrolitë Joelektrolitë Elektrolitë të fortë pOH

-

pKa pKb Hidroliza

të llogaritë përqendrimin në përqindje, përqendrimin molar dhe përqendrimin normal të tretësirave të ndryshme ujore, përfshirë këtu dhe tretësirat e holluara, si dhe kalimet nga një tip përqendrimi në një tjetër për një tretësirë të dhënë;

-

Tretësira tampone Reaksion asnjanësimi

-

Pikë neutralizimi Indikator

të shpjegojë osmozën dhe rëndësinë e kësaj dukurie tek e gjalla;

Lakore titullimi

duke përdorur ekuacionin e Vant’ Hofit të llogaritë efektin e substancës së tretur mbi trysninë osmotike të një tretësire, si dhe molaritetin e substancës së tretur,

Përqendrim molar

-

Përqendrim normal

duke u nisur nga energjitë e lidhjeve kimike dhe anasjellas; të përcaktojë entalpinë standarde të formimit të një substance; të përcaktojë entalpinë e një reaksioni, duke u bazuar në ligjin e Hessit dhe rrjedhimet e tij: a) duke u nisur nga entalpitë standarde të formimit, b) duke ditur ∆H e stadeve të një reaksioni.

të japë kuptimin e shpejtësisë së një reaksioni; të llogaritë shpejtësinë e reaksionit me anën e barazimit të shpejtësisë; të përshkruajë një reaksion kimik me anë të teorisë së goditjeve; të listojë faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e një reaksioni kimik; të japë kuptimin e mekanizmit të një reaksioni kimik; të tregojë lidhjen midis energjisë së aktivizimit, energjisë së kompleksit aktiv dhe ∆H së një reaksioni; të përshkruajë mënyrën e ndikimit të një katalizatori në shpejtësinë e reaksionit kimik; të shkruajë barazimin e shpejtësisë së reaksionit: a) duke u nisur nga të dhënat eksperimentale, b) duke u bazuar në mekanizmin e reaksionit; të përcaktojë rendin dhe molekularitetin e një reaksioni; të ndërtojë një mekanizëm të mundshëm të një reaksioni kur di: a) barazimin e shpejtësisë, b) rendin e tij në lidhje me substancat vepruese.

13

të përshkruajë vendosjen e ekuilibrit në tretësirën e ngopur të një kripe pak të tretshme; të shkruajë shprehjen e produktit të tretshmërisë PT të një kripe pak të tretshme, duke bërë dallimin midis PJ dhe PT; të llogaritë PT, kur di tretshmërinë e një kripe pak të tretshme, dhe anasjellas tretshmërinë në masë dhe tretshmërinë molare, kur di PT; të interpretojë efektin e jonit të përbashkët dhe ndikimin e tij në tretshmërinë e kripërave pak të tretshme; të përcaktojë elektrolitet e fortë e të dobët, duke përshkruar H2O si elektrolit shumë të dobët; të japë kuptimin e pH dhe të tregojë marrëdhëniet pH me pOH, [H+], [OH-]; të interpretojë acidet dhe bazat sipas teorive të Arheniusit, Bronshtet-Lourit, duke treguar ngjashmëritë dhe dallimet midis tyre; të llogaritë pH e një tretësire: a) acid/bazë e fortë, b) acid/ bazë e dobët duke u nisur nga Ka, Kb, c) të një kripe; të përshkruajë tretësirat tampon e efektin e jonit të përbashkët dhe të përcaktojë pH për tretësira të tilla; të përcaktojë CM të tretësirës H2SO4 duke ditur CN të tretësirës NaOH.

Kripë pak e tretshme KPT 11

PJ

14

Precipitim Tretësirë e ngopur Efekt i jonit të përbashkët

4.2 LINJA : Kimi organike Përshkrimi i linjës: Në këtë linjë, nxënësit do të fitojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime në lidhje: me grupet funksionore dhe klasifikimin e reaksioneve organike (kuptimi grup funksionor dhe klasat e përbërjeve organike, reaksionet e zëvendësimit, adicionit, eleminimit); me mekanizmin e reaksioneve në kiminë organike (mekanizmi i reaksionit për reaksionin e zëvendësimit radikalar, reaksionin e adicionit, të polimerizimit, të eliminimit, të zëvendësimit nukleofilik, të zëvendësimit elektrofilik, reaksionet red-oks); me hetimin e grupeve funksionore (prova paraprake për hetimin e përbërjeve organike, si tretshmëria, prova e flakës, prova e Belshtajnit, prova për pangopshmërinë e lidhjes, prova e Lukasit, hetimi i fenoleve, reaksioni i pasqyrës, prova e jodoformit).

Nënlinja

Nënlinja

9

-

pH

Përshkrimi i linjës: Në këtë linjë, nxënësit do të fitojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime në lidhje me: bilancin energjetik të reaksioneve kimike (reaksionet ekzotermike dhe ato endotermike, llogaritjen e ∆H, duke u nisur nga energjitë e lidhjeve dhe anasjellas, entalpinë standarde të formimit të substancave kimike, ligjin e Hessit dhe rrjedhimet e tij); kinetikën kimike (shpejtësinë e reaksioneve kimike e llogaritjen e saj, faktorët që përcaktojnë shpejtësinë e një reaksioni kimik, energjinë e aktivizimit dhe kompleksin aktiv, mekanizmin e reaksioneve kimike dhe rendin e molekularitetin e reaksionit); ekuilibrat jonikë (produkti i tretshmërisë dhe llogaritja e PT, elektrolitë të fortë dhe të dobët, llogaritja e pH dhe pOH, acidet dhe bazat sipas Arheniusit, Bronshtet-Lourit, Ljuisit, titullimi acido-bazik, tretësirat tampone).

Terma kyçe: Termokimi Termodinamikë Reaksion ekzotermik

-

Elektrolitë të dobët

4.1 LINJA: Kimi inorganike

Termokimia

-

Autojonizim i ujit

të shpjegojë procesin e tretjes së substancave të ndryshme në ujë, kuptimin sasior e cilësor të tretshmërisë, faktorët që ndikojnë në tretshmërinë e substancave në ujë (efektet e trysnisë, llojit të tretësit dhe temperaturës, duke ndërtuar dhe kurbat e tretshmërisë në ujë në funksion të temperaturës për një substancë të ngurtë të tretshme në ujë);

kur njihet trysnia osmotike e tretësirës së dhënë.

-

Çift acid – bazë i konjuguar

4. Klasa e 12-të

-

-

Objektiva të njohurive dhe aftësive

II. KIMI E THELLUAR

-

Reaksion endotermik Nxehtësi e çliruar Nxehtësi e thithur Nxehtësi specifike Kalori Barazim termokimik Efekt termik i reaksionit Energji e brendshme Sistem Mjedis Punë vëllimore Entalpi e reaksionit Entalpi standarde e formimit Ligji i Hessit Rrjedhimi I Rrjedhimi II Kalorimetria Kalorimetri Kinetika kimike

Terma kyç:

2.2 LINJA: Reaksioni kimik Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për reaksionet kimike redoks dhe aplikimet e tyre në elektrokimi, jetën e përditshme, si dhe për reaksionet karakteristike të përbërjeve organike, si: reaksionet e shtimit, të eliminimit, zëvendësimit radikalar, zëvendësimit elektrofilik, zëvendësimit nukleofilik.

Nënlinja

të përkufizojë reaksionin e shtimit, të eliminimit, zëvendësimit radikalar, zëvendësimit elektrofilik, zëvendësimit nukleofilik; të përkufizojë grimcën elektrofilike me substrakt benzenin dhe grimcën nukleofile me substrakt alkoolin; të japë shembuj reaksionesh, ku janë shtuar /eliminuar H2, Cl2, H2O, HCl (pa përshkruar mekanizmin e reaksionit); të listojë përbërjet që japin reaksione zëvendësimi radikalar, zëvendësim nukleofilik dhe zëvendësim elektrofilik; të shkruajë barazimet kimike për shembuj të thjeshtë reaksionesh të zëvendësimit radikalar, zëvendësimit nukleofilik, zëvendësimit elektrofilik; të përshkruajë reaksionet redoks në kalimet nga alkoolet në aldehidet (ketonet) deri tek acidet karboksilike dhe anasjellas, me anë të hidrogjenimit dhe dehidrogjenimit; të përshkruajë reaksionin e polimerizimit; të kryejë njehsime stekiometrike me barazimet kimike të reaksioneve redoks në kiminë organike; të dallojë monomerin, njësinë strukturore në një polimer; të shkruajë reaksionet e formimit të polimerëve polieten, polipropen, PVC.

3. KLASA E 12-TË 10 3.1 LINJA: STRUKTURA DHE VETITË E LËNDËS NËNLINJA: UJI. TRETËSIRAT UJORE Përshkrimi i nënlinjës. Në këtë nënlinjë do të studiohet: Uji në natyrë. Rëndësia e ujit për jetën. Ndërtimi i molekulës së ujit. Polarizimi i lidhjeve O-H. Momenti dipolar i molekulës së ujit dhe aftësitë e tij tretëse. Lidhja hidrogjenore dhe anormaliteti i ujit. Tretshmëria e kripërave në ujë. Përqendrimi i tretësirave (molar, normal dhe në përqindje). Lidhja e përqendrimeve midis tyre. Osmoza. Trysnia osmotike. Osmoza dhe qeliza. Elektrolitët dhe vetitë e tretësirave. Ekuacioni i Vant’ Hofit. Rëndësia biologjike e tretësirave. Trajtimi i ujit të pijshëm. Ndotja e ujit, pastrimi i ujit.

të përkufizojë termat: hidrokarbur, alkan, cikloalkan, alken, alkin, aren; të shkruajë formulat e përgjithshme për alkanet, cikloalkanet, alkenet, alkinet dhe arenet; të përdorë formulat molekulare dhe të strukturës për të paraqitur hidrokarburet me varg normal dhe të degëzuar, deri në 10 atome karboni; të përdorë nomenklaturën e IUPAC për të shkruar dhe emërtuar hidrokarburet alifatike dhe aromatike; të dallojë izomerinë e vargut, të pozicionit dhe gjeometrike për hidrokarburet, deri në 7 atome karboni; të shkruajë dhe të emërtojë izomerët e strukturës, të pozicionit dhe ata gjeometrikë, deri në 7 atome karboni; të tregojë lidhjen gjinore ndërmjet alkaneve, alkeneve, alkineve, areneve nëpërmjet shkrimit të barazimeve kimike për reaksionet përkatëse; të zgjidhë situata problemore që lidhen me njehsime me formulat kimike të hidrokarbureve (të nxjerrë formulën molekulare kur jepen përqindjet e elementeve përbërëse ose raportet në masë dhe anasjellas).

-

galvanike më të përdorshme në jetën e përditshme, duke shfrytëzuar të dhëna të tabelës së potencialeve elektrodike standarde; të shkruajë barazimin e përgjithshëm të elektrolizës, kur elektroliti është në gjendje të shkrirë apo të tretur; të kryejë njehsime stekiometrike me barazimet e reaksioneve redoks.

Objektiva të njohurive dhe aftësive Nxënës/i,-ja duhet: -

-

Grupet funksionore dhe klasifikimi i reaksioneve organike

Objektiva të njohurive dhe aftësive Nxënës/-i,-ja duhet: -

Terma kyçe:

-

Klasifikim Klasa përbërjesh organike Seri homologe Reaksion kimik organik

-

-

të dallojë reaksionet ekzotermike dhe endotermike nga pikëpamja e nxehtësisë së reaksionit; të llogaritë entalpinë e një reaksioni (∆H),

Mekanizmat e reaksioneve organike Terma kyç: 12

-

të përkufizojë grupin funksionor në përbërjet organike duke bërë dallimet sipas klasave; të interpretojë reaksionet organike sipas mekanizmit homolitik dhe heterolitik; të japë kuptimin grimcë “elektrofilike”,”nukleofilike” “radikal i lirë”; të dallojë tipet e reaksioneve organike: zëvendësimi, adicioni, eliminimi; të argumentojë nëpërmjet grafikut zhvillimin e reaksioneve organike në kohë, duke pasur parasysh ndikimin e energjisë së aktivizimit, gjendjes kalimtare, katalizatorit në shpejtësinë e reaksioneve organike. të japë kuptimin për termat: “kation oksonium”, “kation karbonium”, “kation i paqëndrueshëm”, “monomer”, “njësi ndërtimore”, “polimer”, “kopolimer”, “kompleksin pi”, dhe “kationin sigma”; të shpjegojë mekanizmin e reaksionit: të zëvendësimit 15

matura • •

• E shtunë 19 janar 2013

•

Rrjedhës i një, dy, tre, i zëvendësuar Adicion me shkallë Substanca makromolekulare Reaksion i prapësueshëm Reaksion djegie Stad reaksioni Reaksion hidrolize

-

-

-

Hetimi i grupeve funksionore dhe analiza cilësore e përbërjeve organike

-

BIOLOGJI e thelluar

radikalar, të adicionit, të polimerizimit, të eliminimit, të zëvendësimit nukleofilik (alkoolet, acidet karboksilike), të zëvendësimit elektrofilik (tek arenet); të nxjerrë konkluzione mbi dallimet dhe ngjashmëritë ndërmjet reaksioneve: a) adicion, polimerizim dhe eliminim, b) zëvendësim elektrofilik dhe zëvendësim nukleofilik; të japë shembuj të ndryshëm për mekanizmat e reaksioneve organike; të argumentojë faktorët që ndikojnë në vlerën e konstantes së ekuilibrit të reaksionit të esterifikimit; të interpretojë në grafik mekanizmin e reaksioneve të zëvendësimit (radikalar, nukleofilik, elektrofilik), adicionit, eliminimit, polimerizimit; të interpretojë, nëpërmjet ndryshimit të numrave të oksidimit, reaksionet redoks në kiminë organike; të kryejë njehsime stekiometrike në barazimet e reaksioneve organike; të argumentojë lidhjen gjinore të kalimit nga hidrokarburet deri te dioksidi i karbonit me anë të reaksioneve redoks.

Programi orientues për provimin me zgjedhje të Biologjisë përfshin njohuritë, konceptet dhe aftësitë kryesore që duhet të zotërojnë nxënësit për të përballuar me sukses provimin e Biologjisë si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore.

Programi përbën një dokument zyrtar që duhet zbatuar me korrektësi nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezes së provimit të Biologjisë për Maturën Shtetërore.

Ky program të shqyrtohet me kujdes dhe rigorozitet nga secili prej grupeve të interesuara, sidomos kujdes të bëhet nga specialistët e përfshirë në hartimin e bankës së pyetjeve dhe tezës së provimit të Biologjisë për Maturën Shtetërore, të cilët nuk duhet të përfshijnë për vlerësim çështje mësimore që nuk janë parashikuar në këtë program. Vëmendje të tregojnë këta specialistë dhe në lidhje me sigurimin e balancës midis përqindjes që zë secila fushë studimi në këtë program, me përqindjet që zënë këto fusha studimi në testin e Maturës Shtetërore.

16

Nënlinja

Përqindja

1

Struktura dhe vetitë e lëndës

Ndërtimi i atomit

21.5%

 

Linja: Studimi i organizmit (ndërtimi dhe funksionet jetësore të bimëve)

Periodiciteti

Frymëmarrja qelizore

Ekuilibri kimik

9.5%

Nënlinjat

19.5%

Kimia e jetës

31%

•

•

• 5%

Totali i lëndës “Shkencë 12”:

5%

Totali i lëndës “Kimia bërthamë” (Kimi 10+Kimi 11+Shkencë 12):

67%- 4 kredite

• 17

•

•

KIMI E THELLUAR

•

KLASA E 12-TË Nr

Linja

Nënlinja

%

1

Kimi inorganike

Termokimia 10

18 %

• Biologjia qelizore

•

Ekuilibrat jonikë 15

Totali i lëndës “Kimi e thelluar”: Totali i lëndës “Kimi bërthamë” + “Kimi e thelluar”

• •

Kinetika kimike 13

Grupet funksionore dhe klasifikimi i reaksioneve organike 4 Mekanizmat e reaksioneve organike 14 Hetimi i grupeve funksionore dhe analiza cilësore e përbërjeve organike 12



Nxënësi/ja duhet:

•

11.5%

SHKENCË 12 Struktura dhe vetitë e Uji. Tretësirat ujore lëndës



Objektiva

Biokimia Elektrokimia Tipat e reaksioneve në kiminë organike Totali i lëndës “Kimia bërthamë 11”:



Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për përbërjen kimike të së gjallës, strukturat, funksionet dhe ndërvarësitë në natyrën e gjallë në të gjitha nivelet e organizimit të saj, që nga qeliza deri në biosferë, duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.

31%

Hidrokarburet

Reaksioni kimik





KIMIA E 11-TË Hibridizimi dhe bashkëveprimi ndërmolekular

2



Linja: Studimi i së gjallës

Totali i lëndës “Kimia-bërthamë 10”:

Kimi organike





Qarkullimi i lëngjeve Frymëkëmbimi Ekskretimi Mbështetja dhe lëvizja Riprodhimi shtazor Sistemi nervor dhe hormonal

Lidhja kimike

2

Fotosinteza



Linja: Studimi i organizmit (fiziologji shtazore krahasuese) Nënlinjat: Tretja

Linja

1

 

Kimia e jetës Biologjia qelizore Metabolizmi qelizor Fotosinteza Frymëmarrja qelizore

Nënlinjat: Anatomia, morfologjia dhe funksionet jetësore të bimëve Riprodhimi bimor

Nr

2





Nënlinjat:

KIMIA E 10-TË

Struktura dhe vetitë e lëndës



Linja: Studimi i së gjallës

Kimi bërthamë

1

Objektiva 

LINJAT DHE NËNLINJAT

5. PESHA NË PËRQINDJE SIPAS LINJAVE DHE NËNLINJAVE

Reaksioni kimik

Nënlinja Metabolizmi qelizor

Nxënësit duhet të sigurojnë cilësinë e nxënies së koncepteve biologjike dhe aftësive të përcaktuara në program. Për të arritur këtë, ata duhet të mbështeten dhe në çështje të tjera mësimore të Biologjisë në shkollën e mesme, të cilat nuk janë parashikuar në këtë program, por që përmbajnë informacion bazë për të përvetësuar materialin e zgjedhur për provim.

Hetim Reaksion hetimi Reaktiv Reaktivitet Ngjyra e flakës Grup funksionor Prova e Lukasit, e Belshtajnit Reaksioni i Tolensit Reaksioni i pasqyrës Haloforma

2

Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit zhvillojnë njohuri, aftësi, qëndrime mbi proceset metabolike në qelizë, për lëndët e frymëmarrjes qelizore dhe fotosintezës dhe do të demonstrojnë një të kuptuar të mekanizmave biokimikë që ndodhin në këto procese.

Programi, gjithashtu, siguron informacionin e nevojshëm për mësuesit e Biologjisë të shkollave të mesme që do të përgatisin maturantët për provimin e Biologjisë, si lëndë me zgjedhje në Maturën Shtetërore.

Mësuesit që do të përgatitin nxënësit për provimin e Biologjisë, t’i aftësojnë nxënësit jo vetëm për çështjet mësimore të përcaktuara në këtë program, por dhe në drejtim të zgjidhjes me shkrim të detyrave biologjike. Kujdes të veçantë të bëjë mësuesi/ja në drejtim të aftësimit të nxënësve në zgjidhjen e ushtrimeve dhe problemave të Biologjisë për fushat e përcaktuara në program, si dhe të përgatitjes së tyre me teknikat e vetëvlerësimit. Përgatitja e nxënësve për provimin e Biologjisë të bëhet në mënyrë të vazhdueshme, duke përdorur një larmi metodash dhe mjetesh.

Terma kyçe:

15 %

• • •

33%- 2 kredite 67% + 33%= 100%- 6 kredite

• • • •

Referenca: 18

Instituti i Zhvillimit të Arsimit: Programet e kurrikulës bërthamë të gjimnazit. Fusha: Shkenca natyrore. Lënda: Kimi. Kodi: 7. 3. Programi i lëndës së Kimisë për klasat 10, 11. Tiranë, 2010.

Instituti i Zhvillimit të Arsimit: Programet e kurrikulës bërthamë të gjimnazit. Fusha: Shkenca natyrore. Lënda: Shkencë. Kodi: 7. 5.12. B Programi i lëndës së Shkencës për klasën e 12. Tiranë, 2010.

Instituti i Zhvillimit të Arsimit: Programet e kurrikulës me zgjedhje të detyruar të gjimnazit. Fusha: Shkenca natyrore. Lënda: Kimi. Kodi: 7. 3. 12. Z. Programi i lëndës së Kimisë për klasën e 12-të. Tiranë, 2010.

Ministria e Arsimit dhe Shkencës: Udhëzim Nr. 35, datë 27.11.2012 “Për zhvillimin e provimeve të Maturës Shtetërore 2013”. Tiranë, 2012.

• • •

Të identifikojë njësitë bazë (monomerët) të lyrave, proteinave, karbohidrateve dhe acideve nukleike; të përshkruajë karakteristikat e lyrave (substanca organike, përbërës të membranës qelizore, burim energjie);

të përshkruajë karakteristikat e karbohidrateve (substanca organike, përbërës të murit qelizor, burim energjie, celuloza); të krahasojë përdorimin e karbohidrateve dhe të lyrave si burim energjie; të përshkruajë karakteristikat e proteinave (substanca organike, rolin ndërtues e funksional, duke përfshirë dhe enzimat); të përshkruajë ndërtimin e acideve nukleike (substanca organike, njësia bazë e ndërtimit janë nukleotidet, të përbëra nga sheqer, mbetje të acidit fosforik, si dhe nga baza të azotuara, ADN-ja është e përbërë nga dy fije, strukturë helikoidale dhe ARN-ja nga një fije); të përshkruajë ndërtimin dhe funksionin biologjik të molekulës së ATP-së (pa formula kimike); të zgjidhë ushtrime në lidhje me kiminë e jetës; të realizojë hartën e koncepteve për përbërjen organike të qelizës.

Të shpjegojë pse qeliza eukariote është më komplekse se ajo prokariote; të skicojë, me të gjitha organelat, një qelizë bimore dhe një qelizë shtazore, të para në mikroskopin elektronik; të shpjegojë pse membrana qelizore ka veti gjysmëpërshkuese (difuzioni, osmoza, shpërhapja e lehtësuar dhe transporti aktiv); të diskutojë për procesin e endocitozës dhe ekzocitozës; të shpjegojë procesin e mitozës me të katërta fazat dhe procesin e citokinezës në qelizat bimore; të analizojë pse procesi i mitozës ka rëndësi në ruajtjen e numrit të kromozomeve gjatë riprodhimit seksual; të diskutojë pse procesi i mejozës rezulton në formimin e qelizave haploide (gametave); të shpjegojë si ndodh procesi i mejozës; të analizojë rëndësinë e procesit të mejozës në riprodhimin seksual; të krahasojë ndërmjet tyre procesin e

Elemente inorganike Substancë inorganike Substancë organike Monosakaride Polisakaride Sheqerna / karbohidrate Proteinë Enzimë

Nënlinjat Mekanizmat e trashëgimisë



3 









Qelizë prokariote Qelizë eukariote Bërthamë Organelet qelizore Mur qelizor Funksione të membranës qelizore Proces i shpërhapjes Osmozë Transport aktiv Endocitozë Ekzocitozë Fotosintezë Frymëmarrje qelizore Dyfishim i ADN-së Mitozë Riprodhim Kromozome në qelizat somatike dhe në gametë Mejozë Riprodhim seksual 4



Si funksionojnë gjenet?

 





 

Linja: Studimi i së gjallës (energjia kimike për jetën) 

Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit zhvillojnë njohuri, aftësi, qëndrime mbi proceset metabolike në qelizë, për lëndët e frymëmarrjes qelizore dhe fotosintezës dhe do të demonstrojnë një të kuptuar të mekanizmave biokimikë që ndodhin në këto procese.

Nënlinja

Objektiva  

Të përshkruajë metabolizmin në qelizë (reaksione katabolike, reaksione anabolike ose të sintezës); të shpjegojë rolin e enzimave si katalizatorë në reaksionet metabolike të qelizës (kompleksi enzimë-substrat, specificitet, mjedis i përshtatshëm, qendër alosterike);

Terma kyç Metabolizëm ATP Kompleksi enzimësubstrat Specificite Qendër alosterike Transportues të

dyfosfat karboksilazë); të analizojë funksionin e zinxhirit të transportit të elektroneve gjatë fazës dritore të fotosintezës; të përshkruajë rolin e ciklit Kelvin në fazën jodritore të fotosintezës; të listojë faktorët mjedisorë që ndikojnë në shpejtësinë e fotosintezës; të zgjidhë ushtrime për fotosintezën; të skicojë hartën e koncepteve për fotosintezën.

Të shpjegojë ndryshimet kimike dhe shndërrimet e energjisë gjatë procesit të glikolizës; të shpjegojë rolin e ciklit të Krebsit dhe zinxhirit të transportit të elektroneve gjatë frymëmarrjes aerobe; të përshkruajë rolin e fermentimit në frymëmarrjen qelizore; të diskutojë në mënyrë krahasuese dhe praktike fermentimin laktik (te kosi) dhe fermentimin alkoolik (te buka); të zgjidhë ushtrime për frymëmarrjen qelizore; të skicojë hartën e koncepteve për frymëmarrjen qelizore.

Reaksionet e dritës 5 Reaksionet e errësirës Fosforlimi cikik dhe jociklik

Objektiva 



mitozës me të mejozës; të skicojë fazat e mitozës dhe të mejozës; të zgjidhë ushtrime në lidhje me biologjinë qelizore; të realizojë hartën e koncepteve për biologjinë qelizore.

Metabolizëm ATP Kompleksi enzimësubstrat Specificite Qendër alosterike Transportues të energjisë Koenzimë Citokrome

Fotosintezë Zinxhir i transportit të elektroneve ATP sintazë Fosforilim oksidativ Kimiosmozë Pompa e protoneve Fotolizë Cikli Kelvin

Frymëmarrje aerobe Glikolizë Cikli i Krebsit Fermentim laktik/alkolik

Përshkrimi i linjës: Përmes kësaj linje, të gjithë nxënësit fitojnë njohuri, aftësi, qëndrime për bazën materiale të trashëgimisë dhe transmetimit të tipareve nga prindërit te pasardhësit. Ata do të mësojnë se gjenet lejojnë ruajtjen dhe transmetimin e informacionit gjenetik. Mbi këtë bazë, nxënësit do të argumentojnë në mënyrë shkencore si transmetohen tiparet te gjallesat dhe evolucionin e tyre, duke përdorur faktet, modelet dhe eksperimentet.

Terma kyçe

ADN dhe ARN Nukleotide Yndyrnat / lipidet ATP

Terma kyç

Të përshkruajë metabolizmin në qelizë (reaksione katabolike, reaksione anabolike ose të sintezës); të shpjegojë rolin e enzimave si katalizatorë në reaksionet metabolike të qelizës (kompleksi enzimë-substrat, specificitet, mjedis i përshtatshëm, qendër alosterike); të shpjegojë rolin e adenozinë trifosfatit (ATP) dhe nikotinamid adenine dynukleotid (NAD) në aktivitetet jetësore në qelizë (ATP është ndërmjetës në kapjen dhe transferimin e energjisë për veprimtarinë e qelizës NAD/ NADP+ ndërmjetës në kapjen dhe transferimin e elektroneve dhe joneve hidrogjen për veprimtarinë qelizore); të zgjidhë ushtrime për metabolizmin qelizor; të skicojë hartën e koncepteve për metabolizmin qelizor.

Të shpjegojë procesin e fotosintezës (pigmentet fotosinte-tike, plastet, faza dritore e fotosintezës (kapja e energjisë diellore nga pigmentet fotosintetike në kloroplaste), copëtimin e molekulës së ujit, çlirimin e elektroneve, protoneve dhe oksigjenit, formimi i ATP-së dhe NADPH-së) dhe faza jodritore (fiksimin e dyoksidit të karbonit dhe kthimin në karbohidrate, enzima ribuloz

LINJA: Trashëgimia e tipareve dhe evolucioni

 

Metabolizmi qelizor

19

Linja: Studimi i së gjallës (energjia kimike për jetën)

UDHËZIME PËR ZBATIMIN E PROGRAMIT ORIENTUES TË BIOLOGJISË

të shkruajë reaksionet përkatëse për pangopshmërinë e lidhjes, provën e Lukasit, hetimin e fenoleve, reaksionin e pasqyrës, provën e jodoformit).

»

mitozës me të mejozës; të skicojë fazat e mitozës dhe të mejozës; të zgjidhë ushtrime në lidhje me biologjinë qelizore; të realizojë hartën e koncepteve për biologjinë qelizore.

Terma kyçe

Të përdorë rrjetën pennet për të përcaktuar probalitetet në kombinimet e gjenotipave dhe fenotipave në kryqëzimin monohibrid (të një tipari); të llogarisë përpjesëtimin e fenotipit të trashëguar sipas ligjit të Mendelit të zbërthimit të tipareve; të argumentojë, nëpërmjet modeleve, ligjin e Mendelit të grupimit të pavarur të tipareve (kryqëzimi i dy tipareve); të argumentojë, me anë të shembujve, si gjenet që ndodhen në të njëjtin çift kromozomik ose thjesht në një kromozom, janë të lidhura; të përshkruajë se si gjatë procesit të mejozës kromozomet homologe këmbejnë pjesë, duke u kryqkëmbyer ndërmjet tyre (crossing over); të tregojë se organizmat kanë një numër karakteristik kromozomesh, ku një çift i tyre përcakton seksin e individit (kromozome seksuale), ndërsa të tjerat quhen kromozome autozomike; të përshkruajë se shumica e njerëzve përmban 23 çifte kromozomesh, ku çifti i 23të përmban zakonisht XX për seksin femër dhe XY për seksin mashkull; të zgjidhë ushtrime në lidhje me mekanizmat e trashëgimisë; të realizojë hartën e koncepteve për mekanizmat e trashëgimisë.

Tipare trashëguese Kromozome seksuale Kromozome autozomike Kromozome homologe Alel 6 Recesiv Kariotip Gjenotip Homozigotë Heterozigotë Fenotip Trashëgimia e një tipari Trashëgueshmëria e dy tipareve Gjene të lidhura Krosingover

Të analizojë trashëgiminë e tipareve të lidhura me kromozomin X (daltonizmi dhe hemofilia); të përshkruajë, me anë të shembujve, trashëgiminë e grupeve të gjakut (fenomenin e aleizmit të shumëfishtë, sistemin MN, ABO, Rh); të diskutojë se informacioni trashëgues ndodhet në gjene (një tipar i trashëgueshëm mund të përcaktohet nga një gjen ose nga më shumë se një gjen dhe një gjen i thjeshtë mund të ndikojë në përcaktimin e më shumë se një tipari), të cilat janë të lokalizuara në kromozome; të diskutojë se si kodi gjenetik përgjigjet për sekuenca specifike të aminoacideve, që përbëjnë karakteristikat proteinike të çdo organizmi; të ushtrohet në deshifrimin e kodit gjenetik; të analizojë procesin e biosintezës së proteinave, që i referohen përfshirjes së ADN-së, ARN-i (informacioni), ARN-r (ribozomike), ARN-t (transporti) dhe aminoacideve, në fazat e translatimit, transkriptimit dhe mbarimit të sintezës së vargut proteinik në ribozome; të skicojë etapat e biosintezës së proteinave; të zgjidhë ushtrime në lidhje me funksionimin e gjeneve dhe me kodin gjenetik; të realizojë hartën e koncepteve për biosintezën e proteinave.

Alelet e shumëfishta Sistem MN, ABO, Rh Përcaktimi i seksit Sëmundje e trashëgueshme Pemë gjenealogjike ADN ARN – informacioni ARN – ribozomike ARN – transporti 7 Biosintezë Transkriptim Translatim Mutacione Kod gjenetik

20

N

«

Kulturë

jë nga veprat më të veçanta të italianit Dario Fo vjen në shqip në skenën e madhe të Universitetit të Arteve nën interpretimin e Arben Derhemit. Monodrama “Johan Padan dhe Amerikat” është një zgjedhje e regjisorit Milto Kutali, i cili nëpërmjet personazhit të Fo-së, përpiqet të japë një mesazh shoqëror për publikun.

“I njehësuar me tërësinë e personazheve të Darios Fo-së, që gjithmonë protagonistë janë njerëz të pafajshëm, janë njerëz të padjallëzuar, janë njerëz që gjithmonë priren nga e mira dhe luftojnë që gjithëkund të vendoset e mira dhe fitojnë vetëm falë pikërisht këtyre budallallëqeve që bëjnë këta njerëz, shpëtojnë ndonjëherë botë të tëra, shoqëri të tëra. I tillë është Johan Padani”, u shpreh regjisori Milto Kutali.

Për aktorin Arben Derhemi kjo është hera e parë që merr përsipër një monodramë. Sipas tij, vepra mbart vështirësi të mëdha, por u dedikohet të gjithëve dhe është pasuruar me tetë dialekte. “Është veshur dhe me dialekte të ndryshme të Shqipërisë sepse dhe Dario Fo në veprën origjinale e ka shkruar me dialekte të ndryshme italiane. E kemi sjellë me 8 dialekte të ndryshme shqiptare. Është një vepër që me të vërtetë është 1 orë e 40 minuta, por nuk të lë në asnjë moment që të mërzitesh”, u shpreh aktori Arben Derhemi.

Pas kësaj fundjave në universitetin e Arteve, “Johan Padan dhe Amerikat” pritet të udhëtojë nëpër skenat e Shqipërisë, por edhe jashtë kufijve.

Ai është udhëheqës i një trupe baleti që ka emër në kryeqytetin e botës.

“Në ‘Octet’ koreografia e Michael Mao shpreh shpirtin e muzikës së Mendelsonit, derisa valltarët e mahnitshëm e zënë ëmbëlsinë e tekstit me muzikë”, kishte shkruar “New York Times” për koreografinë e realizuar nga Antonio Fini, drejtor i “Michael Mao Dance”. I lindur në Kalabri të Italisë, Fini është valltar profesionist i “Martha Graham Dance Company” dhe “Whitney Hunter Dance Company”, të dyja në New York.

Aktualisht është drejtor i shkollës për vallëzim bashkëkohor “Martha Graham School of Contemporary Dance” dhe ish - vallëtar kryesor i spektaklit televiziv italian “Fantastico”. Në karrierën e tij, ai e ka sfiduar veten në shumë rrafshe.

Por këtë vit e ka nisur ndryshe.

Fini ka pranuar ftesën e Baletit Kombëtar të Kosovës për të realizuar shfaqjen e parë të baletit për vitin 2013, shkruan sot “Koha Ditore”.

Nga dita e parë e muajit shkurt ai do të nisë punën për të realizuar premierën e parë me të cilën BKK-ja do të nisë vitin 2013. Një spektakël baleti bashkëkohor, është ajo që premtojnë udhëheqësit e këtij institucioni.

Ahmet Brahimaj, drejtor i Baletit Kombëtar të Kosovës, ka thënë se institucioni që ai drejton, sivjet, do të nisë vitin me koreografin italian.

“Antonio Fini është koreograf shumë i njohur italian, i cili momentalisht ndodhet në Amerikë. Kontaktet me të i kemi siguruar përmes miqve tanë. Edhe pse baleti këtu nuk vlerësohet sa duhet, ne kemi miq tanë nëpër botë dhe ata na propozojnë me kë të bashkëpunojmë”, ka thënë Brahimaj.

Ai nuk ka dhënë shumë shpjegime për shfaqjen e parë të Baletit Kombëtar të Kosovës, por ka siguruar që do të jetë një spektakël atraktiv për publikun.

“Nga bisedat që kemi pasur me ko-

E shtunë 19 janar 2013 •

“Johan Padan dhe Amerikat”

Monodrama e Dario Fo në skenë me 8 dialekte

Koreografi i skenave botërore pranon ftesën e Baletit të Kosovës

reografin, jemi dakorduar të jetë një shfaqje e baletit kontemporan. Ai do të vijë me propozimet e tij dhe do të diskutojmë për detajet”, ka thënë ai.

Brahimaj ka thënë se Baleti Kombëtar i Kosovës për vitin 2013 parasheh të realizojë katër premiera.

“Për këtë vit kemi parashikuar katër premiera. E para me koreografin italian do të jetë në mars, ndërsa e dyta në prill. E dy të tjerat do të realizohen në pjesën e dytë të vitit”, ka thënë ai.

Baleti i Kosovës, i cili sivjet i ka kërkuar Ministrisë së Kulturës mbi 200 mijë euro buxhet, mëton që këtë vit të zhvillohet më tej.

“Shpresojmë që do të kemi rritje buxheti, fillimisht për t’i realizuar projektet që kemi. Meqë përmes punës

ekipi ynë zhvillohet edhe artistikisht, edhe teknikisht”, ka thënë ai.

Brahimaj ka thënë se BKK do të shqyrtojë mundësitë që gjatë vitit të prezantohet në festivale në rajon.

“Nga turneu që patëm vitin e kaluar në Turqi kemi marrë premtime që do të kemi ftesa për festa. Por nëpër Evropë e kemi më problem pasi duhet të gjejmë sponsorë”, ka thënë ai.

Ndryshe, Antonio Pio Fini ka lindur në Villapiana të Kalabrisë së Italisë.

Nga mosha 16 - vjeçare kishte mësuar të vallëzonte me zjarr.

Ai ka diplomuar në “Teatro Carcano” në Milan. Ka vazhduar studimet në “Martha Graham School of Contemporary Dance”, para se t’i bashkohej trupës “Michael Mao Dance”, në New

York. Për këtë të fundit kanë shkruar mediet më prestigjioze botërore. “Mao kombinon një përzierje të stileve personale, me tema dramatike dhe lëvizje koreografike postmoderne”, ka shkruar “Ballet News”. Në vitin 2011 ai themeloi festivalin “Alto Jonio Dance Festival”. Ai ishte lider i ansamblit “Martha Graham Dance” dhe ka qenë i angazhuar si solist në “Long Island Ballet Theater”, “Boca Ballet Theater” në Floridë etj. Është autor i disa koreografive, në vitin 2005, Antonio Fini ka fituar “Olympics of Dance” në Milano.

Më pas është ftuar në Amerikë për t’u angazhuar si koreograf në “New York City Opera”. Në janar të vitit 2011, Fini realizoi videoklipin e parë në bashkëpunim me muzikantin izraelit Noa Guy.

“Kthimi” shfaqet në kinematë amerikane e ato australiane Festivali, i cili i ka dhënë famën botërore dhe i ka paraprirë çmimeve të tjera ndërkombëtare, i ka vënë kapakun suksesit ndërkombëtar filmit me regji të Blerta Zeqirit e producent Blerim Gjocin, “Kthimi”. Filmi që sjell rrëfimin e një çifti kosovar që përballet me pasojat e luftës së fundit në vend, do të shfaqet në kinematë amerikane dhe ato australiane, gjatë këtij muaji. “Kthimi” shfaqet në kinematë e SHBA-së në kuadër të programit “Sundance Art House”, që organizohet nga festivali i filmit “Sundance”, ku para një viti filmi ka marrë edhe çmimin në kategorinë e filmave të shkurtër. Më 15 janar filmi u shfaq në Orlando, ndërsa më vonë vijon shfaqjet edhe në Bellingham, Brookline, Oklahoma, Columbia, Michigan e shumë vende të tjera. Nëpër kinematë amerikane filmi do të shfaqet deri më 1 shkurt. Po gjatë kësaj periudhe filmi do të shfaqet edhe në kinematë australiane. Për regjisoren e filmit, shfaqja e “Kthimit” në kinematë amerikane është e rëndësishme dhe një e arritur e madhe.

“Sidomos kur e di se sa e vështirë është për një film të shkurtër që të gjesh distribucion në kinema. Qëllimi kryesor i filmave është që ata të shfaqen në kinema”, ka thënë Zeqiri. Sipas saj, filmat e metrazhit të gjatë marrin pjesë nëpër festivale në mënyrë që të gjejnë distribucion për t’u shfaqur më pas në salla të kinemasë.

Ndërsa për filmat e shkurtër, sipas saj, festivali është pothuajse kanali i vetëm i distribuimit. “Që një film i shkurtër të distribuohet në kinema, është sukses i jashtëzakonshëm”, ka thënë Zeqiri. Regjisorja dhe producenti i “Kthimit”, Blerim Gjoci, gjatë vitit të kaluar patën mosmarrëveshje për autorësinë e filmit.

Ndërkohë që Gjoci nuk e ka hapur telefonin, Zeqiri ka thënë se të ardhurat nga biletat e festivalit do të duhej të arkëtoheshin nga festivali “Nine Eleven”, të cilin e drejton Gjoci e që ka subvencionuar filmin.

“Unë dhe asnjë anëtar i ekipit të filmit nuk do të jetë prezent në asnjërën nga shfaqjet e filmit”, ka thënë Zeqiri. Megjithatë, ajo shpreson se publiku amerikan do ta mirëpresë filmin “Kthimi”. “Shpresoj që filmi të ngjallë interesim të ngjashëm me shfaqjet në të cilat kam qenë prezent nëpër festivale”, ka thënë Zeqiri.

“Kthimi” është shpallur fitues edhe në Festivalin e filmave të shkurtër në New York.

Meqenëse nga Amerika nuk do të ketë askush të tregojë sesi e ka pritur publiku filmin, nga Australia, Zeqirit do “t’i raportojë” një mike e saj. “Po pres nga shoqja dhe kolegia Arta Muçaj që të më tregojë se si është pritur filmi, meqë ajo do të jetë prezente në shfaqje”, ka thënë Zeqiri.

• E shtunë 19 janar 2013

Ekspozitë për Gjermaninë dhe Francën “Gjermania dhe Franca, një gjysmë-shekulli miqësi dhe bashkëpunim” është ekspozita që do të çelet më 22 janar në Universitetin e Arteve në Tiranë, me rastin e 50-vjetorit të nënshkrimit të Traktatit të Elizesë mes Gjermanisë dhe Francës. Aktiviteti organizuar nga të dy ambasadat përkatëse. Fillimisht ambasadorja e Republikës Federale të Gjermanisë, Carola Müller-Holtkemper dhe ambasadorja e Republikës së Francës, Christine Moro, do të mbajnë edhe një konferencë për shtyp para hapjes së ekspozitës.

Puto: Vepra ka pasur censurë

3

5 vjet pas botimit të parë, historiani Arben Puto sjell të rishikuar një nga botimet më të rëndësishme të karrierës së tij, “Pavarësia e Shqipërisë dhe diplomacia e fuqive të mëdha”.

Puto iu rikthye studimit të tij duke e pastruar atë nga dogmat politike të kohës, por edhe duke e pasuruar me trajtesa dhe analiza të reja. Sipas Putos, çështjet më të rëndësishme që janë prekur në libër, janë shpallja e Pavarësisë, Konferenca e Londrës dhe organizimi i brendshëm vendit. “Janë 35 vjet që kanë kaluar

“Edipi mbret”, premiera në fund të shkurtit Ka filluar puna për tragjedinë sofokliane. Yllka Mujo dhe Helidon Fino në rolet kryesore Helidon Fino (Edipi), Yllka Mujo (Jokastra), Neritan Liçaj (Kreon), Ema Andrea (Korifeu), Olta Dako (Tiresia), Eriona Kakeli (Tiresia), Ervin Bejleri (Lajmëtari), Lulzim Zeqja (Bariu) etj. , janë vetëm disa prej aktorëve që regjisori nga Kosova, Ilir Bokshi ka përzgjedhur si pjesë të kastit të aktorëve që do të interpretojnë në shfaqjen e drejtur prej tij “Edipi mbret”. Shfaqja shënon premierën e parë për këtë vit në Teatrin Kombëtar në Tiranë dhe pritet të vijë para publikut në fund të shkurtit si bashkëpunim mes Teatrit Kombëtar në Tiranë dhe Teatrit Kombëtar të Kosovës. Pjesa e Sofokliut vjen nën përkthimin e Enrik Lacajt, ndërsa kompozitor i shfaqjes është Trimor Dhomi. Skenografia është realizuar nga Petrit Bakalli kurse kostumet nga Vesë Kraja. Tragjedia e Sofokliut “Edipi Mbret” vjen si ngacmim artistik dhe perceptim i asaj që ndodh sot nëpërmjet tekstit, pra përrallës së Sofokliut në zbërthimin e situatave dhe karaktereve. Kori shfaqet si element kryesor i shfaqjes dhe si ‘pjellësi’ i çdo personazhi tjetër, përveç Edipit. Me një skenografi të pastër, element kryesor do të jetë Dielli, por edhe daulletsi element dhe si objekt që do të përdoren nga vetë aktorët nëpërmjet ritmeve dhe këngëve si zbërthime emocionale dhe artistike. Daullet zbresin nga lart si një lidhje midis qiellit dhe tokës, Perëndisë dhe njeriut, të kësaj marrëdhënieje sa mitologjike dhe verbërisë kolektive si element përcjellës i njerëzimit në çdo kohë.

Kulturë

»

21

“Django Unchained”, premierë në Millennium

Ristudim për

Historinë e Shqipërisë

dhe është e domosdoshme dhe krejt normale që vepra të shikojë një botim të dytë. Nuk është thjesht një kopje e botimit të parë, ndërkohë që lënda është po ajo. Trajtimi i çështjes shqiptare, trajtimi i Pavarësisë shqiptare nga diplomacia e fuqive të mëdha”, deklaroi Puto. Ai ka pranuar se në botimin e vitit 1978 censura e kohës kishte ndikuar tek objektiviteti i trajtimit të kësaj periudhe historike, ndërsa historianë e kolegë të Putos e kanë cilësuar botimin e ri si një nga veprat bazë ku janë përfshirë edhe metodat e reja të kërkimit në shkencën e historisë.

Me 2 çmime Golden Globes për skenarin më të mirë nga Quentin Tarantino dhe për aktorin më të joprotagonist nga Christoph Waltz, si edhe me 5 nominime Oskar, “Django Unchained” zbarkon në Tiranë. Në kulmin e lavdisë së tij, filmi me aktorët Jamie Foxx, Leonardo di Caprio, Samuel L. Jackson e Kerry Washington dhe Christoph Waltz, filloi dje projeksionet shqiptare në kinema. Ngjarjet e filmit vendosen në jug të Shteteve të Bashkuara të Amerikës para luftës civile. Django (interpretuar nga Jamie Foxx) është një skllav historia e tmerrshme, të cilit me ish pronarët e tij e çon ballë për ballë me Dr. King Schultz (interpretuar nga Christoph Waltz), i cili është në kërkim të vëllezërve kriminelë Brittle. Vetëm Django mund ta drejtojë për tek ata, ndaj Schultz ble Django me premtimin se pas kapjes së vëllezërve Brittles, gjallë apo vdekur do t’i japë lirinë. Suksesi i këtij operacioni e bind Schultz që të lërë të lirë Django. Por edhe pas kësaj ata të dy nuk ndahen nga njëri tjetri.

Ndërsa Schultz drejtohet në jug për të kapur kriminelët e shumëkërkuar falë ndihmës së Django, ky i fundit përqendrohet në lirimin e gruas së tij, skllaves Broomhilda (intepretuar nga Kerry Washington), të cilën e humbi vite më parë. Kërkimi i Django e Schultz i drejton të dy për tek Calvin Candie (intepretuar nga Leonardo di Caprio), pronar i Candyland, një plantacion ku skllevërit stërviten nga Ace Woody (intepretuar nga Kurt Russell) për të mundur me njëri-

tjetrin. Duke eksploruar plantacionin, Django e Schultz ngjallin dyshime tek Stephen ( interpretuar nga Samuel L. Jackson), skllavi besnik i Candie-t.

Lëvizjet e tyre kontrollohen nga të gjithë dhe fillojnë përpjekjet për asgjësimin e tyre. Filmi i Tarantinos është vlerësuar maksimalisht si nga kritika, ashtu edhe nga publiku amerikan. “filmat e Tarantinos”- shkruan Roger Ebert gjatë recensionit të tij për “Django Unchained” -“janë një sfidë e drejtpërdrejtë për shumë tabu të shoqërisë sonë …” . “Los Angelos time” shkruan se “Në “Django”, Tarantino është një njeri i çliruar nga prangat, duke krijuar filmin e tij më të artikuluar, më intrigues, provokues, më të tmerrshëm, më të ashpër dhe të çiltër e zbavitës”. Ndërkohë që projeksionet evropiane kanë ngritur siparin e tyre që në datën 16 janar fundjava finalizon shtrirjen e plotë të filmit në të gjitha sallat e kontinentit të vjetër përfshirë edhe Shqipërinë.

Filmi vjen në një kohë kur mbahen garat më të rëndësishme kinematografike të vitit. Deri tani filmi ka marrë 20 nominime dhe 13 çmime, mes të cilëve AFI Award që e vlerësoi si filmin më të mirë vitit. Çmimet e fituara i kanë takuar kryesisht Quentin Tarantinos dhe aktorit Christoph Waltz, por disa prej nominimeve janë shndërruar në trofe edhe për aktorin Leonardo di Caprio. Dy “betejat” e fundit për “Django Unchained” janë Bafta dhe Oskar, që zhvillohen përkatësisht më 10 dhe 24 shkurt.

“Django unchained” ka pesë nominime në secilën prej tyre.

22

« opinion

E shtunë 19 janar 2013 •

Shqipëria dhe perspektiva ekonomike në botë

P

anorama ekonomike që ka evoluar me shpejtësi përgjatë viteve të fundit paraqet sfida dhe shanse që kërkojnë shumë nga politikëbërësit. Jam i sigurt se shkëmbimi i sinqertë dhe produktiv i ideve do të mundësojë të kuptuarit qartë të problemeve me të cilat po përballemi si dhe hartimin e strategjive më të përshtatshme për kapërcimin e tyre. Çështjet që shtrohen për diskutim sot përqendrohen në ecurinë dhe perspektivat e Kinës dhe të Evropës, dy rajone ekonomike që ndoshta janë në skajet e kundërta të spektrit të infektimit nga kriza globale. Ndërkohë që Kina ka mbetur kryesisht e paprekur, Evropa ka vuajtur në mënyrë domethënëse.

Kriza ka nxjerrë në pah dobësi themelore strukturore dhe institucionale në Eurozonë dhe në BE. Në fjalën time të shkurtër, do të përqendrohem në gjendjen aktuale ekonomike dhe financiare të Evropës. Do të ishte pothuajse nënvlerësim po t’i përkufizonim zhvillimet e shkuara, aktuale dhe të pritshme të Evropës si afatshkurtra dhe të vështira. I ashtuquajturi “Depresioni i Madh” vuri në provë si Eurozonën edhe të gjithë ekonominë evropiane. Procesi i konvergjencës në BE doli se ishte i paplotë, si nga pikëpamja ekonomike, ashtu edhe nga pikëpamja institucionale. Nisur nga këndvështrimi afatgjatë, procesi i globalizimit dhe tendencat e pafavorshme demografike kanë sfiduar qëndrueshmërinë e sistemeve ekonomike dhe sociale të BE-së.

Pavarësisht nga këto probleme, jam plotësisht i bindur se Evropa do të vazhdojë të jetë një rajon dinamik dhe i begatshëm në të ardhmen. Përfitimet e synuara në periudhë afatgjatë do të tejkalojnë më së miri kostot afatshkurtra të reformave strukturore. Një Evropë më konkurruese dhe e integruar, e mbështetur nga institucione më të forta dhe e drejtuar nga politika ekonomike dhe financiare më të qëndrueshme, do të japë përfitime për gjithë ekonominë globale. Në vijim të fjalës sime do t’i trajtoj këto pika në mënyrë më të detajuar.

Evropa përmes krizës Evropa ka qenë një prej rajoneve më të goditura nga kriza globale. Ndikimi fillestar i rrëzimit të tregut sub-prime në Shtetet e Bashkuara u ndje në të gjithë sektorin financiar evropian, me rënien e tregjeve të aksioneve dhe me humbjet e mëdha që pësuan bankat në bilancet e tyre. Rënia në çmimet e mjeteve dhe shterimi i kredisë bankare, pakësimi i aktivitetit tregtar në botë, si dhe rënia e besimit të bizneseve dhe konsumatorëve u pasqyruan menjëherë në një recesion të gjerë gjatë viteve 2008-2009, pasuar nga një periudhë pasigurie dhe rritjeje të ngadaltë. Papunësia u rrit me ritme të mëdha dhe balanca fiskale u përkeqësua me shpejtësi. Dobësimi i aktivitetit ekonomik rriti pasiguritë në sektorin financiar, duke krijuar si rezultat një bërryl negativ, i cili u bë i vështirë për t’u përballuar edhe për shkak të prezencës së deleverage në sektorin privat, mosmarrjes përsipër të rrezikut, dhe shtrëngimeve në financat publike.

Shumë nga tiparet e mësipërme i kanë pasur edhe ekonomitë e tjera, si Shtetet e Bashkuara dhe Japonia. Rënia e bilanceve që ata përshkruajnë mbetet e lehtë për t’u kontrolluar, të paktën teorikisht, duke kombinuar stimulin ekonomik afatshkurtër, angazhimit afatgjata për stabilitet makroekonomik, reformat strukturore, dhe durimin. Megjithatë, kanë ekzistuar disa çështje ideosinkretike, të cilat e veçojnë përvojën evropiane nga ekonomitë e tjera. Ato u shfaqën në probleme të rënda për sektorin publik në disa vende të Eurozonës, në mungesë të përhapur të besimit ndaj institucioneve dhe autoriteteve, si dhe në forcimin e forcave centrifugale, të cilat rrezikuan euron.

Cilët faktorë e përkeqësuan krizës në Eurozonë? Ndërkohë që lista e plotë do të ishte e gjatë, do të doja të theksoja tre prej tyre.

Së pari, ndërvarësia ndërmjet klasifikimit të kredisë sovrane, primeve të rrezikut në sektorin financiar dhe ekonomisë reale u përkeqësuan për shkak të integrimit të paplotë të tregut financiar. Ndërkohë që i gjithë rajoni vuante nga daljet e kapitalit, gjatë katër viteve të fundit integrimi financiar në BE eci në kahun mbrapsht. Riatdhesimi i flukseve financiare ndërkufitare krijoi probleme të mëtejshme në ekonomitë e Eurozonës dhe në rajonin fqinj. Në fakt, deleverage ndërkufitar që rezultoi nga kjo situatë dhe pakësimi i rrezikut (de-risking) kanë qenë ndër kanalet kryesore të përhapjes së krizës, e cila ka prekur vendet e Evropës Lindore, përfshirë edhe Shqipërinë. Së dyti, divergjenca në politikat ekonomike ndër-rajonale rezultoi në divergjencë të konkurrencës brenda BE-së dhe eurozonës.

Kjo divergjencë e vendosi theksin në çështjet e bilanceve të pagesave ekzistuese brenda-rajonale, duke nxjerrë në pah nevojën për reforma ekonomike dhe fiskale, të cilat duhet të ishin bërë prej kohësh. Së treti, mungesa e një bashkimi fiskal ka çuar

Nga Ardian Fullani

duhet t’i kushtojnë vëmendje të veçantë dimensionit kohë. Reformat që duhet të ndërmerren, duhet të bëhen në kohë, si dhe duke pasur parasysh të gjithë projektin e BE-së. Vendet individuale kanë shumë punë për të bërë, po një zgjidhje që do të zgjasë në kohë do të duhet të jetë një reformë gjithëpërfshirëse që sheh përtej kufijve specifikë dhe synon rritjen e konkurrueshmërisë dhe qëndrueshmërisë së BE-së si një e tërë.

në mungesën e reagimit të politikave ekonomike, veçanërisht në praninë e një politike monetare që merret me kufirin më të ulët (zero) të normave të interesit. Madje, dyshimet për gjendjen fiskale afatgjatë të disa vendeve të Eurozonës, të tilla si Greqia, Irlanda, Italia, Portugalia dhe Spanja, rritën primet e rrezikut të tyre sovran dhe kostot e tyre të huamarrjes publike dhe private në nivele të papërballueshme.

Cili ka qenë reagimi i politikave të BE-së?

Politika e BE-së për administrimin e krizave kishte për synim ta mbante nën kontroll dhe të kapërcente efektet e saj; megjithatë, në një shkallë të madhe, është kushtëzuar nga disa prej kufizimeve që përmenda më parë. Politika monetare mori rolin udhëheqës në sigurimin e nxitjeve kundërciklike për ekonominë, ku BQE-ja e uli me shpejtësi normën bazë dhe injektoi sasi të madhe të likuiditetit afatshkurtër dhe afatgjatë. Së fundi, njoftimi në shtator i transaksioneve të tipit OMT[1] nga ana e BQE-së ka shënuar një pikë kthese për fitimin e besimit në tregjet financiare.

Nga ana tjetër, duke pasur parasysh mungesën e hapësirës për politika nxitëse fiskale, sektori publik ka qenë më i interesuar për kontrollin e trajektoreve të borxhit publik afatgjatë, duke zbritur, dhe jo duke shtuar, në stimulin ekonomik. Për këtë qëllim, politikat fiskale për mbikëqyrjen ekonomike kompakte dhe makroekonomike, për të cilat është rënë dakord, synojnë t’i vendosin financat publike të Eurozonës në një pozicion të shëndoshë e të besueshëm në afatin e gjatë. Nga ana fiskale, BE-ja ka rishikuar arkitekturën e vetë financiare duke ngritur mekanizmat EFSF[2] dhe ESM[3], dhe duke rënë dakord për ngritjen e një mbikëqyrësi të vetëm të sistemit bankar. Së fundi, janë ndërmarrë disa masa strukturore, me qëllim rigjallërimin e konkurrencës si për BE-në në tërësi edhe për secilin vend. Ndër të tjera, këto masa përfshijnë rritjen e fleksibilitetit të tregut të punës, reformimin e sistemit të pensioneve, dhe liberalizimin e mëtejshëm në tregjet e të mirave dhe shërbimeve. Çfarë mbetet për t’u bërë?

Ndonëse në mënyrë të debatueshme me vonesë, mendoj se reagimi me politika brenda BE-së ka ecur në drejtimin e duhur dhe ka qenë gjithëpërfshirës. Megjithatë, kërkohet punë e mëtejshme në të ardhmen. Do të doja të nënvizoja dy prej këtyre fushave.

Së pari, axhenda e reformës e identifikuar nga katër presidentët (i Këshillit Evropian, i Komisionit Evropian, i Eurogrupit dhe i BQE-së) synon ta plotësojë bashkimin monetar me bashkim financiar, bashkim fiskal, bashkim ekonomik dhe me një shkallë disi më të lartë bashkimi politik. Ky është një qëllim ambicioz, po jam i bindur se do të arrihet brenda një kuadri kohor të arsyeshëm.

Në këtë kontekst, kjo është më shumë një parakusht për rritje afatgjatë se sa një listë dëshirash dhe do t’i tregonte botës se Evropa i është përgjigjur dilemës për rolin e saj në ekonominë globale në shekullin e 21të. Së dyti, mendoj se përpjekjet për të rritur integrimin e BE-së duhet të zgjerohen e të përfshijnë një bashkëpunim më të thellë me vendet kandidate dhe kandidate potenciale në Evropën Lindore dhe Juglindore. Këto ekonomi, janë shumë të lidhura me BE-në, si nga këndvështrimi ekonomik edhe nga ai financiar. Ato kanë ndërmarrë reforma strukturore për të liberalizuar ekonomitë, për të rritur konkurrueshmërinë dhe për të bashkërenduar politikat. Përpjekjet e BE-së duhet të përqendrohen për të ndihmuar dhe përshpejtuar procesin e konvergjencës në trajtat e tregjeve dhe kuadrin institucional, duke minimizuar, nga ana tjetër, kostot përkatëse afatshkurtra. Ky do të ishte përfitim i ndërsjellë si për BE-në edhe për rajonin. Do të doja të shtoja se, për realizimin e kësaj axhende, hartuesit e politikave

Evropa në të ardhmen Zonja dhe zotërinj, për ta mbyllur fjalën time, më lejoni të shpreh edhe njëherë bindjen time për të ardhmen e Evropës.

Një vështrim i shpejtë i disa të dhënave e ilustrojnë këtë pikë më së miri. BE-ja ka afërsisht 7% të popullsisë së botës, po jep rreth një të katërtën e PBB-së botërore. Ajo ka një model të pjekur social dhe ekonomik, i cili mbetet një paradigmë e arritshme e zhvillimit ekonomik pavarësisht nga sfidat afatgjata. Pozicioni i jashtëm si i BE-së edhe i Eurozonës është gjerësisht i balancuar, ku deficiti i llogarisë korrente përbën më pak se 1% të PBB-së.

Raporti i borxhit publik ndaj PBB-së, prej 83%, krahasohet në mënyrë të favorshme me atë të ekonomive të tjera të avancuara dhe konkurrente, të tilla si SHBA-ja dhe Japonia, 103% dhe 230%, përkatësisht. BE-ja është në prej zonave kyçe të inovacionit në shkallë botërore. Në termat e shpenzimeve për kërkimin dhe zhvillimin, nuk qëndron shumë pas SHBA-së, ndërsa në termat e numrit të kërkuesve dhe zbatimit të patentave ia kalon asaj.

Evropa dhe BE-ja ofrojnë një mjedis të pjekur ligjor, ku ka mbrojtje të duhur për investitorët dhe pronësinë intelektuale.

Politikat makroekonomike mbeten të orientuara ndaj stabilitetit dhe sistemi i saj financiar është i pjekur dhe i shëndoshë. Pesë nga dhjetë vendet që renditen më lart në indeksin e fundit të konkurrueshmërisë globale janë vende anëtare të BE-së.

Më tej, do të doja të theksoja se, ndërkohë që në mënyrë të kuptueshme, përveç Eurozonës, ka vende të tjera në Evropën Lindore dhe Juglindore që ofrojnë një tablo cilësisht ndryshe. Deri në vitin 2008, ato përfshinin disa prej ekonomive në zhvillim me rritjen më të shpejtë. Këto janë ekonomi me rritje të shpejtë, me prirje demografike më të mira, dhe që ofrojnë potencial rritjeje të pashfrytëzuar, në lidhje me forcën e punës të kualifikuar, mjedisin miqësor ndaj biznesit dhe institucioneve të qëndrueshme. Procesi i integrimit evropian ka qenë ankorë kryesore dhe forcë madhore shtytëse për rritje dhe konvergjencë. Prandaj, do t’i inkurajoja fort vendet e rajonit të EJL-së të përkushtojnë përpjekje të qenësishme për integrim më të plotë rajonal në infrastrukturë, tregje, dhe kuadrin arsimor e atë ligjor. Një integrim më i thellë rajonal rrit konkurrueshmërinë e rajonit në këndvështrimin evropian dhe atë global.

Kohët e fundit, janë bërë përpjekjet drejt një integrimi më të afërt rajonal, duke e bërë rajonin më tërheqës ndaj investitorëve të huaj potencialë. Me një integrim më të thellë rajonal, një ankorim më të mirë në procesin e konvergimit me BE-në dhe me më shumë financime, Evropa Lindore dhe Juglindore ka shumë për t’u ofruar si Evropës edhe ekonomisë botërore.

Periferia e Eurozonës apo anëtarët e rinj të ardhshëm ofrojnë shumë mundësi tërheqëse investimi për projekte zhvillimi në infrastrukturë, tregti, shfrytëzimin e burimeve natyrore, energji dhe kapacitete prodhuese. Më e rëndësishmja, zhvillimi i këtyre sektorëve strategjikë është hartuar brenda kuadrit të planeve të zhvillimit evropian dhe ekonomisë më të gjerë evropiane në të ardhmen. Prandaj, investimi në rajon do të thotë investim në të ardhmen e vetë ekonomisë evropiane.

Një ekonomi evropiane e integruar dhe një monedhë e vetme e besueshme japin një ankorë më të mirë për të ardhmen e konvergjencës tonë ekonomike, financiare dhe institucionale, dhe rrjedhimisht, përfitime shtesë për vetë ekonominë evropiane.

Ekonomia evropiane është një partner i rëndësishëm në shkallë botërore dhe zë një pjesë të qenësishme në kërkesën, financimin dhe përparimin teknologjik në shkallë globale. Forca e ekonomisë evropiane përbën interes të ndërsjellë për Evropën dhe partnerët e saj, përfshirë Kinën. Duke marrë parasysh historinë, të shkuarën dhe gjendjen aktuale të çështjeve ekonomike, sociale, politike dhe intelektuale, mbetem plotësisht i bindur në aftësinë e Evropës për t’u bërë ballë sfidave të tanishme dhe të ardhshme dhe për t’u rishfaqur si vendi i mundësive dhe i begatisë. Evropa do të jetë një partner i rëndësishëm për Kinën dhe ekonominë globale.

Para se ta mbyll fjalën do të doja të sillja në vëmendjen tuaj një fjalë të urtë kineze “Dikush që arrin të ngrihet para se të agojë për 360 ditë të vitit, me siguri ka për ta bërë familjen e tij të pasur”. ______________________________________ [1] Outright Monetary Transactions [2] European Financial Stability Facility [3] European Stability Mechanism

sport • E shtunë 19 janar 2013

Reali pazar me Juventusin, Higuain për Vidal-in Higuain dhe largimi i mundshëm i tij nga Reali i Madridit në fund të sezonit është kthyer sërish mnë vëmendje të medieve në Spanjë. Argjentinasi në fakt i kishte bërë gati valixhet që vjet – destinacioni i tij do të ishte PSG-ja – por vetëm fjalët e Murinjos e bindën të qëndronte në Madrid. Por këtë herë duket se nuk do të ketë më një mundësi të dytë për Realin për ta mbajtur në skuadër sulmuesin. Duke arritur në këtë pikë, Reali nuk ka humbur kohë, por ka nisur menjëherë të shohë të gjithë variantet për të marrë më të mirën nga largimi i Higuainit.

Deri më tani ekzistonin disa mundësi. Sulmuesi argjentinas

pritej të përdorej si shkëmbim për të mundësuar mbërritjen në Madrid të Radamel Falkaos apo Edison Kavanit. Këto variante janë aty, por në orët e fundit një tjetër shkëmbim i mundshëm i tij ka dalë në pah.

Sipas portalit zviceran “fussball.ch” “El Pipita” mund të jetë lojtari i duhur për të arritur te mesfushori Arturo Vidal. Pra duket se shumë shpejt mund të ketë një tratativë mes Realit të Madridit dhe Juventusit për të arritur në gjetjen e gjuhës së përbashkët. Sipas këtij portali, Hiaguain do të transferohet në Torino te bardhezinjtë, ndërsa Vidal do të shkonte në Madrid. Arturo Vidal pëlqehet shumë në Madrid për rendi-

mentin e lartë të shfaqur me Juventusin. Sakaq, nga ana tjetër edhe Higuain pëlqehet shumë në Torino. Të gjithë e diskutojnë faktin se Juventusit i mungon një sulmues i madh për t’u renditur mes skuadrave më të mëdha në Evropë dhe afrimi i një sulmuesi si Higuain natyrisht që do ta mbushte këtë boshllëk. Po t’i shtohet kësaj edhe fakti se emri i tij është lakuar shpesh në Torino, së bashku me Fernando Jorenten e Bilbaos, atëherë gjithçka mund të pranohet. Juventusi pavarësisht faktit se e etiketon si të pashitshëm mesfushorin, mund të vihet përpara një prove të vështirë për të refuzuar një sulmues si Higuain.

Armstrong: Të gjitha turet e Francës i kam fituar me doping!

Edhe pse pritej që Armstrong të pranonte se kishte përdorur doping, intervista e tij është edhe më shokuese se kaq. Armstrong ka pranuar se shtatë Turet e Francës i ka fituar falë substancave rreptësisht të ndaluara

Pirlo e Kualiarela nuk luajnë me Udinezen Përfundimisht Andrea Pirlo e Fabio Kualiarela nuk do të jenë në ndeshjen e sotme me Udinezen. Trajneri Antonio Konte ka bërë me dije dje në mbrëmje listën e lojtarëve të grumbulluar për takimin e sotëm dhe dy lojtarët mungojnë në të. Në fakt pritej që Pirlo të mos ishte, sepse ai vuan nga një dëmtim dhe po kështu edhe Kualiarela. Nga ana tjetër Arturo Vidal është grumbulluar, por ende nuk dihet se a do të jetë në gjendje aq të mirë sa ta fillojë ndeshjen si titullar dhe po kështu i gatshëm është edhe Peluso. Trajneri Konte kishte pak shpresa se mos të paktën i kthehej Markizio për këtë ndeshje, por dje vetë lojtari ka deklaruar se nuk mundet, ndaj edhe ai nuk do të jetë i grumbulluar. Po kështu vazhdojnë mungesat e rëndësishme të Kielinit të dëmtuar dhe Asamoas, që ndodhet në Kupën e Afrikës.

Vuçiniç, “hajmalia” e bardhezinjve Por, nuk ka vetëm lajme të këqija për trajnerin e Juventusit, Antonio Konte, në prag të sfidës me Udinezen. Mirko Vuçiniç, që në javët e fundit nuk ka qenë në kondicionin e duhur, për shkak të një dëmtimi, tashmë është 100% i gatshëm për këtë ndeshje. Vuçiniç është aktualisht lojtari më i rëndësishëm i sulmit bardhezi, ndaj kthimi i tij në gjendjen optimale është një ogur i mirë për Juventusin. Për më tepër që kjo ndodh në ndeshejn me Udinezen, ekip me të cilin sulmuesi malazez ka një traditë mjaft të mirë. Plot 9 gola i ka shënuar Vuçiniç, Udinezez në karrierën e tij në Seria A dhe juventinët shpresojë që tradita e malazezit të vazhdojë.

Spanjollët: Lorente është i lojtar Juventusit

Uollkot gjen akordin me Arsenalin

atë brez çiklistësh. Nuk është se e shpika unë kulturën e përdorimit të doping, por as nuk u mundova ta ndalja. Por nuk dua të akuzoj të tjerët, këtu dua të pranoj gabimet e mia”, tha ai, ndërsa deklaroi se nuk kishte paguar ryshfet te askush në Federatën Ndërkombëtare të Çiklizmit. Por reagimet pas intervistës kanë qenë mjaft negative, pasi shumë kompani dhe individë të ndryshëm po përgatiten ta hedhin në gjyq ishçiklistin amerikan si dëmshpërblim ndaj miliona dollarëve që ai ka fituar në mënyrë të pandershme nëpërmjet substancave dopuese. Për Armstrong sapo ka nisur një periudhë e zezë. kryeredaktor Brahim Shima

s t a f f

23

Edhe pse mediat italiane nuk kanë zbuluar dot asgjë dhe po kështu nga ana e Juventusit nuk ka asnjë konfirmim, mediat spanjolle e bëjnë punë të mbaruar blerjen e Fernando Lorentes nga “Zonja e Vjetër”. “Juve-Lorente deri më 2017.

Pritet shumë shpejt zyrtarizmi”, kështu shkruante dje spanjollja “Marca”. Sipas gazetës spanjolle Juventusi dhe Lorente kanë rënë dakord për një kontratë 4-vjeçare, pra deri më 2017, dhe sulmuesi do të paguhet me 4.5 milionë euro në sezon. Edhe pse marrëveshja do të arrihet tani, lojtari do t’i bashkohet bardhezinjve në përfundim të sezonit, atëherë kur i mbaron kontrata me Atletik Bilbaon. Pra, në këtë mënyrë Juventusi do ta marrë lojtarin me parametra zero.

L

ens Armstrong ka pranuar se të shtatë fitoret e tij në Turin e Francës kanë qenë meritë e përdorimit të substancave të palejuara dopuese apo transfuzionit të vazhdueshëm të gjakut. Ish-çiklisti amerikan ka treguar në intervistën e dhënë për Oprah Uinfri se kishte vepruar në këtë mënyrë, pasi e cilësonte të pamundur fitoren në formë të ndershme në aktivitetet e çiklizmit, duke aluduar se përdorimi i substancave dopuese është gjë normale mes çiklistëve. Që në pyetjen e parë, u bë e qartë gjithçka në këtë intervistë që është ndjekur me shumë vëmendje në të gjithë botën. “Po”, ishte përgjigja e tij sapo u pyet nëse kishte përdorur rregullisht substanca të palejuara gjatë karrierës së tij, pohim të cilin e përsëriti si për eriotropoietin (EPO), hormonet e rritjes apo transfuzionin e gjakut. “Pse gënjeva gjatë këtyre viteve?

Nuk e di! Tani është shumë vonë, për pjesën më të madhe të njerëzve dhe është krejtësisht faji im. E shoh këtë situatë si një gënjeshtër të madhe të cilën unë e kam përsëritur shumë herë. Ndërsa jetoja gjatë këtij procesi, e dija të vërtetën. E vërteta nuk është ajo që kam thënë unë dhe tani momenti i duhur për të thënë gjërat ka kaluar”, ishin fjalët e Armstrong. Sipas tij, ai nuk do të kishte arritur të fitonte gjë në botën e çiklizmit pa përdorur substancat dopuese. “Nuk do të fitoja kurrë, të paktën jo në

»

zv/kryeredaktor: Armand Maho Mariglen Mulla

politika: Oli Xhilaga ekonomia: brikena dervishaj sociale: Ervin Koçi rrethet: blerina spaho kronika: mariglen mulla kultura: blerina goce design&layout: Daniel Prifti, Gëzim Duzha

Adresa: Rr. Dull Keta, nr. 5. (Rr. e Dibrës), Tiranë

Teo Uollkot duket se ka gjetur më në fund akordin me Arsenalin dhe 23-vjeçari pritet të firmosë shumë shpejt marrëveshjen pesëvjeçare nga e cila pritet të përfitojë rreth 100 mijë paund në javë.“Shpresoj që marrëveshja të nënshkruhet brenda fundjavës, pasi ekziston një mundësi e tillë. Optimizmi im është 99% aktualisht”, ishin fjalët e trajnerit Arsen Venger rreth kësaj çështje. Trajneri ka pranuar se kishte pasur frikë se mos edhe futbollisti i kombëtares angleze largohej nga skuadra e tij, ashtu siç kanë bërë në vitet e fundit disa lojtarë të njohur si Fabregas, Nasri, Van Persie dhe Song. “Sigurisht, në një moment isha i frikësuar se ai mund të largohej, për shkak të eksperiencave që kemi me negociata të tilla. Kur gjërat zgjaten pafundësisht, nuk është asnjëherë një shenjë e mirë. Na u desh pak kohë për të arritur aty ku dëshironim.

Nuk është finalizuar ende si marrëveshje, por shpresoj që të bëhet gjatë fundjavës”, u shpreh trajneri i Arsenalit.

Bajerni 250 milionë euro për merkaton Shtypi spanjoll ka bërë publik shumën e jashtëzakonshme prej 250 milionë eurosh që Bajerni i Mynihut i ka vënë në dispozicion trajnerit Guardiola për merkaton e verës. Pasi ka nënshkruar me ish-trajnerin e Barcelonës, drejtuesit e Bajernit kanë konfirmuar se kanë dhe një buxhet të frikshëm për të shpenzuar në merkato. Me këtë shumë në kasafortë skuadra e Mynihut i ka lënë dorë të lirë trajnerit Guardiola për të afruar tek Bajerni çdo futbollist që i nevojitet për planin e tij te gjigantët bavarezë.

marketing: eligerta dyrmishi cel: 067

20 62 200

e-mail: eligertad@yahoo.com

www. gazetametropol.com e-mail: gazetametropol@yahoo.com

24

« reklamË

E shtunë 19 janar 2013 •