07 08 qershor mapo ok by Gazeta Mapo

Intervista

aktualitet

kontrapedal

Haxhinasto: Po punojmë për një aeroport ndërkombëtar të dytë

Zbulohet itinerari i kokainës, pronari i bananeve: S’kam lidhje me drogën

Vladimir Myrtezai

Ministri i Transporteve dhe Infrastrukturës, Edmond Haxhinasto komenton zhvillimet politike në vend, si dhe projektet që kjo ministri po ndërmerr

Hetuesit e Antidrogës pyesin Dritan Rrapon për ngarkesën e bananeve ku ndodhej kokaina. “Unë kisha porositur bananet, ndërsa transporti do të bëhej nga një firmë malazeze”. Mediat malazeze pohojnë se kontenieri me drogë do të transportohej në rrugë tokësore. Faqe 15

Faqe 13

intervistë ide Ylli pango

antropologji Albert doja

single & the city Iva tiço

E shtunë-diel 07-08 qershor 2014

Drejtor artur Zheji- Kryeredaktor Arion Sulo - Numër 1229 Viti V botimit. Çmimi 30 lekë. 1.5 euro. www.mapo.al e-mail: gazetamapo@gmail.com. Adresa: BLV "Gjergj Fishta"

Nuk fshihemi dot askund ja si na survejonë!

5778

Telefonata dhe SMS u përgjuan në Shqipëri

“Vodafone” publikon kërkesat për përgjime nga qeveritë e 29 vendeve të botës. Në Shqipëri u përgjuan 5778 klientë të kësaj kompanie përgjatë 2013-2014. Kush e ka të drejtën për të dëgjuar bisedat tona dhe si qëndron Shqipëria, në raport me vendet e tjera. Aktivistët: Ky është një skenar makthi! Faqe 10-11 mapo libri / intervista

editorial

pikëpamje

PYETESORI

Po tani që Fyle iku?

Për një metabolizëm europian

Dikur, qejfi i leximit e kalonte edhe frikën e spiunimit

Grida Duma

Edison Ypi

Artur zheji

Faqe 3

dossier

“Një enigmë me disa të panjohura. Rreth Dosjes Bilal Xhaferi”, i gazetares Aida Tuci, botim i “Onufrit”, nga e hëna do të qarkullojë në të gjitha libraritë. Shkrimtari Ismail Kadare flet për Bilal Xhaferrin, Kasëm Trebeshinën e Arshi Pipën, si dhe për peripecitë e shkrimtarëve në diktaturë... Faqe 17

Faqe 21

speciale

Irinej dhe konflikti i hapur i shqiptarëve me Janullatos

Ismail Kadare: Taksa që paguam për të qenë shkrimtarë në diktaturë

Faqe 26

Kryepeshkopi Janullatos rikthehet në shënjestër pas deklaratave të patriarkut serb, Irinej. Historia e tij 23-vjeçare në krye të Kishës Ortodokse dhe marrëdhënia e komplikuar me shqiptarët

Faqe 8-9

Personazh

Dorina Dinga: Mirësevini në dhimbjen time! “Dhimbja” është shfaqja e saj e parë në skenën e Teatrit Kombëtar, një monodramë me të cilën studentja e Shkencave të komunikimit ka vendosur t’i komunikojë publikut ca të vërteta. Ca të vërteta që të gjithë i dinë dhe askush nuk i artikulon...

Faqe 23

Bota ndalet për Botërorin

Biznesi i pistë pas lojës së bukur! Loja e bukur e futbollit është dëmtuar rëndë nga korrupsioni i FIFA-s, shkruan prestigjiozja britanike “The Economist”. Bastet 1 miliard dollarë për një ndeshje të Botërorit e kanë shndërruar lojën e bukur në një biznes të pisët. Si mund të zgjidhet situata?

Faqe 14

E shtunë E shtunë - e diel - e 07-08 diel 13-14 qershor prill 2014 2013 www.mapo.al

Rudolf MaRku Komunistët e djeshëm janë islamikë të sotëm

5 Maji Dëshmorët tuaj, të atyre dhe ndoshta tanët

fRaNCY Një austriake në jetën e Ahmet Zogut

Nr. 26 (271), Viti iX botimit maj 2014 Çmimi 300 Lekë

Jo vetëm politikë si zakonisht

e përmuajshme

MAKS VELO

Më ka tradhtuar shoqëria Rrëfimi i pazakontë i arkitektit dhe shkrimtarit atipik. I lindur në Paris, i rritur në Korçë dhe Tiranë dhe i degdisur zgafellave të Gulagut komunist shqiptar; i tradhtuar, siç thotë, ‘nga shoqëria’. Jeta dhe fati i një personazhi që nuk bën paqe as me veten dhe as me botën, i dikujt që nuk di dhe nuk do të jetë ‘politikisht korrekt’.

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

Editorial

Foto e javës

Po tani që Fyle iku? Artur zheji

Fyle, rama dhe Meta pas rekomandimit pozitiv për statusin

javore

libri

E shtunë-diel,07-08 qershor 2014 Na vizitoni çdo ditë në www.mapo.al

Në brendësi Haxhinasto: Po punojmë për një aeroport ndërkombëtar të dytë Ministri i Transporteve dhe Infrastrukturës, Edmond Haxhinasto komenton zhvillimet politike në vend, si dhe...

8 5 6 14 24

Dossier

Irenej dhe konflikti i hapur i Janullatosme shqiptarët

Kronikë

Kadare: Taksa që paguam për të qenë shkrimtarë

Zbulohet itinerari i kokainës, pronari i bananeve: S’kam lidhje me drogën

Statusi

Bushati: Asnjë vend nuk ka shprehur pakënaqësi ndaj Shqipërisë

Speciale

Bota ndalet për Botërorin Biznesi i pistë pas lojës së bukur!

Pyetësori

Erion Isai: Humorin e kam dashur që fëmijë

Aktualitet

Kosovë, shpërthim hidrogjeni në TEC, humbin jetën 2 punëtorë

Dorina Dinga: Mirësevini në dhimbjen time!

yle u kthye në Bruksel. Dukej shend e verë në Tiranë, në shoqërinë e Ramës dhe të Metës. Dhe buzëqeshte vërtet shumë, si për t’iu hakmarrë Berishës që e bëri copë ca javë më parë në Fb, duke e akuzuar mbarë e prapë për afera nga më të ndryshme me CEZ-in dhe shqiptarët e korruptuar të politikës. Buzagazi i Fyles në shoqëri të eksponentëve të mazhorancës, ku opozita përfaqësohej veçse nga Majlinda Bregu, e qeshur dhe e mirëkrehur posaçërisht, solli një të enjte parlamentare disi të shuar. Opozita nuk kish frymëzim për betejë, ndonëse teknikisht mbajti qëndrimet e veta. Mirëpo Fyle, iku. Dhe la pas fjalë të mira për shqiptarët, të cilat i ka përsëritur edhe herë të tjera. Si kryemësues i Evropit, erdhi në fund të sezonit dhe vuri nota të mira kaluese për të gjithë. Shqiptarët mbetën. Me bindjen që janë një hap më afër Brukselit dhe Bashkimit Europian. Por tek fusin duart në xhepa, bilancet duket se janë po ato. Nuk janë pra as më të pasur dhe as më të varfër. Thjesht janë. Sepse vera po vjen dhe vera, si stinë e bekuar e të varfërve, sjell optimizëm. Harxhohet më pak për energjinë, sepse na ngroh falas Perëndia. Çmimi i zarzavateve dhe frutave bie, sepse kopshtet e fshatit po skuqen nga domatet dhe kryengritja e specave dhe trangujve bëhet e papërballueshme. Po avash- avash, piqet edhe rrushi në vreshtë, kështuqë mbas qershive që po na përmbysin këto ditë, zahireja e rakisë do të vijë pa derman. Shiu nuk ka munguar, kështuqë edhe bostanet po fryhen arave. Mirëpo mbas këtij peizazhi baritor shumëngjyrësh, armatat e politikës dhe llogoret e hapura janë po aty. Hesapet pritet të lahen. Sigurisht, Kampionati Botëror i Futbollit do të sjellë amnezi dhe anestezi dhimbjesh me bollëk, për më shumë se një muaj. Po pastaj?! Po në qoftë se Parisi apo Londra të thotë ‘Jo’ për statusin kandidat për shqipot? Asgjë më e madhe se çfarë ka ndodhur nuk do të ndodhë, sigurisht. Sepse pushimet, për ata që do kenë mundësi të bëjnë pushime, kanë euforinë dhe histerinë e tyre epshqare. Politika

Por ne shqiptarët jemi mësuar. Kemi pritur dhe kemi përcjellë shumë mbretëri dhe perandori të mëdha këto 2-3000 vitet e fundit të jetës sonë. Nga Lindja në Perëndim, nga Perëndimi në Lindje. Sepse ishim në Europë, përpara se ky kontinent të mbiquhej kësisoj. Ishim me genet dhe tempujt tanë dhe me qytetet tona, përpara se vetë Brukseli të themelohej. Kështu që bëhet apo zhbëhet Europa, këtu do të lindin dhe këtu do të vdesin, edhe për disa mijëra vite të tjera, shpresat dhe iluzionet tona ekzistenciale. stivoset kësisoj nja dy muaj sirtar. Por jo portofoli dhe kriza ekonomike, që në mënyrë tinëzare, mpak burimet dhe shton depresionin e më të shumtëve, që presin që jeta e tyre të ndryshojë sa më shpejt dhe sa më për mirë. Madje dikush më tha: ‘E pe sa i gëzuar ishte Fyle?’ ‘Ndoshta ngaqë edhe atij i mbaron mandati dhe e ka për herë të fundit që merret me ne shqiptarët’, mendova me vete. Sepse statusin e vendit kandidat për Shqipërinë, ai po e konfirmon për herë të tretë. Kryeministrat e vendeve anëtare të Bashkimit Europian e kanë fjalën tani. Dhe ka disa prej tyre që kanë dalë të dërrmuar dhe humbës në këto zgjedhjet e fundit europiane, nga liderë dhe forca politike që duan ta zhbëjnë Europën e Bashkuar, e jo më të dëgjojnë për Shqipërinë e drogës, për Shqipërinë e krimit, për Shqipërinë e korrupsionit, për Shqipërinë e sherreve politike në nivele të paperceptueshme për ata. E pra, me këtë antieuropianizëm të shtëpisë së tyre, këta kryeministrat apo presidentët në detyrë, por de facto humbës dhe të shpartalluar në zgjedhjet që sapo u mbyllën, duan kurajë të thonë ‘Po!’ për Shqipërinë. Të gjithë e dimë këtë. Aq më tepër, kur pasioni i përbaltjes së ndërsjelltë, bash në palcën e politikës shqiptare, ka dërguar kryeqyteteve të Europës kaq kartolina të mënxyrta dhe të frikshme nga Tirana dhe jo vetëm’. Por ne shqiptarët jemi mësuar. Kemi pritur dhe kemi përcjellë shumë mbretëri dhe perandori të mëdha këto 2-3000 vitet e fundit të jetës sonë. Nga Lindja në Perëndim, nga Perëndimi në Lindje. Sepse ishim në Europë, përpara se ky kontinent të mbiquhej kësisoj. Ishim me genet dhe tempujt tanë dhe me qytetet tona, përpara se vetë Brukseli të themelohej. Kështu që bëhet apo zhbëhet Europa, këtu do të lindin dhe këtu do të vdesin, edhe për disa mijëra vite të tjera, shpresat dhe iluzionet tona ekzistenciale. Por e rëndësishme sot për sot është që kopshtet e fshatit po skuqen nga domatet dhe kryengritja e specave dhe trangujve bëhet e papërballueshme.

E shtunë E shtunë - e diel - e 07-08 diel 13-14 qershor prill 2014 2013 www.mapo.al

aktualitet

Gjiknuri: Do ndihmojmë me energji elektrike Kosovën Ministri i Energjisë dhe Industrisë, Damian Gjiknuri ka shprehur dje pikëllimin e tij për ngjarjen e ndodhur ditën e sotme në Kosovë, ku pati shpërthim në termocentralin Kosova A. dhe ka bërë të ditur se Shqipëria do ta ndihmojë Kosovën me energji në një kohë urgjente. “Ministria e Energjisë dhe Industrisë njofton

se mes Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Kosovës ka një marrëveshje bashkëpunimi për shkëmbim energ jie. Në këtë kuadër, pala kosovare ka shprehur nevojën për një sasi që mund të shkojë deri në 200 megavat në interval kohor për tre ditët e ardhshme. Koorporata Elektroenergjitik Shqiptare prej orës 15:00 të

ditës së sotme (djeshme) do të nisë furnizimin përmes linjës FierzëDragash me 50 megavat në bandë. Ndërkaq, në bashkëpunim me institucionet respektive në Kosovë, KESH dhe OST po përpiqen të shohin mundësitë e garantimit të kapaciteteve të interkonjeksionit për të plotësuar nevojën e kërkuar për energji.

Kosovë, shpërthim hidrogjeni në TEC, humbin jetën 2 punëtorë Me një bilanc tragjik me të paktën 2 të vdekur dhe 14 të plagosur ka qenë shpërthimi aksidental në termocentralin ‘Kosova A‘ në Obiliq. Ndërpritet fushata, por zgjedhjet e 8 qershorit nuk shtyhen

rishtina është tronditur dje nga një shpërthim i fuqishëm në termocentralin ‘Kosova A’ në Obiliq, i cili u ka marrë jetën të paktën 2 punonjësve dhe ka plagosur 14 të tjerë. Është i paqartë numri i punëtorëve të ngecur aty, ndërsa dy persona janë g jetur nën rrënoja të g jallë. Shkaqet e shpërthimit të madh që u ndje deri në kryeqytet dhe në zona përreth akoma nuk janë zbardhur plotësisht, ndërsa dyshohet që gjithçka të ketë ndodhur si pasojë e një përzierjeje të gabuar kimikatesh që përdoren për zbutjen e ujit. Për shkak të tragjedisë politikanët kanë ndërprerë fushatën zgjedhore në prag të zgjedhjeve të 8 qershorit, pra të dielën, ndërsa diskutimi për shtyrjen e tyre u mbyll me një deklaratë të presidentes Jahjaga, e cila konfirmoi mbajtjen e tyre në datën e caktuar. Ndërkaq, një debat për standardet e këtij TEC-i dhe makineritë e vjetruara të përdoruara në të ka nisur në mediat e Kosovës, aq më shumë që pikërisht “Kosova A” ishte në plan për t’u mbyllur me kërkesë të autoriteteve evropiane. Kryeministri Thaçi kërkoi hetim për ngjarjen, ndërsa kryetari i Sindikatës së Punëtorëve të KEK-ut, Izet Mustafa tha se tragjedia e djeshme është pasojë e kushteve të rënda të punës. Sipas tij, që pas luftës e deri tani kanë humbur jetën më shumë se 30 punëtorë. Shpërthimi

Deri në mbrëmje flitej për dy të vdekur nga shpërthimi, ndërsa familjarët kanë shpresa për jetën e të afërmve të bllokuar nën rrënoja, pasi ata kanë arritur të komunikojnë në telefon me disa prej tyre. Ministria e Shëndetësisë informoi se në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës janë pranuar 14 të lënduar, të gjithë jashtë rrezikut për jetën. Një numër i pakonfirmuar punëtorësh kanë mbetur të bllokuar në fabrikë, ndërsa ekspertët nuk kanë mundur të hyjnë deri në darkë për shkak të gazrave helmuese. Reja e tymit që kishte lëshuar zjarri i madh që solli shpërthimi shihej prej shumë larg, ndërsa kishte dëmtime të banesave pranë fabrikës. Kjo bëri që policia të bllokonte zonën në një rreze prej 2 kilometrash. Në pritje të një versioni zyrtar të shkaqeve të shpërthimit, “Klan Kosova” raporton se aksidenti erdhi si pasojë e gabimeve njerëzore, pasi nuk janë ndërruar siç duhet bombolat e hidrogjenit. “Mësohet se personat të cilët kanë ndërruar bombolat nuk kanë qenë ata adekuatë për ta bërë këtë gjë. Ndërsa rreziku që mund të pasojë deri te një tjetër shpërthim i radhës është gjithmonë permanent dhe është duke u bërë gjithçka për t’u parandaluar kjo gjë”. Shpërthimi u dëgjua edhe në disa

“Kosova A” ndotësi më i madh i ambientit, duhej të mbyllej në 2015 Termocentrali ‘Kosova A’ ndodhet në qytezën e Obiliqit, 10 kilometra në perëndim të Prishtinës, i ndërtuar që në periudhën e ish-Jugosllavisë. Për herë të parë është vënë në funksionim në vitin 1969 dhe prodhon energji nga qymyrguri. Për këtë arsye është konsideruar si ndotësi më i madh i ambientit në Evropën Juglindore, pasi çliron në atmosferë sasi të mëdha gazrash helmuese, si oksidi i azotit dhe squfurit. Sipas mediave kosovare, autoritetet në Kosovë kanë planifikuar disa herë mbylljen në vitin 2015 ose në 2017, pasi kishin nënshkruar dhe një marrëveshje me Komunitetin e Energjisë për Evropën Juglindore dhe institucionet e Bashkimit Europian për reduktimin e ndotjes. Mbyllja e tij u shty deri në vitin 2025, pasi ky termocentral furnizonte me energji 1/3-ën e tregut. Ndërkohë, banorët e Obiliqit historikisht janë ankuar për vdekjet e të afërmve të tyre, si pasojë e sëmundjeve të shkaktuara nga ndotja e çliruar prej këtij termocentrali. zona periferike të Prishtinës, ku mund të shihej qartë edhe reja e tymit të krijuar nga zjarri që përfshiu një pjesë të termocentralit. Nga shpërthimi pati edhe dëme në zonat e banuara përreth termocentralit. Hetim për shkaqet

Të gjendur përballë kësaj tragjedie dhe akuzave nga Sindikata e Punëtorëve se shpërthimi ka ardhur si pasojë e teknologjisë së vjetruar, Kryeministri i Kosovës, Hashim Thaçi, ka kërkuar hetim të specializuar për ngjarjen. Thaçi ndoqi nga afër veprimet e ekipeve të emergjencës dhe premtoi se rasti do të hetohet në tërësi nga ekspertët e fushës. “Kam kërkuar që të krijohet në mënyrë të menjëhershme një komision i posaçëm teknik, i përbërë me ekspertët më të mirë, për të hetuar mbi këtë fatkeqësi të rëndë. Ky komision teknik do të hulumtojë në mënyrë rigoroze fatkeqësinë dhe do të zbardhë shkaqet që kanë çuar deri në fatalitet, si dhe do të ndërmarrë masat e duhura teknike për të parandaluar përsëritjen”. Ndërsa kryetari i Sindikatës së Punëtorëve të KEK-ut, Izet Mustafa deklaroi se “kushtet e punës janë të rënda. Rreziku është permanent në objektet e KEKut. Ka qenë edhe më herët. Për fat të keq, për shkak të kushteve kemi më tepër se 30 punëtorë që kanë humbur jetën. Kjo tregon shkallën e rrezikshmërisë”. Mustafa ka treguar se katër bombula të hidrogjenit kanë shpërthyer dhe gjysma e objektit është shkatërruar. “Nga hidrogjeni s’ka rrezik më, mund të ketë ndoshta ndonjë rrjedhje të gypave që i furnizojnë gjeneratorët”, - ka deklaruar ai për “Klan Kosova”. Krerët e shtetit shqiptar, presidenti Nishani, kryeministri Rama, kryetari i PD-së, Basha etj., kanë shprehur ngushëllimet e tyre për tragjedinë që ndodhi në Kosovë.

Qëllohen me armë duke dalë nga lokali, vdes babai, plagosen i biri dhe kushëriri SHKODER- Atentat në ‘Bahçallëk’ të Shkodrës, vritet babai, plagosen i biri dhe kushëriri. Policia nis hetimet për ngjarjen në periferi të Shkodrës, ndërsa ende nuk dihen motivet për të cilat policia po heton. Ngjarja ndodhi dje në mbrëmje rreth orës 20 e 30 minuta, kur në lagjen ‘Bahçallëk’, pranë një karburanti janë dëgjuar të shtëna me armë zjarri, ndërsa në drejtim të disa personave që po dilnin nga një lokal është qëlluar me automatik. Nga të shtënat mbeti i vrarë Enver Barbullushi, si dhe u plagosën djali i tij, Samet dhe kushëriri i tyre, Nezir Shega. Sipas dëshmitarëve, tre persona dyshohet se para të shtënave janë konfliktuar me dy të tjerë për motive ende të panjohura. Më pas, të dëmtuarit mësohet se janë larguar në drejtim të një lokali në zonën aty pranë. Kur po dilnin nga lokali, një automjet ndaloi pranë tyre dhe dy persona të maskuar qëlluan në drejtim të tyre duke lënë të vrarë Barbullushin dhe plagosur të birin dhe kushëririn e tij. Menjëherë të plagosurit janë dërguar në spitalin e Shkodrës, ndërkohë që pak

minuta më pas burime nga bluzat e bardha konfirmuan se personi i plagosur në gjendje të rëndë, Enver Barbullushi nuk kishte mundur të mbijetonte për shkak të plagëve të rënda. Ndërkaq, dy personat e tjerë, Samet Barbullushi dhe Nezir Shega janë jashtë rrezikut për jetën. Mësohet se policia ka arritur të identifikojë autorët e ngjarjes dhe ka ngritur postblloqe në disa akse rrugore për kapjen e tyre. Ndërkohë, është gjetur në Velipojë makina e autorëve dhe po ushtrohen kontrolle në disa banesa në zonën përqark vendit ku ndodhi krimi.

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

Tahiri: Kokaina s’kishte destinacion Shqipërinë Ministri i Brendshëm, Saimir Tahiri ka mohuar që droga e kapur në Mal të Zi kishte si destinacion Shqipërinë. Gjatë një vizite në qytetin e Korçës, ministri Tahiri është pyetur nga gazetarët për hetimet që po kryen policia shqiptare rreth kompanisë që kishte porositur kontenierët me banane nga Ekuadori. Në një prononcim të shkurtër për mediat, pa dhënë detaje mbi hetimet, Tahiri theksoi se lënda narkotike nuk kishte si destinacion vendin tonë. “Ngarkesa e drogës nuk kishte destinacion Shqipërinë. Në Shqipëri ishte destinuar vetëm ngarkesa me banane”, - tha Tahiri. Si-

pas tij, policia po heton për lidhjet e mundshme të Shqipërisë me sasinë prej 250 kilogramësh kokainë e pastër, që dyshohet se është nisur nga Ekuadori në ngarkesën me banane që do të vinte në Shqipëri për llogari të kompanisë “Rrapo Company”. “Ne po hetojmë ngjarjen dhe nuk kemi të dhëna që droga ishte për vendin tonë”, - ka thënë Tahiri. Ai nuk ka dhënë detaje për verifikimet që ka kryer policia, pasi ende nuk ka një hetim zyrtar për këtë çështje në Shqipëri. Policia ka kryer kontroll në ambientet e magazinës së kompanisë “Rrapo” në hyrje të qytetit të Fierit, por nuk

ka gjetur asgjë të dyshimtë aty. Por pavarësisht të dhënave të pakta që policia shqiptare disponon, ministri Tahiri tha me bindje se lënda narkotike nuk ka lidhje me Shqipërinë. Gjatë prononcimit të shkurtër për mediat, Tahiri është pyetur edhe për situatën në Lazarat, duke thënë se po punohet për asgjësimin e bimëve narkotike. “Rezultatet e para të luftës kundër drogës kanë dalë, por gjërat nuk mund të ndryshojnë brenda natës”, tha ministri.

Importuesi i bananeve nga Ekuadori: Nuk kam lidhje me kokainën Hetuesit e Antidrogës pyesin Dritan Rrapon për ngarkesën e bananeve ku ndodhej kokaina. “Unë kisha porositur bananet, ndërsa tranporti do të bëhej nga një firmë malazeze”. Kontrollet në magazinat e firmës nuk zbuluan mallrat të dyshimta. Policia nis verifikime të tjera për Rrapot Leonard Bakillari Dashamir Biçaku Tiranë- Kontrollet e Policisë së Fierit dhe të Drejto-

risë së Hetimit të Krimit të Organizuar në Policinë e Shtetit në magazinat e familjes Rrapo, në qytetin e Fierit, nuk zbuluan objekte, sende apo mallra të dyshimta në vijim të verifikimeve pas kapjes së sasisë prej 250 kilogramësh kokainë në një nga kontenierët që vinin për llogari të firmës “Rrapo”. Burime të Policisë së Shtetit thanë se gjatë veprimeve të kryera në terren me qëllim mbledhjen e informacionit kriminal për pjesëtarët e familjes Rrapo, si dhe për subjektin në pronësi të tyre, është konstatuar se në objekt nuk kishte sende apo materiale e mallra që mund të ishin me vlerë për hetimin apo që mund të shërbenin për regjistrimin e një procedimi penal në vendin tonë, paralelisht me hetimet që po kryhen në Malin e Zi. Po kështu të enjten, specialistë të Zyrës së Hetimit të Drogës në Policinë e Shtetit, mësohet se kanë pyetur një nga vëllezërit Rrapo, Dritan Rrapon, i cili bën edhe administrimin e subjektit në Shqipëri, që rezulton të jetë në pronësi të nënës së tij. Vetë ai mësohet të ketë deklaruar se ka qenë ngarkesa e shtatë që priste të merrte nga Ekuadori, ndërsa prej janarit të këtij viti ai kishte hapur subjektin e mësipërm, të regjistruar në emrin e nënës së tij, Naziko Rrapo. Ai mësohet të ketë pohuar se nuk ka dijeni mbi këtë fakt. Mësohet se Rrapo ka deklaruar se kishte porositur disa kontenierë me banane, të cilët i priste të vinin nga Ekuadori. Pikërisht në këtë vend prej disa vitesh jeton edhe vëllai i Dritanit. Ndërkaq, i pyetur në lidhje me sasinë e lëndës narkotike, një sasi e padëgjuar ndonjëherë që të ketë pasur drejtim Shqipërinë, Rrapo ka mohuar që të ketë lidhje me këtë ngarkesë droge. Ai

ka pohuar se është vetëm pritës i kontenierëve me banane, ndërsa pasi kryen porosinë, i paguan ai apo i vëllai, pasi së bashku interesohen për mbërritjen e mallit të porositur. Rrapo mësohet se ka pohuar se pasi kryen porosinë dhe bën pagesën e mallit, për sjelljen e bananeve në Shqipëri ka kontraktuar një kompani që e sjell nga Ekuadori në Shqipëri. Veç tij mësohet se hetues dhe specialistë të policisë kanë marrë në pyetje edhe punonjës të kompanisë së familjes Rrapo. Ata kanë rrëfyer veç pozicioneve të tyre të punës edhe praktikën e punës që është ndjekur aty, apo detaje të tjera që janë vërejtur me interes për hetuesit. Burimet e policisë thonë se interes është shfaqur edhe për kohën e mbërritjes së kontenierëve me banane dhe procedurën që ndiqej në këto raste. Një element tjetër interesant për hetuesit ka qenë edhe fakti se asnjë prej vëllezërve Rrapo apo pjesëtarë të tjerë të rrethit të ngushtë familjar nuk kanë pasur rekorde penale apo policore. Pavarësisht këtij fakti, gjatë së enjtes dhe ditës së djeshme efektivë të Drejtorisë së Policisë së Fierit dhe të zyrës së Antidrogës së këtij qyteti kanë kryer verifikime dhe marrë informacione mbi personalitetin e tyre në Shqipëri, apo mbi të dhëna të tjera të mundshme që më pas mund të jenë me interes për hetimin. Veprime të tilla verifikuese pritet të kryhen nga Drejtoria e Hetimit të Krimit të Organizuar dhe Zyra e Antidrogës. Verifikime do të kryhen edhe nga njësi të tjera të hetimit policor në qendër dhe në bazë, ndërsa pritet që objekt i hetimeve policore pritet të jenë edhe pasuria dhe pronat e familjes Rrapo në Fier, të ardhurat e tyre financiare, si dhe llogari apo pasuri të tjera, por edhe mënyra sesi ato mund të jenë vënë apo fituar.

Itinerari i anijes me 250 kg kokainë, dyshimet mbi Malin e Zi Anija që transportonte 250 kilogramë kokainë në kontenierin me banane ishte nisur nga porti i Durrësit më 25 maj, drejt portit “Gioia Tauro” në Itali. Aty ka marrë ngarkesën që vinte nga Ekuadori për llogari të firmës “Rrapo Company” në Fier. Leonard Bakillari Autoritetet malazeze dyshojnë se sasia prej 250 kilogramësh kokainë e kapur në një ngarkesë bananesh nuk kishte si destinacion Shqipërinë. Referuar të dhënave të doganave dhe policisë, mediat malazeze kanë zbardhur të tjera detaje rreth itinerarit të anijes që transportonte tre kontenierë me banane të nisur nga Ekuadori, që kishin si destinacion përfundimtar magazinat e kompanisë “Rrapo” në hyrje të qytetit të Fierit. Sasia e kokainës, më e madhja e kapur ndonjëherë

në Mal të Zi, ka qenë në një pjesë të shtuar në njërin prej tre kontenierëve me banane. Dy prej tyre janë lejuar të kalojnë nga autoritetet doganore, ndërsa kontenieri i tretë ka ngjallur dyshime tek doganierët, pasi në të janë vërejtur gjurmë të reja saldimi. Pas riskanimit që i kanë bërë, rezultoi se atij i ishte shtuar një pjesë, brenda së cilës ndodhej sasia prej 250 kilogramësh kokainë e pastër, e ndarë në 223 pako. Ngarkesa e bananeve është transportuar nga Ekuadori në Itali dhe prej aty është marrë nga anija “Jilhan”, e cila ka mbërritur në portin e Tivarit në Mal të Zi më 3 qershor të këtij viti. Më herët, kjo anije kishte qenë në portin e Durrësit në Shqipëri, për t’u nisur më pas drejt Italisë, ku dhe ka marrë kontenierët me banane të porositur për llogari të kompanisë shqiptare “Rrapo Company”. Sipas dokumentacionit shoqërues të mallit rezulton se kontenieri brenda të cilit ndodhej dhe kokaina, do të vinte në rrugë tokësore nga Mali i Zi në Shqipëri, nëpërmjet një kamioni që ka qenë duke pritur në port gjatë kohës që mal-

li kontrollohej nga agjentët e doganës. Nga hetimi është provuar se transportin e kontenierëve e ka bërë kompania “Interlog”, me pronar një shtetas malazez të identifikuar si Edin Kosutia. Ngarkesa e bananeve është transportuar nga anija “Jilhan”, e cila më 25 maj ka qenë në portin e Durrësit dhe po atë ditë është nisur drejt Italisë në portin “Luka Korsinio”, ku ka qëndruar tri ditë. Më 28 maj ajo ka udhëtuar drejt portit italian “Gioia Tauro”, ku ka qëndruar për katër ditë. Në këtë p o r t m e n do h e t s e k a m a r r ë e d h e ngarkesën me banane që vinte nga Ekuadori, por autoritetet malazeze nuk kanë ende informacion për mënyrën sesi kontenierët me banane kanë mbërritur në portin “Gioia Tauro” në Itali. Më datë 2 qershor, anija “Jilhan” është nisur nga porti i “Gioia Tauro” dhe një ditë më pas ka kaluar në Kanalin e Otrantos në Adriatik, me destinacion portin e Tivarit në Malin e Zi. Mediat malazeze thonë se përgjatë këtij itinerari anija ka shkëputur kontaktet me kapitenarinë e portit deri në orën 23:45 të datës 2 qershor, kur anija

Lëvizjet e anijes “Jilhan” të 250 kg kokainë

25 maj Anija “Jilhan” ka qenë në portin e Durrësit dhe po atë ditë është nisur drejt Italisë, në portin “Luka Korsinio”, ku ka qëndruar tri ditë.

2 qershor Anija “Jilhan” është nisur nga porti i “Gioia Tauro” dhe një ditë më pas ka kaluar në Kanalin e Otrantos në Adriatik, me destinacion portin e Tivarit në Malin e Zi 3 qershor Anija “Jilhan” është bllokuar në portin e Tivarit, ku është gjetur edhe sasia prej 250 kg kokaina. Ngarkesa e drogës do të shkarkohej aty për të udhëtuar në rrugë tokësore

28 maj Anija ka udhëtuar drejt portit italian “Gioia Tauro”, ku ka qëndruar për katër ditë. Në këtë port mendohet se ka marrë edhe ngarkesën me banane nga Ekuadori

është shfaqur rreth 7 milje larg Ulqinit. Duke ndjekur këtë itinerar, autoritetet malazeze kanë dyshime të forta se lënda narkotike nuk kishte si destinacion përfundimtar Shqipërinë, por kjo çështje tashmë po hetohet edhe nga Interpoli.

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

aktualitet

www.mapo.al

“Rasti i parë që mund të konsiderohet i adresuar është çështja e toponimeve. Dhe besoj se për të gjitha çështjet e tjera do kemi të njëjtën përqasje dhe pikë referimi të parimeve të së drejtës ndërkombëtare dhe interesin e ndërsjelltë të dy vendeve”

Statusi, Bushati: Asnjë vend nuk ka shprehur pakënaqësi ndaj Shqipërisë Ministri i Jashtëm ka theksuar se, pavarësisht raportit pozitiv që publikoi Komisioni Europian, në ditët në vijim do vazhdojnë kontaktet me vendet skeptike Shqipëria është optimiste se vendet anëtare të Bashkimit Europian do ta vlerësojnë atë në kuadër të statusit të vendit kandidat, në bazë të progresit që konstaton raporti i Komisionit Europian, dhe jo të ndikuara nga politikat e tyre të brendshme. Ministri i Jashtëm, Ditmir Bushati, në një intervistë të dhënë për “Ora News” ka bërë të ditur dje se deri më tani nuk ka patur asnjë koment që të shprehë rezervat mbi situatën që konstaton raporti i Komisionit Europian. Ndaj sipas tij, kjo është një shenjë se vendimi që do të marrin ministrat e Jashtëm dhe krerët e shteteve të vendeve anëtare të BE-së në fund të këtij muaji do të jetë objektiv. “Në këtë moment që flasim së bashku, ju them me përgjegjësi të plotë që nuk ka asnjë vend anëtar që të ketë shprehur një pakënaqësi ndaj argumenteve, fakteve dhe konkluzioneve të KE-së”, - tha Bushati. Gjithsesi, ai ka bërë të ditur se, pavarësisht vlerësimit pozitiv të raportit, qeveria shqiptare do të vazhdojë që këto ditë të lobojë fort për të bindur edhe çdo skeptik se Shqipëria e meriton statusin. Kështu ai ka theksuar se në ditët që kanë mbetur në dispozicion deri në shpalljen e këtij vendimi, përfaqësues të shtetit shqiptar do të vazhdojnë të komunikojnë me partnerët europianë për këtë çështje, përfshi këtu dhe vendet anëtare. “Raporti i Komisionit ka vetëm dy ditë që është publikuar, nga fundi i javës tjetër do vazhdojnë diskutimet në të gjitha strukturat e BE-së, për të përfunduar me ministrat e Jashtëm më datë 23 dhe më pas, me kryetarët e shteteve më datë 27 qershor. Deri tani komunikimi ynë si Shqipëri ka qenë në kushtet kur nuk kishte dalë raporti i KEsë, por mbi bazën e reformave të ndërmarra. Mbetet të shihet qëndrimi jo

thjesht i 5 vendeve, por i 28 vendeve. Është momenti zyrtar dhe jemi në një fazë cilësisht të ndryshme. Procesi i komunikimit me vendet anëtare do vazhdojë”, - tha Bushati. Një nga këto përpjekje të fundit duket se do të jetë dhe vizita e programuar nga kryeministri Edi Rama në Francë gjatë javës tjetër, ku pritet të takojë presidentin François Hollande. Vetëm një javë më parë, ministri i Jashtëm, Ditmir Bushati, duke raportuar para komisionit të Politikës së Jashtme në Kuvendin e Shqipërisë, do ta konsideronte qëndrimin e Francës problematik, për shkak të fitores atje në zgjedhjet për Parlamentin Europian të Frontit Nacional të Lë Pen. Gjatë kësaj interviste Bushati ka folur edhe në lidhje me negociatat me Greqinë për përcaktimin e kufirit detar, duke bërë të ditur se palët po punojnë ende për opsionet që do çojnë drejt një zgjidhjeje. “Me Greqinë ne kemi disa çështje të cilat kërkojnë zgjidhje, janë çështje të mbartura, një pjesë e tyre kanë një rëndësi dhe specifikë të caktuar historike. Ndërkohë ka çështje të tjera që janë akumuluar pas ’90. Që nga shtatori, kontaktet tona me autoritetet greke kanë qenë të intensifikuara. Kemi bërë një inventarizim me palën greke të të gjithë problematikës dypalëshe që kërkon të adresohet. Rasti i parë që mund të konsiderohet i adresuar është çështja e toponimeve. Dhe besoj se për të gjitha çështjet e tjera do kemi të njëjtën përqasje dhe pikë referimi te parimet e së drejtës ndërkombëtare dhe interesin e ndërsjelltë të dy vendeve”, - u shpreh Bushati. Ai ka theksuar se të dyja palët e kanë të qartë situatën, vijat e kuqe dhe kuadrin konceptual mbi të cilat mund të ecin. “Asgjë nuk do bëhet dhe nuk është bërë në fshehtësi. Sot për sot jemi në kushtet kur një draft-marrëveshje e negociuar nga pala shqiptare është hedhur poshtë nga Gjykata Kushtetuese. Është situatë që nuk ka lënë shije të mirë as për vendin dhe as në raport me fqinjët. Kemi një raport të detajuar ku identifikohen qartë mangësitë në proces. Prokurorisë së Përgjithshme i takon për të konkluduar

Ambasadorja e Çekisë: Klima e së enjtes nuk është ajo që BE pret TIRANË Ambasadorja e Çekisë në Tiranë, Branislava To-

masova vlerëson se klima që shfaqet çdo të enjte në Parlament, nuk është ajo që Bashkimi Europian pret nga klasa politike shqiptare në prag të vendimit për statusin. Për ambasadoren çeke, duhet frymë konstruktive, pasi edhe pse vendet anëtare i marrin vetë vendimet, sinjalet që përcillen përmes mediave ndërkombëtare mund të ndikojnë negativisht. “Autoritetet tona po e lexojnë rekomandimin që u publikua dy ditë më parë, ne po e studiojmë këtë raport dhe jemi në procesin e vendimmarrjes. Ne si ambasadë jemi duke pritur vendimmarrjen dhe gjithashtu duhet ta dini se ne e vlerësojmë mënyrën e të bërit investime në një vend, dhe e vlerësojmë mbajtjen dhe mbrojtjen e investimeve në një vend të caktuar. Ende nuk është dhënë një mendim nga Republika Çeke, por në momentin që do jepet, do e bëjmë të ditur”, - tha ajo në një intervistë për “News 24”. E pyetur nëse Shqipëria ka shpresa për të marrë statusin më 23 qershor, ambasadorja çeke u përgjigj: “Sigurisht që ajo që shihet të enjteve në Parlament, nuk është ajo që natyrisht Bashkimi Europian pret. Janë ditë të rëndësishme dhe politikanët duhet të shprehen të ndërgjegjshëm në këtë pjesë. Edhe media ndërkombëtare po e ndjek shumë ngushtë këtë proces. Unë rekomandoj shpirtin konstruktiv dhe nëse ka sinjale negative në këto media, ato mund të ndikojnë negativisht”.

Janë ditë të rëndësishme dhe politikanët duhet të shprehen të ndërgjegjshëm në këtë pjesë. Edhe media ndërkombëtare po e ndjek shumë ngushtë këtë proces.

Suedia: Shqipëria e meriton statusin

v iz ita

“Shqipëria e meriton statusin e vendit kandidat në BE, dhe Suedia do ta rikonfirmojë votën pro, të cilën e kemi dhënë dhe herën e kaluar”. Deklarata u bë nga ambasadori i Suedisë, Patrick Svensson, nga qyteti i Fierit, ku ishte i pranishëm bashkë me ministrin e Shtetit për Çështjet Vendore, Blendi Çuçi dhe këshilltarin e Kryeministrit, Fate Velaj, në ceremoninë festive në kuadër të Ditës Kombëtare të Suedisë. Nën moton “Europa fillon nga shtëpia ime”, ambasadori Svensson, ministri Çuçi dhe këshilltari i Kryeministrit, Fate Velaj, zhvilluan me të rinjtë e Qendrës Rinore “Epoka e Re” një diskutim mbi integrimin e vendit në Bashkimin Europian dhe mbi reformën territoriale.

në rast se ka elementë të veprës penale, nuk më takon mua të bëj pretencë. Në rast se Prokuroria mendon se ka elementë të veprës penale, ministri do bashkëpunojë me Prokurorinë”, - tha Bushati.

Komisioni për administratën, Vasili: Hetimi të shtrihet në disa vite TIRANË Pavarësisht se votimi për ngritjen ose jo të komis-

ionit hetimor për emërimet në administratë u shty për seancën e ardhshme parlamentare, Lëvizja Socialiste për Integrim i mbetet qëndrimit se objekti i komisionit hetimor duhet të shtrihet në një periudhë më të gjatë kohore, ndryshe nga ajo çfarë ka propozuar PD-ja. Përmes një konference për shtyp, kreu i grupit parlamentar i LSI-së, Petrit Vasili tha se shtrirja në kohë jep një gjykim më të shëndetshëm për problemin. “…Hetimi dhe shtrirja në kohë në disa vite jep mundësi për një konkluzion më të bazuar dhe më të shëndetshëm. Një konkluzion me paragjykime që i referohet një kohe të shkurtër, do na krijonte një raport me paragjykime, një raport të cekët, një raport me përmbajtje të kufizuar. Ndaj e kam thënë dje, e them dhe sot. Qëndrimi i LSI-së ka qenë, të bëjmë komision hetimor me përmbajtje dhe jo një komision që i shëmbëllen një drejtorie kuadri, që thjesht hap dhe shfleton ca dokumente dhe shikon a janë në përputhje apo s’janë në përputhje. Ky është koncepti i LSI-së dhe kjo është dhe koha e vënies në pozicion nga kryetari i Parlamentit, z. Meta, që është dhe kryetari i Lëvizjes Socialiste për Integrim, për të eksploruar të gjitha mundësitë, për të pasur një zgjidhje më të bazuar, më të shëndetshme dhe që i shërben vërtet shërbimit civil të Shqipërisë, jo thjesht se vetëm zgjidh hallin për të pasur disa argumente politike më shumë për ditën e nesërme dhe për konferencën për shtyp të opozitës të nesërmen”, - tha dje Vasili.

Meta me Arvizun në Çorovodë për biznesin fason TIRANË Kryetari i Kuvendit, Ilir Meta,

i shoqëruar nga ambasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Aleksandër Arvizu, vizituan dje fabrikën e një biznesi fason “Alba Shoes Group” në Çorovodë, që ka si aktivitet të saj prodhimin e këpucëve për eksport në të gjitha vendet e rajonit dhe të Europës. Meta bashkë me investitorin e biznesit të hapur, e njohën ambasadorin Ar vizu me mënyrën e funksionimit, kapacitetet, fazat e punës të këtij biznesi fason, i cili në muajin shtator do të rrisë edhe më tej kapacitetin e punonjësve. Ambasadori Arvizu gjatë bashkëbisedimit me punonjësit e kësaj fabrike u njoh me kushtet e punës në përputhje me standardet europiane. Në fjalën e tij, kryetari i Kuvendit, Meta garantoi për mbështetjen e vazhdueshme të qeverisë dhe të kësaj mazhorance për krijimin e të gjitha lehtësirave të nevojshme për biznesin fason.

I n t e rv i st ë h i sto r i r e p o rta z h n o sta lg j i K u lt u r ë Çdo të shtunë e të diel

www.mapo.al

speciale

Qeveria ju vëzhgon!

Telefonatat dhe SMS, sa përgjohet në Shqipëri…

Vodafone publikon kërkesat për përgjime nga qeveritë e 29 vendeve të botës. Në Shqipëri u përgjuan 5778 klientë të kësaj kompanie përgjatë 2013-2014. Kush e ka të drejtën për të dëgjuar bisedat tona dhe si qëndron Shqipëria në raport me vendet e tjera. Aktivistët: Ky është një skenar makthi

Faqe 10-11

Irinej dhe konflikti i hapur i shqiptarëve me Janullatos N

Botërori 2014

Lojë e bukur, biznes i pisët Loja e bukur e futbollit është dëmtuar rëndë nga korrupsioni i FIFA-s, shkruan prestigjiozja britanike “The Economist”. Bastet 1 miliard dollarë për një ndeshje të Botërorit e kanë shndërruar lojën e bukur në një biznes të pisët. Si mund të zgjidhet situata?

Faqe 14-15

Kryepeshkopi Janullatos rikthehet në shënjestër pas deklaratave të patriarkut serb, Irinej. Historia e tij 23-vjeçare në krye të Kishës Ortodokse dhe marrëdhënia e komplikuar me shqiptarët

Faqe 7

dit, nuk ka bërë të qartë nëse ajo ndan ato mendime sa i përket Kosovës, apo i kundërshton ato. Fundit fare, Kosova mund të jetë njësoj një “djep” i ortodoksisë shqiptare, për sa kohë ka qenë e banuar gjithmonë nga shqiptarë. Në një reagim në faqen e tij në Facebook, zëdhënësi i Kishës shkruan se “gazetarë e opinionistë seriozë kërkojnë nga Kryepeshkopi Anastas pikërisht ato gjëra, për të cilat sulmojnë Patriarkun Irinej”, duke lënë të kuptohet se Kisha shqiptare nuk do të përfshihet në qëndrime nacionaliste dhe do i qëndroi laicitetit. Në fakt, ky duket se është edhe problemi i parë që ajo ka me shqiptarët dhe me një pjesë të ortodoksëve shqiptarë, që presin prej saj një rol jo fort të ndryshëm nga ai i kishave të fqinjëve apo edhe më larg Rusisë e Ukrainës, që dukshëm janë shumë më aktive në mbrojtje të vendeve të tyre dhe pse jo shpesh aq nacionaliste sa akuzohen për këto qëndrime. Në fakt, qëndrimet nacionaliste dhe antishqiptare të Irinej ishin arsyeja kryesore e shpërthimit të kritikave dhe jo fakti se ai vinte nga Serbia. Për shumë shqiptarë, Irinej nuk duhej të ishte ftuar. Ai shihet si bekues i forcave paramilitare përgjegjëse për krimet e luftës në Kosovë dhe po ashtu, si një nga personat që këmbëngulin se Kosova është...

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

Dossier Kryepeshkopi Janullatos rikthehet në shënjestër pas deklaratave të patriarkut serb, Irinej. Historia e tij 23-vjeçare në krye të Kishës Ortodokse dhe marrëdhënia e komplikuar me shqiptarët

Irinej dhe konflikti i hapur i shqiptarëve me Janullatos N

Përballë reagimeve që erdhën pas deklaratave të Irinej, kisha shqiptare ka qenë e mefshtë, duke thënë se qëndrimet e tij ishin personale dhe se nuk kishin të bënin me ceremoninë e organizuar nga Kisha. Kjo e fundit, nuk ka bërë të qartë nëse ajo ndan ato mendime sa i përket Kosovës, apo i kundërshton ato. Fundit fare, Kosova mund të jetë njësoj një “djep” i ortodoksisë shqiptare, për sa kohë ka qenë e banuar gjithmonë nga shqiptarë.

uk është e vështirë të gjenden arsye për të vënë në shënjestër Kishën Ortodokse të Shqipërisë. Shumë njerëz në Shqipëri e shohin Kryepeshkopin Janullatos si përfaqësues të interesave të Greqisë, e deri si “Kalë Troje” me “qëllime okulte”, mbuluar prej petkut fetar. Ata që i bëjnë akuzat në fakt, nuk do kishin nevojë për shfaqjen që dha në Tiranë patriarku i ortodoksëve serbë, Irenej. Qëndrimi i tyre ndaj Kryepeshkopit ka qenë i ngjashëm prej kohësh! Ftesa për Irinejn dhe deklaratat e këtij të fundit vetëm sa e shtuan mërinë, duke shkaktuar reagime të ashpra dhe ringjallur debatin për kreun e Kishës Ortodokse. “Të them të drejtën, e kam të vështirë të bëj dallim midis kryepeshkopit serb, Irinej dhe kryepeshkopit tonë, Janullatos”, tha pak ditë më parë në një intervistë për “Shqip” Pëllumb Xhufi, që më shumë se një herë ka sulmuar ashpër kryepeshkopin, duke kërkuar që ai t’ia lërë vendin dikujt me origjinë shqiptare. Një kishë ndryshe nga ato fqinjët Përballë reagimeve që erdhën pas deklaratave të Irinej, kisha shqiptare ka qenë e mefshtë, duke thënë se qëndrimet e tij ishin personale dhe se nuk kishin të bënin me ceremoninë e organizuar nga Kisha. Kjo e fundit, nuk ka bërë të qartë nëse ajo ndan ato mendime sa i përket Kosovës, apo i kundërshton ato. Fundit fare, Kosova mund të jetë njësoj një “djep” i ortodoksisë shqiptare, për sa kohë ka qenë e banuar gjithmonë nga shqiptarë. Në një reagim në faqen e tij në Facebook, zëdhënësi i Kishës shkruan se “gazetarë e opinionistë seriozë kërkojnë nga Kryepeshkopi Anastas pikërisht ato gjëra, për të cilat sulmojnë Patriarkun Irinej”, duke lënë të kuptohet se Kisha shqiptare nuk do të përfshihet në qëndrime nacionaliste dhe do i qëndroi laicitetit. Në fakt, ky duket se është edhe problemi i parë që ajo ka me shqiptarët dhe me një pjesë të ortodoksëve shqiptarë, që presin prej saj një rol jo fort të ndryshëm nga ai i kishave të fqinjëve apo edhe më larg Rusisë e Ukrainës, që dukshëm janë shumë më

aktive në mbrojtje të vendeve të tyre dhe pse jo shpesh aq nacionaliste sa akuzohen për këto qëndrime. Në fakt, qëndrimet nacionaliste dhe antishqiptare të Irinej ishin arsyeja kryesore e shpërthimit të kritikave dhe jo fakti se ai vinte nga Serbia. Për shumë shqiptarë, Irinej nuk duhej të ishte ftuar. Ai shihet si bekues i forcave paramilitare përgjegjëse për krimet e luftës në Kosovë dhe po ashtu, si një nga personat që këmbëngulin se Kosova është pjesë e Serbisë dhe mohojnë gjenocidin e ndodhur aty. Ftesa për të ishte një “sakrilegj” i mjaftueshëm për të cenuar paqen, nëse ka pasur të tillë, mes Janullatosit dhe atyre që shihen si kundërshtarë të tij në Shqipëri. Fakti që Kisha shqiptare, ndryshe nga ato të vendeve rreth saj e ka të vështirë të ketë qëndrime proshqiptare apo të kundërshtojë qëndrimet që bien ndesh me interesat e shqiptarëve edhe ortodoksë, e lë pa shumë mbështetje këtë të fundit. Distancimi i zbehtë Distancimi i Kishës Ortodokse nga deklaratat e kryepeshkopit serb dhe thëniet se ato ishin bërë jashtë kishës, nuk ia kanë dalë të zbusin tonet dhe as të pajtojnë në njëfarë mënyre palët, që kanë rihapur çështjen e Autoqefalisë së kishës sonë nga ajo greke. “Shiko, ishin të ftuar të gjithë kryetarët e kishave ortodokse, nuk ishte ftuar vetëm patriarku serb, ai është një nga kryetarët e kishave ortodokse. Në njëfarë mënyre, për deklaratat që kanë ngjallur shumë reagim kush mban përgjegjësi?Është një deklaratë e tij personale në një televizion… Kisha ka patur një aktivitet, në të cilin çdo gjë ka shkuar në rregull në praninë e autoriteteve të shtetit, pa asnjëlloj problemi”, tha zëdhënësi i kishës Thoma Dhima në një reagim për mediat. I pyetur nëse kishte qëndrim të vetin rreth deklaratave të Irinej, Dhima po ashtu e ka shmangur një përgjigje të drejtpërdrejtë, por ka lënë të kuptohet se ishte kundër tyre. “Unë jam shqiptar dhe kam një pozicion personal si shqiptar në këtë gjë”,- tha ai në një reagim pas ngjarjes, por duke theksuar se pozicioni zyrtar nuk e lejonte të fliste, përtej asaj që ndo-

Të pyetur në emisionin “Opinion” se a është sjellë politikisht ndaj shqiptarëve, kryepeshkopi i Kishës Ortodokse, Anastas Janullatos, debatuesit u ndanë ashpër në ata që e mbronin dhe ata që sulmuan qëndrimin tij. Mungesa e një mesazhi të qartë, apo një meshe për viktimat e luftës së Kosovës, sipas analistit Artur Zheji, ngre pikëpyetje të forta rreth tij.

dhi në aktivitet. Kjo e ka lënë njëfarësoj enigmë nëse kisha shqiptare i kundërshton apo jo deklaratat e Irinej. Nëse shumë janë dakord me faktin që kisha nuk mban përgjegjësi për ato që thotë Patriarku i Serbisë, reagimi i zbehtë dhe mospasja e një qëndrimi publik në këtë çështje e bën kishën lehtësisht të cenueshme. Të pyetur në emisionin “Opinion” se a është sjellë politikisht ndaj shqiptarëve, kryepeshkopi i Kishës Ortodokse, Anastas Janullatos, debatuesit u ndanë ashpër në ata që e mbronin dhe ata që sulmuan qëndrimin tij. Mungesa e një mesazhi të qartë, apo një meshe për viktimat e luftës së Kosovës, sipas analistit Artur Zheji, ngre pikëpyetje të forta rreth tij. Por ndërkohë, kisha Ortodokse pretendon se ka bërë mjaftueshëm aktivitet për të ndihmuar Kosovën në ditët e saj të vështira. “Programi i madh i mbështetjes ndaj 33.000 refugjatëve kosovarë të besimit mysliman, në vitin 1999, i realizuar me iniciativën e Kryepiskopit Anastas”, -shkruhej në një reagim që kisha dërgoi kohë më parë pas disa deklaratave të ishkreut të SHISH, Fatos Klosi. Kësaj i mëshoi në “Opinion” ish-deputeti i OMONIA-s, Panajot Barka. “Hirësia e tij Anastasi ka dhënë kontribut të jashtëzakonshëm në momentet më kritike, duke ngritur kampe nga më të fuqishmet për refugjatët”. Në replikë me Zhejin, Barka tha se mungesa e një meshe nga kreu i Kishës Ortodokse për viktimat e Kosovës ka ardhur për faktin se kjo nuk i është kërkuar. “Kisha nuk është institucion politik. Mesha nuk është politike. Anastasi nuk është Irinej. Për fat të mirë të Shqipërisë, ai është ambasadori më i mirë i Shqipërisë europiane”- tha Barka, duke i mëshuar po ashtu qëndrimit apolitik të kishës ortodokse shqiptare. Kjo në fakt do ta bënte këtë kishë te vetmen në rajon me një qëndrim të ngjashëm. Gjuha e kishës dhe greqizimi Një ndër akuzat e përhershme ndaj Kishës Ortodokse është mesha në gjuhën greke. Kundërshtarët pretendojnë se kjo e fundit ndodh rëndom dhe ndodh në shu-

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

Në fakt, qëndrimet nacionaliste dhe antishqiptare të Irinej ishin arsyeja kryesore e shpërthimit të kritikave dhe jo fakti se ai vinte nga Serbia. Për shumë shqiptarë, Irinej nuk duhej të ishte ftuar

ceremonia

Xhufi: Irinej i vodhi protagonizmin Janullatosit

micën e kishave në vend, edhe pse nuk ka ndonjë provë për këtë. Vetë Kisha Ortodokse e ka përgënjeshtruar diccka të tillë, duke këmbëngulur se jo vetëm që në kishat shqiptare meshohet në gjuhën shqipe, por se edhe vetë Kryepeshkopi Janullatos e ka mësuar këtë gjuhë dhe i bën meshat në shqip. Thoma Dhima thotë në disa statuse në facebook-un e tij se përtej vështirësisë që ka me gjuhën e mësuar vonë, kryepeshkopi ka meshuar në shqip edhe në vizitat e tij në “Rusi, Rumani, Serbi, Greqi, SHBA dhe në të gjitha vendet ku ka qenë këto dy dekada”. Sa e vërtetë është kjo, mbetet për t’u parë dhe me siguri nuk do të mjaftojë për të shuar zhurmat rreth asaj që ndodhi pas vizitës së Irinej, apo që prej ardhjes në Shqipëri të Janullatosit. Në fakt, që ditën kur Hirësia e tij, Kryepeshkopi Anastas Janullatos u zgjodh në krye të kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, një grup njerëzish thërrisnin në shenjë refuzimi emrat e Papa Kristo Negovanit (që thuhet se u vra nga grekët, pasi mbajti një meshë në shqip), Fan Nolit dhe këndonin “Për mëmëdhenë” e Mihal Gramenos. Sigurisht, asnjë prej tyre nuk kishte ndonjë mëri personale me kryepeshkopin që vinte nga Patriarkana për të ngritur kishën në Shqipëri. Ajo që ata dinin, ishte kombësia greke e tij dhe një histori e gjatë përplasjesh mes ortodoksëve shqiptarë e atyre grekë, si pjesë e një përplasje më të madhe mes Greqisë e Shqipërisë, deri në fitimin e pavarësisë (autoqefalisë) së kishës shqiptare. A ishte kjo një arsye e mjaftueshme për të kundërshtuar?! “Ne mendojmë se për të qenë Kisha Ortodokse Shqiptare vetëqeverisëse dhe e pavarur (autoqefale) është e domosdoshme që klerikët dhe sidomos kryepeshkopi të jenë me kombësi dhe nënshtetësi shqiptarë”, -shkruante atëherë në reagimin e tij, At Liolini që drejtonte kishën e shqiptarëve në Boston. Sidoqoftë ky i fundit është pajtuar me qëndrimet e kryepeshkopit Janullatos dhe ishte mjaft i përzemërt në takimin e fundit me të në Tiranë. Nga ana tjetër frika se Kisha Ortodokse do të binte sërish nën ndikimin grek, prej të cilit u shkëput në vitet 20’ dhe se kjo do të përdorej

prej Greqisë, ishte e vetmja arsye pse kundërshtimi ishte aq i ashpër. Shqipëria tentoi më shumë se njëherë të largonte nga vendi Janullatosin. Kushtetuta e propozuar më 1994, sipas Kishës Ortodokse dhe mjaft përkrahësve të saj kishte një nen që do të detyronte që kleriku i parë i kishës të ishte shqiptar. Ajo ishte një nga bazat e përplasjeve mes presidentit të atëhershëm Berisha dhe Greqisë. Rrëzimi i Kushtetutës në referendum bëri që kryepeshkopi Janullatos të mbetej në Shqipëri, megjithë kontestimin e përhershëm të tij. Hirësia e tij thotë se ia ka dalë ndërkohë të ringjallë kishën ortodokse dhe t’i japë asaj një numër jo të vogël klerikësh me shtetësi shqiptare dhe numrin më të vogël të klerikëve të huaj. Përtej kësaj, përfshirja e klerit ortodoks në disa prej fërkimeve të fundit mes Shqipërisë dhe Athinës dhe po ashtu një listë qëndrimesh të Kryepeshkopit kanë mjaftuar për ta rikthyer atë në qendër të sulmit. Historia Nga ana tjetër, Kisha Ortodokse Shqiptare, e ngritur ndërkohë mbi konfliktet dhe përplasjet mes Shqipërisë dhe Greqisë që kërkojnë kontrollin mbi të, është e destinuar të “shtypet” mes dy shteteve. Është një përplasje e hershme që historiani George Castellan, profesor në Universitetin Paris III, e gjen tek helenizimi i kishës dhe përpjekja për të emërtuar grek, cilindo që ishte i besimit Ortodoks (Historia e Ballkanit). Castellan e sheh këtë helenizim si një prej faktorëve kryesorë të konflikteve në Ballkan. Kostë Çekrezi , përfaqësues i Shqipërisë në SHBA në fillim të viteve 20’ është detyruar disa herë të përgënjeshtrojë në “Ny Times” (shiko 31 tetor 1918) pretendimet e homologut Metaxa, që i quante shqiptarët ortodoksë të Korçës dhe Gjirokastrës grekë. Çekrezi shkruan se ishte vetë banorë i atyre zonave dhe ato banoheshin prej shqiptarësh të krishterë e myslimanë. Por ndërsa Greqia humbi ndikimin në Kishën ortodokse Shqiptare në vitet ‘20 dhe madje mjaft klerikë me origjinë greke u dëbuan nga vendi, përpjekjet për ndikim vijuan deri në instalimin e autoqefalisë dhe njohjen e saj nga

Nga ana tjetër, Kisha Ortodokse Shqiptare, e ngritur ndërkohë mbi konfliktet dhe përplasjet mes Shqipërisë dhe Greqisë që kërkojnë kontrollin mbi të, është e destinuar të “shtypet” mes dy shteteve. Është një përplasje e hershme që historiani George Castellan, profesor në Universitetin Paris III, e gjen tek helenizimi i kishës

Patriarkana e Stambollit më 1937. Diktatura sigurisht zhduku çdo mundësi ndikimi, ndërsa u përpoq edhe të fshinte besimet fetare dhe instalonte ateizmin. Rikthimi i Kishës në jetë dhe fakti që asaj i mungonte kleri i edukuar bëri që në krye të saj të “importoheshin” klerikë nga Greqia. Për të qenë të ndershëm, ortodoksët nuk ishin të vetmit që ranë nën ndikimin e huaj, nëse mund të quhet i tillë. Myslimanët dhe katolikët, po ashtu morën hua klerikë dhe në disa raste në radhët e tyre depërtuan edhe rryma radikale apo ekstremiste. Sidoqoftë, fakti që Kisha Ortodokse ka kundërshtinë më të madhe duket se vjen më shumë prej përplasjeve të freskëta mes dy vendeve, pretendimeve deri vonë territoriale të Athinës, çështjen Çame dhe mbajtjen gjallë të armiqësisë mes dy vendeve prej nacionalistësh në të dyja anët e kufirit. Në një replikë me historianin Kristo Frashëri, vetë kryepeshkopi Janullatos thoshte se ai nuk kishte ardhur për greqizim të kishës shqiptare, duke u përpjekur në një mënyrë të rrëzojë akuzat që i janë bërë në këtë drejtim. “Askush nuk duhet të ketë edhe shqetësimin më të vogël për një gjë të tillë. Për 19 vite me radhë, luftova me përpjekje të mundimshme dhe të vazhdueshme për arsimimin e klerikëve të shtetësisë shqiptare, si kuadro të Kishës sonë dhe për përgatitjen e tyre që të përballojnë të ardhmen. Tre episkopët, tre arkimandritët, 130 priftërinj, presviterë dhe dhjakonë, që përbëjnë klerin e sotëm, rreth 750 nëpunës që punojnë në sektorë të ndryshëm të Kishës, shkolla, klinika etj. dhe qindra mijëra qytetarë shqiptarë që mbushin kishat, tregojnë në mënyrën më të qartë se sa i pabazuar është ky shqetësim”,- thoshte ai në replikë të quajtur “Edhe një përgjigje tjetër ndaj shpifjeve këmbëngulëse”. Sigurisht kjo nuk mjafton për të bindur. Shqiptarët nuk kanë lënë rast pa vërejtur që ndryshe për shembull nga ç’vepron Mitropoliti i Korçës, Hirësi Joani, në Tiranë në asnjë rast nuk është bërë, ta zëmë, një bekim i flamurit shqiptar. Përgatiti:Vladimir Karaj

ë fakt, në ceremoninë e shenjtërimit të kishës katedrale në Tiranë mungonin krerët e Kishës Ortodokse të Bullgarisë, të Malit të Zi dhe të Maqedonisë. Këta dy të fundit nuk e kanë fituar ende Autoqefalinë dhe mbi to vazhdon të pretendojë të ushtrojë juridiksionin e vet kryepeshkopi i kishës serbe. Në këtë pretendim absurd që mbështetet vetëm në situatën e kapërcyer të Serbisë së Stefan Dushanit e të Millosheviçit, ky ka edhe përkrahjen e Patrikanës dhe të kishës greke, madje dhe të kreut të kishës shqiptare, i cili asnjëherë nuk është shprehur për të drejtën e këtyre dy vendeve e dy popujve për të pasur kishën e tyre autoqefale. Gjithsesi, përurimi i katedrales ishte një moment feste e bashkimi për besimtarët ortodoksë. Nuk mund ta them këtë për kishën ortodokse, në tërësinë e saj, përderisa nga ajo ceremoni ishin përjashtuar krerët e disa kishave ortodokse, që unë sa i përmenda, dhe përderisa rolin e protagonistit e rrëmbeu, me ndihmën e dukshme të mikpritësit Janullatos, kreu famëkeq i kishës serbe, kryepeshkopi Irinej. Deklaratat dhe vetë prania e tij, ashtu si dhe prania diabolike e famëkeqit Nikolas Gejxh dhe e shqytarit të tij, Vasil Bollano, e helmoi atmosferën dhe e ktheu atë ceremoni fetare në një akt provokativ ndaj kombit, ndaj popullit, ndaj shtetit dhe ndaj vetë qeverisë shqiptare, që ndodhej aty me kuç e me maç, a thua se bëhej fjalë për ceremoninë e pranimit të Shqipërisë në BE. Siç u pa, kjo ceremoni prodhoi më shumë përçarje e debate sesa bashkim. Dhe sigurisht faji bie mbi organizatorin, kreun e KOASH-it, z. Janullatos, i cili duhej t’ua kishte kursyer syve të shqiptarëve paraqitjen e Nikolas Gejxh dhe të luftëtarëve të tjerë të “çështjes vorio-epirote”, dhe mbi të gjitha, duhet të kishte disiplinuar në sjelljet e në fjalët e tij hierarkun luftarak të kishës serbe.

Marrë nga “Shqip”

E shtunë-diel 07-08 qershor 2014

speciale

www.mapo.al

“Të drejtën për të kërkuar përgjime në Shqipëri e kanë SHISH, agjencia inteligjente në Ministrinë e Brendshme, Ministria e Financave dhe ajo e Drejtësisë, por edhe çdo shërbim tjetër inteligjent i përcaktuar si i tillë nga ligji. Në të gjitha rastet, filtri është Prokurori i Përgjithshëm”

Qeveria ju vëzhgon!

Telefonatat dhe SMS, sa përgjohet në Shqipëri…

eni duke folur në telefon, shkruar SMS apo chatuar online? Qeveria mund t’ju dëgjojë në çdo kohë! Në një raport transparence të publikuar dje, “Vodafone” ka nxjerrë të dhënat që kompania u ka transferuar shërbimeve sekrete apo qeverive në 29 vendet e botës. Shqipëria është në krye të listës (për shkak të rendit alfabetik) me 5778 persona të përgjuar vetëm përgjatë periudhës 2013-2014. “Për Shqipërinë, është e paligjshme të bësh publike çdo aspekt mbi mënyrën sesi këto përgjime janë kryer”, - thuhet në raportin e Transparencës. Në një krahasim me vendet e tjera, Shqipëria qëndron diku në mes për numrin e përgjimeve. Belgjika dhe Franca janë shtetet ku qytetarët thuajse nuk përgjohen fare; me 2 dhe 3 raste të raportuara nga Vodafone. Përgjimet në vendin tonë lënë gjithashtu pas Irlandën, Kongon e Fixhin. Ndërsa Italia rezulton vendi me numrin më të lartë të përgjimeve: më shumë se 605 mijë vetëm në periudhën 2013-2014. Por si përgjohet në Shqipëri? Kush është i autorizuar për t’u kërkuar operatorëve telefonikë vendosjen e një personi nën përgjim dhe çfarë informacionesh marrin në duar institucionet? Si përgjohet në Shqipëri

Në raportin e “Vodafone” thuhet se ligji i Përgjimeve në Shqipëri përcakton se, në rastet kur Shërbimi sekret apo ministritë e autorizuara nuk mund të kryejnë interceptime vetëm përmes burimeve të tyre, atëherë i drejtojnë kërkesë operatorit telefonik. “Drejtori i Shërbimit sekret ose ministrat mund të kërkojnë asistencën e çdo operatori të komunikimeve elektronike në Republikën e Shqipërisë, për të ndërmarrë gjithë hapat e nevojshëm për të realizuar përgjimin”,-thuhet në raport. Të drejtën për të kërkuar përgjime në Shqipëri e kanë SHISH, agjencia inteligjente në Ministrinë e Brendshme, Ministria e Financave dhe ajo e Drejtësisë, por edhe çdo shërbim tjetër inteligjent i përcaktuar si i tillë nga ligji. Në të gjitha rastet, filtri

është Prokurori i Përgjithshëm. Kërkesa për përgjim i drejtohet kryeprokurorit ose prokurorit të caktuar prej tij, të cilët vendosin për ta miratuar apo jo kërkesën. Ndërsa përgjimi i kryer nga operatorët telefonikë duket të jetë i përputhshëm teknikisht me pajisjen që ndodhet në zyrën e Prokurorit të Përgjithshëm. Vodafone thekson se përgjimet e kryera nuk mund të paraqiten në gjyq si provë. Përveç rasteve kur është Gjykata ajo që jep autorizimin për përgjim. Kaq sa për procedurat. Gjithë sa ka rëndësi është fakti se bisedat zanore të 5778 personave të përgjuar në 1 vit, SMS-të e tyre, vendndodhja e madje edhe telefonatat e humbura kanë mbërritur në duart e Shërbimit Sekret apo agjencive të tjera të autorizuara.

"Rebelimi" i kompanive

Siguri dhe spiunazh

“Më në fund, Vodafone po hedh pak dritë në mes të errësirës”,-shkruante dje revista gjermane “Focus”, në lidhje me të drejtën e qeverive për të përgjuar gjithkund e gjithkënd. Edhe pse ky fakt nuk është aspak i ri, revista raporton në Gjermani, shteti mund të përgjojë teorikisht çdo bisedë. “Mbikëqyrja dhe spiunazhi kryhen në mënyrë sekrete. Megjithatë, kompanitë telefonike janë të detyruara të mos flasin për këtë aktivitet në shumë vende. Në disa raste, ato kanë mohuar me forcë pjesmarrjen në këto praktika spiunazhi”,- shkruhet në “Focus”. Revista gjermane është fokusuar tek procedurat se si kryhen përgjimet dhe sa të mbrojtur janë qytetarët përballë këtyre mënyrave shpeshherë arbitrare. “Autoritetet duhet që kërkesën e tyre ta legalizojnë në gjyq. Zakonisht, urdhri i gjykatës kërkohet përpara se të dhënat t’u kalojnë atyre”,-citohet një zyrtar i Vodafone. Skenari i makthit

“Përgjuesit u lejojnë qeverive të dëgjojnë apo regjistrojnë bisedat, një skenar makthi ky, siç thonë aktivistët e privatësisë”,-shkruante dje The Guardian, pas publikimit të raportit të Voda-

SHBA

Në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Verizon dhe AT&T kanë publikuar të dhëna, por vetëm për rrjetet e tyre lokale, lidhur me kërkesat e agjencive për përgjime.

Gjermani

Deutsche Telekom në Gjermani dhe Telstra në Australi, kanë krijuar gjithashtu një trend në vendet e tyre, duke nxjerrë të dhëna mbi kërkesat e qeverive për urdhra përgjimi.

29 vendet Vodafone është gjiganti i parë që ka prodhuar një sondazh global për përgjimet. Të dhënat e publikuara dje u përkasin 29 vendeve ku Vodafone operon.

fone. Prestigjiozja britanike e cilëson thyerje të heshtjes, publikimin e kompanisë, e cila sipas saj ka për qëllim të sprapsë qeveritë në përgjimin gjithnjë e më të madh që po u bëjnë qytetarëve të tyre. Në Shqipëri, Egjipt, Hungari, Indi, Maltë, Rumani, Afrikën e Jugut apo Turqi është e paligjshme nxjerrja e çdo informacioni mbi llojin e përgjimeve që kryhen nga agjencitë qeveritare. “Aksesi i qeverive për të hyrë në rrjetet telefonike lehtësisht është i tmerrshëm dhe i pashembullt”, - tha për “The Guardian” drejtori i “Liberty”, Shami Chakrabarti. Në gjashtë prej vendeve ky Vodafone operon, ligji detyron operatorët telefonikë të instalojnë në mënyrë direkte përgjimet, ose i lejon qeveritë ta bëjnë këtë. Sipas raportit, përgjimet në masë mund të ndodhin në çdo operator telefonik, ndërsa qeveritë as që u justifikohen atyre për arsyet pse i mbajnë nën vëzhgim klientët e tyre. “Këta janë skenarë të tmerrshëm, të cilët ne i kishim marrë me mend”,-thotë Gus Hosein, drejtori ekzekutiv i “Privacy International”, i cili ka ndërmarrë aksione legale kundër qeverisë britanike lidhur me përgjimet masive. “S’ma kishte marrë kurrë mendja që kompanitë telefonike do të ishin kaq bashkëfajtore. Është një hap i guximshëm nga Vodafone, që shpresojmë të ndiqet nga shumë kompani të tjera. Por ajo për të cilën kemi nevojë është një guxim edhe më i madh për të luftuar kundër këtyre procedurave ilegaleve dhe ligjeve në vetvete”, - shtoi ai për “The Guardian”. “Ne po bëjmë apel që t’i jepet fund aksesit të drejtpërdrejtë të agjencive qeveritare për të pasur në duar të dhënat e komunikimeve. Kërkojmë që qeveritë të shkurajojnë agjencitë dhe autoritetet nga të kërkuarit e aksesit të drejtpërdrejtë në operatorin e komunikimeve, pa një mandat të

E shtunë-diel, 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

Histori

shqiptare përgjimesh

SHISH në përgjim të Policisë

Tabela e publikuar nga Vodafone për numrin e personave nën përgjim 2013-2014

ligjshëm”, - thotë zyrtari i Grupit Vodafone, Stephen Deadman. Vendet më të përgjuara

Sipas analizës së “The Guardian”, Malta rezulton të jetë vendi më i spiunuar në Europë. Vendi ka një popullsi të vogël prej 420 mijë banorësh, por vetëm vitin e kaluar Vodafone ka kryer 3 773 procedura përgjimi. Në Itali, ku prezenca e mafias kërkon një nivel të lartë ndërhyrjeje nga policia, Vodafone ka marrë 606 mijë kërkesa për përgjim, më shumë se në çdo vend tjetër ku kjo kompani operon. Kërkesat për përgjim në të gjithë operatorët janë shumë herë më të mëdha se ky numër, por qeveria nuk publikon të dhënat statistikore për to. Parlamenti i Italisë lëshon megjithatë të dhëna, sipas së cilave në 2012 janë lëshuar 141 mijë kërkesa, ndërkohë që në Britaninë e Madhe ka vetëm 2 760 të tilla. Spanja, e cila ka vuajtur nga sulmet terroriste të islamikëve dhe separatistëve baskë, ka kërkuar përgjime për 24 mijë persona. Republika Çeke renditet pas Italisë për numrin e madh të të dhënave telefonike, 196 mijë kërkesa gjithsej. Eduard Snowden i NSA i është bashkuar së fundmi një fushate për forcimin e ligjeve të privatësisë, së bashku me Google, Reddit, Mozilla dhe kompani të tjera me moton “Reset the net”. 12 muaj pas denoncimit të shkallës së programeve përgjuese të qeverisë amerikane, të publikuara nga Guardian dhe Washington Post, Snowden tha:”Një vit më parë, ne mësuam se interneti është nën mbikëqyrje dhe aktiviteti ynë është duke u monitoruar për të krijuar të dhëna mbi jetën tonë private; s’ka rëndësi sa e pafajshme apo e zakonshme mund të jetë. Sot është koha që ne të fillojmë të punojmë efektivisht për t’i dhënë fund mbledhjes së komunikimeve tona, edhe nëse Kongresi Amerikan dështon ta bëjë një gjë të tillë”.

ublikimi nga media i një urdhërese, ku drejtuesit e Shërbimit Informativ Shtetëror kërkonin mbikëqyrjen e drejtuesve të rinj të Policisë së Shtetit vazhdon të debatohet në Shqipëri. Sipas këtij urdhri, drejtues të SHISH-it kërkonin të dhëna për zinxhirin drejtues të Policisë së Shtetit, të emëruar nga mazhoranca aktuale. Në të vërtetë, ky akt acaroi marrëdhëniet mes kreut të SHISH-it, Visho Ajazi dhe eksponentëve të mazhorancës aktuale. Kreu i SHISH-it u thirr në një seancë dëgjuese në Komisionin e Sigurisë e më pas, një grup kontrolli nga Parlamenti ka shkuar në zyrat e Shërbimit Sekret, për të verifikuar në burim këtë urdhër. “Janë totalisht jashtë objektit të përcaktuar nga ligji për organizimin e funksionimin e SHISH-it. Kemi të bëjmë me një kërkesë të kundraligjshme, madje me elementë të veprës penale, shpërdorim i detyrës më e pakta. Po të sjellim për analogji, as në kohën e Koçi Xoxes nuk janë bërë këto dhe kur tentoi t’i bënte, Enveri i preu kokën. E thënë me atmosferën që përjetojmë, duket si një axhendë zyrtare e përputhur me një axhendë politike. Axhenda zyrtare e SHISH, ndërkohë që është axhenda e Partisë Demokratike, e cila po merret me këtë situatë duke akuzuar mjaft drejtues të policisë për implikime në krim”, – deklaroi asokohe Spartak Braho. Nuk ka ende një përfundim të Kontrollit parlamentar për Visho Ajazin, por është e qartë që kjo çështje nuk kaloi pa pasoja për statusin e tij në krye të Shërbimit sekret shqiptar.

SHIU në përgjim të opozitës

sh-shefi i SHIU-t, Ylli Zyla u vendos në fokusin e një debati politik pas protestës së 21 janarit. Asokohe u tha se Shërbimi Informativ i Ushtrisë ishte i vetmi që ofroi informacione se në protestën e paralajmëruar nga PS do të kishte dhunë. Kohë më pas, deputetë të PS ngritën akuza të njëpasnjëshme ndaj këtij Shërbimi, me akuzat se përgjonte në mënyrë të kundraligjshme drejtuesit e opozitës. Media u përfshi në këtë debat me informacione se SHIU kishte blerë pajisje të reja përgjuese për këtë qëllim në një kompani amerikane. Vetë Ylli Zyla i ka hedhur poshtë këto akuza, duke pranuar megjithatë se ka ofruar informacione për protestën e 21 janarit. Pas ndryshimit të pushtetit, kjo çështje është rikthyer sërish në vëmendjen e opinionit publik, pasi ministrja e Mbrojtjes, Mimi Kodheli ka bërë një kallëzim penal për aparaturën e përgjimit të SHIU-t, në kohën që ministria drejtohej nga Imami. “Është akoma në investigim kjo çështje. Në momentin më të parë që do kemi konkluzione, të jeni të sigurt që do të bëhet publike. Unë mendoj që opozita e sotme i ka tejkaluar kompetencat në përgjimin e opozitës”,-tha Kodheli kohë më parë në media. Aktualisht, kjo çështje ndodhet në Prokurori, ku po vazhdojnë hetimet për procedurën e blerjes së një pajisjeje përgjimi dhe dyshimet për përgjime të opozitës së shkuar apo diplomatëve të huaj në Tiranë. Prokuroria nuk ka bërë ende asnjë koment mbi këtë çështje.

E shtunë-diel, 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

KOMISIONI I POSAÇËM I SHPRONËSIMIT

SHPALLJE KËRKESE PËR SHPRONËSIM PUBLIK Ministria e Transportit dhe Infrastrukturës shpall kërkesën për shpronësim për interes publik të pasurive të paluajtshme pronë private, që preken nga ndërtimi i rrjetit kryesor të kanalizimeve dhe Impiantit të Përpunimit të Ujrave të Përdorura në Plazhin e Velipojës. Subjekti kërkues, i këtij objekti, është “Ujësjellës Fshat” Sh.a, Shkodër. Me anë të këtij publikimi në shtyp kërkojmë të vëmë në dijeni personat të cilët preken nga ky shpronësim. Vënia në dijeni konsiston në masën e vlerësimit të llogaritur, në bazë të Vendimit nr.138, datë 23.03.2000 të Këshillit të Ministrave,“Për kriteret teknke të vlerësimit dhe përllogaritjes së masës së shpërblimit për pasuritë pronë private që shpronësohen, të pasurive që zhvlerësohen dhe të të drejtave të personave të tretë, për interes publik” i ndryshuar, për pronarët sipas listës emërore bashkalidhur. Pronarët që kanë emrin në listën emërore dhe personat e tretë, brenda 15 ditëve nga plotësimi i këtij afati për publikim, kanë të drejtë të paraqesin pretendimet e tyre lidhur me çmimin, sipërfaqen titullin e pronësisë, apo llojin e pasurisë që kanë në pronësi, të shoqëruara me dokumentat përkatëse në Ministrinë kompetente (Ministria e Transportit dhe Infrastrukturës). Ky publikim bëhet vetëm për pasurinë e llojit: pemtore. Pronarët do të kompensohen për efekt shpronësimi pas miratimit të kërkesës për shpronësim nga Këshilli i Ministrave dhe pasi të kenë paraqitur dokumentacionin respektiv të pronësisë pranë “Ujësjellës Fshat” Sh.a, Shkodër (subjekti kërkues në bazë të ligjit nr. 8561, datë 22.12.1999 “Për shpronësimin dhe marrjen në përdorim të përkohshëm, të pasurisë pronë private për interes publik”). Vlera totale e shpronësimit është 4 681 940 (katërmilion e gjashtëqind e tetëdhjetë e një mijë e nëntëqind e dyzetë) lekë. LISTA EMERORE E PRONAREVE QE SHPRONESOHEN NGA NDERTIMI I IMPIANTIT TE UJERAVE TE PERDORURA PER ZONEN E VELIPOJES FSHATI "Paluaj", ZK. 3072, Shkoder Emri

1 Emiljan 2 Luigj

Atesia

Nik Dede

Mbiemri

Nika Suka

Zona Numri Sip. Siperfaqja Kadastr. Pasurise Totale (m2)

3072 3072

966/7 966/5

8,050 9,820

8050 9820

TOKE Pemtore TOKE Vlera ARE Çmimi VleraÇmimi Totale (leke/m2)(leke) (leke/m2) (leke) 262 262

2109100 2572840

Shenime

2109100 Konfirmim ZVRPP 2572840 Konfirmim ZVRPP 4681940

y libër tregon historinë e pushtimit të Shqipërisë nga Italia në prag të Luftës së Dytë Botërore dhe përmban rrëfimin e sinqertë të shefit të misionit diplomatik amerikan në Tiranë, Hugh Gladney Grant (Hju Glledni Grant).

Ilir Ikonomi

Ministri amerikan në Tiranë, Hugh Grant, rrëfen 7 prillin shqiptar

Hugh G. Grant Ministër i SHBA në Shqipëri 1935-1939

www.uet.edu.al

Çmimi 800 L

info@uet.edu.al

Ky publikim do të jetë për një periudhë 1 javore dhe brenda 15 ditëve nga plotësimi i këtij afati për publikim, personat që kanë emrin, kanë të drejtë të paraqesin pretendimet e tyre të shoqëruara me dokumentet përkatës në Ministrinë e Punëve të Brendshme.

Njoftim për ankand Shoqëria përmbarimore “AFA-2010” sh.p.k shpall Ankandin për shitjen e pasurisë së paluajtshme: Pasuria Nr.1/118+1-19, e llojit “Apartament”, me sipërfaqe totale 97 m2, e regjistruar pranë Z.V.R.P.P. Tiranë ne ZK nr.8380, në pronësi të Harallamb Leonidha Voko dhe Galina Koli Voko, vënë në hipotekë në favor të kreditorit . Raiffeisen Bank sh.a. për Shumen 100,000 Euro. Çmimi fillestar i shitjes së pasurisë në ankand të dytë është 67.200 EURO (gjashtëdhjetë e shtatë mijë e dyqind) Euro. Ankandi midis ofertuesve do të zhvillohet më date 14.05.2014, ditën e Mërkurë ora 16:00, në ambjentet e shoqërisë përmbarimore “AFA 2010” me adresë: Rruga “Sulejman Delvina “ Nd.51, H.9, Apt.1, Kati II, Tiranë. Për më shumë informacion mund të kontaktoni në numrin e telefonit Tel:044503458 si dhe adresën e E-mali shoqeriapermbarimoreafa2010@gmail.com

PUSHTIMI

“Mendoj se Zogu, në procesin e drejtimit të vendit nga stili oriental tek ai perëndimor i jetesës - dhe ky ishte një vend me tradita shekullore e me zakone të vjetra myslimane, siç qe mbulimi i grave - në mënyrë të pavetëdijshme e çliroi veten nga një farë orientalizmi dhe kjo, duke i shtuar edhe rininë e tij, e IKONOMI bëri atë paksa naiv nëIlirçështjen e nënshtrimit ekonomik të vendit. Është gazetar i Zërit të Amerikës në Uashington. Natyrisht, ka mundësiAi është edhe tëKonica: ketë qenë qysh në fillim autor iqë libraveai “Faik Jeta në Uashington” dhe “Pavarësia: Udhëtimi i paharruar i Ismail Qemalit”. një kumarxhi i guximshëm që i kuptonte kartat e veta dhe që luante një lojë të dëshpëruar për gjëra që i donte me çdo kusht, para dhe më shumë para, për të qëndruar në pushtet si “Mbret i 36 shqiptarëve”. Sigurisht, ai kishte barrën e një familjeje të madhe me shumë femra dhe veç kësaj donte të themelonte një dinasti që kërkonte një tjetër femër dhe akoma më shumë para. Për Zogun ky ishte një rreth vicioz.” Hugh G. Grant Ministër i SHBA në Shqipëri 1935-1939 ISBN 978-9928-4181-9-7

Subjekti kërkues është Komuna Velabisht. Me anë të këtij publikimi kërkojmë të vëmë në dijeni personin që preket nga ky shpronësim. Vlera e shpronësimit, të pronarit Z. Refat Syrja Çili , për zgjerimin e varrezave publike në Komunën Velabisht është 307 550 (treqind e shtatë mijë e pesëqind e pesëdhjetë) lekë.

Ilir Ikonomi

PUSHTIMI

“Mendoj se Zogu, në procesin e drejtimit të vendit nga stili oriental tek ai perëndimor i jetesës - dhe ky ishte një vend me tradita shekullore e me zakone të vjetra myslimane, siç qe mbulimi i grave - në mënyrë të pavetëdijshme e çliroi veten nga një farë orientalizmi dhe kjo, duke i shtuar edhe rininë e tij, e bëri atë paksa naiv në çështjen e nënshtrimit ekonomik të vendit. Natyrisht, ka mundësi edhe që ai të ketë qenë qysh në fillim një kumarxhi i guximshëm që i kuptonte kartat e veta dhe që luante një lojë të dëshpëruar për gjëra që i donte me çdo kusht, para dhe më shumë para, për të qëndruar në pushtet si “Mbret i shqiptarëve”. Sigurisht, ai kishte barrën e një familjeje të madhe me shumë femra dhe veç kësaj donte të themelonte një dinasti që kërkonte një tjetër femër dhe akoma më shumë para. Për Zogun ky ishte një rreth vicioz.”

Ministria e Punëve të Brendshme, shpall kërkesën për shpronësimin e pasurive të paluajtshme të pronarëve, sipas tabelës bashkëlidhur.

36 / scripta manent

SHPALLJE KËRKESE PËR SHPRONËSIM

ILIR IKONOMI

PUSHTIMI

Ministri amerikan në Tiranë, Hugh Grant, rrëfen 7 prillin shqiptar

9 789928 418197

PROMOVIMI I LIBRIT BËHET DITËN E SHTUNË, 3 MAJ 2014, ORA 17:00 NË HOLLIN E UET

E shtunë-diel, 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

intervista Haxhinasto: Po punojmë për një aeroport ndërkombëtar të dytë

Ministri i Transporteve dhe Infrastrukturës, Edmond Haxhinasto komenton zhvillimet politike në vend, si dhe projektet që kjo ministri po ndërmerr

“…Sigurisht, ne do të ndjekim të gjitha obligimet tona ligjore dhe ndaj kontratës me koncesionarët e aeroportit të Rinasit. Dhe mendoj se do të arrijmë një zgjidhje, e cila do të jetë një zgjidhje e pranueshme dhe e pëlqyeshme për të gjitha palët”. Sondazhet nuk janë instrument preciz, megjithatë, në mënyrë konstante gjatë gjithë këtyre muajve shohim një rritje graduale të LSI-së në krahasim me 23 qershorin. Çfarë po ndodh, si po rritet LSI? Unë po e filloj nga ajo që thatë ju, që sondazhet janë perceptime. Dhe dua të them që edhe komentet mbi sondazhet kanë dimensionin e vet subjektiv. Ajo çfarë është e rëndësishme, mendoj kjo dinamikë e perceptimit pozitiv për LSI-në si një parti brenda koalicionit është tregues që edhe në funksion të koalicionit, trendet janë pozitive. Pra, kontributi brenda këtij koalicioni i LSI-së është shumë pozitiv. Mendoj se dinamikat e këtyre sondazheve tregojnë se përgjithësisht qeverisja është në rrugën e duhur. Temat që ne trajtojmë, rialokimi i energjive tona, qofshin politike apo të mbështetura në aspektin financiar, janë atje ku duhet. Shumë e rëndësishme të shihet edhe kontributi politik që jep çdo forcë politike, në rastin konkret LSI-ja. E kam fjalën për mënyrën sesi i përqaset politikës, mënyrën sesi kontribuojnë përfaqësuesit e saj për politikën. Është një diçka e njohur tashmë publikisht mënyra pozitive dhe impaktet pozitive që jep një drejtim i ri i Parlamentit, me dimensionin dhe me gjerësinë më të madhe të mundshme për të gjetur territorin më të madh të mundshëm të konsensusit. Trajtimi i problematikave që janë të ndjeshme për qytetarët, duke filluar që nga çështjet e punësimit dhe më pas me mënyrat apo me sektorët që mbështeten për të sjellë këtë punësim, siç mund të jenë fasonët, siç mund të jetë bujqësia. Çështjet e tjera që janë të ndjeshme për elektoratin, siç janë shërbimet e ndryshme publike, siç është siguria rrugore në rastin konkret. Ju po thoni që ministrat që janë në qeveri nga LSI-ja, ndoshta puna e tyre mendon se ka ndikuar që të ketë rritje apo këtë prirje? Unë mendoj se është një tërësi faktorësh. Nuk mund të jetë një faktor, por të gjitha këto që përmenda. Puna që bëjnë përfaqësuesit e saj në të gjitha nivelet. Ka një kuotë pozitive të drejtuesit të partisë suaj, të zotit Meta… Unë e shikoj si një lokomotivë të rëndësishme të tërheqjes së perceptimit pozitiv për LSI-në. Po përsa i përket punës konkrete në terren? Çfarë është kjo magjia e LSIsë? Mendoj se ajo që kemi realizuar në funksion të qeverisjes. Pasi e theksoj që, funksionimi i çdo ministri të LSI-së bëhet në kuadër të qeverisjes dhe koalicionit dhe në një koherencë të plotë me politikat dhe me drejtimet kryesore të qeverisjes. Në qoftë se kthehemi në retrospektivë dhe në kohën e një koalicioni tjetër që pati LSI me PD-në, gjatë rezultatit zgjedhor të 23 qershorit, mendoj se edhe funksioni dhe angazhimi i LSI-së në qeverisje patën efektin e vet pozitiv. Dhe është një nga faktorët që çoi në atë rezultat që ne patëm në 23 qershor. Është krijuar perceptimi se LSI është një parti që të merr në patronazh… Padyshim, marrëdhënia me elektoratin

është një dimension shumë i rëndësishëm i kuotave që merr çdo parti politike. LSI i kushton një rëndësi shumë të veçantë kësaj marrëdhënieje. Por sigurisht që mundësitë për të adresuar dhe plotësuar nevojat e gjithë elektoratit që voton për LSI-në janë të pamundura. Kështu që impakti pozitiv që jep LSI me sjelljen e saj politike shkon shumë përtej njerëzve që kanë lidhje direkte me të. Mendoj se është shumë i rëndësishëm miksi i të gjitha prioriteteve që ka LSI. S’kemi parë ende një paketë përfundimtare të qeverisë për sektorin fason… Është një paketë, është përgatitur nga qeveria një paketë për sektorin fason. Mendoj se është një paketë mbështetëse dhe lehtësuese. Çdo ditë ka zhvillime të reja në këtë drejtim. Në disa institucione që drejtohen nga LSI, ka akuza të forta se po bëhen shkarkime duke u zëvendësuar nga njerëz pa përvojë dhe të pakualifikuar. A jeni ju duke u ndjerë pak fajtor për pjesën tjetër të njerëzve që s’janë me LSI-në? Ju ngrini një çështje shumë të rëndësishme. Ky është një problem i hershëm i Shqipërisë. Zgjidhja përfundimtare e tij dhe mënyrës sesi trajtohet administrata dhe shërbimi civil në mënyrë të veçantë është duke kontribuar me përqasje konkrete, me propozime konkrete nga të gjithë faktorët politikë. Administrata publike dhe shërbimi civil të trajtohen si një aset kombëtar. Por që të thoni se situata aktualisht është normale, që stafet e ministrive ashtu siç janë gjetur në 23 qershor janë ato të duhura, unë s’do isha aspak dakord me ju. Po marr ministrinë që unë drejtoj, si ka mundësi që gjithë nivelet drejtuese të ministrisë janë emëruar në vitin e fundit apo në dy vitet e fundit, si ka mundësi që shumica drejtuese ishin anëtarë aktivë të forumeve të larta të PD-së. Pastaj për të folur për aspektet profesionale të shumë funksionarëve që janë gjetur, të cilët kanë qenë shumë larg nga kryerja e detyrave më bazike. Dhe besoj që, në qoftë se duam të ndërtojmë një administratë të shëndetshme për ta çuar vendin përpara, duhet pa diskutim të jemi shumë të vëmendshëm sa i përket profesionalizmit të saj. Unë nuk mund të pranoj që një drejtor drejtorie qëndron aty për vite të tëra, pavarësisht se sektori që ai drejton ka probleme të tëra. Shumë shpejt do të hapim negociatat dhe kjo është një sfidë e jashtëzakonshme dhe prandaj kapacitetet e administratës duhet të jenë të niveleve më të larta, si ato të Europës, sepse nuk mund të shkojmë në Europë duke patur një nivel më të ulët të administratës publike. Niveli profesional duhet të jetë i krahasueshëm me ato që ka BE. Dhe për këtë sigurisht do të kemi rrugë të madhe për të bërë. Prandaj mendoj se duhet të jetë shqetësim i përbashkët dhe kontribut i përbashkët i të gjitha forcave politike pa përjashtim, që cilësia e administratës publike të jetë si nga gjërat, si nga interesat më të larta kombëtare. Dhe për këtë duhet një marrëveshje e madhe kombëtare që të gjitha forcat politike ta arrijnë këtë objektiv madhor. Përderisa është aprovuar fondi për By-Passin e Rrogozhinës, të Vlorës, të Fierit, Qaf-Plloçën … pse kanë ngecur punimet? Në fakt nuk mund të them që kanë ecur. Kanë pasur jo ndonjë dinamikë të jashtëzakonshme, të shpejtë, por kanë pasur edhe disa arsye objektive dhe një nga arsyet është ajo e shpronësimeve. Ka pasur në mjaft raste…

Largimet nga puna "Për të folur për aspektet profesionale të shumë funksionarëve që janë gjetur, të cilët kanë qenë shumë larg nga kryerja e detyrave më bazike. Dhe besoj që, në qoftë se duam të ndërtojmë një administratë të shëndetshme për ta çuar vendin përpara, duhet pa diskutim të jemi shumë të vëmendshëm sa i përket profesionalizmit të saj"

Është problem politik apo teknik? Mendoj se shpesh në Shqipëri këto përzjehen, ka pasur një rezistencë do të thosha në shumë segmente të veprave publike…ka edhe disa problematika të tjera, të cilat janë realiste, të cilat duhet që të përballemi dhe nuk është se janë shkaktuar prej nesh, pra nga qeveria e kam fjalën; ka të bëjë për shembull, në zona të caktuara të vendit harta e vlerës së tokës është shpeshherë e paqartë, konfuze dhe shpeshherë do të thosha edhe kontradiktore… Do të zgjidhet ky problem? Ne do të përpiqemi që të bëjmë çfarë është e mundur që të realizojmë sa më shpejt projektet, por sigurisht që realizimi i hartës së vlerës së tokës në shkallë kombëtare është një sipërmarrje, e cila nuk mund të realizohet sot… A ka datë se kur zgjidhen këto ngërçe? Sot që flasim nuk kemi asnjë nga projektet që të ketë probleme me donatorët, janë brenda afatit dhe besoj se në gjysmën e dytë të këtij viti do të kemi një situatë krejt tjetër sa i përket realizimit të këtyre veprave… … Sa i përket linjave ajrore… Ne mendojmë se është e rëndësishme që shfrytëzimi i potencialeve turistike që ka Shqipëria, veçanërisht Shqipëria e jugut, e bën të rëndësishme ekzistencën e një aeroporti në jug të vendit dhe për këtë ne do të realizojmë të gjitha ato veprime që janë të nevojshme… Bëhet fjalë për një aeroport ndërkombëtar? Po bëhet fjalë për një aeroport ndërkombëtar. Po mos të harrojmë se aeroporti i Rinasit ka ekskluzivitet… Jo, nuk e harrojmë këtë. Por, sigurisht ne do të ndjekim të gjitha obligimet tona lig-

jore dhe ndaj kontratës me koncesionarët e aeroportit të Rinasit. Dhe mendoj se do të arrijmë një zgjidhje, e cila do të jetë një zgjidhje e pranueshme dhe e pëlqyeshme për të gjitha palët. Këto janë bisedime të hershme dhe situata nuk ka ndryshuar. Kohët e fundit, Autoriteti i Konkurrencës ka nxjerrë një raport, ku thotë se tarifat nga Durrësi me tragetet dhe nga Rinasi për avionët janë abuziviste. Qeveria shqiptare ka shkelur marrëveshjen koncesionare, duke mos rinegociuar tarifat në afatet e përcaktuara në marrëveshje. Ju me ardhjen tuaj, a jeni duke e rishikuar këtë problematikë? Patjetër që do të trajtojmë të gjitha problematikat që ekzistojnë. Edhe ato gjëra që nuk janë bërë, pa diskutim. Mendojmë se kemi përcaktuar hapa të sigurt me qëllim që edhe çështjen e aeroportit ta zgjidhim, edhe një aeroport ta ndërtojmë në jug, si dhe aeroportin e Kukësit… Në jug, për ku bëhet fjalë? Për këtë jemi duke realizuar një studim fizibiliteti. Sigurisht mundësitë dhe opsionet janë mes tri vendeve, midis Gjirokastrës, Sarandës dhe Vlorës. Forma mund të jetë patjetër me koncesion dhe pa diskutim edhe për çështjet e tjera që ju përmendni, të cilat nuk janë trajtuar prej vitesh, që janë besoj të rëndësishme. Kur do ketë fluturime nga Kukësi dhe nga Vlora? E kuptoj padurimin tuaj, por unë dua të respektoj të gjitha detyrimet që kemi ndaj koncesionarëve, me qëllim që atyre t’u garantohet realizimi i koncesionit ashtu siç është marrëveshja, sepse jemi vend serioz dhe i respektojmë të gjitha detyrimet ligjore që kemi ndaj investitorëve. Marrë nga Debat+

Botërori 2014

Loja e bukur e futbollit është dëmtuar rëndë nga korrupsioni i FIFA-s, shkruan prestigjiozja britanike “The Economist”. Bastet 1 miliard dollarë për një ndeshje të Botërorit e kanë shndërruar lojën e bukur në një biznes të pisët. Si mund të zgjidhet situata?

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

Lojë e bukur, biznes i pisët F

utbolli është një sport i madh, por ai mund të jetë shumë më mirë në qoftë se do të drejtohet sinqerisht. I magjishmi Lionel Messi dhe hiri muskuloz i Cristiano Ronaldos nuk mjaftojnë. Për popujt e mbarë globit bukuria e vërtetë e lojës qëndron nën jehonën e saj të gjatë, nga lindja në perëndim dhe nga veriu në jug. Futbolli, më shumë se çdo sport tjetër, ka lulëzuar në rang global. Gati gjysma e njerëzimit do të shikojnë të paktën një pjesë të Kupës së Botës, e cila nis në Brazil në 12 qershor. Pra është e trishtueshme që turneu po fillon nën një “re të madhe” në stadiumin ‘Maracana’. Nga dokumentet e siguruara nga britanikja “Sunday Times” thuhet se kanë zbuluar pagesat sekrete që ndihmuan Katarin të fitojë të drejtat për zhvillimin e Botërorit në vitin 2022. Në qoftë se konkurrenca ishte caktuar, ajo mbështetet nga një kompani. Në një raport nga FIFA (organi drejtues i futbollit) është thënë se disa ndeshje ishin manipuluar përpara Kupës së Botës në vitin 2010. Dhe si zakonisht, askush nuk është dënuar. Kjo sjell pyetje të tjera. Nuk besoj se dikush mbi tokë mendon se duke luajtur për Kupën e Botës në mes të verës në një vend arab është një ide e mirë. Pyetja që shtrohet është: pse futbolli në këto vende është më pak i zhvilluar se regbi, kriket dhe tenisi? Në çdo organizatë tjetër skandalet e pafundme financiare mund të kishin çuar në përjashtimin e kreut të saj. Por kjo për presidentin e FIFA-a, Blater, nuk funksionon për vetë faktin se duket e pashpresë dhe jashtë kohe. Ndërkohë që nuk është lëkundur as nga vërejtjet seksiste rreth grave e deri te ndërprerja e minutës së heshtjes për Nelson Mandelën pas vetëm

11 sekondash, 78- vjeçari është ai lloj dinozauri që i ka lënë zyrat e bordeve të korporatave në vitet ’70. As nuk është tamam ngazëlluese që përpjekjet për të ndaluar z. Blatter që po gëzon mandatin e pestë, po udhëhiqen nga Mishel Platini, futbollkrati drejtues i Europës, i cili ka qenë dikur një mesfushor, por ka luajtur një rol trishtues në mbështetjen e ofertës së Katarit. Mashtrimet tona të poshtra janë më të mira se tuajat

Shumë tifozë të futbollit janë indiferentë për të gjithë këtë. Ajo që ka rëndësi për ta është loja e bukur dhe jo kostumet e vjetra që e drejtojnë atë. Dhe poshtërsia morale e FIFA-s është e vështirë dhe unike. Komiteti Olimpik Ndërkombëtar, në fund të fundit, u përball me një skandal mbi dhënien e lojërave të dimrit të vitit 2002 (edhe pse ajo ka bërë një përpjekje shumë më të madhe për të pastruar veten lart). Bosi i “Formula Uno”, Bernie Eclestone, është akuzuar për mitmarrje në Gjermani. Cricket, sporti i dytë me global në botë ka patur edhe ai skandalet e veta në trukimin e ndeshjeve. Por tifozët e futbollit po gabohen duke menduar se nuk ka kosto për të gjithë këtë. Së pari, korrupsioni e bën të vështirë luftën e vërtetë në fushë. Shuma të mëdha të parave tani janë duke u vënë bast në çdo lojë dhe kjo mund të arrijë në 1 miliard dollarë për një ndeshje në Kupën e Botës. Nën presionin e jashtëm për t’u reformuar, FIFA ka sjellë kohët e fundit disa njerëz të mirë, duke përfshirë në gjirin e saj të respektuarin e etikës së futbollit, Mark Pieth. Por kush do të dëgjojë ligjërata rreth reformës nga një grup i organizuar, fytyra publike e të cilit është Blater? Së dyti, korrup-

sioni më i madh nuk përfundon kur një vend pritës është zgjedhur. Për regjimet hije të tipit “zyrtarët marrin ryshfet nga futbolli”, një ngjarje e madhe sportive është një shans për arkat shtetërore dhe nga ana tjetër kanë mundësi të japin kontrata të majme për miqtë e tyre. Turnetë tashmë janë shndërruar në festivale kombëtare të ryshfetit. Së fundi, ka një kosto të madhe. Futbolli nuk është aq global sa mund të ishte. Loja ka dështuar për të pushtuar tri vendet më të mëdha në botë: Kina, India dhe Amerika. Në futbollin e Shteteve të Bashkuara, siç ata thonë, është luajtur por nuk është parë. Në Kinë dhe Indi, e kundërta është e vërtetë. Këto dy të fundit nuk do të luajnë në Brazil (në të vërtetë, ato kanë luajtur në finalet e Kupës së Botës vetëm një herë në mes tyre). Në mbrojtje të FIFA-s, heshtja i tri shteteve më të mëdha u detyrohet shumë historive të tyre përkatëse, kulturave dhe forcës sportive ekzistuese, sidomos kriket në Indi. Dhe futbolli është duke fituar terren ngadalë. Në Shtetet e Bashkuara, grupi i parë i prindërve amerikane të rritur me futbollin janë duke e pasuar atë tek fëmijët e tyre. Por kjo vetëm thekson marrëzinë e FIFA-s për t’i dhënë të drejtën e zhvillimit të Botërorit 2022 Katarit dhe jo Amerikës. Dhe ajri i urryer nga selia e FIFA-s në Zvicër vështirë se do të sigurojë tifozët e rinj në Kinë, të cilët janë të sëmurë nga korrupsioni dhe fiksimi i ndeshjeve në ligat e tyre të brendshme të futbollit. Një botë e pikëlluar

Do të ishte mirë që FIFA të shpëtonte nga z. Blater, megjithatë kjo nuk do të zgjidhte problemin strukturor të saj. Edhe pse e inkorporuar ligjërisht si një organizatë zvicerane jofitimprurëse, FIFA nuk

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

20 vite pa e hequr kostumin e Brazilit

Një mënyrë origjinale për të shijuar Botërorin

Ishte korriku i viti ‘94, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Roberto Baggio kishte në dorë fatet e Kampionatit Botëror të atij edicioni. Në finale përballeshin Italia dhe Brazili. Ishte 11-metërshi i fundit, nëse “Bishtaleci” italian do të shënonte, Italisë do i rindizeshin shpresat për të fituar Botërorin, nuk ndodhi kështu dhe falë traversës së goditur nga Baggio, Brazili u shpall për të 4-ën herë kampion bote. Ishte pikërisht ajo ditë që do t;i ndryshonte jetën edhe një tifozi brazilian, që ka 20 vite pa e hequr kostumin me ngjyrat e përfaqësuese se “Selesaos”, pasi ai bëri një betim unik në llojin e tij. Quhet Nelson Pavioti dhe është tifoz i çmendur i Brazilit dhe ka një rekord të veçantë, pasi ka të veshur kostumin me ngjyrat e kombëtares për 20 vjet me radhë, pa e ndryshuar asnjë ditë. Ai ka ngjyrosur në këtë mënyrë edhe makinat që ka pasur. Kjo pasi ai u betua se do të vishej në këtë mënyrë gjithmonë, nëse Brazili fitonte Kupën e Botës në finalen e ‘94-ës.

Sportdashës nga e gjithë bota kanë nisur përgatitjet për të shijuar në mënyrën më të mirë emocionet që di të dhurojë Kampionati Botëror i Futbolli, i cili do të ngrejë siparin e tij të enjten e ardhshme. Tifozët gjermanë të cilët nuk patën mundësi të gjenin një biletë për të shijuar nga shkallët e stadiumit spektaklin e idhujve të tyre dhe që nuk janë nisur drejt Brazilit, kanë gjetur një mënyrë origjinale për të shijuar ndeshjet e futbollit të përfaqësueses gjermane. Tifozët e skuadrës berlineze të Fc Union, që luan në Bundesligën e dytë, do ta shohin ndeshjen nga bari i gjelbër i stadiumit “Alte Forsterei”, ku luan skuadra e tyre e zemrës. Iniciativa ka në thelb të saj faktin se çdokush që ka dëshirë të shohë ndeshjen në këtë formë, duhet të marrë një divan nga shtëpia dhe të prenotojë një vend falas në një zonë të fushës. Monitori do të jetë 25 metra katror, rreth 700 polsh. Pritet të jenë rreth 750 divane për rreth 1200 spektatorë që do përqafojnë këtë gjetje të tifozëve gjermanë.

Ndalu Botë

është koha e Botërorit! Arbi Fortuzi

ka më një zot. Ata që mund ta mbajnë atë me financime janë organizatat kombëtare apo rajonale të futbollit. Ka pengesa të shumta për të pasur një rival që të konkurrojë FIFA-n, për shkak se kjo e fundit ka një monopol natyror mbi futbollin ndërkombëtar. Një njësi ekonomike si kjo duhet të rregullohet, por FIFA i përgjigjet se mbi të nuk mund të ketë asnjë. E, megjithatë, një gjë mund të bëhet. Zviceranët duhet të kërkojnë më shumë ndershmëri nga FIFA, ose të tërheqë statusin tatimor të favorshëm ndaj saj. Sponsorët duhet të peshojnë nga njëra anë nevojën për marrje ryshfeti dhe nga ana tjetër nevojën për të shkuar përpara me teknologjinë e re si: një rishikim i menjëhershëm me video i çdo dënimi. Pak më e vështirë është enigma e procesit të përzgjedhjes. Një mundësi do të ishte që Kupa e Botës të zhvillohet gjithmonë në një vend, por ekipi i atij vendi në shtëpi do të ketë një avantazh të madh dhe nuk do të ishte e drejtë që përfitimet që sjellin turne të tilla si Kupa e Botës t’i kishte gjithmonë një vend. Një opsion ekonomikisht i arsyeshëm do të ishte që Kupa e Botës t’i jepej automatikisht vendit që do të fitonte kupën. Kjo do të përfshinte të gjitha vendet dhe do t’i motivonte më shumë këto vende për të fituar. Mjerisht, tifozët e futbollit janë nacionalistë romantikë, jo ekonomistë racionalë- kështu që propozimet tona kanë më pak shanse për fitore sesa ka Anglia për të fituar. Një hap i vogël drejt racionalitetit do të ishte formalisht për të qarkulluar turneun, që shkoi le të themi nga Europa në Afrikë, drejt Azisë për në Amerikë, e që të paktën do të mund të ndalë korrupsionin ndërkontinental. Por shumë pak nga kjo do të ndodhë pa një ndryshim në majë të Zyrihut.

“Stop World, It’s World Cup Time” është shkrimi i publikuar tek “New Yorker”, ku John Cassady pasqyron emocionet dhe mënyrën sesi Shtetet e Bashkuara të Amerikës po e presin Botërorin e Brazilit, që do të startojë javën e ardhshme. Cassady zgjedh një mënyrë të veçantë për të nisur shkrimin e tij. Teksa i bën thirrje botës të ndalojë pasi është koha e Botërorit, evenimentit më të rëndësishëm futbollistik, ai ironizon vendet e mëdha dhe ato ku po zhvillohen luftëra, se Botërori është koha më e mirë për të nisur luftën, pasi askush dhe asnjë kamera nuk do jetë e fokusuar tek ata, por gjithçka do të jetë e fokusuar tek vendi ku prodhohet kafeja, tek vendi i karnavaleve, tek vendi ngjyrave të ngrohta, dashurisë dhe sensualitetit, pra në Brazil. “Kujtojmë Drejtuesit e Rusisë, Kinës, Pakistanit, Sudanit dhe ndonjë vendi tjetër se, në qoftë se keni ndërmend të ndërmerrni ndonjë sulm ushtarak, java e ardhshme është koha e duhur për ta ndërmarrë ndonjë veprim të tillë pa u vënë re. Të jeni të sigurt që javën e ardhshme sytë e botës do jenë të fokusuar në stadiumin e ri të Sao Paolos, ku Brazili do luajë kundër Kroacisë ndeshjen e parë të Kupës të Botës. Në 4-5 javët në vijim ekonomia botërore do të vazhdojë ritmin e saj pa ndërprerje. Por, për dy-tri orë në ditë, 2-3 herë në javë, tifozët e futbollit do të ndalojnë hapin e tyre, ata do të jenë të gozhduar para televizorit të tyre, ndërkohë që për ata që nuk janë tifozë ky do jetë një muaj i gjatë dhe i mërzitshëm”, shkruan Cassady. Ai më tej fokusohet tek vendlindja e tij, SHBA, ku dashuria për futbollin është gjithnjë e më shumë në rritje, ndërsa zbulon edhe një rekord të ri. “Sidoqoftë, nuk ka si të jetë ndryshe, Botërori Brazil 2014 është gati për të filluar. Virusi i futbollit këtë vit, ndryshe nga më parë

në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ka më shumë të apasionuar se kurrë. Në vitin 1994, kur SHBA mikpriti Kupën e Botës, skuadra amerikane humbi ndaj Brazilit 1 me 0, por dhuroi një performancë të lartë dhe surprizoi të gjithë. Sot, 20 vjet më vonë, futbolli në Amerikë ka arritur në një nivel tjetër. Sipas një grafiku të NGA American Society dhe Këshillit Amerikan, një numër rekord biletash për të parë Botërorin nga stadiumi janë shitur në SHBA. Një numër shumë herë më i madh sesa në Argjentinë, Gjermani apo Angli, vende të cilat shquhen për tifozeri të çmendura. Vetëm Brazili ia kalon SHBA-së dhe kjo është më se e kuptueshme, pasi janë vendi organizator. Gjithsesi, një pjesë e blerësve në SHBA janë të huaj, por rezidentë në njërin prej 54 vendeve të Amerikës. Vëmendja ndaj Kupës së Botës është mjaft e madhe edhe nga mediat amerikane, ABC dhe rrjeti i saj motër ESPN do të transmetojnë të 64 ndeshjet e kupës live. “Keni për të parë mbulimin më të plotë dhe të gjerë të një evenimenti futbollistik që është parë ndonjëherë”, - u shpreh presidenti i ESPN, John Skipper për gazetën “Sport Illustrated”. Por jo çdo gjë është kaq e qetë dhe optimiste sa në SHBA, Cassady pasqyron në shkrimin e tij edhe problematikën që ka kapluar Brazilin në këtë prag Botërori. “Vendi pritës, Brazili është përfshirë nga një numër i madh protestash. Brazili është një vend i madh me shumë mundësi, por i pllakosur nga varfëria dhe moszhvillimi, prandaj aktivistë, studentë dhe sindikalistë kanë organizuar një seri marshimesh për të kundërshtuar qeverinë që të shpenzojë miliona dollarë për një turne sportiv. Dilma Rousseff, presidentja braziliane, vazhdon të shprehet e palëkundur se “ është absurde të pohojnë se paratë e përdorura për stadium

komprometojnë arsimin në Brazil”, tha ajo gjatë fundjavës”, shkruan Cassady. “Protestuesit, vijon ai, nuk janë të vetmet shqetësime. Pavarësisht disa punëve të nxituara nga të cilat kanë gjetur vdekjen një numër punëtorësh, disa prej stadiumeve të reja duke përfshirë edhe atë të “Sao Paulo”, thuhet se nuk janë përfunduar ende. Në njëfarë mënyre, autoritetet braziliane do i bëjnë gjërat gati për ditën e 12 qershorit, por kjo nuk do e lehtësojë aspak presionin mbi FIFA-n, e cila është e përfshirë në një skandal të madh korrupsioni”, - shkruan Cassady teksa kujton edhe akuzat ndaj FIFA-s, në veçanti për Botërorin e Katarit në 2022. Në shkrimin e tij, Cassady fokusohet edhe tek skuadrat pjesëmarrëse, ku thekson se Brazili nuk është pretendent. “Brazili ka fituar Kupën e Botës 5 herë, më shumë nga çdo skuadër tjetër, por e ka mikpritur turneun vetëm një herë më 1950, vit ky në të cilin Brazili u mund në finale nga Uruguai me rezultatin 2-1, ku pati edhe vetëvrasje. Duke u bazuar nga forma e skuadrës dhe renditja zyrtare, Brazili nuk është i favorizuar për ta fituar kampionatin këtë vit. Nderi duhet t’i takojë Spanjës, një ekip i mrekullueshëm me një metodë loje krejt të vetën, e cila doli fitimtare nga Afrika e Jugut në vitin 2010, apo Gjermanisë, e cila duket shumë e fortë. Por brazilianët shpresojnë që trajneri karizmatik i ekipit të tyre, Luiz Felipe Skolari, i cili udhëhoqi kombin drejt lavdisë në Kupën e Botës të vitit 2002 në Japoni, mund t’i risjellë skuadrës një tjetër fitore. Shumë bastexhinj sportivë gjithashtu duket të kenë besim te Skolari. Brazili renditet i treti për të fituar, ndërkohë që Argjentina në vend të dytë. Gjithsesi, shanset reflektojnë një besim të përhapur se kupat e botës të mbajtura në Amerikën Latine janë unike dhe favorizojnë ekipet në shtëpi”, përfundon shkrimin e tij, Cassady.

Project1

5/22/14

3:03 PM

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

Page 1

Studio në Selanik në një nga universitetet më të mirë të Europës

MAPO MADAME

E përmuajshme, Nr. 43, Viti III i botimit, 2014, Çmimi 300 Lekë

me Madame

PËLLUMB KULLA ÇILJETA XHILAGA ALTIN RRAKLLI DRINI ZEQO EVI REÇI ENDRIT MERTIRI JERIDA SAKAJ HARIS VONGLI

Business Studies • Computer Science • Psychology • English Studies Bachelors (HONS) Degrees

Masters Degrees

Business Studies (Marketing) Business Studies (Accounting & Finance) Business Studies (Management) Psychology Computer Science Computer Science (Internet Computing) Computer Science (Business Informatics) English Studies and Linguistics

Banking & Finance Management Management (Human Resources Management) Management (Logistics & Supply Chain Management) Management (Leisure & Tourism Management) Marketing, Advertising & Public Relations Digital Marketing & Social Media Software Engineering and Telecommunications Counselling Psychology Applied Linguistics with TESOL

Nr. 43 Viti III i botimit maj 2014

CITY College është Fakulteti ndërkombëtar i Universitetit të Sheffield, i cili ndodhet jashtë Britanisë së Madhe. Kjo është një mundësi unike për studentët nga Shqiperia, që të përfitojnë cilësinë e lartë të arsimit universitar britanik në një ambient të mrekullushëm mesdhetar në Selanik, Greqi. Studentët diplomohen me diplomë Bachelor, Master, MBA apo Doktoraturë nga Universiteti i Sheffield.

Çmimi 300 Lekë

dossier

Executive MBA

On line Master's degree International Health Management and Leadership

General Management Marketing Finance Logistics Healthcare Management

Full Time (3 vjet)

Brigel Gjoka BALET PA KONVENCIONE

fashion

Vlashent Sata

RAPSODI BOHEMËSH

ARTI I TË DHËNIT

TEDI Papavrami

www.seerc.org

Bursa

Për informacion më të hollësishëm ju lutem kontaktoni Znj. Hoxha në +386 49 422 424, hhoxha@city.academic.gr

www.citycollege.sheffield.eu

e diel

30 lekë

E GJITHË BOTA ME NJË SELFIE

PhDs

*Mësimet zhvillohen një fundjavë në muaj *Një javë studimi në Sheffield, Angli dhe një javë studimi në Selanik

30 lekë

www.mapo.al

30 lekë

PLUS

30 lekë

çdo ditë gazeta ‘MAPO’ çdo muaj revistat ‘MAPO’ dhe ‘MADAME MAPO’

E përmuajshme

300 lekë

Agjencia e Abonimit të Shtypit (Arben Trenova): 04 223 52 05 • 068 20 47 825 Posta shqiptare: 04 237 5598 • 068 50 24 159 Agjencia e Abonimit Adrion: 04 224 0018 • 069 20 36 768 Agjencia e Abonimit, Durrës (Agim Memko): 0692372850

Prej ndikimit të të atit. Gjyshit. Rolit ekuilibrues të grave të jetës së tij. Më vonë kanë qenë Prusti, Bahu, Frojdi…që e kanë bërë këtë që është. Jo thjesht violinistin e madh që njohim të gjithë. Por edhe Tedin me profilin e vet psikologjik, për të cilin vendos të flasë

librari

Pyetsori

Edison Ypi: Dikur, qejfi i leximit e kalonte edhe frikën e spiunimit

Për Kosovën e saj dhe Kosovën tonë E ndodhur në qendër të ngjarjeve të mëdha, atje ku konflikti shfaqej në çdo orë të ditës, Ulpiana Lama punonte për një botë të paqtë, me synim mirëkuptimin mes shqiptarëve dhe serbëve, ndërgjegjësimin e palëve për fundin e mbërritjes logjike:

Nuk e zgjedh unë librin. Më zgjedh libri mua. Autori, libri, zhanri, vijnë më gjejnë ata mua edhe prapa diellit po të jem fshehur. Nuk e di si ndodh. Thjesht ndodh.

recensë personazh pyetesori shënime librari Çdo të shtunë / dielë

www.mapo.al

Diktaturat, ndryshe nga ç’mund të duken, merren shumë me letërsinë. Kjo është e njohur qysh përpara Neronit e gjer në kohën tonë. Ju mund të mendoni se mua si shkrimtar më pëlqen ta teproj këtë dukuri. Për ta kundërshtuar do t’ju sjell një shembull, që e kemi ende në kujtesë të gjithë: Revolucionin Kulturor Kinez. Është, pa dyshim, masakra më e madhe në krejt historinë e njerëzimit, në kohë paqeje.

Ismail kadare

Taksa që paguam për të qenë shkrimtarë Në librin “Një enigmë me disa të panjohura. Rreth dosjes Bilal Xhaferi”, të botimeve “Onufri”, autorja arrin të shpjegojë shterueshëm se çfarë ka ndodhur atë pasdite prilli të vitit 1968, në Klubin e Lidhjes së Shkrimtarëve gjatë diskutimit të romanit “Dasma”. Nëpërmjet dëshmive nga bashkëkohësit, dokumenteve arkivore, si dhe një bisede me shkrimtarin Ismail Kadare, lexuesit i zbulohen të panjohurat e kësaj enigme

Faqe 17

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

Një bisedë për letërsinë shqipe në robëri dhe liri

www.mapo.al

“Një enigmë me disa të panjohura. Rreth Dosjes Bilal Xhaferi” të botimeve “Onufri”, nga e hëna do të qarkullojë në të gjitha libraritë

Aida Tuci Historia e një incidenti i cili, prej një çerek shekulli pas rënies së komunizmit është kthyer kokëposhtë në botime të ndryshme, kujtime e intervista, forume letrare me prirjen për të shfajësuar njërin e për t’i vënë gishtin si fajtor tjetrit. Në librin “Një enigmë me disa të panjohura. Rreth dosjes Bilal Xhaferi”, të botimeve “Onufri”, gazetarja Aida Tuci arrin të shpjegojë shterueshëm se çfarë ka ndodhur atë pasdite prilli të vitit 1968, në Klubin e Lidhjes së Shkrimtarëve gjatë diskutimit të romanit “Dasma”. Nëpërmjet dëshmive nga bashkëkohësit, dokumenteve arkivore, si dhe një bisede me shkrimtarin Ismail Kadare, lexuesit i zbulohen të panjohurat e kësaj enigme. Po çfarë ishte ky diskutim? Për çfarë argumenti bëhej fjalë? Çfarë gjëje të guximshme shpalli? Çfarë idesh emancipuese, ndriçuese ligjëroi? Ishte vërtet i tillë, sa të kthente një shkrimtar të kohës në një disident të së ardhmes? Së pari, a kish qenë Bilal Xhaferi disident? A është rasti i tij, rast përjashtimi, i disidentit në letërsinë shqipe, për të cilin të gjithë bien dakord se nuk ka pasur disidencë të vërtetë? A ishte ai shkrimtari që publikisht theu rregullat e realizmit socialist, që u përball me regjimin qoftë edhe tërthorazi? Këtyre pyetjeve përpiqet t’u japë përgjigje libri “Një enigmë me disa të panjohura. Rreth Dosjes Bilal Xhaferi”. Në këtë numër të MAPO-s po botojmë me shkurtime bisedën me shkrimtarin Kadare. Dosja ‘Bilal Xhaferi’ është vetëm pikënisja e një bisede të gjatë ku janë trajtuar shumë çështje; për raportet e letërsisë me rendet totalitare, për raportet shkrimtar-diktator, për përgjegjësitë që ka tradita e Realizmit socialist etj. Në “Ftesë në studio”, në pjesën ku flisni për Arshi Pipën, keni përmendur dy shkrimtarë të tjerë, me iniciale: K. Trebeshinën, dhe atë që është bërë shkak i kësaj bisede, B. Xhaferin. Nuk jeni aspak i butë me ta. Keni të drejtë të thoni që s’jam i butë me asnjërin prej tyre. Por s’keni të drejtë të mendoni se unë po përpiqem të dukem i tillë. S’po i bëj asnjë himn butësisë, madje më duket se kam shfaqur mendimin se shkrimtarët, si askush tjetër, mund të jenë të padrejtë, për të mos thënë mizorë. Kjo është e natyrshme përderisa ata bëjnë pjesë në llojin e sunduesve dhe, si të tillë, do të vuajnë nga po ato që cilësohen si “cen (deformim) i profesionit”. Nga dy njerëzit e tjerë të përmendur prej jush, për njërin, Xhaferin, do të kemi rast të vazhdojmë bisedën, kurse për tjetrin, nuk jam unë që e kam akuzuar si ish-oficer i Sigurimit, e aq më pak si vrasës i llojit më të shëmtuar të vrasësve, pabesisht, me plumb pas koke. Kjo është një e vërtetë publike e pakundërshtueshme prej askujt, as prej atij vetë. Në asnjë letërsi të botës së qytetëruar nuk ka të tillë. Në qoftë se Shqipëria do të ngulë këmbë që të mbrojë autorë të tillë, kjo s’është më çështje letërsie. Është më shumë. Dhe më tmerr.

Duke folur me dëshmitarë të ndryshëm të çështjes që po bisedojmë, më është krijuar përshtypja e një fushate. Sipas jush, ka qenë e vijueshme apo me faza? Dhe pyetja tjetër: ka qenë e përqendruar te disa apo ndaj të gjithëve? Në rendet totalitare, fushatat, edhe kur duket sikur janë përqendruar te një grupim, madje te një njeri i vetëm, në të vërtetë i synojnë të gjithë. Në faza të caktuara ato egërsohen, sidomos kur rendi tiranik ndihet i kërcënuar. Në fund të vitit 1989, në fillim të 1990-ës, gjithë bota komuniste ishte në ankth. Shqipëria, ndonëse ngjante e shkëputur, ankthin e kishte edhe më të madh. Frika e rrëzimit të rendit lidhej me një frikë tjetër, në të vërtetë tmerrin më të madh të komunizmit: Europën, frymën e saj. Europa kishte qenë e dyzuar për shqiptarët: si ëndërr e tretur nga një anë, si tmerr nga tjetra. Historia kishte 600 vite që vazhdonte. Krejt strategjia osmane dhe ajo komuniste pas saj ishte bazuar mbi urrejtjen kundër Europës, kontinentit ku shqiptarët kishin qenë, por ku s’duhej të ktheheshin më kurrë. Më 1990, Europa u shfaq befas më pranë se kurrë në dyzimin e saj natyral: ëndërr për shqiptarët, tmerr për shefat komunistë të Shqipërisë. Veç, këtë herë, ëndrra ishte kaq e fortë, saqë shefat komunistë s’guxonin të flisnin kundër saj. Madje po bënin të kundërtën: bënin sikur e donin. Madje, siç është thënë, shkonin më larg: thoshin se ata të gjorët e donin, por ç’t’u bënin shkrimtarëve që s’i linin. E sidomos ç’t’i bënin një farë I. K.-je, që kishte dalë befas kundër saj! E megjithatë, edhe kur gjërat duken groteske kjo s’do të thotë se në thellësi nuk ka faktorë dramatikë. Vitet 1989-1990 pikërisht atëherë kur priste me padurim kthimin në Europë, Shqipëria ishte pranë një gremine, që ende sot mbahet e fshehtë: rikthimi në kampin lindor komunist. Mbahet e fshehtë se një pjesë e autorëve që do të vinin në skenë këtë tragjedi, jo vetëm janë gjallë, por disa janë ende në politikën shqiptare: në parlament e gjithkund. Është kjo arsyeja kryesore pse Shqipëria, e vetmja në Europë, nuk i hap qilarët e saj të errët, më të frikshmit në kontinent. Që të mos zgjatem, Shqipëria vërtet u shkëput nga kampi sovjetik më 1960, por kjo ndarje jo vetëm nuk e bëri atë më europiane, siç u ëndërrua në atë kohë, por e bëri dyfish kundëreuropiane. Bashkimi Sovjetik, duke i njohur mirë shefat shqiptarë, nuk e hoqi asnjëherë shpresën se ata do të ktheheshin prapë te çerdhja e vjetër. Ai e mbikëqyrte Shqipërinë nga larg. Mesazhet ishin të qarta: bëni ç’t’ju shkrepet në kokë, veç atje mos t’ju shkojë mendja: tek Europa! Ky ishte pakti i heshtur. Zbulimi sovjetik, qysh më 1945, ishte vendosur këmbëkryq në Tiranë. Çerdhet kryesore të tij ishin Komiteti Qendror i partisë, instituti i marksizëm-leninizmit, Sigurimi. Me gjithë ulërimat e pafundme kundër Moskës, besoj se nga mijëra agjentët sovjetikë nuk është zbuluar ende asnjë.

Agjentura u vu në gjendje etheje në vitin 1990, kur rreziku i Europës u bë i prekshëm. Kishte ardhur ora e saj: pengimi i fatit europian të Shqipërisë. Suksesi i parë i agjenturës ishte shkatërrimi i atij që u quajt “shansi gjerman”. Çerdhja e Komitetit Qendror arriti ta sprapste nismën e Franz Jozef Shtrausit, i cili kishte kohë që kishte projektuar shkëputjen e vendit të vetmuar nga komunizmi. Ka gjasë që një shkëndijim gjenial e ka shtyrë bavarezin e vjetër që përpara një fushate për tërheqjen e Gjermanisë Lindore, të bënte një “provë gjenerale” me Shqipërinë. Humbja e shansit gjerman, që fare mirë mund të quhej edhe shansi paraeuropian, ishte fatale. Historia shqiptare do të kishte tani tjetër rrjedhë, dhe Shqipëria, nga e fundit mund të ishte e para në shumë procese. Ende sot po ta përmendësh atë shans do të ndeshësh kundërshtarë të tij, madje tepër nervozë, çka vërteton se shkatërruesit e shansit ose pinjollët e tyre gjëllojnë ende në politikën shqiptare. Mendoni se paqartësia, kaosi në jetën politike-shoqërore ka luajtur rol në çorientimin në kulturë, kryesisht në letërsinë dhe artet, ku përfshihet edhe ngjarja për të cilën po flasim? Ruaj gjithmonë mendimin se letërsia ka jetën e saj të pavarur në çdo lloj regjimi qoftë. Por s’duhet harruar se jemi duke folur për fazën e ndërrimit të rendit. Faza të tilla zakonisht janë befasuese në tragjizmin e tyre. Në Shqipëri përmbysja, më tepër se e tillë, ngjante si teatër. Ende nuk është bërë një analizë e thellë për shkaqet, për pasojat. Ka gjasë që ajo që mund të quhet mungesë nurembergiane, ka qenë në zanafillë të këtij teatri. Shqipëria po hynte në rendin e ri me ndërgjegje të vjetër. Në një diktaturë që sapo bie, asgjë nuk është më e ngutshme se dënimi i krimit të saj. Në Shqipëri ndodhi pikërisht e kundërta: krimet s’u dënuan, arkivat e fshehta s’u hapën, e keqja u mbulua. Historia e njerëzimit tregon se e keqja është e pambulueshme. Ajo s’e duron dot nëntokën. Herët a vonë do të dalë nga terri, bashkë me doket e saj. Do të ketë ndërruar vetëm petkat, ashtu si aktorët, por jo thelbin. Pra, krejt teatër, siç u tha. Pas tulatjes së parë, të inkurajuar nga komedia paralele NanoBerisha, njerëzit e ish-Sigurimit ishin të parët që dolën nga strehët ku ishin strukur. Gjatë fazës kur pritej hapja e dosjeve (e perdes), përfytyrimi i ish-spiunëve ndryshoi dukshëm. Ishte fillimi i asaj dukurie, për të cilën ka ngulur aq shumë këmbë Hannah Arendt, banalizimi i së keqes. Përshtatja me të. Përditësimi, siç thuhet kohët e fundit. Njerëzit po mësoheshin me atë që pak kohë më parë ua ngrinte flokët përpjetë. Do të ndodhnin gjëra gjithmonë e më të pabesueshme, ish-spiunët mund të shpalleshin disidentë, të merrnin medalje, të studioheshin në shkolla. Çdo herë që ndodhte kjo, për ish-Sigurimin ishte një bast i fituar. Ja, prapë çunat tanë po çajnë! E

morën edhe një “nder i kombit”. Edhe ca ndere të tjera, bashkë me ca emra rrugësh! Brezi ynë, për shkak të mosnjohjes së shumë g jërave, e ka të vështirë ta mendojë se letërsia dhe artet ishin në qendrën e vëmendjes. Diktaturat, ndryshe nga ç’mund të duken, merren shumë me letërsinë. Kjo është e njohur qysh përpara Neronit e gjer në kohën tonë. Ju mund të mendoni se mua si shkrimtar më pëlqen ta teproj këtë dukuri. Për ta kundërshtuar do t’ju sjell një shembull, që e kemi ende në kujtesë të gjithë: Revolucionin Kulturor Kinez. Është, pa dyshim, masakra më e madhe në krejt historinë e njerëzimit, në kohë paqeje. U vranë, u burgosën, u çmendën nga torturat miliona njerëz, për të cilët historia ende s’ka hedhur dritën e saj. Kjo masakër e frikshme, jo vetëm vazhdon të njihet me emrin prej dantelle “Revolucioni Kulturor”, por qysh në fillim u projektua me këtë maskë mashtruese, thua se bëhej fjalë për një lëvizje letrare. Fillimisht u fol për një dramë të gabuar, shkruar prej sekretarit të partisë të Pekinit (një lloj Fadil Paçrami kinez), si dhe për takimet e këtij të fundit me dy miq të tij liberalë, në një katund pranë Pekinit, që do të njihej kudo në botë si i famshmi “fshat i të treve” (si të themi, fshati Sauk pranë Tiranës), simbol i komplotit revizionist. Krahasimi në këtë rast nuk u bë për hir të humorit, sado groteske të dukej, imitimi i bëmave kineze prej aleatëve shqiptarë kalonte çdo kufi . Fadil Paçrami, sekretar i partisë së Tiranës, ishte vërtet dramaturg liberal, ashtu si homologu i tij kinez, dhe kishte shkruar drama të gabuara, siç u tha, pikërisht si ai, ndaj dhe do të dënohej e do të binte në burg përpiktas si ai. Ngjashmëria merrte përmasa befasuese, atje ku s’pritej. Ngjasonin zakonisht zanafillat e fushatave, të cilat, në kundërshtim të plotë me egërsinë e mëvonshme, nisnin me ca lule, me të cilat krahasoheshin stilet poetike, ose me ca fustane të gjata grash, ose ca biseda miqsh për teatrin, rreth gotës së konjakut, për të përfunduar me pushkatime në seri, fusha të mbushura me të vrarë, burgje me të torturuar dhe tela me gjemba, dhe qen dhe ankth i paparë shqiptaro-kinez gjithkund. Është folur shpesh për këto dhe herë ngjajnë si fantazi shkrimtarësh, dhe ne që i përmendim dukemi ndoshta të mërzitshëm, por thelbi i tyre është i vërtetë. Pak më lart përmenda fustanet e gjata të grave. Ti si zonjushë, merr vesh më mirë se unë nga fustanet, megjithatë e ke vështirë të besosh pëshpërimën që u hap në atë kohë në Kinë, e më pas në Shqipëri, se dy raste fustanesh të gjata grash shkaktuan në të dyja vendet tmerre të papërfytyrueshme. Rastin e parë e tregojnë në kryeqytetin kinez. Skena ngjante e gëzueshme: një sallë balloje, për nder të presidentit të Indonezisë. Për fatin e zi të miliona njerëzve, në radhë të parë të vajzave dhe të grave të Kinës, Guangmei, gruaja e Li Shao Ci-së, shefi t të shtetit kinez (Mao

ishte shef i partisë), veshur me fustan të gjatë, të zi, u ngrit të vallëzonte një tango me mikun e lartë. Askush s’mund ta përfytyronte se ai vallëzim e ai fustan i gjatë do të tërhiqte pas vetes miliona kufoma. Gjithmonë sipas pëshpërimës, e tmerrshmja Çian Çin, gruaja e Maos, e verbuar nga smira, nuk e pati të vështirë t’ia mbushte mendjen Maos se burri i vallëzueses së tangos me fustan të zi, ishte rival dhe komplotist kundër tij. Dhe kështu nisi përmbysja e tjetrit, shoqëruar me varre e terror të pafund. Ngjan si përrallë? Natyrisht që ashtu do të ngjante, përderisa të mos shpjegoheshin arsyet e marrëzisë më të madhe të shekullit XX. Versioni shqiptar i marrëzisë kineze nuk ishte larg thelbit. Skena ngjante përsëri e gëzueshme: një sallë koncerti në Tiranë, ku zhvillohej festivali i 11-të i muzikës në RTSH. Rolin fatal të gruas së kinezit që shkaktoi fatkeqësi me fustanin e saj, e lozte aktorja Edi Luarasi, prezantuesja e festivalit. Edhe ajo kishte një fustan të gjatë, të zi. Dhe ashtu si në Kinën e largët, ai fustan u bë zanafilla e së keqes, shenja që kinse vërtetonte se Shqipëria komuniste ishte në rrezik. Pas së cilës do të vinin dënimet, burgimet, pushkatimet. Ngjan prapë si përrallë? Ashtu do të ngjajë përderisa të mos hapen qilarët ku është varrosur e vërteta. S’ka arsye që njerëzit të shqyejnë sytë kur dëgjojnë tmerre të tilla, ngaqë iu duken jashtë çdo logjike. Mos vallë fjalët e diktatorit se “sa më e fortë të jetë diktatura, aq më e madhe është liria”, kanë pasur më shumë logjikë? Nevoja për mjegull e kaos, është një nga më të vjetrat e çdo tiranie. Po ta keni vënë re, disa nga kronikat makabre të letrave dhe të arteve në komunizëm lidhen me emrat e tiranëve psikotikë, që janë po aq të egër si Neroni a Kaligula. Rrallëherë mizoritë janë shoqëruar me kthimet kokëposhtë të gjërave. Doket duken të ngjashme. Historia e dy fustaneve të gjatë, të zinj (në ngjasim me këngën “dy luanë ka sot bota”, mund të thuhej: dy fustanë të zinj pa bota, një Azia, një Europa), pra historia e tyre nuk është veç një pjesëz e mozaikut. Mbledhja e gushtit të vitit 1990 në Tiranë, ku u bë përpjekja makabre për të hedhur krimin e izolimit të vendit, mbi tjetërkënd, është pjesë tjetër e mozaikut. Teoria e sajuar më pas se ishte letërsia dhe artet që ia zgjatën jetën tiranisë në Shqipëri, vazhdon ende sot, e mbrojtur me thonj e me dhëmbë nga pinjollët e ish-nomenklaturës, për arsye që kuptohen. (S’duhet harruar se Neroni, Kaligula, Klaudi a Tiberi ishin, veç të tjerash, kushërinj, pra pjesë e një klani gjysmë tribal, që të kujtonte Bllokun e Tiranës.) Shkurt, letrat dhe artet, sipas tyre, ishin përherë me faj, thua se mbi to po shkarkohej faji zanafillor biblik. Kronika mund të përmblidhej me dy-tri radhë. Në diktaturë fajësoheshin se donin t’ia shkurtonin jetën asaj, më pas, për të kundërtën, se ia kishin zgjatur. Për këtë diskutohet vazhdimisht dhe mendimet janë të ndryshme. Ju

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

19 Dëshmi nga bashkëkohësit

Rreth Dosjes 'Bilal Xhaferi' Bedri Myftari Deri para atij diskutimi, Bilal Xhaferi nuk kishte pasur asnjë kontradiktë me Ismail Kadarenë. Madje, në rrethin e miqve, fliste me superlativa për të. Na habiti të gjithëve.... ...Për mua, i vetmi krijim disident i veprës së tij, është poezia “Gazi 69”. Nuk di të them nëse këtë poezi e ka shkruar në Shqipëri apo në arrati. Bilal Xhaferi konsiderohej talent në atë kohë dhe unë mendoj se ka qenë i tillë. Por nga ana tjetër, ai jetoi 20 vjet në Amerikë dhe jo vetëm që nuk ka krijimtari letrare andej, por edhe nuk bëri bujë si shkrimtar.

vetë keni qenë disa herë tepër kritik për atë që quhet traditë e realizmit socialist. E parë në distancë, a mund të flitet për përgjegjësitë e saj? Natyrisht që mund të flitet. Letërsia, si gjithçka në këtë botë, ka kulmet e saj, ka edhe ultësirat e saj. Ajo që s’kuptohet në rastin e saj është se çështja e letërsisë, drama e saj, shkëlqimi ose terri i saj, lavdia ose turpi, e kështu me radhë, quajeni si të doni, janë një histori e brendshme e saj. Askush s’ka tagër të përzihet në to, as shtetet, as rendet, as vetë populli, ai që quhet zakonisht sovrani i gjithçkaje e që mund të jetë ashtu, por jo në letërsi. Këtu nis ai që mund të quhet keqkuptimi i saj me botën, e që në të vërtetë është mirëkuptimi i vetëm me të. Ligjet e letërsisë janë të ndryshme me ato të shoqërisë. Po u kuptua kjo, është kuptuar gjithçka, po s’u kuptua kjo, s’është kuptuar asgjë. Për të mos e stërholluar një bisedë, që në thelb është e vështirë, do t’ju them diçka, në dukje të thjeshtë: çështjen e barazisë. Është një nga parimet më të mëdha të botës, e tillë që askush s’guxon ta vërë në dyshim. Ndërkaq letërsia (dhe artet bashkë me të), është e vetmja që nuk e njeh këtë parim. Vlera e një letërsie, ndryshe nga çdo pasuri tjetër e njerëzimit, matet vetëm nga një parcelë e ngushtë e saj: ajo që quhet “letërsi e madhe”. Gjithë fusha tjetër e pafundme punon për atë. Shkurt, vetëm ajo e ka me vete arsyen e të qenit. Pjesa tjetër, sado mizore të duket, nuk e ka. Rrjedhimisht, vetëm ajo nuk është kurrë me faj, në kohën që “e vogla” ngjan gjithmonë e tillë. Kurse “e mesmja” ndodhet vazhdimisht në gjykim. E kuptoj dhe vetë se kjo që thashë ngjan pak me shpjegimin që iu jepet fëmijëve për gjëra të ndërlikuara. Për fat, letërsia është e tillë. Ndërlikimi i saj lind që në kushtet e lindjes: mund të lindë në liri, në robëri, në republikë, në çdo lloj rendi tjetër, fati i saj nuk përcaktohet nga kjo. Te kjo “mbrapshti” e ka fillin edhe lumnimi, edhe fatkeqësia e saj. Vështirësia e gjykimit, gjithashtu. Popullsitë e botës gabojnë shpesh në gjykimin e saj. Popujt më rrallë, kombet edhe më rrallë, koha asnjëherë. Gjykimin e saj letërsia e bën vetë. Ajo gjendet përherë në gjendje të vazhdueshme sublimimi ose dënimi. Lumturohet vetë pas ligjeve të saj, por edhe e vdes veten pa kurrfarë mëshire. Lidhur me “realizmin socialist” dihet se s’ka mbetur mallkim pa u hedhur mbi të, s’ka mbetur dënim pa u kërkuar. E gjithë kjo për shkak të asaj që u përmend si zhvendosja e krimit. Me fjalë të tjera, që xhelatët e djeshëm të Shqipërisë, të prehen të qetë në varre ose në kafenetë e Tiranës, letërsia shqipe duhet të jetë në gjendje ankthi. Kur flitet për kushtëzimin ose jo të letërsisë prej rendit, është fjala gjithmonë për majat e saj. Në qoftë se në një kohë nuk ka të tilla, do të thotë se s’ka letërsi, pra s’ka as gjykim për të, as lavde as mallkim. Këtij pakti me kohën është vetë letërsia që detyrohet t’i bindet. Ajo nuk ankohet kurrë për epokën që i ra në pjesë, e as kërkon alibi,

e aq më pak psherëtin, ah, të isha në një tjetër kohë, si do të lulëzoja e do të zbukurohesha. Në rast të tillë, koha ka të drejtë t’i kërkojë heshtjen. Iks kohë apo ypsilon epokë për ne mund të ketë qenë monstruoze, kurse për ty s’dihet. Ajo që mund të ngjante si më e keqja, pikërisht ajo mund të kishte qenë koha e duhur për ty. Shkurt, ajo mbetet enigma jote. Ndoshta më e madhja. Në fundajën e kësaj paradigme, natyrisht do të kërkoheshin përgjegjësitë e përditshme. Pjesa kryesore e tyre lidhet me një nga dukuritë më banale në botë: taksën. Taksën për të qenë shkrimtar. Në një pikëshikim, në dukje cinik, çështja e letërsisë në një regjim tiranik mund të përcaktohet si çështje fiskale. A është paguar taksa e domosdoshme, apo me tepri? A është paguar me arsye apo pa, madje pa ia kërkuar kush? Me fjalë të tjera, mos kishte ardhur puna që shkrimtari, i dehur nga ajo që mund të cilësohej si ekstazë e përuljes, t’i ngjante personazhit të dekadentit rus F. Sollogub, i cili, tek ecte rrugës, nën shtysën e një përndezjeje të tillë, për t’i treguar policit përuljen e tij ndaj shtetit e pyet se a lejohej pirja e duhanit në rrugën ku ai po ecte? Pyetja ime në këtë rast do të ishte se a kishte disidencë në letërsinë shqipe? Në qoftë se nuk kishte, siç është mendimi i përg jithshëm, atëherë përse? Është një pyetje e njohur, në shumicën e rasteve ndoshta me njëfarë naiviteti, por ka raste, sidomos kur shërben si hyrje për një intervistë, ajo merr ngjyrë të keqe, raciste. Letërsia shqipe nuk është letërsia e një nënpopulli, as nënletërsia e kontinentit, zgjidhni kë të doni. Ndaj ajo do të trajtohet si gjithë të tjerat, pa përfituar favore, për shkak të fatit të saj, por, aq më tepër, pa u nënçmuar. Letërsia shqipe nuk ka bërë ndonjë pakt me askënd që qenia e saj të kushtëzohet kryesisht nga disidenca ose mosdisidenca. Kurrsesi jo. Arsyeja e të qenit të saj nuk është veç kjo kureshti (e kthyer gati në ekzotikë), por e njëjta arsye e të qenit si për gjithë letërsitë e tjera, qoftë brenda ish-botës komuniste, qoftë jashtë saj. Të vij te pyetja juaj. Natyrisht që ajo do të bëhet dhe duhet të bëhet. Por ajo do të bëhet me dinjitet, si për të gjithë, sepse, në fund të fundit, më lejoni ta përsëris, më e pakta gjë që kërkohet në një ceremoni mortore, është që njeriu të mos zgërdhihet. S’është ndonjë teprim të thuhet se shqyrtimi i fatit të letërsisë shqipe në diktaturën më të egër staliniste në Europë, ngjan me atmosferën e një ceremonie të tillë. Terrori, përgjimi, burgjet, dënimi ritual i shkrimtarëve të çojnë te ky krahasim. Ndërkaq, pavarësisht nga kjo, është theksuar përherë dhe sapo është përsëritur në këtë bisedë se letërsia përgjigjet vetë për gabimet e saj. Në këtë kah, asaj mund t’i kërkohet çdo sqarim, por sqarimi me shkrimtarët shqiptarë nuk mund të fillojë me pyetjen: pse s’u bëtë ju disidentë, shoqëruar me një lehtësi fyese, ose me nëntekstin: pse s’u burgosët, pse s’u torturuat

ose pse s’vdiqët pak atje në Shqipëri, në mënyrë që ne këndej të bënim pak sehir, duke dëgjuar lajmet, në orën tetë të mbrëmjes? Për të qenë i qartë deri në fund, nuk jam kundër që njerëzit të zhbirojnë të vërtetën, sado e pakëndshme të jetë ajo. Në rastin më të hidhur, më e hidhura pyetje për shkrimtarët shqiptarë do të ishte për shembull: çfarë arritët të bënit ju në 45 vitet e tiranisë? Me fjalë të tjera, ne i dimë rreziqet, tmerret, megjithatë ishin ato të tilla saqë të përligjnin atë shkretëtirë, siç paraqitet shpesh letërsia shqipe e “realizmit socialist”? Me fjalë të tjera, në këto 45 vite, nuk arritët të shkruani ju qoftë dhe 45 faqe letërsi të mirëfilltë, jashtë çdo kushtëzimi politik, për motive universale, ta zëmë, për dhembjen njerëzore, afrimin e dimrit, një shenjë që jep vdekja, e të tjera si këto? Mendoj se përgjigjja e kësaj pyetjeje do të përbënte thelbin e së vërtetës. Pavarësisht se pyetjen nuk e bëra unë, a do të ishte e mundur të më jepni mendimin tuaj për këto që thatë? Patjetër. Së pari, do të thosha se në tablonë e ngrysur që kapte gati gjysmën e planetit, pas letërsisë kineze e koreanoveriore, ajo shqiptare zinte vendin më të trishtuar. Ndër mijëra shkrimtarët e botës, grupit të vogël të shkrimtarëve shqiptarë prej rreth njëzet vetash, iu ra fati më i keq. Po i kujtoj emrat kryesorë të këtij grupi, pa mëtuar aspak të jem shterues: Spasse, Xoxa, Marko, Shuteriqi, Agolli, Qiriazi, Kadare, Arapi, Xhuvani, Siliqi, Jakova, Andoni, Koreshi, Blushi, Lera, Çela, Laço, Prifti, gjer te Rreshpja, K. Dushi, N. Gjetja, Xh. Spahiu e K. Kosta. Vërtet mund të besohet se janë këta që ia kanë zgjatur jetën tiranisë në Shqipëri dhe jo qindra xhelatët, projektuesit e tmerreve e doktrinarët e krimit? Nuk është e rastit që akuza vjen sidomos nga pinjollët e nomenklaturës, klanit të madh të krimit. I përmbahem gjithmonë mendimit se letërsia s’kërkon alibi. Ajo e njeh përgjegjësinë morale, shqyrtimin e ndërgjegjes, sepse ka lindur bashkë me të. Ajo vetë është një dramë që s’resht, së cilës, si askujt tjetër, i shkojnë fjalët: ndrit së brendshmi e po aq mban zi. Por ajo, si gjithçka tjetër, edhe fajet e saj, edhe verdiktin ndaj vetes, e jep sipas kanunit të saj. Dhe tani të vijmë tek ajo pyetja juaj, domethënë e imja, ajo me hije verdikti e 45 faqeve në 45 vjet. Do t’i përgjigjem në mënyrë të prerë, pa asnjë mëdyshje: Në 45 vjetët më të errët të letrave shqipe, shkrimtarët që përmenda më lart, ky grup të vetmuarish, më të vetmuarit e dheut, arritën t’i japin vetes dhe krejt njerëzimit jo 45 faqe, por, së paku, po e përsëris këtë fjalë së paku, 1000 faqe të klasit më të lartë, atë që quhet nivel botëror. E theksova këtë sepse, siç dihet e siç është thënë shpesh, letërsia dhe artet janë e vetmja pasuri që popujt, duke i krijuar për veten, aty për aty ia falin botës. Dhe ky, duke qenë tipari më i epërm, ajo që mund të quhet hyjnia e tyre, është njëherësh prova e tyre e epërme.

Sulejman Mato Ai diskutim ishte jashtë karakterit të Bilal Xhaferit. Ai ishte një person që nuk konfliktohej me miqtë dhe shokët. Edhe vetë Bilali e kuptoi këtë. Por, nga ana tjetër, e kishte bindje se romani ishte dekadent edhe sikur të jetë e vërtetë që e kanë nxitur, ai e kishte bindjen personale. Asokohe Ismail Kadare ishte shkrimtari më i rëndësishëm. Ai nuk ka qenë disident, përkundrazi. Po të kishte ndonjë element të tillë, ai nuk puthte në Lidhje dhe as botohej. Personalisht s’e kam njohur si disident. Ahmet Golemi Më pas (kritikës së B. Xhaferit) diskutimet vijuan si kundërvënie ndaj gjithçkaje kishte thënë Bilali. U ngrit dhe miku i tij, Bedri Myftari, dhe tha se nuk ishte dakord me ato që kishte thënë Bilali dhe iu kundërvu në emër të rrethit letrar. Mbledhja mori pamje tjetër. Ishte përgatitur kundër Ismailit dhe përfundoi kundër Bilalit. Lila Plasari Me sa më kujtohet, ajo që përflitej më shumë ishte nëse qe apo jo roman “Dasma”. Pas disa diskutimeve të tilla, u ngrit të fliste Bilal Xhaferi. Mes të tjerave, Bilali nuk e quajti veprën roman, sepse edhe kjo siç thashë, qe një nga çështjet që diskutohej: ishte apo jo roman kjo vepër; dhe a ishte ajo një vepër e realizmit socialist. Edhe për këtë Bilali thoshte: Jo. Gjon Podja ..Bilali (në atë diskutim) e hodhi poshtë librin dhe pastaj ai kaloi në fyerje ndaj Kadaresë. Bilal Xhaferi u paraqit si i majtë e kritikoi romanin duke u mbështetur në parimet e Partisë. Pra, ai u shfaq si mbrojtës i parimeve të Partisë, kritikoi gjuhën dhe stilin. Ai kaloi më pas në fyerje kundër Kadaresë, kurse unë nuk e fyeva në asnjë moment por dhashë kritika për kontradiktat, që sipas meje, kishte romani. Dritëro Agolli Gjatë diskutimeve foli dhe Bilal Xhaferi, i cili tha, ndër të tjera, se romani ishte skematik dhe kundër zakoneve dhe traditave tona. Diskutimi i Bilalit u prit keq nga salla, sidomos nga ata që ishin në presidium. Bilalit filluan t’i përmendnin biografi në. Ismail Kadare nuk foli fare në atë mbledhje. Zakonisht në atë kohë ai nuk u jepte përgjigje njerëzve që i mohonin gjithçka. Kurse në këtë rast nuk foli se nuk kishte dhe as ndonjë mëri përpara me Bilalin. Unë nuk shkrova te “Zëri i Popullit” asgjë për atë diskutim, sepse nuk më pëlqeu si shkoi. Qoftë Bilali që foli ashtu, sepse e hodhi poshtë fare librin, qoftë ata që iu kundërvunë. Namik Mane Nuk di me çfarë mendjeje ishte atëherë Bilali. Ndoshta ishte fushata e vlerave që i dhanë Bilalit dhe ai ishte në momente euforie dhe nuk e përmbante dot veten. Pastaj pozicionet ndryshuan pas asaj mbledhjeje. Në ato momente nuk e ka menduar se çfarë pasojash do të kishte më pas. Gjithçka ndodhi nuk kishte lidhje me Kadarenë, por këto situata i krijuan ata që merreshin me këtë punë. E kishin organizuar. Shkrimtarët e donin të gjithë Bilalin. E kanë ndihmuar me para, revistat dhe gazetat e paguanin kur shkruante. Të gjithë pa përjashtim e kanë përkrahur. Bashkim Kuçuku Ajo kritikë, në fakt, ndikoi, por fati i tij ai do të ishte, edhe sikur mos të ngrihej në atë mbledhje për të kritikuar "Dasmën". Ishte diçka e paracaktuar. Bilal Xhaferi aty ka dalë kundër vetes, kundër natyrës së tij, një gabim që mendoj se ka ardhur nga ndjenja për të pasur një rivalitet. Unë si studiues s’i jap fare rëndësi kësaj çështjeje. E gjitha ishte një marrëzi. Ismail Kadare Pas njëzet e pesë vitesh, befas ringjallet. Komunizmi ka rënë, gjithçka po rivlerësohet. Ngjarja te Klubi i Shkrimtarëve, gjithashtu. Madje me shumë mallëngjim. Dafinat që iu mohuan fajësuesit, i jepen tani të shumëfishuara. Cilësohet kolos, gati-gati hero i mendimit. Jo për veprën, në radhë të parë, për ngjarjen te Klubi i Shkrimtarëve. Atje ku e fajësoi kolegun e vet për dekadentizëm. Me një fjalë, disa minuta sharje kundër kolegut, i vlejnë më shumë se 30 vjet krijimtari.

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

Recensë

Suita e Némirovsky-t që mahniti botën pas 60 vjetësh Denise Némirovsky

ë 1929, Bernard Grasset, i entuziazmuar nga leximi i një dorëshkrimi të titulluar David Golder, mbërritur me postë në shtëpinë e tij botuese, vendosi menjëherë ta botonte. Pikërisht në çastin kur dëshironte të nënshkruante një kontratë me autorin, vuri re se ky i fundit, duke iu trembur ndonjë dështimi, nuk kishte shënuar as emrin dhe as adresën e tij, por vetëm një numër të kutisë postare. Atëherë ai botoi një lajmërim të shkurtër nëpër gazeta, duke e ftuar shkrimtarin misterioz të bëhej i gjallë. Kur Irenë Nemirovski (Irène Némirovsky) u paraqit tek ai disa ditë më vonë, Bernard Grasset e kishte të vështirë të besonte se gruaja e re me pamje të gëzuar dhe të qetë, që jetonte në Francë prej vetëm dhjetë vjetësh, ishte pikërisht ajo që kishte shkruar atë libër të shkëlqyer, të egër, të guximshëm dhe, mbi të gjitha, të zotëruar në mënyrë të përsosur. Një vepër që një shkrimtar arrin ta krijojë kur arrin pjekurinë. Duke e admiruar, por edhe duke qenë dyshues, ai e pyeti gjatë për t’u siguruar se Irenë Nemirovski nuk kishte vënë emrin e vet në veprën e ndonjë shkrimtari të famshëm i cili dëshironte të mbetej në hije. Me t’u botuar, romani David Golder u përshëndet njëzëri nga kritika, aq sa Irenë Nemirovski u bë menjëherë e famshme, e lavdëruar nga shkrimtarë mjaft të ndryshëm nga njëri-tjetri, si Jozef Keseli, që ishte hebre, dhe Rober Brazilaku, monarkist i së djathtës ekstreme dhe antisemit. Ai mburri pastërtinë e prozës së të porsaardhurës në botën e letrave franceze. Megjithatë, David Golder nuk qe përpjekja e parë e Irenës. Kishte debutuar edhe më herët në letërsi, duke i dërguar ato që ajo i quante “tregime të shkurtra qesharake” në revistën e ilustruar të përdyjavshme Fantasio, revistë e cila ia botoi dhe ia pagoi secilin për gjashtëdhjetë franga. Pas këtyre, një tregim dhe një novelë në Œuvres libres, si dhe Keqkuptimi - shkruar në vitin 1923, në moshën tetëmbëdhjetëvjeçare - dhe një vit më vonë, Fëmija gjenial, që më pas u titullua Fëmija tepër i talentuar. Irenë Nemirovski filloi të shkruante kur ishte katërmbëdhjetë vjeçe, pas vdekjes së guvernantes së saj franceze, e cila luajti një rol jo pa rëndësi në jetën e kësaj vogëlusheje: i ati ishte boll i angazhuar me punët e veta larg familjes, dhe e ëma, sqimatare e kryelartë për bukurinë e saj, kalonte orë të tëra para pasqyrës duke parë me tmerr tiparet të vyshkeshin dhe ta kthenin në një grua që së shpejti do t’i jepej ndonjë zhigoloje. Irena zinte vend në një divan me fletoren mbi gjunjë. Pati përpunuar një teknikë romaneske që frymëzohej nga mënyra e Ivan Turgenjevit. Kur fillonte një roman, nuk shkruante vetëm tregimin, por edhe gjithë përsiatjet që i frymëzonte ky i fundit, pa fshirë a hequr asgjë. Ajo njihte me saktësi secilin prej personazheve, edhe personazhet e dorës më se të dytë. Nxinte fletore të tëra për të përshkruar fizionominë, natyrën, edukatën, fëmijërinë, etapat kronologjike të jetës së tyre. Dhe, kur të gjitha personazhet kishin arritur këtë shkallë saktësie, me dy lapsa - një të kuq dhe një të kaltër - Irena nënvizonte tiparet thelbësore që do të ruheshin; nganjëherë hiqte vetëm disa radhë. Ajo kalonte me shpejtësi në kompozimin e romanit, e përmirësonte, pastaj përpilonte versionin përfundimtar. Kur shpërtheu Revolucioni i Tetorit, Nemirovskët banonin, nga viti 1914, në Shën Petërburg, në një shtëpi të madhe dhe të bukur. Duke menduar për një vend të sigurt për familjen e tij, Leon Nemirovski, babai i Irenës, e vendosi atë në Moskë, por pikërisht aty revolucioni shpërtheu me më shumë dhunë në tetor të vitit 1918. Ndërsa pushkatimet bënin kërdinë, Irena eksploronte bibliotekën e Des Esseintes, oficerit të kulturuar, në shtëpinë e të cilit ishin strehuar. Ajo zbuloi Hyismanin, Mopasanin, Platonin dhe Oskar Uajlldin. Portreti i Dorian Greit ishte libri i saj i preferuar. Duke shfrytëzuar një periudhë qetësie, Nemirovskët u rikthyen në Shën Petërburg dhe kur koka e babait të Irenës ishte vënë në çmim nga bolshevikët, ky i fundit u shtrëngua të bëhej klandestin. Në dhjetor të vitit 1918, duke

Rreth librit “Suitë franceze” e autores Irenë Nemirovski. E para vepër letrare rreth Luftës së Dytë Botërore përfituar nga fakti se kufiri nuk ishte mbyllur ende, ai organizoi arratisjen në Finlandë të njerëzve të vet, të maskuar si fshatarë. Irena kaloi një vit në një katund të përbërë nga tri shtëpi prej druri në mes të fushave me dëborë, dhe kur panë që gjendja në Rusi sa vinte e rëndohej Nemirovskët udhëtuan drejt Suedisë, prej nga më 1919, me një anije të vogël mallrash, përmes një shtrëngate të frikshme, e cila frymëzoi skenën e fundit dramatike të romanit David Golder, familja u vendos në Francë. Në Paris, Leon Nemirovski mori drejtimin e një dege të bankës së tij dhe në këtë mënyrë mundi të rimëkëmbte pasurinë e vet. Jeta e Irenë Nemirovskit në Paris mori një ngjyrim më pak të hidhur. Nemirovskët u përshtatën dhe filluan të bënin aty jetën e shkëlqyer të borgjezëve të mëdhenj e të pasur. Mbrëmje mondane, darka me shampanjë, ballo, verime luksoze. Irena adhuronte lëvizjen, vallëzimin. Ajo vraponte nga festat në pritjet. E çonte jetën, siç ka pohuar edhe vetë, dafrungë. Nganjëherë luante në kazino. Në vorbullën e një prej këtyre mbrëmjeve Irena takoi Mihailin, ose Mishel Epshtainin, “... një brun me çehre mjaft të errët”, që nuk vonoi t’i vinte rrotull. Irenës i duket se ai ishte sipas shijes së saj, e dashuroi dhe u martua me të më 1926. Ata u vendosën në Constant-Coquelin Avenue në një apartament të bukur, dritaret e të cilit shihnin nga kopshti i madh i një manastiri të bregut të majtë. Në vitin 1929 lindi vajza e tyre e parë Denisa, dhe pak vite më vonë, më 1937, Elizabeta. Në prag të shpalljes së Luftës së Dytë Botërore, më 1 shtator 1939, Irena dhe Mishel Epshtaini i çojnë Denisën dhe Elizabetën në Isi-l’Evekë, në Saonë-e-Luarë, me mëndeshën e tyre Sesilë Misho, e lindur në atë fshat. Kjo e fundit ia besoi vajzat nënës së saj, zonjës Mitenë. Irena dhe Mishel Epshtaini u kthyen në Paris, prej nga do të fillonin vajtje-ardhjet e tyre për të parë fëmijët, derisa u vendos kufiri, në muajin qershor 1940. Statuti i parë i hebrenjve i 3 tetorit 1940 u caktoi një kusht shoqëror dhe juridik inferior hebrenjve, i cili i bëri ata njerëz me të vërtetë të përbuzur. Mbi kritere raciale ai përcaktoi kush ishte hebre për shtetin francez. Nemirovskët, të regjistruar në muajin qershor 1941, qenë njëkohësisht hebrenj dhe të huaj. Misheli nuk kishte më të drejtë të punonte në Bankën e vendeve të Veriut; shtëpitë botuese “arianizuan” personelin dhe autorët e tyre; Irena nuk mund të botonte më. Që të dy lanë Parisin dhe u bashkuan me vajzat e tyre në hotelin e udhëtarëve në Isi-l’Evekë, ku qenë strehuar edhe ushtarë e oficerë të Vermahtit. Në muajin tetor 1940, u shpall një ligj për “qytetarët e huaj të racës hebreje”, sipas të cilit hebrenjtë mund të internoheshin nëpër kampet e p ë r q e n d r i m it o s e m e ve n d b a n i m t ë detyrueshëm. Ligji i 2 qershorit 1941, që zëvendësoi statutin e parë të hebrenjve të tetorit 1940, e bëri edhe më të mjerueshme gjendjen. Ai është preludi i arrestimit, internimit dhe dërgimit të tyre në kampet naziste të shfarosjes. Më 12 qershor 1942, pak ditë para arrestimit të saj, Irena dyshonte se do t’ia dilte të përfundonte

veprën e madhe që kishte nisur. Parandiente se i kishte mbetur fare pak kohë për të jetuar. Por vazhdoi të mbante shënime, paralelisht me shkrimin e librit të saj. Këto shënime të kthjellëta dhe cinike i titulloi Shënime rreth gjendjes së Francës. Ato provojnë se Irenë Nemirovski nuk kishte asnjë iluzion, si rreth qëndrimit të masës pa jetë, “të urryer”, të francezëve përballë disfatës dhe bashkëpunimit me pushtuesin, ashtu edhe rreth vetë fatit të saj. Ajo stigmatizoi frikën, poshtërsinë, pranimin e poshtërimit, të përndjekjes dhe të masakrave. Ishte vetëm. Të rrallë qenë në mjediset letrare dhe të botimit ata që nuk zgjodhën të bashkëpunonin me pushtuesin. Shkoi çdo ditë te postieri, por për të nuk kishte letra. Ajo nuk u përpoq t’i shpëtonte fatit të saj duke marrë arratinë, për shembull, drejt Zvicrës, e cila priste hebrenjtë e ardhur nga Franca, sidomos gratë dhe fëmijët. Irena ndihej e braktisur, ndaj më 3 qershor përpiloi testamentin e vet për kujdestaren e vajzave të saj, me qëllim që kjo e fundit të kujdesej për to kur nëna dhe babai i tyre të vdisnin. Më 3 korrik 1942, ajo shkruante: “Përfundimisht [e dëshpëruar] të paktën gjërat të mos vazhdojnë dhe të mos ndërlikohen më tepër! Që kjo gjendje të marrë fund, mirë apo keq!” Ajo e shihte gjendjen si një varg lëkundjesh të fuqishme që do ta vrisnin. Më 11 korrik 1942, ajo punoi në pyllin e pishave, ulur mbi përparësen e saj të kaltër, “në mes të një oqeani gjethesh të kalbura dhe të qullura nga shtrëngata e natës së fundit si mbi një trap, me këmbët mbledhur nën vete”. Po atë ditë, ajo i shkroi drejtorit letrar të shtëpisë botuese Albin Michel një letër, ku shprehej qartë fakti se nuk do t’i mbijetonte dot luftës që gjermanët dhe aleatët e tyre u kishin shpallur hebrenjve: “I dashur Mik... mendoni për mua. Kam shkruar shumë. Ma ha mendja se ato do të jenë vepra postume, por me to shtyj kohën.” Më 13 korrik 1942, xhandarët francezë trokitën

www.mapo.al

Suitë franceze Autore: Irène Némirovsky Përktheu: Nasi Lera 384 f., 800 lekë Shtëpia Botuese DITURIA

në derën e Nemirovskëve, duke arrestuar Irenën. Ajo u internua më 16 korrik në kampin e përqendrimit të Pitiviersit në Luarë. Të nesërmen, ajo u çua në Aushvic me varganin numër 6. U regjistrua në kampin e shfarosjes të Brikenaut, dhe më 17 gusht 1942 u pushkatua. Botimi i romanit Suitë franceze ka një histori që është mrekullia vetë dhe që meriton të tregohet. Kujdestarja dhe dy fëmijët, në arratisjen e tyre, morën me vete një valixhe e cila kishte brenda fotografi, dokumente të familjes dhe dorëshkrimin e fundit të shkrimtares, shkruar me një shkrim të vockël për të kursyer bojën dhe letrën e keqe të luftës. Irenë Nemirovski kishte bërë në këtë vepër të fundit një portret të pamëshirshëm të Francës së flashkët, të mundur dhe të pushtuar. Valixhja i shoqëroi Elizabetë dhe Denisë Epshtainin nga një strehim të mjerueshëm dhe jetëshkurtër në tjetrin: në fillim një pension katolik. Vetëm dy murgesha e dinin se vajzat e vogla ishin çifute. Denisës i kishin vënë një emër të rremë, por ajo nuk arrinte të mësohej me të, ndaj shpesh i tërhiqnin vëmendjen në klasë, sepse nuk përgjigjej kur e thërrisnin. Xhandarët që po tërboheshin ngaqë nuk gjenin asgjë më të rëndësishme për të bërë, sesa t’u dorëzonin nazistëve dy fëmijët, ranë në gjurmë të tyre. Ato braktisën pensionin. Denisa, në bodrumet ku kaloi shumë javë, u sëmur nga pleuriti; ata që e fshihnin nuk guxonin ta çonin te një mjek dhe e trajtuan vetëm me rrëshirë pishe. Kur thuajse po binin në gjurmë të tyre, ato morën përsëri arratinë, me valixhen e vyer, që ishte përherë gati në rast alarmi. Denisa kishte shpëtuar fletoren e çmueshme. Ajo nuk guxonte ta hapte, i mjaftonte vetëm ta shihte. Megjithatë, provoi të njihej me përmbajtjen e saj, por kjo qe shumë e dhimbshme. Vitet kalonin. Ajo së bashku me të motrën Elizabet, bërë drejtoreshë letrare me emrin Elizabet Zhil, vendosi t’ia besonte veprën e fundit të nënës së saj institut Mémoire de l’Édition Contemporaine, me qëllim që ta shpëtonte. Por para se të ndahej nga fletorja, vendosi ta daktilografonte. Me anën e një lupe të madhe, iu fut punës së gjatë dhe të vështirë të deshifrimit. Romani Suitë franceze u hodh më pas në kompjuter dhe u rishkrua për herë të tretë në gjendjen përfundimtare. Nuk ishte fjala, siç kishte besuar ajo, për shënime të thjeshta, për një ditar intim, por për një vepër të fuqishme, për një afresk jashtëzakonisht të qartë, për një fotografi të gjallë të Francës dhe francezëve: rrugët e eksodit, fshatra të pushtuara nga gra dhe fëmijë të rraskapitur, të uritur, që luftonin për të fjetur në një karrige të thjeshtë në korridorin e një bujtine fshati, vetura të ngarkuara me mobilie, dyshekë, batanije dhe enë, në mes të rrugës, ngaqë u kishte mbaruar benzina, borgjezë të mëdhenj, të neveritur nga vegjëlia, teksa përpiqeshin të shpëtonin xhinglat e tyre, kurvicka të braktisura nga dashnorët e tyre të ngutur për të lënë Parisin me familjen, një famullitar që prin jetimët drejt një strehimi, një ushtar gjerman që, pasi strehohet në një shtëpi borgjeze, josh vejushën e re nën sytë e së vjehrrës. Në këtë tablo të dëshpëruar, vetëm një çift i thjeshtë, djali i të cilit ishte plagosur në luftimet e para, ruan dinjitetin. Ata përpiqen më kot të gjejnë gjurmët e tij midis ushtarëve të mundur që zvarriten rrugëve, në kaosin e varganëve ushtarakë që çojnë të plagosurit drejt spitaleve. Kur Denisë Epshtaini ia besoi dorëshkrimin e romanit Suitë franceze ruajtësit të IMEC, ndjeu një dhimbje të madhe. Ajo nuk dyshonte për vlerën e veprës së fundit të nënës së saj, por nuk ia dha për ta lexuar ndonjë botuesi, sepse Elizabet Zhil, motra e saj, tashmë e sëmurë rëndë, ishte duke shkruar Le Mirador, një biografi shumë e bukur imagjinare për atë që ajo nuk kishte pasur kohë ta njihte, sepse ishte vetëm pesë vjeçe kur nazistët e vranë: nënën. Falë kurajës së Denisës, zëri i fuqishëm i Irenë Nemirovskit u dëgjua sërish, pasi qe shuar në Aushvic më 1942. Suitë franceze, kjo vepër e jashtëzakonshme sa reale aq edhe e dhimbshme, vjen në shqip nga Shtëpia Botuese DITURIA, nën përkthimin mjeshtëror e plot finesë të Nasi Lerës. *Vajza e autores së librit Irène Némirovsky

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

PYETESORI Një takim me shkrimtarë dhe lexues përmes pyetje-përgjigjesh që zbulojnë ‘të fshehta’ të lehta të procesit të leximit...

EDISON YPI

Dikur, qejfi i leximit e kalonte edhe frikën e spiunimit -Libri më i vjetër që keni në bibliotekën tuaj? S’besoj se mund të quhen “Bibliotekë” grumbujt e librave në shtëpinë time. Libri nuk është qëllim, libri është mjet, madje send, që realizon transferimin e ideve dhe përfytyrimeve nga koka e autorit tek koka e lexuesit. Gjithçka që ndodhet në mes këtyre dy kokave; letra, biblioteka, bukinisti, libraria, ceremonia, nuk janë gjëra interesante. Unë librat i mbaj, i lexoj, i shfletoj, atje ku duhet dhe ku e kam më kollaj, në kokë. Ku nuk kam “libra të rinj” dhe “libra të vjetër” por vetëm “libra”, pa asnjë kronologji, dhe pa asnjë konvencion. -Librat i zgjidhni nga autori, apo zhanri? Nuk e zgjedh unë librin. Më zgjedh libri mua. Autori, libri, zhanri, vijnë më gjejnë ata mua edhe prapa diellit po të jem fshehur. Nuk e di si ndodh. Thjesht ndodh. -I keni lexuar të gjithë librat që keni në bibliotekë? Pse do t’i kisha nëse nuk do t’i lexoja?! Ka derdimenë që librat i mbajnë për t’ua lexuar biblioteka. Unë nuk jam rasti. Mbaj dhe lexoj edhe libra-këllira. Se llumrat letrarë janë si llixhat, kanë efekt kurativ, të bëjnë për të qeshur, si dhe ta mbajnë gjallë vigjilencën ndaj bërllogjeve letrare. -Libri i parë që keni lexuar? Taras Bulba, është i pari libër serioz që kam lexuar. Isha në klasën e tretë ose të katërt fillore. Mësuesja na dha nga një libër për ta lexuar dhe komentuar. Mua Taras Bulbën. Mbresat mahnitëse të atij libri të hatashëm i kam ende të gjalla. S’besoj se ka sot mësuese filloreje t’u japi nxënësve të lexojnë të tillë libra. Në diktaturë koha ishte e kurvit, librat ishin të njerëzve. Në Demokraci koha është e njerëzve, librat janë të kurvit. -Libri i parë që keni kursyer për ta blerë? Libri nuk është shtëpi ose makinë që të kursesh për ta blerë. Ethja për të lexuar një libër është si padurimi për të bërë seks. Nuk e di nëse femrat e duan librin si mashkull dhe mashkullin si libër. Unë për vete librin e dua si femër, femrën e dua si libër. Të dy bashkë, femra plus libri, janë Parajsa. -Me kë i ndanit librat kur ishit gjimnazist apo student? Me asnjë. Librat nuk ndahen. Librat lexohen. Ndahen dhe shpërndahen idetë e librave. Kam provuar t’i komunikoj emocionet e leximeve. Por pa sukses. Më parë, sapo nisja t’u flisja për Rudini-n, më thoshin; “po iki se jam turni i tretë”. Tani, sapo hap gojën tu them ndonjë gjë për Ebu Qerimin, u bie celulari. -A keni patur kartë anëtarësimi në Bibliotekën e qytetit? Jo. Bënte pjesë në refuzimin që i bëja gjithçkaje të asaj kohe.

-Sa shpesh shkonit në Bibliotekë dikur, dhe a vazhdoni ta frekuentoni edhe sot? Kam tentuar, por jam larguar i tmerruar. Bibliotekat e diktaturës ishin plot me spiunë. Tani janë plot me grafomanë që hiqen për shkrimtarë, dhe mitomanë që mbahen për dijetarë. -I keni marrë ndonjëherë një mikeshe apo miku një libër dhe me ndërgjegje nuk ia keni kthyer më ? Nëse po, cili është ai libër dhe përse? Marrja, mosmarrja, kthimi, moskthimi, miku, mikesha, me ndërgjegje pa ndërgjegje, janë ojna që nuk kanë lidhje me lexuesit seriozë. -Keni humbur libra që i keni pasur shumë të dashur? Humbin libra që mbahen nëpër biblioteka. Nuk mund të humbin librat që ruhen brenda kafkës. -A lexonit dikur libra të ndaluar? Mund të na përmendni disa tituj dhe si i siguronit? Po. “I huaji”, “Krim dhe ndëshkim” etj. Qarkullonin dorë më dorë mes miqsh. Që ndonjëri edhe mund të ishte spiun. Por qejfi i leximit e tejkalonte frikën e spiunimit. Ishin kryesisht anglisht dhe italisht, por edhe përkthime trashanike që vinin nga Kosova. Ndodhte që, në përputhje me humoret e kurvit, ndonjë libër i lejuar bëhej befas libër i ndaluar. E kundërta nuk ka ndodhur. Ka pasur dhe libra të ndaluar që i shpërndante Sigurimi. Të tillë ishin librat e lavirit të Prishtinës. Leximi i librave të ndaluar na jepte kënaqësi, por nuk ishte domosdoshmëri. Fan Noli, Mitrush Kuteli, Vedat Kokona, Petro Zheji, Afrim Koçi, Lasgushi, Aurel Plasari dhe të tjerë, përkthyen pothuaj krejt letërsinë klasike. Modernistët jo. Megjithatë, për një milet që hante çdo mbrëmje përshesh me kos dhe mbathte dhjetë vjet të njëjtat këpucë, mungesa e autorëve modernistë s’ishte nga vuajtjet më të mëdha, si po thonë disa nga ata që librat i mbajnë nëpër biblioteka t’ua shohin mysafirët. Nëse shtëpia ka themele dhe mure të forta, nuk është ndonjë hata’ pse çatisë i mungojnë disa tjegulla. -Dhurimi i librave është një rit që e vlerësoni, apo librat preferoni t’i zgjidhni vetë? Librat nuk dhurohen. Librat blihen. Librat ia dhurojnë njëri-tjetrit snobat, vanitozët, ata që s’kanë haber nga leximet dhe s’duan t’ja dinë për lodhjet e autorëve. Librat i dhurojnë edhe autorët mediokër. Më të lezeçmit prej tyre janë ca këllira që pasi ma lënë librin në dorë më thonë: Ma shaj librin në gazetë. Dhe unë, pasi i falenderoj, “dhuratën” e hedh drejt e në kosh. -Cilat janë zakonet tuaja të leximit ? Lexoni shtrirë në kurriz, përmbys, në tryezën e

punës? Zakoni im i leximit është harrimi. Kur lexoj unë harroj, kush e ka shkruar, pse e ka shkruar, a është njeri i mirë apo i keq ai që e ka shkruar, a ka moral, a e ka gruan të bukur, a shkon me kurva, e të tjera broçkulla si këto. Për pozicionin duhen pyetur ata që më kanë parë duke lexuar. Që zor ta dinë. Se unë librat i lexoj në fund të detit ose përmbi re. -Në cilën gjuhe tjetër përveç shqipes lexoni? Jo vetëm unë, çdo njeri lexon në një “gjuhë” të tijën që nuk është asnjëra nga gjuhët e njohura. Falë “gjuhës” së secilit, ndryshe nga filmi të cilin e shohin të gjithë njëlloj, librin e lexojnë të gjithë në mënyra të ndryshme. Gjuhët e ndryshme të secilit janë çimentoja që nuk e lë të shembet dhe e bën të pavdekshme Katedralen e Letërsisë. Falë atyre “gjuhëve” librat nuk shkruhen nga autorët por nga lexuesit. Librat e sotëm i kanë shkruar lexuesit e djeshëm, librat e ardhshëm i shkruajnë lexuesit e tashëm. Autorët, jo autorët tanë, ata humbamenot që e shkojnë jetën nëpër promuovimet e njëri-tjetrit, autorët e vërtetë nuk janë normalë. Autorët janë të çmendur. Autorët janë djaj me fantazi të ndezur, mendje të zhdërvjellët, të përvuajtur të vetmuar me vullnet të hekurt që hedhin mbi letër marazet e lexuesve në formë perlash. Djalli gdhend perla. Zoti nuk gdhend perla. Zoti tëholl bakllava, bën revani, gjëra të ëmbla. Mardhënia gjuhë-autor-lexues-shkrim-lexim është një marramendje plot me enigma dhe mistere, kyçin e zbërthimit të të cilave para mijëra vitesh një idiot e hodhi në det. -Çfarë po lexoni këto ditë? Këto ditë nuk po lexoj, këto ditë po më lexojnë. -Mbani shënime kur lexoni? Kurrë. Të lexosh “me laps në dorë” dëshmon egoizëm, pafuqi, ndjeshmëri të pjesëshme. Leximi lyp altruizëm dhe ndjeshmëri integrale. Pa altruizmin dhe ndjeshmërinë integrale është e pamundur kqyrja e perlave drithëruese shumicën e të cilave djajtë e mbyllin nëpër guacka. Lexo me çfarë të duash në dorë, edhe me lugë, pirua, po deshe edhe me thikë apo dhe ndonjë alet tjetër në dorë, por kurrë me laps në dorë. -Në letërsi ju tërheq më shumë proza apo poezia? Nëse poezia është deti me dallgë nën qiellin me diell, hënë, yje e re, dhe proza toka me male, pyje, lumenj, leximi është era që fryn si t’i teket mbi të dyja dhe mbi të gjitha. -Cilët janë ata libra apo autorë që ju rekomandoni se duhen lexuar patjetër? Homeri, Dante, Shekspiri, Kadare, dhe pak të tjerë. Ai që vdes pa i lexuar këta është një i mjerë fatkeq pa asnjë shpresë për të vajtur në Ferr. Se Ferri është interesant. Parajsa është vend i bukur

por i mërzitshëm. -A ka një libër që ju e konsideroni si Librin Total? Nuk besoj se ekziston. Afër tij janë “Hamleti”, “Pinoku”, “Don Kishoti”. -Po t’ju thonë se në Arkën e Noes së Librave duhet të shtini 3 libra për t’i shpëtuar nga Apokalipsi, cilët do ishin? Komedia Hyjnore, Makbethi, Nëpunësi i Pallatit të Ëndrrave. -Na thoni një maksimë për librat, që e mbani mend ose e përsërisni shpesh… “Mik i vogël i librit” Ishte shkruar mbi një distinktiv të kuq që ia varnin në gjoks kalamajve që lexonin këllirat e kurvit. Pra, në perceptim audioviziv të gjerë, jo “Mik i madh i librit”, por “Mik i vogël i librit”, domethënë armik i librit, ashtu si, fatkeqësisht, sot një numër jo i vogël shqiptarësh, janë. Shekspiri, Tolstoi, Mark Tueini, Oskar Uajlldi, do donin, por nuk kanë mundur të thonë me vetëm tri fjalë një të tillë llahtari sa makabre dhe qesharake. -Na thoni një varg të preferuar poezie… Tek “Poradeci” i Lasgushit është vargu më drithërues, më magjepsës, më sugjestiv, më i ngjeshur, më uluritës dhe më tronditës i krejt çfarë është shkruar në këtë planet prejkur shkrimi është shpikur. Po tani? -Cili është personazhi i preferuar i romaneve që keni lexuar? Ai pa të cilin asnjë libër nuk mund të ekzistojë. Në rastin tim, unë. Në rastin tënd ti, e kështu me radhë për secilin lexues të pasionuar. -Autografi më i çmuar apo më i çuditshëm që keni? Edisonit, lexuesit të kuptueshëm më mirë se kritikët letrarë. Kujtim nga autori Tiranë 21 gusht 1974 Më 1974, pra në mesin e mesnatës së diktaturës, kur çdo fjalë ishte një psherëtimë, çdo hije një spiun, çdo kërcitje një çizme, çdo zhurmë një prangosje, jo ta thoje apo ta shkruaje, por edhe vetëm ta mendoje, se Edison Ypi, ky pinjoll “kolaboracionistësh” dhe “tradhëtarësh” paskësh masë kuptushmërie letrare më të madhe se “kritikët letrarë” që ishin syri vigjilent i Sigurimit të Shtetit, të cilit nuk i shpëtonte asgjë në punët e botimeve dhe leximeve, për këtë duhej një guxim i marrë. Guximin e çmendur për t’i shkruar ato fjalë në faqen 3 të “Dimrit të Vetmisë së Madhe” e pati autori, Ai që ju dhe të gjithë e dinë cili ka qenë, është dhe do të jetë.

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

Librari

Don Kishoti ka humbur mendjen duke e tepruar me leximin e librave mbi kalorësinë, dhe kështu niset që të hahet me të vjetrit, fillimisht duke i bërë vetes një parzmore (prej kartoni) dhe një kalë (një gërnjar me një këmbë në varr), dhe pastaj duke e nderuar veten me titullin Kalorës

Publicistikë Titulli: Ia dolëm Autor: Ulpiana Lama Shtëpia Botuese: “Saras”

Për Kosovën e saj dhe Kosovën tonë

1001 libra që duhen lexuar para se të vdisni

Don Kishoti Miguel de Cervantes Saavedra Jetëgjatësia: L. 1547 (Spanjë), V. 1616 Publikuar për herë të parë: 1605–1615, nga Juan de la Cuesta Titulli në origjinal: El ingenioso hidalgo Don Quixote de la Mancha Pjesa e parë e Don Kishotit në fillim u publikua në Madrid më1605; më pak se njëzet kopje të botimit të parë kanë mbijetuar. Të gjitha llojet e bukurisë nuk frymëzojnë dashuri; ka një lloj që vetëm kënaq syrin por nuk mbërthen ndjenjat. Don Kishoti ka humbur mendjen duke e tepruar me leximin e librave mbi kalorësinë, dhe kështu niset që të hahet me të vjetrit, fillimisht duke i bërë vetes një parzmore (prej kartoni) dhe një kalë (një gërnjar me një këmbë në varr), dhe pastaj duke e nderuar veten me titullin Kalorës. Shkon në një han, që ai mendon se është kështjellë, takon prostituta, të cilat ai mendon se janë zonjusha nga familje fisnike, u flet atyre dhe hanxhiut, i cili është hajdut, me një gjuhë kaq letrare dhe të sofistikuar saqë ata nuk e kuptojnë, dhe pastaj kërkon që ta bëjë veten kalorës duke vigjiluar gjithë natën mbi parzmoren e tij. Transformimi absurd i ritualit të shenjtë të marrjes së titullit Kalorës në materialet ekuivalente ad hoc është paralel me një laicizëm të ngjashëm që po kalonte Evropa në atë kohë. Në të gjithë këtë është lexuesi i mirinformuar, dhe jo personazhet apo veprimi, ai të cilit i drejtohet. Cervantes këtu krijon vetë formën e novelës, duke krijuar lexuesin. Leximi fillon me Prologun që i drejtohet lexuesit “dembel”, dhe me nënkuptim përzgjatet në të gjithë librin e parë, teksa miqtë e Kishotit përpiqen që ta shërojnë çmendurinë e tij duke djegur librat e tij, me qëllim që t’ia ndalin leximin. Në këtë proces ne takojmë lexues, dhe raste për lexim, të të gjitha llojeve. Më 1615, Cervantes publikoi një libër të dytë, në të cilin Don Kishoti bëhet jo personazhi që lexon por personazhi që është lexuar, duke qenë se shumë prej njerëzve që ai takon e kanë lexuar Librin dhe dinë gjithçka për atë. Në fakt ky kombinim i asaj gjithnjë të lexuar tashmë dhe forcës për rishpikje të përjetshme është ajo çka vazhdon të tërheqë lexuesin. Udhëtimet e Persilesit dhe Sigismundës Miguel de Cervantes Saavedra Jetëgjatësia: L. 1547 (Spanjë), V. 1616 Botuar për herë të parë: 1617 Titulli në origjinal: Los trabajos de Persiles y Sigismunda, historia septentrional “Dëshirat e kësaj jete janë të panumërta dhe të lidhura bashkë një zinxhir të pafund, një zinxhir që ndonjëherë arrin deri lart në Parajsë dhe të tjera herë fundoset në Ferr.” Cervantes-i e shkroi dedikimin emocional të kësaj novele kur ishte në shtratin e vdekjes, pasi kishte marrë shërbesën e fundit, dhe ai vdiq pa e parë të botuar. Është një novelë bizantine, një zhanër artificial dhe moralizues që

ishte popullor në gjysmën e dytë të shekullit të gjashtëmbëdhjetë. Me të Cervantes- besonte se do të fitonte lavdinë letrare që nuk mund të vinte nga parodi si Don Kishoti i tij. Novela tregon historinë e peripecive të Persilesit, Princit të Tulës, dhe të dashurës së tij Sigismunda, Princesha e Finlandës, në udhëtimin e tyre të gjatë dhe plot ndodhi për në Romë, ku Papa bekon dashurinë e tyre dhe i bashkon në martesë. Duke u shtirur si motër e vëlla të quajtur Periander dhe Auristela, heronjtë udhëtojnë në ujërat e ngrira të Veriut, kapërcimi i pengesave të shumta (ndarje, rrëmbim dhe fundosjen e anijes), pas të cilave ata vazhduan udhëtimin e tyre, prapë duke u përballur me të tjera pengesa nëpër Portugali, Spanjë, Francë dhe më në fund Itali, kryeqyteti i së cilës simbolizon bashkimin dhe epërsinë e Kishës. Protagonistët shfaqin cilësi morale perfekte: nder, virtyt, burrëri dhe dëlirësi. Në këtë “histori veriore” Cervantesshkroi një lloj novele komplet të re, duke përzier intrigën me shembujt moralë, aventurën me udhëzimet dhe ai u përpoq të kodonte brenda saj një alegori të jetës njerëzore, një përzierje e së mirës dhe së keqes, e mundësisë dhe vullnetit të lirë në udhëtimin njerëzor drejt shpëtimit. Pushtimi i Spanjës së Re Bernal Díaz del Castillo Jetëgjatësia: L. 1495 (Spanjë), V. 1582 (Guatemala) Publikuar për herë të parë: 1632 Titulli origjinal: Verdadera historia de la conquista de Nueva España Një numër i madh veprash historike të shkruara në shekullin e gjashtëmbëdhjetë i dedikoheshin zbulimit dhe pushtimit të Amerikës, dhe klasifikoheshin si “të përgjithshme”, “natyrale” apo “morale.” Kjo histori nga Bernal Diaz dallohet për fjalët “histori e vërtetë” në titullin e saj në origjinal: që do të thotë se eventet janë “parë dhe përjetuar.” I vetëdijshëm që pozicioni i tij si ushtar e bënte të cenueshëm ndaj kritikave të historianëve të ditur dhe të trajnuar në shkrim retorik dhe elegant, autori e bën të qartë që në fillim kriterin e tij për përvojën personale, një që është e gjasshme të bëhet gjithnjë e më shumë e respektuar. Ai lë jashtë planin imperialist ideologjik të historive zyrtare për të favorizuar eksperiencën. Kjo vepër shihet nga disa si e para novelë letrare amerikano-spanjolle. Është një ushtrim i fortë kujtese që, i shkruar tri dekada më vonë, risolli ditët para zbulimit të perandorisë Azteke dhe pushtimit të Meksikës. Autori e sjell në jetë veprën e vet nëpërmjet një aftësie të mrekullueshme për të rrëfyer, bazuar mbi vëmendjen ndaj detajit dhe pa përjashtuar ironinë. Teksti i tij, për më shumë, është ndërtuar si një argument kërkues polemizues; ai vendosmërisht ngre pikëpyetje për pasaktësitë e historianëve të tjerë të të njëjtave ngjarje dhe, në vend lëvdatave të papërmbajtura dhe ekzagjeruara që ata shkruan për heroin Cortes, ai mbron veprën e ushtarëve vetëflijues që e shoqëruan atë. *Përktheu: Ina Xhani

E ndodhur në qendër të ngjarjeve të mëdha, atje ku konflikti shfaqej në çdo orë të ditës, Ulpiana Lama punonte për një botë të paqtë, me synim mirëkuptimin mes shqiptarëve dhe serbëve, ndërgjegjësimin e palëve për fundin e mbërritjes logjike: Pavarësinë. Në morinë e punëve, mes të tjerash, në ndihmesë të çështjes, ajo zgjedh si mjet të efektshëm publicistikën letrare, me rolin që ajo mund të luajë në jetët tona, të lexuesve si të Kosovës, ashtu dhe të Shqipërisë. Shtëpia Botuese “Saras” vjen së fundmi me librin e publicistes dhe moderatores së njohur të “Top Channel”, Ulpiana Lama. “Ia dolëm”, një përmbledhje e shkrimeve më domethënëse të Lamajt, vjen në kuadër të botimeve të “Saras”, të cilat kanë të bëjnë me kujtesën historike dhe një prej pikave më të ndjeshme të shqiptarëve në këtë kujtesë siç është Kosova. Spektri i shkrimeve të saj të jep një tablo të Kosovës para dhe pas statusit, duke të bërë të jetosh si në një prej filmave që ende nuk është bërë për Kosovën. Në shkrimin e parë të këtij libri që daton në vitin 2004, dhe që quhet “Standarde dhe status”, ajo tregon se si ndërprerja e energjisë në aeroportin “Charles de Gaule” në Paris, e bën të humbasë tranzitin për Budapest…dy udhëtarë të tjerë janë me të, që kanë probleme me dokumentet. “Sipas një kodi të pashkruar, vendoset menjëherë ndjenja e solidaritetit euforik mes njerëzish që ndajnë të njëjtin problem…Vazhdojmë të flasim derisa bëjmë prezantimin: Unë jam shqiptare, ata serbë. Muri i heshtjes instalohet vetëtimthi. Burri më i vjetër nuk hedh më as shikimin në drejtimin tim, e madje as nuk përshëndet kur i vjen radha të kalojë andej…”, shkruan ajo. Muri i heshtjes, një mur i ndërtuar prej vitesh mes shqiptarëve dhe serbëve, është muri që duhet rrëzuar për të ndërtuar komunikimin europian të dy fqinjëve që duhet të shohin drejt së ardhmes. Një libër frymëzues mund të quhet libri i Lamajt, e cila ka prekur çështjet më të ndjeshme të Kosovës të viteve që jetoi aty. Ajo shkruan për gjithçka; politikën, fenë, filozofinë dhe gratë.

Roman Titulli: Rruga për në shtëpi Autori: Fabio Volo Shqipëroi: Adrian Beshaj Shtëpia Botuese: Dudaj

Një rrëfim për dashurinë dhe dhimbjen e dy vëllezërve që ritakohen Markoja nuk ka zgjedhur kurrë, sepse ka frikë se mos njëra zgjedhje i përjashton gjithë të tjerat. Nuk ia ka vënë veshin kurrë askujt, përveçse vetes. Duket sikur u thotë të gjithëve: «Mund të më doni, por qëndromëni larg!». Andrea, vëllai i tij i madh, e ka vendosur menjëherë sesi duhej të ishte jeta e tij, i ka bërë gjithnjë gjërat ashtu siç duheshin bërë. Është martuar me Danielën, një grua e përkorë dhe elegante. Së bashku do të mund të ishin të përkryer. Kurse Markoja ka shumë femra, dhe Izabelën. Ajo ka qenë e dashura e tij e parë. Me të ka kaluar netët magjike kur bukuria e zgjat kohën dhe lumturia të shkëput premtime. Por as me të nuk ka arritur kurrë të vendosë, të kuptojë se liria nuk është medoemos mungesë përgjegjësie. Dhe kështu vazhdon të jetojë pa ngarkesë, pa futur kurrë një marsh, pa bërë një zgjedhje. Vetëm se, herë pas here, jeta që ke mbajtur gjithnjë nën kontroll fillon të bjerë pjesë-pjesë. Romani i ri i Fabio Volo-s rrëfen historinë e dy vëllezërve; ngjarjet i detyrojnë të afrohen, ta kuptojnë sërish njëri-tjetrin. Rrëfen gjithashtu një të fshehtë të patregueshme familjare që i ndjek si fantazmë. Rrëfen një histori të madhe dhe të përvuajtur dashurie që përshkon vitet dhe, si të gjitha historitë e mëdha të dashurisë, ka të bëjë me gjërat e shkëlqyera dhe me ato të tmerrshme të jetës. Rrëfen dhimbjen që të thyen më dysh dhe lumturinë që të bën të këndosh duke sajuar fjalët. Na bën për të qeshur, na mallëngjen, na emocionon.

Roman Titulli: Lista e dëshirave të mia Autori: Gregoire Delacourt Përktheu: Blerta Hyska Shtëpia Botuese: “Pegi”

Ky është një libër antidepresiv

Fenomeni ndërkombëtar që shtron pyetjen:“Po të fitonit lotarinë, sa do të ndryshonit nga jeta juaj dhe si?” Zhoslina (Zho) jeton në një qytezë të vogël në Francë. Ajo ka një dyqan të vogël tekstilesh dhe ka rritur dy fëmijë. Kohët e fundit ka filluar të pyesë veten se çfarë ndodhi me gjithë ëndrrat që kishte kur ishte shtatëmbëdhjetë vjeç. A mund të kishte qenë ndryshe jeta e saj? Pastaj ajo fiton lotarinë, 18.5 milionë euro për të qenë të saktë, dhe papritur gjithë mundësitë e kësaj bote shpalosen para saj. Por ajo vendos të mos e ndajë me askënd këtë lajm të mirë, as me bashkëshortin e saj, të paktën për pak kohë. Me çekun e fshehur diku në shtëpi, ajo fillon të bëjë një listë të të gjitha gjërave që mund të bëjë me ato para. Çfarë do të donte ajo të ndryshonte vërtet nga jeta e saj? Me mbi gjysmë milion kopje të shitura vetëm në Francë dhe i përkthyer në 27 vende të botës, ky roman i dytë i Grégoire Delacourt-it njohu një sukses të jashtëzakonshëm ndërkombëtar. Sipas të përjavshmes franceze “L’Express”, ky roman, në një kontekst krize ekonomike, prek ndjeshmërinë e lexuesve që rizbulojnë kënaqësitë e thjeshta të jetës. Zhoja na mëson se si të jetojmë modestisht, por të lumtur e të qetë. Ndër vite ajo ka seleksionuar gjërat që duhen ruajtur në kujtesë, gjithmonë më të mirat. Ka diçka terapeutike në mënyrën e saj të të ekzistuarit, diçka që shëron; deri diku, ky është një libër antidepresiv. “Lista e dëshirave të mia” është përshtatur për teatrin, në Paris, në vitin 2013 dhe për kinemanë, me një film që pritet të dalë së shpejti.

personzh single & The City privatësi Fenomen Çdo të shtunë e të diel

www.mapo.al

Dorina Dinga

Mirësevini në dhimbjen time! Suadela Balliu

“Dhimbja” është përsiatje emotive mbi jetët tona. Ndaj dhimbjes dhe shakave të hidhura të fatit ka shërim. ”Ky melhem është i fshehur te dashuria.

jo që shfaqet në oborrin e godinës së Teatrit Kombëtar pas pllakatit të madh që reklamon shfaqjen “Hamlet” nuk është tamam ajo që kishe përfytyruar si skenaristja e një monodrame - nisur edhe nga ca klishe kur bie fjala te njerëzit e letrave. Vajza e re me një model aspak të zakontë flokësh që duket sikur sapo ka dalë nga një katalog i lustruar mode, e veshur casual e me një çante shpine, të krijon përshtypjen e një studenteje e cila po nxiton për të kapur orën e leksionit. Në fakt, Dorina është vërtet studente, jo e aktrimit, as e regjisë në Akademinë e Arteve, por në Shkenca komunikimi në Universitetin Europian të Tiranës. Kur e dëgjon se sa me energji flet rreth provave që i ka nisur që në mëngjes për monodramën e që janë bërë edhe më intensive pasi data 14 qershor kur është vendosur edhe mbrëmja e premierës po afron, e kupton se ajo është e prerë për komunikim. Ndoshta nga ata pak të rinj që vërtet ka qenë e ndërgjegjshme për zgjedhjen që ka bërë për karrierën e ardhshme. Por kjo të bën të pyesësh: çfarë e ka shtyrë në dyert e Teatrit Kombëtar dhe jo si spektatore, por si

protagoniste të një monodrame që edhe e ka shkruar vetë? “Në fakt, unë kam pasur një eksperiencë si aktore në spektaklin ‘Portokalli’, ku kisha një monolog me nga një subjekt kundër meshkujve”, - ia nis Dorina, duke shtuar se ajo përvojë si aktore zgjati vetëm një sezon. Pas kësaj erdhën studimet në Universitetin Europian të Tiranës, kur e kuptoi se ishte më e prerë për degën e Marrëdhënieve Publike. “Por nuk i kam shkëputur marrëdhëniet me aktrimin. Kam shumë kontakte dhe miq në Akademinë e Arteve. Shkoj sa herë ka shfaqje të studentëve dhe mbetem në korrent me të rejat. Kjo ndoshta më ka ndihmuar t’i kem disa gjëra parasysh për monodramën time”, - thotë ajo. Monodrama është një pjesë e shkruar nga vetë Dorina, e shkëputur nga libri që ajo ka shkruar dhe që synon ta botojë këtë vjeshtë. “E ndava këtë pjesë dhe nisa ta punoja si skenar për një shfaqje teatri. Është një rrëfim i imi, për gjërat që kam parë, duke u shkëputur prej vetes e duke e kundruar nga larg. Një pjesë që flet mbi dhimbjen”. Pikërisht, kështu ka vendosur ta quajë shfaqjen e saj “Dhimbje” – një titull që kur sheh energjinë dhe buzëqeshjen që nuk e ndan nga portreti për

Faqe 23

“Dhimbja” është shfaqja e saj e parë në skenën e Teatrit Kombëtar, një monodramë me të cilën studentja e Shkencave të komunikimit ka vendosur t’i komunikojë publikut ca të vërteta. Ca të vërteta që të gjithë i dinë dhe askush nuk i artikulon. Për plagët sociale, për dhimbjen, për dashurinë, Dorina Dinga pret t’i shprehë të gjitha më 14 qershor...Si aktore? Jo, si një njeri që do të interpretojë ato që sheh përditë me pretendimin se ka gjetur edhe ilaçin për to.

One woman show Zhanri: Monodramë Regjisor: Genci Fuga Skenari: Dorina Dinga Interpreton: Dorina Dinga asnjë çast, nuk ka sesi të të mos shpërqendrojë për një çast. “Po, po dhimbje. Unë vetë kam përjetuar dhimbje. Shoqëria sot është e zhytur në dhimbje. Bota sikur po ecën mbrapsht. Ka shumë stres tek të rinjtë sot, shumë pesimizëm. Shumë apati. Të rinjtë janë të hipnotizuar nga materializmi dhe kanë humbur kënaqësitë bazë të jetës. Kanë iPhone, por kanë harruar të përqafojnë, kanë humbur komunikimin e natyrshëm, qëllimin për jetën, për gjërat e rëndësishme...”, - vijon Dorina, e shoqëruar nga një patos dhe qëndrim që vazhdon të të shkaktojë habi. Po çfarë e shtyn një 25-vjeçare, e cila ashtu si bashkëmoshatarët e saj shijon kënaqësitë dhe argëtimet e moshës, të asaj moshe ku bota duket e bukur dhe e nënshtruar në këmbët e tua?! “Unë jam vëzhguese e mirë e njerëzve. Si të thuash, bëhem një lloj përgjuese e gjesteve, bisedave të të panjohurve për të kuptuar se ç’i mundon. Nga të gjitha këto jam frymëzuar për librin tim, ndërsa pjesën ‘Dhimbja’ e shkëputa si më përfaqësuesen. Sepse ndjeva që ishte pikërisht ajo çka kisha shkruar aty që doja t’ia komunikoja publikut”.

Vijon në faqen 24

E shtunë - e diel 07-08 qershor 2014

www.mapo.al

pertej privatësisë

Aktori rrëfen jetën jashtë skenës së Portokallisë, e cila shoqërohet me po aq humor sa të dielave kur bën publikun të qeshë. Një dhunti që e ka pasur që fëmijë, duke i shkulur gazit këdo që ndodhej pranë tij. Sot, Erion Isai thotë se ndihet i përkëdheluri i Zotit, që pasionin ia ka kthyer në profesion...

vijon nga faqja 23 Subjekti flet për një vajzë të re, të mbytur nga dhimbja e humbjes së të dy prindërve dhe i duhet të përballet me një realitet të vrazhdë, të hidhur, që nuk e kish njohur kurrë më parë. “Ajo kish jetuar si princesha mbi bizele, derisa i ndodh kjo fatkeqësi dhe i trondit gjithë botën. Ajo vajzë mund të ishte kushdo nga ne. Ndaj “Dhimbja” është përsiatje emotive mbi jetët tona”. Dorina, mes lojës aktoriale synon të zbulojë përpara publikut se ndaj dhimbjes dhe shakave të hidhura të fatit, ka shërim. Shërimi sipas saj gjendet jo në spitale luksoze, as në ndërtesa me xhama e plot ide biznesi, as në brendësi të kasafortave bankare...Ky melhem është i fshehur te dashuria. “Dhe dashuria jepet falas. Nuk ka çmim. Këtë dua të përçoj te publiku. Dua t’u them të rinjve t’i kthejnë sytë te dashuria; te dashuria e pakushtëzuar, e paprekur nga materializmi. Për mua nuk ka dashuri më të madhe se ajo ndaj prindërve dhe ndaj nipit tim të vogël Eldit. Janë ata që më japin motiv për të përballuar sfidat e jetës. Është e vërtetë që ka konflikt brezash, ndonjëherë edhe nuk na kuptojnë ose nuk i kuptojmë prindërit, edhe mund të grindemi, por duhet të kuptojmë që nuk ka dashuri më të pakushtëzuar se ajo. Nëse si të rinj dalim për t’u argëtuar, të mos harrojmë që kemi dalë nga shtëpia e ta gjejmë sërish rrugën drejt saj”, - tregon Dorina, duke shpresuar se bashkëmoshatarët e saj do të vijnë ta ndjekim atë çka ajo ka për të thënë. “Nuk mendoj se kam bërë ndonjë zbulim. Janë ca të vërteta që i dimë, por nuk i themi. Epo, të gjejmë një vend për t’i thënë”, shton Dorina. Nuk ka pasur rastin e duhur për t’i artikuluar mes miqsh kolegësh e bashkëmoshatarësh. Ndaj zgjodhi të shndërrohej në aktore, të mësonte ca teknika të mira të aktrimit verbal e joverbal, të dëgjonte kritikat e rrepta të regjisorit Genci Fuga, i cili pranoi me kënaqësi të bashkëpunonte me të renë. “Në fakt, unë nuk pretendoj të jem aktore. Unë thjesht interpretoj sipas mënyrës sime. Duke qenë se teksti është i imi, e kam edhe më të lehtë, pasi e di tamam si ta interpretoj, çfarë dua të shpreh. E shoh veten si një përfaqësuese të të rinjve për të shprehur fuqinë që ata bartin. Vetëm se u mungojnë disi hapësirat, ose nuk ngulmojnë sa duhet për të marrë atë që dëshirojnë”. Tregon se i është dashur shumë ngulm që ta vinte veprën në skenën e Teatrit Kombëtar dhe se i është dashur të merret vetë me çdo detaj, madje edhe të trokasë në çdo derë biznesi, të gatshëm për të sponsorizuar “One woman show”-n e saj. “Sigurisht që askush nuk më tha: Ua sa mirë që erdhe, po të prisnim!”. Kam ngulmuar dhe ia arrita. Por dua të falënderoj stafin e Teatrit, që u tregua i gatshëm për ta mirëpritur shfaqjen time. Kjo edhe për faktin se vij me një vepër shqiptare, jo të përkthyer”, - ndërsa ajo flet, përpiqet të menaxhojë edhe detajet e fundit teknike, siç është skenografia apo ndriçimi. “Skenografia do të jetë risi. Është punuar nga një vajzë e re, e diplomuar në skenografi dhe showlight-i do të jetë i paparë. Të gjitha këto i kam sjellë nga jashtë teatrit. Edhe trailer-in e shfaqjes e kam gati. Do të jetë ndryshe nga sa keni parë deri më tani. Ka një koncept mbi të cilin është punuar dhe realizuar. Por nuk dua ta zbuloj tani”, - përfundon ajo ndërsa regjisori sapo e ka telefonuar për t’i njoftuar se ka shkuar fiks ora për të rinisur provat. Rrëfen se e kanë kapluar disi emocionet e herës së parë, të konferencës së parë për shtyp me gazetarët, të emisioneve televizive ku është e ftuar për të folur rreth shfaqjes e që do të kulmojnë në skenën e Teatrit mbrëmjen e 14 qershorit, kur salla do të jetë e mbushur plot, e zhytur në errësirë me sytë drejt dritës në qendër, ku Dorina Dinga do flasë për dhimbjen...të sajën, të tyren, të të gjithëve, duke i sugjeruar në fund edhe rrugën drejt shërimit...

Erion Isai

Humorin e kam dashur që fëmijë Cili është mëngjesi yt rutinë? Mëngjes shumë i vrullshëm, një zgjim gati gjithmonë rreth 30 minuta më vonë se duhet, e kështu që mëngjesi është me vrap, për të ngrënë gjëja më e shpejtë e mundshme. Cili do të ishte mëngjesi yt ideal? Të zgjohem pa zilen e telefonit, të bëhem gati me qetësi dhe të mos kem asnjë takim apo punë në dy apo tri orët e ardhshme. Jashtë shtëpisë, cili është vendi i preferuar për kafen e mëngjesit? Në një bar të hapur në natyrë ku rruga që kalojnë makinat të jetë shumë larg, por edhe kafja te bari i punës nuk është keq; më pëlqen dhe e shijoj kafen e mëngjesit edhe aty. Me kë dëshiron të jesh në këtë gjerbje kafeje mëngjesi? Kafen e mëngjesit e pi gjithmonë me bashkëshorten. Me të dëshiroj dhe e shijoj çdo mëngjes. (nëse quhet kafe mëngjesi, sepse kafja jone e mëngjesit është gjithmonë pas orës 10). A të pëlqen puna që bën, profesioni që ke? Po, e dashuroj profesionin. E kam dashur që fëmijë, ndihem i përkëdheluri i Zotit, padyshim që dashuria e parë është regjia dhe teatri, por edhe televizioni është dashuri dhe pasion i madh. Të dyja janë dashuri që plotësojnë njëra-tjetrën. A i devijon shpesh detyrimeve apo afateve ditore që ke? Po, i devijoj thuajse gjithmonë, në këtë pikë jam shumë i shkujdesur. Për shkak të angazhimit në Portokalli, të gjitha të tjerat i anashkaloj apo i harroj. Më vjen keq për këtë dhe mundohem ta ndreq. Cila është “gënjeshtra e bardhë” më e përdorur në kësi rastesh? “Erdha. Afër jam!”- gënjeshtra që përdor kur jam si gjithmonë vonë. A je dembel? Nëse po, kur të ka kushtuar më shumë ky dembelizëm? Jo, dembel nuk jam fare. Nuk i përtoj asnjë pune dhe them se këtë e kam pikë të fortë të karakterit. Ku të zë dreka zakonisht? Përgjithësisht në shtëpi. Unë jam shumë problematik për ushqimin, jam selektiv, ndaj dhe zgjedh shtëpinë, nëse kam kohë sigurisht. Cilat janë restorantet më të preferuara për drekën tënde? Nuk kam një të preferuar, por restorantet që preferoj janë restorantet e vendeve

turistike malore, më shijon shumë ushqimi në këto lloj natyrash. Fton apo të ftojnë më shpesh për dreka? Të dyja bashkë. Mua më pëlqen më shumë të ftoj, por edhe më ftojnë, megjithëse nuk ka rëndësi kush fton. Është një mënyrë për të kaluar bukur dhe kjo gjë më pëlqen. A je kursimtar? Jo, fare. Jam xhepshpuar, por kur duhet të kursej, kursej. Ia dal me llogaritë. A ke në rit gjumin apo pushimin e drekës? Jo. Kur ndodh që prej lodhjes fle në drekë, vuaj tmerrësisht për të fjetur në darkë. Kur ke qenë i vogël, a ta kanë diktuar prindërit pushimin e detyruar të drekës? Bëje rrenga për t’i shpëtuar? Mundoheshin, por nuk ia dilnin. Përfundonin duke e tërhequr kërkesën për gjumë dreke. Unë dilja fitimtar. Çfarë ke ruajtur që nga fëmijëria? Vetëm fotografitë, asgjë tjetër. Është emocion shumë i madh për mua kur shoh sot që nipi më ngjan aq shumë. Jemi njësoj; megjithëse ai me foto dixhitale, ndërsa unë bardhezi. Cila është koha që mbart për ty kujtimet më të bukura? Koha që po jetoj tani, ose ndoshta kështu më duket mua. Sot rrethohem nga një familje e madhe që më fal shumë dashuri dhe përkushtim. Po kujtimet e hidhura? Nuk kam, edhe nëse kam pasur nuk i kujtoj dhe uroj të mos i provoj. Ç’ndodh me sekretet e tua? I rrëfen diku, i shkruan diku, i mban vetëm për vete...? Ke mbajtur ditar? Varet nga sekretet, por nuk i mbaj për vete, i rrëfej apo edhe konsultoj, por jo për t’i shkruar. Nuk kam mbajtur dhe s’kam ndërmend të mbaj ditar. Ditari për mua është i pasinqertë në tentativën për të qenë i sinqertë me veten. Çfarë ka në portofolin tënd? Parà dhe dokumentet e nevojshme. Portofoli më jep bezdi, më duket sikur po mbaj bombë në xhep. Në mëngjes e gjen gjithmonë menjëherë atë që kërkon në dollapin e rrobave? Po, gjithmonë. Bashkëshortja ime kujdeset që dollapi im të ketë një rregull absolut, kështu që gjithmonë gjej çfarë dua, madje edhe të kombinuara që në kremastar.

Padyshim që dashuria e parë është regjia dhe teatri, por edhe televizioni është dashuri dhe pasion i madh. Të dyja janë dashuri që plotësojnë njëra-tjetrën.

Cila është ngjyra që mbizotëron në shtëpinë tënde? Ngjyra lejla. Shtëpia jonë është e re dhe e kemi ndërtuar me ngjyra shumë të ndezura. Ekziston një aromë të cilën ti e preferon për produkte kozmetike, ushqime të paketuara, aromatizues ambienti apo makine? Jo, fare. Zgjedh aromat që më pëlqejnë në atë moment. Nuk kam një shije të caktuar, nuk u jap shumë rëndësi. Çfarë CD ke në makinë? Aktualisht kam një CD me serenata korçare. Çfarë muzike ke zile telefoni? Muzikën standarde të Samsung. Nuk i jap kaq rëndësi, telefonin e kam vetëm mjet pune. A ke miq të vjetër? Nëse po, a takoheni shpesh me ta? Po, kam miqësi të vjetër. Takimet për fat të keq janë shumë të rralla, për shkak të angazhimeve. A je i hapur për miqësi të reja, apo duhet kohë e prova për t’u bërë mik i yti? Varet, nëse më ngjit gjaku, si i thonë. Miqësia nuk është kaq standarde. Miqësia është rreth i ngushtë e nuk mund të kesh këdo. Ku rri zakonisht me miqtë? Si çdo shqiptar tjetër, në më të shumtën e rasteve në kafe. Në ç’orë mbyllesh zakonisht në shtëpi? Pra kur mbaron zakonisht dita jote? Varet, përgjithësisht pas orës 22:00. Në fundjavë edhe më vonë se aq. Cila është mbrëmja e zakonshme në shtëpinë tënde? Lexim librash ose film në Digitalb, me konsensusin e bashkëshortes që filmin ta pëlqejmë të dy. Përveç së enjtes mbrëma, kur gjithmonë ndjek politikë. Po idealja cila do të ishte? Kjo që bëj, nuk bëj asgjë që s’më pëlqen. Nëse s’më pëlqen diçka, e ndryshoj dhe e bëj ashtu si më pëlqen. Kur shkon për të fjetur? Pas orës 1 të natës, gjithmonë. Cila është uniforma jote e gjumit? Pantallona të shkurtra. Jam shëndoshur aq shumë, sa s’mund të vesh asgjë tjetër për gjumë. Kush është njeriu i fundit që i thua “Natën e mirë dhe gjumë të ëmbël”? Bashkëshortes sime. Ndodh që unë i them asaj natën e mirë dhe atë e zë gjumi menjëherë; gjithmonë.

Sipas meje

pikëpamje

Tefë Palushi apo humori si modus vivendi

Për një metabolizëm europian

Vladimir Myrtezai

Grida DUMA

Nëse ka një vend ku humori zë vend si zë i parë dhe për-

pjesëtohet në një shkallë të gjerë mbijetese, ky vend quhet Shkodër. Besoj se ka një arsye të mjaftueshme...

Vjena është porta hyrëse e Shqipërisë në Europë, - të

paktën sipas reklamës së Austrian Airlines në aeroportin e Tiranës. Janë të shumta “vendet...

Pikëpamje intervistë Economicus Ideologji esse Çdo të shtunë / dielë

www.mapo.al

YLLI PANGO

Në Shqipëri ende nuk ka lindur as edhe një ide Alfred Lela

50 biseda me protagonistë të jetës publike në Shqipëri dhe jashtë saj do vijnë çdo fundjavë në MAPO. Për të debatuar ide klasike, sjellë ide të reja dhe ndoshta anatemuar ide të mbrapshta. Ekonomistë, politikanë, shkrimtarë, gazetarë, politologë e të tjerë do të shpjegojnë idetë e veta dhe nëpërmjet tyre veten dhe shoqërinë.

Çfarë është një euroskeptik dhe, a jeni ju euroskeptik? Në sensin e përgjithshëm është një skeptik për të ardhmen e Europës së bashkuar si një tërësi e integruar konstitucionale, ekonomike, shpirtërore, kulturore etj. Në sensin e ngushtë euroskeptiku shqiptar, një ndër të rrallët mes nesh, që nuk e shikon me optimizëm integrimin tonë në BE, madje nuk e dëshiron të ardhmen e Shqipërisë si pjesë e këtij Bashkimi. Unë nuk jam euroskeptik i llojit të parë, dhe jam pjesërisht i llojit të dytë. A janë britanikët euroskeptikë dhe gjermanët euroentuziastë, dhe a do e bëjë kjo Europën g jermanocentrike, siç thuhet? Po, mendoj se britanikët janë euroskeptikë, dhe kjo lidhet edhe me egocentrizmin tradicional britanik, ndërkohë që mendoj se gjermanët janë më shumë eurogjermanoentuziastë, dmth entuziastë për një Europë

gjermanocentrike dhe, siç e thoni ju vetë në pyetje, Europa është së paku deri tani, nën këtë suazë. Rritja e partive të djathta populiste, a do ta shtojë atë që quhet enlargment fatigue të BE-së, dhe a mund ta ‘pësojë’ nga kjo Shqipëria? Kam dëshirë të besoj të kundërtën: Që të djathtët e të majtët tradicionalë, për inat të kësaj vjehrre të re inatçore, të flenë së fundmi me Shqipërinë, apo në mënyrë më pak pretencioze, me Ballkanin. Nëse ka një projekt neo-otoman, siç thuhet e shkruhet, si e kundërshton ky një projekt europian të Shqipërisë? Apo janë të përputhshëm? Nuk besoj në një projekt të tillë. Shumëshumë mund të besoj në një tentativë për t’i bërë të mëdhenjtë, a të tjerët e rëndësishëm, të besojnë se ka një projekt të tillë. Pra, për të nxjerrë kësisoj ndofta për herë të parë, ca si dhëmbë sado të vegjël a ndonjë përfitim

Faqe 25

modest. A është e vërtetë se ndër shqiptarë gjen pak ose aspak ksenofobë dhe shumë ksenofilë? Mendoj se pyetja është retorike, dhe unë bashkohem me retorikën e saj. Kompleksi i së kaluarës izolacioniste, fetishizimi i çdo gjëje të huaj, edhe sot, vazhdon të mbajë të vogël, në minimum, numrin e ksenofobëve duke ua lënë mazhorancën predominuese ksenofilëve. A janë shqiptarët të kompleksuar me rolin dhe ndikimin e ambasadorëve të huaj në Tiranë? (Governatorëve thuaj). Shqiptarët gjithnjë e më shumë, së paku në biseda mes tyre, po e shprehin këtë kohët e fundit. Politika jonë po ua bën borxh në këtë aspekt. Por s’kanë ç’bëjnë: është politika që kërkon gjithnjë arbitrim apo mbështetje të njëanshme nga mentorët a tutelorët e huaj, e që i mëson vetë të bëhen të tillë, shpejt e shpejt,...>>

Vijon nga faqja 25

>> ...madje pa zbritur mirë rishtaz shkallët e avionit. Ç’ mendoni për ‘kolaboracionistët’: për Ernest Koliqin, Mustafa Krujën e të tjerë, dhe ç’mendoni për ‘nacionalçlirimtarët’, Enver Hoxhën, Mehmet Shehun e të tjerë? Koliqi ishte një intelektual që bëri një kompromis formal, pra nuk kolaboroi për të dëmtuar kërkënd. Përkundrazi, hyri në qeveri për të ndihmuar intelektualët a krijuesit më të mirë të kohës si Lasgush Poradecin etj.; i ndihmoi të shpëtonin a të mbijetonin me një copë punë. Por Enver nacionalisti futi në thesin e madh të kolaboracionistëve të njomë e të thatë, mjaft të mos ishin, qoftë edhe si rrezik potencial, për t’i ngacmuar pushtetin a lavdinë e vet ekskluzive në çlirimin dhe rikrijimin sipas tij të këtij vendi nga e para. Sa i takon Mehmetit, ai thjesht ndiqte Enverin, deri në momentin kur iu afrua pak më shumë se ç’duhej dhe u përvëlua. Aftësia e tyre, pra e Enverit dhe e atyre që e mësuan atë, ishte se ditën të përfitonin nga rasti për të marrë, uzurpuar më pas për të ngritur një pushtet, që e çoi vendin në katastrofë për gjysmë shekulli. Për Mustafa Krujën, nuk kam informacion. A mendoni se në Shqipëri ka qarkulluar një ide shumë e mirë, e cila nuk është marrë parasysh, nuk ka patur përpjekje për ta zbatuar dmth? Kur? Cila ide? Ende nuk besoj se ka dalë ideja, pra lideri i duhur për ta mishëruar atë. A mendoni se në Shqipëri ka patur një ose disa ide shumë të këqija, të cilat megjithatë janë zbatuar? Kjo po. Shumë ide të këqija, imitime të këqija dhe gjoja ide origjinale, në fakt aspak origjinale por imitime të shëmtuara. A qarkullojnë apo a lindin në Shqipëri ide origjinale, apo ka imitime të shartuara me ngjyra lokale? Përgjithësisht kemi imitime të shartuara, madje pa asnjë ngjyrim lokal, se në traditën e krijimit të tablove tona futuriste mungojnë ngjyrat e këtij lloji. Veç në mos paçim parasysh bardh e zinë e përzishme dhe ca ngjyra të importuara, të kuqe flakë, të verdha, a tash së fundmi të ylberta të zbërdhylura. Nëse do të bënit një përzgjedhje, cila do ishte ajo ide shumë e mirë e majtë, e djathtë dhe religjioze? Ndofta kjo e dyta. Rendet shoqërore dështojnë, zhduken ose transformohen. Ndërkohë që dimë fatin e skllavopronarisë, feudalizmit, komunizmit, çfarë do të ndodhë me kapitalizmin? Gjasat janë për një shndërrim, apo jo? Kapitali do të vazhdojë të jetë në qendër të këmbimeve dhe interesave njerëzore? Po tentohet, tash 25 vjet që pothuaj mbeti pa kundërshtar kapitalizmi, të kërkohet ndihma e sociologëve, ekonomistëve etj., për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje. Kam marrë pjesë vitet e fundit në një kongres organizuar nga Komuniteti Europian në Vjenë, një tubim me pjesëmarrje e tematikë të gjerë: “Social issues, social innovation”. Më kujtohet se pati shumë ide, debate, përplasje nga studiues, debatues, politikanë të BE-së që vinin nga të katër anët e botës. Por si përfundim kam përshtypjen se jo vetëm mua, por mjaft prej nesh, më shumë se të gjitha na u fiksua një amerikan i dehur, pjesëmarrës në kongres, që netëve pas seancave të konferencës pyeste pothuaj të gjithë tek hallavitej në hollin e hotelit: “Po ç’është ky social innovation xhanëm?.. A mund të ma përkufizojë njeri?” Ç’do të thotë të jesh shqiptar? Kam idenë se të qenit shqiptar, anglez, rus, kinez, senegalez etj., më shumë se një tog sloganesh lidhur me patriotizmin, dashurinë, frymën, ndjenjat e larta, tiparet e vyera, të veçanta, dalluese të aksh kombi a regjioni, (o Zot sa shumë të veçanta për secilin popull, në një ndër miliarda botët e gjithësisë pafund), është thjesht një adaptim, ndërkohë që lindim e rritemi diku në një aksh vend e jo në një tjetër, apo një forcë zakoni, një të mësuar a përshtatje me ca erëra, mjedise, lloj toke, ajri, fytyra, pemë e shumë e shumë të tjera të tilla e që na mungojnë kaq shumë kur shkojmë diku tjetër e nuk çmësohemi dot nga këto të parat. Ata që ia arrijnë kësaj, arrijnë të mësohen, janë tokësorë, kozmopolitë, më pranë asaj që do të jetë herët a vonë në të ardhmen bota, Europa a ca më tej.

www.mapo.al

Pikëpamje

INTERVISTA IDE

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

Foto gjatë punimeve të konferencës

Për një metabolizëm europian Grida Duma

Vjena është porta hyrëse e Shqipërisë në Europë, - të paktën sipas reklamës së Austrian Airlines në aeroportin e Tiranës. Janë të shumta “vendet kandidate” që duan t’i shërbejnë Shqipërisë si porta hyrëse në Europë. Italia ofron si portë hyrëse Romën, Greqia, Athinën. Në fakt, pavarësisht se dyert e aeroporteve të botës janë hapur, Shqipëria vazhdon të rrijë në zonën e tranzitit -duke paguar vonesën. Në këtë pikë, teksa vazhdojmë të qëndrojmë në vendnumëro përballë një porte të hapur, shtrohen disa pyetje. E para: Sa jemi të gatshëm të hyjmë në atë derë? E dyta: Sa është e gatshme Europa të na presë? E treta: Sa do të na dojë kur të jemi brenda? A mund t’i përshtatemi ne Europës, a mundet Europa të përshtatet me ne? Kjo e fundit është edhe tema që na intereson dhe që na ka mbledhur në këtë rast. U pata kërkuar disa miqve të më ndihmonin me përkthimin e reagimeve të lexuesve austriakë të intervistës së Kryeministrit të Shqipërisë dhënë gazetës “Der Standard” pak kohë më parë. Ndër të tjera, ai shprehej: “BE duhet të nxjerrë mësime nga kriza në Ukrainë. Shqipëria e meriton

Pak kohë më parë, rënia e një aeroplani të vogël që transportonte drogë u shndërrua në kryefjalën e politikës shqiptare. Paralelisht me këtë episod, një tjetër ngjarje më bëri përshtypje. Ishte një nga ato ndodhi që rëndom kalojnë pa u vënë re. Disa vullnetarë nga Tirana shkuan të pastrojnë një plazh diku në bregdet. Kur u kthyen, ata u ankuan se askush prej banorëve të zonës nuk mori mundimin t’i falënderojë.

statusin e vendit kandidat.” Reagimet e qytetarëve austriakë ndaj artikullit kishin ashpërsi në sinqeritetin e tyre. Njëri prej tyre shkruante: “Do të ishte më mirë që vendet të cilat japin fonde për BE të tërhiqeshin prej tij, dhe të krijonin një bashkim tjetër. Pas kësaj do dukej qartë nëse do mbetej ndonjë vend që do të dëshironte të hynte në BE”. Lexuesi i dytë shprehej: “Duket qartë që të gjitha vendet e korruptuara të Europës Juglindore mendojnë se e meritojnë anëtarësimin në BE”. Lexuesi i tretë shkruante: “Mafia shqiptare është më e frikshmja në botë. Nëse i pranojmë shqiptarët në BE, atëherë përdorimi i armëve duhet lejuar me ligj, të paktën të kemi mundësinë të mbrohemi”. Po ndaj me ju edhe komentin e lexuesit të katërt dhe të fundit, i cili kishte reflektuar me përgjegjësi lidhur me gabimet e mëparshme, dhe propozonte zgjidhje praktike për problemin e integrimit të Shqipërisë. Ai shkruante: “E gjeta ç’duhet bërë. Bashkimi Europian duhet të nxjerrë mësime nga kriza në Ukrainë, dhe... ta lërë Shqipërinë të bashkohet me Rusinë”. Në këtë situatë, e titullova këtë kumtesë “Për një metabolizëm europi-

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

A është i interesuar sistemi politiko-ekonomik shqiptar të integrohet realisht në sistemin europian? A kemi ne interes për sinergji substanciale, përtej bashkëpunimit të shkëlqyer në fasoneri dhe bashkëveprimit efektiv në krim? Përgjigjja është: po dhe jo. Po, në nivelin e diskurit publik.

an” – sipas teorisë së sistemeve. Nuk synoj t’ju sulmoj me skemat e Nicklas Luhmann, duke e përdorur sociologjinë, ashtu siç shprehej Pierre Bourdieu, si një disiplinë luftarake. Jeta e çdo sociologu që mendon se mund të bëjë politikë nuk është e lehtë. Por kjo s’do të thotë se kjo më shtyn të dua t’ua vështirësoj atë të tjerëve. Por do përpiqem të shpjegoj disa nga vështirësitë e integrimit të Shqipërisë me Europën, si dhe disa nga arsyet për këtë. Vetë Bashkimi Europian ndodhet në krizë. Kjo krizë ka shumë dimensione: dimensionin ndërkombëtar, që na dëshmon kriza në Ukrainë. Dimensionin ekonomik, që na tregon kriza e borxhit grek. Dimensionin socio-ekonomik, të karakterizuar nga ngadalësimi i rritjes dhe shtimi i pabarazive, të dokumentuar nga Piketty dhe të kritikuar së fundmi nga Harvey. Pak kohë më parë, rënia e një aeroplani të vogël që transportonte drogë u shndërrua në kryefjalën e politikës shqiptare. Paralelisht me këtë episod, një tjetër ngjarje më bëri përshtypje. Ishte një nga ato ndodhi që rëndom kalojnë pa u vënë re. Disa vullnetarë nga Tirana shkuan të pastrojnë një plazh diku në bregdet. Kur u kthyen, ata u ankuan se askush prej banorëve të zonës nuk mori mundimin t’i falënderojë. Këto nuk janë episode të jashtëzakonshme. Janë episode simptomatike. Ato tregojnë një dështim të dyfishtë. Dështimin e shtetit, që nuk funksionon në mënyrë institucionale. Dështimin e qytetarit, që nuk sillet në mënyrë sociale. Në Shqipëri ndryshimet strukturore kanë krijuar “individin postkomunist” – zgjedhësin, konsumatorin, sipërmarrësin, taksapaguesin. Por ato kanë krijuar edhe versionin e tij të deformuar: hajdutin e votave, ma-

fiozin, indiferentin, mospaguesin e taksave. Në Shqipëri hallka lidhëse midis qytetarit si individ, dhe demokracisë si sistem mungon. Këtë dikotomi e ndeshim në dy nivele: së pari, në hendekun e padukshëm midis ndërgjegjeve individuale dhe sistemit social, dhe së dyti, në hendekun e dukshëm midis Shqipërisë së varfër postkomuniste dhe Europës së pasur, post-ideologjike dhe trans-nacionale. Prodhimi bruto për frymë i Shqipërisë mbetet nën 40% të mesatares botërore. Ai ka ngecur diku midis Kinës dhe Xhamajkës. Niveli i rritjes tonë ekonomike të lë të kuptosh se ndoshta nuk do ta arrijmë kurrë Europën. Borxhi publik ka kapërcyer kufijtë ligjorë. Hyrja në borxhe tek FMN për të kompensuar problemet fiskale dhe strukturore të Shqipërisë është një zgjidhje që s’ka kuptim në ekonominë reale, por që merr kuptim në arenën politike. Në këtë situatë, Europa është e vetmja shpresë “zyrtarisht e pranuar” për ne. Problemi qëndron pikërisht këtu. Shqiptarët e shohin Europën si shpëtimtaren e tyre, atë që do t’i nxjerrë nga një situatë e pashpresë, që do t’i shpëtojë përfundimisht nga frika e mjerimit, nga mjerimi i frikës. Por tashmë e dimë se europianët prej kohësh nuk duan të shihen nga të tjerët si shpëtimtarë që bëjnë bamirësi duke futur dorën në xhep. Realiteti është sfidues. Lidhjet më të suksesshme strukturore të Shqipërisë me Europën në terma financiarë janë ato me krimin e organizuar. Nëse shohim ekonominë, lidhjet më të suksesshme strukturore Shqipëri-Europë krijohen nga fasonët, industria që shfrytëzon koston e ulët të krahut të punës për të prodhuar mallra që shiten në Europë me marzh fitimi minimal për

Shqipërinë. Pra, në një kuptim të përafërt me atë që na jep Luhmann, kemi të paktën dy shembuj lidhjesh të suksesshme strukturore Shqipëri-Europë. Të dyja, jo edhe aq të përshtatshme për ne. A është i interesuar sistemi politiko-ekonomik shqiptar të integrohet realisht në sistemin europian? A kemi ne interes për sinergji substanciale, përtej bashkëpunimit të shkëlqyer në fasoneri dhe bashkëveprimit efektiv në krim? Përgjigjja është: po dhe jo. Po, në nivelin e diskurit publik. Çdo politikan shqiptar që do thoshte se s’na intereson Europa, do të kryente vetëvrasje politike. Pra po, jemi të interesuar, në nivelin e korrektesës politike. Si çdo vend tjetër, Shqipëria krijon dhe riprodhon auto-narrativën e vet. Në këtë auto-narrativë përfshihet përshkrimi i BE. Europa akuzohet prej nesh se “nuk i interesojmë”. Europën e perceptojmë si tejet të madhe, të zhvilluar, të komplikuar, amorfe, e cila duket pikërisht si e ardhmja: e paqartë. Ndër shqiptarët ekziston shpresa se, në një mënyrë apo në një tjetër, BE do t’i ndihmojë. Nga ana tjetër, shumë prej tyre e shohin shtetin e tyre si një shtet të dështuar. Një shtet të gjunjëzuar përballë korrupsionit, varfërisë, poshtërsisë, propagandës, politikës së ditës. Nëse marrim të dyja anët e sistemit binar Europë– Shqipëri, duket qartë se lidhja midis një “diçkaje të madhe, të pasur, komplekse, të painteresuar” nga njëra anë, dhe “diçkaje të vogël, të varfër, tribale, të dështuar”, s’mund të jetë veçse problematike. Ndoshta sot marrim si të mirëqenë tezën se lëvizja e lirë e kapitalit nuk mund të bllokohet nga delegacione të dobëta parlamentare, nga qeveritarë jokompetentë, nga doganierë të pakrehur, apo nga

kufij shtetesh. Në teori, dobësitë e shteteve nuk e bllokojnë lëvizjen e kapitalit global në depërtimin e tregut. Në praktikë, ato e kufizojnë atë. E dëmtojnë atë. E deformojnë atë. E “rilindin” atë sipas formës dhe imazhit të tyre. Nëse duam ta shohim Shqipërinë të fillojë përshtatjen reale ndaj BEsë, duke pranuar pozitivisht BE-në si mjedisin e saj të jashtëm, atëherë duhet të kemi të qartë se shoqëria shqiptare duhet që fillimisht të perceptojë një “interes real” për të bërë diçka të tillë. Mbi të gjitha, ajo duhet ta ndjejë veten të aftë dhe të zonjën ta ndjekë dhe ta realizojë interesin e saj. Në të kundërt, ajo që do të marrim do jetë vetëm frustrimi i radhës. Kësisoj do t’u ekspozohemi më tej grushteve të euroskeptikëve konservatorë apo majtistë europianë, si dhe shuplakave të euroskeptikëve tanë prodhim vendi. Goditjet do të na vijnë nga të gjitha anët. Ndoshta ajo që duan shqiptarët është të paktën një nivel reciprociteti me BE. Ajo që shpesh na ofrohet është një diskurs i zbrazët kondicionaliteti që shumica prej nesh nuk e kupton. Shqiptarët përballen me kushte pas kushtesh, gjithmonë e më teknike, gjithnjë e më burokratike, kushte të cilat alternohen me valë të befasishme lëshimesh “politike”. Si shqiptarë, ne nuk qenkemi të aftë të “meritojmë” ndonjë gjë, gjithçka që mund të shpresojmë janë “lëshimet” e radhës. Lëshimet na bëhen si një favor politik. Ato na mohohen politikisht, për shkak të situatës politike në vendet anëtare. Kjo marrëdhënie është disfunksionale. Është koha për të vepruar, që situata të ndryshojë. Por, si mund të vijë ndryshimi? Është e qartë që marrëdhënia jonë me BE-në nuk mund të jetë simetrike. Shqipërisë do t’i duhet të ndryshojë

shumë nga brenda, që të mund të fillojë të afrohet me BE. Por ky afrim duhet të ketë kuptim në logjikën e vetë shoqërisë shqiptare, para se të mund të flasim për përshtatje strukturore. Me fjalë të tjera, ne duhet ta shtyjmë veten të interesohemi në nivel shoqëror për Bashkimin Europian. Duhet të gjejmë mënyrat për ta bërë këtë. Nga ana tjetër e medaljes, vetë BE duhet të jetë në gjendje të absorbojë më shumë Shqipëri reale, Shqipëri të vërtetë, çka duket se në disa raste nuk arrin ta bëjë. Europianët duhet të jenë në gjendje të analizojnë siç duhet edhe një realitet të vogël, si Shqipëria, në mënyrë që të jenë të efektshëm në absorbimin e saj. Morali i tepërt nuk ndihmon analizën. Në përmbyllje, dëshiroj t’i kthehem edhe njëherë titullit “Për një metabolizëm europian”. Metabolizëm do të thotë krijim, zbërthim, absorbim. A do të munden shqiptarët të metabolizojnë Acquis-in europian, institucionet europiane, marrëdhëniet tregtare, pluralitetet, konkurrencat, aleancat funksionale, pabarazitë europiane? A do të mundet BE të metabolizojë shoqërinë shqiptare, institucionet, traditat, ekonominë, mangësitë strukturore, traumat e saj? Traumat dhe mangësitë e veta? Sfida është kjo. Ajo na vjen e paketuar me një kondicionalitet tipik europian: nëse Europa nuk e mbështet Shqipërinë ta kërkojë prej së brendshmi bashkimin me të, ajo do marrë atë që meriton: ose Shqipërinë jashtë Europës, ose një Shqipëri që realisht nuk e meriton të jetë pjesë e saj. Nëse, nga ana tjetër, ne do të vazhdojmë ta shohim Europën si një ëndërr të mjegullt, atëherë ajo që do të marrim nga Europa do të jetë pikërisht kjo - një ëndërr e mjegullt. Pika fillestare, sine qua non, për të zgjidhur ngërçin e dy sistemeve auto-referenciale që nuk bashkëveprojnë natyrshëm me njëri-tjetrin është komunikimi real. Zgjidhja burokratike e problemit është ndërtimi i qendrave të komunikimit. Kohët e fundit BE ka ngritur dhe pajisur një Qendër të Komunikimit Europian në mes të lagjes më luksoze të Tiranës. Qendra mban një logo kolosale me flamurin europian që e vesh plotësisht fasadën e saj. Sipas meje, kjo nuk është mënyra e duhur për t’i komunikuar Bashkimin Europian Shqipërisë. *Fjala e mbajtur në Osteuropa Forum (Forumin për Europën Lindore të Universitetit të Vjenës), maj 2014.

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

A antropologji Albert Doja

Në përgjithësi besimtarët apo udhëheqësit fetarë do të thoshin se kemi fe për arsye se feja është e vërteta dhe se ne jemi ato lloj qeniesh që mund të shohim dhe të pranojmë të vërtetën

Aleanca jo shumë e shenjtë: Feja dhe Politika në Demokraci

ara disa kohësh një miku im më kërkoi të bëj një parathënie për librin e tij mbi shembjen e idhujve dhe bashkëjetesën fetare në Shqipëri. Dy gjëra më shkuan ndërmend në lidhje me tematikën e trajtuar, që nuk është pa lidhje me shqetësimet e vazhdueshme të aktualitetit shqiptar si në Shqipëri edhe në Kosovë apo Maqedoni. E para është thelbi i fesë dhe e dyta, domethënia e tolerancës fetare në përgjithësi dhe tek shqiptarët në veçanti. Ka qasje dhe mendime të ndryshme për të shpjeguar fenë dhe tolerancën fetare, por në çdo rast përkufizimet tradhtojnë orientimet ideologjike apo politike apo teorike të autorëve të tyre. Në përgjithësi besimtarët apo udhëheqësit fetarë do të thoshin se kemi fe për arsye se feja është e vërteta dhe se ne jemi ato lloj qeniesh që mund të shohim dhe të pranojmë të vërtetën. Në përgjithësi, edhe shqiptarët do të thoshin se jemi tolerantë për arsye se toleranca është më e mira dhe se ne jemi ai lloj populli që e çmojmë dhe e pranojmë tolerancën. Sigurisht, nuk mund të mjaftohemi me përgjigje të tilla,

thjesht sepse njerëz të ndryshëm në kohë dhe vende të ndryshme kanë parë, kanë çmuar dhe kanë pranuar shumë të vërteta e të mira të tilla shumë të ndryshme njëra nga tjetra. Prandaj qëllimi i studimeve shkencore nuk mund të jetë apologjia e fesë apo e tolerancës fetare, ndonëse studimi i fesë dhe tolerancës fetare në përgjithësi dhe rasti shqiptar në veçanti paraqesin një interes të shumëfishtë. Para së gjithash, është pa dyshim e rëndësishme të synohet për të bërë të njohur në opinionin akademik të dhënat nga kultura shqiptare lidhur me fenë dhe tolerancën fetare. Në këtë kuadër, një studim i tillë bëhet i rëndësishëm për të kuptuar më tej vendin gjithnjë në rritje që feja duket se po zë ndërmjet shqiptareve në të gjitha trojet ku jetojnë apo edhe në marrëdhëniet rajonale dhe ndërkombëtare bashkëkohore. Në fund të fundit feja luan një rol të rëndësishëm funksioni i së cilës është të shërbejë si një ekuilibrim politik ndaj pjesës tjetër të jetës sociale, çka tregon në të njëjtën kohë edhe për një dimension ideologjik që ajo ka, të fshehur prapa ligjërimeve autoritare dhe

www.mapo.al

doktrinare të njërës fe në raport me një tjetër. Ndaj studimi i veçorive të kulturës shqiptare në lidhje me fenë dhe tolerancën fetare nga një këndvështrim teorik e kritik i shërben arritjes së përfundimeve origjinale mbi kuptimin thellësisht social e politik të natyrës së fesë, ashtu si dhe mbi vlerat morale-fetare në lidhje me organizimin e shoqërisë, apo mbi ideologjitë diskriminuese dhe stereotipizuese që fshihen prapa proceseve kategorizuese sipas përkatësive fetare në kuadrin lokal, rajonal apo ndërkombëtar. Pa dyshim gjatë historisë vihet re shumë qartë dhe në shumë raste një aleancë e pashenjtë midis fesë dhe politikës. Kjo për arsye se lëvizjet fetare dhe lëvizjet politike kanë diçka të përbashkët. Politikani për të fituar pushtetin që i jep politika ka nevojë për votues, ashtu si udhëheqësit fetarë për të fituar besimin dhe autoritetin që u jep feja kanë nevojë për besimtarë, por të dy palët përdorin të njëjtat mjete për të arritur qëllimet e tyre të pushtetit mbi njerëzit. Nëse është nevoja për shembull konkret mjafton të kujtojmë sjelljen e ndonjë imami të xhamisë së Prishtinës për President të Kosovës, apo mbështetjen pa skrupull që ndonjë politikan me influencë në Kosovë apo në Shqipëri u jep çështjeve fetare si mbulesa e grave me shami, thjesht meqë shpreson se kështu mund të fitojë më shumë pasues. Gjithashtu, kur flasim për problemin e tolerancës, kjo sigurisht mund të jetë më shumë e rëndësishme për disa sipërmarrës minoritetesh apo komunitetesh fetare, ashtu sikurse dhe feja mund të jetë më shumë e rëndësishme për institucionet fetare apo për udhëheqësit fetarë. Por kur mendojmë e flasim për tolerancën duhet së pari të mendojmë për trajtimin e të drejtave të individëve në vetvete, sepse individët janë thjesht individë dhe duhen trajtuar si të tillë, janë apo nuk janë të kategorizuar me njërën fe apo një tjetër. Prandaj kur flasim për fenë kemi të bëjmë me gjera krejt të ndryshme. Së pari, kemi të bëjmë me udhëheqësit fetarë dhe me institucionet fetare, që janë të ngjashëm me politikanët dhe pozicionet e tyre të pushtetit dhe autoritetit. Pastaj ka një kategori të dytë që përbëhet nga besimtarë fanatikë, të cilët nuk janë domosdoshmërisht të gjithë tolerantë apo intolerantë. Dhe së treti, kemi të bëjmë me masën e madhe të njerëzve normalë e të zakonshëm, përkufizimi i identitetit të të cilëve është më shumë një çështje politike e sipërmarrësve të grupeve dhe komuniteteve ku ata marrin pjesë. Sidoqoftë, njëjtësimi kolektiv fetar, etnik, krahinor, kombëtar apo qytetar i njerëzve të zakonshëm nuk është kurrsesi vetë-shpjegues, por i përcaktuar nga atributet e bashkëveprimit të organizuar politik, shoqëror e shtetëror në të cilin ata përfshihen me të drejtën e tyre si individë. Me fjalë të tjera, nuk mund të pranohet, për shembull, se shqiptarët janë myslimanë vetëm e vetëm pse thuhet se shumica e shqiptarëve i përkasin besimit islamik, po ashtu sikurse nuk mund të mjaftohemi për të thënë që një shqiptar është mysliman apo i krishterë nisur vetëm nga fakti i thjeshtë se ai thotë se “jam mysliman” ose “jam i krishterë”. Nxjerrja në pah e njëjtësimit kolektiv shprehet nëpërmjet përzgjedhjes së një emërtimi kolektiv midis mjetesh të tjerë të mundshëm njëjtësimi individësh. Vetëm pas përzgjedhjes së këtij emërtimi, vetëm pasi përkatësia fetare nxirret në pah nëpërmjet vetë procedurës përzgjedhëse, qëndrimet dhe tiparet kulturore që ajo emërton, mes të cilave edhe praktikat dhe vlerat fetare, i bën individët thuajse natyrshëm t’i “përkasin” fesë në fjalë. Çështja nuk shtrohet se kush janë shqiptarët, nëse ata janë myslimanë apo të krishterë, dhe as të përcaktohet intensiteti apo lloji i ndjenjës fetare apo tolerancës që ata kanë apo kanë pasur. E rëndësishme është të hulumtohet se përse u shërben atyre njëjtësimi fetar si dhe të përcaktohet se përse, në çfarë mënyre dhe në çfarë rrethanash preferohet një njëjtësim i caktuar në dëm të një njëjtësimi tjetër, për shem-

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

Feja e shqiptarit

bull përkatësia fetare përkundrejt përkatësisë etnike, krahinore, kombëtare, shtetërore, qytetare, etj. dhe anasjelltas. Në këtë kuadër, çdo lloj studimi në këtë fushë bëhet i rëndësishëm për të kuptuar më tej sidomos rolin e bashkëveprimeve ndërfetare në lidhje me bashkëveprimet ndërkulturore me grupet etnike fqinje për formësimin e identiteteve, rolin socio-politik të fesë apo feve në historinë shqiptare, si dhe debatet aktuale për kuptimin e historisë dhe identitetit shqiptar apo ideologjizimin e “rishkrimit” dhe “rishikimit” të tyre. Botimet më të mira të periudhës komuniste, që përfshijnë studimin e fesë dhe ateizmit apo studimin e përzierjes fetare dhe tolerancës fetare në Shqipëri, nuk janë aspak kontribut i një tradite kombëtare të teorisë dhe praktikës studimore krahasuese, por janë bazuar në normat empiriciste dhe deskriptiviste të ideologjisë zotëruese nacional-komuniste. Për fat të keq, trashëgimi i një kulture të tillë studimore dhe dizinteresimi teorik duket se karakterizon edhe studimet e sotme të fenomeneve të tilla në shoqërinë shqiptare në këto vite të tranzicionit të tejzgjatur. Studimet që evokojnë fenë dhe tolerancën fetare në pjesën më të madhe synojnë rivlerësimin e tyre si pjesë të institucioneve sociale e kulturore të shoqërisë shqiptare. Por ky proces rivlerësimi duket se mbart një dozë të lartë të asociimit me politikën dhe ideologjinë e re në pushtet, frymëzuar më shumë nga nevoja për t’u distancuar nga e kaluara komuniste se sa nga nevoja për të kuptuar mënyrën se si feja funksionon si institucion shoqëror dhe se si ajo favorizon, kushtëzon apo pengon tolerancën fetare midis grupeve shoqërore. Në këtë mes duhet përshëndetur çdo lloj përpjekje për të tërhequr vëmendjen mbi paaftësinë e deritanishme të historiografisë shqiptare për vlerësimin e aktivitetit dhe veprës së klerikëve të tria feve në Shqipëri për ngjalljen dhe përkrahjen e ndjenjës antikomuniste mes brezit të ri, çka me sa duket mund të shpjegonte deri diku edhe zanafillën e tolerancës ndërfetare gjatë rigjallërimit të feve në periudhën pas përmbysjes së komunizmit. Por në shumë studime, në pjesën më të madhe të kryera nga ‘think tank’ shqiptare, shumë shpesh arrihen përfundime të gabuara nisur nga statistikat zyrtare dhe nga burimet arkivore, të cilat në rastin më të mirë përfaqësojnë përkatësinë fetare nominale të popullsisë, si dhe përpjekjet e udhëheqësve fetarë për të zgjeruar apo fshehur dominimin nominal e mediatik të një feje mbi një tjetër. Përfundime po aq të gabuara mund të sjellin edhe studimet e nisura nga anketat dhe intervistat me njerëzit e zakonshëm apo aktorët e ndryshëm që në një mënyrë apo një tjetër janë të implikuar në çështjet e fesë e të tolerancës fetare, sepse këta kanë gjithnjë interesat dhe qëllimet e tyre për t’i treguar gjerat ashtu si mendojnë se duhet të jenë dhe jo domosdoshmërisht ashtu si janë. Shpesh në këto lloj punimesh prirja është e fortë për të paraqitur një përmbledhje materialesh përshkrimore të nxjerra nga anketimet rastësore ose nga burimet e disponueshme, apo më keq akoma kur mbushen me opinione emocionale prej gjithfarëlloj pseudo-filozofësh e pedagogësh që nuk komunikojnë ndryshe nga pozat e fryra në facebook apo shfryrjet e inskenuara në tvshow. Në shumicën e këtyre rasteve kemi të bëjmë me apologji më shumë sesa me studim shkencor të fesë dhe tolerancës fetare. Çka është më e keqja, ashtu si aleanca e pashenjtë midis fesë dhe politikës, edhe në këto raste shumë shpesh përsëritet e njëjta aleancë e pashenjtë midis ideologjisë fetare dhe interesave vetjake. Shumë shpesh ish-pinjollët e partisë komuniste janë bërë pinjollë të partive demokratike apo të partive socialiste, ashtu si një numër i madh myslimanësh u kthyen në të krishterë gjatë viteve 1990-të apo një numër i

madh i krishterësh kthehen në myslimanë gjatë ditëve të sotme. Arsyet nuk janë vetëm thjesht ekonomike, por sidomos politike. Në administratën shtetërore, në shkencë dhe në universitet, pseudo-filozofët e pedagogët e interesit kanë zënë vend vetëm me mbështetjen e grupazhit politike fetar të cilit i përkasin dhe i mbështet. Në këto raste, pavarësisht ligjërimeve për integritet akademik e paanësi shkencore, është e pamundur të ketë përpjekje për argumentime të bazuara në një shoshitje kritike të të dhënave kulturore shqiptare mbi fenë dhe tolerancën fetare,në mënyrë të tillë që këto t’i nënshtrohen një analize shkencore kritike nga perspektiva e një qasjeje krahasuese dhe të bëhet e mundur të prodhohen përgjithësime teorike që konceptualisht shkojnë përtej interesave të ngushta. Shpjegimet sociologjike dhe antropologjike të fesë dhe të tolerancës fetare janë të rëndësishme sepse përpiqen të zgjerojnë bazën krahasuese për t’i kuptuar këto mbi bazën e diçka tjetër, duke e kërkuar arsyen apo funksionimin e tyre domosdoshmërisht jashtë fushës së fesë e të tolerancës fetare. Për këtë qellim, puna dhe trajnimi profesional na çojnë të bëjmë atë çka nuk mund të bëhet nga njerëzit e zakonshëm dhe aktorët e implikuar në fe dhe tolerancë fetare. Në kundërshtim me çka mendohet dhe para çdo lloj vëzhgimi, anketimi, intervistimi apo hulumtimi statistikor e arkivor, është i domosdoshëm konceptimi paraprak i një teorie të përkohshme dhe drejtuese, me fjalë të tjera një modeli teorik apo hipoteze të krijuar nga imagjinata intelektuale mbi një bazë sa më të gjerë krahasuese. Në këtë mënyrë dhe mbi këtë bazë mund të synohet shpjegimi i fesë dhe tolerancës fetare, domethënë vetëm nëpërmjet konceptimit të një modeli teorik ku identifikohen proceset dhe mekanizmat e funksionimit dhe jepen arsye për mënyrën se përse këto procese dhe mekanizma në këtë apo atë rast funksionojnë në këtë apo atë mënyrë dhe jo në të tjera. Pikërisht një teori apo hipotezë e tillë duhet të përballet pastaj me realitetin e vëzhgueshëm, me atë realitet që nuk na mëson asgjë dhe madje nuk është as i vëzhgueshëm veçse duke u nisur nga hipoteza që interesohet për të. Ashtu si shumë historianë që mendojnë me naivitet se shpjegimet e së “vërtetës” historike gjenden në burimet arkivore, edhe studimet sociologjike rëndom pretendojnë se çelësi i së “mirës” së tyre shkencore qëndron tek statistikat apo anketat dhe intervistat. Qëllimi kryesor i sociologut apo antropologut nuk është të japë një përshkrim sa më të plotë të një

subjekti në fjalë, por të gjenerojë teori bazuar në të dhënat empirike dhe historike nga hulumtimet e tij në terren. Në këtë kuptim, nuk ka nevojë të njohim situatën konkrete më mirë sesa njerëzit e zakonshëm dhe aktorët e përfshirë në terrenin që hulumtojmë. Puna e lavdëruar për të përftuar të dhënat dhe përshkruar faktet na bën shpesh të harrojmë se ajo çka dallon shkencat sociale është teoria dhe jo një përshkrim sado i detajuar apo i mbështetur mbi fakte empirike. Në këtë kuadër duhet vlerësuar çdo kontribut e çdo përpjekje për të pasuruar studimet mbi një temë sa të rëndësishme edhe të vështirë, siç është çështja e fesë dhe tolerancës fetare shqiptare jo vetëm në Shqipëri por edhe në Kosovë e në Maqedoni. Sot shoqëria shqiptare ndodhet në një udhëkryq të rëndësishëm që kërkon zgjedhje të guximshme. Ajo po përjeton transformime radikale, pothuajse në çdo fushë, çdo aspekt, çdo detaj, por që në radhë të parë flasin më shumë për vitalitetin dinamik me të cilin ndërmerren transformimet se sa për rezultatet e tyre. Ç’është e vërteta, në të njëjtën kohë shoqëria shqiptare po përjeton edhe shkatërrime radikale pothuajse në të gjitha fushat, sidomos për sa u përket vlerave morale dhe sociale. Me sa duket kjo lidhet me traditat e pakonsoliduara mirë si rezultat i atij tranzicioni të pafund e problematik në kërkim të vetvetes që shoqëria shqiptare ka filluar para njëqind vjetësh dhe që vetëm është përshpejtuar këto njëzet vitet e fundit. I gjithë ky dinamizëm transformimesh e shkatërrimesh pasqyrohet fare qartë kudo, por edhe në botën akademike. Studentët dhe studiuesit janë të etur për dije dhe për arritje më shumë se kurrë, sidomos për dijet moderne sa më të përparuarat dhe për arritjet profesionale sa më të lartat. Por në përgjithësi gjithkush përpiqet të arrijë gjithçka me çdo kusht dhe me çdo mjet. Si rezultat, edhe pse arrihet çdo gjë që dëshirohet, arritjet zhvlerësohen shumë shpejt. Këtë proces e kanë ndihmuar pa dyshim edhe politikat publike të masivizimit me çdo kusht e pa kriter të studimeve diplomuese në arsimin e lartë, si dhe shtimi i arsimimit “të lirë”, në shumicën e rasteve pa kosto akademike, që kanë marrë përsipër me shumë zell universitetet fitimprurëse. Më e keqja është se rezultati i këtyre politikave shumëfishohet sa më shumë ngjitesh në nivelet e sipërme, për të arritur kulmin me vulgarizimin dhe zhvlerësimin e studimeve të doktoratës dhe dhënien e titujve akademikë. *Prof. Dr. Albert Doja është anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Profesor titullar i Sociologjisë dhe Antropologjisë, Universiteti i Lilës, Francë.

Sot shoqëria shqiptare ndodhet në një udhëkryq të rëndësishëm që kërkon zgjedhje të guximshme. Ajo po përjeton transformime radikale, pothuajse në çdo fushë, çdo aspekt, çdo detaj, por që në radhë të parë flasin më shumë për vitalitetin dinamik me të cilin ndërmerren transformimet se sa për rezultatet e tyre. Ç’është e vërteta, në të njëjtën kohë shoqëria shqiptare po përjeton edhe shkatërrime radikale pothuajse në të gjitha fushat, sidomos për sa u përket vlerave morale dhe sociale...

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

Aeroplani i shndërruar në hotel në mes të xhunglës

Fjalëkryqi klasik 1

14 18

42 44

23 26

22 25

Fjalëkryqi klasik është një nga lojërat enigmatike më të përhapura në botë. Fjalëkryqet e para filluan të botoheshin që në shekullin e XVIII dhe vazhdon të jetë e preferuar edhe në ditët e sotme.

48 51

Horizontalisht:

1. Grup i organizuar i anëtarëve të një partie politike, që për çështje të veçanta ka pikëpamje të ndryshme me vijën e përgjithshme të partisë. 8. Përdoret për të pastruar. 14. Lëvizje e vogël jashtë qëndrimit të zakonshëm. 15. Fusha bujqësore. 16. Rrush me erë. 17. Universiteti Bujqësor. 18. Rrëzihet. 19. Është enë kuzhine. 21. Ndërmarrje Bujqësore. 22. Bimë barishtore, farat e së cilës përdoren në mjekësi. 23. Dhimitër, shkrimtar i njohur. 25. Unites Nations. 26. Gjithmonë, përherë. 28. Çdo gjë që nxirret nga toka dhe përpunohet më tej. 30. Merre! 31. Në sasi të vogël. 32. Helm, ndryshe. 34. I ka rosa në fund. 35. Borxh. 37. Gjë e shpikur nga mendja, diçka që nuk është e vërtetë. 39. Bajko i njohur i humorit. 41. I ka maja në mes. 42. Vegël muzikore. 43. Fatmir i letrave shqipe. 44. Ai që kryen shërbime fetare të një kulti. 46. Kundërshtare. 48. Sigla e Skraparit. 49. Ndjenjë e fortë turbullimi e hutimi, që na lind kur bëjmë diçka të pahijshme a të pandershme. 50. Besim, fe. 51. Qytet në Maqedoni.

Koha e fillimit ____:____ Koha e mbarimit ____:____

1. Rruga që bën plumbi që kur del nga tyta a nga gryka e zjarrit deri sa bie në objektin e qitjes. 2. Gur i çmuar. 3. Pemë e lartë. 4. Kthinë e vogël për udhëtarë në një anije, në një vagon treni etj. 5. Këngëtar i njohur anglez. 6. Pjesë midis brinjëve. 7. Organizatë Europiane. 8. Enë gatimi. 9. Raki orizi. 10. Veç pa nisur. 11. Qendrim me zemër të pastër. 12. Kurti i politikës kosovare. 13. Filozofi idealiste e mesjetës, që merrej me shpjegimin dhe argumentimin e tezave të kishës me anë të arsyetimeve abstrakte të logjikës formale. 15. Kat përdhes për bagëtinë. 19. Lloj drithi. 20. Flori. 23. Stof leshi i trashë e zakonisht i ashpër. 24. Veprimtari fshehtas shtetit. 27. Gjendje plogështie. 29. Notë muzikore. 30. Simboli kimik i natriumit. 33. Shesh përpara derës së një ndërtese,. 36. Është kafshë gjitare. 37. Kanë shkuar shumë besimtarë myslimanë për të luftuar atje. 38. Pjesë e një filmi të gjatë. 40. Mama, shkurt. 42. Shkëmb i madh dhe i thepisur. 43. Guva pa të forta. 45. Letërsia Rilindjes. 47. Instituti Ndërtimit. 48. Sektori Veterinar.

1 2 4 1

8 1 5

5 2

3 1

8 9 5 9 4 8

6 2

3 9

8 1

2 6

9 5

2 7

7 5

Plotësoni vendet bosh në mënyrë që çdo rresht e kolonë të ketë numrat nga 1-9.

3 6

7 6

6 3

Ka shumë vende në Costa Rica, ku mund të kaloni pushime të paharruara, po më e veçanta del të jetë Boeing 727, i kthyer në hotel. Aeroplani që dikur ka bartur pasagjer, kishte bërë zbritje të detyruar shkaku një avarie dhe nuk ka fluturuar më kurë. Me shumë kujdes, ky aeroplan është rregulluar disa vite më vonë, duke i kthyer lavdinë e mëhershme, por kësaj radhe për një destinim tjetër. I vendosur në mes të vegjetacionit, ky aeroplan është bërë pronë e Costa Verde Resort, që kanë investuar, duke e kthyer në destinacion turistik. Brendësia e aeroplanit është bërë me punë dore, me material të veçantë që ka ardhur nga Indonezia, kurse mobiliet nuk dallojnë nga hotelet luksoze.

Horoskopi i ditës DASHI (20/III-20/IV)

DEMI (21/IV-20/V)

Ka rrezik te bëni edhe ndonjë çmenduri gjate kësaj dite ne jetën tuaj ne çift, vetëm për te mbajtur zgjuar gjithë kohës zjarrin e pasionit. Beqaret adoleshente do jete ata më me shume fat ne dashuri, te tjerët do duhet ende te presin. financat duhen pasur gjithë kohës ne vëmendje. Me mire shpenzoni me kursin ne mënyrë qe te mos keni vështirësi me vone.

Do ndiheni shume te lumtur gjate kësaj dite ne krahët e atij qe dashuroni dhe shpesh do ju duket sikur ne te vërtetë jeni ne një ëndërr. Beqaret do ja dalin te krijojnë një lidhje te qëndrueshme dhe afatgjate. Çdo gjë do jete me e bukur sot. Marrëdhënia juaj me paratë nuk do jete shume e mire. Do shpenzoni pa u menduar aspak dhe kjo mund te sjelle probleme serioze.

BINJAKET (21/V-20/VI)

GAFORRE (21/VI-22/VII)

Duhet te kujdeseni me shume për çështjet e zemrës gjate kësaj dite. Kohet e fundit e keni lënë paksa pas dore atë qe keni ne krah dhe nëse vazhdoni me këtë mënyrë sjelljeje do e humbisni pak nga pak. Beqaret do kenë qe ne orët e para te mëngjesit disa takime te cilat do i emocionojnë pa mase. Ne planin financiar do ju duhet patjetër ndihma e për te stabilizuar gjendjen.

Jeta juaj ne çift nuk do ketë asnjë problem gjate kësaj dite. Do ja plotësoni gjithë kohës nevojat njeri-tjetrit. Beqaret nuk duhet te dalin menjëherë ne përfundime pa i njohur mire disa persona. Mos bëni gabime për te cilat te pendoheni shpejt. Me financat nuk duhet kurrsesi te luani. Ruajeni gjendjen te paktën ne gjendjen qe është.

Vertikalisht:

Sudoku | nivel mesatar 9

Koha e fillimit _____:____

Koha e mbarimit ____:____

Numërkryq

LUANI (23/VII-22/VIII)

Jeta juaj ne çift nuk do jete gjate gjithë kohës e qete sot. Ne disa momente nuk do bini dakord me atë qe keni ne krah dhe do debatoni. Beqaret do ndihen mire ashtu si janë dhe nuk do e mbajnë aspak mendjen tek krijimi i një lidhjeje. Ne fakt edhe sikur ta bënin mundësitë nuk do jene te mëdha. Ne planin financiar nuk duhet te rrezikoni shume edhe sikur gjendja te jete e mire.

PESHORJA (23/IX-22/X)

2 5 2 1

Gjeni figurën duke bashkuar pikat

Dite mjafte qete kjo e sotmja për ata qe janë ne një lidhje. Lidhja juaj do jete aq e forte saqë asgjë nuk mund t’ua prishe h a r m o n i n ë d h e b a s h kë p u n i m i n . Beqareve do ju rrahe zemra fort pasi te marrin një propozim te veçante nga një person qe e kane njohur prej vitesh. Beni atë qe ju thotë zemra! Financat do i menaxhoni me shume maturi.

SHIGJETARI (22/XI-21/XII)

Plotësoni tabelën me numrat e dhënë!

Ngjyrosni pjesën me pikë dhe zbuloni figurën

Numra me 3 shifra: 023, 142,251, 475, 521, 552, 648, 877. Numra me 4 shifra: 0255, 0326, 1012, 1456, 1526, 6364, 6478, 8515. Numra me 5 shifra: 01526, 01551, 09328, 12320, 21598, 25621, 36402, 46210, 51486, 51526,

51814, 59657, 68196, 72227, 80552, 81119. Numra me 6 shifra: 015283, 057410, 159874, 212574, 232436, 236254, 320067, 355225, 452659, 515290, 519224, 541521, 553182, 748540, 821115, 845263.

Neptuni do ju nxite te filloni projekte te përbashkëta me partnerin tuaj sot ne mënyrë qete afroheni edhe me tepër me njeri tjetrin. Do njiheni edhe ne një ane tjetër tashme. Beqaret do jene me te qarte për ata qe duan te bëjnë ne jetën sentimentale. Me financat tregohuni sa me te arsyeshëm sepse po u përkeqësua gjendja vështirë se do stabilizohet.

UJORI (20/I-19/II)

Gjeni 10 ndryshimet

www.mapo.al

Fatmirësisht edhe për ju do jete një dite e bekuar nga yjet. Do kuptoheni mjaft mire me atë qe keni ne krah dhe do hidhni edhe hapa me tej. Beqaret do marrin disa ftesa, por jo te gjitha do i pranojnë. Do jete ne dorën e tyre nëse do duan apo jo ta ndryshojnë statusin. Ne planin financiar duhet te bëni sa me shume kursime.

VIRGJERESHA (23/VIII-22/IX)

Dite e mbushur me pasion dhe emocione te forta kjo e sotmja për te dashuruarit. Çdo gjë do shkoje për mrekulli ndërmjet jush dhe atij qe keni ne krah. Nuk do keni me çfarë te kërkoni tjetër. Beqaret do vazhdojnë te kenë një dite te zakonshme dhe pa ndonjë takim impresionues. Te ardhurat do vijnë duke u përmirësuar. Do ndiqni një strategji strikte.

AKREPI (22/X-21/XII)

Dite shume e veçante kjo e sotmja për te gjithë ata qe janë ne një lidhje. Qielli do ua ndriçoje mendimet dhe çdo gjë do ece për mrekulli. Edhe beqaret do jene te privilegjuar sot. Do takojnë pa fund persona interesante dhe me njërin mund te hedhin edhe hapa me tej. Te ardhurat do kenë përmirësime te vogla. Do kryeni pa frike edhe ndonjë shpenzim me shume.

BRICJAPI (22/XII-20/I) Shfrytëzojeni sa me shume qe te mundeni sot kohen kur te jeni pranë partnerit. Flisni me te për çdo gjë qe ju shqetëson, por edhe për gjerat qe ju bëjnë te ndiheni mire. Beqaret nuk do kenë aspak fat dhe do mbeten përsëri vetëm. Ne planin financiar nuk duhet te bëni çmenduri sepse po filluar problemet, vështirë se mund te mbarojnë kollaj.

PESHQIT (20/II-19/III) Do jeni me humor shume te mire gjate kësaj dite dhe do i zgjidhni me mirëkuptim edhe mosmarrëveshjet e vogla qe keni pasur. Beqaret do takojnë persona interesante te cilët do ua shtojnë edhe me shume dëshirën për te filluar një lidhje. Shume shpejt do ndryshoni edhe status. Financat do jene te privilegjuara gjithë kohës.

E shtunë-diel, 07-08 Qershor 2014

www.mapo.al

Kontra

edal

Vladimir Myrtezai

ëse ka një vend ku humori zë vend si zë i parë dhe përpjesëtohet në një shkallë të gjerë mbijetese, ky vend quhet Shkodër. Besoj se ka një arsye të mjaftueshme që të ketë tagrin ta mbajë mbi shpatulla këtë status ex vitae. Gjithnjë kam pasur një bindje që në themelet e të bërit humor, përpara se të shkaktohet, më është dukur që pak më parë ka ndodhur diçka e jetuar, që s’ka të bëjë mirëfilli thjesht me atë humorin rutinë për humor, kalimtar, por me diç gati më e thellë, që e ka ngjizur si të tillë. Dhe pa dashur ta përthyej daljen e humorit në sipërfaqen e shkakut të saj, do doja të identifikoja hapësirën veriore të qytetit, në skajin veriperëndimor të Shqipërisë, që e ka pasur humorin përmbi krye si një vello drite, ose si shpatën Demokleut. Shkodra, një qytet disi i prirë për të na shfaqur së tepërmi damarin sipërmarrës dhe një protagonizëm të thellë, ka përndritur në kujtesën e këtyre anëve si një vend i qeshur, plot dritë e ngjyra. Sa e sa personazhe u munduan e nuk u munduan asfare, por natyrshëm skalitën fytyrën e qytetit të qeshur, me plot “hidh e prit”, me një natyrë çliruese së brendshmi e në dukje, pa kompromise me huqet e kthesat historike, të cilat nuk ia dolën që ta zbehin a ta tjetërsojnë të qeshurën e këtij qyteti. Argumentin se pse ky qytet ishte dhe është aq i pasur e me humor nuk do e kërkoja te rrethanat mbipozuese natyrore, por thjesht dhe brenda llojit, si mekanizëm përtëritës jete, si dhe te shpirti gazplotë i njerëzve që përpara se të aktrojnë me humor, e jetojnë atë gjithë ditën e lume. Ndoshta format për të mbijetuar apo mënyrat e shumta të njerëzve si prirje natyrale për t’u vetëmbrojtur në një formë autodigresioni, dhe prirja për të çliruar frazeologji dhe fortifikime plot hare në kohë të ngjeshura me absurd, apo thjesht një situatë kalimtare, ku njerëzimi josh vetveten për t’u çliruar nga andrallat e ditës. Nëse do e merrja me shumë seriozitet shpjegimin se nga mund ta ketë gjenezën forma për t’u argëtuar dhe për të bërë humor, do ishte një shkak jo serioz kjo ngarkesë, dhe aq më shumë në ballë të një inteligjence të lindur, që nuk se vjen e kontrolluar as nga shkencëtarë, as nga studiuesit, por nga një humus i gjallë dhe i pa stratifikuar, që lind dhe vdes në rrugë e kudo, duke e bërë edhe më legjendare atë lëndë aq popullore, siç është edhe humori. Po ta vësh në radhë për ta mëvetësuar e ndarë në emra të përveçëm këtë lëndë, aq e zmadhuar në qytet, pa dyshim që do rezultonte një vijë e gjatë, që nuk ndalon për nga lloji dhe lojtarët e kësaj lënde, saqë nëse do ngulmonim në një krahasim që shkon dhe i rri bukur, të gjithë ata do na ngjanin me toreadorë që shtyjnë dhe yshtin humorin, ku legjendarët do qenë mjaft të veçuar e të vlefshëm për t’u përmendur në këtë shkrim. Por, më interesanti dhe më emblematiku për nga shenja fort e dallueshme në një qytet humori, do ishte pa dyshim Shtjefën Palushi, ose sikurse njihej nga të gjithë, Tefë Palushi. Mbas kapërcimit të disa ngushticave që fitojnë artistët për të qenë të dallueshëm e të pranishëm në publik, fillimisht mendon se ata bëhen tërheqës duke bërë një shenjë që të lë me mbresa. Disa nisen nga tipi që krijojnë, disa të tjerë nga një formë e fortë për të bërë përshtypje, të tjerët duke mbjellë një legjendë rreth vetes, ndoca të tjerë duke zënë ngushtë opinionin publik për gjëra më të ndaluara e kështu me radhë. I vetmi dhe i papërsëritshmi, dallohej bash Tefë Palushi, ku për shkak të natyrës së pamëshirë,

Tefë Palushi apo humori si modus vivendi i dha kohës së tij një simbol të gjallë, që jeton me njerëzit në qindra forma. Për shkaqe që unë nuk i di, Tefa kishte një distrofi përfshirëse, me të cilën bujti në retë e humorit shkodran me një kufizim biologjik që u shndërrua në element unik për humorin e tij. Ishte një shpirt i stërmunduar në një trup të gjymtuar. Sikur natyra ia bënte qëllimisht të pamundur gjendjen anormale, duke e sakatuar gjithandej drejt një stërmundimi çnjerëzor. Shumë herë më është dukur si një grumbull kockash, që parakalonte buzë të tjerëve me një dashuri të pamundur jete, që me kohë e shndërroi në një humor pa kufi e të papërsëritshëm, i ngjashëm me digresionin e humorit të zi në kohë të ndaluar. Për çudinë e të gjithëve, ai më shëmbëllente shpesh si modeli më i madh i një shfaq jeje kundërestetike, që e tejkalon standardin ideal fizik duke shpërfillur gjithçka me shpotitën e tij proverbiale. Larg në kohë më është dukur si një grafiti, apo si një shenjë me një prani të nevojshme, pasi e gjithë çka ai la mbrapa nuk kish asnjë lloj ngarkese të angazhuar karriere, misioni apo gjërash të mëdha, që shpesh thuhen për njerëz që kthehen në simbole të shoqërisë. Por, ai kishte diçka krejt gjeniale, mes formës së përzënë dhe thelbit të tij krejt të pazakontë. Pavarësisht se nuk donte t’ia dinte për të ashtuquajturën karrierë, pasi ai jetonte si në skenë, bashkë me plastikën e tij natyrale, do e kishin zili shumë aktorë të stërmunduar për një plastikë unike. Lojtarin me qendër, fjalën e groteskun therës, disa syresh do ta kishin zili bashkë me të përveçmet gjeste fatale. Jo rastësisht Tefa gjezdis si një legjendë urbane e humorit, por edhe e një zgjuarsie të pakrahasueshme, për shkak se çdo gjë që sillej rreth tij ishte një lloj tharmi që i ngjan një kostumi joveshës, si një thashethemnajë ushqyese për një qytet të tërë. Ai vishej si një kostum anonim për syrin e gjindjes. E kishim zili se si më vonë lodronte në zëra të shumtë njerëzish, gati në të gjithë hapësirën shqipfolëse, si një mençuri popullore. Me ngadalë humbi gati autorësinë e gjithë gojëdhëna e humorit dhe u vesh me emrin e tij. Po kush është në të vërtetë Tefë Palushi? A ka ai një portret të mbrojtur nga afër në kujtesën e shkodranëve? Pashmangshmërisht, po. Qe një personazh i paharrueshëm, prej mishi e kockash, që jetonte si gjithë të tjerët, që gëzohej e hidhërohej, që ishte më normal se shumë anormalë që e rrethonin dhe që ishte i dhuntisur me një zgjuarsi të tejme natyrale, që i vinte nga brenda, si kompensim i mundshëm për ato gjëra që nuk i pozonte natyralisht dot. Gati në pamundësi fizike, kishte bërë të mundur dhe ishte në marrëdhënie normale me forcën e talentit, me ndjeshmërinë e marrjes pjesë aktivisht në gjuhën e kari-

katurës në vend, dhe me një forcë të shquari në opinionin e kohës, mjaft dukshëm dhe me një profil që nuk i shkonte shtatit të tij të gjymtuar. Duke qenë se e kam njohur nga afër, ndanim së bashku studion e tij, dhe më kish ftuar që të kisha mundësinë të realizohesha në një hapësirë krijuese. Një gjë e paimagjinueshme dhe e rrallë, se si punonte gati çdo ditë, dhe me një seriozitet të papërshkrueshëm. Nganjëherë, si për forcë zakoni, e krahasoja me ekspresionistët e kohës, e veçanërisht e ngatërroja në mendje me pikëllimet psikike të Egon Schiele-it, dhe me vinte për të qeshur se si nuk dorëzohet njeriu dhe se si mund të jetë kaq i ngjashëm me një vepër arti. Kishte shumëçka të pabesueshme në personalitetin e tij. Pavarësisht famës që gëzonte në publik, në jetën e përditshme sillej fare shqeto, madje bëhej edhe dramatik e i ndjeshëm ndonjëherë. Nuk do mund ta ndaja Tefën nga simbolet e qytetit në famë si kafja e madhe, arra e madhe, Kafe Dibra, dugajt e reja, një mejhane në rus maxhar, dhe një kafe tek ish-bashkimet profesionale ku pinim vermutin e atëhershëm. Tefën e pata njohur në një shkëmbim kohe kur m’u duk se si një ditë të zakonshme, në mbaresat e tija të rezervuara konservonte jetën e të tjerëve, si një oaz të veçantë kërshërie të ngulët, gjë e cila më bëri ta besoj që kish rënë në grackë: në dashuri me një vajzë, të cilën e kishte përjetuar më shumë si një dashuri platonike. Më është dukur një nga dramat më të panatyrshme që mund të ndodhë vetëm në raste përplasjesh kontroverse, që të afron një jetë qeniesh si e tija. Për herë të parë kisha kuptuar që në interesin e tij, përveç kalkulimeve të metaforës dhe shkaqeve pamore, frynte erë njerëzore, dhe një erë e pazakontë, nga ato që rrëmbejnë mendjen e jo fiziologjinë njerëzore. Më është dashur të jem lexues në këtë dramë, pasi, dashje pa dashje, u përfshiva në atë botën e tij të fshehur, të cilën, siç ndodh me njerëzit, do donte ta fliste dhe ta ndante me dikë. Nuk jam ndjerë ndonjëherë më keq në raportin me një njeri që ndaja shumë kohë si kuriozitet dhe mik njëherësh... sepse e kisha të pamundur t’i thosha ndalo për një vegim apo vërshim dashurie të njëanshme – ndër ato të shumta drama të lexuara në hije përgjatë një rituali të përsëritur si amok, për ta parë e shoqëruar atë personazh që ai kishte projektuar dhe rënë brenda me gjithsej. Ishte koha që isha i sigurt që ai kishte rënë në dashuri, dhe ana tjetër e medaljes shpërfaqej para tij si vegim, me një shurdhëri vrastare, si fajtore pa faj, sepse as nuk merrte dhe as nuk jepte shenja mirëkuptimi e jete, dhe jo më ta merrte me mend që në krahun përballë ku ajo kalonte po ndodhte një dramë e pashpjegueshme dhe e pashprehshme. Ka qenë një nga çastet më të rralla, dhe për shkak

të statusit të tij publik e të popullaritetit, që e gjitha të përtypej në heshtje, si një pamundësi për t’u bërë prani, apo për t’u ulëritur siç dhe bëjnë njerëzit normalë në zgjidhjen e një thirrjeje të pamundur. Si personazh i madh i rrugës, Tefa e kish të pamundur t’i dorëzohej dobësisë së tij, dhe me kohë e kaloi këtë lëngatë të ëmbël njerëzore duke e ndarë vetëm me veten, si një dramë e shumëfishtë dhe e lodhshme, siç dhe ishte sëmundja e tij, që e bashkëshoqëroi dhe ia mbrujti karakterin përgjatë gjithë jetës. Në fakt, personazhe të tillë, të jashtëzakonshëm, janë më shumë sëmundje regjisorësh, si hulli për të parë në skutat e pabesueshme të jetës, për të puqur e tërhequr skajshëm në gjetje, që në këtë rast natyra dhe fati i kishin ngritur përpara syve dhe realitetit si një ngjashmëri mot a mot, ose si një gjetje e papërsëritshme rrëfimi asimetrik. E kush do mund ta besonte se në krah të figurës së tij aq qendër të vëmendjes qytetase, mund të fshihej një dhimbje njerëzore...Kur e mendoja në distancë humorin e tij, më feksnin e më përmbyseshin njëherësh shumë gjëra, por, në thelb, ai jetonte me mish e me shpirt – një njeri si gjithë të tjerët, me ndjenja e histori personale, me dhimbje shkëmbim njerëzor e gjithçka që përmban njerëzorja. Porse, fenomeni Tefë Palushi ka të bëjë më shumë se me një histori sentimentale, me famën e një humoristi të madh, të hollë, gaztor dhe herë të zi e tragjik, që kush do mund të lexonte nën rreshta, do dallonte yshtjen e personalitetit dhe mprehtësinë e tij për t’u krahasuar me shenja të pashlyeshme, të dukshme të qytetit ku jetonte. Për shkak të kulturës dhe intuitës së njerëzve, Tefa do stampohej në kujtesën e tyre si një statujë që i ngjan veprës së tij; si një përputhje natyrore e fatale, që për shkak të krahasimit e humbet peshën dhe konstruktin fizik, duke i dhënë shkas fantazisë dhe projektimit dhe duke peshuar më shumë si ide sesa një shkak i qenies së tij. Dhe për këtë shkak, më shumë se një peshë sentimentale njerëzore është një shkak i nevojshëm i konsumit njerëzor në nivelet e popullaritetit të tij. Qytetit do t’i shtohej një përvijim ose një karakter njerëzor në formë të shumëfishuar të legjendës së ngjizur në urinë e masës, duke e identifikuar me shkaqet dhe përcaktimin e madh të tij, pikërisht përmes humorit. Shtjefën Palushi është një personazh i rrallë që nuk matet vetëm me atë çfarë ai la si trashëgimi fizike, si vepër, si karikaturist... por më së shumti si legjendë, së cilës i japin krahë njerëzit sa herë që e përmendin, duke e shndërruar kësisoj në një nga piketat e kujtesës urbane. Ky është një mision i kryer i një njeriu që nuk jepet përpara një sprove të madhe fizike, si e si për ta çuar në destinacion vokacionin e tij prej humoristi të urtë. Ky ferment i ngjizjes mentale, herë-herë është më i dobishëm sesa vetë dokumenti apo copëzat e vërteta të vetë personazhit, dhe shumë më i vlefshëm sesa vetë dëshmitë okulare të miat. Nuk ka asnjë përputhje me shkaqe të konjukturës, apo me ndërtimin e heroit larg në masë, apo me një shkak njohjesh fatalisht krejt personale. Jo. Në të shumtën, personazhe të tillë janë më shumë shpikje e pavetëdijes ose e fantazisë kolektive, për t’u identifikuar si formë totale, por ka një përputhshmëri të prodhuar nga një personazh njerëzor, që u bë shkak i parakalimit të tij vetjak dhe shumë dramatik, për të mbushur pjacën e emblemës që ai la si rrjedhojë e inteligjencës, protagonizmit qytetas, talentit dhe nënndarjeve njerëzore që e bënë të mundur. Do ishte krejt cinike ta largonim në kohë, duke e bërë thjesht dhe vetëm si një vëzhgim dokumentar, apo akt përkujtimor, apo forma të tjera që lyp një shkrim për një të njohur, apo si një veti e vetmuar e të qenit në profesion të dallueshëm si karikaturist, piktor apo amator i gjuhës së humorit. Jo. Por, në nder të tij, qytetit ku jetoi, si një dhuratë që e propozoi koha nga erdhi, për ta rreshtuar famën që e ka tejkaluar vetë atë, në favor të gjenisë krijuese që duhet të jetë mes nesh si një vlerë autentike për brezat që do rreshtohen më pas. Ai nuk do kuptohet si duhet pa e ndjerë mirë aromën e dheut të qytetit të tij. Tefa ishte nga ata që e ke të vështirë të dallosh se ku fillon humori e ku mbaron dhe rivjen vepra e unifikuar me emrin e Tefës si e njëjta gjë.

E shtunë - e diel qershor E shtunë - e07-08 diel 13-14 prill2014 2013 www.mapo.al www.mapo.al

Për më shumë informacion, ju lutem na kontaktoni: Shoqëria Administruese e Fondit të Pensionit SiCRED sh.a. Adresa: Rr."Brigada VIII", Vila Nr.3/1, Tiranë tel.: +355 44538674 e-mail: pensions@sicred.com.al web: www.sicred-pensions.com.al Shoqëria e Sigurimit të Jetës SiCRED sh.a.: Adresa:Rr. "Brigada VIII", Vila Nr.3/1, Tiranë tel.: +355 4 22 37 549 e-mail: contact@sicred.com.al web: www.sicred.com.al

Të gjithë anëtarët e Fondit të Pensionit Vullnetar “SiCRED Pensions” përﬁtojnë FALAS: Sigurimin e Jetës Zbritje deri në 40% në shërbimet mjekësore! Oferta është e vlefshme deri në 31 Gusht 2014! Mjafton të jeni anëtar apo të anëtarësoheni tani në fondin e pensionit vullnetar “SiCRED Pensions” dhe përveç shërbimeve profesionale të ofruara nga SiCRED Pensions, ju përﬁtoni FALAS nga SiCRED: • Sigurimin e jetës • Ulje deri në 40% në klinikat dhe spitalet e rrjetit mjekësor SiCRED

Për të përﬁtuar sigurimin tuaj, si dhe zbritjet në rrjetin mjekësor, paraqituni sa më shpejt në degën më të afërt të SiCRED.