رائي پير رت ڪيا _ امير بخش شر

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫‪1‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ت ڪيا‬ ‫رائي پير َر ُ‬ ‫(آتم ڪھاڻي)‬

‫امير بخش شر‬

‫ماِء پبليڪيشن‪ ،‬سکر‬ ‫‪ 2015‬ع‬ ‫ڊجيٽل ايڊيشن‪:‬‬ ‫‪2018‬ع‬

‫سنڌ سالمت ڪتاب گهر‬ ‫‪2‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سڀ حق ۽ واسطا اداري وٽ محفوظ‬ ‫ڪتاب جو نالو‪:‬‬

‫رائي پير َر ُت ڪيا‬

‫موضوع‪:‬‬ ‫ليکڪ‪:‬‬ ‫ڇاپو‪:‬‬ ‫سال‪:‬‬ ‫ڪمپوزنگ‪:‬‬ ‫ٽائيٽل‪:‬‬ ‫ڇپائيندڙ‪:‬‬ ‫قيمت‪:‬‬

‫آتم ڪھاڻي‬ ‫امير بخش شر‬ ‫پهريون‬ ‫‪2015‬ع‬ ‫نظام جمالي‬ ‫سھيل احمد شيخ‬ ‫ماِء پبليڪيشن‪ ،‬سکر‬ ‫‪ 350‬روپيا‬

‫‪3‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سنڌ سالمت پاران ‪:‬‬ ‫سنڌ سالمت ڊجيٽل بوڪ ايڊيشن سلسلي جو نئون ڪتاب ”رائي پير َر ُت ڪيا“‬ ‫اوهان اڳيان پيش آهي‪ .‬آتم ڪھاڻيَء جي ھن مجموعي جو ليکڪ ڪامريڊ امير بخش شر‬ ‫آھي‪ .‬سنڌ جي ھن سٻاجھڙي ليکڪ امير بخش شر پنھنجي زندگيَء جي الھن چاڙھن‪،‬‬ ‫ڪاميابين ناڪامين‪ ،‬ڏکن ۽ خوشين کي قلم بند ڪيو آھي‪ ،‬اھو خود ھڪ حوصلي وارو‬ ‫ڪم آھي‪ .‬ھو لکي ٿو‪:‬‬ ‫”ها اڄ تائين سڀ ڪجھ سچ لکيو اٿم ۽ جيڪي ڪونه لکيو اٿم سو گهڙيَء کن‬ ‫الِء توهان پڙهندڙ سمجهجو ته ڪوڙ آهي‪ ،‬۽ اهو ڪوڙ آهي منهنجا عشق‪ .‬هي سٽون لکندي‬ ‫اهي سڀ خوبصورت چهرا اکين آڏو پيا ڦرن‪ .‬پر مِٺي به ماٺ ته ُمٺي به ماٺ‪ .‬هونئن به ڪير‬ ‫پيو ِپيريَء ۾ زالن جا ُسهما سهندو‪ .‬يا گنجي ٽِڪڻ تي سينڊل سهندو‪ .‬باقي جي ٿي ملي‬ ‫موڪل ته خوشونت سنگھ جي ڪمپني آف وومين کي ميل نه ماريان ته پنهنجيَء ِڏس کي‬ ‫گهروڙي ٻنهي هٿن جا ڀونڊا ڏجو‪“ .‬‬ ‫هي ڪتاب ماِء پبليڪيشن‪ ،‬سکر پاران ‪2015‬ع ۾ ڇپايو ويو‪ .‬ٿورائتا آهيون ڪامريڊ‬ ‫امير بخش جي فرزند اياز امير شر جا جنھن ڪتاب سنڌ سالمت ڪتاب گهر ۾ پيش ڪرڻ‬ ‫الِء موڪليو‪.‬‬

‫محمد سليمان وساڻ‬

‫مينيجنگ ايڊيٽر ( اعزازي )‬ ‫سنڌ سالمت ڊاٽ ڪام‬ ‫‪sulemanwassan@gmail. com‬‬ ‫‪www. sindhsalamat. com‬‬ ‫‪books. sindhsalamat. com‬‬

‫‪4‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پبلشر نوٽ‬

‫ڪنھن بہ ماڻھوَء جي آتم ڪٿا تيستائين ان جي ئي آتم ڪٿا ھوندي آھي جيستائين‬ ‫اھو لکي نہ ٿو وٺي ۽ لکجڻ کانپوِء ڇپجي وڃڻ بعد اھا آتم ڪٿا ڄڻ تہ عام جي بہ ٿي‬ ‫ويندي آھي‪ .‬سڄي دنيا ۾ پرائي جيَء ۾ جهاتي پائڻ ۾ گهڻي ئي دلچسپي ورتي ويندي‬ ‫آھي‪ ،‬ان ڪري جن بہ شخصيتن جون آتم ڪٿائون‪/‬آتم ڪھاڻيون ڇپيون آھن انھن کي‬ ‫سٺي موٽ ملي آھي‪ .‬ان جو ڪارڻ اھو آھي تہ ان مان سکڻ الِء ڪجه نہ ڪجه ملندو آھي‪.‬‬ ‫ڪن آتم ڪٿائن مان رڳو حوصلو نہ پر جيئڻ جو بہ حوصلو ملندو آھي‪ .‬سو دنيا ۾ انھن‬ ‫ماڻھن کي قدر جي نگاھ سان ڏٺو ويندو آھي‪ ،‬جيڪي پنھنجا تجربا توڙي حقيقتون ٻين‬ ‫تائين پھچائيندا آھن‪ .‬جنھن کي ايئن کڻي چئجي تہ جيئڻ الِء حوصلن جي ڊونيشن ڏني‬ ‫ويندي آھي‪.‬‬ ‫سنڌ جي ھن سٻاجھڙي ليکڪ امير بخش شر بہ پنھنجي زندگيَء جي الھن چاڙھن‪،‬‬ ‫ڪاميابين ناڪامين‪ ،‬ڏکن ۽ خوشين کي قلم بند ڪيو آھي‪ ،‬اھو خود ھڪ حوصلي وارو‬ ‫ڪم آھي‪.‬‬ ‫اداري پاران ھن آتم ڪٿا کان اڳ سنڌ جي ڏاھي سوڀي گيانچنداڻيَء جي آتم ڪٿا‬ ‫”روشنيَء جي پنڌ ۾“ سڄي دنيا ۾ سنڌي پڙھندڙن وٽ ُ‬ ‫مان ماڻي چڪي آھي‪ .‬اميد تہ ڪٿا‬ ‫جو ھي ڪتاب بہ موٽ ماڻيندو‪.‬‬

‫پبلشر‬

‫‪5‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پنهنجي پاران‬

‫آ ئون بنيادي طور تي نه ئي ڪو ليکڪ آهيان ۽ نه ئي وري ڪو اديبڙو غريبڙو‪،‬‬ ‫پرايئن چئجي ته ادب جي الف کان به اڻ واقف ماڻهو آهيان‪ .‬جيتوڻيڪ لکڻ ۽ پڙهڻ‪ ،‬گهڻي‬ ‫وقت کان منهنجين عادتن ۾ شامل رهيو آهي‪ .‬جنهن جو ذڪر هن سموري ڪتاب ۾ به‬ ‫هنڌين ماڳين ڪيو اٿم‪ .‬مون ‪ 1978‬۾ پهريون مضمون روزاني هالل پاڪستان ۾ لکيو‬ ‫هيو‪ ،‬۽ هي اهي ئي ڏينهن هيا‪ ،‬جو ڪميونسٽ پارٽيَء جا ڪامريڊ مون کي پنهنجن چنبن‬ ‫۾ چائي ويا هيا‪ .‬تن ڏينهين اڃان ڪوئي ويهارو کن ليک منهنجي پنهنجي نالي سان چپيا‬ ‫هيا‪ ،‬بس پوِء اهلل اهلل خير سال ٿي وئي‪ .‬۽ پوِء مون به ڪامريڊن جي َپ ِر پاريندي‪ ،‬لکڻ ۾‬ ‫هروڀرو جو پاڻ کي انڊر گرائونڊ ڪري ڇڏيو‪ .‬پوِء مون جيڪي ڪجھ لکيو هيو‪ ،‬سو ڇپيو‬ ‫به‪ ،‬پر ايرن غيرن نالن سان ڇپيو هيو‪ .‬يارڙن مٿي ۾ هڪڙي ُڌن ويهاري ڇڏي هئي ته بس‬ ‫پاڻ کي مِڙوئي ماڻهن تائين انقالب جي ڳالھ ُپڄائڻي آهي‪ .‬تنهن ثواب جي ڪم ۾ پنهنجا‬ ‫ناال نه آيا ته به خير آهي‪ .‬ايئن اهو مواد به سانڍجي ڪونه سگهيو‪ ،‬يا سنگت پاران سانڍڻ‬ ‫جي منع هئي‪ .‬نذير عباسيَء جي شهادت کان پوِء ڪجھ ورهيه پارٽيَء کان آڏو پاسيرو رهڻ‬ ‫ڪنو جو بنهي ٽانِء ۾ ڀرجي‬ ‫بعد وري ٻيو دور آيو‪ .‬سو هيو ڪامورپ جو‪ ،‬سو به اهڙو ِ‬ ‫ويس‪ .‬انهن ڇپيل پنن مان جيڪر ڪو انڌو منڊو ڪاڳرڙو سانڍيل به هيو‪ ،‬سو به مينهوڳيَء‬ ‫ماسات کي باھ ٻارڻ ۾ مدد ڏيندي ڦلهيار ٿي االئي ڪيڏانهن جو ڪيڏانهن ُاڏاڻو هيو‪.‬‬ ‫۾‬ ‫ِ‬ ‫بس پوِءکيل ئي ختم ٿي ويو‪ .‬مون وٽ رڳو وڏ ماڻهپي ۽ وڏ ماڻهپيَء وارا پوزٽ رهيا‪،‬‬ ‫باقي رهيو نام اهلل جو‪ .‬االهي سارن ورهين بعد وري َڦرڪو ڦِريو‪ .‬۽ هڪڙو دور اهڙو آيو‪،‬‬ ‫جو اوچتوئي اوچتو اها ڪامورپ به هلي ُچري‪ .‬ته به اندر مان ٽيڳر ۽ ٽرڙپ ڪانه نڪتي‪.‬‬ ‫هرڪنهن کي ٽڻي ٽامڻي سمجهڻ جي عادت به ڪانه نڪتي‪ .‬ها اهو ضرور هيو ته ‪ 1973‬کان‬ ‫‪ 2001‬تائين جي انهيَء دور ۾ يا اڄ تائين ڪتابن پڙهڻ جي عادت اهائي اصلوڪي رهي‪،‬‬ ‫سا ُٺپ ڪانه نڪتي هئي‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تان جو ‪ 2007‬۾ هڪڙو اهڙو جهٽڪو آيم‪ ،‬جنهن صفا جهوري وڌو هيو‪ ،‬جيتوڻيڪ ايستائين‬ ‫دل به ٻه ڀيرا بي ايماني ڪري چڪي هئي‪ ،‬پر انهيَء کي به ڪونه کنگهيو هيم‪ .‬پر هن‬ ‫نئين جهٽڪي هڻي صفا پورو ڪري ڇڏيو هيو‪ .‬اصل مکڻ جون ماڙيون ئي وگهيري‬ ‫ڇڏيون هيائين‪ .‬سولي سنڌيَء ۾ چئجي ته جتي پير هيا اتي مٿو اچي ُکتو هيو‪ .‬تڏهن اندر‬ ‫ئي اندر ۾ ڀڄڻ ۽ ُڀرڻ لڳو هيس‪ .‬لوڪ جي نظرن ۾ پنهنجو پاڻ کي ڪريل ۽ نيچ سمجهڻ‬ ‫لڳو هيس‪ .‬۽ دنيا جهان کان ڪاٽا ٿي هڪڙي ُ‬ ‫ڪنڊڙي وسائي وڃي ويهي رهيو هيس‪ .‬اهڙو‬ ‫ڪو يار دوست به ڪونه ٿي ُسجهيو جنهن سان اندر جو حال اوري هينئين جو بار هلڪو‬ ‫ڪريان ها‪ .‬نيٺ گهڻن ڏينهن کان پوِء هڪڙي ڀيري مصطفي اڄڻ سان اندر جو حال اوريم‪.‬‬ ‫جنهن ڪافي نيڪ ۽ عالماڻيون صالحون ڏنيون‪ ،‬پرانهن ڦڪين فرق ئي ڪونه ڪيو‪ .‬نيٺ‬ ‫پراڻي پڳ مٽ يار الئق ٿيٻي سان صالح ڪيم‪ ،‬تنهن صالح ڏني ته هاڻ تنهنجو عالج‬ ‫ُملپ ۾ آهي‪ ،‬ماٺڙي ڪري وڃي نمازون پڙھ‪ ،‬ڀيڏيَء تي سٿڻ رک ۽ اهلل اهلل ڪر‪ .‬ايئن‬

‫ڪري به ڏٺم‪ ،‬پر جهوراڻو پوِء به ڏينهون ڏينهن جهوريندو ويو‪.‬‬

‫تان جو وسڪارا آيا ته بدر ابڙو‪ ،‬پنهنجي سموري ڪيڙ سوڌو ٿر مان موٽندي ڳوٺ آيو‪.‬‬ ‫ڀنڊار جي ٻن چئونرن واري آفيس ۾ رات جي مانيَء کان پوِء جڏهن هئو مئو ٽريو‪،‬‬ ‫چوڏهينَء جو چنڊ پنهنجي پوري جوڀن سان چئونرن جي آڏو اوٽي تي ٻن کٽن تي ويٺل‬ ‫اسان ٻنهي جي مٿان چمڪڻ لڳو هيو‪ ،‬ته بدر منهنجي اکين ۾اکيون وجهي مون کان پڇيو‬ ‫هيو‪ ،‬ادا اڄڪلھ تنهنجي فون تان ايندڙ نياپن مان نااميدي ۽ نراسائيَء جي بوِء ٿي اچيم‪،‬‬ ‫ٻڌاِء ڪهڙي ويڌن اٿئي‪.‬؟ بس انهيَء هڪڙي ئي سوال تي ڦِسي پيو هيس‪ ،‬اندر جو سمورو‬ ‫اوٻر ڪڍي سندس آڏو بيان ڪيو هيم‪ .‬پوِء انهيَء ٿڌڙيَء رات ۾ بدر پنهنجي سموري‬ ‫ڏاهپ سان مون کي جيئڻ ۽ جياپي جو اتساھ ڏيڻ ۾ ڪامياب ويو هيو ۽ انهيَء جو حل‬ ‫اهو َڏسيو هيائين‪ ،‬ته مون کي ٻيو ڪجھه نٿو ڏانُء اچي ته پنهنجي جيون ڪٿا ئي لکڻ‬ ‫گهرجي‪ ،‬سندس بقول ته لکڻ مهل ڪاغذ ۽ قلم ئي انسان جا بهترين دوست هوندا آهن‪.‬‬ ‫انهن سان اندر جا احوال ايمانداريَء سان اوري ماڻهو پنهنجو پاڻ کي هلڪو ڦلڪو ڀائيندو‬ ‫آهي‪.‬‬ ‫۽ پوِء ايئن ئي ڪيم‪ ،‬ته لکندي لکندي االئي ڪهڙا ڪهڙا سورن جا قصا ياد ايندا ويا‪،‬‬ ‫گڏوگڏ پنهنجو ماضي لکندي لکندي اکين مان لڙڪ ايئن هليا جيئن مينهن وسندي گهر‬ ‫‪7‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ت جا نيسارا هلن‪ .‬هڪڙي ڪاپي‪ ،‬ٻي ڪاپي‪ ،‬ٽين ڪاپي ڀرجي وئي پر ڳالهيون کٽڻ‬ ‫جي ِڇ ِ‬ ‫جو نالو ئي نه وٺن‪ .‬لکيو وريو پڙهان ته االئي ڇو اوڇنگارون نڪريو وڃن‪ .‬ايئن هينئين‬ ‫جو بار هلڪو ٿيندو ويو‪ .‬هلڪو ٿيندو ويو‪ .‬تڏهن سنڌيَء ۾ ڪمپيوٽر تي لکڻ ڏانُء ڪونه‬ ‫ايندو هيم‪ .‬سو انڙپور واري زاهد ميسي کي وڏو َڏٽو ڏنم ته هي ڪمپيوٽر تي سنڌيَء‬ ‫۾لکي ڏي‪ ،‬چار پئسا به ڏيندو سانِء‪ .‬هن ويچاري سئو کن صفحا لکي موڪليا‪ ،‬سندس‬ ‫سنڌي ڏسي‪ ،‬اڄڪلھ جي ننڍيَء ٽهيَء جي ٻوليَء بابت ڄاڻ تي وري روئڻ اچي ويم‪ .‬نيٺ‬ ‫انهن سئو کن صفحن کي سڌارڻ الِء مون کي پاڻ کي ڪمپيوٽر تي سنڌي لکڻ سکڻي‬ ‫پئي‪ .‬زاهد جو ته ٿورو ٿيو‪ ،‬جهڙي تهڙي جڏي ڦڏي لکيائين‪ ،‬پر کيس اجوري جو هڪڙو‬ ‫ٽڪو به ڪونه ڏنم‪ ،‬رهندو ُٿڪ بجو به ڪيو مانس ته تو جهڙي پڙهئي لکئي جي هيَء‬ ‫سنڌي آهي‪.‬‬ ‫۽ پوِء زاهد ميسي جي انهيَء لکيل سنڌيَء کي ڪمپيوٽر تي سڌاريندي مون جهڙي‬ ‫سيکڙاٽ کي ٻه ٽي مهينا گذري ويا‪ .‬نيٺ هڻي ماري‪َ ،‬مس جيئن وڃي‪ ،‬اهي اکرڙا ِسڌا‬ ‫ڪري‪ ،‬انهن جو ڇاپو ڪڍي‪ ،‬هڪڙي فائيل ۾ رکيم‪ .‬ڪجھ ڏينهن بعد ڪامريڊ جميل‬ ‫الشاري ڪنهن دوست سان گڏجي ملڻ آيو هيو‪ ،‬تنهن کي هڪڙو ٻه صفحا پڙهي ٻڌايا هيم‪.‬‬ ‫تنهن وٺي ڀنڀور کي باهيون ڏنيون‪ .‬اوڙي پاڙي ۾ ايندن ويندن کي اصل ڪنهن مڱڻهار‬ ‫جيان دهل ٻڌي‪ ،‬ٻڌائيندو وتيو ته همراھ ڪوئي ڪتاب پيو لِکي‪ .‬جميل جون دٻون ُٻڌي‪،‬‬ ‫هڪڙي ڏينهن ملو ابراهيم شر لنگهي آيو ته اهو ڪتاب مون کي به ڏيکار‪ .‬مون کي ڪهڙي‬ ‫خبر ته ابراهيم پڙهيو لکيو هوندي به‪ُ ،‬ملو ٿيندي ئي ٿورڙو دقيانوس خيال جو به ٿي ويو‬ ‫آهي‪ .‬همراه مون وارا َپنڙا پڙهي‪ ،‬وٺي ابتيون ُسبتيون ٽوڪون ڪيون‪ .‬ورندي ته ڪونه‬ ‫ڏني مانس پر اندر ئي سڙي ويو‪ .‬اڳتي لکڻ کان ارواح ئي کٽو ٿي ويو‪ .‬انهيَء قصي کي‬ ‫ڇھ ست مهينا گذري ويا‪ .‬ڳاراڻو ڳاريندو رهيو‪ ،‬سور ساڙيندا رهيا‪ ،‬پر لکيم هڪڙو پنو به‬ ‫ڪونه‪ .‬تان جو هڪڙيَء رات ُملو نيڪو عرف ارباب نيڪ محمد اچي نڪتو‪ ،‬ماني ٽِڪي‬ ‫کائي چنئوري ۾ آرامي ٿيو‪ ،‬ته ننڊ نه آيس‪ ،‬اٿي ٽڙيل پکڙيل پنا ڦلهورڻ لڳو‪ .‬تان جو اهو‬ ‫فائيل ور چڙهيس‪ .‬رات ۾ اهي سئو کن پنا پڙهي پورا ڪري پوِء ڪو ُستو‪ .‬ورنديَء صبح‬ ‫جو جيئن ئ ي ڇاندو پاڻي کڻي آيو سانس ته همراه کڻي هٿن کي چميون ڏنيون هيون‪ .‬چئي‬ ‫يار تو ته حد ڪري ڇڏي آهي‪ .‬اڃان به لِک‪ ،‬پر بنهي گهڻو لِک‪ .‬تنهنجي ٻولي سادي ۽ عام‬ ‫ڳوٺاڻي آهي‪ .‬پوِء اچي لکڻ جي روڙ روڙان ٻڌم‪ .‬ڪمپيوٽر تي ڳچ جيترا ڪاڳر روڙي‬ ‫‪8‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ويس‪ .‬هڪڙي ڀيري نور احمد جنجهي‪ ،‬ڄام ساقيَء جي ڳوٺ ۾ مليو‪ ،‬چيومانس يار مون‬ ‫ڪجھ لکيو آهي‪ ،‬توڏي اي ميل ڪريان ٿو‪ ،‬انهيَء کي سڌاري به ڏي‪ ،‬۽ ڪا صالح ثواب‬ ‫به ڏي‪ .‬ڪو خاص سڌارو ته ڪونه ٿيو‪ ،‬پر نوراحمد جي تبصري مان مطلب اهو ڪڍيم ته‬ ‫هيُء ُبنڊ ڳرو آهي‪ ،‬پنهنجي کڻڻ کان ڀانيان ٿو زور آهي‪ .‬ايئن وري اهو قصو اتي ئي پورو‬ ‫ٿي ويو‪ .‬تنهن وچ ۾ هن لکت مان هڪڙو ٻه باب‪ ،‬ڪجھ اخبارن ۽ رسالن کي موڪليا به‬ ‫هيم‪ .‬پر ڪٿان به ڪا هاڪاري موٽ ڪونه ملي هئي‪ .‬تن ڏينهين ڪاوش ميگزين نڪرندو‬ ‫هيو‪ ،‬سواڃان ڪاوش دنيا ڪونه ٿيو هيو‪ .‬اوڏانهن به هڪڙو باب موڪليم‪ ،‬ٻه چار مهينا‬ ‫گذري ويا‪ ،‬پر ٿيو ڪجھ به ڪونه‪ .‬تيسين ڳاراڻي اهو ڪم ڪيو جو رت ۾ مٺاڻ جو درجو‬ ‫وڃي پنجن َ‬ ‫سو ِن تي پڳو هيو‪ .‬تان جو هڪڙي ڏينهن ڪاوش دنيا جو اشتهار ڏٺم ته ٻن‬ ‫ڏينهن کان پوِء ڪاوش دنيا ۾پڙهندا‪ ،‬ڪامريڊ مان ڪاٽڪو ٿيڻ جي ڪهاڻي‪ .‬گهڙيَء کن‬ ‫الِء سوچيم ته خدا نٿو ُڀالئي ته متان اهي مون وارا ڪارناما هجن‪ .‬پر وري سوچيم ته‬ ‫ڪاوش وارن اڳي ڪڏهن مون کي کنگهيو به ڪونهي‪ .‬سو وري هاڻ به ڪهڙو گاھ وجهندا‪،‬‬ ‫اهو ڪو ٻيو هوندو‪.‬‬ ‫سو جنهن ڏينهن منهنجو لکيل اهو سچ ڪاوش دنيا وارن ڇپيو هيو انهيَء ڏينهن رت جو‬ ‫مٺاڻ پنجن َ‬ ‫سون کان ُاڪري وڃي ڇهن سون جي ويجهو پڳو هيو‪ .‬۽ آئون جيئن تيئن‬ ‫ڪري پنهنجو پاڻ کڻائي‪ ،‬ميرپورخاص جي وڏي ڊاڪٽر بالچند موتياڻيَء جي ڪلينڪ تي‬ ‫پڳو هيس‪ .‬جيڪو ڀوڳن ڀوڳن ۾ مون کي واڻيو ٻروچ چوندو آهي‪ .‬اسپتال جي اسٽريچر‬ ‫تي ستل هيس جو مون واري هٿ فون تي واقفڪار يارن جي گهنٽين جا ڌوڙيا ٿي ويا‪.‬‬ ‫هرڪو پيو ساراهون ڪري‪ ،‬ڪو ڪيئن ته ڪو وري ڪيئن پيو داد ڏئي‪ ،‬ڪيڏانهن ويو‬ ‫رت جو مٺاڻ ته ڪيڏانهن ويو اسٽريچر‪ ،‬ڊاڪٽر به کِلي کڻي چيو ”ڀڄ واڻيا ٻروچ تنهنجو‬ ‫عالج ٿي ويو“‪ .‬تنهن کان پوِء ڌڙاڌڙ لکندو ويس ۽ ڪاوش ۾ ڇپبو ويو‪ ،‬راڄ مڙسن ۽‬ ‫مائين جا فون ڪري مبارڪون ڏيندا رهيا‪ .‬تنهن وچ ۾ کوڙ سارن وڏن وڏن نالن به هنن‬ ‫لکڻين کي ساراهيندي‪ ،‬فونن تي داد ڏيندي واڄٽ وڄائي ڇڏيا‪ .‬سوچيندو ضرور هيس ته‬ ‫ٻيلي مون جيڪا ٻولي پڙهي آ سا لکي اٿم‪ ،‬ڪو وڏو ڦاڙهوته ڪونه ماريو اٿم‪ .‬هروڀرو‬ ‫جو همراهن کڻي ُپڇ َٻڌي َمه ِري ٺاهيو آ‪ ،‬باقي ڳالھ ۾ ڪجھ ڪونهي‪ .‬ها اڄ تائين سڀ‬ ‫ڪجھ سچ لکيو اٿم ۽ جيڪي ڪونه لکيو اٿم سو گهڙيَء کن الِء توهان پڙهندڙ سمجهجو‬ ‫ته ڪوڙ آهي‪ ،‬۽ اهو ڪوڙ آهي منهنجا عشق‪ .‬هي سٽون لکندي اهي سڀ خوبصورت چهرا‬ ‫اکين آڏو پيا ڦرن‪ .‬پر مِٺي به ماٺ ته ُمٺي به ماٺ‪ .‬هونئن به ڪير پيو ِپيريَء ۾ زالن جا‬ ‫‪9‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُسهما سهندو‪ .‬يا گنجي ٽِڪڻ تي سينڊل سهندو‪ .‬باقي جي ٿي ملي موڪل ته خوشونت‬ ‫سنگھ جي ڪمپني آف وومين کي ميل نه ماريان ته پنهنجيَء ِڏس کي گهروڙي ٻنهي هٿن‬ ‫جا ڀونڊا ڏجو‪.‬‬ ‫سو ٻيلي جيڪر مونکي ڪير ليکڪ ٿو مڃي ته پوِء مونکي توڙي انهيَء کي اهو مڃڻو‬ ‫پوندو ته منهنجو استاد بدر ابڙو آهي‪ ،‬جيڪر انهيَء سال بدر مون وٽ نه اچي ها ۽ جيئڻ‬ ‫جو اتساھ ڏيڻ ۽ هينئين جو بار هلڪو ڪرڻ الِء لکڻ جي صالح نه ڏئي ها ته نه اوهان‬ ‫منهنجيون لکڻيون پڙهو ها نه لکان ها‪ ،‬پر االئي ڪڏهوڪو قبر ڀيڙو ٿيان ها ۽ هيستائين‬ ‫هڏا به هوند ڳري وڃن ها‪.‬‬

‫امير بخش شر‬

‫‪10‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫آتم ڪٿا‬ ‫وڏڙا چوندا ُهيا ته مون اميري َحياتيَء جو پهريون ساهه هڪڙيَء ُجهوپڙيَء ۾ کنيو ُهيو‪ .‬اها‬ ‫هوپڙي موجودھ تعلقي سنڌڙيَء جي ديھ بي کيراهو ۾ سنڌ جي اڳوڻي حڪمران خاندان‬ ‫ُج‬ ‫ِ‬ ‫جي َ‬ ‫پوينرن مان هڪڙي مير تاج محمد ٽالپر ِجي سڏجندڙ وڏيَء زمينداريَء واري “ َڇ َن‬ ‫ڳوٺ ” تي آباد هارين جي سئو سوا سئو کن ُجهوپڙين مان َ‬ ‫هڪڙي مسڪين هاريَء‪ ،‬اڪبر‬ ‫جي هئي‪ .‬جنهن کي عام طور تي ڳوٺ جا ماڻهو َا ُ‬ ‫ڪو سڏيندا هيا‪ ،‬ڪي ڪي وڏڙا ته وري‬ ‫کيس َا ُ‬ ‫َ‬ ‫لجي‪،‬‬ ‫ڪ به چوندا هيا‪ .‬جيڪو انتهائي غريب‪ ،‬مسڪين‪ ،‬يتيم۽‬ ‫پراون َدرن تي َپ ِ‬ ‫پاروٿا ُٽڪر کائِي‪َ ،‬م ِچي ُمڙس ٿيو هيو‪.‬‬ ‫ڳالهه َ‬ ‫ڪندا ُهيا ته تنهن زماني ۾ اسان جي موجوده ڳوٺ کان ُاتر طرف‪ ،‬سڏ پنڌ تي هڪ‬ ‫ننڍڙو شهر نالي“ سمون جوڻيجو” آباد هوندو هيو‪ .‬جنهن ۾ کوڙ سارن ڀائيبندن جا َه َ‬ ‫ٽ‬ ‫هوندا هيا‪ ،‬دنيا جهان جي ِسيڌي سامان جو هرهڪ َو ُڙ انهن هٽن تان سودي سگهبو هيو‪.‬‬ ‫جنهن شهر جو ُمکي سيٺ واڌو َمل‪َ ،‬ه ِر آئي َوئي جي آڌرڀاُء ڪري‪ ،‬غريبن‪ ،‬مسڪينن۽‬ ‫ُمحتاجن جي ُ‬ ‫واهر ڪري ُسڪون محسوس ڪندو ُهيو‪ .‬شهر ۾ مسلمانن جا صرف ٽي گهر‬ ‫هوندا هيا‪ .‬جن مان هڪڙو شرن جو‪ ،‬هڪڙو ڪنڀارن جو۽ هڪڙو مغلن جو هيو‪ .‬باقي جملي‬ ‫آبادي ڀائيبندن جي ُهئي‪ 1943 .‬ڌاري شهيد سورهيه بادشاه پاران شروع ٿيل وطن جي آزادي‬ ‫واري تحريڪ دوران شهيد سورهيه بادشاھ جي گرفتاريَء کان پوِء‪ ،‬تحريڪ پنهنجي ِسر‬ ‫جڏهن هلڻ لڳي‪ ،‬تڏهن ُحرن جي آڙ ۾ عام ڦورن هِن شهر ۾ ڌاڙا هڻڻ شروع ڪيا‪ُ ،‬حرن‬ ‫جي آڙ ان ڪري ٿو چوان جو ُان وقت سمي جوڻيجي جو فرزند دين محمد جوڻيجو وڏيَء‬ ‫هليَء چليَء وارو هوندو هيو‪ ،‬۽ پڻ سورهيه بادشاھ کي تمام گھڻو ويجهو به هوندو هيو‪،‬‬ ‫هاڻي جي َلڌل برٽش الئبرريَء وارن خطن موجب سورهيه بادشاھ جيل مان سپرٽنڊنٽ‬ ‫معرفت وقت جي سرڪار کي ساڻس دين محمد جوڻيجي سان مالقات ڪرائڻ جي خواهش‬ ‫ظاهر ڪئي هئي‪ .‬ان ڪري اهو يقين ٿو ڪجي ته ُحرن دين محمد جوڻيجي جي والد پاران‬ ‫جوڙايل هن شهر ۾ ڪا به واردات ڪونه ڪئي هوندي‪ .‬تڏهن انهيَء روز روز ُڦر ُڦران ۽‬ ‫ڌاڙا گرديَء جي سورن کان اول اول ڀائيبند ُمٺيون ڀيڙي وٺي َڀڳا ۽ اهڙا َڀڳا جو وطن جا‬ ‫وڻ ئي ڇڏي ويا‪ ،‬باقي رهيل مغل مسلمانن جو گهر مير پور خاص لڏي ويو جن جي پونيرن‬ ‫مان غالم حسين شيزب‪ ،‬جهانگير مغل ۽ ايم پي اي ّخير النساِء آهن ۽ ٿورڙن سالن بعد‬ ‫‪11‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫چئو ڦير ُسڃ ئي ُسڃ کي واڪا ڪندي ڏسي ۽ گدڙن جي اوناڙن کان تنگ ٿي‪ ،‬شر ۽ ڪنڀار‬ ‫جا ٻئي گهر موجودھ ڳوٺ جي جاِء تي‪ ،‬ميراڻيَء زمين تي‪ ،‬مير صاحبن جي اجازت سان‪،‬‬ ‫واريَء جي وڏي دڙي تي پنهنجا ُجهوپڙا اڏي اچي آباد ٿيا‪ .‬تيستائين هندستان انگريزفيل‬ ‫مست وارو هندستان به ڪونه رهيو هيو‪ ،‬سندس ُ‬ ‫ڪک مان مذهبي مت ڀيد جي نتيجي ۾‬ ‫پاڪستان ۽ هندستان نالي ٻه نوان ملڪ جنم وٺي چڪا هيا‪ .‬انگريز فيل مست پنهنجا ٽپڙ‬ ‫گول ڪري پنهنجي ديس روانو ٿي چڪو هيو‪ ،‬اوڙي پاڙي ۾ واڻڪي بلي ڀائِي ۽ دٻدٻو‬ ‫به بيهجي چڪو هيو‪ .‬پئسي ۾ ُپ ِر واڻين جي جاِء ايڪڙ ٻيڪڙ سنڌي مسلمانن پئي ڀ ِري‪،‬‬ ‫باقي گھڻي ڀاڱي هندستان مان آيل مسلمين ڀائر هر شيِء جا وصي وارث ٿيو پئي آيا‪ .‬ايئن‬ ‫پئي لڳو ته سنڌي واڻين جون ملڪيتون پريان کان ئي سندن نالي لِکجي چڪيون هيون‪.‬‬ ‫نڪوئي هتي جي رهاڪن کي به اندازو هيو ته واڻيا ڪي هميشھ الِء ٿا وڃن‪.‬‬ ‫چون ٿا ته تن ڏينهين منهنجو نانو عرس خان ۽ ڏاڏو کٿوريو خان‪ ،‬ميراڻيَء زمين پوکڻ‬ ‫سان گڏوگڏ ُمکيَء واڻئي جو به هارپو ڪندا هيا‪ ،‬االئي ته سيٺ ُمکي ويندي ويندي سرڪار‬ ‫کي لکرائي ويو هيو‪ ،‬يا ڪو ٻيو سبب هيو‪ ،‬جو ڏاڏي ۽ ناني کي مختيارڪار جي آفيس‬ ‫جو سڏ ٿيو‪ ،‬مڙسن کي پهريائين ته ڊپ ۾ سيئو تپ اچي چڙهيو‪ ،‬نيٺ ٻئي ڏينهن‪ ،‬ٻئي‬ ‫ڄڻا تپ ۾ ُهڙڪندا‪َ ،‬کٿا اوڍي وڃي مختيارڪاريَء ۾حاضر ٿيا‪ .‬سرڪاري حڪم م ُ‬ ‫ِلين ته‬ ‫اوهان جو سيٺ وطن ڇڏي ويو آهي‪ ،‬هاڻي اها زمين اوهان کي ڏجي ٿي‪ .‬همراھ لِيلڙاٽيون‬ ‫پائي وڃي مختيارڪار جي پيرن تي ڪريا‪ ،‬چئي صاحب! تون اسان کي نيمڪ چور نه‬ ‫ڪر‪ .‬اسان سڄي ڄمار ُمکي مل جو نيمڪ کاڌو آ‪ ،‬اسان ڪڏهن به سندس ٻنيَء جا ڌڻي‬ ‫ڪونه ٿينداسون‪ .‬جنهن کي وڻئي تنهن کي ڏئي ڇڏ‪ .‬رڳو هارپو ڏجانِء ۽ هينئر به اسان کي‬ ‫موڪل ڏي ته گهر ڀڄون‪.‬‬ ‫اسان جي موجوده ڳوٺ جي آس پاس جون گهڻيون تڻيون زمينون سنڌ جي اڳوڻن‬ ‫ٽالپرحڪمرانن جي چوياريَء مان هڪ َ‬ ‫يار‪ ،‬مير ٺاري خان ٽالپر جي پوٽي يا پڙ پوٽي مير‬ ‫تاج محمد خان جي جاگير جو ِحصو ُهيون‪ .‬سندس والد مير غالم حيدر ٽالپر جي ننڍپڻ ۾‬ ‫گذاري وڃڻ سبب ُاهي زمينون انگريز سرڪار نيالميَء ذريعي مقاطعن تي ڏيندي رهندي‬ ‫هئي‪ ،‬۽ مير صاحبن کي اها مقاطعي جي رقم موڪليندي رهندي هئي‪ .‬ميرن جي زمين‬ ‫۾ موجوده ڳوٺ جي واريَء جي َدڙي واري سروي نمبر ۾ انهيَء گھرن واري دڙي کان‬ ‫سواِء باقي سموري زمين آباديَء الئق هئي‪ ،‬جيڪا منهنجو ڏاڏوکٿوريو مرحوم آباد‬ ‫ڪندوهيو‪ .‬نئين ڳوٺ ۾ آباد ٿيڻ جي سال ِٻن اندر يعني پاڪستان ٺهندي ئي ڏاڏو کٿوريو‪،‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جوانيَء ۾ ئي ڪنهن اوچتيَء بيماريَء سبب راه رباني وٺي ويو‪ .‬ٻروچڪي رواج موجب‬ ‫ڏاڏيَء جا عزيز کيس زبردستي پاڻ سان گڏ نوابشاھ لڳ سٺ ميل وٺي ويا هيا ۽ ٻه معصوم‬ ‫ٻارڙا پنجن ورهين جو بابا ۽ چئن ورهين جي ُپڦيَء کي هتي ئي اهلل جي آسري تي ڇڏي‬ ‫ويا هيا‪ ،‬جيڪي اوچتا نِڌڻڪا ۽ ڇورا ڇنا ٿي پيا‪ .‬تڏهن ڏاڏي کٿورئي جي غريباڻي گهر‬ ‫کي به جهڙوڪر ڊنگهر اچي ويو هيو‪ .‬ٻئي معصوم ٻارڙا ڪڏهن ڪٿي‪ ،‬ته ڪڏهن ڪٿي‬ ‫ُرلندا وتندا هيا‪ .‬جيئن ته سندن ويجهڙو ۽ َر ُت جي رشتي وارو ڪوئي عزيز هِن دنيا ۾ڪونه‬

‫هيو جيڪو کين سنڀالي‪ ،‬تعليم ۽ تربيت جو بِلو ڪري‪ .‬تعليم ۽ تربيت ته پري رهيا پر‬ ‫پيٽ گذر به سندن الِء وڏو مسئلو ٿي پيو هيو‪ .‬هونئن به هڪ چوڻي آهي ته ڇورو ٻار بي‬ ‫زورو هوندو آ‪ُ .‬ان ڪري هي ٻارڙا به ڪڏهن ڪڏهن برادريَء جي خوشيَء غميَء ۾ ايندڙ‬ ‫يا ويندڙ عورتن سان گڏ هنڱورني‪ ،‬ولواريَء ۽ تگوسر تائين ايئن ئي پويان لڳا هليا ويندا‬ ‫هيا‪.‬‬ ‫بابا ڳالهه ڪندو هيو ته ُان زماني ۾ شادين تي شاميانا لڳرائڻ جو رواج ڪونه هيو‪ .‬ڪا َڄ‬ ‫َ‬ ‫راڄن جون ڇ ُ‬ ‫کان مهينوکن اڳ َ‬ ‫ڪاٺ جي ُٿوڻين تي ڪکن جا ڇپر ٺاهبا هيا‪،‬‬ ‫يڙون ڪري‬ ‫جنهن کي َڇنو چوندا هيا‪ .‬اهڙيَء ئي هڪڙيَء نه ڄاڻ ڪنهن جي شاديَء ۾ َٻ ِئي ڇورا ِڇنا ڀاُء‬ ‫ڀيڻ‪ ،‬بمشڪل ستن ۽ ڇهن ورهين جي ڄمار ۾‪َ ،‬متل شر جي ڳوٺ ۾‪ ،‬جيڪو بان واھ جي‬ ‫نئين موريَء کان اتر طرف‪ ،‬وڏيري سادي راڄڙ جي ڳوٺ سان لڳ آهي‪ُ .‬ان ۾ شادي جي‬ ‫َڇني ۾ اچي ويٺا سين‪ُ .‬ان رات تمام گهڻو سيُء هيو‪ ،‬ڇني ۾ گنب ڀت جهڙي ماني به ته‬ ‫وڏين ڇڙٻن سان مِلي هئي‪ ،‬پر َڇٺيَء جي ڇورن کي َه ُ‬ ‫نڌ بِسترو ڏيڻ وارو ڪير به نه‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫مِليوهيو‪ .‬نيٺ سيَء ۾ سڙڪندي‪ ،‬ڇني جي وچ ۾ بيٺل گهاٽي سرينهن جي وڻ هيٺان‬ ‫ُ‬ ‫ڪين کي مٿان وجهي ُسمهي پيا ُهياسين‪ُ .‬ان رات اسان جي‬ ‫َرکِيل‪ ،‬ڦٽين جي خالي َبر ِ‬ ‫َ‬ ‫ڪسمپرسيَء‪ ،‬مسڪينيَء۽ َيتيميَء جهڙي حالت برادريَء جي جملي وڏڙن توڙي جوانن‬ ‫َ‬ ‫ڪن‬ ‫پئي ڏٺي‪ .‬ڪن اسان جي حال تي‪ ،‬نڪ تي آڱريون گهي توبهائون ٿي ڪيون ته وري ِ‬ ‫ٿڌا شوڪارا پئي ڀريا‪ُ .‬مبادا ڪنهن َمشوري سان يا انساني همدرديَء خاطر‪ُ ،‬‬ ‫صبح جو ماني‬ ‫کائڻ بعد ُعرس خان‪ ،‬ٻنهي ڀاُء ڀيڻ کي َسڏي گهوڙيَء تي پاڻ سان گڏ ويهاري‪ ،‬پنهنجي‬ ‫مرحوم پيُء جي پراڻن َپڊڙن تي آندو هيو‪ِ .‬جتي هاڻ عرس خان جي گهر ۾ رهڻ لڳا‬ ‫هياسين‪ُ .‬هن شريف النفس انسان ُان سال ئي مون کي َا َ‬ ‫ٺ آنا في ڍور جي حساب سان‪،‬‬ ‫چارڻ جيڏي عمر‬ ‫چارڻ جي ڌنڌي سان لڳايو‪ .‬جيتوڻيڪ ست سال مال ِ‬ ‫پاڙي وارن جا ڍور ِ‬ ‫چارڻ شروع ُ‬ ‫ڪيم‪.‬‬ ‫ڪانه ُهئي‪ ،‬پر ٻين َڌراڙن جي مدد سان پنهنجي ڳوٺ وارن جو مال ِ‬ ‫‪13‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڀيالڙن جي ڏينهن ۾ ُڦٽين جا ُچونڊا ڪري شام ٽاڻي ڪنهن دوڪان تي اهي ُڦٽڙيون‬ ‫سار ُيون شيون وٺي ايندو ُهيس‪.‬‬ ‫وڪڻي‪ ،‬ننڍڙيَء ڀيڻ الِء کوڙ ِ‬ ‫مرحوم ٻڌائيندو هيو ته آرهڙ جي جهولن ۾‪ ،‬ڪڏهن ڪڏهن‪ ،‬وڻن جي ٿڌڙين َ‬ ‫ُ‬ ‫ڇان َو ِن ۾‬ ‫ويهندي ئي ننڊ اچي ويندي هئي ۽ ڍور وڃي‪ ،‬اوسي پاسي جي فصلن ۾ پوندا ُهيا‪ .‬يا اڃان‬ ‫سيڙهي تي ئي ُپڄندا هيا‪ ،‬ته ٿوريَء گهڻيَء َ‬ ‫واهي ڏاڍيون‬ ‫ڀيل تان به وڏيرن جا ڪمدار ۽‬ ‫ِ‬ ‫مارون َ‬ ‫ُ‬ ‫ڪڍندا ُهيا‪ .‬ڪي ته اهڙا ظالم هوندا ُهيا جو ڪانڊيرا وڍي انهن تي پيرن ُاگهاڙو َهل ِر‬ ‫جيان َهلرائيندا ُهيا‪ .‬ڪانڊيريَء جا سونهري ۽ ننڍڙا ڪنڊا پيرن ۾ ُچڀندا ويندا ُهيا ته تمام‬ ‫گهڻيون رڙيون ڪندو ُهيس‪ .‬ان وقت مرحيات کٿورئي جي هن يتيم ۽ اڪيلي ُپٽ جون‬

‫بيوسيَء واريون ِريهون ُٻڌي‪ ،‬اوسي پاسي جي ٻنين ۾ ڪم ڪندڙ هاري ناري ٽيڏيَء اک‬ ‫سان ڏسي‪ ،‬ڪمدارن ڪاراون جي ڊپ ۾ وري هيٺ ڪنڌ ڪري پنهنجي ڪرت سان لڳل‬ ‫ڪيهون ڪندي ُٻڌي ڪمدارن کي رحم جي الِء نه‬ ‫رهندا هيا‪ .‬ڪو به هاري‪ ،‬مون يتيم کي ِ‬ ‫چوندو هيو‪ .‬۽ جڏهن شام جو پيرن ۾ ڪانڊيريَء جي ُچڀيل َ‬ ‫ڪنڊن سان سور ۾ َٻرندو‪،‬‬ ‫َپ َٻن تي يا ُکڙين تي جيئن تيئن هلي‪ ،‬گهر پهچندو ُهيس‪ .‬تڏهن ننڍڙيَء ڀيڻ ڏي ِڏسي‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ڏينهن جو وڏيرن جي ڪمدارن۽ واهين هٿان مليل ُ‬ ‫مارن ۽ دانهن ڪوڪن سان ڀوڳيل‬ ‫ُ‬ ‫عذاب ياد ڪري روئي پوندو ُهيس‪ .‬۽ پوِء ٻئي ڀاُء ڀيڻ‪ ،‬اللٽين جي جهيڻي روشني ۾‬ ‫روئيندي روئيندي‪ ،‬پيرن مان ُسئيَء سان سنهڙا ڪنڊا کوٽي ڪڍندا ُهياسين‪ .‬اِيئن پيرن‬ ‫ڀور‬ ‫مان ڪنڊا کوٽيندي‪ ،‬اللٽين جي ٿڌڙي روشنيَء ۾‪ ،‬جهوپڙيَء نما گهر جي ڇيڻي جي ِ‬ ‫واري اڱڻ ۾‪ ،‬ٿڌڙي هوا جي ُجهوٽن تي‪ ،‬ٻنهي کي االئي ڪيڏيَء مهل ننڊ وٺي ويندي‬ ‫ُهئي‪ .‬ڪڏهن‪ ،‬ڪنهن‪ ،‬مٿان ڪا َرلي وڌي يا نه وڌي‪ ،‬رات گذري ويندي ُهئي‪ُ .‬ان وچ َ‬ ‫۾اسان‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڀاُء ڀيڻ جي حال تي َرحم کائِي‪ ،‬برادريَء جي چڱن ماڻهن‪ ،‬هڪ ٻه ڀيرا سٺ ميل ( نوابشاھ)‬ ‫تائين َ‬ ‫پنڌ ڪري‪ ،‬امڙ (منهنجيَءڏاڏيَء) جي عزيزن کي َمڃائڻ جي ڪوشش ڪندي چيو به‬ ‫هيو“ ته کٿورئي غريب جي گهر کي ڊنگهر اچي ويو آهي‪ ،‬سندس معصوم ٻچڙا در بدر‬ ‫پيا ٿين‪ ،‬هيڏانهن ماُء جي مامتا به پئي َتڙپي‪ ،‬ٻنهي جي حال تي رحم کائِي‪ ،‬ٻچڙن جي ماُء‬ ‫کي اجازت ڏيو‪ ،‬ته هلي ُمڙس جي ڪکن ۾ وي ِهي‪ ،‬ٻچڙا پالي‪ ،‬يا جي ايئن نه ٿا ڪريو‪ ،‬ته‬ ‫ٻچڙا هِتي ئي گڏ رهائِڻ جي اجازت ِڏيوس‪ .‬ته جيئن نه ئي معصوم ٻارڙا در در جون‬ ‫ٺوڪرون کائن ۽نه سندن ماُء ئي جهوريَء ۾ جهڄندي وتي‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ڳالهائو ُهيو‪ ،‬ڳالهيون‬ ‫اڳيان امڙ(ڏاڏيَء) جو ڀاُء‪ ،‬مامو حسين بخش‪ ،‬بنهي ِڏنگو ماڻهو ۽ بال‬ ‫ڪندا هيا ته مڙس کي ِو َڄ جا پاڻي ُهوندا هيا‪ .‬تنهن مڙس‪ ،‬هتي جي لنگهي ويندڙ سمورن‬ ‫‪14‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫راڄ وارن کي جي ڳالھ کي ڇنڊي کين ُکتو جواب ڏيندي چيو هيو‪ ،‬ته هائو ادا اوهين سچا‬ ‫هوندئو!!! پر ننڍي نيٽي ڀيڻ آئون بنان ڪنهن آسري جي ڇڏيان ته وڃي ٻچن تي ويهي‪،‬‬ ‫ايئن ٿي نٿو سگهي‪ ،‬جيڪر اوهان راڄ وارن کي کٿورئي جي ٻارن جو ايترو ئي خيال‬ ‫َ‬ ‫ٿئي ٿو ته ٻه َسڱ ڏيئي‪ ،‬نينگري مون کان پرڻائي وٺي وڃو‪ ،‬باقي ايئن نه ڀيڻ موڪليندس‬ ‫نه ئي ٻار َر ُ‬ ‫کندس‪ .‬هڪ ٻه سال تائين ڳالهين جا ُاهي سلسال هلندا رهيا‪ ،‬ان دوران ُعرس‬ ‫خان جي ٻي گهر واري به گذاري وئي هئي‪.‬‬ ‫بابا ٻڌائيندو هيو‪ ،‬ته ُان دوران برادريَء جي وڏڙن طيِء ڪيو‪ ،‬ته امڙ( منهنجي ڏاڏيَء) جو‬ ‫َسڱ عرس خان سان ڪرائجي‪ُ ،‬ان ڪري منهنجي ننڍڙيَء ڀيڻ ( پڦيَء)۽ ناني گل حسن‬ ‫جي ڌيَء جا ٻه َسڱ باسي‪ ،‬امڙ (ڏاڏيء)َ جو سڱ ُعرس خان الِء ورتوويو‪ .‬جيڪا عرس خان‬ ‫جي ٽين شادي هئي‪ ،‬سندس اڳيون ٻئي گهر واريون گذاري ويون هيون‪ .‬تڏهن اسين ڀاُء‬ ‫ڀيڻ ڏاڍا خوش ٿيا هياسين‪ ،‬ورهين جي وڇڙيل امڙ جڏهن اسان کي‪ ،‬اهڙي ننڌڻڪي حال‬ ‫۾ڏٺو‪ ،‬ته ِجهڄي پئي‪ ،‬پوِء روئيندي روئيندي‪ ،‬اسان جا مهينن جا ليڙون ٿيل‪َ ،‬م ُر ۾ َٿڦيل‬ ‫ميرڙا ڪپڙا ڌوتائين‪ ،‬اسان جي جسمن تي ُاڀري آيل‪َ ،‬ملي جي ُڦرڙين تي مينديَء جا ٿڌڙا‬ ‫َپها رکيائين‪ ،‬اسان جي وارن مان ُج ُ‬ ‫وئون چونڊي ماريائين‪ ،‬راتين جو پنهنجيَء ڪوسيَء‬ ‫َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڇ ۾‪ ،‬مٺڙيون لوليون ڏيئي سمهاريائين‪ ،‬ته اسان ڀاُء ڀيڻ جا سالن جا سمورا ٿڪ‪ ،‬هڪ‬ ‫لحظي۾ َل ِهي پيا‪ .‬امڙ‪ ،‬صبح جو سويل ُاٿي‪ ،‬منهنجي ڍور کولڻ کان اڳ‪ ،‬مانيَء جو ڍوڍو‬ ‫َپچائي‪َ ،‬م ِهيَء جي وٽي سان اڳيان رکندي ُهئي‪ ،‬منجهند جو ٻنيَء تي ايندڙ ڪنهن هاريَء‬ ‫ناريَء َهٿان‪ُ ،‬ڳڙ جي ڳنڍ سان ماني موڪلي ڏيندي هئي‪ .‬تڏهن آئون واٽر جي َ‬ ‫ڪپر تي‬ ‫ِ‬ ‫ويهي‪ُ ،‬ڳڙ سان ماني کائي‪ ،‬ڪنهن بيٺل ُدٻي‪ ،‬يا وهندڙ واٽر مان پاڻي ِپي‪ ،‬ڏاڍو خوش ٿيندو‬ ‫ُهيس‪ .‬بقول بابا جي سندن اهي خوشيون‪ ،‬ٿورڙن سالن تائين هليون ُهيون‪ .‬ڏاڏيَء کي‪،‬‬ ‫ُعرس خان مان هڪڙي ڌيَء پيدا ٿي‪ ،‬جيڪا اڃان ڇهن ورهين جي ڄمار کي پهتي هئي‪ ،‬ته‬ ‫ڪ ِري‪،‬‬ ‫هڪ ڏينهن ماني پچائيندي ُچلهه مان اٿيل چڻنگ اچي ڏاڏيَء جي ڪپڙن تي ِ‬ ‫جيستائين ڏاڏي پاڻ سنڀالي‪ ،‬باهه وسائڻ جي َ‬ ‫ڪري‪ ،‬ايستائين باهه ڀڀڙ ٿي ُچڪي ُهئي‪،‬‬ ‫گهڙيَء پلڪ ۾ ڏاڏيَء جو جسم سڙي خاڪ ٿي ُچڪو ُهيو‪ .‬تن ڏينهن گورن جي صاحبي‬ ‫تازي تازي ختم ٿي هئي‪ ،‬قانون کي اڃان قانون سمجهبو هيو‪ ،‬اڄڪلھ واري ڪار ڪونه‬ ‫ٿي هئي‪ .‬سو ڏاڏيَء جي سڙي فوت ٿيڻ جي ڪري‪ ،‬ڳوٺ ۾ تمام گھڻو هراس پکڙيو هيو‪،‬‬ ‫پوليس جي ڊپ مان هرڪن هندوَء توڙي مسلمين پنهنجا َ‬ ‫ڪ َن لِڪائڻ جي پئي ڪئي‪.‬‬ ‫انگريز بهادرپاڻ ته ويو هليو هيو پر پنهنجي پويان قانون اهڙا سخت ڇڏي ويو ُهيو‪ ،‬جو‬ ‫‪15‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫شينهن ٻڪري ساڳئي گھاٽ تان پاڻي پيئندا هيا‪ ،‬ٿوري گھڻي قانون جي ڀڃڪڙيَء تي‬ ‫ُسڪن سان گڏ ساوا به ُلوساٽجي ويندا هئا‪.‬‬ ‫بابا ٻڌائيندو ُهيو ته جڏهن سندس امڙ باھ وگهي سڙي‪ ،‬هيُء جهان ڇڏيو هيو‪ُ ،‬ان سال سندس‬ ‫جوانيَء جا ڏار پي ُڦٽا‪ ،‬کيس ُمڇن جي ساوڪ ُهئي‪ ،‬ماڻهو پوليس کان ڏاڍا ڊڄندا هيا‪ ،‬بابا‬ ‫جي امڙ جي سڙي فوت ٿيڻ جهڙي اڻ ٿيڻي واقعي جو ڪاٺڙيَء جي پوليس ٿاڻي کي اطالع‬ ‫ُ‬ ‫ڊوڙايائون‪ ،‬ته‬ ‫ڪرايو ويو‪ ،‬گڏوگڏ هڪڙو ماڻهو‪ ،‬مير تاج محمد ڏانهن به ڀلي گهوڙي تي‬ ‫جيئن مير تاج محمد‪ ،‬پنهنجي زمين تي آباد غريب ڳوٺ وارن کي پوليس جي قهر کان‬ ‫گھڙي نه ُگذري هئي جو‪ ،‬گورکوجمعدار ٻن‬ ‫َبچائي سگهي‪ .‬ٿاڻي تي رپورٽ لکائڻ بعد‪ِ ،‬‬ ‫سپاهين سان گهوڙن تي اچي موقعي واردات تي وارد ٿيو هيو‪ ،‬ڳوٺ وارن تي هڪل‬ ‫هاهوڙ ۽دڙڪا دهمان شروع ٿي ويا‪ .‬ان ڏينهن غريب ڳوٺاڻن جي رونَء رونَء ڏڪڻ لڳي‬ ‫هئي‪ .‬بابا ٻڌائيندو هيو ته پوليس وارا‪ ،‬گهڙيَء گهڙيَء مونکي ٻاهر ڪڍي‪َ ،‬وڃ ِيو ُپڇا ڪن‬ ‫ته‪ ،‬ٻڌائه ڪنهن تنهنجي ماُء کي باهه ۾ ُاڇليو؟ تون رڳو ڪنهن نه ڪنهن تي بِ ُ‬ ‫يھ‪ ،‬پوِء ويٺو‬ ‫ِڏ ُ‬ ‫س اسان جا قانون‪ .‬بقول بابا جي ڳالھ ۾ ڪجھه ُهجي ها‪ ،‬ته آئون به ڪنهن تي بيهان ها‪،‬‬ ‫ُان ڪري هر گھڙيَء منهنجو روئيندي روئيندي کين جواب ُهجي ته منهنجي امان کي‬ ‫ڪنهن به ڪونهي ساڙيو‪ ،‬هوَء ويچاري پاڻهي سڙي آهي‪ُ .‬ان هوندي به پوليس وارن سڄو‬ ‫ڏينهن نه الش کي هٿ الئڻ ٿي ڏنو ۽ نه دفنائڻ ٿي ِڏنائون‪ ،‬سڄو ڏينهن مشير ناما ۽ بيان‬ ‫لکندا رهيا‪ .‬۽ آڏيون ُپڇائون به ڪندا رهيا‪ .‬تڏهن شام ڌاري ڪرڙ خان‪ ،‬ڀلي گهوڙي تي‬ ‫مينهن واُء ڪندو‪ ،‬گورکي جمعدار الِء مير تاج محمد جو خط کڻي آيو هيو‪ ،‬خط ڇا آيو‬ ‫هيو‪ ،‬ڀانِء ته تپي ٽانڊا ٿيل‪ ،‬گورکي جمعدار جي هيانَء تي ڪو بنهي ٿڌي پاڻيَء جو ڇنڊو‬ ‫پيو هيو ۽ خاموشي سان پوليس وارن کي وٺي‪ ،‬پويان پير ڪيا هيائين‪ .‬ڳالهه ڪندا هيا ته‬ ‫ُ‬ ‫کانئن‬ ‫ان زماني ۾ مير تاج محمد ٽالپر جي وڏي َهلندي ُپڄندي ُهئي‪ .‬انگريز سرڪار‬ ‫ميرپورخاص جي حڪومت ُڦري‪ ،‬کين معمولي جاگيرون عطا ڪري‪ ،‬معمولي وظيفا مقرر‬ ‫ڪري خوش رکيو ويٺي ُهئي‪ .‬ته نئين ٺهيل ملڪ پاڪستان ۾ به سندن دٻدٻو اهو ئي هيو‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫خان خانان ڪونه هوندو هيو‪ .‬چور‬ ‫عالئقي ۾ مير صاحب جي َم ِد مقابل ڪوئي‪ ،‬ڊِنگ يا ِ‬ ‫َچڪار‪ ،‬چڱا َمٺا سندس َد َر جا سالمي هوندا هئا‪ .‬مير صاحب جڏهن به جاگيرون ُگهمڻ ايندو‬ ‫ُهيو ته سندس ويهڻ الِءهِ َ‬ ‫ڪ ُسهڻي کٽ ۽ نئين نڪور بستري جو بندوبست ڪري کيس‬ ‫باقي خداجي مخلوق زمين تي ويهن ِدي ُهئي‪ .‬سچ ڪوڙ جي‬ ‫ڪنهن وڻ هيٺان ويهاربو هيو‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫رک اها هوندي هئي جو جنهن به ماڻهوَء کان ڪا لِ َ‬ ‫َپ َ‬ ‫ڪ چوريَء واري ڳالھ ُپڇڻي هوندي‬ ‫‪16‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُهئي يا جهيڙي ڦڏي ۾ارڏائيَء‪ ،‬اڳرائيَء جو َق ُ‬ ‫سم وٺڻو هوندو هيو‪ ،‬ته کانئس مير صاحب‬ ‫نهن‪ ،‬ڇا ِج ُيون ُ‬ ‫جي کٽ تي َه ُٿ َرکائي ڳالهه ُپڇبي ُهئي‪ .‬ڇا جا ُس َ‬ ‫ساکون‪،‬؟؟ اڳلو مير صاحب‬ ‫جي َکٽ تي َه ُٿ َرکِي اندر ۾ لِڪايل جملي حقيقت اوڳاڇي ِوجهندو هيو‪ .‬اهو هوندو هيو‬ ‫ايمانداريَء جو انوکو مثال‪ .‬هاڻ ته حالت اها آهي جو ُمڙس اڳيان چوريَء جو مال کنيو‬ ‫وڃن‪ ،‬پويان چڱا َمٺا ڏسندا وڃن‪ ،‬ته به روڙيو وڃيو قرآن ۾ هٿ وجهن‪.‬‬ ‫سو ڳالهه پي ڪيم ڏاڏيَء جي سڙي فوت ٿيڻ ِجي‪ ،‬پوليس جي ريڙه پيڙه جي ڪري پهريون‬ ‫سج لهي ويو‪ ،‬ڳوٺ ۾ نه ڪنهن رڌو نه پڪو‪ ،‬ٻئي ڏينهن ڏاڏيَء مرحومه جو ُ‬ ‫مڙھ‪ِ ،‬چٽوڙيَء‬ ‫جي تاريخي قبرستان ۾‪ ،‬شي ِر سنڌ‪ ،‬مير شير محمد ٽالپرجي عاليشان مقبري جي ُاتر طرف‪،‬‬ ‫چند قدمن جي مفاصلي تي ڏاڏي مرحوم جي قبر لڳ َدفنايو ويو هيو‪ .‬جيڪا قبر به ڏاڏا‬ ‫جي قبر جيان ڪجهه سالن بعد ميسارجي مٽيَء برابر ٿي وئي‪ .‬پوِء بابا کي به انهن قبرن‬ ‫جي جاِء ۽ نشان به ياد ڪونه رهيا هيا‪ .‬گھڻو پوِء تائين به هر سال نائين محرم تي بابا خود‪،‬‬ ‫توڙي آئون ڪڏهن ڪڏهن ِچٽوڙيَء جي قبرستان ٻاهران بيهي چار ُقل َپڙهِي کين بخشي‬ ‫هليا ايندا ُهياسين‪ .‬باقي قبرن جو ڪو اتو پتو ڪونه هيو ته ڪهڙيون آهن‪.‬‬ ‫ڏاڏيَء سان ُعرس خان جي شادي ٿيڻ وقت سندس ٻه زالون گذاري ُچڪيون هيون‪ .‬کيس‬ ‫پهرين گهر واريَء مان هڪ ُپٽ محمد رمضان‪ ،‬ٻي گهر واريَء مان هڪ ڌيَء ۽ هاڻي ڏاڏيَء‬ ‫مان به هڪ ڌيَء ٿي‪ .‬ڏاڏيَء جي گذارڻ بعد ُعرس خان جي ٽن ٻارن ۽ کٿورئي جي ٻن ٻارن‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٻيَء‬ ‫کي سنڀالڻ الِء ڪا به وڏڙي نه هئي‪ .‬ٻار به هاڻ جوان ٿي رهيا هيا‪ ،‬عرس خان پنهنجي ِ‬ ‫گهر واريَء مان ٿيل نياڻيَء جو نڪاح بابا سان ڪرڻ جو ِرٿيو‪ُ .‬ان وقت اوڙي پاڙي جي‬ ‫عام ماڻهن ُعرس خان جي انهيَء فيصلي کي تمام گهڻو ساراهيو هيو‪ ،‬ڇاڪاڻ ته هڪڙي‬ ‫يتيم ٻار کي پنهنجي گهر ۾ رهائڻ ۽ پنهنجي نياڻي پرڻائي ِڏ َي ُڻ وڏي دل ُگردي جو ڪم‬ ‫ُهيو‪ .‬جيڪو هرڪنهن ماڻهوَء يا جهڙي تهڙي جي َوس جو ڪم به ڪونه هيو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ڌائيندوهيو ته ُغربت جو اهڙو حال ُهيو جو‪ ،‬کيس سندس شاديَء جي ڏينهن‪ ،‬پائڻ الِء‬ ‫بابا ُٻ‬ ‫بافتي جو پراڻو وڳو ُهيو‪ ،‬پراڻِي َچتيون لڳل ُجتي ُهئي‪ ،‬شلوار ۾ سوتليَء کي َوٽي اڳٺ‬ ‫ٺاهي وڌو ُهيائين‪ .‬ڏاڏاڻي آڪھ مان نه هيو چاچو‪ ،‬نه مامو‪ ،‬نه ڀاُء نه ماُء‪ ،‬بس ٻن ننڍڙين ُ‬ ‫ڀيڻن‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫خوشيون پئي ڪيون‪ .‬غريب جي خوشي به ڪهڙي هئي نه ميندي نه موڙھ‪ ،‬معصوم ڀينرن‬ ‫جا ٻاتڙن ٻولن ۾ ٻه چار ِڳيچ‪ ،‬پرائي گهران گهڙي پلڪ الِء جنسي وٺي ٻانهن ۾ ٻڌل ڳانو۽‬ ‫موڙه هيا‪ ،‬بس‪ ،‬رڳو ُملو گهرائي‪ ،‬نڪاح پڙهايو ُهيائون‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ابي مرحيات جي چوڻ موجب شايد اهو پاڪستان ٺهڻ کان ڪجھ سال اڳي جو ئي زمانو‬ ‫کپريَء جي ٻن‬ ‫ُهيو‪ ،‬جو ميرتاج محمد ٽالپر صاحب جون َڇن واريون هي زمينون‪ ،‬ديھ‬ ‫ِ‬ ‫واڻين‪ ،‬سيٺ چڻي مل ۽ سيٺ ڪاري مل مقاطعي طور‪ ،‬ڏھ روپيا في ايڪڙ ورتيون ُهيون‪،‬‬ ‫پريَء جي انهن واڻين جو ُاتي کپريَء ۾ ڪو ڪمدار ڪارائو هيو جو‬ ‫رگهو مينگهواڙ به کِ ِ‬ ‫واڻين جي اچڻ وقت هو به پنهنجي سموري ويڙهي سميت انهيَء سال هن َپٽ ۾ آيو هيو‬ ‫۽ موجوده ڳوٺ جي اوڀر طرف‪ ،‬سليمان شاهه جي قبرستان لڳ‪ ،‬دڙي تي موجود ديوين‬ ‫جي گهاٽي جهنگ ۾ ڪچا گهرڙا ٺاهي اچي آباد ٿيو ُهيو‪ .‬۽ ُاهي انگريزن جي حڪمرانيَء‬ ‫جا پڇاڙڪا سال هيا‪ ،‬۽ فيل مست جي مستيَء کي سنڌ ۾ سورهيه بادشاھ ٽوٽا چٻائي چڪو‬ ‫هيو‪ .‬شايد اهي شهيد سورهيه بادشاھ ۽ انهيَء سرفروش ُحرن پاران هلندڙ آزاديَء جي‬ ‫تحريڪ جا پڇاڙڪا ڏينهن ُهيا‪ ،‬سورهيه باد شاھ جي گرفتار ٿيڻ بعد‪ُ ،‬حرتحريڪ جي‬ ‫سرواڻيَء ڪرڻ الِء ڪو به نالي وارو ماڻهو ظاهري سرواڻيَء الِء ڪونه رهيو هيو‪ ،‬تڏهن‬ ‫ٽڙيل پکڙيل ُحرن جي تحريڪ جي گمنام ۽ روپوش ڪمانڊرن جي حڪم تي ُحر فقيرن‪،‬‬ ‫پويان پساھ کڻندڙ‪ ،‬انگريز سرڪار سان َٽڪر کائڻ سان گڏو گڏ‪ ،‬عالئقي جي انگريزن سان‬ ‫ٻ ُ‬ ‫ٽ مقامي ماڻهن تي به راتاها هڻڻ شروع ڪيا هيا‪ .‬ايئن آزاديَء جي تحريڪ جي ڏوهاري‬ ‫ِ‬ ‫۽ انگريز جي وفادار مقامي هندن توڙي مسلمانن‪ ،‬مطلب ته ُسڪن سان گڏ ڪيئي بي ڏوھ‬ ‫مقامي ساوا به ُلوساٽجڻ لڳا هيا‪ .‬جن ۾ اڪثريت هندن جي هئي‪ ،‬ايڪڙ ٻيڪڙ ڪو مسلمان‬ ‫به هوندو هيو‪ .‬جن تي ُحرن کي شڪ هوندو هيو ته اهي پنهنجن ُسکين َسنهنجن سيٺين‬ ‫جي معرفت گورن وٽ سندن مخبري ٿا ڪن‪ .‬ماڻهو چوندا هيا ته شايد ُرگهي َمل جي سيٺ ِين‬ ‫جي‪ ،‬انگريز فيل مست سان به ڪا چڱي موچاري راهي پوکي هئي‪ ،‬جنهنڪري حرن فقيرن‬ ‫کي رگهي مل تي به پڪو پڪو ُچغلپائيَء جو شڪ هيو‪ ،‬جنهن جي ڪري ئي ُحرن جي‬ ‫ڪن ٽولن‪ ،‬ٻه ٽي ڀيرا ُرگهي َمل جي ويڙهي تي هالئون ڪري ُڦرون ڪيون به هيون‪ .‬ته‬ ‫گڏوگڏ ڪافي ڀيرا ُهن جون واٽون جهلي‪ ،‬گهات هڻي رگهي مل جي ِس َر وٺڻ جا به جتن‬ ‫ڪيا هيا‪ .‬پر ڪاڪي ر(گهي جو ڪو لولو اگهاڻل هيو يا ڪي ِپير زور هيس جو هر ڀيري‬ ‫هو بچي ويندو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ ٻه ٽي ڀيرا ُحرن هٿان ُڦرجڻ ۽ ِسر وٺڻ الِء گهٽ جهلجڻ‬ ‫باوجود به ُحرن کان بچي نڪرڻ تائين ته ُرگهو َمل ُٺپ ڪونه ٿِڙيو هيو‪ ،‬پر جڏهن هندستان‬ ‫جو ورهاڱو ٿي ويو‪ ،‬۽ مذهب جي نالي تي هڪڙي ملڪ مان ٻه ملڪ ٿيا‪ ،‬ته مقامي مالدار‬ ‫واڻيا ۽ ٻيا ُسکيا هندو‪ ،‬به ڌڙاڌڙ هندستان ڏي ڀڄڻ شروع ٿيا‪ ،‬سمي جوڻيجي جو شهربه‬ ‫خالي ٿي ويو‪ ،‬واڻين جو دٻدٻو به هوريان هوريان َگهٽبو ختم ٿي ويو‪ ،‬ته ُرگهي َمل کي به‬ ‫‪18‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َپڊ َمٽائڻ ۽ ُاتان ٽپڙ کڻڻ الِء هورا کورا ٿيڻ لڳي‪ .‬سوال اهو هيو ته رگهي مل جي سيٺين‬ ‫۽ ٻين هڏڏوکين جي راتوواھ وطن ڇڏي هلئي وڃڻ بعد‪ ،‬هو ويچارو آخر وڃي ته وڃي‬ ‫ڪيڏانهن‪.‬؟ ڪير کيس پاڻ سان گڏ ويهاري ۽ ٻرنديَء باھ ۾ هٿ وجهي ُحرن سان ڦٽائي؟‬ ‫اهڙو اڙٻنگ کيس ڪوئي ڪونه ٿي ُسجهيو‪ُ .‬اتي کيس ناني ُعرس خان سان رکيل پراڻو‬ ‫ِدينپو ياد آيو‪ ،‬جيڪو پڻ هن وانگر ئي غريب مسڪين ۽ ميراڻيَء زمين تي هر هاري هيو‪،‬‬ ‫پر ُڏکيَء ُسکيَء ۾ آڌيَء اسر مهل رگهي مل جا ساڻس چڱا پير ڀريل هيا‪ .‬۽ هو به هميشھ‬ ‫نه آڌي ڏسندو هيو نه مانجهي رگهي مل جي هڪل تي هٿين خالي هليو ايندو هيو‪ .‬ايئن‬ ‫رگهي مل جون ڳچ ڏينهن تائين ناني عرس سان لڏو کڻي سندس سانگي سان ويهڻ الِء‬ ‫صالحون َه ِليون ۽ نيٺ هڪڙي ڏينهن‪ُ ،‬عرس خان اوڙي پاڙي جو ڳچ ساريون ڍڳي گاڏيون‬ ‫جوٽائي‪ُ ،‬رگهي َمل جي سموري ويڙهي کي لڏائي‪ ،‬پنهنجي پاڙي ۾ وٺي آيو جيڪو به‬ ‫ساڳئي ميراڻي زمين تي ئي هيو ۽ اڄ به آهي‪ .‬شايد ان خيال سان ته ُعرس خان شر ٻروچ‬ ‫ُهيو ۽ شرن ٻروچن جي پاڙي ۾ ڌاڙو هڻڻ کان َم َن ته ُحر فقير پاسو َ‬ ‫ڪ ِن ها‪ .‬يا ٻيا ڏوهاري‬ ‫به ٽارو ڪن ها‪ ،‬پر هتي لڏي اچڻ بعد به عرس خان ۽ رگهي مل جي سوچ ۽ سمجھ مطابق‬ ‫ائين ڪونه ٿيو‪ ،‬پاڪستان ٺهڻ بعد به ُحرن ُرگهي َمل تي هِتي به َه ُ‬ ‫الئون ڪيون‪ .‬پر سدائين‬ ‫سندس ِپير زور هوندا ُهيا‪ ،‬يا ڪو ِڏنو آڏو پئي آيس‪ ،‬االئي مڙس ڪو وڏو سئوڻي هوندو‬ ‫َ‬ ‫چي ويندو ُهيو‪.‬‬ ‫هيو‪ .‬جو هو هر ڀيري جي حملن کان ب ِ‬ ‫ابو سائين ڳالھ ڪندو هيو ته هڪڙي ڀيري ُحرن جو هڪڙو ٽولو‪ُ ،‬رگهي َملتي هالن ڪري‬ ‫سندس ويڙهي کي ُڦرڻ الِء ُاتران سمي جوڻيجي جي ڦٽل ڳوٺ وٽان اچي لٿو هيو‪ ،‬هنن‬ ‫ُ‬ ‫پنهنجي مٿان اوڍيل ُ‬ ‫بندوقون لِڪائي رکيون هيون‪ ،‬اهو ٽولوميراڻي َڇ َن‬ ‫ٻپڙين َاجرڪن ۾‬ ‫جي ٻنيَء جي پاڻيَء جي واري تي بيٺل هڪڙي مينگهواڙ هاريَء کي پريان کان ئي ُسونهون‬ ‫ٺاهي اڳيان ڪريو آيو هيو ته اسين ُعرس خان شر جا مهمان آهيون‪ ،‬اسان کي سندس اوطاق‬ ‫تي پهچاِء!! ۽ جڏهن سادڙو سٻاجهڙو ۽ حرن جي دلبي ۾ آيل مينگهواڙ هاري‪ ،‬عرس خان‬ ‫جي نقلي مهمانن جي اڳيان ٿيو‪ ،‬ڳوٺ جي ويجهو پهچي‪ُ ،‬عرس خان جي ُ‬ ‫جهڳيَء جهڙي‬ ‫اوطاق طرف ُمڙيو هيو‪ ،‬تڏهن فقيرن اجرڪن مان هٿيار ڪڍي ورتا هيا‪ ،‬ميگهواڙ هاريَء‬ ‫کي ٻه چار ٿڦڙون هڻي‪ ،‬کڻي اڳ ۾ ڪيو‪ ،‬ته ُاٺ جا ُپڇ ايڏانهن ڪيڏانهن ٿو هلين؟ اسين‬ ‫عرس ُٻرس جا مذمان ناهيون‪ِ ،‬پڻهين ُرگهي جا مذمان آهيون‪ .‬اسان کي هلي رگهي جو گهر‬ ‫ڏيکار! اِيئن انهيَء ميگهواڙ ٿڙڪندي ٿڙندي‪ُ ،‬حرن فقيرن جي انهيَء ٽولي کي وڃي ُرگهي‬ ‫مل جي اوٽي تي بيهاريو هيو‪ .‬۽ پوِء انهيَء ڏينهن ُهنن ميگهواڙن جو ُجملي پاڙو‪َ ،‬گ ُ‬ ‫ھر‬ ‫‪19‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َگ ُ‬ ‫ھر ڪري ُڦريو هيو ۽ رگهي جي ڳوال توڙي ُپڇا ڪندا رهيا‪ ،‬تڏهن عرس خان‪ ،‬دينپي جو‬ ‫ڀرم نباهيندي دليريَء سان ُحرن فقيرن وٽ واردات هلندي هليو ويو هيو‪ ،‬وڏي ڳالھ ته‬ ‫رگهو مل انهي ڏينهن سندس گهر واريَء سوڌو ڪيڏانهن ٻاهر ويندي‪ ،‬پنهنجو هيڪلو ُپٽ‬ ‫بيکو مل‪ ،‬عرس خان جي گهر ڇڏي ويو هيو‪ .‬سو عرس خان ُرگهي َمل جي اڪيلي ُپٽ‪،‬‬ ‫بيکي کي پنهنجين نياڻين جا ڪپڙا َپهرائي چيچ مان جهلي وڃي فقيرن جي وچ ۾ بيٺو‪،‬‬ ‫ته فقيرن رائيفل سيني تي َرکِي ُپڇيس “پوڙها! ُرگهو ڏيکار ۽ رگهي جو گهر ڏيکار!!‬ ‫عرس خان وراڻين ته “ فقير رگهي جي گهر ۾ ته پاڻ بيٺا آهيون‪ ،‬باقي رگهو ۽ سندس گهر‬ ‫واري هتي ڪونهن‪ .‬فقيرن جي وڏي هوا ۾ هڪڙو فائر ڪري ڏهڪاُء پکيڙيندي عرس‬ ‫ُ‬ ‫اوالد ڏيکار؟ ناني عرس خان‪ ،‬رگهي‬ ‫خان کي چيو ته پوِء جي رگهو گهر ۾ ناهي ته سندس‬ ‫مل جي پٽ بيکي جي مٿي تي ُ‬ ‫هٿ رکي وراڻيو هيو فقير ُرگهي کي هڪڙو ئي پٽ آهي‪،‬‬ ‫جيڪو رات کان بنهي گهڻو بيمار ُهيو‪ ،‬فجر جو ئي ٻئي زال مڙس ٻئي ڍڳي گاڏي جوٽي‬ ‫َ‬ ‫اچيو ته آئون اوهان جو‬ ‫کيس عالج الِء شهر وٺي ويا آهن‪ ،‬هاڻ ورڻ وارا هوندا‪ .‬اعتبار نه‬ ‫مسلمان ڀاُء آهيان ۽ هي ڏسو ته آئون پنهنجيَء نياڻيَء جي مٿي تي هٿ رکي‪ ،‬جهڙوڪر‬ ‫ُسنهن ساک سان اها ڳالھ ِپيو چوان‪ .‬عرس خان جي اهڙي اکر تي فقيرن کي يقين اچي‬ ‫ويو هيو ۽ ايئن عرس خان جي انهيَء ڪوڙيَء ساک سان‪ ،‬رگهي مل جي اڪيلي پٽ بيکي‬ ‫مل جي حياتي بچي وئي هئي‪.‬‬ ‫ڳالهه ڪندا ُهيا ته ُان زماني۾ گلو ميگهواڙ نئون َپرڻِيو هيو‪ ،‬سندس گهر واريَء کي تنهن‬ ‫ڏينهن نئون وڳو ۽ کوڙ سارا زيور َپهريل ُهئا‪ ،‬سا فقيرن جي َڀ َ‬ ‫ئو کان گهر ڇڏي وٺي ٻاهر‬ ‫ڀڳي هئي ته فقير به پويان ڀڄندا آيا هيس‪ ،‬سامهون ڪجھ ٻروچياڻيون فقيرن جي حملي‬ ‫کان بيخبر‪ ،‬ڳوٺ جي الهندينَء کوهيَء تان پاڻيَء جا دال ڀرڻ الِءپئي ويون‪ ،‬ته انهن جي‬ ‫َگ َ‬ ‫ھگھيلي ويس تي نظر پوندي ئي‪ ،‬فقير ميگهواڙ مائيَء جو پيڇو ڇڏي‪ ،‬هيٺ ڪنڌ ڪري‬ ‫ُپٺ تي موٽي ويا هيا‪ .‬پوِء ڳالهيون هليون ته اها سا منجهن ساڃاھ هئي ته ٻروچن جي گهرن‬ ‫کان پاسو ڪرڻو آهي‪ .‬يا ٿي سگهي ٿو ته منجهن ئي ڪو ٻروچ به ُحر فقير به هجي‪ .‬سا خدا‬ ‫کي خبر ٻي انهن فقيرن کي خبر‪ .‬پر رگهو مل پوِء به ڪونه ٿڙيو‪ .‬نه ملڪ ڇڏي ڀڳو‪ .‬ڇو‬ ‫جو هو ويچارو وڏي نالي وارو ته هيو پر وڏي مال وارو ڪونه هيو‪ .‬جيتوڻيڪ وڏي مال‬ ‫وارا ڀائيبند سڀ جا سڀ هلڪي ڦلڪي هالن تي مال مڏيون اڌ ملھ تي هالئي هندستان‬ ‫هليا ويا‪ .‬پر رگهي مل پوِء به پنهنجو اباڻو وطن ۽ اباڻا ڪک نه ڇڏيا ۽ اڀري سڀري حال‬ ‫سارو هتي ئي رهيو‪ .‬جيتوڻيڪ پاڪستان ٺهڻ بعد به انهيَء رگهي مل پنهنجيَء سخا‪،‬‬ ‫‪20‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مروت ۽ آئي وئي جي آڌر عيوض وڏي اوج ڏٺي ۽ پنهنجي پويان وڏو نالو ڇڏي ويو‪ .‬اڄ‬ ‫به سندس هڏڙا هن ئي مٽيَء ۾ دفن آهن پر مٽيَء سان مِلي مِٽي ٿي ويا آهن‪ .‬اهو هينئر‬ ‫جي سنڌي ماڻهن ٽڪي پئسي جي ڳالھ تي اباڻا ڪک ڇڏي پرائي ديس پڌارڻ وارن الِء‬ ‫هڪڙو وڏو مثال آهي‪.‬‬ ‫ڳالهه ڪندا ُهيا ته پاڪستان ٺهڻ بعد حرن جي وارداتن ۾ ڪجهه ٺاپر آئي هئي‪ ،‬پر مير‬ ‫صاحب جون زمينون پوِء به مقاطعن ۾ ئي رهيون‪ ،‬اڳ واڻيا مقاطعيدار هوندا هيا ۽ واڻين‬ ‫جي وڃڻ کان پوِء‪ ،‬هاڻ مسلمانن مقاطعا وٺڻ شروع ڪيا هيا‪ .‬مير صاحب کي زمينن سنڀالڻ‬ ‫جي ڪا به ُاون به ڪونه هوندي هئي‪ ،‬نه ئي ڪا ٻنين جي دنگن دڙن جي َ‬ ‫ڪل هئي‪ .‬بس‬ ‫ڇٺيَء َڇماهيَء ڪنهن دانهن دڙيَء تي يا شڪار جي شوق سان مير صاحبن جيڪر ڪو‬ ‫ٻنين تان ڀيرو ڀڳوته واه نه ته ٿيو خير‪ُ .‬ا َ‬ ‫ون به ڀال ڇو هجي چوندا هيا ته مير صاحب وٽ‬ ‫ايتري دولت هئي‪ ،‬جنهن جو ڪاٿو لڳائڻ مشڪل هيو‪ .‬چوندا هيا ته اسان جي تر ۾ توڙي‬ ‫هند سنڌ ۾‪ ،‬اها عام خبر هئي ته مير تاج محمد ٽالپر‪ ،‬روزانو صبح جو هِيرن ۾ تورجي‬ ‫ٿو‪.‬‬ ‫ڳالهه پي هلي بابا جي شاديَء جي‪ ،‬غريباڻيَء شاديَء کان پنج ست سال پوِء تائين بابا بي‬ ‫اوالدي ئي رهيو‪ ،‬۽ ُٻڌائيندو هيو ته شاديَء جي ڪجهه سالن بعد ئي ڳوٺ جا ميگهواڙ‬ ‫توڙي ڪنڀار‪ ،‬صبح جو سوير منهنجو منهن ڏسڻ کان َلهرائڻ لڳا هئا‪ .‬۽ اويل سويل‬ ‫نجھن وهم هوندو ُهيو ته بي اوالدي‬ ‫سامهون ايندي ئي َگس َمٽي ويندا هيا‪ ،‬ڇاڪاڻ ته َم‬ ‫ِ‬ ‫نهن پوڻ سان اڳلي جا سنئوڻ‬ ‫ماڻهو معني ته نڀاڳو ۽ نيرانو ڪنهن بي اوالدي ماڻهوَء جي ُم ِ‬ ‫خراب ٿين ٿا‪ .‬۽ ُانهيَء ڏينهن ڪهڙي به ڪم ڪار تي نِڪرجي ته اهو ڪم ڪار نه ٿيندو‬ ‫آهي‪ .‬هونئن به پنهنجي سنڌ ۾ ميگهواڙن سميت سمورا هندو قبيال‪ ،‬۽ سمورا َٿري قبيال‬ ‫سنئوڻن ۽ وهمن۾ اڳ جيان اڄ به سرس آهن‪ .‬اڻائي َسڻائي پکيَء جي ٻولڻ تي‪ ،‬گڏه جي‬ ‫هِينگ تي‪َ ،‬رن زال جي سامهون اچڻ تي‪ ،‬پويان سڏ ٿيڻ يا ڇڪ ڏيڻ تي وڏا وهم ڪندا‬ ‫آهن‪ .‬انهيَء تان هڪڙي ڳالھ ياد پئي اچيم سا به ڪندو هالن‪ .‬گهڻو پوِء ‪ 1992‬ڌاري حبيب‬ ‫بينڪ ڇور ڇانوڻيَء جو مينيجر هيس ته ڊسمبر جي ٽارگيٽ ۾ ڪي ٻه چار لک ُکٽا ٿي‪.‬‬ ‫تن ڏينهين محبت نوهڙي‪َ ،‬‬ ‫ڪس جو نالي وارو بِليڪي هوندو هيو‪ .‬تنهن سان جو ڳالھ‬ ‫ڪيم ته “ چيائين اٿي منهنجي جيپ ۾ چڙه‪ .‬پئسن جي اللچ ۾ مون به دير ڪونه ڪئي‪.‬‬ ‫رستي ۾ ڳالھ ڪيائين ته حويليَء جي ڳوٺ ۾ بليڪ جا کوڙ سارا پئسا هڪڙي َٺ ُ‬ ‫ڪر( نالو‬ ‫ِ‬ ‫وسريم ٿو) وٽ رکيل اٿم سي کڻي ٿا اچون‪ .‬ايئن هڪلي هوڪاري همراه جي اوتاري تي‬ ‫‪21‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُپڳاسين‪ ،‬ته ُمڙس جو َڏ ُ‬ ‫س ٻنيَء تي پيو‪ .‬ٻنيَء تان وڃي جيپ ۾ کنيوسونس‪ ،‬رستي ۾‬ ‫حالي حوالي به ٿيندا آياسين‪ ،‬همراھ اسان کي اوتاري ۾ ويهاري “ اوهين ٻيسو‪ ،‬هون چانھ‬ ‫نه اوهان جا پئسا لي َپنچان مِنٽان مين آئون ٿو”‪ .‬ايئن چئي گهر ڏي ويو‪ ،‬ڳچ دير ٿي وئي‪،‬‬ ‫چانھ ته آئي پر مڙس موٽڻ ۾ کوڙ ساري دير ڪئي ۽ دير سان ئي جڏهن آيو ته چيائين“‬ ‫محبتيا! تان جي امانت سون جهڙي‪ُ ،‬ڏڌ مين ڌوئي ڏئيس‪ ،‬پڻ اج ڪو ڏيان”‪ .‬منهنجي‬ ‫ٻروچڪي رڳ ٿِڙي سوچيم پئسا منهنجي يار جا بليڪ جا ۽ َٺ ُ‬ ‫ڪر بي ايمان ٿي اسان کي‬ ‫مڙوئي پيو ُسرمو پارائي‪ .‬هوڏانهن وري ُمحبت ُهن جي ڳالھ تي آمين چئي ٽوال ڇنڊي‬ ‫ُ‬ ‫ڪلهي تي رکي اٿيو ۽ مون کي به ُاٿاريائين‪ .‬رستي ۾ ُهن مونکي گهڻو ئي سمجهايو ته‬ ‫سوڍي جا سنئوڻ خراب ٿيا هوندا نه ته هي يڪ ُسخنا ماڻهو آهن‪ .‬پر مون نه مڃيو هيو‪.‬‬ ‫واقعي به هن واري ڳالھ سچي ٿي هئي‪ .‬ٻئي ڏينهن بينڪ کلڻ کان اڳ هو ٽوال جي ٻن‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڊن ٻه الڳ ڳنڍيون ٻڌيو آيو هيو‪ ،‬جيترا محبت جا اوترا سندا پئسا به بينڪ ۾رکي ويو‬ ‫هيو‪ .‬گڏوگڏ ڪالھ سنئوڻ نه ٿيڻ جي ڪري پرايا پئسا گهر مان نه ڪڍڻ تي معافي به ورتي‬ ‫هيائين‪.‬‬ ‫بابا ُٻڌائيندو ُهيو ته هندستان پاڪستان ٿيڻ وقت واڻين جي لڏي وڃڻ جي ڪري سمي‬ ‫جوڻيجي جو شهر ڦِٽي ويو هيو‪ .‬انهيَء ڦٽل شهر جي آس پاس ڪنڊيَء ۽ َٻ ُٻرن جا وڏا وڏا‬ ‫وڻ هوندا ُهيا‪ .‬جيڪي پري کان ڪنهن گهاٽيَء ُهڙهيَء جي ِڏک پيا ڏيندا هيا‪ .‬تن ڏينهين‬ ‫اسانجي گهر ۾ غربت بنهي گهڻي هوندي هئي ۽ کائڻ الِء رات هوندي هئي ته ڏينهن ڪونه‬ ‫هوندو هيو‪ .‬آڌيَء اسر ڏکيَء سکيَء ۾ کڻت کڻائڻ وارا واڻيا به ويا هليا‪ .‬وڏيرن وٽان گهڻو‬ ‫قرضي هجڻ ڪري وروَء واٽ جو به ڪو آسرو ڪونه هوندو هيو‪ .‬تنهنڪري انهيَء کوٽ‬ ‫کي منهن ڏيڻ الِء واندڪائيَء جي وقت ۾ خاص ڪري رات جو ماما ۽ بابا‪ ،‬ڪهاڙا کڻي‬ ‫هڪ اڌ سگھو موچارو ڪنڊيَء جو وڻ يا ٻٻر جو وڻ وڍي ُٽڪي‪ ،‬فجر ڌاري‪ ،‬ڏاند گاڏيَء ۾‬ ‫ِوجهي ميرپورخاص روانا ٿيندا ُهيا‪ .‬تن ڏينهين مير پورخاص وڃڻ الِء ڪوبه پڪو رستو‬ ‫ستائيَء جا ڏينهن ُهيا‪ ،‬ڪاٺين جي هڪڙيَء‬ ‫ڪونه ُهيو‪ ،‬ڪچي رستي تان وڃبو هيو‪َ ،‬س ِ‬ ‫گاڏيَء مان هڪڙي هفتي جو گهر جو سموروراشن ٿي ويندو ُهيو‪ .‬تڏهن راشن به وري‬ ‫ڪهڙو هوندو هيو؟ ڪڻڪ‪ ،‬جوئر ٻاجهر يا چانورن جو اٽو!۽ بس ٻيو ڪجھ به نه!!!‪ .‬تڏهن‬ ‫ٻوڙ ڪنهن گهر ۾ رڌبو ئي ڪونه ُهيو‪ .‬صبح جي ماني لسي مکڻ ۽ َمهيَء سان ۽ رات جو‬ ‫کير جي وٽي سان کائي اوڳرايون ڏبيون هيون‪ .‬لٿي پٿي لوڻ کپندو هيو سو به عام طور‬ ‫تي ماڇي قبيلي جون عورتون گڏهن تي کڻي گهر ويٺي پهچائي وينديون ُهيون جنهن جي‬ ‫‪22‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫عيوض َکري لٿي کين َان ڏبو هيو‪ .‬صابڻ جو رواج ڪونه ُهيو‪ ،‬ڪپڙا الڻي مان ٺاهيل کار‬ ‫۾ ڌوپندا ُهئا‪ ،‬سا به عام طور ماڇاڻيون ئي پهچائينديون ُهيون‪ .‬۽ اسان جي قبيلي جون‬ ‫وڏڙيون ته پاڻ به کار ٺاهڻ جون جراح ڪاريگر هونديون هيون‪ .‬اٺين ڏهين ڏينهن وڏڙيون‬ ‫واٽر جي ڪپ تي ُ‬ ‫ڪنو چاڙهي ميرا ڪپڙا پاڻيَء ۾ وجهي‪ُ ،‬ٻڪ کن کار جو وجهي باھ تي‬ ‫ٻڙهڪائي‪ ،‬ٿڌي پاڻيَء مان ڪڍي‪ ،‬نپوڙي سڪائي ڇڏينديون هيون‪َ .‬ٻنين ۾ ڪڻڪ جي َٻ َن ِن‬ ‫تي سرنهن جا داڻا َڇٽي ڇڏبا ُهئا‪ ،‬۽ انهيَء کي ُ‬ ‫ڪٽي ُسٽي گهاڻي تان پيڙائبو هيو ته وارن‬ ‫ُ‬ ‫ميٽ ئي اهڙي شئي هئي جيڪا دوڪانن تي‬ ‫کڻ جو تيل انهن مان ٿي ويندو هيو‪.‬‬ ‫کي َم ِ‬ ‫ملندي هئي‪ ،‬يا بتيَء ٻارڻ الِء گاسليٽ‪ .‬بس اهلل اهلل خير صال‪.‬‬ ‫‪ 1959‬ڌاري مير صاحب جون زمينون‪ ،‬مختلف مقاطعيدارن کان ڦِرنديون‪ ،‬گِهرنديون قيصر‬ ‫خان راڄڙ وٽ‪ ،‬اوڻيتاليھ روپيه في ايڪڙ مقاطعي تي آيون هيون‪ .‬جنهن چونڊڪي جي‬ ‫رهاڪو سيٺ رائت مل سان چارآنا حصي جي ڀائيواري رکِي هئي‪ .‬هتي اهو به ذڪر ڪندو‬ ‫هلجي ته ايئن ڀانئبو هيو ته سنڌ مان ورهاڱي وقت ٿيندڙ لڏپالڻ ۾ چونڊڪي جا واڻيا يا‬ ‫ته بنهي گهٽ َلڏيا هيا‪ ،‬يا ته مورڳو لڏيا ئي ڪونه هيا‪ .‬سو حاجي قيصر خان راڄڙ جي نئين‬ ‫ڀائيوار سيٺ رائت مل ڳوٺ جي اوڀرندينَء ُ‬ ‫ڪنڊ تي‪ ،‬وڏو ڪوٽ ڏياري‪ ،‬هڪڙو دوڪان‬ ‫رکيو هيو‪ .‬ڳوٺ جي جملي هارين کي سيڌو سامان به اوڌر تي انهيَء دڪان تان ملڻ شروع‬ ‫ٿيو‪ُ .‬ان سال کان هن ڳوٺ جا جملي ماڻهو قرضن ۾ وڪوڙجڻ شروع ٿيا هيا‪ .‬چوندا ُهيا‪،‬‬ ‫ته چونڊڪي جا هي سيٺ اهڙا ته ڏکيا هوندا ُهيا جو روزانو ڪنهن نه ڪنهن هاري تي‬ ‫ڪونه ڪو بِلو لکندا رهندا ُهيا‪ .‬پڇا ڪبي هئي ته چوندا هيا‪ ،‬اري بابا تون فالڻي ڏينهن‬ ‫َه َ‬ ‫ٽ تي آيو ُهئين‪ ،‬ته ڪجهه نه ڪجهه ورتو ضرور هوندئه ني‪ .‬بس ايئن ڳالھ لئه مِٽي ٿي‬ ‫ويندي هئي‪ .‬ڪي ته وري کلندي کلندي چوندا هيا ته واڻين جو کنڌي جو بِلو به عجيب‬ ‫هوندو هيو‪ ،‬ٻه روپيا ڏاٺ جي سور جي دوا الِء روڪڙا‪ ،‬ته وري ٻين روپئين جي دوا‪ ،‬ته‬ ‫وري ٻه روپين جي ِشودارا‪ُ .‬مئا سيٺيا وري لکندا به واڻڪي اکر هيا‪ ،‬جيڪا ڪو به انڌو‬ ‫منڊو پڙهيل يا بنهي گهڻو سنڌي پڙهيل به ڪونه سمجهي سگهندو هيو‪ .‬اِئين هن ڳوٺ جي‬ ‫جملي هارين جو ُڦٽين جو روڪڙي ناڻي ڏيارڻ وارو فصل ته اڳي به قرضن ۾‬ ‫زميندارهونئن به کڻي ويندا ُهيا‪ ،‬پر هنن رائت مل وارن واڻين جي اچڻ بعد‪ ،‬چيٽ جنهن‬ ‫کي عام ٻوليَء ۾ پيٽ به چئبو هيو‪ ،‬سو به سمورو واڻين وٽ اڳ کڻت ۽ دڪان قرض ۾‬ ‫ويندو هليو ُهيو‪ .‬موٽ ۾ مڙني کي مِلندو ُهيو‪ ،‬هڪ مڻ ِورئو في خاندان‪ .‬پوِء انهيَء هڪڙي‬ ‫مڻ مان ڪنهن عياليَء گهر جي پوري ٿ ِئي يا نه ٿ ِئي‪ ،‬انهيَء ۾ نه قيصر راڄڙ جو ڪجهه‬ ‫‪23‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وڃي نه رائت مل جوڪجھ وڃي‪ .‬ڪو ُاڃيو سمهي يا ڪو بکيو سمهي‪ ،‬رائت مل ڪو‬ ‫ٺيڪو ٻولي ڪونهي کنيو‪ ،‬جو هرڪنهن کي ورئو کان به وڌيڪ ڏئي‪ .‬ها ِڏبو‪ ،‬پر حساب‬ ‫ڪتاب سان ڏبو‪ ،‬ڳائي وڄائي َم ِٿڪي وٺبي‪ ،‬سا به هيڪوڻ جي ٻيڻ‪ ،‬يا ويندي ويندي ٽيڻ‬ ‫به هوندي‪ ،‬جهڙو ماڻهو تهڙو ُملھ‪ .‬انهيَء ۾ قيصر خان جو ڪو واسطو ئي ڪونه هوندو‬ ‫هيو‪ ،‬نه ئي ڪا خبر چار‪ .‬رائت مل ڄاڻي ته هاري ڄاڻن‪.‬‬ ‫سرڪاري ڪاغذن موجب منهنجي جنم جو سال پهرين مئي ‪ 1960‬آهي‪ .‬پر مزي جهڙي ڳالھ‬ ‫اها آهي ته آمر ايوب خان جي الڳو ڪيل زوريَء تعليم جي قانون ۾ هر اسڪول جو ماستر‬ ‫پاڻ وٽ هڪڙو طفل شماري رجسٽر رکندو هيو‪ ،‬جنهن ۾ ڳوٺ جي جنهن گهر ۾ ڪوئي‬ ‫ٻار ڄمندو هيو ته انهيَء جي داخال ڪندو ويندو هيو‪ .‬ته جيئن ٻار پنجن ورهين جو ٿئي ته‬ ‫زوريَء تعليم جي قانون موجب کيس اسڪول ۾ پڙهڻ الِء ويهارجي ۽ جي ڪو مائٽ ٻار‬ ‫کي اسڪول نه موڪلي ته کيس سزا ڏجي‪ .‬گهڻي وقت بعد جڏهن پاڻ ئي انهيَء اسڪول‬ ‫جو ماستر ٿي آيو هيس ته طفل شماري رجسٽر مان پتو پيو هيو ته اتي وري پنجين جنوري‬ ‫‪ 1960‬آهي‪ .‬اهو پنج‪ ،‬هڪ سٺ‪ ،‬مان ڦِري‪ ،‬هڪ‪ ،‬پنج‪ ،‬سٺ ڪيئن ٿيو ۽ ڪهڙي ماستر کان‬ ‫ٿيو َتنهنجي ڪا خبر ڪانهيم‪ ،‬پر اها سا خبر اٿم ته بابا ۽ امان اصل ۾ڪورا اڻ پڙهيل‬ ‫ُهيا‪ ،‬کين ڪهڙي َ‬ ‫ڪ َل ته منهنجي جنم جا سال تاريخون ۽ ڏينهن ڪهڙا هيا‪ !. . . .‬بس ايترو‬ ‫سو ياد ُهين ته منهنجي جنم وقت ايوب جي بادشاهي هئي‪ .‬جنهن کي پاڻ آمريت جا ڏينهن‬ ‫چئي سگهون ٿا‪ .‬ماڻهو چوندا هيا ته تن ڏينهين فوجي بابوئن کان خلق ڏاڍي ڊڄندي هئي‪.‬‬ ‫چوندا هيا ته اهي فوجي بابو ڪنهن جي به ڳالھ نه ُٻڌندا هيا نه سمجهندا هيا‪ .‬اصل جهنگ‬ ‫ين سو ڪري گذرندا هيا‪ .‬ڪنهن ڳالھ ڪئي هئي‬ ‫جي ماڻهن جيان جيڪي ُمنهن ۾ ايندو ُه ِ‬ ‫ته هڪڙي ڀيري فوجي صاحبن هڪڙيَء الريَء کي روڪي ڊرائيور کي ٻه چار ٿڦڙون هڻي‬ ‫ڪڪڙ بنجڻ جو حڪم ڏنو‪ .‬موچڙن جي ُسوران جلدي جلدي ڪڪڙ بڻيل ڊرائيور‬ ‫ڪنجهندي َچ ُين‪ ،‬سائين منهنجو قصور ته ٻڌايو؟ تنهن تي فوجي صاحبن کيس ٻه ٽي ُٿڏا‬ ‫هڻندي چيو ته الريَء جي ڇت تي ماڻهو ڇو ويهاريا اٿئي‪ .‬ڊرائيور کي تڪڙو عقل اچي‬ ‫ڪري نه‬ ‫ويو هڪدم چيائين سائين‪ ،‬الريَء جي ڇت تي ماڻهن جو سامان رکيل آهي‪ ،‬سو ِ‬ ‫پوي‪ ،‬انهيَء جي ڪري مٿي ماڻهو ويهاريا اٿم‪ .‬تنهن تي همراھن خوش ٿي سندس ڏاهپ‬ ‫تي داد ڏيندي مڙس جي جان ڇڏي هئي‪ ،‬پراڳئين ڊرائيور جي عقلمنديَء تي پويان ايندڙ‬ ‫ٻيَء الريَء واري ڊرائيور جي شامت اچي وئي هئي‪ ،‬ڇو جو انهيَء الريَء جي ڇت تي ڪوبه‬ ‫ماڻهو ويٺل ڪونه هيو‪ .‬هن هروبرو پادر کاڌا ته ماڻهو مٿي ڇو ڪونه ويهاريا اٿئي‪ ،‬جيڪر‬ ‫‪24‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪري پوي ته ڪير ڀري ڏيندو‪ .‬اهڙا کوڙ سارا واقعا هوندا هيا‪ ،‬بس يارڙن‬ ‫ڪنهن جو سامان ِ‬ ‫کي جنهن جيڪو ُمنهن ڏنو‪ ،‬تنهن تي ڳنڍ ٻڌي بيهندا هيا ته ايندا ويندا َجهرڙجي ويندا هيا‪.‬‬ ‫ڏينهن ۾ منهنجو جنم ٿيو هيو‪.‬‬ ‫سو اهڙن مورن جي بادشاهيَء جي‬ ‫ِ‬ ‫امڙ سانئڻ ٻڌائيندي ُهئي ته منهنجو َڇٺيَء جو نالو عارب رکيو ُهيائون‪ ،‬عارب جي نالي‬ ‫سان ابي جي ڪنهن پيڙهيَء ۾ ڪوئي وڏڙو شايد هيو تڏهن‪ .‬پوِء اهو عارب سال کن تائين‬ ‫ته الڏ ڪوڏ ۾ عارب مان ڦري ُ‬ ‫عارو تائين جي منزل طيِء ڪري چڪو هيو‪ .‬يا ڳوٺ ۾‬ ‫ميگهواڙن جي اڪثريت ۽ اڌ نالي وٺڻ واري رواج تحت ايئن ٿيو هيو‪ .‬۽ هر سال جي‬ ‫سياري ۾ بابا سائين جو مرشد ۽ زنده ولي پير بقا محمد قريشي مريدن وٽ ڏن پٽ الِء‬ ‫ايندو هيو‪ ،‬سو جڏهن هتي آيو هيو ته بابا کي منهنجو نالو مٽائڻ جو حڪم ڏنائين ۽ پوِء‬ ‫سندس چوڻ تي منهنجو نالو عارب ۽ عاروَء مان ڦيرائي رکيائون امير بخش‪ .‬جيڪ به اڳتي‬ ‫هلي ٿيو هيو اميرو‪ .‬بقول امڙ جي‪ ،‬منهنجي جنم جي وقت اسان جي گهر ۾ تمام گهڻي‬ ‫ُغربت هوندي ُهئي‪ ،‬ايتري قدر جو رات جي ماني کائي‪ ،‬رب جا شڪرانا ڪندي وري ُا َ‬ ‫ون‬ ‫ڪٿان آڻبو‪ .‬۽ پوِء ڪڏهن ڪڏهن اوڙي پاڙي مان اٽي جو‬ ‫ڪبي ُهئي ته صبح جو کائڻ الِء ِ‬ ‫تس اڌارو وٺبو هيو ۽ ڪڏهن ڪڏهن نيرانو ئي رهبو هيو ته ڪڏهن ڪڏهن ته نانو‪ ،‬عرس‬ ‫خان‪ ،‬اسان کي(امان ۽ جيجان) فجر جو ننڊ مان اٿاري‪ ،‬جنڊ پيهڻ الِء سڏ ڪندو ُهيو‪ ،‬ته‬ ‫اٿندي ئي وراڻينديون ُهيونسين “ابا‪ُ ،‬گنديَء ۾ ته َا ُن جو ته داڻو ئي ڪونهي‪ ،‬ڇا‬ ‫پيهنداسين”؟ تڏهن نانو چوندو ُهيو ته ُپٽ توهان جنڊ تي وڃو ته سهي‪ ،‬جام سارو َا ُن اتي‬ ‫رکيو آهي‪ .‬۽ پوِء سچ به وڃي جنڊن تي ڏسنديون هيون سين ته ٽوال جي چئني پالندن ۾‬ ‫چار ڳنڍيون ٻڌيون پيون هونديون‪ ،‬ڪنهن ۾ سير ٻه ڪڻڪ‪ ،‬ڪنهن ۾ سير ٻه ٻاجهر‪ ،‬ڪنهن‬ ‫۾ سير ٻه جوئر هوندي هئي‪ .‬ايئن لڳندو ُهيو ته شايد نانو ُعرس‪ ،‬رات جو ٻارن جي کائي‬ ‫پي ُسمهڻ بعد‪ ،‬پنهنجي گهوڙي پالڻي اوڙي پاڙي جي َسرند سنگتين وٽان لڪ چوريَء‬ ‫لنگهي ويندو هيو ۽ ڪي َا َن ڪڻا ُاڌارا کڻي ايندو ُهيو‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن‪ ،‬ويلن تي ويال پوندا‬ ‫ڪروڌ کان‬ ‫ُهيا‪ ،‬ته مرحوم سائينڏني ڪنڀار جي گهرواري مرحومه رحم کائي‪ُ ،‬مڙس جي ِ‬ ‫ٽ ۾ َا َن َ‬ ‫لِڪي‪ ،‬پاڻيَء ڀرڻ جي بهاني سان دلي يا َم َ‬ ‫ڪڻا وجهي‪ ،‬ڳوٺ جي پويان ننڍڙيَء‬ ‫کوهيَء تي کڻي ُپڄائيندي ُهئي جتان وري اسين پنهنجي دلي ۾ گهر کڻي اينديون هيون‬ ‫سين‪ . .‬سائينڏنو ڪنڀار تن ڏينهين اسان جي ڳوٺ جي واڻين کان پوِء ٻئي نمبر جو وڏو‬ ‫ُتجار ماڻهو هوندو هيو‪ .‬رائت مل وارن جيان هڪڙو وڏو َه ُ‬ ‫ٽ به هيس‪ ،‬ته گڏوگڏ اڙيالن‬

‫‪25‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سان ڪڻڪ جي ڪچي ٻول به جام ڪندو هيو‪ .‬جنهن مان هيڪوڻ جي ٻيڻ ملندي هيس‪.‬‬ ‫تنهن ڪري سندس گهر ۾ ان جا انبار پيا هوندا هيا‪.‬‬ ‫جنڊ تان ياد آيو اٿم ته اڳئين زماني ۾ گهرن جون وڏڙيون فجر جو ُاٿي جنڊ تي ڪڻڪ‪،‬‬ ‫جوئر‪ ،‬ٻاجهر ۽ چانورن جو جو اٽو ِپيهنديون ُهيون‪ ،‬عام طور فجر جي ٿڌڪار ۾ سانت ۽‬ ‫ماٺار جي ُا َن ويل يا ته ڪارڪڻڇيَءجي مِٺڙي الت ُٻڌڻ ۾ ايندي هئي يا وري َج َ‬ ‫نڊ جي‬ ‫َگهرڙاٽ تي ماڻهو سجاڳ ٿيندا ُهيا‪ .‬ڪو ماڻهو ڪيترو به غريب هجي‪َ ،‬ج ُ‬ ‫نڊ گهر ۾ ضرور‬ ‫ڪن قبيلن ۾ ڌيئرن کي ڏاج ۾ جنڊ ڏيڻ جا رواج ُهيا‪ .‬هاڻ به ايڪڙ ٻيڪڙ‬ ‫هوندو ُهيس‪ِ ،‬‬ ‫گھرن ۾ جنڊ آهن پر جنڊ جو اٽو هاڻ ڪير ڪونه ٿو ِپيهي ۽ کائي‪ .‬اڄڪلھ جي جوانن کي‬ ‫ڪير ڪهڙو هوندو هيو ته جنڊ جو تنوار ڪهڙو هوندو‬ ‫اها به خبر ڪونه هوندي ته جنڊ جو ِ‬ ‫هيو‪ .‬انهي کي ته ڇڏيون پر اها به سوچڻ ۽ کوجنا ڪرڻ جي ڳالھ آهي ته سنڌي هندن ۾‬ ‫هڪڙو جنڊآهوڙا جي نالي سان قبيلو اڄ به موجود آهي‪ .‬اڳي جنڊ آهوڙا هر ڇهين مهيني‬ ‫هر ڳوٺ مان ڦيرو ڪندا هيا‪ ،‬جن کان ماڻهو جنڊن جي پٿرن کي آهوڙائيندا هيا‪ .‬ڀانيان ٿو‬ ‫ڪارين ۽ ڪورين جيان انهن جو ڌنڌو ئي جنڊ آهوڙڻ هيو‪ .‬ايئن ٿو لڳي ته تن‬ ‫ته ڪنڀارن‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ڏينهين جنڊ آهوڙڻ به هڪڙو ڌنڌو هوندو هيو‪ .‬جنهن جي پويان اهي ماڻهو اڄ تائين جنڊ‬ ‫آهوڙا سڏجن پيا‪ .‬جيتوڻيڪ بجليَء اچڻ بعد اسان جي ڏيھ مان جنڊن جو رواج ڪڏهوڪو‬ ‫موڪالئي ويو آهي‪ .‬پر همراهن جي ذات ئي جنڊآهوڙا ٿي وئي آهي‪.‬‬ ‫تڏهن چانهه جو رواج ڪٿي به ڪونه ُهيو‪ ،‬نه ڪنهن ڏٺي هئي نه ٻڌي هئي‪ .‬هڪڙو چانھ جو‬ ‫ٻوٽو ٻنين ۾ ٿيندو هيو جنهن جا ساوا پن ڪوسي پاڻيَء ۾ ڪاڙهي زڪام جي عالج طور‬ ‫ُ‬ ‫وٺي‬ ‫هڻي‪ ،‬ڌڻي جو نانُء ِ‬ ‫ماڻهوَء کي پياربا هيا‪ .‬وڏڙا ننڊ مان اٿي‪ ،‬منهن تي پاڻيَء جو ڇنڊو ِ‬ ‫صبح جا سائين تو ٻيڙي ٻني الئين جي دعا گهري‪ ،‬اهلل توهار ڪري وڃي ڏاندن جي ڪلهن‬ ‫پيهي ٺڪر جي َتس ۾ رکنديون هيون‪.‬‬ ‫تي پاڃاري رکندا ُهيا‪ .‬تيسين و ِڏڙيون جنڊ تي اٽو‬ ‫ِ‬ ‫مال مان کير ڏهي هڪڙي پاسي لئيَء جي تلهڙين مان ٺهيل کاري هيٺان رکي‪ ،‬راتوڪو‬ ‫ڄمايل کير ولوڙي‪ ،‬انهيَء مان مکڻ جو وڏو چاڻو ڪڍي‪ ،‬چاڏيَء ۾ ٺهيل لسي ڍڪي کاري‬ ‫هيٺان ڪري‪ ،‬پوِء وڃي ماني َء جا ٻه چار لوال َٿڦي اهي به رلڪي ۾ ٻڌي ساڳئي کاري‬ ‫هيٺان رکنديون هيون‪ ، .‬تيسين ڳوٺ جو ڌراڙ اچي مال پهرائڻ جو هوڪو ڏيندو هيو‪،‬‬ ‫مايون مال مال پهرائي‪ ،‬ڦرڙا اولي ۾ ٻڌي‪ ،‬مال جو وٿاڻ ميڙي‪ ،‬آال ڇيڻا ڀتين تي ٿڦي‪.‬‬ ‫جهڙوڪر گهر جي سموري ڪم ڪار مان وانديون ٿينديون هيون ۽ سج به جهڙوڪر ڪانو‬ ‫ٻه چڙهي ايندو هيو‪ ،‬پوِء لوٽي َلسيَء جي‪ ،‬مکڻ جي ڦوٽي سان َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڇ ۾ ِوجهي‪َ ،‬اڳڙيَء ۾‬ ‫ِ‬ ‫‪26‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫راهي ٿينديون ُهيون‪ .‬اتي پڄي‬ ‫مانيون ٻڌي‪ ،‬گهر جي گهٽيَء کي ڊنگھر ڏئي ٻنيَء ڏانهن‬ ‫ِ‬ ‫پنهنجي َمردن کي ماني کارائي‪ ،‬پوِء سڄو ڏينهن ساڻن ٻنيَء جي ڪم ڪار ۾ هٿ‬ ‫ونڊرائينديون‪ ،‬ٻنيَء جي ڪم مان وانديون ٿي وري مال جي گاھ کي لڳنديون هيون‪ ،‬شام‬ ‫ڌاري جڏهن گهرن ڏي واپس ورنديون ُهيون ته ساوڙيَء‪ ،‬ڏنھ ۽ ٻئي گاھ جون ٻه سگهيون‬ ‫ڀريون زال مڙس ٻنهي جي مٿن تي هونديون هيون‪ .‬شام جي سانجڻ ۾به‪ ،‬ٻه مانيون کير‬ ‫سان هرڪنهن کي ملنديون هيون‪ ،‬جيڪي کائي وڏيون اوڳرايون ڏئي‪ ،‬اوڳرائيَء اوڳرائيَء‬ ‫تي شڪرالحمد الهلل چئبو هيو‪ .‬ڇا جا ٻوڙ‪ ،‬ڇا جي ست رڇي‪ .‬باقي ڪجهه به ڪونه هوندو‬ ‫هيو جو رڌجي يا کائجي‪.!!.‬‬ ‫وڏڙا ڳالهيون ڪندا ُهئا ته تن ڏينهين ديهه کاڻي مڱريا ۾ خليفي دائم مڱريو جي ڳوٺ‬ ‫جو پرائمري اسڪول االئي ڪهڙي سبب جي ڪري ڦِٽي بند ٿيو هيو‪ ،‬رڳو اسڪول ڪونه‬ ‫ڦٽو هيو پر االئي ڪهڙيَء ُ‬ ‫ڪمهريَء جي ڪري خليفي دائم مڱرئي جو سمورو ڳوٺ به‬ ‫ڦٽي ڀِڙو ٿيو هيو‪ .‬تڏهن رب سائينَء‪ُ ،‬رگهي مل جهڙي ڪوري اڻ پڙهيل ميگهواڙکي االئي‬ ‫ڪيئن هيڪاندي همت ڏني هئي‪ ،‬جنهن تعليم کاتي ۾ مقررسندس مائٽ ڪالرڪ معرفت‪،‬‬ ‫سرڪار وٽ درخواست ِڏني هئي ته خليفي دائم مڱرئي جي ڳوٺ جو ڦِ َٽل اسڪول اسان‬ ‫وٽ اچي آباد ٿئي‪ .‬ڀانيان ٿو ته اهو زمانو ‪ 1961‬جو هوندو‪ُ ،‬رگهي مل جي اها درڪاش‬ ‫(درخواست) قبول ٿي هئي‪ .‬اسڪول جي بدلجڻ جو پروانو ڳوٺ ۾ اچي پهتو هيو ته سندس‬ ‫ئي اڳواڻيَء ۾ خليفي دائم جي ڳوٺان‪ ،‬ڍڳي گا ِڏين تي اسڪول جون بينچون‪ ،‬ماستر جي‬ ‫ميز‪ُ ،‬‬ ‫ڪرسي ۽ رڪارڊ توڙي الئبرريَء جي ڪاٺ واري پيتي کڄي آيون هيون‪ُ .‬رگهي مل‪،‬‬ ‫زميندار مير تاج محمد ۽ مقاطعيدار حاجي قيصر خان سان مشوري ڪرڻ بنان‪ ،‬هِمت ۽‬ ‫ُمڙسي ڪري‪ ،‬پنهنجي خرچ سان‪ ،‬هارين کان ڇيڙون وٺي‪ ،‬ڳوٺ جي ُاڀرندئين ڇيڙي تي‪،‬‬ ‫مير تاج محمد جي زمين تي ئي اسڪول الِء َ‬ ‫ڪوٺي جوڙائ ِ ِي‪ ،‬پنهنجيَء اوطاق تي‬ ‫ڪ ِچ ِي‬ ‫ِ‬ ‫ماستر جي رهائش جو بلو ڪيو۽ ماني جو ذمو به پنهنجي ِس َر تي کنيو‪ .‬موٽ ۾ سرڪار‬ ‫اسڪول جو نالو ئي ڏنو‪ ،‬گورنمينٽ پرائيمري اسڪول رگهو مينگهواڙ‪ .‬گڏوگڏ رگهي‬ ‫مل الِء ڇھ روپيه ماهوار مسواڙ به مقررٿي هئي‪.‬‬ ‫ُرگهي مل جي اهڙيَء هِمت‪ ،‬مير تاج محمد مرحوم کي کي چيڙائي وڌو هيو‪ ،‬جنهن جي‬ ‫زمين تي‪ُ ،‬جڙيل نئين اسڪول جو نالو‪ ،‬بجاِء سندس نالي جي هڪڙي عام ميگهواڙ جي‬ ‫نالي پويان ٿيو هيو‪ .‬گڏوگڏ ان وقت جي مقاطعيدار‪ ،‬حاجي قيصر خان کي به رگهي مل‬ ‫جي اهڙيَء ُاٻهرائيَء تي ڏاڍي ڪاوڙ آئِي هئي‪ ،‬جيڪو ايوب خان جي خاص وزير‪ ،‬محمد‬ ‫‪27‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫خان جوڻيجو جو گهاٽو دوست به ُهيو‪ .‬گڏوگڏ اسان جي وڏڙن کي به اسالمي جذبو ان وقت‬ ‫جاڳيو‪ ،‬ته مار اسان سڀ مسلمان رهياسين اتي اسڪول تي وڃي نالو پيو ميگهواڙ جو‪!!.‬‬ ‫مير صاحب ۽ مقاطعيدار جي ته ڪاوڙ ٺهي ٿي باقي اسان وارن جهونڙن ته حب علي ۽‬ ‫بغض معاويه وارو قصو ڪندي هروڀرو جو رگهي مل تي پئي خار کاڌا‪ .‬ڇو جو رگهي مل‬ ‫کي هت آڻڻ وارا هنن جا وڏڙا هيا ۽ سمجهيائون ٿي ته اسڪول تي نالو به سندن هجي ها‪.‬‬ ‫هونئن به منهجن ٻي ته ڪا ُٿوم ڪونه هئي‪ ،‬جو ڪجھ ڪن ها‪ ،‬باقي شام جي پهر ٻنيَء‬ ‫ٻاري جي ڪم ڪار مان واندا ٿي جيڪي وڏيرن جون ُٻڌل خبرون ڪندا هيا‪ ،‬تن مان لڳندو‬ ‫هيو ته اڄ يا سڀاڻ مير صاحب يا قيصر خان ُرگهي مينگهواڙ کي اهڙيَء اٻهرائيَء واري‬ ‫حرڪت ڪرڻ ۽ اسڪول پنهنجي نالي کوالئڻ تي ڪنهن َ‬ ‫ڪڻاهيَء ۾ َترائي ڇڏيندا‪ .‬پر پوِء‬ ‫به رگهو مل سنئين ڳاٽ هلندو رهيو‪ ،‬سندس ڪن تي ڪائي جونَء ڪونه ُچري ۽ پنهنجيَء‬ ‫ُکٽيَء ُمئو‪ .‬ڪنهن وڏيري وڙي هٿان سندس وار به ونگو ڪونه ٿيو هيو‪ .‬۽ پوِء اهو اسڪول‬ ‫ُرگهي مل جي نالي پويان هلڻ شروع ٿيو۽ َا ُڄ ڏينهن تائين هلندو اچي‪ .‬اهو ئي اسڪول‬ ‫اڳتي ه ِلي هن ڳوٺ ۾ تبديليَء ۽ ترقيَء جو اهم ٿنڀو ٿيو‪ .‬اهو اسڪول نه ُکلي ها ته نه ئي‬ ‫آئون پڙهان ها ۽ نه ئي اڄ اوهان هي قصا ُٻڌي ۽ پڙهي حيران ٿيو ها‪ .‬۽ نه ئي وري سڄو‬ ‫ڳوٺ پڙهي سگهي ها‪ ،‬۽ نه ئي هينئر جا موجود کوڙ سارا ڪامورا هجن ها‪.‬‬ ‫پوِء جڏهن مون پنهنجي پيرن تي بيهڻ شروع ڪيو ته انهيَء اسڪول کي ترقي وٺرائي‬ ‫پهريان مڊل اسڪول ۽ پوِء هاِء اسڪول تائين پهچايو‪ .‬گڏوگڏ نياڻين جي پرائمري تعليم‬ ‫جي اسڪول کان وٺي مڊل تائين به الڳ اسڪول کواليو‪ .‬انهيَء سڄي عمل ۾ڳوٺ جو‬ ‫ٻيو دوست جيرام جيڪو وفاقي وزارت اطالعات ۾ ڪامورو آهي‪ ،‬سو هرگهڙيَء ٻانهن‬ ‫ٻيلي رهيو‪ .‬۽ ڪي ڪيترا ورهيه اڳ تائين اهي اسڪول اهڙا هليا جو ضلعي جي اسڪولن‬ ‫۾ اول اسڪول ڳڻبا هيا‪ .‬پر پوِء جيئن سياسي صاحبن جي تعليم ۾ سياست شروع ٿي ته‬ ‫انهيَء سياست به اچي هنن اسڪولن تي ڇيھ ڪيو‪ ،‬اڳي اٺ کن ماستر ۽ ساڍا ٽي سئو ٻار‬ ‫هڪيا تڪيا موجود هوندا هيا‪ ،‬اتي هڪڙو ماستر َ‬ ‫ڪن ڪڍيو ويٺو آهي‪ .‬نه هاِء اسڪول ۽‬ ‫مڊل اسڪول جي بجيٽ منظور ٿي نه ماستر مليا‪ ،‬ڇيڙون ڪري‪ ،‬ڳوٺ جي واندن بي‬ ‫روزگار پڙهيل ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين کان ٻارن کي ٻه ٽي سال سبق ڏياريا سين‪ .‬هوڏانهن‬ ‫سرڪار وٽ به دانهون ڪوڪون ڪيون سين‪ ،‬پر نه ڪجھ ٿيڻو هيو ۽ نه ٿيو‪ .‬نيٺ مجبور‬ ‫ٿي مونکي اڌ لڏو کڻي ٻار پڙهائڻ الِء شهر وڃڻو پيو‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٺيڪ انهن ڏينهن ۾ جڏهن اسڪولن ۾ تعليم جو تي تارو کوٽي ڪڍيو ويو هيو ۽ مون‬ ‫کي ٻار پڙهائڻ الِء مجبوريَء ۾ پنهنجي اڌ َمڏي شهر کڻي وڃڻي پئي هئي‪ ،‬تڏهن هن تر‬ ‫۾ ُملپ زور شور سان وڌڻ شروع ٿي هئي ۽ عرب ملڪن جي مدد سان هنڌين ماڳين‬ ‫بهترين عمارتن وارا مدرسا کلڻ شروع ٿيا هيا‪ .‬تڏهن حاجي محمد اسلم به دين جي خدمت‬ ‫۽ ثواب خاطر ٻارهين ميل تي به هڪڙو مدرسو کواليو هيو‪ .‬جنهن کي هالئڻ وارو به‬ ‫پنهنجو ئي ڇوڪرو هيو‪ ،‬۽ پنهنجي ڇوڪري ُملپ جي شوق ۾ توڙي پنهنجي نوڪري‬ ‫پڪي ڪرڻ الِء هوريان هوريان ڳوٺ جي مسلمان ٻارن کي ريهي ريڀي اسڪول مان‬ ‫ڪڍرائڻ شروع ڪيو هيو‪ .‬غربت جي لڪير کان هيٺ پهتل ڳوٺاڻن مدرسي ۾ مفت جي‬ ‫مانيَء جي الالنگهي تي کوڙ سارن مائٽن ٻارن کي دنيوي تعليم جي جنجهٽ کان ڪڍي‬ ‫ديني تعليم ڏيارڻ الِء مدرسي ۾ موڪلڻ شروع ڪري ڇڏيو‪ .‬باقي رهيل مينگهواڙن جي‬ ‫ٻارن تي وري هٿڙو ڦيريو ڳوٺ جي هڪڙي مينگهواڙ جوان‪ ،‬جنهن جڏي ڦڏي اين جي او‬ ‫ٺاهي سنڌ ايڊيوڪيشن فائونڊيشن کان ڀر واري ڳوٺ ۾ اسڪول ورتو هيو‪ .‬تنهن وري‬ ‫امداد م لڻ جي آسري تي ٻار گڏ ڪري پنهنجي نوڪري پڪي ڪرڻ جي ڪئي‪ .‬هاڻ جڏهن‬ ‫به ڳوٺ وڃڻ ٿئي ٿو ته ڀڙڀانگ ٿيندڙ اسڪولن جي بهترين عمارتن کي بي واهو ٿيندي‬ ‫ڏسي اکيون ڀرجيو اچن‪ .‬ڀائنيان ٿو ته رگهي مل جو روح به اسڪولن کي ڦٽندو ڏسي‬ ‫تڙپندو هوندو‪ .‬پر گهڻي ڦٽ لعنت آئون پنهنجو پاڻ تي ڪندو آهيان ته ڪاش نوڪريَء‬ ‫سانگي ۽ پنهنجي اوالد کي پڙهائڻ جي چڪر ۾ ڳوٺ کي نه ڇڏيان ها ۽ پاڻ ئي ويهي خدا‬ ‫ڪارڻي اهي اسڪول هاليان ها ته ڪيڏو نه وڏو ثواب ٿئيم ها‪.‬‬ ‫ها سو ڳالهه پئي َه ِلي منهنجي جنم ۽ َڇٺيَء جي نالي بدلجڻ جي‪ ،‬امڙ ُٻڌائيندي ُهئي ته‬ ‫ڇهن مهينن اندر کيس اڌ رنگ جي بيماري ٿي پئي‪ ،‬جسم جو ساڄو‬ ‫منهنجي جنم جي‬ ‫ِ‬ ‫پاسو ُسڪي ُس ُن ٿي ويو هيو‪ ،‬منهن ڦري وڃڻ سبب زبان به بند ٿي وئي هئي‪ ،‬ڇاتين جو‬ ‫کير ُسڪي ويوهيو‪ .‬حال سارو ُستيون‪َ ،‬ڦڪيون‪ ،‬حڪيمن۽ ڊاڪٽرن جون دوائون ٿيون‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ئي‬ ‫هيون‪ ،‬پر فائدو ڪٿان به ڪونه ٿيو هيو‪ .‬ايئن سڄو سال گذري ويو ۽ امڙ کٽ تي پ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫يتي‪،‬‬ ‫رهي‪ .‬۽ منهنجي پرورش خان محمد جي والده ڪندي رهي‪ .‬مون ٿ ِڃ به انهيَء جي ِپ ِ‬ ‫ائين اسين ماروٽ پڦاٽ مان ڦري َٿ ِڃ شريڪ ڀائر به ٿيا سين‪ .‬سندس ُان پرورش ڪري‬ ‫يجي‬ ‫۽سندس چيچ جهلي ڌرتيَء تي پهريان قدم رکڻ ڪري‪ ،‬ٻاروتڻ کان کيس ِجيجان ۽ ِج ِ‬ ‫ڪري سڏيندو ُهيس‪ .‬مرحومه جيستائين جيئري هئي آئون کيس جيجي ئي سڏيندو ُهيس ۽‬ ‫حقيقي امڙ کي امان چوندو هيس‪.‬‬ ‫‪29‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ها جڏهن امان کي مِلندڙ ڄٽڪين ُستين ۽ َڦڪين ڪوئي فرق نه ڪيو هيو‪ ،‬ته هِن ُهن جي‬ ‫َڏسن تي وڏڙا تعويذ ۽ ڦيڻي وارن پويان لڳا هيا‪ .‬ايئن ُپڇائون ڪندي ڏس پوڻ تي نانو‬ ‫گل حسن (امان جو چاچو) َٿ َر جي نامياري فقير رحم علي وسائي پوٽي وٽ اسالم ڪوٽ‬ ‫لڳ کانکڻهيار رحم عليَء وڃي پهتو ۽ امان الِء ڪي تعويذ وٺي آيو هيو‪ .‬چون ٿا ته انهن‬ ‫تعويذن ذريعي امان جي طبيعت ڪجھ صحيح ٿي هئي‪ .‬ڇهن مهينن بعد اوچتو سندس‬ ‫ُ‬ ‫لي پئي‪ .‬امڙ‬ ‫ساڄي هٿ ۽ پير ڪم ڪرڻ شروع ڪيو‪ ،‬۽ هڪڙي ڏينهن زبان به اوچتوک ِ‬ ‫جي مِٽن مائٽن خوشيون ملهايون ۽ تاهري ڀت جي ديڳ خيرات ڪري معصومن کي کارائي‬ ‫هئي‪ُ .‬انهيَء وقت رابطي جا ٻيا ذريعا نه هوندي به نانو گل حسن واپس موٽندي فقير رحم‬ ‫علي کان خط جي ايڊريس َوٺِيو آيو هو‪ .‬امان جي ٺيڪ ٿيڻ تي ڳوٺ جي ماستر کان خط‬ ‫لِکائي‪ ،‬فقير رحم عليَءکي امان جي خيريت ۽ چڱڀالئيَء جو اطالع َ‬ ‫ڪرايو هيائين‪ .‬ڪجهه‬ ‫عرصي بعد فقير رحم علي صاحب ُاتر جي سفر کان واپس موٽندي‪ُ ،‬پڇائون ڪندو اسان‬ ‫جي ڳوٺ ۾ آيو هيو‪ ،‬۽ امڙ کي پوتي پارائي ِڌيَء ڪوٺيو هيائين‪ .‬۽ پوِء جيستائين جيئرو‬ ‫هيو‪ ،‬تيستائين سال بر سال ڌيَء جي سنڀار لهندو ايندو هيو‪ .‬۽ ڏڪار جي سالن ۾ پنهنجا‬ ‫ڍور هتي ڇڏي ويندو هيو‪ ،‬جن کي چارڻ الِء امان سڄو ڏينهن ٻنين مان ساوڙيَء جي گاه‬ ‫جون ڀريون ُلڻي‪َ ،‬مٿن تي ڍوئي‪ ،‬انهن ڍورن کي کارائيندي‪ ،‬چوندي هئي ته منهنجي ابي‬ ‫جو مال آهي‪ ،‬آئون ڇو نه گاھ ڪريان!!‪.‬‬ ‫آئون ستن سالن جي ڄمار ۾ امان ۽ نانا گل حسن سان گڏجي پهريون ڀيرو ٿر ويو هيس‪،‬‬ ‫ياد اٿم ته تنهن زماني ۾ ٿر جو سفر سڻائو ڪونه هيو‪ ،‬۽ اسان مانيون ۽ ڳڙ ڳنڍ ۾ ٻڌي‪،‬‬ ‫فجر جا نڪتل سج لهڻ مهل نئين ڪوٽ پهتا هياسين‪ .‬جتان کان اڳتي روڊ رستو ڪونه‬ ‫هيو ۽ اڳتي جو سفر کيکڙي ۾ ڪرڻو هيو جيڪو سامان‪ ،‬مال ۽ ماڻهن سان سٿجي لڙيَء‬ ‫رات جو مٺيَء الِء نڪتو هيو‪ ،‬ورندي رات مٺيَء مان به ايئن ئي سالم ڪوٽ الِء نڪتاسين‬ ‫۽ ٽين رات سالم ڪوٽ ۾ وڃي ُپڳاسين‪ .‬ٿر جي کيکڙن تي ٽِن راتين جا اهي َاڻانگا سفر‪،‬‬ ‫ُبکون‪ُ ،‬اڃون ۽ اوجاڳا اڄ به منهنجي دل تي اڪريل آهن‪ ،‬سالم ڪوٽ کان کانکڻهيار رحم‬ ‫عليَء الِء فجر ويل پنڌ نڪرڻ واريون اهي گهڙيون به چٽيون ياد اٿم‪ ،‬جڏهن هوٽل تان چار‬ ‫مانيون ۽ ڳڙ جون ٻه ڳنڍيون ٻڌي‪ ،‬سانداريَء ۾ پاڻي کڻي اسان ٽن ڄڻن جي قافلي پيرين‬ ‫پنڌ اتر اولھ طرف فقير صاحب جي ڳوٺ الِء پنڌ کي هوڪاريو هيو‪ .‬اهو پنڌ ته االئي ڪيترا‬ ‫ميل هيو سو ياد ڪونهيم پر اهو ياد اٿم ته اسان فجر جا نڪتل سج لهڻ ويل کانکڻهيار‬ ‫رحم علي پهتا هياسين‪ُ .‬ان سفر جون ڪي ٿڌيون يادگيريون اڃان به دل ۽ سانڍيل اٿم‪.‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫فقير رحم علي‪ ،‬ڳاڙهيَء ڏاڙهيَء سان ڪرڙوڍ مڙس ُهيو‪ ،‬ڏاڙهيَء کي َوٽي ِسکن جيان‬ ‫ڳنڍيون ڏيئي َٻڌندو ُهيو‪ ،‬کٽ تي ويهندو هيو ته َاالئي ڪهڙيون َاڻ ِڏٺل قوتون کيس بلور‪،‬‬ ‫ننڍڙا َپٿر ۽ ٺ ِڪريون ُاڇالئي ِپيون هڻنديون ُهيون‪ .‬پاڻ هٿن سان اشارا ڪري پيو چوندو‬ ‫ُهيو‪ ،‬ڇورا ڇڏيو تنگ نه ڪريو‪ .‬اڙي تنگ نه ڪريو‪ .‬اسين ننڍڙا ٻار اوسي پاسي ۾ ڪنهن‬ ‫کي نه ِڏسي َپڪ سمجهندا ُهياسين‪ ،‬ته فقير ِج َن ِن۽ ڀوتن سان پيو ڳالهائي‪ ،‬۽ جن‪ ،‬ڀوت ئي‬ ‫کيس ڀتر‪ ،‬ٺڪر ۽ بلور هڻي پيا تنگ ڪن‪ .‬انهيَء اسرار جي پڇڻ جي نه اها عمر هئي ۽‬ ‫نه ئي اهڙي همت هئي جو هيڏي َڏيا ۽ حشمت واري فقير رحم عليَء کان انهن ڀترن ۽‬ ‫بلورن هڻڻ وارن جو پڇي سگهون‪ .‬بس اها سا پڪ سمجهندا هياسون ته فقير صاحب ڪا‬ ‫وڏي ازغيبي قوت رکندڙ ماڻهو هيو‪ .‬مرحوم ايستائين پيو اسان جي َت َر ڏي اويل سويل‬ ‫ڀيرا ڪندو هيو‪ ،‬جيستائين امان ۽ بابا حياتيَء ُهيا‪ .‬پوِء جي ڪا خبر نه رهيم ته فقير سائين‬ ‫جيئرو به آهي يا نه‪.‬‬ ‫انهيَء زماني کان اٽڪل ‪ 43‬ورهين بعد ‪ 2009‬۾ آئون هرو ڀروَء جو وڏو ماڻهو بڻجي‪ ،‬ٽانِء‬ ‫۾ ڀريل ڪنهن ڪاموري جيان ڪروال ڪار َ‬ ‫۾ٿ ُر گھمڻ سانگي ٻارين ٻچين ويو هيس‪ ،‬۽‬ ‫اسالم ڪوٽ جي سرڪٽ هائوس ۾ رهيل ُهيس‪ .‬هڪڙي ڏينهن ٿر جي روڊن تي گهمندي‬ ‫گهمندي وڃي ساڳئي ڳوٺ ۾نڪتو ُهيس‪ .‬االئي ڪيئن مون کي‪ُ ،‬اهي ڀٽون ُ‬ ‫۽اهي چونرا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِڏٺل وائٺل لڳا هئا‪ .‬خاص ڪري فقير سائينَء جي ڳوٺ کان ڏاکڻي اولهندين ڪنڊ واري‬ ‫پاسي واري ُاها ڀِٽ‪ ،‬جنهن جي چوٽيَء تي ٻين ٻارن سان گڏ چڙهي‪ ،‬پنهنجو پاڻ کڻي ڇڏيندا‬ ‫هياسون ته واريَء ۾ گسڪندا اچي هيٺ ڪرندا هياسون‪ ،‬سا ته ايئن هينئين تي ُاڪريل‬ ‫هئي جو ڀانِء هينئرئي هن ڀ َ‬ ‫ٽ تي ليٿڙيون پائي ويو هجان‪ .‬نيٺ اڳيان ُکتل‪ ،‬ڳوٺ جي‬ ‫ِ‬ ‫نالي جو بورڊ پڙهي ياد آيم ته هي اهو ئي فقير رحم عليَء جو ڳوٺ آهي‪ِ ،‬جتي بچپن ۾‬ ‫امڙ سان گڏ آيو ُهيس‪ .‬ايئن دل ۾ آيو ته ڇو نه انهن ماڻهن جي پڇا ڪريان جن وٽ راتيون‬ ‫رهي ويو هيس‪ .‬گاڏيَء مان لهي وائڙن جيان هيڏانهن هوڏانهن لوڻا هڻڻ لڳس‪ .‬تڏهن ُاتي‬ ‫موجود هڪڙي پوڙهي وڌي اچي کيڪاريو‪ .‬جنهن جي پوِء خبر پئي ته پنهنجي دور جي‬ ‫ڀلوڙ شاعر‪ُ ،‬سگھڙ ۽ درويش حاصل فقير جو پٽ هيو‪ .‬ساڻس ڳوٺ گام سميت پنهنجي‬ ‫ڄاڻ سڃاڻ ڪرايم‪ ،‬پر کيس نه منهنجو نالو پلئه پيو ۽ نه ئي ڳوٺ ُسجهيس‪ .‬فقير رحم‬ ‫عليَء سميت گهڻا تڻا وڏڙا پنهنجو پنهنجو وارو وڄائي وڃي ُچڪا هيا‪ .‬جيڪر حياتيَء‬ ‫هجن به ها ته به مون کي ته ٻار ئي ڏٺو هيائون‪ ،‬سي سڃاڻين ڪونه ها‪ .‬سو انهيَء حاصل‬

‫‪31‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫فقير جي ُپٽ کي چيم‪ ،‬ڀائو اسين فقير رحم عليَء جي گھر جا مهمان آهيون‪ ،‬سندس اوالد‬ ‫مان ڪو هجي ته مالِء‪.‬‬ ‫ٿر ۾ پاڻ وارا حجاب ۽ پردا ٿين ئي ڪونه‪ .‬سو ُهن همراه اسان جي سموري ڪيڙ کي وٺي‬ ‫اچي فقير صاحب جي گھر ُپڄايو‪ .‬ايڪڙ ٻيڪڙ ُجهونڙيون ِج َ‬ ‫يئريون ُهيون‪ ،‬فقير صاحب‬ ‫جي گهر واريَء سان ملياسين‪ .‬نالو ٻڌايم “اميربخش”‪ .‬۽ ذات شر ٻروچ‪ ،‬ويٺل ٻارهين ميل‬ ‫جو‪ .‬پوڙهيَء ڳچ تائين ذهن تي زور ڏنو‪ ،‬پر تحت الشعور کان الشعور تائين به منهنجو‬ ‫نالو ياد ڪونه آيس‪ .‬چانھ پاڻي پيارڻ بعد گهڻيَء دير کان پوِء ويٺي ويٺي پڇيائين‪ ،‬اوهان‬ ‫لڳي‪ ،‬فقير مرحيات جا پري پري تائين شر قبيلي‬ ‫شر آهيو نه؟ اسان جي ها چوڻ تي پڇڻ‬ ‫ِ‬ ‫سان واسطا هيا‪ ،‬پر ‪ 12‬ميل جي شرن جو ذڪر ڪڏهن مون سندس واتان ڪونه ُٻڌو هيو‪.‬‬ ‫ايئن چئي وري پڇيائين ته ڀال اوهان سمي جوڻيجي جو ڳوٺ ڏٺو آهي؟ منهنجي ۽ منهنجي‬ ‫َ‬ ‫جي هڪڙيَء شرياڻيَء‬ ‫گهر واريَء جي ها چوڻ تي ٻڌايائين ته “سمي جوڻيجي جي ڳوٺ ِ‬ ‫کي فقير سائين ڌيَء ڪري سڏيندو ُهيو‪ .‬کيس هڪڙو ُگلن جهڙو ُپٽڙو ُهيو ”اميرو“‪ .‬ڀال‬ ‫ُانهيَء اميري کي سڃاڻو ٿا؟ ۽ جڏهن کيس ٻڌايو هيوسين ته اهو ئي اميرو هيُء آهي‪،‬‬ ‫جيڪو هاڻ اميربخش ٿو َسڏجي‪ ،‬سوئي اوهان سان ملڻ آيو آهي‪ ،‬ته ِڳراٽڙيون پائي روئِي‬ ‫لڳي‪ ،‬اچو ڏسو منهنجو ڏوهٽو ‪ 40‬سالن‬ ‫اوڙي پاڙي ۾ آباد ڌيئرن ۽ ُپٽن کي سڏي ُٻڌائڻ‬ ‫ِ‬ ‫سي۽ کين ياد ڪري منهنجا ُلڙڪ به الرون ٿي َهليا‬ ‫بعد آيو آهي‪ .‬تڏهن ماُء پيُء جا واسطا ِڏ ِ‬ ‫ُهيا ۽ بند ٿيڻ جو نالو ئي نٿي ورتائون‪ .‬انهيَء ڏينهن ماُء پيُء جي واسطي سان مليل عزت‬ ‫۽ ُ‬ ‫مان ڏسي منهنجو اوالد به حيران پئي ٿيو‪.‬‬ ‫سو ڳالهه پئي هلي ڳوٺ جي ُکليل نئين اسڪول ۽ ُانهيَء جي کوالئيندڙ ُرگهي مل جي‪،‬‬ ‫رگهي مل جي همت هن تر جي غريب مسڪين ماڻهن کي تمام گهڻي ڪم آئي هئي‪ ،‬ڇو‬ ‫جو گهڻي ڀاڱي سڀني جا ُپٽڙا اسڪول پڙهڻ الِء ويٺا هيا‪ .‬گهڻو پوِء انهيَء اسڪول جا گهڻا‬ ‫تڻا پڙهيل ڇوڪرا وڃي ڪامورا به ٿيا هيا‪ ،‬پر ٿلهي ليکي هرهڪ گهر مان هڪڙو ٻه ماڻهو‬ ‫پڙهي پيا هيا‪ ،‬جيڪي پنهنجا ليکا چوکا پاڻ ڪري‪ ،‬وڏيرن ۽ سيٺين جي قرضن ۽ سورن‬ ‫کان آجا ٿي رگهي مل کي دعائون پيا ڪندا هيا‪ُ .‬رگھي مل جو نانا ُعرس خان سان دينپو‬ ‫تمام گهاٽو ُهيو‪ ،‬جنهن کي ڍاٽڪيَء ۾ َڌرميلو چوندا هيا‪ .‬ڳوٺ ۾ اڪثريت مينگهواڙ‬ ‫قبيلي ِجي ُهئي‪ .‬سندن ريتمن رسمن موجب‪ ،‬رگهي مل سان َڌرميلي جي ڪري‪ ،‬عرس خان‬ ‫جي نياڻي‪ ،‬رڳو عرس خان جي نه پر سڄي ڳوٺ جي نياڻي ُهئي‪ .‬سڄي ڳوٺ جا مينگهواڙ‬ ‫َ‬ ‫دي سڏيندا ُهئا ۽ آٌء به ٻاتِڙيَء ٻوليَء ۾ سڀني کي مامو چوندو هئس‪ .‬جيئن ته‬ ‫امان کي ا ِ‬ ‫‪32‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫رگهي مل کي ِڌيئاڻو اوالد ئي ڪونه ُهيو‪ ،‬سندس گهر واري ۽ هو پاڻ امان کي سڳيَء ڌيَء‬ ‫ُ‬ ‫ياريَء‪ ،‬ٽ ِ َ‬ ‫جيترو ُ‬ ‫يج ۽ ٿڌڙيَء تي امان ڌيَء‬ ‫مان ڏيندا هيا‪ ،‬شاديَء ُمراديَء‪ ،‬عيد َبراد‪ ،‬هوليَء‪ِ ،‬ڏ ِ‬ ‫جيان ڪوٺِجي ويندي ُهئي‪ .‬۽ ڌيئرن جيان ويس وڳا کيس ملندا هيا‪ .‬جيئن ته ُرگهي مل جو‬ ‫گهر اوڙي پاڙي نه پر پوري راڄ ۾ سڀني کان ُسکيو۽ َس ُ‬ ‫رند به هوندو هيو ۽ تنهن ڪري‬ ‫واري‪،‬‬ ‫اوڙي پاڙي جي ماڻهن الِء حڪمت ۽ ڊاڪٽريَء جو درجو رکندو ُهيو‪ ،‬سندس گهر‬ ‫ِ‬ ‫ُستيون َڦڪيون سانڍي رکندي هئي‪ .‬جيڪي آئيَء ويل هر ڪنهن کي ڪم اينديون ُهيون‪.‬‬ ‫تڏهن ڊاڪٽريون ٻاڪٽريون وڙلي ڪي ُٻڌبيون هيون‪ ،‬تپ تاُء به ايترا ڪونه هيا‪ ،‬ماڻهو‬ ‫ُستين ۽ ڦڪين تي گهڻو ڀاڙيندا هيا‪ .‬سي آڌيَء توڙي اسر جو رگهي مل جي گهران هڪيون‬ ‫تڪيون حاضر ٿي ملنديون هيون‪ .‬رگهي مل جي اوطاق به اوطاق هئي‪ ،‬هلندي نه پر َوهندي‬ ‫هئي‪ِ ،‬ويهارو َک ُن َک ُٽون هميشه ِوڇايون پيون هونديون هيون‪ .‬اونهاري ۾ پاڻيَء جون‬ ‫ڇٽڪارون ٿينديون رهنديون هيون‪ ،‬هندو توڙي مسلمان مهمان هوندا ُهيا‪ ،‬مسلمانن الِء‬ ‫ڪچو سيڌو اسان جي گهر ڏي يا منوَء ڪنڀار جي گهر ڏي رڌ پچاُء الِء ڏيندو ُهيو‪ ،‬ويلي‬ ‫تي ڀلي پنجاهي مهمانن جو ڪٽڪ اچي وڃي پر رگهي مل جي ُمنهن ۾ حرام ڪو ُگهنج‬ ‫پوي‪ .‬ڪلهي تي رکيل انگوڇي سان پيو مکيون هڪليندو ۽ مهمانن کي چوندو هيو ته‬ ‫اڃان ڪجھ کاُء‪ ،‬اڃان به ڪجھ کاُء‪ .‬هوڏانهن هندو مهمانن کي سندس گهر واري هٿن سان‬ ‫مانيون پچائي کارائيندي ُهئي‪ .‬ايتري قدر جو الباري جي وقت ٿر جي مختلف ڳوٺن جا‬ ‫مينگهواڙ مزدور‪ ،‬ٽولن جي صورت ۾ ُرگهي مل جي اوطاق تي ٽِڪي‪ ،‬مفت جون مانِيون‬ ‫کائي پورهيو پنهنجي الِء ڪندا ُهيا‪ .‬پر اسان ڪڏهن به رگهي مل جي گهر واريَء کي گرمي‬ ‫توڙي سرديَء‪ُ ،‬جهڙيَء توڙي ُڦڙيَء مانيون پچائيندي ُمنهن ۾ ڪو َس ُر ڪونه ڏٺو هيو‪ .‬ٻئي‬ ‫زال مڙس چوندا هيا ته ابا‪ ،‬ماني ڪاني آهي‪.‬‬ ‫رائت َمل جي دوڪان کلڻ بعد اوڙي پاڙي جا ننڍا ننڍا وڏيرا به ڳوٺ ۾ سندس دڪان تي‬ ‫اچڻ لڳا هيا‪ ،‬جن مان قالو ڪيريو ۽ دودو ڪانهيو نالي وارا ۽ اهم هوندا ُهيا‪ .‬ناني ُعرس‬ ‫جو به ساڻن واسطو هوندو ُهيو‪ .‬انهن کان پوِء سندن اوالد عالم ڪيريو‪ ،‬احمد ۽ محمد‬ ‫ڪانهيو به ايندا رهندا هيا‪ .‬سيٺ رائت مل هر مهيني ۾ هڪ رات َست َس ُ‬ ‫نگ ڪندو ُهيو‪،‬‬ ‫جنهن ۾ گهڻو ڪري مِٺي ِسيري جي ديڳين جي خير خيرات ٿيندي هئي‪ .‬جيڪا اسان جا‬ ‫مائٽ به کائيندا هيا ته اسان کي به کائڻ کان ڪونه جهليندا هيا‪َ .‬جهل هئي نه هئي ته‬ ‫مينگهواڙن جو رڌل پچايل کاڌو ڪونهي کائڻو‪ ،‬ڇو جو اهي هندو آهن‪ .‬آئون سوچيندو‬ ‫هيس هندو ته واڻيا به آهن پوِء انهن جو ڇو ٿا کائون؟ اها ڳالھ سمجھ ۾ ئي ڪونه ايندي‬ ‫‪33‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيم‪ .‬ها رائت مل جي انهيَء ست سنگ بعد رات جو راڳ رنگ جي محفل ٿيندي ُهئي‪،‬‬ ‫ڄنن بعد شاه جون وايون‬ ‫سيٺ جو مالزم َديالو مل‪ ،‬باجو کڻي ويهندو هيو ته مذهبي ُڀ ِ‬ ‫مٺڙي آواز ۾ آالپيندو ُهيو‪ .‬چوندا ُهيا ته َديالو مل گهراڻي گهر جو ٻار ُهيو‪ ،‬سندس وڏڙن‬ ‫ُهن جي تعليم‪ ،‬تربيت ۾ راڳ رنگ تي به زور رکيو ُهيو‪ ،‬وقت ۽ حالتون ڦريون ته مائٽن‬ ‫جي ڪنگال ٿيڻ بعد‪ ،‬هو پاڻ ٻئي جي در جو نوڪر بڻجڻ تي مجبور ٿيو ُهيو‪ ،‬تڏهن ته‬ ‫َ‬ ‫يس‪ُ .‬ان هوندي به ڪڏهن‬ ‫اندر مان درديال‬ ‫آالپ ڪڍندي نيڻن جا ڪٽورا ُڇلڪندا رهندا ُه ِ‬ ‫ڪڏهن ساڻس گھڙي يا پڪواز تي سنگت ڪندڙ بينجهي مينگهواڙ ۽ ٽيڪئي مينگهواڙ‬ ‫جي ليَء مان ٿِڙي وڃڻ تي‪ ،‬کين راڳ روڪي هڪل ڪري دڙڪا به ڏيندو ويندو هيو‪.‬‬ ‫بابا ڳالهيون ڪندو ُهيو ته انهيَء زماني ۾ چوريَء جو وڏو آزار هوندو هيو‪ .‬سڄي ڏينهن‬ ‫ٻنين ۾ لِڱ ِولوڙي َه ُچ ٿيل‪ ،‬هاري راتين جو وري پنهنجي انڌيَء منڊيَء مال مڏيَء تي‬ ‫پهرا ڏيئي سج ُاڀاريندا هيا‪ .‬تن ڏينهين اوڙي پاڙي جي ڳوٺن جي ڀيٽ ۾وري اسان جي‬ ‫ڳوٺ مان چوريون تمام گهڻيون ٿينديون هيون‪ ،‬پر ايئن چئجي ته گهڻا تڻا سيکڙاٽ ۽‬ ‫وات ڳاڙها چور ته پنهنجو ُ‬ ‫هٿ ئي اسان جي ڳوٺ جي چورين تان َپڪو ڪندا هيا‪ .‬ڇو جو‬ ‫ڳوٺ سڄو هيو غريب ميگهواڙن جو‪ ،‬باقي اسان شرن جا ٻه ٽي گهرڙا‪ ،‬سي به ڪهڙا وري‬ ‫شر؟ نه َ‬ ‫ڪن چوري نه َچڪاري‪ ،‬نه جهيڙو نه ڦڏو‪ ،‬نه اچين ڪڏهن ورهڙو نه وري ڪنهن جو‬ ‫ڪو مال به ٻڌن‪ .‬مڙوئي ويچارڙا پيٽ جي پاندي پوري ڪرڻ ۽ َ‬ ‫ڪن لڪائڻ ۾ پورا هوندا‬ ‫هيا‪ .‬ٻئي پاسي جي مِٽن مائٽن جا هِتان ُهتان چوريَء جي مال هڻڻ جا واڄٽ پيا وڄندا هيا‪.‬‬ ‫پر هتي ٻيو ٿيو خير‪ .‬ٿيندي ٿيندي پوِء ته َڀتين پوتين‪ ،‬مِٽ مائٽ به اسان جي وڏڙن کي‬ ‫شرن بجاِء ُرگهي جي ڳوٺ جا ميگهواڙ چوندا هيا‪ .‬نه جهيڙو نه ڦڏو‪ ،‬نه اڙي نه َسڙي‪ ،‬نه‬ ‫اِڙتي نه ڦِڙتي‪ ،‬پوِء ڇا جا شر!!!‬ ‫سو انهيَء َ‬ ‫ڪن لڪائڻ واريَء ڪار تان نيٺ هڪڙي ڀيري ڪي ٻه چور‪ ،‬اسان جي ڍڳن جو‬ ‫جوڙو به ڪاهي ويا هيا‪َ ،‬ورهڙا َٻرهڙا هلي گهمي موٽيا‪ ،‬پر چورن پير ايئن لِڪايا ڀانِء ڍڳا‬ ‫توڙي چور آسمان ِڳهي ويو هيو‪ .‬پوِء سائين راڄ برادريَء ۾‪ ،‬اوڙي پاڙي ۾‪ ،‬سنگت ساٿ‬ ‫۾‪ ،‬مِٽن مائٽن ۾ وڏيون وڏيون وڙولون هليون‪ ،‬ميڙون منٿون ٿيون‪ ،‬چئوچوائون ٿيون‪،‬‬ ‫هِن ُهن تي بار پيا‪ ،‬روز جا آسرا‪ ،‬وڏڙا ويچارا ڏينهن لڙئي جو وٿاڻين وري‪ ،‬ٿڌا شوڪارا‬ ‫ڀري‪ ،‬هڪ ٻئي سان حال حوالي ٿيندي‪َ ،‬تر جي ڏاڍن مڙسن جي ڪالڪ اڌ ساراھ ڪري‪،‬‬ ‫پوِء اصل ڳالھ تي ايندا هيا ته هائو ٻيلي انهيَء همراه اڄ پڪ ڏني آهي ته ڏينهن ٻن ۾ ڪم‬ ‫ٿي ويندو‪ .‬اهڙن اڄ سڀاڻ جي آسرن ۾ ٻه چار مهينا لنگهي ويا‪ ،‬پر ڍڳا نه موٽڻا هيا سي نه‬ ‫‪34‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫موٽيا هيا‪ ،‬تڏهن زمينداربه ٺوڪي اسان جي هارپ جي َٻني بند ڪري ڇ ِڏي هئي‪ ،‬چئي بابا‬ ‫ڍڳن کان بنان هارپو ڪهڙو؟ هاڻ ته نسورو ويل ٿي پيو‪ ،‬ڍڳا ڇا ويا گذر سفر جو وسيلو‪،‬‬ ‫هارپي جي ٻنيَء جا چار ٻارا به ُڦرجي ويا‪ .‬تڏهن زالين ُمڙسين همراهن جا ڍڳن جي ُ‬ ‫آهري‬ ‫ڏي ڏسي ٿڌا شوڪارا نڪري ويندا هيا‪ .‬اڄ ته قصو ئي اور آ‪ ،‬هتان مال ڪاهيو‪ ،‬سواريَء‬ ‫۾ هنيو پنجين ضلعي جي ِپڙيَء ۾ وڪامي به ويو‪ ،‬پر اڳي ايئن ڪونه هيو‪ ،‬سال سال‬ ‫تائين ماڻهو چوراڻي مال کي پيا چاريندا هيا‪ .‬اسان جو هڪڙو عزيز مرهيات يوسف نالو‬ ‫هيس سو ڪم جو ڪو بنهي ٽوٽِي هيو‪ ،‬سوبه خاص ڪري گاھ َپٺي کان ته ُٺپ َٻرو چڙهندو‬ ‫س تان ڪنهن نه ڪنهن جو‬ ‫هيس‪ .‬تنهن جي کيتي هوندي هئي‪ ،‬ته ٻجائيَء جي ٽائيم تي ِد ِ‬ ‫جوڙو ڍڳن جو هڻي ايندو هيو‪ .‬ٻجائي ڪڍي وري اهي ُڀنگ تي واپس ڪري ڇڏيندو هيو‪.‬‬ ‫ڪاريگري اها ڪندو هيو جو اوڙي پاڙي مان مئل ڪڇي ڍڳن جا ڪارائيَء سان ڪتريل‬ ‫ِسڱ‪ ،‬هڏوارن کان وٺي گهر ۾ رکي ڇڏيا هيائين‪ .‬ٻجائيَء جي ڏينهن ۾ چوراڻي جوڙي‬ ‫کي اهي ِسڱ پارائي‪ ،‬پيو کلئي عام ٻنين ۾ وهائيندو هيو‪ .‬چون ٿا ته هڪڙي ڀيري‬ ‫چوراڻن ڍڳن جو اصل ڌڻي ڪو اچي اتان النگهائو ٿيو‪ ،‬جتي هن ُمڙس پئي هر کيڙيا‪ .‬سو‬ ‫ڍڳن جي ٽور ڏي ِڏسي‪ ،‬شڪجي بيهي رهيو‪ ،‬۽ هن همراه کي چوڻ لڳو ير خدا جي قدرت‬ ‫ته ِڏس!! منهنجن چوري ٿيل ڍڳن ۾ ھنن ڍڳن جي رنگ روپ‪ ،‬پنڌ‪ِ ،‬وک‪ ،‬پر ڪنهن به ڳالھ‬ ‫۾ ڪوبه فرق ڪونهي‪ ،‬آهي نه آهي ته تنهنجا ڍڳا ڪڇي آهن ۽ سڱ بنهي وڏا اٿن ۽‬ ‫منهنجن جا سڱ بنهي ُمٺيانوان هيا‪ .‬نه ته هِي به ُهو َبهو نِس ِپس جهڙا منهنجا ڍڳا‪ .‬چون ٿا‬ ‫ته ان زماني جا چور ُدشمنيَء ۾ يا ڪنهن َ‬ ‫پل َو پاند ۾ ڪنهن جا ڍڳا ڪاهيندا ُهيا‪ ،‬ته اڳلي‬ ‫سان وير پارڻ الِء انهن گگدامن کي ڪوسي پاڻيَء جا ُڍڪ ِڏيندا ُهيا‪ ،‬پوِء َڀ ِلي ته ُاهي ڏاند‬ ‫ُڀنگ تي يا ُکريَء تي موٽي به اچن پر سندن اندر ۾ اوتيل ڪوسو پاڻي َس ُ‬ ‫ندن آنڊا ساڙي‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ري ويندا ُهيا‪ .‬اڄڪلھ ته ماڻهو چانهه‬ ‫ڇڏيندو ُهيو ۽ ٿورڙن ِڏ ِ‬ ‫ڙي َم ِ‬ ‫ڙي چ ِ‬ ‫ينهن اهي ڏاند چ ِ‬ ‫جي نالي ۾ ڪوسي پاڻيَء جا ڪيڏا ڪوپ آنڊن ۾ ٿا اوتين!!!‬ ‫جي‬ ‫هن‬ ‫ِ‬ ‫خير ڳالھ پئي ڪئي سون اسان جي ڍڳن جي جوڙي جي چوريَء جي‪ ،‬سو َڇ ِ‬ ‫مهينن ِ‬ ‫ڀڄ ڊوڙ ۽ هِن ُهن کي ميڙن منٿن بعد اهي ڏاند‪ ،‬ٽي سئو ُروپيه ُڀنگ تي مِلڻا ٿِيا هيا‪ .‬تڏهن‬ ‫ٽي سئو به وڏي ڳالھ هيا‪ ،‬تن جي الِء اسان جي وڏڙن کي هڪڙي ُسوئا مينهن‪ ،‬هڪڙي‬ ‫ڀلوڙ ڍڳي ۽ هڪڙي گاه ُ‬ ‫ڪڻڻي پئي هئي‪ ،‬نيٺ اهو ٽي سئو روپيا‬ ‫ڪتر ڪرڻ جي مشين ِو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُڀنگ ڀري ڍڳا ورائي ڏاڍا خوش ٿيا هيا ۽ هڪ ٻئي کي مبارڪون ڏنيون هيائون‪ .‬هوڏانهن‬ ‫ُ‬ ‫وٿاڻ خالي ڏسي‪ ،‬ڪيترا ئي ڏينهن‬ ‫گهر جون وڏڙيون‪ ،‬ٻن ڍڳن جي بدلي ۾ سمورو‬ ‫‪35‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُسڏڪنديِون رهنديون هيون ۽ نانو عرس وري هٿ ک ِڻي چورن کي پاراتا ڏيندو رهندو هيو‪.‬‬ ‫ماڻهو چوندا هيا ته نانو عرس اهلل وارو ۽ درويش منش هيو‪ ،‬سندس دعا ِپٽ لڳندي هئي‪.‬‬ ‫سا انهن چورن کي به َرسي هئي‪ ،‬جيڪي ٻيئي جوانيَء ۾ ئي هلي ُچريا هيا‪ .‬اها ته خبر خدا‬ ‫کي ته اهي ناني عرس جي ِپٽ سان پورا ٿيا هيا يا پنهنجيَء ُکٽيَء سان‪ .‬پر اها سا خبر اٿم‬ ‫ته نانو وڏو نا ِظ ُ‬ ‫رو هيو‪ .‬شل نه ڪا شيِء وڻيس‪ ،‬اتي جو اتي ٻوالئي چوندو هيو ته ادا‬ ‫منهنجي ڪانِي وهِي وئي‪ .‬ماڻهو چوندا هيا ته نانو عرس ڪنهن تي ڪاوڙبو هيو ته‪ ،‬اڳلي‬ ‫کي ٻوالئي چوندو هيو‪ ،‬ڀائو هاڻ وڃي پاڻ سنڀال پنهنجي ڪاني لڳي وئي اٿئي‪ .‬چوندا هيا‬ ‫ته ڪنهن جي به ڪنهن شيِء ڏي دل سان نهاريندو هيو ته ُاها ُاتي جو ُاتي ٽِڙڪي پوندي‬ ‫هئي‪ .‬مامو ڳالھ ڪندو هيو ته هڪڙي ڀيري ڪو ٻٻر پاڙان ڪڍڻو هيو‪ .‬ناني کيس انهيَء‬ ‫ڪم تي لڳايو ۽ پاڻ گهران ماني کڻڻ ويو‪ ،‬ڪالڪ اڌ ۾ جيسين مڙس َو ِريو‪ ،‬تيسين مامي‬ ‫ٻٻر کي وڃي باَقي ڪو ڇڏيو هيو‪ .‬همراه موٽندي ئي‪ ،‬چيو هل ڙي مڙس تنهنجون‬ ‫فلڪون‪ !!.‬ايئن چئي هڪل ڪيائينس ته هاڻ ُکڙين تي زور رک ۽ ڀڄي جان ڇڏاِء‪ ،‬منهنجي‬ ‫ٽارين جا‬ ‫ڪاني َوڙهل اٿئي‪ .‬همراه گهڻو ئي ڀڳو‪ ،‬۽ ٻٻر به ڏانهس وريو‪ ،‬پر پوِء به ٻٻر جي ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڇانبر وڃي ُکڙين ۾ لڳس‪.‬‬ ‫مامو هڪڙي ٻي به ڳالھ ُٻڌائيندو هيو ته َوهيَء ۾ بنهي سگهو هيس‪ ،‬زور ايترو هوندو‬ ‫هيو‪ ،‬جو َ‬ ‫ڪرڙ جي ڪمداريَء ۾‬ ‫سان پاڏي جيان ٽاڏيون ڏيندو وتندو هيس‪ .‬هڪڙي ڀيري ِ‬ ‫مان ڪڻڪ جي گاڏي ڀرڻ ويس‪ .‬اڍائي َمڻيون ٻوريون يڪي ِسر ڀاڪر ۾ کڻي گاڏيَء ۾‬ ‫َسٿي روانو ٿيس‪ .‬اتي ڪو بروهي ذات جو ڀائي ِڇتو ناظرو بيٺو هيو‪ ،‬تنهن جا ڪاني هنئي‬ ‫ته هلنديَء گاڏيَء مان مڪڙيَء واري ٻوري ٿي ٿڙي ۽ آئون ٻوريَء ُسوڌو گاڏيَء جي چاڪ‬ ‫هيٺان اچي ويس‪ .‬ڍڳا هيا سگها سو ڳچ تائين ته ٻوريَء سوڌي کي گهليندا آيا‪ ،‬پر نيٺ‬ ‫ٻوري ڦاٽي ۽ چاڪ منهنجي مٿان وهي ويو‪ .‬جهوليَء ۾ کڻي اچي گهر ُپڄايائون‪ .‬هوش ۾‬ ‫آيس ته ابي ُپڇيو ته گاڏي ڀريندي توکي ڪنهن ڏٺو هيو‪ُ .‬ٻڌايم ته فالڻو بروهي هيو‪ .‬ابي‬ ‫اوڏيَء مهل گهوڙي پالڻي ۽ انهيَء بروهيَء جي ڳوٺ وڃي ُپڳو ۽ ٻوالئي نظر هنيائينس‪.‬‬ ‫مڙس جو جوان ُپٽ ويهي ويو‪ .‬سا ڳالھ ملڪان ملڪ مشهور ٿي وئي ته اوڙي پاڙي جا‬ ‫ماڻهو چوندا هيا ته عرس خان جي ڪانيَء کان جيڪو بچيو سو ڄڻ ته نئون ڄائو‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ ريڊيا هن ملڪ ۾ نوان نوان آيا ُهيا‪ ،‬اسان جي ڳوٺ جي ُمجيريَء سيٺ رائت‬ ‫مل جي ُدڪان تي به هڪڙو فلپس ڪمپنيَء جو وڏو ريڊيو َرک ِيل هوندو ُهيو‪ ،‬جنهن جي‬ ‫‪36‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ايريل هڪڙي سنهڙي تار هوندي هئي‪ ،‬جيڪا ريڊئي سان ڳنڍي پوِء انهيَء کي دڪان جي‬ ‫ِڇت تي اڇلي ڇڏيندا هيا‪ ،‬تڏهن اهو ريڊيو پري پري جون ٽيشنون َجهٽي وڄڻ شروع ڪندو‬ ‫هيو‪ .‬تن ڏينهين حيدرآباد ۽ ڪراچيَء جي ٽيشنن کان سواِء‪ ،‬خاص ڪري سيلون جي ريڊئي‬ ‫اسٽيشن تان ايندڙ صبح جو سويل وارا پراڻا هندستاني گانا ماڻهو وڏي شوق سان ُٻڌندا‬ ‫هيا‪ .‬جن ۾ شمشاد بيگم جو گانو“ ميري پيا گئي هين رنگون‪ ،‬ڪيا هي َوهان سي ٽيليفون”‬ ‫ڏاڍو مشهور هوندو هيو‪ .‬اسان جي ڳوٺ جا سٻاجهڙا ڳوٺاڻا‪ ،‬جن پنهنجين هيڏين سارين‬ ‫ڄمارن ۾ پهريون ڀيرو هيَء ريڊئي جهڙي َبال ڏٺي هئي‪ ،‬سي ريڊئي جي انهيَء ننڍڙيَء‬ ‫ري‪ ،‬وات تي آڱريون رکي‪ ،‬هڪ ٻئي کي اکين ئي اکين ۾‬ ‫چئني‬ ‫پيتيَء کي‬ ‫ِ‬ ‫پاسن کان ڦِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫اشارا ڪري ِپيا حيران ٿيندا ُهيا‪ ،‬چئي هيترڙيَء پيتيَء ۾ هيڏو ساروماڻهو ڪيئن ويٺو‬ ‫ڳالهائي ۽ ڳائي‪.‬؟ اصل اها ڳالھ پنهنجي ُڊول ۾ ويهي ئي ڪونه ٿي‪ .‬ٻي مزي واري ڳالھ‬ ‫ته انهيَء زماني ۾عام ۽ سادڙا سٻاجهڙا ماڻهو ريڊيو اسٽيشن کي عام طور تي ٽيشڻ‬ ‫چوندا هيا‪ ،‬ڪي ته مورڳهين ريڊئي جي ٽيشڻ ۽ريل جي ٽيشڻ کي هڪڙي ڳالھ سمجهندا‬ ‫ُهيا‪ُ .‬انهيَء ڪري ئي ويجهڙائيَء ۾ شادي پليَء مان اسان واري ڳوٺ لڏي آيل‪ ،‬سوهجي‬ ‫ميگهواڙ کي جو پنهنجي اباڻن ڪکڙن جي تانگهه ٿي‪ ،‬ته کانئس رهيو نه ٿيو ۽ هڪڙي‬ ‫ڏينهن سيٺ رائت مل جو پاسو وٺي هوريان هوريان کيس چيائين‪ ،‬سيٺ تو واري ريڊئي‬ ‫جو بينڊ گهمائي ڪا شادي پليَء جي ٽيشڻ لڳاِء ته ڪي منهنجي پراڻي ڳوٺ جون خبرون‬ ‫چارون به ُٻ ُڌئون‪ .‬انهيَء تي سيٺ رائت مل کِلي وراڻيو هيس‪ ،‬ته اڙي چريا سوهجا مل‪،‬‬ ‫شادي پليَء ۾ ريڊئي جي ڪا ٽيشڻ ئي ڪانهي ته اها ڪيئن ريڊئي تي لڳايان ۽ وڄايان‬ ‫جو تون پراڻي ڳوٺ جون خبرون ُٻڌين؟ سيٺ رائت مل جي اهڙي جواب تي سوهجي مل‬ ‫ُاٽلو سيٺ تي چٿر ڪندي چيوهيو‪“ ،‬واه ڙي رائت مل‪ ،‬واه ُتنهنجو َع ُقل‪ ،‬هيڏي وڏي ٽيشڻ‬ ‫لهن ٿا‪ ،‬توکي اها به‬ ‫آهي‪ ،‬جنهن تي روز ريل گاڏي بيهي ٿي‪ ،‬سوين ماڻهو‬ ‫چڙهن۽ سوين ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ڪ َل ڪانهي‪ .‬پوِء تو ڏٺو ڇا آهي؟ هاڻ ٻڌاِء چريو تون پاڻ آهين يا آئون؟”‪.‬‬ ‫چونڊڪي جا هي واڻيا‪ ،‬ليکي چوکي ۾ هرڪنهن کي ُابتيَء ڪاتيَء سان ُ‬ ‫ڪهندا هيا‪ .‬۽‬ ‫هميشھ هارين تي هيڪوڻ جي ٻِيڻ لکندا هيا‪ .‬اصل ُانڊن جا ُبنڊ لکي ڳاڙهي ُپڙ واريون‬ ‫َبنديون سدائين ڪاريون ڪريو ويٺا هوندا هيا‪ .‬ٻي مصيبت اها هوندي هئي جو لکندا هيا‬ ‫واڻڪي اکر‪ ،‬جيڪي ڪو به ڪونه پڙهي سگهندو هيو‪ .‬جيڪر ڪو انڌي منڊي سنڌي‬ ‫پڙهيل وڃي پاسي ۾ ويهي ليکو ڏسڻ جي ڪندو به هيو ته انهيَء الِء اهڙا واڻڪا اکر َدٻي‬ ‫۾ ٺڪرين برابر هوندا هيا‪ .‬بس ليکي مهل بِال به اهڙا عجيب ُٻڌائيندا هيا جو ٻه روپيا ُڳڙ‬ ‫‪37‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جا‪ ،‬ٻه روپيا ُڳڙ واسطي ۽ ٻه روپيا ُڳڙ الِء‪ ،‬شيِء هڪڙي ٽي ڀيرا ايئن ُابت ُسبت ڪري‬ ‫لکندا هيا‪ .‬۽ جيڪر ڪنهن هاريَء اهڙي ڪوڙي بِلي تي َاڙي َسڙي ڪئي ته چوندا هيا ته‬ ‫ڀائي ڪرم ڌرم توتي آ‪ ،‬ڀال ُٻڌاِء انهيَء تاريخ تي اسان جي هٽ تي آيو هئين نه؟ هاري‬ ‫جيڪر چوندو هيو ته ها آيو ته هيس‪ .‬ته ٺھ پھ وراڻيندا هيا ته آيو هئين ته ڪجھ نه ُ‬ ‫ڪجھ‬ ‫ورتو به هوندئي‪ ،‬ايئن توکي ڪهڙي اسان جي ُاڪير هئي جو آئين ڀال ڀائي؟ هاريَء وٽ‬ ‫اڳتي ڪو به جواب ڪونه هوندو هيو ويچارو ماٺِڙي ڪري َٺ ِري ويهي رهندو هيو‪.‬‬ ‫هي واڻيا هڪڙي ٻي به وڏي پيداگيري ڪندا هيا جو هندو توڙي مسلمان کي منع هئي ته‬ ‫اهي گهڙا منجيَء تي پيل پاڻيَء جي َمٽن مان پاڻي ِپين ڀلي‪ ،‬پر ُٻڪ ۾ پيئن‪ .‬۽ سيٺين‬ ‫جي گالس ۾ پاڻي نه پيئن‪ ،‬ڪڏهن ُڀل چڪ ۾ به اسان پاري ڪنهن ٻار‪ ،‬پاڻي واڻڪي‬ ‫گالس ۾ پيتو ناهي ۽ واڻين اسان کي گارين جا ُ‬ ‫دسوڙ چاڙهي اهو ڪائي جو گالس ڀڳو‬ ‫ناهي‪ ،‬اصل دير ئي ڪونه ڪندا هيا‪ .‬جيتوڻيڪ وڏيري قيصر خان کي ساڳئي گالس ۾‬ ‫پاڻي ڏيندا هيا‪ .‬تڏهن گالس ڪونه ڀڃندا هيا‪ .‬سندن انهيَء عمل تي اسان ٻارن توڙي اسان‬ ‫جي وڏڙن کي کار ته ڏاڍا ايندا هيا پر رڳو هٿ مهٽڻ جي حد تائين‪ .‬آئون تڏهن سوچيندو‬ ‫هيس ته هرڪو ُملو ته چوي ٿو ته اسان مسلمان مٿي آهيون ۽ هي هندو گهٽ آهن‪ .‬پر هتي‬ ‫ته مسلمان توڙي هندو سڀني هارين سان ساڳي ُجٺ پئي ٿئي!!! اهي خبرون پوِء جڏهن‬ ‫وڏا ٿياسون تڏهن ڪامريڊن پڙهايون ته يارو!!اهو هيو طبقاتي َ‬ ‫فرق‪ .‬جو وڏيرو ۽ واڻيو‬ ‫ٻئي ُسکيا هيا ۽ سندن طبقو ساڳيو هيو‪ ،‬تنهنڪري ٻنهي کي هڪ ٻئي ۾ ڪا ِو َڏ نظر‬ ‫ڪونه ايندي هئي‪ .‬۽ اوهين هندو توڙي مسلمان غريب ۽ تتڙينگ ُسڃيا هيئو‪ ،‬تنهڪري‬ ‫ڪنا هيئو‪ُ .‬انهيَء ُجٺ جي عيوض اسان جا وڏڙا ٻيو ته ڪري ڪجھ ڪونه‬ ‫ٻيئي هنن الِء ِ‬ ‫سگهندا هيا پرساڻن مذاق مذاق ۾ اندر سڙندي‪ ،‬هلڪي ڦلڪي ٺڳي ڪري ويندا هيا‪ .‬ٿيندو‬ ‫هينئن هيو ته سندن بورچي ُاتمون مل ُ‬ ‫ڀاٽ‪ ،‬سيٺين کي ماني کارائڻ کان پوِء کير گرم‬ ‫ڪري منجهس ڦوٽا‪ ،‬بادام‪ ،‬پستا ۽مصري وجهي ديڳڙو چلھ تي رکي‪ ،‬بورچي خاني مان‬ ‫نڪري دڪان ڏي ويندو هيو يا بورچي خاني جي ُرگھ مان نڪري ٿڌڙي هوا وٺندو هيو‪،‬‬ ‫ته تاڙ ۾ ويٺل هڪڙو همراھ بورچي خاني ۾ داخل ٿي‪ ،‬کير جي ديڳڙيَء جو َڍ ُ‬ ‫ڪ پاسيرو‬ ‫ڪري‪ ،‬مٿس لٺ سان َٺڙڪو ڪندي‪ ،‬رڙ ڪندو هيو ِڇر ٻِ ِلي‪ ،‬ڇر ٻلي‪ .‬اڙي ُاتمان‪ ،‬نڀاڳا‬ ‫ڪيڏانهن مري وئين‪ ،‬سيٺين جو ڪڙهيل کير ته ٻلي وڃائي وئي‪ .‬ايئن چئي پلڪن ۾ اهو‬ ‫همراھ پاسيرو ٿي لِڪي ويندو هيو‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سيٺيون ۽ بورچي‪ ،‬ڊوڙي بورچي خاني ۾ ڏسندا هيا ته هائو ٻيلي برابر ديڳڙي جو َڍ ُ‬ ‫ڪ‬ ‫لٿو پيو آهي‪ .‬تڏهن سيٺين کي پڪ ٿيندي هئي ته هائو ٻيلي برابر ٻلي کير ُلٻي وئي آهي‪.‬‬ ‫پوِء سيٺ چوندا هاڻ ته انهيَء ُلٻيل کيرکي لوڙهي ۾ هاريو‪ .‬تڏهن تاڙ ۾ ويٺل اسان جي‬ ‫وڏڙن مان ڪو همراه ُاٿي چوندوهيو‪ ،‬سيٺيون ٻيلي! ايئن نه ڪيو‪ ،‬کير ڀٽارو آهي‪ ،‬انهيَء‬ ‫کي هاريو نه‪ ،‬اسان کي ڏيو‪ ،‬اسين پيئون ٿا‪ ،‬ڀلي اسان کي مرگهي ٿئي‪ .‬پوِء اهو کير هنن‬ ‫غريبن جي حوالي ٿيندو هيو‪ .‬۽ ٻه چارڄڻا ساهيون کڻي‪ ،‬اهو سمورو بادامن ۽ ِپستن وارو‬ ‫کير پي ويندا هيا‪ .‬اها ڪار مهينو ٻه هلي‪ ،‬واڻين به انتظارڪيو‪ ،‬ته ٻليَء جو ُجوٺو کير پي‬ ‫ڪڏهن ٿي مڙسن کي مرگهي وٺي‪ .‬پر جڏهن همراهن کي ڪجھ ئي ڪونه ٿيو ته نيٺ شڪ‬ ‫ِپ ُين ۽ همراھن جي چوري پڪڙيائون‪ .‬۽ پوِء ُاتمي ڀاٽ کي کير گرم ڪري سيٺين جي‬ ‫پيٽ تائين پهچائڻ تائين ُچلھ کان پري نه ٿيڻ جو حڪم جاري ڪري ڇڏيائون‪ .‬وڏڙا چوندا‬ ‫هيا ته چونڊڪي جا واڻيا ليکي چوکي جا ته ماهر هوندا هيا پر عام ڪار وهنوار ۾ سادڙا‬ ‫هوندا هيا‪ ،‬سا ڳالھ مڃڻ جوڳي ته ڪانهي پر مامو رمضان ڳالھ ڪندو هيو ته جڏهن‬ ‫ميرپورخاص کان کپري وارو روڊ پڪو پئي ٿيو‪ ،‬تڏهن ڏامر ساڙڻ جو ُدونهاڙ ڏسي‪ ،‬سيٺ‬ ‫رائت جي ٻن واڻين مالزمن سترامداس ۽ ديالي مل کانئس پڇيو هيو‪ ،‬ته ادا رمضان‪،‬‬ ‫ُالهنديان اهو ُدونهاڙ ڇا جو آهي؟ ته وراڻيو هيم ته اڙي چرٻٽو اوهان کي خبر ڪانهي ڇا‬ ‫ته روڊ کي باھ لڳي آهي‪ ،‬۽ باھ ۾ سڙندڙ ڏامر جا ُ‬ ‫چاپڙ ُاڏاميو ميلن تائين پري پيا ڪرن‪،‬‬ ‫ڪرن ۽ ڳوٺ کي باھ وڪوڙي وڃي‪ .‬اسان جي‬ ‫ٿي سگھي ٿو ته اهي پنهنجي ڳوٺ تي به ِ‬ ‫ته گهرن ۾ آهن ڪاريَء وارا ڪک‪ ،‬سو جي باھ لڳي ته به خير آ‪ .‬اوهان جي هٽ ۽ مال‬ ‫ملڪيت جو اونو مون کي به آ‪ .‬انهيَء ڀئو ۾ همراهن قميصون الهي اچي دڪان جي سامان‬ ‫جي ڍوِء ڍوئان َٻڌي هئي‪ ،‬چوريَء جي ڀئو کان نه وري ڪنهن هاريَء ناريَء کي ويجهو پيا‬ ‫ڇڏين نه ڇا ۽ جيستائين شام ڌاري رائت مل پهچي ئي پهچي‪ ،‬ايستائين همراهن دڪان‬ ‫جو سمورو سامان ڍوئي وڃي ٻاهر ٻٻرن هيٺان َ‬ ‫ڪٺو ڪيو هيو‪ .‬پوِء رائت مل اچي ُٻ ُ‬ ‫ڌاين‬ ‫ته چريا‪ ،‬رمضان اوهان کي َوهائي ويو آهي‪ .‬ڀال روڊ کي ڪيئن باھ لڳندي ۽ ڏامر جا چاپڙ‬ ‫ڪيئن اڏامندا؟ هوڏانهن مامي رمضان سوڌو سمورا هاري واڻين سان ڪوڙي ليکي چوکي‬ ‫عيوض اهڙي ُجٺ ڪري‪ ،‬ڪي ڪيترا ڏينهن رات جي ڪچهرين ۾ ڪانڀون ٻڌي‪ ،‬وري‬ ‫وري اها ڳالھ ڪري کِلي کِلي کيرا ٿيندا هيا‪.‬‬ ‫وندي‪ ،‬لڳ ڀڳ پنجن‬ ‫منهنجي هاڻوڪي هنيل اندازي موجب اها سال ‪ 1965‬جي ُشروعات ُه‬ ‫ِ‬ ‫ورهين جو ٿيو هوندس‪َ ،‬ڇڙي چولي ۾ ُگهمندو َوتندو ُهئس‪ ،‬تڏهن اهو رواج ئي ڪونه هيو‬ ‫‪39‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ته ستن اٺن سالن جي ڪنهن ڇوڪري جا مائٽ ُسٿڻ جو ڪپڙو به وٺن‪ .‬هرڪو ڇڙي چولي‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ِٽيَء جون رانديون ڪندو‬ ‫۾ هلندو وتندو هيو‪ .‬سو آئون به مٿو اگهاڙو۽ پير اگهاڙا ڪريو‪ ،‬م ِ‬ ‫ُ‬ ‫۽ سڄو ڏينهن ُ‬ ‫ڀڀوت ٿيو‪ ،‬پيو هلندو ُهيس‪ .‬تن ڏينهين ئي هڪڙيَء شام جو‪ ،‬بابا‬ ‫ڌوڙ ۾‬ ‫سائين‪ ،‬هن تر جي ڪاريگر واڍي‪ ،‬بهرام بوزدار کان مون الِء ننڍڙي تختي ٺهرائي آندي‬ ‫هئي ُ‬ ‫ُ‬ ‫ميٽ ُپسائي ِه َن تختيَء تي لڳاِء‪ ،‬ته‬ ‫۽اها تختي امڙ کي ڏيندي چيو هيائين‪ ،‬ڀاڳڀري!‬ ‫ص َ‬ ‫سڀاڻ اميرو اسڪول کڻي پڙهڻ وڃي‪ .‬۽ ورنديَء ُ‬ ‫بح جو ڏينهن‪ ،‬اڄ به ذهن تي اهڙو‬ ‫ِچٽيل َاٿم‪ ،‬ڀانِء هيانُء جي ڦرهيَء تي ڪا شيِء هميشھ جيان ُاڪريل هجي‪ .‬اهي سياري جا‬ ‫ڏينهن هيا‪ ،‬ان ڏينهن‪َ ،‬امڙ سانئڻ‪ ،‬صبح جو سويل ئي‪ ،‬ڪوسي پاڻيَء سان ُمنهنجا هٿ پير‬ ‫ڌوئاريا هيا‪ ،‬وارن ۾ َلپ َلپ تيل جي وجهي ڦڻي ڏني ُهئي ۽ منهنجي اکين ۾ جام ُسرمو‬ ‫جهونگاريندي‬ ‫پارايو ُهيو‪ .‬امڙ سانئڻ‪ُ ،‬انهيَء ڏينهن اهڙي ڪم جي دوران هوريان هوريان‬ ‫ِ‬ ‫رهي هئي ته‪ ،‬منهنجو ٻچڙو اي ِميَء چڙهندو‪ ،‬هفيسر ٿيندو‪ ،‬اهلل ڪندو‪ ،‬اهو ڏينهن به ايندو‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬ان ايميَء جي خبر نه امڙ کي هئي نه ابي کي‪ ،‬نه ئي وري پوِء ئي ڪا اهڙي‬ ‫ڙن جي واتان ُٻڌو ُهيو ته فالڻو وري ڪهڙو اي ِميَء پاس آهي‪.‬‬ ‫خبر به پين‪ِ .‬‬ ‫بس انهن به َوڏ ِ‬ ‫تڏهن امڙ به اها جهونگار َٻڌيو بيٺي هئي‪ ،‬ته منهنجو ٻچڙو به ايميَء چڙهندو‪ .‬۽ جڏهن انهيَء‬ ‫َ‬ ‫چولي ۾‪ ،‬پيرن ُاگهاڙو‪ ،‬ميٽ سان‬ ‫جي چيچ جهلي‪ ،‬ڇڙي‬ ‫پهرئين ڏينهن‪ ،‬بابا سائينَء ِ‬ ‫ميساريل تختي هٿ ۾ کڻي‪ ،‬ڪچي ڪوٺيَء واري اسڪول جي ورانڊي ۾ ُپهتو هيس‪ ،‬ته‬ ‫اندران ٻين ٻارن جا وڏي وڏي زور زور سان سبق ياد ڪرڻ جا آواز ُٻڌا هيم‪ .‬هو الهبچايو‬ ‫۽ قاسم‪ ،‬هو خان محمد ۽ جيرام‪ ،‬هو لوڻيو ۽ ڏيارام‪ ،‬سڀئي ڪتابن ۾ ڪنڌ نِمايو زور‬ ‫ُ‬ ‫زور سان‪ ،‬پنهنجا پنهنجا سبق َپئي پڙهيا‪ .‬ان ڏينهن‪ ،‬ماستر ارجڻ داس‪ ،‬بابا سائينَء سان گڏ‬ ‫مون کي ِڏسي‪ ،‬بابا سائينَء کي چيو هيو ته‪َ ،‬ا ُچ‪َ ،‬ا ُچ‪َ ،‬ا ُ‬ ‫ڪو اچ‪ ،‬مون به اڄ ئي سوچيو پئي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ته طفل شماري رجسٽر موجب تنهنجي ُپٽ جي عمر پنج ورهيه ٿي چڪي آهي ۽ زوريَء‬ ‫تعليم جي قانون موجب کيس اسڪول موڪلڻ الِء‪ ،‬تو ڏانهن نياپو ڪريان‪ ،‬چڱو ٿِيو جو‬ ‫تون پاڻ ئي ُپٽ کي وٺي آئين‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ملڪ تي ايوبي آمريت جو راڄ هيو‪ ،‬جيتو ڻيڪ ُهن پٺاڻ جي ٻچي هر طرح‬ ‫سان ملڪي قانونن جي لتاڙ ڪندي‪ ،‬ملڪ کي ڪنهن نه َو ُٺ ڏيندڙ َ‬ ‫سان پاڏي جيان بيدرديَء‬ ‫سان ڀيليو پئي‪ .‬هن جا اهي سڀ قصا جيڪر هڪڙي پاسي ڪري صرف هڪڙي خير جي‬ ‫ڪم تي سوچيون ته اهو هيو زوريَء تعليم وارو قانون‪ .‬جيتوڻيڪ ان قانون ته عمل‪،‬‬ ‫نڪي قانون جوڙيندڙن کي ڪرڻو هيو ۽ نه ئي عمل ڪرائيندڙن کي ڪرڻو هيو‪ .‬پر ان‬ ‫‪40‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هوندي ڪڻي مان ڪاسو‪ ،‬ماڻهن جو ڀلو ٿيو ضرور هيو‪ .‬عام ماڻهن‪ ،‬جيلن ۽ روڪ رقم‬ ‫جي ڏنڊ جي ڊپ ۾ پنهنجن ُپٽڙن کي اسڪولن ۾ موڪلڻ شروع ڪيو هيو‪ .‬۽ ڪجھ نه‬ ‫ڪجھ تعليم وڌي ضرور هئي‪.‬‬ ‫وڃي‬ ‫اِيئن اسڪول جي پهرئين ڏينهن‪ ،‬ڊڄندو ڊڄندو‪ ،‬تختي هٿ ۾ کڻي آخري بينچ تي‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫هڙيَء کن کان پوِء‪ ،‬سائينَء ارجڻ داس ٻارن جا سبق ُپڇڻ شروع ڪيا هئا‪.‬‬ ‫ويٺو هيس‪ .‬گ ِ‬ ‫چوٿين درجي جي شاگردن َمٽوَء شر ۽ مولهاٽي ڪيرئي جا حال ڪي بنهي َجڏا ُهيا‪ ،‬سندن‬ ‫سائينَءارجڻ داس‪ُ ،‬‬ ‫رين تي زور‬ ‫سبق ڪچا ٿيا هيا ۽ سبق ڪچا ٿيڻ تي‪،‬‬ ‫هٿن جي ت ِ ِ‬ ‫سندن ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫مولهاٽي جا ُاڀ ڏاريندڙ َٻرڙاٽ ُٻڌي‪ ،‬مون جيان‬ ‫سان ُرول هڻڻ شروع ڪيا هيا‪ .‬مٽوَء ۽‬ ‫سڀني ٻارن جي جسمن مان ُدرڙيون پئي نِڪتيون‪ .‬ٻين ٻارن کي ته االئي ڀئو ٿيو يا نه‪ ،‬پر‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مون کي َ‬ ‫هي ِويو‬ ‫مار جو ايترو ته ڀوُء ٿِيو‪ ،‬جو ڏڪندي ڏڪندي بينچ تي ڪاڪوس ئي َو ِ‬ ‫هيو‪ .‬۽ جڏهن سائينَء ارجڻ داس‪ ،‬سڀني َدرجن جا سبق ُٻڌندو‪ ،‬حصي موجب سزائون َج ُ‬ ‫زائون‬ ‫ِڏيندو‪ ،‬منهنجي بينچ َوٽ ُپهتو هيو‪ ،‬ته ڊپ ۾ منهنجو َت ُن َب ُ‬ ‫ڪيو‪ ،‬۽ جڏهن مون‬ ‫دن پئي َٿ ِڙ ِ‬ ‫کي َ‬ ‫ڪ َن مان َجهلي بينچ تان ُاٿاريو هيائين‪ ،‬ته ڪاڪوس جي َڌ َ‬ ‫پ ۽ مکين جي المارن کي‬ ‫ِڏسي‪ ،‬سمورن ٻارن جو ڌيان اوڏانهن ِڇڪجي ويو هيو‪ .‬گهڻو ڪري سمورن ٻارن‬ ‫ُمسڪرائي‪ ،‬کڻي ُمنهن جي آڏو ڪتاب ِڏنا هيا‪ .‬سائينَء ارجڻ داس‪ ،‬دڙڪا َد َ‬ ‫همان ڪري‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫مون کي گهر وڃڻ جو حڪم ِڏنو هيو‪ .‬۽مٽوَء ۽ مولهاٽي کي سبق ڪچي هئڻ جي سزا ۾‬ ‫ڪ ُيون‬ ‫بالٽيون ڀري بينچ ڌوئِڻ جو ُحڪم ِڏنو هيائين‪ .‬چٽو ياد اٿم ته ان ڏينهن َوڏيون هِ ِج ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ئي‪ ،‬مون کي ِوهنجاريو هيو‪،‬‬ ‫ڀريندو گهر پهتو هيس‪ .‬امان سانئڻ‪ ،‬منهنجي ڳلن تي مِٺيون ڏ ِ‬ ‫ايستائين نانگو ويٺو ُ‬ ‫رهيو هيس‪ .‬ان‬ ‫هرائي هئي‪،‬‬ ‫ڌوئي‪ ،‬لوڙهي تي ُسڪائي‪ ،‬پوِء َپ‬ ‫قميص‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫پڙهڻوٺ ُ‬ ‫ڏينهن مٽوَء ۽ مولهاٽي کي َ‬ ‫پ ڪونهي‪.‬‬ ‫مار کائِيندو ڏسي‪ ،‬دل ۾ عهد ڪيو هيم‪ ،‬ته‬ ‫روئيندي‪ ،‬روئيندي االئي ڪيترا ڀيرا َامان سانئڻ کي َچ ُيو هيم ته‪ ،‬امان آئون ڪونه‬ ‫ُ‬ ‫پڙهندس‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫لن تي َه ِٿڙا ڦيري‪َ ،‬سمجهاڻيون ۽ ُدعائون ِڏيندي‪َ ،‬چ َ‬ ‫وڻ‬ ‫ان ڏينهن‪ ،‬امان سانئڻ‪ ،‬منهنجن ڳ ِ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫ايميَءچڙهي‪ ،‬هفيسر ٿِيڻو آهي ”‪ .‬تڏهن حيرت‬ ‫ڙهي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫لڳي هئي “ پٽ! ڪجھ به ٿئي‪ ،‬توکي پ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مان‪ ،‬امان سانئڻ کان پڇيو هيم “امان اي ِمي ڇا آهي؟”‪ .‬امان سانئڻ وراڻِيو هيو“ٻچڙا!‬ ‫پڙهي‪ ،‬پاش ڪري‪ ،‬اهو ايميَء َچ ِڙهيو”!!‪.‬‬ ‫جيڪو ماڻهو‪ ،‬کوڙ ڪتاب‬ ‫ِ‬ ‫جي موڪل بعد‪ ،‬جڏهن خان محمد وار گهر آيا هيا‪ ،‬ته َپ ِريان‬ ‫ان ڏينهن شام جو‪ ،‬اسڪول ِ‬ ‫جي بينچ تي َهن ِگيو‪ !!.‬اهو‪ ،‬اهو‪ ،‬اميري‬ ‫ئي هو ِ‬ ‫ڪرا ڪندا آيا‪ .‬اهو‪ ،‬اهو‪ ،‬اميري اسڪول ِ‬ ‫کان ِ‬ ‫‪41‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سندن ُهوڪرا ُٻڌي‪ ،‬آٌء تهائين وڌيڪ روئڻ ُ‬ ‫اسڪول جي بينچ تي هنگيو!!‪ُ .‬‬ ‫لڳو هئس‪ .‬۽‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫جڏهن شام جو بابا سائين ۽ ما ما رمضان‪ ،‬ٻنين تان موٽي گهر آيا هيا‪ ،‬ته منهنجي بهادريَء‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٿئي‬ ‫جو قصو ٻڌي ڏاڍا کِليا هيا‪ .‬بابا سائينَء ته کِلندي کِلندي رڳو ايترو چيو هيو ته هال ِ‬ ‫ڀاڙيا ماڻهو کِاليا َاٿئي!!‪ .‬پر ماما رمضان‪ ،‬فيصالئتي ڳالهه ڪندي چيو هيو ادا‪َ ،‬ا ُ‬ ‫ڪ ُو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ڙهي ڪونه َسگهندو‪ .‬چٽو ياد اٿم‪ ،‬ان ڏينهن‪ ،‬ماما‬ ‫تنهنجو پٽ ڊڄڻو آهي‪ ،‬۽ ڪڏهن به پ ِ‬ ‫سوچ ُيو هيم‪َ ،‬ر ُ‬ ‫ب ڪري شال اِيئن ئي ٿِئي‪.‬‬ ‫ڻي هئي ۽‬ ‫جي ڳالھ ُمون کي به‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڏاڍي َو ِ‬ ‫رمضان ِ‬ ‫ڏينهن‪ ،‬سج اڀرندي ئي‪ ،‬بابا سائينَء ۽امان سانئڻ جا َ‬ ‫پيار۽ ِڳراٽ ِ ِڙ ُيون هجن ته ُپٽ‬ ‫۽ َورندي‬ ‫ِ‬ ‫ڇيڻن ۾ َ‬ ‫ضد ڪري روئ ِ ُڻ ُهجي ۽ روئي‪ ،‬روئي َو َ‬ ‫ليٽ ِهڙا‬ ‫ٿاڻ جي‬ ‫اسڪول َو ُڃ‪ .‬۽ منهنجو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫پائي وڏي واڪ رڙيون َ‬ ‫ڙه ُ‬ ‫ڪري چوڻ ته‪ ،‬گهوڙا ڙي‪َ ،‬ابا ڙي‪ ،‬آٌء ڪونه َپ َ‬ ‫ندس‪ ،‬آئون ڪونه‬ ‫ِ‬ ‫پڙهندس‪ .‬پر ڪالڪ کن جي روئڻ ۽ وٿاڻ جي ڀاڻ ۾‪ ،‬آلن ڇيڻن ۾ ليٽهڙا پائڻ سان ڪجھ‬ ‫آڻ‬ ‫ڪونه وريو‪ ،‬بابا سائينَء جي مِٺين مِٺين ڳال ِه ِين۽ امڙ سانئڻ جي ِڳراٽ ِ ِڙيِ ِن تي‪ ،‬نيٺ ِ‬ ‫جي اسڪول ُپهتس‪ ،‬ته سائينَء‬ ‫َمڃڻي َپ ِئي‪ .‬۽‬ ‫ِ‬ ‫جي ِ‬ ‫ريڀ ِ‬ ‫جڏهن مائٽن جي ڏٽن ۽ پوزين تي ري ِه ِ‬ ‫ڪڍي ِڏنو هيو‪ .‬ان‬ ‫ارجڻ داس‪ ،‬پنهنجي قميص جي پاسي واري کِيسي مان هڪڙو َک ِٽ ِم ِٺڙو‬ ‫ِ‬ ‫جي‪ ،‬جلديَء جلديَء ۾ سائين ارجڻ داس جي هٿ مان کٽ ِمٺڙو ورتو هيم‬ ‫کٽمٺڙي تي هِرکِ ِ‬ ‫۽ وڃي ساڳيَء بينچ تي ويٺو هيس‪ .‬ان ڏينهن پهريون سبق مليو هيم‪ ،‬الف انب‪ ،‬بي بال‪،‬‬ ‫ٻڪري‪ .‬سنڌي صورتخطيَء جي انهن پهرين ٽن اکرن کي سڄو ڏينهن وڏي زور سان‬ ‫ٻي‬ ‫ِ‬ ‫ڀيرا ڏيئي ياد ڪيو هيم‪ .‬ان ڏينهن‪ ،‬توڙي ان کان الڳيتو ڪجھ ڏينهن پوِء‪ ،‬مٽوَء ۽ مولهاٽي‬ ‫ِلي‪ ،‬جو‬ ‫سميت ڪنهن به شاگرد جو نه سبق ڪچو ٿيو‪ ،‬۽ نه وري ڪنهن شاگرد کي مار م ِ‬ ‫مون کي وري اسڪول مان ُگسائڻ يا ڀڄڻ جو بهانو ملي‪ .‬ايئن آهستي آهستي اسڪول‬ ‫جي ماحول سان هري مِري‪ ،‬پڙهڻ لڳس‪ .‬۽ اهڙو اڙيس جو پنجاه سالن کان مٿي ڄمار ٿي‬ ‫وئي اٿم‪ ،‬پر اڃان پيو پڙهان‪ ،‬اڃان پيو پڙهان‪ .‬نه ٿا ڪتاب ُکٽن ۽ نه ئي ٿو ڪتابن مان‬ ‫منهنجو ڍوُء ٿئي‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫اڄڪلھ جي نئين ٽهيَء کي ڀانيان ٿو اها به خبر ڪونه هوندي ته‪ ،‬انهيَء زماني ۾اسڪول‬ ‫سڄو ِڏ ُ‬ ‫ينهن هلندا ُهيا‪ِ ،‬و َچ ۾رڳو منجهند جي مانيَء جي موڪل ٿِيندي ُهئي‪ .‬پري جي‬ ‫ڳوٺن جا ٻار ماني ٻڌي ايندا هيا ۽ ڳوٺ جا ٻار گهڙيَء پلڪ ۾ لٻو ٿٻو ڪري واپس ورندا‬ ‫هيا‪ .‬تن ڏينهن ۾ ُاستادن جو تمام وڏو اِحترام ڪبو ُهيو‪ .‬پر ڊڄبو به گهڻو هيو‪ ،‬شام جو‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ئي‪ .‬ته َمتان سائين ِڏسي َوٺي ۽‬ ‫بي ه ِ‬ ‫موڪل بعد ڳوٺ جي گِ ِهٽين ۾نوس نوس ڪونه ڪ ِ‬ ‫ُ‬ ‫سبق َپڙهڻ َبجاِء ُرل ِين ڇو پيو؟ ٻار ته َٺ ِهيو پر َو ِڏڙا به ماسترن جو‬ ‫ويهي‬ ‫ُپڇي ته ابا گهر‬ ‫ِ‬ ‫‪42‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ٿي کيس‬ ‫تمام گهڻو احترام ڪندا هيا‪ .‬هلنديَء ڪچهريَء ۾ ما ِستر جي اچڻ تي س ِڀڪو ا ِ‬ ‫َ‬ ‫آڇ ِيندو ُهيو‪ .‬ڪچهريَء ۾ ڪنهن به ُمنڌل ُسٽ کي ُسلجهائڻ ويهندا هيا ته به‬ ‫ڻائي جاِء ِ‬ ‫س ِ‬ ‫ڪالڪن جا ڪالڪ مٿو هڻي‪ ،‬هڪ ٻئي سان ڏند چڪ ڪري‪ ،‬نيٺ ماستر جي ڳالھ وزنائ ِتي‬ ‫سمجهي ويندي هئي‪ .‬ڀلي ته اهو ماستر راڄ جو هجي يا ڌاريو‪ ،‬پر سڀڪو چوندو هيو ته‬ ‫ادا مڙس پڙهيو لکيو آهي‪ ،‬علم پيٽ ۾ اٿس‪َ ،‬سڻائي ڳالھ ڪندو‪ ،‬۽ ُسٺي صالح ڏيندو‪.‬‬ ‫ِچٽو ياد اٿم ته تن ڏينهين اسان جو ُاستاد ارجڻ داس‪ُ ،‬رگهي مل جي اوطاق ۾ رهندو ُهيو‪.‬‬ ‫جي ُٻهاري ڪڍڻ‪ ،‬ڇٽڪار ڪرڻ‬ ‫سائين پنهنجي رهائش جي ڪري‪ ،‬رگهي مل جي اوطاق ِ‬ ‫۽ رات جي ڪچهريَء جي َم َچ الِء ڪاٺِيون ڪرڻ جو ڪم گهڻو ڪري َاسان شاگِردن کان‬ ‫ئي َ‬ ‫ڪرائِيندو ُهيو‪ .‬ايئن به ڪونه هيو ته سندس انهيَء ڪم َڏسڻ تي ٻارن جو ڪو مائٽ‬ ‫ارهو ٿيندو هجي‪ .‬پر هرڪو خوش ٿيندو هيو‪ ،‬ته ٻارڙا ڀلي پنهنجي استاد جي خدمت ڪن‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جي پاڪ‬ ‫َو ِڏڙن واتان اسان جي استاد بابت ٻڌندو هيس‪ ،‬ته استاد ارجڻ داس‪ ،‬کي‪1965‬ع ِ‬ ‫نگ َسبب َٿ َر مان بدلي ڪري هيڏانهن موڪ ِليو ِويو ُهيو‪ .‬رڳو استاد ارجڻ نه پر‬ ‫ڀارت َج ِ‬ ‫سڄي ٿر ۾ جتي به ۽ جنهن به کاتي ۾‪ ،‬ڪو هندو نوڪري ڪندڙ هيو‪ ،‬ته ان کي اتان بدلي‬ ‫ڪري‪ ،‬بئراجي عالئقي ڏانهن موڪلي‪ُ ،‬انهن جي جاين تي بئراجي عالئقن جا مسلمان‬ ‫رکيا ويا هيا‪ .‬ڇاڪاڻ ته تن ڏينهين پيارو پاڪستان اڃان ڇوڪراڻي وهيَء ۾ هيو‪ ،‬جنهن‬ ‫فوجي‬ ‫جي عمر ُمڇن جي ساول واري يعني ارڙهن ورهيه کن مس ٿي هئي‪ .‬انهيَء جي‬ ‫ِ‬ ‫هندو ڪامورن تي ڪوبه اعتبار نه ُهيو‪ .‬وڏو َڊ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ين‪ ،‬ته‬ ‫هندو ماسترن۽‬ ‫ُحڪمرانن کي‬ ‫پ ُه ِ‬ ‫بڻجي‪ ،‬پنهنجي پاڪ ُملڪ جا نقشا ۽‬ ‫َمتان ُاهي هِندو ُهجڻ جي ناتي‪ ،‬هندستان جا ايجنٽ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هن‪ .‬ايوب خان جي فوجي جنتا ۽ سول‬ ‫ندستاني‬ ‫ڪي اهم راز هِ‬ ‫فوج جي حوالي نه ڪري ِو َج ِ‬ ‫ِ‬ ‫بيوروڪريسيَء هڪ ٻئي جي جوڙيوال بڻجي ِسنڌ جي رهاڪن کي به مذهبن جي نالي‬ ‫محب وطن ۽ غدار جون الڳ الڳ سڃاڻپون ڏيئي‪ ،‬ڪن کي غدار ۽ ڪن کي هندستاني‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫حاالنڪ هنن يارن جي ڊول ۾ اها‬ ‫محب وطن ٺاهي ڇڏيو هيو‪.‬‬ ‫ايجنٽ‪ ،‬ته وري ڪن کي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڳالھ االئي ڇو ڪونه ٿي ويٺي ته ورهاڱي وقت جيڪا لڏپالڻ ٿي هئي‪ ،‬ان ۾ ُهتان ته االئي‬ ‫ڪهڙي ڊاڊ ُڊوڊ ُاٿلي پئي هئي‪ ،‬پر هتان رڳو امير طبقي جا هندو ويا هيا‪ ،‬پوئتي پيل ۽‬ ‫مسڪين قبيلن جي هندن مان وڙلي ڪو َلڏيو هيو‪ .‬۽ اها وطن جي وفاداري چئجي جو‬ ‫ماڻهو پنهجي ديس کي ڏکين حالتن ۾ به نه ڇڏي‪ .‬۽ جيڪر ان ماڻهوَء جي وفاداريَء تي‬ ‫ڪوئي اڻ چونڊيل ۽ پاڻ هرتو بڻيل حڪمران شڪ ڪري‪ ،‬ته انهيَء حڪمران کي ڪهڙي‬

‫‪43‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫خاني ۾ بيهارجي‪.‬؟ سا ته پاڻ کي به خبر ڪانهي‪ ،‬اوهان ئي سمجهو ۽ سوچيو‪ ،‬پر پاڻ حال‬ ‫گھڙي هوڪاريون ٿا اڳتي‪.‬‬ ‫سو جڏهن ‪ 1965‬جي پاڪ ڀارت جنگ بند ٿي هئي‪ ،‬ته هڪڙي ڏينهن اوچتواسان جي استاد‬ ‫سائين ارجڻ داس جو واپس ٿر ڏي بدليَء جو پروانو به اچي پهتو‪ ،‬سائين ارجڻ داس سميت‬ ‫ٻين سمورن هندو سرڪاري مالزمن کي جنگ جي دوران ُرڳو انهيَء ڪري پري پري بدلي‬ ‫ڪيو ويو هيو جو سرڪار سڳوريَء جي ڏاهن ماڻهن کي اهو شڪ هيو ته متان هندو‬ ‫مالزم هندستان جي هندو فوج کي هن ملڪ جا ڪي گهٽ گهيڙ َڏسين ۽ هندستاني رات‬ ‫جي پيٽ ۾ ئي اچي سر تي چڙهي بيهن‪ .‬۽ سو بدلي ٿيندي ئي جلدي جلدي ۾ پنهنجا ٽپڙ‬ ‫ويڙهي‪ ،‬ڳوٺ وارن کان موڪالئي‪ ،‬ٿر وڃي پنهنجي ٻچن ڀيڙو ٿيو‪.‬‬ ‫تڏهن اسان جو نئون استاد‪ ،‬سائين عطا محمد جروار آيو هيو‪ ،‬سائين عطا محمد‪ ،‬ڪاٺڙيَء‬ ‫جي اوسي پاسي جو رهاڪو‪ ،‬سانوري پڪي َرنگ جو‪ ،‬پوري ِپني َق َد سان‪ ،‬بو ِسڪيَء جو‬ ‫ڌي گهمندو هيو‪ .‬ڳرو ۽ وڏو آواز هيس‪ ،‬ٿورڙو ٻاتڙائي ڳالهائيندو هيو‪ .‬۽ هو جڏهن‬ ‫پٽڪو َٻ ِ‬ ‫َ‬ ‫چي اسڪول ۾ سائينَء ارجڻ داس جي ڪرسيَء تي ويٺو ُهيو ته ايئن‬ ‫هو پهريون ڀيرو ا ِ‬ ‫پئي لڳو ڀانِء ڪو الڙ جو ملھ پهلوان ماستر جي ڪرسيَء تي زوريَء ويهي رهيو هجي‪.‬‬ ‫شروع شروع ۾ ُ‬ ‫سندس حشمت ۽ َڏ َيا کان اسين سڀ ٻار ڊِڄندا ُهياسين‪ .‬پر پوِء هوريان‬ ‫هوريان ساڻس ويجها ٿيندا وياسين‪ .‬سائين عطامحمد اڪثر ڪري شام جي وقت اسڪول‬ ‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫کي‪ ،‬فلپس ڪمپنيَء جي‬ ‫جي ڇانو ۾ کٽ َر ِ‬ ‫جي آڳر ۾ بيٺل سريِنهن جي وڏي ۽ گهاٽي وڻ ِ‬ ‫آواز ۾ سنڌي عارفانه ڪالم ُٻڌندورهندو ُهيو‪ُ .‬ان زماني ۾ريڊيو پاڪستان‬ ‫ريڊئي تي وڏي‬ ‫ِ‬ ‫سنڌي فنڪار فقير امير بخش تمام گهڻو مشهور ُهيو‪ .‬سائين به فقير امير‬ ‫حيدرآباد تان‬ ‫ِ‬ ‫بخش جي ڳايل ڪالم “ ُسڻ بات برھ دي ڪيهي‪ ،‬ايهي عجب جيهي ”کي تمام گهڻو پسند‬ ‫ڪندو ُهيو‪ ،‬۽ جڏهن به ريڊئي تان اهو ڪالم وڄندو هيو ته سائين سڀ ڪم ڪاريون ڇڏي‬ ‫االئي ڪهڙي جهان ۾ايئن غرق ٿي ويندو هيو ڀانِء “ مِل معشوقان مصلحت ڪيتي‪ ،‬عاشق‬ ‫قتل ڪريسون” وارو مقتول عاشق سائين عطا محمد ئي هجي ۽ ُسوليَء جو سزاوار ٿيڻ‬ ‫الِء تيار بيٺو هجي‪ .‬۽ پوِء جڏهن اهو ڪالم ختم ٿيندو هيو ته کانئس وڏو شوڪارو نڪري‬ ‫ويندو هيو‪ .‬انهيَء وچ ۾ شاگرد يا ڳوٺ جو ڪو ماڻهو ڀلي بيٺو به هجي پر سائين کي ڪا‬ ‫ئي ڪل ڪونه هوندي هئي‪.‬‬ ‫انهيَء ڳائڻي جي نالي جي مناسبت سان مون کي اڪثر ڪري فقير امير بخش جي نالي‬ ‫سان َسڏيندو هيو‪ .‬سائِين عطا محمد‪ ،‬خود به فقيراڻي رنگ ۾ َرڱ ِ ُ‬ ‫يل ُهيو‪ .‬عطا محمد َبجاِء‬ ‫ِ‬ ‫‪44‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫خود کي عطن فقير لِ َ‬ ‫ک ُڻ ۽ َچوائ ِ ُڻ َپسند ڪندو ُهيو‪ .‬سندس زبان ٻاتڙي ُهئي‪َ ،‬‬ ‫لفظ َچٻي‬ ‫ماري ڪري ُاچاريندو ُهيو‪.‬‬ ‫ِچٿي ُاچاريِندو ُهيو‪ .‬خاص ڪري “ڙ” ڙي ماڙيَء کي “ر” ري‬ ‫ِ‬ ‫هِ َ‬ ‫ڪ ڀيري پهرئين درجي جي ٻارن کي سبق ِڏيندي‪ ،‬سائينَء َپڙهِيو‪ ،‬هي گهورو آهي‪ .‬ٻارن‬ ‫وري به سائينَء‬ ‫به سائينَء جي پويان ُاچاريو‪ ،‬هي گهورو آهي‪ .‬سائينَء ٻِيهر ُاچاريو‪ ،‬ته ٻارن‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫هن ٿا‪ ،‬ت ِ َ‬ ‫نگ ٿي سائينَء چيو‪ ،‬بابا‪ ،‬اِيئن نه پڙهو‪ِ ،‬ج َ‬ ‫يئ َن‬ ‫ِجيان اچاريو‪ .‬نيٺ َت ِ‬ ‫يئن ماڻهو َپ َڙ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ​َ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ين‬ ‫ڙي ِپيو‪َ .‬سمجهيائ ِ‬ ‫ئي اچارڻ لڳا‪ ،‬ته سائين ِچ ِ‬ ‫پڙهو‪ .‬پ َر ٻار استاد جي چيل جملي موجب ِ‬ ‫ٻاَ َر منهنجي َا َهل ٿا ڪن‪ .‬سڀني کي چڱي موچاري ڦيهه َ‬ ‫ڍيائين‪ .‬ڪالڪ کن بعد جڏهن‬ ‫ڪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫لٿس‪ ،‬گڏوگڏ پنهنجي ِز َ‬ ‫بان جي ٻاتِڙائِڻ جو احساس به ٿيس‪ ،‬تڏهن هوريان‬ ‫وڃي ڪاوڙ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫يائين ته ُاٿي تون هنن ٻارن کي اهو‬ ‫هوريان پنجين درجي جي هوشيار شاگرد ڏيارام کي َچ‬ ‫ِ‬ ‫سبق ڏي‪ .‬جنهن پهرئين درجي وارن کي صحيح ُ‬ ‫ُ‬ ‫تلفظ سان سبق پڙهايو ته وڃي مرحوم‬ ‫سنڌي اکر موتِين ج ِهڙا‬ ‫مطمئن ٿي ٿورو گهڻو مسڪرايو‪ .‬مرحوم سائين عطن فقير جا‬ ‫ِ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َُ‬ ‫ني‬ ‫هوندا هيا‪ .‬هِجي‪َ ،‬تلفظ ۽ ُا‬ ‫ِ‬ ‫چارن تي ڪافي دسترس هيس‪ .‬اڄ به مون سميت سندس س ِڀ ِ‬ ‫شاگردن جا َا َکر ُه ُ‬ ‫ِلن ٿا‪ .‬۽ هِجي توڙي تلفظ به درست اٿئون نه ته اڄڪلھ جي‬ ‫وبهو ساڻس م ِ‬ ‫جوانن جي سنڌي ٻوليَء جي هِجي ۽ تلفظ کان ته ڪنن جي پاپڙين تي هٿ رکڻا ٿا پون‪ .‬يا‬ ‫مورڳهين گيسي ٿي ڪرڻي پوي‪.‬‬ ‫سائينَء ته اسان کي پٽي ۽ پهريون ڪتاب پڙهايو هيو‪ ،‬۽ جڏهن اسان رڙهند رڙهندا‬ ‫انگريزي اسڪولن ۾ ُپڳاسين ته سائين عطا محمد جتي به گڏبو هيو ته چوندو هيو ته “ابا‬ ‫هاڻي اوهين ذري گهٽ مون جيڏا اچي ٿيا آهيو” هاڻ پيرين پوڻ واري َپ ِر ڇڏيو‪ .‬هاڻ بس‬ ‫پاڻ دوست آهيون‪ ،‬مون سان گڏ ويهي کِلو ُ‬ ‫ڪڏو‪ ،‬ڀوڳ چرچا ڪريو‪ .‬استادي هئي اسڪول‬ ‫تائين‪ .‬نيٺ سائينَء جا سڀ شاگرد ڊڄي ڊڄي ساڻس حجائتا ٿياسين‪ .‬پر حجائتا به اهڙا جو‬ ‫ڀوڳ چرچن تائين‪ .‬پوِء سائين ڪڏهن ڪڏهن اسان سان اهڙا ته چرچا ڪندو هيو جو کلي‬ ‫کلي کيرا ٿي پوندا هياسين‪ .‬سو هڪڙي ڀيري شاگردن جي هڪڙي شرارتي ٽولي جي‬ ‫صالح بيٺي ته ڇو نه سائينَء سان ڪو اهڙو چرچو ڪجي جيڪو يادگار ٿي وڃي‪.‬‬ ‫جي هڪڙيَء‬ ‫سو ٻن ٽن همراهن گڏجي ميرپورخاص جي ڇوڪرين واري اسڪول ِ‬ ‫خوبصورت ماسترياڻيَء جو نالو ُٻڌي‪ ،‬انهيَء جي صحيح ائڊريس هٿ ڪري‪ ،‬اسان جي هن‬ ‫فقير تن ۽ درويش استاد سان شرارت رٿي‪ .‬ٺوڪي کڻي انهيَء مائيَء صاحبه جي نالي سان‬ ‫ُ‬ ‫درويش‬ ‫سائينَء عطامحمد کي ٻه ٽي عشقيه خط موڪليا هيا!!‪ .‬سائين عطا محمد‪ ،‬ويچارو‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫چي ويو‪ ،‬۽ مائيَء سان ملڻ الِء‬ ‫ماڻهو‪ ،‬اڌ وهيَء جي عمر ۾ به ڪوڙن َخ ِ‬ ‫طن جي دلبي ۾ ا ِ‬ ‫‪45‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٽڪساٽ جوڙڻ لڳو‪ .‬نيٺ هڪڙي ڏينهن بوسڪيَء جو َپٽڪو َٻ َ‬ ‫ڌي‪ ،‬ٻه ٻه ُترا ڇڏي‪ ،‬ڏاڍا تيل‬ ‫ُڦليل ڪري‪ ،‬اکين ۾ لپ لپ سرمي جي وجهي‪ ،‬ٻنهي ڪنن ۾ اوٺي درٻار عطر جا ُٻڙا‬ ‫مالقاتي ٿِيو‪ .‬حالي حوالي ٿيا ته‬ ‫وجهي‪ ،‬وڃي ڇوڪرين جي اسڪول ۾ مائيَء صاحبه سان‬ ‫ِ‬ ‫مائي حيران َپريشان ُهجي ته هيَء ڪهڙي بال اچي ڪنڌ ۾ پئي اٿم‪ .‬هيڏانهن سائينَء جو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ئي ته گهرايو آهي‪ ،‬هاڻي مورڳهين سڃاڻڻ کان ئي‬ ‫کي خود ِ‬ ‫زور هجي‪ ،‬ته توهان هي خط لِ ِ‬ ‫نڪار پيا ڪريو‪ ،‬اها وري توهانجي ڪهڙي ِ َرمز آهي؟ اِيئن َ‬ ‫ُ‬ ‫ئي ڪڍي اهي ٽيئي‬ ‫اِ‬ ‫چو ِ‬ ‫ندي ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫کڻي مائيَء جي اڳيان پيل ُ‬ ‫َ‬ ‫ئي‪ ،‬غور سان‬ ‫کيائين‪.‬‬ ‫ٽيبل تي َر‬ ‫خط‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫مائي بنهي سمجهدار ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٽيئي خط پڙهي‪ ،‬پهريائين سائينَء عطامحمد کان َس ُ‬ ‫ندس ڪرت ُپڇيائين‪ ،‬پوِء پنو پين هٿ‬ ‫کائي‪ ،‬پڪواندازو لڳائي‪ ،‬پوِء چيائي ِنس‪ِ ،‬قبال هيَء‬ ‫۾ ڏيئي‪ ،‬کانئس‬ ‫سنڌيَء جا ٻه جمال لِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫بهو توهان سان م َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫نهن شاگرد جي آهي‪ .‬هي ڏسو‪ُ ،‬هو ُ‬ ‫س‪.‬‬ ‫ِلندڙ ا َکر ا َٿ ِ‬ ‫شرارت توهان جي ڪ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫اوڦٽو خط تي‬ ‫ڃي پنهنجا شاگرد ڳوليو‪ ،‬۽ اڳتي الِء ڪنهن‬ ‫مون سان عشق ڪرڻ بجاِء َو ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ڻي‪ ،‬نِڪرڻ کان‬ ‫ک ِج ِي َچ‬ ‫اِيئن َم ِ‬ ‫کجي‪ ،‬ڊبل گهوڙي بوسڪيَء جي پٽڪي جون ٻه ٻه َو ِڙيون ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫َاڳ ُ‬ ‫ڪٿي ڪاٺ ۾ نه َپئجي وڃو!!!‪ .‬سائين‬ ‫ڪجھ سوچي‬ ‫سمجهي پوِء نِڪرندا ڪريو‪ِ ،‬‬ ‫ِ‬ ‫عطامحمد جي دل ۾ ٽن خطن جي دوران اوچتو ُاڀري آيل عشق ته ويو پلڪن ۾ پورو ٿي‪.‬‬ ‫جيئن تيئن ڪري مائيَء جي مٿي تي هٿ ڦيري‪ ،‬امان‪ ،‬نياڻي ۽ جيجان ڪري جان آجي‬ ‫ڪرائي کِسڪيو هيو‪،‬‬ ‫۽ “عشق ٿي ڳيا ڦِشق ميڪون ٽڪا وال ڏي” جيان پوِء سائين عطامحمد مرحيات‪ ،‬ڪيترا‬ ‫ئي سال‪ ،‬جتي به ڀتين پوتين گڏبو هيو‪َ ،‬اسان ڪامورا بڻجي ويل شاگردن کان ُسنهن‬ ‫ساکون ڏئي ُپڇندو هيو ته ابا هاڻ کڻي ُٻڌايو ته اها ُڌوڙ ڪنهن پاتي هئي‪ .‬پر اسان سڀئي‬ ‫خبر هوندي به ڪن الٽار ڪندي روڙي کڻي قسم کڻندا هياسون‪ .‬نيٺ چڙي اگهاڙيون‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫پاتي آهي‪ ،‬ڪيئن‬ ‫وڙ‬ ‫ئي چوندو رهِيو ته هزارن شاگردن مان االئي ڪهڙي اها ڌ ِ‬ ‫ِ‬ ‫گاريون ڏ ِ‬ ‫َخ َبر َپوي؟ ۽ جي نه اڄ به خبر پوي ته هڻي هڏ ُگڏ ڀڃي ڇڏيانس‪ .‬پر ڪار ُمنهان ڇورا هاڻ‬ ‫ڪامورا ٿي ويا آهن سچي به نٿا ڪن‪ .‬گهڻو پوِء جڏهن سائين هلڻ چلڻ کان ويهي ويو‬ ‫تڏهن شرارتي شاگرد سچي ڪئي‪ .‬ته انهيَء کي حال گهڙيَء گهروڙي ٻوٿ تي ڀونڊو‬ ‫رکيائين‪ .‬پوِء وڏو ٽهڪ ڏئي چيائين “ڇورا تو ته مورهيان سر وڃايو هيو”‪ .‬وري ٻيَء گهڙيَء‬ ‫چيائين “ اسان تي به ذري گهٽ زماني جو رنگ چڙهيو هيو پر بچي وياسين نه ته ريل ۽‬ ‫جيل جو جهان ئي اوکو هيو‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ِري ِو ُيو هيس‪.‬‬ ‫ري م ِ‬ ‫سو فقرائي طبيعت جي سائين عطامحمد سان آئون تمام جلدي هِ ِ‬ ‫پنهنجي هم ڪالسين ڌارو‪ ،‬هرجي ۽ پرتاب کان َاڳ سبق ياد َ‬ ‫ڪري َوٺندو ُهيس‪ .‬پهرين‬ ‫ِ‬ ‫درجي جا بيت‪ ،‬آُء ُته ُ‬ ‫الٽونئڙو ڦيرايون‪ ،‬واهه ڙي تارا روشن تارا‪ ،‬ب ِر ِزبان ياد ٿي ِويا هيم‪،‬‬ ‫سي بيت اڪثر رات جو بابا سائينَء ۽ امان سانئڻ کي ُٻڌائيندو ُهيس‪ ،‬ته ٻنهي جي اکين‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫لڙن تي ُچميون َڏئِي ٿڌڙا ساهه َڀ ِريندا‬ ‫مان‬ ‫خوشيَء جا لڙڪ ل ِڙي پوندا هيا ۽ ٻئي منهنجي ڳ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُهيا‪ .‬تڏهن آئون حيران به ٿيندو هيس ته بابا ۽ امان منهنجي بيت ياد ڪرڻ تي خوش ٿيڻ‬ ‫بجاِء روئن ڇو ٿا؟ پر انهي اونهي سوال جو جواب گھڻو پوِء سمجھ ۾ آيم جڏهن پاڻ ُپٽ‬ ‫مان پيُء ٿي چڪو هيس ۽ بابا توڙي امان ڏورانهين ڏيھ هليا ويا هيا‪ .‬پر انهن جي ان وقت‬ ‫جي الڙيل ُلڙڪن وارين دعائن سان آئون االئي ڪٿان جو ڪٿي وڃي پهتس‪ .‬جنهن جو‬ ‫اندازو ئي ڪونه هيم‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي اسڪول جي ۽ سائينَء عطن فقير جي‪ ،‬سو سائين ارجڻ داس ته رڳو پٽي‬ ‫پڙهائي هئي ۽ پهريون پاس ڪرڻ بعد سائين عطا محمد جي به اوچتو بدلي ٿي وئي هئي‪.‬‬ ‫وري اسان جونئون ُاستاد محمد حيات جروار آيوهيو‪ ،‬سائين محمد حيات‪ ،‬پوري ُپني قد‬ ‫ُ‬ ‫ٽوپي َپ ِهريل هوندي هيس‪ ،‬سا به گهڻو ڪري‬ ‫سنڌي‬ ‫جوان هوندو هيو‪ .‬ٻارهوئي‬ ‫جو‪ُ ،‬خوبرو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫نراڙ تي هوندي هيس‪ .‬شروع ۾ ته سڀني شاگردن کي کانئس به ڊپ ٿِيڻ لڳو هو‪ ،‬پر آهستي‬ ‫آهستي ُ‬ ‫ڊپ ختم ٿيڻ شروع ٿيو هيو‪ ،‬آئون ٻيو درجو وٽس َپ ُ‬ ‫ڙهيس‪ِ ،‬چٽو ياد اٿم ته امتحان‬ ‫ڏينهن‪ ،‬بيٽ آفيسر محمد حيات مريَء‪ ،‬جڏهن ُمنهنجو اِمتحان ورتو هيو‪ ،‬ته آئون ُجملي‬ ‫جي‬ ‫ِ‬ ‫َ ُ‬ ‫ڪي ڳ ُ‬ ‫يتون ڏيئي پڙهڻ!!‪ .‬ويتر منهنجي استاد‪ ،‬بيٽ آفيسر‬ ‫ڪم پاڻيَء جيان ِپيئڻ لڳس‪ ،‬نه ِ ِ‬ ‫ُ‬ ‫کي ٻڌايو ته هِيُء ُ‬ ‫هوشيار آهي‪ ،‬جو ٽِئين ۽چوٿين درجن جا سبق‪ ،‬صورتخطي‬ ‫ٻار ايترو ته‬ ‫۽ حساب به فٽا فٽ َ‬ ‫ڪ ِريو َوڃي‪ُ .‬ان ڳالھ تي بيٽ آفيسر‪ ،‬منهنجو ٽِئين درجي جو امتحان‬ ‫سي‪ ،‬وڏو شوڪارو ڀري‪ ،‬سائينَء کي چيائين‬ ‫َو ِرتو‪ .‬۽ رزلٽ شيٽ کولي‪ ،‬جنم جي تاريخ ِڏ ِ‬ ‫جي ُعمر ننڍي آهي‪ ،‬نه ته آئون پنهنجا پاور استعمال ڪندي‪ ،‬کيس ٻنهي‬ ‫ته‪ ،‬ادا هن ٻار ِ‬ ‫درجن مان پاس ڪري‪ ،‬چوٿين درجي ۾ ويهاريان ها‪ .‬يعني ڊبل‪ ،‬ٽرپل پروموشن ڏيانس ها‪.‬‬ ‫واضح ڪندو هالن ته ُان وقت امتحان اڄ جيان ڪونه ٿِيندا ُهيا‪ ،‬جو ِڏنو ُپ ُ‬ ‫ٽ ُڇٽي جو ٿي‪،‬‬ ‫َ‬ ‫هڙيَء ۾مارڪون َڀري درجا ُٽپايا وڃن ٿا‪ .‬يا سپروائيزر صاحبان اسڪول ۾ پهچيو‪ ،‬مانيون‬ ‫گ ِ‬ ‫کايو‪ ،‬پئٽرول جا پئسا وٺي‪ ،‬ماسترن کي چيو ڇڏين ته‪ ،‬رزلٽ شيٽون پاڻ ئي ڀري آفيس‬ ‫۾کڻي اچجو ته صحيح ڪري ڏيندس‪َ .‬ا ُ‬ ‫ڳ امتحان جي ِڏينهن‪ ،‬ڳوٺن جا ماڻهو اِسڪول‬ ‫ڳاه ُ‬ ‫ٻاهران َ‬ ‫ٽ ٿيو انتظار ۾ بيٺا هوندا هئا‪ ،‬ته ِڏ َس ُئون ڪنهن جو ُپٽ فل پاس‪ ،‬پاس ۽ چڙهي‬ ‫‪47‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي ڪيٽگريَء مان نِڪتو۽ ڪنهن جو ُپٽ ناپاس ٿيو‪ .‬نتيجي جي اعالن بعد پاس ٿِيندڙن‬ ‫ُ‬ ‫ريو ِڙ ُيون‪ُ ،‬ڳ ُڙ‪ ،‬مِٺا ُڀڳڙا ۽ َن ُقل ورهائي خوش ٿيندا ُهيا‪ .‬۽ ناپاس ٿيندڙن‬ ‫جا مائِٽ حال‬ ‫سارو‪ِ ،‬‬ ‫جا مائٽ وري پنهنجي اوالد کي پاس نه ٿيڻ تي دڙڪا ۽ دهمان ڪندا هيا‪ .‬ته گڏوگڏ ٿڌا‬ ‫شوڪارا به ڀريندا هئا‪.‬‬ ‫هينئر هي سٽون لکڻ وقت به هِنن لونَء ساڙيندڙ ُلڪن جي مهيني ۾‪ ،‬سونهاريَء سنڌ ۾‬ ‫پرائمري اسڪولن کان وٺي مڊل اسڪولن جا امتحان پيا ٿين‪ ،‬فوٽو ڪاپين جي دڪانن‬ ‫کان وٺي‪ ،‬اسڪولن جي آڏو ماڻهن ۽ موٽرسائڪلن جي ِپيھ ڏسي‪ ،‬يادگيرو ٿو اچيم ته‬ ‫اسان جي واري ۾ اسڪولن جي امتحانن کان مهينو کن اڳ ۾ئي تياريون شروع ٿينديون‬ ‫ڪچين ڀتين وارن اسڪولن جا ُ‬ ‫هيون‪َ ،‬‬ ‫ڪنڊون پاس ٻهاري صاف ڪبا هيا‪ ،‬ڪکائن ڇپرن‬ ‫جي اسڪولن جا ڪک ڪانا ِسڌا ڪبا هئا‪ .‬اصل وڏي َڇنڊ ُڦوڪ ٿيندي هئي‪ ،‬آڌيَء مانجهيَء‬ ‫ڪنهن گھر جي لوڙهي جو پاسو ڏئي َمٽبو هيو‪ ،‬ان مان ايڪ ڏون ڏون‪ ،‬ٻه ڏون چار‪ ،‬يا واھ‬ ‫ڙي تارا‪ ،‬گول تارا‪ ،‬جا ٻاراڻا آواز ُٻڌڻ ۾ پيا ايندا هيا‪ .‬معني امتحانن جي تياري زورن ۽‬ ‫شورن سان هلندي هئي‪ .‬تن ڏينهين ڳوٺن جي دڪانن تي گاسليٽ جو واهپو وڌي ويندو‬ ‫هيو‪ ،‬جنهن تي ٻرندڙ اللٽينن جي جهيڻي روشنيَء ۾ ٻارڙا سبق ياد ڪندا هيا‪ .‬۽ امتحان‬ ‫جي ڏينهن مائرون توڙي ڀينرون‪ُ ،‬پٽڙن يا ڀائرن کي وهنجاري سينگاري‪ ،‬ڏاڍا تيل ُڦليل‬ ‫پ َل َ‬ ‫ڪرائي‪َ ،‬ل َ‬ ‫پ ُسرمي جي اکين ۾ وجهي‪ ،‬اسڪول موڪليندي دعائون ڪنديون هيون‬ ‫“ته ٻچڙا رب ڪندو شل ايميَء چڙهندين ۽ ِپيريَء ۾ ابي امان جو سهارو ٿيندين”‪ .‬۽ امتحان‬ ‫ڌاڙيون ڇڏي‪،‬‬ ‫واري مقرر ڪيل ڏينهن‪ ،‬ڳوٺاڻا هاري ناري‪ ،‬ڪمي ڪاسبي‪ ،‬سڀ ڌنڌا ِ‬ ‫اسڪولن جي ٻاهران اچي ڳاهٽ ٿيندا هيا‪ ،‬ڪي ڪينچي ڇاپ سگريٽ ِڇڪيندي‪ ،‬ته ڪي‬ ‫پن جون ٻِيڙيون ِڇڪيندي‪ ،‬ته وري ڪي ڪپڙي جي ڳوٿريَء مان تماڪ ڪ ِڍي ڀونگريَء ۾‬ ‫ڀريندي‪ ،‬ان تي تِيلي رکي َنرو کڻي اسڪول طرف نهاريندي چوندا هيا‪ “ ،‬او اهو منهنجو‬ ‫پٽ پيو سبق پڙهي ٻڌائي‪ .‬اهو اهو منهنجي پٽ جو آواز آ”‪ .‬هوڏانهن ٻارڙن ۾ وٺ وٺان‬ ‫هوندي هئي‪ ،‬ٽنگون پيون رڦنديون ُهين‪ ،‬شل نه ڪو اهڙو سوال ٿئي‪ ،‬جنهن جي معني نه‬ ‫اچي‪ ،‬متان ڪو حساب غلط ٿئي‪ ،‬متان ڪا صورتخطيَء ۾ ُچڪ ٿئي‪ .‬۽ ها سچي جڏهن‬ ‫سپروائيزر جو گهوڙو ايندي ڏسبو هيو ته هرڪو ڊوڙي انهيَء جا واڳ وٺڻ جي ڪندو‬ ‫وڙي وڃي سپروائيزر کي هٿ ڏيندا هيا‪،‬‬ ‫هيو‪ ،‬موچارا مهانڊا به ڊوڙي ٻين کان اڳ ڪڍي‪ ،‬نِ ِ‬ ‫تن ڏينهين سپروائيزرن کي عام ٻوليَء ۾صاحب چوندا هيا‪ .‬راڄ جي وڏڙي تي اهي فرض‬ ‫هوندا هيا ته ان ڏينهن ڪوشش ڪري صاحب جي مانيَء ٽڪيَء جوحال سارو بِلو به ڪري‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫۽ هڻي ماري شام ڌاري جڏهن نتيجا پڌرا ٿيندا هيا‪ ،‬ته فالڻو پٽ االڻي جو فل پاس‪ ،‬فالڻو‬ ‫پٽ االڻي جو رڳو پاس ۽ فالڻو ولد فالڻو چڙهي‪ ،‬ته فل پاس ۽ پاس ٿيندڙ ٻارڙن جي‬ ‫مائٽن جا منهن‪ ،‬باوجود زماني جي هزارين ُدکن ۽ دردن جي َٻهڪندا هيا‪ ،‬وسين لڳي‪ ،‬۽‬ ‫وت آهر هرڪو ريوڙين ۽ نقلن جا جهول ڀري اچي ورهائيندو هيو‪ .‬ته منهنجو ٻچڙو امتحان‬ ‫۾ پاس ٿي ويو آهي‪ .‬ساڳي ڪار قرآن شريف پڙهي پورو ڪرڻ مهل به ٿيندي هئي‪ ،‬پر‬ ‫انهيَء کان به ٻه هٿ مٿي ٿيندي هئي‪ ،‬قرآن پورو ڪندڙ جو والد‪ ،‬حال سارو تاهريَء‪ ،‬چاشنيَء‬ ‫يا باصري ڀت جي ديڳ الهيندو هيو‪ُ ،‬پٽ کي ململ جي ڪپڙي جي َپڳ ٻڌائبي هئي‪ِ ،‬مٽ‬ ‫مائٽ پنج ڏه روپيا مبارڪ جا ڏيندا هيا‪ .‬هرڪو نصيحت ڪندو هيو ته ابا قرآن جو دور‬ ‫ڪندو رهجانِء‪ ،‬ڳرو بارو ٿجانِء‪ ،‬قرآن پيٽ ۾ اٿئي‪.‬‬ ‫۽ پوِء وقت بدليو‪ ،‬نوان زمانا آيا‪ ،‬نوان ماستر آيا‪ ،‬نوان نصاب آيا‪ ،‬نيون ريتون رسمون‬ ‫ايجاد ٿيون‪ ،‬هاڻ ٻار پڙهڻ بجاِء ماستر جي گھر جون ڪاٺيون ڪرڻ به لڳا‪ ،‬ته ماستر جي‬ ‫ڍڳيَء يا مينهن ڀٽاريَء الِء گاه جي ُمٺ آڻڻ به انهن جي پڙهائيَء جوحصو ٿيڻ شروع ٿي‬ ‫وئي‪ .‬هوڏانهن وري اڳي جيان مسيت جي ُمالن جي ماني گھر گھر مان پاڻهي اچڻ بند ٿي‬ ‫ٺ “ َڦ َ‬ ‫ڪر” جي نالي تي ِپني اچڻ ٻارن جي ذمي ٿي‪ .‬تڏهن به ڪجھ نه ڪجھ‬ ‫ته اها به گھر ِڏ ِ‬ ‫اسڪولن ۾ چاڙهو ڏسڻ ۾ ايندو هيو‪ ،‬سو به ان ڪري جو اسڪولن جي سار سنڀال جو‬ ‫پختو نظام موجود هيو‪ ،‬ماستر ٿورو ڪي گھڻو پڙهائيندا ضرور هيا‪ .‬انهن ئي ڏينهن جي‬ ‫پڇاڙيَء ۾ ڪاپي ڪلچر آيو‪ ،‬يا آندو ويو‪ ،‬ڪارتوس جو اکر پاڻ تڏهن رڳو بندوق ۾ هڻڻ‬ ‫وارو ٻڌو ۽ ڏٺو هيو‪ .‬امتحان ۾ ڪاپيَء ڪرڻ وارو ڪارتوس پهريون ڀيرو ُٻڌوسي‪ .‬گھڻو‬ ‫پوِء جڏهن‪ ،‬هي بندو نائين درجي ۾ هيو‪ ،‬اوسي پاسي ۾ ڪاپيَء جا ڌوڙيا ڏسي‪ ،‬روح ڪونه‬ ‫رهيو‪ ،‬سو عربيَء جي پيپر ۾ سورت فلق جي معني ياد نه هجيم‪ ،‬ان جو ڪارتوس ٺاهي‪،‬‬ ‫پاسي واري کيسي ۾ وڌم‪ ،‬ٿيو به ايئن جو اهوئي سوال اچي ويو‪ .‬بسم اهلل ڪري ڪاپيَء‬ ‫جي شروعات ڪيم‪ ،‬اوچتو مٿان بيٺل ماستر تي نظر پئي‪ ،‬اچي ڏڪڻي لڳي‪ ،‬ڪارتوس‬ ‫وڃي پيرن ۾ ڪريو‪ .‬ماستر هيو ُملو‪ ،‬سو قراني آيت منهنجي پيرن ۾ ڪريل ڏسي کڻي‬ ‫پٽڪي ُڌوڙ ڪيائين سا رب ٿو ڄاڻي‪ .‬بس انهيَء کان ته ُسٺو‬ ‫اکين تي رکيائين ۽ پوِء جا‬ ‫ِ‬ ‫هيو ته ٻه ٿڦڙون وهائي ڪڍي ها‪ .‬اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن پاڻ به االئي ڪيترا امتحان ڏنا‪،‬‬ ‫االئي ڪيتريون ڊگريون ورتيون‪ ،‬پر ڪاپيَء ۽ ڪارتوس کان ايئن وونُء وياسي جيئن‬ ‫گنجو پاڪيَء کان‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وري ٻيو نئون دور آيو‪ ،‬هاڻ ڪارتوسي ۽ ڪاپيَء ڪرڻ وارا مڙس ڪرسين تي وارد ٿيڻ‬ ‫شروع ٿيا‪ ،‬۽ پوِء اصل ٿيو ايئن جو جنهن کي ٻي ڪا نوڪري نه پئي مِلي سو َو ِڃيو ماستر‬ ‫ٿئي‪ ،‬ڪجھ ڏينهن تائين ته ڏنو پٽ ُڇٽي جو قصو هالئيندو رهيو‪ ،‬جنهن ۾ هي بندو به‬ ‫اڳتي هلي چوڏهين سوين ۾ ماستر ٿيو هيو‪ .‬پر پوِء سياسي صاحبن جي اک هن پاسي ٿي‪،‬‬ ‫تڏهن سمجھ آين ته مار هيڏانهن ته وڏا کانچا آهن‪ ،‬اسان هروڀرو پيا ڌوڙ ۾ ٿاڦوڙا هڻون‪.‬‬ ‫پوِء مڙسن کيپ کٽيندي تعليم ۾ سياست کي ايئن ُٽنڀيو جيئن هينئر ُملن مذهب کي‬ ‫سياست جي رنگ ۾ رنگيو آ‪ .‬۽ پهرئين ڌڪ ۾ پنهنجا نواز پاليسي آڻيندي‪ ،‬ڌڙاڌڙ ماستر‬ ‫ڀرتي ڪيائون‪ ،‬۽ پوِء هنن اکين کوڙ سارا اڻ پڙهيا ڀائو ۽ ڀينرون به ماستر ٿيندي‪ ،‬پگھارون‬ ‫کڻندي ڏٺا‪ .‬سرڪاري رڪارڊ ۾ ته مڙس پڙهيل هيا‪ ،‬پر اصل ۾ الال مال خالص هيو‪ .‬ان‬ ‫دور ۾ اسڪول ُاجڙڻ شروع ٿيا‪ ،‬سنڌ ۾ تعليم کاتو‪ ،‬جنهن کي اڳي ڀوڳن ڀوڳن ۾ “ٿڌي‬ ‫ڇانو‪ ،‬مِٺي ُبک” چوندا هيا‪ ،‬سو اوچتو ئي اوچتو سڻڀو ٿي پيو‪ .‬انهيَء سڻڀ جو ئي ڪمال‬ ‫آ جو تعليم کاتي جي ڪرسيَء تي لٺ پئي لڳي‪ ،‬جيڪا اڳي ٿاڻن‪ ،‬ٻاڻن تي لڳندي هئي‪.‬‬ ‫اهو سڻڀ جو ئي ڪمال چئجي جو نالو وڏو ديھ ويران ٿيڻ لڳي‪ .‬۽ ٿيندي ٿيندي قصو‬ ‫وڃي اتي پهتو جو پيغمبري پيشي سان واڳيل کوڙ ساراماڻهو ويزائن تي هلڻ شروع ٿيا‪.‬‬ ‫هيٺان کان مٿي تائين حق حالل جي روزي ڪمائي کائيندڙ کاتي کي اندران ئي اندران‬ ‫ُسري کائي َچ ُ‬ ‫ٽ ڪري ڇڏيو‪ ،‬هاڻ تعليم کاتي جو ُاڀو ڪاٺ ته بيٺل ڏسئون پيا‪ ،‬پر ايڪا‬ ‫قلم يارڙا ڄاڻين ٿا ته انهي ُڀتل ڪاٺ کي هلڪو ُڦلڪو ٿيڙو ئي ڪيرائي وجهندو‪ .‬هڪڙو‬ ‫مثال ٻڌائيندو هالن ته ڪجھ سال اڳ سنڌ حڪومت هن بندي کي به وزير اعلي جي تعليمي‬ ‫مانيٽرنگ ڪميٽيَء تي ٿاڦيو هيو‪ .‬ڪاليجن جا امتحان پئي هليا‪ ،‬اسان کي ڪنهن ڪاليج‬ ‫تي ڇاپو هڻڻو هيو‪ ،‬الريَء مان لهي‪ ،‬النگون هڻندو‪ ،‬پنڌ ئي پنڌ ڪاليج جي در تي وڃي‬ ‫پڳس‪ ،‬ٻي سنگت جو اڃان َڏس َپتو ڪونه هيو‪ ،‬ڪپڙا گهنجيل‪ ،‬سنڌي ٽوپي مٿي تي‪ ،‬سٿڻ‬ ‫جو هڪڙو پانئچو هيٺ ٻيو مٿي ڏسي همراهن پڪو گراهڪ سمجهيو‪ ،‬چيومان منهنجي‬ ‫پٽ جو پيپر آهي‪ ،‬مونکي اندر ڇڏيو ته ڪارتوس ڏيانس‪ ،‬اوهان کي خرچي پاڻي ڏبي‪.‬‬ ‫خرچي وٺي وراڻيائون ڀلي اندر اچ‪ ،‬پر گهڙي کن الِء هن ڪٻٽ جي پويان لِڪي بيھ‪،‬‬ ‫هڪڙي ٽيم ٿي اچي‪ ،‬اها ٿي وڃي پوِء وڃي ُپٽهين کي مال پاڻي ُپڄائجانِء‪ .‬خير ٽيم آئي‪،‬‬ ‫۽ منهنجو به راز ظاهر ٿيو‪ ،‬مڙسن جا رڳو ٻوٿ لٿا‪ ،‬ڪوبه ڊپ ڪونه ٿين ته اچڻ واريَء‬ ‫ٽيم جي هڪڙي ماڻهوَء اسان جي هيڏي وڏي چوري پڪڙي ورتي آهي‪ .‬ان ڏينهن سنڌ جي‬

‫‪50‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اهم ۽ نالي واري تعليمي اداري جي هڪڙي بالڪ مان ڪارتوسن جو پاچڪو ڀري ڪڍيو‬ ‫هيم!!!!!!‬ ‫جڏهن ملڪ جي تعليم جا اهڙا حال ٿيا ته ٺيڪ ان مهل اسان پاري اڇي ڪپڙي ۾ ويڙهيل‬ ‫طبقي ڌڙاڌڙ ذاتي اسڪول کوالئي رجسٽر ڪرائڻ شروع ڪيا‪ .‬هاڻ تعليم هرڪنهن جو‬ ‫بنيادي آئيني حق هجڻ بجاِء ايئن ٿي پئي جو“هجئي ناڻو ته گھم الڙڪاڻو”‪ .‬اميرن جا‬ ‫ٻارپئسا ڏئي الڳ اسڪولن ۾الڳ نصاب پڙهيا‪ .‬غريبن الِء دودو ڌوڙ چنيسر ڇائي واري‬ ‫ڪار ٿي‪ .‬ڇو جو ماستر صاحبن اسڪول وڃڻ جو ڄڻ قسم کڻي ڇڏيو‪ .‬ڇٽي ڇماهي‬ ‫حاضريون لڳائڻ الِء ويا ته ويا‪ ،‬نه ته پندرهين سوين وارو مڙس پاڻهي صحيحون به ڪري‬ ‫ڇڏيندو‪ .‬هاڻ وري جٺ اها به ٿي ته‪ ،‬جتي سترهن ٻار اتي ستاويھ ماستر‪ ،‬جتي سئو ٻار اتي‬ ‫هڪڙو ماستر‪ ،‬سو به دڪانداري ڪندڙ مڙس‪ ،‬۽ تنهن به پندرهين سوين ۾ مون‬ ‫جهڙوبيروزگار ڳولي اسڪول ۾ ويهاريو‪ .‬جيڪو پڙهائڻ بنان رڳو ٻارن کي اسڪول ۾‬ ‫ايئين واڙيو ويٺو آهي‪ ،‬جيئن ڪاڙهي تتي جو ڌراڙ رڍن جو ڌڻ ڪنهن ڇانو ۾ واڙي‬ ‫وڃي آرام ڪندا آهن‪ .‬سو ايئن سنڌ جي ٻچڙن مان تعليم جو تارو به نڪري ويو‪ .‬نڪري‬ ‫پيو ۽ شايد نڪرندو رهي‪.‬‬ ‫هاڻ ٿا ڪريون جهيڙي واري ڳالھ‪ ،‬اسان جي سونهاريَء سنڌ ۾ االهي ساريون ڏيڍ چانور‬ ‫جون ديڳڙيون چڙهيل آهن‪ ،‬کوڙ سارا سماج سڌارڪ‪ ،‬کوڙ سارن ڪمن سان سلهڙيا پيا‬ ‫آهن‪ .‬راڄ مڙسن جا دان‪ +‬شور ٿا سڏجن‪ .‬پر ڌڻيَء کي حاضر ناظر ڄاڻي ڪا هڪڙي ُڌر‪ ،‬ڪو‬ ‫هڪڙو مڙس ماڻهو ڇاتي ٺوڪي چوي‪ ،‬ته ٻيلي اسان جي مول متن ۾‪ ،‬اسان جي قول فعل‬ ‫۾ اهو شامل آ ته پهريائين پنهنجي قوم کي علم جي زيور سان سينگاربو‪ ،‬پوِء اها عالم‬ ‫قوم‪ ،‬اها ڏاهي قوم‪ ،‬انقالب آڻڻ الِء پنهنجا رستا پاڻهي ڳوليندي‪ ،‬پاڻهي فيصلو ڪندي ته‬ ‫انقالب‪ ،‬چيني هجي يا روسي هجي يا ڪو ٽيون هجي‪ .‬ڀانيان ٿو ڪا به ڌر اهڙي ڪانه‬ ‫هوندي جيڪا ڇاتي ٺوڪي ايئن چوي‪ .‬هلو جي ايئن ناهي ٿيو ته اڃان به اربع خطا ڪانهي‬ ‫ٿي‪ ،‬هاڻ به ڪا صالح ثواب ڪريون‪ ،‬ڪو مستقل حل ڳوليون‪ ،‬ڪو ڪهڙي ذميواري کڻي‬ ‫ته ڪو ڪهڙي‪ ،‬ٻيو ته ٺهيو پر ڳوٺ ڳوٺ‪ ،‬شهر شهر‪ ،‬اسڪولن جي مالڪي ڪريون‪ ،‬ايندي‬ ‫ويندي المارا ڏئي‪ ،‬اسڪولن جي پڙهائي ڏسون‪ ،‬ته به گھڻو ڪجھ ٿي سگهي ٿو‪ .‬يقين ڄاڻو‬ ‫ته جي قوم جا ٻچڙا سڌاري وياسين ته بهشت ۾ ايئن وينداسين جيئن “ ُڌو ٻاروچا ڀنڀور‬ ‫۾”‪.‬‬

‫‪51‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سو ڳالھ پئي هلي سائين محمد حيات جروار جي ۽ پاڻ وياسون هليا االئي ڪيڏانهن‪.‬‬ ‫پهريون درجو پاس ڪري اڃان ٻئي ۾ ُپڳاسين ئي َمس ته اوچتو ئي اوچتو سائين عطن‬ ‫فقير جي بدليَء جو پروانو اڏامندو آيو ۽ سائين عطن فقير پنهنجي فقيراڻيَء َمڏيَء کي‬ ‫ويڙهي سيڙهي هليو ويو‪ .‬هاڻي اسان جونئون استاد محمد حيات آيو هيو‪ ،‬جيڪو سنڌيَء‬ ‫ٽوپيَء کي گهڻو ڪري نراڙ تي پائيندو هيو‪ .‬ڪاريون ڀنئور ُمڇون ۽ کل ُمک چهرو هوندو‬ ‫هيس‪ .‬شروع ۾ ته اسان سڀني شاگردن کي اڳوڻن استادن جيان کانئس به ڊپ ٿِيڻ لڳو هو‪،‬‬ ‫پر آهستي آهستي اهو ُ‬ ‫ڊپ ختم ٿيڻ شروع ٿيو هيو‪ ،‬ڇو جو سائينَء جي ُڳوٺ ۾ ايندي‬ ‫ئي‪ ،‬ماما رمضان سان مٿو مٿي تي ياري ٿي وئي هئي‪ ،‬هوريان هوريان رڳو ماما سان نه‬ ‫پر سائين محمد حيات ڳوٺ جي هرهڪ ڀيل‪ ،‬مينگهواڙ توڙي ڪنڀار جو به يار ٿي ويو‬ ‫هيو‪ .‬اهي ڳالهيون اسان کي گهڻو پوِء سمجھ ۾ آيون هيون ته سائينَء کي مٺياڻي ڪاليج‬ ‫مان ماستريَء جو ڪورس ڪندي ڪا قوم پرستيَء جي لغار لڳي ُچڪي هئي‪ .‬تنهنڪري‬ ‫هر غريب غربو سندس يار هيو‪ ،‬۽ يارانيَء الِء شرط صرف اهو هيو ته اڳلو سنڌي هجي‪.‬‬ ‫تن ڏينهين سائين محمد حيات زميني حقيقتن سان مالئي وطن جي حب ۽ سنڌيت بابت‬ ‫کوڙ سارا مثال اسان ٻارن کي سبقن ۾ ڏيڻ جي ڪندو هيو پر سندس ڳالهيون اسان جي‬ ‫مٿان گذري وينديون هيون‪ .‬آئون پرائمريَء جا ٻه درجا وٽس َپ ُ‬ ‫ڙهيس‪ِ ،‬چٽو ياد اٿم ته ٻئي‬ ‫ڏينهن‪ ،‬بيٽ آفيسر محمد حيات مريَء‪ ،‬جڏهن ُمنهنجو اِمتحان‬ ‫درجي جي امتحان واري‬ ‫ِ‬ ‫َ ُ‬ ‫ڪي ڳ ُ‬ ‫ُ‬ ‫يتون ڏيئي پڙهڻ!!‪ .‬ويتر‬ ‫ورتو هيو‪ ،‬ته آئون جملي ڪم پاڻيَء جيان ِپيئڻ لڳس‪ ،‬نه ِ ِ‬ ‫ُ‬ ‫منهنجي استاد‪ ،‬بيٽ آفيسر کي ٻڌايو ته هِيُء ُ‬ ‫هوشيار آهي‪ ،‬جو ٽِئين ۽چوٿين‬ ‫ٻار ايترو ته‬ ‫درجن جا سبق‪ ،‬صورتخطي ۽ حساب به فٽا فٽ َ‬ ‫ڪ ِريو َوڃي‪ُ .‬ان ڳالھ تي بيٽ آفيسر‪،‬‬ ‫منهنجو ٽِئين درجي جي سبقن مان به امتحان َو ِرتو هيو جيڪو ايئن ڏنم جيئن سمورا‬ ‫سي‪ ،‬وڏو شوڪارو ڀري‪،‬‬ ‫ڪتاب پڙهيل هجان‪ .‬۽ پوِء رزلٽ شيٽ کولي‪ ،‬جنم جي تاريخ ِڏ ِ‬ ‫جي ُعمر ننڍي آهي‪ ،‬نه ته آئون پنهنجا پاور استعمال‬ ‫سائينَء کي چيائين ته‪ ،‬ادا هن ٻار ِ‬ ‫ڪندي‪ ،‬کيس ٻنهي درجن مان پاس ڪري‪ ،‬چوٿين درجي ۾ ويهاريان ها‪ .‬يعني ڊبل‪ ،‬ٽرپل‬ ‫پروموشن ڏيانس ها‪ .‬واضح ڪندو هالن ته ُان وقت امتحان اڄ جيان ڪونه ٿِيندا ُهيا‪ ،‬جو‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫هڙيَء ۾مارڪون َڀري درجا ُٽپايا وڃن ٿا‪ .‬يا سپروائيزر صاحبان‬ ‫ِڏنو ُپٽ ُڇٽي جو ٿي‪ ،‬گ ِ‬ ‫اسڪول ۾ پهچيو‪ ،‬مانيون کايو‪ ،‬پئٽرول جا پئسا وٺي‪ ،‬ماسترن کي چيو ڇڏين ته‪ ،‬رزلٽ‬ ‫شيٽون پاڻ ئي ڀري آفيس ۾کڻي اچجو ته صحيح ڪري ڏيندس‪َ .‬ا ُ‬ ‫ڳ امتحان جي ِڏينهن‪،‬‬ ‫ڳاه ُ‬ ‫ڳوٺن جا ماڻهو اِسڪول ٻاهران َ‬ ‫ٽ ٿيو انتظار ۾ بيٺا هوندا هئا‪ ،‬ته ِڏ َس ُئون ڪنهن جو‬ ‫‪52‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُپٽ فل پاس‪ ،‬پاس ۽ چڙهي جي ڪيٽگريَء مان نِڪتو۽ ڪنهن جو ُپٽ ناپاس ٿيو‪ .‬نتيجي‬ ‫ُ‬ ‫ريو ِڙ ُيون‪ُ ،‬ڳ ُڙ‪ ،‬مِٺا ُڀڳڙا ۽ َن ُقل ورهائي‬ ‫جي اعالن بعد پاس ٿِيندڙن جا مائِٽ حال‬ ‫سارو‪ِ ،‬‬ ‫خوش ٿيندا ُهيا‪ .‬۽ ناپاس ٿيندڙن جا مائٽ وري پنهنجي اوالد کي پاس نه ٿيڻ تي دڙڪا ۽‬ ‫دهمان ڪندا هيا‪ .‬ته گڏوگڏ ٿڌا شوڪارا به ڀريندا هئا‪.‬‬ ‫سو ڳالھ پئي هلي سائين محمد حيات جروار جي سائين ٻن سالن بعد بدلي ٿي مڊل‬ ‫اسڪول ڪاٺڙيَء ۾ساڳئي پگهار تي انگريزي پڙهائڻ ويو هليو هيو‪ُ ،‬پوِء اسين جيئن ئي‬ ‫پنجون پاس ڪري مڊل اسڪول ڪاٺڙيَء ۾ پهتاسين‪ ،‬جيڪو ڳوٺ کان پنج ميل پري‬ ‫هوندي به اسان الِء جهڙوڪر پرديس هيو‪ ،‬ته اسان پارن اسان جي ڳوٺ جي جملي غريب‬ ‫شاگردن جو واقفڪار ۽ ڀرجهلو سائين محمد حيات ئي هيو جنهن جي ڏڍ تي ڪاٺڙيَء جو‬ ‫اسڪول ڀانِء پيو هيو‪ .‬۽ هو سچ به اسان جو اهڙوته ڀرجهلو ٿيو جو پنهنجن ٻچن جيان‬ ‫گهر ۾ رهائڻ کان وٺي اويل سويل حال سارو اڻڀيون َسڻڀيون مانيون کارائڻ ۾ ڪڏهن به‬ ‫ارهو ڪونه ٿيندو هيو‪ .‬تنهن زماني ۾ ويجهيَء ڇڪ ۾ ڪاٺڙيَء کان سواِء ڪوبه انگريزي‬ ‫اسڪول به ڪونه هوندو هيو‪ .‬اڄڪلھ جي اسان جي ٽهيَء جي جملي ڪاٺڙيَء جي پڙهيل‬ ‫ماڻهن ۾ جيڪر ٽڪو پئسو ڪو قومي جذبو‪ ،‬وطنيت جو اتساھ ۽ طبقاتي معاشري جي‬ ‫ٽڪساٽن جو ڪو پتو آهي ته اهو ڪبيرو گناھ سائينَء محمد حيات جو ڪيل آهي‪ .‬سو پوِء‬ ‫اسين سمورا شاگرد ڪاٺڙيَء مان پڙهندا االئي ڪٿان ڪٿان پڙهي ڪامورا ٿيندا وياسين‪،‬‬ ‫پر سائين محمد حيات اويل سويل‪ ،‬توڙي مرڻي پرڻي هرهڪ شاگرد وٽ ٻارين ٻچين پير‬ ‫ڀريندو رهيو‪ .‬۽ اڄ به هيڻي حال هوندي رٽائرڊ زندگي گذاريندي به حال سارو پنهنجي َپ ِر‬ ‫پاريندو اچي‪ .‬سائينَء جو هڪڙو قصو ياد پيو اچيم‪ ،‬جنهن تي لکندي کل به اچي پئي‪ .‬۽‬ ‫انهيَء قصي ڪرڻ کان سواِء سائينَء جو قصو ئي اڌورو ۽ اڻپورو هوندو‪ .‬ها گھڻو پوِء جي‬ ‫ڳالھ آهي ته سائين محمد حيات جروار عبدالواحد آريسر ۽ شفي سينهڙي جي گهڻو ويجهو‬ ‫ٽ‪ ،‬ته وري ڪڏهن ڪنهن ٻيَء َ‬ ‫ٿي ويو هيو‪ .،‬ڪڏهن قمر ڀٽي َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ٽ جي ڏاڙهي َرکيو‪،‬‬ ‫ديشي ٿيو وتندوهيو‪ .‬ها اهو‬ ‫سنڌي ٽوپي نراڙ تي پايو‪ ،‬سرڪاري مالزم هوندي به پڪو ِ‬ ‫به ٻڌائيندو هالن ته ايستائين آئون ارڙهين اوڻهين گريڊن جون نوڪريون ڪري‪ ،‬گولڊن‬ ‫هينڊ شيڪ ۾ چڱا خاصا ڏوڪڙ روڙي‪ ،‬رٽائرڊ زندگيَء هوندي به اڳئين کان اڳرو ٿيو‬ ‫وتندو هيس‪ .‬مٿان وري مالن نيڪوَء سان ياري هجيم سا به جهڙي تهڙي نه پر صفا لنگوٽيا‬ ‫هجون‪ .‬۽ درويش صفت مالن نيڪوَء الِء خلقن جو ُهاليل هجي ته ملو ڏاڍن ُمڙسن جو‬ ‫ماڻهو آهي‪ .‬سو اسان واري سائينَء الِء هڪ ته تعجب جهڙي ڳالھ اها هئي ته آئون رٽائر ٿي‬ ‫‪53‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫به اهڙي ٺٺ ٺانگر واريَء زندگيَء الِء پئسو ڏوڪڙ ڪٿان ٿو آڻيان‪ .‬ٻيو وري مٿان ڪنهن‬ ‫يارڙي ٺوڪي کڻي ڦوڪ ڏنس ته آئون به ڏاڍن مڙسن جو پگهاردار آهيان‪ .‬سو هڪڙي‬ ‫ڏينهن هڪلي هوڪاري مون وٽ آيو‪ ،‬۽ انتهائي ادب جا هٿ ٻڌي چوڻ لڳو‪ ،‬ابا مون توکي‬ ‫پڙهايو‪ُ ،‬پٽن جيان پنهنجي گھر ۾ رهايو‪ ،‬ٻيلي منهنجي پارت هجئي‪ !!!.‬آئون پريشانيَء‬ ‫مان سائينَء جا جوڙيل هٿ کوليان ۽ سائين َو ِريو َو ِريو پيو هٿ ٻڌي‪ .‬نيٺ گهڻي ُپڇ ُپڇان‬ ‫بعد اصل ڳالھ ٻڌايائين‪ .‬تنهن تي ڏاڍا ڀلي سونهاري ۽ جاميَء جا قسم کڻي کيس يقين‬ ‫ڏيارڻ جي ڪيم ته سائين ايئن ناهي جيئن اوهان ُٻڌو آهي‪ .‬پر سائينَء اهڙي ڳنڍ َٻڌي جو‬ ‫ڦِريو ڦِريو چوي‪ ،‬ها ابا سڀ ايئن ئي چوندا آهن‪ ،‬پر هوندا ٻيو ڪجھ آهن‪ .‬اهي ڏينهن‬ ‫اڄوڪا ڏينهن سائينَء کي منهنجي ڳالھ تي يقين ڪونهي آيو‪ ،‬جيتوڻيڪ سائين هاڻ آريسر‬ ‫وارن کان االهي پري بيٺو آهي‪ ،‬پر پوِء به َوسين لڳي منهنجي اڳيان ڪا به سياسي ڳالھ‬ ‫ڪرڻ کان َلهرائيندو آهي‪ ،‬ته نه پر اصل وونُء ويندو آهي‪ .‬اڃان به ڊپ اٿس متان ڪا چغلي‬ ‫هڻي پيريَء ۾ ٽنگائي نه وجهانس‪.‬‬ ‫سائينَء جي قصن سان ڇيڙ خاني ڪنداسون ته ڪتاب ڀرجي ويندا پر پوِء به هڪڙو ٻيو به‬ ‫ياد ٿو اچيم سو ڀانيان ٿو ته اوهين به ُٻڌندا هلو‪ 1983 .‬ڌاري منهنجي وڏي پٽ جو عقيقو‬ ‫هجي‪ ،‬رات جي مانيَء ٽڪيَء بعد سڀني مٽن مائٽن يارن دوستن جي راِء هجي ته راڳ جي‬ ‫محفل ڪريون‪ ،‬جنهن الِء ڦلهڏين جو دوست ۽ شوقيه ڳائڻو ابراهيم مري يڪتارو ۽ چپڙيون‬ ‫کڻي آيو هجي‪ .‬هوڏانهن اسان جي برادريَء جو بزرگ ۽ڪٽر وهابي مولوي حاجي ابوالحسن‬ ‫شر جو ضد هجي ته مولودن جي محفل ڪجي‪ .‬حاجي صاحب بزرگ هوندي به وڏو ڀوڳائي‬ ‫هوندو هيو۽ سائين محمد حيات جا ڀوڳ چرچا تمام گهڻا سهندو هيو‪ .‬نيٺ انهيَء رات‬ ‫سائين محمد حيات اسان جي بزرگ مولويَء کي مڃائي ويو ته صوفياڻو ۽ قومي راڳ به‬ ‫هڪڙي قسم جي بندگي آهي‪ .‬نيٺ اسان وارو بزرگ هڪڙيَء ڪنڊ ۾ وڃي رلي تاڻي‬ ‫سمهي رهيو ۽ باقي سنگت سڄي رات راڳ تي پئي ڪنڌ ڌوڻيا‪ .‬فجر ڌاري هرڪو وڃي‬ ‫آرامي ٿيو‪ .‬هوڏانهن وري حاجي صاحب اٿيو‪ ،‬وضو ساري‪ ،‬ڇني جي لڳو لڳ واري مسيت‬ ‫۾ وڃڻ بجاِء‪ُ ،‬ستل مهمانن جي منهن تان رليون پاسي ڪندي‪ ،‬سڃاڻپ جي ڪوشش ڪندي‪،‬‬ ‫جڏهن سائين محمد حيات وٽ پهتو ته سندس سيرانديَء کان بيهي ٻئي هٿ ڪنن ۾ وجهي‬ ‫شرارت طور اذان ڏيڻ الِء ڪيائين اهلل اڪبر‪ ،‬اهلل اڪبر‪ .‬سائين اڃان ڪچڙيَء ننڊ ۾ هيو‪،‬‬ ‫سو رليَء مان منهن ڪڍي چيائين مار! هن ُملي ته ڇنو ئي مسيت ڪري ڇڏيو‪ .‬تنهن تي‬ ‫بزرگ ابولحسن کان وڏو ٽهڪ نڪري ويو هيو ۽ پوِء ٻئي هڪ ٻئي سان منهن منهن ۾‬ ‫‪54‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏئي ڳچ دير کلندا رهيا‪ .‬اها هئي انهيَء دور جي بزرگن جي برداشت ۽ رواداري نه ته اڄڪلھ‬ ‫جو دور هجي ها ته سائين محمد حيات اهڙي ڀوڳ ڪرڻ تي بنان پئسي ڪڏهوڪي بهشت‬ ‫جي ٽڪيٽ وٺي چڪو هجي ها‪،‬‬ ‫۽ پوِء سندس بدلي ٿي وئي‪ .‬چوٿون ۽ ُ‬ ‫ُ‬ ‫پڙهيس جيڪوبه‬ ‫ٽ‬ ‫پنجون‪ ،‬مرحوم گل حسن جروار َو ِ‬ ‫فق ِيراڻي َر َ‬ ‫ُ‬ ‫نسان ُهيو‪ .‬واضح رهي ته ُمنهنجيَء زندگي َء ۾ تبديلين‬ ‫نگ جو سادو ۽ ِسڌو اِ‬ ‫جو ُم َ‬ ‫حرڪ والدين سان َگڏ سائين گل حسن به َب ِڻيو‪ ،‬آئون جيڪي ڪجھ اڄ آهيان سو بابا‬ ‫سائين ۽ امان سانئڻ سان گڏوگڏ سائين گل حسن جي ڪري آهيان‪ ،‬سائين گل حسن جي‬ ‫انهن احسانن جو گهڻو ِذڪر َاڳتي ايندو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬پنجين درجي ۾ پڙهندا ُهياسين‪ ،‬جو ميراڻي زمين تان قيصر خان راڄڙ جي‬ ‫مقاطعي جو مدو پورو پئي ٿيو‪ .‬ڇن جون هي ميراڻيون زمينون ڪالھ به ڀلوڙ هيون ته اڄ‬ ‫َ‬ ‫زمين جي مقاطعي‬ ‫جي هن‬ ‫به آهن‪ .‬سو زمينن جي زرخيزيَء کي ڏسندي‪ ،‬مِير صاحب ِ‬ ‫ڪافي ڊِنگ زميندار َڀ َڄ ڊوڙ ۾ هيا‪ُ .‬ان وقت منهنجي ُعمر َڏ َهه ورهيه کن‬ ‫حاصل ڪ ِرڻ الِء‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫صرف هِڪڙي َک َ‬ ‫هوندي ُهئي جنهن تي بابا ُسمهندو‬ ‫ٽ‬ ‫هوندي‪ .‬جيئن ته اسان جي گهر ۾ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُهيو‪ .‬ٻين ڀاتين الِء ڪاٺ جون پيهيون ٺهيل هونديون هيون‪ .‬امان‪ِ ،‬جيجان ۽ اسين ٻار انهن‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫کي ُسمهندا ُهياسين‪ .‬آئون ڪڏهن ڪڏهن‬ ‫ڪاٺ جي‬ ‫ِ‬ ‫پيهين تي کِپ ِوڇائي مٿان َرليون َر ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫انگل آرا ڪري وڃي‪ ،‬بابا سان گڏ کٽ تي به سمهندو ُهيس‪ .‬جيڪا کٽ رات جي وڳڙي ۾‬ ‫هميشھ گهر کي ڏنل ڊنگهرن واري لوڙهي جي گِهٽيَء تي َرکِ َيل هوندي ُهئي‪ .‬بابا پاڻ سان‬ ‫َُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫کي‬ ‫جي الئسنس واري هڪ نالي بندوق ۾ ڪارتوس ِوجهي‪ ،‬رليَء هيٺان َر ِ‬ ‫گڏ ماما رمضان ِ‬ ‫پوِء ُسمهندو ُهيو‪ .‬اها بندوق اڄ به خان محمد وٽ موجود آهي جيڪا بابا ۽ ماما ڪڻڪ جي‬ ‫هڪڙي ٻوري ڏيئي پاڙي جي ڪنهن وڏيري کان خريد ڪئي هئي‪ .‬ڇاڪاڻ ته ُان زماني‬ ‫ُ‬ ‫ڻيون ٿ ِ ُ‬ ‫ڪار ُيون َگ ِه ُ‬ ‫ينديون ُهيون‪ .‬انهيَء ڪري ماڻهو پنهنجن‬ ‫۾اسان جي تر ۾‬ ‫چوريون َچ ِ‬ ‫ڳوٺن تي پهرا به ڏيندا هيا‪ ،‬هونئن به هر گهر ۾ هڪڙو اڌ ڀاتي رات جو واري واري سان‬ ‫پيو جاڳندو هيو‪ .‬جيئن مال متاع جو سماع ڪبو رهجي‪ .‬اهڙيَء ئي َ‬ ‫هڪڙيَء رات جو آئون‪،‬‬ ‫بابا سان گڏ گهٽيَء تي رکيل کٽ تي ُس ُ‬ ‫ار َيل ُبلٽري ُ‬ ‫ڪ َت ِن ُرو َم ِڙ‬ ‫تل ُهيس‪ ،‬ته اسان جي َڌ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڪري ٻاهران ايندڙ ڪنهن ماڻهوَء کي َوڃي َد ِسيو‪ .‬بابا ۽ آئون ڇ َ‬ ‫رڪ ڀري جاڳيا ِسين‪ ،‬ڏسون‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫چي اسان جي‬ ‫ته ُرگهو مل‪ ،‬مٿي اگهاڙو‪ ،‬پيرين اگهاڙو‪ ،‬ڪتن کان پاڻ ڇڏائ ِيندو‪ ،‬سهڪندوا ِ‬ ‫َ‬ ‫ئي َسهڪندي چوڻ لڳو‪ .‬اڪبرخان‪،‬‬ ‫َکٽ تي ِ‬ ‫ڪريو‪ .‬۽ بابا جي ڳالهائڻ ۽ ڪجھ پڇڻ کان اڳ ِ‬ ‫اڪبر خان‪ ،‬ڌاڙيلن جي ٽولي َاسان ميگھواڙن جو سمورو ويڙهو ُڦري‪ ،‬هاڻ سيٺ رائت مل‬ ‫‪55‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٽاڙي ڪڍي پاس ِيرا ڪريو‪ ،‬ڌاڙيل رائت‬ ‫جي دڪان تي ڪاهِيو آهي‪َ ،‬اوهين به گهرن مان َٽ َپ َڙ‬ ‫ِ‬ ‫مل کي ُڦري‪ ،‬ڄاڻ اوهان ڏي پهتا‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ئي‪ ،‬بابو سائين‪ ،‬کيس بنان ڪنهن ورنديَء ڏيڻ جي‪ ،‬ڊِگهيون‬ ‫ُرگهي مل جي ڳالهه ٻڌندي ِ‬ ‫َٻرانگهون َڀريِندو‪ ،‬ڀريل بندوق ۽ ڪارتوسن جي پٽي سميت کنيون‪ ،‬واڻِين جي ُد َ‬ ‫ڪان‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ذري هئي‪ ،‬جو واڻين جي ُد َ‬ ‫ڪان جي ُاترينَء َڀ ِر‪،‬‬ ‫هڙي ئي ڪونه گ ِ‬ ‫طرف هليو ويو‪ .‬گ ِ‬ ‫مينگھواڙن پاران ٺاهيل جانورن جي کلون رڱڻ واري ماٽي لڳ بيٺل َٻ ُٻر َوٽان ُ‬ ‫بندوقن جا‬ ‫ُڌوڙيا ۽ بابا جون َه ُ‬ ‫ڪلون شروع ٿِي ويون هيون‪ .‬آئون ۽ رگهومل َڊپ ۾ َڏ َ‬ ‫ڪندي هڪ ٻئي‬ ‫ِ‬ ‫کي چنبڙي ويا هياسين‪ ،‬چٽو ياد اٿم ته انهيَء ڏينهن ُرگهو مل مون کان به وڌيڪ َپئي‬ ‫َ‬ ‫ڪيو‪ .‬نانا گل حسن جو ُپ ُ‬ ‫ٽ قاسم‪ ،‬تن ڏينهين ڦوھ جوانيَء ۾ ُهيو‪ .‬سو به بندوق جي‬ ‫ڏ ِ‬ ‫ٺڪاون جي آواز تي سجاڳ ٿي‪ُ ،‬‬ ‫ڪهاڙي َک ِڻي ٺڪاون جي طرف ڊوڙندوهليو ويو‪َ .‬ٺ َ‬ ‫ڪاو ِن‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫الهي خير جو ِو ِر ُد ڪرڻ لڳا‬ ‫تي ڳوٺ جا ٻڍا‪ ،‬ٻار‪ ،‬مايون‪ ،‬دايون‪ ،‬سڀ ِڇرڪ ڀري جاڳندا‪ ،‬يا اِ ِ‬ ‫هيا‪ .‬رگهي مل جي ُپٽ بيکي مل‪ ،‬پنهنجي اسپين جي دونالي بندوق لوڙهي تان اسان جي‬ ‫گهر ۾ اڇلي ڏني هئي‪ .‬تنهن کي ڪنهن هٿ به ڪونه التو‪ .‬انهيَء ڪري جو اسان سڀني‬ ‫جو هيانُء اڳيئي ٺڪاون جي ڪري پئي ڦاٽو‪ ،‬ويتر ٻيَء بال ۾ هٿ ڪير وجهي ۽ ڇوڙي‪.‬‬ ‫نيٺ بندوق جا فائر ۽ بابا ُجون َه َ‬ ‫ڪلون اوڀر طرف َو َڌن ِد ُيون ۽ ِجهي ِڻيون ٿِين ِد ُيون ويون‪،‬‬ ‫تان جو فائر ٿِ ُ‬ ‫يڻ بند ٿي ويا‪ .‬اسان جي ڏڪڻي به ويتر وڌي وئي‪ ،‬رگھي مل جي وات مان‬ ‫گھڙيَء گھڙيَء ٿڙندڙ ۽ ڏڪندڙ زبان سان بابا جي خيريت الِء ڀڳوان کان وينتيون پئي‬ ‫نڪتيون‪ .‬ڪالڪ َک َن بعد بابا سائين ۽ قاسم‪ ،‬سهڪندا واپس موٽِيا هيا ۽ ُرگهي مل کان‬ ‫ڪ ُ ُ َ‬ ‫ُپڇڻ لڳا هيا ته‪ ،‬ڪاڪا ُرگها! واڻِين جي ُدڪان ۽ ُتنهنجي اوطاق تي ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ڳي‬ ‫ِ‬ ‫ڙو ڪو ل ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڳوٺ جا سڀ ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ڪيڏانهن ِويا آهن؟؟ ُرگهي مل کي به بابا سائينَء وارن جي‬ ‫ماڻ ُهو‬ ‫ئي آهي‪،‬‬ ‫پ ِ‬ ‫اهڙي سوال تي حيرت پئي ٿي‪ ،‬ته آخر هيڏا سارا ماڻهو ڪيڏانهن ويا هوندا؟ نيٺ بابا‬ ‫َ‬ ‫سائينَء وارن ُرگهي مل کي ُ‬ ‫وريل‬ ‫ساڻ ڪري‪ ،‬و ِڏيَء ڳوال بعد واڻِين جي ان جي َڀانڊي ۾ ُپ ِ‬ ‫َ‬ ‫يس َيل ُهئا‪ ،‬جو َپ َ‬ ‫نهنجن جا َسڏ‬ ‫َچاله ِيارو همراهه ٻاهر ڪڍيا هيا‪ .‬جيڪي ايترا ته ڊِ َنل ۽ هِ ِ‬ ‫َُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُ‬ ‫رنائين‪ .‬ته متان اڃان ڌاڙيل بيٺا هجن ۽ ٻاهر نڪرندي‬ ‫ئي نه ِپيا َو‬ ‫ِ‬ ‫سڃاڻي به ڊپ مان سڏ ِ‬ ‫ماري نه وجھن‪.‬‬ ‫ٻِئي ِڏينه ِن بابا ُٻڌايو ُهيو ته راتوڪا همراھ ڌاڙيل ڪونه هيا‪ ،‬پر ڪي َ‬ ‫چور هيا‪ ،‬جن ڪاريَء‬ ‫ڪپڙو َٻڌي بندوق َبڻائي‪ ،‬رگھي مل جي اوطاق تي َ‬ ‫ڪاٺيَء ۾ َ‬ ‫ڪچهريَء ۾ َم ُحو ميگهواڙن‬ ‫ِ‬ ‫کانئن ئي واڻِ َين کي َس ُڏ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫کي‪ُ ،‬‬ ‫ڪوٽ جو‬ ‫ڪرائي‪ ،‬واڻين جي وڏي‬ ‫ئي َپ ِٽڪ ِن ۾ َٻ ِڌ ِي‪ِ ُ ،‬‬ ‫سن ِ‬ ‫دن ِ‬ ‫‪56‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َد ُرکوالئي‪ ،‬واڻِين کي ڏاڍي َ َ‬ ‫ڌي‪ ،‬جڏهن ُ‬ ‫ورن‬ ‫ِ‬ ‫سم ِ‬ ‫ڍي‪ ،‬سمورن مينگھواڙن سان گڏ َٻ ِ‬ ‫مار ڪ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ‬ ‫مڙسن کي ڀانڊي ۾ ِ َ‬ ‫ٽي ِپئي هين‪ ،‬ڇو جو مينگھواڙن جي اوطاق‬ ‫واڙڻ لڳا هيا‪ ،‬ته ڳڻپ ک ِ‬ ‫تان َٻڌل مڙس ڳڻي وٺي آيا هئا چاليھ‪ .‬واڻين سوڌا جڏهن ڳڻي پورا ڪيائون ته هڪڙو‬ ‫مڙس ُکٽي پ ُي ِن‪ .‬تڏهن هڪ ٻئي کي َچ ُ‬ ‫ڪاري ِسگها ٿِيو‪ ،‬پوڙهو َڀ ِڄي ويو َ‬ ‫اٿو‪،‬‬ ‫يائون‪ِ ،‬ش‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ڄاڻ َو ِڃي سموري ڳوٺ کي جاڳائِيندو‪ .‬پوِء تڙ تڪڙ ۾ اڃان ٿورو گهڻو سامان هڙوٽين ۾‬ ‫َ‬ ‫ات‬ ‫ڌي َوٺِي َڀڳا‪ .‬ر ِ‬ ‫ٻڌي کڻڻ جي تياري پئي ڪيائون‪ ،‬جو بابا جي ڪيل فائِرن جو آواز َُٻ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ئي ُ‬ ‫ڦورو اڳيان َڀڄندا َپئي ِويا ۽ بابوسائين پويان فائِر ڪندو َپئي ِويو‪ .‬جيڪر‬ ‫چانڊوڪي ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َوٽن ڪوه ِٿ ُ‬ ‫جوابي ُ‬ ‫فائر به ڪ ِن ها‪ .‬ان رات‬ ‫يار پنهوار هجي ها‪ ،‬ته ضرور بابي سائينَء تي‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪارتوس َکپائي‪ ،‬سليمان شاھ جي قبرستان وٽان واپس‬ ‫ٽيويهه‬ ‫يهن مان ِ‬ ‫بابو سائين‪ ،‬به َپ ِ‬ ‫نجو ِ‬ ‫َو ِريو ُهيو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫جي زمين‬ ‫گهڻو پوِء جڏهن وڏا ٿياسون ته خبر‬ ‫ئي‪ ،‬ته اِهو ڪارنامو مِير صاحب ِ‬ ‫پيئي ه ِ‬ ‫ِ‬ ‫مقاطعي تي حاصل ڪندڙ زميندارن جي پاڻ ۾ تنگا ڪشيَء جو نتيجو هيو‪ ،‬رگهو مل‬ ‫انهيَء ۾ اڙيو هيو جو هن انهيَء وڏيري الِء مير صاحبن کي سفارش ڪونه ڪئي هئي‪.‬‬ ‫گھڻن ماڻهن جون آڱريون تر جي مشهور وڏيرن ڏي کڄنديون هيون‪ .‬پاڻ جي ناال کنيا ته‬ ‫ڪ َن ٿيندا ان ڪري مِٺي به ماٺ‪ ،‬ته ُمٺي به ماٺ‪ .‬رب ٿو ڄاڻي ته سچ ڇا هيو‪ .‬نيٺ ٿيو ايئن‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫هيو‪ ،‬جو ٻيا زميندار رهيا ِسٽون ِسٽيندا‪ ،‬۽ ڦر ڦران ڪندا‪ ،‬وچان وچ چوڌري اسلم گھمڻ‬ ‫ٻني مقاطعي تي کڻي ويو‪ .‬يا وري رگهي مل ئي اهو مقاطعو کيس وٺرائي ڏنو هيو‪.‬‬ ‫هاڻي اسان جو َنئون مقاطعيدار ۽ ُمجيري‪ ،‬چوڌري اسلم گھمڻ آيو هيو‪ ،‬جيڪو ُسفيد‬ ‫يندڙ۽ نيڪ نِمازي هيو‪ُ .‬‬ ‫ڏاڙهيَء سان‪ُ ،‬پوري پني َق ُد وارو‪ ،‬ٺيٺ ِسنڌي ڳالهائ ِ ُ‬ ‫سندس َاچڻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سيٺ رائِت مل به هوريان هوريان پنهنجو ُدڪان ڳوٺ مان َپ ِٽيو هيو‪.‬‬ ‫کان جلدي پوِء ئي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ڪمدار ئي َرهِيو‪ ،‬باقي ٻي خلق ُ‬ ‫ُ‬ ‫واهي‪،‬‬ ‫۾منشي‪،‬‬ ‫باقي ُرگهومل وري به چوڌري اسلم جو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫وارد ٿيا‬ ‫منيجر‪،‬‬ ‫چي زمينداري اوطاق تي ِ‬ ‫چوڪيدار۽بورچي‪ ،‬مطلب ته کوڙ سارا ماڻهو ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫هيا‪ .‬چوڌري اسلم جي مالزمن ۾خاص طور تي هِڪڙو مينيجر‪ ،‬چوڌري اسحاق هوندو‬ ‫هيو‪ ،‬جنهن کي اسان چوڌري ايساک چوندا هياسون‪ .‬هو تمام سخت‪ُ ،‬رکو۽ َبددماغ هوندو‬ ‫واري وليس ڪمپنيَء جي ِج َ‬ ‫يپ‬ ‫گاڏڙ سنڌيَء ۾ ڳالهائيندو ُهيو‪ُ ،‬ک ِل َيل هوڊ‬ ‫ُهيو‪ .‬پنجابيَء‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫وندي ُهيس جنهن ۾ چڙهي گهمندو هيو‪ ،‬ٿوري گهڻي ڪم ڪار جي ڪوتاهيَء تان هارين‬ ‫ُه‬ ‫ِ‬ ‫گاريون ِڏيندو هيو‪ .‬تنهنڪري سڀڪو هاري کانئس ڏاڍو لهرائيندو هيو‪ .‬هو‬ ‫کي َز ُن ُدختر ِ‬

‫‪57‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حاجي اسلم گهمڻ جي ڀلوڙ طبيعت جي بلڪل ُابتڙ هوندو هيو‪ .‬خبر ئي ڪونه پوندي هئي‬ ‫ته حاجي اسلم جهڙي شريف ماڻهوَء اهڙو ُرکو ماڻهو ڪيئن مالزم ڪري رکيو آهي‪.‬‬ ‫ان سال نئين مقاطعيدار حاجي اسلم سموريَء زمين جا پراڻا َٻنا ۽ َا ُ‬ ‫ڏون‪ ،‬ناليون ۽ نائڪا‬ ‫ورين َٻ ِنين مان ڍڳن ذريعي ُسڪيَءجا پنج َڇهه‬ ‫ٽريڪٽرن سان کيڙائي َڊهِرائي َڇ ِڏيا هيا‪َ .‬س ُم ِ‬ ‫يخ ِن واري َ‬ ‫ڪيڻون َلڳيون ُهيون‪ ،‬لوهي ِش ُ‬ ‫ليٽ ِڻ‪ ،‬جيڪا‬ ‫َه َر نِڪتا هيا‪ ،‬ٻه ٻه ڀيرا ڍڳن جون ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫االهي ڳري هئي سا به آندي هيائون‪ ،‬جنهن ۾ لوھ جا ُسنڀا لڳل هوندا هيا‪ ،‬مٿس ڪاٺ جي‬ ‫تختي نما ڪرسي به ٺهيل هئي جيڪا انهيَء ۾ جوٽيل ڍڳن کي هڪلڻ واري هاريَء جي‬ ‫ويهڻ الِء هئي‪ .‬جنهن کي ڏاندن۾ جوٽي ٻنيَء ۾ هالئڻ سان کيڙيَء جا سمورا ڀِ َتر ُڀ ِري ٿي‬ ‫فجر جي نِماز َ‬ ‫ِويا‪ .‬سا به ٻه ٻه ڀيرا ٻنيَء ۾ ڦيرايائون‪ .‬مقاطعيدار‪ ،‬حاجي اسلم پاڻ ُ‬ ‫ويل َٻنيَء‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫مينجر۽منشي ڪالڪ َک ُن اڳ ۾ وڃي ٻنيَء‬ ‫۾ ُپهچي ويندو هيو‪ .‬هاري‪ ،‬ڪمدار‪ ،‬ڪاراوا‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٿي ِويون هيون‪ .‬حيرانيَء ۽‬ ‫ڀني جون نِنِ ُڊون‬ ‫حرام ِ‬ ‫۾ هڪيا تڪيا حاضر ٿيندا هيا‪ .‬س ِ‬ ‫پريشانيَء ۾ رڳو هڪ ٻئي جي منهن ۾ سواليه نظرن سان پيا ڏسندا هيا‪ ،‬ڇاڪاڻ جو سڀئي‬ ‫هاري ليکن چوکن ۾ االئي ڪيترن سالن کان واڻين جا َ‬ ‫ڪهڪايل هيا‪ .‬انهيَء ڪري ڪجھ‬ ‫چوڻ‪ ،‬آکڻ جي ڪنهن ۾ همت ئي ڪونه ٿيندي هئي‪ .‬باقي اکين ئي اکين ۾ هڪ ٻئي کان‬ ‫وڏا سوال ڪري ويندا هيا‪ .‬جن جو مطلب کين ئي سمجھ ۾ ايندو هيو‪ ،‬ڪو ٻاهريون يا‬ ‫اوڦٽو ماڻهو‪ ،‬سندن اکين ۾ سمايل سوالن کي پڙهي ڪونه سگهندو هيو‪.‬‬ ‫ُانهيَء زماني ۾سرڪار اسڪولن جا ٽائيم به بداليا هيا ۽ هاڻي پنجين وڳين بجاِء‪ ،‬ٻ ِين‬ ‫َوڳين اسڪول جي موڪل ٿيڻ لڳي هئي‪ .‬جنهن جي ڪري شام جي ويلي اسين ٻارڙا به‬ ‫ٻنيَء ٻاري جي َ‬ ‫ڪم ۾ وڏڙن جو َه ُٿ َونڊائِڻ لڳا هياسين‪ .‬ٻيو ڌنڌو ته اسان ٻارن جي وس‬ ‫کان ٻاهر هيو‪ ،‬پر پوِء به مائٽ اسان ٻارن کان اڪثر ڪري ڪوڏرن ذريعي َٻ َنا َٺ ِپرائ ِ ُڻ ۽‬ ‫پڪين ِس ُرن کي ُچن لڳائي َٻ َن ِن تي قظارن ۾ ُاڀو ڪرڻ جو ڪم وٺندا ُهيا‪ .‬نئين مقاطعيدار‬ ‫َ‬ ‫ڪئي ُهئي‪،‬‬ ‫ايتري ته مِحنت‬ ‫پهري ِن َڇ َه ِن مه ِي َن ِن ۾ ِم ِڙني هارين‪ ،‬ٻارن ٻچن سميت‬ ‫جي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ين جي ماريل‪ ،‬۽ َق ِرضن جي ڪوٽن ۾ پوريل هاريِن جا ُمنهن هيڊا‪ِ ،‬پيال‬ ‫جواڳ ۾ ئي ڳڻ ِت ِ‬ ‫لڳندا ُهيا‪ ،‬سي هاڻ ويتر وڌيڪ ڪومائجي ۽ ڪاراٽجي ويا هيا‪ .‬واندڪائيَء ويل جڏهن به‬ ‫َ‬ ‫ڇانو ۾ ويهي ڪو ڊاٻو ڪندا هيا‪ ،‬ته ٿڌن شوڪارن ڀريندي‪ ،‬هڪ ٻئي سان‬ ‫ڪنهن ٻٻر جي‬ ‫اندر جا احوال اوريندي‪ ،‬هڪ ٻئي کي َچوندا ُهيا‪ ،‬يار پاڻ ڄاوا ئي ُسور ِپ ِٽڻ الِء آهيون‪ ،‬ابن‬ ‫ڪمائي َ‬ ‫ڏاڏن کان پيا پورهيا ڪيون ۽ نيٺ َ‬ ‫َ‬ ‫پرقرض ڪونه َلهندا‪،‬‬ ‫ڪمائي َم ِر ِي ِويندا ِسين‬ ‫شايد ڌڻيَء َپنهنجو ُمقدر ئي اهڙو لکيو آهي‪!!!.‬‬ ‫‪58‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪي‬ ‫ڪي َت ِ‬ ‫تنهن زماني تائين هرڪنهن هاريَء وٽ پنهنجو ڍڳن جو جوڙو ۽ ڍڳي گاڏي َه ِ‬ ‫۽ الزمي هوندي هئي‪ .‬جنهن هاريَء وٽ پنهنجو جوڙو ۽ ڍڳي گاڏي نه هوندي هئي تنهن‬ ‫کي اول ته هاري ئي ڪونه مڃبو هيو ۽ کيس ُبگڙيو هاري چئبو هيو‪ .‬هرڪنهن هاريَء جي‬ ‫انهيَء ڍڳي گاڏيَء جي بانڪن تي به اڳيان توڙي پويان ُڳوڻ جي َٽ ِپڙي َٻڌل هوندي هئي ۽‬ ‫هرڪو هاري هر روز صبح جو ٻنيَء تي ويندي مال جي وٿاڻ جو ڀاڻ پنهنجيَء ڍڳي گاڏيَء‬ ‫۾ هرروز ٻنيَء تي کڻيو ويندو هيو‪ ،‬۽ اهو پنهنجي آئيٺي ۾ پکيڙيندو ويندو هيو‪ .‬ايستائين‬ ‫موجودھ ڪيميائي ڀاڻ ۽ زهريليون دوائون اسان توڙي اسان جي وڏڙن هارين مان ڪنهن‬ ‫به ڪونه ڏٺيون هيون ۽نه ئي وري ُٻڌيون هيون‪ .‬فصلن تي ُاڙي ُٿڙي بيماريَء جي حملي يا‬ ‫جيت جڻي جي نقصان کان بچاُء الِء هرڪو هاري رٿابنديَء سان پنهنجيَء ٻنيَء جي ٻنن تي‬ ‫ٿوري گھڻي جوئر يا ٻاجھري جا داڻا َڇٽي ڇڏيندو هيو‪ ،‬جنهن مهل فصلن جي مند ڀربي‬ ‫هئي ته جوئر ۽ ٻاجهر جي تيار ٿيل ۾ به داڻا لڳندا هيا ۽ پوِء انهن داڻن تي جھار لڳندي‬ ‫هئي‪ ،‬تڏهن جھرڪيون‪ ،‬وهيا‪ ،‬ڪٻرون ۽ ڳيرا انهن سنگن جا داڻا ُچڳندي آس پاس بيٺل‬ ‫ٻئي فصل تي جيت ڏسي انهن کي به کائڻ شروع ڪندا هيا‪ .‬اهڙيَء طرح فصلن جي بيمارين‬ ‫جو جهڙوڪر بنان پئسي عالج ٿي ويندو هيو‪.‬‬ ‫حاجي اسلم گھمڻ‪ ،‬انهيَء سال پهريون ڀيرو هن تر ۾ ڪيميائي ڀاڻ ۽ جيت مار دوائون‬ ‫ِمال اسان جي وڏڙن وڏيَء آنا ڪانيَء ۽ سورن بع ِد َ‬ ‫آنديون هيون‪ ،‬جن جو اِستع ُ‬ ‫ڪيو هيو‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫سو به تڏهن جڏهن ڪمدارن ڪاراون دڙڪا دهمان ڪري چيو ُهين ته هيُء ڀاڻ ۽ دوا ٻنيَء‬ ‫۾هڻو‪ ،‬جي نه ته به اوهان جي کاتي لکجي چڪو آهي‪ .‬پوِء به ڪي ڪي همراھ ته کڏون کڻي‬ ‫انهن ڀاڻ جي ٻورين ۽دوائن کي پوري ڇڏيندا هيا‪ .‬۽ پنهنجي َپ ِر ۾ چوندا هيا ته اسان ڪو‬ ‫پنهنجي آئيٺي ۾ هٿ سان ڪلر وجهندا سون ڇا؟ پوِء به گهڻا تڻا جهونا هاري ڪيميائي‬ ‫ڀاڻن کي اڄ سوڌو ڪلر چوندا آهن‪ ،‬۽ ُاتر ڏي ته هرڪو ماڻهو اڃان به ڪيميائي ڀاڻهن کي‬ ‫ڪلر ئي چوي ٿو‪ .‬ها سچي ٽريڪٽر جهڙي وڏن ڦيٿن واري بال به اسان انهيَء سال ئي‬ ‫ڪ ُ‬ ‫َ‬ ‫يڻون َهڻندي‬ ‫رن کي َٻنيون کيڙيِندي‪ِ ،‬‬ ‫پنهنجيَء حياتيَء ۾ پهريون دفعو ڏٺي هئي‪ .‬ٽِريڪٽ ِ‬ ‫ِڏسي‪ ،‬اسين َت ُ‬ ‫عج َ‬ ‫ب ۾ َوٺ ِبا ُهياس ِين‪ .‬حيرت ٿيندي هئي ته مار! هيَء بال ڪيئن پئي سموريَء‬ ‫ِ‬ ‫ٻنيَء کي اٿالئي ُپٿالئي کيڙي ۽ ڪيڻ هڻي؟ انهيَء سال نئين مقاطعيدار حاجيَء اسلم‬ ‫پاران سمورن هارين کي سائي رنگ جو هڪڙو ننڍڙو ڪتاب َڇپرائي ِڏنو ويوهيو‪ .‬جنهن‬ ‫َ‬ ‫ڻت بِلي سميت‪َ ،‬ٻنيَء جا‬ ‫کي پاس بوڪ ٿي چيائون‪ .‬انهيَء ۾ هرهڪ هاريَء جي‬ ‫روڪ َک ِ‬ ‫َ‬ ‫صحيحن‬ ‫سمورا َخرچ‪ ،‬اهي سمورا ڪنهن جي هٿان مليا يا ٿيا‪ ،‬تن جي ِڏيندڙ ۽ َوٺندڙ جي‬ ‫‪59‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سميت انهيَء ڪتاب ۾ َدرج ٿِيندا ُهيا‪ .‬تن ڏينهين ماڻهو ڳالهيون ڪندا ُهيا‪ ،‬ته حاجي اسلم‬ ‫صاحب َوٽ پنهنجي يا مقاطعن جي زمين هزارن ايڪڙن ۾ ُهئي ۽ هر هنڌ هاريَء الِء َاهڙي‬ ‫پاس بوڪ جو َرواج ُ‬ ‫هوندو هيو‪ .‬جيڪو جڏهن به ڪا روڪ کڻت ڪندو هيو‪ ،‬ڀاڻ ڀتر يا‬ ‫وروُء واٽ کڻندو هيو ته اهو ڪتاب پنهنجي قميص جي پاسي واري کيسي ۾ کڻيو ويندو‬ ‫هيو‪ .‬۽ انهيَء ۾ منشيَء هٿان داخال ڪرائي‪ ،‬ڪمدار ڪارائي سميت پاڻ به کاٻي هٿ جو‬ ‫آڱوٺو مس ۾ ٻوڙي هڻيو ايندو هيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين اسان جي وڏڙن وٽ ڪو پنهنجو تڏو ُٿوڻي ڪونه هوندو هيو‪ ،‬گھڻو ڪري‬ ‫رگھي مل جي اوطاق ئي اسان جي وڏڙن جي مهمان تائيَء جي آئي وئي جي ڪم ايندي‬ ‫جي‬ ‫هئي‪ .‬گھڻو پوِء نانا گل حسن کي پاڻ هرتو خيال آيو ۽اوطاق الِء هڪڙي‬ ‫اوڏڪي ڀِ ِ‬ ‫ت ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڪوٺي ۽ َڇپرائِين النڍي ٺاهيائين‪ ،‬۽ اتي هڪڙو ننڍڙو َه ُ‬ ‫ٽ به َرکِيو ُهيائين‪ .‬اها ڇپرائين‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫النڍي‪ ،‬پوِء اها ڇپرائين النڍي اسان جي وڏڙن کي اوطاق جو ڪ ُم ِڏيندي هئي‪ .‬مرحوم‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ناني گل حسن‪ ،‬پنهنجن پراڻن پيل وا ِڍڪن اوزارن سان ڪاٺ ِجي هڪڙي َو ِڏي َ‬ ‫صندل به‬ ‫ٺاهي النڍيَء ۾ رکي هئي‪ .‬النڍيَء جي آڳر ۾ سرينهن جي هڪڙي وڻ جي چڪي آڻي لڳائي‬ ‫هيائين جيڪو پوِء اسان جي سانڀر تائين وڏو وڻ ٿيو بيٺو هوندو هيو‪ ،‬گڏوگڏ ڪجھ ٻٻرن‬ ‫جا وڻ به پاڻهي ٿي پيا هيا‪ .‬جنهن جي ڪري النڍيَء جي آڏو سڄو ڏينهن ڇانو ۽ ٿڌڪار‬ ‫لڳي پئي هوندي هئي‪ .‬ڪاڙهي تتي جو ٻنين تان ٿڪي‪ ،‬ٽٽي‪َ ،‬ه ُچ ٿي ورندڙ هاري‪ ،‬صندل‬ ‫کي گِھلي َس َ‬ ‫َ‬ ‫ڇانو ۾ رکي‪َ ،‬پٽڪا سيراندي ڪري َا ِچي آرام ِي ٿ ِيندا‬ ‫رينهن ۽ َٻ ُٻرن جي ٿڌڙي‬ ‫ُهيا‪ .‬نانا گل حسن النڍيَء جي ِو َچ ۾ سياري جي َم َچ الِء هڪڙي ُچلھ به ٺهرائي هئي‪ .‬جنهن ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪ ِٽ ِلي ڏينهن لڙئي‬ ‫تي ِسياري توڙي اونهاري‪ ،‬نانا جي ڀاُء‪ ،‬مرحوم هاشم ِجي چانھ جي ِ‬ ‫َ‬ ‫ويل َچڙهن ِدي ُهئي‪ .‬مرحوم هاشم چانهه جو اهڙو ته ٻانڌاڻِي هوندو ُهيو‪ ،‬جو ڀلي ته اوطاق‬ ‫َ‬ ‫ِهمان ويٺا ُهجن‪ ،‬ڀلي ته ڪيترائي َسلهٽيل هاري به ويٺا چپ َچ ِٽين‪ .‬پر مرحوم‬ ‫۾ ڪيترائِي م‬ ‫هاشم‪ ،‬چانھ جي ڪنهن کي َسک ِڻي صالح به ڪونه ڪندو ُهيو‪ .‬جڏهن پاڻ چانھ جا کوڙ‬ ‫سارا ڪوپ پي ڍوُء ڪندو هيو‪ .‬تڏهن ڀر ۾ ويٺل ڪنهن ماڻهوَء يا مهمان کي رسم پوري‬ ‫ڪرڻ الِء َسکڻي صالح ڪندي چوندو هيو ته‪ ،‬ڀائو چانھ جو ُڍڪ کن بچيو آهي‪ ،‬جي پيئين‬ ‫ته اچي پيُء‪ .‬هاشم مرحيات صفا درويش ۽ سڌو سادو ماڻهو هوندو هيو‪ .‬پنهنجي ٻنيَء سان‬ ‫عشق جي حد تائين چاهت هوندي هيس‪ ،‬رات ڏينهن ٻنيَء ۾ هڻ وٺ ۾ هوندو هيو‪ .‬پاندي‬ ‫پوري ٿئي يا نه ٿئي تنهن سان مرحيات جو ڪو ُڊول ڪو چمٽو‪ !!.‬بس هلڻو آ ۽ ڪم‬ ‫ڪرڻو آ‪ .‬هلي هلي مرحيات جا پير ڍڳي جي ُکرن جهڙا سخت ٿي ويا هيا‪ ،‬هڪڙي ڀيري‬ ‫‪60‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پيرين ُاگهاڙي‪َ ،‬هر ڪاهيندي ڪنهن ُلنڊيَء تي پير اچي ويس‪ُ ،‬لنڊي به ُک ِڙيَء ۾ ٺوڪي‬ ‫کڻي چڪ وڌس‪ ،‬هن جا پير به ڍڳن جي ُکرن جهڙا هجن‪ ،‬سو همراھ کي َ‬ ‫ڪل ئي ڪانه پئي‪،‬‬ ‫ته ُلنڊي چهٽي پئي آهي‪ ،‬هلندي هلندي گهڙيَء گهڙيَء ُک ِڙيَء جي زمين تي ُکپڻ سان ُلنڊي‬ ‫ته ڪڏهوڪي ُپوري ٿي وئي هئي‪ ،‬هي همراھ االئي ڪيتري دير انهيَء ُلنڊيَء کي گهليندو‬ ‫وتيو‪ .‬۽ جڏهن ڪنهن تو مون پاري ڍڳن جي وراڻي تي َڏ ِس ُيس ته ميان هاشم پير ۾ لنڊي‬ ‫ُچهٽي پئي اٿئي‪ .‬ته همراھ جوڙو ڇڏي لنڊيَء جي سراپ ۾ َڍڪرجي پيو‪ .‬پوِء ته رڙو رڙ‬ ‫ڪري ڪي ڪالڪ اوڙو پاڙو ۽ هاري ناري پريشان ڪري وڌائين‪.‬‬ ‫مرحيات هاشم بنهي گهڻو ڊڄڻو هوندو هيو‪ ،‬جهيڙي جهٽي توڙي ڦڏي فساد کان اهڙو‬ ‫لهرائيندو هيو جهڙو گنجو پاڪيَء کان‪ .‬ڳوٺ ۾ يا اوڙي پاڙي ۾ ڪو ٿورو گهڻو گوگاُء‬ ‫ٿيو يا ڪو هڪ ٻئي ۾ ُٺڙڪو ُسڙڪو ٿيو ته مرحوم پاڻ بچائڻ الِء گهڻو ڪري َان جي‬ ‫ڳوڻين جي َسٿيَء جي پويان لِڪي ويندو هيو‪ .‬هڪڙي ڀيري ڪي چورن چڪارن تي بندوقن‬ ‫جا وڌيڪ ُڌوڙيا ٿيا ته هن مڙس کي اچي ِسر جي لڳي‪ ،‬گهر ۾ َان جي َسٿي نه لڌس ته ُٽپ‬ ‫ڏيئي وڃي َان جي ُگنديَء ۾ لِڪو‪ .‬جڏهن هئو مئو ٽريو ته هن مڙس جي ڳوال شروع‬ ‫ڪيائون‪ .‬تان جو ُگنديَء مان هڪلون ڪري چيائين ٻيلي جي خير ٿي ويو هجي ته وارو‬ ‫ڪيو مون کي ٻاهر ڪڍو‪ ،‬ڀئو ۾ اندر ته گِهڙي ويس هاڻ نڪري نٿو سگهان‪.‬‬ ‫سو هيُء مڙس جڏهن ٻنيَء جي ڪم ڪار کان ويٺو ته وڏيرن وڙن ۽ ڪمدارن ڪاراون کي‬ ‫چئو چوان ڪرائ ي ڪڻڪن توڙي ڦٽين جي کرن تي ڪانگتڙو ٿي ويهندو هيو‪ .‬پوِء بس‬ ‫کٽ تي ويٺو ئي رهندو هيو ۽ چانھ ڪاڙهي کري تي رسائڻ جو بار ُپٽس عنايت جي ڪنڌ‬ ‫۾ اچي پيو‪ .‬جنهن کي هو گهڻو ڪري ٻوڙو ٻوڙو ڪري سڏيندو هيو‪ .‬خدا جي قدرت اهڙي‬ ‫س پ ُ‬ ‫ٿي آهي جو سندس وڏو ُپٽ عنايت به نِ ُ‬ ‫س پيُء جهڙو آهي‪ .‬ايئن جو ايئن ديڳڙي‬ ‫ِ‬ ‫چاڙهيندو‪ ،‬پر حرام جو ڪنهن کي چانھ جي ُڍڪ جي به صالح ڪري‪ ،‬پوري ديڳڙي َچ ُ‬ ‫ٽ‬ ‫ڪريو وڃي‪ .‬همراھ مون کان ڪي ٻه چار ورهيه ننڍو ٿيندو‪ .‬جوانيَء ۾ پير ڏنو سين ته‬ ‫شهيد ُڀٽي خالف اچي واويال ٻري‪ ،‬تان جو ضياُءالحق اچي ُڌو ٻاروچا ڪيو ۽ ُڀٽي صاحب‬ ‫کي جيل ۾ وڌائين‪ .‬هڪڙي ڏينهن عنايت سهڪندو اچي منهنجو پاسي ۾ ويٺو ۽ هوريان‬ ‫هوريان هوريان پڇڻ لڳو يار! مون کي اهو ته ُٻڌاِء ته ڀٽو صاحب ته جيل ۾ هليو ويو‪ .‬هاڻ‬ ‫بيگم نصرت ڀٽو کي گهر ۾ اٽو ڪير وٺي ڏيندو هوندو؟ آئون سندس سادگي ۽ ڀورپ‬ ‫ڏسي حيران ٿي ويس‪1990 .‬‬

‫‪61‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي ڏهاڪي ۾ جڏهن ڌاڙيلن سموريَء سنڌ ۾ ِر ُڻ ٻاري ڏنو هيو‪ ،‬تڏهن هيُء همراه حاجي‬ ‫محمد حسن جو هاري هيو‪ ،‬سو هڪڙيَء رات ٻن ٽن ميگهواڙ هارين سان گڏجي پاڻيَء جي‬ ‫واري تي پئي ويو‪ ،‬ته اوچتو ڪمند جي فصل مان ڌاڙيل عباس چانڊئي جو ٽولو اچي منهن‬ ‫۾ ِپ ُي ِن‪ .‬همراھ َٻڌو ُٽپ ڏئي وڃي هڪڙي کامي ۾ بيٺو‪ ،‬چيلئي ميگهواڙ ڌاڙيلن کي َهڪل‬ ‫ڪري روڪيو‪ .‬ته ڌاڙيل عباس چانڊئي پنهنجي سيني تي َسجيل گوليون ٽارچ هڻي هنن‬ ‫کي ڏيکاريون‪ .‬ميگهواڙ ويچارو هونئن ته گهڻو ئي دلير هيو پر گوليون ِڏسي صفا َڍرو‬ ‫ٿيو هيو‪ ،‬ته هڪڙي ڌاڙيل هڪل ڪري کانئن پڇيو‪ ،‬هاڻ اوهان ٻڌايو ته ڪير آهيو؟ چيلئي‬ ‫ميگهواڙ سڀني هارين جون ذاتيون ٻڌايون‪ .‬شر ذات ُٻڌي ڌاڙيل عباس چانڊئي ِڇرڪ ڀري‬ ‫ٻئي ڌاڙيل کي چيو‪ ،‬فقير هوشيار ٿي اهو کامي ۾ بيٺل همراھ شر ٻروچ اٿئي ۽ ڀانئيان‬ ‫ٿو ته ڌڪ تاڙيو بيٺو اٿئي‪ !!.‬هي عنايت مڙس اڳي ئي ڊڄڻو هيو ۽ ڌاڙيل ڏسي ويتر ساھ‬ ‫ٿي نِڪتس‪َ ،‬مٿان وري جو ڌاڙيلن به هڪ ٻئي کي هِن تي اک رکڻ جو چيو ته مڙس جو‬ ‫هيٺيون ساھ هيٺ ۽ َمٿيون مٿي رهيو‪ .‬خير جيئن تيئن ڪري ڌاڙيلن مان جان آجي ڪرائي‬ ‫هي يارڙو ۽ ٻيا هاري ڳوٺ بچائڻ بجاِء ڳوٺ کان پرتي جهنگ منهن ڪري وٺي ڀڳا ۽‬ ‫ڌاڙيل ڳوٺ ڏي وريا پر اسان واري اوطاق کان پاسو َڏيندا‪ ،‬اڳتي وڃي احمد ڪانهي ۽‬ ‫بيکي ميگهواڙ جي نالي چٺيون ڏيندا هليا ويا‪ .‬هنن هاري همراهن جو ُاتر ڏي منهن ڪيو‬ ‫سو ڪڻو ڪڻو ٿي ويا عنايت سڀني کان الڳ ٿي ٻن ٽن ميلن جو ڦيرو ڪري‪ ،‬ڳوٺ جي‬ ‫الهندئين ڇيڙي تي سندس سوٽ مرحيات الهبچائي جي گهر وٽ جيئن تيئن َرسيو‪ُ ،‬اتي‬ ‫ئي وڏي رڙ ڪري َڍڪرجي ويو‪ ،‬گڏوگڏ سيئو َت ُ‬ ‫اڙيون نه ِپيون‬ ‫پ به اهڙو ته چڙهيس جو َڄ ِ‬ ‫وڙ مان منهن ڪڍي‪ ،‬تيڏيَء مهل مٿان بيٺل ڪنهن نه ڪنهن عزيز‬ ‫بِيهنس‪ .‬جيڏيَء مهل َس ِ‬ ‫کي ڏسي ته رڙ ڪري چوي تون بچي وئين؟ تون جيئرو آن‪ ،‬هان‪ ،‬پوِء ڌاڙيلن ڪنهن ڪنهن‬ ‫کي ماريو؟ ڇا ڇا ڦريائون؟‬ ‫ساڳين ئي ڏينهن ۾ هڪڙيَء سنجها جيَء ويل جو ئي اچي ڪنهن ماڻهوَء ُٻڌايو هو ته ڳوٺ‬ ‫جي اڀرندين پاسي ڌاڙيلن جو ٽولو ِڏسي آيو آهيان‪ .‬انهيَء رات اسان جي برادريَء جو ڪو‬ ‫َڀ ُت هجي ننڍو وڏو قطارجي اوڏنهن هليو ُهجي‪ .‬گهر گهر ۾ڪي ايڪڙ ٻيڪڙ َمڙها ۽ ڪي‬ ‫َم ِڙهيون موجود هجن‪ .‬۽ ميگهواڙن واري راڄ کان سواِء شرن ۾ مرد ماڻهو مورڳهين ڪي‬ ‫ٽي چار هجون‪ .‬چئني جي صالح بيٺي ته ڳوٺ تي حملي ٿيڻ کان اڳ۾ ئي جنهن ُٿم ۾‬ ‫ڌاڙيل لِڪل هجن تنهن تي پاڻ ئي هالن ڪري ڏيون‪ .‬هڪڙو همراھ گهرن واري مورچي‬ ‫تي ڇڏي پاڻ مان ٽي ڄڻا اڳتي ٿا نڪرون‪ .‬عنايت کان پڇيم ته ڏي خبر تون ڪيئن ڪندين؟‬ ‫‪62‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ته پنهنجي ُ‬ ‫ڪٻي ڇاتي ٺوڪي چيائين‪ “ ،‬ڀائو هاڻ پاڻ اڳيان ڊڄڻا عنايت ناهيون‪ ،‬پاڻ وارا‬ ‫اڳيان ڊپ َ‬ ‫ڊاو ويا االئي ڪيڏانهن‪ ،‬هاڻ صفا مڙس ماڻهو به نه پر شينهن ٿي ويا آهيون‪،‬‬ ‫ڌاڙيل هجن يا ڪي ٻيا پاڻ اصل واھ جو وڙهنداسين‪ .‬سندس اهڙيَء دليريَء تي حال گهڙي‬ ‫حيرت ته ٿي هئي ۽ پوِء اسين ٻئي ڄڻا ڌاڙيلن جي َڏسائيندڙ ُٿم طرف وڌيا هيا سين‪ .‬ميل‬ ‫کن پنڌ ڪيو سين ته ڏکڻان وات سان َهنيل ِسيٽي ُٻڌڻ ۾ آئي‪ ،‬وري ايتري ئي پنڌ تي ُاتران‬ ‫به ِسيٽي َوڳي‪ .‬اسان ٻنهي جا ڪن به َسرال ٿيا‪ .‬پڪ ٿي ته همراھ ُٽٽل آهن ۽ هڪ ٻئي کي‬ ‫پيا ڳولين‪ .‬تڙ تڪڙ ۾ هِن کي چيم ته ُاترين سيٽي پري آ ۽ ڏکڻين ويجهي آ‪ .‬تون هينئن‬ ‫َ‬ ‫ڪ ِر جو هِن واٽر جي ڦِٽل َڀڏي ۾ ويهي سيٽيَء جو جواب ڏي‪ ،‬آئون چوڪڙي کن اڳيان‬ ‫ناليَء جي َڀڏي ۾ ٿو ويهان‪ .‬ڏکڻيان همراھ تنهنجي ِسيٽيَء تي واڪيا ايندا‪ .‬۽ بي خبريَء‬ ‫۾آئون کين ُڀڃي الهيندس‪ .‬مون ناليَء جي ڪپ کي مورچو ٺاهي پير پڪا ڪيا‪ُ ،‬هن به‬ ‫وڃي سيٽي هنئي‪ ،‬هڪڙي ٻي ٽي‪ ،‬سامهون به جواب آيس‪ .‬پوِء ٻنهي پاسي هوريان هوريان‬ ‫بلڪل ماٺار ٿي وئي‪ .‬ماٺار تي منهنجي پريشاني وڌڻ لڳي‪ .‬نه ُچري سگهان نه ُپري سگهان‪.‬‬ ‫نه ڪو َکڙڪو ڪري سگهان ڇو جو اندازي موجب جي ڌاڙيل هِن واريَء سيٽيَء تي آيا‬ ‫هوندا ته هاڻ منهنجي آس پاس ئي هوندا‪ .‬ڪالڪ کن ساھ ُگهٽيو پيو هيس‪ ،‬نيٺ ڊپ اچي‬ ‫ورايم ته عنايت کنڀجي ويو االئي ڇا؟ پوپيٽ َڀر ريڙهيون پائيندو‪ ،‬ناليَء جو پيٽ ئي پيٽ‬ ‫وٺي ُهن واري ُٿم تي پڳس ته ڪاريَء وارا ڪک هجن‪ .‬همراھ جو ڏس نڪو پتو‪ .‬زمين‬ ‫پيرن هيٺان نڪري وئي‪ ،‬وري به ريڙهيون پائي ُجوِء ڇڏڻ جي ڪيم‪ .‬ڪالڪ کن جي اندر‬ ‫اچي ڳوٺ جي ويجهو ٿيس ته ڳوٺ جي ٻاهران ُمک مورچي جي هيٺان باھ ٽمڪندي ڏٺم‪.‬‬ ‫ڪ َٽل باھ تي رکيو‬ ‫ويجهو ٿيندي ڏسان ته هي يارڙو سڀني ڳڻتين کان آجو ٿيو چانھ جو ِ‬ ‫ُسڪون سان ويٺو آ‪ .‬هڪل ڪري چيو مانس نڀاڳا ايئن ڪيئن ڀڄي آئين؟ ته ڏاڍي سڪون‬ ‫۽ اعتماد سان وراڻيائين “ ادا سيٽيون وڄائڻ کان پوِء عقل آيم ته‪ُ ،‬سکيو به تونآهين‪ ،‬مال‬ ‫ملڪيت به تو وٽ آهي‪ ،‬ڌاڙيلن هٿان ُڦربين به تون‪ ،‬جي کڄندين ته به تون‪ .‬پوِء مان ڇو‬ ‫پنهنجو پاڻ ُٻوهي ۾ وجهان؟ ان ڪري دل ۾ چيم ته ڌوڙ وڃي پائي اميرو!!! ُاٿ ڙي‬ ‫عنايت ۽ هلي ڪي ڪڙڪ چانھ جا ٻه ٽي ُڍڪ پيُء ته ڊپ به لهئي ۽ َٿ ُ‬ ‫ڪ به‪.‬‬ ‫ساڳئي زماني ۾ ڳوٺ تي پهري جي صالح بيٺي‪ ،‬هرڪنهنجا وارا ٺهيا‪ ،‬هن کي ڪير گڏ‬ ‫کڻي ئي نه‪ ،‬سڀ چونس تون ڊڄڻو آهين‪ ،‬ڀاڙيا اسان کي ئي مارائيندين‪ .‬ته وڏو ٽهڪ ڏيئي‬ ‫وراڻيائين‪ ،‬اڙي بابا هي بندوقن جا ڌوڙيا ُٻڌي ُٻڌي هاڻ شينهن ٿي ويو آهيان‪ ،‬اوهان آزمائي‬ ‫ته ڏسو‪ ،‬پر هڪڙو هٿيار به ڏيو‪ .‬پوِء ڏسو منهنجي ُمڙسي‪ .‬نيٺ مڙس کي گڏيائون‪ ،‬هٿيار‬ ‫‪63‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مون ڏنومانس‪ ،‬قدرتي ٿي ڦِٽيس‪ .‬جنهن رات هن جو وارو هجي‪ ،‬تنهن رات ڳوٺ کي‬ ‫ڏکڻين پاسي کان ٿي باھ لڳي‪ .‬ٻيا همراھ ڀڳا باھ وسائڻ ۽ هن گوهي ڏني گهر ڏانهن‪.‬‬ ‫رڙوڙ رڙ تي سمورو اوڙو پاڙو ُاٿي پيو‪ ،‬اچي َمچي ڪري باھ وسائي وڌائون‪ .‬نيٺ سڀني‬ ‫کي عنايت ياد آيو‪ .‬اڙي هي درويش عنايت ويو ڪيڏانهن؟ هرڪنهن جي وات تي آيو ابا‬ ‫مڙس جي خبر چار وٺو‪ . .‬ڪيڏيَء مهل ڏسئون ته ڳوٺ جي اڀرندين پاسي کان ريشمي‬ ‫سوڙ مٿي تي رکيو‪ ،‬هڪڙي ڍڳي جو رسو هٿ ۾ جهليو پيو اچي‪ ،‬پويان مڙهي ماُء به‬ ‫گِهلبي پئي اچيس‪ .‬پڇيومانس‪ ،‬تون ته پهري تي هئين‪ .‬پوِءهينئر آڌيَء رات جو ماُء ۽ ڍڳي‬ ‫سوڌو َسوڙ مٿي تي رکيو‪ ،‬ڳوٺ جي ٻاهران ڪٿان پيو اچين؟ ته منهن تي پڪائي آڻيندي‬ ‫اچيووڃي‪ .‬ڳوٺ کي لڳل باھ ڏٺم ته سوچيم‪،‬‬ ‫وراڻيائين ادا ڪڏهن ڪڏهن ُسڃائي به ڪم ِ‬ ‫ُسکين جا مال متاع ۽ گهر سڙندا‪ ،‬پنهنجي پونجي آ هڪڙو ڍڳو‪ ،‬هڪڙي ريشمي سوڙ ۽‬ ‫هڪڙي امان‪ ،‬سو انهن کي وٺي ڳوٺ مان هليو ويس ۽ هو تو وارو هٿيار به ڍڳي جي‬ ‫ُ‬ ‫آهري ۾ اڇليو اٿم‪ ،‬بيھ ته امان ۽ ڍڳو گهر ڇڏي هٿيار ڳولي اچان‪ ،‬ڏئيس نه ڪو ياروَء‬ ‫پارو ڇورو َٻرو‪ .‬۽ پوِء لوھ نه ٿيون وري تو منجهان!!!‬ ‫هونئن ته مڙس چوريَء چڪاريَء کان وونُء وڃي‪ ،‬پر چانھ جي ُچوس تي آڌيَء َا ُسر ماڻهن‬ ‫جي گهرن ۾ گِهڙي ٻڪرين مان کير ُڏهي اچڻ‪ ،‬اڄ به هِن جي ڏائي هٿ جو کيل آهي‪،‬‬ ‫جيتوڻيڪ هن عمر ۾ انهي تان هڪڙي هلڪي ُڦلڪي َ‬ ‫ٺيپ به کاڌي اٿائين پر ُمڙي پوِء به‬ ‫نٿو‪ .‬ٺيپ کائڻ وارو قصو ٿيو هينئن جو هڪڙيَء رات ُلنڊي واٽر جي پاڻِيَء جي واري تي‬ ‫هجون‪ .‬همراھ اسان کان لِڪي ٻنيَء جي َڀر ۾ ويٺل ڪنڀارن جون ٻڪريون چوريَء ُڏهڻ‬ ‫ويو ته جيئن ڪڙڪ ۽ دودپتي چانھ پي سگهي‪ .‬اوڏيَء مهل ڪي چور ڪنڀارن جون‬ ‫ٻڪريون چوريَء ڪرڻ الِء اڳي ئي گهٽي جهليو بيٺا هيا‪ ،‬چنڊ لڙي چڪو هيو پر چانڊاڻ‬ ‫اڃان به هيس‪ ،‬پري کان ماڻهو ُسڃاڻجي نه سگهي پر ُدڦ ڏسڻ ۾اچي پئي سگهيو‪ .‬سو هن‬ ‫تاڙيو ته‪ ،‬هائو ٻيلي مون کان وڏا شڪاري ته اڳي ئي بيٺا آهن‪ .‬هاڻ اچي ڦاٿو‪ ،‬جي‬ ‫همراھ به ِ‬ ‫ٿو هڪل ڪري ته چور ٿا مارين ۽ جي ٿو رڙ ڪري ته چور ڀڄي ويندا‪ ،‬پر ڀاڳين مان ٿو‬ ‫اڙجي‪ ،‬ته ميان ت ون رات جو ٻين وڳين هتي ڇو آئين؟ نيٺ عقل جي دوڙ لڳائي پنهنجو‬ ‫ڪرندي ئي رڙ ڪيائين‪ ،‬گھوڙا ڙي!! َٽنگ ڀڄي پئي‪.‬‬ ‫پاڻ کڻي زمين تي ڇڏيائين‪ ،‬۽ ِ‬ ‫چورن جو اوچتي رڙ ٻڌي سي وٺي ڀڳا‪ ،‬ڀاڳيا به ڪونه جاڳيا ته هن به رکي َرلي ُ‬ ‫ڪلهي تي‪.‬‬ ‫چورن جو ٻڌو ته ٻئي ڏينهن نه را را ٿي نه ورهڙو ٿيو ته انهن کي به پڪ ٿي ته مڙس ڀاڳيو‬ ‫نه پر ڪو ٻيو هيو‪ .‬نيٺ هڪڙي رات اڳ ڦري آيس‪ ،‬گهڻيئي قرآن کنيائين‪ ،‬ته اهو مان‬ ‫‪64‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪونه هيس پر منهنجو ڀاُء هيو پر هنن مڙسن به ڪو آواز مان سڃاڻي ورتو هيس‪ .‬سوکِيسي‬ ‫پيل ٻه ٽي سئو روپيا به ڪڍيائونس‪ِ ،‬ٻيڙين جو پاڪيٽ به ڦريائونس‪ ،‬ٿوري گهڻي ٿڦا ٿوڦي‬ ‫به ڪيائونس‪ ،‬جيڪا اڄ ڏينهن تائين باسڻ الِء تيار ڪونهي‪ .‬۽ پوِء به پراين ٻڪرين مان‬ ‫چوريَء کير ُڏهڻ کان اڃان به ڀان ڪونه ڪئي اٿس‪.‬‬ ‫خير اهي قصا پوِء ڪبا پاڻ هلون ٿا اڳتي‪ ،‬ناني گل حسن جي جوڙيل اوطاق ِجي انهيَء‬ ‫النڍيَء ڏي‪ .‬جنهن جي پويان ۽ لڳولڳ َاسان جا ُجهڳين جهڙا چار پنج َگهر ُهوندا هيا‪ِ .‬جن‬ ‫ڀاڻ جا َوڏا ڍڳ جنهن کي اروڙي به چئجي‪ ،‬سي اوطاق کان َالڳ َ‬ ‫کي مال جي َ‬ ‫ڪيو بِيٺا‬ ‫ِ‬ ‫ُهيا‪ .‬اوطاق مان نِڪري اولهه ُمنهن َ‬ ‫ڪبوهيو ته گهر نظ ِر ئي ڪونه اِيندا ُهيا‪ .‬رڳو ڀاڻ ئي‬ ‫ڀاڻ هوندو هيو‪ .‬تن ڏينهين مال جي گاھ ُ‬ ‫ڪترڻ جون مشينون نيون‪ ،‬نيون آيون هيون‪،‬‬ ‫اسان جي َسڀنِي وڏڙن‪ ،‬گهر ِڏٺ ڦوڙي ڪري‪ ،‬گاهه ُ‬ ‫ڪ ِترڻ جي هڪڙي مشين َورتِي هئي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جيڪا اوطاق جي َٻ ُٻرن هيٺان پٿرن سان فٽ ڪري َرکِيل هوندي هئي‪ .‬سڀڪو پنهنجي‬ ‫مال جو گاھ انهيَء مشين تي اچي ُ‬ ‫ڪتر ڪري‪ ،‬بوه سان َملي‪ ،‬مال کي ڏيڻ الِء گھر کڻي‬ ‫گاهه ُ‬ ‫ويندو هيو‪ .‬هرروزشام ويلي‪ ،‬جڏهن بابا سائين‪ ،‬قميص الهي َ‬ ‫ڪترڻ جي مشين‬ ‫َ‬ ‫قميص جا کِيسا ڳول ِيندو ُهيس‪ .‬پر ُاتي سدائين‬ ‫ِڇڪ ِيندو ُهيو‪ ،‬ته آئون َخرچيَء الِء بابا ِجي‬ ‫ڪاريَء وارا َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ک هوندا ُهيا‪ .‬آئون بابا جي سهڪندڙ ساهن ۾ نيڻن جا ڪٽورا ڀرجندا‬ ‫ِ‬ ‫محسوس ڪندو هيس‪ ،‬سندس نيڻن جا ڪٽورا ُڇلڪڻ تي هوندا هيا‪ ،‬يا ڪڏهن ُڇلڪي به‬ ‫پوندا هيا‪ .‬پنهنجي اڪيلي پٽ جون محروميون ڏسي‪ .‬ايئن قصو هلندو پئي آيو‪ ،‬هڪڙي‬ ‫ڀيري ٿيو هينئن جو بابا پاران گاھ جي ڀري اڇليندي‪ُ ،‬‬ ‫ڪڙ جا ڪجھ َٻچا گاهه جي َڀ ِريِن‬ ‫ڪ ِ‬ ‫ٺ سان گڏ ُ‬ ‫ڪ ِتر ِجي‪ ،‬ڳترا ڳترا ٿي‪ ،‬سامهون نِ َ‬ ‫ڪرندا ِڏسي‪،‬‬ ‫هيٺان َدٻِ ِجي ويا هيا ۽ گاھ جي ُم ِ‬ ‫سموري حياتِيَء ۾ ُ‬ ‫ڪڪڙ جو گوشت نه کاڌائين‪.‬‬ ‫بابا ُالٽ ِين جا َڌ َڌڪا الئي ڏنا هيا۽ پوِء باقي‬ ‫ِ‬ ‫ٻيو ته ٺهيو پر ڪٿي رت جا ٻه ڦڙا به ڏٺائين ته ُالٽين جا ڌڌڪا شروع ٿي ويندا هيس‪ .‬ڪٿي‬ ‫ٻنيَء ٻاري تي ڪو نانگ بال ڏسندو هيو ته‪ ،‬انهيَء جي ُمنڍيَء تي لٺ رکي‪ ،‬ڀڄڻ کان‬ ‫روڪي‪ُ ،‬پٺيرو بيهي‪ ،‬اوسي پاسي ۾ بيٺل ڪنهن ٻئي هاريَء کي سڏ ڪندو هيو‪ ،‬ته ٻيلي‬ ‫وارو ڪر اچي مارينس‪ .‬جيتوڻيڪ اوڏانهن منهن به ڪونه ڪندو هيو‪ ،‬پر پوِء به تصور ۾‬ ‫اهي ڪڪڙ جا ٻچا ايندي ئي‪ ،‬الٽيون شروع ٿي وينديون هيس‪.‬‬ ‫چون ٿا ته ميراڻيَء ٻنيَء جي حاجي اسلم صاحب پاران مقاطعي کڻڻ بعد اڳيون مقاطعيدار‬ ‫حاجي قيصر خان راڄڙ‪ ،‬رگهي مل تي تمام گھڻو ڪاوڙيو هيو‪ ،‬کيس رڳو شڪ ڪونه هيو‬ ‫پر اها پڪ هئي‪ ،‬ته حاجي اسلم کي مقاطعو ڏيارڻ ۾ رگھي مل ئي ميرصاحب کي سفارش‬ ‫‪65‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪئي آهي‪ .‬انهيَء ڪاوڙ ۾ ڊينگاڻ ڀرڳڙيَء ڏي وڃي‪ ،‬ڀرڳڙين جون کوڙ ساريون زمينون‬ ‫ُ‬ ‫ڪمدار ڪري‪،‬‬ ‫مقاطعن تي ورتيون هيائين‪ ،‬۽ ماما رمضان کي هاريَء مان ترقي ڏيئي‬ ‫ڊينگاڻ ُڀرڳڙي ڏي َوٺِي ِويو هيو‪ .‬هاڻي جو ماما اوڏانهن ويوهيو‪ ،‬ته بابو سائين اڪيلو ٿي‬ ‫پيو هيو‪ .‬۽ جيئن ته انهيَء زماني ۾ اسان ميراڻي ٻنيَء جي مقاطعيدارن وٽ ٻن جوڙن جو‬ ‫هارپو ڪندا هياسين‪ ،‬تنهڪري بابا سان ٻئي جوڙي تي هڪڙي ٻئي سرڙئي هاريَء جو گڏ‬ ‫هجڻ ضروري ٿي پيو هيو‪ .‬جنهن الِء انهيَء سال کان بابا سان گڏ‪ ،‬ٻئي جوڙي تي‪ ،‬جانجهو‬ ‫ميگهواڙ ِسرڙيو هاري ٿِي َ‬ ‫ڪمائِڻ لڳو‪ .‬جنهن لڳ ڀڳ پندرهن سال بابا سان گڏ اها جوڳ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫پچائي هئي‪ .‬هونئن ته اها خبر اسان کي به ڪونه پوندي هئي‪ ،‬ته جهانجهي ڪيترا سال‬ ‫بابي سان گڏجي سور پٽيا هيا‪ .‬پر پيريَء ۾ هو پاڻ اسان کي ُٻڌائيندو هيو ته مون پندرهن‬ ‫َ‬ ‫ڪتيون اڪبر سان گڏ هارپو ڪيو هيو‪ .‬واضح رهي ته تنهن زماني ۾ سال به فصلن جي‬ ‫ڪتيون معني پندرهن َ‬ ‫حساب سان ڳڻبا هيا‪ .‬جانجهي جون پندرهن َ‬ ‫ڪتيَء جا فصل ٿيندا‪.‬‬ ‫حاجي اسلم صاحب جا گھڻي وقت کان جماعتي فقيرن سان تعلقات تمام گھاٽا هوندا هيا‪،‬‬ ‫نه رڳو جماعتي فقيرن سان پر پير صاحب پاڳاري سان پڻ تمام ويجها تعلقات هيا‪ ،‬پير‬ ‫صاحب‪ ،‬ته هميشھ جيان اڄ به کيس تمام گھڻو ڀانئيندو آهي‪ .‬انهيَء ڪري سندس هرهڪ‬ ‫واٽر تي ڪونه ڪو جماعتي فقير‪ ،‬قاضي يا ڪمدار هوندو ئي هوندو هيو‪ .‬سندس هرهڪ‬ ‫واٽر تي هڪڙي اڌ جماعتيَء فقير جو گهر به الزمي هوندو هيو‪ .‬سوانهي ڪري ئي ُهن‪،‬‬ ‫ڪوٽ ۾ ُ‬ ‫َ‬ ‫ڦتوَء نالي هڪڙي مهرفقير کي‬ ‫اسان جي ڳوٺ ۾ رائت مل وارن جي خالي ِپ َيل‬ ‫ويهاريو هيو‪ُ .‬‬ ‫ُ‬ ‫قداورمڙس هيو‪ ،‬پر جي پاڻ ايئن چئون ته پنج َهٿيو مڙس هيو ته‬ ‫ڦتو مهر‪،‬‬ ‫به ڪو وڌاُء ڪونه ٿيندو‪ ،‬چاپئين ڳاڙهِي ڏاڙهِي هوندي هيس‪ُ ،‬سفيد َم َ‬ ‫لمل جي َپ ِٽڪي‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ُسفيد َقم ِي َ‬ ‫شمت سان ڳوٺ ۾ َهلندو وتندو هيو‪ .‬اسين پنهنجي‬ ‫ص ۽ گو ِڏ سان وڏيَء َڏيا ۽ َه‬ ‫َو ِڏڙن جي واتان اڪثر اهي خبرون ُٻڌندا ُهياسين ته َڦ ُتو فقير مهر‪ ،‬پنهنجي َو َ‬ ‫قت جو وڏو‬ ‫ويتر ُ‬ ‫چوريءچوريَء َ‬ ‫ٻار َ‬ ‫ڌاڙيل هيو‪ .‬ڌاڙيل ُٻڌي اسين َ‬ ‫ڏانهس‬ ‫سندس َهشمت جا ِديوانا ٿِي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِڏسندا ُهياسين‪ .‬جيتوڻيڪ چاچو ڦتو پوِء ڪجھ وقت بعد هتان لڏي ڪنهن ٻئي هنڌ وڃي‬ ‫آباد ٿيو هيو‪ .‬۽ گھڻو پوِء مون کي خبر پئي هئي ته جنهن ڦتوَء مهر کي اسان جي ڳوٺ جا‬ ‫سٻاجهڙا ماڻهو ڌاڙيل چوندا هيا‪ .‬سو ڌاڙيل نه پر آزاديَء جو ويڙهاڪ اهڙو غازي هوندو‬ ‫جنهن پنهنجي مرشد جي حڪم تي لبيڪ چئي انگريزن جي خالف جنگ جوٽي هوندي‪.‬‬ ‫جيئن عام ويڙهاڪن الِء انگريزن ُهالئي ڇڏيو هيو ته اهي ڌاڙيل آهن‪ .‬سو ڪاڪو ڦتو مهر‬

‫‪66‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫به اهڙو ئي سرفروش هوندو‪ .‬پوِء ته وري ڪاڪي ڦتوَء سان ملڻ جو شوق جاڳيو‪ ،‬پر‬ ‫ايستائين ڪاڪو ڦتو به اوڏانهن وڃي چڪو هيو جتان ڪوبه ڪونهي وريو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين االئي ڪٿي جا شر ۽ مري‪ ،‬ڪنهن ٻانهن جي چڪر تان پاڻ ۾ ٽڪريا هيا‪ ،‬۽‬ ‫هڪ ٻئي جي گهرن تي هالئون ڪيون هيائون‪ .‬تنهن تان اسان جي وڏڙن کي اچي ڦِڦڙيَء‬ ‫ٿين‪ .‬يا ڀانيان ٿو ته‬ ‫ورايو هيو‪ ،‬ته متان مري ٻروچ اسان جا هيکال گھر ِڏسي حملي آور نه ِ‬ ‫حاجي ورند نالي هڪڙي منڊڙي مريَء‪ ،‬سندس راڄ پاران ٿيندڙ صالحن بابت ڪو اندر جو‬ ‫احوال اوريو هين‪ .‬ڇو جو حاجي ورند ۽ هن جا وڏڙا ڪي ڪيترا سال مال جي سانگي سان‬ ‫هتي رهيا پيا هوندا هيا‪ .‬۽ اسان جي وڏڙن سان ايئن رستو ٿي ويو هين جهڙا گهر جا ڀاتي‬ ‫هجن‪ .‬انهي ڊپ جي سوران مامو رمضان اڳئين ٻوٿ واري هڪڙي ويگن ڀاڙي تي ڪري‬ ‫آيو هيو جنهن ۾ چڙهي سمورين مائين جو لشڪر‪ ،‬اسان ڇوڪرن سميت پٽيل سمي جي‬ ‫ڳوٺ ۾ وڃي رهڻ لڳو هيو‪ ،‬مال متاع تي ابو اڪيلو واهي ٿيو ويٺو هوندو هيو‪ .‬پٽيل‬ ‫سمي خان هيڏين سارين آڪهن کي جيَء ۾ جايون ڏيندي پنهنجو گهر خالي ڪري ڏنو‬ ‫هيو‪ ،‬گڏوگڏ اٽو‪ ،‬ٻاٽ توڙي لوڻ مرچ به هڙان وڙان وٺي پيو هڙني کي کارائيندو هيو‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين مرين پاران ٿيندڙ ڪنهن اويل سويل جي امڪاني حملي ۾ مدد الِء ڪاڪو ڦتو‬ ‫مهر ۽ حاجي محمد رحيم مهر پاڻ هرتو‪ ،‬پنهنجون رائفلون کڻي اچي‪ ،‬سڄي سڄي رات‬ ‫ابي سان گڏ اسان جي خالي گھرن تي پهرا ڏيندا هيا‪ .‬ٿورين گهڻين ڏينهين اهو قصو‬ ‫هڪڙي پاسي ٿي ويو ته سڀڪو وري اچي پنهنجي ڪکين آباد ٿيو هيو‪ .‬ڦتوَء ۽ محمد‬ ‫رحيم مهر جي ڏکئي وقت ۾ ڪيل مدد تي اسان توڙي اسان جا وڏڙا سندن اهي ُڳڻ‬ ‫هميشھ الِء ڳائيندا ايندا آهيون‪.‬‬ ‫گھڻو پوِء مرحوم محمد خان جوڻيجي جي بادشاهيَء واري دور ۾ هن عالئقي جي ُحرن‬ ‫ُ‬ ‫فقيرن ۾ توڙي عام خلق َ‬ ‫ڪندڙ‪ ،‬فقير عبداهلل َمهر‪ُ ،‬ان وقت تمام‬ ‫۾و ِڏي ناماچار پيدا‬ ‫گهڻي َ‬ ‫ڪسمپرسيَء ۽ ُغربت جي حالت ۾ حاجي اسلم جو َسٺ روپيه ماهوار پگهار تي‬ ‫َ‬ ‫ماني‬ ‫وٽ‬ ‫ڪمدار ٿِي َڇ َن ۾ آيو ُهيو‪ ،‬هو پنهنجي ذات ڀائيَء ڦ ُتوَء َبجاِء‪ ،‬نانا گل حسن ِ‬ ‫ِ‬ ‫کائيندو ُهيو‪ .‬ڇاڪاڻ جو نانا گل حسن جي گهر واري جماعتڻ هوندي هئي‪ ،‬عبداهلل فقير‪،‬‬ ‫پنهنجن وڏڙن جي ڌرميلي جي حساب سان کيس ُپڦي چوندو هيو‪َ .‬اڪثر ڪري َم َ‬ ‫لمل جو‬ ‫َپ ِٽڪو سيران ِدي َ‬ ‫ڪري‪َ ،‬منجهند جي ننڊ به نانا گل حسن جي ُانهيَء اوطاقي ص ُ‬ ‫ندل تي ڪندو‬ ‫ُهيو‪ .‬پوِء مٿس رب سائين راضي ٿيو ته سندس وارا نيارا ٿي ويا‪ ،‬مرحوم هوندو به راڄن‬ ‫جو َم ُ‬ ‫ٽ هيو‪ ،‬سوالي ايندڙ امير هجي غريب‪ ،‬واقف هجي اڻواقف‪ ،‬آڌي هجي َا ُسر هجي‪،‬‬ ‫‪67‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫عبداهلل فقير‪ ،‬سندس سڏ تي نڪرندو ته پٽڪي َٻڌڻ جي به دير ڪونه ڪندو هيو‪ ،‬پٽڪو‬ ‫ڪڇ ۾ کڻيو ايندو‪ ،‬سو به انهيَء جي ڪم الِء هلندي هلندي َٻڌندو هيو‪ .‬۽ گھڻو پوِء مرحوم‬ ‫جڏهن هي جهان ڇڏيو هيو ته سندس جنازي ۾ ماڻهن جا انبوھ ڏسي ڪامريڊ رمضان ميمڻ‬ ‫مون کان پڇيو هيو ته‪ ،‬هن ماڻهوَء جي زمين ڪيتري هئي‪ ،‬مون جڏهن ُٻڌايو هيو مانس ته‬ ‫صفا غريب هيو ۽ ڀانيان ٿو ٻني صرف اٺ ايڪڙ هيس‪ ،‬ته ڪامريڊ رمضان به‪ ،‬مڙس جي‬ ‫هيڏي وڏي راهوڻي ڏسي حيران ٿي ويو هيو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫دوست‪ ،‬عالم‬ ‫مهيني ماس‪ ،‬جڏهِن ماما رمضان ڪمداريَء تان اِيندو ُهيوته ُان جا پاڙيس ِري‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫مچندي ُهئي‪.‬‬ ‫ڏي ڪچهري‬ ‫ڪيريو‪ ،‬آچر‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڪوري ۽ ٻيا گهڻا ا ِچي گڏ ٿيندا هيا‪ .‬اوطاق تي َو ِ‬ ‫ُانهيَء َ‬ ‫ُ‬ ‫ڪچهريَء جو ُ‬ ‫مرحيات‪ .‬مجنو‪ ،‬پنهنجي نالي َپٽاندڙ سا ِدڙو‪،‬‬ ‫مور هوندو ُهيو مجنو‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫لوڪ َبندو‪ ،‬ڊِگهي َقد سان‪ُ ،‬‬ ‫چاپئين ڏاڙهِيَء سان‪َ ،‬م َ‬ ‫ڪوٻ ِڌيو‪ ،‬ميرڙا‬ ‫لمل جو َپ ِٽ‬ ‫َسٻا ِجهڙو‪ ،‬اهلل‬ ‫هيٺ ٻيو َمٿي َ‬ ‫ڪپڙا َپهريو‪ُ ،‬س َٿڻ جو هِ ُ‬ ‫ڪ ِريو‪ ،‬سڄي ڳوٺ ۾ ُمرڪندو ِپيو هلندو‬ ‫ڪ پانچو‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬ ‫َ‬ ‫جيڪر ُلوسڻ جو گاهه ُل َڻ َڻ ويهندو ته ِويندو ُلڻندو‪ ،‬ويندو‬ ‫ُهيو‪ .‬سندس سادگي اهڙي ُهئي‪ ،‬جو‬ ‫ُلڻندو‪ ،‬پهر گذري ويندا هيا‪ ،‬مرحيات پوئتي َل َوڻو ئي ڪونه ڦيريندو هيو‪ .‬پويان ڪونه ڪو‬ ‫شاهِينگ َڀ ِر ُيون َٻ ِڌي گاه ُه َک ِڻي ِويندو هيو‪ .‬مجنو مرحيات‪ ،‬گاھ ُلڻي‪ُ ،‬لڻي جڏهن دل ئي دل‬ ‫۾ َسمجهندو هيو‪ ،‬ته هاڻي ٻه ٽي َڀر ُيون ُ‬ ‫گاهه ٿِي ويو ُهوندو‪ .‬تڏهن پوئتي َلئوڻو ڦيريِندو‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ماڻهو به‬ ‫هيو ته گاهه ُجون ُمرڳهين ٻه ٽي َسٿ ِر ُيون پيون هونديون۽ پري پري تائين ڪو‬ ‫ڪونه ِڏسبو هيو‪ .‬تڏهن مڙس حيران ۽ پريشان ٿي ويندو هيو‪ .‬۽ شام جو حيرت مان ڳوٺ‬ ‫وارن کي ُٻڌائيندو ادا اڄ‪ ،‬جان ڀانِيان ٿو‪ِ ،‬ج َن منهنجو ُلئل ُ‬ ‫گاهه ک ِڻي ِويا هيا‪ ،‬جان ڀانِيان‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫چورانهيَء ڪچهريَء ۾ موجود هوندي‬ ‫ٿو‪ ،‬گاھ لئو ئي ٿورڙو هيم‪ .‬وڏي ڳالھ ته گاھ جا‬ ‫ِپيا کِلندا هيا ۽ مجني مرحيات جي خبرن جا َمزا َوٺندا هئا‪.‬‬ ‫آچر ڪوري ۽ عالم ڪيريو‪ ،‬مجني مرحيات سان تمام گھڻا َچ ِرچا ڪندا هئا‪ ،‬ته َ‬ ‫خلق وڏا‬ ‫ٽهڪ ڏيئي کِ َلندي هئي‪ ،‬اصل ُ‬ ‫وڪ ِريا ٿِي ويندا هيا‪ .‬۽ جڏهن مجنو مرحيات‪ُ ،‬هنن جي هر‬ ‫ڪ ِ‬ ‫جواب َچ َ‬ ‫َچ َ‬ ‫ُ‬ ‫رچي ۾ ِڏيندو هيو‪ ،‬پر سندس چرچي تي کِلندو ڪير به ڪونه هيو‪ ،‬سڀ‬ ‫رچي جو‬ ‫چپ ڪري ويٺا هوندا هيا‪ .‬مرحيات هيڏانهن هوڏانهن نهاري چوندو هيو‪ ،‬ادا‪ ،‬ڀانيان ٿو ته‬ ‫َ‬ ‫مون وارو چرچو ڪونه لڳو‪ .‬اِئين چئي پاڻ ئي کِ َل ۾ ُٻ ِڏي ويندوهيو‪َ .‬س ِه َ‬ ‫هڙي‬ ‫پ ۽ سادگِي ا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫هوندي ُهيس جوهِڪڙي ڀيري ڳوٺ ۾ کدڙا فقير ساليانو الڳ وٺڻ آيا‪ ،‬ڪنهن ماڻهوَء کين‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ڪنو ُ‬ ‫ڪم‬ ‫هڪڙو روپيو ڏئي َسمجهايو ته مجني سان جهيڙو جوٽيو‪ ،‬ته تو اسان ِجي َح َد ۾ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ذري ته کدڙن فقيرن همراهه کي ڌوڙ ۾ َدسي‪ ،‬پير ۾ مينهن جي‬ ‫هڙي ئي نه گ ِ‬ ‫ڪيو آهي‪ ،‬گ ِ‬ ‫‪68‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫رسي جهڙي ُسرڪڻ وجهي‪ ،‬وڏيَء ٿوڻيَء ۾ ڪلي َو ُر ڏئي کڻي َٻڌو‪ ،‬چئي‪ ،‬اسان جي َحد‬ ‫ڪم َ‬ ‫ڪيو اٿس‪ُ ،‬ان ڪري َمڙهِيَء۾ک ِڻي وين ُ‬ ‫ُ‬ ‫داسونس‪ .‬چئوکنڀي ٻڌل‪ ،‬مجني‬ ‫ڪنو‬ ‫۾ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ئي‪َ ،‬و ِريو وات تي آڱر رکي سوچي‪،‬‬ ‫مرحيات جون َر ِڙيون ۽ رڙين سان گڏ کِل بند ئي نه ٿ ِ ِ‬ ‫ُ‬ ‫نسان خطا جو‬ ‫ڪنو ڪم ته يا ِد ئي ڪونه ٿو َا ِ‬ ‫چيم‪َ ،‬پر َاوهان َسچا ُهوندا‪ ،‬اِ‬ ‫چوي ٻيلي‪ ،‬اهڙو ِ‬ ‫ُ‬ ‫گھر آهي‪ ،‬مونکان به ڪونه ڪو ڪنو ڪم ٿي ويو هوندو‪ .‬هِيُء ڀيرو مونکي معافِي ِڏيو‪،‬‬ ‫آئينده اِيئن ڪرڻ کان توبهه َ‬ ‫ڪ َي ِم‪.‬‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬سانگھڙ جو رهاڪو جمعو ميربحر‪ ،‬هن تر ۾ مکيَء ڍنڍ جون َمڇيون وڪڻندي‬ ‫وڏي راهوڻي ڪري ويو هيو‪ .‬هر ننڍي وڏي سان قرب جا پير ڀريل ُهيس‪ .‬انهيَء جي َڀ َ‬ ‫ت‬ ‫راڄ جا َڊ ُ‬ ‫تي هن تر جي هرڪنهن َ‬ ‫زن کن همراهه سن ِبريا‪ .‬تڏهن سانگهڙ َوڃڻ جو واحد ذريعو‬ ‫ريل گاڏي ُهئي‪ .‬جهول جي اسٽيشن تي ريل گاڏيَء مان َل ِهي‪ ،‬پوِء پيادل‪ ،‬ڍڳي گاڏين يا‬ ‫ٽانگن ۾سانگھڙ َو ِڃبو ُهيو‪ .‬سو هن راڄ جا مڙس َڀ ُت کائي واپس ورندي مهل‪ ،‬جڏهن ريل‬ ‫جي اسٽيشن تي پهتا‪ ،‬ته ان وقت ٽڪيٽون َوٺڻ واري َهمراهه ٽڪيٽون ته سڀني جون‬ ‫پوريون َو ِرتيون‪ ،‬پر سنگت آڏو ڪينچي ڇاپ سگريٽ جي پاڪيٽ جو ڳاڙهو ُٽڪرو َ‬ ‫ڪ ِٽيو‬ ‫َکڻيو آيو ۽ چيائين‪ ،‬ادا پوري ٽيشڻ تي َمرداڻيون ٽِڪيٽون ُهيون ئي يارهن ۽ پاڻ ڄڻا‬ ‫آهيون ٻارهن‪ ،‬مجنو َرهِ ِجيو ٿي ويو‪ ،‬سو ُان الِء مجبوريَء ۾ هيَء َزنانِي ٽِڪيٽ آن ِدي َا ُ‬ ‫ٿم‪،‬‬ ‫ٻي ريل به االئي ڪڏهن اچي‪ ،‬تنهنڪري مڙس اڻائو سڻائو پاڻ سان گڏ ئي هلي گھر ڀيڙو‬ ‫ته هلي ٿئي‪ .‬تڏهن مجني مرحيات‪ ،‬سندس الِءزناني ٽڪيٽ آڻيندڙ انهيَء ڳوٺائيَء جو َاحسان‬ ‫لي وڃان ها‪ .‬هاڻي مجني مرحيات الِء‬ ‫مند ٿيندي‪ ،‬کيس چيوهيو ته‪ ،‬چڱو ڪيئه يارنه ته ُر ِ‬ ‫سنگت صالح‬ ‫مسئلو اهو ٿيو هيو ته همراھ ڀائيَء مان مائي ڪيئن ٿئي‪ .‬ان تي سموريَء‬ ‫ِ‬ ‫ڀائو مائِي ٿيڻ الِء‪َ ،‬پٽڪو الهي چيلهه سان َٻ ُڌ‪ُ ،‬جتي الهي َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫س ته‪ُ ،‬‬ ‫ڇ ۾ ڪر‪ ،‬۽ انهيَء‬ ‫ِڏ َن ِ‬ ‫سيڙهِجي و ِڃي ريل ڀيڙو ٿيُء‪ ،‬پوِء َکٽن ڀاڳ‪ .‬۽ پوِء سنگت جي‬ ‫ويڙهجي‬ ‫ٻِ ُپڙي َاجرڪ ۾‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫صالح تي عمل ڪري‪ ،‬ٻِ ُپڙيَء اجرڪ ۾ويڙهجي سيڙهجي‪ ،‬گھونگھٽ ڪڍي اچي ريل‬ ‫گاڏيَء جي گاڏي ۾ ُ‬ ‫ڪنڊڙي وٺي ُمڙسن جي وچ ۾ ويٺو‪ .‬۽ جڏهن ريل جو ٽڪيٽ‬ ‫ڪنڊيڪٽر گاڏي ۾ ٽِڪيٽون چيڪ ڪرڻ آيو‪ .‬تڏهن مجني مرحيات جي سنگت‪ ،‬زور سان‬ ‫َ‬ ‫هِ َ‬ ‫ک پور ۽ نرڄا آهن‪ ،‬جو َمرد ُهوندي‬ ‫ڪ ٻِئي کي َچوي ته ادا! ڏسو ماڻهو ڪيڏا نه شيطان‪ ،‬ا ِ‬ ‫مايون ٿِيو پيا ريل ۾ َس ُ َ‬ ‫به ُ‬ ‫کين ٺونٺيون َه ِڻيو‪،‬‬ ‫فر ڪ ِن‪ ،‬اصل نه حياُء نه شرم‪ .‬ته مرحيات ِ‬ ‫ِ‬ ‫هوريان هوريان ڪري ُا ُون ُهون‪ُ ،‬ا ُون ُهون‪ .‬مارايو نه ٻيلي‪ .‬ايئن جهول کان ريل جو اهو‬ ‫ڊگھو سفر ڪاٽي‪ ،‬جڏهن مڙسن جو اهو قافلو ميرپورخاص پهتو‪ ،‬ته ميرپورخاص جي‬ ‫‪69‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اسٽيشن تي مجنو مرحيات َاجرڪ الهي‪ ،‬جوتا ڪڇ مان ڪڍي ڇنڊي پائي‪ ،‬تکو تکو هلندي‪،‬‬ ‫ٽِي ٽِيَء کي ڇاتيَء ۾ سڌيون تِريون هڻي‪ُ ،‬ٻٽ َڀ ِڄي ِويو هيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬مرحيات وٽ پنهنجو ڪو ڍڳو ڍور ڪونه هوندو هيو‪ ،‬سدائين سرڙيو هاري‬ ‫ٿيو پيو هِن يا ُهن وٽ ڪمائيندو هيو‪ .‬حاجي اسلم صاحب جي هارپي واري ڪم ۾ سختي‬ ‫ڏسي ۽ مجني مرحيات جي سادگي ڏسي‪ ،‬ٻنيَء جي ڪم ُرلڻ ۽ حاجي صاحب جي ڪمدارن‬ ‫ڪاراون جي ڇڙٻن جي َ‬ ‫ڀئو کان ڪير کيس سرڙيو هاري به ڪونه بيهاريندو هيو‪ .‬ان ڪري‬ ‫حاجي اسلم صاحب کيس واندو۽ بيڪار ويٺل ڏسي کڻي پگهار تي رکيو‪ ،‬ته هو َڇ َن ڏانهن‬ ‫ايندڙ ڪچيَء رستيَء تي ڇٽڪار ڪندو ڪري‪ .‬پوِء مجنو‪ ،‬بالٽيون ڀري سڄو ڏينهن رستيَء‬ ‫تي ڇٽڪارون ڪندو وتندو هيو‪ .‬تن ڏينهين حاجي صاحب وٽ هڪڙو سماٽ قبيلي جو‬ ‫ِڏنگو مڙس ڪمدار ُهيو‪ ،‬سو ايندي ويندي‪ ،‬ڏني نه ورتي‪ ،‬مجني مرحيات کي روزانو دڙڪا‬ ‫۽ داٻا َڏيو ويندو هيو‪ .‬نيٺ ُمڙس تنگ ٿي هِن‪ُ ،‬هن سان صالح ڪئي ته‪ ،‬ٻيلي! مان جهڙو‬ ‫تهڙو تڏهن به رئيس آهيان‪ ،‬ٻروچ آهيان‪ ،‬هي ڪمدارڙو‪ ،‬سو به سماٽ جو‪ ،‬سو اچيو روزانو‬ ‫مونکي دڙڪا ٿو ڏئي‪ ،‬صالح ڏيو ته ڇا ڪريانس؟ ڪنهن صالح ڏنس ته‪ ،‬ڪمدار کي ڪن‬ ‫۾ َچ ُ‬ ‫ڪ ِري پئو‪ .‬۽ پوِء ٻئي ڏينهن اصل دير ئي ڪونه ڪيائين‪ .‬ڪمدار جو اچي‬ ‫ڪ هڻي‪ِ ،‬‬ ‫کيس هاها ڪرڻ ۽ هن جو کيس ڪن ۾ َچ ُ‬ ‫ڪ هڻي ڪري پوڻ‪ .‬هاڻ ڪمدار سميت ُڌوڙ ۾‬ ‫ٻنهي جون ليٿڙيون هجن‪ .‬۽ هوڏانهن ڪمدار جون رڙيون هجن‪ ،‬ٻيلي وارو ڪريو‪ ،‬مڙس‬ ‫َ‬ ‫ڪ ُن َپٽي ويندو‪ .‬تڏهن خدا جي خلق اچي َمسين‪َ ،‬مسين‪ ،‬ڪمدار جي ڪن مان مجني جي‬ ‫ڏندن کي جيئن جا تيئن زور الئي ته ٺهيو پر ڪاٺين جا گهوڪا هڻي آجو ڪرايو هيو‪.‬‬ ‫جڏهن اهڙي دانهن مقاطعيدار حاجي صاحب کي ِم ِلي هئي‪ ،‬تڏهن پڇيائينس ته‪ ،‬رئيس مجنا‬ ‫خان‪ُ ،‬ٻڌاِء ڀال ايئن ڇو ڪيئه؟ تنهن تي ٺھ پھ وراڻيائين‪ ،‬سائين مان جهڙو تهڙو تڏهن به‬ ‫رئيس آهيان‪ِ ،‬ڏس تون به ماکي‪ ،‬رئيس ۽ خان ٿو چئين‪ ،‬ته هن سماٽ جي ماڻهوَءکي ڪيئن‬ ‫ٿي اهڙي همت ٿئي جو ماکي روز روز داٻا ڏيو وڃي‪ .‬تڏهن حاجي صاحب سميت ڪچهريَء‬ ‫۾ ويٺل سمورو راڄ ڏاڍو کِليو هيو‪ .‬۽ اهو فيصلو ايئن ئي آيو ويو ڪندي‪ ،‬حاجي صاحب‬ ‫ٻنهي همراهن کي ڀاڪر پارائي‪ ،‬اڳتي الِء ڪمدار کي به سختيَء سان هدايت ڪندي چيو‬ ‫هيو ته هو مجني کي اڳتي الِء رئيس مجنو خان چوي‪ .‬تڏهن مجنو خان خوشيَء مان ڪنڌ‬ ‫ڌوڻي حاجي صاحب جي انصاف تي ڏاڍو خوش ٿيو هيو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ٺارڻ الِء‬ ‫سو اهڙا َد ِرويش ۽ سادڙا‪ ،‬سٻاجهڙا ماڻهو‪ ،‬اوطاق جي ُانهيَء‬ ‫صندل تي‪ ،‬ڏينهن ِ‬ ‫ڪ الهي‪ ،‬کِل خوشيَء جا ُ‬ ‫صبح جي پورهئي جا سمورا َٿ َ‬ ‫اچي‪ُ ،‬‬ ‫راڙ‬ ‫ڪرا ڪري‪،‬‬ ‫ڪو ِ‬ ‫اوراڙ َپ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪70‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُجون خبرون ڪري‪ ،‬شام ٽاڻي‪ ،‬وري پنهنجين َٻنين ٻارن جي ڌنڌي ڌاڙيَء تي راهِي ٿيندا‬ ‫ُهيا‪.‬‬ ‫مجني مرحيات واري قصي کان پوِء دل چوي ٿي ته ته هنن جي گهر جو به سمورو قصو‬ ‫مت اچڻ لڳي هئي تڏهن‬ ‫ڪندو هلجي‪ .‬قصو هيئن آهي ته اسان کي جڏهن کان ٿوري گهڻي ِ‬ ‫کان ڏٺو هيم ته هيڏي ساري ڳوٺ ۾ اسان جي ٻروچڪن چئن ڀونگن مان هڪڙو ُهنن جو‬ ‫به هيو‪ .‬نه ُهين ڪا ٻائي نه ئي ڪا ُٻٽي‪ُ ،‬هيون ته ُهيون سڄيون ساريون چار ِسرن جون‬ ‫بالئون پنهنجن ِسرن سان‪ .‬هڪڙو قاضي َسنهيون‪ ،‬ٻيو َمجنون‪ ،‬ٽيون ُحسين ۽ چوٿون‬ ‫قاضيَء جو پٽ َمٽو‪ُ .‬مڙس پاڻ پچائين‪ ،‬پاڻ کائين‪ ،‬نه ڪا رڌڻ واري نه پچائڻ واري‪ .‬۽ وري‬ ‫جي ٻنيَء تي کيڙيَء کاٻار الِء وڃن ته نيرانا ئي اهلل توهار ڪن‪ ،‬پويان ڪا مانيَء کڻي وڃڻ‬ ‫واري ته ٺهيو پر پچائڻ واري به ڪونه َلڀين‪ ،‬تنهنڪري مانجهاندي وارو ويلو ڀر پاسي جي‬ ‫هاريَء جي آيل اڻڀي سڻڀيَء مانيَء تي ئي گذاري وٺندا هيا‪ .‬گذارو به ڪهڙو‪ ،‬مڙوئي َلٻو‬ ‫َٿٻو ٿي ويندو هين‪ .‬باقي رهي رات جي ماني‪ ،‬سا مڙس پاڻ پچائيندا هيا‪ ،‬اسين اڃان ڇڙي‬ ‫چولي ۾ هلندڙ ٻلونگڙا هياسين‪ ،‬سو ُمڙسالن کي اٽو ڳوهيندي‪ ،‬ٻوڙ رڌيندي‪ ،‬مانيون‬ ‫پچائيندي‪َ ،‬‬ ‫ٿانو ڌوئيندي ۽ َڦريو( ُٻهاري) ڏيندي ڏسي حيران ٿيندا هياسون‪ .‬ڇو جو اسان‬ ‫جي سمجھ موجب اهي سڀ زاالڻا ڪم هيا ۽ ُمڙسالن جي ڪرڻ جا ئي ڪونه هيا‪.‬‬ ‫وڏڙن واتان ُٻڌو هيوسين ته جڏهن هو هتي پنهنجيَء پڦيَء ( نانا گل حسن جي گهر واريَء‬ ‫)جي سانگي سان لڏي آيا هيا تڏهن ڀرئي ترئي گهر وارا هيا‪ .‬قاضي سنهيون ۽ مجنون ٻئي‬ ‫سڳا ڀائر هيا ۽ ُحسين فقير سندن سوٽ هيو‪ .‬حسين فقير کي ٻه ڀيڻون هيون جيڪي‬ ‫قاضيَء ۽ مجني سان پرڻيون هيون‪ .‬قاضيَء مرحيات تي کي هڪڙو ُپٽڙو َمٽو پيدا ٿيو‪،‬‬ ‫ٿورن ڏينهن جي وٿيَء سان ٻئي ڀيڻون راھ رباني وٺي ويون هيون‪ .‬۽ پوِء هوريان هوريان‬ ‫مجنون ۽ قاضي به رمندا رهيا‪ ،‬پر قاضي مرحيات ويندي ويندي پنهنجي ُپٽ َمٽوَء کي‬ ‫پرڻائيندو ويو هيو‪ .‬رهيو حسين فقير‪ ،‬تنهن باقي سموري ڄمار پنهنجي ڀاڻيجي مٽوَء جي‬ ‫در تي گذاري ڇڏي ۽ َجتي َستي رهيو‪ ،‬نه پرڻيو نه پتريو‪ .‬نه ُڦٽو نه ڦاٽو‪ ،‬نه وڌيو نه ِويجهيو‪.‬‬ ‫بس جهڙو آيو جن کان‪ ،‬تهڙو ويو تن ڏي‪.‬‬ ‫حسين فقير کائيندو پيئندو ته پنهنجي ڀاڻيجي مٽوَء جي گهران هيو پر سندس رهائش‬ ‫هوندي هئي اسان واري گڏيل اوطاق‪ .‬جيتوڻيڪ سندس وڏڙا پيرصاحب پاڳاري جي فرق‬ ‫واري جماعت سان تعلق رکندا هيا‪ ،‬نه ڪنهن جي َ‬ ‫ٿانو ۾ پاڻ کائيندا هيا ته نه وري ڪنهن‬ ‫کي کارائيندا هيا‪ .‬جيئن ته اسان جي سموري ڳوٺ ۾ حسين فقير هڪڙو ئي جماعتي‬ ‫‪71‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو۽ سو به فرق وارو‪ ،‬سو االئي ڪڏهن کان هوريان هوريان فرق کي ڦٽو ڪري‪ ،‬سالم‬ ‫جماعت جو حصو ٿي ويو هيو‪.‬‬ ‫مرحيات مال جون ڳانيون‪ ،‬ڳانڍيا‪ُ ،‬نڪتا‪ُ ،‬مهرا ۽ ُمڇيون ٺاهڻ کان سواِء کوڙ سارن قسمن‬ ‫ڪلين‬ ‫جي کٽن واڻڻ جو جراح ڪاريگرهوندو هيو‪ .‬جن ۾ ڪانَء پيريَء کٽ واڻڻ کان وٺي ِ‬ ‫تي سنهڙي ُمڃ سان ٻارين ۽ گلن واري واڻيل کٽ به هوندي هئي‪ .‬تنهن ڏينهين اسان جي‬ ‫گهر ۾ هڪڙو سرينهن جو وڏو وڻ هوندو هيو‪ ،‬ابي مرحيات انهيَء کي وڍي‪ ،‬چيرائي کوڙ‬ ‫ساريون هارپي جي ڪم جون شيون ٺهرايون هيون‪ ،‬انهن کان سواِء چار کن کٽون به هيون‪،‬‬ ‫جيڪي حسين فقير کي واڻڻ الِء ڏنائين ۽ مونکي سندس مدد ڪرڻ الِء چيائين‪ُ .‬مڃ جي‬ ‫واڻ جي لڙهيَء کي کولي پري تائين وڪڙن کان بچائي سڌي رکي پوِء انهيَء جا ڍيرا‬ ‫ٺاهيندي مرحيات حسين فقير چيو ”ابا هيُء کٽن واڻڻ جو به بنهي وڏو هنر اٿئي‪ .‬سکي‬ ‫وٺندين ته ڪڏهن اوکيَء ويل ۾وڏو ڪم ڏيندئي“‪ .‬ايئن انهن چئن کٽن کي لڳ ڀڳ ٻن‬ ‫اڍائين مهينن ۾ واڻيندي‪ ،‬هن مرحيات مونکي به کٽن واڻڻ جو هنر سيکاري ڇڏيو هيو‪.‬‬ ‫پوِء ڪي ڪيترا سال گهر جون توڙي اوڙي پاڙي جي ويجهڙن عزيزن جون کٽون‪ ،‬مفت‬ ‫۾ گهڻو ڪري آئون ئي واڻيندو هيس‪ .‬۽ مٿن پنهنجي پنهنجي ڪاريگريَء جو ڌاڪو به‬ ‫ويهاريندو هيس‪.‬‬ ‫گهڻو پوِء حسين فقير جا هٿ ڪنهن بيماريَء جي ڪري بنهي گهڻو ڏڪڻ لڳندا هيا پوِء‬ ‫به ڳوٺ جا ماڻهو پڇاڙيَء تائين به مرحيات حسين فقير کان مينهن جي ُمڇين جون ڳنڍيون‬ ‫ڏيارڻ ايندا هيا‪ .‬۽ هو ڏڪندڙ هٿن سان به ڏاڍي ُڏکيائيَء سان اهي کين ڏئي ڏيندو هيو ۽‬ ‫کٽون واڻائڻ وارن کي چوندو ٻيلي هاڻ هٿ چيو ڪونه ٿا ڪن‪ ،‬اوهان پاڻ واڻيو آئون مٿان‬ ‫بيهي ُٻڌائيندو ٿو وڃان ته هتان نوڙي هيٺان ِڇڪيو ۽ ُهتان مٿان واريو‪ .‬جيتوڻيڪ جوانيَء‬ ‫۾ هو ڍڳن جي ڳچيَء ۾ پارائڻ الِء ڀلوڙ ڳانيون ٺاهيندو هيو‪ .‬۽ اهي به جي ڪنهن سنگتيَء‬ ‫ساٿيَء کي وڻيون ته ڍڳن جي ڪنڌ مان زوريَء ڇوڙي ويندو هيس‪ .‬مرحيات ارهو ٿيڻ جي‬ ‫بجاِء اڳلي جي ارھ زورائيَء تي رڳو پيو کلندو هيو‪ .‬وري ٻئي ڏينهن هِتان ُهتان چار پئسا‬ ‫ُاڌارا ُسڌارا هٿ ڪري‪ ،‬شهر ويندڙ ڪنهن ماڻهوَء هٿان رنگ برنگي مڻيا گهرائي‬ ‫واندڪائيَء ۾ ويهي‪ ،‬وري ٻي ڳاني ٺاهڻ شروع ڪندو هيو‪ .‬حياتيَء جي پڇاڙڪن ڏينهن‬ ‫۾ شوڪارا ڀري چوندو هيو ” ير ڳانيون ته ويون ڳانين جي ماڳ‪ ،‬هاڻ ته ملڪ ۾ ڍڳو به‬ ‫ڳولئي ڪو وڙلي ٿو لڀي‪ .‬االئي ڀٽارين ڍڳين ويامڻ ئي ڇڏي ڏنو آ االئي ڇا‪.‬‬

‫‪72‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حسين فقير جي شروع کان اوطاقي هجڻ ڪري‪ ،‬اسان جي جوانيَء واري دور جي سمورن‬ ‫روپوش ڪامريڊن سان سندس ڪچهريون ٿينديون هيون‪ ،‬جاللي طبيعت ۽ سنهڙي هاٺي‬ ‫هجڻ ڪري کيس وڄ جا پاڻي هوندا هيا‪ .‬ڪامريڊن جي ڪيل طبقاتي ڇيدن تي ڀڙڪو‬ ‫کائي چوندو هيو‪ ،‬هلو اٿو‪ ،‬هينئر ئي ٿا هينئن يا هونئن ڪريون‪ .‬ڪامريڊ غالم حسين شر‬ ‫پارا ته ساڻس هڪل ۾ حامي هوندا هيا‪ .‬پر تاج مري جنهن سان هن جا پيچ مرڻ گهڙيَء‬ ‫تائين اهڙا گهرا هيا جهڙا جوانيَء ۾‪ ،‬سوئي کيس سمجهائي ٿڌو ڪندو هيو‪ .‬پر جي ڪنهن‬ ‫ڪامريڊ حر جماعت الِء ڪجھ غلط سلط چيو ته همراھ اهڙو بگڙندو هيو جو ڌڻي ڏئي‬ ‫ُ‬ ‫امان‪ .‬پوِء ٻه ٽي ڏينهن هنڌ بسترو کڻي َمٽوَء جي گهر هليو ويندو هيو‪ ،‬نيٺ ميڙون منٿون‬ ‫ڪري َمس جيئن پرچائيندا هياسونس‪ .‬پڇاڙيَء ۾ اها ريت نه ڇڏيائين‪ ،‬ڀائيجي سان ڪاوڙيو‬ ‫ته ٻه ٽي ڏينهن ماني ُٺپ نه کائيندو هيو‪ ،‬اوڙي پاڙي واري سان ڪاوڙيو ته ٻه ٽي ڏينهن‬ ‫ساڻس ڳالهائڻو ناهي ۽ جي اوطاق تي ڪنهن ڇوڪر ڇٻر جو ڪو گفتو نه وڻيس ته مڏي‬ ‫مٿي تي هل َمٽوَء جي گهر‪ .‬ٻه ٽي ڏينهن گذريا‪ ،‬وري ساڳي اوطاق‪ ،‬ساڳيو حسين فقير‪.‬‬ ‫سندس آخري وقت ۾اسڪولن جي پڙهاين جي گهٽجڻ جي ُالڪي سبب مونکي منهنجي‬ ‫اڌ َمڏي شهر ۽ اڌ ڳوٺ ۾ ڪرڻي پئي‪ .‬۽ پوِء منهنجو ڳوٺ وڃڻ اٺين ڏهين ڏينهن ٿيندو‬ ‫هيو‪ ،‬پر جڏهن به ويندو هيس ته لڙيَء رات جو ڳوٺ جي مسيت مان سندس ذڪر جي مِٺڙي‬ ‫ُهو ُهو ُهو تي گهريَء ننڊ مان جاڳ ٿي پوندي هيم ۽ صبح جو جيڪر حسين فقير منهنجي‬ ‫ڳوٺ اچڻ جو ُٻڌندو هيو ته لٺ تي رڙهندو اهلل هلل ڪندو‪ ،‬ڊگهي تسبيَء جا مڻيا سوريندو‬ ‫اچي پهچندو هيو‪ ،‬۽ ڏک ُسک جا قصا اوري هينئين جو بار هلڪو ڪندو هيو‪ ،‬گڏوگڏ‬ ‫هڪڙي نصيحت به ڪندو هيو ته ”ٻيلي تنهنجي ابي جو جوڙيل هي تڏو نه ڦٽاِء‪ ،‬ڇڏ شهر‬ ‫جي پچر‪ ،‬بنهي نه رهين ته جوان ُپٽن کي اوڏانهن موڪل‪ ،‬تون هتي موٽِي اچ ته ڏکيَء‬ ‫ُسکيَء ۾ هڪ ٻئي جا حال ڀائي هجون ۽ ويڙهو به ويران نه ٿئي“‪ .‬نئين زماني ۾اسان جي‬ ‫ڳوٺ جي نئين سامايل ننڍي پوش ُملپ ڏي گهڻو وري پئي هئي‪ ،‬حسين فقير جي انهن‬ ‫سان ُٺپ ڪونه پوندي هئي‪ ،‬نماز به کانئن الڳ پڙهندو هيو‪ .‬جي نماز جو ٽائيم ٿي ويو ته‬ ‫بسم اهلل ڪري اذان ڏئي‪ ،‬نماز پڙهي هليو ويندو هيو‪ ،‬ٻانگي ۽ پيش امام الِء ڪونه‬ ‫ترسندو هيو‪ .‬خاص ڪري فجر جي اذان ختم ڪرڻ مهل الئوڊ تي ئي هڪڙي دل کي وڻندڙ‬ ‫دعا گهرندو ” ته اي صبح جا سائين!! جڳ جهان جو خير ڪجانِء‪ ،‬هندوِء مسلمين جو خير‬ ‫ڪجانِء‪ُ ،‬حر جماعت جو خير ڪجانِء‪ ،‬جيت جڻي جو خير ڪجانِء‪ ،‬پکيَء پکڻ جو خير‬

‫‪73‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪجانِء‪ ،‬۽ انهن سڀني جي صدقي هن ڳوٺ جي ماڻهن جو‪ ،‬ماڻهن جي مال رزق جو به‬ ‫خير ڪجانِء“‪.‬‬ ‫پڇاڙڪن ڏينهن ۾جڏهن به ساڻس ڪا ڪچهري ٿيندي هئي ته وصيعتون ڪندو هيو ۽‬ ‫سڌو سنئون ڳوٺ جي ننڍي پوش وارن ُملن ڏي هٿ کڻي انهن جي سامهون ئي چوندو‬ ‫هيو ته ” منهنجي مرڻ کان پوِء نه مون کي هي غسل ڏين ۽ نه ئي منهنجو جنازو پڙهن‪،‬‬ ‫(جيتوڻيڪ سندس ُپڦيَء جي سـڱ ۾ ُاهي سڀئي سندس به ڏوهٽاڻ ٿيندا هيا) ۽ ها مونکي‬ ‫دفن به شڪور شاھ جي قبرستان ۾ عبداهلل فقير مهر جي قبر جي پاسي ۾ ڪجو جتي‬ ‫منهنجي سڄي جماعت جا دوست دفن ٿيل آهن“‪ .‬چوندو هيومانس ”فقير! تنهنجون باقي‬ ‫سڀ شرطون منظور‪ ،‬باقي قبرستان واري ضد تان لھ ٻيلي ڏاهو ٿيُء‪ ،‬انهيَء قبرستان ۾‬ ‫نه پنهنجو مِٽ نه مائٽ‪ ،‬ڪنهن سان ڪچهريون ڪندين ۽ ٻيو آهي به پري ڪير چار قل‬ ‫پڙهڻ به ڪونه ايندئي“‪ .‬ته وڏو ٽهڪ ڏئي وراڻيندو هيو” منهنجا مِٽ مائٽ منهنجا جماعتي‬ ‫آهن‪ ،‬جيڪي ُاتي کوڙ آهن‪ ،‬پيا ڪچهريون به ڪنداسين ته ذڪر به‪ُ ،‬پٽ َپهي هونئن ئي‬ ‫ڪونهيم‪ ،‬باقي اوهان جي دل نه چوي ته پنڌ کڻي نه ڪجو‪ ،‬چار قل هتان ئي پڙهي بخشي‬ ‫ڇڏجو‪ ،‬پاڻهي ثواب ملي ويندم“‪ .‬۽ پوِء خدا جي ڪرڻي ٿي به اهڙي جو جڏهن سئو ورهيه‬ ‫پورو ٿيس‪ ،‬ته سج لهي منهن ميراڻ ٿي هئي‪ ،‬قدرتي سڀئي نوڪرين وارا به ڳوٺ ۾ ئي‬ ‫هياسون‪ .‬جڏهن سندس ڪفن الِء ڪنهن کي ڏوڪڙ ڏيندي سنبيريم پئي ته پريان هڪڙي‬ ‫همراھ روڪيندي ُٻڌايو ته مرحوم حسين فقير ڪفن ۽ دفن جي خرچن جي رقم گهڻا سال‬ ‫اڳ گڏ ڪري‪ ،‬ٽن ماڻهن کي شاهد ڪري ڳوٺ جي فالڻي دڪاندار وٽ رکي ڇڏي آهي‪.‬‬ ‫انهن پئسن مان ڪفن آيو‪ ،‬غسل ڏيندي‪ ،‬عبداهلل فقير مهر جي ُپٽ سميت پنجن ستن‬ ‫جماعتين جا فون آيا ته ”ابا حسين فقير اسان کي غسل ۽ جنازي نماز بابت بار بار وصيعت‬ ‫ڪندو هيو ته ُحر جماعت جا ماڻهو ئي اهو ڪم ڪن ٻيا نه‪ .‬توڙي دفنائڻ الِء به شڪور شاھ‬ ‫جي قبرستان بابت چوندو هيو“‪ .‬کين وراڻيم ” ادا‪ ،‬فقير مرحيات مون سميت سموري‬ ‫ڳوٺ کي به اهي وصيعتون ڪندو هيو‪ ،‬هڪڙي غلطي سمجهو يا ڏوھ ته سندس جنازي‬ ‫کي غسل اسان ڏياري ڇڏيو آهي‪ ،‬باقي رهيل ڪم سندس وصيعت موجب صبح جو اچي‬ ‫اوهين ئي ڪجو“‪ .‬۽ پوِء جيئن ئي درويش جي وصيعت هئي‪ ،‬تيئن ئي سندس ميت حر‬ ‫جماعت جي هٿان سينگارجي شڪور شاھ جي قبرستان حوالي ٿيو‪.‬‬ ‫ايئن منهنجي کٽون واڻڻ جو هنر سيکارڻ واري هن خوددار ُاستاد جون جملي وصيعتون‬ ‫توڙي َچوڻيون پاڻهي پوريون ٿيون‪ .‬اڄ سندس خود داريَء کي سالم ڪرڻ تي دل ٿي‬ ‫‪74‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫چوي‪ ،‬ڇو جو جو سال کن اڳ۾ ئي پرديس پالڻڻ جا پروڻ پوندي ئي‪ُ ،‬پٽ پهي نه هجڻ‬ ‫جي ڪري‪ ،‬ڪفن دفن جي خرچ جو ڪنهن تي بار ٿيڻ بجاِء االئي ڪيئن ۽ ڪٿان بلو‬ ‫ڪري‪ ،‬پاسيرا ڪري رکي ويو‪ .‬پر پنهنجي لڳ ڀڳ اسي سالن جي عمر تائين کوڙ ساري‬ ‫ڀڄ ڊوڙ ڪرڻ جي باوجود هن کي پاڪستان جي شهريت نه ملي سگهي هئي‪ .‬يعني شناختي‬ ‫ڪارڊ نه ٺهي سگهيو هيس‪ ،‬ڇو جو سندس والدين جا ڪارڊ ڪونه هيا ۽ ڪٿي پڙهڻ جو به‬ ‫رڪارڊ ڪونه هيس‪ .‬۽ والد َمٽائي ٻئي جو ُپٽ لِکائي شناختي ڪارڊ هن به نٿي ٺهرائڻ‬ ‫چاهيو‪ .‬ڀٽ ڌڻيَء به ڀانيان ٿو هي سٽون اهڙن ئي فقيرن الِء جوڙيون هيون ته” جهڙا آيا‬ ‫جڳ ۾ تهڙا ويا موٽي‪ .‬تنين جي چوٽي پورب ٿيندي َپڌري“‬ ‫آچر ڪوري‪ ،‬جنهن جي اڳ ۾ ڳالھ پئي ڪئي سون ته مجني مرحيات سان ڏاڍا چرچا ڪندو‬ ‫هيو‪ .‬سو به وڏو ٺ ِ ُڙھ هوندو هيو‪ .‬مڙس قدآور هيو‪ ،‬ماتا جا سينئرا منهن تي هوندا هيس‪،‬‬ ‫ڪرسيَء جهڙو‪ ،‬صفا مسڪين ماڻهو هيو‪ .‬مجني مرحيات جيان پنهنجو ڪو‬ ‫رنگ پڪو ِ‬ ‫ٻنيَء جو ٻارو ڪونه هيس‪ .‬پر ڌڻيَء ڀاڳ اهڙو ته لکيو هيس‪ ،‬جو وڃي ٿيا ست خير‪ُ .‬مڙس‬ ‫هر هميشھ ُٽو باِء ٽو جي اڇي پاپلين جو ڌوٻيَء جو ڌوتل وڳو پهريندو هيو‪ .‬ڪينچي ڇاپ‬ ‫سگريٽ به ُمٺ تي پيئندو هيو‪ .‬تنهن جي به ُڦلي ُاڇلڻ ويل جيڪا چپٽي وڄائيندو هيو‪ ،‬سا‬ ‫اڄ ڏينهن تائين ڪو به مائيَء جو الل ڪونه وڄائي سگھيو آهي‪ .‬چڱن َمٺن سان پير ڀريل‬ ‫هوندا هيس‪ .‬جتي به ويندو هيو اتي محفل جو مور هوندو هيو‪ .‬مير تاج محمد ٽالپر سان‬ ‫ته َپن ٻولِيل هيس‪ .‬ٻارهوئي مير صاحب جي بنگلي جي حاضريَء ۾ بيٺو هوندو هيو ۽ تر‬ ‫جي هڪڙي ٻئي وڏيري محبوب درس سان به مٿو مٿي تي ياري هوندي هيس‪ .‬مرحيات‬ ‫جهڙو پڪي گفتي جو شاھ ڪاريگر اسان اڄ ڏينهن تائين نه ڏٺو ۽ نه ئي وري ُٻڌو‪.‬‬ ‫ڪچهريَء ۾ ويهي گفتو گفتي سامهون ڏيندو‪ ،‬اکر اکر جي سامهون چوندو‪ ،‬توري تڪي‬ ‫چوندو‪ ،‬ڀري وڄائي چوندو‪ ،‬پر مجال آهي جي سندس وات مان ڪو ڪچو اکر نڪري‪،‬‬ ‫چرچي جو گفتو اهڙو پڪوڪڍندو هيو جو ڀلي ته ڪچهريَء ۾ نياڻيون سياڻيون به ويٺيون‬ ‫ُٻڌن‪ .‬مرحيات پنهنجي دور ۾ غريبت سريبت جي ڪاڻ ئي ڪونه ڪڍي‪ .‬نه ئي وري ڪا‬ ‫لوڪ کي لکا پوڻ ڏنائين ته آچر ڪو ايترو غريب به آهي‪ .‬پوِء پيريَء ۾ پٽن ُراليس‪ ،‬هن تر‬ ‫مان لڏو َپٽيائون ۽ االئي ڪهڙي ُجوِء وڃي وسايائون‪ .‬ڀانيان ٿو آچر ڪوريَء مرحوم آخري‬ ‫پساھ به ڪنهن ٻيَء ُجوِء ۾ وڃي کنيا هيا‪ ،‬پر پوِء به جنهن تر ۾ ڄائو نپنو‪ ،‬جتي ٺٺ ٺانگر‬ ‫سان رهيو‪ُ ،‬اتي جي ماڻهن الِء اهو اڄ به اسرار رهيو‪ ،‬نه ٻني نه ٻارو‪ ،‬نه ڌنڌو نه ڌاڙي‪ ،‬آچر‬ ‫ڪوري هيڏي ساري عيال جي پوري ڪيئن ڪندو هيو‪.‬‬ ‫‪75‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڳ ۾ به ذڪر ڪيو َاٿم ته مال جي گاھ ُ‬ ‫خرچيَء‬ ‫ڪترڻ مهل‪ ،‬بابا جي الٿل قميص مان‬ ‫ِ‬ ‫ڳوليندو هيس‪ ،‬۽ سدائين بابا جا کيسا خالي ڏسي‪ُ ،‬ٻ ُ‬ ‫وٿ ڦِلهو ڪري ويهندو هيس‪ .‬ڪڏهن‬ ‫خرچي مِلندي ُهئي‪ ،‬نه ته ٿيو‬ ‫ٿ ايندو ُهيو‪ ،‬ته آنو ٻه آنا‬ ‫قِسمتي‪ ،‬بابا کي ڪو روپيو ٻ َه َه ِ‬ ‫ِ‬ ‫خير‪ !.‬واڻِ َين جا ۽ قيصر خان جا قرضن جا ڪوٽ چڙهيل هوندا ُهيا‪ ،‬آمدنيَء جو ٻيو ڪوبه‬ ‫ُ‬ ‫ينهن ۾ امان سانئڻ ۽ جيجيَء‬ ‫ين چونڊڻ جي ِڏ ِ‬ ‫ذريعو ڪونه هوندو هيو‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر‪ ،‬ڦ ِٽ ِ‬ ‫ِجي ُڦ ِٽين ِجي ُچونڊاڻِي به بابا وارن جي پراڻي قرض ۾ َجمع ٿيندي ُهئي‪ .‬نئين مقاطعيدار‬ ‫حاجي اسلم‪ ،‬اچڻ ساڻ ئي نئون قانون ڪڍيو هيو ته‪ ،‬هارين جي عورتن جي ُچونڊاڻيَء جي‬ ‫َرقم قرض ۾ جمع ڪ ِرڻ َبجاِء کين هفتيوار روڪڙي ِڏني وڃي‪ ،‬۽ جڏهن انهيَء چونڊاڻي‬ ‫ڏينهن ۾ اسان جي َگهر ۾ هفتيوار‬ ‫جي پئسن ملڻ جي بسم اهلل ٿي هئي ته‪ ،‬پوِء ڦٽين جي‬ ‫ِ‬ ‫ت‪َ ،‬ا َ‬ ‫ٺ ُروپيه َا ُ‬ ‫َس َ‬ ‫چڻ ُشروع ٿيا هيا‪ .‬جن مان گهر جا گهڻا تڻا خرچ به نڪرڻ شروع ٿيا هيا‪،‬‬ ‫۽اسان ٻارن جا ته جاوا ٿِي پيا هيا‪ .‬ڦيرو ڏي ِئي ُ‬ ‫مائرن کان آنو ٻه آنا َوٺِي‪ُ ،‬رگهي مل جي‬ ‫ِ‬ ‫ڪ َتل‪ُ ،‬ڀ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪان تان َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫نئين ُد َ‬ ‫ريوڙيون وٺي‪ ،‬انهن جا کِيسا ڀري چ َرڪندا وتندا هيا‬ ‫ڳڙا ۽ نقل يا‬ ‫ِ‬ ‫سين‪.‬‬ ‫۽ جڏهن حاجي اسلم وٽ هارپي جو پهريون سال پورو ٿيو هيو‪ ،‬تڏهن به ڪنهن به هاريَء‬ ‫کي ليکي جي ڪا ُاون هئي نه ئي وري ڪو ُالڪو هيو‪ .‬ڇو جو سڀئي هاري ورهين کان‬ ‫قرضن ۾پوريل هوندا هيا‪ .‬نئين مقاطعيدار ٻني مقاطعي تي وٺڻ مهل سڀني هارين جو‬ ‫رهيل قرض رائت مل ۽ حاجي قيصر خان کي ڀري ڏنو هيو‪ .‬سو کين پڪ هئي ته نئين‬ ‫مقاطعيدار جي هيڏن سارن نون خرچن ۽ اڳئين قرض جي هوندي کين رڳو بِال ئي ُٻڌڻا‬ ‫پوندا‪ .‬هونئن به هنن الِء ليکي جو ڏينهن ڪنهن عيد جي ڏينهن بجاِء رڳو بِال ُٻڌڻ جي‬ ‫ڏينهن برابر هوندو هيو‪ ،‬باقي ڪجه به نه‪ .‬هڪڙي ڏينهن مقاطعيدار سڀني هارين کي پهرئين‬ ‫وڪن سميت سي پوٺي جي زمين واري اوطاق تي َسڏايو هيو‪ ،‬ته‬ ‫ليکي ُٻڌڻ الِء پاس ُب‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ماريل هاري اها ُسس ُڦس ڪندي سي پوٺي َسنِبريا‪ ،‬چي‪ ،‬ڪهڙا ليکا‪ ،‬مڙئي‬ ‫ُم‬ ‫صيبتن جا ِ‬ ‫ُ‬ ‫قرض لِکائي موٽنداسين‪ ،‬ٻِيووري ڇا ٿيندو!!‪ .‬پاڻ هيل سال‬ ‫اڳئين جيئان بِال ُٻ ِڌي‪ ،‬نئون‬ ‫نئين زمينداريَء ۾ نت نوان نوان خرچ ٿيا آهن‪ ،‬سو قرض وارو قصو اڳئين کان ٻيڻ ٽيڻ‬ ‫تي پڪ سان وڌندو ئي وڌندو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫کڻ جي واهيري ڏانهن َو َرڻ جي و َ‬ ‫کي َپ َ‬ ‫يل‪ ،‬ٻين هارين سان گڏ بابا به َ‬ ‫واپس‬ ‫انهيَء شام َپ ِ‬ ‫ندس َچهرو َٻهڪي َرهيو ُهيو‪َ .‬امان ۽ جيجيَء کي َسڏي َچيوهيائين‪َ ،‬‬ ‫َو ِريو هيو ته َس ُ‬ ‫ڀاڳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫بارڪون ُه َ‬ ‫َڀ ُ‬ ‫ج َن َو‪َ ،‬س ِڀئي اڳيان پويان قرض الهي پوِءبه سڄا سارا ٻ َه سئو ستاسي‬ ‫ريون ُم‬ ‫‪76‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫روڪڙي مِلي َاٿم‪ .‬اسان ٻارن سميت سموري گهر جي ڀات ِ ِين جا بي يقِينيَء وارا‬ ‫چت‬ ‫روپيه َب ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڪڙڪ نوٽ َ‬ ‫َچهرا ِڏسي‪َ ،‬اڳئين کِيسي مان َسئو َپنجاهه ۽ َڏ َهن جا َ‬ ‫ڪ ِڍي ڏيکاريندي‪َ ،‬س ُ‬ ‫ندس‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٿلي ِپيا هئا‪ .‬سمورن گھر جي ڀاتِين ِزندگيَء ۾ پهريون ڀيرو سئو‪َ ،‬پنجاهه ۽ ڏهن‬ ‫نيڻ به ا ِ‬ ‫َ‬ ‫نوٽ ِپيا ِڏ ُسون‪ ،‬۽ انهن تي واري واري سان‬ ‫جا نوان نوٽ ِڏٺا ُهيا‪َ .‬و ِري َو ِري َه ِٿڙا ڦيري‬ ‫ُ‬ ‫ريو ِڙيون وٺي خدا ڪارڻ‬ ‫پيا هٿڙا ڦيرايون‪ .‬انهيَء رات َسڄن َسارن َپنجن روپين ُجون ِ‬ ‫يونسين‪ .‬گهڙيَء گهڙيَء رب جي راضي ٿيڻ تي سندس شڪرانا‬ ‫معصومن ۾ ِورهايون ُه‬ ‫ِ‬ ‫پئي بجا آنداسون‪ .‬۽ حاجي اسلم کي هٿ کڻي پئي دعائون ڪيون سين‪ .‬نيٺ رات جو‬ ‫سانجڻ پاڻيَء کان پوِء سمهڻ مهل‪ ،‬هڪڙي نئين مسئلي ڪر کنيو‪ ،‬ته بچت وارا اهي پئسا‬ ‫ڪٿي َر ُکون‪ .‬اسان جي گهر ۾ نه ڪا ڪوٺِي هئي‪ ،‬نه َ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ٻٽ هيو‪ ،‬نه َد ُر هيو نه َد ِري هئي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ت هئي نه جارو هيو‪ ،‬ڪڙي َڀڳل ڪاٺ جي هڪڙي پي ِتي ُهئي‪ ،‬جيڪا االئي ڪيترن‬ ‫نه ِڇ ِ‬ ‫َ‬ ‫ڏينهن ُهيا‪ ،‬اسان جي گهر‬ ‫من کان اسان جي خاندان جو َاهم َاثاثو ُهئي‪ .‬اهي ِسياري جا‬ ‫َج َن ِ‬ ‫جي ُٿوڻين تي َٺ ِهيل َڇ َ‬ ‫پر هيٺان َم َچ تي ويٺي‪َ ،‬ڇ َپر ِجي ِوچ ِينَء ُٿوڻيَء تي امان ۽ جيجان‬ ‫پاران َگ َ‬ ‫پ۽ ِم ِٽيَء سان‪َ ،‬ٿڦي ٺاهيل َ‬ ‫ٿنڀ تي بابا ِجي نظر َپئي‪ ،‬ته َيڪدم چيائِين‪ ،‬ڇونه هن‬ ‫َ‬ ‫َٿ َ‬ ‫ڪوپر جي داٻِلي ۾ پئسا ِوج ِهي‪ ،‬جاري ۾ رکي َمٿان‬ ‫نڀ ۾ َرنبي سان ننڍڙو جارو ٺاهي‪،‬‬ ‫َگ َ‬ ‫لڪن ۾‬ ‫پ مِٽيَء سان راڳي َڇ ِڏيون!!‪ .‬اها صالح گھر جي َسڀني ڀاتين کي َوڻِي هئي‪َ ،‬پ‬ ‫ِ‬ ‫رنبي جي کوٽ کوٽان سان جارو َٺهيو هيو‪ ،‬ڪوپر جي داٻلي ۾ پئسا ِپيا ۽جاري جو ُگرکو‬ ‫ساڳيو َٿ ُ‬ ‫نڀ ٿي بيٺو هيو‪ .‬تڏهن هرڪنهن جو ُالڪو لٿو‪ ،‬۽ سڀڪو وڃي ٿانيڪو‬ ‫راڳ ِجي ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٿنڀ ٿ َ‬ ‫ڪي‪ ،‬ته ُ‬ ‫نڀ ِن جهڙو ٿي بيٺو‪ .‬پوِء به اِيندي ِويندي‪،‬‬ ‫ٿي ُستو هيو‪ِ .‬ٻئي ڏينهن اها مِٽي ُس ِ‬ ‫َ‬ ‫ک ُانهيَء ٿن َ‬ ‫ڀ ۾ ُپ َ‬ ‫گهر جي ُ‬ ‫ُاٿندي ويهندي َ‬ ‫وريل ِقيمتي اثاثي ڏانهن‬ ‫سمورن ڀاتِين ِجي ا ِ‬ ‫ُ‬ ‫ضرور ِويندي ُهئي‪ .‬اثاثو گھڻو؟ ٻه سئو ستاسي روپيا!!!‪.‬‬ ‫محدود ۽ نه هجڻ جيتريون هونديون ُهيون‪َ ،‬پئسي جو َک ُ‬ ‫ُ‬ ‫۾ضر َ‬ ‫ُ‬ ‫پ‬ ‫ور ُتون بنهي‬ ‫ان زماني‬ ‫ُٺپ ڪونه ُهوندو ُهيو‪ .‬جو ماڻهو اويل سويل ڪو رپيو ٻه به هروڀرو جوخرچي‪ .‬هوڏانهن‬ ‫پئسا به ٿنڀ جي جاري ۾ محفوظ هوندا ُهيا‪ .‬ڪنهن کي ڪائي اون ڪونه هئي‪ .‬ڇهن مهينن‬ ‫بعد‪ ،‬روزن واري عيد ويجهي آئِي‪ ،‬ته اچي بابا جا َ‬ ‫ڪ َن کاڌا سين َن َو ِن ڪپڙن الِء‪ .‬اِيئن نيٺ‬ ‫ِ‬ ‫هڪڙي ڏينهن بابا راضي ٿِي‪َ ،‬امان کي چيو ته‪ ،‬پئسا َ‬ ‫ڪ ِڍي ڏي ته َ‬ ‫گه َر جي سمورن ڀاتين‬ ‫َ‬ ‫ڪي ِم ِٽي کوٽي‪ ،‬داٻلي مان پئسا ڪ ِڍي َڳڻيا‬ ‫الِء عيد جا نوان ڪپڙا وٺي اچان‪ .‬جاري ِجي ُس ِ‬ ‫نوٽ ُگم ُهيو‪ ،‬سڀني کي مٿي تي َه َ‬ ‫ُ‬ ‫ٿ َا ِچي ِويا‪ .‬گھر جي ڀاتين کان‬ ‫ِويا‪ ،‬ته پنجاهه جو‬ ‫سواِءڪنهن کي ڪهڙي َ‬ ‫ُ‬ ‫چور ٿِي‬ ‫ور َيل آهن؟ ڪير ٿو‬ ‫ڪ َل ته اسان جا پئسا هِتي ُپ ِ‬ ‫‪77‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سگهي؟!سڄو گهر هڪٻئي ڏانهن پيو شڪي نظرن سان نهاري‪ ،‬اصل ۾ ٿيو هِيئن ُهيو‬ ‫جو ماما رمضان جو ُپٽ خان محمد‪ ،‬پنج ڪتاب پاس ڪري ڇهين درجي ۾ ڪاٺڙيَء پڙهڻ‬ ‫ُ‬ ‫ويوهيو۽ َرهندو به سائين گل حسن جروار جي گهر ۾ ُهيو‪ ،‬کيس زماني جي هوا َل ِڳي‬ ‫ُچڪي ُهئي‪ ،‬سو مرحيات الهبچائي پاران ڀٽ شاھ جي ميلي گهمڻ جي صالح تي جارو‬ ‫چوري ڪري‪ ،‬باقي پئسا ساڳيَء جاِء تي رکي‪ ،‬جاري کي لنبي‪ ،‬ڀٽ شاهه‬ ‫َڀ ِڃي‪ ،‬پنجاهه روپيه ِ‬ ‫جي ميلي تي ِويو ُهيو‪ .‬ٻئي ِڏينهن ُسهڻو ُبوٽ به آندو ُهيائين‪ ،‬پڇا ڪرڻ تي ُٻڌايو ُهيائين‬ ‫ته الهبچايو ميلي تي َوٺِي ويو ُهيو۽ ُب ُ‬ ‫وٽ مسجد مان چورايو َاٿم‪ .‬مسجد مان چوريَء ِجي‬ ‫ُ‬ ‫ٺاڪ دڙڪا ِڏنا ُهيا‪ .‬اِيئن ُاها ڳالهه آئِي َوئِي ٿِي َوئِي هئي‪ .‬هاڻ جو‬ ‫ڳالهه تي بابا کيس ٺِيڪ‬ ‫موچاري َ‬ ‫ڦيهه‬ ‫پنجاهه روپيه ُکٽا ته سڀني جو ِڌيان خان محمد ڏانهن ِويو‪ .‬بابا کيس چ ِڱي‬ ‫ِ‬ ‫چوري نه ڪر َڻ جو واعدوبه‬ ‫ڪڍي ته با ِسيائِين‪ .‬گڏوگڏ آئينده الِء پنهنجي يا ٻِئي ڪنهن جي‬ ‫ِ‬ ‫ڪيائين‪.‬‬ ‫الهبچائي جو قصو ڇيڙيو اٿئون ته ان جو به ذڪر ڪندا هلون‪ .‬اسان ڇڙي چولي ۾ هلندڙ‬ ‫گينگها ڇوڪرا‪ ،‬جڏهن زوريَء جهلجي پهريون ڀيرو اسڪول ۾ پڳاسين ته هو پنجين‬ ‫درجي ۾ پڙهندو هيو‪ ،‬اسان کان االهي ڊگهو۽ قداور لڳندو هيو‪ .‬اسان اڃان پٽيَء ۾ الف‬ ‫انب بي بال پئي ڪئي ته هو پنجون پاس ڪري انگريزي پڙهڻ الِء اسان جي زميندار قيصر‬ ‫خان راڄڙ جي ڳوٺ هليو ويو هيو‪ ،‬جتان روزانو ميرپورخاص وڃي االئي ڪهڙي اسڪول‬ ‫۾ پڙهندو هيو‪ .‬اسان جي ڳوٺ مان اهو پهريون ٻار انگريزي پڙهڻ ويو هيو‪ .‬ٻين کي‬ ‫مائرون ئي پرديس تي موڪلڻ الِء تيار ڪونه ٿينديون هيون‪ ،‬هو ته ڇٺيَء جو ڇورو هيو‪،‬‬ ‫ماُء تي رڳو پيٽ ۾ کڻڻ وارن نون مهينن جو بوجھ بڻيو هيو‪ .‬سا ويچاري کيس ڄڻيندي‬ ‫ئي راه رباني وٺي وئي هئي‪ .‬هن کي پاليو ڏاڏيَء هيو تنهنڪري ئي ڏاڏيَء انگريزي پڙهڻ‬ ‫واري ڳالھ تي راضي ٿي کيس شهر موڪلي ڇڏيو هيو‪ .‬هو منهنجي امڙ جو سوٽاڻي سوٽ‬ ‫۽ منهنجو مامو هيو‪.‬‬ ‫اسان جڏهن پنجين ۾ پڳاسين ته هو ڏهين مان ناپاس ٿي حاجي قيصر خان جو ڳوٺ ۽‬ ‫ميرپورخاص ڇڏي واپس موٽيو هيو‪ .‬تڏهن پيُء شادي به ڪرائي ڇڏي هيس‪ ،‬ٿورن ئي‬ ‫ڏينهن بعد ڳوٺ به راس نه آيس ته هڪڙيَء صبح جو ڏاڏيَء جا ٻه ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ڪڙ چورائي‪ ،‬پير ٻڌل‬ ‫ُ‬ ‫ڪڪڙن کي ٽوال جي ُپٺارڪ جيان ڪلهي تي رکي‪ ،‬االئي ڪيڏانهن جي پنڌ کي وڍيائين‪.‬‬ ‫بس پوِء ڏينهن گذرندا ويا‪ ،‬هڪڙو وسڪارو ويو‪ ،‬ٻيو وسڪارو ويو‪ ،‬ٽيون وسڪارو به‬ ‫ويو پر همراه جي نه چٺي‪ ،‬نه َچپاٺي نه خط نه َپ ُ‬ ‫َ‬ ‫ڏاڏيس به ٻه چار ڏينهن‬ ‫ٽ‪ ،‬نه ڏس نه پتو‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫‪78‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫لڙڪ الڙيا‪ ،‬ڏاهين ماين کان ڦارون وجهرايون‪ ،‬پيرن فقيرن کان ُپڇائون ڪرايون‪ ،‬نيٺ‬ ‫ُرليو سهسائي‪ُ ،‬ٻڏو سهسائي االئي ُمئو سهسائي ماٺڙي ڪري ويهي رهي‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ هن سموري تر ۾ حاجي احمد بخش ناريجي جي ڳوٺ ۾ هڪڙي پوسٽ‬ ‫آفيس هوندي هئي ۽ اسان رڙهندا رڙهندا جڏهن اٺين درجي ۾ پهتا هياسين ته مڊل اسڪول‬ ‫ڪاٺڙيَء ۾ هڪڙي ڏينهن ٽپالي مونکي هڪڙو خط اچي ڏنو هيو‪ ،‬جنهن جي لفافي تي‬ ‫پوئين پاسي موڪليندڙ جو نالو ” لياقت بلوچ‪ ،‬رانگيواڙھ ڪراچي“ لکيل هيو‪ .‬خط کي‬ ‫کولي جو پڙهيم ته اڙي هي ته مون وارو وڃايل مامو اهلل بچايو هيو‪ .‬هن پنهنجي تفصيلي‬ ‫خط ۾ لکيو هيو ته هو ۽ هڪڙو جاٽو ميگهواڙ( جيڪو ڪراچيَء پهچي مسلمان ٿيو ۽‬ ‫نالو عزيز شيخ رکايائين) هتان ڀڄي ڪراچيَء پهتا هيا‪ ،‬هلڪي ڦلڪي مزدوري ڪندا هيا‬ ‫۽ شام جو انهيَء مزدوريَء جي ڪمائيَء مان فلمون ڏسي‪ ،‬فوٽ پاٿن تي سمهي رهندا هيا‪.‬‬ ‫ٿوري وقت بعد کيس ڪنهن بحري جهاز تي خالصيَء جي نوڪري ملي وئي هئي ۽ هو‬ ‫اوڀر پاڪستان کان وٺي برما سميت هندستان جا به ڪجھ ٻيٽ گهمي آيو هيو‪ .‬پوِء اها‬ ‫نوڪري ڇڏي اڄڪلھ ڪراچيَء جي هڪڙي نٽ بولٽ ٺاهڻ جي ڪارخاني ۾ ڪم ڪري‬ ‫ٿو‪ ،‬جتي جي مزدور يونين جو به اڳواڻ آهي‪.‬‬ ‫خط کڻي اسڪول مان اڏامندو ڳوٺ پهتو هيس‪ ،‬واھ واھ ٿي وئي‪ ،‬مڙني ماين توڙي ڀائين‬ ‫گڏجي ڏاڏيس سميت ُهن جي ونيَء ۽ پيُء کي هن جي جيئري هجڻ ۽ وري َلڀي پوڻ تي‬ ‫مبارڪون ڏنيون هيون ته خوشيَء مان ُلڙڪ به الڙيا هيا‪ .‬۽ رات جو اسان جي ڀونگن جي‬ ‫ڪاراچيَء ۾‬ ‫ننڍڙي راڄ مڙي صالحون ڪيون ته ”هائو ٻيلي همراھ ته هٿيڪو آ پر مئي‬ ‫ِ‬ ‫ُپڄي ڪير“؟ نيٺ ناني گل حسن ( سندس چاچي) پنهنجي ُسلفيَء ۾ ڊڀن جي ٻور سان‬ ‫ماليل تماڪ سان ڀري‪ ،‬تيلي ڏئي‪ ،‬دونهين جون الٽون ڪڍندي اعالن ڪيو” مان خاجا‬ ‫اجمير ( اجمير شريف) تائين ُاٺ َلڏيا آهن‪ ،‬ڪاراچي ته هيَء پئي آ‪ ،‬سڀاڻي ئي ٿو وڃي ڪن‬ ‫ڪن ته رڳو دل ئي دل ۾ سوچيو‪ ،‬پر گهڻن ته چئي‬ ‫مان جهلي وٺي اچانس“‪ .‬ويٺلن مان ِ‬ ‫ڏنس‪ ” ،‬ادا ُگلسن!! بچايو ته هونئن ئي ُرليو‪ ،‬پر تون به ڪاراچيَء ۾ ُ‬ ‫ڪن جيڏي شهر ۾‬ ‫ُرلي ويندين“‪ .‬پر هو نه ُمڙيو‪ ،‬ٻئي ڏينهن ان جي َپليَء مان مڻ کن ڪڻڪ جو ڪڍائي‪،‬‬ ‫ڪاڪي ُرگهي جي هٽ تي وڪڻي‪ ،‬چار مانيون ۽ ڳڙ جي وڏي ڳنڍ ٽوال جي ڪنڊ ۾‬ ‫اٽڪائي‪ ،‬ململ جي پٽڪي ۾ ڀاڙي کان وڌيڪ پئسا لليچن کان بچائڻ الِء ٻڌي‪ ،‬لئيَء جي‬ ‫َ‬ ‫ٺ هٿ ۾ کڻي ڪراچيَء هليو ويو هيو ۽ اٺين ڏينهن اهلل بچائي سوڌو واپس موٽيو‪،‬‬ ‫وڏي ل ِ‬ ‫نه پر کيس اڳ۾ ڪريو آيو هيو‪.‬‬ ‫‪79‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هن ڀيري ڳوٺ آيل بچايو ڳوٺاڻو بچايو نه پر‪ ،‬هندستاني فلمن جي اداڪارن جهڙو وڏن‬ ‫وارن وارو پتلون پهريل بيل باٽم بچايو هيو‪ .‬هو دنيا جون ڪجھ ڪنڊون گهمي موٽيو‬ ‫هيو‪ ،‬زماني جي هوا به لڳل هيس‪ .‬ڏنگايون چڱايون به ِسکيل هيو‪ .‬ته زماني سازي ته‬ ‫هونئن ئي در در جي ٺوڪرن سيکاري ڇڏي هيس‪ .‬پوِء هن نئون جهان جوڙڻ الِء هتي ئي‬ ‫ميرپورخاص ۾ روزيَء روٽيَء جي ڳول ڳوالن شروع ڪئي‪ ،‬غريب آباد ميرپورخاص جون‬ ‫گهٽيون اڄ به انهيَء ڳالھ جون گواھ آهن ته هن پنهنجن پيرن تي بيهڻ الِء ڪيترا پاپڙ‬ ‫ويليا هيا‪ .‬ڪڏهن ڪنهن ڊاڪٽر وٽ ڪمپائونڊر ته ڪڏهن ڪنهن مسافرخاني جو منشي‪،‬‬ ‫ڪڏهن اسٽيٽ الئيف ۾ سيلز مين ته ڪڏهن وري بايو گيس پالنٽ لڳائڻ وارو پر نه پاڻ‬ ‫پيرن تي بيٺو ۽ نه سندس روح کي ڪٿي به سڪون آيو‪ .‬رهندو هڪڙي دلگهرئي يار ته‬ ‫ُمئو سمجهي رڻ ۾ تڏهن ُراليس جڏهن هنن جي موٽرسائيڪل جو عمرڪوٽ ويجهو حادثو‬ ‫ٿي پيو هيو ۽ اللهبچائي جون ٻئي ٻانهون ڀڄي پيون هيون‪ .‬اهو دل گهريو يار‪ ،‬پنهنجو‬ ‫هلڪڙو ڌڪ سهسائي کيس مئل سمجهي‪ ،‬پنهنجي موٽرسائيڪل کڻي گم ٿي ويو هيو‪.‬‬ ‫هاڻ دور به ڪافي بدلجي ويا هيا‪ ،‬اسان ننڍي پوش وارا ڇوڪرا به ڪامريڊ ٿي ويا هياسين‬ ‫۽ مامي اهلل بچائي جي به اسان جي ڳوٺ ايندڙ سڀني ڪامريڊن سان ياري ٿي وئي‪ ،‬خاص‬ ‫ڪري تاج مريَء سان ته مٿو مٿي تي ياري ٿي ويس‪ .‬انهيَء زماني ۾ ڳوٺ وارن کي توڙي‬ ‫اوڙي پاڙي وارن کي ڪراچيَء توڙي حيدرآباد ۾ ڪم پوڻ لڳا ته سڀني جو سونهون اهلل‬ ‫بچايو هوندو هيو‪ ،‬ڪراچيَء جي ته گهٽي گهٽيَء جو اهڙو واقف هوندو هيو جو ايئن ڀانئبو‬ ‫هيو ته مڙس ڪو ڄائو ئي هتي هيو‪ .‬مون کي جڏهن پهريپن ڀيرو پي ٽي وي ڪراچيَء ۾‬ ‫پروڊيوسر جو انٽرويو ڏيڻو هيو ته به هو منهنجو سونهون ٿي هليو‪ .‬توڙي ڳوٺ جي سمورن‬ ‫اسان جي ٽهيَء جي جوانن کي همٿائيندو رهندو هيو ته ” اڙي ابا هتي ڇا رکيو آ ڳوٺ ۾‪،‬‬ ‫نڪرو ٻاهر دنيا گهمو‪ ،‬ڏسو‪ ،‬هتي ته کوھ جا ڏيڏر ٿيا ويٺا آهيو‪“ .‬‬ ‫وچ ۾ وري هڪڙو دور اهڙو به آيو جو همراھ جون حاجي قيصر خان جي ُپٽ سردار صالح‬ ‫راڄڙ جي دوستيَء ۾ راڄن سان ياريون ٿي ويون‪ ،‬جن ۾ ڄام معشوق کان وٺي جمال شاھ‬ ‫تائين جهڙا امير توڙي وزير به شامل هيا‪ ،‬ڪجھ ڏينهن غالم مصطفي جتوئيَء جي نگران‬ ‫وزير اعظم واري دور ۾ پير آفتاب شاھ جيالنيَء جي تمام گهڻو ويجهو ٿي ويو‪ ،‬پر‬ ‫جيترو جلدي سندس ويجهو ٿيو هيو اوترو جلدي پري ڀڄي ويو‪ .‬هو هميشھ صاف ُسٿرو‬ ‫رهندو هيو‪ ،‬ڪپڙي لٽي جو انتهائي شوقين هيو ۽ َڊنهل يا گولڊ ليف کان گهٽ ڪو‬ ‫سگريٽ به ڪونه پيئندو هيو‪ .‬هو بال جو پياڪ به هيو‪ ،‬پر پيتي کان پوِء اسان ڪڏهن کيس‬ ‫‪80‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪن ڪندي نه ڏٺو نه ٻڌو‪ .‬هڪڙي ڀيري سندس والد مرحوم کي‬ ‫ٿڙندي ٿاٻڙندي يا ڪي ِ‬ ‫ڪا ڪل پئي ته همراھ خمارن ۾ اوطاق ۾ َوٽيو پيو آهي‪ ،‬سو لٺ تي ٽيڪجي اوطاق تي‬ ‫هليو آيو ۽ ڀونڊو گهروڙي ڏنائينس‪ ،‬پر هيُء همراھ مجال جي ڪجھ ُ‬ ‫ڪڇي‪ ،‬اصل هيٺ‬ ‫ڪنڌ ڪريو ويٺو رهيو‪.‬‬ ‫وچ ۾ هن کي ڪهڙيَء به حالت ۾ آمريڪا ۾ وڃي ڪا نوڪري ڪرڻ جو شوق جاڳيو‪ ،‬۽‬ ‫انهيَء شوق ۾ وري ‪ 1988‬واريَء ٻوڏ ۾ رلي ڪلهي تي رکي ڪراچيَء هليو ويو‪ ،‬پر هن‬ ‫ڀيري هو اڪيلو ڪونه هيو ساڻس گڏ حيدرآباد جو مشتاق بڙدي به هيو‪ ،‬پوِء بقول سندس‬ ‫ٻنهي ڄڻن ساندھ ٻه ٽي سال گلشن اقبال ۾ رهندڙ هڪڙي سنڌي وڏيري جا ديڳڙا ڌوتا‪.‬‬ ‫نتيجي ۾ مشتاق بڙديَء جو لنڊن تائين ته جڳاڙ ٿي ويو پر مامو بچايو ويزا ملڻ کان رهجي‬ ‫ويو‪ .‬۽ مشتاق به لنڊن ته پهتو پر اڳتي آمريڪا جي ڀاڙي ۾ جهڙوڪر َٻڌل هيو‪ ،‬ته هن‬ ‫پنهنجيَء ٻنيَء جا چار ٻارا زرعي بينڪ ۾ گروي رکي‪ ،‬گهر جا زيور وڪڻي کيس‬ ‫همراھ‬ ‫ِ‬ ‫ڀاڙو ڪري ڏنو‪ .‬موٽ ۾ مشتاق ساڻس االئي ڪيترو نڀايو پر اهو سو ضرور ٿيو جو ُهن‬ ‫پنهنجي والد مرحوم وڪئي بڙديَء سان گڏ هن يار کي به مالئيشيا‪ ،‬سنگاپور ۽ ٿائلينڊ‬ ‫گهمايو‪ ،‬پر ايئن گهمايو جو پنهنجو بينڪ جو اي ٽي ايم موڪلي ڏنائين ته جيڪو وڻي‬ ‫سو خرچ ڪندا وڃو‪.‬‬ ‫نيٺ هڪڙو ڦيرو اهڙو آيو جو اهلل بچائي‪ ،‬اوچتو ئي اوچتو وڃي مسيت وسائي ۽ پوِء‬ ‫حياتيَء جا باقي ڏهاڪو کن سال دنيا جهان کان ڪنارھ ڪش ٿي صفا مسيت جو ئي ٿي‬ ‫ويو‪ .‬ٿور ڳالهائو ته هونئن ئي هيو‪ ،‬مولوي ٿيڻ کان پوِء ته مورڳهين ڪي ٻه چار اکر وات‬ ‫مان ڪڍندو هيو ته واھ نه ته ٿيو خير‪ .‬باقي ڪا ڳالھ دل سان لڳندي هيس ته رڳو‬ ‫مسڪرائيندو هيو‪ .‬جوانيَء ۾ ڪنهن زماني ۾ اداڪاريَء ۽ ڳائڻ جو شوق هوندو هيس ۽‬ ‫مڪيش جا غزل ڏاڍي پرسوز انداز ۾ ڳائي پاڻ به روئي ڏيندو هيو ته ويٺلن کي به روئاڙي‬ ‫ڇڏيندو هيو‪ ،‬تنهنڪري آخري وقت ۾الئوڊ تي اذان بلڪل انهيَء انداز ۾ ڏيندو هيو جنهن‬ ‫۾ جوانيَء ۾ ڳائيندو هيو‪ .‬ته سندس جواني ياد ڪري هرڪنهن کان ٿڌو شوڪارو نڪري‬ ‫ويندو هيو‪ .‬آخري وقت ۾ سونهاري اهڙي ته سهڻي لڳندي هيس جو عام ماڻهو ۽ اڻواقف‬ ‫به کيس ڪوئي درويش‪ ،‬بزرگ ۽ زندھ ولي سمجهي هروڀرو به پيرن تي ڪري پوندا هيس‪.‬‬ ‫مرحوم سموري ڄمار آمريڪا وڃڻ جي خواهش دل ۾ سانڍي نيٺ جڏهن دنيا جهان کان‬ ‫التعلق ٿيو ۽ مسيت سڳوري وسايائين‪ ،‬تڏهن به پنهنجن ٻنهي ُپٽن کي همٿائيندو رهيو ته‬ ‫ٻيلي ٻاهر نڪرو‪ ،‬دنيا ڏسو‪ ،‬گهمو ڦرو‪ ،‬۽ پوِء کين ڪراچيَء موڪلي ڇڏيائين‪ .‬۽ هڪڙو‬ ‫‪81‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ته رڙهندو رڙهندو اڳتي نڪتو ۽ وڃي سعودي عرب جا وڻ وسايائين‪ ،‬پر سو به تڏهن‬ ‫جڏهن مرحوم پاڻ هيُء جهان ڇڏي ويو‪ .‬باقي ٻيو پيُء جي جهان ڇڏڻ بعد وري واپس موٽي‬ ‫اچي گهر ويهي رهيو‪ .‬حياتيَء جي پڇاڙڪن ڏينهن ۾ پڇندا هياسونس ته ”ماما تنهنجيون‬ ‫وڏن وڏن ماڻهن سان هيڏيون ياريون دوستيون هيون‪ ،‬پر ڪوئي لڙي به ڪونه ٿو اچئي‬ ‫طبيعت ُپڇڻ‪ .‬ته چوندو هيو ” ابا انهيَء ڳالھ ۾اوهان ڪامريڊ سچا آهيو ته واقعي هن‬ ‫معاشري ۾ طبقاتي فرق آهي ۽ وڏيري‪ ،‬ننڍيري جي دوستي هلڻ يا نباهڻ ناممڪن آهي“‪.‬‬ ‫۽ پوِء سندس ڳالهايون کير جهڙيون اجريون نڪتيون” هن جي الڏاڻي تي ڪو به وڏو ماڻهو‬ ‫لڙي ڪونه آيو‪ ،‬شايد هن جي ياريَء وارا سڀ سياسي ماڻهو هيا تنهنڪري ڪونه آيا هوندا‪.‬‬ ‫يا کين هڪڙو ووٽ وٺي وري اليڪشن ۾ بيهڻو ڪونه هوندو تڏهن ڪونه آيا هوندا‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي ڪئي سين عيد جي ڪپڙن ۽ جاري ۾ لڪايل پئسن جي چوري ٿيڻ جي‪ .‬سو‬ ‫ڪپڙن تان ياد ُآي ِم ته ُان زماني ۾اسان جي عورتن جا ڪپڙا درزيَءوٽ ِس ِب َ‬ ‫جڻ الِء ڪونه‬ ‫ويندا ُهيا‪ .‬زاالڻو ڪپڙو درزيَء وٽ وڃڻ وڏو عيب سمجهبو هيو‪ .‬غيرت جو سوال ٿي‬ ‫پوندو هيو جيڪر ڪوئي زاالڻو ڪپڙو درزيَء کان سبرائيندو هيو ته سڀڪو کيس ڦٽ‬ ‫لعنت ڪندي جام ِسٺيندو هيو‪ .‬غربت جي ڪري گهرن۾ ِسالئيَء ُجون َم ُ‬ ‫شينون به ڪونه‬ ‫ُهونديون ُهيون‪ .‬سڀني ماين کي ڪا َو ِڏڙي ڪپڙا َ‬ ‫ڪ ِٽي ڪوري ڏيندي ُهئي‪ ،‬پوِء هر ڪا‬ ‫ِ‬ ‫مائِي ُسئيَء َسڳي سان پنهنجا ڪپڙا پاڻ ِسبندي ُهئي‪ .‬تن ڏينهين اسان ٻروچن ۾ مائين‬ ‫جي حلواڻ جي ڳاڙهن َگ َ‬ ‫مايون َ‬ ‫هگهن پهرڻ جورواج ُهيو‪ .‬تن الِء واندڪائيَء ۾ ُ‬ ‫پاڻ ڀرت‬ ‫َ‬ ‫جوگ َ‬ ‫پوتيَء سان‬ ‫جي‬ ‫هگهو‪ ،‬ٽ ِ ِن‬ ‫ڀري َتڻا ٺاهينديون ُهيون‪َ .‬گربِيَء جي ُسٿڻ ۽ حلواڻ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫والن ِ‬ ‫َزنانو َٻروچڪو ويس ُهيو‪ .‬سو انهن ڪپڙن سبڻ واريَء ڳالھ تان ڪاڪو ڀوڄو ياد آيو اٿم‬ ‫تنهن جو ذڪر به ُٻڌندا هلو‪ .‬تنهن زماني م اڄوڪي ڪار ڪونه هئي ته پڙهجي رڳو‬ ‫نوڪريَء الِء‪ ،‬تڏهن نوڪريَء کي ڪو سٺو ڪم ڪونه سمجهيو ويندو هيو ۽ هڪڙي‬ ‫مشهور چوڻي هوندي هئي‪ ” ،‬نيچ نوڪري‪ ،‬وڌندڙ واپار ۽ اتم کيتي“‪ .‬سو پڙهبورڳو‬ ‫انهيَء الِء هيو ته ڪجھ ِپرائجي ۽ نه ئي ڪي ُاٺ ڪتابن جا پڙهي وڃي سرڪار جو نوڪر‬ ‫ٿجي‪ .‬چوندا هيا ته کيتيَء سر سيتيِء کان سواِء ماڻهوَء کي ڪونه ڪو هنر به پيٽ ۾ هجي‪.‬‬ ‫۽ جيڪر کيتيَء ۾ ڪو ڏڪار ُٻڪار پئي‪ ،‬وارا ڄمارا ٿين‪ ،‬سدائين ُ‬ ‫مٽ ماٽيَء تي هوندو آ‬ ‫۽ جيڪرڪڏهن ماٽي ڦري مٽ تي ٿئي‪ ،‬ته ماڻهوَء جي پيٽ ۾ ڪونه ڪو هنر هوندو ته ُبک‬ ‫ڪونه مرندو‪ .‬انهيَء ڳالھ کي اک ۾ رکندي ابي امان به رٿيو ته اميري کي به ڪونه ڪو‬ ‫هنر سکڻ گهرجي‪ ،‬جنهن الِء هڻي ماري وڃي صالح بيٺن ته درزڪو ڪم سکڻ گهرجيم‪.‬‬ ‫‪82‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڇو جو ابي امان جي ناناڻن واري پاسي‪ ،‬بڇيريَء جي شهر ۾ پيارو نالي ڪوئي عزيز‬ ‫درزي بڻجي روزانو ڪجھ نه ڪجھ پئسا ڪمائي ايندو هيو‪ .‬تن ڏينهين اڃان پنجين ڪتاب‬ ‫۾ پڙهندو هيس جڏهن اهي صالحون پئي هليون‪.‬‬ ‫اسان جي ڳوٺ جي ميگهواڙن جي هڪڙي اوطاق هوندي هئي‪ ،‬جنهن کي هو ُدکڻ چوندا‬ ‫هيا‪ ،‬تنهن ۾ هڪڙيَء ڪنڊ ۾ ڪاڪو ڀارو موچڪو ڪم پيو ڪندو هيو ته وري ٻيَء ڪنڊ‬ ‫۾ ڪاڪو ڀوڄو سالئيَء جي مشين رکي سموري ڳوٺ وارن جا ڪپڙا پيو سبندو هيو‪.‬‬ ‫ڪاڪي ڀاروَء جو ته ڳوٺ جي سمورن گهرن سان آهت رکيل هيو جيڪي سڀ جا سڀ ٻني‬ ‫ٻاري سان جي ڪرت سان هيا‪ .‬آهت جي رواج موجب هو آهتيَء گهر جي هرهڪ گهر ڀاتيَء‬ ‫کي سال ۾ هڪڙي ُ‬ ‫ڪرم جي جتي ٺاهي ڏيندو هيو ۽ باقي سمورو سال انهن جي ڦاٽل‬ ‫ُجتين جي ڳنڍ ٽوپ ۽ جنڊا ٻڌڻ جو ڪم ڪري ڏيندو هيو ۽ موٽ ۾ ڪڻڪ جي کري لٿي‬ ‫کيس گهر ِڏٺ ڪڻڪ جي ٻوري ملندي هئي‪ .‬باقي ڀوڄي درزيَء الِء ذهن تي گهڻو ئي زور‬ ‫ڏنو اٿم پر ياد ئي ڪونه ٿو اچيم ته انهيَء جو ڪهڙو حساب ڪتاب هوندو هيو‪.‬‬ ‫خير قصو ڪوتاھ‪ ،‬ابي امان جي صالح بيٺي ته مونکي اسڪول مان واندي ٿيڻ بعد ڀوڄي‬ ‫درزيَء وٽ ڇڏيو وڃي ته جيئن آئون پڙهڻ سان گڏوگڏ درزڪو ڪم سکي وٺان‪ .‬ڪاڪي‬ ‫ڀوڄي الِء ُٻڌائيندو هالن ته هو مينگهواڙن جي ٻوچيا ُنک جو هيو‪ ،‬اصل ٿر جي ڳوٺ‬ ‫روهيراڙي جو هيو ۽ هتي جي جوڳو مينگهواڙن مان پرڻيو هيو‪ .‬االئي ڪهڙي سال ٿر ۾‬ ‫آيل ڪنهن ڪاري ُڏڪار ۾ لڏو کڻي اچي هتي ساهرن ۾ ڪکڙا اڏي ويٺو هيو‪ .‬هندن جي‬ ‫ريت مطابق ڳوٺ ۾ ڄاول نينگري سموري ڳوٺ جي نياڻي” گان ِري ڏيڪري“ سڏبي هئي‬ ‫۽انهيَء جو مڙس وري سموري” گانَء جو ُجئائين“ ( ڳوٺ جو نياڻو ) سڏبو هيو‪ .‬سو ڳوٺ‬ ‫جي جئائينَء الِء اهو الزمي هوندو هيو ته هو هميشھ مٿي تي پٽڪو ٻڌي ۽ ”رهاڻ“ يعني‬ ‫ڪچهريَء ۾ وري پٽ تي وڇايل رليَء تي ويهي‪ .‬ڪاڪو ڀوڄو جيئن ته ڳوٺ جو ُجئائين‬ ‫هيو‪ ،‬سو به اها ريت پارڻ الِء انهيِء تي عمل ڪندوو هيو سدائين ململ جو پٽڪو ٻڌندو‬ ‫هيو‪ ،‬سواِء ڪنهن مرڻي جي اسان کيس سدائين ململ جو پٽڪو ٻڌل ڏٺو‪ ،‬باقي ڳوٺ ۾‬ ‫ڪنهن مرڻي جي موقعي تي هو پٽڪو ڇڏي ٽوال ۽ مٿي تي ٻڌندو هيو‪ .‬پر درزي هجڻ‬ ‫جي ڪري ڀانيان ٿو کيس اڻ اعالنيل اجازت مليل هئي ته هو ڪاٺ واريَء ُ‬ ‫ڪرسيَء تي‬ ‫ويهي ڀلي مشين هالئي‪.‬‬ ‫سو هڪڙي ڏينهن بابو مونکي ڪاڪي ڀوڄي وٽ درزڪو ڪم سکڻ الِء ڇڏي ويو‪ .‬باقي‬ ‫ڳالهيون مهاڙيون ڀانِء اڳ۾ ئي ڪيل هيس‪ .‬هن پهريان ئي مونکي ُسئيَء سان ڪاج ٻڌڻ‬ ‫‪83‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جو ڪم ڏنو‪ ،‬ٻن ٽن ڏينهن بعد بٽڻ ٽاڪڻ سيکاريائين‪ .‬۽ پوِء ُسٿڻن جي پانئچن تي ُسئيَء‬ ‫سان ڪنڊڙو هڻڻ سيکاريائين‪ .‬تڏهن ماڻهن ۾ ُسٿڻ جي پانئچي تي هٿ جي ڪنڊڙي جو‬ ‫وڏو شوق هوندو هيو‪ .‬ايئن هوريان هوريان پهريائين شلوارن جو ڪوريل ڪپڙو سبڻ الِء‬ ‫ڏنائين‪ ،‬اها به الڳ ڳالھ آهي ته شروع شروع ۾ االئي ڪيترين ُسٿڻن جا ابداڻا ُابتا سبيم‬ ‫ته وري االئي ڪيترين جون النگون ڦيرائي ڇڏيم‪ .‬جيڪي وري ڪاڪي ڀوڄي کي ٽاڪا‬ ‫ُاڊيڙي نئين سنئين سبڻيون پيون هيون‪ .‬مونکي سيکارڻ دوران ابتا ٽوپا اچڻ ۽ اڊيڙي‬ ‫نئين سر ٽوپو هڻڻ جي چئوڻيَء هالکيَء دوران هن کي ڪڏهن به ڪا ڪاوڙ ڪونه ايندي‬ ‫هئي‪ .‬پر رڳو سندس وات مان نڪرندو هيو” هاِء رام“ يا ” هاِء مانهجا راميا“ يا بنهي گهڻو‬ ‫ڪم خراب ڪندو هيس ته چوندو هيو ” اي مِنيا ڀڳوان تانهنجي ڀلي ڪري اين ڪوني‬ ‫اون ٽانڪو هڻ“ ( اي ننڍڙا خدا تنهنجو ڀلو ڪري هينئن نه پر هونئن ٽانڪو هڻ)‪.‬‬ ‫درزڪو ڪم سکڻ ۾ مون کي ڇھ مهينا کن لڳي ويا هيا‪ ،‬۽ انهن ڇهن مهينن ۾ ڪاڪو‬ ‫ڀوڄو مونکي رڳو درزڪو ڪم ڪونه سيکاريندو هيو‪ ،‬پر هو پنهنجي تجربن جي آڌار تي‬ ‫جيئڻ جا جملي ُگن به سيکاريندو رهندو هيو‪ .‬ڪپڙن سبڻ واري مشين جو هلڪو آواز‬ ‫هلندو رهندو هيو‪ ،‬ڪاڪي ڀوڄي ٻئي هٿ ڪوريل ڪپڙي جي ٽاڪجڻ تي هوندا هيا ته‬ ‫اکيون به انهيَء جي سڌائيَء ۽ صفائيَء تي کتل هونديون هيون‪ ،‬پير سائيڪل جيان مشين‬ ‫جي وڏي ڦيٿي کي ڦيرائيندا رهندا هيا ۽ زبان جهيڻن لفظن سان نصيحتن ڀريا لفظ‬ ‫اچاريندي رهندي هئي‪ ” .‬ڏيڪرا اي ڪل جڳ اهي‪ ،‬اِٿ جهڙا َپگ ڀرسو‪ ،‬ڀڳوان اوهان نان‬ ‫ُاوئي رو ُاتو پرسو ڏيسي“ ( ُپٽ هي ڪل ُجڳ آهي هتي جهڙا پير ڀريندئو خدا اوهان کي‬ ‫انهيَء جو اوترو ئي ِسلو ڏيندو)‪ .‬۽ ٻيا به انيڪ نصيحتن ڀريا ُگن ۽ گفتا‪ ،‬نياز ۽ نوڙت‪،‬‬ ‫هٿ جوڙي‪ ،‬صبر ۽ برداشت جهڙا مثال مون اسڪولن ۾ استادن وٽان اوترا ڪونه سکيا‬ ‫جيترا ڇهن مهينن ۾ درزڪي ڪم سکڻ دوران ڪاڪي ڀوڄي وٽان ِسکيا‪.‬‬ ‫وقت گذرندو ويو وقت جي ويرن ۾ لڙهندي اسان واري ٽهي به ڪڻو ڪڻو ٿيندي ڪيڏانهن‬ ‫کان ڪيڏانهن هلي وئي ۽ ڪاڪو ڀوڄو صفا جهور پوڙهو ٿي ڪم ڪار کان ويهي ويو‪.‬‬ ‫ڳوٺ ۾ ڪپڙي لٽي پهرڻ جون تبديليون اچڻ شروع ٿيون‪ ،‬پٽڪي جي جاِء ٽوپيَء ورتي‬ ‫۽ پوِء انهيَء جي جاِء آڏيَء سينڌ ورتي‪ ،‬النگوٽي جي جاِء ُسٿڻ ورتي ۽ هوريان هوريان‬ ‫پتلون اچڻ شروع ڪيو‪ .‬پر ڪاڪي ڀوڄي نه پٽڪو ڇڏيو نه النگوٽو‪ .‬ڳوٺ جي گهڻن ماڻهن‬ ‫جي اٿڻين ويهڻين ۾ توڙي ريتن رسمن ۽ ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۾ به هوريان هوريان اهڙيون‬

‫‪84‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تبديليون اچڻ شروع ٿيون جو ننڍي پوش” گِٽ مِٽ گِٽ مِٽ ۽ تيريون ميريون “ ڪرڻ‬ ‫شروع ٿي پر ڪاڪي ڀوڄي پنهنجي اباڻي ڍاٽڪي ٻولي نه ڇڏي سا نه ڇڏي‪.‬‬ ‫سندس حياتيَء جي پڇاڙن ورهين ۾ ڳوٺ جي ٻن جاين تي پوڙهن ۽ ڪم ڪار کان واندن‬ ‫ڏوڪرن پنهنجي ڪچهريَء ڪرڻ جا ٻه ٺڪاڻا پاڻ هرتا ٺاهيا هيا‪ .‬سياري ۾ الياس ڪنڀر‬ ‫جي دڪان آڏو لوڙهي کي ُپٺ ڏئي‪َ ،‬پٽ تي ويٺا سج جي تپش تي پاڻ سيڪيندا هيا ته‬ ‫اونهاري ۾ وري هرجيَء جي َچڪيَء جي آڏو بيٺل ٻٻر جي هيٺان پٽ تي ويهي‪ ،‬گوڏن ۾‬ ‫ٽوالن جون ڪانڀون ٻڌيو‪ ،‬پنهنجي گذريل زمانن جي يادن کي ساري ٿڌا شوڪارا ڀريندا ۽‬ ‫اوراڙ پراڙ جا احوال ڪندا هيا‪ .‬انهن قصن جي بسم اهلل الياس ڪنڀار ۽ کنگهار ميگهواڙ‬ ‫کان ٿيندي هئي جيڪي خبرن جي حوالي سان ڳوٺ جي بي بي سيَء طور اڄ به مشهور‬ ‫آهن‪ .‬ڪاڪو ڀوڄو به انهن ڪچهرين ۾ شريڪ هوندو هيو‪ .‬پر هنن جي عجيب ۽ انوکن ۽‬ ‫احوالن تي ڪوئي تبصرو ڪرڻ بجاِء سندس وات مان پهريائين مان سرد شوڪارو نڪرندو‬ ‫هيو‪ ،‬پوِء پنهنجي سڙيل کاٻي هٿ جي اشهد آڱر نڪ تي َگسندي هئي ۽ چپن مان نڪرندو‬ ‫هيو” هاِء ڀڳوان يا هاِء رام“ يا ڪڏهن ڪڏهن الياس ڪنڀر کان ِسکيل اکر ” توبھ توبھ ۽‬ ‫اي مانهنجا خدا“ اچاري خاموش ٿي ويندو هيو‪ .‬اها هئي منهنجي درزڪي ڪم جي استاد‬ ‫ڪاڪي ڀوڄي جي زندگي‪ ،‬جيڪو پنهنجيَء پوريَء ڄمار ۾ نه ڪنهن جي ٻن ۾ آيو ته نه‬ ‫ٻارهن ۾‪ .‬جيتوڻيڪ زماني هن جا ٻه توڙي ٻارهن بگاڙي ُپٽن ۾ وڏا ڦيٽهڙا وڌا‪ ،‬پر هن‬ ‫اشراف وسين لڳين ڪڏهن ڪنهن سان ڪڙو ڪونه ٻوليو‪ .‬۽ عزت سان پنهنجو وارو‬ ‫وڄائي ويو‪.‬‬ ‫پاس ڪري‪ ،‬ڇهين درجي الِء‬ ‫مارچ ‪ 1970‬ڌاري ڳوٺ جي اسڪول مان پنجون درجو‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫تياري َ‬ ‫ئي‬ ‫ڪ ِ‬ ‫گورنمينٽ مڊل اسڪول ڪاٺڙي وڃڻ جي ِ‬ ‫يم‪ .‬خان محمد‪ ،‬مون کان اڳ۾ ِ‬ ‫ُ‬ ‫۾رهندوهيو‪ ،‬هوڏانهن‬ ‫ڪاٺڙيَء و ِڃي ُچڪو ُهيو‪ُ .‬هو سائين گل حسن جروار جي گهر‬ ‫اڄڪلھ جو پي آئي ڊي ڪراچيَء وارواخبارن جي اي بي سي ڪرڻ وارو جيرام داس وري‬ ‫ٽنڊو جان محمد هاِء اِسڪول ۾ پڙهڻ ويٺو ۽ اتي ِجي هاسٽل ۾ رهندو هيو۽ مرحيات‬ ‫الهبچايو‪ ،‬قيصر خان راڄڙ جي ُ‬ ‫بنگلي تي َرهِي ميرپورخاص ۾پڙهندو ُهيو‪ُ .‬منهنجي ۽‬ ‫پرتاب ميگھواڙجي ڪاٺڙي وڃڻ بعد‪ ،‬انهيَء سانگي سان‪ ،‬خان محمد به اسان سان گڏ ڳوٺ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ميل جي شهر( جتي هينئر سنڌڙي تعلقي جو‬ ‫اچ ُڻ شروع ڪيو هيو‪ .‬تڏهِن ٻارهين‬ ‫هيڊڪوارٽر آهي) جو ڪو ُو ُجود ئي ڪونه ُهيو‪ .‬چئوطرف گھاٽوجهنگ هوندو ُهيو‪ .‬چئو‬ ‫‪85‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫طرف وڏيون وڏيون ديويون هونديون هيون‪ ،‬سامهون الهندي پاسي کان پنگو خاصخيليَء‬ ‫جي ڳوٺ واري رستي سان چٽوڙيَء جي قبرستان کان اڳيان پينگھاري جي ڊِ َ‬ ‫ٻ هوندي‬ ‫هئي‪ ،‬جنهن ۾ بگهڙن توڙي ٻين خطرناڪ جانورن جي هجڻ بابت به خبرون ُٻڌندا هياسين‬ ‫۽ ٿورڙو پريان وري َلڪيَء وارا چشما به هوندا هيا‪ ،‬جتي جي گندرف گاڏڙ پاڻيَء ۾ وهنجڻ‬ ‫وارن جي خارش جي بيماري ختم ٿي ويندي هئي‪ .‬اهي ٻيئي شيون هاڻي ايئرپورٽ جي‬ ‫ٺهڻ بعد پنهنجو وجود وڃائي ويٺيون آهن‪ .‬ٻارهين ميل جي موجوده پيٽرول پمپ ۽ مسجد‬ ‫جي وچ وٽان‪ ،‬اوڀر طرف ديوين جي گهاٽي جهنگ مان هڪڙو پيچرو هوندو هيو‪ ،‬ٿورڙو‬ ‫هلڻ سان ئي راڻي ڀِيل جو ُ‬ ‫گهر ايندو هيو ۽ اهو پيچرو ان گھر جي پاسي مان اوڀر طرف‬ ‫گذرندو ُهيو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫مهاجر جي گهر‬ ‫واٽ نظام الدين‬ ‫ان زماني ۾ اسان جي ڳوٺ مان شهر بحر نڪرڻ جي‬ ‫وٽان ٿين ِدي‪ ،‬دوسي جي پٽڙيَء ذريعي هلي‪ ،‬دوسي تي رکيل ڪاٺيَء تان ُاڪري محمد خان‬ ‫َ‬ ‫ٽ‬ ‫جوڻيجي جي فارم تائِين ُهون ِدي ُهئي‪ .‬گهڻو پوِء جڏهن دودي ڪانهيي جي‬ ‫ڳوٺ ۾ کِ ِ‬ ‫ڳوٺ َٻڌائي‪َ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪ ِچي َرس ِتي َٺهرائِي‬ ‫ٽ ٿي ته حاجي محرم ڪانهئي‪ ،‬پنهنجو موجوده الڳ‬ ‫ِپ ِ‬ ‫الهه َ‬ ‫جهنگ َوڍي‪َ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪ ِڍي‪،‬‬ ‫هئي‪ .‬تڏهِن رمضان ڪانهيي ٻارهين ميل جي اولهندين پاسي جو‬ ‫َ‬ ‫ڪکائِين النڍي ٺاهي‪َ ،‬‬ ‫هوٽ ُل ڪڍيو هيو‪ ،‬هوٽل به ڇا هيو‪ ،‬النڍيَء ۾ هڪڙو فوٽ ڏيڍ جو‬ ‫ِ‬ ‫ويڪرو ٿلهو ٺاهي ان جي مٿان تڏا وڇائي ڇڏيا هيائين‪ ،‬۽ ٻن آنن ۾ چانهه جو ڪوپ پيارڻ‬ ‫َلڳو هيو‪ .‬تڏهن ايڪڙ ٻيڪڙ واندي خلق سندس هوٽل تي اچي ويهندي هئي‪ .‬۽ چانھ جو‬ ‫ڪوپ پي پتن جي راند جا سٽڪا پئي ڪندي هئي‪ .‬تن ڏينهين هڪڙو ته هوٽلن جو رواج‬ ‫ڪونه هيو ۽ جي هيو ته به عام طور تي هوٽلن تي ويهڻ کي عيب سمجهبو هيو‪ ،‬۽ هوٽلن‬ ‫تي کير وڪڻڻ کي ته مورڳهين وڏو گناه سمجهيو ويندو هيو‪ ،‬ماڻهو چوندا هيا ته ابا کِير‬ ‫پير آهي‪ ،‬تنهن کي ڪو نڀاڳو ئي وڪڻندو‪ُ .‬‬ ‫َ‬ ‫وقت بعد مرحوم جانِ ُ‬ ‫ب خاصخيلي به‬ ‫ڪجهه‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ڇانو‬ ‫اچي رمضان ڪانهئي سان سلهڙيو هيو‪ ،‬سو وري انهيَء هوٽل جي ٻاهران‪َ ،‬ٻ ُٻ َر ِجي‬ ‫۾‪ ،‬هٿرادو ٺاهيل رنگين شربتن جا ڊِگها ِشيشا رکِي وڏا هوڪا َڏئِي ايندن ويندن کي ِپيو‬ ‫بنان برف جي ٿڌو شربت پياريِندو ُهيو‪ .‬۽ ٻه چار آنا روز ڪمائي خوش ٿي‪ ،‬هرڪنهن سان‬ ‫پيو ڊاڙا ٺڪاو هڻندو هيو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫سڪول ڪاٺڙيَء ۾ داخال جو‪ ،‬خان محمد ڪاٺڙيَء‬ ‫ِقصو ُهيو منهنجي ڇهين درجي ۾ مڊل اِ‬ ‫جو ُس ُ‬ ‫ونهون ُهجي‪ ،‬اسان ( مون ۽ پرتاب ) الِء ته ڪاٺڙي بنهي نئون جهان هيو‪ ،‬۽ مون ته‬ ‫عمر ۾پهريون ڀيرو بابا ۽ امان کان سواِء گھر کان ٻاهر پير رکيو هيو۽ الريَء ۾ به‬ ‫‪86‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڪيلوپهريون ڀيرو َچ ِڙهيو هيس‪ .‬جنهن ڪري انهيَء ڏينهن ڏاڍو ڊپ پئي ٿيم‪ ،‬ته ڪٿي‬ ‫ڪري نه پوان يا ورندي مهل مورڳهين الريَء جيڪڏهن بيهي ئي نه ته گھر‬ ‫الريَء مان ِ‬ ‫ڪيئن ُپڄان يا وري ُمورڳو گهر ُپڄڻ کان اڳ۾ ُڀلجي نه پوان‪ .‬پرائمري اسڪول جي‬ ‫ڪچيَء ڪوٺيَء ۾ پنج سال پڙهي جڏهن ڪاٺڙيَء جي اسڪول ۾ پهريون قدم رکيو هيم‬ ‫ُ‬ ‫پارڪون‪ُ ،‬گل‪ُ ،‬ٻوٽا‪،‬‬ ‫ڪي ۽ ُسه ِڻي بلڊنگ‪ ،‬چئوديواري‪،‬‬ ‫ته‪ ،‬ڪاٺڙيَء جي مڊل اسڪول ِجي َپ ِ‬ ‫َوڏا َوڏا َوڻ‪َ ،‬تالُء ۽ بينچن َبجاِء ڊيسڪون ِڏسي دل ڏا ِڍي خوش ٿي هئي‪ ،‬پر جيڪر ايئن‬ ‫چوان ته هيانُء ئي ٺري پيو هيو ته انهيَء ۾ به ڪو وڌاُء ڪونه ٿيندو‪ .‬اسڪول ۾داخال ٿي‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ڪالس ۾ ڇهون ڪالس پڙهڻ شروع‬ ‫سامهون ورڪشاپ جي ڪمري جي‬ ‫ته تالَء جي‬ ‫َ‬ ‫ڪيوس ِين‪ .‬هن اسڪول ۾ سڀ َو َڻ َو َڻ ِجي ڪاٺِي ُهجون‪ .‬جيتوڻيڪ سڀ ڀر پاسي وارن‬ ‫س تي هجن‪ .‬انگريزي جو‬ ‫ڳوٺن جا هياسون پر پوِء به اهي ڳوٺ اسان ٻارن الِء وڏيَء ِد ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫مرحوم ُخوبروجوان ُهيو‪ ،‬ڪاٺڙيَء‬ ‫جروارهيو‪.‬‬ ‫ٽيچر مرحوم علي اڪبر‬ ‫پهريون ڪالس‬ ‫جي ئي هڪڙي معزز استاد ۽ خوشحال ماڻهوَء حاجي پير بخش جروار جو ُپٽ هيو‪ .‬مرحوم‬ ‫وارن ۾ تمام گهڻو تيل َهڻندو ُهيو‪ِ ،‬ز َ‬ ‫بان ۾ َاٽڪ ُهوندي‬ ‫علي اڪبر آ ِڏي ِسينڌ نِڪتل‬ ‫ِ‬ ‫س‪ ،‬ڳالهائِيندي ُمنجهندو ُهيو‪ .‬پر انگريزيَء تي چڱي موچاري دسترس هوندي هيس‪.‬‬ ‫ُه َي ِ‬ ‫جيئن سندس والد مرحوم حاجي پيربخش کي سنڌي گرامر تي ُعبور هيو‪ ،‬تيئن سائين‬ ‫علي اڪبر کي انگريزي گرامر تي ُعبور هوندو هيو‪ .‬اسان جي انگريزي صحيح معني ۾‬ ‫مڊل اسڪول ۾ ئي ڪجھ نه ڪجھ ُجڙي نه ته اڳتي هلي‪ ،‬الال مال خالص ٿي ويو هيو‪.‬‬ ‫جيڪي قصا اڳتي ڪنداسون‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾اسڪول وڃڻ الِء اسين پنڌ ئي پنڌ ڳوٺان نِڪ ِري دوسي ِجي پٽڙيَء جي ُڊسڙ‬ ‫َ‬ ‫ڳوٺ جي ُ‬ ‫سامهون‬ ‫تان َهلندا‪ ،‬پر جي چئون ته ُڊسڙ جهاڳيندا‪ ،‬حاجي دودي ڪانهيي جي‬ ‫ُ‬ ‫س ۾ چڙهندا ُهياسين‪.‬‬ ‫ڪ ِري‪ ،‬محمد خان جوڻيجي جي فارم تان َب ِ‬ ‫دوسي تي َرکِيل ڪاٺِي ا ِ‬ ‫َ‬ ‫هڳٽوهوندو ُهيو‪ ،‬جيڪو اڃان به‬ ‫رستي ۾ دوسي جي َپ ِٽڙيَء تي گھاٽن ک َٻ ِ‬ ‫ڙن جو هڪڙو ُج ِ‬ ‫ساڳيَء حالت ۾ موجود آهي‪ ،‬جنهن کي َننڍڙو لوڙهو ِڏ ُ‬ ‫نل هوندو ُهيو‪ .‬حاجي دودي جي ڳوٺ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جا ڪانِهيا‪ ،‬پنهنجي فوت ٿ ِ َيل معصوم ٻارڙن کي اتي َد ُ‬ ‫فن ڪندا ُهيا‪ .‬انهيَء جاِء کي هو‬ ‫ُ‬ ‫ش ڪري ُاتان‬ ‫حيدرشاهه چوندا ُهيا‪ .‬مون کي اتان ايندي ويندي ڏاڍو ڊِ ُڄ ٿيندو ُهيو‪ .‬ڪو ِش ِ‬ ‫لنگھڻ وقت َسڀ ِني جي اڳيان اڳيان ۽ تِکو تِکو هلندو ُهيس‪ .‬جڏهن انهيَء کٻڙن جي ُجھڳٽي‬ ‫کان گھڻو اڳتي َمٽي ويندا هياسين تڏهن وڃي ساھ ۾ ساھ پوندو هيو‪ُ .‬‬ ‫ڪجهه وقت بعد‬ ‫هاڪو چوکو ڀيل ُدڪاندارچريو ٿِي اِ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫يند ِن‬ ‫فارم جو َر‬ ‫وري ٻيو ڏچو پيدا ٿيو جو جوڻيجي‬ ‫ِ‬ ‫‪87‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫و َ‬ ‫يند ِن کي ڀِ َترهڻڻ لڳو هيو‪ ،‬پوِء ته اسان الِء نسورو ئي ويل ٿي پيو هيو‪ ،‬هڪ ٻه ڀيرا ڀتر‬ ‫ِ‬ ‫لڳا ته ڀڄي جان ڇڏائي سون‪ ،‬نيٺ اسان َڊپ ۾ ُاتان اچڻ وڃڻ ئي ڇڏيو ۽ پوِء ِسڌا دوسي‬ ‫جي پٽڙي وٺي وڃي پڪي روڊ ِجي موريَء تان روڊ تي چڙهِي‪ ،‬الريَء ۾ ويهندا ُهياسين‪.‬‬ ‫جيڪو ُ‬ ‫ُ‬ ‫هوندوهيو‪ ،‬صبح جو ته ٿڌ جي پهر ۾ پنڌ جي‬ ‫پنڌ ڳوٺ کان لڳ ڀڳ چار ڪلوميٽر‬ ‫پرواھ ڪونه هوندي هئي‪ ،‬پر شام جو واپس ورندي مهل ُب َ‬ ‫ک جا َس َ‬ ‫تايل ڪتابن جون َه ُڙون‬ ‫ڳوٺ ُپڄندي ُپڄندي ُ‬ ‫هچ ٿي پوندا ُهياسين‪.‬‬ ‫ک ِڻي‪ ،‬ساڳيو چار ڪلو ميٽر جو پنڌ ڪندي‬ ‫ِ‬ ‫امتحانن جي ڏينهن ۾ اسٽاپ تي بيهي‪ ،‬بسن جو انتظار ڪرڻ بجاِء دوسي تان روڊ تي‬ ‫چڙهي پنڌ ئي پنڌ ڪاٺڙي هليا ويندا هياسين‪ .‬انهيَء خيال سان ته جيڪڏهن بس خراب هجي‬ ‫۽ ٽائيم تي نه اچي ته اسان جو پيپر رهجي ويندو‪ .‬اڄ جڏهن پنهنجي ئي اوالد کي اهو پنڌ‬ ‫موٽرن ۾ ويهي ڏيکاري چئون ٿا ته اسان هينئن به پنڌ ڪري ايندا هياسين ته اها ڳالھ سندن‬ ‫ُڊول ۾ ئي ڪونه ٿي ويهي ۽ هنن الِء ناقابل يقين ٿي هجي‪.‬‬ ‫مڊل اسڪول ڪاٺڙيَء جي هيڊ ماستر سائين نور محمد ناريجي جي حشمت کان‪ ،‬شاگرد‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫نيٽ جي ُ‬ ‫َ‬ ‫ڪٻي هئي‪َ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫ٽيڪ ڏئي‬ ‫لڪڻ تي‬ ‫ته ڇا پر استاد به لهرائيندا هيا‪ .‬مرحوم جي چيلهه ِ‬ ‫هلندو ُهيو‪ .‬خاص ڪري اٺين درجي کي انگري ِزي پڙهائيندو ُهيو‪ .‬۽ گھڻو ڪري ڪالس‬ ‫روم بجاِء اسڪول جي اڳيان بيٺل جهنگ جليبيَء جي وڻ هيٺان پڙهائيندو هيو‪ .‬سندس‬ ‫پڙهائيَء کي ياد ڪري‪ ،‬اڃان بيٺل جهنگ جليبيَء جي وڻ کي ڏسي اڄ به اکيون آليون ٿيو‬ ‫ٿيون وڃن‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر کلئي ميدان ۾ ايئن پڙهائيندو هيو ڀانِء ڪا فلم هلندي هجي‪.‬‬ ‫حرام جو ڪو ٻار هيڏانهن هوڏانهن لوڻو هڻي‪ ،‬ڀلي ته پاسن ۾ ڪو بيٺو ُدهل ڌماچا وڄائي‪.‬‬ ‫مرحوم الھ بخش ڀ ِٽي‪ ،‬جنهن کي ماتا جا سينورا ُمنهن تي هوندا هيا‪ ،‬سنهڙو سيپڪڙو‬ ‫هوندو هيو‪ ،‬سو ٽنڊي الهيار جو رهاڪو هوندو هيو‪ ،‬اتي ئي ڪاٺڙيَء ۾ ڪنهن وٽ رهندو‬ ‫هيو‪ ،‬سو خاص ڪري سڀني ڪالسن کي انگريزي گرامر پڙهائيندو هيو‪ .‬پڙهائڻ وقت ايئن‬ ‫لڳندو هيو ڀانِء انگريزي گرامر جو ڪو طوفان ُاٿندو هجي‪ ،‬حرام جي ڪا هٻڪ هجيس‪،‬‬ ‫حرام جو گھڙيَء کن الِء ئي ڪنهن ڪتاب مان سهارو وٺي‪ ،‬پوِء ڪجھ اسان ٻارن کي‬ ‫ُٻڌائي‪ .‬اصل ايئن سمجهبو هيو ته گرامر جا جملي ڪتاب ۽ جملي بيهڪون‪ ،‬جملي‬ ‫نشانيون۽ جملي زمان سندس اندر مان ُاڌما ڏئي پيا نڪرن‪ .‬گھڻو پوِء ساڳئي اسڪول مان‬ ‫ئي ڪنهن اوڙي پاڙي جي نڀاڳي يار مان سائينَء کي َڀنگ پيئڻ جي عِلت پيدا ٿي‪ ،‬ايئن‬ ‫ٿيندي ٿيندي فقيري رنگ ۾ هليو ويو‪ ،‬نيٺ هڪڙو ڏينهن اهڙو به آيو جو نوڪري ڇڏي‬ ‫ٽنڊي الهيار ۾ ڪنهن صوفي بزرگ جي درگاھ وڃي وسايائين‪ ،‬۽ پوِء االئي ڪيترا سال‬ ‫‪88‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڙيال سنڌين کي مفت ۾ ڌاڳا ڦيڻا ڪندو ۽ ڏيندو رهيو‪ .‬سائين اهلل بخش ڀانئيان ٿو ته هاڻ‬ ‫هن جهان ۾ ناهي رهيو‪.‬‬ ‫۽ اسان جو پرائمريَء جو سائين محمد حيات جروار‪ ،‬جيڪو پرائمريَء جو استاد هوندي به‬ ‫ساڳئي اسڪول ۾ ڊيپوٽيشن تي پڙهائيندو هيو‪ ،‬سو ته اسان سڀني شاگردن کي ُپٽن جيان‬ ‫َ‬ ‫ڇانو هيو‪ ،‬هڪڙو ته هو اسان جي ڳوٺ ۾‬ ‫پيار ڪندو هيو‪ .‬خاص ڪري اسان الِء ته ڇپر ۽‬ ‫ماستر رهي ويو هيو ۽ بقول سندس ته منهنجي پيٽ ۾ اوهان جي مائٽن جا کارايل َاڀرا‬ ‫َسڀرا ُٽڪر اڃان َڳريا ئي ڪونهن‪ .‬گڏوگڏ ماما رمضان سان لوهان لوه ياري به هوندي هيس‪.‬‬ ‫ان ڪري به اسان بنان روڪ ٽوڪ ۽ جهل پل جي سندس گھر هليا ويندا هياسين‪ ،‬سندس‬ ‫گھرواري ۽ والدھ اسان الِء امان ۽ ڏاڏيَء برابر هونديون هيون‪ ،‬۽ ڀائينديون به اوترو ئي‬ ‫هيون‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫حڪومتن‪ ،‬ووٽن ۽ سياست جي ُس ِڌ ُٻ ِڌ‬ ‫سال ‪ 1970‬وارا ووٽ ٿيا ُهيا‪ ،‬تڏهن مون کي‬ ‫انهيَء ِ‬ ‫ڪونه ُهئي‪ُ ،‬ر ُ‬ ‫هن ووٽن‬ ‫ڳومون کي نه پر ُمون جيڏن سڀ ِني جو ساڳيو حال ُهيو‪.‬‬ ‫ڪڏهن ڪڏ ِ‬ ‫ِ‬ ‫يپن جو جلوس‪ُ ،‬ڌ ُ‬ ‫الِء ايندڙ وڏيرن جي ِج ُ‬ ‫وارد‬ ‫وڙ اڏائيندو‪ ،‬اچي ُرگهي مل جي اوطاق ۾ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ٿيندو ُهيو‪ .‬ڪير ڪهڙيَء پارٽيَء جو آهي۽ ڪير ڪنهن جو ساٿي آهي‪َ .‬اسان ٻارن کي اها‬ ‫ڪٿان‪ ،‬ڪنهن هِ َ‬ ‫ڪ جيڏي جي وات مان‬ ‫ُس ِڌ ئي ڪونه ُهوندي ُهئي‪ .‬پوِء هڪڙي ڀيري االئي ِ‬ ‫جيئي ڀٽو جو اکر نِڪتو‪ ،‬پوِء ته اصل رونشو ٿِي ِپيو‪ ،‬اِيندڙ ِويندڙ جيپن اڳيان ڌوڙ ُاڏائي‬ ‫جيئي ڀٽو جا ُا َ‬ ‫ڀ ڏاريندڙ نعرا هڻندا ُهياسين‪ .‬اها خبر ئي ڪونه هوندي ُهئي ته ُڀٽو ڇا آهي‬ ‫ُ‬ ‫ڪير آهي؟ َبس جيئي ڀٽو جي ُڌوم ُهوندي ُهئي‪ .‬۽ جڏهن ُڀٽي جي ُمخالفن آڏو به‬ ‫۽ ڀٽو‬ ‫يپون روڪي ُ‬ ‫ساڳيا نعرا هڻندا ُهياسين ته جيپن وارا وڏيرا ِچ ِڙي‪ِ ،‬ج ُ‬ ‫ڀونڊا ۽ گاريون َڏئِي‪،‬‬ ‫ڀتر هڻي اسان ٻارن کي رستي تان َڀڄائي َهل ِيا ِويندا ُهيا‪ُ .‬رڳو ُ‬ ‫نڊن ۽ گارين تي به‬ ‫ڀو ِ‬ ‫شام َ‬ ‫خيرڪونه ٿيندوهو‪َ .‬پ َر ايندڙ ڏينهن وري اسان جي َو ِڏڙن الِء وڏي َ‬ ‫ت اِينِ ِدي ُهئي‪ .‬چئي‪،‬‬ ‫اوهان اسان کي ِڏ ِسي ٻارن کي چوري جيئي ڀٽو جا نعرا َهڻايا آهن‪ .‬مصيبتن جا ماريل‬ ‫ُ‬ ‫جان َڇڏائيندا ُهيا‪ .‬جيتوڻيڪ هرڪو‬ ‫ويچارا وڏڙا‪ ،‬پوِء وڏيون ميڙون مِنٿون ڪري پنهنجي ِ‬ ‫وڏڙو‪ ،‬وڏن ماڻهن جون ِڇ ُ‬ ‫ڙٻون‪ ،‬داٻا ۽ دڙڪا ُٻڌي‪ ،‬پيرن تي ڪري لِيالئي معافيون وٺي‪،‬‬ ‫جان آجي ڪرائي‪ ،‬گھر پهچي اسان ٻارن جي چڱي موچاري ڪن َمهٽ ڪندو هيو‪ .‬ڪو ته‬ ‫ساڳي کيتي ۽ ساڳي جيئي ُڀٽو‬ ‫ڦيھ به ڪڍندو هيو‪ ،‬پر اسان‬ ‫ِ‬ ‫ٻارن ِجي ٻِئي ِڏينهن وري به ِ‬ ‫جي ُڌ َ‬ ‫وم ُهوندي ُهئي‪. .‬‬

‫‪89‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُان سال پولِنگ‪ ،‬يونين ڪائونسل ڪاٺڙيَء جي بلڊنگ ۾ ٿِي ُهئي‪ .‬جيڪا کنڊرن جيان اڄ‬ ‫َ‬ ‫ڳوٺ مان ووٽ ڏيڻ الِء چاليهارو َک ُن َڍڳي گا ِڏيون َڀر ِجي نِڪ ِتيون‬ ‫به ُاڀي آهي‪ .‬اسان جي‬ ‫ُهيون‪َ .‬اسين رونشي ڪو ِڏيا َ‬ ‫ٻار ب ِه ڍڳي گاڏين ۾ َچڙهِي ِپيا هيا ِسين‪ .‬ماما رمضان‪ ،‬مير تاج‬ ‫محمد جي َچ َ‬ ‫وڻ تي‪ُ ،‬ڀٽي ِجي پارٽيَء جي مير علي بخش ٽالپر( موجودھ ايم اين اي مير‬ ‫منور ٽالپر جو والد) جو ايجنٽ ويٺو هيو‪ ،‬جنهن تي اوڙي پاڙي جا ڪافي ُ‬ ‫ماڻهو ماما‬ ‫ِ‬ ‫رمضان تي ناراض ٿيا هيا‪ .‬جيئن هاڻ عام طور تي اسان جي ِڇڪ ۾ ووٽن ۾ پيپال ۽‬ ‫ليگال آمهون سامهون هجن ٿا‪ ،‬تيئن اڳي به ايئن ئي هيو‪ُ ،‬ڀٽو صاحب‪ ،‬جنرل ايوب جي‬ ‫سنگت ڇڏي عوامي عدالت ۾ آيو هيو‪ ،‬اڃان ايوب جو داٻو ملڪ تي هيو‪ ،‬خاڪين جي‬ ‫مارن ۽ خوارين کان چڱا موچارا وڏيرا‪ ،‬تڏهن ايوب جي ٺاهيل ڪنوينشن ليگ جا هيا‪ .‬ڪي‬ ‫ايڪڙ ٻيڪڙ نانگا ماڻهو اچي ُڀٽي ساڻ بيٺا هيا‪ .‬اڄ جي شهيد ُڀٽي واري پارٽيَء جا ڊِنگ‬ ‫ڊنگ تڏهن َ‬ ‫ڪن لِڪائڻ ۾ پورا هوندا هيا‪ .‬تن مان گھڻا تڻا ته گھڻو پوِء به هر چڙهندي سج‬ ‫ِ‬ ‫جا سالمي ٿيا ۽ ٿيندي ٿيندي ُڀٽي جي پارٽيَء جا وارث ٿي ويا‪ ،‬وري جڏهن ضياَء جو وارو‬ ‫آيو ته مڙس طوطا ڪٻڍي ڪندا ڀٽي جي پارٽي مان هليا ويا‪ .‬۽ ُڀٽو صاحب بي ڏوھو ٽنگجي‬ ‫ويو‪ ،‬رڳو غريب‪ ،‬مسڪين ماڻهو پوِء به ُڀٽي سان بيٺا رهيا‪ .‬باقي هنن مڙسن جي ڪنن تي‬ ‫جونَء به ڪانه ُسري‪ .‬پرانهن مان ڪي ته وتيا ٻيون ٻيون ۽ ٽيون ٽيون شاديون ڪندا‪ .‬وري‬ ‫بينظير صاحبه آئي ته مڙس ُ‬ ‫ڪڏڪارون ڪندا‪ُ ،‬ڳڙ تي َمکين جيان وريا‪ .‬ايئن اڄ ڏينهن‬ ‫تائين ڪندا اچن‪ ،‬پر سندن واسڪوٽين جي نه ڪڏهن استري ڦِٽي‪ ،‬نه ئي وري اهي ڪڏهن‬ ‫ُ‬ ‫ميريون ٿيون‪ .‬پاڻ گھڻي َڦلر ۾ ڪونه ٿا پئون‪ ،‬ناال لِکڻ شروع ٿياسين ته اصل ڪم اتي‬ ‫ئي رهجي ويندو‪ .‬رڳو َ‬ ‫ڪن َڳڻائي چئون ٿا ته موجودھ پيپلز پارٽيَء جو ميرپورخاص وارو‬ ‫صدر‪ ،‬قابل احترام ۽ عظيم انسان مير علي بخش ٽالپر جو فرزن ِد ارجمند ۽ ايم اين اي‪،‬‬ ‫مير منور خان ٽالپر‪ ،‬شهيد ڀٽي کي ڦاسي ڏيندڙ جنرل ضياَء جي مجلس ُشوري عرف عام‬ ‫مجلس ُشودا جو ميمبر هيو‪ .‬موجوده پيپلز پارٽيَء جو ڊويزنل سربراه پير آفتاب شاھ‬ ‫جيالني‪ ،‬ضياَء جي الڏلي رئيس غالم مصطفي جتوئيَء جي نگرانيَء ۾ وفاقي وزير هيو‪.‬‬ ‫ڪي َڀ ِلي‪.‬‬ ‫بس شادي پلي‪َ ،‬ڍ ِ‬ ‫قصو پئي هليو‪ ،‬ڍڳي گاڏين ۾ چڙهي‪ ،‬ڪاٺڙيَء جي پولنگ تي ووٽ ڏيڻ جو ۽ هليا وياسون‬ ‫االئي ڪيڏانهن‪ ،‬سو ڍڳي گا ِڏين تان ياد ٿو اچيم ته‪ ،‬اڳي گهر گهر ۾ ڍڳي گاڏيون هونديون‬ ‫لٺ شوقين هوندو هيو‪ ،‬انهيَء شوق ئي کيس‬ ‫هيون‪ .‬بابو غريبت هوندي به ڍڳي گاڏين جو ِ‬ ‫حيدرآباد جي واڍن جو پاڙو ڏيکاريو هيو‪ .‬پهريون ڀيرو مرحيات جمعي ڪيرئي‪ ،‬کي‬ ‫‪90‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سونهون ڪري ساڻ وٺي ويو هيو‪ ،‬پوِء ته سڄي راڄ جو سونهون ٿيو‪ ،‬پاڻ پيو گڏيو پيو‬ ‫ويندو هيو‪ .‬هونئن به اوڙي پاڙي ۾ ڪنهن هاريَء وٽ ڪا موچاري ڍڳي گاڏي ڏسندو هيو‬ ‫ته واپار ڪري‪ ،‬پنهنجي ڍڳي گاڏيَء ڏيڻ سان گڏ چڱو موچارو ُاتر ڏئي اها وٺندو هيو‪ .‬۽ ها‬ ‫ڃون‪ ،‬ڍڳي گا ِڏين ۾ وينديون ُهيون‪َ .‬ڄ َ‬ ‫اڳي اوڙي پاڙي ۾ شادين ُمرا ِدين جون َڄ ُ‬ ‫ڃ چڙهڻ‬ ‫کان گهڻو َا ُ‬ ‫ڳ تياريون ٿينديون هيون‪ ،‬ڍڳن کي وڏن شيشن سان َ‬ ‫تيل جا ُڍ َ‬ ‫ڪ ِڏبا هيا‪ .‬ڪجھ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ڪتا‪َ ،‬ٽئنور‪ُ ،‬سهڻيون ُ‬ ‫ُ‬ ‫مڪائِبا هئا‪ُ ،‬سهڻا ُمهرا‪ُ ،‬ن ُ‬ ‫ڱ به َچ َ‬ ‫واڳون‪ ،‬ڳانڍيا‪،‬‬ ‫تيل بچائي ڍڳن جا ِس‬ ‫ِ‬ ‫ندڻ توڙي َمڻيا َل َ‬ ‫گي ُڦ َ‬ ‫ڳانيون‪ ،‬گهنگرا ۽ مٽر َٺ ِهرائ ِ ِبا هيا‪ِ .‬ج ِن ۾ َر َ‬ ‫ڳل ُهوندا هئا‪ .‬ڏاند‬ ‫نگبرن ِ‬ ‫گا ِڏين جي ُدرين ۾چاڪن کي َ‬ ‫تيل ُجون َا ِڳ ُ‬ ‫ڙيون ٻوڙي سنهين شيخن سان تيل ڏبو هيو‪ ،‬ته‬ ‫ِ‬ ‫ِجيئن گاڏيَءجي َه َ‬ ‫لڻ َوقت َٺ ِڙ َٺ ِڙ جا آوز نِ َ‬ ‫ڪر ِن‪ .‬۽ اوڙي پاڙي وارا به چون ته واھ مڙس‬ ‫َ‬ ‫تنهنجي گاڏي‪ .‬ڪي ُمڙس وريو گاڏيَء جي َب ُ‬ ‫ديويَء ُجون سنهيون َتل ِه ُ‬ ‫ڙيون‬ ‫انڪ ِن ۾ل ِئيَء يا ِ‬ ‫س ُسه ِڻ ُيون َرلِيون َٻ َ‬ ‫گوالئيَء َ‬ ‫َ‬ ‫ڇانو به ٿِي ويِندي ُهئي‪ُ .‬ان کي‬ ‫ڌندا ُهيا‪ ،‬ته َپردو۽‬ ‫۾ٻ ِڌي َم َٿ ِ‬ ‫ڃ جي گا ِڏين جو ُجلوس جڏهن َ‬ ‫چوندا هيا‪َ .‬ڄ َ‬ ‫رانوتِي َ‬ ‫ڳوٺ ِن جي َڀرسان ُگذرندو ُهيو ته ڍڳي‬ ‫وار‪ ،‬ڍڳن جي ُپڇن تي ٻِ ُ‬ ‫ليون رکِي َو ِڏيون ُٻ ِچ ُ‬ ‫ڪ ِڙيِن تي ويٺل ُس َ‬ ‫ڪارون ڪري‪،‬‬ ‫گاڏين جي َم ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫لين جي تڪليف سان تِکا‬ ‫َرن ِ‬ ‫لن واريِن واڳ ِن کي ڄاڻي واڻي َتڻڪ ڏيندا هيا ته ڍڳا ٻِ ِ‬ ‫گين گ ِ‬ ‫سندن َم َٿن‪ ،‬سڱَن ۽ پيرن ۾ َٻ َڌل ُگ ُ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ٿِي َ‬ ‫نڌ ُڌ َ‬ ‫وڻ ڪندا هيا‪ ،‬تڏهن ُ‬ ‫هنگهرن جي آواز ۽ مائين‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫جي ِڳيچن‪ ،‬هار ٿو جوڙائي‪ ،‬يا ٻانهين جوڙائِ ِج نِ ِه ِري‪ ،‬سان عجيب قِسم جي موسيقيت‬ ‫پيدا ٿِيندي ُهئي‪ .‬اهڙي موسيقيت ُٻڌڻ الِء اڄ به روح َس ُٽون ٿو کائي‪ ،‬پر ڇا ڪجي اهي‬ ‫ڏينهن پاڻ سان گڏ رڳو پنهنجون يادون ئي ڇڏي ويا آهن‪ .‬اڄڪلھ جي جواڻ مڙسن کي ته‬ ‫َ‬ ‫ٻاروتڻ ۾ کوڙ سارن‬ ‫ڍڳي گاڏيَء جي پرزن جي نالن جي به خبر ڪونه هوندي‪ .‬اسان جي‬ ‫هڪ جيڏن جي شا ِدين ُجون َڄ ُ‬ ‫ڃون ڍڳي گاڏين ۾ مختلف ِڏ ُسن تي ويون هيون‪ .‬جن ۾ وڏي‬ ‫شوق سان شريڪ ٿي فخر محسوس ڪندا هياسين‪ .‬تنهن کان سواِء عام طور تي به چڱن‬ ‫َمٺن جي سواريَء جو واحد ذريعو ڍڳي گاڏي ئي هوندي هئي‪ .‬ڪن ڪن وٽ اڪيلي سر‬ ‫چڙهيَء الِء گھوڙا به هوندا هيا‪ .‬نه ته امير توڙي غريب جي باقبيلي سواريَء الِء ڍڳي گاڏيون‬ ‫ئي هونديون هيون‪.‬‬ ‫ڳالهه پئي ه ِلي ‪ 1970‬جي اليڪشن ِجي‪ .‬سو اسان جي وڏڙن مير تاج محمد جي چوڻ تي‬ ‫ُڀٽي ِجي پارٽيَء جي ميرعلي بخش ٽالپر کي ووٽ ڪري‪ ،‬هن تر جي سموري وڏيرڪي‬ ‫راڄ جو ناراضپو س َر تي َکنيو هيو‪ .‬مير علي بخش صاحب ته نه ُ‬ ‫َ‬ ‫اڳ ِڏٺو ُهيائون ۽ نه وري‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫پوِء ڏسڻ نصيب ُ‬ ‫ٿي ِن‪ .‬پر انهن ووٽن ڏيڻ سان ايترو ضرور ٿيو هيو جو ڳوٺ مان‪ ،‬اوڙي‬ ‫‪91‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫چوريون َ‬ ‫ڪرايون هيون‪ .‬اصل رات خالي ڪونه هوندي هئي‪،‬‬ ‫پاڙي جي وڏيرن ڏا ِڍيون‬ ‫ِ‬ ‫هِ َ‬ ‫جاڳي ِپيو هيو‪ ،‬۽ ڏاندن وٽ ڌاريو‬ ‫ڪڙيَء‬ ‫ِ‬ ‫رات چور اسان جا ڏاند به ڪاهِڻ آيا هئا‪ ،‬۽ بابو ِ‬ ‫همراھ بيٺل ڏسي َهڪ َل ڪيائين ۽ هڪل ساڻ چورن گھوٻاٽو اڇلي ُ‬ ‫هنيس‪ .‬۽ ان تِکي‬ ‫َگھڙيل گهوٻاٽي ِجي ُچهنب بابا جي َٽنگ ۾ ُک ِپي وئي هئي‪ .‬بندوق جو هِڪڙو ُ‬ ‫فائر ڪري‪،‬‬ ‫بابا ويهي رهيو‪َ .‬ٽنگ مان ِڇڪي گهوٻاٽو ڪڍيوهيائين‪ُ .‬انهي رات ٺينڍيون ڪري وهندڙ‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪٿان دليري آئي هئي‪ ،‬جو هڪدم بابا‬ ‫بابا‬ ‫جورت ِڏسي‪ُ ،‬منهنجي ڊِڄڻي طبيعت ۾ االئي ِ‬ ‫ُ‬ ‫کي َچيو هيم‪ ،‬بابا آئون وڏو ٿِي ُ‬ ‫ڪندس‪ .‬۽ پوِء ايئن ٿيو به‪،‬‬ ‫چور ٿيندس ۽ ُتنهنجو پالند‬ ‫پر االئي ڪيئن پڙهي پيس ۽ ڪامريڊ مان ڪاٽڪو ٿيندو وڃي ڪامورو ٿيس‪.‬‬ ‫جاري ُهئي‪ُ ،‬ان وقت سائين گل محد الشاري‬ ‫هوڏانهن ڪاٺڙيَء ۾ اسان جي پڙهائِي ڌڙا ڌڙ ِ‬ ‫نئون ماستر ٿي آيو هيو‪ ،‬ڏاڍو ماريندو ُهيو‪ ،‬هرو ڀرو به هرڪنهن کي چڱي موچاري ڦيھ‬ ‫ڪڍي ڇڏيندو هيو‪ .‬اسين هرروز ُ‬ ‫صبح جو ُدعا ُگهري اسڪول ويندا ُهياسين ته‪ ،‬اهلل ڪري‬ ‫َا ُڄ سائين گل محمد کي َت ُ‬ ‫پ اچي‪ .‬پر اهلل سائين اسان جون دعائون ڪونه اگھائيندو هيو‪،‬‬ ‫۽ هرروز صبح جو سائين چڱو ڀلو ۽ نوبنو اچي اسڪول ۾ وارد ٿيندو هيو‪ .‬سائين گل‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ڳس‪.‬‬ ‫محمد گهڻو پوِء ماستري ڇڏي‪ ،‬يوسف لغاريَء سان وڪالت ڪرڻ لڳو‪ ،‬اتي به ِدل نه ل ِ‬ ‫ته گهر ويٺو رهيو‪ ،‬۽ اهلل اهلل ڪندو رهيو‪ .‬اهلل َوڏي حياتِي ڏئيس!‪.‬‬ ‫لڳي هئي‪ ،‬ته سرڪاري حڪم سان ماستر قومي‬ ‫تت ئي ‪ 1971‬جي پاڪ ڀارت‬ ‫ِ‬ ‫ُس ِ‬ ‫جنگ ِ‬ ‫واهن۽ ُ‬ ‫رضاڪار َبڻجي‪َ ،‬‬ ‫ڳوٺ و ِڃي‪ ،‬جنگ‬ ‫ڳوٺ‬ ‫شاخن جي ُپلين تي َپهرا ڏيڻ کان سواِء‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ڳوٺ ۾به رضاڪار آيا هيا‪،‬‬ ‫جي حملي کان بچاُء جون َتدبِيرون ُٻڌائڻ لڳا هيا‪ .‬اسان جي‬ ‫ُ‬ ‫سموري ڳوٺ کي َسڏي َگڏ ڪري سمجهايائون ته رات جو َب ِتي يا باه نه ٻاريو‪ .‬ڇاڪاڻ ته‬ ‫سوجهري تي َمٿان ُاڏامندڙ دشمن جو هوائي جهاز َب ُم ڪيرائي سگهي ٿو‪ُ .‬ان کي بليڪ‬ ‫آئوٽ ٿي چيائون‪ .‬زمين تي ليڪا ڪڍي انگريزيَء جي وي َجهڙي ِش َ‬ ‫ڪل جا ٻه چار کڏا‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫کوٽ ِ ُ‬ ‫سمجهايائون‪ ،‬ته هوائي جهاز جي حملي جي ُ‬ ‫صورت ۾‬ ‫رايائون‪ ،‬پوِء ڳوٺ وارن کي‬ ‫َ‬ ‫ويندانو‪ .‬جنگ جي ڏينهن ۾‬ ‫ڊوڙي ُان کاهيَء ۾اونڌي ُمن ِهن ُسم ِهي َرهِجو ته وڏو بچاُء ٿي‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫هر روز ريڊيو پاڪستان تان مائي نورجهان جي َمڌر آواز ۾ فوجين جي همت وڌائڻ الِء‬ ‫گانا هلندا ُهيا‪ .‬ميريا ڍول سپاهيا‪ ،‬تينون رب ِديان َرکان جهڙا گانا تن ڏينهين تمام گھڻو‬ ‫َ‬ ‫تازين ُ‬ ‫رن۾اعالن ٿيندا ُهيا ته پاڪ‬ ‫خب‬ ‫مشهور ٿيا هيا‪ِ .‬و َچ ِو َچ ۾ گانا روڪي جنگ جي ِ‬ ‫فوج اوڀر پاڪستان ۾فِالڻو محاذ فتح ڪري اڳتي وڌي پ ِئي‪ ،‬دشمن جا هيترا هوائي جهاز‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫هيتريون ٽينڪون تباهه ڪيون َاٿئون‪ ،‬الهندي محاذ تي هيترا ڪارناما سرانجام ڏناسون‬ ‫‪92‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وغيره وغيره‪ .‬اهي خبرون ته جڏهن وڏا ٿياسون‪ ،‬تڏهن ِپيون ته نورجهان جي گانن جي‬ ‫وطن عزيز جي َلکين هزارين ڪنوارين نينگرين جون ُ‬ ‫لڄون ُلٽي‪ ،‬لکين‬ ‫هِيرن ۽ جوڌن‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫بنگالين جو ڪوس ڪري‪ ،‬پنهنجو ئي وطن پئي فتح ڪيو‪ .‬تن ڏينهين ريڊئي پاڪستان‬ ‫جي اهڙين خبرن تي ڏاڍا خوش ٿيندا هياسون‪ .‬وڏيون کڳيون هڻندا هياسون‪ .‬هڪ ڏينهن‬ ‫يحي خان سان ُمالقات ڪري جنگ جي فنڊ ۾ هڪ‬ ‫ريڊيو خبر ِڏني ته چوڌري اسلم‪ ،‬صدر‬ ‫ٰ‬ ‫لک روپين جو امدادي چيڪ ڏنو آهي‪ .‬چوڌري اسلم َاالئي ڪهڙو ُهيو پر واه واه ٿي اسان‬ ‫نهنجي ِدل!!! سڄو سارو َل ُ‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ک روپيه‪َ .‬ه ِ‬ ‫جي ُمجيريَء جي‪ .‬سڀڪو پيو چوي َڀال ُڀورا ُت ِ‬ ‫ِ‬ ‫واه سائين واه‪ !! !.‬ها سچ ٻهراڙيَء جون مايون گھڻو ڪري صدر صاحب جو نالو ڪونه‬ ‫وٺنديون هيون‪ ،‬جيڪي نالو کڻنديون هيون سي به ڦِڪيون ڦِڪيون پيون ٿينديون هيون‪،‬‬ ‫اصل اهڙيون جو ڪنن جون پاپڙيون به شرم کان ڳاڙهيون ٿي وينديون ُهين‪ .‬ڪي وريو‬ ‫ڪنو رکيو‬ ‫چونديون هيون ُمئا پٺاڻ ڪي چريا آهن‪ ،‬هيڏي ساري ڀائيَء جو نالو ڪهڙو نه ِ‬ ‫اٿن‪.‬‬ ‫هڪڙي ڏينهن صبح صبح جو باھ جي مچ ۾ بچي پيل ٽانڊن تا هٿ پئي سيڪياسون ته‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫هڙي‬ ‫ِسج اڀرئي ساڻ ئي هندستاني جهاز ُزوزاٽ ڪندا‪ ،‬اسان جي ڳوٺ جي َمٿان َمٽي ويا‪ .‬گ ِ‬ ‫نه ُگذري جو ميرپورخاص جي اسٽيشن تي بم وسائي موٽِيا‪ .‬بمن جا ڌوڙيا اسان هتي به‬ ‫پئي ُٻڌا‪ ،‬ايئن پئي لڳو ڀانِء ڌرتي پئي ُڌٻي‪ .‬حملي ڪندڙ جهازن کي نه لهر نه لوڏو آيو!!‪،‬‬ ‫نه َر َ‬ ‫ڪڻ وارو ڪونه مِليو‪ ،‬پوِء ته ڄڻ هِري پيا ۽ َگ ُ‬ ‫س َلڀي پين‪،‬‬ ‫نڊ نه روڪ ٿي!!‪ .‬ڪو به رو ِ‬ ‫هر روز ُ‬ ‫مرضيَء سان جتي‬ ‫صبح جو ُاڀرندان تيزيَء سان زوزاٽ ڪندا ايندا ُهيا‪ ،‬پنهنجي‬ ‫ِ‬ ‫وڻندو هين اتي‪َ ،‬ڀ ُ‬ ‫رپور حمال ڪري‪ ،‬آرام سان هليا ويندا ُهيا‪ .‬ريڊيو پاڪستان پوِء به اعالنن‬ ‫۽ روز نوان محاذ فتح ڪرڻ جا ڌوڙيا اليو بيٺو هوندو ُهيو‪ .‬اوڀر پاڪستان ۾ ُمڪتي‬ ‫باهني خالف و ِڏيون فتحون ٿيڻ جا اعالن ٿيندي ٻڌندا ُهياسين‪ .‬الشمس ۽البدرجا ڪارناما‬ ‫ته وڏا ٿي پوِء خلقن واتان ُٻڌاسون۽ حمودالرحمٰ ن ڪميشن جي رپورٽ ۾ پڙهياسون‪ .‬تڏهن‬ ‫سوچيوسين ته انهي زماني جي هنيل کڳين تي ُٻڏي مرڻ ُ‬ ‫گھرجي ها ته بهتر هيو‪.‬‬ ‫ڏينهن‪ ،‬ڪاٺڙيَء ۾ سائين نور محمد ناريجو جهنگ جليبيَء جي وڻ هيٺان اسان‬ ‫هڪڙي‬ ‫ِ‬ ‫کي انگريزي ڊِڪٽيشن لکرائي رهيو هيو‪ .‬جو ڳوٺ جو هِڪڙو ماڻهو فلپس ڪمپنيَء‬ ‫جووڏو ريڊيو َه َ‬ ‫ٿ ۾ لو ِڏيندو َو ِڏ ُيون ٻرانگهون َڀريندو آيو‪ .‬۽ سائينَء کي َچيائين ماستر‪،‬‬ ‫واري‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫يحيي خان جو قوم کي خطاب ٿو ڪري اوهان به ُٻڌو‪ .‬چٽو ياد آهي ته ڏڪندڙ آواز ِ‬ ‫َ‬ ‫تقريراسان ٻارن به ُٻڌي هئي‪ ،‬جنهن ۾اوڀر پاڪستان۾ جنرل نيازيَء پاران‪،‬‬ ‫يحيى خان جي‬ ‫‪93‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جنرل جگجيت سنگھ اروڙا آڏو هٿيار ڦِٽا َ‬ ‫ڪرڻ بعد‪ ،‬مغربي محاذ تي به رات جو ٻارهين‬ ‫رات عمرڪوٽ طرف وڏا وڏا ڌماڪا ۽‬ ‫وڳين کان جنگ بنديَء جو اعالن ڪيوهيائين‪ُ .‬ان‬ ‫ِ‬ ‫باهه جا ُشعال آسمان سان َٽڪرائِبا ِڏٺاسين‪ ،‬چون ٿا ته جنرل ٽِڪا خان مشرقي پاڪستان جي‬ ‫ٽ تائين ُپ َ‬ ‫هار جو بدلو وٺڻ الِء َا َ‬ ‫ڪ َوڍي جي ڀ َ‬ ‫هتل هندستاني فوج تي وڏو حملو ڪري‬ ‫ِ‬ ‫کين تمام وڏو جاني نقصان ڏنو هيو‪.‬‬ ‫جيتوڻيڪ نيازيَء جهڙي جوڌي‪ ،‬پنهنجي جوڌپائيَء سان اڌ ملڪ وڃايو هيو‪ ،‬گڏوگڏ لڳ‬ ‫ڀڳ نوي هزار جوڌا هندستان جي ُترم ۾ واڙايا هيا‪ .‬هڪڙو نيازي ڇو چئون‪ ،‬سندس پويان‬ ‫راڄ نيازين جا هيا‪ .‬ڪهڙا ڳڻي ڪهڙا ڳڻيون‪ .‬جيتوڻيڪ انهيَء وقت به سنڌ بنگالين سان‬ ‫گڏ بيٺي هئي‪ ،‬۽ سنڌ جي سڄاڻ ماڻهن جو اندازو هيو ته هنن کان پوِء اسان جو وارو به‬ ‫ايندو‪ .‬سنڌ مان ڄام ساقي پهريون سياستدان هيو‪ .‬جنهن پنهنجن جوڌن جي ُ‬ ‫ڪڌن ڪرتوتن‬ ‫جا بي بي سي ذريعي ڇوڏا الٿا هيا‪ .‬۽ قاضي فيض محمد ته عوامي ليگ جو مرڪزي‬ ‫وائيس چيئرمين هيو‪ .‬تنهن به حڪمرانن جي انهيَء پاليسيَء تي سخت تنقيد ڪئي هئي‪.‬‬ ‫پوِء جڏهن مڙسن جا سڀ تِرڪتال ه ِلي ڇيھ ٿيا‪ .‬تڏهن شهيد ُڀٽي کي ٻاهرئين ملڪ مان‬ ‫ُگهرائي باقي بچيل ملڪ جون واڳون هٿ ۾ ڏيندي پاڻ اڳتي الِء ڀان ڪيائون‪ .‬ڀٽو صاحب‬ ‫ڏنائين‪ِ ،‬پني ِسني خالي خزانو‬ ‫ڳائي وڄائي سندن ڀر جهلو ٿي بيٺو‪ ،‬نوي هزار مڙس ڇڏائي‬ ‫ِ‬ ‫ڀريائين‪ ،‬تنهن جو جيڪو سلو مليس سو سڄيَء دنيا ڏٺو‪ .‬ڄام ساقيَء کي بنگالين جي‬ ‫حمايت ڪرڻ تي جيڪو اعزاز ڏنائون سو به ُڳجهو ڪونهي‪ .‬قاضي فيض محمد مرحوم‬ ‫النگوٽو ٻڌي واڻيو بڻجي پيرين اگهاڙو بارڊر ٽپي جان بچائي‪ .‬جيتوڻيڪ سنڌ جا ماڻهو‬ ‫ذهني طور بنگالين سان گڏ هيا‪ ،‬پر اڪيلي ُڀٽي صاحب پاران جوڌن جو ڀرجهلو ٿيڻ ڪري‪،‬‬ ‫بنگالي اڄ به سنڌين کان شديد نفرت ڪري ٿو‪ ،‬اهي خبرون ته اجهو هاڻ قربان علي شاھ‬ ‫ڪيون هيون‪ .‬جيڪواسان جي پياري پاڪستان جي ُ‬ ‫ڪک مان جنم وٺندڙ‪ ،‬بنگالديش‬ ‫ڪنهن ڪورس الِء ويو هيو‪.‬‬ ‫‪ 1971‬جي جنگ ۾ اسان وٽ ڪنڀارن جا ڪجھ گهرڙا به لڏي آيا هيا‪ ،‬جن بابت به ڪجھ‬ ‫چوندا هلون ته ڀلو‪ ،‬سو قصو هينئن آ ته جيتريقدر يادگيرو ٿو اچيم ۽ ُهن جي ڌنڌلڪي‬ ‫تصوير اکين جي آڏو ٿي اچيم ته ”اڇڙي ميرڙي ٽوپي مٿي تي‪ ،‬هِ َ‬ ‫رک جا پر پراڻا ۽ ميرڙا‬ ‫ڪپڙا پاتل‪ ،‬پيرن ۾ سخت چم جي ُجتي جنهن کي ٿريا ”موجو“ چون‪ ،‬هڪڙيَء اک تي‬ ‫مٿي کان ڦيرائي اڳڙي ٻڌل (ڀانِء اک تي ڪا آنڙي نڪري ُڦرڙيَء جيان ٿي پئي هجيس)‬ ‫ڏاٽو هٿ ۾‪ ،‬جيڏيَء مهل ِڏ ُ‬ ‫س گاھ واريَء اڇيَء پوتيَء جو ڪانبو ٻڌيو‪ ،‬ٻنين جي َٻنن ۽‬ ‫‪94‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َا ُڏن تان ڇٻر ۽ ڏنِھ جو گاھ ڏاٽي سان ُلڻندو وتندو هيو‪ُ .‬مڇن جي ريھ لٿل هيس ۽ کاڏيَء‬ ‫تي ڏاڙهيَء جا ُاڀري آيل ٿورڙا وار به چڱا خاشا وڌيل هوندا هيس‪ .‬هو ‪ 1965‬جي جنگ ۾‬ ‫طالسر مان تڙجي نڪتل ڪاڪي آچار جو وڏو ُپٽ ابراهيم هيو‪ .‬طالسر جو ڳوٺ هندستان‬ ‫جي ڇهوٽڻ تعلقي ۽ ٻاڙهمير ضلعي جي ڪا ننڍڙي وسندي آهي‪ .‬سندس ننڍڙي خاندان‬ ‫جي نئين منزل ڀانيان ٿو ته کوکري پار لڳ ڀِٽاري نالي ننڍڙو ڳوٺ هئي جتي سندن سيڻپو‬ ‫هيو‪ ،‬۽ شايد قسمت کي اڃان به کين رولڻو هيو‪ ،‬ٻن چئن سالن بعد ‪ 1971‬جي جنگ ۾‬ ‫سيڻن سوڌو ڪاڪي منوَء ڪنڀار جي سانگي سان هتي لڏي آيا هئا‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ناني گل حسن‪ ،‬اسان جي ڳوٺ ۾ پاڻ ئي چيڪي مٽي ڪوڏر سان ولي‪ُ ،‬پسائي‪،‬‬ ‫ڳوهي‪ ،‬گنب مٽيَء جا پنوڙا ُپٺن تي ڍوئي‪ ،‬اوڏڪي اوساري ڪري‪ ،‬هڪڙي ننڍڙي مسيت‬ ‫ٺاهي هئي‪ .‬ڳوٺ ۾ جيڪي به مسلمانڪا (شرن ۽ ڪنڀارن جا) چار گهرڙا هيا‪ ،‬تن مان ڪو‬ ‫هڪڙو اڌ قرآن سميت سنڌيَء جا به هڪڙو يا ٻه ڪتاب پڙهيل هيو‪ .‬تنهن هوندي به نماز‬ ‫جي پاسي گهٽ الڙو هين‪ ،‬پوِء نانو گل حسن پاڻ ئي ڪڏهن جمعاڻي چانڊاڻي وڃي مسيت‬ ‫سڳوريَء جي ٻهاري ڪڍندو هيو‪ ،‬قرآن شريف تي ويڙهيل پوش ۽ پوتيون الهي ڇنڊي‬ ‫ڦوڪي وري پهرائي ساڳيَء جاِء تي رکندو هيو ۽ جي دل ۾ ايندو هيس ته به چار سجدا‬ ‫ڏئي وٺندو هيو‪.‬‬ ‫نه ته اسان واري مسيت سڳوري گهڻو ڪري هندو مسلمين سڀني الِء عزت ۽ احترام‬ ‫واري اهڙي جاِء هوندي هئي‪ ،‬جنهن کي ساري اوکيَء اڻائيَء ويل تي مِٺيون ُ‬ ‫ڪنيون‬ ‫باسبيون هيون‪ ،‬۽ مرادون پوريون ٿيڻ تي اهي رڌي‪ ،‬ڳوٺ جي معصومن کي سڏي مسيت‬ ‫سڳوريَء جي در تي ويهاري دعائون گهرائبيون هيون‪ .‬ڪي مايون وري مرادون پوريون‬ ‫ٿيڻ تي قرآن شريف کي اڌ وال ڪپڙي جو اچي پهرائينديون هيون‪ .‬تنهن زماني ۾ بجليون‬ ‫ٻجليون هيون ڪونه‪ ،‬مسيت سڳوريَء ۾ سوجهري ڪرڻ جي الِء ڪاڪو منو ٻه چار ڏيئا‬ ‫ٺاهي هڪڙيَء ُ‬ ‫ڪنڊڙيَء ۾ رکي ويندو هيو‪ .‬جنهن جو تيل وري مسيت تي باسون باسيندڙ‬ ‫مينگهواڙ توڙي شر ۽ ڪنڀار پاڻ هرتو وڏي شيشي ۾ مسيت جي آڳر جي ننڍڙيَء ڀت تي‬ ‫رکي ويندا هيا‪ .‬جنهن کي ڏيئي ۾ اوتي نانو گل حسن ئي سدائين سج لهڻ مهل مسيت‬ ‫۾ ڏيئو ٻاري سوجهرو ڪندو هيو‪ .‬ڇو جو سندس گهر مسيت سڳوريَء سان لڳو لڳ‬ ‫هوندو هيو‪.‬‬ ‫ابراهيم وارا جڏهن هن ڳوٺ ۾ آيا هيا‪ ،‬تڏهن کان به االئي ڪيترو اڳي کان هو پنج وقتي‬ ‫نماز جو پابند هوندو هيو‪ .‬هتي اچڻ ساڻ هن ئي اسان واري ڪچيَء مسيت جي ڇنڊ ڦوڪ‬ ‫‪95‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪري‪ ،‬هِتان ُهتان ڏوڪڙ هٿ ڪري ِڇنل تنئوريون مٽائي نيون تنئوريون آنديون هيون ۽‬ ‫مسيت ۾ پنج وقتي اذان ڏئي نماز پڙهڻ شروع ڪئي هيائين‪.‬‬ ‫تڏهن اسان جي مِٽن کي ڪنهن سڄڻ صالح ڏني هئي ته ابراهيم کي چئو ته اوهان جي‬ ‫ٻارن کي قرآن پڙهائي‪ ،‬ايئن پوِء اسان ڏهاڪو کن هڪ جيڏن صبح جو اسڪول کان پهرئين‬ ‫ُهن وٽ قرآن مجيد پڙهڻ شروع ڪيو هيو‪ .‬جنهن جو هن ڪوبه اجورو وٺڻ کان نابري‬ ‫واري ڇڏي هئي‪ .‬پوِء هوريان هوريان ڇهن مهينن اندر اسان قرآن شريف پڙهي پورو ڪيو‬ ‫۽ کوڙ ساريون سورتون ته برزبان ياد به ڪري ورتيون هيون سين‪ .‬جڏهن مون قرآن شريف‬ ‫پڙهي پورو ڪيو هيو ته بابي خوشيَء ۾ خدا ڪارڻي هڪڙي ڀت جي ديڳ الٿي هئي‪.‬‬ ‫جنهن ۾ مونکي ۽ منهنجي استاد ابراهيم کي ننڍين منجين تي ويهاريو ويو هيو‪ .‬مونکي‬ ‫قرآن شريف پڙهي پورو ڪرڻ تي ململ جو پٽڪو ٻڌرائي‪ ،‬مبارڪون ڏنيون ويون هيون‪،‬‬ ‫۽ پوِء ابراهيم کي به پٽڪو پارائي ٻِ ُپڙي اجرڪ اوڍائي وئي هئي‪ .‬۽ سمورن مائٽن پاران‬ ‫مون کي نصيحتون ڪيون ويون هيون ته ”ابا! هاڻ ڳرو بارو ٿجانِء‪ ،‬نياڻيَء سياڻيَء جي‬ ‫ساڃاھ ڪجانِء ڇو جو قرآن پيٽ ۾ اٿئي“‪ .‬ايئن هرهڪ هڪ جيڏي کي واري واري سان‬ ‫قرآن پورو ڪرڻ تي پٽڪا ٻڌايا ويا هيا ۽ خيراتون ڪيون ويون‪.‬‬ ‫پوِء اسان جي ڳوٺ جي مسيت ۾ باقائدي پنج وقتي نماز ٿيڻ لڳي ۽ ڳوٺ جي مسيت جو‬ ‫اڻ اعالنيل پيش امام ملو ابراهيم ٿي ويو‪ .‬تنهن زماني ۾ اسان جي ڳوٺن ۾ مسيتن ۾‬ ‫جمعي تي جتوئيَء جي خطبي پڙهڻ جو رواج هيو‪ ،‬سو اسان جو ملو ابراهيم به ڪٿان‬ ‫جتوئيَء جي خطبي وارو ڪتاب وٺي آيو هيو ۽ پوِء هر جمعي تي خطبو اسان مان ڪو‬ ‫پڙهيل ڇوڪرو پڙهندو هيو باقي نماز ابراهيم پڙهائيندو هيو‪ .‬ڇو جو ملو ابراهيم سنڌي‬ ‫پڙهيل ئي ڪونه هيو‪ .‬االئي ڪي ڪيترا سال ملو ابراهيم پنهنجي روزيَء روٽيَء الِء ڊوڙ‬ ‫ڊوڙان سان گڏوگڏ مسيت سڳوريَء ۾ امامت به ڪندو آيو ۽ پوِء وقت بدلجڻ سان ُملي‬ ‫ٿيڻ ۽ پيش امام ٿيڻ جا پيمان به بدليا ته ڳوٺ وارن ٻيو ملو لقمان پيش امام ڪري رکيو‪،‬‬ ‫۽ هوريان هوريان جتوئيَء جي خطبي جي جاِء به عربيَء واري خطبي واالري‪.‬‬ ‫انهيَء وچ ۾ ڪاڪو آچار گذاري ويو‪ ،‬ڏھ ڏينهن پندرهن ڏينهن مِٽن مائٽن اچي تپايس ”‬ ‫چئي ڪنڀارڪي ريت موجب ڪاڪي آچار جي پويان خيرات ڪر“‪ُ .‬ملو صفا دڙهو هڻي‬ ‫بيهي رهيو” چئي ابي کي ثواب پڄائڻ الِء چار قل پڙهي بخشيندس‪ ،‬قرآن شريف جو ختمو‬ ‫ڪڍائيندس‪ ،‬باقي اوهان جي چوڻ جي ڀت جون ديڳيون رڌي‪ ،‬ايندن ويندن کي کارائڻ سان‬ ‫ابي کي ڪهڙو ثواب ٿيندو؟ اهو ته سڌو ِپڌو ٿيو گڏهن کان َکرو ڀيالئڻ‪ ،‬مرڻ مري ويندس‬ ‫‪96‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ايئن ڪونه ڪندس‪ .‬پوِء ڪنڀارن ۾ ڪو ُ‬ ‫ُ‬ ‫پوت ٿيندو هيو يا ڪا مرڻي تي خيرات ٻيرات‬ ‫ڀت‬ ‫ٿيندي هئي‪ ،‬تڏهن مهمان ٿي آيل ڪنڀار ُملي ابراهيم کي ٽوڪون هڻندي چوندا هيا ” اڙي‬ ‫ڪالن نان پيو َ‬ ‫اِڀريا!! تانهجو ابا آچار او ُاوئي کيجڙ مٿي ٻيٺو اهي‪ ،‬آن ُ‬ ‫ڪهي ڪي اڀرئي‬ ‫مانهنجي الريا خيرات ڪو َ‬ ‫ڪريانتي؟( او اِڀريا (ابراهيم) تنهنجو ابو آچار‪ ،‬تو پاران خيرات‬ ‫نه ڪرڻ جي ڏک ۾ قبر ڇڏي‪ ،‬او ُهن سامهين وڻ تي ويٺو آهي ۽ شڪايت پيو ڪري ته‬ ‫ابراهيم منهنجي پويان خيرات ڪانهي ڪئي)‪ .‬ابراهيم بنان ڪنهن حجاب ۽ ارهي ٿيڻ جي‬ ‫مِٽن مائٽن کي روڪڙي ورندي ڏيندو هيو” مِين خيرات ڪو َ‬ ‫ڪ ِري توهيج مانهجو ابا‬ ‫کيجڙ مٿي َٺ ِڍي هوا مين ٻيٺو اهي‪ ،‬اڀان خيراتان تي اِتا خرچ ڪريا توهيج اوهان جا مائيتر‬ ‫اِتي گرمي ۾ قبران مين پيا سڙين“( مون خيرات ناهي ڪئي ته به منهنجو ابو وڻ تي ٿڌي‬ ‫هوا ۾ ويٺو آهي‪ ،‬اوهان خيراتن تي هيڏا خرچ ڪيا پوِء به اوهان جا مائٽ ههڙيَء گرميَء‬ ‫۾ قبرن ۾ پيا سڙن)‪ُ .‬ملي ابراهيم جو روڪڙو جواب ُٻڌي‪ ،‬مٿس ٽوڪون ڪندڙ سڀئي‬ ‫مائٽ ماٺ ڪري ويهي رهندا هيا‪.‬‬ ‫تيستائين اسين به وڃي جوان ٿياسين ۽ڪامريڊن سان پيچ اڙاياسين‪ .‬تڏهن به ملو ابراهيم‬ ‫اسان کان االهي وڏو هوندي به اسان جهڙو ڪامريڊ ٿي بيٺو‪ .‬هر ڪچهريَء هر اجالس ۾‬ ‫ملو اڳيان اڳيان هوندو هيو‪ .‬ٿيندي ٿيندي سنڌ هاري ڪميٽيَء جو اسان واريَء يونين جو‬ ‫صدر به کيس چونڊيوسين‪ .‬پوِء ملي ابراهيم جا سمورن ڪامريڊن سان اهڙا ته پيچ اڙيا جو‬ ‫هارين جي بيدخليَء خالف ڪيترن ئي ڪيسن ۾ خود ئي ُڌرٿي ڪيس داخل ڪيائين‪.‬‬ ‫هڪڙي ڪيس ۾ ته اڳلو وڏيرو بنهي سگهو هيو‪ ،‬جنهن ڪورٽ مان ٻاهر نڪرندي چيس‬ ‫” ُمالن! تون ڀانيان ٿو مونکي نٿو سڃاڻين‪ ،‬منهنجو نالو‪ . . . . . . . . . . .‬اٿئي‪ ،‬آئون هن‬ ‫جيپ جي پويان ٻڌي گهليندو سانِء“‪ .‬تنهن تي ُمالن کلندي وراڻيوهيس” سائين جڏهوڪا‬ ‫مينهن تڏهوڪا پاڻي ۽ تو جڏهن ايئن ڪيو تڏهن ڏسنداسين“‪ .‬پوِء ته ڪو زمانو اهڙو به‬ ‫آيو جو سموري ڳوٺ جي ڇيڙي نبيري ابراهيم جي هٿ وس ٿي وئي جيڪا اڃان به گهڻي‬ ‫ڀاڱي ايئن ئي آهي‪.‬‬ ‫وري زمانا بدليا‪ ،‬تفرقا وڌيا‪ ،‬پوِء به ملو ابراهيم نه بدليو‪ ،‬هندو مسلمان سڀني جي الِء هڪ‬ ‫جهڙو‪ ،‬۽ هڪل ساڻ حاضر‪ .‬ڪنهن کي جي ڪڪڙ ُ‬ ‫ڪهائڻو آ ته هلو ابراهيم وٽ ۽ جي‬ ‫ڪنهن کي ٻڪر ۾ ِسير وجهرائڻي آ ته به هلو ابراهيم وٽ‪ .‬مال جو وري اهڙو پارکو جو‬ ‫ڪنهن جي ڪا ٻڪري ٺڪري‪ ،‬ڍڳي يا مينهن بيمار ٿئي ته به سڀڪو ڊوڙي هن ڏي‪ ،‬ٻيلي‬ ‫ابراهيم واروڪر‪ .‬۽ ابراهيم آ سو نه ڏسي نه رات‪ ،‬نه ڏسي ُجهڙ نه مِينهن‪ ،‬هڪيو تڪيو‬ ‫‪97‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حاضر‪ ،‬رڳو ُگهت هڻي ته به نماز جي فرضن پڙهڻ جي‪ ،‬وري اڃيو بکيو ساڳئي هنڌ پڄيو‬ ‫وڃي‪ .‬مطلب ته اڄ ڏينهن تائين ڳوٺ جي هر ماڻهوَء سان ڏک سک ۾ توڙي مرڻي پرڻي‬ ‫۾ ايئن سلهڙيو اچي‪ ،‬جهڙو ڄائو نپنو ئي هنن سان هجي‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر ڳوٺ ۾ جيڪر‬ ‫ڪنهن مينگهواڙ جي گهر ۾ به ڪو مرڻو ٿي پيو ته سڀني کان اڳي ملو ابراهيم ُپڄندو ۽‬ ‫جي رات هوندي ته هنن سان ُهنن جيئن سموري رات جنازي جي ڀر ۾ ڪنڌڙو نوايون‬ ‫ويٺو هوندو‪ ،‬جي ڪنهن جي چوري چڪاري ٿي ته به سڀني کان اڳ۾ ملو ابراهيم ئي‬ ‫هوندو جيڪو رڙ جي جواب ۾ آيو چئي پيرين اگهاڙو اچي ُپڄندو‪ .‬ڀوڳائيَء سان ڀوڳ‪،‬‬ ‫ُرکي سان ُرکو‪ ،‬جهڙو ماڻهو تهڙو ابراهيم‪.‬‬ ‫ٽيهارو ورهيه اڳ اسان جي گهر ۾ ڪو ننڍڙو ڪاڄ هجي‪ ،‬مرحيات وڌي ڪانهئي کي ڀت‬ ‫رڌيندي ڪو ڀوڳ ُسجهيو سو ابي مرحيات کي چيائين ”يار اڪبر کنڊ ته جام بچت پئي‬ ‫آ‪ ،‬همراھ گرميَء ۾ ديڳين تي ڪم ڪري ساڻا ٿي پيا آهن‪ ،‬سو ُملي ابراهيم کي چئه ته‬ ‫کنڊ جو شربت ٺاهي سڀني کي پياري“‪ .‬ابي کي ڪهڙي خبر ته ڪو ڪنڀاراالئي ڪهڙي‬ ‫ڪاوڙ ۾ کنڊ جو نالو ئي ڪونه وٺن ۽ کيس مِٺاڻ چون‪ .‬۽ مڱڻهار ُمڱن کي مورڳهين‪. . .‬‬ ‫‪ . . .‬داڻا چون‪ .‬۽ جيڪر ڪو ڪاڄ ڌڻي‪ ،‬ڪاڄ هلندي ڪنڀار کي کنڊ ۽ مڱڻهار کي ُمڱن‬ ‫جي بابت ڪوبه ڪم چوندو ته همراھ ِچڙي ڪپڙا ڦاڙي وجهندا‪ .‬۽ ڪاڄ ڌڻيَء کان نئون‬ ‫وڳو وٺندا‪ .‬سو ابي مرحيات جو ُملي ابراهيم کي شربت الِء چوڻ ۽ ُهن جو چرڙاٽ سان‬ ‫قميص کي ڦاڙي شيرواني ٺاهي‪ ،‬ڪلهن مان ڪڍي ديڳ جي َچ ِر ۾ ُاڇلڻ‪ .‬سمورو ڇنو‬ ‫ڊوڙي آيو‪ُ ،‬ملو ڇاتي بگڙيو‪ ،‬ملو ڇاتي بِگڙيو؟ تيڏيَء مهل ُملو به ڪو جهليو ٿئي ڇا؟ چئي‬ ‫اڪبر کنڊ جو نالو ڇو ورتو؟ هوريان هوريان ٿڌو ڪيوسونس‪ .‬ڊوڙندي گهران ڪپڙن جو‬ ‫نئون وڳو آڻي ڏنو مانس‪ .‬پر عيوضي ۾ مليل نئون وڳو واپس ڪندي چيائين ” ير مڙئي‬ ‫ڀت ۾ هيو کِل ڀوڳ جو مزو ڪرڻو‪ ،‬ڪا وڳي جي ُبک هيم ڇا جو توکان وٺان؟‬ ‫انهيَء ابراهيم تي پوِء رانجهن اهڙو راضي ٿيو جو هڙئي ُپٽڙا سپوٽ ٿي پيس‪ ،‬حق حالل‬ ‫جي ڪمائڻ وارا ٿي پيس‪ ،‬۽ گهر واريَء سميت حج به ڪرايائونس‪ .‬هاڻي سڀ ڪم به موال‬ ‫معاف ڪيا اٿس رڳو ويٺو اهلل اهلل ڪري‪ .‬پر مرڻي پرڻي توڙي اوکيَء سوکيَء ۾ ڳوٺ‬ ‫جي مينگهواڙن‪ ،‬ڪنڀارن ۽ شرن جو ڀرجهلو جهڙو اڄ به ابراهيم ٿئي ٿو‪ ،‬اهڙو ُپٽ اسان‬ ‫واري ڳوٺ ۾ اڃان ڪنهن ماُء ناهي ڄڻيو‪ .‬اڳتي جي خبر خاوند کي‪.‬‬

‫‪98‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫چارڪلوميٽرپنڌ ڪري‪ ،‬بس ۾ چڙهي ڪاٺڙيَءوڃڻ جي‪ ،‬سو ڇهين درجي‬ ‫ڳالهه پئي َه ِلي‬ ‫جي امتحانن دوران ڳوٺان سوير َڀرا نِڪري پنڌ ئي پنڌ ڪاٺڙيَء ِويندا هيا سين‪ُ .‬انهي َڀئو‬ ‫کان ته متان بس خراب ُهجي‪ ،‬ٽائيم تي نه اچي ۽ پيپررهجي وڃي‪ .‬ٻي َو ِڏي ڳالهه ته سنڌڙيَء‬ ‫کان کيراهو شاخ تائين‪ ،‬روڊ جي اوسي پاسي وارن ڳوٺن مان َاڃا اسان ٽي ڄڻا ئِي انگريزي‬ ‫پڙهڻ ويندا ُهياسين‪ .‬باقي َسڀڪو پنجون پاس ڪري مائٽن جي ڪم ڪار ۾ هٿ ونڊائڻ‬ ‫لڳو هيو‪ .‬تنهن زماني ۾ اسان جي وڏڙن جو ڀاروَء موچيَء سان َ‬ ‫آه ُت ُهيو‪ ،‬جنهن موجب‬ ‫هڪ ڀيرو هِ َ‬ ‫ُ‬ ‫َگ َ‬ ‫ڪ نئين ُج ِتي ٺاهي ڏيندو ُهيو‪.‬‬ ‫هر جي مرد ۽ عورت ڀاتِين جي الِء سال ۾‬ ‫باقي سڄو سال ُانهن ُجتين جي َ‬ ‫ڳنڍ ٽوپ مفت ڪندو ُهيو۽ ڪڻڪ جي َکري ِجي َبٽائِيَء‬ ‫ٿيڻ َ‬ ‫ويل کيس ڪڻڪ جي هِ َ‬ ‫ٻوري ِڏبي ُهئي‪ .‬ڪاٺڙيَء جي ڪلر کان اهلل َا َ‬ ‫مان ۾ رکي‪،‬‬ ‫ڪ ِ‬ ‫ُ‬ ‫َم ُ‬ ‫ڪي پوندا ُهيا‪ُ .‬اهو ڪلر‬ ‫اڪن جي‬ ‫ڏينهن ۾ اهڙواڦرندو هيو‪ ،‬جو ماڻهو بيٺي بيٺي تِر ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٽوپ‪َ ،‬جنڊا ۽ َچ ِتيون خان‬ ‫اسان جي ُجوتن کي سالن بجاِء مهينن ۾ ساڙي ڇڏيندو ُهيو‪َ .‬ڳ َن َڍ‪،‬‬ ‫محمد کي وڻنديون ڪونه ُهيون‪ ،‬ڪڏهن واپسيَء ۾ ُج ِتي دوسي جي ٽِن واٽرن مان ڪنهن‬ ‫هڪ جي ماڊول ۾ لوڙهي پيرن اگهاڙوگه ِر ايندو هيو‪ ،‬ته بابا ُپڇندو هيس‪ُ ،‬پٽ پيرن اگهاڙو‬ ‫آيو آهين‪ُ ،‬ج ِتي ڪيڏانهن ڪيئه؟ همراه ڏاڍي ادب سان وراڻيندو هيو‪ ،‬چاچا‪ُ ،‬جتي ڪلر ۾‬ ‫َ‬ ‫ڪٿي ڪ ِري‬ ‫ڀرجي وئي هئي اصل پيرن مان نڪتي ٿي وئي سو الريَء مان لهندي االئي ِ‬ ‫پئي‪ .‬بابا سائين‪ ،‬خان محمد جي ِسڌي ِپڌي ڪوڙ تي شوڪارو ڀري ماٺ ڪري ويهي رهندو‬ ‫هيو‪ ،‬۽ ورندي ڏينهن خان محمد وري ُمنهنجي ُجتي ُڦري وٺندو هيو ۽ آئون ڪنهن نه‬ ‫ٽڪ َس َ‬ ‫ڪنهن کان پ َن جا هوائي چمپل وٺي َس َ‬ ‫اسڪول پهچندو هيس‪ .‬ڪڏهن‬ ‫ٽڪ ڪندو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪڏهن هوائي چمپلن جا ڪشا‪ ،‬ڪلر جي وزن سبب ِڇڪي پير کڻڻ جي ڪري ٽٽي پوندا‬ ‫هيا‪ .‬يا پاڙ کان ئي نڪري ويندا هيا ته چمپل هٿ ۾ کڻي وٺندوهيس‪ .‬ڪڏهن ايئن به ٿيندو‬ ‫هيو ته چمپل جو هڪڙو تاڪ هٿ ۾ هوندو هيو ته ٻيو وري پير ۾ هوندو هيو‪ .‬ان تي‬ ‫ڪنهن به قسم جو ڪو به ڊپ ڊاُء ڪونه هوندو هيو‪ ،‬يا ڪابه ڦِڪائي ڪونه ٿيندي هئي‪ ،‬بس‬ ‫مڙوئي گاڏ و گيڙڻو هوندو هيو‪ .‬رڳو ايئن نه ته اسان جي گهر جي اها حالت هوندي هئي‪،‬‬ ‫پر سڀ جا سڀ شاگرد هڪجهڙا ۽ غريب هوندا هيا‪.‬‬ ‫اهو ‪ 1972‬جو زمانو هيو۽‪ 1972‬تائين‪ ،‬هن ڳوٺ کي آباد ٿئي لڳ ڀڳ پنجويهه ورهيه ٿِيا‬ ‫هوندا‪ُ .‬‬ ‫هندو مسلمان ڀائرن ِجيان رهندا ُهيا‪ .‬ڪو به ننڍو يا ڪوبه وڏو ڪونه ُهيو‪ .‬ڳوٺ جي‬ ‫ڪچي مسيت کي ‪ 1965‬جي جنگ بعد‪َ ،‬لڏي ُ‬ ‫ڪنڊ تي‪ ،‬ننڍڙيَء َ‬ ‫ُاتر اولهه واريَء ُ‬ ‫آيل ُملو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ابراهيم ڪنڀار آباد ڪندو ايندو هيو‪ .‬جنهن اسان مڙني کي بنا ڪنهن َا ُجوري جي قرآن‬ ‫‪99‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫شريف پڙهايو هيو‪ُ .‬ان مسجد ۾ محراب جي ڀر ۾ رکيل ٺڪر جو ڏيئو ٻارڻ الِء ڳوٺ جا‬ ‫ڪيترائي مينگهواڙ به ُملي ابراهيم کي ُ‬ ‫تيل ڏئي ويندا ُهيا‪ .‬اڪثر مينگهواڙ جمعي جي‬ ‫ڏينهن مِٺي ڀت جو ديڳڙو الهي مسيت جي در تي ويهي معصومن کي کارائي خوش ٿيندا‬ ‫ڪڙ ُ‬ ‫هيا‪ .‬ڳوٺ ۾ ڪنهن مينگهواڙ وٽ ڪو مهمان ايندو هيو ته ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ڪهائڻ الِء مسلمانن کي‬ ‫ڳوليندا وتندا هيا‪ .‬مطلب ته مذهبي فرق ڪوبه ڪونه رکندو هيو‪ ،‬قرب به ايترو هيوجو‬ ‫رمضان جي عيد جو ُ‬ ‫چنڊ ڏسڻ ساڻ مينگهواڙ‪ ،‬ٽوالن ۾ ِپليٽون ويڙهي‪ ،‬اسان جي گھر جو‬ ‫ُ‬ ‫ُرخ ڪندا هيا‪ .‬۽ َڇپر هيٺان ِوڇايل َرلِين تي َا ِچي َگڏ ٿيندا ُهيا۽ شرن جي ُجملي گهرن مان‬ ‫سيويون‪ِ ،‬سيرا۽چانور َرڌ ِجي‪ ،‬ديڳڙن ۾ َک ِڄي ايندا ُهيا‪ .‬پوِء بابا سائين‪ ،‬پنهنجي َهٿن سان‬ ‫ِورهائيندو‪ ،‬هر هڪ کي کارائيندو ويندو ُهيو‪ .‬آئون به امڙ کان َگھڙيَء َگھڙيَء سيوين جي‬ ‫پليٽ َوٺِي‪ ،‬پنهنجي هم ڪالسين کي الڳ ويهاري‪ ،‬کارائي خوش ٿيندو ُهيس‪.‬‬ ‫رات جو‪ ،‬سمورا مسلمان‪ُ ،‬رگهي مل جي اوطاق ۾ اچي َ‬ ‫ڪٺا‬ ‫وري هندن جي ڏياريَء جي‬ ‫ِ‬ ‫ٿِيندا هئا‪ .‬ڦوٽي حلوائيَء جون مِٺايون پاپڙ ُ‬ ‫۽پ ُ‬ ‫وريون‪ ،‬گهر گهر مان اينديون هيون‪ .‬ڪي‬ ‫َ‬ ‫ڀوڳ ڪندي‪،‬‬ ‫دارونَء جا شوقين ُچڪڙو به چاڙهيندا هيا‪ .‬پوِء سڀيئي کائي خوش ٿِي‪ ،‬کِل‬ ‫ُ‬ ‫سڀني سان گڏجي ڦٽاڪا ٻارڻ الِء کليل ميدان تي گڏ ٿيندا هئا‪ .‬ڦٽاڪي کي تِي ِلي ڏيئي‪،‬‬ ‫هڪ ٻئي ڏانهن ُاڇلي ڊيڄاربو هيو‪ ،‬ته تاڙيون َوڄنديون هيون‪ ،‬هوڪرا ٿيندا هئا‪ُ .‬ان مهل‬ ‫ندو‪ِ ،‬ه ُ‬ ‫هِ ُ‬ ‫ندو نه رهندو هيو‪ ،‬۽ ُمسلمان‪ُ ،‬مسلمان نه رهندو هيو‪ .‬سڀ ڀائر هوندا هئا۽ سڀ‬ ‫انسان هوندا هئا‪ .‬ٿڌڙيون‪ ،‬ٽِيجون۽ آکاٽيجون اينديون ته پنهنجن هم ڪالسين سان گڏجي‬ ‫سندن ُ‬ ‫هن‬ ‫کڙي پونم تي هِندو ڀينرن هٿان َراکيون ٻ ُان ِ‬ ‫مائرن هٿان َپڪل‪ ،‬مِٺا لوال کائبا هئا‪َ ،‬ر ِ‬ ‫۾ َٻڌائي خوشيون َ‬ ‫ضحي جي عيد ايندي هئي‪ ،‬ته بابو مِڙني‬ ‫ڪ ِبيون هيون‪ .‬مسلمانن جي ُا‬ ‫ٰ‬ ‫َُ‬ ‫۾وجهي َمٿي تي َک ِڻي‬ ‫گهرن مان مينگهواڙن جي حصي جو گوشت گڏ ڪري‪ ،‬وڏي ٿالهه ِ‬ ‫گه ِر گه ِر وڃي ورهائي ايندو هيو‪.‬‬ ‫وڏي ڳالھ اها به هوندي هئي ته انهيَء زماني کان وٺي اڄ تائين‪ ،‬غربت جي ڏينهن کان‬ ‫سرنديَء وارا ٿيندي تائين‪ ،‬هندن جي مذهبي عقيدت جو خيال رکندي سموري ڳوٺ ۾‬ ‫ڪنهن به مسلمان ڪڏهن ڪا َو ُهڙي اضحي ڪونه ڪئي آهي‪ .‬جيتوڻيڪ هاڻي ڳوٺ ۾‬ ‫ُملپ تمام گهڻي وڌي وئي آهي‪ ،‬ڀيڏيَء تي ُسٿڻون رکي‪ ،‬گهڻا ُمڙس هيڏانهن هوڏانهن‬ ‫ڊوڙندا وتن‪ .‬پر اهو سو اڃان خيال اٿن‪ ،‬جو ٻئي جي مذهب سان ڇيڙڇاڙ ڪونه ٿا ڪن‪ .‬ها‬ ‫سچي وچ ۾ هڪڙو ُملي ابراهيم جو ڀاُء ُملو حڪيم نئون ُملو ساماڻو هيو‪ ،‬جنهن بابري‬ ‫مسجد جي واقعي تي ڪاوڙجي مينگهواڙن جي گهرن کي تيلي ڏيڻ الِء ننڍي پوش کي‬ ‫‪100‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سنبرايو هيو‪ .‬پر پوِء سڀني جي ڦٽ لعنت ۽ زماني سازيَء کيس به روادار بنائي ڇڏيو هيو‪.‬‬ ‫اها رواداري مون گهڻو پوِء حاجي اسلم گهمڻ ۾ ڏٺي هئي جيڪو عام طور تي ڀيلن‪،‬‬ ‫مينگهواڙن‪ ،‬ڪولهين ۽ اوڏن جا فيصال ڪندي کين سڏي مسجد منجھ ويهاريندو هيو‪ ،‬۽‬ ‫اڄ تائين ايئن ڪندو اچي‪ .‬هو صرف نماز واريَء تنئوريَء جي مٿان اڇو ڪپڙو وڇارائي‬ ‫ڇڏيندو آهي‪ .‬جنهن تي هندو ويهي پنهنجا فيصال ڪرائي ادب ۽ احترام سان ُاٿيا هليا ويندا‬ ‫آهن‪ .‬اڄڪلھ جا يار ته ڪنهن ٻئي فرقي جي مسلمان جو مسجد ۾ ڍري وڃڻ به ُسٺو نٿا‬ ‫سمجهن ۽ ست ست ڀيرا مسيت سڳوريَء کي ڌوئاري پوِء ٿا نمازون پڙهن‪ .‬انهيَء ڳالھ‬ ‫تان هڪڙو ٻيو به قصو ياد آيو اٿم ڀانيان ٿو ڪندو هالن‪ ،‬گهڻا سال پوِء اسان جو هڪڙو‬ ‫عزيز ُملو ٿيو‪ ،‬پر اهڙو ٿيو جو يارن وڃي کيس ڪشمير ۾ جهاد الِء پهچايو‪ .‬گھڻن سالن‬ ‫تائين مڙس جو ڪو ڏس َپتو ڪونه پيو ته ماڻس روئي ِپٽي ُمئو سهسائي ويهي رهي‪.‬‬ ‫هڪڙي ڏينهن همراه اوچتو اچي وارد ٿيو‪ ،‬وڏا احوال ڪيائين‪ ،‬پر گھڻو خوش انهيَء ڳالھ‬ ‫تي هيو ته اڻ ڳڻيا ڪافر جهنم ڀيڙا ڪري وريو هيو‪ .‬سو هڪڙي ڀيري مهمان ٿي مون‬ ‫وٽ آيو‪ ،‬اوطاق تي چانھ آئي ته شرارت ڪندي ُمڙس کي چيم يار مون تازي بينڪ جي‬ ‫نوڪري ڇڏي آهي‪ ،‬انهيَء مان جيڪي پئسا مليا اٿم سي وري ٻيَء بينڪ ۾ رکيا اٿم‪،‬‬ ‫انهن تي ملندڙ وياج مان گھر جي کنڊ چانھ ٿي اچي‪ ،‬تنهنجي الِء اها چانھ حرام هوندي‪،‬‬ ‫ايترو ٻڌائڻ منهنجو فرض هيو اڳتي تنهنجي مرضي چانھ پيئين يا نه پيئين‪ .‬۽ ُملي ُاتي‬ ‫جو ُاتي کڻي چانھ جي ڀريل ڪوپ مان هٿ ڪڍيا‪ .‬هتي جو مڙس کي شينهن ٿي اچڻ تي‬ ‫هيڏيون عزتون مليون‪ ،‬ته همراه ڏينهون ڏينهن ُڦنڊبو ويو‪ ،‬ايتريقدر جو پوِء ته عام غريبن‬ ‫۽ مسڪينن جي گهرن ۾ ُڌڪو کڻي ڪاهي پوندو هيو‪ ،‬چئي ٽي وي نه وڄايو‪ ،‬ٽيپ نه‬ ‫وڄايو‪ ،‬اها بدعت آهي‪ .‬هڪڙي ڀيري گڏيو ته چيومانس‪ ،‬ڀائو غريبن جي گهرن ۾ ايئن‬ ‫ڪاهي ٿو پئين‪ ،‬مون وٽ به ٽي وي پئي هلي سا نٿو بند ڪرائين‪ .‬ته ڏند ٽيڙي چيائين‬ ‫نفعي نقصان مان اسين به سمجهون ٿا‪ .!!.‬سچ هڪڙي ڀيري ڪار ۾ کپري مان آيس پئي‪،‬‬ ‫تنهن ڏينهن گرمي بنهي گهڻي هئي‪ .‬جان کڻي ڏسان ته اهو ساڳيو جهادي ملو روڊ سان پنڌ‬ ‫پيو وڃي‪ .‬رحم کائي کڻي ڪار ۾ کنيومانس‪ ،‬گاڏيَء ۾ ويهندي ئي وڄندڙ ٽيپ رڪارڊر‬ ‫جو آواز بند ڪيائين‪ .‬مون ڀانيو ته همراھ جو هٿ لڳي ويو هوندو‪ .‬سو آواز کوليم‪ ،‬همراه‬ ‫وري بند ڪيو‪ ،‬پڇيومانس‪ ،‬هي ڇا پيو ڪرين؟ ته ٺھ پھ وراڻيائين اهو راڳ ٻڌڻ بدعت‬ ‫آهي‪ .‬چيومانس گرميَء کان بچڻو اٿئي ته اها بدعت ٻڌڻي پوندئي‪ ،‬نه ته ڀلي پنڌ اچ‪ .‬همراھ‬ ‫کي گرميَء اهڙو تپايو هيو جو راڳ ٻڌڻ قبوليائين‪ ،‬پر پنڌ ڪونه ڪيائين‪ .‬هاڻي ته ڏينهون‬ ‫‪101‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏينهن زماني جي هوا سان گڏ مڙس پاڻ َمٿڪي ڪمائڻ وارو ٿي پيو آهي‪ ،‬انهيَء کي هو‬ ‫گهاٽي وا ِڌي يا وياج جي ُزمري ۾ ڪونه ٿو آڻي‪ ،‬هاڻ منهنجي به ماني کايو وڃي‬ ‫ڪڏهن‬ ‫ِ‬ ‫پر ماڻهن کي اڃان به چوندو آهي ته منهنجي مسلمانيَء ۾کيس شڪ آهي‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي ڪئي سون ڳوٺ جي ُقرب جي ۽ هليا وياسون ُملن ڏي‪ ،‬سو َچ ُيم پئي ته ڳوٺ‬ ‫لڳي‪ .‬هونئن به ٻه ٺڪر گڏ‬ ‫جي اهڙي ُسک ۽ سانت واري ماحول کي االئي ڪنهن جي نظر ِ‬ ‫رکبا ته ٺڙڪندا ضرور آهن پر هتي ته قصو ئي اور ٿي ويو هيو‪ ،‬جو هڪڙي ڏينهن‬ ‫بابوسائين ۽ ُرگهي مل جو ُپٽ بيکو‪ ،‬ڪنهن ڳالھ تان تِکا َمٺا ٿيا‪ ،‬تان جو َو ِڃي لٺيون‬ ‫لڳي‪ ،‬ڌڪا ٺيلها‬ ‫کنيائون‪ .‬را را ٿي‪ ،‬حال سارو سڀڪو لٺ ُڌ ڪو کڻيو ڀڄندو آيو‪ ،‬و ِڏي ِ‬ ‫لٺ ِ‬ ‫ته ڪنهن ليکي ۾ ئي ڪونه هيا‪ .‬لٺين جا َمٿن ۾ لڳڻ جا ٺڙڪا توڙي پاڻ ۾ لڳڻ جا ٺڙڪا‬ ‫پري پري تائين پئي ُٻڌا‪ .‬نيٺ بابي سائينَء ۽ ُرگهي مل جا مٿا ڦاٽا‪ .‬ٻنهي جو ُ‬ ‫رت ٺينڍيون‬ ‫ڪري نڪتو‪ ،‬تڏهن ڪنهن سڄڻپائي ڪندي هِن ُهن کي ڌڪا ٺيلها ڏئي جهيڙو ٽاريو هيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين اسان ڇهين درجي جا ٻار جهڙوڪر گِينگھا هياسون‪ .‬پر خان محمد ڪجھ َس َٻر‬ ‫ُ‬ ‫ُهيو‪ ،‬مينگھواڙن سان ِوڙهڻ الِء وڏيون ُ‬ ‫ونس‪ .‬رگهي وارن‬ ‫لوهون پاتائِين‪ ،‬پر روڪي‬ ‫وڌائ ِ‬ ‫رات جي پيٽ ۾ زميندار حاجي اسلم کي اطالع ڪرايو‪ ،‬پر مزي جهڙي ڳالھ اها هئي جو‬ ‫ڪي ڍڳي گا ِڏين۾‪ ،‬هڪ ٻئي جي َاڳيان ُپٺيان حاجي صاحب جي اوطاق تي‬ ‫ٻنهي ڌرين جا َڌ ِ‬ ‫ِسي پوٺي ُپهتا هئا‪ .‬ڪمپائونڊر‪ ،‬مختيار ٻنهي ُڌرين جون َپٽيون َ‬ ‫ڪيون‪ .‬وري به ساڳئي‬ ‫پنڌ سان ٻئي ُڌريون ڍڳي گاڏين ۾هڪ ٻئي جي اڳيان پويان اچي ڳوٺ ُپهتا هيا‪ .‬هوڏانهن‬ ‫امڙ به پوتيَء جي پاند مان ٻه روپيه ڇوڙي خان محمد کي ڀاڙي جا ڏيئي ولواريَء مان مائٽ‬ ‫ُگهرايا هيا‪ .‬رات ٿيندي ئي‪ ،‬راڄ شرن جا اچي لٿا‪ ،‬جيسين ِس ُج ُاڀري ۽ جهيڙو َمچي‪ ،‬حاجي‬ ‫اسلم فجر جو ئي اچي ُپهتو‪ ،‬ٻنهي ُڌرين جون ڳالهيون ُٻ ِڌي‪ ،‬مکڻ مان ُ‬ ‫وار ڪ ِڍي‪ ،‬ڏوهيَء‬ ‫کي ڏوهِي ڪري‪ ،‬ڏنڊ ِوجهي۽ بخشائي‪ ،‬ڀاڪر پارائي ُ‬ ‫خير ڪري َڇڏيائين‪َ .‬چون ٿا ته بابا‬ ‫کي‪ ،‬موٽومل‪ ،‬نالي مليريا سپروائيزر جي لٺ لڳي ُهئي‪ ،‬موٽو مل سنهڙو سيپڪڙو‪ ،‬وڏيون‬ ‫ُمڇون رکندڙ هيو‪ ،‬جيڪو نوڪريَء سانگي رگهي مل جي اوطاق ۾ رهيو پيو هوندو هيو‪.‬‬ ‫۽ انهيَء جهيڙي بعد جلديَء ۾ بدلي ڪرائي پنهنجي ڳوٺ ڇاڇري هليو ويو هيو‪ .‬انهيَء‬ ‫ُ‬ ‫مهمان‬ ‫جهيڙي کان گهڻو پوِء‪ ،‬جوان ٿي آئون ِرٿون ِرٿيندو ُهيس‪ ،‬ته خدا ڪري موٽومل‪،‬‬ ‫ٿي مينگهواڙن وٽ اچي ته آئون پنهنجا َه َ‬ ‫ٺاريان‪ .‬يا ڪو اهڙو ِو ُ‬ ‫گھ ملي جو آئون ٿر‬ ‫ٿ ِ‬ ‫وڃي به پيُء جو پالند ڪريان‪ .‬گھڻو پوِء ماستريَء دوران هڪڙيَء اليڪشن ۾ ڇاڇري‬ ‫۾ڊيوٽي لڳي هئي‪ ،‬ته موٽو مل ڏٺم‪ ،‬گھڻيئي ِسٽون ِسٽيم‪ ،‬پر تن ڏينهين ٿر ۾ روڊ رستا‬ ‫‪102‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪونه هيا‪ ،‬ڀڄڻ جي ڪا به گھٽي نه ُسڌي ته هٿ َمهٽي هليو آيس‪ .‬ورهيه گذري ويا نه‬ ‫موٽومل آيو‪ ،‬نه ئي وري منهنجا َهٿ َٺريا‪ .‬موٽومل گهڻا سال پوِء مونکي ٿانيڪو ٿي تڏهن‬ ‫موت مري‪ .‬ڀلوڙ انسان جو ُروپ َوٺِي ُچڪو‬ ‫هٿ آيو‪ .‬جڏهن منهنجي اندرجو شر‪ ،‬پنهنجي‬ ‫ِ‬ ‫ُهيو‪ .‬تڏهن به مون کي هٿ مهٽڻا پئجي ويا هيا‪.‬‬ ‫ڳالهه پئي ه ِلي ڪاٺڙيَء جي ۽ خان محمد جي ِڏنگائين جي‪ ،‬هڪڙي ڏينهن دوسي جي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٺ َو ِڍي‪ ،‬ته واهيَء يا هاريَء‬ ‫پٽڙيَء تي‬ ‫پوکيل‪ ،‬حاجي اسلم جي ڪمند مان‪ ،‬خان محمد ل ِ‬ ‫وزيرڪانهيي دڙڪو ِڏ ُنس‪ ،‬هن همراه دڙڪي واري ڳالھ ِد ِل ۾ رکِي‪ .‬ٻئي ڏينهن شام ڌاري‬ ‫اسڪول مان موٽيا سين ته همراھ کيسي مان ماچيس ڪڍي لڳو ڪمند کي باهِه ڏيڻ‪ ،‬ان‬ ‫مهل اسين چار ڄڻا اسڪولي شاگرد گڏ ُهجون‪ ،‬لوڻيو ڇهين ۾ نئون آيو ُهجي‪ ،‬آئون ۽‬ ‫سڙ جا ُٻڪ ڀري باهه ِوسائي سون‪ ،‬ته شرارتيَء‬ ‫پرتاب ڊڄڻا ُهجون‪ ،‬واٽر جي پٽڙيَء تان ُڊ ِ‬ ‫لوڻئي وري خان محمد کي ٻي جاِء َڏ ِسي‪ ،‬ته ُمڙس ُاتان وڃي تِي ِلي ڏني‪ ،‬وري اسان مِٽي‬ ‫ُ‬ ‫ڪي‪ ،‬ان کي به وسائڻ‬ ‫اڇلي اتان به باھ ِوسائِي‪ ،‬تيسين ٽِينَء جاِء تان ِڏنل تيلي ڀڀڙ ٿي َڀڙ ِ‬ ‫جي ڪوشش ڪئي سين‪ ،‬جڏهن نه وساڻي‪ ،‬ته بيوس ٿي وٺي َڀڳاسين‪ .‬خان محمد ۽ لوڻيوته‬ ‫باھ لڳڻ سان ڪڏهوڪا گولي ٿي ويا هئا ۽ اسان ٻنهي جي پيرن ۾ ُهجن َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫لر ڀريل هوائي‬ ‫ُ‬ ‫ڊوڙون ته تِرڪيو پئون‪ ،‬نيٺ چمپل هٿن ۾ ڪري وٺي ڀڳا سون‪ .‬مون ته َڊپ ۾‬ ‫چمپل‪،‬‬ ‫سوڙيون ُ‬ ‫اوڍيون هيون‪ ،‬پرخان محمد‪ ،‬بي اونو ٿي‪ ،‬ڪمند جي َو َڍ تي بابا‪ ،‬امان ۽‬ ‫گهر اچي‬ ‫ِ‬ ‫جيجان ڏي اِيئن هليو ويوڄڻ ڪجھ ٿيو ئي نه ُهجي‪ .‬ڪمند جي باھ جا دونهان ۽ ٽڙڪاٽ‬ ‫پري پري تائين ٻڌڻ ۾ پئي آيا‪ .‬پري پري تائين دونهون ئي دونهون هيو‪ ،‬سوين هارين جي‬ ‫َو ُٺ پڪڙ بعد َمسين َمسين وڃي باه ِوساڻي هئي‪ .‬پوِء به لڳ ڀڳ ڇھ ايڪڙ ڪمند سڙي‬ ‫َ‬ ‫هڙي نه ُگذري هئي جو ورهڙو پير کڻي اچي اسان جي َگهٽيَء‬ ‫ويو هيو‪ .‬باھ وسائڻ بعد گ ِ‬ ‫جي ويجهو ُپهتو هيو‪ .‬باھ ڏيندڙن جا پير‪ ،‬اسان جي گھرن ڏانهن ايندا ڏسي ورهڙو واپس‬ ‫موٽيوهيو ۽ حاجي اسلم کي اطالع ڪيائون‪ .‬رات ٿي ته حاجي اسلم صاحب به آيو‪ ،‬وڏي‬ ‫خلق گڏ هجيس‪ .‬اسان چئني کي ڪچهريَء ُ‬ ‫۾گهرايو ويو‪َ ،‬سڀني ُ‬ ‫سچ ٻڌايو‪ ،‬خان محمد کان‬ ‫آخر ۾ پڇيائين‪ ،‬ان به جيئن ُهيو تيئن ُٻڌايو‪ .‬حاجي اسلم رڄ اشراف ماڻهو ُهيو‪ .‬اسان جون‬ ‫ڳالهيون ُٻڌي‪ ،‬بنان ڪنهن ڊيگهه ۽ ويڪر جي فيصلو ُٻڌائيندي چيائين‪ ،‬بابا ٻارن کان‬ ‫ٻاراڻِي ٿي آهي‪ ،‬مون کين معاف ڪيو۽هاريَء جو حصو به آئون َڀري ُ‬ ‫ڏيندس‪ .‬جيڪر چاهي‬ ‫ها ته گهٽ ۾ گهٽ ان زماني ۾ ڇهه ايڪڙ ڪمند جا پنجاهه هزار ٿيا ٿي‪ .‬سي اسان جي‬

‫‪103‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وڏڙن کان وصول ڪري ها‪ ،‬يا سندن کاتي تي لکي ها‪ ،‬ته به اسان جا و ِڏڙا ورهين جا قرض‬ ‫وڃن ها‪.‬‬ ‫وڏن قرضن جي بار هيٺان َا ِچي‬ ‫ِ‬ ‫الهڻ بعد وري ِ‬ ‫ُان حاجي صاحب سان لڳ ڀڳ چاليهن ورهين بعد‪ ،‬منهنجي نيازمندي َو ِڌي‪ ،‬ايتري قدر‬ ‫جو هميشه گڏ ُهوندا ُهياسين‪ ،‬پير پاڳاري کان وٺي انهيَء پائي جي وڏن‪ ،‬وڏن ماڻهن سان‬ ‫منهنجو تعارف ڪرائي چوندو ُهيو ته هي منهنجو دوست امير بخش آهي‪ ،‬جنهن ننڍي‬ ‫هوندي منهنجي ڪمند جا ڇهه ايڪڙ ساڙيا ُهيا‪ ،‬ڪڏهن به اهو محسوس ڪرڻ ڪونه ڏنائين‬ ‫اعلي‬ ‫ته آئون سندس ئي هڪڙي غريب ۽ مسڪين هاريَء جو پٽ آهيان‪ .‬هڪ ڀيرو ته وزير‬ ‫ٰ‬ ‫اعلي ارباب غالم‬ ‫سنڌ‪ ،‬جي ڪچهريَء ۾ به کِلندي‪ ،‬کِلندي اها ڳالھ ڪيائين‪ .‬ان تي وزير‬ ‫ٰ‬ ‫رحيم‪ ،‬ڏاڍو کِليو ُهيو‪ .‬ها ياد اٿم ته ُا َن رات حاجي اسلم‪ ،‬معاف ڪرڻ سان گڏ اسان کي‬ ‫پنج پنج روپيه خرچي به ِڏني ُهئي‪َ .‬ڳلن تي ه ِٿڙا ڦيري چيو ُهيو‪ ،‬ٻچا اڳتي الِء ائين نه‬ ‫ڪجو‪.‬‬ ‫‪ 1972‬۾ اڃان ستين درجي ۾پڙهندو ُهيس‪ ،‬جو بابي سائينَء ۽امان سانئڻ کي اڪيلي ُپٽ‬ ‫راد ڏسڻ جي هوراکورا لڳي‪ .‬روزانو پاڻ ۾ ويهي صالحون َ‬ ‫جي ُم َ‬ ‫ڪ ِن‪ .‬پر سندن صالحون‬ ‫ِ‬ ‫بيهن ئي نه‪ .‬سوچي سوچي هڪ ٻئي کي چون ته ڀال پاڻ تي ڪير َو ُڙ ڪندو؟ پاڻ وٽ ته‬ ‫ُ‬ ‫ڪير ٿورو ڪندو؟ ڀال ُسڃائيَء‬ ‫ناهي بدي جو سڱ ۽ نه ئي وري پئسو پنجڙ؟ ڀال َٺ ِلهه تي‬ ‫ُ‬ ‫ڪير سيڻپو ڪندو؟ اهي سوچون ڳچ ڏينهن هلنديون رهيون‪ ،‬منهنجي سامهون‬ ‫۾ پاڻ سان‬ ‫صالحون ٺهنديون ۽ ڊهنديون رهيون پر ٿيو ڪجھ به ڪونه‪ .‬نيٺ َه ِڻي ماري ُپڦيَء ۽ هاشم‪،‬‬ ‫َ‬ ‫يو‪ .‬چئن ورهين جي نياڻيَء جي ٻانهن امڙ جي هٿ ۾ ڏيندي چيائون‪ ،‬هيَء‬ ‫مٿن وڏو َو ُڙ ڪ ِ‬ ‫اڄ به اوهانجي سڀاڻ به اوهان جي‪ .‬پوِء ته سائين ابي امان جي عيد ٿي وئي‪ ،‬اصل هڪڙي‬ ‫پير تي پيا نچن‪ .‬خوشين ۾ نينگرين سينگرين کي گڏي ٿلهي تي َس ِهرا ڳارايائون‪ُ ،‬ڳڙ‬ ‫ورهايائون‪ ،‬امڙ سانئڻ‪ ،‬پوتيَء جو هڪڙو َو ُ‬ ‫ال‪ ،‬انهيَء نينگريَء جي َمٿي تي اوڍائي‪ُ ،‬ن َ‬ ‫نهن‬ ‫َ‬ ‫ت ئي ڪانه پ ِئي َپئي ته َمڱ ڇا ُهوندي‬ ‫قبولي پنهنجي ڪري آئي‪ .‬تن ڏينهين پاڻ کي ڪا َم ِ‬ ‫آهي؟ يا زال ڇا ٿِيندي آهي؟ بس‪ ،‬جيڪر امان سانئڻ خوش آهي ۽ بابا سائين به خوش آهي‬ ‫ته آئون به خوش هوس‪ .‬اڃان منهنجي مڱڻي کي مهينو ڏيڍ َمس ُ ّگذريو هيو‪ ،‬جو هڪڙيَء‬ ‫رات جو امان اوڇنگار ڏنِي‪ ،‬رڙڪ ِئي‪ُ ،‬ڍنڍڪار ڏني‪ .‬امان ڇاٿيو؟ امان ڇاٿيو؟ ڊڄي ڊڄي‬ ‫َ‬ ‫نهنجي َمڱ ُمدي جي تپ ۾ ُگذاري وئي‪ .‬امان سان گڏ ُهنن جي‬ ‫امان کان پڇيو هيم‪ .‬ابا ُت ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫جان کٽ تي ِس ِڌي لي ِٽيل هئي‪ ،‬هڪڙي پراڻي پوتِي مٿان َپهرايل‬ ‫گه ِر ِويو هيس‪ ،‬هوَء بي ِ‬ ‫هيس‪ ،‬جنه تي مکين المارا پئي ڏنا‪ .‬کيس ِڏسندو ئي رهِ ُيس‪ .‬ٻئي ڏينهن‪ ،‬وڏڙا کيس ُمقام‬ ‫‪104‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫الش ڏٺم‪ .‬ڇرڪ ڀري امان کي ُ‬ ‫ڀاڪ ُ‬ ‫۾پوري آيا‪ .‬جڏهن رات ٿي ته خواب ۾ َمڱ جو ُ‬ ‫رپاتم‪،‬‬ ‫امان ڊِڄان ٿو!!‪ .‬رات ُگذرندي رهِي االئي ڪهڙا ڪهڙا خواب ايندا َرهيا‪ .‬امڙ جي چوڻ تي‬ ‫سموري رات ڪلما پڙهندو ُ‬ ‫رهيس‪ .‬ڏينهن ِٻن ۾ جڏهن ڳالهه ِو ِس ِري وئي هئي‪ ،‬تڏهن وڃي‬ ‫ڊپ ختم ٿيو هيو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ساڳي هورا‬ ‫اڃان انهيَء قصي کي چار مهينا کن مس گذريا هيا ته بابا ۽امان کي وري به ِ‬ ‫َ‬ ‫۾سڱن ُجون ُپڇائون ٿ ِ ُيون‪ .‬هن ڀيري ُ‬ ‫ڪڻو‬ ‫کورا ل ِڳي‪ُ .‬پٽ جي ُمراد ِڏ ُسون‪ .‬اوڙي پاڙي َ ِ‬ ‫هڪ سير ريوڙيون ۽ ُ‬ ‫نِڪتو‪ ،‬حاجيَء سومر مرحيات تي‪َ .‬هڪلي هوڪاري ويا‪ُ ،‬‬ ‫وال پوتِيَء‬ ‫ِ‬ ‫جو َڳن ِڍ ۾ َٻ ِڌيو ِويا‪ ،‬ڀانِء َوڃڻ جي دير ُهئي‪ .‬بس ويندا ۽ ها ٿيندي‪ ،‬مٺائي ورهائي موٽندا‪.‬‬ ‫۽ ٿيو به ائين‪ ،‬ويندي جي َ‬ ‫وير ٿي‪ُ .‬اتي ُپهتا‪ ،‬ڇاندو پاڻي ڪري احوال ڏنائون‪ .‬اڳلي بنان‬ ‫ڪنهن آنا ڪانيَء جي ها َ‬ ‫ڪ ِئي‪ ،‬پوتي اوڍائي‪ ،‬ريوڙيون ِورهائي موٽيا‪ .‬خوش خوش ۽‬ ‫َ‬ ‫ٻهڪندا آيا هيا‪ .‬ٽي مهينا َمس گذريا‪ ،‬ته اتان به خبر آئي ته ُاها َمڱ به اهلل کي پياري ٿي‬ ‫َوئي‪ .‬بابا ۽امان جي اکين مان لڙڪ َل ِڙيا‪ ،‬جنازي تي به ُپهتا‪ .‬آئون اسڪول ُهيس‪ ،‬ڪونه‬ ‫ِويس‪ ،‬ٻيَء مڱ کي َمڱ ٿيڻ اڳ توڙي پوِء‪ ،‬نه جيئري ِڏ ُٺو هيم۽ نه ُمئي ڏٺم‪ُ .‬ان ڪري‬ ‫رات جو خوابن ۾ ڊِ ُ‬ ‫نس به ڪونه‪.‬‬ ‫ابي امان کي وري به آنڌ مانڌ ٿِي ُپٽ جي ُمراد ڏسئون‪ .‬ڳالهه ڇيڙيائون‪ .‬هِن ُهن سان‪ .‬ڪنه ِن‬ ‫َچ ُي ِن‪ ،‬ڇورو نڀاڳو َاٿ َو ُک ِڙي َڏ َن ِڀ ُ‬ ‫يوس‪ ،‬ٻه ماريون اٿئين‪ ،‬اڃان هليا آهيو ٽينَء جي پويان!!!‬ ‫ڪ َن مان ُٻڌي‪ ،‬ٻئي مان َ‬ ‫هڪ َ‬ ‫ڪڍيائون‪ُ .‬پڇائون َهلنديون ُ‬ ‫رهيون‪ ،‬اوچتو نانا گل حسن َچ ُي ِن‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ساري ويٺي آهي‪ .‬ڇا ٿِي پيو جي‬ ‫منهنجي ڏوه ِٽي‪ ،‬ننگر خان جي ڌيَء ڇوري ڇني‪ ،‬و ِڏي ِ‬ ‫پو به پنهنجي ته آهي!‪ُ ،‬‬ ‫گهر سنڀاليو وي ِٺي ُهوندي تيسين‬ ‫اميري کان اٺ سال کن وڏي آهي‪ِ .‬‬ ‫اميرو به َم ِچي ُمڙس ٿيندو‪ .‬انهن سان هلي ٿا ڳالھ چوريون‪ .‬نانا گل حسن جي اها صالح‬ ‫بابا ۽ امان کي به وڻي‪ُ .‬اهي بابا جا ناناڻا به ُهجن‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫سو هڪڙيَء ُ‬ ‫ڪليوپنڌ کي نوابشاهه ڏانهن‪ .‬ٽ ِن‬ ‫صبح جو ڳ َڙ سان مانِيون َٻ ِڌي‪ ،‬بابا ۽ نانا َه ِ‬ ‫َ‬ ‫گهوڙوٻ َڌ ُڻ ئي ڪونه ٿو‬ ‫راتِين بعد موٽيا‪ .‬امڙ کي احوال ِڏنائون ته ماموحسين بخش َو ِڻ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ِڏئي چي‪َ ،‬ا ُ‬ ‫ڱ‪ ،‬نه ُ‬ ‫مال‪ ،‬نه پئسو‪ ،‬ڇوڪ ِري و ِڏي ڇوڪرو ننڍو‪َ ،‬سڱ ڪونه‬ ‫ڪو‪ ،‬تو وٽ نه س‬ ‫ڏيندس‪ .‬ان هوندي به امان‪ِ ،‬دل ڪونه الٿِي‪ ،‬ڪجهه وقت بعد حاجي سومر کي موڪليائين‪،‬‬ ‫سو به خالِي خبرون کڻي موٽيو هيو‪ .‬ٽين ڪاهه ۾ امان‪ ،‬بابا‪ ،‬حاجي سومر۽ نانا گل حسن‪،‬‬ ‫پهريائين ُپڦيَء جي ُمڙس حيسب خان وٽ ويا‪ُ .‬اتان حيسب خان‪ُ ،‬پڦي ۽ ڌڻي بخش به گڏجي‬ ‫ِو َيا‪ .‬ٽي راتيون ڌرڻو هڻي ويٺا َرهيا تان جو حسين بخش ۽ ننگر خان راضي ٿيا‪ .‬سو به‬ ‫‪105‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫هڪ ڏاندن جي جوڙي ۽ هڪ َسڱ تي‪َ .‬سڱ جڏهن ٿيو تڏهن ُگهربو‪ .‬باقي ڍڳن جو جوڙو‬ ‫اٺين ڏينهن اچي ڪاهي ويندا‪ .‬ڳالهيون مهاڙون طيِء ڪري پوِء پوتِي ِوڌائون‪ ،‬مٺايون‬ ‫ورهائي موٽيا‪ .‬ته هتي به مبارڪون مبارڪون ٿيون‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ماسات به ٿيندي ُهئي‪ .‬آئون َجڏهن به امڙ ۽ بابا سان نواب شاهه‬ ‫منهنجي نئين َمڱ‪ ،‬منهنجي‬ ‫ِ‬ ‫ويندو ُهيس‪ ،‬ته بابا هڪڙي رات پنهنجي مامي حسين بخش وٽ ضرور رهندو ُهيو‪ ،‬تڏهن‬ ‫ماسات‪ ،‬مون کي َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڇ تي َکڻي رانديون ڪرائيندي ُهئي‪ ،‬الکي جي ڳوٺ جي کوه تي بيٺل‬ ‫ِ‬ ‫گهر َ‬ ‫ڄاڱرين ٻيريِن مان پڪل ٻير چونڊي مون کي کارائ ِين ِدي ُهئي‪ .‬سڄي ڳوٺ جي َ‬ ‫گهر‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ِٺڙوماسات آيو‪ُ .‬اها رات‬ ‫ماسات آيو‪ ،‬منهنجو م‬ ‫۾ گهمائيندي‪ ،‬چوندي ُهئي‪ ،‬منهنجو مِٺڙو‬ ‫مونکي پنهنجيَء َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڇ ۾ ُسمهاريندي ُهئي‪ ،‬هونئن امان کان ُجدا ُسمهندي مونکي ڊپ ٿيندو‬ ‫ُ‬ ‫ماسات سان گڏ ڊپ ڪونه ٿيندو ُهيو‪ .‬آئون کيس ٻاتڙي ٻوليَء ۾ ادي‪. . . . . . . . . .‬‬ ‫هيو‪ ،‬پر‬ ‫ِ‬ ‫چوندو ُهيس‪ .‬جڏهن امان ۽ بابا نواب شاهه مان َسڱ وٺي موٽيا ته آئون اٺين درجي ۾‬ ‫پڙهندو ُهيس‪َ .‬مڱ ۽ شاديَء جي تڏهن به ڪا ُسڌ ُٻڌ ڪونه ُهيم‪ُ .‬ان ڏينهن امان ُمبارڪن‬ ‫هاڻ منهنجي زال‬ ‫وٺڻ مان واندي ٿي ته هوريان هوريان ُپڇيم‪ .‬امان! ادي‪ِ . . . . . . . . . . . . .‬‬ ‫ٿيندي؟ امان کِلندي‪ ،‬وات تي هٿ رکِي چيو‪ُ ،‬چ ُ‬ ‫پ ڪر َچريا‪ . . . . . . . . . . .،‬هاڻي تنهنجي‬ ‫ماسات جي َاديَء مان ڦِري زال ٿيڻ واري عمل‬ ‫لڪن ۾‬ ‫ادي ڪانهي‪ ،‬زال آهي زال‪ .‬آئون َپ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ماسات بعد ۾ منهنجي‬ ‫تي حيران ُهيس‪ .‬سمجهه ۾ ئي ڪونه پئي آيم ته ائين ڇو آهي؟ ُاها‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫زال ٿي‪ ،‬پنهنجي زندگيَء جا ستاويهه سال مونسان گڏ گذاريائين‪ ،‬ماُء ۽ ِپيُء جوانيَء ۾‬ ‫معني ۾ انسان بنائڻ ۾ ُان عورت ئي‬ ‫پير رکندي ئي موڪالئي ويم‪ ،‬ته مون کي صحيح‬ ‫ٰ‬ ‫ڪردار ادا ڪيو‪.‬‬ ‫سمورو ِ‬ ‫جيتوڻيڪ سڀني مائٽن جو ساھ پنهنجي اوالد ۾ هوندو آهي‪ ،‬هوَء چوڻي آ نه ته مائٽ آهي‬ ‫َپ ُ‬ ‫ٽ ۽ اوالد آهي َو ُ‬ ‫ٽ‪ .‬سو ان زماني ۾ ابي امان جو هيکلو اوالد هوندي‪ ،‬آئون امڙ جوتمام‬ ‫ُ‬ ‫دادلو هوندو ُهيس‪ .‬امڙ جو مون ۾ جهڙوڪر ُ‬ ‫گهڻو ُ‬ ‫ڪک به ڪونه‬ ‫ساهه ُهيو‪ .‬اصل مون تي‬ ‫سهندي هئي‪ ،‬شل نه ڪو ُ‬ ‫تپ تاُء اچيم‪ ،‬امڙ جو اصل ُسک ڦٽي ويندو هيو‪ .‬گھڙيَء گھڙيَء‬ ‫اورون گھورون پئي ٿيندي هئي‪ .‬تنهن زماني ۾ ُڀٽي صاحب جي حڪومت اسڪولن جي‬ ‫ٻارن جون ساليانيون رانديون ِرٿيون هيون ٽِنڊي جان محمد ۾‪ .‬گھڻن ئي شاگردن مختلف‬ ‫راندين ۾ ناال لکرايا هيا‪ .‬انهن سان گڏجي مون به وڏي جمپ ڏيڻ ۾ نالو لکرايو هيو‪ .‬پر‬ ‫انهيَء النگ جمپ ۾ جيئن جو تيئن هارايو ُهيم‪ .‬ٽنڊي جان محمد ۾ اڃان هِڪڙي رات ئي‬ ‫رهياسين جو ٻيَء ُ‬ ‫صبح جو امان‪ ،‬جيرام کي ڀاڙو ڏئي موڪليو‪ ،‬ته منهنجو ُپٽڙو آڻي ڏي‪.‬‬ ‫‪106‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫نه ته منهنجو هيانُء ٿو ڦاٽي‪ .‬هونئن به آئون ننڍي هوندي کان ئي ڊڄڻو ڏاڍو هوندو هيس‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ماڻهو ڳالهيون ڪندا ُهيا ته ٽرڪن وارا پٺاڻ ننڍڙن ٻارن کي اغوا ڪري خرڪار‬ ‫ڪيمپن ۾ پورهيا ٿا ڪرائين‪ .‬تنهن ڪري اهو ڊپ اندر ۾ ويٺل هوندو ُهيو‪ ،‬اسڪول‬ ‫ايندي ويندي روڊ تان ڪائي ٽرڪ گذرندي هئي ته هاسيڪار روڊ کان پري ٿي بيهندا‬ ‫هياسين‪ ،‬متان ڪو پٺاڻ ڊرائيور کڻي نه وڃي‪ .‬ٻي ويڌن وري اها هوندي هيم جو رات جو‬ ‫ِج َنن۽ ڀوتن جو ڊپ بنهي گھڻو ٿيندو هيو‪ .‬اونداهي ٿي ناهي ڊپ شروع ٿيو ناهي‪ .‬ايتريقدر‬ ‫جو گھر جي َٿلهي تي هيڏانهن هوڏانهن هلندي ڦرندي به لوڻا هڻندو هيس ته متان ڪو ِج ُن‬ ‫نه بيٺو ُهجي‪ .‬وڏو سارو ٿي ويس ته به ِپرڪار اهي ئي هيا‪ ،‬ڳوٺ ۾ ڪو مرڻو ٿيندو هيو‬ ‫ته رات جو هلندي ڦرندي مرڻ واري کان ڊپ ٿيندو هيو‪ ،‬ڪٿي اهو ِجن ٿي اڳيان نه اچي‬ ‫وڃي‪ .‬ٻي به مصيبت هئي‪ ،‬ڳوٺ ۾ مينگھواڙ بنهي گھڻا هوندا هيا‪ ،‬سي جنن کان بنهي‬ ‫وونُء ويندا هيا‪ ،‬ايندي ويندي يا تکيَء واُء تي گھر ۾ ڪو ٺڙڪو ٿيندو ُهين ته رڙو رڙ‬ ‫هوندي هين‪ ،‬گھوڙا ڙي جن آيا‪ِ .‬جنن تان هڪڙي ڳالھ ياد آيم ته اسان جي مامي قاسم جي‬ ‫گھر جي پاسي ۾ جانجهي مينگھواڙ جو گھر هوندو هيو‪ ،‬هڪڙي ڀيري سندس گھر ۾‬ ‫ڪنهن مائيَء وٺي ُڌوڻڻ شروع ڪيو‪ ،‬چيائون پئي ته ُ‬ ‫گھٽي آئي اٿس‪ .‬جانجهي مائيَء کي‬ ‫ُ‬ ‫هڪل ڪري چيو فقير هاڻ اها ڌوڻ بند ڪر‪ .‬نه ته آئون ٿو قاسم کي سڏ ڪريان ته بندوق‬ ‫کڻي اچي‪ .‬ٻنهي ُمڙسن جي گھر جي وچ ۾ رڳو لوڙهي جي َا َڙ هئي‪ ،‬قاسم اهو گفتو ُٻڌي‬ ‫ورتو‪ ،‬تن ڏينهن قاسم ُپست جي ڪڻ کان وٺي‪ ،‬ڏوڏي ۽ آفيم تائين‪ ،‬جيڪو به نشو هٿ‬ ‫ايندو هيس سو ڳڙڪائي ڇڏيندو هيو‪ .‬تنهن جو ُٽناريَء ۾ هوندي اهو ُٻڌو سو هڪل ڪري‬ ‫چيائين‪ ،‬نه ابا نه مان غريب ماڻهو آهيان‪ ،‬مِنهنجي ِجنن سان دشمني نه ڪراِء‪ ،‬مان بندوق‬ ‫ڪونه آڻيندس‪.‬‬ ‫سو اهڙا قصا ُٻڌي ُٻڌي هروڀرو به بدن مان ُدرڙيون نڪري وينديون هيون‪ُ ،‬‬ ‫ٻانهن جا وار‬ ‫ُاڀا ٿي ويندا هيا‪ .‬ايتريقدرجو رات جو پيشاب ايندو هيو‪ ،‬ته امان يا بابا کي سڏي چوندو‬ ‫هيس ته هلي َمٿان بيهو ته پيشاب ڪريان‪ .‬نه ته پيشاب ڀلي ڪانچ ۾ وهي وڃي کيرو ٿيو‬ ‫پيو هوندو هيس‪ .‬تن ڏينهن ُغربت سبب گھر ۾ َک ُٽون ڪونه هونديون ُهيون‪ ،‬اونهارن ۾‬ ‫پي ِه ِين تي ُسمهندا ُهياسين‪ ،‬ڪاٺ جي ڏنگين ڦڏين ٿوڻين تي بيٺل انهن پي ِهين تي چڙهڻ‬ ‫صفا سولو هوندو هيو ۽ َلهڻ ُمرڳھين ڏکيو هوندو ُهيو‪ .‬ٿوڻين جي َانگھن ۾ پير ڦاسائڻ‬ ‫الِء وڏا ُجهد ِپٽڻا پوندا هيا‪ .‬سو تن ڏينهين‪ ،‬ڪڏهن ڪڏهن رات جو پيشاب جي گهڻي زور‬ ‫تي پيهيَء تان لهڻ بجاِء ُاتي ئي ٿوڻيَء جي پاسي وٽان بيٺي بيٺي ئي‪ ،‬پيشاب ڪري ڇڏيندو‬ ‫‪107‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُهيس‪ .‬ڪڏهن ته مورڳو ڪانچ ۾ ئي الو ميان ڪري ڇڏبي هئي‪ ،‬يا ننڊ ۾ ئي ڪانچ ۾‬ ‫پيشاب وهي ويندو هيو‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ساري وي ِٺي‬ ‫ڇاڙي ُهئي‪ ،‬بابا ۽ امان کي اڻ ُتڻ ٿِي‪ ،‬ته اميري جي َمڱ و ِڏي ِ‬ ‫اها‪ 1972‬جي َپ ِ‬ ‫آهي‪ .‬ڇو نه جل ِدي َپرڻائجي‪َ .‬مڱڻي کي اڃان ٻه َمهينا ئي َمس ُگذريا ُهيا‪ .‬جو شاديَء ُجون‬ ‫تياريون شروع ٿيون‪َ .‬اٺين درجي ۾ َپڙهندو ُهجان‪ .‬خان محمد اسڪول ۾هڪ جيڏن شاگردن‬ ‫سان ڳالهه َ‬ ‫ڪ ِئي‪ ،‬ته هڪ جيڏا ڏاڍوکِليا‪ .‬هي ِترڙي ٻار جي شادي؟؟!‪ . .‬سڀني جي سامهون‬ ‫ڦِڪو ڦِڪو ِپيو ٿِيان‪ .‬شادي ڇا آهي؟ سا ته ڪا ُ‬ ‫پروڙ نه ُهيم‪ .‬ٻِين کي سندن شا ِدين تي نوان‬ ‫ُ‬ ‫۽ٽوپيون پاتل ِڏسي ِدل ۾ خوشي پئي ٿي‪ .‬مون کي به نوان ڪپڙا مِلندا‪،‬‬ ‫ڪپڙا‪ ،‬نوان ُبوٽ‬ ‫ماسات به اسان جي گهر اِين ِدي‪َ ،‬بس اِها ُهئي ُس ِڌ ُٻ ِڌ ۽‬ ‫َرکي َرکي احساس پئي ٿيم ته‬ ‫ِ‬ ‫منهنجي سمجھ شاديَء بابت‪ .‬شاديَء جون تياريون به عجيب ُهيون‪ ،‬گهوٽ ۽ ڪنوار الِء‬ ‫ُ‬ ‫ويڙه‪،‬‬ ‫ڪنوار الِء چانديَء جو‬ ‫هڪ هڪ وڳو آيو‪ُ ،‬جتي آئي‪ ،‬مون الِء ٽوپي‪ ،‬واچ ۽ اجرڪ ته‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫واليون‪َ ،‬نڪ جو سونو ڪوڪو‪ ،‬وڏي ڳالهه ٿي وئي‪ .‬ڀوڄو درزي آيو‪،‬‬ ‫چار چان ِديَء جون‬ ‫ڪپڙن جي ماپ ورتائين‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ون ڪپڙن تي ڏاڍو خوش ٿ ِ ُيس‪ .‬اڳ عيد براد تي بابي کي ڪپڙن وٺڻ الِء روز ڪنن تي‬ ‫ن ِ‬ ‫ڳال ِهه َه ِڻبي ُهئي‪ .‬نيٺ هڪ ڏينهن سنبرندو هيو ۽ شهر ويندو هيو ته اسڪول جي موڪل‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫سنداهياسين‪ .‬اِجهوبابا آيو‪ ،‬اِجهو ڪپڙا آيا‪ ،‬ڪپڙا‬ ‫يوپيا ِڏ‬ ‫بعد اتران واٽر جي ”ڦڙ“ تي نرا ڏ ِ‬ ‫ايندا هيا ته ُ‬ ‫ڊوڙون پائي گه ِر گ ِهر ڏيکاربا هئا‪” ،‬ڏسو َاسان جا نوان ڪپڙا‪ ،‬ڏسو اسان جا‬ ‫بجي گهر ايندا‬ ‫نوان ڪپڙا“‪ .‬وڏڙيون مايون ُمبارڪون ِڏينديون هيون‪ ،‬۽ جڏهن ڪپڙا ِس ِ‬ ‫هئا‪ ،‬ته عيد تائين ُ‬ ‫صبح توڙي شام‪ ،‬انهن جي ُاٿل ُپٿل ٿِيندي هئي‪ ،‬روز ِڏسبا ۽ڏينهن َڳ ِڻبا‬ ‫ڪڏهن عيد ايندي جو پائِجن‪.‬‬ ‫ڀوڄي درزيَء تان ياد ُآيم‪ُ ،‬ان سال بابا۽ امان مون کي ڀوڄي درزيَء وٽ درزڪو ڪم‬ ‫ِسکڻ الِء ويهاريو‪ .‬چئي ”ابا ُهنر پيٽ ۾ هوندو ته ماڻهو ُبک ڪونه مرندو“‪ .‬پهريان ڪاج۽‬ ‫ڪ ُيم‪َ .‬‬ ‫کيس‪ ،‬ڪوريل ڪپڙو ِسالئِي َ‬ ‫بٽڻ هڻڻ ِس ُ‬ ‫ڪٽائِي اڃان نه ِسکيو ُهيس جو شاديَء جي‬ ‫تيارين ۾ درزڪو ڌنڌو ڇڏيم‪ُ .‬هنر جي ڳالهه تان ياد آيم ته امڙ مون کي َ‬ ‫اڳٺ ۽ َس ِڳ ُيون‬ ‫ٺاهڻ به سيکاريون هيون‪ ،‬جيڪي ڏاڍيون خوبصورت ٺاهيندو ُهيس‪ .‬کٽون واڻڻ به ِسکيس‪.‬‬ ‫يارين جي‪ ،‬نانو گل حسن‪ ،‬نواب شاهه مان چنڊ جي تاريخن‬ ‫سو ڳالھه پئي َه ِلي‪ ،‬شاديَء جي َت ِ‬ ‫تي ڏينهن ِچٽا ڪري‪َ ،‬و َنواهه ڪرائي موٽيو‪ ،‬انگريزي تاريخ بِيٺي پهرين جنوري ‪.1973‬‬ ‫مامو‪ ،‬ڊينگاڻ مان اِري چانورن جون ٻوريون ڍڳي گاڏيَء ۾ کڻائي آيو‪ ،‬مون کي ڳانو‬ ‫‪108‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ميڙ گڏ ِجيو َسهرا‪ ،‬ڳيچ ۽ الڏا ڳائِن‪ ،‬آُء َ‬ ‫َٻڌائون‪ ،‬روز رات جو َٿلهي تي مايِن جا َ‬ ‫کٽ تي هٿن‬ ‫ِ‬ ‫پيرن کي ميندي اليو ِپيرن جيان ويهان‪.‬‬ ‫ُان زماني ۾ شاميانن جو رواج نه ُهيو‪ ،‬ڪاٺيون وڍي‪َ ،‬س َرن جا َڇ َپر ۽ َڇنا ٺاهبا ُهيا‪ .‬ماما‪،‬‬ ‫ڊينگاڻ ۾ شاميانا ِڏٺا ُهيا‪ ،‬اعالن ڪيائين ته شاديَء ۾ شاميانو لڳائبو‪َ ،‬ڄ َ‬ ‫ڃ الِء به َس ِڄي‬ ‫ساري بس ڀاڙي َ‬ ‫ڪ ِبي‪ ،‬سمورو خرچ منهنجو هوندو‪ .‬دعوتون َه ُ‬ ‫ليون‪ ،‬ڳوٺن مان ديڳيون‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫گڏ ٿِيون‪َ .‬‬ ‫هنڌ َٽ َ‬ ‫ِٽ عزيز آيا‪ .‬ڄڃ جي روانگيَء کان هڪ رات اڳ ۾ مامو‪ ،‬ڄڃ جي‬ ‫پڙ آيا‪ .‬م ِ‬ ‫ڀاڙي ڪيل َبس ۾ وڏا الئوڊ ۽ بيٽري َکڻائي آيو‪ .‬اسڪول جي سامهون ميدان ۾ سرينهن‬ ‫جي وڻ جي چوٽيَء ۾ الئوڊ َٻڌائون‪ ،‬فوني ۾ رڪارڊ چڙهيا‪ ،‬الئوڊ وڳو‪ ،‬واه واه ٿي وئي‪.‬‬ ‫نوربانو‪ ،‬ڪزبانو۽ مائيَء ڀاڳيَء جا رڪارڊ هليا‪ ،‬اصل بلي بلي ُهجي‪ .‬رات جو آتم مينگهواڙ‬ ‫الئوڊ تي ِچرمِي ڳائي‪ ،‬واه واه وصول ڪ ِئي‪.‬‬ ‫فجرجو ڄڃ روانِي ٿي‪ .‬مون کي نوان ڪپڙا پهرائي موڙھ َٻڌي‪ ،‬گهوٽ ڪري‪ ،‬اڳئينَء ِسيٽ‬ ‫تي ويهاريائون‪ ،‬راڄ جا جملي ماڻهو گڏ‪ ،‬پيارو خان ايڊوڪيٽ ته رائفل به آندي ُهجي‪ ،‬هڪ‬ ‫ٻه فائر ٿيا ته سڀڪواکيون مهٽيند ُ‬ ‫واٿي آيو‪ .‬بابا جو ُمرشد بقاُء محمد قريشي به آيل ُهجي‪،‬‬ ‫مون کي ننڍڙونوٽن جو ُ‬ ‫هار پارايائين‪ ،‬وڳو ڪپڙن جو ڪنوار الِء ۽ ِويهه روپيا پوئوڏنائين‪،‬‬ ‫خلق پهريون ڀيرو ڪنهن پير کي مريدن تي خرچ ڪندي ڏٺو‪ ،‬حيرت ۽ تجسس مان‪.‬‬ ‫ڪرڻا منهنجي ُمنهن تي پاتل موڙھ تي تڏهن پيا‬ ‫پهرين جنوري ‪ 1973‬جي ِس َج جا په ِريان ِ‬ ‫گهر جي گهٽيَء تي‪ ،‬باهه جي َ‬ ‫جڏهن ننڊاکڙين اکين سان بس مان لهي‪ُ ،‬‬ ‫ساهرن جي َ‬ ‫مچ آڏو‬ ‫سيج تي سينگاريو ويٺو ُهيس‪ .‬بابا‪ُ ،‬پڦي جي ڳوٺان‪ ،‬ديڳيون کڻائي ۽ ُملي حاجيَء کي ڍڳي‬ ‫گاڏيَء ۾ وٺيو آيو‪ .‬نڪاح ٿيو‪ ،‬ڳيچ ٿيا‪ ،‬ڍڪڻ ُ‬ ‫ڀڳم‪ ،‬النئون ٿيون‪َ ،‬سهرا ۽ سنئوڻ ساٺ‬ ‫ماسات (ڪنوار) سميت ڄڃ واپس‬ ‫ٿيا‪ُ ،‬ڳ َڙ جي ُبصري کاڌم‪ُ ،‬مبارڪون مليون‪ .‬ٻارهين ڌاري‬ ‫ِ‬ ‫وري‪ .‬سج لهڻ کان ٿورو اڳ‪ ،‬ڳوٺ ُپهتي‪ ،‬ته به مبارڪون مليون‪ .‬سج لٿي کان اڳ نِکيٽي‬ ‫لو کي منهنجي اجرڪ جي َپ َ‬ ‫ماسات جي پوتيَءجي َپ َ‬ ‫لو ۾ َٻ ِڌي اڳيان پويان ڳيچن جي‬ ‫ٿي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫جهونگار ۾ گهر ُپهتاسين‪.‬‬ ‫َڇ َپر ۾ رلين تي راڄ مائِين جا ويٺا ُهجن‪ ،‬وچ ۾ گهوٽ ڪنوار جي سيج واري َک َ‬ ‫ٽ تي‬ ‫ُ‬ ‫ويٺاسون‪ ،‬ماني مِلي‪ ،‬گڏ کاڌي سون‪ ،‬سفر جي َٿڪ منهنجا لِڱ ساڻا ڪري ڇڏيا ُهيا‪ .‬االئي‬ ‫ڪهڙيَء مهل ننڊ اچي وئي‪ُ .‬سهاڳ رات ته پوِء ُٻڌم‪ ،‬خبر ئي نه ُهئي‪ُ .‬‬ ‫صبح ُاٿيس ته کٽ‬ ‫جي چوڦير َپ َ‬ ‫ٽ تي‪ُ ،‬‬ ‫ماسات ُ‬ ‫فجر جو ئي ُاٿي‪ ،‬امڙ کي ڪم‬ ‫مايون ٻارن ُسوڌيون ُستل ُهيون‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ڪار ۾ هٿ ونڊائڻ لڳي ُهئي‪.‬‬ ‫‪109‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ماسات جي هٿ ۾ ُ‬ ‫ڪنجي ڏني‪ ،‬سا به هڪڙي ۽ نئينَء‬ ‫منجهند جو هئو مئو ٽريو‪ ،‬ته امان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫پيتيَء جي‪ .‬جنهن ۾ ڪنوار جا ڪپڙا ۽زيور ُقلفجي َهليا ُهيا‪ .‬ٻيو َ‬ ‫گهر ۾ ُهيو به ڇا؟ ڪاريَء‬ ‫وارا َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ماسات جو ُ‬ ‫ڏاج گهر ۾ َو ِڌيو ُهيو‪ .‬سو به هڪ‬ ‫ک‪ ،‬نه َد ُر نه َدري وڏو َڇ َپر‪ .‬ها سچ‬ ‫ِ‬ ‫ڪ هنڌ ۽ َ‬ ‫ڪ تڏو‪ ،‬هِ ُ‬ ‫ڪنجهي جو وٽو‪ ،‬هڪ ڪنجھي جي ٿالهي‪ ،‬هِ ُ‬ ‫هڪ پيتي اهلل اهلل خير‬ ‫ِ‬ ‫سال‪.‬‬ ‫َ‬ ‫زمين پنهنجي وڏي‬ ‫ُستت ئي حاجي اسلم جو مقاطعو ختم ٿيو‪ ،‬مير تاج محمد َڇن جي‬ ‫ُپ َ‬ ‫ٽ مير ٺاري خان کي ورهائي ِڏني‪ .‬جنهن مقاطعن بجاِء خود َٻنيون سنڀالڻ جو فيصلو‬ ‫ڪيو‪ .‬پهريون ڀيرو ڳوٺ ۾ آيو هيو ته پراڻا خاڪي ڪپڙا َپه ِريل ُهيس‪ُ ،‬پراڻي ُجتي‪ ،‬اونِي‬ ‫ٽوپ مٿي تي‪ ،‬هلڪي ڪاري ڏاڙهي‪ ،‬وڏيون اکيون۽ بندوق ُ‬ ‫ُ‬ ‫ڪلهي تي‪ .‬مون زندگيَء ۾‬ ‫پهريون ڀيرو مير ٺارو ڏٺو هيو‪ ،‬مسلمانن سان ُ‬ ‫هٿ ماليائين‪ ،‬هِ ُ‬ ‫ندن سان نه ماليائين‪ .‬کٽ‬ ‫تي ته ويٺوپر پاڻي به نه پيتائين‪ُ ،‬حڪم جي انداز ۾ چيائين هندو سڀ هن ڳوٺ مان لڏي‬ ‫ُ‬ ‫هالئيندس‪ .‬باقي مسلمان منهنجا ڀائرآهن‬ ‫َوڃن‪ ،‬سو به َاٺن ڏينهن ۾‪ ،‬نه ته َگهرن تي بلڊوزر‬ ‫سي ويٺا ُهجن‪ ،‬کين هارپو به ُ‬ ‫ڏيندس‪ .‬انهن ٻن جملن بعد ڀڙڪو کائي ُاٿيو‪ ،‬ڀانئيان ٿو ته‬ ‫گامڻ مري گڏ ُهيس‪ ،‬ويندي ويندي بندوق سان ڳيرا ماريندو ويو‪.‬‬

‫سڄي ڳوٺ وارن کي ڄڻ نانگ ُسنگهي ويو هيو‪ ،‬مير صاحب جهڙي ڏاڍي سرڪار آڏو ته‬ ‫ڪير به نه ُ‬ ‫ڪڇيو هيو‪ ،‬سڀني جا ڪنڌ هيٺ ٿيل هيا ۽ ُمنهن َ‬ ‫لٿل هئا‪ .‬پر پوِء به هرڪ ماٺ‬ ‫هيو‪ .‬هڪ ٻئي ڏي ِڏسيو اکيون ڀرجيو ٿي آين‪ ،‬شام تائين صرف ٿڌا ُشوڪارا پئي ڀريائون‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن ٻه ڏينهن ۽ نيٺ مير صاحب جي ڏنل مدي‪ ،‬يعني هڪ هفتي ۾ ڳوٺ ويران ٿي‬ ‫ويو‪ ،‬هندو۽ مسلمان جي ناتي ورهاست ٿي وئي‪ ،‬سڀني هڪ ٻئي کان روئي موڪاليو‪،‬‬ ‫ُرگهي مل جو سمورو پاڙو‪ ،‬ڏهروڙي ڏانهن حاجي اسلم جي ٻنين تي لڏي ويو‪ ،‬جاٽن جو‬ ‫سمورو پاڙو‪ ،‬وڻ وڻ جي ڪاٺي ٿي ويو‪ ،‬ڪي ڪيڏانهن ويا ڪي ڪيڏانهن‪ ،‬باقي شرن ۽‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڀارن جا گهرڙا وڃي َبچيا هئا‪ُ .‬ان ڏينهن شام ٿي هئي ته هيڏي وڏي ڳوٺ ۾ ُ‬ ‫ڪڙوڪو‬ ‫ڪ‬ ‫ِ‬ ‫ُهجي‪ ،‬تنهن رات مسلمانن جي گهرن ۾ به ڪي ڪين َپ َ‬ ‫ڪو هيو‪ُ ،‬‬ ‫سڀڪو روئي‪ ،‬شوڪارا‬ ‫ُ‬ ‫ڪهڙوقرب‬ ‫ڀري‪ُ ،‬بکيوئي ُسمهي رهيو هيو‪ .‬مون کي سمجهه ۾ ڪونه پئي آيو‪ ،‬ته ُاهو‬ ‫ُهيو‪ ،‬مينگهواڙن سان ڪنهن جي نه مٽي نه مائ ِٽي‪ ،‬نه َسڱ نه َب َند‪ ،‬هو هندوهيا ۽ اسين‬ ‫مسلمان هياسين‪ ،‬پوِء به وڇڙڻ جو ايڏو ڏک هيو!!؟ گهڻو پوِء اها خبر ِپ َي ِم‪ ،‬ته سڀني کان‬ ‫وڏو رشتو طبقي جو آهي‪ ،‬سڱ َبند‪ ،‬مذهب‪ ،‬مِٽيون ۽ مائٽيون سڀ پوِء آهن‪.‬‬

‫‪110‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مير صاحب هفتي بعد وري ڳوٺ ۾ آيو هيو‪ ،‬ان ڏينهن ميرپورخاص جو دڪاندار رمضان‬ ‫ُ‬ ‫بيڪانيري گڏ ُهجيس‪ ،‬ڳوٺ کي ُسڃيو ِڏسي‪ ،‬ڏاڍو خوش ٿيو هيو‪ ،‬مجني مرحيات جي ڀاُء‪،‬‬ ‫قاضي ساالر کي ڪمدار ڪيائين‪ .‬بچيل هارين کي َٻنيون ورهاست ڪري ڏنائين‪ ،‬نئين‬ ‫سر هارپو شروع ڪيوسين‪ .‬ٻنيَء جو خرچ َپکو توڙي هاريَء ناريَء کي اويل سويل جو‬ ‫خرچ رمضان بيڪانيري ڏيندو ُهيو‪ ،‬جيڪو شايد مير صاحب سان ُمنافعي َ‬ ‫۾ا َڌ جو ڀائيوار‬ ‫ُهيو‪ .‬ايئن مير صاحب جي هارپي جو پهريون فصل پوکيوسين‪ .‬انهن ڏينهن ۾ هڪ ڀيري‬ ‫بابو ۽ آئون رمضان بيڪانيريَء کان خرچ جا پئسا وٺڻ ميرپورخاص وياسين‪ .‬سندس ُدڪان‬ ‫تي ويٺا هياسين‪ ،‬وٽس ُ‬ ‫ڪرسيون ئي ٻه ُهجن‪ ،‬جن تي آٌء ۽ بابو ويٺا هياسين‪ .‬اسان کي‬ ‫ڪٽنگ چانهه پياريائين‪ ،‬پئسا ڏنائين‪ ،‬صالح ڪيائين ته گھر جو سامان خريدي‪ ،‬پوِء منجهند‬ ‫جي ماني مون وٽ کائجو‪ .‬اڃان سندس دڪان جي ڪرسين تي ويٺا ُهيا سين‪ ،‬جو ميرصاحب‬ ‫جي جيپ اچي بيٺي‪ .‬مير صاحب جي اسان تي نظر َپ ِئي يا اسان کي ڪرسين تي ويٺل‬ ‫ڏٺائين‪ ،‬ته موڊ خراب ٿي ِويس ۽ ڊرائيور کي زور سان چيائين ته َه ُل‪ ،‬جيپ وري چالو ٿي‪،‬‬ ‫رواني ٿي ۽ هلي وئي‪ .‬رمضان بيڪانيريَء ۽ بابا هڪ ٻئي جي اکين۾ نهاريو‪ ،‬مون اندازو‬ ‫لڳايو ته مير صاحب کي اسان جو ُ‬ ‫ڪرسين تي ويهڻ نه وڻيو آهي‪ ،‬ڇاڪاڻ ته مير صاحب‬ ‫خود به انهن ُ‬ ‫ڪرسين تي ويهندوهيو‪ .‬جنهن ڪرسيَء تي مير صاحب ويهي ُان تي غريب‬ ‫هاري ڇو ويٺا‪.‬؟ان بعد مير صاحب جي ڪاوڙ کي رمضان ته االئي ڪيئن منهن ڏنو هوندو؟‪،‬‬ ‫باقي‪ ،‬بابا سان جيڪا ٿي ُان جو ذڪر اڳتي ايندو‪.‬‬ ‫ان ڏينهن اسان کي رمضان بيڪانيري‪ ،‬منجهند جي مانيَء تي پنهنجي گهر وٺي ويو‪ .‬نائي‬ ‫پاڙي ۾ حويليَء ُنما گهر هيو‪ ،‬جيڪو ڪنهن ملڪ مان تڙيل واڻئي ڇڏيو هيو‪ ،‬۽ رمضان‪،‬‬ ‫اهو ڪليم۾ حاصل ڪيو ُهيو‪ .‬گهر جي بيٺڪ واري ڪمري ۾ صوفا‪ ،‬پلنگ‪ ،‬ٽيبلون پيل‬ ‫ُهجن‪ ،‬صوفن جو فوم ايتروته نرم هيو‪ ،‬جوويهندي اندر َل ِهي پيا وڃون‪ .‬مانيَء ۾کوڙ طعام‬ ‫آندائين‪ ،‬مڇي تريل‪ ،‬ٻڪر جو گوشت‪ ،‬چانور‪ ،‬چوڪنڊا ُاڦراٽا‪ .‬زندگيَء ۾ پهريون ڀيرو‬ ‫ڀلوڙ ماني‪ ،‬عزت سان صوفي تي ويهي ٽيبل تي َرکي کاڌم‪ ،‬نه ته سدائين اڻڀي ماني لسيَء‬ ‫جي وٽي سان کائيندا هياسون‪ .‬تڏهن دل مان حسرت نڪتي‪ ،‬ڪاش منهنجو به َاهڙو ُ‬ ‫گهر‬ ‫ُهجي‪ .‬رمضان اندر ويو‪ ،‬ته بابا سان ڳالهه ڪيم ”بابا خدا ڪري پنهنجو به اهڙو َگ ُ‬ ‫هر ُهجي“‪.‬‬ ‫ان ويل بابا جي چهري تي ” َ‬ ‫ُ‬ ‫سمجهيم ته‪ ،‬بابا جي‬ ‫ڪ ِڙي مسڪراهٽ“ آئي ۽ َوئي‪ .‬پڪ سان‬ ‫ُمسڪراهٽ جي پويان سالن جا ُڏک‪ ،‬درد ۽ پيڙائون َ‬ ‫ڪ ُر کڻيو بيٺيون آهن ۽ هاڻ زندگيَء‬ ‫ِ‬

‫‪111‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي سمورين آسائشن کان نا ُاميد ٿي‪ ،‬منهنجي اِن ٿِيڻي خواهش تي مون کي راضي ڪرڻ‬ ‫الِء ُمسڪرائي ِپيو‪.‬‬ ‫رمضان بيڪانيري‪ُ ،‬مهاجر ٿي ڪري اهلل لوڪ انسان‪ ،‬نيڪ ۽ ايماندار ماڻهو هوندو ُهيو‪.‬‬ ‫هاريَء ۽ ُمجيريَء جو فرق نه رکندو ُهيو‪ ،‬بابا سان ٻٽيهه دليون ُهونديون ُهيس‪ ،‬هميشه‬ ‫کيس ”ادا اڪبر“ ڪري سڏيندو ُهيو‪ .‬سوچيان ٿو‪ ،‬شايد هندستان ۾ به اسان جي غريب‬ ‫طبقي جو هيو ۽ هِتي ڪليم ۾ ُ‬ ‫مال هٿ ڪيو ُهيائين‪ .‬نه ته وڏو ماڻهو ۽ ماڻهپو! اهو‬ ‫کوڙو ئي نٿو لڳي‪ .‬ان بعد ورهيه گذريا‪ ،‬زمانا َبدلِيا‪ ،‬مير صاحب ويو‪ ،‬بابا ويو‪ ،‬امڙ وئي‪،‬‬ ‫پهرين گهر واري به وئي‪ ،‬۽ آئون به بابا سائينَء ۽ امڙ سانئڻ جي دعائن سان‪ ،‬االئي ڪٿان‬ ‫جو ڪٿي وڃي ُپهتس‪ .‬رمضان تان ئي ياد ٿو اچيم ته ‪ 2001‬ڌاري اسالم آباد ۾ ُهجان‪ .‬عيد‬ ‫ويجهي ُهئي‪ ،‬فالئيٽ عيد جي رات جو ُهجيم‪ .‬گهر واريَء فون ڪري عيد جي سامان جو‬ ‫ڪار بيٺي اٿئي‪ ،‬ڊرائيور سان وڃي‪ ،‬پاڻ ئي وٺي‬ ‫چيو ته‪ ،‬چيومانس پڙهيل لِکيل آهين‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫اچ‪ .‬سا سڌي رمضان بيڪانيريَء جي ُدڪان تي وئي‪ ،‬سامان جو ِچٺو ڏنائين‪ ،‬سامان پيڪ‬ ‫ڪرائي‪ ،‬گاڏيَء ۾ رکندي‪،‬‬ ‫رمضان ُپڇيس امان اوهان ڪير آهيو؟‬ ‫َ‬ ‫ذات ۽ زوجيت‪ ،‬وقت منهنجو نانٌء ُٻ ِڌي رمضان جا ُلڙڪ َ‬ ‫لڙ ِي ِپيا‪ .‬پهريائين ته‬ ‫موٽ ۾‬ ‫ِ‬ ‫منهنجيَء خوشحاليَء تي هٿ کڻي وڏي واڪ رب سائينَء جا شڪرانا مڃيائين‪ .‬۽ پوِء‬ ‫منهنجيَء گھر واريَء کي َمٿي تي ُ‬ ‫هٿ رکندي چيائين ”امان تون منهنجي دوست جي ُننهن‬ ‫آهين‪ ،‬معني منهنجي به ننهن آهين‪ .‬وقت ايترو بدلجي ويوآهي‪ ،‬جو تون خود دڪان تي‬ ‫هلي آئي آهين‪ ،‬آئنده امير بخش نه ُهجي‪ ،‬ته سامان جي لسٽ ڊرائيور سان موڪلي ڏيندي‬ ‫ڪر‪ ،‬پاڻ نه َا ُچ‪ ،‬مون کان اهو برداشت نٿو ٿئي ته منهنجي دوست جي ُننهن بازار ۾ دوڪانن‬ ‫تان پاڻ سودو خريدي“‪ .‬اهو هيو هڪڙي مهاجر جو ماڻهپو‪ .‬ماڻهو ڪيئن مڃي ته مهاجر‬ ‫سڀ اندر جا ڪارا هوندا‪!!.‬‬ ‫سو ڳالهه پئي هلي مير صاحب جي۽ اسان کي ُ‬ ‫ڪرسين تي ويٺل ڏسي ڪاوڙجي جيپ‬ ‫موٽائڻ جي‪ .‬ورندي ڏينهن ٻنيَء تي ايندي ساڻ ئي‪ ،‬بابا کي گار ڏيندي چيائين ”اڙي‪. . . . .‬‬ ‫‪ . . . . . . . . .‬ڪالهه ڪنهن جي اجازت سان شهر ويو ُهئين“؟ بابا کي هونئن به گار تان‬ ‫تمام گھڻي ِچ َڙ ايندي ُهئي‪ ،‬اوطاق جي ڪچهريَء ۾ به جيڪر ڪو هڪ ٻئي کي گار ڏيندو‬ ‫ُهيو ته به بابا ِچڙي پوندو ُهيو‪ .‬هاڻ جو ِسڌي خود کي گار مِليس‪ ،‬ته بِگڙي پيو‪ ،‬جوڙو‬ ‫ڇڏيندي ئي ”پائِڻو“ کڻي‪ ،‬ميرصاحب تي ” ُلوهه“ ڪيائين‪ ،‬جيتوڻيڪ بندوق هٿ ۾ هجيس‪،‬‬ ‫‪112‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پر بابا جا تيور ڦريل ڏسي‪ ،‬مير صاحب ِڏٺو ته ماريندو‪ ،‬سو رکيائين ُکڙين تي زور‪ .‬بندوق‬ ‫ڪلهي تي‪ ،‬اڳيان مير صاحب ۽ گامڻ خان‪ ،‬ته پويان بابو پائڻو هٿ ۾ کنيو وڦلندو پئي‬ ‫ويو‪ ،‬نيٺ بابو سائين‪ ،‬مير صاحب سان ڊوڙ۾ ُپڄي نه سگهيو ته َسهڪي بيهي رهيو‪ .‬۽‬ ‫مير ٺاري خان ڀڄي جان ڇڏائي هئي‪.‬‬ ‫تن ڏينهين عالم ڪيريو هن تر ُڳجهو توڙي بنهي ارڏو ُمڙس هيو‪ ،‬سوڙھ سڪوڙ ۾‬ ‫سڀڪو وٽس ڀڄي ويندو هيو‪ .‬هو به مڙس جهيڙي جوٽڻ ۽ ڪيسن ڪرڻ جو ڪوڏيو هوندو‬ ‫هيو‪ .‬جنهن سان به گڏجي بيٺو ته انهيَء جو ٿي ويو‪ .‬انهيَء تان پوِء ڪوبه خان خانان ڪونه‬ ‫هٽائي سگهندو هيس‪ .‬سو به مير صاحبن جي ڪجھ ٻني پنهنجي هارين کان هارپ تي پيو‬ ‫پوکائيندو هيو‪ .‬پر ڪجھ وقت کان مير تاج محمد سان ڪنهن ڳالھ تي ُرٺو ويٺو هيو‪،‬‬ ‫گڏوگڏ کيس اها به خبر ُهئي ته مير صاحب جي ڇن واري لڳ ڀڳ ‪ 158‬ايڪڙ ڀلوڙ ٻني‪،‬‬ ‫ُڀٽي صاحب زرعي سڌارن هيٺ ٽوڙي ڇڏي آهي‪ .‬۽ اڃان تائين ُانهيَء ٻنيَء جودعويدار‬ ‫ين ته گهڻيئي ها‪ ،‬پر ميرپورخاص جو‬ ‫ڪوبه ڪو نه ٿيو آهي‪ .‬تن ڏينهين هونئن دعويدار ٿِ ِ‬ ‫مختيارڪار مرحوم عبداالحد شيخ ۽ ڊي سي هاشم ميمڻ‪ ،‬صفا ايماندار آفيسر هيا‪ ،‬ڪوڙي‬ ‫دعويداريَء ڪرڻ واري کي ٽ ِ َ‬ ‫يپ کائڻ جي َپڪ هئي‪ .‬مڙسن جي ايمانداريَء ۽ اصول پرستي‬ ‫َء جي هنڌين ماڳين هاڪ هوندي هئي‪ .‬خاصخيلي صاحب جو ته تعلقو هيو‪ ،‬هاشم ميمڻ‬ ‫صاحب جو ته ضلعو هيو ضلعو به ڪو جهڙو تهڙو ڪونه هيو‪ ،‬هاڻوڪو عمرڪوٽ‪ ،‬ٿرپارڪر‬ ‫۽ ميرپورخاص ٽئي ضلعا انهيَء هڪڙي ضلعي ۾ هيا‪ .‬سو عالم ڪيرئي‪ ،‬جو ُٻڌو ته بابا ۽‬ ‫ميرصاحب ۾ ِڇڪ ِڇڪان ٿي آهي‪ ،‬سو مڙس رات جو ئي اچي ٺڪاُء ڪيو ۽ ڳوٺ وارن‬ ‫کي سڏي پاڻ سان گڏ ويهاري پوِء ڳالھه ڪيائين ته اها زمين هاڻي مير صاحب جي ملڪيت‬ ‫ڪانهي رهِي‪ ،‬سرڪار جي َسندي آهي َسندي‪ .‬هاڻ رڳو چئين آني واري درخواست ڏيڻ جي‬ ‫دير آهي‪ .‬ٻني اوهان جي ٿي ويندي‪.‬‬ ‫انهيَء مهل ته وڏيري عالم جي ڳالھ سڀني کي ڦوڪ لڳي پئي‪ ،‬ڇو جو سڀني کي خبر‬ ‫هئي ته مير صاحب ڪو جهڙو تهڙو ڪونه هيو جو ڀٽو صاحب انهيَء کان مائٽاڻي ملڪيت‬ ‫ُ‬ ‫ڪجھ نه ڪجھ ڪجي‪ ،‬پوِء وري‬ ‫ُڦري ڇڏي‪ .‬پر پوِء به هڻي ماري سڀني جي صالح بيٺي ته‬ ‫اها به صالح ٿي ته ُرگهي جي پاڙي جي لڏي ويل مينگهواڙن کي به سڏائجي‪ ،‬سڀيئي‬ ‫هڪڙي صالح ٿي پوِء گڏجي دعويداريَء الِء دانهين ٿجي‪ .‬ميگهواڙن ڏانهن نياپو ويو‪،‬‬ ‫منجهائن ٻه چار ڄڻا آيا‪ .‬ورندي ڏينهن مختيار ڪار کي ستن اٺن ُمڙسن گڏجي درخواست‬ ‫ڏني‪ .‬مختيار ڪار وٽ انصاف به هيو ته ُڀٽي جي ٽائيم جي ڪامورن وٽ تڪڙي داد رسي‬ ‫‪113‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫به هئي‪ .‬بس رڳو درخواست ڏيڻ جي دير هئي‪ ،‬نه ڊيگھ ٿي نه ويڪر ٿي‪ ،‬گهڙيَء ۾ ئي‬ ‫تپيدار ُ‬ ‫گهرائجي آيو‪ ،‬قرآن شريف ۽ گيتا کڄي آيا‪ ،‬وچ تي ٻئي پاڪ ڪتاب رکي‪ ،‬ديھ جو‬ ‫نقشو رکي‪ ،‬قران ۽ گيتا تي هرهڪ کان سروي نمبر ُسڃاڻرائي‪ ،‬خسره گرداوري ِڏ ِسي‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫پنجڙ‪ ،‬نه‬ ‫اوڻيهه ماڻهن کي ُاتي جو ُاتي‪ ،‬ٻنيَء جي مالڪيَء جا َپ َٽا ٺاهي ِڏنائين‪ .‬نه پئسو نه‬ ‫َ‬ ‫گينداڙ‪ .‬سڀني کي َپٽا مِليا‪ ،‬ته پنا ڏسي ڏاڍا خوش ٿيا‪ ،‬ڀٽي صاحب جو انصاف ڏسي‬ ‫گِ ِهل نه‬ ‫ڪن جي اکين مان بي اختيار‬ ‫۽ ست پيڙهيائتي هارپي واري ٻنيَء جي مالڪ ٿيندي‪ِ .‬‬ ‫خوشيَء لڙڪ پئي لڙيا‪ .‬خير ميرپور مان واپس اچي‪ ،‬اهي پٽا ماٺ مِيٺ ۾ گهرن ۾ آڻي‬ ‫رکيائون‪ .‬ڪجھ ڏينهن بعد شرن جا اسان وٽ ۽ ميگهواڙن جا رگهي مل وٽ امانت ڪري‬ ‫رکيائون‪ .‬عالم پنهنجا َپٽا پاڻ سان کڻي ويو‪ .‬ايئن سڀڪو ٿانيڪو ٿي وڃي لڳو پنهنجيَء‬ ‫ماٺ م ِيٺ ۾ ڪاغذي ڪم پي ُاڪاليا‪،‬‬ ‫ڪرت سان‪ .‬پويان بيکي ۽ عالم ِ‬ ‫پنهنجيَء ٻنيَء جي ِ‬ ‫پندرهين فارم ۾ پئي داخالئون رکرايائون‪ ،‬پاڻِيَء جي شيئر لسٽ به َٺ ِهي تيار ٿي‪ .‬مير تاج‬ ‫محمد صاحب توڙي سندس ُپٽ مير ٺاري خان کي َجن نه َ‬ ‫ڪ ِن‪ ،‬پويان ڪم پئي َلٿو‪ .‬االٽ‬ ‫ِ‬ ‫ٿيل زمين مان ڪجهه ُٽڪرن تي اسان شرن مير صاحب جي هارپي سان فصل پوکيو ُهيو‪.‬‬ ‫جيڪو به هاڻ اچي تيار ٿيو هيو‪ .‬هوڏانهن ماما رمضان کي ُان قصي جي خبرئي ڪونه‬ ‫ُهئي‪ُ ،‬مڙس ڪمدارين ۾ پورو هو‪ .‬ايندو به ڇهين ڇهين مهيني ڳوٺ هيو‪ .‬سو هڪڙي‬ ‫َ‬ ‫س‪ .‬ماما رمضان کي مير تاج‬ ‫ڏينهن ڳوٺ آيو‪ ،‬ته بابا‪ ،‬سموري ڳالهه ڪندي ڪاغذ‬ ‫ڏيکاري ِ‬ ‫محمد جي هستيَء۽ هلنديَء جي خبر هئي‪ ،‬ان ڪري مير صاحب جي ڏمر کان ڏاڍو ڊِنو‪ .‬۽‬ ‫سڀني ڳوٺ وارن گڏ ڪري مير صاحب جي ڏاڍ ۽ ڪاوڙ جي ياد ڏياريائين‪ .‬حال گھڙي ته‬ ‫شينهن ٿيل شرن ۽ مينگھواڙن کان ُدرڙيون نڪري ويون هيون‪ ،‬ڪي ته ماما جا احوال‬ ‫ُٻڌندي ئي جهنگ جي خيال الِء ُاٿي ويا هيا‪ .‬ڀانيان ٿو ته مير صاحب جي ڀئو کان مڙسن جا‬ ‫دست هليا ويا هيا‪ .‬گھڙي ئي ڪونه گذري ته سڀني ڏڪندي ڏڪندي اچي ماما جي اڳيان‬ ‫ٻنين جي َپٽن وارا ڪاغذ رکيا‪ .‬۽ صالح ڏيندي چيائونس ته‪ ،‬رمضان مير صاحب کي‬ ‫چئجانِء ته اسان ڪابه درخاش ڪا نه ڪئي هئي‪ ،‬سرڪار پاڻهي گھر ويٺي اچي هي ڪاڳر‬ ‫ڏنا هيا‪ .‬ايئن مامو مڙني کان ڪاغذ وٺي‪ ،‬عالم ڪيرئي کان َ‬ ‫لڪ ِڇ َ‬ ‫پ ۾ اهي کڻي مير‬ ‫صاحب وٽ ويو هيو‪ ،‬۽ ٻنين جا ُاهي َپٽا‪ ،‬مير تاج محمد جي َهٿ ۾ ِڏيندي چيو هيائين‪ ،‬ته‬ ‫سائين! هي ٻنيَء جا ڪاغذ حڪومت اسان کي ِڏنا آهن‪ ،‬پر اسان ابن ڏاڏن کان تنهنجي در‬ ‫جو نيمڪ کاڌو آهي‪ ،‬اسان ڪونه ٿا رکون‪ ،‬هي َو ُٺ کاتا ۽ َپ َٽا‪ .‬اسان ابن ڏاڏن کان تنهنجا‬

‫‪114‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هاري هياسون‪ ،‬اسان جو اوالد به تنهنجو هاري رهندو‪ ،‬نيمڪ چور نه اڳي هياسون ۽ نه ئي‬ ‫وري هاڻ به ٿينداسون‪.‬‬ ‫چوندا ڪونهن ته هر ڪمال کي زوال هوندو آهي سو ڀانئيان ٿو ته ُاهي ڏينهن مير تاج‬ ‫محمد صاحب تي زوال جا آيل هيا‪ .‬هونئن به هڪڙو مسڪين ماڻهو‪ ،‬جنهن سڄي ڄمار‬ ‫مير صاحب جهڙي هستيَء جو هارپو ڪيو هجي‪ ،‬تنهن کي ُڀٽو صاحب ميراڻي ملڪيت‬ ‫ُڦري‪ُ ،‬ان جو مالڪ ٺاهي ڇڏي‪ ،‬سو ئي وري وڃي مير صاحب کي چوي ته سرڪار ته مون‬ ‫کي مالڪ ٺاهيو آهي‪ ،‬پر آئون توتي ٿورو ڪري مالڪ ڪونه ٿو ٿيان‪ .‬ته اهو فطري آهي ته‬ ‫مير صاحب هجي يا ڪو ٻيو گرم ته ٿيندو‪ ،‬ماما اهو ته سوچيو ئي ڪونه هيو ته ڪو مير‬ ‫صاحب ويتر مٿس ڪاوڙبو‪ .‬۽ وري ايستائين مير صاحبن مان ڪنهن کي به ڪائي ڪل‬ ‫ڪانه هئي ته هاڻي اها زمين سندن ڪانهي رهي‪ .‬مير صاحب ماما جي ڳالھ نه سمجهندي به‬ ‫کانئس ڪاغذ ورتا ۽ ڪاغذ پڙهي‪ ،‬ماما کي ُاڇلي ُمنهن ۾ َهنيائين ۽ بنهي گھڻو اول فول‬ ‫ڳالهائي‪ ،‬بنگلي مان ٻاهر نِڪرڻ جو حڪم ڏيندي چيائين رمضان‪ ،‬مون تي ٿورو نه ڪر‪،‬‬ ‫مون کي سڀ ڪجهه ڪرڻ اچي ٿو‪ .‬منهنجو نالو مير تاج محمد آهي‪ ،‬سا ته توکي به خبر‬ ‫هوندي‪ .‬۽ ايئن ماما کي مير صاحب جي نوڪرن ڌڪا ڏئي بنگلي مان ڪڍيو هيو‪ ،‬ڀانئيان‬ ‫ٿو ته ُجتيَء پائڻ جي به مڙس کي گھٽي ڪونه ڏني هيائون‪ .‬اهي ڳالهيون ماما ڪنهن سان‬ ‫َسليون ته ڪونه هيون‪ ،‬اندر جو سور اندر ۾ رکيو هيائين‪ ،‬پر ُوٺي جون خبرون پانڌين‬ ‫پئي ڏنيون ۽ پڪ به اهائي هئي ته مير صاحب ماما سان اڻ ٿيڻي ڪري بنگلي مان ڪڍيو‬ ‫هيو‪ .‬ان ڏينهن ماما مير صاحب کان موٽيو هيو ته‪ ،‬عمر ۾ پهريون ڀيرو مير تاج محمد جي‬ ‫در تان تڙجي ُبڇڙو ٿي نڪرڻ تي بِ ُر ٿِيو آيو هيو‪ ،‬هوريان هوريان ُسرٻاٽن ۾ بابا سان مير‬ ‫صاحب پاران ڪيل بي عزتيَء واري ڳالھه ڪئي هيائين‪ ،‬تڏهن بابا‪ ،‬ماما رمضان تي ڏاڍو‬ ‫کِليو هيو‪ ،‬اصل ٻڌا ٽهڪ ڏيندي چيو هيائينس ته ادا مون کي ته اڳي ئي اها پڪ هئي ته‬ ‫ايئن ئي ٿيندو‪ ،‬۽ مير صاحب توکي ڳاڙهن گلن جا هار پارائي واپس موڪليندو‪ .‬۽ پوِء‬ ‫وري کلندي کِلندي چيائينس ته ادا رمضان‪ ،‬چڱو جيڪي ٿيو سو خير ٿيو‪ ،‬جيڪر دل جهلي‬ ‫سگهين ته هتي ويھ‪ ،‬نه ته تون وڃي پنهنجي ڊينگاڻ وساِء‪ ،‬پويان اسان ڄاڻيون ته تنهنجو‬ ‫مير صاحب ڄاڻي‪ .‬اسان کي ڀلي ڪڻاهيَء ۾ َترائي ڇڏي‪ ،‬جي جيئرا هياسون ته اچي خبرون‬ ‫وٺجانَء‪ ،‬جي مئاسون ته پرتاسون رب کي‪ .‬ڄاڻ ٿيئي ته اچي ڪانڌي ٿجانِء نه ته به تنهنجي‬ ‫مرضي‪ .‬پاڻهي پيا راڄ وارا پوريندا‪.‬‬

‫‪115‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫هلي هئي ته ٻِليَء جي ڪنڌ‬ ‫جيئن اڳي ڪونه ڪتابن ۾ پڙهيو هيوسي ته ڪ ِ‬ ‫وئن جي صالح ِ‬ ‫۾ گهنڊڻي ٻڌڻي آهي‪ ،‬پر َٻ َڌي ڪير؟ سو مسئلو هيو ڪوئن سان توڙي اسان سان‪ .‬سو‬ ‫اسان وٽ به صالحون شروع ٿيون ته‪ ،‬زمين جو قبضو ڪيئن وٺجي؟ ڪيراڳرائي ڪري؟‬ ‫ُ‬ ‫هلنديون رهيون‪ .‬راڄ ميگھواڙن جو هيو‪ ،‬شرن ۾ به اهڙي ٿوم ڪونه هئي جو‬ ‫صالحون‬ ‫مير صاحب کي منهن ڏئي سگهن‪ .‬ڪيرين جوهڪڙو گھر هيو‪ ،‬انهيَء مڙس ۾ ڦلڪون‬ ‫هيون‪ ،‬اصل ُگسڻ جهڙو ڪونه هيو‪ ،‬پر هڪڙو ته مڙس هيکلو ٻيو وري ُپڇڙيَء ۾ به هيو‪،‬‬ ‫خير انهيَء وچ ۾ مير صاحب ڪورٽن جا در کڙڪائي ڪيس ڪڙا سرڪار تي داخل ڪري‬ ‫ُچڪو هيو‪ ،‬تان جو مرچن ۽ وونئڻن جو فصل به اچي تيار ٿيو‪ ،‬عالم ڪيرئي جي صالح‬ ‫سان هڪڙي ڏينهن بابا بندوق کنئي ۽ ڪوڏر َکنئي‪ ،‬چيائين هلو ته هلي پنهنجو پاڻي َٻڌون‪.‬‬ ‫اسين ننڍا ُهجون ڪنهن لٺ‪ ،‬ڪنهن بانٺو کنيو‪ ،‬واٽر گهرن جي سامهون ئي هيو‪ ،‬بسم‬ ‫اهلل ڪري وڃي واٽر کي ڳنڍو ڏئي‪ ،‬پاڻي َٻڌوسين‪ .‬ميرصاحبن جا ڪمدار ڊوڙندا آيا‪ ،‬بابا‬ ‫َچ ُي ِن‪ ،‬ڀڄي پري ٿيو‪ ،‬زمين منهنجي کاتي جي آهي‪ ،‬سرڪاري شيئر لسٽ موجب پنهنجي‬ ‫واري جو پاڻي َٻڌو َاٿم‪ .‬جنهن به ٽين ٽين ڪئي ته سڌي بندوق هڻندو سانس‪ .‬مير صاحب‬ ‫جا ڪمدار ڪاراوا اسان کان به چٽ هيا‪ .‬سوسڀ ڪنهن ماٺڙي ڪري پوئتي موٽڻ جي‬ ‫ڪئي‪ .‬نه جهيڙو ٿيو نه ڦڏو‪ ،‬عالم ڪيريو ُپٽن سوڌو َپريان بيٺو ُهيو‪ ،‬سو به آبدار کي وٺي‬ ‫آيو‪ .‬مير صاحب جي ڪمدار کي واپس ُگهرائي‪ ،‬پاڻي َء جا وارا ۽ ٽائيم ُٻڌايائين۽ شيئر‬ ‫لسٽ به ڏنائين‪ .‬ٻئي ڏينهن اِالٽي ميگهواڙ به پنهنجي ڪکين موٽيا‪ .‬اچي اسان جيان‬ ‫پنهنجين ٻنين جا ڌڻي ٿيا‪.‬‬ ‫هوڏانهن مير صاحب ڏي به ماڻهو ڊوڙيا‪ ،‬وڏي وٺ وٺان َ‬ ‫ڪي ِئين‪ ،‬لوفر ُلنب آندائين‪ .‬هٿيار‬ ‫پنهوار آندائون‪ ،‬ڏاڍا ڏڏا ڏکر ٿيا‪ ،‬پر ايئن سمجهجي ته ڪجهه ڪونه ٿيو‪ .‬ايئن لڳو ڀانِء‬ ‫اسان سڀني جا ِپير ُزور ُهيا نه ته ڇا رگهي جي ڳوٺ جا ميگهواڙ‪ ،‬ڇا ميگهواڙن سان گڏ‬ ‫ويٺل شر۽ ڇا مير تاج محمد جي زمين تي قبضو‪ ،‬سو به بنان ڪنهن جهيڙي جهٽي ۽ خون‬ ‫خرابي جي‪ ،‬اصل کوڙو ئي ڪونه ٿي لڳو‪ .‬بس قدرت جو ڪو ميرن تي ڪو ڏمر هيو جو‬ ‫اڻ ٿيڻيون پئي ٿيون‪!!.‬پوِء به مير تاج محمد جو ته سج لهي چڪو هيو يا لهڻ وارو هيو‪،‬‬ ‫باقي مير ٺاري مرحيات پهريون ڪم اهو ڪيو جو ‪ 100‬ايڪڙ ٻني‪ 2100‬روپيا في ايڪڙ جي‬ ‫اگھ سان وڪڻي‪ .‬سرڪار تي ڪيسن جي ڌم الئي ڏنائين‪ .‬جيتوڻيڪ قانوني حساب سان‬ ‫اهي سڀ ڪيس حڪومت جي خالف ٿيندا هيا‪ ،‬پر اسان کي انهيَء ۾ الزمي ُڌر ٿيڻو پوندو‬ ‫هيو‪ .‬اها ڪار ايستائين هلي جيستائين مير صاحب هيو‪ .‬گڏگڏ هڪڙو ٻيو به ڪم ڪيائين‬ ‫‪116‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جو پهريائين هڪڙا کاهاڻي ٻروچ اچي ٻنيَء تي ويهاريائين‪ ،‬جيڪي صفا اهڙا ُب َز هيا جو‬ ‫َ‬ ‫هنگندي ُمٽندي به رائيفل ڪلهي مان ڪونه الهيندا هيا‪ .‬پوِء ڦلهڏين جا مري ٻروچ حاجي‬ ‫قادوَء جي اڳواڻيَء ۾ آيا‪ ،‬پوِء وري آتڻاه جا شر ٻروچ آيا‪ .‬سڀني کي ٻني ڇڏائي ڏيڻ جي‬ ‫صورت ۾ اڌ ٻني ڏيڻ جو آسرو ڏنو هيائين‪ .‬شروع ۾ ته اسان سڀني کي ڏاڍو ڊپ ٿيندو‬ ‫هيو ته ِڏنگا ماڻهو اچي لٿا آهن‪ .‬هاڻي االئي ڇا ٿيندو‪ .‬پر توڙ تائين ٻنهي طرفين رڳي‬ ‫کيکراٽ ئي ٿيا‪ ،‬ڪو وڏو ڏچو ڪونه ٿيو‪ .‬تڏهن اسان کي به پڪ ٿي ته مير صاحب جا آندل‬ ‫ڏاڍا مڙس به اسان جهڙا ئي ڪمزور آهن‪ .‬۽ مير صاحب جي سادگي ۽ سچائيَء کي ڏسي‬ ‫سڀ مڙس َک َل سائي ڪرڻ هليا هيا‪ .‬اهي قصا االئي ڪيترا سال هلندا رهيا‪ ،‬ايتريقدر جو‬ ‫اسين اوالدي عيالي به ٿي وياسين‪.‬‬ ‫خير هاڻ هلون ٿا پوئتي‪ُ ،‬ان سال مڊل اسڪول ڪاٺڙيَء مان اٺون پاس َ‬ ‫ڪ ُيم‪ ،‬خان محمد‬ ‫سال کن اڳ۾ ئي اٺون پاس ڪري ميرپورخاص پڙهڻ ويو ُهيو‪ .‬گورنمينٽ هاِء اسڪول‬ ‫جي هاسٽل۾رهندو ُهيو‪ .‬جڏهن مون اٺون پاس ڪري نائين ۾ داخال وٺڻ الِء َپ َر پئي ساهيا‪،‬‬ ‫تڏهن اسان جي گهر ۾ غربت جو ديرو ڄمايل هيو‪ ،‬ويلي تي ويلو پوندو هيو‪ ،‬قرضن جا‬ ‫ڪوٽ هيا‪ .‬ان ڪري ُ‬ ‫غربت سبب ٻن ٻارن جوخرچ ڪرڻ الِء مائٽ ڏاڍا پريشان ٿيا‪ .‬تڏهن‬ ‫ماما‪ ،‬بابا ۽ امان کي چيو ته پاڻ هڪڙي خان محمد کي پڙهايون ٿا‪ ،‬۽ اميرو ڀلي ٻني جو‬ ‫ڪم ڪار ڪري‪ .‬بابا سائينَء ماما جي انهيَء صالح تي هڪدم ها َ‬ ‫ڪ ِئي هئي‪ .‬پر انهيَء‬ ‫مهل َامڙ وچ۾ پئي چيو‪ ،‬نه ادا‪ ،‬توهان وٽ خرچ ڪونهي ته خير آهي‪ ،‬پر ڪجھ به ٿئي‬ ‫آئون پورهيا ڪري به پنهنجو ُپ ُ‬ ‫پڙهائينديس‪ .‬امان جو فيصلي ُنما ُجملو ُٻڌي ماما کڻي‬ ‫ٽ‬ ‫ِ‬ ‫ماٺ ڪئي‪ .‬۽ ٻئي ڏينهن آئون امان جا ڏنل ٻه روپيا ۽ سرٽيفڪيٽ کيسي ۾ وجهي‪ ،‬وڃي‬ ‫ميرپورخاص جي گورنمينٽ هاِء اسڪول۾ خان محمد وٽ ُپهتس‪ .‬ڦٽا ڦٽ داخال مِلي وئي‬ ‫ُ‬ ‫هئي‪ ،‬نائون اي ڪالس مليو‪ ،‬هاسٽل ۾ خان محمد سان گڏ ڪمروبه اِالٽ ٿيو‪ ،‬ٻنهي جون‬ ‫ٻه ُ‬ ‫ڪرسيون‪ ،‬ٻه ميزون‪ ،‬ٻه َک ُٽون‪ ،‬وڏي لئيِء ٿي وئي‪ُ .‬انهيَء زماني ۾ گورنمينٽ‬ ‫هاِءاسڪول ميرپورخاص وڏيَء اوج تي ُهيو‪ .‬بلڊنگ آڏو وڏا خوبصورت راند جا ٻه ميدان‪،‬‬ ‫سائي چهچ َڇٻر‪ ،‬وڏا وڏا وڻ۽ بهترين پڙهائي هوندي هئي‪ .‬ڀانئيان ٿو ته سائين حبيب اهلل‬ ‫ميمڻ هيڊ ماستر هوندو هيو‪ ،‬اسان جو ڪالس ٽيچر سائين غالم رسول جتوئي هيو ۽‬ ‫خان محمد وارن جو عبدالفتاح ميمڻ هوندوهيو‪ .‬نئون ماحول ۽ نئون اسڪول ڏسي حال‬ ‫گھڙيَء ته وائڙو ٿي ويس‪ ،‬پوِء آهستي آهستي وڃي انهي ماحول سان هِريس‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫منهنجي َاچڻ سان خان محمد تي به بوجهه ِپيو‪ ،‬اسان ٻن ڄڻن جا ميس جي مانيَء جا پئسا‬ ‫مائٽ ڪونه ٿي َ‬ ‫ڪري سگهيا‪ .‬هڪڙو کائي ۽ ٻيو ِڏسي‪ ،‬اهو اسان جي ُمنهن تي ڪونه ٿي‬ ‫پيو‪ ،‬ان ڪري ميس به بند ڪرڻي پئي‪ ،‬ڳوٺ آياسين ۽ امان ۽ جيجان سان اهو احوال‬ ‫ڪيوسين‪ ،‬تن ٻنهي رات جي پيٽ ۾ ڏهن سيرن جيترو اٽو‪ ،‬جنڊ تي ِپيهي ورتو‪ ،‬۽ ورنديَء‬ ‫صبح جو اهو اٽو ڪپڙي جي ڳوٿريَء ۾ ِوجهي اسان جي حوالي ڪيائون‪ .‬جيئن ته آئون‬ ‫عمر ۾ ننڍو هيس انهيَء ڪري اخالقي ۽ اصولي طور هر هفتي اها اٽي جي َب َڊ منهنجي‬ ‫مٿي َسجي ميرپور هلندي هئي‪ .‬اها الڳ ڳالھ آهي ته ڪپڙي جي ڳوٿريَء مان اٽو ڇڻي‬ ‫منهنجي وارن ۾ به جذب ٿيندو رهندو هيو‪ ،‬تن ڏينهين اسان ٻنهي کي هفتي جي خرچي ٻه‬ ‫روپيا ملندي هئي‪ ،‬جنهن مان هفتي جي موڪل وارو اوٽ موٽ جو ڀاڙو به ڪرڻو پوندو‬ ‫هيو‪ .‬اسين اهو اٽو ميس جي سرڪاري بورچيَء محمود بنگاليَء کي ڏيندا ُهياسين‪ ،‬جيڪو‬ ‫اسان کي انهيَء مان ٻن ويلن جي ماني پچائي ڏيندو ُهيو‪ ،‬محمود بنگالي‪ ،‬ڪڏهن ڪڏهن‬ ‫ُ‬ ‫صبح جو رحم کائي‪ ،‬اميرن جي ٻارن جي چانهه مان ٻه ڪوپ به مفت ۾ڏئي ڇڏيندو ُهيو‪.‬‬ ‫منجهند ۽ رات جو ُرکي ماني ِڳهي ڪونه سگھندا هياسين‪ ،‬اصل ماني ڀٽاري نڙيَء مان‬ ‫لهندي ئي ڪونه ُهئي‪ ،‬ته گرھ ِڳهڻ الِء پاڻيَء جا ُڍڪ َڀريندا ُهيا سين‪ .‬پاڻيَء سان وري‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن پيٽ ۾ ُسور پوڻ لڳندو ُهيو‪ .‬پوِء ِپيٺل ڳاڙهين مرچن جي هڪڙي ُپ ِڙي ٻن‬ ‫آنن ۾ خريدي آندي سون‪ .‬ٿورڙا پيٺل مرچ پاڻيَء ۾ ُپسائي ُان ۾ ماني ٻوڙي‬

‫ُ‬ ‫کائينداهياسين‪ .‬ڇا جو احساس محرومي؟؟‪ ،‬ڇا جي ِريس؟؟ڇا جون حسرتون‪ ،‬ته هاسٽل ۾‬ ‫رهندڙ اميراڻا ٻار‪ ،‬ميس ۾ ُ‬ ‫ڪڪڙ ۽ قورما ٿا کائين‪ ،‬۽ اسان ُرکي سکيَء تي گذارو ٿا‬ ‫ڪريون‪ .‬بس ُڌن ُهئي پڙهڻ جي ۽ ڪانه ڪا منزل ماڻڻ جي‪ ،‬ٻيو ڪجهه به نه!!‪ .‬ها سچ‬ ‫هاسٽل ۾ هڪڙو اسان کان به وڌيڪ غريب‪ ،‬حمزو بروهي هوندو هيو‪ ،‬جيڪو ميرپورخاص‬ ‫جي اولھ طرف جو رهاڪو هيو‪ ،‬انهيَء ويچاري کي ته ٻه ٻه ڏينهن ويال پوندا هيا‪ .‬موڪل‬ ‫جي ڏينهن ڀاڙو ڪونه هوندو هيس جو گھر وڃي‪ .‬پڙهي نڪرڻ کان پوِء ان جو ڏس َپتو‬ ‫ئي ڪونه پيو ته ڪهڙي جهان ۾ آهي‪.‬‬ ‫ڪپڙن تان ياد آيو اٿم ته تن ڏينهين مليشيا رنگ اسڪولي ٻارن جو يونيفارم هوندو هيو‪،‬‬ ‫اسان وٽ مليشيا جو هڪڙو ئي وڳو هوندو ُهيو‪ .‬سڄو هفتو اسڪول ۾اهو هڪڙو ئي‬ ‫وڳو پائبو هيو‪ ،‬پگھر جي ڌپ جو به احساس ڪونه ٿيندو هيو‪ ،‬ته وري استري يا ڪپڙن جا‬ ‫ُ‬ ‫گھنج ڪنهن کي به ياد ڪونه هوندا هيا‪ .‬هر ڇنڇرتي واپس گھر ايندا ُهياسين‪ .‬صبح جو‬ ‫ڪپر تي ڪپڙن ڌوئڻ جو ُ‬ ‫امڙ‪ ،‬واٽر جي َ‬ ‫ڪنو چاڙهيندي ُهئي‪ ،‬رڳو اسان جا نه پر سڄي‬ ‫‪118‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫گھر جا ڪپڙا آچر آچر تي ڌوپندا هيا‪ .‬اسين مائرن جون پوتِيون گوڏ ٻڌي‪َ ،‬مهٽي ُپسايل‬ ‫تيل ميٽ سان وهنجي‪ ،‬واٽر تي ئي ويهندا هياسين‪ .‬ايستائين‪ ،‬امان ميرن ڪپڙن کي ُ‬ ‫ڪني‬ ‫ِ‬ ‫۾ الڻا ساڙي ٺاهيل ُ‬ ‫کار سان َٻڙهڪائي‪ ،‬نيپوڙي‪ ،‬سيپوڙي‪ ،‬واٽر تي ئي ڇٻر يا ڪنهن وڻ‬ ‫تي ُسڪڻا وجهندي ُهئي‪ .‬ڪالڪ کن اندر ُسڪل َ‬ ‫ڪپـڙا َپهري گهر اچبو هيو‪ .‬وري نئين‬ ‫هفتي ساڳيا ڪپڙا ڌوپندا ُهيا‪ ،‬اها حقيقت آهي ته غربت جي ڪري ُسرهي صابڻ جي ٽِڪي‬ ‫اسان جي گھر ۾ عيد براد تي ئي ايندي هئي نه ته ٻيو ٿيو خير‪.‬‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن‪ ،‬هاسٽل جا ٻه ُسکيا شاگرد اسماعيل چانهيو يا نبي بخش بروهي چانهه الِء‬ ‫شاگردن کي صالحي‪ ،‬آمريڪن اسپتال جي سامهون فرنٽيئر هوٽل تي وٺي ويندا ُهيا‪ِ .‬جتي‬ ‫رات جي ٿڌڪار ۾نورجهان جا گانا ُٻڌي‪ ،‬چانھ جو ڪوپ ڪوپ پي پوِء هاسٽل ڏي موٽندا‬ ‫رات جو َاٺن َڏهن ڄڻن جي ُگروپ ۾ چانهه پي هاسٽل ڏانهن‬ ‫ُهياسين‪ .‬اهڙيَء ئي هڪڙيَء‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڌ ٻاهر ڪڍي ُ‬ ‫هٿ‬ ‫موٽندي‪ ،‬گاما اسٽيڊيم وٽان گذرندڙ گاڏين جي قطارمان شهيد ُڀٽي‬ ‫لوڏيو‪ .‬ڀانئيائين ته سندس استقبال الِء بيٺا آهيون‪ .‬ڏاڍا خوش ٿياسون‪ .‬پنهنجي اهميت‬ ‫ِڏسي‪ .‬وزير اعظم ُڀٽي جهڙيَء هستيَء اسان کي سالم ڪيو ته َوٺي زور زور سان نعرا‬ ‫هنياسيون‪ ،‬جيئي ڀٽو‪ ،‬سدا جيئي ڀٽو‪ ،‬اسماعيل چانهيو‪ ،‬پير پاڳاري جو ُم ُ‬ ‫ريد ُهيو‪ ،‬پير‬ ‫پاڳاري جا ُم َ‬ ‫ريد ُڀٽي صاحب کان پرڀرا هوندا هيا‪ ،‬پر انهيَء رات اسماعيل به اسان سان گڏ‬ ‫نعرن جا ُڌوڙيا لڳايا هيا‪ ،‬پوِء َپئي م ُ‬ ‫ِنٿون ڪيائين ته ڪنهن جماعتيَء سان ڳالهه نه ڪجو‪.‬‬ ‫اهو اساعيل چانهيو پوِء ڊاڪٽر ٿيو‪ ،‬باقي نبي بخش بروهيَء جو ڪو ڏس پتو ڪونهي ته‬ ‫ڪٿي ۽ ڪهڙي حال ۾ آهي‪.‬‬ ‫ماما‪ ،‬هڪ ڀيرو ڇهين مهيني ڪمداريَء تان ڳوٺ آيو هيو‪ ،‬آچر جي ڏينهن معمول جي‬ ‫خرچيَء کان عالوه خان محمد کي لِڪائي‪ ،‬ڪي ڏهاڪو کن روپيا ڏنائين‪ .‬هڪڙيَء شام جو‬ ‫خان محمد مون کي هاسٽل ۾ اڪيلو ڇڏي فلم ڏسڻ ويو‪ .‬موٽندي مون الِء مِٺو ُ‬ ‫پان ۽‬ ‫سگريٽ وٺي آيو‪ .‬پهرين ڀيرو ُ‬ ‫پان کائِي‪ ،‬زندگيَء جو پهريون سگريٽ ُدکايم‪ ،‬کنگه ُيس ته‬ ‫دريَء مان سائين غالم رسول جتوئي صاحب جي نظر پئجي وئي‪ ،‬سگريٽ ته ڀورا ڀورا‬ ‫ٿي ِويو‪ ،‬پر سائينَء جي ٿڦڙ ڪنن مان دونهان ڪڍي ڇڏيا‪َ .‬اصل َڳ ُل ئي ڳاڙهو ٿي ويو هيو‪.‬‬ ‫اها هئي ان زماني جي ماسترن جي سختي‪ ،‬اڄڪلھ جي ماسترن جو ته قصو پري رهيو‪،‬‬ ‫پر چون ٿا ته هاڻ بچن شل پيُء ُپٽ گڏ ويٺا نشا پتا ڪن‪ .‬ڪا پرواھ ئي ڪانهي ته هي ڇا‬ ‫ويٺا ڪريون‪ ،‬هي اسان پنهنجي اوالد کي ڪهڙي رستي تي پيا الهيون‪ .‬ها سو سگريٽ جي‬

‫‪119‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٽسينگ ٿيس‪ ،‬ڪامورو ٿيس‪ ،‬تڏهن اها سا علت پئجي‬ ‫ڳالھ تان ياد آيم ته گھڻو پوِء جڏهن ِ‬ ‫وئي جنهن مان اڄ تائين جان ناهيان ڇڏائي سگھيو‪.‬‬ ‫ُانهيَء زماني ۾ سنڌ اسيمبليَء ۾ آيل سنڌي ٻوليَء جي بِل تان سنڌين ۽ مهاجرن ۾ چڱي‬ ‫موچاري تنگا َ‬ ‫شي ٿي ُهئي‪ ،‬رئيس امروهويَء جي‪ ،‬اردو کا جنازا هي ذرا ڌوم سي‬ ‫ڪ ِ‬ ‫نڪلي‪ ،‬مهاجرن ۾ ممڻ مچائي ڇڏيو ُهيو‪ُ .‬ان ِڍينگا ُمشتيَء کي ويتر ميرپورخاص مان‬ ‫تڏهن هوا ِم ِلي‪ .‬جو ڪامپريهنسيو هاِء اسڪول ۾ ٻه ٽي شاگرد ڪنهن معمولي ڳالهه تان‬ ‫َ‬ ‫ٽڪي پيا ۽ شهريار نالي مهاجر شاگرد مارجي ويو هيو‪ .‬اهو ڪيس مير تاج محمد جي ُپ َ‬ ‫ٽ‬ ‫ا ِ‬ ‫علي احمد‪ ،‬پوِء جي مشهور داروغي مظهرشاهه عرف ٽانڊو شاھ ۽ اڪبرمستوئيَء مٿان‬ ‫داخل ٿيو هيو‪ .‬مهاجرن کڻي شهر مٿي تي کنيو هيو‪ .‬سڄيَء سنڌ م سنڌي مهاجر جهيڙا‬ ‫ايترا ته وڌي ويا جو ُڀٽي صاحب کي مجبور ٿي پنهنجي ٽيلنٽيڊ سوٽ ممتاز علي ڀٽي‬ ‫کي وزارت اعلي تان الهڻو پئجي ويو هيو‪ ،‬گھڻو پوِء ته ماڻهن ڳالهيون ڪيون هيون ته‬ ‫ايئن ڪونه هيو‪ ،‬ٻوليَء جا جهيڙا به اصل ۾ شهيد ڀٽي جي اعالنيل زرعي سڌارن کي‬ ‫روڪڻ الِء ڪيا ويا هيا‪ .‬۽ پوِء اهو قصو هميشھ الِء سنڌ جي ماڻهن جي نڙيَء ۾ مڇيَء جي‬ ‫ڪنڊي جيان اٽڪي پيو هيو‪ ،‬جيڪو اڃان تائين ايئن اٽڪيو پيو آهي‪ .‬هاڻ جيڪر اسان‬ ‫سمجهون ته انهيَء سازش ۾ سنڌي وڏيرو ايم پي اي‪ ،‬يا ايم اين اي شامل هيو ته پاڻ اهو‬ ‫چئي سگھون ٿا ته ٻوليَء واري جهيڙي جو طوق وڏيري طبقي جي ماڻهن ئي اسان جي‬ ‫ڪنڌ ۾ وڌو هيو‪ ،‬رڳو پنهنجون ملڪيتون بچائڻ الِء‪ .‬جيئن غوث علي شاھ به هڪڙو وڏو‬ ‫طوق سنڌ جي ڳچيَء ۾ وجهي ويو‪ ،‬جيڪو اڃان پيو گهوگها ڏئي‪ ،‬نه ڄاڻ ڪيتري تائين‬ ‫ڏيندو رهندو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين اسان جو نائين جو امتحان ٿيڻ وارو ُهيو‪ .‬رات جو دير تائين پڙهي‪ ،‬پڙهي‪ ،‬بي‬ ‫ُاونا هاسٽل ۾ ُستل ُهياسين‪ ،‬جو ُ‬ ‫صبح سويل بابا اچي َسهڙيو‪ ،‬چئي شهر ۾جهيڙن جو ُٻڌي‬ ‫سڄي گهر جا ڀاتي سڄي رات َڳڻتين ۾ ُستا ئي ناهيون‪ ،‬ته اسان جي ٻچڙن جو االئي ڪهڙو‬ ‫حال هوندو؟ بس هاڻ اٿو ۽ هينئر جو هينئر هلو ڳوٺ ۽ هلي مائرن کي منهن ڏيکاريو‪،‬‬ ‫جن سڄي رات روئيندي َ‬ ‫ڪٽي آهي‪ .‬ائين پوِء َٻڌي ُٻوٿ ڳوٺ آياسين‪ .‬۽ پوِء مون نائين جو‬ ‫امتحان ۽ خان محمد ڏهين جو امتحان‪ ،‬ڳوٺان روز َب ُسن ۾ وڃي ڏنو ۽ پاس به ڪيو‪.‬‬ ‫هاڻ ڳوٺ ۾گھڻو رهڻ جي ڪري‪ ،‬اويل سويل ٻنيَء ٻاري جي ڪم ڪار ۾ به بابا مرحيات‬ ‫جو به هٿ ونڊائڻ لڳو هيس‪ُ .‬ان ئي زماني ۾ مذهبيت جي طرف الڙو وڌڻ لڳو هيم‪.‬‬ ‫هوريان هوريان آئون حد کان وڌيڪ مذهبي ٿيندو پئي ويس‪ .‬جيتوڻيڪ هن ڳوٺ ۾ ڪو‬ ‫‪120‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫به اهڙو ماڻهو ڪونه هيو جيڪ مونکي َپٽيون پڙهائي ها‪ .‬يا منهنجي ويهي ڪا ِسکالئي‬ ‫ڪري ها‪ .‬پر االئي ڇو جنونيت مون تي حاوي ٿيندي پئي وئي‪ .‬تن ڏينهين ڳوٺ ِجي ڪچي‬ ‫َمسيت جي ُٻهاري ڪڍڻ‪ ،‬ڇڻڪار ڪرڻ ۽ رات جو ڏيئو ٻارڻ‪ ،‬منهنجا اولين فرض هوندا‬ ‫صبح جو قرآن شريف جو دور ڪرڻ‪ ،‬پنج وقتي نماز پڙهڻ‪َ ،‬‬ ‫ُهيا‪ .‬هر روز ُ‬ ‫ٽيهئي روزا رکڻ‪،‬‬ ‫تراويحون پڙهڻ کان عالوھ ُجمعي جو ُخطبو پڙهڻ ته ِذمي ئي منهنجي ُهيو‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن‬ ‫ُملو ابراهيم ٿر هليو ويندو ُهيو ته اهي ٻه چار ڏينهن سڀني نمازن جي امامت به آئون ڪندو‬ ‫ُهيس‪ .‬تن ڏينهين جيرام ميٽرڪ پاس ڪري‪ ،‬ماستر ٿي ڳوٺ ۾ آيو ُهيو‪ُ .‬ان سان گهڻي‬ ‫آڳاٽي ۽ گهاٽي سنگت ُهجيم‪ ،‬تن ڏينهين ُهو پليجي جي مائو نواز ڪميونسٽ پارٽيَء‬ ‫سان واڳجي چڪو ُهيو‪ ،‬کوڙ ساريون اخبارون‪ ،‬رساال ۽ ڪتاب مون کي ڏيندو ُهيو‪ .‬جن‬ ‫کي گهڻي غور سان پڙهندو رهندو هيس‪.‬‬ ‫پر پوِء جيئن جيئن مون تي غالب پوندڙ مذهبي ڪٽرپڻي پنهنجا رنگ ڏيکارڻ شروع ڪيا‬ ‫هيا‪ ،‬تيئن تيئن‪ ،‬جيرام کان ِڇڊو ٿيڻ لڳو هيس‪ ،‬ڀائيندو هيس ٿي ته هي جيرام ته هندو‬ ‫آهي ۽ هر هندو ڪافر آهي‪ ،‬۽ هر ڪافر منهنجي مذهب جو دشمن آهي۽ جيڪو منهنجي‬ ‫مذهب جو دشمن آهي سو خدا جو به دشمن ٿيو ۽ سو به اڳتي هلي کيس دوزخ جي باه جو‬ ‫ُ‬ ‫ٻارڻ ٿيڻو آهي‪ ،‬تنهنڪري هِن جيرام سان منهنجي دوستي ته مورڳهين مذهب سان دشمنيَء‬ ‫جي برابر ٿي ٿئي‪ .‬سو تن ڏينهين نه ڏني نه ورتي جيرام سان ياري ٽوڙي ڇڏي هيم‪ .‬ٻيو‬ ‫ته ٺهيو پر پوِء ننڍين ننڍين ڳالهين تي ڳوٺ جي هڪ جيڏن مينگهواڙن سان اٽڪي‪ ،‬وڏا‬ ‫وڏا مذهبي حواال ڏئي پاڻ کي‪ ،‬مذهبي طور ُاتم ظاهر ڪندو ُهيس ۽ کين نِج ڪافر چئي‬ ‫ڪوٺيندو ُهيس‪ .‬تڏهن سمجھندو هيس ته خدا آهي ئي رڳواسان مسلمانن جو‪ ،‬اها خبر ئي‬ ‫ڪونه هيم ته هندو به خلقيل ته ُانهيَء ُخدا جا آهن‪ .‬رت جو رنگ به ساڳيو ڳاڙهو اٿن‪،‬‬ ‫جسماني بناوٽ به ساڳي‪ ،‬پوِء اسان ڇو ُاتم آهيون ۽ هو ڇو نيچ آهن؟؟؟ اهي خبرون گهڻو‬ ‫پوِء پيم‪ ،‬جڏهن ڪامريڊن جي ور چڙهيس ۽ کوڙ سارا ڳاڙها ڪتاب پڙهيم‪ .‬تڏهن ڳوٺائي‬ ‫يارن سان پنهنجن انهن پراڻن روين تي ڏاڍو افسوس ٿيم‪ .‬اڄ به انهن سوچن تي حد کان‬ ‫وڌيڪ پڇتاُء اٿم‪.‬‬ ‫۽ جڏهن نائين درجي جي رزلٽ آئي هئي‪ ،‬ڏهين درجي ۾ داخال جا ڏينهن آياهئا‪ ،‬تڏهن خان‬ ‫محمد جيئن ته ڏهون پاس ڪري چڪو هيو‪ ،‬ان ڪري ماما رمضان‪ ،‬کيس سروري اسالميه‬ ‫امڙ جي ِدل به‬ ‫ڪاليج هاال پڙهڻ الِء موڪليو‪ .‬تڏهن آئون اڪيلو ٿي ِپو هيس‪ .‬هوڏانهن ِ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫لڳي هئي‪ ،‬چوي ته شهرن ۾ ُمئن مهاجرن جا جهيڙا آهن‪ ،‬منهنجو هيڪلو‬ ‫گائون مائون ٿيڻ ِ‬ ‫‪121‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُپٽ اسڪول ڪيئن وڃي؟؟ ُاتي نه ڄاڻ ڪنهن بابي کي صالح ڏني هئي‪ ،‬ته هاِء اسڪول‬ ‫ڪنڊياري ويجهو آهي‪ .‬انهيَء اسڪول جي پڙهائي به ُسٺي آهي‪ .‬اميري کي اوڏانهن‬ ‫موڪليو‪ ،‬روزانو بسن ۾ وڃي‪ ،‬اسڪول ۾ پڙهي وري شام جو پنهنجي گھر هليو اچي‪.‬‬ ‫انهيَء صالح سان سهمت ٿي‪ ،‬بابا سان گڏ وڃي‪ ،‬هاِء اسڪول ميرپورخاص مان اسڪول‬ ‫ڇڏڻ جوسرٽيفڪيٽ ورتو هيم‪.‬‬ ‫نيٺ هڪڙي ڏينهن‪ ،‬اهو سرٽيفڪيٽ کڻي‪ ،‬هاِء اسڪول ڪنڊياريَء سنبريس‪ ،‬پيرن جو‬ ‫چمپل ڦاٽل ُهيو‪ ،‬بابا جي ُ‬ ‫يس‪ .‬بابا ُان ڏينهن پيرين ُاگهاڙو‬ ‫ڪرم واري ڳاڙهي ُجتي پائي ِو ِ‬ ‫ٻنيَء تي ويو هيو‪ .‬مون کي پهرئين ئي ڏينهن داخال ملي وئي هئي‪ .‬پهرئين ڏينهن ئي‬ ‫ڪالس ۾ وڃي اڳئين بينچ تي ُ‬ ‫ويٺس‪ ،‬جيڪا االئي ڪهڙي شاگرد جي هئي جيڪو شايد‬ ‫َ‬ ‫خبرپ ِئي ته هڱورني ۽ ڦلهڏين جا ڪافي مائٽ‬ ‫انهيَء ڏينهن موڪل تي هيو‪ .‬رسيس ۾‬ ‫نائين درجي ۾ پڙهندڙ آهن‪ .‬ڪاٺڙيَء جا الشاري‪ ،‬به محمد عليَء جي اڳواڻيَء ۾ ڪنڊياريَء‬ ‫۾ موجود ُهيا‪.‬‬ ‫گورنمنيٽ هاِءاسڪول ڪنڊياري‪ ،‬خان بهادرغالم محمد وساڻ شروع ڪرايو ُهيو‪،‬‬ ‫اسڪول جي هاسٽل ۾ پري پري جا غريب شاگرد اچي رهندا ُهيا‪ ،‬مِڙني کي ٽه وقتي ماني‪،‬‬ ‫وساڻ صاحب پاران ُمفت۾ ملندي ُهئي‪ .‬ڀانيان ٿو ته ڪپڙا به مفت ڌوپي ملندا ُهئا‪ .‬سنڌي‬ ‫ڪن باقائدي اسڪول کواليا هئا‪.‬‬ ‫مسلمانن جا اِهي وڏا ڪارناما چئبا‪ ،‬جو سرند وڏيرن مان ِ‬ ‫جن ۾ ڪنڊياريَء جي وساڻ صاحب ۽ ڀٽ ڀائٽيَء جي محمد عثمان مريَء جا ناال قابل ذڪر‬ ‫آهن‪ .‬خانبهادرغالم محمد وساڻ‪ ،‬وڏي دل گردي وارو ماڻهو هوندو هيو‪ ،‬سياست ۾ سدائين‬ ‫ڪاميابيون سندس قدم چمنديون اينديون هيون‪ ،‬انگريزن جي زمانن کان اليڪشن کٽيندو‬ ‫ايندو هيو‪ 1970 .‬جي اليڪشن ۾ زندگيَء۾ پهريون ڀيرو ُڀٽي صاحب جي طوفان آڏو پاڻ‬ ‫َ‬ ‫ڀيروه َارکاڌائين‪ ،‬۽ ُان هار جي صدمي ۾ئي فوت ٿي‬ ‫نه جھلي سگھيو۽ زندگيَء ۾ پهريون‬ ‫ويو ُهيو‪ .‬جيئن ته کيس ڪو ُپٽاڻو اوالد ڪونه ُهيو‪ُ .‬ان ڪري سندس ملڪيت غالم حيدر‬ ‫۽ نياز محمد وساڻ کي ورهائجي ملي هئي‪ .‬نياز محمد‪ ،‬پوِء ننڍي وهيَء ۾ ئي ُڀٽي صاحب‬ ‫جي ڪابينه ۾ سائنس ٽيڪناالجي جو وفاقي وزير به ٿيو ُهيو‪ .‬وري بينظير صاحبه جي دور‬ ‫۾ ٿائيلينڊ جو پاڪستاني سفير به رهيو هيو‪ .‬تن ڏينهن اڄ جيان تعليم ڪاروبار ڪونه ٿي‬ ‫هئي‪ ،‬ان هوندي به‪ ،‬ڀٽي صاحب اهي سمورا اسڪول جيڪي پرائيويٽ طور سنڌي وڏيرا‬ ‫خيراتي طور هالئيندا هئا‪ ،‬سي به قومي ملڪيت ۾ وٺي ڇڏيا هيا‪ .‬ان هوندي به هن اسڪول‬ ‫جي هاسٽل اڃا به آباد ُهئي‪ ،‬وساڻ صاحب جي پونيرن پاران شاگردن کي ماني‪ ،‬اڳي جيان‪،‬‬ ‫‪122‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جيئن جو تيئن ملندي ُهئي‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر اسان پارا هاسٽل ۾ نه رهڻ وارا غريب شاگرد‬ ‫به منجهند وارو ويلو ٽاري وٺندا ُهياسين‪ ،‬ڪنهن به شاگرد کي ماني کائڻ کان ڪا به َج َ‬ ‫هل َپل‬ ‫ڪانه هوندي هئي‪.‬‬ ‫هاِء اسڪول ڪنڊياريَء ۾ تن ڏينهين ڏهين ڪالس کي انگريزيَء جو سبجيڪٽ‪،‬‬ ‫هيڊماستر مرحوم صفدر حسين اسرائيلي پڙهائيندو ُهيو‪ .‬اسرائيلي صاحب جي پڙهائي‬ ‫ڏاڍي دلچسپ هوندي هئي‪ ،‬سبق شروع ٿيو‪ ،‬پڙهائيندي پڙهائيندي شاگرد کان ڪنهن‬ ‫معني تان ڳالهه نڪتي‪ ،‬انهيَءڳالھ مان ٻي ڳالهه‬ ‫معني ُپ ِڇي‪ ،‬انهيَء‬ ‫انگريزي لفظ جي‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫َ‬ ‫سائين اسرائيلي صاحب جي جوانيَء جا قصا ڪهاڻيون شروع‬ ‫نِڪتي‪ ،‬سبق ُاتي ئي رهيو‪،‬‬ ‫ٿيون‪ ،‬تان جو پيرڊ پوروٿي ويو‪ُ .‬سڀاڻ جون ڳالهيون وري ُسڀاڻ سان‪ ،‬چئي اسرائيلي‬ ‫صاحب ڪالس مان اهلل واهي ڪندو هيو‪ .‬اسڪول ۾حسابن جو ڪو به استاد ڪونه هوندو‬ ‫ُهيو‪ ،‬وساڻ صاحبن جي هارين جا ليکا چوکا ڪندڙ قاضي امداد‪ ،‬وساڻ صاحبن جي حڪم‬ ‫تي واندڪائيَء ۾ اسان کي حساب پڙهائڻ ايندو ُهيو‪ .‬نه ته قصو ايئن ئي پئي هليو‪ .‬سائين‬ ‫مدد علي مري‪ ،‬سائنس پڙهائيندو ُهيو‪ ،‬سو پنهنجي ليبارٽري سنڀاليو ويٺو هوندو هيو‬ ‫۽مرحوم الهه بخش سهتي صاحب‪ ،‬جهڙو زبردست استاد صرف نائين درجي ۾ ئي پورو‬ ‫هوندو ُهيو‪.‬‬ ‫ڪنڊياري‪ُ ،‬ان وقت بنهي ننڍڙوشهر ُهيو‪ ،‬تڏهن بس اسٽينڊ‪ ،‬هاڻوڪي مين روڊ بجاِء‪ ،‬اندر‬ ‫يونين ڪائونسل جي آفيس جي سامهون هوندو ُهيو‪ ،‬ان جي بلڪل َڏکڻان‪ ،‬هڪڙو ُمسافر‬ ‫ُ‬ ‫۽ب َ‬ ‫ِسي‪ُ ،‬مساڳ‪ُ ،‬چوڙيون َ‬ ‫ڪل رکيو‪ُ ،‬مسافر‬ ‫وارڻيون مايون‪ ،‬م ِ‬ ‫خانو هوندو ُهيو‪ .‬جنهن ۾ گ ِ‬ ‫عورتن جي انتظار ۾ ويٺيون هونديون ُهيون‪ .‬بس اسٽينڊ جي اولهه طرف ِڊگهي مانڊڻين‬ ‫ڪچي رس ِتي يونين‬ ‫جي قطارهئي‪ُ ،‬اتر طرف ناڪي جي پويان‪ ،‬قبرستان سان لڳ‪ ،‬هڪ‬ ‫ِ‬ ‫ڪائونسل جي پٺيان نِڪري اسڪول طرف ويندي ُهئي‪ .‬رس ِتيَء جي اولهه کان هِ ُ‬ ‫ندن جا‬ ‫ُ‬ ‫ڪجھ گهرڙا لوڙهن ۾ ُهيا‪ .‬يونين ڪائونسل جي اولهه طرف پيل خالي َپٽ کان گهڻو‬ ‫اڳتي‪ ،‬سيٺ ُاوڌم داس جو هڪڙو ئي دڪان هوندو هيو‪ ،‬ان کان ٿورو اڳتي وري خالي‬ ‫َپ ُ‬ ‫ٽ هوندو هيو‪ ،‬پوِء هڪڙي بينڪ هوندي هئي ۽ پوِء بازار سڌي اولهه طرف ويندي ُهئي‪،‬‬ ‫اڳتي هلي بازار جي ڏکڻئين پاسي هڪڙو بنگلوهيو۽ پوِء ڏکڻ ۾ ٻنيون هونديون هيون‪.‬‬ ‫بازار وري ُمڙي ڏکڻ اتر طرف ٿيندي ُهئي‪ُ .‬انهيَء ڏکڻئين بنگلي ۾الشاري رهندا ُهيا‪،‬‬ ‫مائٽ ُسکيا ُهين‪ ،‬مسواڙ جو بنگلو ۽بورچي به هين‪ ،‬نوابن جيان رهِي پڙهندا ُهيا‪.‬‬

‫‪123‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪالس ۾ چالهيارو کن شاگرد ۽ اسڪول ۾ ٻه ٽي سئو شاگرد ُهياسون‪ِ .‬رسيس ۾ يا ڪنهن‬ ‫خالي پيرڊ ۾ َ‬ ‫بان واھ جي ڪپرن تي هليا ويندا ُهياسين‪ ،‬هي اهو بان واھ آهي‪ ،‬جنهن کي‬ ‫مٺڙائو ڪئنال به چئجي ٿو‪ ،‬پر هن تر جا جملي ماڻهو کيس بان واھ چوندا آهن‪ .‬چون ٿا ته‬ ‫جڏهن هي واھ ٺهيو پئي تڏهن هن واھ کي ڊزائين ڪري سرزمين تي بيهي ٺهرائڻ واري‬ ‫انگريز انجنيئر‪ ،‬سنڌ جي وڏيرن کان هارين جون تمام وڏيون ڇيڙون ورتيون هيون‪ .‬جيئن‬ ‫ته انهيَء انگريز انجنيئر جو نالو هيو‪ ،‬مسٽر بارن‪ ،‬ان جي ڪري عام ماڻهو اڄ ڏينهن‬ ‫تائين مٺڙائوَء ڪئنال کي بان واھ چوندا اچن‪ .‬سو انهيَء بان واھ جي ڪپرن تي بيٺل‬ ‫ٽالهين ۽ َٻ ُٻرن جي وڻن هيٺان ويهي‪ ،‬پيرن کي بان واھ جي ٿڌڙي پاڻيَء ۾ لڙڪائي‪،‬‬ ‫ڪتاب پڙهندا هياسون يا ڪچهريون ڪندا ُهياسون‪ُ .‬ان زماني ۾ جن به شاگرد ساٿين سان‬ ‫دوستيون ٿيون‪ ،‬سي َا ُڄ تائين ايئن جو ايئن َ‬ ‫هلن پيون‪ .‬مرحوم محمد علي شرسان تن‬ ‫ڏينهين اهڙا ته ٻنڌڻ َٻڌا هئا‪ ،‬جو رات ڏينهن گڏ هوندا هياسين‪ ،‬جيڪر ٻه ڏينهن نه ملياسين‬ ‫ته هڪ ٻئي کي وڏا وڏا خط لکي پيا احوال ڪندا هياسين‪ .‬نيشنل بينڪ جي هاڻوڪي‬ ‫ڪاموري قاسم ناريجي‪ ،‬سان به ُاتان کان دوستيَء جا عهد وپيمان ٿيا‪ ،‬اڄ تائين اڀري سڀري‬ ‫حال سارو هڪ ٻئي سان ايئن نڀائيندا َا ُچون‪ ،‬جيئن سڳا ڀائر نڀائين‪.‬‬ ‫ُان زماني جي سرڪاري رٿا موجب موجوده پاڪستان ايئر فورس جو سنڌڙي ايئرپورٽ‪،‬‬ ‫موجودھ جاِء بجاِء روڊ جي اوڀر طرف ٺاهڻو هيو‪ ،‬انجنيئر ماپون ڪري نشان ڏيندا ُهيا‪.‬‬ ‫ٺيڪيدار‪ ،‬ريتيَء‪ ،‬ڪرش ۽ ِس ُرن سان نشانن جا ٻن فوٽن جا ٿنڀا ٺاهيندا ويندا ُهيا‪ .‬آئون‬ ‫گهڻو ڪري موڪلن ۾ يا ڪڏهن‪ ،‬ڪڏهن اسڪول کان ُگسائي‪ ،‬بابا جي ڍڳي گاڏي جوٽي‪،‬‬ ‫مزدوريَء تي ريتي ۽ ِس ُرون روڊ کان کڻي مختلف نشانده جاين تي پهچائي‪ ،‬شام جو‬ ‫چاليهه‪ ،‬پنجاهه روپيه ڪمائي‪ ،‬بابا جي َهٿ جي تريَء تي رکندو ُهيس‪ ،‬ته بابا ۽ امان‪ ،‬اڪيلي‬ ‫ُپٽ جي پهرين ڪمائي ِڏسي خوشيَء جا ُلڙڪ الڙي ويهندا ُهيا‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي ڪنڊياري هاِءاسڪول جي‪ ،‬سو اسڪول جي موڪل بعد‪ ،‬بس اسٽينڊ جي‬ ‫اولهنديان‪ ،‬مانڊڻين جي قطار آڏو ِپيل ٻن بينچن تي بس جي انتظار ۾ اچي ويهندا ُهياسين‪.‬‬ ‫ُاهي بينچون‪ ،‬خدا بخش ناريجي پنهنجيَء مانڊڻيَء آڏورکيون هيون‪ .‬خدابخش‪ ،‬هڪ َٽنگ‬ ‫کان َجڏو۽ ڏاڍوقربائتو ماڻهو هوندو ُهيو‪ .‬بس اسٽيند تي هڪ گاڏي وارو کير واريون‬ ‫قلفيون کڻي بيهندو هيو‪ .‬ڪنڊياريَء جو موجوده وڏيرو منظور وساڻ‪ ،‬تڏهن شايد اٺين‬ ‫درجي ۾ پڙهندو هيو‪ ،‬موڪل ُ‬ ‫بعد انهيَء گاڏي َمٿان ويهي لڳاتار قلفيون کائيندورهندو‬ ‫ُهيو‪ .‬مون کي قلفيون ڏاڍيون وڻنديون ُهيون‪ ،‬پر غربت ۽ ِمسڪينيَء سبب کائي نه سگهندو‬ ‫‪124‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُهيس‪ .‬منظور وساڻ کي ُقلفيون چوسيندي ِڏسي منهنجي وات ۾ پاڻي ڀرجي ايندو ُهيو‪ِ .‬دل‬ ‫ئي ِدل ۾ ُقلفيَء کائڻ جا َسکڻا مزا پيو وٺندو ُهيس‪.‬‬ ‫ڪنڊياريَء ۾ شاگردن جي يونين به ُهئي‪ .‬علي اڪبر راهمون صدر ۽ منظور مير بحر جنرل‬ ‫سيڪريٽري هيا‪ .‬شاگرد چوندا ُهيا ته ُاها يونين ڪجهه ورهيه اڳ مئٽرڪ پاس ڪري ويندڙ‬ ‫ٻن شاگردن تاج مريَء ۽ امداد چانڊئي ٺهرائي ُهئي‪ .‬امداد ته تمام گهٽ پر تاج مري‪ُ ،‬جمعاڻي‪،‬‬ ‫چانڊاڻي اسڪول مان ڀيرو پيو َڀڃندو ُهيو‪ُ .‬ان وقت ُ‬ ‫تاج‪ ،‬شاگردن جي مضبوط تنظيم سنڌ‬ ‫نيشنل استوڊنٽس فيڊريشن جو مرڪزي اڳواڻ هيو‪ .‬ٻه ٽي ڀيرا جيل ڪاٽي ُچڪو ُهيو‪.‬‬ ‫ُاستاد توڙي شاگرد‪ ،‬سندس تمام گهڻو احترام ڪندا ُهيا‪ .‬آئون پري کان ئي کيس ڏسندو‬ ‫رهندو ُهيس‪ .‬تاج سان اڳتي هلي چڱا واسطا وڌيا‪ .‬جنهن جو ذڪر اڳتي ايندو‪.‬‬ ‫امداد چانڊئي الِء گهڻو پوِء‪ ،‬مون کي مرحوم اهلل بخش َسهتي ُٻڌايو ته‪ ،‬جڏهن امداد جا وڏڙا‬ ‫سڪرنڊ کان ڪنڊياريَء لڏو کڻي آيا‪ ،‬ته امداد سڪرنڊ جي ڪنهن مدرسي يا اسڪول جي‬ ‫مهتمم جو خط کڻي مون وٽ آيو هيو‪ .‬لِکيل ُهيو‪ ،‬سهتا‪ ،‬لِ ِڏ ۾ لعل لِ ُ‬ ‫ڪل آهي توڏي‬ ‫موڪليان ٿو ُاميد ته ڳولي لهندين “‪ .‬اهو امداد پوِءشهيد نذير عباسي کان پوِء ڊيموڪريٽڪ‬ ‫اسٽوڊنٽس فيڊريشن پاڪستان جو چيئرمين ٿيو هيو‪ ،‬ضيائي دور ۾ آمريت سان چڱو‬ ‫موچارو ُمهاڏو اٽڪايائين‪ ،‬ست ورهيه سزا ڦٽڪن ُسوڌي ڪاٽيائين‪ ،‬ضيائي باقيات جي اک‬ ‫۾ ڪنڊو ٿي ُاڀريو‪ .‬اڄڪلهه لطيف يونيورسٽيَء مان ڊاڪٽريٽ ڪري پيو‪ ،‬اسسٽنٽ‬ ‫پروفيسر جي حيثيت ۾ اتي ئي بين االقوامي تعلقات پڙهائي ٿو‪ .‬شل رب ڪري اڃان به‬ ‫ترقيون ماڻي‪.‬‬ ‫مٽئرڪ جو امتحان‪ ،‬هاِء اسڪول سانگهڙ جي سينٽر مان ڏنوسين‪ِ ،‬رزلٽ ٻن مهينن بعد‬ ‫اچڻي ُهئي‪ .‬تيستائين اسڪول مان واندا ٿي‪ ،‬وڃي گهرن ڀيڙاٿياسين‪ .‬انهيَء واندڪائيَء‬ ‫جي ڪري‪ ،‬هڪڙي ڏينهن بابا چيوته‪ُ ،‬پٽ َ‬ ‫مامهين رمضان‪ ،‬نئون شوق ڪري ڊينگاڻ مان‬ ‫ٽيهارو کن رڍون‪ ،‬اوڌر تي خريدي آنديون آهن‪ ،‬جن جي پويان اڪيلو جان محمد ڦتڪندو‬ ‫وتي‪ ،‬تون به ڪڏهن ڪڏهن جان محمد کي ساهيَءڏيڻ خاطر رڍون چارڻ ويندو ڪر‪ُ .‬انهيَء‬ ‫طرح آهستي آهستي جهنگ ڏانهن وڃڻ ۽ رڍون چارڻ ُ‬ ‫لڳس‪ُ .‬ان زماني ۾ مون جيڏا‪ ،‬مون‬ ‫َسرتا ڏاڙهيون ُ‬ ‫ڪوڙڻ لڳا هئا‪ ،‬مونکي اچي ُا َ‬ ‫ون ورايو هيو ته االئي ڇو مون کي ڏاڙهِي‬ ‫نٿي اچي؟ جڏهن‪ ،‬ڪنهن پاڻ جيڏي سان صالح ڪئي هيم ته يار ڏاڙهي ڪونه ٿي اچي‪،‬‬ ‫االئي ڇو‪ .‬تنهن تي صالح ڏني هيائين‪ ،‬يار تون هينئن ڪر جو ِر ُڍن جو کير ُڏهي‪ ،‬روزانو‬ ‫ُمنهن تي الئي‪ ،‬انهيَء جي مٿان بليڊ ڦيراِء‪ ،‬ته ڏاڙهي ِسگهي ايندي‪ .‬پوِء انهيَء صالح تي‬ ‫‪125‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َ‬ ‫ڇانو ۾‬ ‫عمل ڪندي‪ ،‬اڪثرڪري منجهند جو رڍون‪ ،‬واٽر جي اوسي پاسي ۾گهاٽي ٻٻرجي‬ ‫ُ‬ ‫کيرڏهي‪ ،‬ٽِريٽ بليڊ جو اڌ َڀڃي‪ ،‬س َر جي تِيليَء ۾ ڦاسائي‪ ،‬ٻنهي‬ ‫ويهاري‪ ،‬لوٽيَء ۾ رڍن جو‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڊن تي ڌاڳو ويڙهي‪ ،‬ننڍڙي ٽ ِ َ‬ ‫ڪ گوڏي تي رکي‪ ،‬ويهي ُ‬ ‫بليڊ ُ‬ ‫منهن تي ُگهمائيندو ُهيس‪.‬‬ ‫اهو روز جو معمول ڪري ڇڏيم‪ .‬ساڳيو بليڊ ساڳي َس َر جي تِيلي‪ ،‬ساڳيو واٽر جو َ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫پ۽‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫آئون‪ .‬االئي ڪيترا ڏينهن اهو سلسلو هلندو رهيو‪ .‬تان جو روز روز جي بليڊ جي ڦير‬ ‫ڦيران ۽ رڍن جي گرم کير اثر ڏيکاريو ۽ ڏاڙهي به اچڻ شروع ٿي وئي‪.‬‬ ‫هوڏانهن اڃان مئٽرڪ جي رزلٽ اچي ئي اچي‪ ،‬منهنجي ُمنهن ۾ ڏاڙهي پوري َلهي ئي‬ ‫ماسات منهنجيَء پهرينَء ڌيَء کي َجنميو هيو‪.‬‬ ‫َلهي‪ ،‬آئون شينهن ُمڙس ٿيان ئي ٿيان‪ ،‬جو‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫اڪوَء جي ڏنل زبان موجب‬ ‫ماسات جي مائٽن جا نياپا ُپڳا هيا‪ .‬ته‬ ‫اڃان ڇٺي به نه ٿي هئي ته‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ماسات جي مائٽن جا نياپا ايندا رهيا‪ُ .‬انهيَء وچ ۾ بابا ۽ ماما خان‬ ‫اهو َسڱ اسان جو آهي‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫محمد جي شاديَء جي تيارين ۾لڳا‪ .‬ڏينهن ِچٽا ٿيا‪ُ .‬ٻڪيَء جي ڏينهن‪ ،‬اوڙي پاڙي جو‬ ‫عورتون جيئن ئي ڳيچ ڳائينديون‪ ،‬اسان جي گهر جو َٻنجرو ُٽپي‪ ،‬ڪنواريتن جي اڱڻ تي‬ ‫ُپهتيون‪ ،‬ته خان محمد جو سهرو‪ ،‬ڪرڙ خان لٺ کڻي ُاٿيو‪ ،،‬چئي مون َو ُڙ ڪيو هيو تڏهن‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جڏهن اوهان وٽ َسڱ نه ُهيو‪ ،‬هاڻي َسڱ َا َٿو‪ .‬پهريائين مون کي َبدو ڀري ڏيو‪ ،‬پوِء ُٻڪي‬ ‫وڄي ويا‪ .‬بابا ڏانهن نهاريائين‪ .‬جنهن نه ڪئي هم نه تم‪ ،‬اصل‬ ‫وجهو‪ .‬ماما رمضان جا واڄٽ ِ‬ ‫فٽا فٽ ڪنواريتن کي چيائين اچو منهنجي پوٽيَء تي پوتي پارائي‪ ،‬پنهنجي ُپٽ جي نانِء‬ ‫ڪي ِوجهڻ ڏيو‪ .‬۽ پلڪن ۾ ائين ٿيو‪ ،‬آئون انهيَء ڏينهن به رڍون چارڻ ويو‬ ‫ڪريو۽پوِء ُٻ ِ‬ ‫ماسات اکين مان لڙڪ الڙي‪ ،‬قِصو ٻڌايو هيو‪ .‬تنهن ڏينهن مائٽن‬ ‫ُهيس‪ ،‬شام جو موٽيس ته‬ ‫ِ‬ ‫جي اهڙي اٻهري فيصلي تي ڏاڍو ڏک ٿيوهيم‪ ،‬ڌيَءکي ڄائي هفتو ئي َمس ته ٿيو هيوجو‬ ‫َاڻ ِڏٺل جي نانِء ٿي وئي هئي‪ !!.‬هي ڪهڙو انصاف آهي؟ جيئن ته اڳ۾ به عرض ڪري‬ ‫ماسات مون کان عمر ۾ اٺ سال وڏي هئي۽ ڪافي سمجهدار به ُهئي‪ .‬مون‬ ‫آيو آهيان‪ ،‬ته‬ ‫ِ‬ ‫کي انسان بڻايو ُهيائين سو مون کي ملول ڏسي کاٻي ٻانهن پنهنجي ُمنهن تي ڦيري‪ُ ،‬لڙڪ‬ ‫ُاگهي‪ ،‬يڪدم چيائين‪ .‬ماسات‪ ،‬اهو پنهنجن وڏن جو فيصلو آهي‪ ،‬پاڻ کي هر حالت ۾ آمين‬ ‫چوڻو پوندو‪ ،‬آئون ته ڏاڍي خوش آهيان‪ُ .‬لڙڪ ته خوشيَء ۾ آيا اٿم‪ .‬تون به بابا کي ڪجهه‬ ‫نه َچئجانِء‪ُ .‬انهيَء ويل پڪ سان سمجهيو هيم‪ ،‬ته ُهن جي اندر ۾ ُاڌما هئا‪ .‬اصل َ‬ ‫ڪڙهِي‬ ‫َپئي ڪڙهي‪ ،‬پر وڏڙن جي احترام ۽ گڏيل ڪٽنب جي َڀلي خاطر‪ ،‬وڏڙن جو فيصلو تسليم‬ ‫ڪري ويٺي ُهئي‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڳوٺ وارن کي اسان سميت جيتوڻيڪ زرعي سڌارن ۾ ڪجهه زمينون مليون ُهيون‪ ،‬پر‬ ‫ُپڇڙي جو واٽر هجڻ ڪري پاڻيَء جي گهڻي کوٽ هوندي هئي‪ ،‬فصل اڌوگابرا پچندا هيا‬ ‫۽ وڌندڙ مهانگائيَء سبب ڳوٺ جي رهاڪن جي مالي حالتن ۾ ڪو خاص ڦيرو ڪونه آيو‬ ‫ُهيو‪ .‬ساڳيا الٽون‪ ،‬ساڳيا ُچگهه هيا‪ ،‬آڻيون چاڙهيون ُهئي‪ُ .‬انهيَء زماني ۾ دلور اسٽاپ تي‬ ‫بجلي آئي هئي ۽ رائت مل جي پٽ پرمانند عرف پمونَء واڻئي‪ ،‬بجليَء تي هلندڙ اٽي‬ ‫پيهڻ ِجي چڪي لڳائي هئي‪ ،‬جيئن ته اها بجليَء تي هلڻ واري َچڪي هئي‪ .‬تن ڏينهين‬ ‫ماڻهو بجليَء کي گھڻو ڪري پانور چوندا هيا‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن گرمين ۾ فجر جو امڙ کي‬ ‫جنڊ پيهندي َپگهر ۾ َش ُل ِڏسي ِدل چوندي ُهئي‪ ،‬ته امڙ کي عذاب مان ڇڏايان ۽ َچڪيَء تان‬ ‫اٽو پيهائي اچان‪ .‬ڍڳي گاڏي جوٽڻ جو آسرو ڪونه هوندو هيو‪ ،‬ڇو جو ڍڳا گھڻو ڪري ٻنيَء‬ ‫جي ڪمن ۾ قابو هوندا ُهيا‪ .‬تڏهن َمنوَء ڪنڀار کان سوالي گڏهه وٺي‪ ،‬مڻ ڪڻڪ جو گڏهه‬ ‫جي ُپٺن تي َرکِي‪ ،‬دلور جي َچڪيَء تان اٽو پيهائڻ ويندو ُهيس‪ .‬پيسائي جا پئسا کيسي ۾‬ ‫ڪونه هوندا ُهيا‪َ ،‬چڪيَء واري سيٺ پمونَء مل‪ ،‬کي ِپيسائيَء ۾ اٽو ڪاٽڻ جو چئي‪ ،‬هڪڙو‬ ‫روپيو روڪڙو به وٺندو ُهيس‪ .‬جنهن مان نکي بروهيَء مرحوم جي هوٽل تي دود َپ ِتي چانهه‬ ‫پي خوش ٿيندو‪ ،‬گڏه تي اٽو َلڏي گهر موٽندو ُهيس‪ .‬ويندي وقت ته منوَء ڪنڀار وارو ُ‬ ‫گڏهه‬ ‫فضيلت سان هلندو ُهيو‪ ،‬پر واپسيَء ۾ َ‬ ‫گه َر جي تانگهه يا ُبک سببان ڳوٺ کي ويجهو‬ ‫ٿيندي ئي‪َ ،‬ٻڌا ُٽپ ڏيئي ڊوڙڻ لڳندو هيو‪ .‬آئون اٽو سنڀاليندي‪ ،‬سنڀاليندي ڪڏهن ڪڏهن‪،‬‬ ‫اٽي سوڌو پاڻ به وڃي هيٺ ڌوڙ ۾ڦهڪو ڪندو ُهيس ۽گڏهه ُپستيون هڻندو َ‬ ‫گه َر ڀڄي‬ ‫ويندو ُهيو‪ .‬پوِء ُڌوڙ ۾ ڀڀوٽ ٿِي‪ ،‬اٽو مٿي تي کڻي‪ ،‬اچي گهر پهچندو ُهيس‪ .‬اٽو‪ ،‬مِٽي۽‬ ‫پگهر گڏجي منهنجي ُم َ‬ ‫نهن جي اهڙي ته حالت ڪندا هيا جو وڃي ٿيا ست خير!!!‪.‬‬ ‫۾ماسات جا م َ‬ ‫ِٽ‬ ‫چوندا آهن ته ُڏٻريَء کي ُڏک به گهڻا هوندا آهن‪ ،‬سو خان محمد جي شاديَء‬ ‫ِ‬ ‫آيا‪ ،‬ته هڪ ٻه ڏينهن وڌيڪ تر ِسي پيا‪َ ،‬هئو مئو ٽريو ته بابا سان ِڇڪ ِڇڪان ڪيائون‪ ،‬چئي‪،‬‬ ‫تو پيٽ لکي ڏنو هيو‪ ،‬تنهنجي َسڱ ِڏيڻ جي زبان ُهئي‪َ ،‬سڱ ٿيو ته ٻين کي ِڏ ُنئي‪ ،‬اها‬ ‫سنئين سڌي ۽ ديناداستي بي واجبي آهي‪ ،‬جيڪا اسان کان هرگز َسٺي ڪونه ٿيندي‪ .‬ايئن‬ ‫ڇڪ ڇڪان شروع ٿي تان جو وڌندي وڌندي‪ ،‬دڙڪو ڏنائونس‪ ،‬چئي اسان پنهنجي ڇوڪري‬ ‫وٺي وڃي ٿا ويهاري ڇڏيون‪ ،‬اچجانِء ته آڱوٺو ڏينداسونِء‪ .‬پهريائين اسان کي سڱ ڏيئي‬ ‫پوِء وٺي وڃجانِء‪.‬‬ ‫ڪ ُ‬ ‫نڌ هيٺ َ‬ ‫ماسات َ‬ ‫ڪيون َپئي ُٻڌي‪.‬‬ ‫ت جي مائٽن جي اها ٻن ڏينهن جي رينگ رينگان‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ماسا ِ‬ ‫سا به ڪا مائٽن تي اندر ئي اندر ۾ڪڙهِي ويٺي ُهئي‪ ،‬۽ هيٺ ڪنڌ ُ‬ ‫ڪيون گھڙيَء گھڙيَء‬ ‫‪127‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پئي پير جي آڱوٺي سان مٽي کوٽيائين‪ ،‬نيٺ تنگ ٿي‪َ ،‬‬ ‫ڪنڌ َکڻي پيُء کي چيائين‪َ ،‬ابا او‬ ‫ابا‪ ،‬مون کي و ُ‬ ‫ڪ َي َو‪ ،‬ڍڳا َ‬ ‫ُ‬ ‫حيف ُه َ‬ ‫ورتو‪ ،‬اڃا به ڍوَء نه ٿ ِ َ‬ ‫َ‬ ‫جيو‪ ،‬جو اڃان به سکيو‬ ‫يو‪.‬‬ ‫ورتو‪َ ،‬ٽڪا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ٽڪر کائڻ ڪونه ٿا ڏيو‪ .‬سو آئون نه اڄ اوهان جي ڌيَء نه ُسڀاڻ به اوهان جي ڌيَء‪ .‬جيڏانهن‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫هالنو‪ ،‬منهنجو مرڻ جيئڻ هاڻ هتي‬ ‫هالنو نه صبحاڻ‬ ‫جا آهيو تيڏانهن َوڃو‪ .‬آئون نه اڄ‬ ‫ٿيندو‪ ،‬۽ خدا کان دعا ٿي گھران ته هتان منهنجو جنازو ئي نڪري‪ .‬ماسات جي ايڏي وڏي‬ ‫همت ڏسي اسان جا ته وات پٽجي ئي ويا هيا‪ ،‬ايڏي همت!!! بلي‪!!!.‬‬ ‫ماسات جيڪي چيو سو ڪري به ڏيکاريائين‪ ،‬ورهيه گذريا‪ ،‬سندس مائٽن ۾ڪيترائي‬ ‫۽ پوِء‬ ‫ِ‬ ‫مرڻا ٿيا‪ ،‬ڪيترائي پرڻا ٿيا‪ ،‬ته به اک ۾ ڳوڙهو ڪونه آيس‪ .‬نه ئي وري اباڻي وطن جي‬ ‫ِس َ‬ ‫ڪ َس ُ‬ ‫تايس‪ .‬جڏهن پرڻجي آئي ُهئي ته ويڳو ڀاُء ابراهيم‪ ،‬ٻن ٽن ورهين جو هوندو هيو‪،‬‬ ‫ماسات پنهنجو‬ ‫سو جوان ٿيو‪ .‬الکي جو ڳوٺ ڦِٽو‪ ،‬ته سٺ ميل تان لڏي شهدادپور آيا‪ ،‬پر‬ ‫ِ‬ ‫وچن قائم رکيو آئي‪ .‬ابراهيم جوان ٿي‪ ،‬ويڳيَء ڀيڻ جي ِسڪ ۾ ُپڇائيندو آيو‪ .‬ٻارهين‬ ‫ميل تي آيو ۽ اچي منهنجي ُپڇا ڪيائين‪ .‬آئون سامهون ويٺو هيس‪ُ ،‬ٻڌان ويٺو‪ِ ،‬ڏسان ويٺو‪،‬‬ ‫اڳلي ُپڇيس‪ ،‬جنهن جو پڇين ٿو ُان کي ُسڃاڻين به ٿو يا نه؟‬ ‫وراڻيائين‪ ،‬اٿم ته ڀيڻ جو ُمڙس پر کيس ِڏٺو ڪڏهن به ڪونه اٿم پوِء ِڇڪي کڻي ڇاتيَء‬ ‫سان التو مانس‪ .‬ڀيڻس وٽ آندم‪ ،‬چئي هيُء ڇوڪروڪير آهي‪ ،‬جنهن کي گهر ۾ وٺي آيو‬ ‫آهين؟ جڏهن ُٻڌايو مانس ته ڀاُء اٿئي ابراهيم‪ !!.‬ته ج ِهڄي پ ِئي‪ .‬ورهين ُپڄاڻان ويڳي ڀاُء‬ ‫ماسات جو بابو پيو‬ ‫سان مِلي‪ ،‬ته ٻنهي جون اکيون ڀِنيون ڏاڍو ُرنا‪ُ .‬ان وچ ۾ عيد براد تي‬ ‫ِ‬ ‫ڀيروڪندو هيو‪ .‬گهڻا ورهيه پوِء جڏهن ُڏک ڏور ڀڄي ويا‪ ،‬۽ ُسک آيا‪ ،‬ته هڪ ڏينهن گاڏيَء‬ ‫کي مختلف روڊن تان گهمائي ڦيرائي‪ ،‬الکي جي ڦِٽل ڳوٺ ويجهو وڃي گاڏي بيهاريم‪.‬‬ ‫ياد َ‬ ‫ماسات کي َچيم گاڏيَء مان َله ُه‪َ ،‬ل ِٿي ته َچيومانس‪ُ ،‬‬ ‫ڪ َر هيُء عالئقو‪ ،‬هي وڻ ٽڻ اڳي‬ ‫ِ‬ ‫ڪڏهن ڏٺا اٿئه؟؟ اونهي سوچ ۾ پئجي وئِي هيڏي هوڏي نهاري‪ ،‬وڻن ٽڻن ڏي ِڏسي‪ ،‬نِ ِو ِڙي‬ ‫مِٽيَء جي َل َ‬ ‫پ ڀري ُسنگهيائين‪ .‬مِٽي ُسنگهندي ئي اکين مان ايندڙ ُلڙڪ ُاگهي چيائين‬ ‫ماسات ڳوٺ جي ُسڃ ۽ ويراني ڏسي‪ ،‬پهرين ته پڪ ئي ڪانه پئي بيٺم ته هي جنم جي جاِء‬ ‫اٿم‪ ،‬پر هِتي جي مِٽيَء مان َامڙ جي هڏڙن جي خوشبوِء ُسنگهي پڪ َ‬ ‫ڪيم ته هيُء ُاهو ئي‬ ‫ڦِٽل ڳوٺ آهي‪ِ ،‬جتي ڄايس‪ ،‬نِ َ‬ ‫س‪ُ ،‬گڏڙين سان رانديون کي ِڏي و ِڏي ٿيس‪ ،‬زندگيَء جا ويهه‬ ‫پي ِ‬ ‫سال گذاري تنهنجي َپناري ِپيس‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾بابا کي گوڏن ۾ شديد وائِي سور ٿيندو ُهيو‪ .‬سور به اصل اهڙو جورڙو رڙ‬ ‫پئي پوندي هيس ۽ گهر جا سمورا ڀاتي مٿس ويهي رات گذاريندا هياسين‪ .‬هڪڙي ڀيري‬ ‫‪128‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پاڻيَء جي واري جي رات جو کيس گوڏن سان گڏ ٽنگن جي ُبڪين ۾ به اچي سور پيو‪.‬‬ ‫سور به اهڙو جو مڙس َو َ‬ ‫ٽ پئي کاڌا‪ .‬تان جو اوچتو بابا کي پاڻيَء جي واري جو سڏ ٿيو‬ ‫هيو‪ .‬ان رات ُسور جي ِشدت ۾ بابا ڦٿڪندي به اٿيو‪ ،‬۽ ُانهيَء حالت ۾ به َلٺ جي ٽيڪ تي‬ ‫ُاٿي ڪوڏر کنيائين‪ .‬ان وقت مون ۾ االئي ڪٿان همت آئي هئي‪ ،‬اڳتي وڌي‪ ،‬بابا کان‬ ‫ُ‬ ‫ڪوڏر وٺندي چيم نه بابا َب َ‬ ‫ڪندس‪ ،‬پاڻي ورائيندس‪ ،‬توهان‬ ‫س‪ ،‬هاڻي گهڻو ٿيو‪ ،‬آئون ٻني‬ ‫آرام َ‬ ‫ڪريو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين صفا ڊِڄڻو ۽ گي ِدي ُهجان‪ .‬رات جو َک َ‬ ‫ٽ تان به نه َلهان‪ ،‬هوا جي ُسوسٽ تي به‬ ‫ڊڄي هيڏانهن هوڏانهن لوڻا ڦيريان رڳو جنن ڀوتن جي َ‬ ‫ڀئو کان‪ .‬پرانهيَء رات االئي ڪٿان‬ ‫دليري آئي هيم‪ ،‬همت ڪري پاڻيَء جي واري تي هليو ويو هيس‪ .‬سڄي رات ٻنيَء ۾‬ ‫هيڪلي سر پاڻي ورايم‪ ،‬نه ڊپ ٿيونه ڊاُء‪ .‬جڏهن تاري ُاڀرئي مهل ٻنيَء ۾ بيٺل ٻن ُدنبن‬ ‫َٻ ُٻرن جي هيٺان آيس‪ ،‬ته منهنجي پيرن جي کڙڪي تي مٿي ٻٻرن تي ويٺل‪ ،‬ٻه چار ننڊاکرا‬ ‫َ‬ ‫ڇرڪ ڀري‪ ،‬ڀڙڪو کائي ُاڏاڻا‪ .‬ڳيرن جي اڏامڻ جو ڀڙڪو ايترو ته اوچتو ۽ اڻ سوچيو‬ ‫ڳيرا‪،‬‬ ‫ٿيو‪ ،‬جو تن بدن مان ُدرڙيون نڪري ويون‪ ،‬ٿورو ٿوروسيئانڊو ٿيو‪ ،‬سڄي جسم جا وار‬ ‫ُاڀا ٿي ويا‪ ،‬هلڪي ڏڪ ِڻي به ٿي‪ .‬پهريائين ته ڳيرن جي خبرئي نه پئي‪ ،‬ڀانيم االئي ڪهڙي‬ ‫بال هئي؟ ڪو جن هيو يا ڀوت هيو‪ .‬پر پوِء اندازو ڪري ويس ته اهي ننڊاکرا ڳيرا هيا‪،‬‬ ‫جن منهنجو هينئون ٿي ڦاڙيو‪.‬‬ ‫پوِء به ٻنيَء کي مڙسان مڙسي پاڻي ڏيندو ۽ هلندو رهيس‪ ،‬فجر ڌاري جڏهن ُملي ابراهيم‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ٺ جي ٽيڪ تي ٿِڙندو َٿاٻڙندو مون‬ ‫اسان واري ڪچي مسيت مان ٻانگ ڏني هئي‪ ،‬ته بابا‪ ،‬ل ِ‬ ‫الِء چانهه جي ڪٽلي کڻي آيو هيو‪ ،‬منهنجي ڊڄڻ جي عادت سبب پريان کان ئي َه َ‬ ‫ڪل ڪئي‬ ‫رات جو ڊِنين ته ڪونه؟ وڏي زور سان ُاتان ئي وراڻيو هيم‪ ،‬نه ابا نه‪ُ ،‬ٺپ‬ ‫هيائين ته ابا‬ ‫ِ‬ ‫ڪونه ڊنو آهيان‪ .‬بابا ويجهو ُپهتو ته ڳراٽڙي پاتي هيائين‪ ،‬جسم کي هٿ لڳندي ئي چيائين‪،‬‬ ‫اڙي توکي ته تپ جا آڙاهه آهِن‪ ،‬آڙاھ‪َ ،‬ٻ ِرين پيو َٻريِن‪ .‬بس هاڻي َه ُل گهر‪ ،‬آئون پاڻهي پاڻِيَء‬ ‫جا آواندا ڊگها ڪري‪ ،‬گهر ٿو اچان‪ .‬ايئن انهيَء فجر جو تپ ۾ ُهڙڪندو گهر آيو هيس‪ ،‬امڙ‬ ‫۽ ماسات ِ‪َ ،‬‬ ‫ري مٿان َس ِٿي هئي‪ ،‬ته به سيُء ڪونه لٿو هيو‪ ،‬تڏهن ڪي ڊاڪٽر‬ ‫سوڙيِن جي َڀ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڊوڙايائون‪ ،‬ڪيرين‬ ‫ته اوڙي پاڙي ۾ ُسجهندا ئي ڪونه هيا‪ ،‬ان ڪري ِس ُج ُاڀريو ته ماڻهو‬ ‫جي ڳوٺ ُملي لقمان ڏي تعويذ الِء‪ُ .‬ملي لقمان‪ ،‬تعويذ ڏيندي‪ ،‬چيوته‪ ،‬همراهه کي َ‬ ‫ديو جي‬ ‫جهڙپ اچي وئي آهي‪ .‬تڏهن پڪ ٿيم ۽ دل ۾ به سوچيم‪ ،‬راتوڪو َڀ ِڙڪو ڀانِء َ‬ ‫ديو ئي ڪيو‬ ‫هو‪.‬‬ ‫‪129‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اهو تپ ته االئي تعويذ سان لٿو يا پاڻهي لٿو هيو‪ ،‬پر ان واقعي ۽ ديو جي جهڙپ جي‬ ‫ڪتاب ورتم‪ُ .‬ان ۾رات جو ڊڄڻ وران الِء تعويذ‬ ‫ڪجھ ڏينهن بعد‪ ،‬تعويذن جو هڪڙو ِ‬ ‫ڳوليم‪ .‬هڪ هنڌ لِکيل ُهيو‪ ،‬جيڪو ماڻهو رات جو ڊڄندو ُهجي‪ُ ،‬ان کي هيُء تعويذ ٺاهي‪،‬‬ ‫ڪنڌ ۾ ائين پارائجي‪ ،‬جو دل جي مٿان َلڙڪندو ُهجيس‪ ،‬ته اهو ڪڏهن به نه ڊڄندو‪ .‬پاڻ ئي‬ ‫پنهنجي الِء تعويذ لکيم‪ ،‬امڙ کان َاڳڙيَء ۾ پوئائي‪ُ ،‬سٽ جي ڪاري ڌاڳي ۾ سبائي َ‬ ‫ڪنڌ‬ ‫۾ پاتم‪ ،‬ته دلير ٿي ويس‪ .‬ڊپ ڊاُء سڀ ڪافور ٿي ويا هيا‪ .‬پاڻيَء جو اڳلو وارو‪ ،‬ٻيو وارو‪،‬‬ ‫ٽيون وارو‪ ،‬ڊپ نه ڊاُء‪ ،‬صفا شينهن ٿي پيس‪ ،‬م َ‬ ‫ِٽ مائٽ حيران هجن ته هي ڇا ٿيو؟ ڊڄڻو‬ ‫ُمڙس دليرڪيئن ٿيو؟ تعويذ جي ڳالھ ڪنهن کي ڪونه ُٻڌائي هيم‪ُ ،‬‬ ‫اصل ۾ هيو ايئن جو‬ ‫ڊڄندو ته اڃان به ڏاڍو ُهيس‪ ،‬پر بابا جي تڪليف َس ِٺي ڪونه ٿيندي هئي‪ُ .‬ان ڪري ڳالھ‬ ‫ڪنهن سان ڪونه ڪندو هيس‪.‬‬ ‫ايئن آهستي آهستي‪ ،‬بابا جون ُدعائون َکٽڻ الِء تعليم ڇڏي پڪو هاري ٿي ِپ ُيس‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين ٻه طرفي ٻني پوکيندا ُهجون‪ ،‬پنهنجيَء االٽ ۾ پنج ڇهه ايڪڙ‪ ،‬حاجي محمد حسن‬ ‫ڏينهين‪،‬‬ ‫تن‬ ‫ِ‬ ‫راڄڙ وٽ هارپي تي ٻن جوڙن جي ٻني‪ .‬ٻئي جوڙي تي جان محمد هوندو هيو‪ِ ،‬‬ ‫گهر ۾ ڏاندن جا جوڙا هوندا ُهيا‪ .‬جنهن جي به َ‬ ‫َ َ‬ ‫گهر ۾ ڏاند نه هوندا هيا ته ُاهو گهرئي‬ ‫گهر ِ‬ ‫نڀاڳو چئبوهيو‪ .‬جنهن هاريَء جا ڏاند َاڀرا هوندا تنهن الِء به چوندا ُهيا ته ادا‪ ،‬جيڪو گگدامن‬ ‫کي ُبکيو رکي‪ ،‬سو ڪڏهن به نه ُسڌري‪ .‬اسان جي ڳوٺ ۾ چالهياروکن ڏاندن جا جوڙا‬ ‫َ‬ ‫سلهٽ ٿيندا هئا‪َ ،‬اڀرن َسڀرن هارين کي ٽيڪو ِڏبو هيو‪ ،‬وڏيون وڏيون‬ ‫هوندا ُهيا‪ .‬جوڙن جا‬ ‫ُ‬ ‫ڇيڙون ٿينديون هيون‪َ ،‬ٻنين مان ُسڪيَء جا پنج ڇهه َه َر نڪرندا هيا وٽوهڙ سان ڀتر ڀڃبا‬ ‫ڪيڻون لڳنديون‪.‬‬ ‫هيا۽ پوِء وري ڏاندن جون ِ‬ ‫هڪڙو قصو گهڻا ڏينهن اڳي لکيو هيم ته ابي جي گوڏن جي وائي سور جي ڪري هڪڙيَء‬ ‫رات دل جهلي ڪوڏر ڪلهي تي کڻي پاڻيَء جي واري تي ويو هيس ۽ پوِء ٻٻر هيٺان وڃي‬ ‫بيهڻ تي ننڊاکرن ڳيرن جي ڀڙڪو کائي اڏامڻ واري ڊپ ۾ سيئو تپ چڙهي ويو هيم‪ .‬اهو‬ ‫قصو رهيو اتي‪ ،‬تپ لٿو ته بسم هلل ڪري ابي سان ڪيل وعدي موجب پڙهڻ ڇڏي وڃي‬ ‫هارپي ۾ هٿ وڌو هيم‪ .‬هونئن به ُ‬ ‫هياسي ته جدي ُپشتي هاري هاريَء جا ُپٽ‪ .‬پر خبر اها به‬ ‫ڪانه هيم ته هر هڪلڻ الِء ڍڳن جي ڪلهي ۾ پوندڙ پاڃاري ابتي ڪيئن آ ته ُسبتي ڪيئن‬ ‫آ‪ .‬تروٽ ڪهڙي اٿس ته َٿنڀري ڪهڙي‪ ،‬ڏورڻو ڪٿان پوندو ته ناڙو ڪٿي وجهبو‪ .‬پهرئين‬ ‫ڏينهن ئي ابتي پاڃاري ڍڳن جي ڪنڌ ۾ وجهندي ابي ڏسي ورتو ته کِل ۾ ويڙهجي ويو‬ ‫هيو‪ .‬پوِء هن مونکي پاڃاريَء ۾ استعمال ٿيندڙ ڪاٺين جا ناال ياد ڪرايا‪ ،‬ڍڳن جي ڪلهن‬ ‫‪130‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫۾ پاڃاري وجهي ڏورڻا ڀِچائڻ سيکاريا‪ ،‬پوِء هر کڻي‪ ،‬پاڃاريَء ۾ ڪاڪي ڀاروَء جي ٺاهي‬ ‫ڏنل چمڙي جي ناڙي کي عجيب طريقي سان وڪڙ ڏئي هر جي ه ِرنهن ۾ انهيَء کي ناڙي‬ ‫کي وڪڙي ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ڪري ڦاسائي هئي‪ .‬پوِء آندرو ڍڳي جي ِسير( نڪ ۾ نٿيل رسو) وٺي هر‬ ‫جي هنڊل جي ُمٺئي ۾ ٻڌي هيائين ۽ پوِء سنهڙو پائڻو( ڪچڙو لڪڻ) هٿ ۾ وجهي بسم‬ ‫اهلل پڙهي ڍڳن کي هڪلي‪ ،‬جاٽ هنئي هيائين‪ .‬مونکي به هر جي ُمٺئي ۾ هٿ وجهڻ جو‬ ‫چيو هيائين‪ .‬ٻن ٽن گهمرن تائين ته جهڙو هر ۽ ڍڳن جي پويان گهلبو ويس ۽ نيٺ ابي کي‬ ‫چيم ته هاڻ آئون پاڻهي هر هالئيندس‪ ،‬پوِء هر مان هٿ ڪڍندي هدايت ڪئي هيائين ته‬ ‫خيال ڪجانِء هر ٿورو ماٺو اٿئي ۽ ڦار به نئون ٺپيل آ متان هڻي ڍڳو نه ڪو وڍي وجهين‪.‬‬ ‫بس ايئن بسم اهلل ٿي‪ ،‬پوِء ڍڳن جي ڪيڻ هڻڻ سيکاريائين‪ ،‬ها سچي هڪڙي ڀيري ٻه‬ ‫جوڙو سانهر پئي ٻجائيَء واريَء ٻنيَء کي هنيوسون ۽ ٻئي ڄڻا سانهر تي چڙهيل هياسون‪،‬‬ ‫ابي ڀانيو هيو ته هاڻ آئون ڪاريگر ٿي ويو هوندس سو رسي جي ڪائي َجهل منهنجي‬ ‫هٿ ۾ ڪانه ڏني هيائين‪ ،‬ٻني تان جو لوڏو آيو‪ ،‬سانهر ٿِڙيو ته ُڌو اميرو ٻوٿ ڀر ٻنيَء ۾‪،‬‬ ‫۽ سانهر ُپٺن تان وهي ويو‪ .‬هلڪيون سلڪيون روڙون آيون‪ ،‬ڪپڙا ته ڇنڊيم االئي نه پر‬ ‫ٻوٿ تي هٿڙو ڦيري وري به ڊوڙي وڃي ڍڳن جون سيرون جهلي سانهر تي چڙهيس‪ .‬بس‬ ‫پوِء سال کن اندر اهڙو پڪو هاري ٿي ويس‪ ،‬جو ٻنيَء ٻاري جو هرڪم ڪار گهڻن جڏن‬ ‫هارين کان االهي ڀلو ڪندو هيس ٻيو ته ٺهيو پر کاٽيَء ٻاٽيَء ۾ ڪانو به گهڻن کان اڳي‬ ‫کوٽي ويندو هيس‪ .‬پر اهو سمورو سلسلو هليو رڳو هڪڙو سال‪.‬‬ ‫سو ڳالھ اها ڪرڻي هئي ته منهنجو درويش ابا‪ ،‬جنهن تي مائٽن کارو نالو رکيو هيو ” َا ُ‬ ‫ڪ‬ ‫“‪ .‬جيڪو اڳتي هلي سڏاڻو ”اڪو“‪ .‬۽ وقت جيئن جيئن ڦرندو ويو‪ ،‬تيئن ابي جو نانُء به‬ ‫ڦرندو ٿيو ”اڪبر“‪ .‬۽ هاڻ هن جهان کي ڇڏئي جي به ٽيهارو ورهيه پوِء خلق جا کوڙ ماڻهو‬ ‫ٿا سڏينس مرحوم” رئيس غالم اڪبر شر “‪ .‬تنهن مسڪين هيڏا وڏا ُڏک ڏسي ۽ پاهوڙين‬ ‫سان خلقن جي مال جي وٿاڻن جا ڇيڻا ُٻهاري پنهنجي هيکلي ُپٽ کي پڙهايو‪ ،‬نه رڳو‬ ‫سرٽيفڪيٽن ۽ ڊگرين الِء ۽ نه ئي نوڪرين الِء پر جيڪر چئجي ته ماڻهپي الِء پڙهائي‬ ‫باقاعدي ماڻهو ٺاهيو‪ .‬سو ابواڪبر اٿندي ويهندي رب سائينَء کان هڪڙي دعا گهرندو هيو‬ ‫ته” اي منهنجا پرودگار پنهنجيَء هلنديَء هالئجانِء‪ ،‬جڳ جي محتاجيَء کان بچائجانِء“‪.‬‬ ‫پڇندو هيو مانس ته ابا انهيَء دعا جو وري ڪهڙو مطلب آهي ته چوندو هيو” اميرا ُپٽ هاڻ‬ ‫اهي زمانا ناهن رهيا جو جواڻ مڙس‪ ،‬کٽن تي پيل َمڙهن مائٽن جون چاڪريون ڪن‪.‬‬ ‫جيتوڻيڪ تون منهنجو هيکلو ُپٽ آهين پر پوِء به رب کان دعا اها ٿو گهران ته مونکي‬ ‫‪131‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پنهنجيَء هلنديَء هالئي ۽ ڪارن وارن ۽ اڇن ڏندن هوندي پاڻ ڏي گهرائي وٺي‪ .‬جيئن‬ ‫پيريَء ۾ توتي به ڪو بار نه ٿيان‪ “ .‬۽ پوِء سچ به سندس دعا اگهاڻي ۽ اڄ کان ٽيهارو‬ ‫ورهيه اڳي منهنجو استاد‪ ،‬منهنجو رهبر‪ ،‬منهنجوسڀوڪجھ‪ ،‬منهجو ابو اڪبر‪ ،‬هن ئي‬ ‫مهيني ۾ ويٺي ويٺي‪ ،‬مون کان موڪالئي اهڙي پار ُاڏاڻو جتان اڄ تائين ڪو ناهي موٽيو‬ ‫۽ نه ئي وري موٽندو‪.‬‬ ‫هاڻ زمانو االهي بدلجي ويو آهي‪ ،‬ابي جي ساٿارين مان ڪي ڪي اڃان به جيئن پيا‪ ،‬پر‬ ‫جي چئون ته جيئن ڪهڙو مڙوئي تڳن پيا‪ ،‬ساھ جي ڏور اٿن سا نٿي ُٽ ِٽين باقي قصو پورو‬ ‫اٿن ۽ انهن جي اوالد آڏو محتاجيَء جي حالت ڏسي‪ ،‬وري ابي اڪبر جي انهيَء اگهاڻل دعا‬ ‫کي ياد ڪري ٿڌو شوڪارو نڪري ويندو اٿم‪ .‬۽ سوچيندو آهيان ته ڪهڙي خبر ته جي اڄ‬ ‫ابو حياتيَء هجي ها ۽ مان ضعيفيَء ۾ ُهن جي ايتري خدمت نه ڪري سگهان ها‪ ،‬جيترا‬ ‫هن جا مون تي احسان هيا ۽ هو مون کان لهڻيندو هيو‪ .‬ته پوِء جهڙوڪر پڙهيو نه پر َ‬ ‫ڪڙهيو‬ ‫هيس‪.‬‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬بابا جي‪ ،‬جانو بروهي جي ڳوٺ جي بروهين سان دوستي تمام گھاٽي هوندي‬ ‫ُهئي‪ .‬اويل سويل ٻنيَء جي ڪم جي سوڙھ سڪوڙ ۾ ۾ بروهين جي جوڙن کي‬ ‫نگاروڪري ُ‬ ‫َو ُ‬ ‫گهرائيندو هيو‪ .‬اسان جي ڳوٺن جي آس پاس بروهين جا ڳچ جيترا ڳوٺ آباد‬ ‫هيا ۽ اڄ تائين به آهن‪ .‬سندن پاڙا ته محمد حسني‪ ،‬پانيزئي‪ ،‬زهري‪ ،‬پندراڻي سميت ٻيا‬ ‫ڪيترا ئي آهن‪ ،‬پر هڪ ٻئي جي پاڙن تي عجيب ناال‪ ،‬پاڻ ئي رکيا هيائون‪ ،‬جن سان اڄ به‬ ‫هڪ ٻئي کي سڏيندا اچن‪ .‬مثال طور گومبڙا‪ ،‬گدڙ ۽ بگهڙ وغيرھ‪ .‬سو بابا جي دوستي‬ ‫گومبڙن بروهين سان هئي‪ .‬آئون نئون‪ ،‬نئون هاري ٿيو ُهجان‪ ،‬اصل اهڙو جو هر کيڙيندي‬ ‫ُسٿڻ جا ور ُکنجڻ به ڪونه پيا اچنم‪ .‬هڪڙي ڀيري بابا االهي سارن جوڙن جي ڇيڙ ڪئي‬ ‫هئي‪ ،‬ڳوٺ جي جوڙن کان سواِء‪ ،‬ڏهاڪو کن جوڙا ٻيا به آيا هيا‪ .‬سي سڀئي گومبڙن‬ ‫بروهين جا ُهجن‪ .‬بروهي صفا َ‬ ‫ڪٽ مست‪َ ،‬سگها۽ صفا چريا هجن‪ ،‬نه سمجهن نه ُسڻن‪.‬‬ ‫جيڪي ُمنهن ۾ اچين‪ ،‬اوڏانهن اهلل توهار ڪريو ڏين‪ .‬سڀئي ڀلن ڍڳن سان ُهجن‪ .‬ڪي‬ ‫منهنجي جوڙي جي اڳيان ته ڪي ُپٺيان ٿيا ۽ ڪئي سون‪ ،‬هرن کيڙڻ جي بسم اهلل‪ .‬هلندي‬ ‫ڄائين‪ ،‬جيسين آئون ُسٿڻ جا َور‬ ‫هلندي اڳين همراھن کي ُجو ِجڪي چڙهي ته َوٺِيو ڏاند َڀ‬ ‫ِ‬ ‫کڻي‪ ،‬پوِء منهنجي ڏاندن کي پائڻي جون ُچنگون ڏئي تِکو ڪريان ئي ڪريان‪ ،‬تيسين‬ ‫بروهين جا پويان جوڙا به پاسو َڏيو نِڪريو وڃن ۽ اڳيان جوڙا به وراڻو واپس َو ِريو اچن‪.‬‬ ‫‪132‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫چڙهي آيا ۽ٻاهروَء‬ ‫انهيَء ِڇڪ ِڇڪان ۾ هڪڙيَء ويل پوئين جوڙي جا ڏاند منهنجي مٿان‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڀڳس‪.‬‬ ‫ڏاند جا ِسڱ جڏهن اچي منهنجي ُپٺن ۾ لڳا‪ ،‬ته َه َر جي ُمٺئي مان هٿ ڪڍي وٺي‬ ‫ڦار ُهجي تهدر نئون چڙهيل‪ ،‬سو منهنجي ُ‬ ‫َه َر ۾ ُ‬ ‫آندرو مليري ڍڳي جي پير ۾ ُکپي ويو‪.‬‬ ‫ڍڳي جي پير ۾وڏو گهاَء ٿي پيو۽ ڏاڍي َر ُت هلي‪ ،‬آئون‪ ،‬بابي جي دڙڪن جي ڊپ کان‬ ‫ُ‬ ‫ڏاڍورنس‪ .‬چريا بروهي بجاِء افسوس ڪرڻ جي ۽ دلداري ڏيڻ جي‪ ،‬اٽلو مون تي ڏاڍوکِليا‬ ‫هيا‪ ،‬هي هي هي هي هي هي!!!!‪ .‬جڏهن بابو ٻنيَء تي ماني کڻي آيو هيو ته مون کي‬ ‫ڪجهه ڪونه چيو هيائين‪ .‬ان سال‪ ،‬باقي فصل ٽن ڏاندن تي‪ ،‬چوٿون ڏاند ڪڏهن ُهن کان‬ ‫ڪڏهن هِن کان وٺي‪ ،‬جيئن تيئن ڪري پوکيو هيوسين‪ .‬پير وڍيل ڏاند ٻن مهينن تائين‬ ‫مس وڃي ٺيڪ ٿيو هيو‪ .‬پوِء به اڳيون َفلڪون ڪونه رهيس‪.‬‬ ‫تن ڏينهين حاجي محمد حسن راڄڙ‪ ،‬مير ٺاري خان کان سئو ايڪڙ زمين خريد ڪئي‬ ‫َ‬ ‫ٺ ُڌڪي ۾ نه َکٽيو‪ ،‬ته ڪورٽن‬ ‫ُهئي‪ ،‬ٿيو هينئن هو جو جڏهن مير ٺارو خان‪ ،‬االٽين سان ل ِ‬ ‫۾ ويو‪ .‬راڄڙ کي زمين وڪڻي اسان االٽين تي۽ ڀٽي جي سرڪار تي ڪيس ڪيا ُهيائين‬ ‫هاِء ڪورٽ سميت االئي ڪهڙين ڪهڙين ڪورٽن ۾‪ .‬اهي ڪيس پوِء به االئي ڪيترا سال‬ ‫هلندا رهيا‪ ،‬مير صاحب صفا سادو‪ ،‬سڌو ۽ ايماندار ماڻهو هوندو هيو‪ ،‬ڪوڙ ڳالھائي ڪونه‬ ‫سگھندو هيو‪ ،‬وڪيل ڪيڏو به سيکاري بيهارين‪ ،‬پر همراھ ججن جي سامهون به نج نبار‬ ‫سچ چئي ڇڏيندو هيو‪ .‬اٽلو چوندو هيو ته ايئن آهي ته ڪونه‪ ،‬پر مونکي وڪيل سيکاريو‬ ‫آهي‪ ،‬ته جج صاحب جي آڏو ايئن چئجانِء‪ .‬هڪڙي ڀيري ڪورٽ جو سڏ ٿيو‪ ،‬اسان َاٺ‬ ‫هاري ۽ نائون مير صاحب‪ ،‬پيش ٿياسون‪ .‬جج پڇيو‪ ،‬بابا اوهان مان مير صاحب ڪهڙو‬ ‫آهي؟؟ مير صاحب ڇاتي ٺوڪي چيو‪ ،‬جج صاحب! پراڻن ڪپڙن ۽ سادگيَء ڏي نه ِڏ ُ‬ ‫س‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫مير آئون آهيان‪ ،‬هي حرامي ته ڪپڙا به ڪنهن ڌوٻيَء کان مسواڙ جا وٺي پائي آيا آهن‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ حاجي محمد حسن راڄڙ کي ڇن ۾ ڪيال پوکڻ جو شوق ٿيو‪ ،‬االئي ڪٿان‬ ‫ڪيلي جي ُٿڙين جي ٽريڪٽر ٽرالي ڀرجي آئي هئي‪ ،‬سڀ هاري سڏيائين‪ ،‬چئي ڇيڙ ۾‬ ‫ڪيال پوکايو‪ ،‬اها اپريل مهيني جي پڇاڙي ُهئي‪ ،‬جيئن جيئن ڏينهن تتو ته ُلڪ ساڙڻ لڳي‪،‬‬ ‫َمٿو اگهاڙو‪ ،‬پير اگهاڙا‪ ،‬گنجي ۽ گوڏ ۾ ڪيلي جو ُٿڙيون ڍوئيندي‪ ،‬منهنجي اڇي چمڙي‪،‬‬ ‫جهولي جي سٽ نه سهي سگهي‪ ،‬ته تپ اچي ويو‪ .‬اصل آڙاهه هجن‪ُ ،‬هڙڪان پيو‪ .‬حاجي‬ ‫صاحب ۽ ملوڪ راڄڙ جو والد ولي محمد مرحوم‪ ،‬مٿان بيٺا ُهجن‪ .‬هڪل ڪيائون ڇوڪرا‪،‬‬ ‫َڍرو نه ٿيُء‪َ ،‬ٿڪو آهين ڇا؟‬

‫‪133‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وراڻيم‪ ،‬سائين ُبخار اچي ويو اٿم‪ .‬حاجي صاحب َو ِڌي ٻانهن کي هٿ الئي ڏٺو‪ ،‬۽ پوِء زور‬ ‫سان چيائين‪ ،‬اڙي يار هيڏو تپ‪ .!!!.‬پوِء زور سان کِليو‪ ،‬ٽهڪ ڏيندي بابي کي چيائين‪،‬‬ ‫َا ُ‬ ‫ڪو‪ ،‬تنهنجي هن ڳاڙهي ُپٽ کان ٻنيَء جو ڪم ڪٿي ٿو ٿئي يار؟ ڏس ته سهي تپ ڪيڏو‬ ‫تڏهن اڄڪلھ جيان کِرين تي ووئنڻ پوکڻ جو رواج ڪونه هوندو هيو‪ ،‬ووئڻن‬ ‫آيو اٿس‪.‬‬ ‫جون ناڙيون ٿينديون ُهيون‪َ .‬تڪن جا َتڪ ريج ٿيندا هيا‪ ،‬ٻِجائيَء ۾ ڍڳن جا ٻه ٻه هر‪ ،‬سائيَء‬ ‫جا نڪرندا هئا‪ ،‬پوِء ُسهاڳو ڏبو هيو‪ ،‬جنهن کي ڪي سانهر ته وري سانهور به چوندا هيا‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪڪڙاپسائبا هيا‪ ،‬ورندي ڏينهن تاري ُاڀرئي ڪڪڙن‬ ‫ٻنيَء کي َڍڪي پوِء‪ ،‬اڳليَء رات جو‬ ‫جي ٻوريَء کي پاڻيَء مان ڪڍي ڪنهن اڌوڀر تي رکبو هيو ته جيئن انهيَء مان پاڻي َڳ ِڙي‬ ‫نڪري وڃي‪ ،‬پوِء انهن ُپسيل ڪڪڙن کي مٽيَء سان َملي ڪڻو ڪڻو الڳ ڪبو هيو‪ ،‬۽‬ ‫پوِء ناڙي َ‬ ‫ڪبي هئي‪ ،‬اهي هميشھ جهولن جا ڏينهن هوندا ُهيا‪ ،‬ٻنيَء جي ريج کڻڻ جو‬ ‫َڀئوهوندو هيو‪ .‬هوڏانهن ٽاڪ منجهند جو ڪڻڪ جي هلر َٻڌڻ الِء به ڪمدارن جي ِڇڪ‬ ‫ِڇڪان هوندي هئي‪ .‬ته وري ووئنڻن جي ناڙيَء جي به ُاون هوندي هئي‪.‬‬ ‫ٻِجائيَء جي ڏينهن ۾ اسين تاري ُاڀرئي ُاٿي ڏاندن تي پاڃاري وجهندا ُهياسين‪ ،‬پاڃاريَء‬ ‫تان ياد آيم ته هاڻ ته اڄڪلھ جي جواڻ ُمڙسن کي‪ ،‬هر‪ ،‬پاڃاري‪ ،‬ناڙو‪ُ ،‬‬ ‫ڪڪري‪ ،‬ڪلي‪ ،‬ڦار‪،‬‬ ‫هنڊل‪ ،‬هرينهن‪ ،‬ڏورڻو‪ ،‬تروٽ کان وٺي ٻنيَء ۾ ڪم ايندڙ جملي اوزارن جا ناال اوپرا ۽‬ ‫نوان لڳندا هوندا‪ ،‬يا ته ايندڙ وقت ۾ ُاهي کين ڪنهن عجائب گهر ۾ ڏسي حيرت مان‬ ‫پنهنجن مائٽن کان ايئن ُپڇندا جيئن منهنجي ُپٽڙن‪ ،‬ڍڳن جو جوڙو ِڏسي‪ ،‬مون کان پڇيو‬ ‫هيو ته بابا اهي مينهون ڪيڏيون نه متاريون آهن‪ .‬سو ڳالھ پئي هلي تاري ُاڀرئي هر ٻڌڻ‬ ‫جي‪ ،‬پوِء اسين ٻارهين ڌاري َهر کولي‪ ،‬ڏاندن کي گاهه جي ُمٺ ڏئي‪ ،‬ساهي کڻندا هيا سين‪.‬‬ ‫ڪالڪ کن بعد‪ ،‬ڪو وڃي َه َ‬ ‫لر ٻڌندو ُهيو ته ڪو ناڙي ڪندو هيو‪.‬‬ ‫ياد ٿواچيم‪ ،‬پهرئين سال هارپي واري ڪڻڪ جي َونڊي ملي هئي‪ .‬ڪڻڪ جون اڍائي مڻ‬ ‫ڪلهي تي کڻي ڍڳي گاڏيَء ۾ َسٿيم ۽ الَٿم ته ُ‬ ‫وزن جون ٻوريون يڪي سر ُ‬ ‫ڪلهي جي‬ ‫چمڙيَء مان َروڙ اچڻ سان ٿورڙو َر ُت ِسميو هيو‪ ،‬رت ۽ پگهر پاڻ ۾ مِليا هيا ته ُ‬ ‫ڪلهوڏاڍو‬ ‫ٽِچڪيو هيو‪ ،‬پر سموري سال جو وروُء هڪڙيَء جاِء تي ملڻ جي خوشيَء ۾ هلڪو ڦلڪو‬ ‫سور پيٽاري ويو هيس‪.‬‬ ‫هڪ ڀيري فجر جو پيرين اگهاڙي َ‬ ‫هر وهندي‪ ،‬گپ ۽ مٽي پيرن جي ترين تي ايتري ته‬ ‫ٿڦجي وئي هئي جو يادگيرو ئي ڪونه رهيو هيو ته پير اگهاڙا اٿم‪ ،‬يا ڪا جتي پاتل به اٿم‪.‬‬ ‫اوچتو هر جي ڦار ۾ ڪو ڇٻر جو ُٻٿو اچي ڦاٿو هيو‪ .‬ڇٻر جي انهيَء ُٻٿي کي ڪڍڻ الِء َهر‬ ‫‪134‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي َ‬ ‫ڪن تي پير جي تِري رکي‪ ،‬انهيَء جو زور ڏنو هيم‪ ،‬جيئن هميشھ ڪندا هياسون‪ .‬پر‬ ‫اڄ ته پير اگهاڙا هيا‪ .‬هوڏانهن هر جو َ‬ ‫ڪ ُن به َگسي َگسي ڪاتيَء جهڙو تکو ٿي ويو ُهيو‪،‬‬ ‫پير ۾ ڪاتيَء جيان ُکپي ويو‪ ،‬ڏائي پير جي تِري ائين چيرجي َوئي ِجيئن مهاڻو َمڇيَء کي‬ ‫ِچيري‪ .‬وڃي ڊاڪٽرن ڀيڙو ٿيو هيس‪ ،‬سڄا سارا َاٺ ٽانڪا لڳا هيا‪ .‬مهينو کن کٽ تي پيو‬ ‫ُ‬ ‫رهيس‪ .‬ها سچ ان زماني ۾ کاٽيَء جون مشينون ڪونه آيون هيون‪ُ ،‬بکن جا ماريل ويچارا‬ ‫هاري ڪوڏرن سان کاٽي کڻندا هيا‪ .‬آئون جڏهن پهريون ڀيرو دوسي جي کاٽيَء تي ِويو‬ ‫هيس‪ ،‬ته ماڻهو بابا تي پيا کِلن‪ .‬گهڙيَء گهڙيَء پيا چونس‪َ ،‬ا ُ‬ ‫ڪو‪ ،‬هِن السڙاٽ ڇوڪري کان‬ ‫ُ‬ ‫ڪٿي ٿو دوسي جو ڪانو کوٽجي‪ !!.‬۽ جڏهن سڀني سان َگڏ پنهنجي حصي جو ڪانو‬ ‫کوٽيم‪َ .‬پ َر ياد اٿم ته گهڻن جڏن هارين کان اڳ ۾ کوٽيو هيم‪ ،‬ته واه واه ٿي وئي هئي‪.‬‬ ‫ايئن هڪڙي ڀيري واٽر جي کاٽيَء ۾ به ڪوڏر ٿِڙي اچي ڏائي پير ۾ لڳي هئي‪ ،‬ٻه ٽي انچ‬ ‫اندر َلهي وئي هئي‪ ،‬کوڙ سارا ڏينهن َڦ ُ‬ ‫ٽ هيو‪ .‬اڄ جڏهن اوالد کي پنهنجي پيرن تي ُاهي‬ ‫ڦٽن جا نشان ڏيکاريندو آهيان‪ ،‬ته حيرت ٿيندي اٿن ۽ يقين ئي ڪونه ايندو اٿن ته مون ڪو‬ ‫هارپو ڪيو هوندو يا هيڏا سور َسٺا هوندا‪ .‬هڪڙي ڀيري واٽر جي کاٽي کڻندي مرحوم‬ ‫خدابخش شر‪ ،‬رستي تان النگهائو ٿيو هيو‪ ،‬بابا کي چيو هيائين‪ ،‬ماما‪ ،‬هِن کي ڪٿي قاضي‬ ‫يا ُمنشي ئي َ‬ ‫ڪ ِر‪ ،‬ڪنهن وڏيري وٽ‪ .‬ڪنهن سيٺ وٽ ُدڪان تي ئي بيهار‪ ،‬ائين ته نه‬ ‫مارينس‪ .‬بابا ٿڌو شوڪارو ڀري ڪابه ورندي ڪانه ڏني هئي‪.‬‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬مير ٺاري خان کي وري ُجوجڪي چڙهي۽ حاجي محمد حسن راڄڙ کي ياد‬ ‫ڏياريو هيائين‪ ،‬ته توهان کي ٻني ئي انهيَء شرط تي ِوڪي ُهيم‪ ،‬ته االٽين کي هارپو ڪونه‬ ‫ڏيندئو‪ .‬پر اوهان وعدي جي خالفي ڪري االٽي هارين کي هارپو ڏنو آهي‪ .‬جيتوڻيڪ هاڻ‬ ‫مير صاحب ڪيترو به ڪاوڙجي ها پر ُڏڌل کير ٿڻين ڪونه پوي ها‪ .‬پرحاجي محمد حسن‬ ‫کي به ڀانيان ٿو ته مڙوئي بهانو کپندو هيو‪ .‬سو ٻين سان گڏ ٺوڪي بابا کي به هارپي جو‬ ‫جواب ڏنو هيائين‪ .‬تن ڏينهين اسان جو گڏيل عيال وڏو ُهجي‪ ،‬االٽ جي پنجن ڇهن ايڪڙن‬ ‫مان گذارو ڏکيو بنهي ٿِي پيو هيو‪ ،‬تڏهن ڪنهن مزدوريَء الِء جهوتون ڏيڻ لڳو هيس‪.‬‬ ‫ٺيڪ تن ڏينهين ُڀٽي صاحب جي عوامي ُحڪومت‪ ،‬قومي اسيمبليَء ۾ پير غالم رسول‬ ‫شاھ جيالنيَء جي پيش ڪيل رٿ کي ُ‬ ‫مان ڏيندي‪ ،‬ايئرپورٽ جي پهرين تجويز رد ڪري‪،‬‬ ‫اوڀر بجاِء‪ ،‬مين روڊ جي اولھ طرف پينگهاري ِجي ڊِ َ‬ ‫ٻ واري سرڪاري زمين طرف ايئر‬ ‫پورٽ ٺاهڻ جي ِر َ‬ ‫ٿ ِرٿي ۽ عمل ۾ به آندي‪ .‬تڏهن اسان اوڀرندينَء َڀ ِر جي ڳوٺاڻن ُسک‬ ‫جوساهه کنيو هيو ۽ ُڀٽي صاحب کي جام دعائون ڪيون هيون‪ .‬ايئرپورٽ جو َ‬ ‫ڪم شروع‬ ‫‪135‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٿيو‪ ،‬ته جهڙوڪراسان غريبن جي روزي ُکلي پئي هئي‪ .‬تڏهن نه هوندا ُهيا‪ ،‬ڊوزر نه ڊمپر‪،‬‬ ‫واريَء جي وڏين ڀِ ُٽن جي مِٽي‪ ،‬مزدورن هٿان ٽريڪٽر ٽرالين ذريعي ڪڍڻي ُهوندي هئي‪،‬‬ ‫اهڙي مزدوري ُکلي ته ڏاڍا خوش ٿياسين‪ ،‬اسان جي ڳوٺ جي اٺن ڄڻن گڏجي مزدورن جو‬ ‫ٽولو ٺاهيو هيو‪ ،‬بيلچا ورتا هيا‪ ،‬ٽريڪٽر ٽراليَء واري سان مزدوريَء جو حساب ڪتاب‬ ‫طئي ٿيو‪ .‬اسين رات جي ماني کائي وڃيو ٽريڪٽر تي چڙهندا هياسون‪ .‬سڄي رات بيلچا‬ ‫ه ِڻي‪ُ ،‬ملي جي ٻانگ مهل َو ُرندا هياسون‪ .‬جيتوڻيڪ واري ڍوئي ڍوئي بدن جي رونَء رونَء‬ ‫۾ واري ڀرجي ويندي هئي‪ ،‬نڪ جي ناڦاڙن ۾ آڪسيجن سان گڏ واري ُڌوڙيا ڪندي‬ ‫ويندي هئي‪ .‬پر پوِء به ٽيهارو روپيه روزانو َ‬ ‫ڪمايو اچون‪ ،‬ته وڏا ُسک به ٿي پيا‪ ،‬روز جي‬ ‫ايندڙ پئسي گهڻين ڳڻتين مان آجو ڪري ِوڌو هيو‪ .‬گڏوگڏ راتين جي اوجاڳن ۽ بيلچن َهڏ‬ ‫ُ‬ ‫گڏ ٿڪائي وڌا ُهيا‪ .‬ائين لڳندو هيو ڀانِء ورهين جو َٿ ُ‬ ‫ڪ جسم ۾ لهي آيو هجيم‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫تان جو ‪ 1977‬جو سال به آيو‪ ،‬شهيد ُڀٽي‪ ،‬قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جي اليڪشن جو‬ ‫اعالن ڪيو هيو‪ ،‬ته عالئقي جا چڱا موچارا وڏيرا محمد خان جوڻيجي جو پاسو ڇڏي‪ ،‬پير‬ ‫غالم رسول شاهه جيالنيَء ڏي ويا هيا‪ ،‬جيڪ هاڻي ڀٽي صاحب سان گڏ هيو‪ .‬عالم ڪيريو‪،‬‬ ‫بنهي هوشيارماڻھو هوندو هيو‪ .‬اسان جي ڳوٺ تي چڱن جيان پوريَء حياتيَء تائين پنهنجو‬ ‫ڪن جو داد فرياد ٿيندو‬ ‫هٿ رکيو آيو‪ .‬ٿوري گهڻي اهنج ايذاَء تي ڊوڙي وٽس وينداهياسين‪ِ .‬‬ ‫هيو‪ ،‬گهڻا ماڻھو چوندا هيا ته وڏيرو عالم‪ ،‬اسان جي ڪمن جي آڙ ۾ پنهنجي ذات وارن‬ ‫سان دشمنيون به پاڙي ويندو ُهيو‪ .‬پر اسين توڙي اسان جا وڏڙا اڄ به اهو سمجهون ٿا ته‬ ‫مرحيات جا هن ڳوٺ تي وڏا ٿورا آهن‪ ،‬جيڪي الهي نٿا سگهجن ته ڳائجن ضرور‪.‬‬ ‫ڳالهه پئي ڪيم اليڪشن جي ۽ عالم ڪيرئي جي‪ .‬سو عالم جي پويان پير غالم رسول‬ ‫شاهه جي بنگلي تي اويل سويل پيا ڀيرا ڪندا ُهياسين‪ .‬ويتر جو هن ڀيري پاڻ‪ُ ،‬پٽس آفتاب‬ ‫شاهه جيالنيَء‪ ،‬سوڌو قومي ۽ صوبائيَء جي اليڪشن ۾ لٿو هيو‪ ،‬ته روز بنگلي تي ڀڳا‬ ‫بيٺا ُهجونس‪ .‬منجهند جوڳاڙهن ٻوڙن سان مانيون کايو‪ ،‬زردا ُپالَء کايو‪ ،‬وڏيون اوڳرايون‬ ‫ڏيندا پيا موٽندا ُهياسين‪.‬‬ ‫اسان جي ڳوٺ ۾ جڏهن پيپال پهريون ڀيرو ورڪن تي آيا هيا‪ ،‬ته سڄي ڳوٺ ۾ٽِرنگا‬ ‫جهنڊا ڦڙڪائي ُ‬ ‫۽اڀ ڏاريندڙ نعرا هڻي سندن آجيان ڪئي هئي سون‪ .‬ان عمل جو سڄو‬ ‫ڪردار۽ ڪريڊٽ وڏيري عالم ڏي ويندو ُهيو‪ .‬ڇاڪاڻ ته ُڌرڌڻي‪ ،‬اسان کي نه ڄاڻيندا ُهيا نه‬ ‫ُسڃاڻيندا ُهيا‪ .‬نه ئي وري اسان ۾ ڪو َل ُل هيو جو پنهنجي ُسڃاڻپ به ڪرايون‪.‬‬

‫‪136‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫شهيد ُڀٽي جو جڏهن گاما اسٽيڊيم ۾ جلسو ٿيو هيو‪ ،‬ته عالم کي پير صاحب ٻه سرڪاري‬ ‫بسون ڏنيون هيون‪ ،‬جيڪي ٻئي بسون‪ ،‬اسان جي ڳوٺ مان ماڻهن سان َڀريون هيون‪ .‬تنهن‬ ‫ڏينهن جيئي ڀٽو جي نعرن جي گونج سان‪ ،‬بسن جي ِڇتين تي ڊانسون ڪندا‪ ،‬گاما اسٽيڊيم‬ ‫ُپهتا هياسون‪ .‬شهيد ُڀٽي کي روبرو تقريرڪندي ويجھي کان پهريون ڀيرو ڏٺو هيم‪ .‬ڇا ته‬ ‫ڏاهپ ۽ ڏانُء هيس تقرير جو‪ .‬اصل ايئن چئون ته ُمڙس بال جو مقرر ُهيو‪ .‬تقرير ۾ هڪڙي‬ ‫هنڌ مزاح ڀريندي‪ ،‬موالنا شاهه احمد نورانيَء جو نالوموالنا الهه احمد شوراني ڪري‬ ‫ورتائين‪ ،‬ته پنڊال مان ڏاڍيون تاڙيون َو ِڳيون هيون‪ .‬اليڪشن ويجهي آئي هئي ته چورن‬ ‫اسان جي ڳوٺ ۾ رڻ ٻاري ڏنو هيو‪ .‬اصل رات خالي نه ُهجي‪ ،‬ڳوٺ ۾ وڏو راڄ هيو‪ ،‬سو‬ ‫به مينگهواڙن جو‪ ،‬پهرا ڏئي بيزار ٿيو پئون‪ .‬شرن۽ ڪيرين جي چوري ڪونه ٿئي‪ ،‬ٿين‬ ‫ُرڳو مينگهواڙن جون‪ .‬ويچارا غريب جو ٿيا‪ .‬انهيَء جي حقيقت ڇا هئي خدا ٿو ڄاڻي!!!‪.‬‬ ‫انهيَء زماني جي ماڻهن نعرا به عجيب ٺاهيا هيا‪ ،‬جيئي ڀٽو‪ ،‬ڍڳن جو جوڙو ُڇٽو‪ .‬ٻيو‬ ‫مشهور نعرو هيو جيئي جيالني‪ ،‬ٻوڙ ماني‪.‬‬ ‫اسان جي پولنگ شاهه بخش الشاريَء جي ڳوٺ ۾ ٿي هئي‪ ،‬پير صاحبن جون موڪليل‬ ‫ٽرڪون ڀري‪ ،‬اصل ٽرڪن ۾ سٿجي ُپهتا هياسين‪ ،‬تڏهن الشارين جي ڳوٺ م وڏي ساوڪ‬ ‫هوندي هئي بغ ئي باغ هوندا هيا‪ .‬سو اسان جواڻ مڙسن کي الشارين جي باغ ۾ وڃڻ ئي‬ ‫نه پيا ڏين‪ ،‬چيائون ٿي ته پير غالم رسول شاھ صاحب جا ٿاڻي بوالخان مان آيل هٿيار بند‬ ‫ُمريد ويٺا آهن‪ ،‬ڪنهن جهيڙي جهٽي جي صورت ۾ ڪم اچڻ الِء‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ملڪ ۾ڏاڍا ڊالرهليا هيا‪ ،‬ڪاڪي ڪسنجر جي ڌمڪيَء ڪم ڏيکاريو هيو‪ ،‬طيِء‬ ‫ٿيل پالن تحت قومي اتحاد‪ ،‬صوبائيَء جي چونڊن جو بائيڪاٽ ڪيو‪ .‬پير صاحب پاڳاري‬ ‫جا فقير‪ ،‬صوبائيَء جي پولنگ تي ڪونه آيا ته جاوا ٿي پيا هيا‪ .‬ڌڙاڌڙ ڪوڙا ووٽ هاليا‬ ‫هياسون‪ .‬منهنجو ووٽ داخل ئي ڪونه هيو‪ ،‬ننڍو ُهيس ته به نٿو خيري جون پرچيون َکڻي‪،‬‬ ‫االئي ڪيترا ڀيرا نالو ۽ ولديت مٽائي‪ ،‬پ پ پ جي پير آفتاب شاھ جيالنيَء کي سترهن‬ ‫ڪوڙا ووٽ ڏنا هيم‪ .‬قومي اتحاد نون ستارن تحريڪ هالئڻ جي ڌمڪي ڏني هئي‪ .‬پر‬ ‫انهيَء وچ ۾ سنڌ جي ڪابينا ُجڙي هئي ته پيرآفتاب شاھ جيالني‪ ،‬تعليم جو صوبائي وزير‬ ‫ٿيو هيو‪ .‬تڏهن وڏيون َک ِڳيون هنيون هيون سين‪ ،‬بغليون وڄايون هيون سين ته واهه واهه‬ ‫ٿي وئي‪ ،‬هاڻ ته نوڪريون ملنديون‪ .‬لئي ٿي ويندي‪.‬‬ ‫ھوڏانهن ُملڪ َٻ ِري پيو هيو‪ ،‬الهور ۽ ڪراچيَء ۾ مني مارشل ال آئي هئي‪ ،‬مهاجرن شهر‬ ‫بند ڪيا هيا‪ .‬ريليون‪ ،‬باهيون ۽ ڌرڻا ٿيا هيا‪ .‬پر ُڀٽي صاحب جي َ‬ ‫ڪن تي جونَء به نه ُسري‬ ‫‪137‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هئي‪ .‬پير آفتاب‪ ،‬وزير ٿي بنگلي تي ُپهتو هيو ته وڏيري عالم سان گڏجي وٽس ويو هيس‪.‬‬ ‫ُپراڻا ڪپڙا‪ ،‬پيرن ۾ هوائي چمپل‪ ،‬سنڌيَء ۾ ماستريَء الِء درخواست لکي‪ ،‬وڏيري عالم‬ ‫معرفت پير صاحب کي ڏني هيم‪ ،‬پير صاحب نوٽ هنيو ته‪ ،Pl :appoint him .‬صحيح‬ ‫ڪيائين‪ ،‬ٺپو لڳو‪ ،‬هدايت ‪ DEO‬ڏانهن هجي‪ ،‬خوشيَء ۾ نه پيو ماپان‪ ،‬تعليم جي وزير جو‬ ‫حڪم آهي‪ ،‬نوڪري پڪي‪ ،‬وڏيرو عالم ُاتي ئي وسريو هيو‪ .‬هوائي چمپل جي جي سٽڪ‬ ‫سٽڪ ڪندو ‪ DEO‬جي آفيس ۾ ُپهتو هيس‪ .‬سڌو هليو ويس آفيس ۾‪ DEO ،‬کي درخواست‬ ‫ڏنم‪ .‬ڏسي‪ ،‬پڙهي‪ ،‬درخواست واپس ڏيندي چيائين‪ ،‬پاڻ وٽ َر ُ‬ ‫ک‪ ،‬جڏهن جايون خالي ٿيون‬ ‫ته نوڪري ملندئه‪.‬‬ ‫چيم پر سائين _! وزير صاحب لکيو آهي‪.‬‬ ‫وراڻيائين‪ ،‬بابا جيڪي چيم‪ ،‬سو ڪونه ُ‬ ‫ٻڌِء ڇا؟‬ ‫ساڳين پيرن تي واپس موٽيس‪ ،‬دل ُ‬ ‫۾پور پچائيندو اچان ته وزير صاحب جو حڪم نه مڃڻ‬ ‫تي‪ ،‬پڪ ئي َپڪ ‪ DEO‬جي نوڪري وئي‪ ،‬ٻچا ُرلي ويندس!!! ها ها ڀل ته ُر ُلنس‪ ،‬مونکي‬ ‫َٽڪي جيتري به عزت ڪونه ڏنائين‪ ،‬آخر ته تعليم جي وزير جو ماڻهو ۽ ووٽر هيس‪ .‬پير‬ ‫صاحب جي بنگلي تي ُپهتس ته وڏيرو عالم ڪونه ُهيو‪ِ ،‬دل ٻڌي پير صاحب سان مِليس‪،‬‬ ‫سموري ماجرا ٻڌائيم‪ ،‬سائينَء شايد سڃاتو ڪونه‪ُ ،‬ٻڌو اڻ ُٻڌو ڪيائين‪ .‬ته وري اٿي بيهي‬ ‫چيم ”قبال‪ DEO‬کي فون تي ڪا دٻ َپٽيو!!!“‪ .‬سائينَء مون ڏي ڏٺو ڪاوڙ ۾ چيائين ته‬ ‫نٿو ڪري ته آئون ڇا ٿو ڪري سگهان؟؟‬ ‫زور ڀريم ته ِچ ِڙي چيائين َه ُل ٻاهر مون کي ٻين سان ڳالهائڻ ڏي‪ .‬مون کي وڏو ڌچڪو‬ ‫لڳو‪ ،‬پلڪن ۾ جڙيل مکڻ جون ماڙيون ڊهندي ڏٺم‪ ،‬سوچيم‪ ،‬ڪالهه نه سڃاڻيندي به ڀاڪ ُر‬ ‫ٿي پاتائين‪ ،‬اڄ وزير ٿيڻ سان ايترو بدلجي ويو‪ .‬مار!! اتي ويٺل‪ ،‬اوڙي پاڙي جي ماڻهن‬ ‫بي عزتو ٿيندي ڏٺو‪ ،‬نيٺ ڦِلهو ُٻوٿ ڪري ٻاهر نڪتس!‪.‬‬ ‫گهڻو پوِء جڏهن حبيب بينڪ جو مينيجر ٿيس۽ بينڪ زميندارن کي زرعي قرض ڏيڻ‬ ‫شروع ڪيا‪ ،‬ته ساڳيو پير صاحب مون ڏي سفارشي فون ڪرڻ ۽ وزيٽنگ ڪارڊ موڪلڻ‬ ‫ماٺ ميٺ ۾ سندس ماڻهن جا ڪم ڪري ڇڏيندو ُهيس‪ .‬ڪڏهن به ُان واقعي جو‬ ‫لڳو‪ .‬آئون ِ‬ ‫سفارشي چٺيون آڻيندڙن سان ذڪر ڪونه ڪيم‪.‬‬ ‫هيَء دنيا به عجيب آهي‪ ،‬اهو وقت َمٽيو‪ ،‬آفيسر ٿيس‪ ،‬رٽائر ٿيس‪ ،‬اڇا ڪپڙا َپهريم‪ ،‬وڏيرو‬ ‫سڏجڻ لڳس‪ .‬رئيس سڏجڻ لڳس‪ ،‬ته ساڳيو پير صاحب‪ ،‬ڀاڪر پائي ملڻ لڳو‪ ،‬ڀانِء ورهين‬ ‫جا واسطا هجن‪ ،‬وٽس اسالم آباد جي فيڊرل الج ۾ وڃي چانهيون‪ ،‬پي بسڪيٽ کائي‪،‬‬ ‫‪138‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪچهريون ڪيم‪ .‬تڏهن سوچيم وتايو سچو ُهيو‪ ،‬چئي اڇن ڪپڙن کي عزت آهي‪ .‬مڃڻو‬ ‫پيو ته طبقاتي فرق ئي ماڻهوَء کي ماڻهوَء کان پري ڪري ٿو‪ .‬نه ته ڇا َا ُ‬ ‫ڪوَء جو ُپٽ اميرو؟‬ ‫ڇا اسالم آباد؟ ۽ ڇا پير صاحب؟بس رنگيَء جا َرنگ نراال آهن‪ .‬پير صاحب کي ووٽ‬ ‫پوِء به ڏيندا اچون‪ .‬اڄ تائين بنان لوڀ ۽ اللچ جي‪ ،‬بنان ڪنهن ڪم ڪار گهرڻ جي‪،‬‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬جيرام‪ ،‬ڳوٺ ۾ ماستر ٿي آيو هيو‪ ،‬ته پليجي وارن جو رنگ چڙهيل هيس‪،‬‬ ‫ڳاڙها ڪتاب آڻيو ڏئي سي ويٺو پڙهان‪ ،‬روز هالل پاڪستان اخبار آڻي‪ ،‬سا به پڙهان‪ ،‬رڳو‬ ‫پڙهان نه َپ َر َچٽيو ڇڏيان‪ .‬جيرام وڏا وڏا قصا ٻڌائي‪ ،‬انقالب جا انقالبين جا ۽ ُانهن جي‬ ‫ڪمن جا‪ ،‬ڏاڍو ُمتاثر ٿيان‪ .‬جيئن جيئن پڙهان تيئن تيئن مذهبي ڪٽرپڻو گھٽبو وڃيم‪،‬‬ ‫َمن جي َ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ٽ لهڻ لڳي‪ .‬سوچيان‪ ،‬علم واقعي علم آ‪َ ،‬اندر ُاجرو َ‬ ‫ڪريو ڇڏي‪ .‬اڄ ٿو سوچيان‬ ‫ٿو جي جيرام نه هجي ها ته چور ُهجان ها يا ڦورو هجان ها‪ ،‬روز پوليس ُٻنڊڻ ُ‬ ‫ڪٽي ها‪ ،‬يا‬ ‫ُملو هجان ها مسيتون وسايو ويٺو ُهجان ها‪.‬‬ ‫موالبخش کوسي‪ ،‬محمد علي ٽالپر‪ ،‬حبيب اهلل ملوڪاڻيَء ۽ ٻين جا پليجي سان اختالف‬ ‫ٿيا ته جيرام وارا الڳ ٿيا‪ .‬سنڌي اسٽوڊنٽس آرگنائيزيشن ٺاهيائون‪ .‬آئون سندن ميمبر نه‬ ‫ُ‬ ‫ضرورهيس‪.‬‬ ‫پر همدرد‬ ‫ت ِ ِن ڏينهن ۾ ٻني َء جي ڪم مان واندو ٿي‪ ،‬ڏاندن کي گاهه ڏئي نلڪي هيٺان يا واٽر تي‬ ‫بنان صابڻ جي وهنجي‪ ،‬ساڳيا پگهر وارا ڪپڙا پهري‪ ،‬گهڙي کن آرام ڪندو ُهيس‪ ،‬يا‬ ‫جيرام سان ڪچهري ڪندو هيس‪ .‬رات جو کير جي وٽي سان ماني کائي‪ ،‬پراڻي ڪچي‬ ‫اسڪول ۾گهڙيَء کن جيرام سان ڪچهري ڪري‪ ،‬گهر اچي سمهي پوندو ُهيس‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫سال پراڻن پڊن کي ڇڏي رائت مل جي اوطاق ۾ گهر ٺاهڻ جو سوچيوسين‪ .‬ڪوٽ‬ ‫انهيَء ِ‬ ‫اڳ۾ آيو پيو ُهيو‪ .‬اوڏن کان ٽي ڪچيون ڪوٺيون‪ ،‬ونگائين ورانڊي سميت ٺهرايونسين‪،‬‬ ‫ڇت الِء اوڙي پاڙي مان َٻ ُٻرن جون ڪاڃڻون وڍي آياسين‪ .‬سر ُلئاسين‪ ،‬دلور تان مانجهليَء‬ ‫در َ‬ ‫جا ڪايا خريدي‪ِ ،‬ڇت ِوڌي ُسون‪َ .‬‬ ‫درين جيترا پئسا نه ُهجن‪ .‬پوِء به پريان ڏسيو خوش پيا‬ ‫ٿيون ته واه جا گهر ٺاهيا اٿئون‪ ،‬اصل النگ پئي لڳي‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن بابا مون کي َسنبرائي چيو ته هل‪ ،‬حمير شر جي ڀاُء رحيم خان‪َ ،‬متل جي‬ ‫ڪمداريَء ۾ وساڻن جي نئين ڳوٺ ۾ ُدڪان کوليو آهي‪ .‬توکي ُاتي نوڪريَء ۾ بيهاري‬ ‫َ‬ ‫ڇانو ۾ ويٺو ُهوندين‪ .‬ان ڏينهن بان واھ جي‬ ‫اچان‪ .‬هنن هرن ڪاهڻ کان چڱو آهي ته ٿڌيَء‬ ‫نئينَء موريَء تي بس مان لهي‪ ،‬پنج ميل پنڌ ڪري‪ ،‬انهيَء ڳوٺ ۾ ُپڳاهياسين‪ .‬بابا‪ ،‬حمير‬ ‫َ‬ ‫ئي‪ ،‬اڳلي جهٽ ۾ ئي ها ڪئي هئي‪ ،‬نه پگهار جي ڳالهه ٿي نه ُمهاڙ ٿي‪،‬‬ ‫خان سان ڳالھ ڪ ِ‬ ‫‪139‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫بابا ماني کائي واپس َو ِريو ۽ مون وڃي نئين ڳوٺ ۾ رحيم خان سان گڏ ريزڪي ُدڪان‬ ‫سنڀاليو‪ ،‬سڄا سارا چار مهينا انهيَء دڪان تي رهيس ۽ آخر ۾ٺوهيو ٿي نِڪتس‪ ،‬نه پگهار‬ ‫مليو‪ ،‬نه پئسو مليو‪ ،‬باقي چئن مهينن ۾ ماني سا ڍوَء تي ملي‪ .‬باقي ٿيو خير‪ ،‬نه ڪڏهن‬ ‫بابا َچ َي ُن‪ ،‬نه ئي مون ڪا رڙ ڪئي‪ .‬ماٺڙي ڪري وري اچي ٻنيَء کي لڳس‪.‬‬ ‫ان ئي زماني ۾ نون ستارن جي ميڙي چونڊي گڏ ڪيل اتحاد پنهنجا رنگ ڏيکارڻ شروع‬ ‫ڪيا‪ ،‬جن کي ُڀٽي جي ضرورت هئي تن جي هاڻ ڀٽو صاحب ضرورت ڪونه رهيو‪ ،‬ته ضياَء‬ ‫جي نالي ۾ ساڄي ُڌر جي سڌي ِپڌي فوجي سرڪار جوڙيندي‪ ،‬ڀٽي صاحب کي جيل ۾‬ ‫ڪيس ٿيڻ شروع ٿيا‪ ،‬منهنجي عمر ايستائين سترهن کن ورهيه هئي‪ ،‬پر‬ ‫واڙيائون‪ ،‬وڏا ِ‬ ‫سچي ڳالھ اها آهي ته مون کي سياست جي ڪائي ُسڌ ُٻڌ ڪانه هئي‪ ،‬ملڪ ۾ ڇا پيو وهي‬ ‫ڇا پيو واپري‪ ،‬ان جي اون ئي ڪونه هوندي هيم‪ .‬جيتوڻيڪ جيرام جو ڏنل ڳاڙهن ڪتابن‬ ‫جي پڙهڻ سان ذهن تي طبقاتي فرق‪ ،‬طبقاتي سماج جي بابت ٿور گهڻي پروڙ پيم پئي‪.‬‬ ‫پر اصل ڳالھ اها به هئي ته غربت ۽ پيٽ جي پاندي پوري ڪرڻ جي ُاون ۾ ٻي ڪا ڪل‬ ‫ئي ڪانه هيم‪.‬‬ ‫ربيع ‪ 1978‬۾ ڇهه ايڪڙ ڪڻڪ پوکي هيم‪ ،‬ان سال ڪڻڪ جو نئون ٻج آيو ُهيو‪ُ ،‬ان کي‬ ‫ُ‬ ‫ڪارتهي ڪڻڪ‪ُ .‬ان ڪڻڪ جي َس َ‬ ‫نگ جا ِسرا ڪارا هوندا ُهيا ۽ جسم کي‬ ‫ماڻهو چون پيا‬ ‫ُ‬ ‫منجهانئن تمام گهڻي خارش ٿيندي ُهئي‪ .‬ايتري قدر جو جسم تي َک ِنهي َک ِنهي‬ ‫لڳڻ سان‬ ‫َڊٻڙ ٿي ويندا ُهيا‪ .‬ٻين فصلن جيان معمول جي جملي مرحلن مان ُاڪ ِري‪ ،‬جڏهن اها ڪڻڪ‬ ‫ڪي‪ ،‬ته هر سال جيان‪ ،‬اسان جي گهر جي سمورن ڀاتين گڏجي البارو ڪيو‪ ،‬ڪڻڪ‬ ‫ڀٽاري َپ ِ‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫جي َو ِل جون ڀريون َمٿن تي ڍوئي‪ ،‬موجوده پرائمري اسڪول واري جڳهه تي کرو‬ ‫ٺاهيوسين‪ُ .‬ان زماني ۾ ڪڻڪ ڳاهڻ جا ٿريشر ڪونه آيا ُهئا‪ ،‬ڪڻڪ جي ول گول دائري‬ ‫۾ رکي‪ ،‬وڏو ڦيڙهوٺاهبو ُهيو‪ .‬ڪڻڪ ڀٽاري ُآڀن ۾ ايندي هئي‪ ،‬ته هاريَء کي اچي ڊنگهر‬ ‫ڳولڻ جي ُاڻ ُتڻ ورائيندي هئي ۽ الباري جي تيارين کان اڳ ئي پري پري کان ڳولهي‬ ‫ُ‬ ‫ڊنگهر وڍبو هيو‪ .‬ان ڊنگهر کي گِ ِهلي ٻنيَء ۾ آڻي مٿانئس‬ ‫ڦولهي‪ ،‬ڪن ِڊيَء جي وڻ جو‬ ‫وزن ڏئِي رکبو هيو‪ .‬البارو پورو ڪري‪َ ،‬ول ڍوئي‪ ،‬وڏو ڦيڙهو ٺاهي‪ ،‬ڪنهن سومر جي‬ ‫منجهند کان بادشاھ ِپير دستگير جي نالي پنجين روپئين جون ريوڙيون ورهائي‪ ،‬پوِء َه َلر‬ ‫شروع ڪبي هئي‪ ،‬پهريائين ڦيڙهي جي چوٽ تي چڙهي‪ُ ،‬ان جي چوٽيَء تان ٿوري ٿوري‬ ‫ڪڻڪ جي ول الهي‪ ،‬ڦيڙهي جي گول دائري ۾ زمين تي پکيڙبي هئي‪ ،‬ان بعد ڪنڊيَء‬ ‫َ‬ ‫ڊنگهر جنهن کي ڦرشو به چوندا هيا‪ ،‬ان تي ٿورڙي َو ِل وڇائي‪ ،‬ڊنگهر جي‬ ‫جي ُسڪل‬ ‫‪140‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪنهن َسگهيَء َانگه ُه يا ٻيالنگھيَء۾ سنگهر وجهي‪ ،‬ڏاند ن جي ُ‬ ‫ڪلهن تي چڙهيل پاڃاريَء‬ ‫ِ‬ ‫ڪبي هئي‪ .‬ڪنڊيَء جي ڊنگهر جي َانگهائين َ‬ ‫۾ سنگهر قابو َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫نڊن ۽ ڏاندن جي پيرن‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سبب اپريل جي ُلڪن ُ‬ ‫۾سڪي ُڀڳڙا ٿيل َو ِل ُڀرندي ويندي ُهئي‪َ ،‬رکي َرکي ٻِيانيَء سان‬ ‫ُڀرندڙ َو ِل کي ُاٿل ڏبي رهبي هئي‪ .‬تان جو اها َول ُبوهه ٿيندي ويندي هئي‪ ،‬ايئن وري مٿان‬ ‫ٻي َول الهبي هئي‪َ .‬ول الهڻ جي اهڙي عمل کي چئبو هيو َپ َ‬ ‫ڳ َر وجهڻ ٻِيانيَء يا ٽنگڙيَء‬ ‫َ‬ ‫هيوٽوپ ڏيڻ‪ .‬ائين سئوکن مڻ ڪڻڪ‪ ،‬وڌ ۾ وڌ‪ ،‬ويهن‪ ،‬پنجويهن‬ ‫سان ُاٿل ڏيڻ کي چئبو‬ ‫ان‪ ،‬الڳ ڪرڻ الِء ان کي ڍ ُ‬ ‫ڏينهن ۾ وڃي َڳ َهندي ُهئي‪ .‬پوِء ڳاهيل ڪڻڪ مان بوهه ۽ ُ‬ ‫ڳ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڪري ڌڙو ٺاهبو هيو‪ ،‬جڏهن سڻائي واُء لڳندي هئي ته ٽنگڙيَء ذريعي ُ‬ ‫وائر شروع ڪبي‬ ‫هئي‪ُ .‬‬ ‫وائر دوران‪ ،‬اڌ ُڀريل سنگ‪َ ،‬ٻ ُٻر جي سنهيَء ۽ سائيَء ڊِنگهريَء سان ٽاري الڳ ڪبا‬ ‫هيا‪ ،‬انهن کي َ‬ ‫ڪڏا چئبو هيو‪ُ .‬‬ ‫وائر پوري ڪري‪ ،‬پوِء ُانهن ڪڏن کي پکيڙي‪ ،‬وچ ۾ ڪاٺ‬ ‫جي ُمني کوڙبي هئي‪ ،‬جنهن چوندا ُهيا ميڙهِه‪ .‬پوِءپنج ست ڏاند هٿ ڪري‪ ،‬تن کي پاڻ ۾‬ ‫َ‬ ‫ڏن‬ ‫سلهاڙي‪ ،‬هڪ ڏاند کي ميڙهه سان ٻڌبو هيو‪ ،‬جنهن کي چئبو هيو ميڙهي ڏاند‪ .‬انهيَء ڪ ِ‬ ‫َ َ‬ ‫ڪڏن مٿان هلندا‬ ‫واري َهلر کي گھڻو ڪري گانبولِي چئبو هيو‪ .‬جڏهن اهي ڏاند‬ ‫ڀورڻ ِ‬ ‫ِ‬ ‫رهندا هئا‪ ،‬ته ڌڻي جهونگاريندو رهندو هيو‪ ،‬هلي ملهي‪ ،‬هلر هلي‪َ ،‬رکي َرکي ڪڏن کي ُاٿل‬ ‫به ڏيندو رهندو هيو‪ ،‬ته سنگ ُڀري ويندا هئا‪ .‬ٻئي ڏينهن انهن کي به ُ‬ ‫وائري اهي صاف ٿيل‬ ‫داڻا َا َن جي راهه ۾ وجهبا ُهيا‪ .‬اهو سمورو عمل اپريل جي جهولن ۾ شروع ٿي‪ ،‬مئي جي‬ ‫وچ ڌاري ُپڄاڻيَء تي پهچندو ُهيو‪.‬‬ ‫ڪڻڪ جي َکري تي هڪڙو ماڻهو چوڪيدار ڪري رکبو هيو‪ ،‬جنهن کي عام طور ڪانگ‬ ‫َتڙو چئبو هيو‪ ،‬انهيَء ڪانگ تڙي وٽ هڪڙو ڪاٺ جو ٺهيل زمينداري َٺپو هوندو هيو‪.‬‬ ‫ُهن جي ذمي اهو ڪم هوندو هيو هيو ته َان جي تيار ٿيل را ِھ تي پاسن کان ٿورڙي‬ ‫ڪي مِٽي وجهي‪ُ ،‬ان جي مٿان ُانهيَء ڪاٺ جي ٺپي کي رکندو هيو ته ڪاٺ تي‬ ‫ِوٿ ِير ِ‬ ‫ُاڪريل اکر لِکجي ويندا هيا‪ .‬معني ته راھ تي ٺپو لڳي ُچڪو‪ .‬هاڻ ته ٿريشرن جي اچڻ بعد‬ ‫اڳيان رواج ئي َمٽجي ويا آهن‪ .‬نه ته اڳئين زماني ۾ ڪڻڪ جي َکري جي َبٽئي ڪرڻ وقت‬ ‫جيڪي هاري َا َن جي ڌڙن جون ڪانبيون ڀرڻ الِء َان جي را ِھ ۾ ويهندا هيا‪ ،‬تن کي ڳالهائڻ‬ ‫جي اجازت ڪونه هوندي هئي‪ ،‬مٿي تي ڪپڙو َٻڌل هوندو ُهين‪ ،‬پير اگهاڙا ڪندا هيا‪،‬‬ ‫چوندا هيا ته ايئن ڪرڻ سان َان مان برڪت ڪونه ويندي‪ .‬بادشاھ پير جي نالي ريوڙيون يا‬ ‫نقل ورهائي‪ ،‬پوِء بسم اهلل ڪري پهرين ڪان ِبي‪ ،‬بادشاھ پير جي نالي جي َان سان ُٽ ُ‬ ‫ٻ‬ ‫َ‬ ‫هاريندو‪،‬‬ ‫ڪري َڀربِي هئي‪ ،‬پوِء هڪڙو همراھ اها ڪانبي کڻي گول راه ۾ ڪڻو ڪڻو ا ُن ِ‬ ‫‪141‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڄڻ ته را ِھ ڀڃڻ جو اعالن ڪندو ويندو هيو‪ُ .‬ان ڪانبيَء جوباقي بچيل َا ُن بادشاھ پير جو‬ ‫ڌڙو ڪري الڳ رکبو هيو‪ ،‬جنهن جي نالي خيرات ڪبي هئي‪ ،‬پوِء تور شروع ڪبي هئي‪،‬‬ ‫اڳئين زماني ۾ سڀ ڪم آهت تي ٿيندا هيا‪ ،‬سڀ ڏيتيون ليتيون کري لٿي ڪبيون هيون‪،‬‬ ‫ُان ڪري سڀني آهتين‪ ،‬يعني واڍي‪ ،‬موچي‪ ،‬لوهار‪ ،‬ڪنڀار‪ ،‬درزي ۽حجام کي کري بٽئيَء‬ ‫ڪرڻ جو اطالع ڪيل هوندو هيو‪ ،‬هرڪو پنهنجو آهت وٺي خوش ٿي روانو ٿيندو هيو‪،‬‬ ‫مسيت سڳوريَء‪ ،‬غريب غربي‪ ،‬سيد توڙي اوڙي پاڙي جي رن زال الِء به ڌڙو ڪڍي رکبو‬ ‫ٽ ۾ ُکڙيَء ٻوڙ جيترو َا ُن هاريَء جي ُ‬ ‫هيو‪ .‬چڱن زميندارن جو رواج هوندو هيو ته َپ َ‬ ‫ڪ ِڍيَء‬ ‫الِء ضرور ڇڏيندا هيا‪ .‬جيڪا مايون اچي ميڙي ٻه ٽي ٻوريون َا ُن گڏ ڪنديون هيون‪ .‬کري‬ ‫جي بٽئيَء جو ُٻڌي اوڙي پاڙي جا ٻارڙا ماڪوڙين جيان ِسرڪي اچي ُپڄندا هيا‪ .‬ڪنهن‬ ‫کي ڪو دڙڪو ڪونه ڏبو هيو‪ ،‬آخر ۾ َپ ُ‬ ‫ٽ ميڙي هرهڪ ٻار کي قميص جي جهوليَء ۾‬ ‫ُٻڪ ٻه ُٻڪ ان ضرور ڏبو هيو‪ ،‬جنهن کي خوراڪ يا کڙاڪ چوندا هيا‪ .‬ڪنهن کي به کري‬ ‫تان خالي ڪونه موٽائبو هيو‪ ،‬پوِء ڀل ته هاريَء کي ونڊيَء جي ڪڻڪ مان ڪجھ بچي يا نه‬ ‫بچي‪ .‬همراه َٺلهي ُڳوڻ ُ‬ ‫ڪلهي تي کڻي واپس ورندي به چوندو ويندو هيو ته ادا خير آ‪ ،‬نوان‬ ‫پراڻا ته ٿياسي‪.‬‬ ‫سو ڳالهه پي ڪيم َکري ٺهڻ جي‪ ،‬ڪڻڪ ڀٽاري ڍوئي‪ ،‬کرو ٺاهي‪ ،‬اپريل جي وچ ڌاري هلر‬ ‫شروع ڪيم‪ .‬ڪار ُتهي ڪڻڪ جا تکا سرا‪ ،‬سخت جهولن ۾ ِجسم کي لڳن ته شديد خارش‬ ‫ٿئي‪ .‬منهن کان وٺي سڄو جسم ڊٻڙ ٿيو پوي‪ ،‬هلر هلندي‪ ،‬هر روز دعائون ُ‬ ‫گهران‪ ،‬منهنجا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫جان ڇڏاِء!!!‬ ‫موال_مِهر ڪر‪ ،‬ٻيو ڪو ڌنڌو ڏي‪ ،‬هِن ڪ َم مان ِ‬ ‫هڪڙي ڏينهن هلر پي ڳاهيم ته بابا منجهند جي ماني آندي هئي‪ ،‬لوڻ‪ ،‬بصر‪َ ،‬لسي ۽ ماني‪،‬‬ ‫کري لڳ ننڍڙيَء ُٻ ُٻريَء جي َ‬ ‫ڇان َو ۾ ٿي ويٺاسين‪ُ .‬مڪ سان َبصر َڀڃي‪ ،‬مٿس لوڻ ُٻرڪي‪،‬‬ ‫لسيَء ۽ ماني سان گڏ کائڻ شروع ڪيم‪ُ .‬اڀرندان اڇيَء ٽوپيَء سان ڪو ماڻهو ايندو ِڏسي‪،‬‬ ‫بابا چيو ُپٽ‪ِ ،‬ڏ ُ‬ ‫س اهو ڪير پيو اچي؟‬ ‫گوڏن َڀ ِر َنرو کڻي ِڏٺم‪ ،‬سائين گل حسن جروار آهي بابا‪ ،‬ايئن چئي‪ ،‬ماني کائڻ لڳس‪.‬‬ ‫سائين گل حسن‪ ،‬تن ڏينهن ۾ سي پوٺو جي اسڪول ۾ ماستر ُهيو‪ ،‬سو اسڪول جي‬ ‫موڪل ڪري واپس پئي وريو‪ ،‬ويجهو آيو ته وڌي ملياسين‪ .‬منهنجي ڳاڙهي چمڙي ڪڻڪ‬ ‫جي خارش سبب َڊٻڙ ٿيل ڏسي‪ ،‬بابا کي چيائين‪ ،‬اڪبر‪ ،‬امير بخش هوشيار آهي‪ ،‬گڏوگڏ‬ ‫ٿ ڪري َا ُچ‪ ،‬ته آئون سڀاڻي ئي‬ ‫مئٽرڪ به پاس آهي‪ ،‬تون ڪٿان پندرهن سئو روپيه َه ِ‬ ‫‪142‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ماستري وٺي ڏيانس‪ .‬سائينَء جي ڳالھ ٻڌندي ئي‪ ،‬اسان ٻنهي جي ڪوماڻل چهرن تي االئي‬ ‫ڪٿان کوڙ ساري مسڪراهٽ اچي وئي‪ِ .‬دل ئي ِدل ۾ ڏاڍا خوش ٿيندي‪ ،‬سائين سان ها‬ ‫ڪئي سون‪ .‬سائين ويو‪ ،‬ته خوشيَء ۾ َه َلر نه پئي هلي‪ ،‬ڏاند کولي‪ ،‬گهر اچي‪ ،‬امڙ سان‬ ‫ڳالهه ڪئي سون‪ .‬امڙ به ڏاڍي خوش ٿي‪ ،‬اصل واهه واهه پئي ٿي‪ .‬پر سوال اهو پيدا ٿيو ته‬ ‫آخر ُاهي پندرهن سئو ڪٿان اچن؟ گهر ۾ ته پندرهن روپيه به نا ِهن‪ .‬ڏئي وٺي هڪڙي ٻارن‬ ‫َ‬ ‫ڪي سون‪ ،‬سا به ُمرڳهين ٽِن َس َو ِن ۾‪ .‬امان جو چانديَء جو‬ ‫جي ٻڪري ِو ِ‬ ‫کي کير پيارڻ ِ‬ ‫َه ُ‬ ‫س‪ ،‬جيڪو االئي ڪيترين پيڙهين کان وڏڙين جي ِڳچين جو سينگار ٿيندو پئي آيو‪ ،‬سو‬ ‫به َهليو ٽِن َس َون ۾‪ .‬نوسئو اڃان به ُکٽا ٿي‪ ،‬اهلل ۾ آسرو رکي رات جو ُسمهي پياسين‪ِ .‬سج‬ ‫جهولي جهلي‪ ،‬برادريَء جي ماڻهن ڏانهن پالڻيوسين‪ .‬هڱورني ۾ لهندي ئي ُمنهن‬ ‫ُاڀريو ته‬ ‫ِ‬ ‫۾ غفور مليو‪ ،‬بابا کان احوال ورتائين ۽ کلندي کلندي کيسي مان ڇهه َس َو ڪڍي ڏنائين‪،‬‬ ‫ڪٿان آندئي؟؟ چيائين ماما‪،‬‬ ‫بابا چيس‪ ،‬ابا تون ته اسان کان به وڌيڪ غريب آهين‪ ،‬هي پئسا ِ‬ ‫سون ۾ وڪيو ُهيم‪ ،‬اڄ انهيَء جا پئسا مليا هيا‪ ،‬توهان جو ڪم‬ ‫هڪڙوپوڙهو ڏاند ڇهن‬ ‫ِ‬ ‫ٿئي‪ ،‬پوِء جون ڳالهيون پوِء سان‪ ،‬اڳتي وياسين‪ ،‬چار سئو مرحوم گل بيگ ڏنا‪ ،‬سئو اڃان‬ ‫ُ‬ ‫چيوهل‪ ،‬اهو سئو ماستر گل حسن کان ئي ُاڌارو ُگهرنداسون‪.‬‬ ‫به ُکٽي پيو‪ ،‬بابا‬ ‫هڪلي هوڪاري‪ ،‬سائينَء وٽ پهتاسين‪ ،‬جنهن اوڏيَء َ‬ ‫مهل ئي ميرپورخاص هلڻ جو چيو‪.‬‬ ‫ان ڏينهن شام جا ٽي ٿيا ُهيا‪ ،‬چوٿين مئي ‪ 1978‬جو ڏينهن ُهيو‪ ،‬جو اسان وڃي‪ ،‬ايس ڊي‬ ‫اي او جي آفيس ۾ ُپهتاسين‪ُ .‬ان زماني ۾ ماستر ڀرتي ڪرڻ جا اختيار‪ ،‬ايس ڊي اي او جا‬ ‫ُهيا‪ ،‬اڄڪلھ ته ُاهي وزير اعلئ وٽ به ڪونهن‪ .‬سائين گل حسن‪ ،‬احوال ڏيندي مون ڏانهن‬ ‫آڱر کڻي چيو ته هيَء منهنجو شاگرد‪ ،‬غريب ۽ هوشيار آهي‪ ،‬مون هنن کي اوهانجي مٺائيَء‬ ‫الِء‪ ،‬پندرهن سئو روپيا چيا هيا‪ ،‬پر هنن مسڪينن کان ٿيا ئي ”چوڏهن سئو“ آهن‪ .‬مهرباني‬ ‫ڪري هن کي ماسترڪريو“‪.‬‬ ‫ايس ڊي اي او صاحب گهنٽي وڄائي‪ ،‬هيڊ ڪالرڪ کي ُ‬ ‫گهرائي ۽ هدايتون ڏنيون‪ .‬مون‬ ‫کان سرٽيفڪيٽ ۽ درخواست ورتائون‪ .‬آرڊر ٺهيو‪ ،‬صحيح ٿي‪ ،‬ٺپو لڳو‪ ،‬روانگي رجسٽر‬ ‫۾ چڙهيو‪ ،‬نمبر لڳو‪ ،‬پنو منهنجي هٿ ۾ مليو‪ ،‬خوشيَء مان ُاڇالن پيو‪َ ،‬ٻهڪان پيو‪ .‬بابا‬ ‫ڏي نهاريم‪ .‬خوشي جا لڙڪ اکين مان ُاٿلڻ تي ُهجنس‪ .‬آرڊر کڻي شام جو خوش خوش گهر‬ ‫ماسات خوشيون ڪيون‪ .‬پنج سيرڪڻڪ دڪان تي وڪڻي‪،‬‬ ‫موٽياسين‪ .‬امان ڏاڍي خوش ٿي‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫چانور خريدي ُڳڙ جو تاهِري َڀ ُت َرڌي‪ ،‬معصومن کي کارائي‪ ،‬اهلل جا شڪر ادا ڪياسين‪.‬‬ ‫اوڙو پاڙو‪ُ ،‬پڦيون‪ ،‬ماسيون مبارڪون ڏيڻ آيون‪ .‬ڇنل َک َ‬ ‫ٽ تي ويهي‪ ،‬ايئن پيو مبارڪون‬ ‫ِ‬ ‫‪143‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وصول ڪيان‪ ،‬ڀانِء َوري گهوٽ ٿيو ُهجان‪ .‬ڀانِء ڪو َحج َ‬ ‫ڪيو ُهجيم‪ ،‬ڀانِء ڪا وڏي کيپ‬ ‫َکٽي ُهجيم‪.‬‬ ‫سرڪاري مالزمت ماستريَء جي پهرين پوسٽنگ‪ ،‬گل محمد رند جي ڳوٺ ٿي هئي‪ .‬جيڪو‬ ‫ڳوٺ رتن آباد ريلوي اسٽيشن کان ڏکڻ طرف ڪاڪ بنگلي کان به اڳتي هوندو هيو‪.‬‬ ‫َهڪلي‪ ،‬هوڪاري اتي ُپهتس‪ .‬انهيَء ڳوٺ جا جملي ماڻهو رند ٻروچ هيا‪ ،‬سنهڙا‪ ،‬سيپڪڙا‪،‬‬ ‫سنهڙن آوازن وارا‪ ،‬سرائيڪي ٻولي ڳالهائيندڙ ُهجن‪ .‬نائين درجي جا هم ڪالسي زمان‬ ‫۽ شريف رند به ڏٺم ته خوش ٿيس‪ .‬اسڪول بند پيل هيو‪ ،‬چيائون ته اسڪول جي چاٻي ۽‬ ‫چارج چاچي تاج وٽ آهي‪ .‬چاچي َ‬ ‫تاج جو َڏ ُ‬ ‫س نڪو هيو َپتو‪ .‬رات ٿي وئي ته اوطاق تي‬ ‫ڪچهري َمتي‪ ،‬راڄ ُمڙسن جا اچي َ‬ ‫ڪٺا ٿيا‪ ،‬مانيَء جي مهل ٿي ته ماني به آئي‪ ،‬پر هجن ٻه‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫سنهڙا ُڦلڪا ۽ انهيَء سان گڏ ُ‬ ‫ٻوڙ به هيو‪ ،‬ٻن ڦلڪن مان منهنجو ڍوُء ته ڪونه ٿيو هيو‪ .‬پر‬ ‫رندن جي ڳوٺ ۾ پهريون ڏينهن هجڻ جي ڪري حجاب ۾ وڌيڪ ماني ڪونه گهريم‪،‬‬ ‫سوچيم ته ٻروچ االئي ڇا سمجهن ته ُمڙس بنهي ڪو پيٽي آهي‪.‬‬ ‫ان رات ڪچهريَء ۾ هڪڙو سهڻو ۽ اڇڙو ڇوڪرو آيو‪ ،‬وڏا وار ُهجنس‪ ،‬چيائون پئي چاچو‬ ‫تاج آهي‪ ،‬ڏسڻ ۾ َسڀني کان ننڍو پئي لڳو ۽ سڀني چاچو پئي چيو‪ ،‬آئون حيران پئي‬ ‫ٿيس!!‪ ،‬ته هي ڇا قصو آهي؟ سڀني کان ننڍو ۽ سڀني جو چاچو‪ .‬رسمي عليڪ سليڪ بعد‪،‬‬ ‫اسڪول جي چاٻي ڏئي چيائين‪ ،‬ماستر هاڻي تون ڄاڻ تنهنجو اسڪول ڄاڻي‪ ،‬اسان جي‬ ‫الهواهي‪ .‬چاچو تاج اصل ۾ تاج بلوچ هيو‪ ،‬تاج رند هيو‪ ،‬اڳوڻو ڪميونسٽ ۽ هاڻوڪو‬ ‫سگا جو اڳواڻ‪ .‬تاج بلوچ تن ڏينهين نئون نئون‪ ،‬مليريا کاتي ۾ نوڪريَء سان لڳو هيو‪،‬‬ ‫ڳاڙهو ڳٽول خوبرو جوان هوندو هيو‪ ،‬سنڌ يونيورٽيَء مان ايم اي انگلش۾ ڪيل هيس‪.‬‬ ‫چون ٿا ته ووٽرلسٽون سنڌيَء ۾ ڇاپڻ ۽ ون يونٽ خالف هلندڙ تحريڪن ۾ تاج بلوچ‪،‬‬ ‫اسان واري لڏي جي شاگرد ونگ سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو اڳواڻ هوندو هيو‪،‬‬ ‫۽ عزيز مهراڻويَء سان گڏجي اوچتو جلسن ۾ وارد ٿيندو هيو‪ ،‬ڏاڍي ڀلوڙ تقرير ڪري‬ ‫اسٽيج تان لهي‪ ،‬ننڍڙي ٻار جيان خلق جي وچ ۾ الوپ ٿي ويندو هيو‪ .‬پوليس ۽ سي آئي‬ ‫ڊي جا ماڻهو تاج بلوچ جي پويان ُنوسيندا وتندا هيا ۽ هيُء همراھ هنن جي آڏو ٻارن جيان‬ ‫ٺينگ ٽپا ڏيندو گم ٿي ويندو هيو‪.‬‬ ‫چون ٿا ته سنڌ يونيورسٽيَء ۾ ٻن شاگردن علي مردان شاھ ۽ جان محمد کيڙو جي مارجي‬ ‫وڃڻ واري ڪيس ۾ پوليس کيس ڳوليندي اچي ڳوٺ پهتي هئي‪ ،‬هيُء همراھ به ڪو‬ ‫َ‬ ‫ڇانو ۾ کٽ رکي ويٺو هيو‪ ،‬اوچتي پوليس ڏسي‪ ،‬ڀڙڪو کائي پاسي‬ ‫اوطاق آڏو وڻن جي‬ ‫‪144‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫۾ بلورن سان راند کيڏندڙ ٻارن سان گڏجي راند کيڏڻ شروع ٿي ويو‪ ،‬پوليس جي آفيسرن‬ ‫کيس ۽ ٻين ٻارن تي به زور ڀريو‪ ،‬ته ٻڌايو تاج بلوچ ڪٿي هوندو؟ همراھ پنهنجو پاڻ ئي‬ ‫پوليس کي ورنديون ڏيندو رهيو ته چاچو هتي آيو ئي ڪونهي‪ ،‬يونيورسٽيَء پڙهڻ ويو‬ ‫آهي‪ .‬جيتوڻيڪ تاج هينئر ڪافي پوڙهو ٿي ويو آهي‪ ،‬پر سندس جذبا اڃان به جوان آهن‪،‬‬ ‫سگا ميرپورخاص کان وٺي ٻين کوڙ سارين تنظيمن ۾ جيڪر تاج بلوچ نه هجي ته اهي‬ ‫ڪاغذي هجن‪ .‬سندس ڪمٽمينٽ جو اڄ به اهو حال آهي‪ ،‬جو ڪوبه ڏکيو ڪم سندس ذمي‬ ‫ڪري وڃي ٻانهن سيراندي ڪري ُسمهي رهو‪ .‬تاج ڄاڻي ته ڪم ڄاڻي‪ .‬گھڻن پراڻن يارن‬ ‫جيان نه گھڻي َڦ َل ِر يا اجائي ڊيگھ ويڪر ڪونه ڪندو‪ ،‬پنهنجي ڪم سان ڪم رکڻو آهيس‪،‬‬ ‫ڪنهن يار دوست کان جي شڪايت به آهي ته اها به هوريان هوريان ۽ لڳ ڀڳ َ‬ ‫ڪ َن ۾‬ ‫چوڻي آهي‪ ،‬ڇو جو ڀتين کي به ڪن آهن‪ .‬ٻيو ڪو به ڀئو ڪونهي‪ ،‬پر متان ميار ملي‬ ‫وڃي‪ۡ .‬ڪهڙوبه سنڌ جي ماڻهن جي ڀلي الِء ٿيندڙ پروگرام هجي‪ ،‬ڪٿان نه ڪٿان خبر رڳو‬ ‫پوي‪ .‬چاچو تاج‪ ،‬انهيَء پروگرام جي ڪنهن نه ڪنهن ڪنڊ ۾‪ ،‬هٿ ۾ هڪڙي ٻه اخبارون‬ ‫ويڙهيو ويٺو هوندو‪ .‬جي ڳالهائڻ يا تقرير جو چيائونس ته سڀني کي سچ منهن تي ئي چئي‬ ‫ڇڏيندو‪ُ .‬اتي وري ڪنهن جي رک رکان ڪونه ڪندو‪ .‬ڀلي ڪيڏو به وڏو ماڻهو يا ڪامورو‬ ‫هجي‪ُ .‬ٻڌو اٿئون ته وڏي ڀاُء حاجي نور محمد کان پوِء هاڻي گھڻو وقت ڳوٺ کي ڏئي ٿو‪.‬‬ ‫رب ڪري جتي به هجي سندس آواز جو دٻدٻو ۽ جذبا جوان هجن‪ .‬۽ پيريَء ۾ پاڻ جهڙا‬ ‫ڏهاڪو کن تاج به پنهنجي ڳوٺ ۾ پيدا ڪري وڃي‪ .‬ته اهو سنڌ تي سندس وڏو احسان‬ ‫هوندو‪.‬‬ ‫انهيَء ڳوٺ ۾ ئي تاج بلوچ جو ڀائيٽو ابوبڪر رهندو هيو‪ ،‬جيڪو ڪنهن زماني ۾ آزاد‬ ‫ماروئڙا اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو اڳواڻ رهيو هيو‪ ،‬۽ انهيَء زماني ۾ هڪڙي ٻئي سوٽ‪،‬‬ ‫اسماعيل رند سان گڏ ووٽرلسٽون سنڌيَء ۾ ڇاپڻ واري تحريڪ ۾ يا ون يونٽ خالف‬ ‫هلندڙ تحريڪ ۾ گرفتاري ڏئي جيل ڪاٽي آيو هيو‪ .‬پوِء ابوبڪر به ُسرخو ٿي ويو هيو‪،‬‬ ‫ڪامريڊن جي گهڻو ويجهو رهيو هيو‪ ،‬اڄڪلھ جيتوڻيڪ هو چڱو موچارو وڏيرو ٿي ويو‬ ‫آهي‪ ،‬ڀانيان ٿو ته کوڙ سارا حج ۽ عمرا به ڪري آيو آهي‪ ،‬تڏهن به روزاني عوامي آواز‬ ‫ذريعي ورهين کان پنهنجي اندر جو اوٻر عوام آڏو آڻيندو رهي ٿو‪ .‬يار وٽ رک رکاُء‬ ‫ڪونهي‪ ،‬جيڪي محسوس ڪيو سو ُٻوٿ تي چوڻو آهي‪ ،‬پوِء ٿوري گهڻي رومال ۾‬ ‫ويڙهي ڇو ڳالھ ڪجي‪ .‬اصل ڪجي ته سڌي راند سونٽي جي ڪجي نه ته ڪجي ئي نه‪.‬‬ ‫مون سان گهڻو ويجهو رهڻ جي ڪري‪ ،‬منهنجي لِکت ُسڃاڻي ويندو آهي‪ ،‬ڀلي پوِء اها‬ ‫‪145‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪهڙي به نالي سان لِکي هجيم‪ .‬گھڻا ورهيه پوِء ميرپورخاص پريس ڪلب ۾ ڪنهن وڏي‬ ‫ماڻهوَء هڪڙي پريس ڪانفرنس پئي ڪئي‪ .‬جيڪا لِکيل منهنجي هئي‪ .‬انهيَء پريس‬ ‫ڪانفرنس دوران آئون به ڪنهن ُ‬ ‫ڪنڊ ۾ ويٺو هيس‪ .‬سوالن جوابن جي وقفي ۾ ابوبڪر‬ ‫کانئس هڪڙو بنهي ڏکيو سوال ڪيو‪ .‬ته همراھ ُمنجهي پيو‪ ،‬هڪڙي ٻه ڳيت ڏنائين‪ ،‬نيٺ‬ ‫ابوبڪر چئي ڏنس‪ ،‬ته سائين ايئن چئو‪ ،‬ته اهي ِسٽون امير بخش لِکيون ئي ڪونه هيون‪.‬‬ ‫سو انهن رند بلوچن جي اوطاق تي روزانو رات جو ڪچهريون َمچنديون هيون‪ .‬روزانو‪،‬‬ ‫نوان نوان ُمهانڊا ايندا هيا‪ ،‬نوان نوان چهرا ايندا هيا‪ ،‬االهي ڪتاب پڙهيل لکيل۽ داناُء‬ ‫ماڻهواالئي ڪٿان ڪٿان اچي نڪرندا هيا‪ .‬فضول ڪچهريون ڪونه ڪندا هيا‪ ،‬اڪثر ڪري‬ ‫سندن ُمک موضوع ملڪ جون سياسي ۽ معاشي حالتون ُهوندو هيو‪ ،‬سندن واتان ُسرخ‬ ‫انقالب جون ڳالهيون ٻڌندو هيس‪ ،‬سوشلزم جون ڳالهيون ٻڌندو هيس‪ ،‬مسڪين ماڻهن‬ ‫جي دردن ۽ درمانن جون ڳالهيون ٻڌندو هيس‪ .‬بلڪل اهڙيون ڳالهيون‪ ،‬جهڙيون جيرام به‬ ‫اڳي مون سان ڪندو رهندو ُهيو‪ .‬نيٺ ڳالهين ڳالهين ۾سڀ ڳالهيون ُکلنديون ويون‪ ،‬خبر‬ ‫پئي هوسڀيئي ڪامريڊ ُهيا‪ .‬هن ملڪ جي ڪورٽ سڳوريَء پاران پابندي مڙهيل‬ ‫ڪميونسٽ پارٽيَء جا ڪارڪن‪ .‬ڪامريڊ ڄام ساقيَء جا ڪارڪن‪ ،‬حيدر بخش جتوئيَء جي‬ ‫سنڌ هاري ڪاميٽيَء جا ڪارڪن ۽ سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن جا ڪارڪن‪ُ .‬هنن جا‬ ‫ڪچهرين ۾ َ‬ ‫رهيس‪ُ ،‬هنن جا آندل ڪتاب پڙهندو ُ‬ ‫ڪيل قصا ٻڌندو ُ‬ ‫رهيس‪ ،‬ذهن تي هٿوڙا‬ ‫لڳڻ شروع ٿيندا هيا‪ ،‬نيٺ ذهن ُکلندو ويو‪ ،‬۽ َم َن تي چڙهيل ورهين جي َ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ٽ ايئن ڌوپڻ‬ ‫لڳي‪ ،‬جيئن فوجي بندوق کي ڪوسي پاڻيَء مان ڌوئڻ مهل ڪٽ ڳاري الهيندا آهن‪ .‬۽ پوِء‬ ‫رندن جي ڳوٺ ايندڙ يارن پاران مون الِء ڳاڙهن ڪتابن جون ڀريون اينديون رهيون‪ ،‬تان‬ ‫جو سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو خفيه ڇپجندڙ ۽ ترجمان پرچو هلچل به منهنجي‬ ‫هٿن تائين اچي پهتو هيو‪ ،‬نيٺ ٿيندي ٿيندي ڪميونسٽ پارٽيَء جو ترجمان ُ‬ ‫سرخ پرچم‬ ‫به ِر ِڙهي اچي َرسيو‪ .‬جنهن جي ڇپڻ وارن الِء االئي ڪيترن ورهين کان يارڙا نوس نوس‬ ‫ڪندا پئي وتيا‪.‬‬ ‫تن ڏينهين تاج بلوچ جي ڀاَء حاجي نور محمد رند جي اوطاق هلندي نه پر جيئن جو تيئن‬ ‫َوهندي هئي‪ .‬مون پارا ڪيئي ُاڙيا ُٿڙيا‪ ،‬مفت جون مانِيون کايو‪ ،‬وڏيون اوڳرايون َڏيو‪َ ،‬ک ُٽن‬ ‫تي َاهليا پيا هوندا هيا‪ .‬ڪجھ دائمي مهمانن ۾ مون کان سواِء ٿر جي ڳوٺ چوڻهيار جا ٻه‬ ‫سميجا ڀائر محمد خان ۽ سونهاروخان به هوندا هيا‪ .‬جيتوڻيڪ تن ڏينهين‪ ،‬سونهارو سميجو‬ ‫سنڌ يونيورسٽيَء جي ڪيمسٽريَء واري شعبي ۾پهچي‪ ،‬ڪامريڊن جي َو ِر چڙهي چڪو‬ ‫‪146‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو‪ ،‬پر اڃان ترقي ڪري ساغر سميجو ڪونه ٿيو هيو‪ .‬ان زماني ۾ رندن وٽ ايندڙ عام‬ ‫سنڌي اخبارن ۾ ڪامريڊ غالم حسين شر ۽ مانڌل شر جا ناال ۽ خبرون پڙهندو ايندو هيس‪.‬‬ ‫سو هڪ ڏينهن سونهاري سميجي کان پڇيم ته يار انهن مڙسن کي سڃاڻين ٿو؟ جنهن تي‬ ‫ٺھ پھ وراڻيو هيائين ته اهي به اسان واري لڏي جا ڪامريڊ ئي آهن‪ .‬بس‪ ،‬پوِء ڳالھ آئي‬ ‫وئي ٿي وئي هئي‪ .‬جيتوڻيڪ منهنجي انهيَء ُپڇا پويان نسل پرستي يا شر پرستي ضرور‬ ‫شامل هئي‪ .‬االئي ڇو دل ۾ايندو هيم ته انهن مڙسن سان مِالن ۽ دوستي رکان‪ .‬انهيَء ڳالھ‬ ‫کي ڪافي ڏينهن گذري ويا هيا‪ ،‬ڪجھ وقت بعد سونهارو به يونيورسٽيَء هليو ويو هيو‪،‬‬ ‫۽ ُاتي وڃي ڪا َلڪڙ تار ڪئي هيائين‪ .‬هي جو اڄڪلھ مختلف فرقن جا تبليغي گروھ‬ ‫نوجوانن کي پاڻ ڏانهن الڙڻ الِء جتن ڪندا وتن‪ ،‬تيئن تڏهن ڪامريڊ ايئن ڪندا هيا‪ ،‬اصل‬ ‫شل نه ڪنهن سان ڪو ڪوڙو سچو‪ ،‬انڌو منڊو واسطو نڪرين‪ .‬مڙس راتورات َچنبن ۾‬ ‫چائجي ويندو هيو‪ .‬مون سان به اهائي ڪار ٿي هئي‪ ،‬سونهاري جي ُدکايل دونهينَء هڻي‬ ‫وڃي هنڌ ڪيو هيو‪ .‬هڪڙيَء رات اسڪول کان موڪل ڪري ڳوٺ آيل ُهيس ته منهنجيَء‬ ‫ڀونگيَء نما اوطاق ۾ ٻه اڻ ڪوٺيا ڪامريڊ اچي سهڙيا هيا‪ .‬هڪڙوهيو سنڌ يونيورسٽيَء‬ ‫جو باٽنيَء جي شعبي وارو موجودھ پروفيسر ڊاڪٽر شير محمد مڱريو‪ .‬۽ ٻيو هيو ڪامريڊ‬ ‫سان‪ ،‬ڀانِء ورهين کان وڇڙيل مليا هجون‪ .‬ڀانِء‬ ‫غالم حسين شر‪ .‬ناال ُٻڌندي ئي َٻکجي پيو ِ‬ ‫ڪا پراڻي ياراني هجي‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ موالبخش کوسي ۽ محمدعلي ٽالپر وارو لڏو‪ ،‬رسول بخش پليجي کان‬ ‫ُرسي نڪتو هيو‪ ،‬۽ سنڌي اسٽوڊنٽس آرگنائيزيشن جي نالي سان پنهنجي ڌار تنظيم جي‬ ‫ديڳڙي چاڙهي هيائون‪ .‬سي جيرامداس اٻوجهي معرفت مون تي ڦيڻا رکڻ ۾ لڳا پيا هئا‪.‬‬ ‫۽ مون ۾ شعور جي انڌي منڊي ُسڌ ُٻڌ آندي به جيرام هئي‪ ،‬پر شر پرستيَء ۾ جيرام ۽‬ ‫انهيَء جي دوستن کي ڇڏيم ُاتي ئي ۽ پاڻ وڃي هنن ڪامريڊن سان گڏيس‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ شهيد عبدالرحيم گرهوڙيَء جي پاڙيسريڻ شيرين سومريَء جي واقعي‬ ‫سڄي سنڌ کي لوڏي وڌو هيو‪ .‬ٻين سان گڏ مون وارو يار سونهارو سميجو به ترقي ڪري‬ ‫ساغر سميجو ٿي وڃي ُترم ۾ پهتو هيو‪ .‬هڪڙي رات جو سپاف الڙڪاڻي جي ٽن شاگرد‬ ‫اڳواڻن ايازسومرو‪ ،‬اسد ابڙو ۽ احمد علي سومري کي ڪاري ٽوپي لِڪائي َڇپائي‬ ‫ميرپورخاص جي جيل کڻيو پئي آئي‪ .‬ڪامريڊ غالم حسين شر روپوشيَء ۾ روپ َمٽائي‬ ‫بلوچستان پئي ويو‪ .‬روهڙيَء جي اسٽيشن تي سنگهرن ۾ سلهڙيل مڙس ڏسي روح نه‬ ‫رهيس‪ ،‬وڃي صوبيدار سان عليڪ سليڪ ڪيائين‪ .‬صوبيدار صاحب به ڪو هجي پير‬ ‫‪147‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پاڳاري جو مريد‪ ،‬جيئن ئي ُهن ڪامريڊ کي اها ڳالھ ٻڌائي ته هيُء همراه ڀيڄ پاڳارا چئي‬ ‫َٻکين پئجي ويس‪َ .‬ٻڌل همراهن جا ناال ذاتيون ُپڇي‪ُ ،‬اتان ئي اسان واري لڏي ڏي خط روانو‬ ‫ڪيائين ته ُمڙسن جي وڃي واهر ڪريو‪ .‬متان پاڻ کي هيکلو سمجهن‪ .‬ڪامريڊ جو خط‬ ‫مون وٽ ڇا پهتو هيو‪ ،‬ڄڻ هنڌين ماڳين لڪڙ تار هلي وئي هئي‪ ،‬خط ملڻ جي ٻئي ڏينهن‬ ‫کان ئي‪ ،‬جيل تي همراهن جي مالقاتين جي النڍ لڳي وئي هئي‪ .‬مڙس وائڙا هجن ته هن‬ ‫ٻڌايوسون‪ ،‬ته روهڙيَء‬ ‫شهر ۾ نه ڄاڻ نه سڃاڻ‪ ،‬هي ڪيترا مالقاتي پيا اچن‪ .‬پوِء جڏهن اهو‬ ‫ِ‬ ‫جي اسٽيشن تي جيڪو صوبيدار جو جماعتي مليو هيو‪ ،‬سو اصل ۾ ڪامريڊ غالم حسين‬ ‫شر هيو ۽ ان ئي هيُء ممڻ مچايو آهي‪ .‬تڏهن سپاف جا هي نوجوان‪ ،‬ڪامريڊ ۽ ڪامريڊن‬ ‫جي خلوص تي حيران ٿي پيا هيا‪ .‬گهڻو پوِء احمد علي سومرو ويچارو ته ڪنهن ظالم جي‬ ‫گوليَء جو نشانو ٿي ويو هيو‪ ،‬اسد ابڙو شايد ڊاڪٽري پيو ڪري‪ ،‬باقي اياز سومرو اڄڪلھ‬ ‫جو سنڌ جو وزي ِر قانون آهي‪ .‬اهو به االئي ميرپورخاص جيل جي مالقاتي ڪمري جي ڄارين‬ ‫مان اسان جون ِڏنل اخبارون ُسٿڻ جي َو َر ِن ۾ لڪائڻ وارو ڪارڪن اياز آهي يا وقت جي‬ ‫ِوير ۾ ُلڙهي سچ پچ به وزير ٿي ويو آهي‪.‬‬ ‫ها سچي هڪڙي ٻي به ڳالھ ياد آئي اٿم‪ ،‬سا به ڀانيان ٿو ته ڪندو هالن‪ .‬اياز سومري وارن‬ ‫سان هڪڙيَء مالقات دوران اتي جيئي سنڌ جا ڪي اڳواڻ مليا هيا‪ ،‬هڪڙي جو نالو به‬ ‫ڌنڌلڪو ياد ٿو اچيم‪ ،‬االئي غالم رسول زرداري هيو يا غالم رسول ڏاهري‪ُ .‬مڙس اصل‬ ‫بيٺي بيٺي چنبڙي پيو‪ ،‬چئي ڀائو تون اسان جي جيئي سنڌ ۾ شامل ٿيُء‪ .‬خير اوڏي مهل‬ ‫ته ٻروچ کان ٻروچڪيون ُگھتون گوهيون هڻي جان ڇڏائي هيم‪ .‬پر گھڻن ڏينهن بعد جڏهن‬ ‫آئون پڪو ُسرخو ٿي چڪو هيس‪ ،‬تڏهن جيئي سنڌ وارن‪ ،‬انهن همراهن جي لڪڙ تار تي‬ ‫جيئي سنڌ جي آريسر واري لڏي جا ٻه چڱا موچارا مهانڊا اقبال ڪيهر ۽ تيجڏان چارڻ‪،‬‬ ‫مون کي جيئي سنڌ ۾ شامل ڪرڻ الِء اچي ڳوٺ نڪتا هيا‪ ،‬مانيَء ٽڪيَء کان پوِء جڏهن‬ ‫حال احوال ٿيا هيا ته مڙسن پنهنجي ماجرا ُٻڌائي هئي‪ .‬۽ پوِء مڙسن قوم پرستيَء جي حق‬ ‫۾ دليلن ڏيڻ سان وسان ڪونه گهٽايو هيو‪ ،‬سموري رات ساڻن ڪچهري هلي هئي‪ ،‬آئون‬ ‫چوان‪ ،‬اوهانجي ڳالھ صحيح هوندي پر مونکي سمجھ ۾ئي ڪونه ٿي‬ ‫ڦِريو ڦِريو وريو‬ ‫ِ‬ ‫ويهي‪ ،‬همراه جتان ڳالھ کي ڇڏين وريو ُاتان کان بيهن‪ .‬پر منهنجو قصو وري به ساڳيو‪،‬‬ ‫سهي جي ٽن ٽنگن وارو‪ .‬همراھ حيران به هجن ته هيڏي دماغ واري مڙس کي ڳالھ ڇو‬ ‫ڪونه ٿي سمجھ ۾ اچي‪ .‬تن ڏينهين آئون ٿورو ٿورو چور ُپٽ به هوندو هيس‪ ،‬مون وٽ‬ ‫حاجي رمضان مري به رهيل هيو‪ .‬اسان وارا قصا ُٻڌي ٻڌي حاجي رمضان چوي‪ ،‬يار حيرت‬ ‫‪148‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫کيو به ِپ ُڙ ڪڍيو‬ ‫آهي‪ ،‬آئون ُٺپ اڻپڙهيل آهيان‪ ،‬سو به ڳالھ سمجهي ويو آهيان‪ .‬تون پڙهيو لِ ِ‬ ‫بيٺو آهين‪ ،‬ته سمجهان ڪونه ٿو‪ .‬هاڻ کيس ڪهڙو جواب ڏيان‪ ،‬آئون سمجهي ُس ِڻي پيو‬ ‫حرامپائي ڪريان‪ .‬بس مون کي جو سمجهڻو ڪونه هيو سو َس ُ‬ ‫مڌس به ڪونه‪ .‬اها رمز هنن‬ ‫کي به ڪونه آئڙي هئي‪ .‬وري گڻا ورهيه پوِء تيجڏان ته وطن ڇڏي بي وطن ٿي هندستان‬ ‫هليو ويوهيو‪ ،‬باقي اقبال ڪيهر سان عمرڪوٽ ۾ بينڪ جي نوڪريَء دوران وڏيون‬ ‫ڪچهريون قائم ٿيون هيون‪ .‬تنهن کي جڏهن اصل ڳالھ ُٻڌائي هيم‪ ،‬ته حيران ٿي چيو‬ ‫هيائين‪ ،‬مار پوئي تون ته ڪو وڏو الھ آهين‪ .‬تنهن رات ته اسان ٻنهي توکي ٿلهي دماغ‬ ‫وارو ڪورو ڄٽ سمجهيو هيو‪ .‬پر تون اسان سان َپٽي ڪري ويو هئين‪ .‬ايئن چئي پنهنجي‬ ‫اشهد آڱر وات تي رکي چوي‪ ،‬اسان کي اها ڪل ئي ڪونه هئي ته ڪامريڊن ۾ به ڪا ايڏي‬ ‫ڏاهپ ۽ لِڪ هوندي‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي‪ ،‬ڪامريڊ غالم حسين جي‪ ،‬همراھ کي ِچڙ جا گھوڙا هوندا هيا‪ ،‬شل نه ڪنهن‬ ‫سان ڪنهن ڳالھ تي َاڙجي‪ ،‬اصل وڻ گھوڙو ٻڌڻ ئي ڪونه ڏيندو هيو‪ .‬غالم رسول سهتي‬ ‫تي ته اصل ُالڙيَء ُ‬ ‫ڪهاڙيَء جيان ايندو هيو‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر پنهنجي اهم پناه گاه‪ ،‬بلوچستان‪،‬‬ ‫جتي صوفي عبدالخالق جي اثر هيٺ ٻنهي صوبن جي دنگ تي وهندڙ واه جي ڪپ تي‬ ‫کٽ رکيو ُستو پيو هوندو هيو‪ ،‬جي هيَء پوليس آئي ته هوڏانهن هليو ويندو هيو ۽ جي‬ ‫هوَء پوليس آئي ته هيڏانهن‪ .‬صوفي تن ڏينهين پارٽيَء جي پولٽ بيورو جو ميمبر هيو‪،‬‬ ‫هڪ ڀيري ڪامريڊ ان تي به ڪاوڙجي پيو۽ چيائينس ته‪ ،‬صوفي! تون به ڊِنگھرن تي َاٽو‬ ‫هاريندو وتين‪ .‬اسان جي ڳوٺ جي امرئي مينگهواڙ جي مٿين خاني جا ڪجھ نٽ ڍرا هوندا‬ ‫هيا‪ ،‬سو ڪامريڊ جي ڪچهريَء ۾ اڪثر ويٺو وڏيرن تي ٿيندڙ َو ُٺ ٻڌندوهيو‪ ،‬تنهن هڪ‬ ‫ڏينهن ٺوڪي کڻي َز ُ‬ ‫ٽ هنيو ته فالڻي وڏيري اسان جي ڦٽيون چونڊيندڙ الهيارن کي‬ ‫يرغمال ڪري ورتو آهي‪ .‬همراھ بندوق کڻي اٿيو‪ ،‬پوِء جيسين ڪوڙ‪ ،‬ڪوڙ ٿئي ۽ سچ‬ ‫سچ ٿئي تيسين مڙس کي روڪڻ ۾ جيڪي اسان ٻک وڌا سي رب ٿو ڄاڻي‪ ،‬ٻيا جيڪي‬ ‫حياتيَء آهن سي‪.‬‬ ‫رحمدل به ايترو جو هڪڙي ڀيري مرحيات عرس ڪانهئي جي زمين جي ڦڏي ۾ سندس‬ ‫گھر تي رات جو پهرو پئي ڏنائين جو مرحيات عرس چيس ته ڪامريڊ مون وٽ کائڻ الِء‬ ‫اٽو به ڪونهي ٻڌاِء ته ڇا ڪريان؟ ڪامريڊ ڀڙڪو کائي اٿيو ۽ پنهنجي ٿيلهي مان چانديَء‬ ‫جا ٻه وزني پير ڪڙول ڪڍي ڏنائينس‪ .‬االئي اهي پنهنجي ٻچڙن جا هيس يا ٻئي ڪنهن‬ ‫جا؟ تن ڏينهين ڪامريڊ تي پارٽي فنڊ گڏ ڪرڻ الِء غير قانوني ذريعا استعمال ڪرڻ جهڙا‬ ‫‪149‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪجھ غلط الزام به لڳا هيا‪ .‬حقيقتون هڪڙو رب ٿو ڄاڻي ٻيا پارٽيَء جا اهي ذميوار‬ ‫جيڪي فنڊ استعمال ڪندا هيا‪.‬‬ ‫هو جڏهن هتان کان ڪراچيَء ويو هيو ته ڏاڙهي رکيل هيس‪ ،‬وار وڏا هيس‪ُ ،‬اتي لطف ۽‬ ‫امام بخش پيرزادن جي گھران جهلجي پيو هيو‪ ،‬پر پاڻ کي پيرزادو ۽ لطف وارن جي‬ ‫ٻڪرين جو ڌراڙ ُٻڌائي ُڇٽي ويو هيو‪ .‬۽ وري به هتي ئي آيو‪ ،‬ته مٿو‪ ،‬ڏاڙهي ۽ ُمڇون‬ ‫ڪوڙيل هيس‪ ،‬مٿي تي ملنگن واري رليَء جي ُٽڪرين جي ٽوپي پيل ۽ هٿ ۾ کجيَء جو‬ ‫ڇٻو هيس‪ .‬رمضان ڪانهئي جي هوٽل ۾ ڇهين آنين ڪوپ واري چانھ پئي پيتائين‪ .‬آئون‬ ‫کيس ڪونه سڃاڻي سگھيو هيس‪ .‬تڏهن هوريان هوريان منهنجي پويان ايندي سڏ‬ ‫ڪيوهيائين‪ ،‬آواز مان سڃاڻي چيو مانس‪ ،‬ڪامريڊ تون ته جھلجي ويو هئين‪ !.‬تڏهن‬ ‫وراڻيوهيائين ته انهيَء قصي کي ڇڏ‪ ،‬منهنجو ڀاڙو ُکٽل هيو تڏهن توڏي آيو آهيان‪ .‬نه ته‬ ‫يارڙا نوس نوس ڪندا پويان ايندا هوندا‪ .‬اهو سندس اچڻ آخري هيو‪.‬‬ ‫ناري جي اورينَء ڀر تي بان واه جي ٻنهي ڪپرن جي ڍاڪي ۾ اڪثر ڪري شر قبيلي جا‬ ‫گھر ڏسي پير پاڳاري جو ننڍڙو خليفو مرحيات حاجي شفي محمد راهو چوندو هيو ته هي‬ ‫بان جي ڍاڪي ۾ صرف انهيَء ڪري ٿا رهن جو ڪاريون ڪري ماريل مائين جا الش‬ ‫لوڙهڻ ۾ سوالئي ٿي ٿئين‪ .‬سو انهيَء قبيلي مان هي ُجنگ جوان پيدا ٿيو هيو‪ ،‬جنهن‬ ‫اميد خاتون ۽ حسن بانو‪ ،‬شرياڻين کي‪ ،‬ڪميونسٽ پارٽيَء جي ڪوٽا تي ماسڪو پڙهڻ‬ ‫الِء موڪلي ڇڏيو‪ ،‬گھڻن کي اها خبر ڪانهي ته اميد خاتونَء جي لکيل مينگھي فقير کان‬ ‫ماسڪو تائين جي پويان ڪهڙو اهم ڪردار هيو‪.‬‬ ‫اهو ڪامريڊ جڏهن ‪ 21‬آگسٽ تي گذاري ويو ته ڪلهي ڪانڌي ٿيڻ الِء اسان واري ڪامريڊ‬ ‫لڏي مان وڙلي ڪي هيا‪ ،‬نه ته ٿيو خير‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر ُٽٽندڙ ڪميونسٽ پارٽيَء جي آخري‬ ‫سيڪريٽريَء ڄام ساقيَء کي به سال کان پوِء آئون ئي سندس تڏي تي فاتحي وٺي ويو‬ ‫هيس‪ .‬تڏهن سندس والد مرحيات عبدالرزاق جي سامهون ويهندي اسان جون ڦڪائيَء ۾‬ ‫اکيون هيٺ هيون‪ .‬ان ڪامريڊ جون ڪيئي ورسيون آيون ۽ خاموشيَء سان گذري ويون‪.‬‬ ‫ڪار آهي هن زماني ۾‪.‬‬ ‫بس جيڪي ُچلھ تي سي دل تي‪ ،‬جيڪي ُاسريا سي وسريا واري‬ ‫ِ‬ ‫ڳالهه پئي ڪيم رندن جي ٻن ُڦلڪن جي‪ ،‬سي به صفا سنهڙا‪ ،‬اصل ڪاغذ جهڙا هوندا هيا‪،‬‬ ‫جن مان منهنجو ڍوُء ئي ڪونه ٿيندو ُهيو‪ .‬نڪو ئي وري حجاب ۾ ٻي ماني گهرندو هيس‪.‬‬ ‫بس مڙوئي اڌ بک ته اڌ ڍئوَء تي پئي قصو هليو‪ .‬ان زماني ۾هرروز رات جي مانيَء کان‬ ‫پوِء‪ ،‬رند‪ ،‬هڪ ٻئي کي َسڏ ڪندا ُهيا‪ .‬سنهڙي آواز جا سڏ‪ ،‬هلو ڙي هلو‪ِ ،‬سگها ٿيو هلو!!‪.‬‬ ‫‪150‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫آئون ڏسندو ُهيس ته هو هر روز ساڱريَءشاخ يا ڪنهن ٻيَء شاخ مان پاڻي چوريَء ڪرڻ‬ ‫الِء‪ ،‬ڏهاڪوکن ُمڙس وٺي رٻڙ جو پائيپ پاڻيَء ۾ الهڻ الِء‪ ،‬ڪامريڊ ابوبڪر جي اڳواڻيَء‬ ‫۾ويندا ُهيا‪ .‬پنهنجو چوريَء وارو ڪاج پورو ڪري اهو رٻڙ جو پائيپ وري اچي اوطاق‬ ‫۾ ڦٽو ڪندا هيا‪ .‬هڪڙي ڏينهن اهو پائيپ کڻي ڏٺم‪ ،‬مشڪل سان ڏيڍ مڻ کن وزن ُهجيس‪.‬‬ ‫تن ڏينهن آئون اڍائي َمڻي ڪڻڪ جي ٻوري مال مليَء کڻي ويندو هيس‪ .‬سو هڪڙي ڏينهن‬ ‫ِدل ٻڌي‪ ،‬ٺوڪي حاجي نور محمد جي سامهون ئي ابوبڪر کي چيم‪ ،‬ڀائو‪ ،‬هي جو هيترا‬ ‫ماڻهو پائيپ کڻڻ الِءگڏ ڪرين ٿو‪ ،‬ان کان ته مون کي ڍوَء تي ماني کاراِء‪ .‬آئون اڪيلوئي‬ ‫اهو پائيپ کڻي شاخ ۾ لڳائي ڏيندوسانِء‪ .‬حاجي نور محمد جي ڳوٺ وارا رند ٻروچ‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫سمجهو ماڻهو ُهيا‪ ،‬مون ماستر کان پائيپ ته ڪونه کڻايائون پر پوِء هميشھ الِء مانيون ٻن‬ ‫بدران چار اچڻ شروع ٿيون‪ .‬تڏهن وڃي منهنجو به ڍئو ٿيو‪.‬‬ ‫اعلي‬ ‫اهو وقت ايئن گذريو جيئن ڪالهوڪو ڏينهن‪ ،‬انهيَء کان اوڻٽيهه ورهيه پوِء وزير‬ ‫ٰ‬ ‫سنڌ جي‪ ،‬ايڊيو ڪيشن مانيٽيرنگ ٽيم جي ميمبر جي حيثيت ۾ ساڳيو اسڪول وڏي‬ ‫دٻدٻي سان وڃي وزٽ ڪيو هيم‪ .‬۽ هيڊ ماستر کي چيم پراڻو رڪارڊ ته ڏيکار‪ .‬ويچارو‬ ‫ڏڪندي‪ ،‬ٿِڙندي‪ ،‬ٿاٻڙندي‪ ،‬سوتليَء سان ٻڌل مِٽيَء هاڻن رجسٽرن جي َڀ ِري کڻي اچي آڏو‬ ‫بيٺو‪ 1978 .‬جي ماسترن جي حاضريَء جو رجسٽر کوليم‪ ،‬پنهنجون صحيحون ڏٺم‪ .‬نيڻ‬ ‫ڀرجڻ لڳا‪ ،‬پنهنجي نالي تي آڱر رکي ماستر کان ُپڇيم ته ڀائو‪ ،‬هن ماستر جي خبر اٿئي ته‬ ‫هينئرڪٿي آهي؟؟ وراڻيائين‪ ،‬سائين ُٻڌو اٿم گهڻو اڳ ماستري ڇڏي ويو هو‪ .‬هاڻي االئي‬ ‫ڇا ٿو ڪري سا خدا کي ئي خبر آهي‪ .‬تڏهن نيڻن مان نير وهي هليا هيا‪ ،‬وزير اعلي جي‬ ‫ٽيم جا باقي ميمبرحيران۽ پريشان هجن‪ ،‬ته هن سان ويٺي ويٺي ڪهڙي ماجرا ٿي آهي؟‬ ‫مان ته اهو ماستر آئون آهيان ۽ ُان دور جي ُغربت جا ڏينهن‬ ‫نيٺ گھڻي اسرار تي ُٻڌايو هيو ِ‬ ‫ياد ڪري ُلڙڪ َلڙيا اٿم‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي‪ ،‬پهرينَء نوڪريَء جي‪ ،‬سو جڏهن نوڪريَء جو پهريون پگهار مليو‪ ،‬ته اهو‬ ‫هيو ٽي سئو ڏهه روپيا‪ .‬بابا‪ ،‬انهيَء ڏينهن َڀ َ‬ ‫ت جي ديڳ الٿي هئي‪ .‬غفور ۽ گل بيگ کي‬ ‫ٿورا ٿورا ڪري قسطن ۾ پئسا ڏيندو آيس‪ .‬ڪجهه مهينن ۾ ئي پي ٽي سيَء جي ٽريننگ‬ ‫الِء آرڊر ٿيو هيو‪ .‬رندن کان موڪالئي‪ ،‬ميرپورخاص ُپهتس‪ ،‬ٽريننگ ڪاليج‪ ،‬ميونسپل هاِء‬ ‫اسڪول جي عمارت ۾ ُکليو ُهيو‪ ،‬ماستري پڙهڻ دوران فرسٽ ايئر‪ ،‬انٽر جا ڪتاب به‬ ‫ورتم۽ پڙهڻ لڳس‪ .‬اِن وچ ۾ٻين ڪامريڊن سان گڏجي تاج مريَء جي اڳواڻيَء ۾منهنجي‬ ‫ڳوٺ کان سواِء‪ ،‬تگوسر‪ ،‬هنڱورنو‪ ،‬سميت ڪافي جاين تي سنڌ هاري ڪميٽي جا يونٽ‬ ‫‪151‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫کولياسين‪ ،‬مزي جي ڳالھ اها هوندي هئي ته جيڪر هڪڙي ڏينهن ڪنهن نئين ڳوٺ ۾‬ ‫پهتاسين‪ ،‬همراهن سان رات جو ڪچهري ٿي‪ ،‬تاج پاران ٻئي ڏينهن اخبارن کي خبر جاري‬ ‫ٿي ويندي هئي‪ ،‬ته فالڻي ڳوٺ ۾ سنڌ هاري ڪاميٽيَء جو يونٽ کليو‪ ،‬فالڻا فالڻا عهديدار‬ ‫چونڊيا‪ .‬آئون سوچيندو هيس ته ايئن ڪيئن انقالب ايندو‪ ،‬بس هڪڙي ڪچهريَء ۾ ماڻهو‬ ‫اسان جا ٿيا به سهي ۽رات وچ ۾ ليڊر به ٿيا‪ ،‬سي ڪهڙو انقالب آڻيندا؟ ڀانئيان ٿو ته تاج‬ ‫مريَء سميت سموري سنگت‪ ،‬پارٽيَء جي مرڪز ۾ جواب ڏيڻ الِء رڳو انگ پورو ڪندي‬ ‫هئي‪ .‬تاج مريَء جو قصو هليو آهي ته ڪجھ سندس ساروڻين کي به ساريندو هلجي‬ ‫ٽ‬ ‫ٽ ِپ ِ‬ ‫تنهن زماني ۾ ميرپورخاص جي سنڌين ۽ مهاجرن جي جهيڙن ۽ هلڪيَء ڦلڪيَء کِ ِ‬ ‫کان ڊڄي‪ ،‬ابي ۽ امان ڪجھ ڏينهن الِء پنهنجي هيکلي ُپٽ اميري کي ميرپورخاص جي‬ ‫هاِء اسڪول مان ڪڍي اچي گهر ويهاريو هيو ۽ نيٺ گهر ۾ ويهي مکيون مارڻ ۽ اجايا‬ ‫ڪتا ُ‬ ‫اوڙي پاڙي جا ُ‬ ‫ڪٽڻ جي ُسوران‪ ،‬لڳ ڀڳ چئن مهينن بعد وري ڪنڊياريَء جي هاِء‬ ‫اسڪول ۾ ڏهون درجو پڙهڻ الِء موڪليو هيائون‪ .‬ايستائين جيتوڻيڪ شهيد ڀٽي‪ ،‬سنڌ‬ ‫جي چند خدا ترس ماڻهن جا جوڙايل ناميارا خيراتي اسڪول قومي ملڪيت ۾ وٺي ڇڏيا‬ ‫هيا‪ .‬پر تڏهن به خانبهادر غالم محمد وساڻ جي جوڙايل ڪنڊياريَء واري هاِء اسڪول ۾‬ ‫غريب شاگردن الِء هاسٽل ۽ ٽن ويلن جي ڀلوڙ ماني وساڻ جي خاندان پاران مفت ۾ ملندي‬ ‫هئي‪.‬‬ ‫اهو ‪ 1974‬جو زمانو هيو‪ ،‬جو پهرئين ڏينهن پيرن ۾ جتي نه هجڻ ڪري ابي جي ُجتي پائي‪،‬‬ ‫مون وڃي گورنمينٽ هاِء اسڪول ڪنڊياريَء ۾ ڏهين درجي ۾ داخال ورتي هئي‪ .‬تڏهن‬ ‫اها خبر به ڪونه هئي ته شاگردن جي به ڪا يونين هوندي آهي‪ ،‬۽ نه ئي يونين جهڙي بال‬ ‫ڪٿي ڏٺي ۽ ُٻڌي هئي سون‪ .‬پر هتي شاگردن جي يونين ٺهيل هئي‪ ،‬جنهن جو صدر‪،‬‬ ‫ڇاڇري جو هاڻوڪو اي ڊي او تعليم علي اڪبر راهمون ۽ جنرل سيڪريٽري منظور‬ ‫ميربحر هيا‪ .‬شاگردن واتان ٻڌو هيم ته اها يونين تاج مريَء نالي ڪنهن اڳوڻي شاگرد‬ ‫ٺهرائي هئي جيڪو انهن ڏينهن ۾ سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو سرگرم ۽ مشهور‬ ‫اڳواڻ هيو‪.‬‬ ‫سندس نالو ُٻڌي گهڙيَء کن الِء منهنجي به دل ۾ آيو هيو ته انهيَء وڏي ماڻهوَء ۽ شاگردن‬ ‫جي نالي واري اڳواڻ تاج مريَء سان مالقات ڪجي‪ .‬پر پوِء اسڪول جي پڙهائيَء دوران‬ ‫اها ڳالھ ئي وسري وئي هئي‪ .‬تان جو مئٽرڪ پاس ڪري هڪ اڌ سال هارپو ڪري ‪1978‬‬ ‫۾ جڏهن پندرهن سئو ۾ ماستر ٿيس ۽ ڪامريڊ رندن جي ڳوٺ ۾ مقرري ٿي تڏهن انهن‬ ‫‪152‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي معرفت ذات پرستيَء جي جنون ۾ ڪامريڊ غالم حسين شر سان ڏيٺ ويٺ ٿي‪ .‬۽‬ ‫ٿيندي ٿيندي آئون به ُسرخو ٿي ويس‪ ،‬تڏهن ُسرخن ڪامريڊن تاج مريَء کي ئي مون کي‬ ‫سياست جا سبق پڙهائڻ واسطي توڙي سياسي ڪم ڪار جي رپورٽ وٺڻ ۽ پارٽي الئين‬ ‫ڏيڻ الِء مقرر ڪيو‪ .‬هيُء اهو ئي تاج مري هيو جنهن ڪنڊياريَء جي هاِء اسڪول جي يونين‬ ‫ٺهرائي هئي‪ .‬۽ کيس ڏسڻ ۽ ملڻ الِء ڪڏهن دل جي ڪنڊ ۾ ڪو شوق جاڳيو هيو‪ ،‬خير‬ ‫پوِء هن باقاعدي منهنجي سياسي تربيت ڪرڻ شروع ڪئي‪ .‬جنهن ۾ پارٽي الئين موجب‬ ‫سمجهاڻين کان عالوھ اسٽڊي سرڪل ۽ پارٽي سيل جون گڏجاڻيون به هيون‪.‬‬ ‫تڏهن هونئن ته هجئون نه هجئون پر گهڻو ڪري اسان سڀ ڪامريڊ پاڻ کي هروڀرو به‬ ‫روپوش سمجهندا هياسين ۽ ڀانيان ٿو ته ڪجھ وقت تاج مريَء منهنجي فرضي نالي سان‬ ‫به روپوشي گذاري هئي‪ ،‬ڇو جو جوانيَء ۾ اسان جا مهانڊا ٿورا گهڻا هڪ ٻئي سان ملندا‬ ‫هيا‪ .‬هونئن به روپوشين ۾ تاج مري اسان واري سموري لڏي ۾ وڏوسئوڻي سمجهيو‬ ‫ويندو هيو‪ ،‬ڇاڪاڻ ته هو ٻين سمورن ُسرخن جي ابتڙ اڪثر ڪري گرفتاريَء کان بچي‬ ‫ويندو هيو‪ .‬االئي ڪيئن؟ سا خبر ته کيس هوندي‪ .‬ٻي سندس رب کي ۽ ٽين سندس والد‬ ‫چاچي فضل حسين کي جيڪو تن ڏينهين پيپلز پارٽيَء جو اڳواڻ به هيو‪ .‬چوٿين پڪ سان‬ ‫شازيه مريَء جي والد مرحوم عطامحمد کي هجي ها جيڪو سندس ويجهڙو عزيز هيو پر‬ ‫هاڻي هن جهان ۾ ناهي رهيو‪.‬‬ ‫سنئوڻي هوندي به تاج ڳچ ڀيرا پوِء به ڪاٺ ۾پيو هيو‪ ،‬پر هڪڙي ڀيري پارٽيَء جي حڪم‬ ‫تي صحافين جي تحريڪ ۾ تاج پاڻ ئي ڪنهن مارڻي ڏاند جيان پوليس کي ُٿونا هڻي‬ ‫وڃي گرفتاري ڏني هئي‪ .‬۽ پوِء منهاج برنا سان گڏجي جيل ۾ مرڻ گهڙي تائين بک هڙتال‬ ‫تي ويهي رهيو هيو‪ .‬انهيَء ڊگهي مدي واري ُبک هڙتال کي ڪراچيَء جي اردو اخبار امن‬ ‫الڳيتو پنجاهي کن ڏينهن ايڏي ته وڏي ڪوريج ڏني هئي جنهن جو ڪوئي ماپو يا ماڻ نه‬ ‫ٿو ڪري سهگجي‪ .‬صحافين جي انهيَء تحريڪ جي نتيجن بجاِء‪ ،‬تاج الِء جيڪي‬ ‫تڪڙانتيجا نڪتا هيا سي هيا‪ ،‬سکر جيل جو بند وارڊ‪ ،‬ڏنڊا ۽ آڙا ٻيڙيون‪.‬‬ ‫سو تاج‪ ،‬روپوشيَء دوران هڪڙي ڀيري عيد ڪرڻ الِء حيدرآباد مان بس ۾ويهي پنهنجي‬ ‫اباڻي ڳوٺ الِء روانو ٿيو‪ ،‬بس ۾ ويٺي ايئن ئي وهم ٿيس ته متان ڪٿي ڪو سي آئي‬ ‫ڊيَء وارو پويان نه هجي‪ ،‬هيو به ايئن ته هڪڙو سي آئي ڊي جو ماڻهو حيدرآباد کان بس ۾‬ ‫گڏيو آيو هيس‪ .‬رات جو اٺين وڳين ميرپورخاص مان سانگھڙ ويندڙ ايس آر ٽي سيَء جي‬ ‫آخري بس ۾ ويهي تاج جڏهن ڳوٺ الِء روانو ٿيو ۽ ُهن يار واپس وڃي رپورٽ ڏني‪ ،‬ته‬ ‫‪153‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تاج هٿيڪو عيد ڪرڻ الِء رات جو اٺين بجي واري ايس آر ٽي سيَء جي آخري بس ۾‬ ‫سانگھڙ ويو آهي‪ .‬هيڏانهن تاج جي به شايد ڏائي اک ڦرڪي هئي‪ ،‬جو ڳوٺ وڃڻ بجاِء‬ ‫رستي ۾ ٻارهين ميل تي ئي بس مان لهي‪ ،‬عيد جي رات اچي مون وٽ ٽڪيو هيو‪.‬‬ ‫هوڏانهن ڄامشوري ۽ حيدرآباد جي کوڙ ساري پوليس‪ ،‬ٻن ڊي ايس پين سوڌو وڃي راتو‬ ‫واه‪ ،‬تاج جي گھر تي ڇاپو هنيو هيو‪ .‬۽ تاج نه ُ‬ ‫لڌن ته سندس اوطاق ۾ ئي لڏو الهي ويهي‬ ‫رهيا هيا‪ .‬ٻئي ڏينهن تاج عيد نماز اسان سان گڏجي عالم ڪيرئي جي ڳوٺ ۾ هلي پڙهي‬ ‫هئي‪ .‬نماز بعد تاج جي چوڻ تي سندس ڳوٺ جو احوال ۽ چاچا فضل حسين کان تاج جي‬ ‫خرچ الِء ڪجھ پئسا وٺڻ الِء جڏهن آئون اتي پهتو هيس‪ ،‬ته سندس گھر توڙي اوطاَق کي‬ ‫ڪاري ٽوپي گھيريو بيٺي هئي‪ .‬مون وڏي مشڪل سان سنڌڙيَء جو شيخ سڏائي‪ ،‬ڪنهن‬ ‫قضيئي تي وڃڻ الِء تاج جي ننڍي ڀاُء ڪاظم جي گاڏي ڀاڙي تي ڪرڻ الِء اچڻ جو بهانو‬ ‫ڪري پنهنجي جان آجي ڪرائي هئي‬ ‫پوِء پارٽيَء ۾ اقليتي‪ ،‬اڪثريتي‪ ،‬قومي ۽ طبقاتي سببن جي ڪري وڏي ڀڃ ڊاھ ٿي ۽‬ ‫پارٽيَء جوسمورو جهان ت ِ َتر بِ َتر ٿي ويو‪ .‬تڏهن ڪجھ وقت سانھ َستي ۾ ويهڻ بعد ُسک‬ ‫نه آيس ته تاج مري به ٻين ڪامريڊن جيان صحافت جي َ‬ ‫ڪڇ ۾ ُسڪون ڀانئيندي اوڏهن‬ ‫ئي َپر ساهيا‪ ،‬۽ نيٺ ڪراچيَء جو هڪڙو جاکوڙي صحافي بڻجي اڀريو هيو‪ ،‬پر پوِء به‬ ‫مڙني ڪامريڊن جيان سدائين خيالن ۾ ُاڏرندڙ ۽ هوائي تجزين تي ئي ڀاڙيندو رهيو‪ .‬پر‬ ‫اهو ضرور هيو جو پارٽي ٽٽڻ بعد به نظرياتي طور جتي ڪامريڊن بيهاريو هيس اتي ئي‬ ‫بيٺو رهيو‪ .‬جيتوڻيڪ هوريان هوريان سڀ ڪامريڊ سڻڀا ٿيندا‪ ،‬پنهنجي مڇيَء مانيَء وارا‬ ‫ٿيندا ويا‪ ،‬پر تاج مري پنهنجن نظرياتي عقيدن ۽ تجزين جي ڪري جهڙو شروعاتي ڏينهن‬ ‫۾ ”اڻڀو“ هوندو هيو‪ ،‬تنهن کان به ڪي ٻه رتيون گهٽ ”اڻڀو“ ٿي ويو‪ .‬اهو ئي سبب هيو‬ ‫جو هن جون معاشي حالتون ڏينهون ڏينهن وڌيڪ بگڙنديون ويون‪.‬‬ ‫اهو تاج شهيد بينظير صاحبا جي پهرئين دور ۾نوجوانن جي سرڪاري وفد ۾ منيال ويو‪،‬‬ ‫بينظير صاحبا صحافي ڪالونيَء ڪراچيَء ۾ پالٽ ڏنس‪ ،‬سوبه ڀڳڙن جي ُمٺ تي هالئي‬ ‫ڇڏيائين‪ .‬الک اخبار جو ايڊيٽر ۽ حصيوار مالڪ ٿيو‪ ،‬ٻي خلق مال ميڙيا‪ ،‬اخبار بند ٿي ته‬ ‫تاج ٻانهون لوڏيندو هٿين خالي واپس وريو‪ .‬وطن دوست جي گل صديق پٺاڻ جي مدد سان‬ ‫هڪڙيَء پيسٽيسائيڊ ڪمپني پاران ڪاروبار شروع ڪيائين‪ ،‬پهرئين سال جي َلکن واري‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ٺ ڪلر واريَء زمين جا اٺ ايڪڙ خريدي‪ ،‬ڪاروبار کي اهلل واهي‬ ‫ڪمائيَء مان ڪاري‪ِ ،‬‬ ‫ڪيائين‪ .‬سڄي عمر جي ڪمائيَء مان سچل ڳوٺ ڪراچيَء ۾ هڪڙو گھر ورتائين‪ ،‬اوچتو‬ ‫‪154‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وري ڪار وٺڻ‪ ،‬۽ گهڻا پالٽ وٺي وڪڻڻ جو جو شوق ٿيس‪ ،‬ته گھر وڪڻي ڪار ورتائين‪،‬‬ ‫۽ باقي پئسن مان ٻه کن پالٽ‪ ،‬پڇاڙيَء ۾ اها ڪار مال جي ُ‬ ‫آهري مثال ٿي بيٺي رهي ۽‬ ‫پالٽن جا ڪاغذ به موڳهين ڪوڙا نڪتس ته ماٺڙي ڪري ويهي رهيو‪.‬‬ ‫‪ 2003‬جي نئين ۽ اين جي اوز جي دور ۾ مون جڏهن سنڌ گريجويٽس ايسوسيئيشن ۾‬ ‫بحيثيت مالزم ڪم ڪرڻ شروع ڪيو هيو ته اڇڙي ٿر جي عوام الِء سياسي تعليم جي‬ ‫هڪڙي ورڪشاپ ڪرائڻ الِء مون تاج کي ئي چونڊيو‪ ،‬ڇو جو کپري واري اڇڙي ٿر ۾‬ ‫سياست تي اهو ئي ماڻهو ٿي ڳالهائي سگهيو جيڪو اتي جي زميني حقيقتن کان واقف‬ ‫هجي‪ .‬ان الِء مون کي تاج کان وڌيڪ ٻيو ڪو ماڻهو ڪونه ٿي ُسجهيو‪ .‬جيڪو الل به لڀي‬ ‫۽ پريت نه وڃي جيان منهنجو ۽ ِسگا جو ٻيڙو تاري وڃي ۽ اهڙيَء غلطيَء تي منهنجي‬ ‫هڪڙي لنگوٽئي يار‪ ،‬مون خالف سنڌ گريجويٽس ايسوسيئيشن جي ”ٻن وڏن دانشورن“‬ ‫ولي محمد روشن ۽ علي حسين بروهيَء کي هڪڙي شڪايت ڪئي هئي‪ ،‬جنهن ۾ مون‬ ‫تي وڏو الزام اهو به هيو ته مون عام ماڻهن جي سياسي تعليم جو هڪڙو ورڪشاپ تاج‬ ‫مريَء جهڙي ”غير سياسيَء ماڻهوَء“ جي هٿان ڪرايو هيو‪ .‬جيڪو غلط هيو‪.‬‬ ‫۽ پوِء سگا پاران ڪرايل انهيَء انڪوائريَء واري ڪميٽيَء جا چڱا مڙس هيا‪ ،‬ڪرم االهي‬ ‫چنو‪ ،‬نذير ڀنڊ ۽ علي حسين بروهي‪ .‬جن جي ”دانشمند ۽ دور انديش نظرن“ ۾ آئون هڪڙو‬ ‫ڪورو ڄٽ ۽ سڌو پڌو ضدي ٻروچ هيس‪ ،‬جيڪو علم ۽ عقل جي ”عين“ کان به ناواقف‬ ‫هجي‪ .‬ڪميٽيَء جي انهن ٽنهي ڏاهن ماڻهن آڏو منهنجي وڏي تمهيد بعد‪ ،‬ڪرم االهي چني‬ ‫جيڪو ننڍڙو جملو چيو هيو‪ ،‬سو هيو ڀائي تو به هڪڙي ”ناڪام سياستدان“ کي کڻي‬ ‫هيڏو وڏو پروگرام ڏنو آهي ته دانهن ته ٿيندي‪ .‬انهيَء مهل ڪرم االهيَء جو اهو جملو ڏاڍو‬ ‫ڏکيو ته ٺهيو پر گوليَء جيان لڳو هيم‪ .‬۽ پوِء ”ٻين گهڻن سببن“ سان گڏ ڪرم االهيَء جي‬ ‫انهيَء جملي جي ڪري سنڌ گريجويٽس ايسوسيئشن سان هميشھ الِء ناتا ٽوڙي ڇڏيا هيم‪،‬‬ ‫سنڌ گريجويٽس ايسوسيئيشن سان گڏجي ڪم ڪرڻ واري تجربي جا به وڏا داستان هن‬ ‫سيني ۾ سانڍيل آهن‪ ،‬حياتي رهي ته اهي به توهان کي حرف به حرف پڙهائبا‪.‬‬ ‫سو آئون اڄ به ڊنڪي ڪي چوٽ تي تاج مريَء کي پنهنجو سياسي استاد سمجهندو آهيان‪.‬‬ ‫۽ هن ملڪ جي ناپاڪ سياست ۾ تاج منهنجو آئيڊيل رهيو هيو ۽ آهي به‪ ،‬آئون هن جي‬ ‫شرافت ۽ اخالق سميت‪ ،‬عقل ۽ ڳالھ جي ڇيد ڪرڻ جا مثال ڏئي خلقن کي سمجهائيندو‬ ‫هيس ته تاج هيڏو وڏوداناُء آهي‪ .‬هاڻي هيڏي وڏي تجربي ۽ زماني جي مختلف ڌنڌن ۾‬ ‫ڌڪ کائڻ بعد پنهنجي انهي تجزئي تي ٿورڙو عجب ٿو لڳيم‪ ،‬ايئن ناهي ته آئون اڳي تاج‬ ‫‪155‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫کي عظيم سمجهندو هيس ۽ هاڻي قديم سمجهان ٿو‪ ،‬هو مون الِء ڪالھ به عظيم هيو‪ ،‬اڄ‬ ‫بازار يوسف ۾‬ ‫به آهي ۽ صبحاڻ به رهندو‪ .‬پر اهو سو ضرور چوندس ته سياست جي هن‬ ‫ِ‬ ‫پنهنجي جواني ُلٽائڻ وارا تاج پارا گهڻا ڪامريڊ‪ ،‬جتي ڪالھ هيا االئي ڇو اڄ به ُاتي ئي‬ ‫بيٺا آهن‪ .‬معذرت سان چوان ته جهڙا لڪير جا فقير ۽ اڄ به جهڙا پراڻي پارٽي الئين تي‬ ‫هلندڙ‪ .‬نه زميني حقيقتن جي ڄاڻ وٺندا نه ئي وري گهڻومطالعو ڪندا‪ ،‬نه معاملي جي‬ ‫پوري ڄاڻ رکندا‪ ،‬نه ئي وري صحيح معني ۾ اپ ڊيٽ ٿيل ھوندا‪ .‬اصل ايئن لڳندو آ ته‬ ‫مذهبي مشنرين وانگر جيڪو مٿي ۾ ويهاريو ويو اٿن سوئي پيا ڪن‪ .‬پنهنجي دماغ سان‬ ‫ناهين لنگهي‪.‬‬ ‫ڪونه ٿا سوچين‪ .‬۽ نئين زماني جي نواڻ واري هوا پاسو ڏئي به‬ ‫ِ‬ ‫سو تاج هڪ ڀيرو وري صحافت ۽ سماج سڌارڪيَء سميت وري وڃي ڪامريڊن جي‬ ‫جوڙيل عوامي ورڪر پارٽيَء سان سلهڙيو آهي‪ ،‬ڊڄان ٿو ته وري خدا خير ڪريس‪ ،‬سوچيندو‬ ‫آهيان هن درويش جي صاف گوئي‪ ،‬سچائي ۽ پاڻ ارپڻ واري جنون سبب اها نئين پارٽي‬ ‫به کانئس االئي ڪيتريون ۽ ڪهڙيون قربانيون وٺندي‪ .‬۽ موٽ ۾ به االئي ڪهڙا ِسال‬ ‫ڏيندي؟ ڇو جو ويجهي ماضيَء ۾ جڏهن هن جي دل مورڳهين هٿن مان ٿي وئي ۽ مون‬ ‫ملڪ جي سمورن نيٽ ورڪن تي وٺي ٻاڪاريو هيو ته ”ڪامريڊو! ٻيلي وارو ڪريو تاج‬ ‫ٿو هٿن مان وڃي‪ .‬هٿ هٿ ڪري عالج ڪرايونس “‪ .‬تڏهن پوري پاڪستان ۾ موجود‬ ‫لکين سڻڀن ُسرخن مان هڪڙو رمضان ميمڻ ئي ڇاتيَء تي هٿ هڻي سڀئي بار سر تي‬ ‫کڻي بيٺو هيو‪ ،‬باقي ُ‬ ‫ڪل پيران دا خير لڳو پيو هيو‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر مون کان خود کان به‬ ‫ڪجھ ڪونه ُپڳو هو‪ .‬تاج ته پنهنجي جذبي سان سچائيَء سبب انهيَء ڦٽيل دل جي ڳنڍ‬ ‫ٽوپ ڪرائي‪ ،‬ابتا ُسبتا ٽانڪا لڳرائي وري اچي ساڳئي ُ‬ ‫ڪن ۾ ُڌوڪاريو آهي ۽ يارن جي‬ ‫” مهربانين “ واري انهيَء قصي کي صفا ُپٺن تي واري وري پنهنجيَء ُڌن ۾ مگن لڳو‬ ‫پيو آ‪ .‬هاڻ ڏسئون ته هيُء ملڪ ۽ هن ملڪ جا سابق ۽ هاڻوڪا ُسرخا ۽ ُسرخن جا آئيڊيل‬ ‫پورهيت ماڻهو‪ ،‬تاج کي اڳتي هلي ڪهڙو سونو روپو ُ‬ ‫تاج ٿا پارائين‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ماروٽ خان محمد‪ ،‬سروري اسالميا ڪاليج هاال کي ڇڏي اچي شاه لطيف ڪاليج‬ ‫ميرپورخاص جا وڻ وسايا هيا‪ ،‬ان به ڪاليج ۾ سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو يونٽ‬ ‫به کوليو هيائين‪ ،‬پوِء ڪاليج کان عالوھ به هرهنڌ باقاعدي ميٽنگون ٿيڻ لڳيون هيون ۽‬ ‫ڳوٺن ۾اسٽڊي سرڪل به هلڻ لڳا هيا ۽ سرخ انقالب جي انتظار جون تياريون ٿيڻ لڳيون‬ ‫هيون‪ ،‬انقالبي تحريڪ جي هراول دستي جي اڳواڻيَء جون تياريون ڪرڻ لڳا هياسين‪.‬‬ ‫‪156‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪميونسٽ پارٽيَء جي خبر مونکان سواِء باقي نون ساٿين مان ڪنهن کي به نه ُهجي‪ .‬آئون‬ ‫به پارٽيَء جو رڳو نالو ُٻڌندو اچان‪ ،‬اڃان ميمبر نه هجان‪ .‬اها ُسڌ ٻڌ هجيم ته هي سڀ‬ ‫ڪامريڊ‪ ،‬ڪميونسٽ پارٽيَء جا ميمبر ۽ عهديدار آهن‪ .‬پارٽيء تي پابندي هجڻ جي‬ ‫ڪري َمختلف فرنٽ جوڙي‪ ،‬ان ذريعي ڪم پيا ڪن‪ .‬اسان واري ڪميونسٽ سنگت‪ ،‬تن‬ ‫ڏينهين مرحوم غوث بخش بزنجي کان الڳ ٿي پنهنجي سياسي پارٽي ٺاهي ُهئي‪ .‬نيشنل‬ ‫پروگريسو پارٽيَء جي نالي سان‪ ،‬اعزاز نذير صدر ۽ هاڻوڪو سرحد صوبي جو سينيئر‬ ‫وزير‪ ،‬افراسياب خٽڪ جنرل سيڪريٽري هيو‪ .‬ساغر سميجي جو ڀاُء ڊاڪٽر محمد خان‬ ‫سميجو‪ ،‬ان پارٽيَء جو سنڌ الِء ُمک عهديدار ُهيو‪ .‬ڊاڪٽر محمد خان ٽريننگ ڪاليج ۾‬ ‫ُ‬ ‫سرخ پرچم ۽‬ ‫باقائدگي سان مون سان ملڻ ايندو ُهيو‪ ،‬ڪميونسٽ پارٽيَء جي ترجمان‬ ‫هلچل جون ڪاپيون مون کي پهچائي ويندو هيو ۽ آئون اهي اڳتي ورهائيندو هيس‪.‬‬ ‫سرڪاري ادارا ڳول ڳوالن ۾ هوندا هيا ته سرخ پرچم ۽ هلچل ڪير ٿو ڇاپي ۽ ڪٿان ٿا‬ ‫اچن؟؟ پر کين ڪل ئي ڪانه پوندي هئي‪ .‬ته اهو خطرناڪ مال ڪٿان ٿو اچي‪ .‬پرچا‬ ‫باقاعدگيَء سان پڙهندڙن وٽ پهچندا رهندا هيا‪.‬‬ ‫هڪڙي ڏينهن ڊاڪٽر محمد خان سميجي جي ثاقب آريسر تي نظر پئي‪ ،‬جنهن ڊيپوٽيشن‬ ‫تي اسان ماسترن کي سنڌي ٿي پڙهائي‪ .‬ته يڪدم مونکي چيائين‪ ،‬انهيَء ماڻهوَء کان‬ ‫بچجانِء!!حيران ٿيندي چيم‪ ،‬ڇو ڀال؟ تنهن تي وراڻيو هيائين‪ ،‬ته اهو ايجنسين ۽ جماعت‬ ‫اسالمي جو پگهاردار آهي‪ .‬تن ڏينهين‪ ،‬ثاقب به مون کي قوم پرست سمجهي‪ ،‬دوستيَء جو‬ ‫ُ‬ ‫کٽيندس‪.‬‬ ‫هٿ وڌايو هيو‪ ،‬ڀانيو هيائين ته جماعت اسالميَء الِء هڪڙو مسلمان وڌائي ثواب‬ ‫مون پاران مانائتي موٽ ملڻ تي اسان جي دوستي وڌندي وئي‪ ،‬ثاقب‪ ،‬مونکي ڪٽر قوم‬ ‫پرست سمجهي‪ ،‬منهنجي دل کٽڻ الِء ڪميونسٽن کي زن ُدختر گاريون ڏيندو هيو‪ ،‬آئون‬ ‫ثاقب جي چانهه جو ڪوپ پي‪ ،‬پنهنجو پاڻ کي کوڙ ساريون گاريون ڏياريندو هيس‪ .‬گھڻو‬ ‫ڪري رهندو خاموش خاموش هوس‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن فقرو هڻي ڇڏيندو هيس ته‪ ،‬هان سائين‬ ‫ڪميونسٽ اهڙا آهن!! هان سائين پوِء ته هي وڏا ڪافر ۽ اسالم دشمن چئبا!! بلي!!‬ ‫مار!!‪ .‬تيئن سائين وڌيڪ َش َھ ۾ اچي ڪميونسٽن تي گارين جا ڌوڙيا الئيندو هيو‪ .‬سو‬ ‫ايئن ثاقب سان گهرائپ وڌندي وئي۽ ورهين کان وٺي‪ُ ،‬‬ ‫اڄ به آهي‪ ،‬اهو ثاقب نه ايجنسين‬ ‫جوپگھاردار هيو نه ئي واٺو هيو‪ ،‬رڳو جماعتي ذهن ُهيس ۽ اڄ به َا َٿس‪ .‬ان ذهني سوچ‬ ‫سبب‪ ،‬ڀورپائيَء ۾ ُهوڙهيائيون ڪري غلطيون به جام ڪيائين‪ ،‬پر ڪنهن به ڪامريڊ يا‬ ‫قوم پرست تي آڱر کڻي‪ ،‬ضيائي مارشل ال ۾ ٽنگايائين ڪونه‪ .‬وري ڪو وقت اهڙو به آيو‬ ‫‪157‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جو سندس گهاٽا صحبتي ۽ يار اسان ڪامريڊ ئي رهياسين‪ .‬اسان کان سواِء نه ُهن جي‬ ‫سرندي هئي ۽ نه وري اسان جي ُهن کان سواِء سرندي هئي‪.‬‬ ‫ميجر ڪفايت جي ڏاڍ مڙسيَء جي ڪري سموري سنڌ ٻري پئي ُهئي‪ .‬شاگردن پاران‬ ‫ڄامشوري ڦاٽڪ تي ڪيل سخت احتجاج‪ ،‬جنهن ۾ ڪجھ فوجي جوان به هلي ُچريا هيا‪،‬‬ ‫تنهن ڪيس ۾اسان جي ساٿين مان ٻين سان گڏ ساغر سميجو به جهليو هيو‪ .‬سرفراز ميمڻ‬ ‫ملڪ ڇڏي ڀڄي ويو هيو‪ .‬ڪجهه وقت ۾ حاجي صاحب يعني‪ ،‬ڄام ساقي به پنهنجن ٿرين‬ ‫جي ٿورن سان پٺاڻ ڪالونيَءحيدرآباد مان اقبال ميمڻ جي گھران جهلجي ويو هيو‪ .‬ڀاڀيَء‬ ‫سکان ڏک ۾ پنهنجو پاڻ کي کوھ ۾ کڻي ڦٽو ڪيو هيو‪ ،‬عبرت ۽ هالل پاڪستان ۾‬ ‫ڀاڀيَء ُسکان جي خودڪشيَء جون خبرون وڏين سرخين سان لڳيون هيون‪ .‬مون کي انهن‬ ‫ٻنهي بي وقتن واقعن جو ڏاڍو ُڏک ٿيو هيو‪ .‬ڄام‪ ،‬االئي ڪهڙن ٽارچر سيلن ۾ ُهيو‪ .‬۽‬ ‫پٺيان سڄي سنگت وٺ َوٺان ۾ هئي‪ .‬ڄام تان ياد آيو اٿم ته تن ڏينهين اسان جو آئيڊيل‬ ‫ڄام ساقي هوندو هيو‪ ،‬ڀانيان ٿو ته پاڪستان ٺهڻ بعد سنڌي ڪميونسٽن جي هتان لڏي‬ ‫وڃڻ بعد‪ ،‬ڪميونسٽ پارٽيَء تي ٿيل ٻاهرين يلغار سبب وڙلي ئي ڪو سنڌي اڳواڻ پارٽيَء‬ ‫جي اهم پوزيشن تي هيو‪ ،‬سڄو ڪار وهنوار ٻاهران آيل دوست هالئيندا هيا‪ .‬۽ گڏوگڏ‬ ‫سپريم ڪورٽ پاران پارٽيَء تي پيل پابنديَء کان پوِء جي پوري عرصي ۾ صرف ٻه سنڌي‬ ‫پارٽيَء ۾ گهڻو اڳتي آيا هيا‪ .‬جيڪي ٻئي بنهي غريب ۽ مسڪين هيا‪ .‬انهن مان هڪڙو‬ ‫شهيد نذير عباسي۽ ٻيو ڄام ساقي هيو‪ .‬جيتوڻيڪ سگھارن ُمڙسن نذير جو وجود ئي اسان‬ ‫کان ُڦري ورتو هيو‪ ،‬پر ڄام کي جنهن حالت ۾ جيئدان مليو هيو سو به شهادت کان گھٽ‬ ‫ڪونهي‪ .‬هوڏانهن پارٽيَء جي اهم عهدن تي ويٺل سرڪاري مالزم‪ ،‬جيتوڻيڪ جيل ۽‬ ‫ريل ۾ ڄام وارن سان گڏ هيا‪ .‬پر هڪڙن حياتيون ڏنيون‪ ،‬ٻيا جڏا ۽ اپاهج ٿي جيلن مان‬ ‫نڪتا‪ ،‬ٽِين ڏه ڏه سال سزائون ۽ ڦٽڪا کاڌا‪ .‬پر جيلن مان نڪري به جن جون پينشنون‬ ‫جاري ٿيون تن مڙسن جي خبر اڄ تائين ڪونه پئي ته ڪهڙي ُ‬ ‫ڪوفي مان هيا‪ .‬سو ڄام‬ ‫ساقي‪ ،‬سنڌين جي پڙهيل لکيل۽ غريب طبقي جو هي آئيڊيل شخص زماني جي وڏن الهن‬ ‫چاڙهن مان گذرندي به جتي ڪالھ هيو‪ ،‬اڄ به اتي بيٺو آهي‪ ،‬ذري جيترو چئون يا تر جيترو‬ ‫چئون پنهنجي جاِء تان ڪونه ٿڙيو آهي‪ .‬ڄام تي پيپلز پارٽيَء ۾ وڃڻ جون آڱريون کڻڻ‬ ‫آهرا ۽ ُ‬ ‫وارا منهنجا دوست پنهنجي جيَء ۾ جهاتي پائي ڏسن ته ڪيترا ُ‬ ‫پاهرا مٽايا اٿن‪ .‬هو‬ ‫ته جتي به ويو آهي اتي به انهي طبقي جي وڪالت اڄ به ڪري پيو ۽ ڪالھ به پئي ڪيائين‪.‬‬ ‫هونئن به اسان جي سنڌ‪ ،‬سنڌ جي هاريَء‪ ،‬سنڌ جي مزدور‪ ،‬يا کڻي چئون ته سموري ملڪ‬ ‫‪158‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي مزدورن ڄام الِء ڇا ڪيو آهي؟ جيڪو سڄي ڄمار هنن الِء وڙهندي‪ ،‬ڪڏهن ريل ۾ يا‬ ‫ڪڏهن جيل ۾ رهيو‪ .‬پارٽيَء جي سنگت‪ ،‬پارٽيَء جي ميمبرن تڏهن ڪجھ به ڪونه ڪيو‬ ‫هيو‪ ،‬جڏهن مڙس مرڳهين هٿن مان ٿي ويو‪ .‬تڏهن وري به انهيَء طبقي‪ ،‬جنهن جي خالف‬ ‫ڄام سموري ڄمار جنگ ڪئي هئي‪ .‬انهن ئي مدد ڪئي هئي‪ ،‬يعني گورنر محمود هارون‪،‬‬ ‫سرڪاري رقم منظور ڪري عالج الِء لنڊن موڪليو هيس‪.‬‬ ‫انهيَء ڄام سان پارٽيَء جي سرگرمين دوران ڀانيان ٿو ڪڏهن مالقات ڪونه ٿي هيم‪ .‬جي‬ ‫هوندي ته به تڏهن ناال ۽ شڪليون ئي َم ِٽيل هونديون هيون‪ .‬نه ئي وري اها همت هوندي‬ ‫هئي جو گڏ گهمندڙ ڦرندڙ هڪ جهڙن ڪارڪنن کان اصل نالو ۽ ذات ُپڇون‪ .‬۽ جي ڪنهن‬ ‫ُڀل ُچڪ ۾ ڪنهن کان اهڙو سوال ُپڇي ورتو‪ ،‬ته مڙس سڄي عمر مشڪوڪ هوندو هيو‪.‬‬ ‫هاڻي ڄام ساقيَء سان منهنجا جيتوڻيڪ گھر جي ڀاتيَء وارا رشتا آهن‪ .‬سندس سموري‬ ‫خاندان ۾ منهنجي حيثيت گھر جي ڀاتيَء واري آهي‪ .‬ڄام جي راڄ وارا هزار ڳالهيون‬ ‫ڪن‪ ،‬مائٽ ۽ دوست هزار ڳالهيون ڪن‪ ،‬پر هن مڙس جي واتان حرام جي ڪنهن الِء به‬ ‫ڪا ٻڙڪ به ٻاهر نڪتي هجي‪ .‬ڪيترو به پڇبو‪ .‬جواب هوندو ادا ِڏسين پاڻهي پيو‪.‬‬ ‫جيتوڻيڪ پارٽيَء جي ڪوٽا تي پنهنجي ڀاُء سلطان کي سوويت يونين مان پڙهايائين‪ .‬پٽ‬ ‫سجاد به انجنيئر ٿيو‪ ،‬پر اهي ٻه ڇو؟ اسان مان گهڻا تڻا خود توڙي انهن جو اوالد ڄام جو‬ ‫ُ‬ ‫ڪيڙ ٿئي ٿو‪ .‬ڀانئيان ٿو ته سڀڪو مڇيَء مانيَء وارو آهي‪ ،‬پر ڪنهن به اڄ تائين ڄام‬ ‫ئي‬ ‫کان اهو ڪونه پڇيو آهي ته ظالم وقت جو گاڏو بنان ڪنهن آمدنيَء جي ذريعن جي ڪيئن‬ ‫پيو گيڙي؟ اهو ضرور آهي ته پنهنجن پراڻن ساٿين ۽گھر جي ڀاتين کان جيڪر ڪڏهن‬ ‫انتهائي مجبوريَء ۾ جيڪر ڪي چار پئسا اڌارا ُ‬ ‫گھريا هوندائين ته ُهو هوا ضرور ڪئي‬ ‫هوندائون‪.‬‬ ‫تن ڏينهن ۾اوچتو هڪڙي ڏينهن حيدر جو خط مليو‪ .‬حيدرجتوئي‪ ،‬ڪامريڊ غالم حسين‬ ‫شر جو ڪميونسٽ پارٽيَء ۾ فرضي نالو هوندو هيو‪ .‬خط ۾لکيائين ته الڙڪاڻي جا ڪجهه‬ ‫دوست شاگرد‪ ،‬اياز سومرو‪ ،‬احمد علي سومرو ۽ اسد ابڙو ميرپورخاص جي جيل ۾ آيا‬ ‫آهن‪ .‬جنهن ڳالھ جو ذڪر اڳ۾ به ڪري آيو آهيان‪ .‬سنگت کي ُٻڌايوسين ۽ مالقاتون وڃي‬ ‫هارين‪ .‬جيتوڻيڪ ٽئي همراه ُسپاف جا ُهيا‪ .‬پر ڪامريڊ‬ ‫ڪيونسين‪ ،‬ته ُمڙس متان هِمت‬ ‫ِ‬ ‫غالم حسين جي انقالبي جذبي‪ ،‬سندن مدد ڪرڻ پنهنجو فرض سمجھيو‪ .‬اسين عيد جي‬ ‫ڏينهن سندن مالقات تي وياسين‪ .‬آئون ۽ جيرام‪ .‬مِٺائي ۽ اخبارون َوٺي وياسين‪ .‬ڪڏهن‬ ‫ساڻن مالقات ئي ڪونه ٿي هئي‪ ،‬تنهنڪري همراه ُسڃاڻن به نه پيا‪ .‬کين روهڙي اسٽيشن‬ ‫‪159‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫واري ڳالهه ُٻڌائي سون‪ ،‬ته ڏاڍا خوش ٿيا‪ .‬ميرپورخاص جي شهر ۾ ڪامريڊاڻي سنگت کي‬ ‫مڙسن جا احوال ڪياسين‪ ،‬پوِء ته جيل تي سندن مالقاتين جي َ‬ ‫النڍ لڳي وئي‪ .‬اسين به هر‬ ‫ٻئي ٽئي ڏينهن مالقات الِء ويندا هياسين‪ .‬هنن يارڙن مان هڪڙو وڃي وزارت تي ُپڳو‬ ‫آهي‪ .‬سو ساڳيو آهي يا ٻيو ٿي ويو آهي‪ ،‬سا َ‬ ‫ڪٿ ۽ ماپ تور ڪرڻ جا ڏينهن هاڻ ڪڏهوڪا‬ ‫وڃي چڪا آهن‪ .‬هاڻ ته جيئي جيئي جو زمانو آهي‪ ،‬اهلل سائين هرڪنهن کي امان ۾ رکي‪.‬‬ ‫ٽريننگ دوران اسان ماسترن جي ئي هڪڙي ُمهاجر استاد ڀانئيان ٿو عبدالحميد نالو هيس‬ ‫۽ اسين کيس ڀاشاني به سڏيندا هياسون‪ ،‬تنهن هڪڙي سنڌي شاگرد ماستر سوني دل کي‬ ‫ٿڦڙ َوهائي ڪڍي‪ .‬اسين به مهاجرن ۽ مليٽريَء جا گهڻا ستايل ُهجون‪ ،‬سو بِگڙي پياسون‪.‬‬ ‫ٺوڪي کڻي ڪالسن جو بائيڪاٽ ڪيوسون‪ ،‬وٺي زوردارنعرا هنياسون‪ ،‬نعرا به سياسي‪،‬‬ ‫جو ضياُء جويار آ‪ ،‬سوغدار آ‪ ،‬غدار آ‪ ،‬۽ تنهنجو ساٿي منهنجو ساٿي‪ ،‬ڄام ساقي‪ ،‬ڄام ساقي‪.‬‬ ‫اصل اسان جي ڦٽيَء جا پار هيا‪ ،‬سرڪاري نوڪر ۽ نعرا سياسي‪ ،‬سو به سڌا ِپڌا‪ ،‬اهڙي‬ ‫ماڻهوَء جي خالف جيڪو اڳي ئي سنڌين تي ٻريو ويٺو هجي‪ .‬وري ٻئي ڏينهن سوير ئي‬ ‫ڪالسن رومن جي تالن ۾ ٺوڪي کڻي ايلفي وجهي ڇڏي سون‪ .‬سمورا شاگرد گڏ ٿيا ته‪،‬‬ ‫جلوس ڪڍي َشهر ۾ ڪاهي پياسين‪ .‬نعرا وري به سياسي َدٻياسين‪ .‬فوجين تي ڦٽڪار‪،‬‬ ‫آمريڪي سامراج تي لعنت جهڙا‪ .‬شهر جي خلق حيران هجي ته هوڏانهن ضياَء جا اسالمي‬ ‫ڪوڙا‪ ،‬سياسي ڪارڪنن جا ُٻنڍڻ پيا ٽوڙين۽ هنن ماسترن جي ڪيئن ڦِٽي آهي‪ .‬جو‬ ‫نوڪريون به ٿا وڃائين ۽ ٽيپ کي به پيا سڏ ڪن!! ماسترن جا چڱا ُمڙس هجون آئون‪،‬‬ ‫رشيد خاصخيلي ۽ ُعمر َمهر (سپاف)‪ .‬ٽئين ڏينهن هيڊ ماستر جي آفيس ۾ ٽنهي کي الڳ‬ ‫الڳ َس ِڏ ٿيو‪ .‬وڃون ته فوجي ميجر ويٺو آهي‪ ،‬دڙڪا دهمان‪ ،‬ڊڄ‪ ،‬ڊپ‪ ،‬جيل ڪوڙا‪ ،‬آخر‬ ‫نوڪرين مان ڪڍڻ جو دڙڪوڏنائين‪ .‬تن ڏينهين ٽئي ُمڙس ُسڃا َت َتڙينگ هجون ڊڄي‬ ‫پياسون‪ .‬ٻيلي ٻچا ُرلي ويندا‪ .‬هنن يارن ته االئي ڇا لکيو يا ڇا چيو‪ ،‬پر منهنجوانقالب رهيو‬ ‫رستي ۾‪ ،‬انقالب جون آجيائون هليون پنڌ ۾‪ ،‬هيڏو سارو معافي نامو لکت ۾ ڏئي‪ ،‬جان‬ ‫آجي ڪرائي‪ .‬پوِء آفيس مان ٻاهر نڪري‪ ،‬سنگت آڏو ڪنڌ هيٺ ڪري ويٺو رهيس‪ .‬ايئن‬ ‫ڪونه هيو ته فوجي ڀائرن اسان مان هٿ ڪڍي ڇڏيا هيا‪ُ ،‬مڙسن اندر خاني جانچ پڙتال پئي‬ ‫ڪئي‪ ،‬هر هڪ جو رڪارڊ جانچيائون‪ ،‬لسٽ ٺاهي تعليم کاتي کي ڏنائون‪ .‬هڪڙا ُاهي جن‬ ‫جيئي ڀٽو جا نعرا هنيا‪ ،‬ٻيا ُاهي ِجن ڄام ساقيَء جا نعرا هنيا‪ .‬ٿر جا گهڻا تڻا ماستر ڄام‬ ‫ساقيَء کي ٿريو ڳوٺائي سمجهي نعرا هڻڻ سبب ُان لسٽ ۾ آيا‪ .‬نيٺ‪ 109‬ڄڻن الِء حڪم‬

‫‪160‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٿيو ته جيئن ئي ٽريننگ ختم ٿئي‪ ،‬تيئن ڊويزن بدر ٿين‪ .‬تڏهن سنڌ ۾ ڊويزنون ُهيون ٽي‪،‬‬ ‫ڪراچي‪ ،‬سکر ۽ حيدرآباد‪ .‬اسان کي ُسڌ ئي نه هجي پويان اسان جو ڪم لٿو پيو ُهجي‪.‬‬ ‫تن ڏينهين هالل پاڪستان اخبارجي وڏي ڳالھ هئي‪ .‬سنڌ جا چڱا موچارا پڙهيا لکيا مهانڊا‬ ‫اتي نوڪريون ڪندا هيا‪ .‬جيتوڻيڪ ضياَء الحق انهن ڏينهن ۾ پيپلز ٽرسٽ ٽوڙي‪ ،‬شيخ‬ ‫سلطان ٽرسٽ ٺاهي اخبار انهيَء کي ڏني هئي‪ .‬پر مالزم ساڳيائي هيا‪ .‬سو گهٽ ڪونه‬ ‫ڪندا هيا‪ .‬اڄ سن جي سائينَء‪ ،‬سائين جي ايم سيد جي جنم جو ڏينهن آهي‪ .‬جيتوڻيڪ هي‬ ‫بندو ٻاروتڻ جي ڏينهن کان ئي “ ُسرخن” جي بحري باز جهڙن چنبن ۾ چائجي چڪو هيو‪.‬‬ ‫جنهن ۾ َپٽيون ئي اهي پڙهايون وينديون هيون ته هن طبقاتي نظام جي “النڍيَء” جي‬ ‫“ڪاڃڻ واري ڪاٺي ” ئي وڏيرو آهي‪ ،‬۽ پاڻ طبقاتي نظام جي اوڏڪين ڀِتين جي پاڙن‬ ‫تي َکهيڙا َکڻيو کوٽ کوٽان ۾ لڳا پيا آهيون‪ .‬تنهنڪري وڏيرڪي سنگت کان ايئن وونُء‬ ‫وڃڻو آهي جيئن گنجو وڃي پاڪيَء کان‪ .‬اهو ئي سبب هيو جو هن بندي پنهنجي اڌ صديَء‬ ‫واريَء ڄمار ۾ کوڙ سارن “کاٻن” جا هٿ ڌوئاري ۽ کانئن گهڻو ڪجھ سکيو ته اڄ به‬ ‫ِسکي پيو‪ .‬پر سن جي سائينَء جي هڪڙو ڀيرو به زيارت توڙي صحبت نصيب ڪونه ٿي‪.‬‬ ‫نه ئي وري سن جي سائينَء جي ساٿين سان ڪا گهڻي حجت ٿي‪ ،‬ٿي هوندي ته سواِء ايڪڙ‬ ‫ٻيڪڙ جي باقي ٿيو خير‪ .‬پر سن جي سائينَء جو هن بندي تي هڪڙو اهڙو ٿورو هيو‪ .‬جنهن‬ ‫جي ڪل هڪڙي سائينَء کي هئي ته ٻي هن بندي کي‪ .‬سو ٿورو هينئين تي به اڄ ڏينهن‬ ‫تائين بار ٿيو بيٺو اٿم‪.‬‬ ‫۽کوڙ سارن سالن کان سائينَء جي ٿوري جو هينئين تي جيڪو بار به هيو‪ .‬گهڻو ئي‬ ‫سوچيم ته َچپ ِسبيل ئي هجن ته ُسٺو‪ .‬پر روح نه رهيو‪ ،‬نيٺ هينئين جو بار هلڪو ڪرڻ‬ ‫جو فيصلو ڪندي هي چند ِسٽون لکڻ جو فيصلو ڪري ورتم‪ .‬جن سان اهو ثابت ٿيندو ته‬ ‫سن جو سائين ڪيڏو وڏو ماڻهو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ هنن ِسٽن تي به اڳي جيان انيڪ قسمن‬ ‫جا تبصرا ٿيندا‪ .‬طعنا يا مهڻا ملندا‪ ،‬پر پاڻ صوفياڻي َپ ِر پاريندي اڳواٽ ئي چئي ٿا ڇڏيون‬ ‫ته “ ڪو ڪيئن چوي‪ ،‬ڪو ڪيئن چوي‪ ،‬مان جوئي آهيان سوئي آهيان‪.‬‬ ‫قصو هينئن آهي ته ‪ 1978‬جي پڇاڙيَء االئي ‪ 1979‬جي شروع وارن ڏينهن ۾ هن بندي‬ ‫سرڪاري ماستر بڻجي ماستريَء جو ڪورس پئي ڪيو‪ ،‬ڪتابن پڙهڻ جي ِپٽ ڪامريڊن‬ ‫اڳ۾ ئي وجهي ڇڏي هئي تنهنڪري ماسترن جي پڙهڻ واري ڪاليج جي الئبرريَء ۾ نه‬ ‫ڇڏيو هيو ڪو اهڙو ڪتاب يا پنو جيڪو نه پڙهيو هجيم‪ .‬تن ڏينهين ملڪ ۾ هالل‬ ‫پاڪستان اخبار جي وڏي هاڪ ڪوندي هئي‪ .‬۽ پياري پاڪستان جي آسمان تي ضياَء جي‬ ‫‪161‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مارشل ال جا ڪارا ڪڪر سج کي ڍڪيو بيٺا هوندا هيا‪ ،‬هالل پاڪستان دبئيَء جي شيخ‬ ‫جي نالي جو ٽرسٽ بڻجي نئون ُجبو پائي ُچڪي هئي‪ .‬پر تڏهن به هالل پاڪستان ۾ ڪم‬ ‫ڪندڙ ڪارڪنن رومال ۾ ويڙهي پنهنجو “ڪم” جاري رکيو هيو‪ .‬سو ڀانيان ٿو ته هالل‬ ‫پاڪستان وارن جي ڪا ڪوٺ ڇپي هئي ته سنڌ جي ٻن عظيم هڏ ڏوکين ڊاڪٽر هوتچند‬ ‫مولچند گربخشاڻي ۽ ڀڳت ڪنور رام تي ليک لکي موڪليو ته ڇاپيون‪.‬‬ ‫هي بندو “ڪامريڊ” ۽ “ڪاٽڪو” ٿيڻ جا جوکا سر تي کڻي چڪو هيو‪ .‬هاڻي وري نئين‬ ‫جنون ۾ هيو ته “اخباري ليکڪ” بڻجي‪ ،‬جيئن ماڻهو به واھ واھ ڪن ۽ نالو به وڄي‪ .‬سو‬ ‫جيئن ئي هالل پاڪستان اخبار جي اها ڪوٺ پڙهيم ته پنو ۽ پين کڻي ويٺس ڊاڪٽر‬ ‫هوتچند مولچند گربخشاڻيَء تي مضمون لکڻ‪ .‬پر چئن ِسٽن کان مٿي هڪڙو به اکر لکي‬ ‫ڪونه سگهيو هيس‪ .‬وري ٻيو پنو کڻي ڀڳت ڪنور رام تي سوچيم‪ ،‬پر قصو ساڳيو ئي‬ ‫بيٺو‪ .‬تن ڏينهين الئبرريَء مان آندل سائينَء جو ڪتاب “ جنب گذاريم جن سان” پڙهيم‬ ‫پئي‪ .‬ٺوڪي کڻي سائينَء جي انهيَء ڪتاب تا حرف به حرف ٻنهي همراهن بابت نقل‬ ‫هڪڙي هڪڙي مضمون جيترو مواد نقل ڪيم‪ .‬۽ اهو پنهنجي نالي سان هالل پاڪستان‬ ‫اخبار کي موڪلي ڏنم‪ .‬۽ هالل پاڪستان وارن به انهيَء ڳالھ ڏي ڌيان ئي ڪونه ڏنو ته‬ ‫هڪڙو نئون ۽ الهڙ ماڻهو هيڏي ُپختگيَء ۽ روانيَء سان سنڌي لکي سگهي ٿو‪ .‬جڏهن‬ ‫سائينَء جا لکيل اهي ٻئي مضمون منهنجي نالي سان اخبار ۾ ڇپيا ته ُهو هوا ٿي وئي‪،‬‬ ‫وڏيون النگون هڻي ڳوٺ جي هر ننڍي وڏي کي اهي ڏيکاريندو وتيس‪ .‬ڏسو منهنجا ليک‬ ‫اخبار ۾ ڇپاڻا آهن‪ .‬منهن ۾ ٽڪي جو به گهنج نه هجيم جو پرائي محنت چوري ڪري‬ ‫پنهنجي نالي سان ڇپائي هيم‪.‬‬ ‫۽پوِء جيون جا هيڏا الها چاڙها ڏسڻ بعد خبر پئي ته مار!! هڪ هڪ اکر لکڻ ڪيڏو نه‬ ‫َاوکو آهي‪ .‬۽ لکندڙ کي پنهنجو هڪ هڪ اکر‪ ،‬انهيَء جي معني توڙي مفهوم ايئن هينئين‬ ‫تي ُاڪري ويندو آهي جيئن ٻار ڄڻيندڙ ماُء کي پنهنجي پيدا ٿيندڙ ٻار جي هر حرڪت ۽‬ ‫هر گهرج جي خبر هوندي آهي‪ .‬۽ ڪوئي تخليقڪار به هڪڙيَء ماُء جهڙا سور سهي ڪي‬ ‫ِسٽون گهڙي ٿو‪ .‬يقينن سائين جي ايم سيد‪ ،‬مون الهڙ پاران چوري ڪيل هن جون َسرجيل‬ ‫ِسٽون پڙهيون هونديون ۽ چپن ئي چپن ۾ مسڪرايو هوندو‪ .‬۽ سوچيو هوندائين ته هن‬ ‫جواڻ مڙس ڪري ته حد ڇڏي جو ٻئي جي ڪئي ڪمائي پنهنجي نالي ڇپائي ويو آ‪ .‬۽ اهو‬ ‫به يقين اٿم ته سائين اهو سور به صرف ۽ صرف ان ڪري پيتو هوندو ۽ دل ئي دل ۾‬ ‫چيو هوندائين “ته هلو ٺيڪ آ‪ ،‬هڪڙي الهڙ نوجوان جي دل ضرور خوش ٿيندي ۽ اڳتي‬ ‫‪162‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هلي پڙهندو ۽ لکندو‪ ،‬نيٺ ته سمجھ ڀريو ٿي چوراڻي ِپٽ ڇڏيندو”‪ .‬پوِء ٿيو به ايئن‪ .‬ٿوري‬ ‫ئي وقت ۾ پاڻ چوراڻو جهان ته ڇڏيو ئي ڇڏيو‪ .‬پر االئي ڪيترا ورهيه ڦڪائيَء ۾مان‬ ‫ڪجھ لکڻ کان ئي گيسي ڪئي‪.‬‬ ‫اڄ عمر جي هن ڏاڪي تي ُپڄي جڏهن پوئتي نهارجي ٿو ته انهيَء قصي کي ورهيه گذري‬ ‫ويا پر سائين جيستائين هن جهان ۾هيو تيستائين اهڙي ٻاڦ به ٻاهر نه ڪڍيائين‪ .‬جنهن‬ ‫مان ثابت ٿئي ٿو ته هو ڪيڏو نه عظيم انسان هيو‪ ،‬جنهن پنهنجي عظمت سان هڪڙي‬ ‫اٻوجھ ۽ الهڙ جوان جي هيڏي وڏي غلطيَء کي درگذر ڪري ڇڏيوهيو‪ .‬نه ته جيڪر چاهي‬ ‫ها ته هن بندي جي من ۾ موريل لکڻ پڙهڻ وارو َسلو انگورجڻ کان اڳ ئي چيڀاٽي سگهيو‬ ‫پئي‪ .‬پر ُهن جي عظمت‪ ،‬دور انديشي ۽ ڏاهپ هن کي ايئن ڪرڻ کان روڪيو هيو‪ .‬نه ته‬ ‫اڄ جيڪر اسان پاري ڪنهن جون سٽون ڪوئي ايئن چوري ڪري ته ايڏو ته ٻائيتال ٻاريون‬ ‫جو اڳلو ڪن لڪائڻ ۾ پورو هجي‪.‬‬ ‫تنهنڪري هن بندي جي دل چوي ٿي ته سن جي سائينَء کان ُمئي پڄاڻان معافي گهرجي‪.‬‬ ‫ڇو جو سن جوسائين به هڪڙو اهڙو شهيد آهي جنهن جي روح رياستي نظربنديَء دوران‬ ‫ئي جسم جو ساٿ ڇڏيو هيو‪ .‬۽ سن جي جي سائينَء جيڪو خواب ڏٺو هيو ان جي پوري‬ ‫ٿيڻ کان اڳ سندس روح متان عالم ارواح ڏي نه ويو هجي‪ .‬۽ جيڪڏهن ايئن آهي ته‬ ‫سندس روح اڄوڪي معافيَء واريون ِسٽون پڙهي ايئن ئي ُمسڪرائيندو جيئن اڄ کان‬ ‫پنجٽيھ ورهيه پهريان هن جي بندي جي حماقت تي چپن ئي چپن ۾ مسڪرايو هوندو‪.‬‬ ‫اهو ‪ 1979‬جو سال هيو‪ ،‬جو ماڊل ڪاليج ميرپورخاص مان فرسٽ ايئر ۽ انٽر جو پرائيويٽ‬ ‫فارم ڀريو هيم‪ ،‬امتحان ڏنم الڳيتو ئي پي ٽي سيَء جو امتحان به ڏنم‪ .‬انٽر سيڪنڊ ڊويزن‬ ‫۾ ۽ پي ٽي سي فرسٽ ڪالس ۾ پاس ڪيم‪ .‬ڏاڍو خوش ٿيس ته پگهار ۾انڪريمينٽ‬ ‫وڌي ملندي‪ .‬اڃان انهن خوشين ۾ ئي هجان‪ ،‬جو تعليم کاتي‪ 109 ،‬ڄڻن مان ‪ 22‬سکر ۽‬ ‫باقي خيرپور ضلعن ڏانهن بدلي ڪيا‪ .‬تڏهن ڪروڌ مان هالل پاڪستان ۾ هڪڙو مضمون‬ ‫لکيو هيم‪ .‬جنهن جو عنوان هيو‪ ،‬ٿر پار ڪر جي ‪ 109‬استادن سان هيُء ويڌن ڇو؟ مضون‬ ‫ڇپيو ته تعليم کاتي سان الڳاپيل هر هڪ آفيس ڏانهن فوٽو ڪاپي ڏياري موڪلي هيم‪.‬‬ ‫مضمون پڙهي پ ٽ الف جي هڪڙي اڳواڻ غالم محمد الکي صالح ڏني هئي ته ڪامورن‬ ‫سان پاڻ به وڃي مالن‪ .‬سڀ کان پهريائين ملڻ ويو هيس ڊي اي او سان‪ .‬تڏهن ڊي اي او‬ ‫هوندو هيو ميرمحمد سيال‪ ،‬تنهن ته ملندي ئي کنڌا کڻي ڇڏيا هيا‪ .‬دڙڪا‪ ،‬داٻا ڇڙٻون نصيب‬ ‫ته ٿيون‪ .‬پر آخر ۾ ِپٽون ۽ پاراتا به ڏنائين‪ .‬پر بدليَء جي باري وريو ڪجهه به ڪونه!‪.‬‬ ‫‪163‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫فوجي جنتا جي حڪمن جي پوئواريَء ۾ تعليم کاتي پاران سزا ۾‪ ،‬سکر بدلي ٿيڻ جي‬ ‫هڪ هفتي اندر‪ ،‬سفر جو سامان َٻ ِڌي گهرن کان نڪتا هياسين‪ .‬سنگت ۾اسان واري تر جا‬ ‫َست اٺ ڄڻا ُهجون‪ .‬حيدرآباد کان وڃي سکر جي بس ۾ ويٺاسين‪ .‬حيدرآباد به ان ڏينهن‬ ‫زندگيَء ۾پهريون ڀيرو ڏٺي هيم‪ .‬زندگيَء جو پهريون ۽ ڊگهو سفر ُهجيم‪ .‬رينگ رينگان‬ ‫ڪندي رڙهندي رڙهندي ِس َج لهڻ ويل‪ ،‬بس مس وڃي خيرپور ُپهتي هئي‪ ،‬آئون َرستي ۾‬ ‫ئي بخارن ۾ وٺجي ويو هيس‪ .‬باقي سنگت سڄي خيرپور جي آرڊرن واري هئي‪ ،‬اڪيلو‬ ‫آئون سکر جو مسافر هيس‪ .‬انهي ڪري اڳيان ڪا َڀوا ڪانه ُسجهندي‪ ،‬آئون به يارن سان‬ ‫گڏ بس مان لهي پيو هيس‪ .‬اها رات سنگت سان گڏ خيرپور جي ُمسافر خاني ۾ گذاري‬ ‫هيم‪ ،‬سڄي رات ُبخار جا َم َچ ُهجن‪ .‬هڪڙي ُ‬ ‫ڪنڊڙي وٺي پئي ُهڙڪيس‪ .‬جڏهن ورندو ِس ُج‬ ‫ُاڀريو هيو‪ ،‬ته همراھ َسڀيئي ٿيا هيا تعليم کاتي جي آفيس طرف روانا‪ .‬باقي بچيس آئون‬ ‫هيکلو‪ ،‬سو سکر جو سونهون به نه ُهجان‪ .‬بخار جا به َم َچ ُهجن‪ .‬ڳچ دير تائين سوچي سوچي‬ ‫وڍيم واپسيَء جي پنڌ کي‪ .‬ڦلهو ٻوٿ ڪري اچي امڙ جو سالم ڪيم‪ .‬ڳوٺ پهچڻ بعد به‬ ‫هفتو کن بخارن ۾ پيو رهيس‪ ،‬ٻئي هفتي تاج مري ڳوٺ آيو هيو‪ ،‬سربستي ڳالھ ڪئي‬ ‫هئي مانس‪ ،‬صالح اها بيٺي هئي‪ ،‬ته وڃڻو ضرور پوندو‪ .‬سکر ڪامريڊ لڏي سان ڀريو پيو‬ ‫آهي‪ ،‬کوڙ سارا دوست آهن‪ .‬تاج چيو چوين ته چٺي لکي ڏيانِء‪ .‬بنهي لهرائين ته آئون توسان‬ ‫گڏجي ٿو هالن‪ .‬تاج جي گڏجي هلڻ واري ڳالھ سان دل تي به ڇنڊو پيو‪.‬‬ ‫تاج تن ڏينهين سڀني ڪامريڊن جيان سچي پچي يا هروڀرو به روپوش ُهجي‪ .‬پروگرام‬ ‫موجب هڪڙيَء سج لٿي مهل ميرپورخاص مان َپالڻيوسين سکر ڏي‪ .‬حيدرآباد پهچي‪ ،‬رات‬ ‫جي ماني تاج جي چاچي ۽ ٿيڻ واري َس ُهري جي گهر کائي‪ ،‬غالم شاهه ڪلهوڙي جي‬ ‫ُمقبري کان پنڌ ئي پنڌ هلندا َاچي سکر جي بس ۾ ويٺا سين‪ .‬بس جو ڀاڙو ُمرڳهين ويھ‬ ‫روپيا في ماڻهو هيو‪ .‬رستي ۾ االئي ڪيڏيَء مهل گهري ننڊ اچي وئي هيم‪ ،‬ڊگهي سفر‬ ‫جي خبرئي ڪونه پئي هيم‪ .‬فجر ويل سکر پهتا هياسين۽ پوِء هڪڙي رڪشي ۾ ويهي‬ ‫پراڻي سکر پهتا هياسين‪ ،‬سڌا سائين رڪن الدين قاسميَء جي گهر‪ .‬تاج مري منهنجي‬ ‫ٻانهن قاسمي صاحب جي حوالي ڪئي‪ ،‬انڌي منڊي نيرن ڪئي۽ پوِء وڍيائين پنڌ کي ڪنه‬ ‫ٻئي طرف‪ .‬قاسمي صاحب جي َڏسن پارن تي رڪشائن ۾ ڌڪ کائي‪ ،‬تعليم کاتي جون‬ ‫آفيسون ڳولي هٿ ڪيون هيم‪ .‬مونکي پوسٽنگ ملي هئي روهڙي تعلقي جي ڳوٺ َو َ‬ ‫س‬ ‫۾‪ .‬روهڙيَء کان اڳتي اسان واري ٿر جهڙو اڇڙي ٿر وارو عالعقو هيو‪ .‬ڪوئي روڊ رستو‬ ‫ڪونه هيو‪ .‬ڪچن رستن سان جيپون وينديون هيون سو هڪڙَء صبح جو ٻين مسافرن سان‬ ‫‪164‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جيپ وسيلي واريَء گاڏڙ ُڊسڙ مٿي تي وسائيندو سنگرار جي شهر ۾ ُپهتو هيس‪ .‬اڳتي‬ ‫جو سفر ڏهين روپئين جي ڀاڙي تي گڏهه ذريعي ڪرڻو ُهيو‪ ،‬نه روڊ هيا نه رستا هيا‪ ،‬اڇڙو‬ ‫ٿر هيو‪ ،‬ٻيو ته ٺهيو پر وڻ ٽڻ به ڪو وڙلي هيو‪ ،‬سنگرار جي اسڪول ۾ نيو ڇور جو‬ ‫رهاڪو ماستر موهن سوٽهڙ مليو‪ ،‬جيڪو اڄ ڏينهن تائين ماستر هئڻ سان گڏ گهورڙيو‬ ‫ڊاڪٽر به آهي‪ .‬پرديس ۾ پنهنجو پاڙيسري ڏسي‪ ،‬جهڙوڪر ساهه پئجي ويو هيم‪ .‬موهن‬ ‫جي به مون واري ساڳي ڪيفيت هئي‪ .‬رات موهن وٽ رهي‪ُ ،‬‬ ‫صبح جو بسم اهلل ڪري‬ ‫ڀاڙي جي گڏھ تي چڙهيس ۽ گڏهه وسيلي ئي َو َ‬ ‫س ڳوٺ ۾ پهتو هيس‪ .‬وس جو وڏيرو‬ ‫صوبدار خان ڪانئيچو هيو‪ .‬صوبدار خان ڪانئيچي جو هيُء ڳوٺ‪ ،‬انڊيا جي بارڊر سان‬ ‫ويجهو هوندو ُهيو‪ ،‬اسڪول به عجيب هيو‪ ،‬ڇپرائين النڍي‪ ،‬ٻه ٽي ٻار‪ ،‬چار بينچون ۽ آئون‪.‬‬ ‫منهنجو روح اتي ِرجي ئي نه پيو‪ .‬ويتر رات جو گِدڙن جي اوناڙين کان ڊپ مان ُدرڙيون‬ ‫نڪريون وڃن‪ .‬ڪلما ڀري کٽ تي ويهي راتيون گذاريان‪ ،‬ڀانيان ٿو انهن چند راتين ۾‬ ‫جيترا ڀيرا ڪ لمي شريف جو ورد ڪيو هيم ايترو سموري زندگيَء ۾ ڪڏهن به ڪونه‬ ‫ڪيو اٿم‪ .‬هڻي ماري هفتو رهيس‪ ،‬نيٺ هڪڙي ڏينهن هفتي جي موڪل جي درخواست‬ ‫لِکي‪ ،‬ڀاڙي جي گڏهه تي سوار ٿي سنگرار پهتس‪ .‬رات موهن وٽ رهي‪ ،‬ٻئي ڏينهن سکر‬ ‫وڃي‪ ،‬سائين رڪن الدين قاسميَء وٽ ُپهچي‪ ،‬کيس سموري ماجرا ُٻڌايم‪ .‬منهنجون‬ ‫ڳالهيون ٻڌي پهريائين ُمرڪيو ۽ پوِء پائيپ مان دونهون ڪڍندي‪ ،‬ٻيهر ُمرڪندي چيائين‪،‬‬ ‫ڪامريڊ ۽ ڊپ!! ڳالھ سمجھ ۾ ئي ڪونه ٿي اچيم؟؟ ايتري ۾ سائين رڪن الدين قاسميَء‬ ‫سان ملڻ الِء هڪڙو ڳاڙهو ڳٽول جوان به سندس آفيس ۾ لنگهي آيو‪.‬‬ ‫قاسمي صاحب‪ ،‬سندس تعارف خادم سومري جي نالي سان ڪرايو‪ .‬اتي ئي کيس منهنجي‬ ‫مسئلي جو چيائين‪ ،‬جنهن ڇاتيَء تي َه ُٿ هڻي چيو‪ ،‬اٿي ته هينئر ئي هلون ٿا‪ ،‬الهداد ٻوهيو‬ ‫سکر جو ڊي اي او ۽ منهنجو واسطيدار آهي‪ .‬هينئر ئي ڪم ٿيندو‪ .‬تن ڏينهين سکر جي‬ ‫ڊي اي او جي آفيس ۽ ضلع ڪائونسل جون آفيسون گڏ ُهونديون هيون‪ .‬آئون ۽ اهو قاسمي‬ ‫صاحب وارو خادم سومرو رڪشا ذريعي اتي پهچي‪ ،‬جيئن ئي رڪشا مان لٿاسون‪ ،‬ته‬ ‫پوليس جا ڪٽڪ آفيس کي گهيرو ڪيو بيٺا هئا‪ .‬شايد ان ڏينهن ضلع ڪائونسل جي‬ ‫چيئرمين الِء سردار غالم محمد مهر جي چونڊ پئي ٿي‪ .‬پوليس تي نظر پوندي ئي‪ ،‬خادم‬ ‫سومري جي ُمنهن جو پنو َلهي ويو‪ .‬مڙس صفا ڪاراٽجي ويو هيو‪ .‬سندس چوڻ تي هيٺ‬ ‫ڪنڌ ڪري‪ ،‬تِکا تِکا آفيس ۾ داخل ٿياسين‪ .‬بقول خادم جي‪ ،‬ته هو به ٻين ڪامريڊن جيان‬ ‫روپوش هيو‪ ،‬۽ گيٽ تي وڏي اٽالي سان بيٺل ڊي ايس پي ُسڃاڻيندو ُهيو‪ ،‬تنهن جو ڪامريڊ‬ ‫‪165‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏٺا هيا‪ ،‬ته الرٽ به ٿيو‪ ،‬ڇو جو اسان کان اڳ ۾ مالن رشيد انڍڙ جهڙو ڪامريڊ به آفيس‬ ‫۾ پهتو هيو‪ ،‬ان ڪري ڊي ايس پيَء کي خطري جي بوِء آئي هئي‪ .‬خادم جي قيادت ۾ اسان‬ ‫ٽئي ڄڻا مرحوم الحداد ٻوهئي صاحب سان مليا هياسون‪ ،‬الحداد ٻوهئي چند منٽن ۾ ئي‬ ‫آچر گهٽيَء پرائيمريَء اسڪول جو آرڊر ڪڍي ڏنو هيو‪ .‬آفيس جي ڪمري کان ٻاهر‬ ‫نڪرندي ئي‪ ،‬خادم سومري چيو ته هاڻي پاڻ کي ُمک دروازي بجاِء‪ ،‬پويان ديوار ُٽپي ڀڄڻو‬ ‫آهي‪ ،‬ڇاڪاڻ ته پوليس مون کي سڃاڻي ورتو آهي ۽ پارٽيَء جي فيصلي تحت مون کي‬ ‫گرفتاري ناهي ڏيڻي‪ .‬تنهن تي حيران ٿي چيو مانس ٻيلي تنهنجو ته ڪو ايڏو وڏو نالو ٻڌو‬ ‫ڪونهيم جو تنهنجي پويان پوليس هجي‪ .‬ائين ُپٺيان جبل جي طرف کان ڀڄي نڪتا‬ ‫هياسين‪ .‬۽ پگھر به وڃي ٻيَء رات ڳوٺ ٺاريا هياسون‪ .‬خادم سومرو پوِء به سال کن تائين‬ ‫به واري تڙ روڊ تي مون سان گڏ رهيو هيو‪ .‬سکر جي مختلف عالئقن ۾‪ ،‬مختلف ماڻهن‬ ‫۾ پارٽيَء جو ڪم گڏجي ڪيو به هيائين‪ .‬مون کي آخر تائين اها خبر نه ُهئي ته خادم‬ ‫سندس فرضي نالو آهي‪ .‬هڪ ڀيري ميرپورخاص جي شاهه لطيف ڪاليج ۾ شاگردن جو‬ ‫جلسو ٿيو هيو‪ .‬آئون به ُهجان ۽ خادم به ُهجي‪ ،‬ٻئي گڏ ويٺا ُهجون‪ .‬ان وقت اسٽيج تان‬ ‫اعالن ٿيو ته هاڻي سنڌ نيشنل اسٽوڊنٽس فيڊريشن جو مرڪزي اڳواڻ‪ ،‬امرالل شاگردن‬ ‫کي خطاب ڪندو‪ُ .‬ان وقت منهنجيَء ڀر ۾ ويٺل خادم سومرو ٽپ ڏئي ُاٿيو هيو‪ ،‬اسٽيج‬ ‫تي وڃي تقرير ڪيائين‪ ،‬تڏهن خبر پيم مار هيُء ته امرالل آهي‪ !!.‬ڪامريڊن جوايڏو ُڳجهه!‬ ‫پنهنجن کان به ايڏي لِڪ!!‪ .‬سال کن کان گڏ رهندا اچون پر پوِء به مڙس مونکان نالو‬ ‫لِڪائيندا اچن‪ .‬اهو امر الل پوِء پنهنجن يارن جي ڀالئين سان جيل ڀيڙو ٿيو هيو‪ ،‬االئي‬ ‫ڪيترن ٽارچر سيلن مان ٿيندو‪ ،‬وڃي ڄام ساقي ڪيس ۾نامزد ٿيو هيو‪ .‬بينظير ڀٽو‪ ،‬ولي‬ ‫خان‪ ،‬بزنجو۽ ٻيا سندن بچاُء ۾ ملٽري ڪورٽ ۾ شاهديون ڏيڻ آيا هيا‪ .‬جيل ۾ واڻيو صفا‬ ‫ڏاڍو مڙس ٿي رهيو هيو‪ ،‬چون ٿا ته جيل ۾ گهڻا ڦڏا ڪرڻ سبب مٿس لِٽل لينن جو نالو‬ ‫به پيو هيو‪ ،‬گهڻو پوِء جڏهن آئون صفا گيدي ٿي‪ ،‬هڪڙي ُ‬ ‫ڪنڊ جهلي وڃي ويٺو هيس‪ ،‬ته‬ ‫مون کي جيل مان خط لکيا هيائين ته ڀائو َرليَء جي موت کان سٺو آهي ته ماڻهو جنگ‬ ‫جي ميدان ۾ مري‪ .‬پر سندس خط جي اهڙن اکرن سبب به منهنجي ڪن تي جونَء به ڪانه‬ ‫چري هئي‪ .‬وقت بدليو هيو ته انهيَء امرالل الِء اخبارن ۾ خبرون آيون هيون ته مشرف‬ ‫سرڪار جي آخري دور ۾ آمريڪي صدر بش سان مالقاتون ڪندي‪ ،‬وڃي وزيراعظم محمد‬ ‫ميان سومري جو صالحڪار ٿيو هيو‪ .‬هاڻ به ُٻڌجي پيو ته ڪو وڏو ڪاروبار اٿس‪ .‬رب‬ ‫ڪري جتي به هجي خوش هجي‪.‬‬ ‫‪166‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سائين رڪن الدين قاسميَء جي باري ۾ جيڏي مهل به ڪجھ لکڻ چاهيان ٿو ته دل ڀرجيو‬ ‫ڪٽ ۾ رهندو هيو‪ .‬فل‬ ‫ٿي اچيم‪ .‬ڇا ته ماڻهو هيو‪ ،‬ڇا ته سندس شخصيت هئي‪ ،‬سدائين ِ‬ ‫سوٽ وري ٺهندو به اهڙو هيس جو وڃي ٿيا ست خير‪ .‬مٿان وري خوبصورت پائيپ ۾‬ ‫خوشبوَء وارو تماڪ وجهي پيئندو هيو‪ ،‬ته اوسي پاسي مان َمٽيندڙ ماڻهو هڪڙو ڀيرو‬ ‫ُمڙي‪ ،‬سائينَء ڏي ضرور ڏسندا هيا‪ .‬تنهن زماني ۾ سکر جي ڪامريڊن مٿس نالو ئي رکيو‬ ‫هيو ڪامريڊ قاسمينوف‪ .‬هر ُڏک سک ۾ هرڪو ماڻهو وٽس ڀڳو بيٺو هوندو هيو‪ .‬مون‬

‫سان ته ٻٽيھ دليون هونديون هيس‪ .‬اندر جو هرهڪ ُسر مون سان ضرور َسليندو هيو‪.‬‬ ‫هيمون ڪاالڻيَء جو گھر به مون کي سائينَء ئي ڏيکاريو هيو‪ .‬مزي جي ڳالھ اها به هئي ته‬ ‫جڏهن شهيد ُڀٽي‪ ،‬نعپ تي پابندي لڳائي‪ ،‬پٺاڻن ۽ ٻروچن کي ُترم ۾ واڙيو هيو ته قاسمي‬ ‫صاحب حيدرآباد ٽربيونل ۾ ٻين وڪيلن سان گڏ وڪالتنامو کڻي اچي بيهي رهيو هيو‪.‬‬ ‫سو ڳالهه پئي ڪيم‪ ،‬خادم سومري (امر الل) جي معرفت‪ ،‬محترم الحداد ٻوهئي هٿان‪،‬‬ ‫سکر شهر ۾ بدلي جي آرڊر ملڻ جي‪ ،‬انهي اسڪول جو نالو هيو آچرگهٽيَء پرائمري‬ ‫اسڪول‪ .‬ٻئي ڏينهن ئي انهيَء اسڪول ۾ وڃي‪ ،‬دخلڪار ٿيس‪ .‬ٿورن ڏينهن ۾ انهيَء‬ ‫پاڙي ۾ رهندڙ شرافت بلوچ ۽ ُمريد بلوچ سان دوستي ٿي وئي هئي‪ .‬اهي ٻئي بلوچ‬ ‫اسٽوڊنٽس ارگنائيزيشن جا اڳواڻ ُهيا‪ .‬۽ انهيَء آچر گھ ِٽي پاڙي ۾ چڱي موچاري راهوڻيَء‬ ‫وارا هيا‪ .‬رهڻ الِء ڪا جاِء ڪونه هيم ته ڪجھ ڏينهن ته ِپ َن جون ٻه ٽي رليون ۽ هڪڙو‬ ‫وهاڻو هٿ ڪري‪ ،‬اسڪول جون ٻه بينچون گڏائي‪ ،‬انهن جي پيرن هيٺان سروٽا ڏئي‪ ،‬تختن‬ ‫جي ٻيڙيَء نما کٽ ٺاهي انهيَء تي سمهندو هيس‪ .‬باٿ روم به انهيَء اسڪول ۾ ڪونه‬ ‫هوندو هيو‪ ،‬پيشاب به اسڪول جي انهيَء ُ‬ ‫ڪنڊ واري ڪمري ۾ ڪري وٺبو هيو‪ .‬جنهن ۾‬ ‫ُ‬ ‫سويل ُاٿي ڀڄندو‬ ‫ڀڳل ٽٽل بينچون َسٿيون پيون هونديون هيون‪ .‬فجر جو ڪاڪوس الِء‬ ‫هيس ٻاهر‪ .‬اويل سويل جيڪر پيٽ ۾ ڪو َو ُ‬ ‫ٽ پوندو هيو‪ ،‬ته اسڪول جا در بند ڪري‬ ‫ڀڄبو هيو پبلڪ باٿ رومن ڏانهن‪ ،‬جيڪي منارا روڊ ڏي هوندا هيا‪ .‬جتي يا ته مڙسن جي‬ ‫قطار اڳئي هوندي هئي‪ ،‬يا ته ڍونڍ جي ڌپ ايڏي هوندي هئي جو اهلل ڏئي امان‪ .‬تن ڏينهين‬ ‫منهنجو معمول هوندو هيو ته اسڪول جي موڪل بعد گهنٽا گهر لڳ‪ ،‬هڪڙي واڻئي جي‬ ‫هوٽل تان مورڳهين ڏيڍ ٻن روپين ۾ سستي‪ُ ،‬سٺي ۽ سادي ماني کائي‪ .‬وڏيون اوڳرايون‬ ‫ڏيندو‪ ،‬ڀرسان ئي غريب آباد سکر ۾ ارشد درزيَء جي دڪان تي وڃي ويهندو ُهيس‪ .‬جيڪو‬ ‫ُان زماني ۾ درزين جي يونين جو مزدور ليڊر هوندو هيو۽ سندس دڪان مڙني ڪامريڊن‬ ‫جو اڏو هوندو ُهيو‪ .‬تن ڏينهين پئسي جو حال به ڪونه هيم‪ ،‬توڙي منهنجي به ڪوشش اها‬ ‫‪167‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هوندي هئي‪ ،‬جو اڪثر ڪري شام جو پارٽيَء جي ڪم سان ڪڏهن ڪنهن سان ته ڪڏهن‬ ‫ڪٿي ڪٿي وڃي رات وارو ويلو ٽاري وٺندو هيس‪ ،‬نه ته ُاڙيو ُٿڙيو ڄاڻي واڻي‬ ‫سان گڏ‪ِ ،‬‬ ‫ويلو ٽارڻ الِء‪ ،‬رات جو دير سان قاسمي صاحب جي آفيس جي پويان ڪامريڊن جي‬ ‫ڪري پوندو ُهيس‪ .‬بتيَء جي روشني ِڏسي‪ ،‬ڪڏهن‬ ‫مخصوص ڪمري ۾ اچي کٽ تي ِ‬ ‫ڪڏهن قاسمي صاحب جي گهر واري دال سان چانورن جي پليٽ‪ ،‬ننڍڙيَء نياڻيَءاختر هٿان‬ ‫ڏياري موڪليندي ُهئي‪ .‬نه ته ُبکيو ئي ُسمهي رهندو هيس‪ .‬اختر ُان زماني ۾ ننڍڙي‬ ‫پتڪڙي ُهئي ۽ پوِء ڄام ساقيَء سان شاديَء بعد اسان جي ڀاڀي ٿي‪ .‬هونئن اڪثر ڪري‬ ‫محرم جي مهيني ۾ ته هرروز ڪنهن نئين پاڙي جي امام بارگاھ۾ وڃي‪ ،‬ڇاتيَء تي ٻه‪،‬‬ ‫ٽي هٿ هڻي نياز کائي‪ ،‬ڏهئي ڏينهن رات جو ويلو ٽاري وٺندو هيس‪ .‬رات جو سمهڻ تان‬ ‫ياد آيم ته ڪڏهن ڪڏهن ارشد درزيَء جي دڪان ۾ به سمهي رهندو هيس‪ُ .‬اتي ڪڏهن رات‬ ‫جو گهڻو زور وارو پيشاب ايندو هيو‪ ،‬ته پيشاب ڪرڻ الِء ٻي ڪا گهٽي ڪونه ُسجهندي‬ ‫هئي‪ ،‬ڇو جو دڪان جو شٽر ٻاهران بند هوندو هيو‪ ،‬پوِء َدٻي کڻي دڪان جي شٽر جي‬ ‫ڪنهن ڪنڊ وٽان ويهي‪ ،‬پيشاب کي آ پيارا ڪندو هيس‪ .‬شڪر خدا جو ڪجي جو شٽر‬ ‫وٽان دڪان جو فرش مڙوئي ڳچ جيترو لهوارو هيو‪ .‬جنهن ڪري پيشب هيٺ وهي ويندو‬ ‫هيو‪ .‬صبح تائين ملڪ ُسڪي پوٺو ٿي ويندو هيو‪.‬‬ ‫انهن سورن جي قصن کي گهڻا ورهيه گذري ويا‪ ،‬پوِء جڏهن حبيب بينڪ جو ڪامورو‬ ‫هيس‪ ،‬۽ اويل سويل جهازن ۾ پيو سکر ويندو رهندو هيس‪ .‬تڏهن حبيب بينڪ جي ئي‬ ‫ڪاموري ۽ پراڻي ڪامريڊ رحيم بخش مهر کي هڪڙيَء رات جو چيو هيم‪ ،‬ته يار َه ُل ته‬ ‫هلي پراڻي سنگت سان مِلي اچون‪ .‬تن ڏينهين سائين رڪن الدين قاسمي صاحب صفا‬ ‫جهور ُهيو‪ ،‬اکين جي ديد به گهڻي َ‬ ‫ُ‬ ‫جهڪي ُهجيس‪ .‬۽ ‪ 1980‬کان وٺي مون کي ڪونه ڏٺو‬ ‫هيائين‪ ،‬ملندي رڳو اهو ُٻڌايومانس ته سائين‪ ،‬ڪوشش ڪري مون کي ُسڃاڻو‪ ،‬پاڻ اڄ‬ ‫ويهارو سالن بعد پيا ٿا ملون‪ .‬۽ پوِء پل ۾ ئي ُسڃاڻي ورتائين‪ .‬پڇيومانس سائين ايئن‬ ‫ڪيئن ٿيو جو پهرئين ئي ڌڪ ۾ منهنجو نالو کڻي ورتو َ‬ ‫اٿو‪ .‬ته چيئين يار سڀ ڪامريڊ‬ ‫اويل سويل پيا ڀيرا ڀڃندا هيا‪ .‬تو ئي هئين جنهن کي ورهيه ٿي ويا هيا‪ .‬تو جو ويھ ورهيه‬ ‫چيو ته پڪ ٿيم ته اها سوکڙي تون ئي آن‪ .‬شبير بيدار ڀٽو‪ ،‬جڪو ڪڏهن سڄڻ ڀٽو به‬ ‫هوندو هيو‪ .‬سو ڪاوش جي سکر واريَء آفيس ۾ ويٺو ُهيو‪ .‬گهڻائي احوال ڏناسون‪ ،‬گھڻائي‬ ‫گڏ گذارڻ وارا حواال ڏنامانس‪ ،‬واري تڙ واريَء جاِء کان وٺي ارشد سيٺيَء جي دڪان جا‪،‬‬

‫‪168‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َپ َر همراهه مونکي نه ُسڃاتو سو نه ُسڃاتو‪ ،‬نه ئي وري ڪا چانھ پاڻِيَء جي سکڻي صالح‬ ‫ئي هنيائين‪ .‬ماڻهوَء ماڻهوَء تي مدار آ‪.‬‬ ‫ڪڏهن‪ ،‬ڪڏهن ڪامريڊ غالم رسول سهتي سان گڏ خيرپور اچڻ به ٿيندو ُهيو‪ .‬الال شاه‬ ‫محمد درانيَء جي گهر ايندا هياسين جتي سنگت سان ڊگها بحث ۽ ڊگهيون ڪچهريون‬ ‫ٿينديون ُهيون‪ .‬ڪامريڊ غالم رسول سهتي تان هڪڙي ڳالھ ياد آيم‪ ،‬ته گھڻو پوِء سنڌ‬ ‫اخبار ٿي ڪڍيائين‪ ،‬سڄي سنگت کي ڳولي هٿ ڪري چندا ۽ ڦوڙيون ڪري‪ .‬ڪن کي‬ ‫ڪن کان اڌارا ڪري پئسا وٺندو‪ ،‬هڪڙي ڏينهن مونکي ڳوليندو‬ ‫شيئر جا دالسا ڏئي ته ِ‬ ‫اچي کپري پهتو هيو‪َ .‬‬ ‫ڪنن جي پاپڙين تي بيٺل وڏن وارن کي وٽيندي‪ ،‬اخبار جاري ڪرڻ‬ ‫جو ڊگھو قصوکنيائين‪ .‬چئي نذير عباسيَء جي نياڻيَء زرقا جو هڪ لک جو شيئرآهي‪،‬‬ ‫امداد چانڊئي جوبه هڪ لک جو شيئرآهي‪ ،‬صالح بلوَء جوبه شيئرآهي‪ ،‬قصو هلندي ڳالھ‬ ‫وڃي ُکٽي اِنھيَء تي ته تون به شيئر رک‪ ،‬يا چندوڏي‪ ،‬ٻئي ڪم نه ٿين ته ُاڌارا ويھ هزار‬ ‫ئي ڏي‪ .‬االهي سالن کان پوِء ُمڙس جو ايئن ڳولي اچڻ ۽ اوڌر گهرڻ ڪجھ ڪجھ عجيب‬ ‫ته لڳو پئي پر پوِء به حصي بجاِء اوڌ ر واري ڳالھ مون کي به وڻي هئي‪ .‬سو ُاٿي بينڪ‬ ‫جي ڪيش مان ئي پئسا کڻڻ ويس‪ ،‬تن ڏينهين منهنجو سيڪنڊ آفيسر هوندو هيو شهاب‬ ‫فاروقي‪ ،‬چيائين سائين ايترا پئسا ڪيڏانهن ٿا ڪريو؟ سڄو قصو ٻڌايومانس ته کِلي‬ ‫چيائين اهي پئسا به ويا ُکوھ جي تري ۾!!‪ .‬فاروقيَء جي ڳالھ ٻڌي اڻ ٻڌي ڪري پئسا‬ ‫سهتي کي ڏئي ڇڏيا هيم‪ .‬ڪجھ وقت بعد رستي ويندي تاج مري مليو هيو‪ ،‬سهتي واري‬ ‫ڳالھ سربستي ڪئي هئي مانس ته وڏا ٽھڪ ڏيئي چيو هيائين‪ ،‬ڀائو‪ ،‬اول ته اها اخبار‬ ‫هلندي ئي ڪونه ۽ جي هلي ته ٻيا سڀ ڪنن جي پاپڙين ته هٿ رکي ڀڄي ويندا‪ ،‬باقي‬ ‫بچندو هڪڙو سهتو‪ .‬ان تي به ڪن الٽار ڪري دل کي ڏڍ ڏيندو رهيس ته اخبار به هلندي‬ ‫۽ منهنجا پئسا به ترندا‪ .‬آئون گھڻو ڪري تاج مريَء کي سڌو سنئون ۽ ُٿلهي دماغ وارو‬ ‫سمجھندو آهيان‪ ،‬پر ڪڏهن تاج جا تجزيا به هوبهو سچا ٿي پوندا آهن‪ .‬هيُء تجزيو به سچو‬ ‫ٿيس‪ ،‬قصو ُکٽائڻو ايئن ٿو پوي ته پوِء ُانهن ويهن هزارن الِء وڏا پنڌ ڪيم‪ ،‬جڏهن وڃان‬ ‫سهتي جي ڪن تي جونَء به نه ُچري‪ ،‬چوي تنهنجا پئسا مون ڏي ڪونهن اداري ڏي آهن۽‬ ‫ادارو ئي نقصان ۾ پيو وڃي‪ ،‬ته پئسا ڪٿان ڏيان‪ .‬هڻي ماري ڪجھ پئسا وڏن ُجهدن بعد‬ ‫ايئن ڪڍايم‪ ،‬جيئن ٻرئي گھر جو ڌڻي بچيل اڳڙيون ڦلھوري ڪجھ ھٿ ڪندو آ‪ ،‬پوِء به‬ ‫ست هزار نه ڏنائين‪ .‬اڄ ڏينهن تائين ُاهي ُٻڏل سهسايم‪ .‬هاڻي به سهتو جتي ملندو آهي‪،‬‬

‫‪169‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سنئين ڳاٽ ملندو آهي‪ ،‬حرام جي ڪو ُمنهن ۾ گھنج ُهجيس ته هِن جي هيڏي رقم‬ ‫ڳڙڪايون ويٺو آهيان‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي سھتي سان گڏ خيرپور وڃڻ جي‪ ،‬خير پور پريس ڪلب ۾ منصور ميراڻيَء‬ ‫جي شاعري ُٻڌڻ ويندو ُهيس‪ .‬هڪڙو نظم سندس يا ٻئي ڪنهن جو ُٻڌايو ُهيائين‪ .‬اڄ تائين‬ ‫ياد اٿم‪.‬‬ ‫منهنجو آهي هاري پيُء‪،‬‬ ‫گرمي توڙي سيُء‪،‬‬ ‫ڪاهي َه َر‪ ،‬ڪکائون ُ‬ ‫گهر‪،‬‬ ‫ليڙا ليڙا ويس‪ ،‬سئو ڏهين جو ڪيس‪،‬‬ ‫ابو سدائين جيل ۾‪ ،‬اسان پويان ويل ۾‪.‬‬ ‫غالم عباس ڀنڀرو‪ ،‬تڏهن عبرت جو ناميارو صحافي ُهيو‪ُ ،‬ان جي جاِء تي ڪچهريون‬ ‫َمچنديون ُهيون‪ .‬بوزدار وڏا جورهاڪو غالم عباس ٽانوري اڪثر ُاتي ملندو هيو‪ ،‬پوِء مون‬

‫کي وڏا وڏا خط لکندو هيو‪ .،‬اخترعباس ٽانوريَء جي نالي سان ادبي پورهيا به ڪيائين‪.‬‬ ‫هاڻي خبر ناهي ڪٿي ۽ ڪهڙي حال هوندو‪.‬‬ ‫جيئن اڄڪلھ‪ ،‬ڪاوش اخبار سنڌ ۾ مشهور آهي‪ .‬تيئن تن ڏينهين‪ ،‬هالل پاڪستان اخبار‬ ‫سرڪاري هوندي به ضياَء جي مارشل ال ۾ ڪڏهن‪ ،‬لِڪائي َڇپائي‪ ،‬ته ڪڏهن ڦِرڦِر سونٽو‬ ‫ڪري‪ ،‬پڌري پٽ‪ ،‬سنڌي ماڻهن سان هر ڳالھ ۾ ٻ ُ‬ ‫ٽ ٿيو بيٺي هوندي هئي‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫تن ڏينهين‪ ،‬موهن جي دڙي جي مٽيَء جو رهواسي هدايت منگي مرحيات‪ ،‬هالل پاڪستان‬ ‫جو سکر الِء بيوروچيف ُهيو‪ ،‬ساڻس مٿو مٿي تي ياري هجيم‪ ،‬اهڙي جنهن کي اصل لوهان‬ ‫ُ‬ ‫لوهه ياري چئجي‪ .‬ٻئي مڙس شام جي وقت‪ ،‬گهڻو ڪري زماني جي ڪمن ڪارين مان‬ ‫واندا ٿي‪ ،‬هرروزسج لهڻ ويل‪ ،‬انڊس هوٽل جي هڪ ُ‬ ‫ڪنڊائتي ٽيبل تي اچي گڏبا هياسون‪.‬‬ ‫اوراڙ پراڙ جا احوال ڪري‪ ،‬چانهه جي ڪوپ‪ ،‬ڪوپ تي‪ ،‬چرس جي سگريٽن جا دونهان‬ ‫ڪڍي‪ ،‬آڌي رات ڪري ُاٿندا هياسين‪ .‬چرس جي سگريٽن تي ڪيل انهن ڪچهرين جو مک‬ ‫موضوع‪ ،‬کاٻي ڌر جي سياست ۽ ان سان الڳاپيل ادب هوندو هيو‪ .‬نه ڪنهن جي گال نه‬ ‫غيبت‪ .‬اهڙي ئي هڪڙي رات ڳالهين مان ڳالهه نڪتي هئي جو‪ ،‬هدايت مرحيات چيو يار!!‬ ‫خبر اٿئي ته مشتاق شاهه اڄڪلهه شهر ۾ آهي!!؟ ُان وقت َ‬ ‫ڪ َل ئي ڪونه هيم ته اسان‬ ‫واري ڪامريڊ سنگت مان مشتاق شاهه‪ ،‬ڪنهن جو فرضي نالو آهي‪ .‬هوڏانهن ڀانئيان ٿو‬ ‫ته هدايت منگيَء‪ ،‬مون کي ڪميونسٽ پارٽيَء جو اهم ماڻهو سمجهي‪ ،‬شايد اهو سوال‬ ‫‪170‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪيو هيو‪ .‬۽ مون به هروڀرو ئي صرف ڪنڌ ڌوڻ سان سندس سوال جو جواب ها ۾ ڏنو‬ ‫واري تڙروڊ جي‪ ،‬سوڙهين گِهٽين مان هڪ گھٽيَء ۾‪ ،‬شفقت ميراڻيَء‬ ‫هيو‪ .‬تن ڏينهين ِ‬ ‫جي گهر مٿان هڪڙو ڪمروپارٽي آفيس الِء وقف ُهيو‪ .‬جاِء به اهڙي جتي ڪابه گاڏي نه اچي‬ ‫سگهي‪ .‬هڪڙي واڻ جي کٽ هئي‪ .‬باقي چئني ُ‬ ‫ڪنڊن ۾ڳاڙها ڪتاب‪ ،‬پمفليٽ‪ُ ،‬‬ ‫سرخ پرچم‪،‬‬ ‫هلچل پکڙيا پيا هوندا هئا‪ .‬۽ انهن ڪتابن جي وچ ۾ ڪڏهن‪ ،‬ڪڏهن ڪامريڊ غالم حسين‬ ‫شر پنهنجو پسٽل لڪائي ويندو هيو ته ڪڏهن امرالل پنهنجي اصلي نالي ۽ ڇوڪراڻي‬ ‫وهيَء واري فوٽوَء سان ٺهيل پاسپورٽ‪ .‬اها اڪيلي واڻ جي کٽ‪ ،‬هڪڙي وهاڻي سميت‬ ‫منهنجو بيڊ ُهوندي هئي‪ُ .‬رلي پني َه ُچ ٿي‪ ،‬اچي انهيَء َک َ‬ ‫ٽ تي ڪري پوندو هيس‪ .‬ڪڏهن‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫آڌيَء ڌاري امرالل‪ُ ،‬‬ ‫در کڙڪائي‪ ،‬ننڊ ڦٽائي‪ ،‬اچي پاسو وٺي گڏ سمهي پوندو هيو‪ ،‬ته ڪڏهن‬ ‫ڊاڪٽر گهنشام پرڪاش يا غالم حسن شر دي گريٽ‪ ،‬ته ڪڏهن ڪوٻيو ڪامريڊ‪.‬‬ ‫َ‬ ‫جوا َلبم‬ ‫ُان رات هدايت منگيَء کان ُاٿي جاِء تي آيس‪ ،‬ته شفقت ميراڻيَء هڪڙو فوٽن‬ ‫ڏيکاريو‪ .‬اسان جي ساٿيَء نذير عباسيَء جي ننڍڙي پتڪڙيَء ڌيَء زرقا جي فوٽن جو‪ ،‬نذير‬ ‫جي الڏليَء موتيا جي فوٽن جو‪ ،‬فوٽو ڏسندي شفقت ۽ آئون نذير ۽ حميدھ گھانگھرو جي‬ ‫زندگيَء بابت‪ ،‬زندگيَء جي کين ڏنل کوڙ سارن سورن بابت‪ ،‬کوڙ سارا قصا ڪري‪ ،‬وڃي‬ ‫آرامي ٿيا هياسين‪ .‬آڌيَء ڌاري غالم حسين شر به االئي ڪٿان رلندو‪ ،‬اچي گڏ ُستو هيو‪.‬‬ ‫ڀانئيان ٿو ان رات فجر ويل جڏهن سکر جي ُملن‪ ،‬الئوڊن تي ٻانگن جا ڌوڙيا بيٺي ڪيا‪،‬‬ ‫جواسان جي ان ُ‬ ‫ڪنڊائتيَء ڪوٺيَء جو دروازو هوريان هوريان هڪ ٻه ڀيرا َکڙڪيو هيو‪.‬‬ ‫بي مهلو دروازو کڙڪڻ تي ٻئي ڄڻا ڇرڪ ڀري جاڳياهياسين‪ .‬اڻ َلکي ڊپ سان گڏ يقين‬ ‫پئي ٿيوته شايد ڇاپو لڳو آهي!؟ پوليس جو!؟ فوج جو!؟ ان وقت بي اختيار منهنجي نظر‬ ‫ڪنڊ ۾ پيل کوڙ سارن سرخ پرچم ۽ هلچل جي پرچن ڏي کڄي وئي هئي‪ .‬غالم حسن‪،‬‬ ‫ڀڙڪو کائي‪ ،‬پمفليٽن هيٺان لڪائي رکيل پسٽل ڪڍي‪ ،‬مونکي ُ‬ ‫ڪنڊيَء کولڻ جو اشارو‬ ‫ڪيو‪ .‬ڪنڊيَء کولڻ کان اڳ دروازي جي سير مان ڏٺم‪ ،‬هڪڙوسنهڙوسيپڪڙو‪ ،‬همراه‪.‬‬ ‫ڪاري ڏاڙهي‪ ،‬بريف ڪيس هٿ ۾‪ ،‬فوجي جرسي پايو‪ ،‬دروازي ڏانهن سواليه نظرن سان‬ ‫ُگھوري رهيو هيو‪ .‬۽ دروازو کولڻ بعد اهي ساڳيون سواليه نظرون منهنجي چهري تي‬ ‫کتل هيون‪ .‬کيس ڏسندي ئي غالم ُحسن ٿڌوساھ ڀري چيو‪ ،‬يار مشتاق تون آهين!! اسان‬ ‫ته ڀانيو هيو ڪو ڇاپو لڳوآهي‪ .‬ان ويل انتهائي مٺڙي ۽ پرعزم آواز ۾ وراڻيائين‪،‬‬ ‫بلوچستان پئي ويس‪ ،‬ريل ۾دير ُهئي‪ ،‬سوچيم شفقت جي گهران زرقاجا فوٽوکڻيو وڃان‪.‬‬ ‫سندس ايترو چوڻ تي آئون کيس يڪدم ُسڃاڻي ويس ته مشتاق شاه‪ ،‬معني نذير عباسي‪.‬‬ ‫‪171‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫ڪندوهيو‪ .‬جلدئي غلطيَء جواحساس ٿي ِويس‪ ،‬ته هڪ‬ ‫هن جوذهن تمام گھڻو تيز ڪم‬ ‫اڻواقف ماڻهوَء آڏو پنهنجي سڃاڻپ ظاهر ڪري ويٺو آهيان‪ .‬شفقت جي گھران فوٽن سان‬ ‫گڏ چانھ به آندم‪ ،‬ته ڪوسي چانھ ساسر۾ پيئندي ُاٿيو ۽ روانو ٿي ويو‪ .‬غالم حسن کان‬ ‫پڇيم همراھ تڪڙو آيو۽تڪڙو ويو‪ .‬االئي ڇو؟ غالم حسن منهنجي اهڙي سوال تي صرف‬ ‫ُمسڪرايو هيو‪ ،‬ڪو جواب ڪونه ڏنو هيائين‪ .‬آئون ُهن جي معنئ خيز مسڪراهٽ جو‬ ‫مطلب َسمجهي ڪونه سگھيو هيس‪ُ .‬ان کان ڪجھ پوِء ڪميونسٽ پارٽيَء جي ڪنهن‬

‫فريڪيشن جي يا سنڌ ڪميٽيَء جي گڏجاڻي منهنجي ڳوٺ ۾ٿي هئي‪ .‬سڀ انڊرگرائونڊ‬ ‫ڪامريڊ‪ ،‬اوورگرائونڊ ٿي ويٺا هيا‪ .‬ڪچيَء اوطاق جي بند ڪمري ۾االئي ڇا ڳالهايائون‪،‬‬ ‫ڇا نه ڳالهايائون؟ اها رات آئون اوطاق آڏو پيل کٽن تي تارا ڳڻيندو رهيس‪ .‬ان رات جو‬ ‫دير سان‪ ،‬ميٽنگ جي وقفي دوران‪ ،‬اڪيالئيَء ۾مشتاق شاه منهجي پاسي واري کٽ تي‬ ‫اچي ليٽيوهيو ۽ هوريان هوريان ُپڇيو هيائين’مون کي ُسڃاڻين؟ وراڻيم ها‪ .‬چيائين‪,‬اهوئي‬ ‫ُ‬ ‫آئون مشتاق شاھ آهيان‪ .‬چيم‪ ،‬نه اهوئي ته تون نذيرعباسي آهين‪ .‬چيائين ڀال ٻڌايانِء ته‬ ‫ته‬ ‫ڪڏهن۽ ڪيئن ُسڃاتئه؟؟ چيم ُٻڌاِء!!‪ .‬چيائين‪ ،‬شفقت ميراڻيَء جي گهر۾ منهنجي وڏيَء‬ ‫غلطيَء سان‪ .‬چيم‪ ،‬ها صحيح ٿو چئين‪ .‬۽ ايئن اسان جي سنگت جو قصووڌڻ شروع ٿيو‪.‬‬ ‫نذير‪ ،‬ٽنڊي الهيار جو رهاڪو هيو ُان ڪري انهيَء پاسي کان اچڻ وڃڻ ڪونه هوندو هيس‪،‬‬ ‫سانگھڙ کان ڪنڊياريَء جي رستي ڦري ايندو هيو‪ ،‬ڪنڊياريَء جو تاج مري‪ ،‬تن ڏينهين‬ ‫ڀائنيان ٿو‪ ،‬ته يا جيل ۾ هيو يا روپوش هيو‪ ،‬ان ڪري تاج جي ڪيل ڪم ۽ ماڻهن کي‬ ‫سنڀالڻ جو ذمو ڪجھ نذير پنهنجي سر تي کنيو هيو ۽ ڪجھ مون تي وڌو هيو‪ .‬پوِء گھڻو‬ ‫ڪري اسان ٻئي انهيَء تر جي مختلف ڳوٺن ۾ گڏجي ويندا هياسين ۽ راتين جو اوطاقن‬ ‫جي ڪچهرين ۾ ماڻهن کي سجاڳيَء جا سبق پڙهائيندا هياسين‪ .‬ڪنڊياريَء ۽ ان جي‬ ‫پسگردائيَء جي گھڻن ننڍن جوانن کي اڄ اها ڪل ئي ڪونه هوندي ته شهيد نذير عباسي‬ ‫مونسان ۽ تاج مريَء سان گڏ گھڻو ڪري سڀني ڳوٺن مان مشتاق شاھ جي نالي سان گهمي‬ ‫ڦري ويو هيو‪ .‬هڪڙي ڀيري‪ ،‬اسان کي بان واھ جي ڪنڊياريَء واري موريَء جي اڀرندين‬ ‫َڀر‪ ،‬لوهرن جي ڳوٺ ۾ وڃڻو هيو‪ ،‬جتي امداد چانڊئي پنهنجي ٻاروتڻ جا ڏينهن گذاريا هيا‪.‬‬ ‫ان ڏينهن مقرر ٽائيم تي آئون پهچي ڪونه سگهيو هيس‪ ،‬ٽائيم تي سختيَء سان پابند‬ ‫رهندڙ‪ ،‬نذيرعباسي‪ ،‬پوري ٽائيم تي آيو هيو‪ ،‬مون کي مقرر جاِء تي نه ِڏسي‪ ،‬ڪا گڙٻڙ‬ ‫سمجهي‪ ،‬پنهنجي معمول موجب رفوچڪر ٿي ويو‪ ،‬۽ جڏهن دير سان پهچي نذيرعباسيَء‬ ‫کي نه ڏسي‪ ،‬جيڪا پشيماني ٿيم‪ ،‬سا ته رهي پنهنجي جڳھ تي‪ ،‬پر ڊپ اهو اچي ٿيم ته‬ ‫‪172‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ايندڙ ميٽنگ ۾ نذير مونکي ڌوڙ ڪري ڇڏيندو‪ ،‬۽ پوِء ٿيو به ايئن ئي‪ ،‬ٻيَء ميٽنگ ۾‬ ‫منهنجي اکين مان نماڻين نينگرين جيان ڳوڙها قطارون ڪري پئي هليا‪ ،‬پر نذير جودير‬ ‫ڪرڻ بابت سواليه پڇاڻو پڇاڙيَء تائين بند ڪونه ٿيو هيو‪.‬‬ ‫نذير آخري ڀيرو جڏهن منهنجي ڳوٺ آيو هيو‪ ،‬ته ان رات انقالب جي آمد تي وڏا بحث‬ ‫ڪيا هياسين‪ ،‬ورنديَء ُ‬ ‫صبح جو سنڌڙيَء مان بس ۾ ويهاريندي ولِس سگريٽ جو پاڪيٽ‬ ‫وٺي ڏنو هيومانس ته چيو هيائين‪ ،‬يار ايترا سگريٽ نه پيار‪ ،‬اڳي ئي سنھڙو آهيان‪ ،‬هاڻ‬ ‫جي َجهليس ته ماربه ڪونه سهي سگهندس‪ .‬۽ ٿيو به ائين ئي‪ ،‬مون کان وڃڻ جي هفتي ٻن‬ ‫ڏينهن ۾ َجهليو‪َ ،‬اٺ ڏينهن ٽارچرسيلن ۾ امتياز ٻلي جا ڏنل عذاب‬ ‫اندر‪ ،‬جوالِء جي آخري‬ ‫ِ‬ ‫سهندي‪ ،‬نيٺ زندگيَء جي جنگ هارائي ويٺو‪ .‬جنهن رات‪ ،‬بي بي سيَء نذير جي شهادت‬ ‫واري خبر ڏني هئي‪ُ ،‬ان رات ڍاڍيون ڪري ُرنو هيس‪ .‬ساندھ ٻه ڏينهن ماني ڪونه کاڌي‬ ‫هيم‪ .‬ابي۽ امڙ کي ٻڌايم ته‪ ،‬هيُء جو مشتاق شاهه مون سان گڏ پيو هلندو ُهيو‪ ،‬اهوئي‬ ‫نذيرعباسي هيو‪ ،‬کيس ظالم ضياُءالحق ماري ڇڏيو‪ .‬ان رات امڙ به مونسان گڏجي ڏاڍو‬ ‫ُرني هئي‪ .‬گڏوگڏ ڏاڍو ڊِنِي به هئي‪ ،‬ڀانيائين ته منهنجوهيڪلو ُپٽ به مارجي ويندو‪ .‬سو ڇا‬ ‫ڪيائين جو ورندي ڏينهن‪ ،‬ڳاڙهن ڪتابن جون ڀريون‪ ،‬گھر جي َڇپر مان گِهلي‪ ،‬ٻورين‬ ‫مان ڪڍي‪ ،‬اڱڻ تي رکي ساڙي ڇڏيائين‪.‬‬ ‫ُان واقعي بعد سڀڪوساٿي ڪڻو ڪڻو ٿي ويو‪ .‬نه ڪنهن کي نذير جي ياد آئي نه ان جي‬ ‫معصوم نياڻيَء جي‪ ،‬نه ان جي نوجوان ونيَء جي‪ .‬سڀ وڃي ڌنڌن ڌاڙين کي لڳاسون ۽‬ ‫جڏهن ورهيه گذري ويا‪ ،‬حميدھ عذابن مٿان عذاب ڀوڳيندي جيئندي رهي‪ ،‬معصوم زرقا‬ ‫وڏي ٿي پرڻجي اوالدي به ٿي وئي‪ ،‬تڏهن وري َڦرڪو ڦِريو‪ ،‬ته اسان پارن ڪامريڊن کي‬ ‫نذير سوڌو هن جھان مان هليا ِويل سڀ ڪامريڊ ياد آيا‪ .‬سندن ورسيون ۽ سالگرهون ملهائڻ‬ ‫شروع ڪيونسين‪ .‬ڪجھ مهينا اڳ۾ مونکي سنگت دعوت موڪلي‪ ،‬ته نذير جي جنم‬ ‫ڀوميَء‪ ،‬ٽنڊي الهيار ۾ سندس سالگرھ ٿا ملهايون تون به اچي ڳالهائجانِء‪ .‬۽ ورندي ڏينهن‬ ‫جي اخبارن ۾ ٻين سان گڏ منهنجو نالو به ڇپيو ته نذير جا هي‪ ،‬هي ساٿي مٿس ڳالهائيندا‪.‬‬ ‫ان ڏينهن‪ ،‬شرم ۽ ڦِڪائيَء مان ٽنڊي الهيار ڪونه ويس‪ .‬۽ انهيَء رات خواب ۾ نذيرعباسي‬ ‫کي ڏٺم‪ .‬ساڻس جيڪا ڪچهري ٿي سا اجھو هينئن هئي‪.‬‬ ‫کلندي‪ ،‬کلندي چيائين‪ ،‬اميرا‪ ،‬ڏي خبر‪ ،‬هي وري اڄڪلھ ڪهڙا ڌنڌا شروع ڪيا َ‬ ‫اٿو!!؟‬ ‫نڪ جي پڪائيَء سان وراڻيم‪ ،‬نذير‪ ،‬ڀانئيان ٿو ته ٻين شهيدن جيان تنهنجو روح به‪ ،‬هن‬ ‫ڌرتيَء تي ئي‪ ،‬اسان جي اوسي پاسي ۾ ڦرندي‪ ،‬اسان جا ِپرڪار ڏسندو رهندو هوندو‪ .‬سو‬ ‫‪173‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫توکي تنهنجي روح‪ ،‬تو پويان بچي ِويل يارن جي ِپرڪارن بابت ته گهڻو ڪجه ٻڌايو هوندو‪.‬‬ ‫ُان هوندي به منهنجي واتان ُٻڌڻ چاهين ٿو ته ُٻڌ‪ ،‬ها‪ ،‬اهو به ُٻڌي ڇڏ‪ ،‬ته ٻين تي آئون ُٺپ‬ ‫ڪونه ڳالهائيندس‪ ،‬منهنجن پرڪارن تي پڇين ته سڀ ڪجھ سچ ُٻڌايانِء‪.‬‬ ‫ڪاوڙ مان الل ٿيندي چيائين‪ ،‬چئبو ته روزي روٽي بند ٿيڻ جو ڀئو اٿئي‪ ،‬ان ڪري ٻين‬ ‫تي نٿو ڳالهائين‪ ،‬چڱو ڀال تون پنهنجا لڇڻ ئي ٻڌاِء‪.‬‬ ‫ڪنڌ هيٺ ڪري ڪياڙي َکنهندي وراڻيم‪ ،‬ادا‪ ،‬سنئين سڌي ڳالھ اها آهي‪ ،‬ته پنهنجو ڀڀ‬ ‫ڀرڻ الِء خلق جي اکين ۾ ڌوڙ وجهي‪ ،‬ڪاغذن تي ليڪا ڪڍي‪ ،‬پنهنجي ٻوٿ تي ڪارنهن‬ ‫ويٺو َمليان‪ ،‬ٻيو ڪجھ به نه‪.‬‬ ‫ڏند ڪرٽيندي چيائين‪ ،‬منهنجون ورسيون ۽ سالگرهون هيترا سال ياد ڪونه َ‬ ‫آيو‪ ،‬منهنجو‬ ‫الش به ايڌيَء اچي دفنايو‪ ،‬ويتر ُهن پوڙهي ۽ دم جي مريض کي به اچي سوڙھ ۾ منهنجي‬ ‫پاسي ۾ سمهاريائون‪ ،‬ان مهل به منهنجا ڌڻي ڪونه ٿيئو‪ ،‬هينئر پيا کڳيون هڻو‪ ،‬آخر‬ ‫ڇو!!؟‬ ‫ڦڪو ٿيندي وراڻيم‪ ،‬ادا‪ ،‬ٻي سنگت جي ته خبر ڪانهيم‪ ،‬باقي تنهنجي شهادت وارن ڏينهن‬ ‫ُ‬ ‫۾ڪوئي‬ ‫۾‪ ،‬سچي ڳالھ اها آهي ته آئون ڏاڍو ڊڄڻو هيس‪ ،‬سو خاڪين جي جوتن جي ڊپ‬ ‫جيان وڃي ٻِ َر ۾ لڪو ُهيس‪ .‬باقي هن پوڙهي جي الش سان گڏ آئون مقام ۾ ئي ڪونه آيو‬ ‫هيس‪ ،‬ٻيا يار هيا‪ ،‬ڀائنيائون ٿي ته جيڪر انقالب آيو ته تنهنجي قبر کي وڏي عزت ملندي‪،‬‬ ‫ان ڪري ُهن َمڙهي کي به ليِء ڪرائڻ الِء سوڙھ ۾ کڻي تو سان پوريو اٿن‪.‬‬ ‫اکيون ڦوٽاري چيائين‪ ،‬ڪوڙ واري عادت اڃان ڪونه وئي اٿئي؟ پوِء هي جو وچ ۾‬ ‫ڪامورو ٿيو هئين ۽ مال ميڙيا هيئي سو ڪيئن!!؟‬ ‫حيرانگيَء مان اکيون هيٺ ڪري وراڻيم‪ ،‬مار! توکي سڀ خبرون آهن ڇا؟ چڱو جي خبر‬ ‫اٿئي ته ُٻڌ‪ ،‬تو واريَء سموريَء سنگت‪ ،‬تنهنجي الش جو اڻ سڌو سودو ڪيو هيو ۽ توکان‬ ‫جلدي پوِء‪ ،‬ٻيا ته االئي‪ ،‬باقي آئون ته وڏو آفيسر ٿي ويس‪ ،‬تنهنجي ڏنل اجتماعيت واري‬ ‫سوچ تي مٽي پائي‪ ،‬انفرادي طور مال ميڙڻ شروع ڪيم‪ .‬تون‪ ،‬تنهنجي پارٽي‪ ،‬تنهنجي‬ ‫زرقا ۽ تنهنجي وني مون کان ايئن وسريا جيئن ڪالهوڪو ڏينهن وسريو‪ .‬نذير!‬ ‫حڪومتون آيون ويون‪ ،‬ورهيه آيا ويا‪ ،‬تنهنجي ٻچڙن ۽ عزيزن جي ڪا به سار ڪانه لڌم‪ .‬ها‬ ‫پر انهيَء عرصي ۾ وڏيون وڏيون آسائشون حاصل ڪيم‪ .‬بنگال‪ ،‬گاڏيون‪ ،‬بينڪ بيلنس‬ ‫وغيرھ وغيرھ‪ .‬ان وچ ۾ تنهنجون ڪيئي ورسيون آيون ۽ ويون‪ ،‬پرمنهنجون جون‬ ‫سرڪاري مصروفيتون ايتريون ته وڌيڪ هيون‪ ،‬جو تنهنجو يادگيرو ئي ڪونه آيو‪ ، .‬ڪڏهن‬ ‫‪174‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪڏهن ياد ايندو هئين‪ ،‬ته به اکيون پوري ڇڏيندو هيس‪ .‬نذير! تون ئي ته هئين جيڪو‬ ‫منهنجي اونڌن پرڪارن تي پارٽيَء ۾ گهڻي ڪن َمهٽ ڪندو هئين‪،‬‬ ‫تڏهن ُمسڪرائي چيائين‪ ،‬پوِء هاڻ وري هي ڪهڙو نئون رينگٽ شروع ڪيو اٿئي!!‬ ‫دل جھلي وراڻيم‪ ،‬ادا!جڏهن سرڪاري مال ميڙڻ مان ڍوُء ڪونه ٿيم‪ ،‬تڏهن ٻڌم‪ ،‬ته‬ ‫سامراجي دنيا جا ڍاول امير‪ ،‬اسان جي غريب ملڪن جي غربت مِٽائڻ الِء خيرات طور‬ ‫ڪجھ مال غير سرڪاري ادارن جي نالي ۾ڏيڻ الِء آتا آهن‪ ،‬ته اهو موقعو به هٿان ڪونه‬ ‫وڃايم‪ ،‬وڃايان به ڇو؟ آخر انقالب ته آڻڻو آ نه جاني!‪ .‬پوِء وڏيَء ڌام ڌوم سان انهي ُ‬ ‫ڪن‬ ‫۾ به ڪاهي پيس‪ ،‬پنهنجو ادارو به جوڙيم‪ ،‬ته ان کا به وڏن ادارن ۾ پنهنجي ٻولي لڳرائي‬ ‫پاڻ کي ِوڪيم به‪ .‬ادا‪ ،‬تنهنجي تعليم ئي اهڙي ڏنل هئي جومون تي ايڏيون ته ٻوليون‬ ‫لڳيون‪ ،‬جن جو ڪڏهن سوچيو به ڪونه هيم‪.‬‬ ‫ٽهڪ ڏيندي چيائين‪ ،‬معني ته تنهنجي واڳ ٻئي ڪنهن جي هٿ ۾ آهي‪ ،‬۽ تون ُپتليَء جيان‬ ‫تماشا بيٺو ڪرين‪ ،‬ڀال ٻڌاِء ته ڪهڙي ايجنڊا ملي اٿئي!‪.‬‬ ‫وراڻيم‪ ،‬ادا‪ ،‬خبر اٿئي مون‪ ،‬وڪاڻل گهوڙي کي ايجنڊا ڪهڙي ملي هوندي؟ اهائي‬ ‫پنهنجي پراڻي!!!‪ .‬جنهن ۾ هاڻ نتيجا گهربل ڪونه آهن‪ ،‬صرف لٻاڙ‪ ،‬ڄاڙي ۽ ڪاغذي‬ ‫رپورٽون ٿيون کپن‪ .‬پوِء ته منهنجو ڪم اڃان وڌيڪ سولو ٿي ويو آهي‪ ،‬تو سميت سڀ‬ ‫پراڻا ۽ هي جهان ڇڏي ويل ڪامريڊ به ياد آيا‪ ،‬سڀني جون ورسيون ۽سالگرهون ملهائيندي‪،‬‬ ‫تقريرن دوران هٿن جون ُاڇلون ڪندي مائيڪ ٽوڙي وجهندو آهيان‪.‬‬ ‫چيائين‪ ،‬پوِء سڄيَء سنڌ ۾ ڪو هڪڙو به ماڻهوڪونهي بچيو ڇا جيڪو توتي ڦٽ لعنت‬ ‫ڪري!!؟“‪.‬‬ ‫چيم‪ ،‬ادڙا! اهي ڏينهن ويا جڏهن سڀڪو چوندو وتندو هيو ته سنڌ جي سينڌ اڃان َسنڍ‬ ‫ڪونه ٿي آهي‪ ،‬ورهين پڄاڻان‪ ،‬پرائي پئسن تي ڪيل‪ ،‬منهنجي هن عمل تي ڪو هڪڙو‬ ‫به اهڙو سنڌي ڪونه آهي‪ ،‬جيڪو مونڏي ٻه آڱريون ئي ُاڀيون ڪري‪ ،‬يا ُپٺيرو بيهي منهنجي‬ ‫هن عمل تي ڪا ُالٽيَء جهڙي ُٿڪ ئي اڇالئي‪ .‬ڪو هڪڙو نه ڪونهي ادا‪ ،‬پاڻ سڀ پيا‬ ‫هرکجن ته َمن کين به اهڙو جهٽ لڳي‪.‬‬ ‫مسڪرائي چيائين‪ ،‬پوِء ته تون صفا نرڄو ٿي پيو هوندين!؟‬ ‫ڦڪو ٿي چيم‪ ،‬اڙي يار‪ ،‬هاڻ ته نڪ جو ايترو پڪو ۽ اک ُپور ٿي ويو آهيان‪ ،‬جو جن‪،‬‬ ‫ڍاول ملڪن جي اميرن مون کي خريديو آهي ۽ ڀلي گهوڙي جيان ٽاپ ۾ ڊوڙائيندا آهن‪،‬‬ ‫تن جي آڏو پاڻ کي‪ ،‬لينن‪ ،‬مارڪس‪ ،‬تو ۽ ڀٽي جو وارث سڏائيندو آهيان‪َ .‬ٽڪي جي به‬ ‫‪175‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڦِڪائي ڪونه ٿيندي اٿم‪ .‬خبر اٿئي ته مون وارو ُمجيري منهنجي انهيَء دعوئ تي معنئ‬ ‫خيز مسڪراهٽ سان مون ڏانهن رڳو نهاريندو رهندو آهي‪ ،‬پر چوندو ڪجھ به ڪونهي‪.‬‬ ‫تڏهن به منهنجي ُمنهن ۾ حرام جي ڪو ڦِڪائيَء جو ُگهنج ايندو هجي‪.‬‬ ‫چيائين‪ ،‬۽ جيڪا منهنجي وارث سڏائيندڙ نئين سياسي پارٽي ٺهي آهي‪ ،‬ان جو به اڳواڻ‬ ‫هوندين!؟‬ ‫چيم‪ ،‬نه ادل! نه شروع ۾ ته پڪ هيم ته اها پارٽي تنهنجي پيرن تي هلندي‪ِ ،‬پيريَء ۾ جيل‬ ‫کارائيندي‪ ،‬ان ڪري کانئس پري ُهيس‪ ،‬پر هاڻ پڪ ٿي اٿم ته اهي هوائي خبرون هيون‪،‬‬ ‫۽ان پارٽيَء جي آفيس ۾ ويهي‪ ،‬روز انقالب ۽ انقالب الِء ُگهربل مال جو انتظار ٿيندو‬ ‫سورڻ شروع ڪيا آهن‪.‬‬ ‫آهي‪ .‬سو هاڻ ٿورا ڏينهن ٿيندا ته مون به ان پارٽيَء ۾ وڃڻ الِء َپ َر‬ ‫ِ‬ ‫تڏهن وري ڪاوڙندي چيائين‪ ،‬نيٺ ته هيڏانهن عالم ارواح ۾ به ايندين‪ ،‬اهڙيون ُجٺيون‬ ‫ڪرائيندوسانِء‪ ،‬جهڙيون ضياُء الحق ۽ ان جي ساٿارين سان ڪرايون اٿم!!؟‬ ‫ڪنڌ هيٺ ڪري وراڻيم‪ ،‬جاني! اها ته پڪ اٿم ته ڄاڻ‪َ ،‬رليَء جو موت وٺي تو وٽ اچڻو‬ ‫آهيان‪ ،‬۽ اها به پڪ اٿم‪ ،‬ته عالم ارواح ۾ تنهنجو روح لکين هزارين ٻين ُروحن سان‬ ‫گڏجي مون تي ٺٺوليون ڪندو‪ ،‬۽ اسيمبلي ميمبرن جيان شيم شيم جا نعرا هڻندو‪ ،‬ڀلي‬ ‫پيا ڪجو‪ ،‬حال گھڙي ته مال ميڙڻ ڏي! هونئن به ڇا ڪريان؟ مال ڏاڍو مِٺو آهي‪ ،‬آسائشون‬ ‫ڇڏڻ ڏاڍو ڏکيو آهي‪ .‬منهنجا جاني نذير عباسي‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي ڪميونسٽ پارٽيَءجي يارن جي ۽ انهن جي پارٽيَء جي مقصد سان سچائيَء‬ ‫۽ وفاداريَء جي‪ ،‬ته انهيَء سچائيَء ۽ ايمانداريَء جو اهو َعالم هو‪ ،‬جو هڪڙي ڀيري سکر‬ ‫جي آچر گھٽيَء پرائمري اسڪول ۾ ٻارن کي پئي پڙهايم‪ ،‬ته اوچتو پٺاڻڪي ٽوپيَء ۽‬ ‫صدريَء سان ميرا ڪپڙا پاتل‪ ،‬هڪڙو همراه ڪالس ۾ ڌوڪيندو آيو‪ُ .‬ٺڙ ُٺپ کيس ڪونه‬ ‫سڃاتم‪ ،‬ساڻس هٿ مالئي‪ ،‬جڏهن ڳالهايم‪ ،‬ته سندس آواز مان خبر پئي‪ ،‬اڙي مار پئيس‬ ‫حالت غير ۾ ڏسي حيران ٿيندي پڇيومانس‪ ،‬ڀائو‪،‬‬ ‫هيُء ته هيُء ته تاج مري آهي!‪ .‬کيس‬ ‫ِ‬ ‫خير ته آهي اهڙا حال ڪيا اٿئي جو سڃاپڻ ۾ ئي ڪونه ٿو اچين؟ تاج جيئن هونئن به‬ ‫هميشھ ُاٻهرو ٿي ڳالهائيندو آهي‪ .‬تيئن ُاٻهرائيَء ۾ وراڻيائين‪ ،‬في الحال منهنجن حالن‬ ‫کي ڇڏ‪ ،‬کيسي ۾ ڪي پئسا هجنئي ته‪ ،‬مون کي ويهارو کن روپيه ڏي ته حيدرآباد وڃان‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ڀاڙوکٽل اٿم‪ .‬کيسي مان ويھ روپيه ڪڍندي پڇيومانس‪ ،‬ته ڀائو‪ ،‬رستي ۾ ماني‬ ‫ڇو جو‬

‫‪176‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٽڪيَء الِء ڪجھ ڪونه کپندئي ڇا؟ وراڻيائين نه ڙي يار نه‪ ،‬رستي ۾اهڙيَء ڪنهن شيِء‬ ‫جي ضرورت ئي ڪونه پوندي‪ ،‬بس ايترو چوندي تکو تکو وڏيون ٻرانگهون هليو ويو‪.‬‬ ‫هڪڙي ڀيري اڄڪلھ جي سنڌ يونيورسٽيَء جي پروفيسر ڊاڪٽر شير محمد مڱرئي کي‬ ‫پارٽيَء جي هڪڙي ميٽنگ ۾‪ ،‬منهنجي ڳوٺ ۾‪ ،‬رات جو اٺين وڳين پهچڻو هيو‪ ،‬مڙس‬ ‫ميرپورخاص مان الريَء ۾ چڙهيو‪ ،‬وٽس الريَء جو ڀاڙو صرف ڪاٺڙيَء تائين جو هيو‪.‬‬ ‫خودداري ايتري هيس‪ ،‬جو بس جي ڪنڊيڪٽر کي ڪاٺڙيَء جو ڀاڙو ڏيئي اتي لهي پيو‪،‬‬ ‫ان مهل رات جا ست ٿيا هيا‪ ،‬نوين وڳين ميٽنگ شروع ٿيڻي هئي‪ ،‬ڪاٺڙي ۽ منهنجي‬ ‫ڳوٺ ۾ لڳ ڀڳ ڇھ ڪلوميٽر مفاصلو هيو‪ ،‬همراه ٽنگون وڄائي ڏيڍ ڪالڪ ۾ اهو پنڌ‬ ‫ڪري اچي ميٽنگ ۾ شريڪ ٿيو هيو‪ .‬۽ ٻئي ڏينهن واپسيَء جي ڀاڙي الِء جڏهن مونکي‬ ‫چيائين ته سندس واتان اها ڳالھ به نڪري وئي هئي ته يار‪ ،‬رات به ڀاڙو ُکٽي پيو هيو ۽‬ ‫ڪاٺڙيَء کان هيترو سارو پنڌ ڪري هتي پهتو هيس‪ .‬ساڳي ڪارغالم حسين شرسان به‬ ‫ٿي هئي‪ ،‬جو جڏهن لطف پيرزادي وارن سان گڏ ڪراچيَء ۾ گرفتار ٿي‪ ،‬پاڻ کي ٻلهڙيجيَء‬ ‫جو پيرزادو ۽ پيرزا دن جي ٻڪرين جو ڌراڙ ظاهر ڪري آزاد ٿيو هيو ته به وٽس‬ ‫ميرپورخاص پهچڻ جيترو ڀاڙو مس هيو‪ .‬هتان ئي ڪراچيَء ويندڙ غالم حسين‪ ،‬هلڪي‬ ‫ڏاڙهيَء ۽ وڏن وارن وارو هيو ۽ واپس ورندڙ عالم حسين جو مٿو‪ُ ،‬مڇون ۽ ڏاڙهي‬ ‫ڪوڙيل هئي‪ ،‬ننڍڙو کجيَء جو ڇٻو هٿ ۾ هيس‪ ،‬هندن جي ٻاون جهڙي حلئي سان واپس‬ ‫وريو هيو‪ .‬هو جيئن ته روپوشيَء دوران اسان جي تر ۾ رمضان جي فرضي نالي سان رهندو‬ ‫هيو‪ ،‬سو هڪ ڀيري اسان چار پنج دوست اوطاق ۾ ويٺا هجون ته امريو ميگھواڙ ڊوڙندو‬ ‫آيو ۽ اچي وڏي دٻ ڏيندي چيائين ته اسان جي زميندار‪ ،‬ڪاڪي رگھي مينگھواڙ کي تمام‬ ‫گھڻو ماريو آهي ۽ اسان جا الهيارا ڦٽيون پيا چونڊين تن تي گھيرو ڪري بيهي رهيا آهن‪.‬‬ ‫غالم حسين‪ ،‬امرئي جي ڳالھ ٻڌندي ئي ڀڙڪو کائي بابا جي بندوق کڻي‪ ،‬امرئي جي َڏسيل‬ ‫جاِء ڏانهن ڊوڙيو‪ ،‬ويندي ويندي چوندو ويو‪ ،‬هاڻ پيا ڪيسن کي مڙس ٿي منهن ڏجو‪ .‬آئون‬ ‫انهيَء وڏيري جو ڪم پورو ڪري پرٻاهرو هليو ويندس‪ .‬خدا ڀلو ڪري ڪجھ ٻين هارين‬ ‫جو جيڪي سرزمين تان ايندي جذباتي ڪامريڊ کي ڊوڙندو ڏسي کانئس سبب پڇڻ الِء‬ ‫بيٺا هيا‪ .‬ته کين امرئي جي ڪوڙ جي خبر پئي هئي‪ ،‬تڏهن گيتائن ۽ قرآن جا سنهن کڻي‬ ‫ڪامريڊ کي يقين ڏياريو هيائون‪ ،‬ته ٻيلي انهيَءهمراه جي َ‬ ‫ڪل ٿِڙيل آهي ۽ تون انهيَء جي‬ ‫ُڦوڪ تي ٿو مڙسن کي مارين ڪجھ ڌيان ڪر‪ .‬تڏهن وڃي ُمڙيو هيو‪.‬‬

‫‪177‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هڪڙي ڀيري هارين جي ميٽنگ ۾ ويٺا هجون تن ڏينهين عرس ڪانهئي جو ٻنيَء تي ڦڏو‬ ‫پئ هليو‪ ،‬جماعتين سان‪ ،‬تنهن وقت عرس وارن وٽ ايتري غربت هئي جو وٽن ڪڏهن‬ ‫ڪڏهن ويال به پوندا هيا‪ ،‬سو عرس ميٽنگ ۾ رڙ ڪري چيو ڪامريڊ گھر ۾ اٽو ڪونهي‪،‬‬ ‫ڀاڙو ڪونهي جو پنهنجي ٻنيَء جي ڪيس الِء ڪورٽ ڀيڙا ٿيون‪ ،‬تون ٿو چوين ته سڄي‬ ‫سنڌ آجي ڪرڻي آهي!! ڇڏ ٻيلي‪ .‬ڪامريڊ غالم حسين‪ ،‬عرس ڪانهئي جي دل ۾ لڪل‬ ‫درد پڙهندي ئي‪ ،‬پنهنجي ٿيلهي ۾ هٿ وجھي ڪنهن جادوگر جيان چانديَء جا ٻه وزني پير‬ ‫ڪڙول ڪڍي کڻي هٿ تي رکيس‪ .‬عرس سميت سڀ دوست حيران هجون ته هن ڪامريڊ‬ ‫هي شيون ڪٿان آنديون‪ .‬اهو معمو اڄ تائين حل ڪونه ڪري سگھياسون‪.‬‬ ‫غالم حسين شر‪ ،‬تن ڏينهين روپوش هوندو هيو ۽ عالئقي واسي هجڻ سبب سکر ڏانهن‬ ‫تمام گهٽ ايندو ُهيو‪ .‬جيڪر ايندو ته مون وٽ ضرو ايندوهيو‪ُ ،‬ان رات ڪنهن َڀلي هوٽل‬ ‫تي ڀلي ماني به کارائيندوهيو‪ .‬رات مون سان گڏ رهندو هيو۽ ُ‬ ‫صبح جو ڪندو هيو جوڳي‬ ‫َرمتا ڀال‪ .‬سندس ڀاُء ۽ هاڻوڪو ايڊيشنل ايڊوڪيٽ جنرل سنڌ‪ ،‬لياقت شر‪ ،‬تڏهن تازي‬ ‫وڪالت پاس ڪري‪ ،‬شايد شيخ اياز يا ڪنهن ٻئي جو جونيئر وڪيل هيو‪ .‬هاڻي شڪل‬ ‫َ‬ ‫موچاروڦڏائي‬ ‫شبيھ توڙي افعالن ۾ به صفا شريف لڳندڙ مڙس لياقت شر‪ ،‬تن ڏينهين چڱو‬ ‫هوندو ُهيو‪ .‬بچي شل ُمڇون به وڏيون رکندو هيو‪ ،‬سي به ُاڀيون ۽ َوٽيل هونديون هيون‪.‬‬ ‫ڏينهن ۾ خاص ڪري‬ ‫هينئر ڪورٽن ۾ججن ۽ وڪيلن سان ته االئي ڪيئن ٿوهلي‪ ،‬پر ُانهن‬ ‫ِ‬ ‫سکر کان ٺري ميرواه جي بسن وارن سان ڀاڙي تان ڏاڍا جھيڙا ۽ ڦڏا ڪندو هيو‪ ،‬ٿيندو‬ ‫هينئن هيو آئون اڪثر ڪري جمعي جي ڏينهن واري موڪل گذارڻ‪ ،‬ساڻس گڏ مينگهي‬ ‫فقير شر جي ڳوٺ ويندو ُهيس‪ .‬ٺريَءميرواھ جي َب َ‬ ‫س وارن کي لياقت ڀاڙي کان ُٺپ جواب‬ ‫ڪار هوندي ُهئي‪ .‬لياقت جي‬ ‫ڏيندوهو‪ ،‬ته جهيڙو ٿي پوندو هو‪ .‬هر هفتي لياقت جي اها‬ ‫ِ‬ ‫جهيڙن دوران آئون بلڪل خاموش ويٺو هوندو هيس ۽ پنهنجيَء سيٽ تان ُچرندوئي ڪونه‬ ‫ڪلو لڳل ُهجيم‪ .‬هڪڙو ڀيرو‪ ،‬ٻيو ڀيرو‪ ،‬ٽيون ڀيروبه‪ ،‬منهنجي‬ ‫هيس‪ ،‬ڀانِء هيٺان ڪو ِ‬ ‫ساڳي ڪار ِڏسي‪ ،‬نيٺ مون تي نالو رکيو هيائين ِڌيئاڻو ٻار‪ .‬پوِء ته اهو نالو هرڪنهن کي‬ ‫َ‬ ‫پيوڏسيندو هيو ته اميربخش ڌيئاڻو ٻار آهي‪ .‬تن ڏينهين لياقت وارا‪ ،‬مينگهي فقير جي‬ ‫ڳوٺ مان تازا َلڏيا ُهيا‪َ .‬سڏ پنڌ تي اوڏڪين ڀِتين جا گهر‪ ،‬وڏي ڪوٽ سان ٺهرايا هيائون‪.‬‬ ‫هڪڙيَء ڪوٺيَء کي ُپٺيان به َدروازو هوندو هيو‪ ،‬گهرن جي ُپٺيان اڇيَء واريَء جي ننڍڙن‬ ‫دڙن تي گهاٽا َسچا َس َر بيٺل هوندا هيا‪ ،‬اهو ڪامريڊ غالم حسين جو روپوشيَء دوران‬ ‫ڄڻ جو َگ ُ‬ ‫ڪنهن ڇاپي ڌاپي ۾ َڀ َ‬ ‫هٽ هوندو هيو‪ .‬سندن والد مرحوم زوار عبدالرزاق جون‬ ‫‪178‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪچهريون‪ ،‬اڃان دل تان ئي نٿيون ِوسرن‪ .‬هاڻ ته سڄو ڳوٺ ٽڙي پکڙي ويو آهي‪ ،‬چئوطرف‬ ‫آبادي ئي آبادي آهي‪ .‬روڊ رستا ۽ بجليون آهن‪ .‬تڏهن ٺريَء ميرواه کان پنڌ ئي پنڌ انهيَء‬ ‫ڳوٺ ڏانهن ويندا هياسين‪ .‬انهيَء زماني ۾ فقيرغالم حيدر گودڙئي جو مقبرو ڏسي حيرت‬ ‫ٿي هيم‪ .‬مار!! شر به اولياُء ٿيو ٿا سگهن؟“!!! هيڏانهن اسان جي پاسي جا شر گھڻي ڀاڱي‬ ‫ته سڀ چيلھ سان رسا ٻڌيو هلندا وتندا هيا!!!‪ ” .‬منهنجي انهيَء سوچ جي تصديق گھڻو‬ ‫پوِء پاڪ فوج جي ڪرنل عمر ڪرمانيَء به ڪئي هئي‪ ،‬جيڪو ڌاڙيلن خالف آپريشن‬ ‫دوران سنڌ جي چپي چپي ۾ ُرليوهيو‪ .‬تنهن هڪڙي نجيَء ڪچهريَء ۾ مون کي چيو هيو‬ ‫ته‪ ،‬مون اڄ ڏينهن تائين ڪو به شر ذات جو ماڻهو يا وڏو ڌاڙيل يا پڙهيو لکيو ناهي ڏٺو‪،‬‬ ‫سڀئي چيلھ سان رسو ٻڌڻ وارا مليا اٿم‪.‬‬ ‫فوالد فقير شر‪ ،‬شايد پوِءراھ رباني ورتي هئي‪ ،‬يا فقيرن جي ٻوليَء ۾ پيالو پيتو هيو‪.‬‬ ‫انهيَء زماني ۾ ڳوٺ ۾صرف هڪ مقبرو ڏٺو ُهيم‪ .‬گھڻو پوِء جڏهن ڄام ساقيَء کي ٿورو‬ ‫گھڻو صوفي ازم جو رنگ چڙهيو هيو‪ ،‬ته گِهلي وٺي ويو هيو‪ ،‬فوالد فقير جي قبر تي‪.‬‬ ‫هاڻ ته فوالد فقير جي پوئلڳن سان ياريون اٿم‪ ،‬خاص ڪري عطا فوالديَء سان‪.‬‬ ‫تڏهن ته سکر کان ڳوٺ وڃڻ الِء اڪثر ڪري شام جو بس ۾ نِڪرندو هيس‪ ،‬نواب شاهه‬ ‫ڀرسان سٺ ميل تي ُپڦيَء وٽ رات رهي پوندو هيس‪ .‬جيڪڏهن سٺ ميل جي بس نڪري‬ ‫ويندي هئي‪ ،‬ته مهراڻ يونيورسٽيَء جي هاسٽل ۾ محمد علي ٽالپر وٽ رهي پوندو هيس‪.‬‬ ‫محمد علي‪ ،‬سنڌي اسٽوڊنٽس آرگنائيزيشن جو جنرل سيڪريٽري هيو‪ ،‬پوِء فون کاتي‬ ‫۾ڊويزنل انجنيئر ٿيو‪ .‬ڀانئين ٿو‪ ،‬اڄڪلهه ڪيناڊا ۾رهي ٿو‪ .‬هڪڙيَء رات محمد عليَء‬ ‫ُٻڌايو هيوته ڪالهه رات امداد چانڊيو‪ ،‬محمد خان سولنگي۽ شير محمد مڱريو روپوشيَء ۾‬ ‫هوندي‪ ،‬او سامهون ُهن پارڪ ۾ ويٺا ُهيا‪ ،‬جيئي سنڌ وارن ُسڃاتا ته َٻ َ‬ ‫ڌڻ ِجي ڪوشش‬ ‫ڪيائون‪ .‬هي ٽيئي همراهه به منهن ڏئي بيٺا‪ ،‬چڱي موچاري مارا ماري ٿي هئي‪ ،‬نيٺ ٽئي‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڄڻا هيڻا ٿيا هيا‪ .‬ته جيئي سنڌ وارن کڻي ٻڌ ِن‪ ،‬چئي نازشي‪ ،‬سازشي ۽ روپوش آهن‪ ،‬پوليس‬ ‫جي حوالي َ‬ ‫ڪبا‪ .‬بقول محمد عليَء جي ُهن وڏيون منٿون ڪري همراهن کي ڇڏايو هيو‪.‬‬ ‫محمد عليَء َس ُچ ٻڌايو هيو االئي نه‪ ،‬اهي خبرون امداد وران کي هونديون‪ ،‬نيٺ به ٽيئي‬ ‫مڙس حيدرآباد ۾ االئي ڪنهن جي ڀالئيَء سان جهالڻا‪ ،‬جنرل ضياَء جي مهربانين مان ست‬ ‫ست سال ٽيپ۽ ڦٽڪن کائڻ جي واجبي ورڇ ورتائون‪.‬‬ ‫هي اهي ڏينهن هيا‪ ،‬جڏهن عالمي سامراج جي ُپڇ لٽڪائو۽ پاڪستاني عوام جي نوڪر‬ ‫جنرل ضياَء‪ ،‬عوامي حڪومت تي راتاهو هڻي‪ ،‬آمريڪي ايجنڊا تي هلندي‪ ،‬ڪسنجر جي‬ ‫‪179‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڳالھ کي پاڻي ڏيندي دنيا جي مشهور ڏاهي ۽ عالمي طور َمڃيل سياستدان ذوالفقار علي‬ ‫ُڀٽي کي بي ڏوهو‪ ،‬ڪوڙن ڪيسن ۾ جيلن ۾ واڙي‪ ،‬وڏا عذاب ڏنا‪ ،‬ته به آڻ نه مڃائي‬ ‫سگھيو هيو‪ .‬تڏهن ڪوڙا سانگ رچائي‪ ،‬ڪوڙي ڪيس ۾ هٿ جي ٺاهيل هڪڙي صوبي‬ ‫جي عدالت هٿان ڦاسيَء جي سزا ڏيارڻ جو ڍونگ ڪري‪ ،‬راولپنڊيَء جي ُ‬ ‫ڪوفي ۾ سندس‬ ‫ساه ورتو هيو‪ .‬مون کي اهو ڏينهن چٽو ياد آهي‪ ،‬تڏهن رابطي جا اهڙا ذريعا ڪونه هوندا‬ ‫هيا‪ ،‬جيئن هينئر آهن‪ ،‬انهي نڀاڳيَء رات‪ ،‬آئون ماما رمضان وٽان ڊينگاڻ ويل هيس‪ .‬ورندي‬ ‫ڏينهن صبح جو واپس پئي موٽيس‪ ،‬ميما جي ڳوٺ مان ڊينگاڻ ڏانهن پنڌ ايندي‪ ،‬رستي ۾‬ ‫ڪنهن اها خبر ٻڌائي هئي‪ .‬االئي ڇو ڪجھ ڪرڻ جي بجاِء منهجي اکين مان ُلڙڪن جون‬ ‫الرون هليون هيون‪ .‬انهيَء ڏينهن مون جيڪو به ماڻهو ڏٺو هيو‪ ،‬انهيَء ماڻهوَء جي اک آلي‬ ‫ڏٺي هئي‪ .‬آئون ڀانيان ٿو ته ُڀٽي صاحب جي واقعي تي پکي پکڻ ُرنا هوندا‪ .‬ڇو جو چوٿين‬ ‫اپريل جي انهيَء ڏينهن هتي بي مندائتو مينهن به ُوٺو هيو‪ .‬ڀٽي صاحب جي شهادت کان‬ ‫پوِء چوٿين يا پنجين ڏينهن آئون‪ ،‬عالم ڪيريو‪ ،‬الهبچايو۽ احمد ڪانهيو‪ ،‬مجني الشاريَء‬ ‫جي ٽيڪسيَء ۾ شهيد ُڀٽي جي فاتحاخوانيَء الِء ويا هياسون‪ .‬مون کي چٽو ياد آهي ته‬ ‫انهيَء ڏينهن ايئن لڳو پئي‪ ،‬ڀانِء اسان ڪنهن ڌارئي ملڪ ۾ پيا وڃون‪ .‬ميل ميل تي‬ ‫فوجين جون چيڪ پوسٽون هيون‪ ،‬هرهنڌ شناختي ڪارڊ ڏسي اڳتي وڃڻ جو مقصد پڇي‪،‬‬ ‫اڳينَء چوڪيَء کي اطالع پئي ڏنائون‪ .‬ايئن جڏهن اسان شهيد ُڀٽي جي قبر تي پهتا‬ ‫هياسون ته ُاتي موجود سوين ماڻهن جيان اسان جون به اوڇنگارون نڪري ويون هيون‪.‬‬ ‫ڀٽي صاحب جي قبر جي مٽي اڃان ڪونه ُسڪي هئي‪ .‬مون انهيَء ڏينهن سوچيو هيو ته‬ ‫سنڌ وارن جي ِسرن گهرڻ جي مند شروع ٿي وئي آهي‪ ،‬هاڻ االئي ڪيترا سال ۽ صديون‬ ‫اهو عمل ورجائبو رهندو‪ .‬ها هڪڙي سا سوچ ضرور آئي هيم ته روئڻ ِپ ِٽڻ کان ته سٺو‬ ‫آهي ته ماڻهن کي منظم ڪريون‪ ،‬ته هاڻ سر ڏيڻ بجاِء سر وٺڻ گهرجن‪ .‬مون کي اهو به ياد‬ ‫آهي ته ورندي مهل مون ڀٽي شهيد جي قبر تان گالب جي گلن جون ڪافي پتيون کيسي‬ ‫۾ وجهي کنيون هيون‪ ،‬اهي جڏهن ڳوٺ وارن کي ڏنيون هيم ته ابي امان سوڌو سڀ‬ ‫ماڻهو انهن سڪل َپتين کي اکين تي رکي ڏاڍو ُرنا هيا‪.‬‬ ‫ڪ ِي آيو‪ ،‬بس‪ ،‬رڳو انقالب آڻيندڙن جي‬ ‫تن ڏينهين ايئن لڳندو هيو ته ُسرخ انقالب آيو ِ‬ ‫گهوڙن جون ُ‬ ‫واڳون وٺڻ جي دير هئي‪ .‬ايئن جيئن سنڌ جي ريت پٽاندڙاوطاقن تي ايندڙ‬ ‫مِزمانن کي پري کان تاڙي‪ ،‬گهر ڌڻي‪ ،‬گهوڙي جي واڳ وٺڻ الِء ٻه ِوکون َڀري هلي ويندو‬ ‫آهي‪ ،‬تيئن افغانستان ۾ خلق ۽ پرچم وارن يارڙن جي اوچتو آندل ُسرخ انقالب‪ ،‬اسان‬ ‫‪180‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪامريڊن کي اصل ُدڻيئون پاڻِيئون َ‬ ‫ڪ ِڍي ڇڏيو هيو‪ ،‬هوائن ۾ ُاڏامندي‪ ،‬هر نئين صبح‬ ‫جو ُانهيَء آسري تي ُاٿي آرس َڀ َ‬ ‫ڃندا هياسين‪ ،‬ته پٺاڻ جالل آباد کان وٺي ڪابل تائين‬ ‫ڪي ُپهتا‪،‬‬ ‫سامراجيت مان پنهنجا پاند آجا ڪري‪ ،‬ڄاڻ اسان جا بند خالصا ڪرڻ الِء ُپهتا ِ‬ ‫اجمل خٽڪ ته ڀانيان ٿو‪ ،‬تن ڏينهين اسان جي پارٽيَء کي ڇڏي ويو هيو‪ ،‬باقي پختونخواھ‬ ‫جو هاڻوڪو سينيئر وزير افراسياب خٽڪ ۽ مختيار باچا اڃان اسان واري لڏي سان هيا‪.‬‬ ‫تن ڏينهين پارٽي الئين اها هوندي هئي ته پارٽيَء جا ساٿي به پارٽيَء جو نالو چپن تي ڪونه‬ ‫آڻيندا هيا‪ .‬تڏهن ڪميونسٽ پارٽيَء نالو لِڪائي‪ ،‬ڪامريڊن پاران روز روز جو ولي خان‬ ‫۽ بزنجي جي پارٽين ۾ لِڪڻ بجاِء جيڪا نئين نالي سان نيشنل پروگريسوپارٽي سياسي‬ ‫ميدان ۾ الٿي وئي هئي‪ ،‬هي ٻئي يارڙا‪ ،‬انهيَء پارٽيَء جا اهم اڳواڻ به هيا‪ .‬تن ڏينهين‪،‬‬ ‫خلق ۽ پرچم جي ڪارڪنن ۽ اڳواڻن جا مثال اسان جي آڏو هوندا هيا‪ ،‬۽ نور محمد‬ ‫ترهڪئي‪ ،‬ببرڪ ڪارمل‪ ،‬حفيظ اهلل امين ۽ ڊاڪٽر نجيب پارا‪ ،‬اسان جا آئيڊيل هوندا‬ ‫هيا‪َ .‬منجهن وڏا آسرا هوندا هيا‪ ،‬وڏيون ُاميدون هونديون هيون‪ .‬اسين ُسرخا ٿورڙا هوندي‬ ‫به شل نه ڪو‪ ،‬ڪنهن جو مظاهرو يا جلسو ُٻڌون‪ ،‬هٿوڙي ۽ ڏاٽي وارو ڳاڙهو جهنڊو ُسٿڻن‬ ‫جي َو َرن ۾ لِڪائي ُاتي بي دعوتيا ئي ُپڄي ويندا ُهياسين‪ .‬جيڪر ڪنهن جو ڪو مظاهرو‬ ‫هوندو هيو ته پارٽي الئين ملندي هئي‪ ،‬ته ڪوشش ڪري هِڪڙو هِڪڙو ٿي ان جي اڳواڻيَء‬ ‫تي قبضو ڪجي‪ ،‬۽ پنهنجا نعرا ِڏجن‪ .‬۽ جڏهن به ايئن ٿيندو هيو‪ ،‬ته ڪنهن نه ڪنهن جي‬ ‫ُسٿڻ جي َور مان ڪو بينر به نڪري نروار ٿيندو هيو‪ ،‬پوِء نعرن جي ڌوم شروع ٿيندي‬ ‫هئي‪ ،‬آمريڪي سامراج مرده آباد‪ ،‬جو آمريڪا جويار آ غدار آ غدار آ‪ ،‬ضيائي آمريت تي‬ ‫ڪتو چوڻ ُ‬ ‫لعنت‪ ،‬ضياُء ڪتو هاِء هاِء‪ ،‬ضياَء کي ُ‬ ‫ڪتي جي توهين آ‪ .‬۽ پوِء رات جو اٺين‬ ‫وڳين مارڪ ٽيليَء جي موڪليل رپورٽ جڏهن بي بي سيَء تان نشر ٿيندي هئي ته‬ ‫اڪثريتي پيپلز پارٽيَء جي نعرن جو نالو نشان ڪونه هوندو هيو‪ ،‬رڳو اسان جي نعرن جي‬ ‫ُڌوم هوندي هئي‪ .‬تڏهن اسان جي َر ُڳن ۾ نئون روح ڦوڪبو هيو‪ ،‬نئين سج سان نئون‬ ‫عزم کڻي وري ڪاهيندا هياسون ملڪ جي ٻيَء ُ‬ ‫ڪنڊ ڏانهن‪ .‬انهيَء سوچ سان ته ڄاڻ‬ ‫انقالب آيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين اسان جي انهن کڳين جو بي بي سيَء تان بار بار نشر ٿيڻ جو مطلب اسان کي‬ ‫ش ۾ خوش هوندا هياسين‪ ،‬پر ضياُء انهن‬ ‫گھڻو پوِء سمجھ ۾ آيو هيو‪ ،‬اسان ته هروڀرو ُه ِ‬ ‫نعرن کي َس ِچي به آمريڪا ۽ ان جي ساٿارين وٽ جيئن جو تيئن ڪيش ڪرائيندو هيو‪،‬‬ ‫هاڻ ٿا سمجهون ته تن ڏينهين‪ ،‬پيپلز پارٽيَء يا ايم آر ڊيَء ۾ شامل ٻين ُڌرين جي نعرن‬ ‫‪181‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫کان وڌيڪ اسان جا نعرا بي بي سيَء ۽ وائس آف آمريڪا تان هٿ وٺي نشر ڪرائي‪ ،‬آمر‬ ‫ضياُء‪ ،‬سامراج کي نياپو ڏيندو هيو ته‪ ،‬وارو ڪريو منهنجي مدد ڪيو‪ ،‬نه ته ُسرخا‪ ،‬افغانستان‬ ‫ڪي پهتا‪ .‬۽ هو پنهنجيَء انهيَء پاليسيَء ۾ ڪامياب به ويو‪ ،‬اسان‬ ‫کان بارڊر ُٽپي ڄاڻ پهتا ِ‬ ‫هوائن ۾ ئي ُاڏرندا ئي رهياسين‪ُ ،‬هن مال ته ميڙيا‪ ،‬پر اسان جي ٽولي کي امتياز ٻلي جي‬ ‫ٽولي هٿان اهڙو ته ٽوڙيائين‪ ،‬جو اڄ ڏينهن تائين چيلھ ِسڌي ڪونه ڪري سگهيا آهيون‪.‬‬ ‫تن ڏينهين اسان ُسرخن جي ساٿ ۾ کوڙ سارا واڻيا َس ِلهڙيل هوندا هيا‪ ،‬جن مان نرنجن‬ ‫دوداڻي‪ ،‬امر الل ۽ ڊاڪٽر گھنشام پرڪاش‪ ،‬اهم ناال هيا‪ .‬پاڻ کي اڄ يادگيرو آيو آهي‪،‬‬ ‫گھنشام جو‪ ،‬جنهن جي جو گِھگھو آواز اڄ به االئي ڪيترن ورهين کان پوِء به ڪنن ۾‬ ‫ايئن پيو ُٻري‪ ،‬ڀانِء‪ ،‬او‪ُ ،‬هو پريان ڪنهن سان ڳالهائي بيٺو‪ .‬جيتوڻيڪ اڄ هو مون کان‬ ‫ڪوهين ڏور دهليَء ۾ ويٺو آهي‪ ،‬۽ حيرت انگيز طور تي ُاتي جي ڪميونسٽن سان گڏجڻ‬ ‫بجاِء بي جي پيَء سان وڃي سلهڙيو آهي‪ .‬پر فارسيَء جو محاوري دهلي دور است کي ڌوڙ‬ ‫وجهي‪ ،‬ايئن ٿو ڀائنيان‪ ،‬ته هو مونسان گڏ پيو گهمي ڦري‪ .‬چٽو ياد اٿم ته گهنشام پنهنجي‬ ‫ڳري آواز ۾ جڏهن نعرا هڻائيندو هيو‪ ،‬ته سندس آواز پري کان َپڌرو هوندو هيو‪ .‬هرڪو‬ ‫آواز مان کيس ُسڃاڻي ويندوهيو‪ .‬تڏهن اسان ڌرتيَء تي گهمندي ڦرندي اوور گرائونڊ‬ ‫هوندي به هروڀرو انڊر گرائونڊ هوندا هياسين‪ .‬ان ڪري هِن ُمڙس جي َٻڌجي وڃڻ جو ڀئو‬ ‫ڪجھ وڌيڪ هوندو هيو‪ .‬ان ئي سبب جي ڪري ڀانيان ٿو ته پارٽيَء کيس‪ ،‬گھنشام مان‬ ‫ڦيرائي لطيف پيرزادو ٿيڻ جي الئين ڏني هئي‪ ،‬ته جيئن مڙس‪ ،‬پنهنجو پاڻ بچائي سگهي‪.‬‬ ‫پر هيُء واڻيو ٻين عام واڻين جيان ڪچي ِپنڊي ڪونه هيو‪ ،‬هيُء ته سڌو ِپڌو مورئي ماڇيَء‬ ‫جي پاڙي جو شينهن هيو شينهن‪ ،‬سو کيس ٻلهڙيجيَء جي لطيف پيرزادي جي نالي ۾‬ ‫لِڪائڻ پارٽيَء الِء َسولو ڪونه هيو‪ .‬۽ نه ئي گھنشام جي َرڳن ۾ هروڀرو لڪڻ جهڙو َر ُت‬ ‫هيو‪ ،‬هو درويش ته جهڙو اندر هيو تهڙو ٻاهر‪.‬‬ ‫تن ڏينهن داڻي پاڻيَء مون کي به سکر جي شهر جا وڻ ڏيکاريا هجن‪ ،‬سو جيڪب آباد‬ ‫ضلعي جي هن شينهن واڻئي سان اٿڻ ويهڻ پارٽيَء جي مامرن ڪري اوچتو وڌيڪ ٿي‬ ‫پيو‪ .‬جيتوڻيڪ سکر ۾ اچڻ وڃڻ‪ ،‬گهنشام الِء ايئن هيو‪ ،‬جيئن ڪوڙڪيَء ۾ پاڻهي اچي‬ ‫پير ڏيڻ‪ .‬پر هيُء واڻيو اباڻي وطن جي سڪ ۾ لِڪي َڇپي به ڳوٺان ڀيرو ڪري ويندو‬ ‫هيو‪ ،‬۽اها خبر پارٽيَء جي ذميوارن کان به لِڪي ويندي هئي‪ .‬انهن ئي ڏينهن ۾هڪ ڀيري‪،‬‬ ‫مهيني جو پگهار کڻي‪ ،‬معمول موجب ڳوٺ َسنبريس‪ ،‬ته گھنشام جيڪو اڳي ئي واري تڙ‬ ‫روڊ تي پارٽيَء الِء ارپيل شفقت ميراڻيَء جي لڪل ٺڪاڻي تي مونسان گڏ موجود هيو‪.‬‬ ‫‪182‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تنهن چيو ته‪ ،‬اڄ مون کي به ٽنڊوالهيار وڃڻو آهي‪ ،‬ٻئي گڏجي ٿا هلون‪ .‬ايئن ان رات سکر‬ ‫کان َب ُسن جو ٿڪائيندڙ سفر ڪري‪ ،‬رات جو منهنجي ڳوٺ اچي ُپڳا هياسين‪ ،‬اوطاق کي‬ ‫ويجها ٿيندي ئي پري کان ڏٺو هيم‪ ،‬ته اوطاق ۾اسان جا ُمرشد َلٿا پيا هجن‪ُ .‬ان مهل‬ ‫گھنشام جي آڏو ٻه به ِويم ته ڇھ به ِويم‪ ،‬دل ۾ سوچيم هيُء ڪامريڊ به ڇا چوندو‪ ،‬ته ٻين‬ ‫کي برابريَء جو سبق ڏيڻ وارا پاڻ ِپيرن جي پيرن ۾ ويٺا آهن!!؟ ڪامريڊ جي آڏو پت‬ ‫وائکي ٿيڻ کان پاڻ بچائڻ الِء کيس چيم ته ڪامريڊ لڳي ٿو اوطاق ۾اڳ ئي ڪي مهمان‬ ‫لٿل آهن‪َ ،‬ه ُل ته پاڻ هلي ٿا اسڪول ۾ رهون‪ .‬۽ پوِء گھنشام کي اوطاق سان لڳولڳ‬ ‫ڪچي اسڪول ۾ کٽ رکي ڏني هيم‪ .‬ان رات مون جيان گهنشام به َٿڪل ُهيو‪ .‬مانيَء‬ ‫کائڻ بعد جيئن ئي کٽ تي آهليو ته ِسگهوئي کونگهرا هڻڻ شروع ڪيائين‪ .‬۽ جڏهن ِڏ ُٺم‬ ‫صبح‬ ‫ته مڙس وڃي خوابن جي دنيا ۾ پهتو آهي‪ ،‬ته آئون به گهر وڃي آرامي ٿيس‪.‬‬ ‫جو‪ ،‬گھنشام الِء نيرن۽ چانهه کڻي نڪتس‪ ،‬حيرت تڏهن ٿيم‪ ،‬جڏهن ِڏسان ته اسڪول ۾‬ ‫گھنشام واري کٽ آهي ئي ڪونه‪ ،‬اکيون بي اختياراوطاق ڏي کڄي ويون‪ .‬حيرت مان‬ ‫اکين جي ِپنبڻين کي هيٺ مٿي ڪري پڪ ڪندي ڏٺم ته‪ُ ،‬مرشد سڳوري ۽ گهنشام جون‬ ‫َُ‬ ‫۾گڏ پيل آهن‪ ،‬اصل ايئن جو اِيس سان اِيس مِليل َاٿن‪ .‬مرشد‬ ‫کٽون اوطاق جي ورانڊي‬ ‫سڳورو‪ ،‬گهنشام جي شلوار ۾ اڳٺ پيو وجھي‪ ،‬سامهون نهاريم مرشد جوخليفو نلڪو‬ ‫پيوگيڙي ۽ گهنشام نلڪي هيٺان ِوهنجي پيو‪ .‬مائٽن ۽ مرشد جي ڀوَء ۾ بدن مان ُدرڙيون‬ ‫نڪري ويم‪ ،‬دل ئي دل سوچيم گھنشام ته اڄ الک ئي َلهرائي ڇڏي‪ .‬سوچن جو سلسلو‬ ‫تڏهن ُٽٽو جڏهن‪ ،‬مرشد سائينَء مونکي ڏسندي ئي‪ ،‬هڪل ڪري ميارڏني هئي‪ ،‬چئي ابا‪،‬‬ ‫اميرا شابس ٿئي ٻيلي‪ِ ،‬پيرن ۽ ِپيرزادن ڇا وڃايو آهي جو رات ِپيرزادي کي اوطاق بجاِء‬ ‫اسڪول ۾ کٽ ِو ِجھي ڏني هيئه؟ تڏهن وڃي ساھ پيم‪ُ .‬انهيَء ويل سوچيم‪ ،‬مار!گهنشام‬ ‫به وڏو الھ نِڪتو!‪ .‬اسان جي مرشد ڪامل کي ئي وهائي ويو‪.‬‬ ‫اصل ۾ ٿيو هينئن هو‪ ،‬جو مون پاران اوطاق بجاِء‪ ،‬اسڪول ۾ سمهارڻ تان‪ ،‬گھنشام‬ ‫تجسس ۾ پئجي‪ ،‬اوطاقي مهمانن کي ڏسڻ الِء‪ ،‬ننڊ جو بهانو ڪري‪ ،‬نقلي کونگهرا َهڻي‪،‬‬ ‫مونکي َڀڄائڻ جو ِرٿيو هيو‪ .‬۽منهنجي گھر وڃڻ بعد‪ ،‬انگوڇو ڪلهي تي رکي‪ ،‬وڃي پ ِير‬ ‫صاحب جي کٽ َمٿان بيهي وڏي واڪ سالم ورايو هيو‪ ،‬مرشد جي جاڳڻ تي پنهنجو تعارف‬ ‫ٻلهڙيجيَء جي لطيف پيرزادي جي نالي سان ڪرايو هيائين‪ُ .‬مرشد سڳوري‪ ،‬جو ٻڌو ته‬ ‫هيُء همراھ پيرزادو آهي‪ ،‬ته مون تي ُ‬ ‫پرپٺ ڏاڍو ڪاوڙيو هيو‪ ،‬۽ ڪجھ گهٽ وڌ ڳالهائي‪.‬‬ ‫ُاٿي وڃي گھنشام جي َک َ‬ ‫ٽ پاڻ کنئي هيائين‪ .‬۽ پوِء ڏيپارجن جو ريالئي ِپير۽ ٻلهڙيجيَء‬ ‫‪183‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جو پيرزادو َک ُٽون گڏي ُستا هيا‪ .‬ان ڏينهن َک َل بچي ويم‪ ،‬ڇاڪاڻ ته چڱوٿيو جو ڳوٺ وارن‬ ‫مان ڪنهن کي به ٻلهڙيجيَء جي لطيف پيرزادي جي اصليت جي خبر نه هئي‪ .‬نه ته پيريَء‬ ‫مرشديَء جي قيد ۾ ورتل وڏڙا‪ ،‬هڪڙي ڪامريڊ واڻئي جي مرشد سان گڏ کٽ تي ويهڻ‬ ‫تان‪ ،‬حال گهڙيَء منهنجو ته َپٽڪو ئي ڌوڙ ڪري وجھن ها‪.‬‬ ‫گهڻو پوِء‪ ،‬پارٽيَء جي ڀڃ ڊاهه ۾جڏهن اسان گھڻن جيان گهنشام جون آدرشون به ڀورا‬ ‫ڀورا ٿيون‪ ،‬جنهن انقالب الِء جيل ڪاٽيا هيائين‪ ،‬ڦٽڪا ۽ مارون کاڌيون هيائين‪ ،‬سو انقالب‬ ‫جڏهن اڪثريت۽ اقليت جي جهيڙي ۾ ُلڙهندو ڏٺائين‪ ،‬ته به نه َڀڳو‪ ،‬نه ُٽٽو‪ ،‬پارٽي ُٽ ِٽي‪ ،‬سڀ‬ ‫ڪڻو ڪڻو ٿيا‪ ،‬ته به ماٺ ڪري ويهڻ گهنشام الِء ُمشرڪيَء سان مشابهت رکڻ برابر هيو‪،‬‬ ‫تڏهن پنهنجي جيل جي هنڊيوال‪ ،‬ڪالسيڪل وڏيري چاچي شاهنواز جوڻيجي‪ ،‬جي ساٿ‬ ‫سان پيپلز پارٽيَء ۾ هليو ويو‪ .‬ياد اٿم‪ ،‬تن ڏينهين‪ ،‬چاچو شاهنواز وفاقي حڪومت ۾ ننڍو‬ ‫وزير هيو ۽ منهنجو ڳوٺائي پراڻوڪامريڊ جيرام‪ ،‬سرڪاري طور سندس پي آراو هيو‪ُ .‬ان‬ ‫کان جڏهن گهنشام جي پيپلز پارٽيَء ۾ وڃڻ الِء ڪيل پريس ڪانفرنس جو احوال پڇيو‬ ‫هيم‪ ،‬ته هڪ ٿڌو ساھ ڀري چيو هيائين‪ ،‬نه يار گهنشام خود به سمجهي ٿو ته سندس پيپلز‬ ‫پارٽيَء ۾ وڃڻ مِس فائر آهي‪ .‬۽ پوِء ُستت ئي چاچي شاهنواز واري َلڏي کي‪ ،‬جڏهن غالم‬ ‫اسحاق گھر ڀيڙو ڪيو‪ ،‬ته گھنشام کي پنهنجي اصلي گھر وڃي پهچايائون‪ .‬ٽارچر‪ ،‬بند‬ ‫وارڊ ۽ ڏنڊا ٻيڙيون وري به سندس مقدر بڻيون‪.‬‬ ‫ڀانيان ٿو ُاتان نڪرندي ئي علي حسن چانڊيو گِھلي ويو هيس‪ ،‬يا پاڻهي ڊاڪٽر قادرمگسيَء‬ ‫جي پارٽيَء ۾ ويو هيو‪ ،‬تڏهن گهڻن کان واڻئي جو روز روز جو رينگٽ َسٺو نه ٿيو هيو‪.‬‬ ‫مڙس کي ايئن گم ڪيائون‪ ،‬جيئن ڍڳي جا َمٿيان ڏند‪ .‬تڏهن به راڄ ُمک منصفن جا واري‬ ‫وٽيَء سان ُ‬ ‫ڪرسين تي وارد ٿيندا پئي آيا‪ ،‬پر ڪنهن به پاڻ هرتو‪ ،‬هن ستن نياڻين جي پيُء‬ ‫جي گم ڪرڻ جو نوٽيس ڪونه ورتو‪ .‬ڀانئيان ٿو هندو هو تڏهن‪ .‬شايد پنهنجن جي ذهنن ۾‬ ‫اهو زهر ويٺل آهي ته هندو سڀ جا سڀ ُاڀرندين جا ايجنٽ هوندا آهن‪ .‬۽ نيٺ‪ ،‬کولين ۾‬ ‫ٽارچر سهندي‪ ،‬اکين تي پٽيون ٻڌي باٿ رومن جي درن جا ڌڪ سهندي‪ ،‬سهندي دل ئي دل‬ ‫۾ وطن جا وڻ ڇڏڻ جو سوچيائين‪ ،‬يا وري وطن جا وڻ ڇڏڻ الِء سگهارن پاڻ ئي سور ڏيئي‬ ‫تيار ڪيس‪ .‬چوندا آهن نه ته ِجت ُپڄڻ ڀيڻي ناھ‪ُ ،‬ات َڀڄڻ ڪم وريامن جو‪ .‬سو همراھ ڀڄي‬ ‫جان ڇڏائي‪ .‬جوانيَء جا قيمتي سال‪ ،‬جيلن ۾ مارون سهڻ واري‪ ،‬گهنشام سان هندستان‬ ‫وڃڻ کان ٿورو اڳ‪ ،‬سانگھڙ جي هڪ ادبي پروگرام ۾ مالقات ٿي هئي‪ .‬جتي هو مرحوم‬ ‫نماڻي سنڌيَء سان گڏجي آيو هيو‪ ،‬تن ڏينهين گهنشام ۽ ايڪڙ ٻيڪڙ ڪنهن يار کان سواِء‪،‬‬ ‫‪184‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫باقي اسين سڀ ُسرخا‪َ ،‬سڻڀين ُ‬ ‫ڪرسين تي پهچي ُچڪا هياسين‪ .‬۽ عيش و آرام واري‬ ‫زندگي گذاري رهيا هياسين‪ ،‬اهڙن ادبي پروگرامن ۾ وڃڻ اسان جي واندڪائيَء جي رڳو‬ ‫وندر هيو‪ ،‬باقي ڪجھ به نه‪.‬‬ ‫ان ڏينهن ملڻ وقت‪ ،‬رسمي عليڪ سليڪ بعد پڇيو مانس‪ ،‬گھنشام مون کي ُسڃاڻين‬ ‫ٿو؟ ساڳئي پراڻي گِھگھي آواز ۾وراڻيائين نه ته!!!‪ .‬چيومانس‪ ،‬يار سوچ! پاڻ اڄ ڏهن‬ ‫ورهين بعد مليا آهيون‪ .‬ڪي ساعتون سوچي‪ ،‬اوچتو ڀاڪرن ۾ ڀري‪ ،‬ڳل ُچمندي چيائين‬ ‫امير بخش آن ني؟ چيم‪ ،‬آهيان ته ساڳيو‪ ،‬پر ڪيئن سڃاتئه؟؟ وراڻيائين‪ ،‬اڙي ظالم! ُسرخن‬ ‫جي ُسکئي ٿيڻ ۽ وڇڙڻ کان پوِء به سڀ ساٿي ملندا رهندا ُهيا‪ ،‬تون االئي ڪهڙي ُ‬ ‫ڪن‬ ‫۾غرق هئين‪ ،‬اڄ جو ڏهن سالن بعد ملڻ جو چيئه‪ ،‬ته پڪ ٿيم ته ڏهن سالن کان پراڻن‬ ‫ُسرخن مان‪ ،‬هڪ ئي شخص نه مليو آ‪ ،‬۽ اهوتون آن‪.‬‬ ‫چيم‪ ،‬چئبوته جيلن‪ُ ،‬‬ ‫مارن‪ ،‬موچڙن۽ ٽارچرن مان گذري به دماغ سالم اٿئي!‪ .‬تڏهن معمول‬ ‫وارا ٽهڪ ڏنائين وڏا ۽ َٻڌا ٽهڪ‪ .‬اهوگهنشام پرڪاش‪ ،‬جنهن سنڌ جي ماروئڙن جي‪ ،‬سورن‬ ‫کان آجپي جا انيڪ خواب سيني ۾ سانڍي‪ ،‬سالن تائين سگهارن جا سور ۽ سختيون َسٺيون‬ ‫ڏينهن‪ ،‬ساهه بچائڻ خاطر۽ نياڻين خاطر‪ ،‬وطن جا وڻ ڇڏي دهليَء‬ ‫هيون‪ ،‬سو گھنشام‪ ،‬هڪ‬ ‫ِ‬ ‫هليو ويو‪ .‬ڪنهن سنڌي جوڌي کان ڪونه پڳو ته کيس روڪي‪ .‬کيس چوي ته تون دلگير‬ ‫نه ٿي سڻائو واُء ورڻو آهي‪ ،‬تو نه ڏٺا‪ ،‬ته تنهنجو اوالد ضرور ُسک ڏسندو‪ .‬ڪنهن کان ڪونه‬ ‫پڳو‪!!!!.‬‬ ‫ُ‬ ‫رب ڪري گھنشام جتي به هجي‪ ،‬پنهنجي ٻچڙن سان گڏ‪ُ ،‬سکيو ُهجي‪ .‬چري دل چوي ٿي‪،‬‬ ‫داراشڪوه جي دهليَء جي‪ ،‬دروديوار کي هتان کان ايڏي وڏي ڪوڪ ڪري چوان ته‪ ،‬اي!‬ ‫دارا جي دهلي‪ ،‬تو کي منهنجي سنڌ جي گھنشام پرڪاش جي پارت هجي‪ .‬۽ اها ڪوڪ‬ ‫ايڏي وڏي هجي جو دهليَء جي عام ماڻهوَء کان خاص ماڻهوَء تائين پهچي‪ ،‬دهليَء جي‬ ‫اوليائن کان بزرگن تائين پهچي‪ ،‬من موهن سنگھ کان سونيا گانڌيَء تائين پهچي‪.‬‬ ‫ڪامريڊاڻي قصي مزو اهڙو ڏنو جو پاڻ به يڪا هليا وياسون اوڏانهن‪ ،‬هاڻ ورون ٿا پوئتي‬ ‫اصل قصي ڏانهن‪ .‬سو ُانهيَء زماني ۾ماستريَء جي ٽي سئو ويهه روپيه پگهار مان پاندي‬ ‫پوري ٿيندي نه ِڏسي‪ ،‬هڪڙي ڏينهن تاج مريَء سان صالح ڪيم‪ ،‬يار‪ ،‬تون ڪو ڏس ڏي ته‬ ‫ِ‬ ‫ڇا ڪريان‪ ،‬هن پگھار مان ته پاندي پوري ڪانه ٿي ٿئي؟ ته ٺھ پھ وراڻيو هيائين‪ .‬مون‬ ‫جيان سرڪاري نوڪري ڇڏ ۽ تنهنجي ئي عالئقي ۾پارٽيَء جو ُ‬ ‫ڪل وقتي ڪارڪن بنجي‬ ‫ڪ ُم َ‬ ‫َ‬ ‫ڪ ِر‪ .‬ايترو ئي اعزازيو پارٽيَء پاران ملندئي جيترو سرڪاري نوڪريَء مان پگهار‬ ‫‪185‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اٿئي‪ .‬تنهن تي چيو هيو مانس‪َ ،‬ير تاج‪ ،‬اڃان ته پارٽيَء مون کي ميمبر به ناهي ڪيو؟ تنهن‬ ‫تي هميشھ جيان ٺھ پھ چوڻ لڳو هيو‪ ،‬ته ڪامريڊ تون ميمبر آهين‪ ،‬هي جو هفتيوار‬ ‫گڏجاڻي ڪندا آهيون سيل جي‪ ،‬جنهن جوسيڪريٽري به تون آهين‪ُ .‬اهو به پارٽيَء جو سيل‬ ‫ئي ته آهي‪ ،‬بس‪ ،‬رڳو نالو ڪونه ٿا وٺون‪َ ،‬متان ڪوهمراھ ُٽ ِٽي پئي‪ ،‬ان ڪري نه ته اها‬ ‫پارٽي ئي ته آهي‪ .‬تنهن زماني ۾ڪميونسٽ پارٽيَء جو ميمبر ٿيڻ‪ُ ،‬ان جي ڪنهن ننڍڙي‬ ‫ُ‬ ‫سيل جو سيڪريٽري ٿيڻ‪ ،‬يا ُ‬ ‫ڪارڪن ٿيڻ بنهي وڏي ڳالهه ُهئي‪ .‬هڪڙو وڏو‬ ‫ڪل وق ِتي‬ ‫اعزاز هوندو هيو‪ .‬سو به جهڙي تهڙي کي نصيب ڪونه ٿيندو هيو‪.‬‬ ‫پوِء تاج جي اهڙيَء آڇ تي پورا َاٺ ڏينهن سوچيو هيم‪ ،‬ته غربت به آهي‪ ،‬چار نياڻيون به‬ ‫اٿم‪ ،‬ابو۽ امان به انهيَء آسري آهن ته ُپٽ ڪمائيندو ۽ اسان ِپيريَء ۾ ويهي آرام سان‬ ‫کائيندا سون‪ .‬ٻي سوچ آئي هيم ته آئون بنهي ڊڄڻو آهيان‪ ،‬االئي ڪڏهن جهلجي پوان ۽‬ ‫پوليس جي مار کڻي به سگهان يا نه؟ پوِء هڙني جا ناال کڻي خواريَء جو ٺِڪر ِس َر تي کڻان‪،‬‬ ‫پوِء دل ئي دل ۾فيصلو ڪيو هيم‪ ،‬نه نه آئون نوڪري ئي ڪندس‪ ،‬اڳتي پڙهندس‪ ،‬ڊگريون‬ ‫وٺندس‪ ،‬ابي امان کي ِپيريَء ۾ ُسک ڏيندس‪ ،‬گهر جون مالي حالتون سڌاريندس‪ ،‬پوِء جي‬ ‫سياست ڪري سگهيس ته واھ نه ته ايئن ئي چڱو آهيان‪ .‬۽ ٻئي هفتي کي تاج کي جڏهن‬ ‫پنهنجو فيصلو ٻڌايو هيم ته به قائل ڪرڻ جي تمام گھڻي ڪوشش ڪئي هيائين‪ ،‬پر‬ ‫منهنجي ُکتي جواب بعد ماٺ ڪري ويهي رهيو هيو‪.‬‬ ‫ڏينهين تاج مري روپوشيَء واري حالت ۾ سکر شهر۾ مليو هيو ۽ چيو هيائين‪ ،‬ته يار‬ ‫تن‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫تاراج ڪري ڇڏيو آهي‪.‬‬ ‫هاڻ ته ُهن ٻاڏي‪ ،‬جنرل ضياِء جي ظلم۽ جبر ملڪ جي هر شيِء کي‬ ‫۽ چئوطرف ماٺاربه ٿي وئي آهي‪ .‬۽ سموري سنگت جي راِء آهي ته بيٺل پاڻيَء ۾ ڪو پٿر‬ ‫ُاڇالجي‪ ،‬ته ڪي لهرون پيدا ٿين‪ ،‬ڪو ولولو پيدا ٿئي‪ُ .‬انهيَء ڪري صحافين فيصلو ڪيو‬ ‫آهي ته‪ ،‬اخبارن تي الڳو سينسرشپ ۽ ٻين ڪارن قانونن جي خالف احتجاج ڪري‬ ‫گرفتاريون ڏيون‪ .‬۽ ڪميونسٽ پارٽيَء جو به فيصلو آهي ته انهيَء جا جيڪي به ماڻهو‬ ‫صحافت جي پورهئي سان واڳجي‪ ،‬لڪا ويٺا آهن‪ُ ،‬اهي سڀ گرفتارين الِء تيار رھن‪ .‬سو‬ ‫آئون(تاج) ڪنهن ڏينهن اوچتو گرفتاري ڏئي‪ ،‬پنهنجو پاڻ کي ڪاٺ ۾ هڻائيندس‪ .‬توکي‬ ‫االئي خبر آهي يا نه‪ ،‬ته آئون لِڪ ِڇ َ‬ ‫پ ۾هوندي به سانگهڙمان نڪرندڙ ٽي روزه اخبار‬ ‫الفقراُء کي ايڊٽ ڪندو آهيان‪ .‬ٿيو به ايئن ته انهيَء ڳالھ کي ڪي ٿورڙا ڏينهن مس گذريا‬ ‫ته‪ ،‬تاج مري‪ ،‬منهاج برنا سان گڏ گرفتاري ڏئي‪ ،‬جيل اندر ڊگهي ُبک هڙتال تي ويهي رهيو‬

‫‪186‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو‪ .‬ويندي ويندي مون ڏي نياپو موڪليندو ويوهيو ته الفقراُء اخبار سنڀالڻ الِء انهيَء جي‬ ‫مالڪ ۽ ايڊيٽر فقير محمد رحيم مهر سان وڃي مالن‪.‬‬ ‫تن ئي ڏينهن ۾هڪڙيَء شام جو لطيف يونيورسٽيَء جو هاڻوڪو پروفيسرامداد چانڊيو‪،‬‬ ‫تنظيمي ڪم سان منهنجي ڳوٺ آيو هيو‪ .‬۽ مون کيس تاج وارو قصو اکر به اکر ُٻڌايو‬ ‫هيو‪ ،‬سو انهيَء رات سج لٿي کان ُ‬ ‫صبح تائين‪ ،‬امداد مون کي اخبارن جون خبرون ٺاهڻ‪،‬‬ ‫ايڊٽ ڪرڻ‪ ،‬پروف ريڊنگ ۽اداريا لکڻ بابت بنيادي سمجهاڻيون ڏنيون هيون‪ .‬آئون سنڌي‬ ‫اخبارن ۾ انڌا منڊا ڪالم اڳ ئي لکندو ُهيس‪ ،‬ڪم جو ٿورو گهڻو اندازو به اڳ۾ ئي‬ ‫ُهيم‪ .‬بس امداد چانڊئي جي چئن پهرن جي پڙهائيَء مون کي به رات جي پيٽ ۾ ڪوڙو يا‬ ‫سچو صحافي بنائي ڇڏيو هيو‪.‬‬ ‫ورنديَء صبح جو ڀانيان ٿو ته تاج جي موڪليل ڪا چٺي‪ ،‬يا سکڻو نياپو ۽ نشاني کڻي‪،‬‬ ‫سانگھڙ جي بس ۾ ويهي اخبار جي مالڪ بابت سوچيندو روانو ٿيس‪ ،‬االئي ڪھڙي قسم‬ ‫جو ماڻهو هوندو؟ االئي نوڪريَء ۾ رکي به يا نه رکي؟ الفقراُء پريس تي پهچي فقير‬ ‫محمد رحيم جي ُپڇا ڪئي هيم‪ ،‬جڏهن مِاليائون‪ ،‬ته ڏٺم فقيرصاحب قدآور ُمڙس‪ ،‬ڪاري‬ ‫ڏاڙهي‪ ،‬ململ جو سفيد پٽڪو‪ ،‬سفيد گوڏ ۽ سفيد صدريَءسان‪ ،‬سفيد پهراڻ َپ ِهريو‬ ‫ُ‬ ‫ويٺوهيو‪ .‬اخباري مالڪ بابت منهنجي تصور ۾ ُهيو ته ڪوئي سوٽيڊ بوٽيڊ صاحب هوندو‪.‬‬ ‫هِت ته قصو ئي اور ُهيو‪ .‬اهڙا فقير ننڍي هوندي کان ئي پنهنجي اوڙي پاڙي ۾ ڏسندوايندو‬ ‫ُهيس‪ ،‬جن وٽ مرشد کان سواِء ٻي ڪا به مڃتا واري ُڌر ڪونه هوندي ُهئي‪ ،‬۽ پيريَء‬ ‫مريديَء کان ٿڙيل‪ ،‬وهابي‪ ،‬ڪارا ۽ ُجبيري ٿي‪ ،‬سندن هٿان سر عام ڳڀا ڳڀا ٿي ويندا ُهيا‪.‬‬ ‫مارڻ وارا به بنان ڪنهن ڊپ ڊاُء جي‪ ،‬مرشد جا نعرا هڻندا وڃي جيل َوسائيندا هيا‪ .‬سوچيم‪،‬‬ ‫تاج وارن ڪامريڊن مون سان هي ڇا ڪيو‪ ،‬هيَء وري ڪهڙي ُجٺ ڪيائون‪ ،‬هِن گوڏ‬ ‫ڪٿي ٿو هلي سگهي‪.‬؟‬ ‫۽گبريَء واري فقير سان منهنجو ساٿ ِ‬ ‫سو انهيَء مالقات ۾رسمي عليڪ سليڪ بعد‪ ،‬تاج جو حوالو ۽ نشاني ڏني مانس‪ ،‬ته‬ ‫سمجهي ويو ته آئون به ڪو پڪو ڪامريڊ ۽ نوڪريَء جو گھرجائو آهيان‪ .‬هوڏانهن تاج‬ ‫جونالو ُٻڌندي ئي فٽافٽ چيائين‪ ،‬جيڪر منهنجو َو ُ‬ ‫س ُپڄي ته آئون اڄ ئي ڀي ِر تي ڏ ُئونڪو‬ ‫هڻي سڄيَء سنڌ ۾ اعالن ڪرايان ته سانگهڙ جي َم ِرين جو سردار تاج آهي‪ ،‬نه ڪي عطا‬ ‫محمد مري‪ .‬هاڻوڪي وزيراطالعات شازيا مري جو والد‪ .‬اها ڳالهه پوري ٿيندي ئي‪ ،‬ڪاٺ‬ ‫کوڙ سارين خبرن مان َ‬ ‫َ‬ ‫هڪڙي خبر کڻي مون کي‬ ‫جي ميز تي پيل‪ ،‬نمائندن جي موڪليل‬ ‫ڏيندي چيائين‪ ،‬ابا هيَء خبر نمائندي موڪلي آهي‪ ،‬هاڻي تون انهيَء کي ٺاهي ڏي‪ ،‬اها به‬ ‫‪187‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫گهڻو وقت پوِء خبر پيم ته‪ ،‬مرحوم جو انٽرويو وٺڻ جو طريقو ئي اهو هيو‪ .‬خير‪ ،‬اها خبر‬ ‫ُهئي‪ُ ،‬ڊٺڙي واري ِپير حسن بخش شاهه جي ميلي بابت‪ .‬آئون خبر پڙهي ٻڏتر ۾ پئجي‬ ‫ويس‪ ،‬گهڙيَء ڏيڍين اکين سان فقير جي اسٽائيل ڏي ڏسان‪ ،‬وري اهڙي اسٽائيل وارن‬ ‫فقيرن جي ِپيرپرستيَء ڏي ڏسان‪ ،‬وري انهيَء خبر ڏي ڏسان‪ .‬۽ سوچيان هيُء ته پڪو ِپير‬ ‫پرست هوندو‪ ،‬هن جي اڳيان ڪهڙي قسم جي خبر ٺاهيان‪ ،‬ڪيئن ڪيان‪ .‬پر نيٺ به دل‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ڪي خبر ٺاهيم‪ُ ،‬سرخي عام رواجي خبرن جيان ڏنم ته‪ ،‬اچي ويو‪ ،‬اچي‬ ‫ڪي ڏ ِ‬ ‫جھلي‪ ،‬ڏ ِ‬ ‫ويو‪ ،‬حسن بخش شاهه جو ميلو اچي ويو‪ .‬خبر پڙهيائين به ڪونه‪ ،‬رڳو ُسرخي ِڏسي‬ ‫ڪڙڪيدار آواز ۾ َه َ‬ ‫ڪل ڪندي چيائين‪ ،‬اڙي! تون ڪامريڊ آهين؟ ُٻڌاِء!! تون ڪامريڊ‬ ‫آهين؟ ڏڪندي ڏڪندي وراڻيم‪ ،‬ها سائين آهيان ته ڪامريڊ‪ .‬تڏهن ڪڙڪيدار ۽گجندڙ آواز‬ ‫۾ چيائين‪ ،‬اڙي پوِء اوهين ڪامريڊ وري ڪڏهن کان پير پرست ٿيا آهيو‪ ،‬جو هيَء ُسرخي‬ ‫ٺاهي اٿئي!!‪ .‬سندس دهشت ۽ دٻدٻو مون تي ايترو ته حاوي ٿي ويو هيو‪ ،‬جومون کان ڪو‬ ‫به جواب نه پئي ُاڪليو‪ ،‬آئون صرف سندس ُحلئي کي مٿي کان پيرن تائين ڏسندو ئي‬ ‫رهيس‪.‬‬ ‫مرحوم وڏو داناُء ماڻهو هيو‪ ،‬کيس پيرن کان مٿي تائين ڏسڻ مهل‪ ،‬منهنجي اکين ۾‬ ‫سمايل سوين سوال پلڪن ۾پڙهي ورتا هيائين ۽ وڏو ٽهڪ ڏيئي چيائين‪ ،‬اڙي درويش‪،‬‬ ‫ڪٿي ُمنهنجي پٽڪي پهراڻ ۽ گوڏ مان مون کي ڪوئي پڪو پير پرست ته ڪونه سمجهيو‬ ‫اٿئي؟ ‪ .‬منهنجي ڪجھ ڳالهائڻ کان اڳ ئي وري به پاڻ ئي چيائين‪ ،‬اڙي يار آئون ته موحد‬ ‫آهيان موحد‪ .‬اوهان ڪميونسٽن جھڙو ۽ شايد اوهان کان به ٻه َرتيون وڌيڪ هجان‪ .‬سندس‬ ‫اهڙيون ڳالهيون ٻڌي‪َ ،‬م ُن و ِڌيو ۽ ٽيبل تان نئون ڪاغذ کڻي‪ ،‬انهيَء خبر جي نئين‬ ‫ِس ُ‬ ‫رسرخي ٺاهيم‪ ،‬اها ُسرخي ڏسندي ئي ڀڙڪو کائي ُاٿندي چيائين‪ ،‬مون کي خبر آهي ته‬ ‫مون جيڪو جهاد شروع ڪيو آهي‪ُ ،‬انهيَء کي في الحال اوهان ڪامريڊ ئي اڳتي هالئي‬ ‫سگهو ٿا‪ ،‬حال گهڙيَء ٻين ۾ ته اهڙي ڪا ٿوم نظر ئي ڪانه ٿي اچيم‪ .‬پوِء اوڏيَء مهل ئي‬ ‫اخبار جي سموري عملي کي ُ‬ ‫گهرائي منهنجو تعارف ڪرائي چيائين‪ ،‬ابا هاڻ هي َ‬ ‫اٿو‬ ‫الفقراُء جو نئون نيوز ايڊيٽر‪ .‬وري مون ڏي منهن ڪري چيائين‪ ،‬ابا هاڻ اها پريس‪ ،‬اهو‬ ‫تون‪ ،‬اسان جي اهلل واھي آهي‪ .‬مرحوم اٿيو ۽ نه ڄاڻ ڪيڏانهن روانو ٿي ويو‪.‬‬ ‫ٽي روزھ اخبارالفقراُء ۾ مون تمام گهڻي محنت ڪئي‪ ،‬اداريا‪ ،‬مضمون‪ ،‬خبرون‪َ ،‬خبرن‬ ‫جي ترتيب‪ ،‬پروف ريڊنگ‪ .‬تڏهن اڄڪلھ جيان ڪمپيوٽر جو دور ڪونه هيو‪ ،‬هٿ سان اکر‬ ‫کڻي ڪمپوز ڪبا ُهيا‪ ،‬ڪمپازيٽر قربان لغاري ۽ علي نواز‪ ،‬فورمين بهادر‪ ،‬توڙي فقير‬ ‫‪188‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جا ٻه ننڍڙا ُپٽ محمد بخش ۽ محمد علي‪ ،‬مون سميت هٿين پيرين ڪارن لِينهگن سان‬ ‫َٿ ِڦيا پيا هوندا ُهيا‪ .‬ملڪ ۾ آمر‪ ،‬ضياَء جا ڪارا قانون هيا‪ ،‬سينسرشپ الڳو هئي ۽ سانگهڙ‬ ‫جو انفارميشن آفيسر محمد جي ابڙو هوندو هيو‪ ،‬تنهن کان چڱڙيون خبرون تڳائي هالئڻ‬ ‫وڏي ڳالهه هوندي ُهئي‪ .‬اخبار ڇپجڻ جي رات ڪاپي تيار ڪري‪ ،‬مشين تي چاڙهي‪ ،‬فائنل‬ ‫ڪاپي ڪڍي‪ ،‬فائنل پروف ڏسي‪ ،‬گهڻو ڪري آئون ۽ فقير جا ٻئي ُپٽ نظاماڻين جي سينيما‬ ‫تي مفت جي فلم ڏسڻ وينداهياسين‪ُ .‬پٺيان فورمين بهادر مهر اخبار ڇپي وٺندو هيو‪،‬‬ ‫قربان لغاري پوسٽ ڪرڻ جي ڪاپين تي ٽڪليون لڳائيندو ويندو هيو۽ علي نوازلغاري‬ ‫ائڊريسون لکندو ويندو هيو‪ُ .‬‬ ‫صبح جو هڪڙو همراھ ٽپال ذريعي ويندڙ ڪاپيون کڻي‬ ‫پوسٽ آفيس ويندو هيو‪ ،‬ته ٻيو وري سائيڪل تي سانگهڙ شهر جي سمورين آفيسن ۾‬ ‫اخبار ُپهچائيندو هيو‪ .‬تڏهن سانگهڙ جي اخبار الفقراُء ۽ ميرپورخاص جي اخبار همدرد جي‬ ‫وڏي ُهوڪ ُهئي‪ .‬ماڻهو هفتو‪ ،‬هفتو ٽپاليَء جو انتظار ڪندا ُهيا ته ڪڏهن ٿيون ُاهي‬ ‫اخبارون َاچن‪.‬‬ ‫الفقراُء جي ُان وقت جي نمائندن مان عاجز منگي‪ ،‬فقير دين محمد‪ ،‬حاجي محمد رحيم‬ ‫ڪنڀر ۽ بادل ٿريَء صحافت ۽ سياست ۾ وڏو نانٌء ڪمايو هيو‪ُ .‬ان زماني ۾ عبرت جو‬ ‫ضلعي رپورٽر هوندو هيو موالبخش سومرو‪ ،‬همراھ ڪابه خبر ُٻڌي يا ڪو واقعو ڏسي‪،‬‬ ‫فون تي اداري جي نيوز ڊيسڪ تي ويٺل ماڻهوَء کي ڳالهه سربستي ڳالھ ٻڌائي ويندو‬ ‫هيو‪ ،‬پوِء خبرٺاهڻ جو ڪم اداري وارن کي ئي ڪرڻو پوندو هيو‪ .‬موالبخش الِء اها ئي خبر‬ ‫هوندي هئي‪ ،‬جيڪا فون تي لکايائين‪ .‬جيڪڏهن اداري پاران ڪا اسٽوري ڪرڻ جو حڪم‬ ‫ملندس يا ڪڏهن ڪجهه لکڻو پوندس ته حال گهڙي ته َٻرجي پوندو هيو‪ ،‬پوِء نيٺ ڊوڙندو‬ ‫ايندو هيو مون وٽ ۽ چوندو هيو‪ ،‬اڙي شرڙا! هي َو ُٺ گولڊليف جو پاڪيٽ‪ !،‬تون به ڇا‬ ‫ياد ڪندين اسان جي سخا کي‪ .‬گڏوگڏ بهادر فورمين کي رڙ ڪري چوندو هيو‪ ،‬اڙي بهادر‪،‬‬ ‫سڀني الِء دود پتي چانهه به ُ‬ ‫گهراِء‪ .‬جيتوڻيڪ آئون سندس ُمراد پروڙي وٺندو هيس‪ .‬پر پوِء‬ ‫به هو مون ڏانهن منهن ڪري چوندو‪ ،‬چڱا ُمڙس چڱو هاڻ ُٻڌ‪ ،‬قصو آهي هيُء‪ ،‬هاڻي انهيَء‬ ‫جي خبر ته ٺاهي ڏي‪ ،‬اداري وارن ُ‬ ‫رت ئي سڪائي ڇڏيو آهي‪ .‬۽ پوِء گولڊليف جي پاڪيٽ‬ ‫جي رشوت تي جيئن ئي منهنجي هٿان اها خبر ٺهن ِدي هئي‪ ،‬ته واه واه ڪندو‪ ،‬خبر جو پنو‬ ‫هٿ ۾ لوڏيندو گولِي ٿي ويندو هيو‪.‬‬ ‫فقير صاحب جي ٻنهي ننڍن ُپٽن مان هڪڙي‪ ،‬محمد بخش جي مون سان گهڻي لڳندي‬ ‫ُهئي‪ .‬سڄو ڏينهن پيو مونکان ڪامريڊن جون خبرون ٻڌندو هيو‪ ،‬اڳتي هلي مون ڏي ڊگها‬ ‫‪189‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڊگها خط لکڻ لڳو آئون به کيس وڏا وڏا خط لکندو ُهيس‪ .‬اهو محمد بخش‪ ،‬اڄڪلهه جو‬ ‫بخشڻ مهراڻوي آهي‪ .‬موال وڏي ڄمار ڏئيس‪ .‬فقير صاحب جي ڀاُء فقير حاميد جو ُپٽ‬ ‫مرحوم معصوم سانگهڙائي تن ڏينهين شيرين سومرو واقعي ۾ علي حيدر شاھ سا ن گڏ‬ ‫گرفتار ٿيڻ بعد تازو ئي جيل مان آزاد ٿيو هيو‪ .‬علي حيدر شاهه‪ ،‬کيس جيل مان خط لکندو‬ ‫ُهيو‪ .‬جيئن ته علي حيدر شاھ وارا جيئي سنڌ ۾ هيا ان ڪري آئون پنهنجي ڪامريڊڪي‬ ‫رڳ ڊوڙائي‪ُ ،‬اهي خط چوري ڪري پڙهندو ُهيس‪ ،‬جنهن چوريَء جي مرحوم کان جيئري‬ ‫ئي معافي ورتي ُهيم‪.‬‬ ‫شهيد فقير محمد رحيم مهر‪ ،‬تن ڏينهين سانگھڙ جي جماعتي جوڌن کي ڏٺو ڪونه وڻندو‬ ‫هيو‪ ،‬مٿس ُجبيري ۽ ڪارو جا ناال به رکيا هيائون‪ ،‬هو به ُمڙڻ واري ُٻوٽي ڪونه هيو‪ ،‬اخبار‬ ‫ذريعي چڱن چوکن جي پت وائکي ڪرڻ کان ڪڏهن به ڪونه ُمڙندو هيو‪ ،‬آئون ڀانيان ٿو‬ ‫۽ جيڪي ڳالهيون ٻڌندو هيس انهن موجب جيڪڏهن جهول ۽ سنجهوري جي ٿاڻن جو‬ ‫پراڻو رڪارڊ ويهي ڦلهورجي ته فقير محمد رحيم مهر صاحب جي بهادريَء جي گهڻن کي‬ ‫َ‬ ‫ڪل پئجي ويندي‪ ،‬ڇو جو کيس شهادت جي رتبي تي ُپڄائڻ الِء جيڪي به حمال ٿيا هيا‬ ‫انهن جا ڪيس چڱن موچارن تي درج ڪرايا هيائين‪ ،‬پر اهي ايف آئي آرون سيل ٿينديون‬ ‫وينديون هيون‪ .‬ستت ئي آئون فقير صاحب سان ڪنهن ننڍڙي ڳالھ تي ڪاوڙجي اخبار‬ ‫ڇڏي هليو ويو هيس‪ ،‬ته به مرحوم روايتي مالڪن کان هٽي جيڪو نوٽ منهنجي الڳ‬ ‫ٿيڻ تي پنهنجيَء اخبار ۾ لکيو هيو‪ ،‬سو ان وقت جي اخباري مالڪن جي لکڻين کان‬ ‫نروار ۽ الڳ ٿلڳ هيو‪ .‬جنهن ۾ منهنجي اداري کان الڳ ٿيڻ جو احوال اهڙي ته سهڻي‬ ‫۽ مٺڙي انداز ۾ بيان ٿيل هيو جنهن جو اڄوڪيَء دنيا ۾ تصور به ڪونه ٿو ڪري سگھجي‪.‬‬ ‫فقير صاحب جنهن کي مرحوم لکڻ تي منهنجي دل ڪونه ٿي چوي‪ ،‬سو هميشھ بافتي‬ ‫جي ڪپڙي جي هڪڙي ننڍڙي ٿيلهي هٿ ۾ کڻندو هيو‪ .‬جنهن ۾ ويبلي جو ڇھ ڌڪيو‬ ‫ريوالور هروقت ڀريو تريو هوندو هيو‪ .‬ڇو جو سانگھڙ ۽ ان جي آس پاس جا چڱا مڙس‬ ‫هر وقت فقيرصاحب جي خون جا گھورا هوندا هيا‪.‬‬ ‫۽ نيٺ هڪ ڏينهن نور اسالم هوٽل جي سامهون جتي هينئر هڪڙو پٺاڻن جو االئي ڪنهن‬ ‫ٻئي جو مشهور هوٽل آهي ان جي آس پاس موٽرن جي مستريَء جي دڪان تي رکيل کٽ‬ ‫تي پاسي ڀر‪ ،‬ٺونٺ جي ٽيڪ تي اهليو ويٺو هيو‪ ،‬ته ڀانئيان ٿو ته بچائي سنگراسيَء نالي‬ ‫هڪ جنونيَء مٿس ڪارتوسي پستول سان حملو ڪيو‪ ،‬حملو ايترو اوچتو ۽ ڌڪ ايترو‬ ‫هنڌائتو هيو جو فقير صاحب پنهنجو ريوالور کڻي ڪونه سگھيو نه ته اها پڪ هئي ته‬ ‫‪190‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حملي آوارن کي ليٽائي وجهي ها‪ .‬فقير صاحب جي شهادت سان سانگھڙ مان صحافت جو‬ ‫هڪ بي باڪ باب هميشھ الِء ختم ٿي ويو‪ .‬اڄ به جڏهن سانگھڙ مان ان جاِء تان گذرڻ ٿيندو‬ ‫اٿم جتي ظالمن فقير صاحب کي شهيد ڪيو هيو ته بي اختيار منهنجي من تي ڀٽائيَء‬ ‫جون هي سٽون ٽري اينديون آهن‪ ،‬نه سي ووئڻ وڻن ۾ نه سي ڪاتياريون‪َ ،‬پسيو بازارون‬ ‫هينئڙو مون لوڻ ٿئي‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ ماما رمضان وڏرن جي ڪمدارين تان ڇهين ٻارهين مهيني ورندو هيو‪،‬‬ ‫تنهن کي االئي به ڇو اسان وٽ ديرو ڄمائي ويٺل ڪامريڊ ُٺپ ڪونه وڻندا هيا‪ ،‬۽ وري‬ ‫ڳوٺ ايندو هيو ۽ ڪنهن نه ڪنهن ڪامريڊ کي‬ ‫قدرتي ٿيندو ايئن هيو ته ماما جڏهن به‬ ‫ِ‬ ‫ڳوٺ ۾ موجود ڏسندو هيو‪ ،‬تڏهن جڏهن ڪچهريون ختم ڪري هرڪو پنهنجين ڪکين‬ ‫وڃي آرامي ٿيندو هيو‪ ،‬تيڏيَء مهل ماما پير پير ۾ ڏئي‪ ،‬لڪ ڇپ ۾ وڃي‪ُ ،‬ستل ڪامريڊن‬ ‫کي ننڊ مان جاڳائي‪ ،‬ٻانهون ٻڌي چوندو هيو ته‪ ،‬ٻيلي اسان ۾ لولي جو به لوڻ ڪونهي‪،‬‬ ‫هلڪي ڦلڪي دٻ جھلڻ به ڪانهي‪ ،‬ڀالئي ٿورو ڪري اسان وٽ نه ايندا ڪريو‪ .‬ڪڏهن ته‬ ‫کين اوڏيَء جو اوڏيَء مهل هلئي وڃڻ جو چوندو هيو‪ .‬بنهي نه ُپڄندو هيس ته وري ڪڏهن‬ ‫مرحيات الهبچائي کي اڳيان ڪري‪ ،‬انهيَء جي واتان ڪامريڊن کي اها ڳالھ چورائيندو‬ ‫هيو‪ .‬چورائڻ ته پري رهيو پر مرحيات الهبچائي کان ڦٽڦٽي چالو ڪرايو ايندو هيو‪ .‬ته انهي‬ ‫تي کڻي وڃي ڪامريڊن کي ڪنهن نه ڪنهن پاسي ڪري اچ‪ .‬تنهن هوندي به ڪامريڊن‬ ‫اسان جي ڳوٺ مان ڀيرو ڪونه ڀڳو‪ُ ،‬جمعاڻي چانڊاڻي ايندا رهندا هيا‪ .‬هڪڙي ڀيري تاج‬ ‫مري تپ ۾ ُهڙڪندو آيو ته به ماما رمضان منهن پئجي ويس ۽ ڳوٺ مان هليو وڃڻ جو‬ ‫َچيائينس‪ .‬تپ ۾ هڙڪندڙ تاج جون ٻه به ويون ته ڇھ به ويون‪ .‬ڳوٺ ۾ ڪا سواري به نه‬ ‫هجي‪ .‬مرحيات الهبچائي جي ڦٽڦ ِٽي به ڪونه هئي‪ ،‬نيٺ تاج اهڙيَء حالت ۾ رڙهي رڙهي‬ ‫ساهيون کڻي ٽي ميل پنڌ ڪري دلور تي پنهنجي جيل جي ساٿي هميري مينگهواڙ وٽ‬ ‫وڃي رات گذاري هئي‪ .‬مير ٿيٻي۽ پير شهاب ۽ غالم حسين شر سان به هڪڙو هڪڙو‬ ‫ڀيرو ساڳي ُجٺ ٿي چڪي هئي‪ .‬ٻيا ته ماما جي انهيَء دٻ تي ُرٺا به هيا‪ ،‬پر ورهين ُپڄاڻان‬ ‫به تاج هيڪلو ئي اڄ ڏينهن تائين ڀيرو ڀڃندو اچي‪ .‬مير ٿيٻو جو ُرٺو ته وري نه آيو‪ ،‬گھڻا‬ ‫ورهيه پوِء هڪ ڀيري آمريڪا مان انٽرنيٽ تي چيٽنگ دوران مليو‪ ،‬جڏهن پڪي سڃاڻپ‬ ‫ٿيس ته آئون اهوئي ساڳيو آهيان جيڪو ساڻن سنگت گڏ ۾ هيس‪ ،‬ته مونکي ڏاڍا ڏکيا اکر‬ ‫چيائين‪ ،‬جيتوڻيڪ گھڻوئي چيو مانس ته مير‪ُ ،‬ان زماني جي حالتن ۾ ايئن ته ٿيڻو ئي‬ ‫هيو‪ .‬سا به ڳالھ تو جھڙي دانشور ماڻهوَء کي ايڏو دل تي رکڻ ڪونه ٿي ُجڳائي‪ ،‬تو جھڙو‬ ‫‪191‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تاج به آهي ُانهيَء اڄ تائين سکڻي ميار به نه ڏني آهي‪ .‬ان تي اٽلو چيائين‪ ،‬تاج کي شرم‬ ‫حياُء ڪونهي پر مون کي آهي‪ .‬منهنجي دل ۾ آيو ته هيڪر چئي ڏيانس ته هو پاڻ پارٽيَء‬ ‫توڙي خود سان ڪهڙو سچو رهيو آهي جو مون تي ٿو ميارون رکي‪ .‬پر سور پي ويو‬ ‫هيس‪ .‬ها انهيَء ڏينهن اهو ضرور سوچيو هيم ته ڪجھ به ٿئي‪ ،‬آخرڪار مير ٿيٻو وڏيرڪو‬ ‫ٻار ته آهي‪ ،‬ايئن نه چوي ها ته ٻيو ڀال ڇا چوي ها‪.‬؟‬ ‫ُانهيَء زماني ۾ ماستريَء ۽ الفقراَء اخبار جي نوڪريَء کان عالوه‪ ،‬پنهنجي ٻنيَء تي هارپو‬ ‫به پاڻ ڪندو هيس‪ُ ،‬ملي جي ٻانگ مهل ُاٿيو ڏاندن تي پاڃاري ِوجهندو هيس‪ُ ،‬‬ ‫صبح جو‬ ‫اٺين وڳين تائين َه َر کيڙي‪ ،‬امڙ يا گهر واريَء جي پوتي گوڏ ٻڌي نلڪي هيٺان ويهي‪ ،‬پاڻ‬ ‫ئي پاڻي گيڙي‪ ،‬بنان ڪنهن ُسرهي صابڻ جي وهنجي‪ ،‬بنان بدن سڪائڻ جي‪ ،‬الڻن جي کار‬ ‫سان ُ‬ ‫ڪني ۾ ڌوتل‪ ،‬بنان استريَء ڪپڙا پائي‪ ،‬اسڪول وڃي ٻار پڙهائيندو هيس‪ .‬هڪڙي‬ ‫ڀيري موجودھ هاِء اسڪول جي بلڊنگ واري ٻنيَء ۾ هر کيڙيم پئي‪ ،‬ته مشتاق بڙدي ملڻ‬ ‫آيو هيو‪ .‬مشتاق بڙدي اڄڪلھ آمريڪي رياست‪ ،‬ٽيڪساس جو سکيو ستابو شهري آهي‪.‬‬ ‫مشتاق تڏهن روزگار جي تالش ۾ ڳوٺن بايو گيس پالنٽ لڳائيندو وتندو ُهيو‪ ،‬ڍڳن جو‬ ‫جوڙو جهلي‪ ،‬اوڙ مان ٻاهر نڪري وڃي کيڪاريو هيومانس‪ ،‬مون سان َهٿ مِالئي چيائين‬ ‫ته‪ ،‬ادا امير بخش کي ته سڏائي ڏيو‪ ،‬کيس حاضر‪ ،‬چئي چيم توهان هن جهوپڙيَء نما اوطاق‬ ‫جي ڇنل کٽوليَء تي هلي ويهو ته آئون کيس سڏي ٿو اچان‪ .‬ايئن َه َرکولي‪ ،‬وهنجي‪ ،‬ڪپڙا‬ ‫تبديل ڪري اچي چيو مانس‪ ،‬سائين اميربخش آئون آهيان هاڻ حڪم ڪريو‪!.‬‬ ‫مڙس حيران ٿي ويو‪ ،‬تڙي کڙي ُپڇيائين‪ ،‬هو هر کيڙڻ وارو توهان جو ڀاُء هيو ڇا؟‬ ‫مسڪرائي وراڻيو مانس‪ ،‬نه اهو به آئون ئي ُهيس‪ .‬ايتري تي چوڻ لڳو هيو‪ ،‬ته اميربخش‬ ‫ايتري محنت ڪرڻ جي بعد به توهانجون مالي حالتون ُسڌرن ئي ڪونه ٿيون ڇو؟ سندس‬ ‫انهيَء ڇو جو ڪو به جواب وات مان ڪونه اڪليو هيو جو کيس ڏئي سگهان ها‪.‬‬ ‫اسالم آباد جي جبڙا چوڪ جي سامهون پوريل َٻٽي ِهيَء واري آمر ضياَء جي مارشل ال ۾‬ ‫اهڙي ته سوڙهي ُ‬ ‫گهٽ ڪئي وئي هئي جو ڪارن قانونن‪ ،‬بندشن‪ ،‬جيلن‪ ،‬ڦٽڪن ۽ ذوالفقار‬ ‫علي ُڀٽي ۽ نذير عباسيَء سميت ڪيترن ئي بي ڏوھي ماڻهن جي شهادت‪ ،‬لکين بي گناهن‬ ‫جي گرفتارين بعد‪ ،‬جيڪا خلق خدا ٻاهر هئي ُان ۾گهڻا تڻا مون پارا بچيا ُهيا‪ .‬سي به سڀ‬ ‫گهڻو ڪري َ‬ ‫ڪن لِڪائڻ ۾ پورا ُهيا‪ .‬مون الِء نه ڪا وندر ُهئي نه ورونهن‪ ،‬نه ڪتاب نه‬ ‫اخبار‪ ،‬بس رڳواسڪول ۾ ٻار پڙهائي‪ ،‬ٿورو گهڻو ٻنيَء جو ڪم ڪري ڪکائين اوطاق‬ ‫جي ڇنل واڻ وارين کٽن حوالي ٿيڻ کان سواِء ڪجھ به ڪونه هوندو هيو‪ .‬چوندا آهن ته‬ ‫‪192‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ماڻهو جڏهن واندو هوندو آهي ته سندس َم َن ۾ابتا سبتا خيال اچڻ لڳندا آهن‪ .‬ٺيڪ تڏهن‬ ‫جڏهن ُملن جو مشهور ڪيل شيطان مون تي حاوي ٿيڻ جي الِء َپ َر سوري رهيو هيو‪ .‬تڏهن‬ ‫سندس ٻئي روپ جي صورت ۾ منهنجو ُ‬ ‫يار ۽ ڦلهڏين جي رهاڪوَء حاجي رمضان مريَء‬ ‫اوطاق تي اچڻ شروع ٿيو هيو‪ .‬حاجي رمضان‪ ،‬بندري قد جو‪ ،‬پوري پني ڪاري ڏاڙهي‪،‬‬ ‫سنڌي ٽوپي پاتل يا بوسڪيَء جو پٽڪو ٻڌل‪ ،‬ڪهاڙي هٿ ۾ کڻيو اڪثر ڪري شام ڌاري‬ ‫ايندو هيو‪ .‬آڌيَء رات تائين ڪچهريون ڪري واپس ويندو هيو‪ .‬سندس ڪچهري جو ُمک‬ ‫موضوع چور ۽ چوريون هوندو هيو‪ُ ،‬مڙس پاڻ به کڙپيل“ چور ُهيو‪ .‬هر رات” َت َر“ جي‬ ‫مختلف چورن جي ڏاڍ ُمڙسين جا احوال زير زبر سان مرچ مصالحا مالئي ُٻڌائي‪ .‬ڪڏهن‬ ‫ڪڏهن پنهنجي َ‬ ‫ڪيل چورين جا قصا به ُٻڌائي‪ .‬جيئن جيئن قصا ُٻڌان تيئن تيئن ُاتساهه‬ ‫ِمليم‪ ،‬خوش ٿيان‪ .‬هڪ ڀيري خبر ڏنائين ته هڪڙي چوريَء تي آئون ۽ اوڀايو سنبرياسين‪.‬‬ ‫ڪ ُڙ ُ‬ ‫ڪ َڙ“ورتي سون ته ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫وڪو لڳي‬ ‫رات جويارهين ڌاري ڀاڳين جي ڳوٺ کي ويجھا ٿي ” ِ‬ ‫پير َ‬ ‫پئي هئي‪ُ ،‬‬ ‫پير ۾ڏئي ِس ِري ڳوٺ کي ٿورا ويجها ٿياسين‪ُ ،‬ان رات ڏکڻ جي ٿڌڙي هوا‬ ‫جي ُل ِر پئي لڳي‪ ،‬اسان کي پڪ هئي ته هن ُل ِر ۾ ڳوٺ جا ماڻهو اهڙيَء ته مٺڙيَء ننڊ ۾‬ ‫ٿيندن‪ .‬رات جو هڪ ٿيو هوندوجو مون‬ ‫وڃون پر سار نه‬ ‫هوندا جو َڀ ِل ته الھ تلھ ٻهاري‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڙھ جو ڊ َ‬ ‫وڃي َک َ‬ ‫نگھ ُر الٿو‪ ،‬گهٽي ُاڪري اندر ٿياسين‪ ،‬ڪکائين گهر جي اڱڻ ۾ وڇايل کٽن‬ ‫ِ‬ ‫تي ڀاڳيا گهري ننڊ ۾رليون اوڍي ُستا هيا‪ .‬اڇا اڇا پير ڏئي جانچيوسين ته مرد ماڻهوَء جي‬ ‫کٽ ڪهڙي آهي‪ .‬ڇو جو خدا نه ڪري ڀاڳيا جاڳيا ته به مايون ۽ ٻار وڙهڻ بجاِء رڳو رڙيون‬ ‫ڪندا‪ ،‬مرد ماڻهو وڙهي پوندو‪ .‬سو هيٺ پيل ُجتين مان مرد جي کٽ تاڙي‪ ،‬اوڀايو گھوٻاٽو‬ ‫کڻي ڀاڳئي جي مٿان َڌ َ‬ ‫ڪ تي بيٺو۽ مون وڃي ڍڳا کوليا‪ ،‬ڌاريو ماڻهو ڏسي ڍڳن ڪجھ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫پون‪ .‬پر پوِء‬ ‫ڦوڪٽ ڪيا‪ ،‬مونکي ڊپ ٿيو ته ڪٿي ڍڳن جون ِزيلون ٻڌي ڀاڳيا نه جاڳي ِ‬ ‫پير َ‬ ‫ڍڳن کي آتاري آتاري ُپٺن تي هٿڙا ڦيري ٻاهر ڪڍي اچي سلهاڙيم‪ُ .‬‬ ‫پير ۾ ڏئي اوڀايو‬ ‫به ٻاهرآيو۽ پوِء َوڍيوسين پنڌ کي‪ .‬اڃان رات به وڏي ُهئي‪ .‬تاري ُاڀرئي ڇهه ڪوهه پنڌ جا‬ ‫سرڙي‪ُ ،‬ڦلهڏين جي روڊ تي ڍڳا چاڙهياسين‪ ،‬ٻه چار ڪوهه روڊ سان شهر ڏانهن هلي روڊ‬ ‫سان ئي واپس موٽ کاڌي سون‪ ،‬موٽڻ کان اڳ۾ اڌ ڪالڪ کن روڊ تي بيٺا رهياسين ته‬ ‫جيئن ڍڳا ڇيڻو الهين ۽ ڀاڳين کي پڪ ٿئي ته پير شهر ڏانهن ئي ويا آهن‪ .‬پوِء دوسي واهه‬ ‫۾ڍڳا هڻي‪ ،‬پاڻيَء ۾ ترندا اچي ڳوٺ جي ٻاهران نڪتاسين‪ُ .‬ان مهل ُملي ٻانگ ڏني ُهجي‪،‬‬ ‫قادوَء کي ُاٿاري چيم ٻڪريون سويل کولجانِء ۽ دوسيَء جي اوريان پريان ٻڪريون ڦيرائي‪،‬‬ ‫پير ڊاهي ڇڏجانِء‪ .‬قادوَء ايئن ئي ڪيو ۽ ورندي ڏينهن ورهڙو پير کڻي روڊ وٺي ڇيڻا‬ ‫‪193‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ِڏسي شهر جي پاسن کي آهوڙون ڏئي ڏئي َٿڪو پر پير نه هلڻا هيا سي نه هليا‪ ،‬وڏا وڏا‬ ‫پي ِري آندائون‪ .‬جن ۾ محمد رحيم مهر‪ ،‬رمضان بجير‪ ،‬وڪيل باغ وارو ڪولهي‪ ،‬آتڻاھ‬ ‫ڄلوپيري‪ ،‬پر پير نه نِڪتا ۽ ورهڙو سج الهي واپس وريو‪ .‬نيٺ وڙول هلي‪.‬‬ ‫موريَء جو ِو‬ ‫ِ‬ ‫اسان وٽ به وڙول ُپڳي‪ ،‬ٻن ٽن ڏينهن بعد ُڀنگ گهريوسين‪ .‬سڄو سارو هڪ هزار روپيا‪.‬‬ ‫ڳالهيون ُمهاڙيون طيِء ٿيون‪ ،‬پوئين ُپڇا جو ذمو وڙول واري سنگتيَء کنيو‪ ،‬ٻه سئو پاڻ‬ ‫رکيائين‪ ،‬اسان کي َاٺ سئو مليا ٻيَء شام جو ڳوٺ مان ئي کيس ڍڳا ڏناسين‪ ،‬همراھ اهڙو‬ ‫ته ڊڄڻو هجي جو سج بيٺي ڍڳا ڪاهڻ کان پيو لهرائي‪ ،‬پوِء ته ڏاڍا نڪ وڍياسونس‪ .‬ڀيڻسان‬ ‫ڀاڙيو آهين ڇا َٺ ِريل ڍڳا ڪاهڻ کان ڊڄين ٿوپيو‪ .‬نيٺ دل ٻڌي ڪاهيائين‪ .‬پوِء ته ٻه ٽي‬ ‫ڏينهن ڦلهڏيون‪ ،‬هڱورني ۽ تگوسر جي هوٽلن تي ويهي وڏا خرچ ڪياسين‪ ،‬اصل واھ واھ‬ ‫ُهجي‪ .‬آئون جيئن جيئن اهڙا چوراڻا احوال ُٻڌان‪ ،‬تيئن تيئن ڏاڍي ُمڙس ٿيڻ جا خيال اچن‬ ‫ڦني خان ٿيڻ جا خواب ڏسان‪ .‬هڪڙيَء رات اهڙي ئي هڪڙي خواب ۾ ڏٺم چوريَء تي ويا‬ ‫ڪريا ته رکيو‬ ‫آهيون‪ ،‬ڀاڳيا جاڳي پيا آهن‪ ،‬گهوٻاٽن جا ُسوساٽ ڪيا اٿم‪ .‬هڪ‪ ،‬ٻه ڀاڳيا ِ‬ ‫اٿئون ُکڙين تي زور‪.‬‬ ‫وڏڙا چوندا هيا ته ڪارو َٻ ُڌ َ‬ ‫ڪٻري سان جي رنگ نه َمٽيائين ته به خيال ضرور َمٽيندو‪ .‬سو‬ ‫حاجي رمضان جي ڪچهريَء رنگ الئڻ شروع ڪيو‪ .‬آئون‪ ،‬ڪجھ ضياَء آمر جي ٿورن سان‬ ‫۽ ڪجھ پنهنجي افعالن سان‪ ،‬بي اي جو شاگرد هوندي‪ ،‬ڪميونسٽ پارٽِيَء جو اڳوڻو‬ ‫انقالبي ڪارڪن هوندي به‪ ،‬چور ٿيڻ جا خواب ڏسڻ لڳس‪ُ ،‬ان زماني ۾ سنڌڙيَء جي‬ ‫هوائي اڏي تي مقرر محمود نالي فوجي ڀاُء ِديناداستي هٿيار وڪڻندو وتندو هيو‪ ،‬تنهن‬ ‫کان ڇھ ڌڪيو چرخيَء وارو ريوالور ورتم‪ .‬پيري لوهار کان هڪڙي ُرڪ جي ُ‬ ‫ڪهاڙي به‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪليو هوڪاريو ان‬ ‫ٺهرايم‪ .‬پوِء جنهن به ماڻهوَء الِء ُٻڌان ته چور آهي يا کاٽ ِڙيو آهي ته َه ِ‬ ‫سان وڃيو سنگت رکان‪ .‬دعوتون ڪريو مانيون کارايان‪ .‬دائود الِء ُٻڌم ته ڏاڍومڙس آهي‪،‬‬ ‫خلقن جون چوريون ڪريو‪ ،‬مال َٿميو‪ ،‬ورهڙن سان وڙهيو ۽ ڊوڙايو ڪڍي ٿو‪ .‬ساڻس ڳولي‬ ‫وڃي سنگت رکيم‪ ،‬خان‪ ،‬قبول‪ِ ،‬پيري‪ ،‬گالب‪ ،‬علي دوست سميت سوين چورن سان ڳولي‬ ‫وڃي ياريون رکيم‪ .‬تن ڏينهن ۾اصل النگ پئي لڳي‪.‬‬ ‫ڌڱاڻو ۽ پٺاڻ‪ ،‬مورهڏيَء جي درسن جي چوريَء ۾ جهليا ته پوليس سچوَء سان ُٻنڊڻن جا‬ ‫ڇوڏا الهي ڇڏين‪ ،‬پر مڙس ٻڙڪ نه ُ‬ ‫ڪڇيا‪ِ .‬سڪوَء به واھ جي مار کنئي‪ ،‬عثمان۽ سلطان‬ ‫ِ‬ ‫نڪتن‪ ،‬ٿوريَء مار تي وٺي ڍاڍيون‬ ‫الريَء مان جهليا‪ ،‬سٿڻن جي َو َرن مان کاٽ جا رنبا‬ ‫ِ‬ ‫ڪيائون‪ ،‬چون ٿا ته ٿاڻو َڀري ڇڏيائون‪ .‬ڀاڙي ڪنهن جاِء جا‪ ،‬ڌوڙ هجين‪ُ .‬مڙس ِڏ ُ‬ ‫س ڪهڙا‬ ‫‪194‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پرڏر لڳا پيا هيا‪ ،‬پر ايمان مهمان آهي سائين ڪنهن ڪنهن جو ئي مهمان ٿيندو‪ ،‬سڀڪنهن‬ ‫جو ٿوري ئي ٿيندو‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ منهنجي الِء ڏاڍ ُمڙسيَء جا پيمانا اِهي ئي ُهجن جو جنهن جا پوليس روز ُٻنڊڻ‬ ‫ُ‬ ‫ڪٽي سو ڦني خان سمجهان‪ ،‬باقي پويان مڙس جي گهر ۾ ڀلي ته ِرلي ٽنگيل هجي ۽‬ ‫ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ڪڙ به ڀلي سنئين ڳاٽ پيو هلي‪ .‬تڏهن ٻارهون ميل تازو ٺهيو هيو‪ ،‬هوٽلون ُکليون‬ ‫ڪهاڙي ُ‬ ‫ُهيون‪ .‬آئون ڪم ڪار مان واندو ٿي هوٽلن تي ُنوس ُنوس ڪرڻ َوڃان ته ُ‬ ‫ڪلهي‬ ‫تي کڻيو وڃان‪ .‬وڏن پانئچن واريون شلوارون‪ ،‬ٽوپي نراڙ تي‪ ،‬اصل ڀِ ُرن مٿان رکان‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين عباس چانڊئي سان ٻکو ٻک هجيم‪ .‬عباس پوِء نامي گرامي ڌاڙيل ٿيو‪.‬‬ ‫هي جو اسان سنڌين تي هنڌين ماڳين آڱريون ٿيون کڄن ته سنڌي چور۽ ڌاڙيل آهن‪.‬‬ ‫حقيقت ۾ سنڌين کي چور ۽ ڌاڙيل ٺاهيو ويو آهي‪ .‬جنرل ضياَء ۽ ان جي ساٿارين جي اها‬ ‫خواهش ۽ پاليسي هئي ته سنڌين کان گذر سفر جا سڀ وسيال ُڦري کين اهڙو سوڙهو‬ ‫ڪجي‪ ،‬جو انهن جي نوجوانن وٽ منظم ٿي پنهنجن حقن الِء ويڙھ ڪرڻ بجاِء سوچ ئي‬ ‫اهڙي پيدا ٿئي جنهن سان سندن ڪردار تي آڱريون کڄن‪ُ .‬اهي سٺي معاشري کي جوڙڻ‬ ‫بجاِء ان جي بگاڙ جو سبب بڻجن‪ .‬نه ته ڪٿي آئون ڄام ساقيَء‪ ،‬اعزازنذير۽ نذير عباسيَء‬ ‫جو پڙهايل ڪارڪن ۽ ڪٿي چوريون‪ .‬کوڙو ئي ڪونه ٿو لڳي‪ُ .‬ان زماني ۾ ۽ ان کان پوِء‬ ‫مون جهڙن ڪيترن ئي پڙهيل لکيل نوجوانن جھنگ ُمنهن ڪيو هيو‪ُ .‬ان جا سبب صرف‬ ‫ئي صرف ُاهي هيا‪.‬‬ ‫خير‪ ،‬پاڻ اڳتي هلون ٿا‪ ،‬نيٺ منهنجي به بسم اهلل ٿيڻي هئي سا ٿي‪ .‬جڏهن پهرينَء چوريَء‬ ‫تي ِويس ته اڃان ڀاڳين جي ڳوٺ کان گهڻوپري ُهياسون جو هڪ ٻه ڀيرا پير ٿِڙيا‪ .‬ڳوٺ‬ ‫کي ڪجھ ويجها ٿياسين ته َٽ ُ‬ ‫نگون ڏڪيون‪ .‬۽ جڏهن ڳوٺ کي صفا ويجها پهتا سين ته‬ ‫جسم َرڦيو ۽ جون جي مهيني۾ڏڪڻي وٺي وئي‪ ،‬اهڙي جو ڄاڙي نه پئي بيهي‬ ‫کاٽ اڳ۾ ئي تاڙيل هيو‪ ،‬ٻنيَء مان ووڻاٺيون وڍي لوڙهي تي رکي ٻه همراھ اندر ويا‪،‬‬ ‫کاٽڙئي همراھ کاٽ َهنيو‪ .‬آئون الھڙ هيس ان ڪري مونکي ٻاهرتاڙ تي بيهاريائون ته متان‬ ‫ڪو ڀاڳيو ٻاهران نه اچي وڃي‪ .‬ڪم ٿيو ٻاهر نڪتاسون‪ .‬پير وڃائي ڇڏياسين‪ .‬ڳالهه آئي‬ ‫وئي ٿي وئي‪ . .‬گهورپ َهلي پر مال ڪونه َوريو‪ُ .‬‬ ‫ڪرٽي کائي وياسون‪ .‬ايئن ٻي چوري‬ ‫ڪيم‪ ،‬ٽين چوري ڪيم ته ڊپ ختم ٿي ويو‪ .‬پوِء ته ڀاڳئي جي َگهر ۾ ايئن وڃان جيئن ڄڻ‬ ‫پنهنجي گهر پيو وڃان‪ ،‬نه ڊپ نه ڊاُء‪ .‬چوراڻو مال گهر ڪونه آڻيندو هيس‪ ،‬ابي امان جي‬

‫‪195‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڊپ کان‪ .‬سليمان شاھ جي قبرستان ۾ َٻڌندو هيس‪ ،‬يا ڀر ۾ ويٺل پراڻي ڪاٽڪو رمضان‬ ‫ناريجي وٽ ٻڌندو هيس‪ .‬کاٽ جي چوري گهڻو ڪري گالب مڱرئي وٽ رکندو هيس‪.‬‬ ‫چوراڻو جهان به عجيب جهان هيو‪ُ ،‬ان زماني ۾ کاٽ جون گهڻي ڀاڱي چوريون َڏ َ‬ ‫س تي‬ ‫ٿينديون هيون‪ ،‬ڪي ِوڙلي چور هٿيار کڻندا هيا‪ ،‬چوندا هيا ته هٿيار کڻڻ جي معني آهي‬ ‫جهيڙو ڪرڻ‪ ،‬چورته چوري ڪرڻ ٿو وڃي ڪنهن سان جهيڙو ڪرڻ ڪونه ٿو وڃي‪ .‬هڪڙي‬ ‫لٺ يا ُ‬ ‫ڪهاڙي ساڻ هوندي‪ ،‬ٻه ٽي گهوٻاٽا هوندا‪ ،‬وڙلي ڪنهن چور سان ڪو ڪارتوسي‬ ‫پستول هوندو نه ته بس‪ .‬ان پستول جو به استعمال بنهي مجبوريَء ۾ تڏهن ڪبو جڏهن‬ ‫ڪي‬ ‫ڏسبو ته ُسجاڳ ٿيل ڀاڳيا ِس ُر ٿا وڃائين‪ .‬پوِء به ڏسي وائسي هوائي فائر ڪبو‪ ،‬ڀاڳيا َه ِٻ ِ‬ ‫بيهندا ۽ و ِڍبو پنڌ کي‪ .‬کاٽ هڻڻ جي ڀلوڙ موسم هوندي هئي اونهاري واري‪ ،‬جڏهن گرمين‬ ‫جي ڪري ڀاڳيا اڱڻ ۾ َک ُٽون وجهي ٻاهر سمهندا آهن‪ .‬سيارو‪ ،‬ڍڳي ڍور جي چوريَء الِء‬ ‫مناسب هوندو هيو‪ ،‬هڪ ته ڀاڳيا سيَء جي ڪري اندر سمهندا هيا‪ ،‬ٻيو سياري ۾ راتيون‬ ‫وڏيون ٿين ته ُ‬ ‫مال پنڌ به چڱو خاشو ڪڍيو وڃي‪ .‬کاٽ جي چوري هجي يا مال جي َڏ َ‬ ‫س‬ ‫ٿوري يا گهڻي ضرور هوندي‪ .‬خاص ڪري کاٽ الِء ته ُد َڦ تي ڪڏهن به ڪونه وڃبو‪َ ،‬ڏس‬ ‫ڪسجي يا ڪنهن ُسکئي کان َس ِڙي هلندو‬ ‫ڏيڻ وارو ڪنهن اوڙي پاڙي جي ماڻهوَء سان َا‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫س واري کان َپ َ‬ ‫جوڏ َ‬ ‫ٽ‬ ‫سندس چوري ڪرائڻ‪ .‬چورن وٽ اهڙي ته ڪاريگري هوندي هئي‬ ‫ُ‬ ‫خبرون‬ ‫تي لِيڪا پارائي‪ ،‬گهر جو پورو نقشو وٺندا‪ ،‬اوڙي پاڙي جي ُمڙس ماڻهن جون‬ ‫ُپڇندا‪ ،‬ڀاڳئي وٽ ڪنهن هٿيار پنهوار جو ُپڇندا‪ .‬سمورو احوال وٺي پوِء ڪاريگري ڪري‬ ‫چوندا‪ ،‬نه بابا نه اها چوري پاڻ کان ڪونه ٿيندي‪ُ ،‬ڏکي به آهي۽ اڳيان ُڌر به ڏا ِڍي آهي‪ .‬ٻئي‬ ‫ڪنهن کي وڃي چئو پاڻ ۾ ايتري دٻ جهلڻ ئي ڪانهي‪ .‬نيٺ جڏهن ڏس ڏيڻ وارو نااميد‬ ‫ٿي وڃي گهر ويهندو‪ .‬مهينو ٻه گذاري هڪڙو چور ماٺ ميٺ ۾ آني بهاني ڀاڳئي جي ڳوٺ‬ ‫مان المارا ڏئِي گس گهيڙ تاڙي ايندو‪ ،‬ٻه ٽي مهينا ُگذاري پوِء ڪنهن دل واري يا ويجهي‬ ‫عزيز کي صالح هڻندو‪ ،‬ڳالھ طيِء ٿيندي ۽ گهڻو ڪري چنڊ جي ُاونداهين راتين جو‬ ‫پروگرام ٺهندو‪ .‬گهر ۾ رکيل ُجتيون اهڙيون پائ ِ ِبيون جيڪي اصل پير کان هڪ نمبر‬ ‫و ِڏيون ُهجن‪ ،‬جيئن پي ِريَء کي بتاُء ڏجي‪ ،‬جتيَء ۾ پويان ُسگتر وٽان ٻه چار َاڳڙيون َرکِبيون‬ ‫ته جيئن هلڻ ۾ ُڏکيائي نه ڪري‪ ،‬رات جو لڳ ڀڳ ٻارهين ڌاري ڀاڳئي جي ڳوٺ جي آس‬ ‫ڪ َڙ وٺندا‪ ،‬لوڙهي جي اوسي پاسي ۾ بيٺل جوئر‪ ،‬مڪئيَء يا گوار جي هڪڙي‬ ‫پاس پهچي ِ‬ ‫َڀ ِري وڍي لوڙهي تي رکندا‪ ،‬جيئن لوڙهو ُٽپڻ ۾ سوالئِي ٿئي‪ .‬لوڙهي ۾ اندر ل ِهي‪،‬‬ ‫پهريائين هيڏاهن هوڏانهن ُٿوما ڏئي ُٿوڻي‪ ،‬پاڃاري يا ڪيڻ وغيره ڳولي‪ ،‬اندرئين پاسي‬ ‫‪196‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫به لوڙهي تان ُاڪرڻ الِء رکبي‪ .‬پوِء ُسٿڻ جي َو َر مان رنبو ڪ ِڍي کاٽ جي شروعات ڪندا‪.‬‬ ‫ت ڀڃڻ ۾ سولي هوندي هئي ڇوجو هڪڙي ِس َر نڪتي ته ڄڻ سڀ‬ ‫پڪي سر واري ڀِ ِ‬ ‫نڪتيون ۽ ڪم ٿي ويو‪ ،‬اوڏڪيون ڀتيون َڀ ُ‬ ‫ڃڻ ُڏکيون هونديون هيون‪ .‬اوڏ‪ ،‬مٽيَء کي‬ ‫ِ‬ ‫هڪ ته گهڻي ” َو َل“ ڏيندا هيا‪ ،‬ٻيو وري ڳولي اهڙي ِچيڪيَءمٽيَء جون ڀِتيون ٺاهيندا هئا‬ ‫َ‬ ‫ٺ تي اجرڪ ويڙهي‪ ،‬کاٽ جي ُڳڙکي ۾ اندر ڪندا ته َمتان‬ ‫ت ۾ کاٽ چاڙهي‪ ،‬ل ِ‬ ‫جهڙو پٿر‪ .‬ڀِ ِ‬ ‫ڪ تاڙيو ويٺو ُهجي سو جي ڌڪ هڻي ته به لٺ کي ُ‬ ‫ڀاڳيو جاڳيو هجي ۽ اندارن َڌ ُ‬ ‫ڌڪ‬ ‫هڻي‪ .‬جڏهن پڪ ٿيندي ته اندر سڀ خيرآ‪ ،‬ته هڪڙو همراھ اندر َلهندو۽ ٻيو ٻاهر بيهندو‪،‬‬ ‫اندريون پيتيون ڪڍي ٻاهرئين کي ڏيندو ويندو‪ .‬ٻاهر نڪري گهر کان بالڪ کن پري‬ ‫وڃي‪ ،‬پيتيون َڀڃي‪ ،‬ڪم جو مال ڪڍي هڪ جيترو ورهائي‪ ،‬هڙوٽيون ٺاهي کڻبيون‪ ،‬باقي‬ ‫نڪمو سامان اتي ئي ڇڏي ڏبو‪ .‬ڳچ پنڌ ه ِلي‪ ،‬ڪنهن روڊ تي ايئن چڙهبو جو جيڪر ڏکڻ‬ ‫جي پاسي وڃڻو هوندو ته ُاتر طرف ڏانهن ميل اڌ تائين روڊ جي ڪناري سان ه ِلي‪ ،‬پوِء‬ ‫ڀاڳين کي پڪ ٿئي ته چور کي اتر طرف ئي وڃڻو آهي‪ .‬ڳپل‬ ‫پڪي تي پير چاڙهبا‪ .‬جيئن ِ‬ ‫تائين ايئن ه ِلي پوِء موٽ کائبي ڏکڻ ڏانهن جيڏانهن اصل ۾وڃڻو هوندو‪ .‬روڊ تي ڳپل‬ ‫ڪوھ هلي‪ ،‬اڳ ئي تاڙيل واٽر يا شاخ جي موريَء وٽ پهچي ُجتيون الهي هٿ ۾ ڪري‬ ‫روڊ ۽ واٽر جي وچ واري ڪچيَء زمين جي ُٽڪري تي اجرڪ وڇائي‪ ،‬ان مٿان اگهاڙا پير‬ ‫رکِي‪ ،‬ابتي پيرين واٽر ۾ َل ِهبو‪ .‬ميل کن پاڻيَء ۾ پوئين پيرين َهلبو‪ ،‬پوئين پيرين ان‬ ‫ڪري جو جڏهن پيري پاڻيَء ۾ لهي پنهنجن پيرن سان چور جا پير جانچڻ جي ڪندو‪ ،‬ته‬ ‫خبر پوندس ته ڪو پيرين اگهاڙو روڊ ڏانهن آيو آهي نه ڪي روڊ تان لٿو آهي‪ .‬گهڻا پي ِري‬ ‫ته اهڙا چاالڪ ٿين جو پاڻيَء مان به پير چونڊيو وٺن‪ .‬پاڻيَء مان به اهڙيَء جاِء تان نڪربو‬ ‫جتي ڇٻر يا ” َڏنِھ“ جو تمام گهڻو گاھ هوندو ۽ پير نه لڳندا‪ ،‬جي اهڙيَء جاِء ناهي ته جتان‬ ‫گهڻن ماڻهن جي گذر ڻ جي يا گهڻي مال گذرڻ جي واٽ هجي اتان نڪربو‪ .‬ڪم تي وڃڻ‬ ‫وارا ماڻهو صبح جو سوير اتان گذرندا يا ڀاڳيا صبح جو سويل مال پهرائيندا ته پير ڊهي‬ ‫ويندا‪ .‬چوريَء کان پوِء ڪي چور اهڙا ته ڇپڻا هوندا جو هفتو کن گهر کان ٻاهر ئي ڪونه‬ ‫نڪرندا‪ ،‬جڏهن ڳالھ ٺرندي ته ذرو ذرو ڪري پيا ُ‬ ‫ڪرٽيندا ۽ کائيندا‪ .‬ان وچ ۾ جيڪر ڀاڳيا‬ ‫شڪجي َڏ َ‬ ‫س واري ۾ هٿ وجهندا ۽ اهو چور تي بيهي رهيو ته به ُسنهن ساک سان ثابت‬ ‫ڪبو ته هن برابر َڏ ِسيو هيو پرمون ُاتي جو ُاتي جواب ڏنومانس‪ ،‬ڀلي قرآن وٺوس جي‬ ‫انهيَء ڳالھ ۾ تر جيترو به ڦيرو هجي‪ .‬پوِء به جيڪر پيرا ڀيٽا جو چيائون ته اڙ ڪبي ۽‬ ‫چئبو ته سرزمين تي نائون نمبر پير هيو منهنجو اٺون نمبر آهي‪ .‬پوِء به بنهي گهڻو ضد‬ ‫‪197‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٿيو ته پيرا ڀيٽا ۾ ِو َ‬ ‫ڀل ته پي ِري به بتال‬ ‫ک ماري َرکِبي‪ ،‬هڪڙي وک و ِڏي ته ٻِي نن ِڍي‪ِ ،‬‬ ‫ٿئي‪ .‬ان هوندي به جي ُسنهن ساک تي ڳالھ آئي چئبو آئون ڪ ِئي‪ ،‬ڪرائِي‪ُ ،‬ٻ ِڌي‪ُ ،‬س ِئي جي‬ ‫ُ‬ ‫ساک ڏيندس ۽ مون تي سئو سالن ۾ به ثابت ٿئي ته َسڱ چٽي ڀريندس‪ .‬گهڻا تڻا ڀاڳيا ته‬ ‫اهڙي ڳالھ تي ئي اعتبار ڪري ويندا‪ ،‬۽ توبھ توبھ ڪندي چوندا ادا مون بس ڪئي‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫جيڪڏهن ڪوئي َمڇڏ نڪتو۽ ڀلو سونهارو کڻڻ الِء ضد ڪيائين ته اعتماد سان ُاٿي ُوضو‬ ‫ڪبو‪ ،‬وضوَء ڪر ڻ تائين گهڻا تڻا ڀاڳيا ته يقين ڪري وٺندا ۽ چوندا ادا بس‪ ،‬تون به سچو‬ ‫ضدي نِڪتو ۽ قرآن مٿي تي‬ ‫ته قرآن به سچو اسان جي توبھ‪ ،‬ته به بچي وڃبو‪ .‬جيڪو صفا ِ‬ ‫کڻائڻ الِء مسيت ۾ وٺي ويو ته قرآن تي هٿ رکي سڀ سچ ٻڌائي ِڏبو‪ ،‬گڏوگڏ ڀاڳئي کي‬ ‫به انهيَء قرآن جي ُمحابي عرض ڪبو ته سڀ وهنوار ڪندس‪ ،‬ڏنڊ ڏوھ ڀريندس نڪي‬ ‫ٻڌرائجانِء۽ نه ئي خوار ڪجانِء‪.‬‬ ‫ڍڳي ڍور جا چور به ايئن ئي پير وڃائيندا هيا‪ .‬ڪي پنهنجي گهرن ۾ ئي ٻڌندا هيا ته ڪي‬ ‫پاٿاريدارن وٽ مال ٻڌندا هيا‪ .‬ڪي چور وري اهڙا نڀاڳا۽ بي ساعتا هوندا هيا جن جي‬ ‫چوري لِڪي ڪونه سگهندي هئي ان ڪري انهن جو مال ڪير به ڪونه ٻڌندو هيو ته ُاهي‬ ‫ڪنهن گهاٽي جهنگ ۾ ڍور ٿمي‪ ،‬انهن جو منهن ٻڌي ڇڏيندا هيا‪ .‬گگدام سـڄو ڏينهن بکيا‬ ‫ُاڃيا َٻڌا بيٺا هوندا هيا‪ ،‬چور ٻي رات جو اچي اتان ڪڍندا هيا‪ .‬پوِء ڪنهن ٿانيڪي جاِء تي‬ ‫وڃي ٿميندا هيا‪ .‬مال جي چورن ۾ به ڪي کاٽڙين جهڙا ڇپڻا هوندا هيا ته ڪي وري وات‬ ‫ڦاٽوڙا هوندا هيا‪ ،‬سي هوٽلن تي ويهي وڏا احوال ڪندا‪ ،‬اجائي ڦلر به ڪندا جيڪا ڪنڌ ۾‬ ‫پئجي ويندي ُهين‪ .‬جڏهن مال جي گھورپ هلندي ۽ وڙولون اينديون ته چور ۽ انهن جا‬ ‫چڱا مڙس ڀاڳين کان ڀاڙا وٺي‪ ،‬ٽيڪيسون ڪري‪ ،‬سنگت ساٿ وٽ وڙول َهالئيندا۽ چوندا‬ ‫ادا فالڻو ماڻهو اسان جو پڳ مٽ ُ‬ ‫يار آهي ۽ مال ويو اٿس يا کاٽ لڳو اٿس سو ڪهڙي به‬ ‫حالت ۾ورائڻوآهي‪ ،‬عزت جو سوال آهي‪ .‬اڳلو وري کانئن مال جا پارپتا پڇندو‪ ،‬رنگ‪ ،‬قد‪،‬‬ ‫بت وغيرھ سڀ‪ .‬ٻئي ٽئي ڏينهن ورندي وٺڻ جو چئي پوِء واپس ورندا‪.‬‬ ‫اسانجي سانڀر ۾ هن تر ۾ ڪي پيري اهڙا به هيا جو هڪ ڀيرو جيڪو پير کڻن‪ ،‬ان جي‬ ‫وڃين‪ .‬ماٺ ميٺ ۾ پيا چورن جون پڇائون ڪن‪ ،‬يا جيڪو‬ ‫وک اندر جي ڦرهيَء تي لکجيو‬ ‫ِ‬ ‫چرندڙ ُپرندڙ ُسجهين ُان جي وک ِڏسي ڇڏين‪ .‬اڳيان توڙي هاڻوڪا پيري سچي ڪڏهن به‬ ‫نه ڪندا هيا‪ .‬بنهي ڪا لت ڳ ِري پين ته به چور جو نالو نه کڻندا‪ .‬باقي چوري وٺي ڏيندا‪.‬‬ ‫ڪي ته اهڙا به پيري هيا جيڪي چور جو پير سڃاڻي‪ ،‬ورهڙي کي هڪ هنڌ بيهاري آڏ واهر‬ ‫يا پير آهوڙڻ جو چئي ٻن ٽن ميلن تي هلي وڃي چور جي پٺيَء تي هٿ رکي چوندا هيا ته‬ ‫‪198‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تنهنجو پير سڃاتو اٿم‪ ،‬مال مون کان سواِء ڪنهن کي به نه ڏجانِء‪ .‬ڪجھ ڏينهن بعد ڀاڳين‬ ‫جو بار پوندو هين ته کانئن ُڀنگ وٺي ڪجھ حصو پاڻ رکي باقي چورن کي ڏيئي مال‬ ‫موٽائيندا هئا‪ .‬انهن ڇپڻن چورن مان هڪ الهورايو به هيو‪ ،‬ڪنهن کي خبر ڪونه هئي ته‬ ‫هيُء جڏڙو۽ ڦڏڙو به کتنگ چور هوندو‪ .‬ڳالھ تڏهن ُکلي جڏهن مڙس صفا سڃيو تتڙينگ‬ ‫ٿيو ۽ ُملن اچي سوڙهو ڪيس ته رب ڏمريو اٿئي نمازون پڙهي ِريجهائينس‪ .‬نيٺ جڏهن‬ ‫وڏي ڏاڙهي رکي پڪو نمازي ٿيو ته در در وڃي ماڻهن کان بخشائڻ لڳو‪ .‬هڪ ڀيري پڇيو‬ ‫مانس الهورايا‪ ،‬ڏي خبر فالڻي ماڻهوَء جو مون سان گڏجي کاٽ هنيو هيئه ُان کان به بخشايو‬ ‫اٿئه يا نه؟ چوڻ لڳو يار هڪ ته اهو کاٽ بنهي وڏو هيو‪ ،‬ٻيو ڌڻي به ڏاڍو ڏنگو آهي‪ ،‬بخشڻ‬ ‫ته پري رهيو ُمرڳهين ماري وجهندو‪ ،‬ان ڪري اهو قيامت جي ڏينهن رب سائينَء جي‬ ‫سامهون سوال ڪري بخشائيندس‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي ڪيم پنهنجي ڦني خانيَء جي‪ ،‬چوريون ڪريو‪ ،‬ماڻهن جا مال ُڀنگ تي ورايو‪،‬‬ ‫هوٽلن تي ويهي کڳيون هڻان ته فالڻي جو کاٽ سئيَء سڳي سوڌو ورايم‪ ،‬فالڻي جا ڏاند‬ ‫ڏينهين ِڏتو هن تر جو ڏاڍو ُمڙس چور ُهيو‪ .‬هڪ ڀيري منهنجي ڳوٺ جي‬ ‫ورايم‪ .‬تن‬ ‫ِ‬ ‫مينگھواڙن جي چوريَء تي آيو‪ .‬همراهن سنڀالي ورتو‪ .‬رڙ ٿي‪ ،‬هڪ ٻه فائر ٿيا ته وٺي ڀڳو‪،‬‬ ‫اڳ ورتومانس‪ .‬سيون ايم ايم جي چوراڻي رائيفل هجيم‪ .‬پنجئي گوليون مِس ٿِيون۽‬ ‫همراھ بچي ويو‪.‬‬ ‫ڪهاڙي ُ‬ ‫بي اي پارٽ ٽو جو امتحان ڏيڻ ميرپورخاص وڃان ته ُ‬ ‫ڪلهي تي ۽ ٽوپي نراڙ تي‬ ‫رکي گهران نِڪران‪ .‬ڪهاڙي ٻارهين ميل جي ڪنهن دڪان تي ڇڏيو پوِء بس ۾ چڙهان‪.‬‬ ‫واپسيَء تي ساڳي ڪهاڙي هٿ ۾ ٻانهن جي لوڏ ۽ چوراڻي سنگت سان ٻکوٻک‪َ ،‬ه ُل‬ ‫ڪالهوڪي هنڌ‪ .‬ابي امان کي اها ُاٿ ويهه نه وڻي ته سمجهائين پر وڻ گهوڙو َٻڌڻ ئي نه‬ ‫ڏيان‪ .‬تن ڏينهين ايترو ته بي ضمير ۽ بي حس ٿي ويس جو ’’ڪنهن به ُسکئي گهر جي‬ ‫چوري ڪونه ڪيون‪ُ ،‬رڳو مِسڪينان مار ڪندا وتون‪ُ .‬سکين مان ڊپ ٿئي ته متان بندوق‬ ‫جنس‪َ ،‬متان َٻڌائي ِوجهي‪ُ .‬سڃئي مان نه هوندي لهر‬ ‫وارو ُهجي‪َ ،‬متان چار چور چئي ۾ ُه ِ‬ ‫نه لوڏو‪ ،‬رڙندو‪ ،‬روئيندو‪ ،‬نيٺ الهه تلهه وڪڻي به ُڀنگ ڏيندو‪ .‬سال ڏيڍ ۾ االئي ڪهڙا َقهر‬ ‫ٿيا‪ .‬انهيَء حرام جي ڪمائيَء مان بوسڪيَء جو َپٽڪو ورتم‪ .‬ٻه ٻه ُترا ڇڏيان‪ُ ” .‬ٻڪل“ هڻيو‬ ‫هالن‪ .‬چوڦير بلي بلي هجيم‪.‬‬ ‫رجي َڀر ِجي نيٺ ُاٿلندي‪ُ ،‬اٿلڻي ُهجي سا اڄ ٿي ُاٿلي يا ُسڀاڻ ٿي ُاٿلي‪.‬‬ ‫وڏڙا چوندا آهن ته َڀ ِ‬ ‫نينگر ُ‬ ‫ڪڏي‪ُ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫اڄ نه ُٻڏي ُسڀاڻ ُٻڏي‪.‬‬ ‫درياَء ڪنڌيَء‬ ‫‪199‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫هڪڙي ڀيري هنڱورني ڏانهن برادريَء جي ڪنهن َڀ َ‬ ‫ت جو سڏ مليو‪ .‬سنگت سان گڏ َسنبت‬ ‫ٿي‪ ،‬صالح بيٺي ته َڀ ُت کائي رات جو َڀ ِر واري ڳوٺ مان ڍڳا ڪاهبا‪ .‬وڻ وڻ جي ڪاٺي‬ ‫هڱورني ۾ گڏ ٿيڻا ُهجون‪ ،‬بس ۾ هڪڙو شر مليو‪ ،‬چور ته هيو پر اسان جي سنگت مان‬ ‫ڪونه هيو‪َ .‬بس مان لٿا سون‪ ،‬ڪارا ڪپڙا‪ ،‬بوسڪيَء جا پٽڪا‪ ،‬ڊگھن پانئچن سان شلوارون‬ ‫پيرن ۾ لڙڪنديون بازار جي مِٽي ُٻهارينديون َهلن‪ .‬سامهون بازار ۾ پوليس بيٺي هئي‪.‬‬ ‫پوليس ڏسي بدن مان ُدرڙيون نڪتيون‪ .‬االئي متان روڪي ُپڇا نه ڪن‪ ،‬دل کي ڏڍ ڏنم‪،‬‬ ‫نه نه پوليس ڇو روڪيندي؟‬ ‫جمعداراحمد حسين گوندل ُکليل ِپڪ اپ ۾ اڳيان ويٺو هيو‪ ،‬چار سپاهي ڊالي ۾ ڪرسين‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڌ ڪري َم ِٽياسون‪.‬‬ ‫تي پويان ويٺل ُهجن‪ .‬اسين النگون هڻندا پوليس جي اڳيان هيٺ‬ ‫اوچتو جمعدار جي َهڪل ٿي‪ ،‬اڙي بيهي رهو‪.!-‬‬ ‫َلوڻا ڦيرائي ڏٺو سين ڀانِء ُڀليا آهيون ٻئي ڪنهن کي سڏ هوندو‪ِ .‬وک کنئي سون ته هڪل‬ ‫سان گار ڏيئي چيائين‪ . . . . . . . . . . . . . . . .،‬اڙي ُٻڌو ڪونه ٿا‪ ،‬هيڏانهن اچو‪.‬‬ ‫اسان جون ٽنگون ٿِڙيون‪ ،‬جسم مان سيئاٽو نڪتو‪ ،‬گڏيل آواز سان چيوسين اسان؟“!!‬ ‫ٻيو نه ته اوهان جا بابا؟ ورندي ڏنائين‪.‬‬ ‫سوچيم‪ ،‬مار‪ ،‬هيُء ته ڪو ِڇتو آ االئي ڇا ڪندو؟ ايتري ۾ سپاهي ُٽپ ڏئي پڪ اپ مان‬ ‫لٿا‪ ،‬اڳيان اهو شر هيو آئون پويان هيس‪ُ .‬هن کان ُپڇيائون‪ ،‬اڙي ڪير آهين؟‬ ‫جواب ڏنائين‪ ،‬شر‪ .‬پڇيائون ڪٿي جو؟ وراڻيائين الحداد جي ڳوٺ جو‪ .‬ڪجھ سوچي‬ ‫چيائون‪َ ،‬و ُڃ‪.‬‬ ‫ڪتيَء َ‬ ‫ُ‬ ‫ڪ َن َوڍايا‪ ،‬هن مون ڏانهن لوڻو به ڪونه هنيو۽گولي ٿي ويو‪ .‬هاڻ منهنجو وارو‬ ‫آيو‪ِ ،‬دل ۾ سوچيم‪ ،‬ڏاڍو مڙس آهيان‪ ،‬شر آهيان‪ُ ،‬رگهي مينگهواڙ جي ڳوٺ جو سڏايم ته‬ ‫پوليس کِلندي‪ .‬چوندا شر ۽ ويٺو آ مينگهواڙ جي ڳوٺ ۾‪ .‬سوچيم چوندس رمضان شر‬ ‫جي ڳوٺ جو آهيان‪ ،‬وري ٻي سوچ آيم‪ ،‬پر رمضان جو نالو ته وٽي تي به ڪونهي‪ .‬دل کي‬ ‫ڏڍ ڏنم‪ ،‬اهلل خير ڪندو‪ .‬جمعدار پڪ اپ مان َلٿو۽ ِسڌو ٿي بيٺو‪ ،‬شينهن ُمڙس ُهجي‪ ،‬مون‬ ‫کان پڇيائين اڙي تون ڪير آهين؟ وراڻيم شر‪ .‬پڇيائين ڪٿي جو؟ وراڻيم‪ ،‬رمضان شر‬ ‫جي ڳوٺ جو‪ .‬ٿوروسوچيائين پر رمضان ڪونه ُس ُ‬ ‫جهيس ته هڪل ڪري چيائين‪ ،‬چور چور‬ ‫جو ُپٽ آهين‪ .‬دل ۾ سوچيم انگريزيَء ۾ ڪوڙ ٿو َهڻان‪،‬‬ ‫انگريزيَء ۾ چيم‪ ،‬سائين آئون سنڌ يونيورسٽيَء جو شاگرد آهيان‪ .‬پيرن کان مٿي تائين‬ ‫غور سان ڏٺائين‪ .‬شايد سوچيو هوندائين يونيورسٽيَء جو شاگرد‪ ،‬پٽڪو‪ ،‬ڪارو ويس‪،‬‬ ‫‪200‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َپٽائين لٺ۽ ست وال سٿڻ‪ ،‬شايد ڪو کوڙو نه لڳس‪ .‬کيس سوچيندو ۽ گهوريندو ڏسي‬ ‫يڪدم چيم‪ ،‬ماستر به آهيان سائين‪ .‬جلديَء ۾وراڻيائين تڏهن پٽڪو ۽ َلٺ به اٿئي‪.‬‬ ‫ايئن چوندي ئي اوچتو زوردارٿڦڙ ڳل تي هنيائين ته ڪنن مان دونهان نڪري ويا‪َ .‬پٽڪو‬ ‫وڃي بازار جي گهٽيَء جي ُٿڪن ۽ کانگهارن ۾ ڀريو‪ ،‬اڃان پاڻ سنڀاليم مس ته ٻي ٿڦڙ‬ ‫ٻئي ڳل تي لڳي ته ڀنواٽي اچي ويم‪ ،‬سپاهين کي هڪل ڪيائين‪ ،‬اڙي َٻڌوس‪.‬‬ ‫پوليس وارن منهنجي ئي پٽڪي ۾ منهنجا هٿ ُپٺيان ِڇڪي کڻي َٻڌا‪ ،‬گاريون ۽ ڀونڊا‬ ‫ڏيندي چوڻ لڳا‪ ،‬چور‪ ،‬لوفر صاحب سان ٿو گِٽ مِٽ ڪرين‪.‬‬ ‫ايئن چوندي ُڄنڍن مان جهلي کڻي ُاڇاليائون پڪ اپ جي ڊالي ۾‪ .‬پوليس وارا چڙهيا‪ ،‬هاڻ‬ ‫آئون پوليس وارن جي پيرن ۾ پيو آهيان‪ .‬جمعدار َه َ‬ ‫ويهاريوس‪،‬‬ ‫ڪل ڪئي‪ ،‬اڙي ُاٿاري‬ ‫ِ‬ ‫بازار جي گشت ۾ ڀلي ته چور چڪار ڏسنس‪ ،‬پاڻ کان َ‬ ‫ڪ َن هڻندا‪.‬‬ ‫ٻئي هٿ پويان ٻڌل بيوس ۽ الچار پڪ اپ جي ڊالي ۾ سپاهين جي پيرن ۾ اوڪڙو ويٺو‬ ‫هيس‪ ،‬شهر جا ماڻهو رونشو پيا ِڏسن‪ .‬پوليس وارا گهڙيَءڄنڊا پٽين‪ ،‬گهڙيَء َچنبا هڻن‪،‬‬ ‫کِلن ۽ رونشو پيا َ‬ ‫ڪ ِن‪ .‬سڄي شهر جو گشت ڪرايائون هڪ ڀيرو‪ ،‬ٻه ڀيرا‪ ،‬ٽي ڀيرا‪ِ .‬دل ۾‬ ‫دعائون پيو گھران منهنجا موال اڄ جان ڇڏاِء‪ ،‬اڳتي الِء توبهه ڪيم‪ .‬ڀئو پيو ٿئيم‪ ،‬ٿاڻي‬ ‫ڪ َن ڪيم ته ٿاڻو ڌوئاريندا‬ ‫ڪ َن نه ڪيان‪ ،‬جي ِ‬ ‫تي ضرور ماريندا‪ ،‬ماني به َڍ َو تي کاڌل اٿم‪ِ ،‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪندس‪ ،‬سڀ چوريون باسيندس‪ ،‬وري سوچيان پوِء‬ ‫به‪ .‬سوچيان پيو مار کان اڳ ۾ سچي‬ ‫ته راڄ ٻڌبا‪ ،‬ماڻهو ڀاڙيو چوندا‪ ،‬پوِء به االئي ڪيترو جيل لڳي‪ .‬وري دل ۾ دعاگهران ”اهلل‬ ‫سائين تون بچاِء‪ ،‬امان مري ويندي‪ ،‬ابي جواالئي ڇا ٿيندو‪“ .‬؟ماستر ُپٽ چوريَء ۾ ٻڌ و‬ ‫وڃي!!رب سائين هتان ُڇٽان ته ڪنڀار وانگر م ِٽي ُ‬ ‫ڪٽيان‪ .‬منهنجي ابي ڏاڏي جي چوري‬ ‫ڪرڻ کان گيسي‪ .‬نيٺ رب سائينَء دعا ُٻڌي‪ ،‬حمير ڏٺو‪ ،‬پڪ اپ روڪايائين‪ ،‬جمعدار لٿو‪،‬‬ ‫ڀاڪر پائي مليا‪ ،‬جمعدار کي ميار ڏيندي چيائين‪ ،‬واه يار واه منهنجو مائٽ‪ ،‬سوبه ماستر‬ ‫جهليو اٿئه‪ .‬جمعدار وراڻيو‪ ،‬چور آهي‪ِ ،‬ڏس ته ڪيئن ٿو چوريون باسي‪ ،‬رڳو ٿاڻي تي هلي‪.‬‬ ‫حمير مرحوم کيسي ۾ هٿ وجهي ٻه ڳاڙها نوٽ ڪڍي جمعدار جي کيسي ۾ وڌا ته گهڙيَء‬ ‫۾ ئي بدلجندي‪ ،‬يڪدم سپاهين کي چيائين‪ ،‬اڙي ڇڏيوس‪ .‬منهنجا هٿ ُکليا ته پٽڪو َ‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڇ‬ ‫۾وڌم‪ ،‬لٺ پوليس وارن ڪونه ڏني‪ ،‬حمير مرحوم کي انڌو منڊو هٿ ڏئي‪ ،‬الهه واهي‬ ‫ڪيم الريَء ڏانهن‪ ،‬ڇا جا َڀت؟ ڇا جي سنگت؟‬ ‫ڳوٺ پهچي سڌو ڀوڄي درزيَء وٽ ويس ۽ چيم ”ڪاڪا هن َپ ِٽڪي مان ٻه قميصون ته‬ ‫ٺاهي ڏي‪ ،‬ماپ اڳئي اٿئي‪ .‬چيائين‪ ،‬ڇو ڀال پٽڪو ته وڏي شوق مان ورتو هيئه؟‬ ‫‪201‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫چيم‪ ،‬ڪاڪا ڇڏ انهيَء ڳالهه کي‪ ،‬شادي پلي َڍڪي َڀلي‪َ .‬‬ ‫گهر ُپهتس ته امان پڇيو‪َ ،‬ڀت تي‬ ‫ڪونه وئين ڇا؟ ُچپ رهيس‪َ ،‬چپ ُچرن ئي نه‪ .‬ابو ُاٿيو امان ُاٿي ڳاڙهن ڳلن تي َ‬ ‫ديو جهڙي‬ ‫جمعدار جي آڱرين جا نشان چٽا بيٺا ُهجن‪ .‬نشان ڏسي پڇيائون‪ ،‬ڪيروڙهيو اٿئي؟ هي ڇا‬ ‫آهي؟ چيم‪ ،‬نه نه خير آ ڪجھ به ڪونه ٿيو آهي‪ .‬چون ُٻڌاِء ڇا ماجرا آهي؟‪ ،‬نيٺ ٻڌايم۽‬ ‫ُٻڌائيندي روئي پيس‪ .‬بابا کِليو وري کِليو‪ ،‬اسان ته اڳ ئي سمجهيو پئي ته ايئن ٿيندو‪ ،‬پر‬ ‫تون اڪيلو اوالد هئين‪ ،‬توکي ڇا چئون؟ گهڙي رکي بابا پڇيو‪َ ،‬پ ِٽڪو ڪيڏانهن ڪيئه؟؟‬ ‫وراڻيم‪ ،‬اهو ڪاڪي ڀوڄي کي ڏنم ته قميصون ِسبي ڏئي‪ .‬اڳتي الِء ڪونه َٻ ُ‬ ‫ڌندس‪ .‬ڪڏهن‬ ‫به نه‪ ،‬توبھ ڪيم‪ ،‬گِيسي ڪيم‪ .‬ڪجھ ڏينهن ُگذريا سنگت اچي َسڏ ڪري ته لِڪيو َوڃان‪.‬‬ ‫چئون ته گهر۾ ڪونهي‪ .‬دل ئي ِدل ۾ َقسم کنيم ته ڪڏهن به چوري‬ ‫ماڻهن کي چوان وڃي‬ ‫ِ‬ ‫نه َ‬ ‫ڪندس‪َ .‬ڀلي ته ڪير منهنجي به چوري ڪري وڃي‪ .‬ڪنهن سان پالند به نه ڪندس ۽‬ ‫ُ‬ ‫ڏيندس‪ .‬هيستائين‬ ‫ڪرائيندس‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پرچورن کي ماني به نه کارائيندس ۽ ِڏسي پاسو‬ ‫جي ڪرتوتن تي َبس وڏي ندامت اٿم‪.‬‬ ‫اهو قصو پنجويھ ورهيه اڳ جو آهي هن عمر ۾ به سوچيان ٿو ته زندگيَء جي انهن ٻن‬ ‫ورهين جي ڪارنامن تي ڏاڍو شرم ٿو اچيم‪ .‬بي اي پاس‪ ،‬ڪامريڊ ۽ چور!!!‪ُ .‬ٻڏي مرڻ‬ ‫جو مقام هيو‪ .‬ورهين پوِء تاج مري مليو ته اهاڳالهه ڪئي مانس‪ .‬ڳالهه جي تڪ تور سياسي‬ ‫انداز ۾ ڪندي چيائين‪ ،‬اهي به ضياَء جي پاليسين جا اثر ُهيا۽ معاشري جي اصالح ڪندڙن‬ ‫الِء حالتون ئي اهڙيون پيدا ڪيون ويون جو اهي اصالح بجاِء معاشري جي بِگاڙ ۾ لڳا‪.‬‬ ‫تو ته ڪجهه به نه ڪيو هيو‪ ،‬چڱا موچارا ُمهانڊا ڌاڙيل ٿيا‪ ،‬ڦورو ٿيا‪ ،‬خون ڪيائون‪ ،‬رت‬ ‫سان هوليون کيڏيائون‪ .‬اهو جمعداراحمد حسين پوِء ‪ SHO‬ٿيو‪ ،‬آُء بينڪ آفيسر ٿيس‪ ،‬هڪ‬ ‫ڀيري مليوته سوچيم سندس احسان َمڃان‪ .‬اندر جي شر ٻروچ چيو ٿڦڙن کي ياد ڪري‬ ‫بيعزتو ڪرينس‪ .‬پر اندر جي چور تي تاج مريَء جو شاگرد حقيقي انسان حاوي ٿيو‪ ،‬شيطان‬ ‫تي انسان حاوي ٿيو‪ ،‬ڪجهه به ڪونه چيو مانس‪ ،‬مري ويو ته دعائون گھريم‪ ،‬رب سائين‬ ‫مون کي انسان ڪيو َاٿائين جنت ۾ جايون ڏجانس‪ .‬پٽڪي تان ياد آيم ته جڏهن ‪ 1997‬۾‬ ‫ٻي شادي ڪيم ته گھڙي کن الِء پٽڪو َٻ ُ‬ ‫ڌم‪ ،‬تڏهن به لوڻا پيو هڻان ته متان پوليس اچي‬ ‫َٻڌي‪ .‬عيدن تي‪ ،‬شادين تي‪ ،‬خوشين تي‪ ،‬نياڻيون َچ َون‪ ،‬بابا َپ ِٽڪو ٻڌو‪ ،‬نياڻين جي دل رکڻ‬ ‫الِء گھڙي کن َٻڌان ۽ جلدي الهيو ڇڏيان‪ .‬اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن گهڻن چورن کان چوريون‬ ‫ڇڏايم‪ ،‬اوڙي پاڙي ۾ چوري چڪاري ٿئي ڪاوڙ اچيم۽ چورن کي پوليس جي حوالي‬ ‫ڪري‪ ،‬چڱا موچارا پادر َهڻايان‪ُ .‬انهن سان ُدشمنيون به ٿِيم‪ ،‬اڃان به َاٿم پر َهالن پيو‪.‬‬ ‫‪202‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڀائو عبدالقادر جوڻيجي ڪٿي لکيو هيو ته سنڌ ۾ ڪوچڙا وڏا مشهور ۽ کتنگ چور هوندا‬ ‫هيا‪ ،‬مون کي چٽيَء طرح ياد آهي ته اسان جي سانڀر ۾‪ ,‬اسان جي ڳوٺ ٻاهران نربت‬ ‫ڪوچڙي جو گهر هوندو هيو‪ ،‬ڳوٺ جا ماڻهو سڄو ڏينهن ٻني ٻاري جا ڪم ڪري راتين‬ ‫جو َه ُچ ٿي جڏهن واپس گهرن ۾ايندا هيا ته چوريَء جي ڊپ کان وارا ٺاهي ڳوٺ تي َپهرا‬ ‫ڏيندا هيا‪ .‬پر ُ‬ ‫ڪوچڙن جي گهر کي نه پهرو هوندو هيو ۽ نه ئي کين چوريَء جي پرواھ‬ ‫هوندي هئي‪ُ .‬اهي سڄو ڏينهن السي گڏهن“ تي چڙهي پيا گهمندا هيا‪ .‬آئون دوستن کان‬ ‫پڇندو هيس ته هي ڇو ڪونه ٿا پهرا ڏين؟ ته وراڻيندا هيا ” ڀائو‪ ،‬ڪوچڙا پاڻ وڏا چور آهن‬ ‫ڪنهن جي ڦِٽي آهي جو سندن لوڙهو لتاڙي؟ هونئن به پاڻ وٽ سنڌيَء ۾ هڪڙي چوڻي‬ ‫مشهور آهي ته جڏهن ماڻهو ڪنهن ڏکئي انسان مان ڦاسندو آهي ته چوندو آهي ٻيلي هن‬ ‫” ُ‬ ‫ڪوچڙي“ مان منهنجي جان ڇڏايو‪ .‬سو واقعي اهڙيَء طرح دشمن کي چنبڙندا هيا جهڙا‬ ‫”چچڙ“ هجن‪ .‬سندن کاٽ هڻڻ جي فن بابت ته ڀائو عبدالقادر گهڻو ڪجھ لکيو آهي‪ ،‬پر‬ ‫هڪ نئين ڳالھ جيڪا مون ان وقت ڪوچڙن ۾ ڏٺي سا هئي جهنگ مان مال مارڻ‪ .‬ڪوچڙا‬ ‫السي گڏهن تي چڙهي سڄو ڏينهن ماڻهن جو جهنگ ۾ چرندڙ مال پيا تاڙيندا هيا‪ .‬ڪنهن‬ ‫ڏينهن ڌراڙن کان اک بچائي‪ ،‬ڪنهن َ‬ ‫ڪچڙي گهيٽي يا آئٺ جي ُمنڍي مروٽي‪ ،‬گهڙيَء پلڪ‬ ‫۾ ڪپڙي ۾ ويڙهي‪ ،‬السي گڏھ تي النگ ورائيندا هيا‪ .‬ڌراڙ ۽ ڌڻي رات جو مال سنڀاليندا‬ ‫هيا‪ ،‬ورندي ڏينهن تائين ڪوچڙن جي گڏهن جو نه پير نه ُکر‪ .‬نربت ڪوچڙي جي گهر وٽان‬ ‫گذرندي هميشھ ُسوتلين ۾ َ‬ ‫پويل گوشت ُاس ۾ سڪندو ڏسي مون سميت گهڻن جو روح‬ ‫پيو پاڻي ٿيندو هيو‪ ،‬گهڻو پوِء اهي ڪوچڙا هتان لڏي وڃي ٻئي هنڌ آباد ٿيا‪ ،‬۽ ڌنڌو مٽائي‬ ‫لليچپ شروع ڪيائون‪ .‬ان ڌنڌي ۾ به سندن عالئقا ورهايل هوندا هيا‪ .‬اڄ به ان ڌنڌي جا‬ ‫ماهر آهن‪.‬‬ ‫ان زماني جي چورن جو چوڻ هوندو هيو‪ ،‬ادا ِدس ڪاڻي ڪجي پر ِڏس ڪاڻي نه ڪجي‪.‬‬ ‫راڄ‪ ،‬برادري‪ ،‬اوڙي پاڙي جي ننگ جو وڏو خيال ڪبو هيو‪ ،‬اهڙي هنڌان چوري ڪبي‬ ‫جتي ڪنهن ڏاڍي مڙس جو هٿ نه هجي ۽ سنگت ساٿ جي به ميار نه ملي‪ ،‬ڪوهن تان‬ ‫وڃي چوري ڪبي‪ .‬اڄ جيان اوڙو پاڙو ڪونه لڄائبو‪ .‬پوِء به جي ڪو اک پور اهڙو ُ‬ ‫ڪڌو‬ ‫ڪم ڪري ويو ته کانئس ڳائي وڄائي‪ ،‬پاُء پاڻي وٺبو‪ .‬سنگت ساٿ کي َست َستان ڪبي‪،‬‬ ‫ٻيلي مڙس کي چئو‪ ،‬وهنوار ڪري‪ ،‬ڀاڙيو نه ٿئي‪ ،‬نه ته مزو ڪونه ٿيندو! پوِء به جي اڳلو‬ ‫نه مڃيندو ته پالند ٿيندو‪ .‬پالند به ٽن قسمن جا ٿيندا هيا‪ ،‬پهرئين پالند ۾ ته چور صاحب‬

‫‪203‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي اوڙي پاڙي مان چوري ڪبي ۽ ڳالهين مهاڙين کان پوِء چڱن َم َٺن معرفت‪َ ،‬‬ ‫ڪ َن جي‬ ‫بدلي َ‬ ‫ڪ ُن ٿيندو‪ ،‬يعني ڏي ۽ وٺ‪.‬‬ ‫ٻئي قسم جو پالند تمام خطرناڪ هوندو هيو‪ ،‬جنهن ۾ وهنوار نه ڪندڙ چور جي گهر تي‬ ‫هالن ڪبي‪ ،‬کاٽ هڻبو۽ کڻبا رڳو‪ ،‬زنانا ڪپڙا‪ ،‬گهوٻاٽن سان گڏ سنهي ُ‬ ‫الڪڙ چور پريان‬ ‫کان ئي وڍيو ايندا‪ ،‬هر اڌ فرالنگ بعد زناني ڪپڙي جي ُٽڪر جي جهنڊي ٺاهي ُاڀي ڪندا‬ ‫ويندا ته جيئن ورهڙي وارن کي خبر پوي ته ڪنهن مڙس ماڻهوَء پالند ڪيو آهي‪ .‬اهڙا‬ ‫پالند اڪثر ڪري ٻروچ قبيلن جا چور سماٽ جي چورن سان ڪندا هيا‪.‬‬ ‫ٽئين پالند ۾ اڳلي جومال ڪاهي‪ ،‬اوطاق تي کلئي عام َٻڌبو هيو‪ ،‬ورهڙو ويجهو ايندو‬ ‫ڏسي‪ ،‬ڳوٺ جو ڌڻي‪ ،‬چار وکون ڀري اڳتي وڌي وڃي‪ ،‬ورهڙي وارن کي چوندو هيو‪ ،‬ادا‬ ‫او اهو سامهون توهان جو مال ٻڌو بيٺو آهي‪ ،‬اسان جو توهان ڏانهن‪ ،‬فالڻو ڪي فالڻو‬ ‫وهنوار آهي‪ ،‬اهو وهنوار ڪري پنهنجو مال ڪاهي وڃو‪ .‬پوِء ٿيندو هيو چوراڻو فيصلو‬ ‫۽اهڙن چوراڻن فيصلن ۾ چوراڻا َو َ‬ ‫ٽ تمام گهڻا هلندا‪ ،‬فيصلو ڪندڙ ئي انهن چوراڻن‬ ‫وٽن کي منهن ڏيندو‪ ،‬عام ماڻهوَء ڪڏهن اهو تصور به ڪونه ڪيو هوندو ته چور فيصلي‬ ‫۾ اهڙي اڻ ٿيڻي ڳالھ به رکي سگهي ٿو‪ .‬چورن جا امين به چور هوندا هئا‪ ،‬فيصلن ۾‬ ‫ڪيئن پنهنجي ڳالھ رکجي‪ ،‬ڪوڙ کي ڪيئن سچ ثابت ڪجي‪ ،‬اهڙا ُگر چورن کان ئي‬ ‫ڪو سکي‪ .‬ان الِء هڪڙو قصو ڪندا هلون هڪڙي ڏاڍي مڙس چور ُبک مان ڪنهن جي‬ ‫ڪڻڪ جي راھ مان ٻوري ڀري کنئي‪ ،‬ٻئي ساڳئي ڳوٺ جا ۽ ويجها عزيز به هجن‪ .‬همراه‬ ‫پير به ڊاهي ڇڏيا‪ ،‬مالڪ جو شڪ ڏاڍي مڙس تي هجي‪ ،‬ڳالهيون ٿيون‪ ،‬همراه ڳالھ ڪرڻ‬ ‫سان قرآن کڻڻ الِء آتو هجي‪ ،‬فيصلو ڪندڙ به چور هيو‪ ،‬کيس شڪ پئجي ويو هن يار ۾‬ ‫رولو آهي‪ ،‬هڪڙي منٽ الِء چور کي ڪچهريَء مان ٻاهر ڪڍي ويو ۽ هوريان هوريان‬ ‫چيائين نڀاڳا تون به ٻوري ته ڪا نئين کڻين ها انهي ڦاٽل ٻوريَء مان داڻا ڪرندا تنهنجي‬ ‫در تائين ته ويا آهن!!‪ .‬همراه بيوقوفيَء مان سٿر تي ڌڪ هڻندي چيو‪ ،‬نه يار ٻوري ته ڏسي‬ ‫وائسي نئين کنئي هيم‪ ،‬داڻا االئي ڪيئن هارجي ويا‪ .‬ايئن چوراڻو وٽ کلي پيو ۽ همراھ‬ ‫ڪڻڪ جي ٻوريَء الِء ڪوڙو قرآن کڻڻ کان بچي ويو‪ .‬چورن جي چڱي مڙس ڳالھ کي‬ ‫ليِء مِٽي ڪندي فتوا ڏني ته همراھ چور ته ڪونهي پر جيئن ته ڌڻيَء جو ويساھ آهي ته‬ ‫سندس چور اهو ئي آهي‪ ،‬ان ڪري هيُء ڇڪايل همراھ ڪڻڪن لٿي‪ ،‬ٻوري ڪڻڪ جي‬ ‫ڀري ڏيندو‪.‬‬

‫‪204‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪجھ ڏينهن پهريان جي ڳالھ آهي ته هڪڙو بابا جو ساٿاري پوڙهو اچي نڪتو‪ ،‬ڪنهن‬ ‫زماني ۾ بابا سان گڏ مال چاريندو هيو‪ ،‬پوِء پنهجو سوٽ قتل ڪري جيل ۾ ويو‪ ،‬اتان جي‬ ‫رنگ مان جڏهن رڱجي نڪتو ته ڏاڍو مڙس چور ٿي پيو‪ ،‬اڄ پنجهتر ورهين جي ڄمار ۾‬ ‫پاڻ پٽن پوٽن سميت ساڳيَء ڪرت سان واسطو رکي ٿو‪ ،‬پوليس جو تپايل هجي‪ ،‬سو اچڻ‬ ‫ساڻ چيائين آئون تنهنجي پيُء جو ساٿاري آهيان‪ ،‬وڏي هلندي پڄندي اٿئي‪ ،‬پيُء جي قبر‬ ‫ڏي ڏس‪ ،‬مون بي گناھ جي پوليس مان جان ڇڏاِء‪ .‬هڪڙو پٽ ۽ ڀائيٽو اڳ۾ ئي چوري‬ ‫ڪندي جاڳي پيل ڀاڳيو مارجي وڃڻ جي سزا ۾ عمر قيد پيا ڪاٽِين‪ .‬هاڻ هن عمر ۾ آئون‬ ‫به ٿو ڪاٺ ۾پوان‪ .‬مون انهيَء حد جي پوليس عملدار ۽ ناظم سان ڳالهايو‪ .‬ٻنهي جو جواب‬ ‫هيو ته همراھ ڪنهن مسڪين جا ٻه ڍور جهنگ مان ٻڌا آهن هاڻ ڏئي ڪونه ٿو‪ ،‬هن کي‬ ‫موڪليو ته فيصلي ۾ سنهن ساک ڏيئي پاڻ آجو ڪري ٻي صورت ۾ ڀاڳيو ساک کڻڻ‬ ‫الِءتيار آهي ۽ هيُء مال ڀري ڏئي‪ .‬مون ان شخص کي جڏهن اهو جواب ٻڌايو ته چيائين‬ ‫آئون ساک ڏيندس ته بابا مون پنهنجي سر نه مال ٻڌو‪ ،‬نه ڏٺو ۽ نه وڪيو‪ ،‬مون چيو‪ ،‬چاچا‬ ‫پوِء ته تنهنجو ڪم ٿيو پيو آهي‪ .‬مون ناظم کي وري فون ڪري همراھ کي اوڏانهن روانو‬ ‫ڪيو‪ ،‬ٻئي ڏينهن ن اظم فون تي اطالع ڏنو ته سائين هن جو مسئلو حل ڪونه ٿو ٿئي‪،‬‬ ‫مون حيران ٿيندي چيو‪ ،‬ادا هيُء ساک ڏيڻ الِء ته تيار آهي!!‪ .‬ناظم وراڻيو سائين اوهان‬ ‫کي چوراڻو وٽ سمجھ ۾ ڪونه آيو‪ ،‬هيُء به سچي ساک ٿو ڏئي ته هن نڪي مال ٻڌو۽‬ ‫نڪي ڏٺو‪ ،‬اهو سڀ عمل هن جي ڪنهن پٽ‪ ،‬ڀائيٽي يا پوٽي ڪيو آهي۽ ڀاڳيو دانهيندڙ‬ ‫هن تي آهي‪ ،‬ان ڪري هيُء ساک ڏيڻ الِء صحيح آهي‪ ،‬باقي اوالد ۽ عزيزن جي ساک ڪونه‬ ‫ٿو ڏئي‪.‬‬ ‫ڪافي چور سرزمين تي ٻڌجي پوندا هيا‪ ،‬ڪي پنهنجي بي عقليَء سان ٻڌبا هيا ته ڪي‬ ‫ڀاڳين جي همت سان‪ .‬پر چورن کي ٻڌندو هميشھ چور هيو‪ ،‬ڇاڪاڻ ته کيس ئي چور جي‬ ‫گذرڻ جي گهٽن ۽گهيڙن جي خبر هوندي هئي‪ ،‬باقي الهڙ ڀاڳين کي ته چور گهوٻاٽن سان‬ ‫اڏاري ڇڏيندا هيا‪ .‬بي عقليَء سان ٻڌل چورن ۾ هڪڙو لڌو شر به هيو‪ ،‬ڪجھ همراھ لڌي‬ ‫سان گڏ ڪنهن ڳوٺ ۾ چوريَء تي ويا‪ ،‬ڀاڳيا جاڳي پيا هڪل ٿي ته وٺي ڀڳا‪ ،‬لڌو‪ ،‬ڀڄندو‬ ‫ڀڄندوسامهون ننڍڙن الڻن ۾ وڃي لڪو‪ ،‬ڀاڳين ڏٺو ته چور هتي ئي لڪو آهي‪ ،‬ويجها‬ ‫وينداسون ته ڪٿي گهوٻاٽو يا پستول هڻي ڦڦڙ نه ڪڍي وجهي‪ .‬ڀاڳين جي ُ‬ ‫ڪتي جو نالو‬ ‫به لڌو هيو‪ ،‬سو وٺي پنهنجي ڪتي کي زور زور سان ڪوڪاريائون ته لڌو‪ ،‬لڌو‪ ،‬لڌو‪.‬‬ ‫هوڏانهن الڻن ۾ ويٺل همراھ سمجهيو ته مار هنن ته مون کي سڃاڻي ورتو آهي‪ ،‬جو‬ ‫‪205‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫منهنجو نالو زور زور سان پيا وٺن‪ .‬ان ڪري ماٺڙي ڪري ڏاڙهي َکنهندو ٽپ ڏيئي اٿيو‬ ‫۽ ڀاڳين کي چيائين‪ ،‬ابا لڀنداسين نه ته ڪاڏي وينداسين“‪ .‬پوِء ته ڀاڳين اهڙي ڪيس جهڙي‬ ‫ُٻرڙي ڪئي ٻارن سان‪.‬‬ ‫اهڙي هڪ ٻي به ڪهاوت آهي ته ڪنهن ڳوٺ ۾ چور پيا ته ڀاڳيا به جاڳي پيا‪ ،‬را‪ ،‬را‪ ،‬ٿي‪،‬‬ ‫هڪڙي ڊڄڻي همراھ‪ُ ،‬کڏ تي چڙهي وٺي رڙيون ڪيون ته اتريون پاسو سنڀاليو‪ ،‬چور اتر‬ ‫طرف بابي جي گهاٽي سرنهن ۾ لڪي ويندا‪ ،‬چورن جو ٻڌو ته اترئين پاسي لِڪڻ جي جاِء‬ ‫آهي باقي سڄو ملڪ پوٺو لڳو پيو آهي‪ ،‬ڇونه ان طرف ڀڄون‪ ،‬سو جڏهن اوڏانهن ويا ته‬ ‫آندائون‬ ‫خبر پئي ته اتي پوٺو ئي پوٺو هيو‪ ،‬همراھ سوگها ٿي ويا‪ .‬جڏهن َٻڌي‪ ،‬اوطاق تي‬ ‫ِ‬ ‫ريگري؟ ان تي ٻڌل‬ ‫ته رڙين ڪرڻ واري ڳوٺ وارن کي چيو ڪيئن ٿا ڀانيو منهنجي ڪا‬ ‫ِ‬ ‫چورن همراه کي چيو هيو‪ ،‬ٻڌجي اسان به پياسون باقي پڻهين جي گهاٽي سرنهن اسان به‬ ‫ڏٺي‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ ٻڌل چور سان وڙهڻ کي عيب سمجهيو ويندو هيو‪ ،‬چوندا هيا ته ادا ڪوبه‬ ‫مڙس ماڻهو ڀاڳيو ٻڌل چور سان ڪونه وڙهندو‪ .‬جيڪر ڪوئي ڪنهن ٻڌل چور سان وڙهيو‬ ‫ته چوندا وڏو ڪو‪ .‬ڀاڙيو آهين‪ .‬پر ڪي ڪي ڀاڳيا انهن ريتن رسمن بجاِء ٻڌل چور جي‬ ‫الک الهي ڇڏيندا هيا‪ .‬اسان جي تر جو هڪڙو چور جنهن جو نالو خان هيو‪ ،‬ان کي دلشاد‬ ‫شاخ جي مڱڻهارن سرزمين تي ٻڌو هيو‪ ،‬اهڙي ته حالت ڪيائونس جو االئي ڪيترا سال‬ ‫پيٽان رت هلندو هيس‪ ،‬اوالد کي به چوري نه ڪرڻ جون نصيحتون ڪندو وتندو هيو‪ ،‬پر‬ ‫افسوس جو سندس اوالد انهيَء نصيحت تي عمل نه ڪيو‪.‬‬ ‫ڏاڍي مڙس چور کي جيڪر پوليس جهليو ته ٿاڻي ۾ ڀلي ڏينهن گذري وڃن پر ماني نه‬ ‫کائيندو‪ ،‬چانھ جي ڪوپ ۽ بسڪوٽ تي پيو گذارو ڪندو‪ ،‬ڀلي ته ُسڪي”ٻڙهو“ ٿي وڃي‪.‬‬ ‫پوليس جي مار به اهڙي ڳري هوندي آهي‪ ،‬جو جهڙي تهڙي جي کڻڻ جي جاِء ڪانهي‪ ،‬چڱن‬ ‫چڱن جا ٻرڙاٽ نڪريووڃن‪ ،‬ٿاڻي ۾ ٻڌل چور ماني انهيَء ڪري ڪونه کائن جو متان‬ ‫پوليس جي مار ۾ دست نڪري وڃن‪ .‬مار به عجيب قسم جي هوندي آهي انساني قد جي‬ ‫ڊيگھ جي حساب سان چار ڪال کوڙيل هوندا آهن‪ ،‬چور صاحب کي نانگو ڪري انهن‬ ‫ڪلن جي وچ ۾ منهن ڀر ليٽايو ويندو آهي‪ ،‬سندس هٿ ۽ پير ڇڪي انهن ڪلن ۾ ٻڌا‬ ‫ويندا آهن‪ ،‬ان بعد چمڙي جي ٺهيل سچ پتري يعني سچوِء سان سندس ٻنڊڻن تي وسڪارو‬ ‫ڪيو ويندو آهي‪ ،‬چور جي جيڪر ماني کاڌل هوندي ته دست هڻي ٿاڻو ڀري وجهندو‪ ،‬انهيَء‬ ‫مار جي عمل مان ڪو ڪو چڙهندو آهي‪.‬‬ ‫‪206‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جيڪو ٻنڊڻ ُ‬ ‫ڪٽائي مار مان چڙهيو اهو وڏو نالي وارو سڏبو‪ ،‬خلق دعوتون ڪندس‪ ،‬مار‬ ‫جا قصا کڻي ٻڌائيندو‪ .‬جيڪو مار ۾ ڪچو ٿيو ۽ اڳيون‪ ،‬پويون‪ ،‬ٿيون‪ ،‬ٿينديون‪ ،‬ڪيون‪،‬‬ ‫نه ڪيون سڀ باسيائين‪ ،‬راڄ مڙسن جا ٻڌرايائين‪ .‬ان کي چوندا اهو گوال ٿيو آهي‪ ،‬اهو‬ ‫گوالپ پيو ڪري وغيرھ وغيرھ‪ .‬ڪي اهڙي ماڻهوَء کي جوڻت به چون‪ ،‬يعني ادا فالڻو‬ ‫پوليس وٽ جوڻيون پيو هڻي‪ .‬ڪو مڙس پوليس جي ڊپ مان هميشھ الِء پوليس جو انفارمر‬ ‫ٿي ويندو ته کيس چوندا پوليس پٽيل‪ .‬چي ادا فالڻو ڀاڙيو هاڻ پوليس جو پٽيل ٿيو وتي‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ پوليس جو دٻدٻو ڏسڻ وٽان هوندو هيو‪ ،‬ڪٿي اوڙي پاڙي ۾ ڪا چوري‬ ‫ُٻڌبي ته چورن جي بدن مان سيئانڊو نڪري ويندو هيو‪ ،‬ڪن لڪائڻ ۾ پورا هوندا هيا‪،‬‬ ‫هوٽلن تي النگون هڻڻ بند ٿي وينديون هين‪ ،‬پوِء به راڄ َٻڌبا ۽ ُ‬ ‫ڪٽبا هيا‪ .‬مٽوَء نالي اسان‬ ‫جو هڪڙو ڀورڙو عزيز آهي‪ ،‬هڪ ڀيري ڪهاڙي کڻيو ٻارهين ميل تي پئي ويو‪ ،‬ڪنهن‬ ‫چيس ڀائو ٻارهين ميل تي پوليس بيٺي آهي ۽ تنهنجا به چوراڻا مهانڊا آهن‪ ،‬ڪٿي جهرڙجي‬ ‫نه وڃين‪ .‬همراھ اتان ئي واپس وريو‪ ،‬هرڪنهن کي چوندو وتيو‪ ،‬يار اسين اڄڪلھ هوٽلن‬ ‫تي ڪونه وڃون‪ ،‬چور ته ناهيون پر چوراڻا مهانڊا اٿئون ان ڪري پوليس ٻڌي وٺندي‪.‬‬ ‫ملڪ جي ُمک منصف اڄڪلھ جي پوليس کي ٽين جنس ڪري وڌو آهي‪ .‬گڏوگڏ مشرف‬ ‫جي نئين پوليس آرڊر موجب آپريشن ۽ انويسٽيگيشن جا شعبا الڳ ٿيڻ سان به چورن‬ ‫جو ڀلو ٿيو آهي‪ ،‬هاڻي حالت اها آهي ته آپريشن وارو صوبيدار ايف آئي آر ڪاٽي‪،‬‬ ‫انويسٽيگيشن ڏانهن موڪليو پاڻ تان بار الهيو ڇڏي‪ .‬انويسٽيگيشن وارن جي وري‬ ‫ڪهڙي ڳالھ ڪجي‪ ،‬ايئن ٿو لڳي ڀانِء جوابدار جي ڳوٺ ڪا ”فاتح پڙهڻ“ الِء ويا ۽ ڀيرو‬ ‫ڏيئي موٽي آيا‪ .‬بس ڪاغذي ڪارروائي ويٺي ويٺي پوري ٿي ڪيس ڪورٽ پهتو يا‬ ‫نيڪال ٿيو نه ڪنهن کي لهر نه لوڏو‪.‬‬ ‫اڄڪلھ جي ڪميونيڪيشن جي دور ته چورن الِءويتر وڌيڪ آساني ڪري ڇڏي آهي‪ ،‬پڪن‬ ‫روڊن ۽ موبائل فونن جو جھڙو چور َڊڊيَء استعمال ڪيو آهي اهڙو ٻئي ڪنهن به نه ڪيو‬ ‫هوندو‪ ،‬اڳي ڍور ڍڳو ڪاهي ڪوه پنڌ جا هڻي ڪنهن روڊ تي چاڙهبو هيو‪ ،‬هاڻي هنڌين‬ ‫ماڳين روڊ رستا ٿي پيا آهن‪ ،‬ڍڳا ويچارا ته سنڌ سونهاريَء مان ويا پر هاڻ چور صاحب‪،‬‬ ‫ماڻهن جون مينهون ڪاهي‪ ،‬ڀاڳئي جي گهر کان ٻاهر نڪري‪ ،‬موبائل فون تي ڊاٽسن پڪ‬ ‫اپ ُگهرائي‪ ،‬مينهن ڀٽاري ڊاٽسن ۾ هڻيو وڃن ڇا جا پير ڇا جو ورهڙو؟‬ ‫هاڻ وري هلون ٿا اصل قصي ڏي‪ ،‬يعني غربت جي يادن کي تازو ڪرڻ‪ ،‬سو َغريبت جي‬ ‫ڪ هِ َ‬ ‫ڪ َپ ُل‪ ،‬هِ َ‬ ‫ڪ هِ ُ‬ ‫ڪ گِهڙي‪ ،‬هِ ُ‬ ‫ڪ هِ َ‬ ‫ِڏينهن جي هِ َ‬ ‫ڪ ساع َ‬ ‫ِت‪ ،‬اندر جي ڦرهيَء تي اڄ تائين‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪207‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُاڪري پئي آهي۽ ِوسرڻ جوڳ ِي ئِي ناهي‪ُ .‬اهي ڏينهن‪ُ ،‬انهن ڏينهن جون َمحروميون ۽‬ ‫َم ُ‬ ‫جبوريون‪ ،‬سنگدل ُمعاشري جي ظالم ماڻهن جا ُاهي طعنا ۽ ُتنڪا‪َ ،‬رکِي َرکِي اندر مان‬ ‫نڪتل ُاهي آهون ۽ شوڪارا‪ُ ،‬ڏکن ۽ ُب ُکن مان َڀريل ُاهي ُسڏڪا‪ ،‬اڄ به ڪنهن پراڻي فلم‬ ‫جيان تحت الشعور مان نِڪري‪ ،‬اکين آڏو ڦِرندا َرهن ٿا‪ .‬ايئن ٿو ڀانيان‪ ،‬ڄڻ هينئر ئي‪،‬‬ ‫نڌ َس ُ‬ ‫ور ڀوڳي آجو ٿيو ُهجان‪ .‬ڀانِء َس ُ‬ ‫ڪالڪ اڌ پهريان ُاهو ُس ُ‬ ‫نڌ‪ُ ،‬سورن سان ساڻو هجيم‪.‬‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫نگ‪ُ ،‬‬ ‫نگ َا ُ‬ ‫ڀانِء َا ُ‬ ‫نگجي زهر ۾ ُچور ُچور ُهجي‪.‬‬ ‫واٽن تي ويٺل واسينگن جي ڏنگن مان ڏ ِ‬ ‫ڀانئيان ٿو ته اها ‪ 81‬جي َپڇاڙي ُهئي‪ ،‬واهوندي جا واُء وريا ُهيا ۽ َس َر نِسريا ُهيا‪ ،‬تڏهن‬ ‫ماسات معصوم جميله کي جنميو هيو‪ .‬گھر ۾ َا ُ‬ ‫ڻهوند وارا ُشڪرانا ۽ خوشيون ڪيون‬ ‫ِ‬ ‫ڏينهن ۾ ُاوئان ُاوئان ڪري سنڌ ڌرتيَء جي ِسيني تي‬ ‫ُهيون سين‪ .‬ضيائي ڏاڍ ۽ جبر جي‬ ‫ِ‬ ‫پنهنجي آمد جو اعالن ڪندڙ‪ ،‬هن ننڍڙيَء جي َڇٺيَء کي اڃان َڇ َھ ڏينهن ئي َمس ُگذريا‬ ‫هوندا جو سندس طبعيت اوچتو هِيڻي ٿيڻ لڳي هئي‪ُ ،‬انهيَء َاڀاڳي ڏينهن هميشه جيان َگ َ‬ ‫هر‬ ‫جيم‪ .‬ان َ‬ ‫ماسات جي ماُء واري مامتا‪ ،‬سوالي انداز ۾ مجبور ۽‬ ‫ويل‬ ‫۾ هِڪ ُروپيو به نه ُه ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڙپي‪ ،‬ڪجھ َڦٿڪي‪ ،‬نيٺ اندر جي لوڇ پوڇ نه روڪي‬ ‫ڀِنل نماڻا نيڻ مون ڏي کڻي‪ ،‬ڪجھ ت ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڙي‪ ،‬ٻيلي! وارو ڪر!!‪ُ ،‬منهنجي نِياڻِي هي ِڊي ِپيلي‬ ‫سگهي ته ڍنڍڪارون ڪري ُرني ۽ َر ِ‬ ‫ڪر‪ُ ،‬‬ ‫ٿيندي پئي وڃي ٻيلي! وارو َ‬ ‫ڪجھ ڪر!!!“‪.‬‬ ‫ياد اٿم‪ ،‬ان ڏينهن هوائي چمپل جي َسٽڪ َسٽڪ ڪري‪ ،‬ڳوٺ جي هر ُسکئي ۽ َسرند جي‬ ‫گهر کان ُهن َ‬ ‫در تي‪ ،‬هِن َ‬ ‫گه َر تائين چار ڏوڪڙ اوڌارا وٺڻ الِء ڊوڙيو ھيس‪ُ ،‬ان ڏينهن َتھ‬ ‫ُ‬ ‫هيڪوڻ جي ٻِيڻ تي‬ ‫سياري هوندي به منهنجوپگهر نه پئي ُسڪو‪ .‬نيٺ َوڏيَء جاکوڙ بعد‬ ‫ڪنهن ُسکئي ستابي‪ ،‬وڏو ٿورو ڪري‪ ،‬چار پئسا ِڏنا ُهيا‪ .‬اسان جلدي جلديَء ۾ ٽيڪسي‬ ‫َ‬ ‫ڪري‪ ،‬ننڍڙيَء کي کڻي‪ ،‬اسپتال الِء نِڪتا ُهياسين‪ .‬ان ڏينهن سمي جوڻيجي جي ڦِٽل ڳوٺ‬ ‫واري ڪلراٺي رستي کان ٿيندا‪ ،‬جڏهن سنڌڙي ميرپورخاص روڊ جي ويجها ٿيا هياسين‪،‬‬ ‫ته پري کان ئي روڊ تي ُرڳي خاڪي ئي خاڪي پئي ڏسڻ ۾ آيا‪ .‬اک جي نهار تائين‬ ‫ماسات بيوسيَء‬ ‫کي َپکڻ به پئي هڪليائون‪ ،‬مون ۽‬ ‫سڀوڪجھ سندن جي گهيري ۾ ُهيو‪َ .‬پ ِ‬ ‫ِ‬ ‫مان هڪ ٻئي ڏي نهاري‪ ،‬وري ننڍڙيَء ڏانهن ڏٺو هيو‪ ،‬۽ االئي ڇو ٻِنهي جي اندر مان‬ ‫ويجهي ٿيندي ئي‪،‬‬ ‫هڪ ئي وقت ٿڌو ُشوڪارو نڪتو هيو‪!.‬؟ ۽ پوِء گاڏي پڪي روڊ‬ ‫ِ‬ ‫خاڪين جي بندوقن جا نال اسان ڏانهن سڌا ٿي ويا هيا‪ .‬بندوقن جي گهوڙن تي سندن آڱرين‬ ‫جي سختيَء کي محسوس ٿيندي ڏٺو هيم‪ .‬۽ جڏهن ڊرائيور ڊپ مان گاڏيَء کي بريڪ‬ ‫هنئي هئي‪ ،‬ته اسان ٻنهي جا خيال ميرپورخاص جي اسپتال کان اوچتا موٽي سنڌڙي‬ ‫‪208‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ايئرپورٽ جي روڊ تي ُپهتا‪ .‬جتي ڊرائيور روڊ بالڪ ُهجڻ جو حڪمنامو ُٻڌي رهيو هيو‪،‬‬ ‫ان ويل ايئن لڳو ڀانِء اوچتي َمٿان ڪا و َڄ اچي َ‬ ‫ڪي ُهجي‪ .‬بيوسيء ۽ الچاريَء مان‬ ‫ڪڙ ِ‬ ‫ِ‬ ‫هڪ ٻئي ڏي نِهاري َاکين ئي َاکين ۾ هاڻ ڇا ٿيندو جا سوال ڪياسين‪ .‬پوِء به منهنجي‬ ‫ُروح کي َس َ‬ ‫ٽ آئي‪ُ ،‬ٽپ ڏئي گاڏيَء مان َل ُٿس۽ َڏڪندڙ َٽ َن ُگن سان خاڪيَء سپاهيَء ڏانهن‬ ‫بندوق جو ُ‬ ‫َو ِڌ ُيس‪ .‬سپاهي‪ ،‬جنهن جي جديد ُ‬ ‫نال اڳ ئي مون طرف هيو‪ ،‬تنهن پنهنجو َه ُٿ‬ ‫وڌيڪ مضبوط ڪندي مون کي اڳتي وڌڻ کان روڪيو‪ .‬تڏهن ُاتان ئي نِماڻي انداز ۾ هٿ‬ ‫َٻڌي َع ُ‬ ‫رض ڪيو ُهيم‪ ،‬سائين! ُمنهنجي معصوم نياڻيَء جي طبيعت تمام گهڻي خراب‬ ‫ِ‬ ‫آهي‪ ،‬مهرباني ڪري اسان کي روڊ سان وڃڻ ڏيو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫منهنجي سوال تي خاڪي خود ته ُبت َبڻيو بيٺو رهيو‪ ،‬هن پاران سامهون بيٺل ڦولن واري‬ ‫خاڪيَء‪ ،‬منهنجي التجا ُٻڌي‪ ،‬اڳتي وڌي‪ ،‬زوردار آواز ۾ چيو‪َ ،‬ا ُڄ گورنر سنڌ ۽ ڊپٽي‬ ‫مارشل ال ايڊمنسٽريٽر ليفٽينينٽ جنرل جهانداد خان‪ ،‬سنڌڙي ايئرپورٽ جي افتتاح تي‬ ‫اچي رهيو آهي‪ُ ,‬ان ڪري هيُءروڊ ٽن ڪالڪن تائين بند رهندو‪ ،‬توهان بعد ۾ اسپتال‬ ‫وڃجو‪ .‬سندس جواب ٻڌي منهنجي اکين ۾ لڙڪ اچي ويا هيا‪ .‬۽ همت ڪري وري به َه َ‬ ‫ٿ‬ ‫ِ‬ ‫َٻ ِڌي عرض ڪيو هيم‪ ،‬سائين ٽ ِ ِن ڪالڪن ۾ ته منهنجي نياڻِيَء جو االئي ڇا ٿيندو؟ خاڪيَء‬ ‫خفي ٿيندي چيو هيو‪ ،‬جيڪڏهن َمري به ٿِي ته َڀ ِل َم ِري وڃي‪ ،‬پر اسين پنهنجي قانون تي‬ ‫مڪمل عمل ڪندي ڪنهن به گاڏيَء کي ٽِن ڪالڪن تائين روڊ تي اچڻ ڪونه ڏينداسين‬ ‫َ‬ ‫هڙيون ته آئون پنڊ پاهڻ ٿيو‬ ‫۽ هو ُمنهن ڦيري بيهي َرهيو هيو‪ .‬سندس جواب تي ڪي گ ِ‬ ‫بيٺو رهيس‪ِ .‬سپاهيَء جي بندوق اسان ڏي تاڻيل ئي رهي‪ُ .‬ان ويل آئون‪ ،‬زندھ الش جيان‬ ‫َ‬ ‫نن کي َچ ُئه‬ ‫ماسات چيو هيو‪،‬‬ ‫رڙهندو واپس گاڏيَء وٽ آيو ُهيس‪ .‬تڏهن سادڙيَء‬ ‫ِ‬ ‫ماسات! هِ ِ‬ ‫نه‪ ،‬ته پاڻ هندستاني ڪونه آهيون‪ ،‬او‪ُ ،‬هو سامهون گهرن ۾ ويٺل شر ٻروچ آهيون ۽پاڻ کي‬ ‫وڃڻ ڏين‪ .‬مون هڪ ڀيرو وري پوئتي نهاريو هيو بندوق ِسڌي ڪري بيٺل سپاهيَء طرف‪،‬‬ ‫ماسات الِء ڪو جواب ُاڪليو هيو ۽ نه فوجيَء سان ڳالهائڻ جي‬ ‫پر منهنجي چپن مان نه‬ ‫ِ‬ ‫هِمت ٿي ُهيم‪ .‬ها‪ ،‬سوچيو ضرور هيم ته‪ ،‬اسان جي ئي اڻ ِسڌي ۽ ِسڌي ٽيڪس مان پگهار‬ ‫کڻندڙ اسان جو مالزم اسان تي ئي بندوق تاڻي بيٺو آهي‪ .‬مالڪ ۽ مالزم جي تميز اِجها‬ ‫اِها رهي آهي هِ َن ُملڪ ۾؟؟؟‬ ‫ها وري سوچيو ُهيم‪ ،‬جنرل جهانداد خان‪ ،‬گورنر سنڌ جو آهي‪ِ ،‬سنڌي عوام جي ِڏنل ٽيڪس‬ ‫مان پگهار کڻي ٿو‪ .‬جاِء بجاِء تقريرن ۾ چوندو وتي‪ ،‬ته اسين عوام جا نوڪر آهيون‪ .‬پوِء‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ٿن؟ ڇا عوام جا نوڪر عوام کان ڊڄن ٿا!!؟؟ وري سوچيو‬ ‫َا ُڄ هِيُء‬ ‫روڊ بند ڇوڪيو ا ِ‬ ‫‪209‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيم‪ ،‬هي خاڪي عوام کان ڀال ڇو نه ڊِڄن‪ُ ،‬مجيرين مان سڀني کان ڏاهي ماڻهوَء ذوالفقار‬ ‫ڪوڙي فتوا ِڏياري‪ ،‬راولپنڊيَء جي ُ‬ ‫علي ُڀٽي کي ُملي مشتاق هٿان ُ‬ ‫ڪوفي ۾ ڪال‬ ‫ڪوٺ ِڙين اندر ِچيچائي‪ِ ،‬چيچائي ماري ڇڏيائون‪ُ .‬منهنجي يار نذيرعباسيَء کي به ته ِچيچائي‬ ‫ُ‬ ‫فرياد ٿيو!!!‪ .‬هي جي‬ ‫ِچيچائي‪ ،‬االئي ڪيترا عذاب ڏئي ماري ڇڏيائون‪ .‬ڪو داد ٿيو نه‬ ‫َلکين‪ ،‬هزارين ماڻهو ُترمن ۾ واڙي ڇڏيا اٿائون‪ ،‬سندن ُ‬ ‫نازڪ‪ ،‬نفيس‪ ،‬پاڪ ۽ پوتر انگن‬ ‫تي َپل ِيت ڪوڙا َوسائي‪ ،‬سندن َکلون ُاڊيڙي ڇڏيون اٿائون‪ .‬هن ملڪ ۾ هاڻي ٻاهر ته ُمون‬ ‫ُ‬ ‫چي آهي‪ُ ،‬انهيَء کان به َڊ ُ‬ ‫پ اٿن!!؟ انهن سوچن سان گڏوگڏ اکيون‬ ‫ِ‬ ‫جهڙي ڊاڊ ڊوڊِ خلق َب ِ‬ ‫گهڙيَء گهڙيَء ڊرائيور جي واچ ڏانهن کڄي ٿي ويون‪ .‬پندرهن منٽ ُگذريا‪ ،‬گاڏيَء ۾ ُمنهن‬ ‫ماسات جو ُکوھ جي تري مان ُٻڏل آواز آيو‪ ،‬ڪڪي‬ ‫ماسات کان ُپڇيم ڏي خبر!!!؟‬ ‫َه ِڻي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ماسات!! اهلل تي َر ُ‬ ‫ک‪ ،‬سڀ خير ٿيندو!! دل نه‬ ‫َپ َل َپ َل پوئتي ٿيندي وڃي‪ .‬چيوھيومانس‬ ‫ِ‬ ‫اله ِه‪ .‬وري واچ ۾ اکيون وڌم‪ ،‬اڌ ڪالڪ ُگذريو‪ ،‬ڪالڪ ُگذريو‪ ،‬ياد اٿم ڊرائيور کي چيو‬ ‫هيم‪ ،‬ڀائو تنهنجي واچ جا ڪانٽا خراب ته نا ِه ِن؟!واچ بيهي ته ڪونه رهي اٿئي؟ جواب ڏنو‬ ‫هيائين‪ ،‬نه نه اوهان کان پريشانيَء ۾ وقت نٿو گذري!! ۽ پوِء االئي ڪيتر ڀيرا گاڏيَء ۾‬ ‫ماسات ڪڪيَء جي خبر‬ ‫ماسات هاڻ ُٻڌاِء!!!‪،‬‬ ‫ماسات خبر ڏي!!‪،‬‬ ‫ُمنهن هڻي چيو هيم‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڏي!!!“‪.‬‬ ‫ان ڏينهن جو َپ ُل پل ڪنڊن جي سيج تي پاڻ کي پيرن اگهاڙو بِيٺل ڀانيو ُهيم‪ ،‬ياد اٿم‪،‬‬ ‫ڪين کي آزيون‪ ،‬نيازيون ڪيون ُهيم۽ ٻانهون َٻ َڌيون هيم‪ ،‬سائين‬ ‫هڪ ڀيرو وري خا ِ‬ ‫مهرباني ڪريو‪ !!.‬صاحب مهرباني ڪريو!!‪ُ .‬ان ڏينهن انتظار جا ٽي ڪالڪ‪ ،‬ٽن ڏينهن‬ ‫کان به وڏا ٿي پيا هيا‪ ،‬اصل بنهي وڏا ٿي ويا هيا‪ .‬آنڌ مانڌ ۾‪ ،‬اڻ تڻ ۾‪ ،‬ڳڻتين ۾ اکيون‬ ‫ُپسائڻ ۾‪ ،‬پوڻا ٽي ڪالڪ گذاري وياسين‪ ،‬تڏهن ُڏور ڏکڻ مان سائرن جي آواز تي سرير‬ ‫ساهه پيو هيو‪ُ ،‬‬ ‫۾ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ماسات! جنرل اچي‬ ‫ڊوڙيس‬ ‫ڄاڻ روڊ ُکليو۽ اسپتال ُپڳاسين‪ .‬گاڏيَء ڏي‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ماسات‪ ،‬سندس منهن‬ ‫پيو‪ ،‬بس‪ ،‬اجهو روڊ ُکليو‪ ،‬ننڍڙيَء جي منهن تان ڪپڙو ال ِھ‪ ،‬ته ِڏسان‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫تان ڪپڙو هٽايو‪ُ ،‬گلن جيان َٻهڪندڙ چهرو هيڊو ِپيلو ُهيس‪ .‬ٺيڪ ان ويل اوچتو هِچڪي‬ ‫ماسات جي ِريهه‬ ‫آيس‪ ،‬هڪڙي‪ ،‬ٻي‪ ،‬ٽين ۽ بس‪ .‬ڌڻيَء جي شئي ڌڻيَء ڏي واپس وڃي ُپهتي‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫۽منهنجي اوڇنگار يڪ آواز ٿي فضا ۾ گونجيا‪ .‬ڊيوٽيَء تي بيٺل‪ ،‬خاڪي الرٽ ٿيا‪ ،‬متان‬ ‫جنرل صاحب جي جلوس کي ڊسٽرب ڪرڻ الِء رڙين جو ڊرامو ٿا َ‬ ‫ڪ ِن‪ .‬ان ئي ويل گاڏي‬ ‫ِ‬ ‫۾ واپس موٽياسين‪ ،‬روئيندي‪ُ ،‬سڏڪندي ۽ سوچيندي ته‪ ،‬هيُء قتل آهي‪ ،‬قاتل تي ‪FIR‬‬ ‫َ‬ ‫ماري آهي‪ ،‬هڪڙي فو ِجيَء‬ ‫ڪ ِٽجڻ ُگھرجي‪ُ ،‬منهنجي گلن‬ ‫جهڙي نياڻِي‪ ،‬هڪڙي ڊڪٽيٽر ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪210‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪيئن داخل ٿيندو؟؟؟‬ ‫ماري آهي‪َ ،‬مٿس ڪيس داخل ڪندس!!‪ .‬وري سوچ آيم‪ ،‬ڪيس ِ‬ ‫ِ‬ ‫ڪهڙي صوبيدار ۾ ِدل آهي؟؟؟؟ ڪهڙي َج َج ۾ ِدل آهي؟؟؟؟؟ تڏهن هٿ کڻي‪ُ ،‬اڀ ڏي‬ ‫نهاري چيم‪ ،‬اي ُخدا منهنجو تنهنجي ڪورٽ ۾ فرياد آهي‪ ،‬جي تون رحيم ۽ ڪريم آهين‬ ‫ته پڪ سان ُمنصف به هوندين‪ ،‬اڄ جيڪر هيُء روڊ بند نه ُهجي ها ته ُمنهنجي معصوم ُگلن‬ ‫جهڙي نياڻيَء جي حياتي بچي پوي ها‪ .!!!!.‬اي ُخدا!! اڄ پنهنجن پاڪ فرشتن کي ُحڪم‬ ‫ڏي ته ُمنهنجو فرياد لِکن‪ ،‬۽ قيامت جي ڏينهن مون کي هنن ظالمن‪ ،‬غاصبن۽قاتلن کان‬ ‫حساب َوٺي ڏين‪ .‬جيڪي ُمنهنجا پگهاردار هوندي به منهنجي نياڻيَء جو قاتل آهن‪ ،‬اي‬ ‫ُخدا!!!! اي ُخدا!!!!!‪.‬‬ ‫ايئن ڏاڍن ُڏکن ۽ سورن سان ظالم وقت جو گاڏو گيڙيِندي‪ ،‬اچي ڊسمبر‪ 1983‬جي ڏهين‬ ‫تاريخ تائين پهتو هيس‪ُ .‬اهو ُجمعي جو ڏينهن هيو‪ .‬هرڪو معمول جا ڪم ڪار الهي اوطاق‬ ‫جي آڏو بيٺل ٽالهين ۽ سرينهن جي وڻن جي ڇانو هيٺان رکيل َک ُٽن ۽ تئونرين تي‪ ،‬ٿڪ‬ ‫ڀڃڻ ۽ ڪچهري ڪارڻ ِمڙيو هيو‪ .‬تڏهن اسان جي گڏيل اوطاق منهنجي موجودھ گهر جي‬ ‫جاِء تي ُهئي‪ .‬اولهه طرف هڪڙيَء َ‬ ‫ڪچيَء ڪوٺيَء ۾ اسڪول جي اڳيان ٽي عدد ٽالهين‬ ‫جا َو َڻ هيا۽ هڪ تمام وڏو سرينهن جو وڻ پڻ هيو‪ُ .‬اهي وڻ ئي ُ‬ ‫اصل ۾ اوطاق جو ڪم‬ ‫ِڏيندا ُهيا‪ .‬انهن جي اولهه طرف رائت مل جي اڳوڻي ڪوٽ ۾منهنجو َ‬ ‫گه ُرهيو‪ .‬اوطاق‪،‬‬ ‫اسڪول ۽ گهر جي ِوچان ُگذرندڙ شاهي رستو ٽنهي کي الڳ ڪري بيٺو هيو‪ .‬گهر جو‬ ‫ڪوٽ صرف پنج فوٽ جو ُهيو‪ .‬رستي سان ٽريڪٽر ٽراليون يا ڍڳي گاڏيون گذرنديون‬ ‫ُهيون ته به منهنجي گهر جو پردو نه رهندو ُهيو‪ .‬مون ۾نه ئي ايتري ِس َ‬ ‫ُ‬ ‫ڪوٽ‬ ‫ڪت ُهئي جو‬ ‫مٿي ڪرائجي ۽ نه ُهئي ايتري طاقت جو ڪنهن کي روڪجي ته هتان هيٺ لهي گذرندو‬ ‫س ڪڏهن ڪا ڍڳي گاڏي‪ ،‬ڪو ٽريڪٽر يا ڪا ٽرڪ ُگذرندي ُهئي ته اکيون پوري‬ ‫ڪر‪َ .‬ب ِ‬ ‫ڇڏيندو ُهيس ڀانِء ڪجهه به نه ڏٺو اٿم‪ .‬ڪنهن به منهنجي ٻچڙن ڏانهن ڪونهي نِهاريو‪.‬‬ ‫ڳالهه پي ڪيم ڏهين ڊسمبر ‪1982‬جي‪ ،‬سو انهي ڏينهن اسان جي مسيت جو پيش امام ُملو‬ ‫بارڪون‪ُ ،‬م َ‬ ‫ابراهيم‪ ،‬انهيَء رستيَء تان گذريو پئي‪ .‬اولهه طرف منهنجي گهر مان ُم َ‬ ‫بارڪون‬ ‫ُٻڌي َ‬ ‫ڪنرايائ ِين‪ ،‬ته منهنجي گهر ۾ پٽ ڄمڻ جي خبر ِپيس‪ ،‬ڊوڙي پري کان ئي مبارڪ‬ ‫ڏيندي چيائين اميرا!پهرئين ُپ َ‬ ‫ٽ جون ُم َ‬ ‫بارڪون ُهجنئي‪ ،‬هاڻ مون کي کير پيار“‪ُ .‬ان زماني‬ ‫۾ رواج ُهيو ته پهرين ُپ َ‬ ‫ٽ جي مبارڪ ک ِڻي ايندڙ کي کير پيارڻ الِء ڀلوڙ مينهن يا ڍڳي‬ ‫ڪليَء تان ڇوڙي ِڏبي ُهئي‪َ .‬ڀ ِلي ته مالڪ جي َد َر تي هِڪڙي ُهجي ۽ جي نه ُهجي ته قرض‬ ‫ِ‬ ‫کڻي به مبارڪ آڻيندڙ کي کير ِپياربو هيو‪ُ .‬ان ڏينهن اسان جي گهر ۾ صرف پنجاهه روپيا‬ ‫‪211‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُه َ‬ ‫ج ِن‪ ،‬سي به ُ‬ ‫صبح َمردان کيسي ۾ ِوجهي نڪتو ُهيس ته خاڪو مينگهواڙ کي شاديَء‬ ‫جو ُپوئو ڏيندس‪ُ .‬مبارڪ ملندي ئي کيسي ۾ هٿ ِوجهي‪ ،‬اهو پنجاهه جو نوٽ ُملي ابراهيم‬ ‫جي هٿ تي رکيم‪ُ .‬ملي پهريائين نوٽ کي ُابتو ُسبتو ڪري ڏٺو‪ ،‬پوِء مون ڏي ڏسڻ بجاِء‪،‬‬ ‫ساڳيو نوٽ هٿ ۾ جهلي‪ ،‬ڀرسان بيٺل بابا ڏانهن التجائي نظرن سان نهاريائين‪ .‬بابا جون‬ ‫سواليه نظرون منهنجي نظرن سان مليون‪ .‬مايوسيَء مان ٻنهي کڻي ڪنڌ کڻي هيٺ ڪيو‪،‬‬ ‫ُملي ابراهيم به اسان جي نظرن جي بيوسي پڙهندي‪ ،‬نوٽ کڻي کيسي ۾ ِوڌو‪ ،‬۽ پنهنجي‬ ‫گهر هليو ويو هيو‪.‬‬ ‫هاڻي ته ُسڌريل زماني۾ اسان پاڻ کي پڙهيل لکيل سڏائي‪ ،‬وڏڙن جي ريتن رسمن کي‬ ‫ڄڻ ته ُ‬ ‫َ‬ ‫ڪڍي‪ ،‬پنهنجي پيرن تي ُ‬ ‫ڪهاڙو هنيو آهي۽ حالتون ائين وڃن ٿيون آ ِهن جو پاڙي‬ ‫ناهي پروڙ ته ڪا رات رنجائي ُگذري‪ .‬اڳي ائين ڪونه هيو‪ ،‬ماڻهو مرڻي پرڻي‪ ،‬هڪ ٻئي‬ ‫جي مالي مدد ڪندا ُهيا‪ُ ،‬پٽ ڄمڻ تي روڪڙيون ُمبارڪون ِڏبيون ُهيون‪ ،‬وڳا ڪپڙن جا ِڏبا‬ ‫هيا‪ .‬ڌيَء جي ڄمڻ تي به روڪڙا نه ته به ڪپڙا الزمي ڏبا هيا‪ .‬ائين گهر گهر مان ڪپڙا ملڻ‬ ‫َ‬ ‫ئو به ساڳيَء رسم‬ ‫سان غريب ماڻهو جي ٻار جو سال ٻن جو ڪپڙو لٽو ٿي ويندو ُهيو‪ُ .‬پو ِ‬ ‫سان ُجڙيل هيو ۽ اهو به ڪاڄ ڌڻيَء جي مالي مدد جو طريقو هيو‪ .‬جنهن کي هاڻوڪين‬ ‫رسمن ڪاروبار بڻائي ڇڏيو آهي‪ .‬ائين ئي جيڪرڪٿي ڪو مرڻو ٿيندو ُهيو‪ ،‬ته سانده ٽي‬ ‫ڏينهن ُانهيَء ماڻهوَء جي َگهر َ ۾ ُچلهه َٻ ُ‬ ‫رڻ نه ڏبي ُهئي‪ .‬ڪانڌي‪ ،‬تڏي تي پهچي ُدعا گهري‬ ‫جيڪا رب جي رضا چوڻ سان گڏ پنج روپيا يا ڏهه روپيا في َ‬ ‫گه َر‪ ،‬ڏکويل جي ڪنهن‬ ‫ويجهي عزيز آڏو رکندا ويندا ُهيا‪ .‬جنهن کي ڇاڙھ چئبو هيو‪ .‬ائين مرڻ واري جي پونيرن‬ ‫وٽ ايتري روڪ رقم گڏ ٿي ويندي ُهئي‪ ،‬جو جيستائين غم مان نِڪرن‪ُ ،‬ڏک مان نڪرن‪.‬‬ ‫ڪنهن روزگار جو بِلو ڪن‪ .‬ايستائين سندن گذر سفر الِء‪ ،‬ٻِن چئن مهينن جيتري روڪ‬ ‫رقم وٽن موجود هوندي ُهئي‪ .‬سو ڳالهه پئي ڪيم ُپٽ جي پيدائش جي‪ ،‬شام تائين اوڙي‬ ‫پاڙي راڄ برادري مان جنهن به َپٽڪي جو َو ُر ڏنو ُهيو‪ ،‬سو ڏهه روپيا ويهه روپيا روڪڙيَء‬ ‫ُمبارڪ ساڻ کڻي آيو هيو‪ .‬سج لهڻ تائين سڄا ساراچار سئورپيا کيسي ۾ َج ُ‬ ‫مع ٿي ُچڪا‬ ‫َ‬ ‫ڪيون ۽ دائ ِين جا خرچ به ُانهن چئن سون مان ٿي ويا هيا‪ُ .‬انهيَء رات‬ ‫ُهجنم‪ُ .‬ستيون‪ ،‬ڦ ِ‬ ‫خواب ۾ شهيد نذير عباسي وري ِڏٺو هيم‪ ،‬چوي پيو‪ ،‬تون مون الِء ُرنو ُهئين نه‪ ،‬ڏس آئون‬ ‫تو وٽ ٻئي جنم ۾ آيو آهيان‪ ،‬هاڻ ته راضي آهين نه؟‬ ‫َڇٺيَء تي ديڳڙو ڀت جو الهي ننڍڙي جو نانُء به نذير رکيو هيم‪ ،‬جيتوڻيڪ امان ۽ بابا منع‬ ‫ڪئي ته ُپ ُٽهين نذير عباسيَء جهـڙو نه ٿيو ته نالو َکرندو‪ .‬پر سندن چوڻ نه َمڃيو هيم‪ .‬قدرت‬ ‫‪212‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏينهن ۾ بابا جو اهوئي ُمرشد پيربقا محمد قريشي‬ ‫جي ڪرڻي اهڙي ٿي هئي جو ٿورن‬ ‫ِ‬ ‫وري آيو هيو‪ .‬جنهن اڳي منهنجو نالو به عارب مان ڦيرائي امير بخش رکيو هيو‪ .‬سو‬ ‫مرحوم هڪڙو زنده اولياُء ُهيو‪ .‬منهنجي پٽ جو نالو ُٻڌي مون کان شهيد نذير عباسيَء‬ ‫بابت ُمڪمل معلومات وٺي‪ ،‬فيصلي جي انداز ۾ چيائين ته هن ننڍڙي جو نالو نذير بجاِء‬ ‫خادم حسين رکو‪ .‬پير بقا محمد جي ايتري هشمت هوندي هئي جو ڪنهن کي همت نه ٿي‬ ‫جو پير صاحب کي جواب ڏيون‪ ،‬اِئين هڪ هفتي ۾ منهنجي پهرئين ُپٽ جو نانٌء نذيرمان‬ ‫ڦري خادم ٿي ويو هيو‪.‬‬ ‫اڳئين زماني جا وڏڙا چوندا هيا‪ ،‬ته ابا انسان کي اعزرائيل جي اچڻ جا ُ‬ ‫پروڻ چاليهه ڏينهن‬ ‫اڳ ئي پئجيو ٿا وڃن‪ .‬سو بابا کي االئي ڪهڙا ُ‬ ‫پسوڻ پيا جو جنوريَء جي پڇاڙيَء ۾‬ ‫ڪن انداز ۾ اعالن ڪيائين‪ ،‬ته خادم جو عقيقو ُڌوم ڌام سان َ‬ ‫فيصلي ُ‬ ‫ڪبو‪ .‬بابا کي چيم‪،‬‬ ‫ڪي ڪينهي‪ ،‬عقيقو ڪيئن ڪبو؟ وراڻيوهيائين نواب صاحب‬ ‫ابا‪ ،‬پنهنجي گهر ۾ ته ِ‬ ‫منهنجي پوٽي جي خوشي آهي‪ُ ،‬ان ۾تنهنجو ڪجهه به ڪو نه وڃي‪ ،‬اهو منهنجو ڪم آهي‪.‬‬ ‫ته ڇا ٿئي ٿو‪ ،‬ڪيئن ٿئي ٿو ۽ ڪير ڪري ٿو‪ .‬ائين خادم جو عقيقو ٿيو هيو‪ ،‬وڏي ڌوم‬ ‫ڌام ٿي هئي‪ ،‬وڏا راڳ رنگ به ٿيا هيا‪ .‬قرض تي کنيل سامان جو قرض‪ ،‬عقيقي جي‬ ‫مبارڪن مان ئي لٿو هيو‪ ،‬ٻيو ته ٺهيو پر چار َٽڪا بچيا به هيا‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ڪاڄ َڌڻيَء کي راڄ برادريَء وارا‪ ،‬ڪاڄ جي‬ ‫ُانهي زماني ۾ هڪڙو رواج هوندو هيو ته‬ ‫ڏينهن ُمنجهائيندا ُهيا‪ ،‬ڀوڳن ڀوڳن ۾ ته جيئن ُڀل ُچڪ ۾ ڪنڀار کي کنڊ کڻڻ يا کائڻ جو‬ ‫دال جو َڏ ُ‬ ‫س ڏئي ۽ ُاهي ُمڙس َمڇرجي ڪپڙا ڦاڙي بِيهن‪ .‬چون ٿا ته‬ ‫چوي يا مڱڻهار کي ِ‬ ‫گهڻا ورهيه اڳ هڪڙو ڪنڀار گهڻي کنڊ کائڻ سبب ڦاٽي ُمئو ُهيو ۽ مڱڻهار سان وري‬ ‫دال ساڳي ُجٺ ڪئي ُهئي‪ .‬اهي ڏينهن اڄ جو ڏينهن ٻئي ذاتيون ٻِنهي ُنقصانڪار نالن کان‬ ‫پون‪ .‬مڱڻهار دال جو نالو وٺڻ بجاِء چون‪َ ،‬م ُڇال داڻا‪ .‬۽ ڪنڀار کنڊ کي چون مِٺاڻ‪.‬‬ ‫ِچڙيو ِ‬ ‫ڪاڄن ۾ جيڪر ڪاڄ ڌڻيَء جي واتان اهو اکر نڪريو وڃي ته ڪنڀار ۽ مڱڻهار‪ ،‬تن تي‬ ‫پاتل ڪپڙا ڦاڙي چيهون چيهون ڪريو ڇڏين‪ ،‬پوِء ناز نخري سان ڪاڄ جي ڌڻيَء کان نوان‬ ‫وڳا ڀرايووٺن‪ .‬سو انهيَء ڏينهن وڌي ڪانهئي مرحوم جي ڦوڪن تي لڳي‪ ،‬بابا به ُڀل ُچڪ‬ ‫۾ ُملي ابراهيم ڪنڀار کي کنڊ جو شربت ٺاهڻ جو چيو‪ .‬بابا جي وات مان کنڊ جو نالو‬ ‫نڪرڻ ۽ ُملي ابراهيم ِجي قميص جو چرڙاٽ ٿيڻ‪ .‬مڙس نئون وڳو لِيڙون ليڙون ڪري‬ ‫بيهي رهيو هيو‪ ،‬اوڏي مهل ته گهر ۾ ڪو نئون وڳو هڪيو تڪيو حاضر ڪونه هيو‪ .‬سو‬

‫‪213‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫في الحال ته کيس بابا جواڌوراڻو وڳو پارائي راضي ڪيوسين‪ .‬پرٻئي ڏينهن بازار مان‬ ‫نئون وڳو گهرائي ڏيڻو پيو‪.‬‬ ‫سو ڳالهه پئي هلي عزرائيل جي پروڻ پوڻ جي‪ ،‬بابا سائينَء عقيقي بعد ٻن ڏينهن کان پوِء‬ ‫خادم کي ُگهرائي‪ ،‬پنهنجي هنج ۾سمهاري ڳلن تي کوڙ ساريون ُچميون ڏيئي‪ ،‬ساڄيَء‬ ‫ٻانهن ۾ بد نظر جي بچاَء الِء ُسٽ سان َوٽيل ڪارو ڌاڳو َٻڌو هيائين‪ُ .‬انهيَء وقت سندس‬ ‫اکين مان لڙڪن جون ال ُرون لڙندي اسان سڀني ِڏٺيون هيون‪ .‬پر اها َ‬ ‫ڪ َل ڪنهن کي ئي نه‬ ‫پار پالڻيو آهي‪ .‬ٻن ٽن ڏينهن ُپڄاڻان هڪڙي ڏينهن اوطاق تي‬ ‫َپئي ته بابا سائينَء پرئين ِ‬ ‫ويٺي ويٺي ِزبان بند ٿيس‪ ،‬پاسو ُسن ٿيس‪ ،‬بلڊ پريشر هاِء ٿيس‪ .‬ڊاڪٽرن جي بقول برين‬ ‫هيمرج ٿيو آهي‪ ،‬ميرپورخاص ۽ پوِء الل بتي حيدرآباد جو ميڊيڪل وارڊ‪ ،‬نالي واري‬ ‫ڊاڪٽرعالماڻيَء جو وارڊ‪ .‬بابا بلڪل بيهوش‪ ،‬ڪڏهن اکيون کولي هيڏانهن هوڏانهن ِڏسي‬ ‫َ‬ ‫ڏينهن ۽ پندرنهن راتيون بابا جي پيرانديَء کان ِپيل اسٽول تي‬ ‫وري بس‪ .‬ساندھ پندرنهن‬ ‫ُ‬ ‫دعائون گهرندو ُهيس‪ ،‬اي‬ ‫ويٺي اوجاڳا ڪندي‪ ،‬ويٺي ويٺي ننڊون ڪندي‪ِ ،‬دل ئي ِدل ۾‬ ‫منهنجا موال‪ ،‬ائين نه ڪجانِء آئون ُرلي ويندس‪ ،‬نه ڌڻي نه سائين‪ ،‬نه اوهي نه واهي‪ ،‬بابا ئي‬ ‫اٿم‪ُ ،‬اهو نه َکسجانِء‪.‬‬ ‫ته هڪڙو سهارو ِ‬ ‫ُ‬ ‫انڌير هيو‪ .‬سندس‬ ‫ڊاڪٽر عالماڻيَء جو جيڏو وڏو نانُء هيو‪ ،‬سندس وارڊ ۾ اوڏوئي وڏو‬ ‫وارڊ جو رجسٽرار هيو ڊاڪٽر شريف ورياماڻي‪ .‬ايئن لڳندو هيو ته ڄڻ وارڊ نه پر ڪوس‬ ‫جن‪.‬‬ ‫گهر ُهجي۽ ِسکيا وٺندڙ ڊاڪٽر‪ ،‬ڊاڪٽرياڻيون۽ نرسون انساني جسمن تي هٿ ٺاهيندا ُه ِ‬ ‫هر روز ٻه ٽي الش نِڪرندا هيا‪ ،‬جنهن ڏينهن ڪو الش نه نڪتو ته ايئن ڀانئبو هيو ته ماڻهن‬ ‫تي ڪو رب راضي ٿيو آهي‪ .‬چڱا ڀال ماڻهو‪ ،‬پيٽ سور جي دانهن سان پنهنجي پيرن تي‬ ‫َه ِلي اچي اسپتال ۾ داخل ٿيندا هيا ۽ ڏينهن ٻن جي عالج بعد سندن الش ايمبولينسن ۾‬ ‫کڄي ويندا هيا‪ .‬جيڏيَء مهل به ڪو الش نڪرندو ڏسان ته دل ۾ ايندڙ اهڙن ُابتن وهمن۽‬ ‫خيالن کي جھٽڪيو ڇڏيان‪ .‬۽ سوچيان‪ ،‬نه نه ُ‬ ‫رب ڪندو منهنجو بابا ٺيڪ ٿيندو‪ .‬هلندو‬ ‫گهمندو ڦرندو‪ .‬نيٺ ‪ 27‬فيبروري‪ 1983‬جي ڏينهن ُملي فجر جي ٻانگ ڏني هئي ته بابي‬ ‫سائينَء اکيون کوليون هيون‪ .‬مونکي وهاڻي جي ٽيڪ تي ويهارڻ جو اشاروڪيو هيائين‪.‬‬ ‫جڏهن کيس ٽيڪ تي ويهاريو هيم ته وارڊ ۾ هلندڙ چانھ واري کي ِڏسي چانھ الِء اشارو‬ ‫ڪيو هيائين‪ .‬چانهه آئي هئي ته ُانهيَء ۾بسڪيٽ ٻوڙي وات ۾ڳڙڪائڻ جي ڪوشش‬ ‫ڪيائين‪ ،‬ايئن ڪرڻ سان کنگهه جو دوروٿِيس‪ .‬اصل ڄڻ ُاٽاڻجي پيو هجي‪ .‬چانھ ڇڏي‬ ‫ڏنائين‪ .‬ڪجھ گھڙين بعد سامت ۾ اچڻ شرط‪ ،‬اشارن سان ٻين عزيزن جي ُپڇا ڪيائين‪.‬‬ ‫‪214‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جيڪي اسپتال جي ٻاهران ڇٻر تي ويٺل هيا‪ ،‬تن سڀني کي سڏايم‪ُ ،‬منهنجي ٻانهن وٺي‬ ‫َ‬ ‫َو َر َو َر ڪري هِڪ َه َ‬ ‫ک مان ُلڙڪن جون الرون َهليس‪،‬‬ ‫ڪ جي َهٿ ۾ ڏنائين ته ساڄي ا ِ‬ ‫بيوسيَء ۽ الچاريَء مان هيڏانهن هوڏانهن نهاري سمهارڻ جو اشارو ڪيائين يڪدم‬ ‫بلڊپريشر گهٽجڻ شروع ٿيو‪ .‬انجيڪشنون‪ ،‬ڊرپون‪ ،‬ايمرجنسيَء ۾آڪسيجن پر ڪجھ به‬ ‫نه ٿيو‪ ،‬رات جا ڏهه ٿيا ته ساهه جو پکي پرواز ڪري ويو۽ بي ساهي جسم جي ڳوٺ پهچڻ‬ ‫کان َاڳ ۾ ئي روح جو پکي وڃي اباڻي ديس جي مٿان ُاڏاڻو‪ ،‬المارا ڏنائين‪ .‬نه فون نه‬ ‫ڦرڙو‪ ،‬نه لڪڙتار نه عام تار‪ .‬پر ڳوٺ ۾ خبر پهچي وئي‪ .‬سا االئي ڪيئن پهتي‪ ،‬ٿيو هيئن‬ ‫جو رات جو ٻين وڳي ايمبولينس اوطاق جي َ‬ ‫ڪيهه‬ ‫پڌر ۾پهتي هئي‪ ،‬۽ اندران‪ ،‬امان جي ِ‬ ‫ڌايو ته هيَء ُ‬ ‫ٿي هئي‪ ،‬هاِء اال مان ُلٽجي ِو َيس‪ .‬سوچيم‪ ،‬امان کي ڪنهن ُٻ ُ‬ ‫ڪمهلي اوطاق‬ ‫تي آيل گاڏي خي ِري ڪانهي؟ پوِء سوچيم ۽ َسمجھيم به ته بابا سائينَء جي روح جو پکي‬ ‫ُاڏاڻو ُهيوته اڳ ئي ُپهچي‪ ،‬امان کي پرينَء جي پرديس َپڌارڻ جو اطالع ڏئي ويو هوندو‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫صبح ٿي اوڇنگارون‪ ،‬ريهون ۽روڄ ۾ هڪڙي حيرت اها به ٿي هئي ته ايڏي غربت‬ ‫مِسڪينيَء هوندي به بابا جي ُمرده جسم تي پهريل قميص جي کيسي مان ايترائي پئسا‬ ‫معني اها خبر ُهيس ته اعزرائيل ايندو يا سر تي‬ ‫نڪتا جيترا ڪفن دفن الِء ُگهربل ُهيا‪.‬‬ ‫ٰ‬ ‫چڙهيو بيٺو آهي‪ ،‬پڇاڙيَء جو بندوبست ڪري ڇڏيان‪ُ .‬انهيَء کي قدرت جا ڪرشما چئجن‬

‫يا ڪا غيبي قوت چئجي؟ ماڻهوَء کي ڪيئن ٿي خبر پئي؟ اسان ڪامريڊن الِء ته اهو‬ ‫سڀڪجھ دٻي ۾ ٺڪرين برابر آهي‪ .‬پر ذهن مڃي ٿو ته ڪو نه ڪو اسرار آهي ضرور‪.‬‬ ‫پوِء زماني جي ريتن رسمن سارو رسمي َتڏو ٿيو هيو‪ ،‬وڏيون وڏيون ُدعائون ٿيون هيون‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫‪ ،‬کوڙ سارا ختما‪ُ ،‬درود ٿيا هيا ۽حال ُ‬ ‫خيرخيراتون به ڪيون سين‪ ،‬ته بابا جي قبر‬ ‫سارو‬ ‫آرامده ٿئي‪ ،‬ڪيل نه ڪيل ڏوھ گناهه معاف ٿين‪ ،‬بهشت نصيب ٿئي‪ .‬هوڏانهن انهن سڀني‬ ‫ريتن رسمن سان گڏ منهنجي اندر ۾ ُاڌما ُهجن ڪوئي م ُ‬ ‫ِٽ ناهي ڪنهن سان ُرئان‪ ،‬ڪنهن‬ ‫سان َرڙان‪ .‬نه ڀاُء نه ڀيڻ نه چاچو نه چاچي‪ .‬سر جي بال سر سان‪ُ .‬انهيَء زماني ۾ ٿر جي وليَء‬ ‫۽ درويش مولوي محمد حسن گوگاسر واري جو ُپٽ‪ ،‬مرحوم محمد يوسف ڪنڀر‪ ،‬پاڙي ۾‬ ‫نئون آيل ُهيو‪ ،‬بابا سان ٻٽيهه ِدليون ُه َ‬ ‫جنس‪ .‬پاڻ زنده درويش هيو‪ ،‬بابا جي مرتئي جي‬ ‫ڏينهن‪ ،‬ويجھي عزيز جيان َپٽڪو الهي ٽوال مٿي تي َٻڌائين‪ ،‬سارو ڏينهن تڏي تي گذاري‪،‬‬ ‫سمهاڻيَء جو گهر وڃي‪ ،‬ته فجر جو کير جي لوٽ ِي مٿي تي کڻيو منهنجي ُسجاڳ ٿيڻ کان‬ ‫َ‬ ‫مرحوم کي روحانيت تي عبور هيو۽ گڏوگڏ وجدانيت به ايندي ُهيس‪،‬‬ ‫اڳ ُپهچيو وڃي‪.‬‬ ‫اوچتو اکيون الل ٿي وينديون هيس‪ ،‬االئي ڇاڇا پيو چوندو‪ ،‬هڪڙي ڏينهن تڏي تي ويٺي‪،‬‬ ‫‪215‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َ‬ ‫ويٺي وجدانيت ۾ آيو‪َ ،‬ڏڪيو‪ ،‬اکيون ُ‬ ‫ک ِمالئي؟ ڪنهن کي‬ ‫الل ٿيس‪ ،‬هاڻ ڪير ساڻس ا ِ‬ ‫همت ئي نه پئي ٿئي‪َ .‬هڪل ڪيائين اميربخش َم ُلول نه ٿيُء‪ ،‬آئون ِڏسان پيو هي ٻنيون‬ ‫ٻارا‪ ،‬هي ڳوٺ راڄ‪ ،‬هي واٽر واهيون تنهنجا ٿيندا‪ .‬هو شهر۽اسٽاپ به تنهنجو ٿيندو‪ .‬نه ٿيو‬ ‫ته به ُتنهنجي نالي پويان َسڏبو‪ ،‬تون گهڻو اڳتي ويندين‪ُ ،‬‬ ‫صبح جي ماني َگه ِر ۾ ته رات جي‬ ‫ماني بادشاهن سان کائيندين‪ُ .‬انهيَء مهل‪ ،‬ڪاڪي يوسف ڪنڀار جون ُاهي ڳالهيون مذاق‬ ‫ُ‬ ‫محسوس ڪيون هيم‪ِ ،‬دل ئي ِدل ۾کِليو به هيس‪ ،‬ڀانِء ڪنهن ساميَء فقير جي ڍاري وانگر‬ ‫منهنجي ڏکويل ِدل کي‪ ،‬چاچو محمد يوسف ِريجهائي پيو ۽دالسا ڏئي پيو‪ .‬گهڻو پوِء جڏهن‬ ‫لفظ‪ ،‬هڪ هڪ اکر ُمنڊيَء تي ٽ ِ َ‬ ‫ڪ هِ ُ‬ ‫ُانهيَء درويش جو هِ ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ڪ ٿي بيٺو هيو ته سوچيو‬ ‫هيم اها ڪهڙي ُق َ‬ ‫وت ُهئي‪ ،‬جنهن ڪاڪي يوسف جي واتان پنجويهه ورهيه پوِء ٿيندڙ واقعا‬ ‫اڳواٽ ُٻڌارايا هيا ُ‬ ‫؟ڪجهه ته آهي‪ ،‬ڪا ته قوت آهي جا مستقبل جا راز درويشن کان کولرائي‬ ‫ماڻهو َء کي سوچڻ تي مجبور ڪريو ڇڏي ٿي‪ .‬اسان مادي پرست‪ ،‬اهڙين قوتن جي وجود‬ ‫انڪاري‪ ،‬مذاق سمجهي حقيقتن کان منهن موڙي‪ ،‬اڻ ڏٺل قوتن‪ ،‬اڻ ڏٺل رازن‪ ،‬اڻ‬ ‫کان‬ ‫ِ‬ ‫ڏٺل اسرارن جي اڳواٽ خبر ڏيندڙ درويشن تي ٺٺوليون ڪري‪ ،‬هنبوڇيون ٿا هڻون‪ .‬پر‬ ‫هنن حقيقتن کي ڏسي يقين ٿو ٿئي ته‪ ،‬ڪو ته آهي جيڪو هن چرخي ۾ هلندڙ ڦرندڙ‬ ‫انسانن جي دماغ ۾ اندر جا اسرار سموئي ٿو پنجويهه‪ ،‬پنجاهه سال پوِء ٿيندڙ واقعا اڳواٽ‬ ‫سندن واتان چورائي ٿو‪ .‬ڪو ته آهي!!!‪ .‬ڪو ته آهي‪.‬‬ ‫سال ‪ ،1983‬حياتيَء جي گذاري آيل باقي ٽيويهن سالن جي ڀيٽ ۾‪ ،‬سمورن سالن کان وڌيڪ‬ ‫ُدکدائڪ ۽ تڪليفن سان ٽمٽارهيو‪ ،‬اڳي ايڏا وڏا بار ِس َر تي ڪونه هوندا ُهيم‪ ،‬بابا حياتيَء‬ ‫هوندو ُهيو‪ ،‬ڪنهن ڏکيَء ُسکيَءجي َ‬ ‫ڪ َل ئي ڪانه پوندي ُهيم‪ .‬بابا جي رحلت بعد‪ ،‬ماما‬ ‫رمضان کي هٿ َٻڌي چيم ته ڪمداري ڇڏي اچي اسان کي سنڀال‪ .‬ياد اٿم ته انهيَء عرض‬ ‫جي موٽ ُاٽلو ڏکوئيندڙ مِلي هيم‪ .‬چئي‪ ،‬قرض کڻي تنهنجي پيُء جو عالج ڪرايو هيم‬ ‫ُانهيَء قرض ۾ ڪمائيندس‪ .‬تڏهن روئي ويٺو هيس‪ ،‬هيڏو سارو عيال‪ ،‬وسيال محدود‪،‬‬ ‫وري ڪندس؟سا به پنج سئو روپيا‬ ‫ڪمائڻ وارا گھٽ کائڻ وارا وڌيڪ‪ ،‬ڪيئن ُپ ِ‬ ‫پگهارمان!!؟ مجبور ٿي‪ ،‬اهلل تي توڪل َرکي‪ ،‬زندگيَء جي اڻانگي ُ‬ ‫ڪن ۾ ڪاهي ِپ ُيس‪.‬‬ ‫زندگيَء جي سفر جي هن ڏکوئيندڙ ۽ ٿڪائيندڙ سال ۾ ڏاڍيون تڪليفون ِڏٺيون هيم‪،‬‬ ‫لوڪان لِڪي‪ ،‬پهرن جا پهر ُرنو هيس‪ ،‬االئي ڪيترا ڀيرا ڌڻيَء جي َد ِر ٻاڏايو هيم‪ ،‬موال‬ ‫تون م َِهر ڪ ِر‪ .‬پوِء به حالت اهڙي تنگدستي اهڙي هوندي هئي‪ ،‬جو جي اٽي جي پوري ڪندو‬

‫‪216‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيس‪ ،‬ته بيماريَء سيماريَء ۾ سور هوندا هيا‪ .‬پر بس سور ئي سور هيا‪ ،‬ٻيو ڪجھ به‬ ‫ڪونه هوندو هيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين زندگيَء جو ڪار وهنوار اِجهو هيئن وڃي بيٺوهيو‪ ،‬جوفجر جو ُاٿي َهر ڪاهڻ‪،‬‬ ‫اٺين َوڳي َه َر کولي‪ ،‬ڏاندن کي گاهه ڏئي‪ ،‬ڪپڙا َمٽي اسڪول وڃڻ‪ .‬شام جو ڀاڄيون پوکي‬ ‫ُانهن جي ُگڏ ڪڍڻ‪ ،‬تيار ڀاڄيون َپٽي َ‬ ‫ڪ َٽ ِن ۾ وجهي ڏيولي مينگهواڙ حوالي ڪرڻ‪ ،‬ته‬ ‫جيئن فجر جي مارڪيٽ ۾ وڪامن‪ .‬ائين پگهار کان عالوه هفتي ۾ چار پنج سئو ٻيا به‬ ‫اچڻ لڳا هيا‪ ،‬جنهن مان گهر جي خرچ کان عالوه خان محمد کي يونيورسٽيَء جي خرچ الِء‬ ‫به ِڏيندو هيس‪ .‬اڄ خان محمد‪ ،‬۽ ان جو اوالد َمڃي يا نه َمڃي‪ ،‬پر سندس پڙهائيَء الِء ماُء‬ ‫۽پيُء کان وڌيڪ‪ ،‬پهريائين منهنجي بابا سائينَء محنت ڪئي هئي ۽ پوِء مون ڪئي هئي‪.‬‬ ‫ايتري قدر جو سندس ايم ايس سيَء پاس ڪرڻ بعد ٻه سال بي روزگار هجڻ جي زماني‬ ‫۾ به پنهنجي ماستريَء واري پگهار کڻي پهريائين سندس خرچن جو پورائو ڪندو ُهيس‪،‬‬ ‫پوِء گهر جا ٻيا خرچ پورا ڪندو هيس‪ .‬۽ جي ڪجهه بچندو هيو ته پنهنجون ضرورتون‬ ‫پوريون ڪندو هيس نه ته ٿيو خير‪ .‬موصوف او جي ڊي سي ايل جي نوڪريَء ۾ وڃڻ کان‬ ‫اڳ چئن ٻارن جو پيُء ُهيو‪ .‬سندس ٻارن جو ڪپڙو لٽو‪ُ ،‬جتي‪ ،‬خرچي سڀ منهنجي ذمي‬ ‫هوندا ُهيا‪ .‬سي به پهريائين خان محمد جي ٻارن جي الِء پوِء منهنجن الِء‪ .‬ٻيو ته ٺهيو پر بعد‬ ‫۾او جي ڊي سي ايل جي نوڪري ڇڏي ماستري ڪرڻ جي شوق تان مون ئي وڏين‬ ‫مشڪالتن سان کيس الٿو ُهيو‪ .‬نه ته همراھ ِپڙ ڪڍي بيٺو هيو ته اها نوڪري پري آهي ۽‬ ‫آئون ڪونه ڪندس‪ .‬اها ڇڏي ايڇ ايس ٽي ماستري ٿو ڪريان‪.‬‬ ‫آمر ضياَء جي خالف ايم آر ڊي َء جي تحريڪ جي زماني ۾اسان جي گھر جي اها حالت‬ ‫ُهئي‪ ،‬جو ڪڏهن ڪڏهن َگ َ‬ ‫هر ۾ اٽو ڪونه هوندو ُهيو ۽ ويال پئجي ويندا هيا‪ ،‬اڄ به ِچٽو‬ ‫ياد َاٿم ته ُان تحريڪ دوران ٿيندڙ بلدياتي چونڊن ۾ يا ريفرنڊم ۾ حڪومت پاران ماسترن‬ ‫جون ڊيوٽيون لڳائي کين اڳواٽ ئي ٽي سو روپيا ڏيڻ جي اعالن تي ڏاڍو خوش ٿيو هيس‪.‬‬ ‫۽ هڪڙيَء ُ‬ ‫صبح جو تعلقي اسڪول ميرپورخاص ۾ ماسترن جي ڊگهي قطار ۾ بيهي‪ ،‬ٽي‬ ‫ُ‬ ‫ٿيوهيس‪ .‬ان زماني ۾غربت‪،‬‬ ‫سئو روپيا وصول ڪري‪ ،‬اٽي جي ٻوري گه ِر آڻي ڏاڍو خوش‬ ‫پريشانين ۽ ُڏکن اهڙو ته وڪوڙيو هيو جو ايم آر ڊي تحريڪ دوران ان تحريڪ ۾ ڪوبه‬ ‫ڪردار ادا نه ڪري سگهيس‪ .‬سڀئي ڪامريڊ به ِوسري ويا ُهيا‪ .‬تن ڏينهين منهنجو ساٿ‬ ‫ڏيڻ واري صرف هالل پاڪستان اخبار ُهئي‪ ،‬۽ شهر جي الئبريرين مان آندل سنڌي ادب جا‬ ‫ڪتاب ُهيا‪ ،‬جن جي ذريعي ُانهي سال ايم اي سنڌيَء ۾ پاس َ‬ ‫ڪئي هيم‪.‬‬ ‫‪217‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تنهن زماني ۾ ميرپورخاص ۾سيٺ نسيم ُعمرچنيوٽيَء جو ماڊل ڪارخانو‪ ،‬جنهن جو‬ ‫اصل نالو خدابخش انڊسٽريز هيو‪ ،‬اهو ڪارخانو هن سڄي َت َر جي ُڦٽين جي خريداري‬ ‫ڪندو ُهيو‪ .‬وڏا وڏا وڏيرا‪ ،‬توڙي ننڍيرا آبادگار ۽ واپاري‪ ،‬ذاتي ضمانتون ڏيئي‪ ،‬توڙي هڪ‬ ‫ٻئي جون ضمانتون ڏيئي‪ ،‬ٻنيَء جي خرچ الَء اڳواٽ ڪاٻاڙو ڪري‪ ،‬ڪارخاني مان رقمون‬ ‫وٺندا ُهيا‪ .‬انهن کي ڏسي ِدل ۾ خيال آيم ته آئون به اِئين ئي ڪريان‪ ،‬سو هڪڙي ڏينهن‬ ‫دل َجهلي ڪارخاني ۾ ويس‪ .‬سيٺ کي وڃي عرض ڪيم‪ ،‬منهنجي ذاتي ضمانت االئي‬ ‫ڪنهن ڏني هئي يا نه سو ياد ڪونه اٿم‪ .‬نسيم عمر پندرهن سئو روپيا منظور ڪري ڏنا‬ ‫هيا‪ ،‬ان زماني ۾ پندرهن سئو روپيا وڏي ڳالھ هئي‪ُ .‬ان زماني ۾ عام جام نڪي اسٽاپ‬ ‫هيا ته وري ايترا ڪانٽا به ڪونه هوندا ُهيا‪ُ .‬اڙيا ُٿڙيا چونڊڪي جا واڻيا ڪانٽا لڳائيندا هيا‪.‬‬ ‫ٿاڻي بوال خان جا واڻيا جن کي جابلو واڻيا چئون ٿا‪ ،‬سي اڃان ملڪ ۾ ڪونه پکڙيا هيا‪.‬‬ ‫اسان وارو شهر ٻارهون ميل ئي ڪونه ُهيو‪ .‬واڻيا واپاري هوندا هيا‪ ،‬جيڪي ُڦٽين جي اگهه‬ ‫۾‪ ،‬توڙي تور ۾ وڏيون هيرا ڦيريون ڪندي خلق کي ُمڏي ڪاتيَء سان ديناداستي پيا‬ ‫ُ‬ ‫ڪهندا ُهيا‪ .‬واڻيا اڪثر ڪري ڪاٺيَء جي ڪاني سان ڦٽيون توريندا هيا‪ُ ،‬انهيَء تور الِء‬ ‫وٽن هڪ ٻه مالزم رکيل هوندا هئا جن کي َڌڙوائِي سڏبو هيو‪ ،‬اهي ڌڙوائي‪ ،‬ٺڙ ٺپ‬ ‫اڻپڙهيل هوندي به‪ ،‬پنهنجي ڪم ۾ بال جا ڪاريگر هوندا هيا‪ .‬تور جي ڪاني تي ٻانهن‬ ‫اهڙي طريقي سان ورائي رکندا هيا جو ڦٽيون وڪڻڻ واري کي خبر ئي ڪونه پوندي هئي‪،‬‬ ‫۽ هرهڪ اڌ مڻ جي ڌڙي جي پويان سير‪ ،‬ٻه سير آرام سان تڳائي ويندا هيا‪ ،‬گڏوگڏ مالڪ‬ ‫جي چر پر تي به اک رکيو اينداهيا‪ ،‬گھڙي پلڪ الِء مالڪ جو ڌيان هيڏانهن هوڏانهن ٿيندو‬ ‫هيو ته واڪ ۾ پوئتي هٽي ويندا هيا‪ ،‬يعني ايڪانوي‪ ،‬ٻيانوي‪ ،‬ٽيانوي اڳ ۾ ُپڪاريل‬ ‫هوندو هيو ته به وري ٽيانوي چوندا‪ ،‬اهڙيَء طرح هر برڪيَء تي ڪوشش ڪري هڪڙي‬ ‫ڌڙي جو فرق وجھي‪ ،‬اڌ مڻ ُڦٽيون الڳ سان تڳائي کڻي ويندا هيا‪ .‬اهي ڌڙوائي سيٺين جا‬ ‫کاٽو ُپ َ‬ ‫ٽ هوندا هئا‪ .‬جيستائين ڌڙوائي دڪان تي نه هوندو هيو‪ ،‬ڪنهن مرڻي پرڻي تي ِويل‬ ‫هوندو هيو‪ .‬تيستائين سيٺيون سودي ڪيل ڦٽين جي تور قطعي ڪونه ڪندا هيا‪ .‬ڀلي اگھ‬ ‫ڪرندو وڃي ته به پرواھ ڪونه هوندي هين‪.‬‬ ‫ُانهيَء سال پنهنجو َعقِل ڊوڙائي‪ ،‬مير صاحب جي سورهن االٽي هارين کي چيو هيم ته‬ ‫توهان ُڦٽيون واڻين کي ڏيڻ بجاِء‪ ،‬سيٺ نسيم جي ماڊل ڪارخاني ۾‪ ،‬منهنجي اڪائونٽ‬ ‫ُ‬ ‫۾ موڪلي ڏيو‪ .‬۽ ٻئي ڏينهن مون سان َگڏ هلي‪ ،‬ڪارخاني جي انهيَء ڏينهن جي اگهه سان‬ ‫روڪ رقم وٺو‪ .‬منهنجي صالح َڀ ِلي به هئي ۽ مڙني جي فائدي جي به ُهئي‪ ،‬انهيَء ڪري‬ ‫‪218‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مڙني هارين خوشيَء سان ها ڪري‪ ،‬پنهنجون ڦٽيون واڻين کي اڌ ملھ ۾ ڏيڻ بجاِء‪،‬‬ ‫ڪارخاني ۾‪ ،‬منهنجي کاتي ۾ موڪلڻ شروع ڪيون هيون‪ .‬ان زماني ڪاخانن ۾‬ ‫اليڪٽرانڪ ۽ ڪمپيوٽرائزڊ ڪانٽا ڪونه هوندا هيا‪ .‬ڪارخانن ۾ ٽن مڻن جون برڪيون‪،‬‬ ‫ٽياس واري عام ڪانٽي تي چاڙهي توربيون هيون‪ .‬مونکي هڪڙي ڏاهي ماڻهوَء ُگ ُر‬ ‫سيکاريو هيو ته مزدورن سان ڏي ُ‬ ‫وٺ تي ڳالهاِء ته تنهنجي ڦٽين جي تور وڌندي‪ .‬پوِء ايئن‬ ‫ئي ڪندي ڪارخاني جي دروازي تي ٺهيل ٻاکڙا هوٽل ۾ ويهي‪ ،‬مزدورن جي جمعدار کي‬ ‫چانھ جو ڪوپ پياري‪ ،‬سئو سئو جا ٻه ڳاڙها نوٽ سندس کيسي ۾ وجهندو هيس‪ .‬ته اهي‬ ‫منهنجي هرهڪ ٽرڪ تي ست‪َ ،‬اٺ مڻ ڦٽيون وڌائي ڇڏيندا هيا‪ .‬ائين به نه هو ته مزدور‪،‬‬ ‫هروڀروڪارخاني جي مالڪ کي کوٽ ڏيندا هيا‪ .‬پر وڏن ۽ غير حاضر زميندارن جي تور‬ ‫۾ کوٽ ڏيکاري‪ ،‬کين خرچي ڏيڻ وارن جي تور وڌائي بيلنس برابر ڪري ڇڏيندا هئا‪ .‬سو‬ ‫انهيَء سال االٽين جون ڦٽيون منهنجي کاتي ۾ ويون‪ ،‬کين اگهه ۽ رقمون به صحيح مليون‬ ‫۽ ڦٽين جي وا ِڌي‪ ،‬جيڪا منهنجي حصي ۾ آئي هئي‪ ،‬سابه ٿي هئي سڄا سارا ٻاونجاھ مڻ‪.‬‬ ‫جهڙوڪر هارپي جيتري ونڊي اچي وئي هئي‪ .‬انهن پئسن مان‪ ،‬پهرئين سال مِڙني گهرڀاتين‬ ‫الِء ُسٺا ڪپڙا ورتا هيم‪ .‬گھر الِءاسٽيل جا ُسٺا َ‬ ‫ٿانو ورتم‪ .‬هڪڙو چينيَء جو ڊنر سيٽ ورتم‬ ‫ته واھ واھ ٿي وئي‪ .‬اڳي اسان جي گهر ۾ رڳو ڪوپر جون پليٽون ۽ ڪنجهي جا َوٽا هوندا‬ ‫ُهيا‪ ،‬سي به وڏڙيون پنهنجن پورهين مان گهور تي کڻي ايندڙ ٺاٺارن کان وٺنديون ُهيون‪.‬‬ ‫گهڻو ڪري کاڌي پيتي الِء ڪنڀارن جا ٺاهيل تباک جن کي پاٽوڙا به چوندا هياسون سي‬ ‫هوندا هيا‪ ،‬ٺڪر جون َجمنيون هونديون هيون‪ ،‬جيڪي وٽي جو ڪم به ڏينديون هيون‪ ،‬ته‬ ‫رٻ به ٺاري انهن ۾ پيئبي هئي‪ .‬هنڌ ٽپڙ جو ته سڀ خير هوندو هيو‪ ،‬وڏڙيون ويچاريون‪،‬‬ ‫پراڻن ڪپڙن جا گمبور گڏ ڪري‪ ،‬کار جي ُ‬ ‫ڪنن ۾ ڪاڙهي‪ ،‬ڌوئي‪ ،‬انهن کي رنگي اڀريون‬ ‫سڀريون رليون ٺاهينديون هيون‪ .‬سوڙيون‪ ،‬پٿراڻيون‪ ،‬فراسيون ۽ کٽن جا ٽوال رڳو ڪنهن‬ ‫ڀت پوت ۾ يا ڪنهن وڏي ماڻهوَء جي گھر وڃي ڏسندا هياسون نه ته ٻيو ٿيو خير‪.‬‬ ‫انهن ڏينهن ۾ هڪڙو مست‪ ،‬الست ۽ درويش‪ ،‬وڏيون ٻانهون هڻندو‪ ،‬ڊگھيون ٻرانگھون‬ ‫ڀريندو ڳوٺ ۾ ُ‬ ‫گهمندو وتندو ُهيو‪ .‬ماڻهو اڪثر ڪري سڏيندا ُهيس پهالج‪ .‬هو پيرين‬ ‫اگهاڙي‪ ،‬ميرڙي قميص پايو ۽ گوڏ ٻڌيو‪ ،‬ململ جو پراڻو ۽ هنڌان هنڌان ڦاٽل پٽڪو مٿي‬ ‫تي ٻڌيو‪ ،‬وات مان گِ َ‬ ‫صبح ُ‬ ‫گ ڳاڙيندو هلندو وتندو ُهيو‪ُ .‬ان سال ئي ُهن ُ‬ ‫صبح جو منهنجي‬ ‫اسڪول ۾ ڀيرو ڪرڻ شروع ڪيو‪ .‬ماٺڙي ڪري اسڪول ۾ ايندو‪ ،‬ڪجهه گهڙيون ٻارن‬ ‫سان گڏ بينچ تي ويهي رهندو هيو‪ .‬اهي گهڙيون مون ڏانهن ۽ ٻارن ڏانهن حيرت سان‬ ‫‪219‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏسندو رهندو‪ .‬پوِء اوچتو ُاٿندو ۽ ُلوھ پائي مون کي ڪن کان وٺي‪ُ ،‬رول هٿ ۾ کڻي‪ُ ،‬پٺن‬ ‫تي وسائڻ شروع ٿي ويندو هيو‪ ،‬ايستائين ماريندورهندو هيو‪ ،‬جيستائين آئون اهو نه چوان‬ ‫ته‪ ،‬تون منهنجو ُگرو آهين ۽ آئون تنهنجوچيلو آهيان‪ .‬منهنجو ايئن چوڻ ۽ ُهن جو رول‬ ‫ٽيبل تي رکي تکو تکو اسڪول مان ٻاهر هليو وڃڻ‪ .‬جيترا ڏينهن ڳوٺ ۾ هوندو هيو‬ ‫اهو ئي معمول هوندو هيس‪ .‬اڄ تائين به اهو ئي معمول اٿس‪ .‬آئون اهو سمجهان ٿو اها‬ ‫مار نه پر هن جي ُدعا آهي‪ ،‬جنهن شروع کان وٺي اڄ تائين پنهنجا رنگ به ڏيکاريا آهن‪.‬‬ ‫گهڻو پوِء جڏهن بينڪ مينيجر جي حيثيت ۾ مختلف شهرن ۾ هوندو ُهيس ته ڳولي اچي‬ ‫لهندو هيو‪ .‬گوڏ جي ڳنڍ مان ڏهه روپيه کولي منهنجي پٽيوالي يا گارڊ کي ڏئي چوندو‪ ،‬وڃ‬ ‫اميري الِء هوٽل تان ماني وٺي اچ‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن روڊ سان ويندي ڪار جي آڏو اچي ويندو‪.‬‬ ‫بيهندس ته دروازو کولي ڪالر مان وٺي ڪار مان الهي‪ ،‬وچ روڊ تي ٻه چار چنبا هڻي‬ ‫معني آهي انهيَء رمز ۾‪ .‬خلقون‬ ‫چوندو‪ ،‬هاڻ ڀلي وڃ‪ .‬االئي ڪهڙو اسرار آهي ڪهڙي‬ ‫ٰ‬ ‫کلنديون آهن‪ ،‬ته اڙي هو ڏسو‪ ،‬هن عزتدار ماڻهوَء کي هي چريو سرعام ڪيئن پيو ماري‪.‬‬ ‫پر منهنجو هرڪنهن کي جهليل هوندو آهي ته ُهن درويش ۽ منهنجي معاملن جي وچ ۾‬ ‫ڪوبه نه اچي‪.‬‬ ‫جيئن ئي ‪ 1983‬۾ ايم اي پاس ڪئي هيم‪ ،‬تيئن فيصلو ڪيو هيم ته هر مهيني جي پگھار‬ ‫مان پنجاھ روپيا‪ ،‬رڳو ڪا وڏي نوڪري ڳولڻ تي خرچ ڪندس‪ ،‬۽ ٽپال جي ذريعي هيڏانهن‬ ‫هوڏانهن درخواستون موڪليندس‪ .‬ايئن درخواستن موڪلڻ جو ڌنڌو الڳيتو ڪندو پئي‬ ‫آيس پر ڪٿان به جواب ڪونه ٿي آيو‪ .‬نيٺ ‪1984‬جي آخر ۾ هالل پاڪستان ۾ پي ٽي وي‬ ‫جي نيوز پروڊيوسر جو اشتهار ڏسي درخواست موڪلي هيم‪ُ .‬اتان انٽرويوَء جي الِء جوابي‬ ‫خط آيو هيو‪ .‬ته ڪراچيَء ۾ اچي انٽرويو ڏيان‪ .‬ڪراچي ِڏٺل ئي ڪانه ُهجيم‪ .‬مرحيات‬ ‫الهبچائي کي عرض ڪيم‪ ،‬جنهن هلي ڪراچي ڏيکاري‪ .‬مهيني کن بعد لکت جي امتحان‬ ‫جو نتيجو آيو ته پاس هيس‪ .‬وري زباني امتحان الِء گهرايائون‪ .‬وري به مرحوم الهبچايو‬ ‫گڏ هليو هيو‪ .‬ٻين کوڙ سارن ڪامورن سان گڏ عبدالڪريم بلوچ به انٽرويو وٺندڙن ۾‬ ‫شامل ُهيو‪ .‬ايم ڊيَء مون کان پهريون سوال ڪيو هيو ته اوهان کي پي ٽي ويَء جا ڪهڙا‬ ‫نيوز ڪاسٽر پسند آهن؟ اهڙي سوال جي جواب تي ُمسڪرائي‪ ،‬ٿڌو ساهه ڀري وراڻيو‬ ‫هيم‪ ،‬قبال منهنجي ڳوٺ ۾ بجلي ناهي ۽ ُان ڪري مون نه ڪڏهن ٽي وي ڏٺي آهي ۽ نه‬ ‫ئي وري ٽي ويَء جون خبرون ُٻڌيون اٿم ته نيوز ڪاسٽر ڪيئن پسند ڪندس؟‪ ،‬باقيَء‬ ‫ريڊئي جا نيوز ڪاسٽر چئو ته ُٻڌايان‪.‬‬ ‫‪220‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫منهنجي غير متوقع جواب تي ايم ڊي صاحب حيران ٿي‪ ،‬مرحوم عبدالڪريم بلوچ کان‬ ‫ُپڇيو هيو‪ ،‬ته ڇا هيُء سچ ٿو چوي؟ بلوچ صاحب جهڙي بي ڊپي ۽ بهادر انسان ٺھ پھ‬ ‫وراڻيو هيس ته‪ ،‬سائين مون کي اها پڪ آهي ته منهنجي صوبي سنڌ جي اسي سيڪڙو‬ ‫ڳوٺن۾ بجلي ناهي‪ ،‬ٿي سگهي ٿو ته هِن جو ڳوٺ به ُانهن مان هڪ ُهجي‪.‬‬ ‫ملڪ جي اهم نشرياتي اداري جي سربراهه جي معلومات جو حال ِڏسي ِدل ئي ِدل ۾‬ ‫ُمسڪرايم پئي‪ ،‬انٽرويو تمام ڊگهو هليو هيو‪ ،‬جڏهن ختم ٿيو ته انتظار جو ڪرڻ‬ ‫جوچيائون‪ .‬ان زماني سنڌين الَء پي ٽي وي سميت سڀني وفاقي ادارن جا دوازا بند ُهيا‪.‬‬ ‫احساس‬ ‫خدا َڀلو ڪري ايم آر ڊيَء جي شهيدن جو‪ .‬جن جي قربانين جي ِسلي ۾‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫محروميَءکي ختم ڪرڻ الِء‪ ،‬وفاقي کاتن ۾ َ‬ ‫ڪڻي ۾ ڪاسو سنڌين کي آڻڻ شروع ڪيو‬ ‫هيائون‪ .‬سو انهيَء ئي سلسلي ۾ ‪ 1985‬جي اوائل ۾ منهنجو به آرڊر به پي ٽي وي سينٽر‬ ‫اسالم آباد تي نيوز پروڊيوسر الِء اچي ويو هيو‪.‬‬ ‫آرڊر ملڻ وقت خوشيَء ۾ ماپان ئي نه پيو‪ .‬گڏوگڏ ڳڻتي به هجيم ڇو جو اسالم آباد جي‬ ‫الِء ڀاڙو نه ُهجيم‪ ،‬ڀاڙي الِء ڪجھ ڏينهن هيڏانهن هوڏانهن ڦتڪيس‪ ،‬پر ڪٿان به اليو‬ ‫سجايو ڪونه پئي ٿيو‪ ،‬نيٺ ان زماني جي ُسکئي بينجهي مينگهواڙ‪ 1500 ،‬روپيه ٻيڻ جي‬ ‫وياج تي ڏنا هيا‪ .‬بينجهو مينگهواڙ اڄ به حياتيَء آهي‪ ،‬غربت سندس در تي ديرو ڄمايو‬ ‫آهي‪ .‬هاڻ به گڏھ گاڏي تي ڳوٺن ۾ ڀاڄيون وڪڻندو وتندو آهي‪ .‬سو تن ڏينهين وڏيَء اوج‬ ‫تي هيو‪ .‬اڻ ميو پئسو هوندو هيس‪ .‬اسان پارو ڪوبه اڙيال در تي ويندو هيو ته ڪالڪ اڌ‬ ‫ته سڏ ئي ڪونه ورنائيندو هيو‪ .‬۽ پوِء به ايندي ايندي‪ ،‬چوندو ايندو هيو هيو‪ ،‬ته ڀيڻسان‬ ‫ُسڃين مان اڙجي ويو آهيان‪ .‬صبح ساڻ اچي در جهليو اٿن‪ .‬ايئن آڻا ماڻا ڪري چيچائي‬ ‫چيچائي پوِء چار پئسا وياج تي ڏيندو هيو‪ .‬ڀانين ٿو ته هينئر خدا انهيَء تڪبر جو نتيجو‬ ‫ڏنو اٿس‪ .‬آئون ڳوٺ ايندي ويندي گڏه گاڏي تي ايندڙ بينجهي مينگهواڙ جي حالت ڏسي‬ ‫ُپٽن کي چوندو آهيان ته يار ڪڏهن به زندگيَء ۾ تڪبر ۽ غرور نه ڪجو‪ .‬هن همراه جا‬ ‫حال مون ڏٺا هيا ته امير هيو اڄ مٿس رحم ٿو اچي‪.‬‬ ‫سو قصو پئي هليو اسالم آباد وڃڻ جو‪ ،‬حيدرآباد مان ستياسي روپين جي الهور جي‬ ‫ٽڪيٽ وٺي عوامي ايڪسپريس ۾ زندگيَء جي پهرئين ۽ ڊگهي سفر تي پهريون ڀيرو‬ ‫اڪيلو روانو ٿيوهيس‪ ،‬نه رستن جو واقف نه شهرن جو‪ ،‬نه گهٽن جو نه گهيڙن جو‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين الهور جا لليچا ۽ ٺڳ مشهور هوندا هيا‪ .‬سو الهور جي لليچن ۽ جي ڊپ مان پنج‬ ‫سئو شلوار جي ساڄي پاسي جي ُابداڻي ۾۽ پنج سئو کاٻي پاسي جي ُابداڻي ۾‪ ،‬ٻه سئو‬ ‫‪221‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٿيلهي ۾ ۽ باقي ٻه سئو اڳئين کيسي ۾ رکيا هيم‪ ،‬ريل هلي‪ ،‬سنڌ ُٽپي‪ ،‬پنجاب آيو‪ .‬رحيم‬ ‫يار خان‪ ،‬بهاولپور‪ ،‬لوڌران‪ ،‬ملتان‪ ،‬رات ُکٽي وئي پر الهور نه اچڻو هيو سو نه آيو‪ .‬هوڏانهن‬ ‫پئسن نڪري َوڃڻ جي ڊپ ۾ سڄي رات ننڊ به نه آيم‪ُ .‬‬ ‫صبح جا نو ٿيا ته گاڏي الهور پهتي‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫الهور جي اسٽيشن کان ٻاهر نڪتس ته هڪڙي رڪشا واري جو َسڏ ڪري پنجابڪيَء چيو‬ ‫هيو‪ ،‬سائين ڪٿي جاڻان؟ وري ڏاڍو ڊپ ٿيم‪ ،‬مار پويس‪ ،‬هِن ڪيئن ُسڃاتو ته سنڌي‬ ‫آهيان؟!‪ .‬ڊپ مان انهيَء رڪشا ۾ ئي ڪونه چڙهيس‪ .‬هڪڙو پوڙهو ۽ ڏاڙهيَء وارو رڪشا‬ ‫وارو ڏسي ان سان چڙهيس‪ ،‬راوي روڊ جي ڇيڙي تي شاهدرھ ويجهو محمدي مسجد سان‬ ‫لڳولڳ ڪرشنا مندر ۾ جيرام رهندو هيو‪ .‬ڳوال ڪندو وڃي مندر ُپهتس‪ .‬جتي ڪامريڊ‬ ‫جيرام مليو‪ .‬جيرام کي ڪجهه ورهيه پهريائين ئي انفارميشن کاتي ۾ نوڪري ملي وئي‬ ‫ُهئي‪ .‬انهيَء سان گڏجي الهور ُ‬ ‫گهميس‪ ،‬ڏاڍو خوش خوش هيس‪ ،‬هڪڙي رات رهي‪ ،‬ٿڪ‬ ‫ڀڃي‪ُ ،‬‬ ‫صبح جو سوچيم ته اڃان اسالم آباد پنجن ڪالڪن جي پنڌ تي آهي‪ ،‬مار پويس‬ ‫هيڏو پري ڪير ٿو نوڪري ڪري‪ .‬ڌوڙ وڃي پائي اهڙي نوڪري‪،‬؟ بي عقالئي ڪندي‬ ‫الهور جي اسٽيشن تان بجاِء اڳتي جي ٺوڪي حيدرآباد جي ٽڪيٽ وٺي واپس هليو آيس‪.‬‬ ‫ڳوٺ پهچي وري اچي پنهنجو پاڻ تي ڦٽ لعنت ڪرڻ لڳس‪ .‬ته اهڙي ڀلي نوڪري بنان‬ ‫ڪنهن ٿوري جي ملي هئي‪ ،‬سا به ڇڏي ٿو ڏيان ۽ پوِء به پنهنجي قسمت تي ميارون ٿو‬ ‫ڏيان‪ .‬وري چوٿين ڏينهن پالڻيم الهور ڏانهن‪ ،‬الهور پهچي جيرام ڏي وڃڻ بجاِء‪ ،‬جي ٽي‬ ‫روڊ وسيلي ڪوچ ۾ راولپنڊيَء الِء روانو ٿيس‪ .‬جيرام ُٻڌايو ُهيو ته ڪاٺڙيَء جو اسماعيل‬ ‫جروار راولپنڊيَء جي ٽينچ ڀاٽا جي عالئقي ۾ رهي ٿو‪ .‬گهر جي ائڊريس کان هوبه ال علم‬ ‫ُهيو‪ .‬پنڊي پهچي سوزوڪيَء ۾ ٽينچ ڀاٽا جي عالئقي ۾ پهتس‪ .‬ٽينچ ڀاٽا‪ ،‬وسيع عالئقو‬ ‫هيو‪ ،‬ميرپورخاص جي سيٽالئيٽ ٽائون جهڙو ۽ جيڏو‪ .‬ٿيلهو َه َ‬ ‫ٿ ۾ کڻي َهر گهٽي مان‬ ‫ايندڙ ويندڙ کان ُپڇا ڪندو هلندو رهيس ته ڀائي‪ ،‬هتي ڪو سنڌي رهي ٿو؟ االئي ڇو انهيَء‬ ‫ڏينهن نا ُاميدي ۽ نراسائي بلڪل ڪونه پئي ٿي‪ ،‬هونئن به ڳوٺان ئي هن ڀيري پڪو وعدو‬ ‫ڪري نڪتو هيس‪ ،‬ته همت ناهي هارڻي‪ .‬ها ها‪ ،‬ڳوليان پيو ٿو‪ ،‬اڃان ته ِسج به هاڻ لٿو آهي‪.‬‬ ‫َهل هالن‪ُ ،‬پڇ ُپڇان‪ ،‬هڪڙي گهٽي‪ ،‬ٻي‪ ،‬ٽي‪ ،‬چوٿين۽ پنجين‪ ،‬اوچتو ساهه پئجي ٿو وڃيم‪.‬‬ ‫سامهون ديوار تي ڳاڙهن اکرن ۾ سنڌ هائوس ِڏسان ٿو‪ .‬همت موٽي ٿي اچيم‪ ،‬سوچيان ٿو‬ ‫جيڪو به ُهجي سنڌي ته هوندو‪ ،‬من وڌيڪ کڻي نه تڏهن به اڄوڪي رات ئي رهائي وجهي‪.‬‬ ‫اکيون پوري وڃي گهنٽي وڄايم‪ .‬هڪڙو بدن ۾ ڀريل ماڻهو دروازي تي آيو‪ُ .‬پڇيو مانس‬ ‫ته توهان سنڌي آهيو؟ جواب ڏنائين‪ ،‬ها‪ ،‬ها پر پهريائين اندر ته اچو سائين!!‪ .‬۽ پوِء رسمي‬ ‫‪222‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫عليڪ سليڪ ۽ حال احوال ٻڌڻ بعد چيائين‪ ،‬ادا اهو اسماعيل جروار هتي ئي رهندو آهي‪،‬‬ ‫هيُء اسماعيل جو ڪمرو ئي آهي‪ ،‬جنهن ۾ اوهان ويٺا آهيو‪ ،‬هو هڪ مهيني جي موڪل‬ ‫تي ڳوٺ ويو آهي‪ ،‬توهان ڀلي هِتي رهو‪ ،‬پريشان نه ٿيو‪ .‬تڏهن وڃي ساهه پيٽ ۾پيو۽ دلجاِء‬ ‫به ٿي ته صحيح جاِء تي پهتو آهيان‪ .‬اهو نجم ڏيپر هيو‪ ،‬ملٽري اڪائنٽس ۾ آڊيٽر‪ .‬اهو ئي‬ ‫صبح جو مون کي پي ٽي وي جي هيڊڪوارٽر تي پهچائي‪ ،‬واپسيَء جا رستا ۽ گهٽ گهيڙ‬ ‫سمجهائي‪ ،‬پوِء ئي هو پنهجي ڊيوٽيَء تي ويو هيو‪.‬‬ ‫پي ٽي ويَء جو راولپنڊي اسالم آباد سينٽر‪ ،‬تڏهن اڃان چڪ الال ۾ هيو‪ ،‬صبح جو ُاتي‬ ‫جوائنگ الِء ويس ته ٽي سنڌي پروڊيوسر مليا هيا‪ .‬پير محمد پروانوعرف ڪيالش‪ ،‬نثار‬ ‫بلوچ‪ ،‬ايوب پٺاڻ‪ ،‬واه واه ٿي وئي‪ ،‬پنهنجا جو ڏٺم ته همت ويتر وڌي وئي‪ .‬ڊاڪٽر ڏي‬ ‫فٽنيس الِء موڪليائون‪ .‬اتي وڏي ُجٺ ٿي‪ .‬ڊاڪٽر اردوَء ۾ چيو ته توهان پنهنجو ازاربند‬ ‫کوليو‪ .‬مون کي خبر ئي نه هجي ته هي همراه ڪو اڳٺ کي ازار بند پيو چوي‪ .‬پوِء جڏهن‬ ‫سمجهيم ته اڳٺ کولڻ جو ٿو چويم‪ .‬ته به ِپ ُڙ ڪڍي بيهي رهيو هيس ته نوڪري ملي ته‬ ‫ملي نه کڻي ملي‪ .‬ڊاڪٽر جي آڏو ڪو اڳٺ کوليندس ڇا‪.‬؟ ڊاڪتر ڪافي سياڻو هيو تنهن‬ ‫نيٺ ريهي ريبي الف اگھاڙو ڪري چيڪ اپ ڪيو هيو‪ .‬پوِء به ڪي ڏينهن ڊاڪٽر جي‬ ‫اوگھڙ ڏسڻ تي ڦڪو پيو ٿيندو هيس‪.‬‬ ‫ُان زماني ۾ عبدالقادر جوڻيجي جي ڊرامي ديوارين جي پنجاب جي گهر گهر ۽ گهٽيَء‬ ‫گهٽيَء ۾ ڌوم ُهجي‪ .‬ڊرامي جي ٽائيم تي راولپنڊيَء جي شهر جا روڊ رستا ويران ٿي‬ ‫ويندا ُهيا‪ .‬اسان ٽيئي سنڌي پروڊيوسر يا سينٽر تي ئي يا وري پاڙي جي ڪنهن هوٽل تي‬ ‫گڏ جي ويهي‪ ،‬اهو ڊرامو ڏسندا ُهياسين‪ ،‬جنهن ۾ پنهنجي ديس جي ماڻهن جي حالتن ۽‬ ‫اک ڀِ َنل‬ ‫رهڻي ڪرڻيَء جي اهڙي ته واضح عڪاسي ٿيل هوندي هئي‪ ،‬جو هر ڪنهن جي ِ‬ ‫هوندي ُهئي‪ .‬پنجاب جي ُسکئي صوبي جا ماڻهو سنڌين جي اها حالت ڏسي اهو قطعي‬ ‫ڪونه َمڃيندا هيا ته اها به ڪا حقيقت آهي‪ .‬پوِء جون بي بي سيَء جون مشهور‬ ‫انائونسرياڻيون ثريا شهاب ۽ ماه پاره صفدر‪ ،‬تڏهن اڃان پي ٽي ويَء تي ُهيون‪ ،‬ساڻن‬ ‫ڊگهيون ڪچهريون ٿينديون هيون‪ .‬آمر جنرل ضياَء جو ُپٽيلواظهر لوڌي‪ ،‬جيڪو پوِء ضياَء‬ ‫جون َسڙيل هڏيون ُپورڻ وقت ٽي ويَء جي الئيو ڪوريج دوران ڍاڍيون ڪري ُرنو ُهيو‪.‬‬ ‫ٽ پوندي ُهئي‪َ ،‬‬ ‫سو به اتي هوندو هيو‪ُ ،‬انهيَء جي اسان سنڌين سان بنهي َ‬ ‫ڪٽر پنجابي‬ ‫گه ِ‬ ‫پرست ُهيو‪ ،‬کيس هڪ ئي وقت نيوز ۽ ڪرنٽ افيئر جي شعبي ۾ چار سنڌي پروڊيوسر‬ ‫ِڏٺا ڪونه وڻندا ُهيا‪ُ .‬ان زماني ۾ اڳوڻي ڊڪٽيٽر پرويز مشرف جي زال صبا پرويز جي‬ ‫‪223‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫نالي سان ڪوئٽا سينٽر تان خبرون پڙهندي ُهئي‪ُ .‬انهيَء وقت اسان مان ڪنهن کي به اها‬ ‫َ‬ ‫ڪ َل نه ُهئي ته اڳتي هلي هيَء مائي صاحبه زوريَء هن ملڪ جي خاتون اول ٿيندي‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين پهريون ڀيرو پير محمد پرواني عرف ڪيالش سان گڏ خبرنامو پيش ڪندي‪،‬‬ ‫منهنجون اکيون ڀرجي آيون هيون‪ .‬نيوز ڪاسٽر‪ ،‬سدره ظهير سميت سموري معاون عملي‬ ‫خبرنامي جي آخر ۾ نيڻ ڀرجڻ جو سبب ُپڇيو هيو پر کين ڪجهه به نه ُٻڌايو هيم‪ .‬پير‬ ‫محمد پاسي ۾ ويٺو ُهيو‪ .‬تنهن جڏهن سنڌيَء ۾ پڇيو هيو ته ُٻڌايو مانس‪ ،‬ته يار اسان‬ ‫مسڪين ماڻهو‪ ،‬هر هاريَء جا ُپٽ‪ ،‬ڪڏهن تصور به نه ڪونه ڪيو ُهيو سين ته ڪنهن اهم‬ ‫جاِء تي ويهي ڪو اهڙو َعمل به ڪري سگهون ٿا جنهن کي ڏسڻ الِء سڄو ُملڪ انتظار‬ ‫ڪري‪ُ ،‬ان ڪري خوشيَء جا ُلڙڪ لڙي پيا آهن ٻيو ڪجهه به ناهي‪ .‬تن ڏينهين ڊپٽي‬ ‫ڪنٽرولر نيوز خالده مظهر هوندي هئي‪ ،‬جيڪا منهنجي ُاٿڻ ويهڻ‪ ،‬هلڻ ڳالهائڻ تي ڏيڍين‬ ‫اکين سان ڌيان پئي ڏيندي ُهئي‪ .‬آئون به کيس ڏيڍين اکين سان ِڏسي وٺندو ُهيس‪ ،‬پر‬ ‫سمجهڻ کان قاصر ُهيس ته آيا هوَء منهنجي ڪارڪردگيَء تي نظر رکي پئي يا منهنجي‬ ‫ڄٽڪن ڪپڙن ۽ سينڊل تي غور ڪري ٿي‪ .‬يا بنهي ڪنهن ٻئي خيال کي ِدل ۾ سانڍي‬ ‫ويٺي آهي‪ .‬نه ُهن کي همت ٿي چوڻ جي‪ ،‬نه مون کي همت ٿي ُپڇڻ جي‪ ،‬تنهن زماني ۾‬ ‫هڪڙي چڪواليَء چوڌريَء ُمڇن کي زيتون جو تيل پياري پياري اهڙو ته ڏاڍو ڪري ڇڏيو‬ ‫هيو‪ ،‬جو جهڙو َسرن جو رسو هجي‪ .‬مار پويس تنهن ٺوڪي ننڍڙي ڪيري وين ُمڇن سان‬ ‫وين ِڇڪي هئي‪ .‬تنهن جي ڪوئي فلم ڀري آيو هيو‪ ،‬سا خبر مون کي انگريزيَء ۾ ترجمو‬ ‫ڪري رات جو ستين بجين وارين انگريزي خبرن ۾ هالئڻي هئي‪ ،‬جڪي تنهن زماني ۾‬ ‫شائسته زيد پڙهندي هئي‪ .‬مون سان جٺ اها هئي ته منهنجي انگريزي تن ڏينهين دٻي ۾‬ ‫ٺِڪرين برابر هئي‪ .‬بس ايئن چئجي ته ڦوڪن تي گذارو ڪري ويندو هيس‪ .‬سو انهيَء‬ ‫ڏينهن اچي ڦاٿس ته ُمڇن کي انگريزيَء ۾ ڇا چئبو آهي‪ .‬سوچي سوچي ٿڪس‪ ،‬ته نيٺ‬ ‫هليو ويس ميڊم خالدھ مظهر جي ڪمري ۾‪ ،‬۽ ڪنڌ هيٺ ڪري ُمڇن جي انگريزي ُپڇي‬ ‫مانس‪ .‬مائيَء معني ته ُٻڌائي‪ ,‬پر حيرت مان مون ڏي ڏسندي رهي‪ ،‬انهيَء ڏينهن ڦِڪو ايترو‬ ‫ته ٿيس جو زمين جاِء ڏئي ها‪ ،‬ته هوند اندر هليو وڃان ها‪ .‬ياد اٿم ته جيئن تيئن ڪري خبر‬ ‫ته ٺاهي هالئي هيم پر ڦڪائيَء مان اها رات ُستو ُٺپ ڪونه هيس‪ .‬۽ پوِء ورندي ڏينهن‬ ‫بازار مان انگريزيَء جا کوڙ سارا نصابي ڪتاب وٺي‪ ،‬ايئن سمجهو ته ڇهين درجي واريَء‬ ‫انگريزيَء کان نئين سئين پاڻهي پڙهڻ شروع ڪيو هيم‪ .‬پي ٽي ويَء تي گذاريل اهو وقت‬

‫‪224‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تمام ٿورو هيو لڳ ڀڳ هڪڙي مهيني جي برابر‪ ،‬سو ايئن ئي واچوڙي جيان گذري ويو‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ڪ َل ئي ڪانه پئي‪.‬‬ ‫اڃان پي ٽي ويَء تي مهينو ئي ڪونه گذريو هيو جوڳوٺان خان محمد جو خط آيو هيو‪ ،‬پوِء‬ ‫هڪڙو ٻه ٽي‪ ،‬الڳيتا خط آيا ته امان سخت بيمارآهي جلدي ڳوٺ واپس اچ‪ .‬هڪڙي هفتي‬ ‫جي موڪل ورتم‪ ،‬پر ساهه ُمٺ ۾ هجيم‪ ،‬تڏهن نه هيا فون ۽ نه ئي ڪو ٻيو رابطي جو به‬ ‫ذريعو هيو‪ .‬امڙ جي ڪيئن خبر وٺان ها‪ .‬راولپنڊيَء کان ٽرين ۾ ويٺس‪ ،‬هڪلي هوڪاري‪،‬‬ ‫ٻيَء رات گهر پهتس ته امان واقعي سخت تڪليف ۾ ُهئي‪ .‬مون کي ِڏسي ڄڻ ته ساهه‬ ‫پئجي ويس‪ُ .‬اٿي ويٺي هئي‪ .‬منهنجي وڃڻ بعد پاڙي وارن ڦوڪ ڏني ُهيس ته‪ ،‬اسالم آباد‬ ‫اسان جي ڳوٺ کان ڪوئي ست سمنڊ پار آھي‪ .‬تنهن تي هينئون هاري ويٺي ُهئي‪ .‬اڪيلي‬ ‫ُپٽ جي پرديس پڌارڻ جي جهوراڻي ۾ جهڄندي وڃي َک َ‬ ‫ٽ ورتي هيائين‪ .‬منهنجي ُپهچڻ‬ ‫بعد‪ ،‬ڊاڪ َ‬ ‫بعد‬ ‫ٽر آڻڻ صرف بهانو هيا ۽امڙ ٻن ڏينهن ۾ نوبني ٿي وئي‪ .‬هڪڙي هفتي‬ ‫منهنجي واپس سنبت ڏسي‪ ،‬مٿي تي َ‬ ‫ڪ َيل ٻانڌڻي پوتي کڻي پيرن ۾ اڇاليائين‪ .‬چئي‪،‬‬ ‫توکي منهنجي مامتا جو قسم آهي‪ ،‬اها نوڪري نه ڪر! توکي انهيَء پوتيَء جو قسم آهي‪.‬‬ ‫حيرت مان پوتي کڻي مٿي تي ڪرائيندي چيوهيومانس ته امان تنهنجي مرضي آهي ته مان‬ ‫ايڏي وڏي نوڪري وڃايان ۽ وري به اچي ماستري ۽ هارپو ڪريان؟ تنهن تي ِچڙي چيو‬ ‫هيائين‪ ،‬ابا جي هن ڳالھ کي ُحڪم سمجهين‪ ،‬عرض سمجهين يا ڌمڪي سمجهين‪ ،‬پر‬ ‫جيڪي سمجهين سو سمجھ‪ ،‬پر اها نوڪري ڇڏ‪ .‬ايئن امڙ جو حڪم اکين تي رکي ماٺڙي‬ ‫ماسات َ‬ ‫ڪ ِچيَء ڀِتين واري ڪوٺيَء جي لوگهن مان لِڪي‪ِ ،‬ڏسي‬ ‫ڪري ويهي رهيس‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ُمسڪرايو پئي‪ .‬گهڻو پوِء سمجهيم ته ماُء جي ُانهيَء حڪم‪ ،‬ڌمڪيَء ۽ عرض پويان ڇا‬ ‫ڪٿان کيس ُحڪم مليو ُهيوته‬ ‫ُهيو؟ ُهن سمجهي ورتو ُهيو يا سندس فقيراڻي طبعيت مان ِ‬ ‫جيڪر مون کان ُاها نوڪري نه ڇڏائي ها ته اسالم آباد جي رنگينين۽ اڇين چمڙين ۾ آئون‬

‫ايئن وڃائجي وڃان ها‪ ،‬جيئن سنڌ جا سوين ايم اين ايز ۽ آفيسر اسالم آباد پهچي ٻيهر ۽‬ ‫آئون هڪڙي مسڪين ماڻهو جو ُپ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ٽ‪ ،‬وڏيون محروميون ۽‬ ‫ٽيهر گهوٽ ٿيو پون‪.‬‬ ‫محڪوميون ڏسي ُاتي پهتو ُهيس‪ .‬اسالم آبادين جون آسائشون ۽ آرامده جايون‪ُ ،‬سهڻا‬ ‫رنگ مون کي پلڪن ۾ هِرکائي پنهنجو ڪن ها‪ُ .‬ان ُ‬ ‫ڪ َن ۾ غرق ٿيندي‪ ،‬پويان چار‬ ‫ماسات به وسري َوڃنم ها‪ .‬امڙ ۽ امڙ جو راڄ وسري وڃي ها‪.‬‬ ‫نياڻيون‪ُ ،‬پٽڙو ۽‬ ‫ِ‬ ‫چڱو ٿيو جو نه ماستري ڇڏي ويو ُهيس ۽ نه ئي پي ٽي ويَء تان ڪو پگهار ورتو ُهيم‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪرت سان لڳي‬ ‫ڏک مان واپس ساڳيَء ڪچيَء ڪوٺيَء ۾ ٻار پڙهائڻ ۽ شام جو ٻنيَء جي ِ‬ ‫‪225‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ويس‪َ ،‬رکي َرکي اسالم آباد جا وڻ‪ ،‬ٽڻ‪ُ ،‬گل‪ ،‬ٻوٽا ۽ ماڻهو ياد اچڻ لڳندا هيم‪ .‬ته اندر مان‬ ‫سرد آه نِڪرندي ُهئي‪ .‬هڪڙي ڀيري انهيَء ئي سال جي‪ ،‬آڪٽوبر ۾ ِچ َٽن جي گرمين ۾‬ ‫پاڻيَء جو واري تي هيس‪ ،‬پگهر ۾ شل هجان‪ ،‬گوڏن سوڌو َگپ ۾ ڀريل هجان‪ ،‬پاڻيَء تي‬ ‫ڊوڙ ڊوڙان هجيم‪ ،‬ٿورڙو ڏينهن لڙيو هيو ته امان مون الِء ٻنيَء تي چانهه کڻي آئي هئي‪.‬‬ ‫وڻ جي ڇانو ۾ ويٺا هياسون‪ ،‬انتهائي گهڻي ڏک ۽ ڪروڌ مان چيو هيم‪ ،‬امان‪ ،‬تنهنجي‬ ‫ضد جي ڪري‪ ،‬ڪهڙي نه ڀلوڙ نوڪري وڃائي ڇڏيم!! ايئن چئي اکيون مٿي ڪري امڙ‬ ‫ڏي ڏٺو هيم‪ .‬انهيَء مهل جيجل امڙ جون اکيون ڪاوڙ ۾ ڳاڙهيون ٿي ويون هيون‪ .‬ڀانِء‬ ‫اکين جي ڏورن مان رت ِسمي نڪرندو هجيس‪ُ ،‬ان ڪيفيت ۾ چيو هيائين‪ ،‬آئون اعتماد‬ ‫۽يقين سان چوان ٿي ته توکي ُانهيَء کان به ُسٺي نوڪري ملندي‪ ،‬اِتي ئي ملندي‪ُ ،‬اٻهرو نه‬ ‫ٿيُء‪ ،‬تون ماُء جي دعا جا رنگ ڏس ته سهي‪ .‬سندس ڪاوڙ ڀريل اکيون ڏسي ۽ ُدعا جا‬ ‫عجيب لفظ ُٻڌي مون وٽ ڳالهائڻ الِء باقي ڪجهه به ڪونه بچيو ُهيو‪.‬‬ ‫ُان سال ٻارهين ميل جي اوڀر طرف چوڌري اسلم ويهارو کن ُدڪان ٺهرايا هيا‪ ،‬اولهه طرف‬ ‫حاجي محرم جا ايترائي ُدڪان اڳ ۾ ُهيا‪ .‬هاڻ ٻارهون ميل چڱو موچارو شهر ٿي پيو هيو‪.‬‬ ‫کوڙ ساريون هوٽلون ُکليون هيون‪ ،‬جالل چانڊئي جا ڪالم وڏي آواز ۾ وڄڻ لڳا هيا‪ ،‬ته‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن شوق ڪري گهمڻ ويندو ُهيس‪ .‬نه ته ماستري مان واندو ٿي‪ ،‬ٻنيَء جو ڪم‬ ‫ڪار الهي‪ ،‬هالل پاڪستان اخبار ۽ ڪڏهن ڪي سنگت ساٿ کان هٿ ڪيل ڪتاب پڙهي‬ ‫گھر ئي ويٺو هوندو هيس‪ .‬تن ڏينهنين فقير محمد الشاري هالل ميگزين ايڊيٽ ڪندو‬ ‫هيو‪ ،‬انهيَء هالل ميگزين ۾ ڪڏهن اميرشر‪ ،‬ڪڏهن اميربخش شر‪ ،‬ڪڏهن نامعلوم شر‬ ‫۽ وري ڪڏهن صنم شر پر گهڻو ڪري انوکن نالن سان ننڍيون ڪهاڻيون‪ ،‬شاعري ۽‬ ‫مضمون لکندو به ُهيس‪ ،‬جيڪي باقاعدگيَء سان ڇپبا هيا‪ .‬ناال َمٽائڻ جي اها ِپٽ ڪامريڊن‬ ‫وڌي هئي‪ .‬جيڪي چوندا هيا ته ماڻهن تائين پنهنجي ڳالھ پهچي‪ ،‬سائي وڏي کيپ آهي‬ ‫جيڪا پاڻ َکٽي ته ُ‬ ‫لک ٿي پيو‪ .‬ناال ته ڪائي حيثيت ڪونه ٿا رکن‪.‬‬ ‫تن ئي ڏينهين سنڌين جي قاتل آمرضياَء‪ ،‬جڏهن مرحوم محمد خان جوڻيجي کي وزير‬ ‫اعظم ٿاڦيو ُهيو‪ ،‬ته پوري عالئقي جي ماڻهن کي ڏاڍي خوشي ٿي هئي‪ .‬مرحوم جوڻيجو‬ ‫راڄائتو ۽ َر ُڄ اشراف ماڻهو ُهيو‪ُ .‬هن پنهنجيَء سموريَء ڄمار ۾ وسين لڳي ڪڏهن ڪنهن‬ ‫سان ڦِٽايو ڪونه هيو نه ئي وري ڪنهن کي رنجايو هيو‪ .‬هو جڏهن وزير اعظم ٿي پهريون‬ ‫ڀيرو سنڌڙيَء جي هوائي اڏي تي ٿي آيو هيو‪ ،‬ته انهيَء ڏينهن پيپال‪ ،‬ليگال ۽ ِسيپال سڀئي‪،‬‬ ‫پاڙي ۽ راڄ جي هن َرڄ اشراف مڙس جي آجيان الِء سنڌڙيَءجي هوائي اڏي ڏانهن سمنڊ‬ ‫‪226‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي ڇولين جيان اٿلي پيا هيا‪ .‬هونئن ته پاڪستان جي هوائي فوج جا چاڪ وچوبند اهلڪار‪،‬‬ ‫ڪنهن به ماڻهوَءکي هوائي اڏي جي حدن ۾ وڃڻ ڪونه ڏيندا آهن‪ ،‬خاص ڪري ه ِن ُدن کي‬ ‫ته ُٺپ ڪونه ڇڏين‪ .‬پر ان ڏينهن ضياَء جي فوج پنهنجي هن نئين چونڊيل وزيراعظم جي‬ ‫مانائتي آجيان سموريَء دنيا کي ڏيکارڻ جي الِء اهي پابنديون به الٿيون هيون‪ .‬ان ڪري‬ ‫جوڻيجي صاحب جي هارين جون به هنڌان هنڌان ٽريڪٽر ٽراليون ڀرجيو پئي آيون‪ .‬مزو‬ ‫اهو پئي ٿيو ته هنن ويچارن کي هڪڙو ئي نعرو ياد هيو‪ ،‬ڀيڄ پاڳارا جو‪ ،‬باقي ڪجھ به‬ ‫نه‪ .‬انهيَء ڪري هو ُرڳو ڀيڄ پاڳارا جي نعري ۽ خالي هو هو جي رڙو رڙ اليو بيٺا هيا‪.‬‬ ‫االئي ڪنهن جي دل ۾ خيال آيو ته کين نعرو ٺاهي ڏنائين‪ ،‬تنهنجو شان منهنجو شان‪،‬‬ ‫محمد خان‪ ،‬محمد خان‪ .‬پوِء ته وٺ وٺان ٿي وئي هئي‪ .‬هوڏانهن وري جوڻيجي صاحب جي‬ ‫هارين جي اڪثريت هئي‪ ،‬بروهين‪ ،‬ڀيلن ۽ ڀاٽن جي‪ ،‬۽ بروهين جي ٻولي ته بچي شل دٻي‬ ‫۾ ٺڪرين جيان هئي‪ ،‬باقي ڀيلن ۽ ڀاٽن ۾‪ ،‬سنڌيَء ۾ شين جو ُاچار سين سان اچاريو‬ ‫ويندو آهي‪ ،‬ڀيلن ۽ ڀاٽن وٺي نئين نعري جي ڌم التي‪ ،‬تنهنجو شان‪ ،‬منهنجو شان‪ ،‬محمد‬ ‫خان‪ ،‬محمد خان‪ .‬تڏهن ڪنهن سمجھ ڀرئي ماڻهوَء هڪلون ڪري وڃي کانئن اهو نعرو‬ ‫بند ڪرايو هيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ماروٽ خان محمد‪ ،‬مرحوم محمد خان جوڻيجي سان گھڻو ملندو هيو‪ .‬منهنجي‬ ‫مرحوم جوڻيجي سان ڪڏهن به ڪا مالقات نه ٿي هئي‪ ،‬هڪڙي ڏينهن خان محمد نوڪريَء‬ ‫الِء عرض ڪيس ته يڪدم کانئس درخواست گهريائين‪ .‬خان محمد ڳوٺ اچي مون کي‬ ‫درخواست لکي ڏيڻ جو چيو‪ ،‬تڏهن بي ايماني ڪندي پنهنجي درخواست به لکي هيم‪ .‬۽‬ ‫پوِء اهي ٻئي درخواستون هڪڙي لفافي ۾ وجهي ماروٽ خان محمد جي حوالي ڪيون‬ ‫هيم‪ ،‬جنهن بند جو بند لفافو وڃي وزير اعظم کي ڏنو هيو ۽ وزير اعظم وري اهوسندس‬ ‫سيڪريٽريَء محفوظ جي حوالي ڪيوهيو‪ .‬اڳتي وڃي مرحوم جوڻيجي قانوني طريقو‬ ‫استعمال ڪندي م يرٽ جي چونڊ الِء اهي درخواستون وسطيدار کاتن ڏانهن موڪليون‬ ‫هيون‪ .‬تن ڏينهين پنجابي البي سنڌين الِء نوڪرين جا در بند ڪرڻ الِء مختلف حيال‬ ‫هالئيندي هئي‪ ،‬سو ڇا ڪيائون جو خان محمد جو انٽرويو ليٽر اهڙي طريقي سان ٽپال ۾‬ ‫موڪليائون‪ ،‬جو او جي ڊي سي ايل مان انٽرويو ليٽر ُانهيَء تاريخ جي شام تي ُهن وٽ‬ ‫اچي ُپهتو هيو‪ ،‬جنهن تاريخ تي انٽرويو ٿي ُچڪا هيا‪ .‬ان ڏينهن اسان کي يقين ٿيو هيو ته‬ ‫پنجابي انتظاميه سنڌين کي پوئتي ِڌڪڻ الِء اهڙا حربا گھڻي وقت کان هالئيندي رهندي‬ ‫آهي‪ .‬ان ڏينهن خان محمد ته ٺڙ ٺپ هينئان الٿ ٿي ويهي رهيو هيو‪ ،‬ته هاڻي ڪجھ ڪونه‬ ‫‪227‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٿيندو‪ ،‬پر مون سندس همت وڌائيندي کيس چيو ته پاڻ وٽ لفافي تي لڳل ٽپال کاتي جي‬ ‫ُمهر جي تاريخ وڏو ثبوت آهي‪ ،‬۽ اهوثبوت طور کڻي ڪراچي هلون ٿا‪ .‬ايئن اهو سکڻو‬ ‫لفافو کڻي‪ ،‬ڪراچي َء ُپهتاسين‪ .‬پي آئي اي جو اصغر جروار اڳيئي اتي هيو‪ ،‬آئون ۽ خان‬ ‫محمد هتان وياسين‪ .‬صبح جو او جي ڊي سي ايل جي ڪراچيَء ۾ موجود باال عملدارن‬ ‫سان ملي ثبوت ڏيکارياسين‪ ،‬پر اسان کي ُکتو جواب ڏنائون ته انٽرويو ڪالھ ٿي چڪا‬ ‫هاڻ ڪونه ٿيندا‪ ،‬ان تي بگڙي پر زور احتجاج ڪيوسين‪ .‬نيٺ همراهن کي رحم پيو يا‬ ‫ٻرندڙ سنڌ ۽ سنڌين جي هينئين تي ڇنڊو رکڻ الِء مجبور ٿي‪ ،‬اسالم آباد مان رسمي اجازت‬ ‫وٺي‪ ،‬اڪيلي خان محمد جو انٽرويو ورتائون‪ .‬جنهن ۾ هو پاس به ٿيو‪.‬‬ ‫گڏوگڏ مونکي به بينڪنگ ڪائونسل طرفان آفيسر گريڊ ‪ 111‬جي انٽرويوالِء ليٽر ُپهتو‬ ‫هيو‪ .‬راڻي باغ حيدرآباد ۾ شاميانا لڳائي‪ ،‬لِکت جو امتحان ورتائون‪ .‬اميدوارن جو تعداد‬ ‫هزارن ۾ هيو‪ُ .‬اتي جو ُاتي ئي لکت جي امتحان جي ڪالڪ ٻن اندر نتيجا الئوڊ اسپيڪر‬ ‫جي ذريعي ٻڌائڻ شروع ڪيائون‪ .‬ڇنڊڻ جو رهاڪو امير بخش جوڻيجو‪ ،‬وزير اعظم جو‬ ‫ويجهو عزيز ۽ اهم سفارشي ُهيو‪ .‬پر لکت جي امتحان ۾فيل ٿي پيو هيو‪ .‬آئون پاس‬ ‫ٿيوهيس‪ .‬ته وڏي واڪ احتجاج ڪندي چوڻ لڳو هيو‪ ،‬سفارش مون ڪرائي هئي ۽ پاس‬ ‫تون ٿيو آهين‪ .‬اها نالي جي ُڀل آهي‪ .‬آئون هينئر جو هينئر ٿو وزيراعظم سان ڳالهايان‬ ‫ِڏسجانِء ڪيئن ٿي رزلٽ تبديل ٿئي‪ .‬ان ڏينهن واقعي به مون کي ڏاڍو ڊپ اچي ٿيو هيو‪،‬‬ ‫ته ڪٿي هي سفارشي وڏيرو مون غريب جي حق کي نه ماري وجهي‪ُ .‬‬ ‫ڪل مالئي پنجاھ‬ ‫کن اميدوار پاس ٿيا هياسون‪ ،‬جن کي ٻئي ڏينهن ئي زباني امتحان الِء گھرايو ويو هيو‪.‬‬ ‫ٻئي ڏينهن شهباز بلڊنگ ۾ بينڪنگ ڪائونسل وارن جي ٽيم سان گڏ ٻن سنڌي ڪمشنرن‬ ‫محمد هاشم ميمڻ (ڀانئيان ٿو)۽ نثاراحمد صديقيَء زباني امتحان ورتا هيا‪ .‬انتهائي اهم ۽‬ ‫ڏکئي انٽرويوَء ۾ گهٽ ۾ گهٽ اڌ ڪالڪ تائين ماضيَء جي گذاريل گهڙين سميت‪ ،‬علم‬ ‫۽ ادب بابت اهم سوال ڪيا ويا هيا‪ .‬بينڪنگ ڪائونسل وارا ڪامورا ته مکيل چکيل ۽‬ ‫سوٽيڊ بوٽيڊ هيا‪ ،‬پر روينيو جي ٻنهي ڪامورن جڏهن مونکان ذاتي زندگيَء بابت سوال‬ ‫ڪيا‪ ،‬اهڙن ُچڀندڙ ذاتي سوالن تي منهنجي ڀرجي آيل نيڻن ڏانهن ڏسي‪ ،‬پاڻ به اکيون‬ ‫ڀرائي ويٺا هيا ته پڪ ٿيم ته هو به مون جيان غريب مسڪين خاندان جا فرد آهن ۽ ڪافي‬ ‫ڏکين ڏهاڙن کي ڪاٽي هتي ُپهتا آهن‪ .‬تڏهن ئي ته منهنجي ُدک جي داستان تي اکڙيون‬ ‫افسرده اٿن‪.‬‬

‫‪228‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڄ سوڌو گهڻا ماڻهو سمجهندا آهن ۽ چوندا آهن ته مون کي ۽ خان محمد کي‪ ،‬وزير اعظم‬ ‫محمد خان جوڻيجي نوڪرين ۾ آندو ُهيو‪ُ .‬ان الِء عرض ڪندو هالن ته جوڻيجو صاحب‬ ‫مرحوم نه ته مون کي سڃاڻيندو ُهيو نه ئي ڪڏهن مون الِء ڪنهن چيس‪ .‬خان محمد به خود‬ ‫هينئين جي زور تي وڃي ملندو هيس‪ .‬بنان ڪنهن سفارش جي‪ ،‬اصل ۾ ائين ُهيو ته ايم‬ ‫آر ڊي تحريڪ ۾ سنڌين جي پاڻ ارپڻ واري جذبي سول ۽ فوجي بيوروڪريسيَء جون‬ ‫وايون بتال ڪري ڇڏيون هيون‪ .‬ان بعد ئي فوجي ۽ سول بيوروڪريسيَءکي سنڌين جي‬ ‫احساس محروميَء جواحساس ٿيو ُهيو‪ .‬خود مرحوم محمد خان جوڻيجو به هزارين سنڌين‬ ‫ِ‬ ‫جي ڏنل عظيم قربانين جي ِسلي ۾ ئي ته وزير اعظم ٿيو هيو ۽ ضياَءالحق ۽ ان جي‬ ‫ساٿين جي نئين پاليسي ُهئي ته وفاقي کاتن ۾ سنڌين کي ڪجھ ڪوٽا ڏياري کين ٿڌو‬ ‫ڪجي‪ .‬ان ڪري ئي ‪ 84-85‬۾ فيڊرل پبلڪ سروس ڪميشن جي امتحان مان رهجي ويل‬ ‫سنڌين کي سڏائي نوڪريون ڏنيون ويون‪ .‬بينڪنگ ڪائونسل پاران پڻ راڻي باغ ۾‬ ‫شاميانا لڳائي انٽرويو ڪرڻ‪ُ ،‬اتي جو ُاتي الئوڊ تي نتيجا ڏيڻ‪ ،‬او جي ڊي سي ايل جو‬ ‫تاريخ گذرڻ بعد انٽرويو وٺڻ‪ ،‬سڀ ُان سلسلي جون ڪڙيون ُهيون‪ .‬ڪافي سنڌي استادن ۽‬ ‫يونيورسٽين جي پروفيسرن کي ڊي ايم جي ۽سيڪريٽريٽ گروپ ۾ سڌو سنئون کڻڻ به‬ ‫ان سلسلي جي ڪڙي هيو‪ .‬جيتوڻيڪ آمر ضياَء‪ ،‬پير پاڳاري جي چوڻ تي مرحوم جوڻيجي‬ ‫جهڙي ڪوڙي گوري کاڌي هئي‪ ،‬پر ظاهري طور شريف ڏسڻ ۾ ايندڙ مرحوم جوڻيجو‬ ‫ضياَء جي نڙيَء ۾ مڇيَء جي ڪنڊي جيان اٽڪي پيو هيو‪ ،‬سو هڪڙو الڳ داستان آهي‪.‬‬ ‫اهو به مڃيان ٿو ته مرحوم جوڻيجي جهڙي شرافت ڪنهن سياستدان وٽ ڪونه ُهئي‪ .‬پراهو‬ ‫به چوندس ته نوڪرين جي معاملي ۾ وٽس ايتري سخا به ڪونه ُهئي‪ .‬کائنس اڳ شهيد‬ ‫ذوالفقار علي ُڀٽي‪ ،‬غالم مصطفي جتوئيَء‪ ،‬ممتاز ُڀٽي۽ کائنس پوِء غوث علي شاهه‪،‬‬ ‫مظفر حسين شاهه ۽ ڄام صادق عليَء پنهنجي عالئقي جي پڙهيل لکيل نوجوانن جون‬ ‫انتظامي پوسٽن تي ِسڌيون ڀرتيون ڪيون هيون‪ .‬۽ جڏهن وقت گذريو‪ ،‬ته تڪليفن جي‬ ‫دور ۾ ُاهي ڪامورا کين ڪم به آيا‪ .‬پر مرحوم جوڻيجي ائين ڪونه ڪيو هيو‪ .‬نه ڄاڻ‬ ‫ڇو؟ شايد هن پنهنجا اصول ٽوڙڻ ڪونه پئي چاهيا يا هو مورهيان ئي ان معاملي ۾‬ ‫ڪنجوس هيو‪ ،‬سو رب ٿو ڄاڻي!‪ .‬اِن تي زور ُان ڪري به ڏئي چوان ٿو ته آفيسر ٿيڻ بعد‬ ‫جڏهن هيڊ آفيسن ۾ اسان جون فائيلون ڏٺيوسين ته مرحوم جوڻيجي اسان جي درخواستن‬ ‫تي نوٽ لڳايا ُهيا ته‪ ،‬جيڪڏهن درخواست گذار ميرٽ تي پورو لهي ته کيس نوڪري ڏني‬ ‫وڃي‪ .‬اهڙي نوٽ کي سفارشي ٻوليَء ۾ سفارش نٿو چئي سگهجي‪.‬‬ ‫‪229‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٻيو ته ُانهيَء سال مون کي ٽي نوڪريون مِليون هيون‪ ،‬شماريات‪ ،‬پي ٽي ويَء ۽ بينڪ ۾‪،‬‬ ‫پبلڪ سروس ڪميشن مان ڊپٽي سپرٽنڊنٽ جيل جو لکت وارو امتحان پاس ڪيو هيم‬ ‫۽ساڳيَء ڪميشن مان سنڌي ليڪچرار جوبه‪ .‬خان محمد کي ٻه نوڪريون مليون هيون‪ ،‬او‬ ‫جي دي سي ايل ۽ تعليم کاتي ۾ ايڇ ايس ٽي‪ .‬اڳ ۾ به ذڪر ڪيو اٿم ته وزير اعظم جو‬ ‫ويجهو عزيز اهڙي ئي نوٽ سبب لکت جي امتحان ۾ فيل ٿي گهر هليو ويو‪ .‬خدا جي خلق‬ ‫چوندي آهي ته خان محمد َمهر کي به محمد خان نوڪري ڏياري ُهئي پر آئون سمجهان ٿو‬ ‫ائين ڪونهي‪ .‬منهنجي ڄاڻ مطابق ُهو خليفي عاقل جي بلدياتي وزير ُهجڻ واري عرصي‬ ‫۾ ڪراچي ميونسپل ۾ لڳو ُهيو‪ .‬پوِء پنهنجي ُمڙسي ۽ ذهانت سان اڳتي وڌندو ويو هيو‪.‬‬ ‫ان ۾ هن کي ڪنهن به سفارش جي ضرورت ڪونه هئي‪ .‬مرحوم جوڻيجي پنهنجي ويجهي‬ ‫دوست ساجن راڄڙ جي ايم اي پاس ُپٽ محمدخان راڄڙ کي به نئين روشني پراجيڪٽ ۾‬ ‫هلڪي ڦلڪي نوڪري ڏياري هئي‪ ،‬جيڪا هن جي دور ختم ٿيڻ سان هلي وئي‪ ،‬ٻئي‬ ‫ويجهي دوست حاجي صابو پهوڙ جي ڀائيٽي قاسم پهوڙ کي ايئر پورٽ سيڪورٽي فورس‬ ‫۾ صوبيداري ڏياريائين‪ ،‬جيڪا هو ڇڏي ڀڄي آيو هيو‪.‬‬ ‫ڊسمبر ‪ 1985‬جي آخر ڌاري حبيب بينڪ ۾ آفيسر گريڊ ‪ III‬جو آرڊر کوڙ ڏينهن جي دير‬ ‫خوش گهر آيو هيس‪ .‬جيجل امڙ‬ ‫خوش‬ ‫سان ٽپال ۾ ُرلندو اچي مليو هيو‪ .‬انهيَء ڏينهن ڏاڍو‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫کي اچي اهو آرڊر ڏيکاريوهيم‪ ،‬ان مهل امڙ مسڪرائيندي چيو هيو ته‪ُ ” ،‬پٽ اڃان نٿو‬ ‫مڃين ته ماُء جي ُدعا ڇا ڇا ٿي ڪري“!!!؟ انهيَء مهل خوشيَء جا لڙيل لڙڪ قميص جي‬ ‫ٻانهن سان ُاگهندي‪ ،‬ڊوڙي وڃي امڙ جا پير ُڇھيا هيم‪ .‬موٽ ۾ امڙ کوڙ ساريون دعائون‬ ‫ڏنيون هيون ته ٻچڙا رب ڪندو‪ ،‬سدائين اڳئين کان اڳرو هوندين‪ .‬ٻچن مان شهر ٿيندئي‪.‬‬ ‫ڪڏهن ڪوسو واُء ڪونه لڳندئي‪ .‬ڀانئيان ٿو ته اها گهڙي رب جي سرڪار وٽ غريبن جي‬ ‫دعائن جي اگھامڻ جي گهڙي هئي‪ ،‬۽ ان ڏينهن جيجل امڙ جي اها ڪوسي واُء نه لڳڻ واري‬ ‫دعا اگھامي وئي هئي‪ ،‬جنهن جو مٺو ثمر اڄ ڏينهن تائين پيو کاوان‪.‬‬ ‫ُان زماني ۾ بينڪ جي نوڪريَء حاصل ڪرڻ بعد بينڪ ۾ دخلڪاريَء الِء ٻن قسمن جون‬ ‫ضمانتون ڏيڻيون پونديون هيون‪ ،‬پهرين هوندي هئي پنجاھ هزار روپين جي ذاتي ضمانت‪،‬‬ ‫جيڪا نئين مالزم جي الِء بينڪ ۾ اڪائونٽ هالئيندڙ ڪوبه ماڻهو لکت ۾ بينڪ جي‬ ‫تجويز ڪيل هڪڙي دستاويزي فارم ذريعي ڏئي سگهندو هيو‪ .‬۽ ٻي هوندي هئي ٻه هزار‬ ‫پنج سئو روپيه روڪ رقم جي ضمانت‪ ،‬جيڪا نئون مالزم روڪ جي صورت ۾بينڪ ۾‬ ‫‪230‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جمع ڪرائي‪ ،‬انهيَء جي رسيد پاڻ وٽ رکندو هيو‪ .‬روڪڙي ضمانت جو مرحلو ٻئي درجي‬ ‫جو هيو‪ ،‬جنهن ۾ اڃان ڪجھ دير به هئي‪ .‬پهرين پريشاني اها اچي ٿي هيم ته وڏي ۽ پنجاھ‬ ‫هزار واري دستاويزي ضمانت ڪير ڏيندو؟ ڇو جو تنهن زماني ۾ ڪنهن جا بينڪ ۾‬ ‫پنجاھ هزار هجڻ تمام وڏي ڳالھ هئي ۽ ٻيو ته ڪو به اهڙو واسطيدار سنگتي ساٿي توڙي‬ ‫مِٽ مائٽ ُسکيو ڪونه ُسجهندو هيم‪ ،‬جنهن جو بينڪ ۾ اهڙو اڪائونٽ هلندڙ هجي‪،‬‬ ‫جنهن ۾ ڇھ ماهي مجموعي رقم ۽ حاضر رقم ٻئي گهٽ ۾ گهٽ پنجاھ هزار يا انهن کان‬ ‫به مٿي هجن‪.‬‬ ‫سوچيندي سوچيندي اوچتو يادگيرو آيم ته ماما رمضان‪ ،‬ڊينگاڻ ڀرڳڙيَء ۾ ٽيهارو ورهين‬ ‫کان ڊِنگ ڊِنگ وڏيرن جون ڪمداريون ڪندو وتي‪ ،‬ڇو نه کيس وڃي چوان ته سندس‬ ‫ُمجيرين کان اهڙي ضمانت وٺي ڏئي‪ .‬يادگيرو ايندي ئي ُمٺيون ڀيڙي ڀڳس ڊينگاڻ واريَء‬ ‫الريَء ڏي‪ ،‬جيڪا تنهن زماني ۾ ميرپورخاص جي قائم ٽاڪيز سينيما وٽان ماڻهن ۽ مال‬ ‫سان سٿجي جهلوريَء واري رستي سان هوريان هوريان ُلڏندي َلمندي ڊينگاڻ ويندي هئي‪.‬‬ ‫الريَء مان لهي ڊينگاڻ کان رئيس عبدالقادر ڀرڳڙيَء جي ديھ ميما واريَء ٻنيَء جي ميل‬ ‫ڏيڍ پنڌ کي وکون ئي چار ڪيم‪ .‬رات ماما وٽ رهي صبح جو کيس گڏ وٺيون آيس ته‬ ‫جيئن شهر ۾ موجود سندس َ‬ ‫نون توڙي پراڻن ُمجيرين کان ڪائي ضمانت ڏياري سگهي‪،‬‬ ‫جنهن جي رات ماما پڪ به ڏني هئي ته هو کيس انڪار ڪونه ڪندا ۽ ضمانت ڏيندا‪.‬‬ ‫پهرئين پهرئين سيٺ عبدالعزيز نواب خان وٽ اناج منڊيَء ميرپورخاص جي سندس‬ ‫ڪاروباري آفيس ۾آياسين‪ ،‬جنهن وٽ رئيس عبدالقادر ڀرڳڙيَء جي زمين مقاطعي ۾ هئي‬ ‫جنهن تي ماما ڪمدار هيو‪ .‬جڏهن نوڪرن ٻڌايو ته سيٺ صاحب موجود آهي ته مون ۾‬ ‫جهڙوڪر ساھ پئجي ويو هيو‪ .‬ماما‪ ،‬ساڻس ڳالهائڻ الِء سندس ڪمري ۾ اندر ويو هليو‪،‬‬ ‫آئون ٻاهرينَء ڪرسيَء تي ويهي ِپير سوريندو رهيس‪ ،‬ڳچ دير کان پوِء ماما ٻاهر نڪري‬ ‫ٻڌايو ته سيٺ عبدلعزيز چوي ٿو ته اسان جواول ته ڪنهن بينڪ ۾ کاتو ناهي ۽ جيڪر‬ ‫هوندو به ته انهيَء ۾ پنجاھ هزار جيتري رقم ڪونه هوندي‪ .‬ماما جي ڳالھ ُٻڌندي َٺپ ئي‬ ‫ٺري ويم‪ .‬حيرت ۽ عجب مان ماما جي ُمنهن ۾ نهاريندي سوچيندو رهيس‪.‬‬ ‫ته هڪڙو ماڻهو ميرپورخاص جي نواب ڪاٽن فيڪٽريَء جو مالڪ آهي جنهن ۾ڪروڙن‬ ‫جي ڦٽين‪ ،‬تيل ۽ ڪڪڙن جو ڪاروبار ٿئي ٿو‪ ،‬ڪراچيَء ۾ پراڻن بحري جهازن کي‬ ‫خريدي ٽوڙي انهن پرزن کي اسڪريپ جو ڪاروبار اٿس ۽ هزارين ايڪڙ زمين جو مالڪ‬

‫‪231‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫به آهي ته مقاطعيدار به‪ .‬پر چوي ٿو ته بينڪ ۾ ايترا پئسا ئي ڪونه اٿم جو ڪنهن جي‬ ‫ضمانت ڏئي سگھجي!!‬ ‫منهنجي ٻوٿ تي ٻارهن وڄندي ڏسي‪ ،‬ماما پنهنجي ٻئي واسطيدار ۽ ميرپورخاص جي‬ ‫وڏي واپاريَء غالم حسين شيخ وٽ وٺي ويو‪ ،‬جنهن وٽ به ڪمداري ڪئي هيائين‪ .‬جتان‬ ‫به بقول ماما جي بينڪ ۾کاتي ئي نه ُهجڻ جو جواب مليو هيو‪ ،‬وري وڍيو هيوسين پنڌ‬ ‫کي سيٺ نسيم ُعمر چنيوٽي ڏي‪ ،‬جنهنجي ڪارخاني ۾ ٿورڙيون ڦٽيون ڏيندا هياسون‪،‬‬ ‫ان کان به ساڳيوجواب مليو‪ .‬ماما هڪڙي ڏينهن جي چئن پنجن ڪالڪن ۾ٻن ٽن جاين تان‬ ‫روڪڙا جواب ُٻڌرائي‪ ،‬بي اونو ٿي‪ ،‬وڍيو پنڌ کي ڊينگاڻ ڏي ۽ ويندي ويندي چوندو ويو‪،‬‬ ‫ابا اميرا! ڌوڙ وجھ نوڪريَء کي‪ ،‬تون ماٺڙي ڪري وڃي هر ڪاھ ۽ پنهنجي مائٽاڻي چار‬ ‫ٻارا ٻنيَء کي سنڀال‪ .‬ٻيو ته بينڪ جي نوڪريَء ۾ ڊينگاڻ جي آس پاس جي هڪڙي وڏيري‬ ‫جو ُپٽ ته اهڙو ڦاٿو هيو جو ڪي سال جيل ڪٽيائين هاڻ به پڻس سموري ٻني ِوڪڻي‪،‬‬ ‫سندس ٽوٽ ڀري آ پر پوِء به جان ڪونه ٿي ُڇٽيس‪ .‬ماما جي اهڙي اونڌي صالح ڏاڍي ڏکي‬ ‫لڳي هيم‪ .‬روئڻهارڪو ٿي چيو هيم نه ماما نه آئون ڪهڙيَء به حالت ۾ نوڪري ڪندس‪.‬‬ ‫پوِء ته هڪڙي‪ ،‬ٻي ۽ ٽين رات پريشانين ۾۽ نيون نيون اٽڪلون رٿيندي گذرندي هئي‪،‬‬ ‫اصل ننڊون حرام ُهجنم‪ .‬اهڙو ُسکيو جيڪو ضمانت ڏئي تنهن کي ڳوليندي‪ ،‬ست ڏينهن‬ ‫گذري ويا‪ ،‬نيٺ الهبچائي مرحوم‪ ،‬نجب الدين الشاريَء کي وڏين منٿن سان ضمانت ڏيڻ‬ ‫الِء راضي ڪيو هيو‪ .‬جيڪو تن ڏينهن ۾ هلڪي ڦلڪي ٺيڪيداري ڪندو وتندو هيو‪.‬‬ ‫الهبچائي جي گھڻي زور ڀرڻ تي‪ ،‬پروپوزل واري فارم تي صحيح ڪيائين‪ ،‬سندس‬ ‫اڪائونٽ مسلم ڪمرشل بينڪ لميٽيڊ سرسيد روڊ برانچ ۾ هيو‪ .‬اتي جي مينيجر کان‬ ‫نجب الدين مرحوم جي صحيح ويريفاِء ڪرائي‪ ،‬کڻي حيدرآباد ُ‬ ‫ڀڳس‪ ،‬۽ اهو ڪاغذ حبيب‬ ‫بينڪ وارن کي ڏيکاريم ته قبول ڪيائون‪ ،‬گڏوگڏ اصلي دستاويز ڏيندي چيائون‪ ،‬ته هاڻي‬ ‫هيُء اصلي دستاويز صحيح ڪرائي اچ‪ .‬ان وچ هڪڙي رات گذري وئي هئي‪.‬‬ ‫وري االئي ڪهڙو ڦرڪو ڦِريو جو مرحوم نجب الدين الشاري‪ ،‬اهلل جنت نصيب ڪريس‪،‬‬ ‫ڦيرو کاڌو‪ .‬ڏٺائين هي غريب جو ٻار‪ ،‬صبحاڻ بينڪ ۾ ڪا هيرا ڦيري ڪري وجھي ته آئون‬ ‫گ ُبس‪ .‬ان ڪري صحيح نه ڪرڻ گهرجيم‪ ،‬۽ هو الهبچائي کي سنگت ۾ سڌو سنئون‬ ‫َٽن ِ‬ ‫جواب ڪونه ٿي ڏئي سگهيو‪ ،‬ان ڪري گم ٿي ويو‪ .‬سندس ڳوالئون ۽ پڇائون ڪندي‪،‬‬ ‫سڄو ڊسمبر گذاري ويس‪ .‬هڪڙي رات مرحيات نجب الدين جو ڪراچيَء ۾ ڏس مِليو‪،‬‬ ‫سج لٿي ويل بس ۾ سوار ٿي ڪراچيَء ويس ۽ سندس ڀائيٽيو ابوالحسن به گڏ هليو هيو‪،‬‬ ‫‪232‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سڄي رات ڳوالئون ڪندي به مڙس هٿ نه آيو‪ ،‬تڏهن گلشن اقبال ۾ مرحوم الهبچائي کي‬ ‫ڳولي هٿ ڪيم‪ .‬جنهن وڏي وٺ وٺان بعد اصغر جروار جي مدد سان فجر ڌاري نجب‬ ‫الدين ڳولي هٿ ڪري ڏنو‪ .‬پوِء اصغر جروار‪ ،‬ميان پير محمد‪ ،‬الهبچائي ۽ مرحوم غالم‬ ‫حسين ڪيرئي ڳچ دير جي منٿن بعد کيس راضي ڪيو هيو‪ .‬تڏهن وڃي ڪاغذن تي صحيح‬ ‫ڪئي هيائين‪ .‬دير سان يا سوير صحيح ڪرڻ کان هٽي ڪري به مرحوم نجب الدين جو‬ ‫اهو ٿورو الهڻ جو ئي ناهي‪ ،‬پر جيڪر سموري ڄمار ڳائجي ته به گهٽ آهي‪.‬‬ ‫اڄ به اهو يقين سان چوان ٿو ته مرحيات نجب الدين منهنجي ضمانت نه ڏئي ها ته منهنجي‬ ‫زندگيَء ۾ هيَء تبديلي ڪونه اچي سگهي ها‪ .‬تنهن زماني جو مارڪسي لينني ڪامريڊ ۽‬ ‫هاڻوڪو تبليغي مولوي ميان پير محمد‪ ،‬مرحوم غالم حسين ڪيريو‪ ،‬پي آئي اي جو‬ ‫اصغر جروار ۽ مامو الهبچايو کيس ريهي ريبي‪ ،‬ياريَء دوستيَء جا واسطا ڏئي‪ ،‬ميڙون‬ ‫منٿون ڪري آمادھ نه ڪن ها ته اڄ به پرائمري ماستري ڪندي‪ ،‬ڪنهن وڏيري جو ُمنشيپو‬ ‫به ڪندو هجان ها‪ .‬يا ته مورڳهين ٻارن جي ولر جي پاندي پوري ڪندي ڪندي مري کپي‬ ‫ُچڪو هجان ها‪.‬‬ ‫اها ‪ 07‬جنوري ‪ 1986‬جي باک ڦٽڻ جي ويل هئي‪ ،‬ڪراچيَء ۾ مرحيات نجب الدين جنهن‬ ‫فليٽ ۾رهيل هيو‪ ،‬سو الڪرم اسڪوائر ۾ ميان پير محمد جي ملڪيت هيو‪ .‬۽ اتان ئي‬ ‫حيدرآباد جون بسون ملنديون هيون‪ ،‬بسن جي انهيَء اڻ اعالنيل اڏي آڏو ريڙهي تي ٺهيل‬ ‫هٿرادو هوٽل تان بيٺي بيٺي چانھ جو ڪوپ پي‪ ،‬حيدرآباد جي بس ۾ وڃي ويٺس‪ ،‬وڌيل‬ ‫ڏاڙهي‪ ،‬ميرڙن ڪپڙن‪ ،‬اڻڀن وارن ۽ ڦاٽل چتيون لڳل چمپلن سان صبح جو نوين وڳين‬ ‫کان اڳ‪ ،‬حبيب بينڪ سرڪل آفيس حيدرآباد پهتو هيس‪ ،‬جتي ڊيوٽيَء تي پهچندڙ هرهڪ‬ ‫آفيسر منهنجي اجڙيل حالت ڏي گهري نظر سان ڏسندو‪ ،‬ڪوئي قرض وٺڻ وارو‪ ،‬تتڙينگ‬ ‫ننڍو آبادگار سمجهي پنهنجي ڪرسين تي ويهڻ الِء هليو پئي ويو‪ .‬تن ڏينهين بينڪ جي‬ ‫سرڪل آفيس جو اسٽاف آفيسر اختر حسين هوندو هيو‪ ،‬جيڪو پوِء وائيس پريزيڊنٽ به‬ ‫ٿيو هيو‪ .‬انهيَء موصوف کي جڏهن پنهنجو ڪم ٻڌايم ته مٿي کان وٺي پيرن تائين‬ ‫منهنجي حال کي طنزيه انداز ۾ هڪ‪ ،‬ٻه ڀيرا ڏسي‪ ،‬مون کي سرڪل چيف وٽ وٺي ويو‪،‬‬ ‫جنهن به منهنجي حالت تي اڇاتري نظر وجهندي‪ ،‬مونکان صرف اهو پڇيو ته ڪٿي جو‬ ‫آهين؟ ۽ مير پور خاص جو ٻڌائڻ شرط ميرپورخاص زون جو ليٽر ڏيڻ جو حڪم ڏنائين‪،‬‬ ‫ايئن پنهنجي قسمت بدالئڻ وارو اهو لفافو لوڏيندو لوڪل بسن ۾ ڌڪ کائيندو اچي حبيب‬ ‫بينڪ جي ميرپورخاص زونل آفيس پهتس‪ .‬جتي به منهنجي حالت تي سڀ آفيسر هوريان‬ ‫‪233‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هوريان سرٻاٽن ۾ عجيب وغريب تبصرا ڪندا رهيا‪ .‬اسٽاف آفيسر هڪڙو مهاجر خوجا‬ ‫هيو‪ ،‬نالو وسريم ٿو‪ .‬موصوف انتهائي ڏنگو ماڻهو هيو‪ ،‬االئي ڪيترا ڪالڪ زونل چيف‬ ‫سان مالئڻ الِء انتظار ڪرائيندو رهيو‪ ،‬اتاولو ٿي هڪ ٻه ڀيرا صاحب سان مالئڻ جي گذارش‬ ‫ڪرڻ تي ڇڙٻون به َسٺم‪ .‬نيٺ گھڻي انتظار بعد زونل چيف اقبال احمد خان سان مالقات‬ ‫ڪرايائين‪ .‬جنهن صاحب حبيب بينڪ جي غريب آباد برانچ ۾ ٽريني آفيسر جي حيثيت ۾‬ ‫جوائن ڪرڻ جو حڪم لکت ۾ڏنو‪ .‬ان وقت ڏاڍو خوش ُهجان‪ .‬جيجل امڙ جي دعائن وارا‬ ‫سمورا لفظ َپل َپل پيا ياد اچن‪ .‬هاڻي بينڪ مان موڪل جي وقت جو انتظار ُهجيم‪ ،‬ته‬ ‫ڪڏهن َگهر ُپهچي امڙ جا پير ُڇهان‪ .‬تان جو موڪل به ٿي‪ ،‬بسن ۾ ڌڪ کائيندو‪ ،‬شام جو‬ ‫ڳوٺ ُپهتس‪ .‬۽ امڙ جا پير ڇهيم‪ ،‬وري وري دعائون ورتم‪.‬‬ ‫اوڙي پاڙي مان ُمبارڪون مليون‪ .‬هرڪو پاسي ۾ ويهي هوريان هوريان ُپڇي پيو‪ ،‬ته‬ ‫بينڪ ڪهڙي آهي؟‪ ،‬ڪيئن آهي؟‪ ،‬بينڪ ڇا هوندي آهي؟ اسان جي ڳوٺ جي ماڻهن جي‬ ‫غربت جا حال اهي ُهجن‪ ،‬جو اڪثر ڳوٺ وارن بينڪ ڪونه ڏٺي هئي‪ .‬ايتريقدر جو منهنجي‬ ‫مرحومه ماسيَء حيرت مان پڇيو‪ ،‬ابا‪ ،‬بينڪ ڪهڙي آهي۽ ڪيئن آهي؟؟ وراڻيومانس‪،‬‬ ‫ماسي تون ڇا ٿي سمجهين ته ڪهڙي هوندي؟؟ چوڻ لڳي هئي اڙي ابا‪ ،‬آئون ڀانيان ٿي ته‬ ‫پئسن جي ڪا ڀريل ڪوٺي هوندي ۽ تون ُان تي لٺ کڻي پهرو ڏيندو هوندين!!‪ .‬ڪو وڏڙو‬ ‫وري چوي‪ ،‬ابا خيال ڪجانِء‪ ،‬متان پرايو ڪو روپيو‪ ،‬پئسو اڳتي پوئتي ٿي وڃئي ته ڪاٺ‬ ‫۾ نه پئون‪ .‬ماما به ٻن ٽن ڏينهن بعد ڳوٺ آيو هيو‪ ،‬تنهن ته ويتر هيانُء ئي ڪڍي وڌوهيو‪.‬‬ ‫چئي ڊينگاڻ ڏي هڪڙو ٻه وڏيرن جا ٻار بينڪ جي نوڪرين ۾ ويا هيا‪ ،‬اتي ڪا چوري‬ ‫ڪيائون يا ٺڳي‪ ،‬همراھ جهلجي جيل ۾ پيا آهن‪ ،‬مائٽن سموريون زمينون وڪڻي بينڪ‬ ‫کي پئسا ڀري ڏنا آهن ته به جان ڪونه ٿي ُڇٽين‪ .‬ٻيلي تون ڀالئي ڪجانِء اسان غريبن ۾‬ ‫ڪا به دٻ جهلڻ ڪانهي‪.‬‬ ‫منهنجي بينڪ ۾ وڃڻ جي شروعاتي زماني ۾ ڳوٺان ڪوئي ماڻهو پنهنجي ڪم ڪار‬ ‫سان شهر ايندو هيو‪ ،‬ته بينڪ جي اڳيان وائڙن جيان ٻه ٽي ڦيرا ڏيندو هيو‪ .‬گيٽ تي بيٺل‬ ‫بندوق واري جي َڀ َ‬ ‫ئو کان اندر اچڻ جي همت ڪونه ساريندوهيو‪ .‬دروازي يا دريَء مان مٿن‬ ‫نظر پوندي هيم‪ ،‬ته ڊوڙ پائي کين اندر وٺي ويهاريندو هيس‪ .‬اسٽاف وارن کي ُٻڌائيند و‬ ‫هيس ته هيُء منهنجو عزيز آهي‪ .‬سندن پراڻن ميرن ڪپڙن‪ ،‬وڌيل ڏاڙهين ۽ اڻڀن وارن ڏي‬ ‫ڏسي اسٽاف جا عملدار خاص ڪري صابر مهاجر کلندا ُهيا ۽ ٺٺولين جي انداز ۾ ساڻن‬

‫‪234‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ُ‬ ‫اهوسڀ ڪجهه سمجهندي به کين ڪجهه ڪونه چوندو ُهيس‪ .‬رڳو دل ئي دل ۾‬ ‫ملندا ُهيا‪.‬‬ ‫چوندو هيس ته ويکي جا موال دي رنگ‪.‬‬ ‫ُان سال ئي حبيب بينڪ آفيسرس انسٽيٽيوٽ مان بينڪ آفيسر جي ٽريننگ الِء ڪراچيَء‬ ‫موڪليو ويس‪ .‬تڏهن به اللو کيت ۾‪ ،‬سنڌي هوٽل جي سامهون‪ ،‬انفرميشن کاتي جي‬ ‫ڪالرڪ االهي بخش ساهوال جي هڪڙي ڪمري واريَء ُکڏيَء ۾‪ ،‬مرحيات الهبچائي‬ ‫بندوبست ڪري ڏنو هيو‪ .‬جتي مڇرن جي شديد مارا ماريَء کان بخارن ۾ وٺجي ويو هيس‬ ‫جتان پوِء مازيه اسڪوائر ۾ اسٽيٽ بينڪ جو حاجي خان جروار‪ ،‬پي ٽي وي جو حفيظ‬ ‫ميرجت‪ ،‬۽ حبيب بينڪ جو اعجاز ميمڻ گڏ رهندا هياسين‪ .‬حفيظ ميرجت جا ٻڌا ٽهڪ ۽‬ ‫تڪيه ڪالم آنٽي‪ ،‬اڄ تائين ڪونه وسريا اٿم‪ .‬ڪجھ وقت بعد اصغر جروار جي فيملي‬ ‫ڳوٺ رهڻ لڳي ته گِھلي‪ ،‬يوسف پالزا وٺي آيو‪ .‬نيٺ آخر ۾ حبيب بينڪ جي ڪجھ دوستن‬ ‫گڏجي يوسف پالزا ۾ ‪ C-71‬فليٽ مسواڙ تي ورتو‪ .‬جتي خيرپور ميرس جو انور ميتلو‪،‬‬ ‫ميرپور خاص جا حميد ملڪ ۽ رضا مهاجر گڏ رهندا هيا‪ .‬ٽريننگ انسٽيٽيوٽ‪ ،‬بينڪ جي‬ ‫اينڪسي بلڊنگ ۾ نيو چاليَء ۾ ُهوندو هيو‪ .‬جڏهن پهرئين ڏينهن ٽريننگ تي ويو هيس‬ ‫ته بس مان لهڻ ۽ چڙهڻ وارين جاين جون نشانيون ياد ڪري ڇڏيون هيم‪ .‬شروعات ۾‬ ‫احتياط سان اچڻ وڃڻ لڳو هيس ته ڪٿي هيڏي وڏي شهر ۾ ُڀلجي نه وڃان‪ .‬ڀلجڻ واري‬ ‫ڳالھ تان ياد آيم ته جڏهن ڪراچيَء پهريون ڀيرو مرحوم الهبچائي سان گڏ پي ٽي وي جو‬ ‫انٽرويو ڏيڻ ويو هيس‪ ،‬ته تين هٽي پل وٽ بس بيٺي هئي‪ ،‬منهنجي اڳيان مرحوم الهبچايو‬ ‫هجي‪ ،‬سو جيستائين لهي ئي لهي‪ ،‬سگنل کلي ويو هيو‪ ،‬بس اوچتو رواني ٿي مون ڏٺو‬ ‫ته واقفڪار همراھ لهي ويو هاڻ ُرلي ويندس‪ .‬سو ڊپ مان هلندي بس مان کڻي ُٽپ ڏنو‬ ‫هيم‪ ،‬ذري تي ٽنگون ڀڃايون هيم‪ .‬گھڻو پوِء ۽ نيٺ آهستي آهستي شهر جو واقف ٿيڻ‬ ‫لڳو هيس‪ .‬۽ پوِء گهڻن جو سونهون ٿي کين ڪمين ڪارئين ڪراچيَء ڏي پيو وٺي ويندو‬ ‫هيس‪.‬‬ ‫مهينو کن ميرپورخاص ۾ نوڪري ڪئي هيم‪ ،‬پر پگهار ڪونه مليو هيو‪ ،‬هتي اچي بينڪ‬ ‫پهرين ٻن مهينن جو گڏيل پگهار‪ ،‬هر ماه ‪ 1701‬روپيه جي حساب سان ڪراچيَء مان مليو‬ ‫ته ڏاڍو خوش ٿيس‪ .‬پهريون ڀيرو پنهنجي ايڏي وڏي ڪمائي ِڏسي اکين ۾ ُلڙڪ اچي ويا‬ ‫هيم‪ .‬تن ڏينهين بس ۾ صدر مان گذرندي‪ ،‬ريڊي ميڊ ڪپڙن جي ُدڪانن تي خوبصورت‬ ‫زنانا ڪپڙا ڏسي‪ِ ،‬دل چوندي ُهئي‪ ،‬ته خدا ڪندو جام پئسا ٿيندا‪ ،‬امڙ ۽ گهر واريَء الِء اهڙا‬ ‫ٺهيل وڳا وٺندس‪ .‬پگهار ملندي ئي امڙ گهر واري‪ ،‬ڌيئرن ۽ خادم الِء خوبصورت ريڊي‬ ‫‪235‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پهتو هيس‪ .‬ٻار خوشيَء ۾ نه پيا ماپن‪ .‬امڙ ۽ ماسات ِ َ‬ ‫ميڊ جا وڳا وٺي ڳوٺ ُ‬ ‫ڪپڙن کي‬ ‫ُاٿاليو ُپٿاليو‪ ،‬هڪ ٻئي ِڏسيو پيون ُمسڪرائين‪ .‬۽مون کي چون پاڻ ٻروچ ماڻهو‪ ،‬پنهنجو‬ ‫ويس‪ُ ،‬هلواڻ جو گهگهو ۽ گربيَء جي ُسٿڻ‪ ،‬هي ڇا آندو اٿئي چريا؟اِنهيَء سان ته برادريَء‬ ‫وارا پاڻ کي راڄ ڪاڄ مان ئي ڪڍي ڇڏيندا‪ .‬وڏي بحث بعد به امڙ اهڙي ويس َپه ِرڻ تي‬ ‫ماسات کنيا هيا‪ُ .‬انهيَء فيشن ۽ تبديليَء تي اوڙي پاڙي راڄ‬ ‫راضي نه ٿي هئي‪ ،‬ٻئي جوڙا‬ ‫ِ‬ ‫برادريَء جيڪي طعنا‪ ،‬تنڪا ۽ مِهڻا ِڏنا هيا سي ڪيترا سال ڪنن ۾ آڱريون وجهي ُٻڌا‬ ‫هيم‪.‬‬ ‫اسين اڃان ٽريننگ الِء ڪراچيَء ۾ ئي ُهجون جو مهاجرن ۽ پٺاڻن ۾ ُ‬ ‫ٻاڪر ڪٽو پيو هيو‪،‬‬ ‫ٿيندي ٿيندي اورنگي جي پهاڙين تان پٺاڻن حمال ڪري‪ ،‬ڳپل مهاجر ماريا هيا‪ ،‬ته سموري‬ ‫شهر ۾ ٻائيتال ٻري پيو هيو‪ .‬پٺاڻن جي ڀريل ُدڪانن کي ُلٽي‪ ،‬سامان وچ روڊ تي َرکي‪،‬‬ ‫باهيون ڏيئي هٿ پير ٻڌل پٺاڻن کي ٻرندڙ باهه ۾ جيئرو پئي جاليائون‪ ،‬جيئري انسان جي‬ ‫ماس جلڻ جي بوِء اسان کي يوسف پالزه جي فليٽن ۾ ويهڻ ئي نه پئي ڏئي‪ .‬ان وقت جي‬ ‫سرڪار سموري شهر ۾ ڪرفيوَء جو اعالن ڪيو ته اجرڪون ۽ سنڌي ٽوپيون َپهري‪،‬‬ ‫يوسف پالزا کان ڪينٽ اسٽيشن تائين پيادا زور زور سان هڪ ٻئي سان سنڌيَء ۾‬ ‫ڳالهائيندا ُپهتاهياسين‪ .‬چڱو ٿيو جو ميرپورخاص جا ٻئي مهاجر آفيسر حميد ملڪ ۽ رضا‪،‬‬ ‫سنڌي ڳالهائي ويندا ُهيا‪ .‬نه ته خير سان ڪونه پهچون ها‪ .‬ڪرفيو ۽ جهڳڙن جي اها راند‬ ‫سڄو سال وقفن وقفن سان جاري رهي هئي‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن ڪرفيوَء ۾ ته ٻه ٻه ڏينهن فليٽ‬ ‫واڙيا ويٺا هوندا ُهياسين‪ .‬ڪنهن ڪالڪ اڌ جي وقفي ۾ کاڌي پيتي جو سامان وٺي‬ ‫۾ ِ‬ ‫ايندا هياسين‪ .‬ڪڏهن وري ڳوڙها آڻيندڙ اکين ۽ نڪ مان پاڻي ڪڍندي هئي سو ته ٿيو‬ ‫خير پر جيڪي ِڇڪون اينديون هيون انهن سان گڏ وائي بادي به نڪري ويندي هئي‪ .‬تڏهن‬ ‫دل ئي دل ۾ مهاجرن تي گارين جا ڌوڙيا الئي ڏيندا هياسين‪ .‬شروع جي مهينن ۾‬ ‫پريڪٽيڪل ٽريننگ الِء اللو کيت برانچ ۾ وڃڻ لڳو هيس‪ .‬اللو کيت‪ ،‬هاڻي اللوَء جو نه‬ ‫پر لياقت علي خان جي لياقت آباد هوندو ُهيو‪ .‬سنڌي ڳالهائڻ ۽ سمجهڻ وارو ڪوبه نه ملندو‬ ‫ُهيو‪ .‬سنڌي فلمن ۽ ٽيليويزن جي مشهور اداڪاره شهزاديَء جو گهر به ُانهيَء عالئقي ۾‬ ‫هوندو ُهيو ۽ اڪائونٽ ُانهيَء بينڪ ۾هيو‪ .‬هوَء پنهنجي نالي جي اڳيان ڊاڪٽر لِ َ‬ ‫کندي‬ ‫ُهئي‪ .‬منهنجي هوندي جڏهن پهريون ڀيرو بينڪ ۾ آئي هئي ته سوچيم هيُء چهرو ڏٺل‬ ‫پيو لڳي‪ .‬ڪافي سوچ ويچار بعد به ڪونه ُسجهيو هيم‪ ،‬رڪارڊ مان پتو پيوهيو‪ ،‬پوِء وڌي‬ ‫وڃي تعارف ڪرايم‪ ،‬هوَء بينڪ ۾ سنڌي ڳالهائڻ وارو ڏسي ڏاڍي خوش ٿي هئي‪ .‬مون‬ ‫‪236‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫کي ايئن محسوس ٿيو ڄڻ هوَء ڪنهن اهڙي ديس ۾ هجي جتي پنهنجي ٻولي ڳالهائڻ‬ ‫وارو ڏسي ماڻهو حد کان وڌيڪ خوش ٿئي‪ .‬پوِءجڏهن به بينڪ ۾ايندي هئي ته منهنجي‬ ‫ٽيبل تي ايندي هئي‪ ،‬ساڻس وڏيون ڪچهريون ۽ کِل ڀوڳ ٿيندا هيا‪ .‬جيتوڻيڪ هوَء ُان‬ ‫ُ‬ ‫سندس حسن تجالپيو ڏيندو ُهيو‪.‬‬ ‫وقت وهيَء کان چڙهيل ُهئي پوِء به سندس اکيون ۽‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن ته ڀوڳن ڀوڳن ۾ مونکي چوندي هئي‪ ،‬ڇورا تنهنجا ڳل ته ڇورين جهڙا آهن‬ ‫ُ‬ ‫ڪنڌ ڪندو هيس ته‬ ‫هيترا سال ُهئين ڪٿي ماريا؟ ۽ آئون نياڻين جيان شرمائي‪ ،‬هيٺ‬ ‫ُمسڪرائي هلي ويندي ُهئي‪ .‬ٿوري وقت بعد يوسف پالزا ويجهو‪ ،‬النور سوسائٽي برانچ‬ ‫ماسات جهڙن مهانڊن واري انچوليَء جي رهاڪو شيعا فرقي جي شاهانه‬ ‫وڃڻ شروع ڪيم‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫َُ‬ ‫ساڻ هوندي ُهيم‪ .‬نه ڪو رشتو نه ڪو ناتو‪ ،‬بس ۾ ساڳيَء سيٽ تي گڏ‪ ،‬انسٽيٽيوٽ ۾‬ ‫پاسي وارين ُ‬ ‫ڪرسين تي َگ ُڏ‪ ،‬نه ُهن جي َم َن ۾ ُ‬ ‫مير نه منهنجي من ۾ دغا‪ .‬النور ۾ وڃون‬ ‫ته پنهنجي مانيَء سان گڏ مون الِء به ٻه مانيون ٻڌيو اچي‪ .‬النور جي سيڪنڊ آفيسر پنجابي‬ ‫سيٽلر آفتاب مون کي سنڌيَء ۾ ٽوڪڻ شروع ڪيو‪ .‬ٿيندي ٿيندي آئون به آفتاب سان‬ ‫چرچن ۾ شامل ٿيو وڃان‪ .‬ڪڏهن ته وات مان ُگٿا اکر به نڪريو وڃن‪ .‬اسان ڀانئيون ته‬ ‫مائيَء کي ڪهڙي خبر ته سنڌيَء ۾ ڇا پيا چئون؟ سال کن بعد منهنجي الوداعي دعوت ۾‬ ‫جڏهن بِ ُل ڦوڙيَء کان وڌيڪ آيو‪ ،‬ته آفتاب جي نراڙ تي پگهر جا ُڦڙا ِڏسي پڇيم ڇا ٿيو‬ ‫اٿئي هڪڙا پگھر لهن ٻيا چڙهنئي پيا؟‬ ‫۽ تڏهن انهيَء مائيَء صاحبه کان به رهيو ڪونه ٿيو هيو ۽ ٺيٺ سنڌيَء ۾ چيوهيائين‪،‬‬ ‫ڀائوڪهڙو کنڊ جو جهاز ُٻڏو َ‬ ‫اٿو‪ .‬مائيَء کي سنڌيَء ۾ ڳالهائيندو ڏسي‪ ،‬اسان ٻنهي جا ُٻوٿ‬ ‫ٻه آنا ڇھ آنا ٿي ويا هيا‪ .‬۽ ڦڪائيَء مان ڪنڌ کڻي هيٺ ڪيا هياسون‪ .‬مائيَء وري به اڳرائي‬ ‫ڪندي چيو هيو ته ادا‪ ،‬آئون حيدرآباد ڄائي آهيان‪ ،‬سنڌي ڳالهايان ٿي‪ ،‬اوهان جا مون بابت‬ ‫سمورا رمارڪ‪ ،‬تبصرا ۽ ٽوڪون‪ ،‬سڄو سال صبر سان پئي ٻڌم ۽ َسٺم‪ ،‬اِنهيَء ڪري ته‬ ‫اوهان صرف ِرمارڪ ڏنا پئي‪ .‬ٻي ڪابه هلڪڙائپ ڪانه پئي َ‬ ‫ڪئي‪ .‬۽ انهن ڳالهين کي‬ ‫درگذر ڪندي به آئون اوهان جي اخالق کان ُمتاثر آهيان‪ ،‬اوهان ڪنڌ هيٺ ڇو ٿا ڪريو؟‬ ‫تڏهن وڃي اسان جي نراڙ تان سياري جا ٿڌا پگهر ُسڪا هئا ۽ پيٽ ۾ به ساھ پيو هيو‪.‬‬ ‫انهيَء ئي مائيَء جا هند سنڌ جي مشهور فنڪار مهدي حسن جي خاندان سان اچ وڃ جا‬ ‫واسطا هوندا هيا‪ ،‬مهدي حسن جو گھر به النور سوسائٽيَء ۾ هوندو هيو‪ .‬سندس ُپٽ ۽‬ ‫ڌيئرون به بينڪ ۾ ايندا رهندا هيا‪ .‬هڪڙي ڀيري انهن سان گڏجي مهدي حسن جي گھر به‬

‫‪237‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ويو هيس ۽ ساڻس تمام ڊگھي ڪچهري ڪئي هيم‪ .‬مونکي مهدي حسن فقير منش لڳو‬ ‫هيو‪ ،‬هيڏو وڏو فنڪار هوندي به نه ٽانِء نه ٽيڳر‪ ،‬صفا سادو ۽ سڌو ماڻهو‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ حبيب بينڪ جو دستور ُهيو ته‪ ،‬ٽريننگ بعد سنڌ جا آفيسر پنجاب موڪليا‬ ‫ويندا هئا‪ .‬هڪڙي ڏينهن سوچيم ته انهيَء جو اڳواٽ ڪو بِلو ڪريان‪ .‬اصغر جروار صالح‬ ‫ڏني هئي ته پنهنجي تر جو هڪڙو وڏو ماڻهو‪ ،‬پاڪستان جي وڏيَء حيثيت وارو آهي‪،‬‬ ‫انهيَء تائين پنهنجي َرسائي نه سهي‪ ،‬ڇو نه انهيَء جي فرزند سان مِلبو رهجي جيئن اوير‬ ‫سوير ڪم اچي سگهي‪ .‬۽ پوِء ايئن ڪيو هيوسين‪ .‬موصوف سان ملي پنهنجي ماجرا ُٻڌائي‬ ‫هئي سون‪ .‬وري حاجي محرم ڪانهيو هڪڙي ڀيري ڪراچيَء آيو هيو‪ ،‬ته ُانهيَء سان گڏجي‬ ‫به ساڻس وڃي مِليو هيس‪ .‬ائين واسطا وڌائيندو رهيس‪ ،‬ٽريننگ جي آخري مهيني ۾ هلي‬ ‫َ‬ ‫موصوف کي عرض ڪيم ته قبال منهنجي بدلي هيئن پنجاب ڏي ٿيڻي آهي‪،‬‬ ‫َملهي وڃي‬ ‫سو توهان جيڪر اڳواٽ فون ڪري ڪنهن ڪاموري ڪڙي کي ُ‬ ‫ڪن کڻايو ته هي اسان جو‬ ‫ماڻهو آهي ۽ جتي چوي ٿو ُاتي ئي کيس رکو‪ ،‬ته مون غريب جو ڀلو ٿي پوندو‪ .‬منهنجي‬ ‫رڳو ڳالھ پوري ڪرڻ جي دير هئي‪ ،‬موصوف فورن ٽيليفون ڪري اسالم آباد ۾وزير‬ ‫اعظم جوڻيجي جي سيڪريٽريَء محفوظ کي مون واري ڳالھ نوٽ ڪرائي هئي‪ . .‬دل ئي‬ ‫دل ۾ کڳيون هڻندو‪ ،‬وڃي فليٽ تي ڀلور ننڊون ڪيم‪ .‬ٻئي ڏينهن وڏيَء ٽيڳر سان ٽيالرڙا‬ ‫ڏيندو وڃي‪ ،‬هيڊ آفيس مان وڃي ُپڇا ڪيم ته مون الِء وزير اعظم صاحب جو اسالم آباد‬ ‫مان ڪو سفارشي فون آيو هيو؟ جواب مليو ته نه اهڙو ته ڪوئي فون ڪونهي آيو‪ . .‬تڏهن‬ ‫وري ڊوڙيس وري صاحب ڏي ۽ سهڪندي سموري ماجرا ٻڌائي مانس‪ُ .‬هن صاحب وري به‬ ‫اسالم آباد فون کڙڪايو‪ .‬ايئن هڪ ٻه ٽي ڀيرا ڪيم‪ ،‬پر پوِء ته هر ٻئي ڏينهن وٽس وڃان‪،‬‬ ‫نيٺ هلي هلي ُجتيَء جون ُکڙيون گسي ويون ۽ صاحب به روز فون ُ‬ ‫گهمائي‪ .‬ڳالھ سمجهه‬ ‫۾ نه اچيم ته وزيراعظم جو پٽ‪ ،‬هرروز فون ڪري وزير اعظم جي سيڪريٽريَء کي‬ ‫چوي‪ ،‬پوِء به ڪم نه ٿئي؟!!‪ .‬وري سوچيان مون کي مطمئن ڪرڻ الِء خالي فون ته ڪونه‬ ‫پيو ُ‬ ‫گهمائي!!‪ ،‬وري ِدل کي ڏڍ به ڏيان‪ ،‬ته نه نه ائين ڪونه هوندو‪ .‬هيڏو وڏو ماڻهو ائين‬ ‫ڪيئن ڪندو‪.‬؟!!‬ ‫آسرن آسرن ۾ هڪڙي ڏينهن هيڊ آفيس مان خبر پئي ته منهنجو بهاولپور جو آرڊرٿي چڪو‬ ‫آهي‪ .‬ڪنهن ڏينهن اوچتو ئي اوچتو روانگي ڪندا‪ .‬انهيَء وچ ۾ روزن واري عيد آئي‬ ‫هئي‪ ،‬ته موڪل تي ڳوٺ آيو هيس‪ ،‬عيد جي نماز پڙهي وري اسد صاحب وٽ سنڌڙيَء‬ ‫ويوهيس‪ ،‬سوين ڀيرا بيان ڪيل ماجرا وري ورجائي هيم‪ .‬ان ِهيَء ڏينهن هاجي محرم ۽‬ ‫‪238‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حاجي محمد خان شر به منهنجا سفارشي ٿي بيٺا هيا‪ .‬ان ڏينهن االئي ڪهڙي ڦِٽل هيم‪،‬‬ ‫جوچڱي موچاري َد َ‬ ‫ٻ به مِلي هئي ۽ ٺڙ ٺپ جواب به مليو هيو‪ .‬انهيَء ڏينهن سوچيم هيُء‬ ‫ڪراچي۾ ملڻ واري صاحب کان بلڪل مختلف پيو لڳي‪ .‬ائين ڇو آهي؟ تڏهن ڪامريڊن‬ ‫جو پڙهايل سبق ياد آيم ته وڏيرو ٻهراڙيَء جي سادن ۽ اٻوجهن ماڻهن تي داٻي الِء ڳوٺ ۾‬ ‫جيڪي رويا رکي ٿو‪ ،‬شهر ۾ ان کان مختلف ُهجي ٿو‪ ،‬ان ڪري ئي اڄ اهڙي طريقي سان‬ ‫مون سان ڳالهايو اٿائين‪ ،‬ڀانِء ُسڃاڻي ئي ڪونه ٿو‪ .‬خير پوِء بلڪل نا ُاميد ٿي‬ ‫گهرموٽيوهيس‪.‬‬ ‫چوندا آهن ته بندي جي َم َن ۾ هڪڙي۽ مالڪ جي َم َن ۾ ٻِي هوندي آهي‪ .‬سو ُهن َمٿئين‬ ‫يار کي منهنجو ڪم ڪهڙيَء به حالت ۾ ڪري‪ ،‬امڙ جون دعائون اگهائڻيون ُهجن‪ .‬ان ِهيَء‬ ‫الِء اهڙي ڪار ڪيائين‪ ،‬جنهن جو وهم ُگمان ئي نه ُهجيم‪ .‬ٿيو هيئن هو جو هڪڙي ڀيري‬ ‫هفتي واري موڪل تي گهر آيوهيس‪ ،‬ته امڙ ٻڌايو‪ُ ،‬پٽ ڪوئي پاڙي واري ڳوٺ جو الشاري‬ ‫تو الِء نياپو ڇڏي ويو آهي ته سندس دوست سڀاڻي شڪار الِء ايندا ۽ منجهند ڌاري تو وٽ‬ ‫چانهه پيئندا‪ .‬پٽ‪ ،‬ڇوڪرن ُٻڌايو پئي ته انهيَء ڀائيَء چيو پئي ته اهي آهن به تنهنجي بينڪ‬ ‫جا آفيسر‪ .‬سو ابا وڃي انهن جي اڳيان پويان ٿِجانِء‪ .‬بابا َم َن انهن ۾ ڪو اهڙو ُهجي جيڪو‬ ‫تنهنجي بدلي مير پورخاص ڪري ڇڏي‪ .‬امڙ جي اهڙيَء سادگيَءواريَء سوچ تي‬ ‫ُمسڪرائيندي چيو هيم‪ ،‬او منهنجي درويش امان‪ ،‬هنن ويچارن الشارين جي اهڙي سنگت‬ ‫ڪٿي آهي جو ايڏو وڏو ڪم ڪري سگهن‪ .‬هونئن به وزير اعظم جي ُپٽ کان جنهن ڪم‬ ‫الِء ڪجهه به ڪونه ٿيو‪ ،‬سو تنهن ڪم ۾ هي ويچارا ڇا ڪندا؟ پر چوندا آهن ته ماُء‪ ،‬ماُء‬ ‫هوندي آهي‪ ،‬سو امڙ جي ُاميد پوِء به قائم رهي‪ ،‬مونکي چيائين‪ ،‬تڏهن به ُپٽ ڪهڙي خبر؟‬ ‫مون کي‪ ،‬توڙي خود الشارين کي به اها خبر ئي نه هجي‪ ،‬ته وٽن شڪاري مهمان ايڏيَء‬ ‫وڏيَء پهچ ۽ ُ‬ ‫ڪرسيَء وارو آهي‪ .‬قدرت وارو صرف کيس موڪلي ئي منهنجي َڀلي الِء‬ ‫پيو‪ .‬۽ شڪار ته صرف بهانو آهي‪.‬‬ ‫۽ جڏهن ورندي ُ‬ ‫صبح ٿي هئي‪ ،‬شڪاري ُپهتا هيا‪ .‬ٻنين ۾ َت َڙ ٿي‪ ،‬ٻه چار بندوقن جا ڌوڙيا‬ ‫ڪريا‪ ،‬بس پوِء شڪاري ڪامورا چانهه الِء مون ڏانهن َلڙيا هيا‪ .‬۽ جڏهن‬ ‫ٿيا‪ ،‬۽ ٻه چار ت ِ ِت َر ِ‬ ‫مليا هياسون ته‪ ،‬پير بخش الشاريَء منهنجي تعارف ۾ کين ُٻڌايو هيو ته هيُء به حبيب‬ ‫بينڪ ۾آفيسر آهي‪ ،‬۽ منهنجو ننڍو ڀاُء آهي‪ .‬تڏهن انهن سڀني کان وڏي مونکان منهنجي‬ ‫پوسٽنگ جي جاِء ُپڇي هئي‪ ، .‬پوِء نالو وري ُپڇيو هيو‪ ،‬ذهن تي وري زور ڏيندي ڪجهه‬ ‫ياد ڪندي چيوهيائين ته تنهنجو ٽرانسفر بهاولپور ۾ ٿيو آهي‪ ،‬هفتي کن ۾ رلِيو ٿيندين‪.‬‬ ‫‪239‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وري به پاڻ ئي ڳالھ جاري رکندي چيو هيائين‪ ،‬پريشانيَء جي ڳالھ ڪانهي‪ ،‬خير آهي‪ ،‬تون‬ ‫واپسيَء ۾ مون سان گڏ ُ‬ ‫هل‪ ،‬جتي چوندين‪ُ ،‬اتي تنهنجي ٽرانسفر ٿيندي‪ .‬سوچيم ته بدليَء‬ ‫وارو هيُء ُبنڊ ته بنهي ڳرو آهي‪ ،‬جهڙن تهڙن ڪامورن جي کڻڻ کان بنهي ڀاري آهي۽ شايد‬ ‫هيُء همراه به سٻاجهڙن ڳوٺاڻن اڳيان پنهنجي ليَء الِء ٿا ايئن ڪن‪ ،‬سوچيم هنن سان گڏ‬ ‫وڃڻ ۾ ڪو هرج به ناهي‪ ،‬بدلي ٿئي يا نه ٿئي ڪراچيَء جو ڀاڙو ته بچي پوندم‪.‬‬ ‫جڏهن شام جو وڻن جا پاڇا لريا هيا‪ ،‬تڏهن الشارين جا اهي مهمان حبيب بينڪ جي هڪڙيَء‬ ‫وڏيَء وين ۾ ڪراچيَء الِء واپس روانا ٿيا هيا‪ ،‬ته آئون به ساڻن گڏ روانو ٿو هيس‪ .‬همراهه‬ ‫ٺڪاو به هڻندا پئي هليا ۽ آئون ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫َ‬ ‫ڪڙ ٿيو‪،‬‬ ‫پاڻ ۾ ڪچهريون ڪندا پئي هليا‪ ،‬وڏا ڊاڙا‬ ‫هڪڙيَء ڪنڊ ۾ ويٺو‪ ،‬سندن خبرون ُٻڌندو رهيس‪ .‬وين جڏهن يوسف پالزا وٽ ُپهتي هئي‬ ‫مان‪ ،‬ته سائين مون کي هتي لهڻو آهي‪ .‬۽ جڏهن وين بيٺي هئي ته‬ ‫ته عرض ڪيو هيو ِ‬ ‫منهنجي لهڻ مهل‪ُ ،‬مک مهمان پنهنجو وزيٽنگ ڪارڊ ڏيندي چيو هيو‪ ،‬هي وٺ ڪارڊ‪،‬‬ ‫انهيَء ائڊريس تي ُ‬ ‫صبح جو مون وٽ اچجانِء‪ .‬جڏهن اهو ڪارڊ پڙهيو هيم‪ ،‬ته زمين کان‬ ‫ٻه فوٽ مٿي کڄي ويو هيس‪ .‬مار هي ته حبيب بينڪ جي ميمبر بورڊ آغا فصيح الدين جو‬ ‫سيڪريٽري‪ ،‬۽ بينڪ جو به سينيئر نائب صدر‪ ،‬سيد سعيد احمد آهي‪ .‬دل ۾ چيم‪ ،‬جيڪر‬ ‫هاڻ به ڪم نه ٿيو ته پوِء ڪڏهن به ڪونه ٿيندو‪ .‬۽جڏهن ٻئي ڏينهن حبيب بينڪ پالزا جي‬ ‫‪ 21‬فلور تي ُپهتو هيس‪ .‬ته موصوف ڪمري جي شيشي مان ئي مون کي ڏسندي‪ ،‬آڌر ڀاُء‬ ‫الِء ٻاهر هليو آيوهيو‪ .‬وڏي احترام سان ويهاريائين‪ .‬چانهه ۽ ڪيڪ آيا‪ .‬پرسنل ڊويزن جي‬ ‫هيڊ کي ُ‬ ‫گهرائي پراڻو آرڊر ڦاڙي اتي ئي منهنجي رضامنديَء سان نئون آرڊر ٺاهي‪ ،‬خود‬ ‫صحيحون ڪري فائيل ۾ رکي چيائين‪ ،‬هاڻي وڃي آرام ڪر‪ .‬جنهن ڏينهن ٻين کي آرڊر‬ ‫ملندا‪ُ ،‬انهيَء ڏينهن توکي ڪونه ملندو‪ ،‬ٻئي ڏينهن آرڊر کڻي‪ ،‬پوِء وڃي رلِيو ٿجانِء‪ .‬ڳالهه‬ ‫ڪنهن سان به نه ڪجانِء‪ .‬تڏهن خبر پئي هيم ته آغا فصيح پنجاب جو ميمبر بورڊ هيو‬ ‫سڄي بينڪ انتظاميه تي سندس حڪم هلندو ُهيس‪ .‬هو صاحب ڪراچيَء ۾ ڪونه ايندو‬ ‫ُهيو‪ .‬سنڌ جو سڄو ڪاروهنوار سعيد صاحب حوالي هوندو ُهيو‪ ،‬جيئن وڻي تيئن ڪري‪.‬‬ ‫ُانهيَء وقت مون کي پاڙي جو وڏيرو ڏاڍو ياد آيو هيو‪ ،‬دل ۾ چيو هيم همراھ ڏئي نه ها ته‬ ‫ڏکوئي به نه ها‪ ،‬سوچيو هيم ته بروبر‪ ،‬هيَء خلق ُخدا جي سچ ٿي چوي ته يارڙو‪ ،‬غريب‬ ‫غربي جا َ‬ ‫ڪمڙا ڪرڻ کان ڪجھ مڙوئي لهرائي گھڻو ٿو‪ . .‬ياد آيم ته هڪڙي ڀيري ڊي آئي‬ ‫بي جو هڪڙو صوبيدار مون کي ڳوليندو آيو هيو ۽ چيوهيائين ته ُ‬ ‫صبح جو اسپيشل برانچ‬ ‫جي ڊي ايس پيَء ُ‬ ‫گهرايو اٿئي‪ .‬سوچيو هيم ڪنهن ڪامريڊ پراڻا ڪرتوت پڌرا ڪيا‬ ‫‪240‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هوندااالئي ڇا‪ .‬تڏهن ڏاڍو ڊنو هيس ته هاڻي ڇا ڪجي‪ .‬نه اوهي نه ڪو واهِي‪ .‬نه ڪو ڄاڻي‪،‬‬ ‫نه ئي ُسڃاڻي‪ .‬ڪنهن کي مدد الِء چوان‪ .‬نيٺ حاجي محرم ڪانهئي کي گڏ وٺي ساڳئي‬ ‫وڏيري ڏي ويوهيس‪ .‬صاحب منهنجي ڳالھ ُٻڌڻ بعد اهڙي عجيب انداز ۾ ننڍڙو تبصرو‬ ‫ڪيو هيم جنهن جي معني ٿي نڪتي ته آئون منهنجي قبيلي جي اڪثريتي ڏوهارين جهڙو‬ ‫ئي ڪو اڻ پڙهيو گنهگار آهيان‪ .‬۽ ٻئي لمحي چيو هيائين ته ٺيڪ آهي تون اتي ئي ويهه‬ ‫مقبول اچي ته تنهنجو ڪم ڪري ٿو‪ .‬اهو مقبول صاحب هڪڙو سيٽلر۽ رٽائرڊ صوبيدار‬ ‫هوندو هيو‪ ،‬جيڪو ڏني نه ورتي‪ ،‬خلق جا ڇوڏا الهيندو وتندو هيو‪ .‬شل نه ڪوئي ڪم‬ ‫صاحبن پاران کيس سونپجي‪ُ ،‬هن جي صوبيداري چالو ئي ُاتان ٿيندي هئي‪ .‬سوچيم هو‬ ‫ڪڏهن ايندو ۽ ايندو ته به مون جهڙي اڻ َمکئي سان ڪهڙي حالت ڪندو؟ سا ُخدا ئي ٿو‬ ‫ڄاڻي!!‪ .‬خاموشيَء سان اڇا اڇا پير ڏئي‪ ،‬سندس بنگلي مان نِڪري ويو هيس‪ ،‬ٻڌو هيم ته‬ ‫ميرپورخاص جو غالم رسول جوڻيجو مرحوم سياسي ُگر ڄاڻي ٿو ۽ ايندن ويندن‪ ،‬واقفن‬ ‫توڙي اڻ واقفن جا ڪم بيٺي پير ڪرائي ٿو ڏئي‪ .‬هڪلي هوڪاري اوڏانهن ويو هيس‪.‬‬ ‫ٿيو به ايئن ئي هيو‪ ،‬رڳو پنهنجي واقفيت ڪرائي‪ .‬پنهنجي تڪليف ۽ وڏي َد َر جي موٽ‬ ‫ُٻڌائڻ جي دير هئي‪ .‬مرحوم ڄاڻ ُسڃاڻ نه هوندي به ُمسڪرائيندي چيو ويهه آئون پاڻ ٿو‬ ‫انهيَء ڊي ايس پيَء وٽ توسان گڏجي هالن ۽ پوِء هو مون کي پنهنجي ڪار ۾ کڻي ڊي‬ ‫ايس پيَء وٽ ويو هيو‪ .‬جيڪي سوال جواب ڪرڻا ُهين سي ڪرائي واپس ساڳيَء جاِء تي‬ ‫ڇڏيو هيائين‪ .‬سو ُمڙسن جو مهلون ُانهيَء َمهل ياد آيون هيون‪ .‬۽ ڪامريڊيَء جي باوجود‬ ‫قدرت جي ڪارساز ُهجڻ جو ُانهيَء وقت يقين ٿيو هيو‪ ،‬گڏوگڏ امڙ جي دعائن جو پڪو‬ ‫ويساهه تڏهن ٿيو هيم‪.‬‬ ‫ايئن هفتو کن ڪراچيَء جي روڊن تي مارچ ڪندي گذاري‪ ،‬نيٺ هڪڙي ڏينهن سموريَء‬ ‫سنگت جي بهاولپور روانگيَء وقت‪ ،‬سنگت سان بي ايماني ڪري‪ ،‬زندگيَء ۾ پهريون‬ ‫ڀيرو وڏو ڪوڙ به ڳالهائيندي چيو هيم آئون هفتو کن ڳوٺ ِرهي پوِء بهاولپور ايندس‪.‬‬ ‫ائين اچي‪ ،‬حبيب بينڪ مير پورخاص جا وڻ وسائي‪ ،‬جيجل امڙ جا پير ُڇهيا هيم‪ .‬ڪجھ‬ ‫ڏينهن ئي زونل آفيس ۾ واندو ويهڻ بعد پندرهن ڏينهن جي رليونگ ڊيوٽيَء تي کپري‬ ‫وڃڻو پيو هيو‪ ،‬جتان رفيق راجپوت موڪل تي ويو هيو‪ ،‬محمد صديق ٿيٻو ان برانچ جو‬ ‫مينيجر هوندو هيو‪ ،‬ٿيٻو صاحب زماني شناس ماڻهو هوندو هيو‪ .‬تن ڏينهين هو گريڊ ‪11‬‬ ‫هوندو هيو ۽ آئون گريڊ ‪ 111‬۾ هيس‪ .‬جيڪو اڳتي هلي حبيب بينڪ جو نائب صدر به ٿيو‬ ‫هيو‪.‬‬ ‫‪241‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫پهرئين ڏينهن بينڪ جي ڊيوٽي ڪندي‪ ،‬جيڪو پهريون گراهڪ مٿي ۾ لڳو سو امان اهلل‬ ‫هڱورو وڪيل هيو‪ .‬اچڻ ساڻ چيو هيائين ته ڀائو‪ ،‬چيڪ بوڪ وڃائجي ويو اٿم‪ ،‬گھر ۾‬ ‫اٽو ڪونه اٿم‪ ،‬جلدي جلدي چيڪ بوڪ ٺاهي ڏيو ته وڃي اٽو وٺان‪ .‬مڙس وٺيو قسم کڻي‪،‬‬ ‫اهلل ۽ قران جا ته سچ ٿو ڳالهايان‪ .‬مون پهرينَء نظر ۾ کيس چريو سمجهيو هيو‪ .‬پوِء اها‬ ‫خبر پيم ته مڙس کپري جو ناميارو وڪيل آهي‪ ،‬ساڻس ان ڏينهن کان جا ياري ٿي ته اڄ‬ ‫سوڌو هلندي اچي‪ .‬هاڻ ته خير سان چڱو موچارو مولوي ٿي پيو آهي‪ .‬هڪڙي سا ڪني‬ ‫عادت اٿس ته جڏهن به ملندو آهي ته‪ُ ،‬چمي اهڙي ته ڏيندوآهي جو منهنجو سڄو ُٻوٿ سندس‬ ‫گِگ ۾ ٿڦجي ويندو آهي‪.‬‬ ‫بينڪ آفيسر جي حيثيت ۾ عملي زندگيَء جي شروعات ‪ 1987‬کان ڪئي هيم‪ .‬جڏهن حبيب‬ ‫بينڪ جي هٿونگو واريَء شاخ ۾ سيڪنڊ آفيسر جي پوسٽنگ وٺي ُپهتو هيس‪ .‬هٿونگو‬ ‫االئي ڪيتري وقت کان اڇڙي َٿ َر جو گيٽ وي هوندو هيو ۽ اڄ تائين آهي‪ .‬پر رڳو هٿونگو‬ ‫نه پر جيڪر پاڻ چئون ته نارا ڪئنال‪ ،‬جنهن کي عام ماڻهو ڍورو چون ٿا ۽ انهيَء ڍوري جا‬ ‫جملي پتڻ اڇڙي ٿر جا گيٽ وي هيا‪ .‬جن ۾ هٿونگو‪ ،‬ڍليار‪ ،‬ڏنگ‪ ،‬مارئي ۽ ٻيا به ڪيترائي‬ ‫پتڻ هوندا‪ ،‬پر هٿونگي کي انهيَء ڪري به گيٽ وي مڃڻو پوندو جو هتي پراڻي زماني‬ ‫کان هڪڙي بازار هئي ۽ اڇڙي ٿر جا ماڻهو پنهنجيَء ضرورت جون جملي شيون هتان ئي‬ ‫خريد ڪندا هيا توڙي وڪڻندا به هيا‪ .‬تن ڏينهين پاڻ به جهڙوڪر گهر جا ڪڪڙ هياسين‪،‬‬ ‫ڇو جو پنهنجيَء ساريَء ڄمار ۾پاڻ هٿونگو پهريون ڀيرو ڏٺو هيو‪ ،‬سو به بينڪ وارن‬ ‫ڏيکاريو هيو‪.‬‬ ‫ماڻهو چوندا هيا ته ورهاڱي کان اڳ هٿونگي پتڻ جي وڏي اوج هوندي هئي‪ ،‬هيُء ناري‬ ‫جي اڀرندئين ڪپ تي واريَء جي ڀِٽن تي اڏيل خوبصورت ڳوٺ آهي‪ .‬۽ هيُء وڏو ڪاروباري‬ ‫مرڪز به هوندو هيو ۽ و رهاڱي کان پوِء ڪي هندو سيٺيا هتان هليا ويا هيا ۽ شهر جو‬ ‫ڪاروبار به گهٽجي ويو هيو‪ .‬پاڪستان ٺهڻ بعد هن ڳوٺ نما شهر ۾ قائم خاني برادريَء‬ ‫جي آبادي وڌي هئي‪ .‬قائم خاني قبيلو سنڌ جي بارڊر جي پرينَء ڀر جي آسپاس مان ئي لڏي‬ ‫آيل لڳندو هيو‪ ،‬سندن ٻولي‪ ،‬ريتون رسمون اسان جي ٿر جي ماڻهن سان گهڻيون تڻيون‬ ‫ملندڙ جلندڙ هيون‪ .‬هن ڳوٺ ۾ لڏي آيل گھڻا تڻا قائم خاني انگريز جي جي فوج ۾ سپاهيَء‬ ‫کان وٺي صوبيدار تائين نوڪريون ڪري رٽائر ٿيا هيا ۽ ٻي مهاڀاري جنگ ۾ انگريز جي‬ ‫طرفان وڙهي چڪا هيا‪ .‬پوڙها ۽ رٽائر سپاهي‪ ،‬حوالدار ۽ صوبيدار اڪثر ڪري بينڪ ۾‬ ‫اچي ڪچهريون ڪندا هيا ۽ پنهنجي دور جون ساروڻيون ساري سرد آهون ڀريندا هيا‪ .‬ڪجھ‬ ‫‪242‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مالدار هندو کتري ان وقت به شهر ۾ موجود هيا‪ ،‬جن ۾ سيٺ چوني الل‪ ،‬ڪرپال داس‪،‬‬ ‫ڀڳوان داس ۽ ٻيا ڪافي گھر هيا‪ ،‬جن مان گھڻا تڻا ته هاڻي هندستان لڏي ويا آهن‪ ،‬نه ڄاڻ‬ ‫ڇو؟ ماڻهن کي اباڻو وطن ڇڏيندي هتي ٺاهيل چڱا موچارا آکيرا ايئن ئي ڇڏڻا ٿا پون‪ .‬بنان‬ ‫ڪنهن ڏک پاپ جي‪ .‬شايد مذهبي فرق يا ڪنهن ٻئي سبب!‬ ‫تن ڏينهين سيٺ چوني الل جي اوطاق‪ ،‬سنڌ جي عام طور خوشحال ماڻهن جي اوطاقن جيان‬ ‫هلندي هئي‪ُ .‬اڙيا ُٿڙيا هندو توڙي مسلمين مسافر هميشھ سيٺ چوني الل جي اوطاق تي لٿا‬ ‫پيا هوندا هيا‪ .‬قائم خاني برادريَء مان جمعدار عالم علي خان ۽ صوبيدار فريد خان رڄ اشراف‬ ‫۽ وڏي نالي وارا ماڻهو هوندا هيا‪ .‬جمعدار عالم علي خان قائم خاني خدا ٿو ڄاڻي ته هتي اچي‬ ‫پير پاڳاري جو مريد ۽ دعوتي ٿيو هيو يا اڳي ئي هيو‪ .‬سندس پٽن مان هڪڙو امجد نالي سان‬ ‫انهيَء وقت فوج ۾ حاضر سروس ميجر هوندو هيو‪ ،‬ننڍو ُپٽ يوسف جنهن کي عرف عام ۾‬ ‫پپو چوندا هيا سو آمر مشرف جي دور ۾ هٿونگي جو ناظم به رهيو هيو‪ .‬صوبيدار فريد خان‬ ‫جا پٽ جعفر خان جي اڳواڻيَء ۾ پيپلز پارٽيَء سان واڳيل هوندا هيا‪.‬‬ ‫هتي جي حبيب بينڪ ۾ لکاڏنو مڱريو منهنجو مينيجر هوندو هيو‪ ،‬لکاڏنو مڱريو‪ ،‬سنهڙو‪،‬‬ ‫سيپڪڙو‪ ،‬قدآور ُمڙس‪ ،‬ڪاري ڏاڙهي‪ ،‬ڳاڙهيون اکيون‪ ،‬هميشھ سنڌ جي نقشي جو سونو‬ ‫الڪيٽ ڳچيَء ۾ پايو پيو هلندو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ هو جماعتي فقير هيو‪ ،‬پر مٿس قومپرستن‬ ‫جو ٿورو گھڻو رنگ چڙهيل هوندو هيو‪ .‬سنڌ يونيورسٽيَء جو اڳوڻو شاگرد اڳواڻ غازي خان‬ ‫سمون سندس لنگوٽيو يار هوندو هيو‪ .‬پهرينَء ڪچهريَء ۾ لکاني سان اکيون مليون‪ ،‬ڳاله‬ ‫ٻولھ ڪرڻ سان خيال مِليا‪ .‬پوِء ڇا جي مينجري ۽ ڇا جي آفيسري؟‪ ،‬هڪ ٻن ڏينهن اندر‬ ‫دوست ٿي ويا سين‪ .‬اصل اهڙا ڀانِء ڪي ورهين جا وڇڙيل ُهجون‪ .‬ٻنهي جون گهڻيون حالتون‬ ‫به هڪ جهڙيون هجن‪ .‬لکاڏنو‪ ،‬پاسي واري شهر کپرو ۾ ڊاڪٽر نور محمد ڀٽيَء سان گڏ‬ ‫رهندو ُهجي‪ .‬لکاني جونه ماُء نه پيُء‪ ،‬نه ڀاُء نه ڀيڻ‪ ،‬ڊاڪٽر نورمحمد جي صرف ماُء حياتي‬ ‫سان ته منهنجي به صرف ماُء حياتيَء ُهجي‪ .‬چوندا آهن ته چنڊو‬ ‫هجي ۽ هاڻ آئون جو گڏ يو‬ ‫ِ‬ ‫چنڊي کي َسئو ڪوهن تي ڳولي لهندو آهي‪ .‬سو ايئن لڳندو هيو ڀانِء اسان ٽنهي هڪٻئي‬ ‫کي ڳولي لڌو هجي‪ ،‬ٽنهي جي ياري لوهان لوهه ٿي پئي‪ .‬واندڪائيَء ۾ ننڍپڻ جي ڏکن سورن‬ ‫جا داستان هڪ ٻئي سان اوري اکيون ُپسائي‪َ ،‬ع ُ‬ ‫هد ڪريون ته پاڻ کي ڪجهه نه ڪجهه ڪرڻو‬ ‫آهي‪ .‬دنيا جي آڏو اهو ثابت ڪرڻو آهي ته ڇورا ڇنا ۽ يتيم به پنهنجي محنت سان دنيا جي‬ ‫هن ظالم معاشري ۾ پنهنجي پيرن تي بيهي سگھن ٿا‪ .‬۽ وقت ثابت ڪيو ته اسان ٽنهي هٻئي‬ ‫سان ڪيل اهو عهد پورو ڪيو‪ .‬جيتوڻيڪ اسان بي ايمانيون ڪري مال ڪونه ميڙيا‪ ،‬ڪنهن‬ ‫‪243‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي پيٽ تي راتاهو ڪونه هنيو‪ ،‬پر پوِء به اوالد الِء گھڻو ڪجھ ڪيوسون ۽ اڃان به ڪريون‬ ‫پيا‪ُ .‬اها اسان ٽنهي جي ياري اڄ ُسوڌي ايئن ئي هلندي اچي‪ .‬جيتوڻيڪ وقت ۽ حالتن هڪ‬ ‫ٻئي کان جسماني طور پري ڪري وڌو آهي‪ ،‬پر اڄ سوڌو هڪ ٻئي جي الِء ڪڏهن ڪوبه من‬ ‫۾ مير ڪونه آيو اٿئون ۽ ڏک ُسک ۾ هڪ ٻئي سان حال سارو نباهيندا به اچون پيا‪.‬‬ ‫اڳ ۾ ذڪر ڪيو اٿم ته هٿونگي ۾ قائم خاني مسلمانن جي اڪثريت ُهئي ۽ اهي گڏيل‬ ‫هندستان جي فوج ۾ ٻي مهاڀاري لڙائيَء جي مختلف محاذن تي جنگيون وڙهيا ُهجن‪ .‬بينڪ‬ ‫۾ اچيو پنهنجي بهادريَء جا قِصا ٻڌائين ته دنگ رهجيو َوڃون‪ .‬هڪڙي ڳالهه وڻي ته پوڙها‬ ‫پڪا اسان کي َس َر َس َر ڪريو ڳالهائين‪ .‬مطلب ته انگريزن جي قانون تي رٽائر ٿئي به پورا‬ ‫هجن‪ .‬ته ڪنهن به کاتي جي آفيسر کي َس َر الزمي چوڻو آهي‪ .‬سيٺ چوني الل کتري شهر‬ ‫ُ‬ ‫هندوهوندوهيو‪ .‬سندس ُپٽ جيوت رام‪ ،‬اسان کي منجهند جو مولي مل‬ ‫جو ُسکيو ستابو‬ ‫کتريَء جي مائي ۽ پڪوڙن تي ُبک ٽاريندي ڏسي‪ ،‬پنهنجن نوڪرن کي ُحڪم ڏنو هيو‪ ،‬ته‬ ‫بينڪ جي جملي اسٽاف کي منجهند جي ماني پهچائي ايندا ڪريو‪ ،‬ائين مفت جي ماني اچڻ‬ ‫شروع ٿي هئي‪ُ .‬ان زماني ۾ هٿونگي ۾ ڪوئي پڪو ٿاڻو يا جنهن کي صفا سنڌيَء ۾ صدر‬ ‫ٿاڻو چئون سو ڪونه هوندو ُهيو‪ ،‬رڳو پوليس پوسٽ هوندي هئي‪ .‬جنهن تي هڪڙو اڌ‬ ‫جمعدار ۽ سپاهي موجود هوندا هيا‪ ،‬پر جهڙا هوندا هيا تهڙا نه ڇو جو ُعمر مالح ۽ پانڌي‬ ‫مالح هن عالئقي جا ناميارا ڏوهاري هوندي به‪ ،‬ڌاڙيل هوندي به هٿونگي جي هوٽلن تي‬ ‫هٿيارن سميت اچي چانهيون پي ويندا هيا‪ .‬مرحوم علي چانهيو‪ ،‬جيلو جوڻيجو‪ُ ،‬گليو مڱريو‬ ‫۽ دريا خان سميجو سندن گھاٽا يار هوندا ُهيا‪ .‬علي چانهيو پوِء خود به سانگهڙ لڳ پوليس‬ ‫سان مقابلي ۾ مارجي ويو هيو‪ .‬دريا خان سميجو‪ ،‬موجودھ دور ۾ اڄڪلھ کپري جو وڏو‬ ‫ماڻهو ۽ وڏو زميندار آهي‪.‬‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن هٿونگي کان کپري ڏانهن بس جي روانگي َء ۾ دير هوندي ُهئي ته آئون ۽‬ ‫لکاڏنو پنڌ ئي پنڌ ڍوري جي انهيَء ُپل تي اچي ڪچهريون ڪندا هياسون‪ ،‬جتي اڳي پتڻ‬ ‫هوندو هيو ۽ مهاڻا ٻيڙين ذريعي ماڻهن کي ُهن پار پڄائيندا هيا‪ .‬اسان سوچيندا هياسين ته‬ ‫هِن ُپل ۽ هِن پتڻ جي سيني ۾ به وڏا راز هوندا‪ ،‬هڪڙي وڏي تاريخ هوندي‪ .‬صدين کان ُهن‬ ‫پار کان هِن پار ۽ هِن پار کان ُهن پار اڪرندڙ ماڻهن جون يادون هونديون‪ .‬هڪٻئي کان‬ ‫روئي موڪالئيندڙن جون هجڪيون هونديون‪ .‬رات جي اونداهين ۾ سنڌ جي آجپي الِء چي‬ ‫گويرا جيان جهيڙيندڙ سنڌ جي سوين ُحرن جا داستان هوندا‪ .‬ڪاش هنن ڪپرن تي بيٺل وڻن‬ ‫کي وات هجي‪ ،‬زبان هجي ته وڏا احوال هٿ ڪري وٺجن‪.‬‬ ‫‪244‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هٿونگي جي آس پاس جي ڳوٺن جا ناال به عجيب هوندا ُهيا‪ .‬سروٽن جو دڙو‪ ،‬سيهونجي‪ ،‬راڙ‪،‬‬ ‫دينپور رتو ڪوٽ وغيره‪ ،‬پڪو يادگيرو ڪونهيم ته راڙ االئي دينپور الِء ته مشهور آهي ته‬ ‫شهيد عبدالرحيم گرهوڙي صاحب‪ ،‬ساميَء َست ُگر ۽ دت گر جي َمڙهيَء تي ڪاهِڻ الِء هتان‬ ‫گذريو هيو‪ .‬۽ راڙ جي يا دينپور جي سيدن کي مدد الِء صالحيو هيائين ته هنن انڪار ڪندي‬ ‫چيو هيس ته اسان جي ٻنيَء ۾ جام جهنگ ٿي ويو آهي سو وڍڻو اٿئون ايتري به واندڪائي‬ ‫ڪانهي جو توسان سونهان ٿي هلون‪ .‬تنهن تي گرهوڙي صاحب جالل ۾ اچي وراڻيو هيو ته‬ ‫اوهانجي ناني( نبي پاڪ) جي ٻنيَء جو جهنگ صاف ڪرڻ اسين ٿا وڃون‪ ،‬اوهين ويٺا‬ ‫پنهجين ٻنين جا جهنگ وڍيو‪ .‬انهيَء تي هڪڙو ڪامل نالي ڪوري گرهوڙي صاحب جو‬ ‫سونهون ٿي ساڻ هليو هيو‪ .‬چون ٿا ته شهيد عبدالرحيم گرهوڙيَء‪ ،‬جالل ۾ پاراتو ڏيندي‬ ‫چيو هيو ته هي سيد ڪورڪو ڪم ڪندا ۽ ڪوري سيدن واري عزت ماڻيندا‪.‬‬ ‫سائين دين محمد شاهه تنهن زماني ۾ حبيب بينڪ جو گارڊ هوندو هيو‪ ،‬راڙ جو رهاڪو‬ ‫هيو‪ ،‬اها سا خبر ڪانهي ته گرهوڙيَء جي ِپ ِٽيل سيدن مان هيو يا ٻين مان هيو‪ ،‬شاھ صاحب‬ ‫ڪنڊياريَء ۾ مون سان گڏ مئٽرڪ ۾ پڙهيو به ُهجي‪ ،‬ته وري بنهي گهڻو ُحجتي به ُهجي‪،‬‬ ‫اسان کي حيرت تڏهن ٿيندي هئي جو اڇڙي ٿر جا سٻاجهڙا ۽ سادڙا ماڻهو سندس مريد‬ ‫هوندا هيا‪ ،‬سي پري پري کان َ‬ ‫ڪهي اچي شاهه صاحب جي پيرن تي هٿ رکي پنهنجي هٿن‬ ‫کي چميون ڏيندا هيا‪ .‬۽ کانئس دعائون ۽ ڌاڳا ڦيڻا وٺندا هيا‪ .‬مون کي عجب لڳندو هيو ته‬ ‫دين محمد شاهه ننڍو ٿي وڏو منهنجي آڏو ٿيو آهي‪ ،‬پڙهيا گڏ آهيون‪ ،‬هڪٻئي جي ارڪانن‬ ‫۽ افعالن کان به واقف آهيون‪ .‬مون ڪڏهن هن سيد ۾ ڪاني ڪرامت ڪانهي ڏٺي‪ ،‬پوِء به‬ ‫ماڻهو ويچارا سادڙا ۽ سٻاجهڙا کيس ِپير ڪري پيرين ٿا پون‪ ،‬هن کان ڌاڳا ڦيڻا وٺن ٿا‪ .‬۽‬ ‫آئون هاِء ڙي سونهاري سنڌ تنهنجا سادڙا ماڻهو ڪري ٿڌا شوڪارا ڀريندو هيس‪.‬‬ ‫هڪڙي ڏينهن دين محمد شاهه بينڪ جي اسٽرانگ روم ۾ ڪوئي بينڪ جو ڪم ڪري‬ ‫رهيو ُهيو‪ ،‬ته هڪڙي خاصخيلي ذات جي صدق واري مريد اچي مون کان ُپڇا ڪئي ته‪،‬‬ ‫سائين دين محمد شاھ ڪٿي آهي؟ مون ٿڌو ساهه ڀريندي وراڻيو هيو‪ ،‬ابا تو کي خبر ڪانهي‬ ‫پئي ڇا؟ سائين ويچارو ته ڪالهه گذاري ويو هيو‪ .‬اهي اکر ُٻڌڻ سان مريد ويچاري رڙ ڪري‪،‬‬ ‫پنهنجو َپٽڪو الٿو۽ بينڪ جي فرش تي ويهي ڳوڙها ڳاڙڻ ۽ وڏي آواز ۾ پار ڪڍڻ لڳو‪.‬‬ ‫سندس روڄ ۽راڙي تي دين محمد شاهه ٻوٿ بڇڙو ڪري تڪڙو تڪڙو اسٽرانگ روم مان‬ ‫ٻاهر نڪتو‪ .‬۽ پنهنجي ُمرشد کي جيئرو ڏسي‪ُ ،‬مريد ۾ڄڻ ساهه پئجي ويو‪ .‬ان ڏينهن دين‬ ‫محمد شاھ ۽ سندس مريد جو وس پڄي ها ته مونکي ڪچو کائي وڃن ها‪ .‬پوِء به وس نه‬ ‫‪245‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هلندي به مون ڏي ڏسي ڏند پئي ڪرٽيائون‪ .‬تڏهن لکاڏني مڱرئي‪ ،‬دين محمد شاھ کي چيو‬ ‫هيو ته هاڻ تون ۽ تنهنجو مريد‪ ،‬تنهنجي جيئري هجڻ جي خوشيَء ۾ ٻاهر وڃي مولي مل‬ ‫جو مائو کائو‪ ،‬۽ اسان کي بينڪ جو ڪم ڪرڻ ڏيو‪ .‬تڏهن وڃي شاه ۽ شاھ جي مريد جي‬ ‫ُ‬ ‫ڪڪرين ۽ ڪاوڙيل اکين مان منهنجي جند ُڇٽي هئي‪.‬‬ ‫ان کان گھڻو پوِء پانڌي مالح ۽ ُعمرمالح وڏا ڌاڙيل ٿي پيا هيا‪ ،‬عمرڪوٽ جي پاسي مان‬ ‫هڪڙو پنجابي آبادگار اغوا ڪيائون‪ ،‬جان محمد پليَء جي گهر تي به هالن ڪيائون‪ ،‬جن‬ ‫ڏوهن ۾ ساڻن گڏ عمرڪوٽ جي وڏي زميندار ۽ ممتاز علي ڀٽي جي دوست اميد علي‬ ‫الشاريَء جو ُپٽ ممتاز الشاري گڏ هيو‪ .‬تنهن زماني جي مشهور ڊي ايس پيَء احسان علي‬ ‫شاه‪ ،‬اميد علي الشاريَء جي ڀڳل پٽ تي زور بار وجهي کيس راضي ڪيو ۽ سندس ئي‬ ‫ڳوٺ تي ڪيل هالن ۾ ان ساڳئي ڇوڪري ڪالشنڪوف جا برسٽ ٻنهي ڌاڙيلن تي رٿا‬ ‫موجب هالئي ڇڏيا هيا‪ .‬عمر ٿڏي تي ئي هلي ُچريو هيو‪ ،‬زخمي پانڌي کي عالج الِء کپري‬ ‫جي پاسي ڪنهن خاصخيليَء جي گھر آندائون‪ .‬ته دوکي سان اسان جي يار ڊاڪٽر نور‬ ‫محمد ڀٽيَء کي ڪنهن ٻئي مريض الِء ماڻهو وٺي ويا‪ ،‬هٿيارن جي ڇانو ۾ پانڌيَء جون‬ ‫پٽيون ڪندي‪ ،‬ڊاڪٽر نورمحمد گرفتار ٿيو هيو‪ .‬پوِء داڪٽر سڇر درس وڏيون ڦلڪون‬ ‫ڏيکاري‪ ،‬خان محمد مهر معرفت ڄام صادق عليَء تي وڏا بار وجهي ڊاڪٽر کي ٻاهر‬ ‫ڪڍرايو هيو‪ .‬نه ته گهڻن ماڻهن ڀانيو ٿي ته ڊاڪٽر جي نوڪري ته وئي پر ٻچا به ُرلي‬ ‫ويندس‪.‬‬ ‫مرحوم جوڻيجي جو دور جي ڳالھ ياد آئي اٿم‪ ،‬مرحو م جوڻيجي جي احمد ڪانهيي سان‬ ‫تمام گھڻي ويجهڙائپ ُهئي‪ .‬جوڻيجي صاحب جي ُحڪم سان هڪڙي ڏينهن سرڪاري‬ ‫گاڏي‪ ،‬بجليَء جا پول کڻي احمد ڪانهيي جو ڳوٺ ڳوليندي‪ ،‬عبداهلل مهر وٽ اچي ُپهتي‬ ‫هئي‪ .‬تن ڏينهين خان محمد َمهر سنڌحڪومت ۾ سڀ ڪجهه ُهجي‪ ،‬خان محمد جي ڪري‬ ‫عبداهلل مهر جي وڏي هلندي ُپڄندي هئي‪ .‬عبداهلل مهر‪ ،‬ٺوڪي اها گاڏي اسان جي ڳوٺ‬ ‫موڪلي ڏني هئي‪ .‬اسان جي ماڻهن اهي پول پنهنجي ڳوٺ ۾ لهرايا هيا‪ .‬گهڙي نه گذري‬ ‫هئي جو احمد ڪانهيو ۽ ان جا ُپٽ وزير اعظم هائوس سنڌڙيَء جو هڪڙو ماڻهو ساڻ‬ ‫وٺيو آيا‪ ،‬پول کنيائون‪ ،‬پر نعرا به هنيائون‪ ،‬هوڪرا ڪيائون‪ .‬ڳوٺ ۾ سڀ مسڪين ۽‬ ‫غريب ُهجون‪ ،‬ڪو به ڦني خان نه هيو‪ ،‬سڀ ماٺ رهيا‪ .‬عبداهلل مهر کي اها ڳالھ نه وڻي‬ ‫هئي‪ ،‬ته ُهن جا موڪليل پول کڄي وڃن‪ .‬پوِء سندس سفارش تي‪ ،‬خان محمد مهر جي چوڻ‬ ‫تي‪ ،‬سنڌ حڪومت الڳ آرڊر ڪري اسان جي ڳوٺ جي بجلي منظور ڪئي هئي‪ ،‬تڙ تڪڙ‬ ‫‪246‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫۾ ڪم ٿيو هيو۽ ٻنهي ڳوٺن جي بجلي گڏوگڏ ٻري هئي‪ ،‬وڏيون خير خيراتون ٿيون‪ ،‬وڏا‬ ‫وڏا بلب آنداسين‪ .‬ان رات ڀانِء سج لٿو ئي ڪونه هيو‪ ،‬چئو طرف روشنيون ُهجن‪ ،‬ٻيو ته‬ ‫ٺهيو پر گهرن ۾ پاليل ڪڪڙيون ُکڏين ۾ وڃڻ بجاِء ٻچا وٺي سڄي رات چوڳو ڪنديون‬ ‫رهيون هيون‪.‬‬ ‫هاڻي ڪجھ ڪجھ مالي حالتون به ُسڌرڻ لڳيون هيون ته ٿوري ٿوري بچت به ڪرڻ‬ ‫لڳوهيس‪ ،‬وري اوچتو ٻيو ڏچو اهو ٿيو ته‪ 1988‬۾ زوردار برساتن ۾ اسان جا ڪچا گهر‬ ‫مينهن جي پاڻيَء ۾ ڳري مٽيَء جا ڍڳ ٿي پيا هيا‪ ،‬آڌيَء رات جو ڪچيَء ڪوٺيَء ۾ پٽ‬ ‫تي ُستل هجون ٻاهر زوردار وڏڦڙو سنجهي کان پئي وٺو‪ ،‬اوچتو ننڍڙي نياڻيَء رڙ ڪندي‬ ‫چيو بابا مونکي گپ وارو ڀتر لڳو آهي‪ .‬اٿي جو ٽارچ ٻاريان ته ڪمري جي اولهندينَء‬ ‫اوڏڪيَء ڀت ۾ ايڏو وڏو ڏار هجي‪ ،‬جو ان مان سڄو سارو ماڻهو لنگهي وڃي‪ .‬تڙ تڪڙ ۾‬ ‫ٻچڙا وٺي اسڪول ۾ پناهه ورتي هئي سون‪ ،‬ان زماني ۾ڳوٺ کان بس اسٽاپ تائين ٻن‬ ‫ڪلوميٽرن جيتري پنڌ تي گوڏي جيڏو پاڻي جهاڳي‪ ،‬گپ ۾ هرروز ٻه ٽي ڌڪ کائي روڊ‬ ‫تي ُپهچندو هيس‪ .‬بس ۾ سوار ٿيڻ تائين آفيس ۾ پائڻ جا ڪپڙا ۽ جتي هٿ ۾ کڻي ايندو‬ ‫هيس‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن گپ ۾ ٿڙي ڪرندو هيس ته اهي ڌوتل ڪپڙا گپ ۽ گاري ۾ ٿڦجي‬ ‫ويندا هيا‪ .‬روز روز جي اهڙن سورن کان سوچيم‪ ،‬ڇو نه شهر ۾ مسواڙ جي جاِء وٺي‬ ‫رهون‪ .‬هڻي ماري هڪڙي جڳهه به هٿ ڪئي هيم‪ ،‬پر امڙ سختيَء سان منع ڪيو هيو‪ ،‬ته‬ ‫اباڻا َپ َڊ ناهِن ڇڏڻا‪ .‬گهٽ ۾ گهٽ منهنجي جيئري ائين نه ڪر‪ ،‬پوِء تنهنجي مرضي جيڪي‬ ‫ڪجان‪ .‬ماُء جي نصيحت تي َعمل ڪندي بغير ڪنهن اجهي جي‪ ،‬سرڪاري‬ ‫وڻيئي سو ويٺو‬ ‫ِ‬ ‫اسڪول ۾ ٻه مهينا پناهه گزين َر ُهيس‪ .‬پنهنجي آفيسر هجڻ تي ندامت محسوس ڪرڻ‬ ‫احساس محرومي محسوس ڪندو هيس‪.‬‬ ‫لڳس‪ .‬پر ايئن سمجهجي ته شديد قسم جو‬ ‫ِ‬ ‫هي اهي ئي ڏينهن هيا جڏهن ُڌر ڌڻين ضياُءالحق کان سڀ ڪم وٺي‪ ،‬هاڻ کيس کير ۾‬ ‫اوچتي ڪري پيل َمک جيان ڪڍڻ الِء جتن پئي ڪيا‪ .‬سنڌي ماڻهو وڏيون وڏيون قربانيون‬ ‫ڏئي‪ ،‬پنهنجو الھ تلھ ُلٽائي ماٺڙي ڪري وڃي ُ‬ ‫ڪنڊائتا ٿيا هيا‪ .‬ڪنهن کي ڪوئي يقين‬ ‫ڪونه هيو ته هيُء همراھ ڪو ِسگھو ويندو‪ .‬هوڏانهن ڀانئجي ٿو ته ُڌر ڌڻين جي ُ‬ ‫رٿائن جي‬ ‫ضياَء کي به ُڀڻڪ هئي‪ .‬سو مڙس الِء جيڪا بهاولپور ۾ ڪوڙڪي اڏي هيائون‪ ،‬جڏهن‬ ‫اوڏاهن هلڻ الِء ُهن جا پير پي سوريائون ته هن همراه به گھٽ ڪونه ڪئي هئي‪ .‬جن جن‬ ‫تي به شڪ هيس ته اهي سندس الال مال خالص ڪندا‪ ،‬تن سڀني ماڻهن کي ميڙي چونڊي‬

‫‪247‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫کڻي ساڳئي جهاز ۾ ويهاريائين‪ .‬پوِء مڙس بي اونو ٿي ويهي رهيو ته هاڻ خير آهي‪ .‬مارڻ‬ ‫وارا سڀ گڏ اٿم‪.‬‬ ‫پر ڪوڙڪي اڏڻ وارن ُمڙسن جو به شايد متبادل پالن جوڙيل هيو‪ ،‬سڀ قربان ٿين ته ٿيڻ‬ ‫ڏبو‪ ،‬پر هن مڙس کي چلتو ڪبو‪ .‬۽ پوِء سواِء اسلم بيگ جي سڀ جا سڀ هوائن ۾ سڙندا‬ ‫رهيا‪ .‬هونئن به چوندا آهن ته آ ِھ غريبان قه ِر خدائي‪ .‬سو هيترن سارن غريب سنڌ واسين‬ ‫جون آهون آخر ڪٿي ته ُپڄڻيون هيون‪ .‬ڪو ته انهن جو تدارڪ ٿيڻو هيو‪ .‬بي گناهن جي‬ ‫خون جو به ته ڪو ليکو چوکو ٿيڻو هيو‪ .‬۽ بستي الل ڪمال وارن ته اهو ڪرشمو پنهنجين‬ ‫اکين سان بيهي ڏٺو هيو‪ .‬تڏهن ميڊيا ايتري عام جام ڪونه هئي‪ .‬ڏئي وٺي پي ٽي وي ۽‬ ‫ڪري‬ ‫بي بي سي ئي ماڻهن جي خبر ملڻ جو واحد ذريعو هوندا هيا‪ .‬سو جڏهن پنهنجي ِ‬ ‫ڀڙو ٿيل گھر جي دڙي تي آگسٽ جي ُ‬ ‫گهٽ ۽ ٻوسٽ ۾ آڏيون ابتيون تارون جوڙي‪ ،‬مڇرن‬ ‫جي مارا ماريَء ۾ هلندڙ بليڪ اينڊ وائيٽ ٽي ويَء تان‪ ،‬ضياُءالحق جي هلي ُچرڻ واري‬ ‫خبر ُٻڌي هيم‪ .‬تڏهن اول ته يقين ئي ڪونه پئي آيو‪ .‬ته ڪو دجال جو به موت ٿيندو آهي!!‬ ‫خير زندگيَء ۾ پهريون ۽ آخري ڀيرو هِن‪ُ ،‬هن وٽ هلي ملهي پئي ضياَء جي مرڻ تي‬ ‫مبارڪون ڏنم‪ .‬جيتوڻيڪ پنهنجي سانڀر کان انهيَء تي يقين اٿم ته دشمن مري ته به‬ ‫خوشي نه ڪجي‪ ،‬متان ڪڏهن سڄڻ به مري پوي‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫خير انهيَء بعد وڏي نڪ جي پڪائيَء سان مڙسن ڦلهيار مان ضياَء جا ڏند ڳولي لڌا هيا ۽‬ ‫وڏي ڌام ڌوم سان‪ ،‬وڏي اعزاز سان انهن جو جنازو کنيو هيائون‪ .‬محمد خان جوڻيجو‬ ‫مرحوم تن ڏينهين ضياَء هٿان گھر ڀيڙو ٿيل هيو‪ .‬پر سندس وڏائي ۽ اخالق ڏسڻ وٽان‬ ‫هيو‪ ،‬جو هن ضياَء جي ڏندن پورڻ واري عمل ۾ شريڪ ٿي‪ ،‬بيلچي سان سندس قبر تي‬ ‫مٽي وڌي هئي‪ ،‬ايئن پئي لڳو ته مرحوم محمد خان جوڻيجو بيلچو هالئيندي دل ئي دل‬ ‫۾ اهو چوندو هجي ته‪ ،‬هلي ُچرڻ وارا ڀائو‪ ،‬صوفي سنڌين‪ ،‬يا فقير منش سنڌين سان وير‬ ‫وجهڻ جو انت اجهو اهو اٿئيي‪ .‬يا ايئن به هجي ته هو انهيَء مهل اهو سوچيندو هجي ته‬ ‫اڄ هنن بيلچن سان جيڪا مٽي کڻي هن قبر تي وجهان ٿو‪ ،‬سو ڄڻ ته پاڪستان ۾ آمريت‬ ‫کي هميشھ الِء وڏي کڏ ۾ پوري رهيو آهيان‪.‬‬ ‫هٿونگي جي َکترين جي ڳالھ پئي ڪيم‪ ،‬ته شهر جي مکي سيٺ چوني الل جي ُپٽ جيوت‬ ‫رام هلي ملهي اچي اسان سان سنگت رکي هئي‪ .‬روز پيو بينڪ ۾ المارا ڏيندو هيو‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين سوزوڪي ڪمپني جون ايف ايڪس ڪارون نيون نيون آيون هيون‪ .‬جيوت رام‬ ‫ڀانئيان ٿو ته صرف پنجويهين هزارين ۾ زيرو ميٽر ڪار ورتي هئي‪ .‬هڪڙي ڀيري لکانو‬ ‫‪248‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مڱريو بيمار ٿي موڪل تي هليو ويو‪ .‬جيوت ۽ آئون سندس طبيعت پڇڻ الِء ڍوري ناري‬ ‫سنبرياسين‪ .‬تڏهن کپري کان ڍوري ناري وڃڻ الِء ٻيو ڪو به رستو ڪونه هوندو هيو‪ ،‬سواِء‬ ‫ڍوري جي ڪپ جي‪ .‬جنهن جي ڊسڙ ڍوري ناري پهچندي پهچندي نڪ جي ُ‬ ‫ناسن ۾ هلي‬ ‫ويندي هئي‪ .‬تن ڏينهين پانڌي ۽ عمر مالح جو به وڏو ڀئو هوندو هيو‪ ،‬ماڻهو رات جو سفر‬ ‫ڪرڻ کان لهرائيندا هيا‪ .‬جيوت جي ڀانيان ٿو ته انهن سان واسطيداري هوندي هئي‪ .‬ان‬ ‫ڪري رات جو سفر ڪرڻ مهل ڊڄندو ڪونه هيو‪ُ .‬انهيَء رات رستي هلندي جيوت کي اچي‬ ‫اوچتو گردي جو سور پيو هيو‪ ،‬گاڏي هالئڻ ته پري رهيو‪ ،‬مڙس ِسير ِوڌل ڪڪڙ جيان‬ ‫ڦٿڪڻ لڳو هيو‪ .‬مونکي چيائين ته ڪار تون هالِء‪ .‬مون ڪڏهن گڏه گاڏو به نه هاليو هجي‬ ‫سو اچي ڦاٿس‪ .‬پر همراھ همت ٻڌائي ۽ پاسي جي سور ۾ ڦٿڪندي مون کي سمجهائيندو‬ ‫هليو‪ .‬ايئن آئون جيئن تيئن ڪري گاڏيَء کي ڍوري ناري پهچائي ويس‪ .‬لکاني جي طبيعت‬ ‫پڇي‪ ،‬جيوت جي دوا وٺي‪ ،‬رات رات ۾ واپس ورياسين‪ ،‬ته آئون پڪو ڊرائيور ٿي ويس‪.‬‬ ‫۽ اها گاڏي رات جو گهر ڪاهي آيس ته مورهيان ئي هٿ پڪو ٿي ويو‪ .‬اهو جيوت دوستيَء‬ ‫۾ دوکيبازي ڪري هڪڙي رات ڪراچيَء جو بهانو ڪري‪ ،‬لکاني مڱرئي جي ڳچ جيتري‬ ‫موڙي چٽ ڪري هندستان ڀڄي ويو هيو‪ .‬لکاني جهازن جا ڀاڙا ڀري اتي وڃي ڪنهن‬ ‫طريقي سان هاريو پيتو ڪري وصولي َ‬ ‫ڪيس‪ .‬اڄڪلھ چون ٿا ته هندستان جي شهر احمد‬ ‫آباد ۾ ڊاڪٽري ڪري ٿو‪ .‬۽ ڪوئي ڪامياب ڊاڪٽر آهي‪ .‬هتي ته ڪا ڊگري ٻگري ڪانه‬ ‫هيس‪ .‬سندس چاچو ماستر پناالل به رٽائر ٿي هندستان لڏي ويو هيو‪ ،‬ورهين بعد جڏهن ازل‬ ‫کنيس ته ويزا وٺي واپس اباڻي وطن آيو هيو ۽ هتي اچي ابا ڻن پڊڙن ۾ ساھ ڏنو هيائين‪.‬‬ ‫اهو ‪ 1985‬جو زمانو هيو جڏهن پي ٽي ويَء کي خيرباد چئي‪ ،‬واڻڪي ڌنڌي ۾ دخلڪاري‬ ‫ڏني هيم‪ ،‬جنهن کي سڌريل زماني ۾ بينڪاري چئجي ٿو‪ ،‬تنهن ُ‬ ‫۾رلندو ِپنندو وڃي‪1987 ،‬‬ ‫ڌاري هٿونگي جا وڻ وسايا هيم‪ .‬اهو هٿونگو جيڪو اڇڙي ٿر جو گيٽ وي ۽ وڏو‬ ‫ڪاروباري مرڪز هيو‪ .‬تنهن زماني جي هٿونگي واري حبيب بينڪ جي ٻنهي پاسي‬ ‫هڪڙو ريزڪيَء جو ته ٻيو ڪپڙي جو دڪان هيو انهن ٻنهي جو مالڪ سيٺ ڀڳوان داس‬ ‫کتري هيو‪ .‬جيڪو ُهن دڪان کان هِن دڪان ڏي ويندي گهڙيَء گهڙيَء اسان جي بينڪ آڏو‬ ‫پيو َلمڪا هڻندو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ پاڪستان ٺهڻ کان پوِء هٿونگي جي گهڻي تڻي هلي چلي‬ ‫ٿ وس هئي‪ ،‬پر پوِء به سيٺ چوني الل جي اوطاق هٿونگي ۾ آئي‬ ‫ته قائم خانين جي َه ِ‬ ‫وئي الِء وڏو َاجهو هوندي هئي‪ .‬ڀڳوانداس عرف ڀڳواني ۾ ۽ سيٺ چوني الل ۾ رشتو ته‬ ‫‪249‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫االئي ڪهڙو هيو‪ ،‬پر پوِء به ڀانيان ٿو ته هيا ويجهڙا عزيز‪ .‬هي سيٺيا جيتوڻيڪ هٿونگي‬ ‫جا ُتجار نه ئي سهي پر مڇيَء مانيَء وارا ماڻهو ضرور هيا‪.‬‬ ‫تن ڏينهن ڀڳوانداس جنهن کي عام طور تي لکانو مڱريو ۽ آئون توڙي هٿونگي جي‬ ‫َ‬ ‫ڪس جا جملي ماڻهو ڀڳوانو يا وڌ ۾ وڌ سيٺ ڀڳوانو ئي چوندا هياسين‪ .‬تنهن سان مٿو‬ ‫مٿي تي سنگت ٿي وئي هئي‪ ،‬هونئن به هو هيو به يار ويس‪ ،‬هرڪنهن سان ُٻڍي توڙي ٻار‬ ‫سان هڪ جهڙو‪ ،‬تاڙيَء جو ٺڪاُء‪ ،‬۽ وڏا ٻڌا ٽهڪ ُهن جي نشاني هوندا هيا‪ .‬منجهند جو‬ ‫جڏهن اسين به واندا ٿيندا هياسين ۽ هو به واندو ٿيندو هيو ته سيٺ مولي مل جي دڪان‬ ‫تان ُڀڳل مائو ۽ پڪوڙا گهرائي گڏجي کائڻ جي جهڙوڪر اسان ۾ عادت پئجي وئي هئي‪.‬‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن صبح جو سوير اچي دال کاکڙ سان نيرن ڪرڻ مهل جيتوڻيڪ هو اسان‬ ‫جيان نيرانو ڪونه هوندو هيو پر پوِء به ساٿ ضرور نڀائيندو هيو‪ .‬وقت ڦرندو گهرندو ويو‬ ‫۽ آئون به ڦرندو گهرندو ڪنهن ٻئي طرف هليو ويس‪ 1991 ،‬ڌاري هڪڙي ڀيري ڪنهن‬ ‫دوست ٻڌايو ته ڀڳوانو بنان ڪنهن سبب ٻڌائڻ جي پنهنجي وڏي ڀاُء ڪرپالداس ۽ ننڍي‬ ‫ڀاُء ريواچند سان گڏجي هن ملڪ کي ڇڏي هندستان هليو ويو آهي‪ .‬منهنجي زندگيَء ۾‪،‬‬ ‫مون پهريون ڀيرو ايئن ڪنهن ُسلجهيل‪ ،‬سمجهدار ۽ پڙهئي لکئي دوست کي پنهنجي‬ ‫ڌرتي ماُء کي ڇڏي پرديس پڌاريندي ُٻڌو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ هن جي وڃڻ جو مونکي ڏاڍو ڏک‬ ‫ٿيوهيو‪ ،‬پر گڏوگڏ مٿس ڪاوڙ به هئي ته هن ايئن ڇو ڪيو؟‬ ‫خير وقت وهندڙ پاڻيَء جيان تيزيَء سان گذري ويو‪ ،‬انهيَء وچ ۾هندستان ايندڙ ويندڙ‬ ‫سندس مائٽن عزيزن مان خبرون پيون پونديون هيون ته همراه احمد آباد جي شهر ۾ وڃي‬ ‫ڪاروبار کوليو آهي ۽ وري خبرون پيون پونديون هيون ته همراه جي ڪاروبار ۾ َمندي‬ ‫اچي وئي آهي ۽ لڳي ٿو ته مڙس ُڏلي ويو آهي‪ .‬هڪڙي ڀيري ڪنهن سندس ڀاُء ڪرپال‬ ‫داس جي پرلوڪ پڌارڻ جي به خبر ٻڌائي هئي‪ .‬ان ڏينهن سوچيو هيم ته ڀڳوانو ڪيڏو به‬ ‫ڪٺور دل سهي پر ڀڳواني کي ڀاُء جي وڇوڙي مهل اباڻا ڪکڙا ۽ سنڌ ضرور ياد آئي‬ ‫هوندي‪ .‬سو چيو هيم ته ڀڳواني جي رت جي رڳن ۾ سنڌ جي زرخيز مٽيَء جا ذرڙا‬ ‫جيڪڏهن اڃان به پنهنجو وجود رکندا هوندا ته اڄ پنهنجي ڀاُء جي وڇوڙي تي هن جيجل‬ ‫امڙ جي ديس ڏي ُمنهن ڪري ُڍنڍڪارون ضرور ڏنيون هونديون‪ .‬ڪرپال داس سان گڏ‬ ‫رانديون کيڏندڙ سنڌي مسلمانن کي ضرور ساريو هوندو‪ .‬۽ سوچيو هوندو ته جيڪر وطن‬ ‫نه ڇڏيان ها ته هينئر اهي سڀ مون وٽ َپرسو ڪرڻ الِء ويٺا هجن ها‪.‬‬

‫‪250‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وڏڙا ويچارا چوندا هيا ته وقت وڏو ويري آهي االئي ڪيترن کي وڇوڙيو ڇڏي‪ ،‬ته وري‬ ‫ورهين جا وڇڙيل مالئيندي دير ئي ڪونه ڪري‪ .‬مون سوچيو هيو ته هاڻ ڀڳوان داس جو‬ ‫منهن ڏسڻ شايد ئي نصيب ٿئي‪ .‬هڪڙو ڀيرو اها آس ضرور جاڳي هئي‪ ،‬سو به تڏهن جڏهن‬ ‫کوکراپار ٿي کليو ۽ هندستان ۽ پاڪستان جي عوام گڏجي اچي کوکڙي ۽ مونابائو جي‬ ‫جي اسٽيشنن تي ڏيئا ٻاري هڪٻئي سان ڀائپيَء جو اظهار ڪيو هيو‪ ،‬جيتوڻيڪ اصلي‬ ‫ڏيئا ٻارڻ وارن يارن اسان پاڪستانين بارڊر تي پهچي ڏيئا ٻارڻ ڪونه ڏنا هيا‪ ،‬تڏهن به ٻه‬ ‫چار ڪوھ پري بيهي‪ ،‬آس پاس جي ُسڪل ُٻوهن کي ُ‬ ‫ڪهڙ ٺاهي ساڙي اسان سامهون وارن‬ ‫کي سوجهرو ڏيکارڻ ۾ ڪامياب ويا هيا سون‪ .‬ته هائو ٻيلي پاڻ ڀائر آهيون ۽ ڀائر ٿي رهڻ‬ ‫۾ ئي پنهنجو ڀلو آ‪ .‬تڏهن هتان ويندڙ پهرين ريل گاڏيَء ۾ جن کي وڃڻو هيو تنهن لسٽ‬ ‫۾ منهنجو نالو به هيو ۽ مون خوشيَء خوشيَء ڀڳواني جي مائٽن کان سندس احمد آباد جو‬ ‫نمبر هٿ ڪيو هيو‪ ،‬پر افسوس جو اها ريل ته وئي پر انهيَء ۾ مون سميت مالن نيڪوَء‬ ‫پارا به ڪونه وڃي سگهيا هيا‪ .‬اهو هڪڙو الڳ داستان آ‪.‬‬ ‫اهو ‪ 1991‬جو هليو ويل ڀڳوانو‪ ،‬االئي ڪڏهوڪي هندستاني شهريت وٺي‪ ،‬ويهارو ورهين‬ ‫بعد هندستان جي پاسپورٽ تي‪ ،‬سنڌي هوندي به ڌاريو بڻجي‪ ،‬پنهنجي اباڻي وطن جي ويزا‬ ‫وٺي‪ ،‬ڪجھ ڏينهن الِء اباڻو وطن گهمڻ آيو آهي‪ ،‬اهو گهر ڏسڻ آيو آهي جنهن جي هڪڙي‬ ‫هڪڙي ِسر جي خريدڻ تي ُهن جي پگهر جو پورهيو هليو هيو‪ ،‬انهي ڍوري( هاڪڙو) کي‬ ‫وري ڏسڻ آيو آهي‪ ،‬جنهن ۾ ننڍي هوندي ُٽٻيون هنيون هوندائين‪ ،‬۽ وڏيون ُٽٻيون هڻي‬ ‫هڪ جيڏن سان ُ‬ ‫ڪندرو رانديون کيڏيون هوندائين‪ .‬اهو هٿونگو ڏسڻ آيو آهي جنهن جي‬ ‫ُاڀرندينَء ڀٽ جي اڇڙي واري چوڏهينَء جي چنڊ جي رات ايئن چمڪندي آهي جيئن چانديَء‬ ‫جي ِڏک ڏيندي هجي‪ .‬اهو رتي ڪوٽ جو مندر ڏسڻ آيو آهي جنهن ۾ راتيون جاڳي‬ ‫عبادتون ڪيون هوندائين‪ .‬اهي هڪ جيڏا ڏسڻ آيو آهي جن سان اٽي ڏڪر‪ ،‬گابڙي‪ ،‬ٻيلهاڙو‪،‬‬ ‫ونجھ وٽي ۽ ڪوڏي ڪوڏي رانديون کيڏيون هوندائين‪ .‬پر هي ڀڳوانو اسان جو هوندي‬ ‫به هندستاني ڀڳوانو آهي‪ .‬هن جي هٿ ۾ هڪڙو حڪمنامو آهي ته جتي به ويندو حد جي‬ ‫ٿاڻي ۾ داخال ڪرائيندو‪ ،‬هاڻي جيتوڻيڪ هو ساڳي ٻولي ڳالهائي ٿو جيڪا تون ۽ آئون ٿا‬ ‫ڳالهايون‪ .‬ريتون رسمون به پاڻ واريون اٿس پر هو پنهنجو وطني پوِء به ناهي‪ ،‬ڌاريو آهي‪.‬‬ ‫انهيَء ڀڳواني‪ ،‬زندگيَء جا ايڪويھ ورهيه پرائي ديس ۾ گذارڻ بعد‪ ،‬ڪالھ ‪ 2012‬جي سن‬ ‫۾االئي ڪٿان ۽ ڪيئن اچي مونکي ڳولي هٿ ڪيو‪ ،‬ڪي گهڙيون ته هڪ ٻئي جي ڀاڪرن‬ ‫۾ ايئن هيا سون‪ .‬جيئن ماڻهو محبوبن جي ڀاڪرن ۾ هوندا آهن ۽ ڪل ئي ڪانه پوندي‬ ‫‪251‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اٿن ته ڪيترو وقت گذري ويو‪ .‬۽ جڏهن ڀاڪرن مان نڪري هڪ ٻئي جي اکين ۾‬ ‫نهاريوسين ته ٻنهي جي اکين جون پنبڻيون ُپسيل هيون‪ .‬ٻنهي جي اکين جي تارن جي‬ ‫پاسن ۾رتانوان ڏورا پاڻيَء سان ڀريل ِچٽا پئي ڏسڻ ۾ آيا‪.‬‬ ‫پڇيومانس يار“ هيترا ورهيه گذري ويا توکي انهيَء جيجل امڙ جي مٽيَء جي ياد به ڪونه‬ ‫آئي جنهن جي مٽيَء مان ُاپايل َان کائي تون وڏو ٿيو هئين”؟‬ ‫ته همراھ صفا ِجهڄي پيو‪ ،‬اکين مان لڙڪ الرون ڪرڻ ٿي لڳس ته روڪي ورتائين ۽‬ ‫چيائين“ يار وطن ڪنهن کان ٿو وسري‪ .‬ماڻهو جتي ڄائو نپنو‪ ،‬هڪ جيڏن سان رانديون‬ ‫کيڏي وڏو ٿيو‪ ،‬سي يارڙا‪ ،‬سي وٿاڻ‪ ،‬سي مارو‪ ،‬سو ڏٿ ۽ سي َپکڙا سي پنهوارڪيئن‬ ‫وسرندا‪ .‬اهو ته هن دل کان ُپڇ جنهن ‪ 21‬ورهيه وطن جي سڪ الِء تڙپندي گذاريو آهي‪ .‬هنن‬ ‫ڪکڙن کي ڏسڻ الِء تڙپيو آهيان‪ ،‬اوالد کان لِڪي َڇپي ُرنو آهيان‪ ،‬پر ڪڏهن ڪڏهن ته‬ ‫پنهنجي منهن ُڍنڍڪارون ڪري رنو آهيان”‪ .‬۽ ها تنهنجو به ته شهر ۾ گهر آهي نه‪ ،‬پوِء تون‬ ‫ڳوٺ ڇو ٿو اچين؟ اٿئي ڪو جواب؟ يار ماڻهو جتي پيدا ٿئي ٿو‪ ،‬جنهن ڌرتيَء تي بانبڙا‬ ‫پائي وڏو ٿئي ٿو‪ ،‬سا ڪنهن نپٽي کان به ناهي وسرڻي”‬ ‫چيو مانس“ پوِء ڪهڙو ڪاريَء تي پير پيئي جو ايئن اوچتو کڻي اهڙي ديس پالڻيئه جتي‬ ‫نه تنهنجي ڄاڻ نه سڃاڻ هئي ۽ هو رڳو تنهنجا هم مذهب هيا‪ ،‬تنهنجي ۽ هنن جي ٻولي‪،‬‬ ‫ثقافت‪ ،‬ريتون رسمون سڀ الڳ هيون”؟‬ ‫چوڻ لڳو“ سوچيو هيم ته رڳو وڃڻ جي دير اٿم‪ُ ،‬اتي ڪي مون الِء مِٺا روٽ َپڪا پيا‬ ‫هوندا‪ ،‬کير جون نديون وهنديون هونديون جن مان ُٻڪ ڀري پيو پيئندس ۽ گد گد ٿيندس‪،‬‬ ‫پر يار توکي ڇا ُٻڌايان ته هنن گذريل ويهارو ورهين ۾ جيڪي پاپڙ ويليا اٿم‪ ،‬جيڪي سور‬ ‫کاڌا اٿم‪ ،‬سي هڪڙو َمٿيون يار ٿو ڄاڻي ۽ ٻيو آئون ٿو ڄاڻيان جنهن ڀوڳيو آهي”‪ .‬۽ تڏهن‬ ‫وڃڻ وارن شروعاتي سالن ۾ ته اها حالت هئي ته ڀانِء اڳيان ڪا وڏي کاهي هجيم جي ٿو‬ ‫ڪران ته به ٿو مران ۽ پوئتي ٿو وران ته َسپ نه ته به َسپ جو سراپ ٿو ماري”‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫چيومانس ۽ “هاڻي جيڪر ڪير َچ َوئي ته وري وٿاڻين آُء‪ ،‬ته پوِء ڇا ڪندين”؟‬ ‫وراڻيائين “يار هاڻ اوالد جوان ٿي ويو‪ ،‬پوٽن ڏوهٽن وارو ٿي ويس‪ ،‬سڀ ڌنڌي ڌاڙيَء وارا‬ ‫ٿي ويا‪ .‬هاڻ ڀلي منهنجي ۽ منهنجي گهر واريَء جي دل هيڏانهن ورڻ جي ڪري پر اوالد‬ ‫ڪونه ايندو‪ .‬جيڪي اتي ڄاوا نِپنا‪ ،‬تن جي ُاڪير به اتي سان هوندي نه‪ .‬جيئن مونکي خوابن‬ ‫۾ هي روڊ رستا‪ ،‬هي وڻ ۽ ويڙها ٿا ڏسڻ ۾اچن تيئن ُهنن کي به اهي احمد آباد جا پڊ ياد‬ ‫ايندا‪ .‬بس هاڻ ته جيسين ِجيئان پيو‪ ،‬تيسين روح ٻنهي پاسي َٽنگيل ئي رهندو‪” .‬‬ ‫‪252‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫آئون هن جي اهڙي جواب تي ٻوڏارجي ويس ۽ سوچيم ته اي جهان جا رب تو جڏهن هي‬ ‫جهان ٿي خلقيو ته ڌرتيَء جي ماڻهن جي من ۾ اهو به وجهي ڇڏين ها ته منهنجي ۽ تنهنجي‬ ‫جي چڪر ۾ نه پون‪ ،‬هندو مسلم‪ ،‬سک عيسائيَء يهودي وغيرھ جي تفرقي بجاِء سڄي‬ ‫عالم جو خلقيندڙ به تون هڪڙو ته ديس به هڪڙو ئي هجي ها‪ .‬ڪوبه ڪٿي دنگ ڪري‬ ‫بندوق کڻي نه بيهي ها ته هي ُٽڪرو منهنجو۽ هو تنهنجو‪ .‬ته هوند ڪنهن ڪنڊ ۾ ڪا ڀيڻ‬ ‫پرديسي ڀائرن الِء ُڍنڍڪارون نه ڪري ها‪ ،‬ڪو پيُء پرديس ۾ پرڻايل ڌيَء جو منهن ڏسڻ‬ ‫الِء ويزائن جي جنجهٽن کان آجو هجي ها‪ .‬اي مالڪ اڄ به منهنجي ديس جي ماڻهن ۾‬ ‫مذهبي رواداري آڻ ته اهي لڪم دينڪم وليدين تي عمل ڪن‪ .‬ذات پات‪ ،‬رنگ نسل‪ ،‬قوم‬ ‫قبيلي جي جنجهٽن کان آجا ٿين ۽ آسودي زندگي گذاري سڄي عالم جا خيرخواھ بڻجن‪.‬‬

‫تن ڏينهين لکاني مائٽن کان لِڪي ڇپي‪ ،‬حيدرآباد مان شادي ٿي ڪئي‪ ،‬سندس ڄڃ ۾ چند‬ ‫دوست هياسين‪ ،‬جن ۾ جيوت‪ ،‬غازي سمون‪ ،‬رشيد راڄڙ‪ ،‬ڊاڪٽر نور محمد ڀٽي ۽آئون‬ ‫هيا سين‪ ،‬رمضان مڱريو ۽ ٺارو مڱريو به لِڪي ڇپي آيا هيا‪ ،‬جڏهن اسان جي ٽن گاڏين‬ ‫جو جلوس ميرپورخاص جي ماڊل ڪارخاني وٽان پئي گذريو ته اوچتو سامهون مرحو حاجي‬ ‫خان محمد مڱرئي جي گاڏي ڏسڻ ۾ آئي هئي‪ ،‬غازيَء سمي‪ ،‬جلديَء ۾ لکاني کي سيٽ‬ ‫تي هيٺ ڪري لڪائڻ جي ڪئي هئي‪ ،‬لکاني جيڏو ڇھ هٿيو ُمڙس‪َ ،‬مس جيئن وڃي حاجي‬ ‫خان محمد جي نظرن کان لڪو هيو‪.‬‬ ‫انهيَء وچ ۾ هٿونگي ۽ کپري جي وچ تي سوناري واٽر جي رهاڪو حاجي قادربخش شر‬ ‫سان ڄاڻ سڃاڻ ٿي هيم‪ ،‬مڙس پهريان ته صفا تتڙينگ هيو‪ ،‬پر پوِء کير جون لوٽيون مٿي‬ ‫تي ڍوئي‪ ،‬کپري جي هوٽلن تي وڪڻي‪ ،‬ٿيندي ٿيندي بنهي وڏو تونگر ٿي ويو هيو‪ ،‬پر‬ ‫صفا سادي زندگي گذاريندو هيو‪ ،‬شايد ٽڪڻ تي ٽوال جو سينهون ٺاهي‪ ،‬کير جون ڍويل‬ ‫لوٽيون ۽ کپري جا پنڌ ياد هيس‪ ،‬تنهن ڪري ُسورن سان ڪمايل پونجيَء جو قدر هيس‪.‬‬ ‫نئين ماڻهوَء کي افعالين ايئن لڳندو هيو‪ ،‬ڀانِء ويچارو مسڪين ويال ٽاريندو هجي‪،‬‬ ‫هلڪڙي سادڙي ڪپڙي جي ميرڙي قميص پايو‪ ،‬ٽوال جي گوڏ ٻڌيو‪ ،‬پيو هلندو هيو‪ ،‬گڏوگڏ‬ ‫ُمڙس رنگين چشمو پائيندو هيو۽ اڪثر ڪري انهيَء چشمي جي هڪڙي ٽنگ ُٽٽل هوندي‬ ‫هئي‪ .‬ڪو به نئون ماڻهو ڪڏهن به ڪونه َلکيندو ته هي مڙس ڪو َت َونگر هوندو‪ .‬ڪڏهن‬ ‫ڪڏهن مون تي مائٽ مائٽ چئي خرچ ڪندو هيو‪ ،‬سوبه ڪنهن هوٽل تي ماني کارائڻ جو‬ ‫‪253‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫يا گولڊ ليف جي پاڪيٽ جو‪ .‬وڏهل جي ويٺل حاجي خير محمد مريَء مرحوم سان گھاٽي‬ ‫ياري هوندي هيس‪ .‬حاجي خير محمد مرحوم ٻڌائيندو هيو ته هڪڙي ڀيري مڙس وٽ ججها‬ ‫پئسا گڏ ٿي ويا هجن‪ ،‬سو ڇا ڪيائين جو مونکي وٺي ويو ته هل ته هلي پئسا ڪٿي‬ ‫لڪايون‪ .‬سو وڃي سندس گھر جي لوڙهي جي ٻاهران وڏي کڏ کوٽي انهيَء ۾ پوريا‬ ‫هياسين‪ .‬۽ مٿان نشانيَء طور ڪاٺي کوڙي ڇڏي هئي سون‪ .‬ڪجھ وقت بعد کانئس اها‬ ‫جاِء وسري وئي‪ ،‬ٻه ٽي راتيون آسا پاسا کوٽيندو رهيو‪ .‬جڏهن رقم نه لڌس ته پڪ ٿيس ته‬ ‫اها حاجي خير محمد چورائي ويو هوندو‪ .‬تڏهن اچي جهيڙو جوٽيائينس‪ ،‬حاجي خير محمد‬ ‫کي اها جاِء ياد هئي سو ٻانهن کان وٺي انهيَء جاِء تي آڻي پئسا کوٽي ڏئي‪ ،‬پنهنجي جان‬ ‫آجي ڪرايائين‪.‬‬ ‫حاجي قادربخش جو الڙو پيپلز پارٽيَء ڏي تمام گھڻو هوندو هيو‪ ،‬کپري جي شهر ۾ ويهي‬ ‫پيپلز پارٽيَء جي ڳالھ ڪرڻ ۽ ووٽ ڏيڻ جهڙي تهڙي جي وس جي ڳالھ ڪونه هوندي‬ ‫هئي‪ ،‬انهيَء ووٽ ڏيڻ جي ڪري‪ ،‬فقير چوريون به جام ڪري ويندا هيس ته به حرام ڪو‬ ‫منهن ۾ گھنج ايندو هيس‪ .‬جيتوڻيڪ پيپلز پارٽيَء وارن پنهنجن دورن ۾ ڏنو ڪجھ به‬ ‫ڪونه هيس‪ ،‬تڏهن به هي همراھ جتي هيو اتي ِشيخ ٿيو بيٺو هوندو هيو‪ .‬پٽ جوان ٿيس‪،‬‬ ‫ڏٺائون ته اوسي پاسي جي ڳوٺن ۾ بجلي پئي ٻري‪ ،‬اسان به وٺون‪ ،‬حاجيَء سان ڳالھ‬ ‫ڪيائون ته بگڙي پيو‪ ،‬چئي ابا ڌوڙ وجهوس‪ ،‬ڪير پيو بجليَء جا بل ڀريندو‪ ،‬پاڻ ايئن ئي‬ ‫ٺيڪ آهيون‪ُ .‬پٽن کي اها ڳالھ نه وڻي‪ ،‬لڪ چوريَء ۾ واپڊا وارن سان ڏنو ُپٽ ُڇٽي جو‬ ‫ڪري ڳالھ طيِء ڪيائون‪ .‬هاڻ مسئلو اهو ٿيو ته بجليَء جو سامان ڳوٺ ۾ ڪيئن لهي‪،‬‬ ‫جيڪر ايئن ام ُڌم تي وڃي سامان لٿو ته حاجي آسمان مٿي تي کڻي ڇڏيندو‪ .‬پاڻ ۾ صالح‬ ‫ڪري مون کي چيائون ته اڄ رات اسان وٽ بجليَء جو سامان ايندو جنهن ۾ پول ۽‬ ‫ٽرانسفارمر وغيرھ هوندا‪ ،‬صبح جو حاجي صاحب جڏهن اهي شيون ڏسندو ته آسمان مٿي‬ ‫تي کڻي ڇڏيندو‪ .‬ان ڪري توهان اڄ رات اسان وٽ هلي رهو ۽ صبح جو حاجي صاحب کي‬ ‫ڪنهن طريقي سان ٿڌو ڪريو‪ .‬ڇو جو هو توهان جي ڳالھ رکندو آهي‪ .‬تن ڏينهين حاجي‬ ‫قادربخش جي اوطاق ڪانه هوندي هئي‪ ،‬آيو ويو‪ ،‬سياري اونهاري‪ ،‬گھڻو ڪري ٻٻرن هيٺان‬ ‫رات گذاريندو هيو‪ .‬اها رات مون سندن ڳوٺ کان اڀرندئين پاسي‪ .‬ٻٻرن جي هيٺان سمهي‬ ‫گذاري هئي‪ .‬مِٺا مِٺا سيَء هيا‪ ،‬هلڪي ڦلڪي سوڙ ولھ ۾ دٻ ئي ڪونه جهلي هئي‪ ،‬سڄي‬ ‫رات ننڊ ته ڪونه آئي هيم‪ ،‬مڙوئي رات ڪٽڻي هئي سا ڪٽي ويو هيس‪ .‬رات جو ٻن‬ ‫مزدائن ۾بجليَء جو سامان به اچي لٿو هيو‪ .‬فجرڌاري حاجي صاحب گوڏڙي پايو‪ ،‬کٻڙ جو‬ ‫‪254‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏندڻ ڏيندو ٻاهر نڪتو‪ ،‬اوچتو گهرن جي آڏو بجليَء جي سامان جو ڍڳ ڏسي‪ ،‬منهنجي‬ ‫گاڏي سڃاڻي اچي منهنجي منهن تان رلي الٿائين‪ .‬۽ وڏي ڪاوڙ ڪندي چوڻ لڳو مائٽ‬ ‫هتي ڪاٿي ستو آهين؟ پوِء ڪٿي سمهان؟ تو وٽ ته ڪا اوطاق به ڪانهي ڀائو‪ .‬ڳالھ کي‬ ‫وڌائيندي چيم‪ ،‬اهو ته پڇ ته اوچتو هتي آيو ڪيئن آهيان‪ .‬تڏهن چوڻ لڳو ها ها اهو ته ُٻڌاِء‪.‬‬ ‫پوِء اصل قصي تي ايندي چيو مانس حاجي صاحب ڳالھ ئي نه ُپڇ‪ ،‬رات ڪي ٻه گاڏيون هي‬ ‫سامان کڻي تنهنجو ڳوٺ پڇائينديون‪ ،‬اچي مون وٽ پهتيون‪ .‬چيو مان ته اهو هتان گھڻو‬ ‫مان‪ ،‬ڀال حاجي قادر بخش ۾ ڪم ڪهڙو َ‬ ‫اٿو؟ تڏهن وراڻيائون‪ ،‬ته ادا‬ ‫پري آهي‪ .‬پڇيو ِ‬ ‫بينظير ڀٽو صاحبه‪ ،‬خاص طور تي حاجي صاحب جي ڳوٺ الِء بجليَء لڳائڻ جو حڪم ڪيو‬ ‫آهي‪ ،‬سو اهو ڳوٺ ڳوليندا ٿا وتون‪ ،‬پر اسان کي َلڀي ئي ڪونه ٿو‪ .‬ڳالھ کي وڌائيندي‬ ‫چيومانس ته ادا پوِء سوچيم‪ ،‬ته جي هنن کي ايئن ٿو تنهنجي ڳوٺ موڪليان ته ڪونه ڪو‬ ‫پيپلو يا مورڳهين ليگلو هٿرادو قادربخش بڻجي وچان وچ سامان جهٽي ويندو ۽ حاجي‬ ‫قادربخش ويچارو بجليَء کان وري به رهجي ويندو‪ ،‬ان ڪري هنن سان گڏيو هليو آيس ۽‬ ‫رات هتي ئي سمهي رهيس‪ .‬ڳالھ پوري ڪري ڏٺم ته انهيَء مهل حاجي صاحب جي ُمک‬ ‫تي عجيب قسم جي چمڪ آئي ۽ فخريه انداز ۾ چيائين‪ ،‬هائو ادا هائو‪ ،‬بينظير ويچاري‬ ‫بروبر مون کي گھڻو ڀانئي ٿي‪ .‬پر هي وچ وارا وڏيرا مون کي َسهن ئي ڪونه ٿا‪ .‬چڱو‬ ‫ٿيو جو تو آئين نه ته واقعي به هي پيپال منهنجو سامان کڻي وڃن ها‪ .‬۽ پوِء گھران وڃي‬ ‫ُپٽن پوٽن کي ننڊ مان اٿاري‪ ،‬اڳيان ڪري‪ ،‬اچي سامان ڏيکارڻ لڳو‪ .‬چوي پيو ڏسو بينظير‬ ‫ڀٽو ماکي ڪيترو ٿي ڀانئي‪ ،‬جو رات جي پيٽ ۾ بجليَء جو سامان موڪلي ڏنو اٿائين‪.‬‬ ‫گھڻا سال پوِء ُپٽس راجا عزيز جي شادي ٿي ڪيائون‪ ،‬چئي ڪو ڀت ڪندس ۽ ڪرڻ‬ ‫ڏيندس ڇا‪ ،‬ڦنڊي خلق کائي ڀينگ ڪري ويندي‪ ،‬نه بابا نه پاڻ ايئن ڪونه ڪنداسون‪ ،‬پوِء‬ ‫ويهي هلڪڙي ڪاڄ جي خرچ پکي جو ڪاٿو لِکرايائين‪ ،‬ڇھ قنائتون‪ ,‬ڇهن ديڳين جا‬ ‫چانور‪ ،‬اڍائي مڻ ڪڪڙ جو گوشت‪ ،‬هڪ مڻ اٽو‪ .‬۽ بس ٻيو ڪجھ به نه‪ .‬تن ڏينهين آئون‬ ‫هتان بدلي ٿي ويو هيس‪ ،‬پر واسطيداري اڃان به اهڙي ئي هئي‪ .‬حاجي صاحب جي ُپٽن‬ ‫اچي مونکي سنبرايو ته هلي پنهنجي مائٽ کي سنڀال‪ .‬ويس ته همراھ جو بِگل ڦريل هيو‪،‬‬ ‫چئي هي ڇورا ڀينگ ڪري ڇڏيندا‪ ،‬ٻيلي هنن کي سمجهاِء‪ .‬نيٺ ڏٽا پوزيون ڏئي راضي‬ ‫ڪيو سونس‪ .‬سو به انهيَء تي راضي ٿيو ته چڱو ڀال فوزيا سومري ُ‬ ‫گھرايو ته پوِء ڪجھ‬ ‫ڪونه چوندس‪ .‬پوِء اڍائي مڻن جي بجاِء ‪ 80‬مڻ گوشت هليو‪ ،‬هزارن ۾ ماڻهو آيا‪ .‬وڏا دهل‬ ‫دماما ٿيا‪.‬‬ ‫‪255‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حاجي صاحب پيپسي ڪوال جو شوقين هوندو هيو‪ُ ،‬پٽس جي ڀت جي رات ليمي مل واڻئي‬ ‫پيپسي جي وڏي بوتل ۾ شراب مالئي مون کي ڏئي ڇڏيو‪ ،‬ته حاجي صاحب جو تو تي‬ ‫اعتبار مڙوئي ڪجھ ججهيرڙو آهي‪ ،‬پيپسيَء جي بهاني هيُء ُچڪڙو پياري ڇڏينس ته ُپٽن‬ ‫کي توڙي پاڻ کي تنگ ڪونه ڪندو‪ .‬پوِء ان پيپسيَء جا ُڍڪ ڀريندي‪ ،‬گهڙيَء گهڙيَء مون‬ ‫ڏي ڪنڌ ڦيري مون کي چوندو رهيو‪ ،‬مائٽ هيَء ته ڏاڍي ڪساري آهي!‪ .‬۽ آئون بار بار‬ ‫کيس اهو چوندو رهيس ته‪ ،‬مائٽ اصلي بوتل اها آهي‪ ،‬ڪراچيَء مان گهرائي اٿم‪ .‬هتي ته‬ ‫رڳو کپري جي واڻين وٽ نقل پيو ٿو هلي‪ .‬تنهن تي ڪنڌ ڌوڻي چوندو رهيو هائو مائٽ‬ ‫هائو تون سچو آهين‪ .‬حاالنڪ ُانهيَء رات اڳوڻي مختيارڪار رستم بوزدار ليمي جي‬ ‫حرڪت کي تاڙي ورتو هيو‪ ،‬حاجي صاحب کي گھڻو ئي منع ڪيائين ته‪ .‬ادا هن ۾ شراب‬ ‫مِليل آهي‪ ،‬متان پيتو اٿئي‪ .‬پر مڙس منهنجي اعتبار ۾ ُ‬ ‫ڪسي ويو هيو‪ .‬ٿوريَء دير بعد‬ ‫نشا چڙهيس ته حال گهڙيَء ته فوزيا سومريَء تي سون جا نوٽ گهوري خلق کي حيران‬ ‫ڪري وڌائين‪ ،‬پوِء نيٺ هوريان هوريان وڃي ُستو‪ ،‬۽ همراهن جو ڀت خير خوبيَء سان‬ ‫گذري ويو‪ .‬صبح جو جڏهن ُمڙس کي سار ٿي ته سج ڪانو ٻه مٿي چڙهي ُچڪو هيو ۽ َڀ َ‬ ‫ت‬ ‫واري ميدان تي رڳو ڪانگ پئي اڏاڻا‪ ،‬ٻيو ڪجھ به ڪونه هيو‪.‬‬ ‫سادگي ايتري هيس جو‪ ،‬هڪڙي ڀيري صابر خيبر کان ٽريڪٽر خريد ڪيائين ۽ اڌ رقم‬ ‫روڪي چيائين جيستائين ٽريڪٽر جي نمبر پليٽ نه ڏيندين ايستائين پئسا ڪونه‬ ‫ڏيندوسانِء‪ .‬ڪهڙي خبر ڪاڳر ڪوڙا هجن يا مورڳو ٽريڪٽر ئي چوريَء جو هجئي‪ .‬اصل‬ ‫۾ ٽريڪٽر ڪو چوريَء جو ئي هيو‪ ،‬سو صابر ماٺڙي ڪري هڪڙي لوهار کان نمبر پليٽ‬ ‫جي سائيز جي لوھ جي پٽي ٺهرائي‪ ،‬رنگ ڪرائي‪ ،‬مٿس نمبر لکي‪ ،‬هٿ ۾ ڏئي‪ ،‬پئسا‬ ‫وصول ڪري ويس‪ .‬حاجيَء کي گھڻو پوِء خبر پئي ته ٽريڪٽر جا ڪاغذ توڙي نمبر ڪوڙو‬ ‫آهي‪ .‬پوِء پئي سٿرون ُ‬ ‫ڪٽيائين‪ .‬پنهنجي کپري جي ٻئي دور ۾ مون خيبر ڪار ورتي‬ ‫هئي‪ ،‬بينڪ جي موڪل جي ٽائيم تي حاجي صاحب هرروز اچي در ته بيهي چوندو هيو‪،‬‬ ‫ته مائٽ پهريائين ماکي گھر ڇڏي پوِء تون وڃجانِء‪ .‬۽ ڪار ۾ ويهندي ئي آئون ايئر‬ ‫ڪنڊيشنڊ کوليندو هيس ۽ حاجي صاحب ناس جي دٻلي کولي‪ ،‬دٻليَء کي هلڪو لوڏو ڏئي‪،‬‬ ‫ناس پنهنجين ناسن ۾ وجھندو هيو‪ ،‬حاجيَء جي ناسن کان اڳ۾ ناس منهنجي نڪ ۽ اکين‬ ‫۾ پهچي ويندي هئي‪ ،‬۽ منهنجي ِڇڪن سان گڏ اکين مان لڙڪن جي به وارو وار هوندي‬ ‫هئي‪ .‬پر سور پي به حاجي صاحب کي گهر ڀيڙو ڪري ايندو هيس‪.‬‬

‫‪256‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هٿونگي ۾ ئي ڀڳوان داس کتريَء سان سنگت جا پيچ اڙيا هيا‪ ،‬سي به اهڙا ته اڙيا هيا جو‬ ‫مٿو مٿي تي يار ٿي پيا هياسين‪ .‬ڏاڍو پيارو ۽ پيار ونڊيندڙ ماڻهو هيو‪ ،‬سنڌ جي ادب ۽‬ ‫سياست تي گھري نظر هوندي هيس‪ .‬گڏوگڏ ڪاروبار جا ُگر به تمام وڏا ڄاڻيندو هيو‪،‬‬ ‫افسوس جو بنان ڪنهن ڊپ ڊاُء جي‪ ،‬بنان ڪنهن زور بارجي‪ ،‬بنان ڪنهن ڀئو جي ملڪ‬ ‫ڇڏي ڀڄي وڃي انڊيا جا وڻ وسايائين‪ ،‬سندس وڃڻ جو ڏاڍو ڏک ٿيو‪ ،‬۽ اڄ تائين به اٿم‪.‬‬ ‫افسوس جو اڄ تائين ڪوبه رابطو ڪونه ڪيو اٿائين‪ .‬ٻڌو اٿم ته گجرات صوبي جي ڪنهن‬ ‫شهر ۾ رهي ٿو‪ .‬هن ئي دور ۾ لکاني مڱرئي به هڪڙي ايف ايڪس ڪار ورتي هئي‪،‬‬ ‫نوابشاھ ڏانهن پڦيَء جي ُپٽن ڪو ڀت ٿي ڪيو ته دل ۾ آيم ته ڇو نه امڙ کي ڪار ۾ وٺي‬ ‫وڃان‪ .‬ان ڪري لکاني کان ڪار موڪالئي جڏهن ٻن ڪالڪن ۾ نوابشاه جي پاسي ۾‬ ‫سٺ ميل جي شهر پهتاهياسين‪ ،‬ته امڙ ايترو جلدي پهچڻ تي حيران ٿي وئي هئي‪ .‬چيائين‬ ‫اها ئي مهل آهي‪ ،‬ڏينهن ئي ڪونه لڙيو آهي جو پهتا آهيون‪ .‬امڙ جو ڪار ۾ سموريَء‬ ‫حياتيَء ۾ اهو پهريون سفر هيو‪ .‬ڳالھ ڪيائين ته پٽ اڳي نوابشاھ جي مائٽن ۾ اچڻ الِء‬ ‫فجر جو اٿي ماني پچائي ٻه گره پيٽ ۾ هڻي‪ ،‬باقي مانيون ڪنهن اڳڙيَء ۾ ٻڌي‪ ،‬ڍڳي‬ ‫گاڏي جوٽي‪ ،‬ميرپور روانو ٿبو هيو‪ ،‬ميرپورخاص مان ريل گاڏيَء ۾ چڙهي نوابشاھ‬ ‫پهچندي پهچندي‪ ،‬سج لهان لهان پيو ڪندو هيو‪ .‬هڻ وٺ ڪري سٺ ميل جي آخري بس‬ ‫۾ چڙهي اچي اتي ُپڄبو هيو‪ ،‬۽ پوِء وڍبو هيو پنڌ کي‪ .‬رات جا ڏه يارهن ٿيندا هيا جو وڃي‬ ‫سڏ ڪري مائٽن کي ننڊ مان جاڳائي سندن اڻ ڪوٺيو مهمان ٿبو هيو‪ .‬هاڻ ته ته ڏس ُمئن‬ ‫مهاجرن ڪهڙيون مشينون ڪڍي ڇڏيون آهن‪ ( .‬امڙ هر شيِء الِء ڀائيندي هئي ته اها مهاجرن‬ ‫ٺاهي هوندي) گھڙيَء ۾ ئي هتي ُپڄي ويا آهيون‪ .‬۽ پوِء ان وقت مونکي دعائون ڪيون‬ ‫ُ‬ ‫ڪارن ۾ گھمندين‪.‬‬ ‫هيائين‪ ،‬ته ٻچا رب ڪندو سدائين وڏين وڏين‬ ‫ستت ئي هٿونگي مان بنان جواز بدلي ٿي هئي‪ ،‬۽ اچي غريب آباد ميرپورخاص ۾ قائم‬ ‫بينڪ جي زونل آفيس جا وڻ وسايا هيم‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن اسپيئر ٽائر جيان‪ ،‬جيڪو موڪل‬ ‫تي ويندو هيو‪ ،‬تنهن جي جاِء تي ڊيوٽي ڪرڻ ويندو هيس‪ .‬جنهن ۾ جام ٽي اي ڊي اي‬ ‫ملندو هيم‪ .‬۽ نيٺ ‪1989‬جي وچ ڌاري ُعمر ڪوٽ ۾ سيڪنڊ آفيسر جي حيثيت ۾ پڪي‬ ‫معني ۾ مون الِء اصالح جوگهر بڻيو هيو‪.‬‬ ‫پوسٽنگ ٿي هئي‪ُ .‬عمر ڪوٽ جو شهر حقيقي‬ ‫ٰ‬ ‫شروعاتي دور ۾ صرف ٻن ماڻهن سان واسطيداريون َوڌيون هيون‪ ،‬تن ۾ هڪڙو ُهيو الئق‬ ‫ٿيٻو۽ ٻيو هيو سليم َمهر‪ .‬ٻئي هڪ ٻئي جي ابتڙ ۽ هڪ ٻئي جا ضد هئا‪ .‬الئق جڏهن مون‬ ‫ڏٺو هيو‪ ،‬تڏهن اهڙو ڪونه هيو‪ ،‬اصل ايئن چئجي ته َ‬ ‫ڪل ٿِڙيل ُمڙس هيو ته به ڪو وڌاُء‬ ‫‪257‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪونه ٿيندو‪ .‬هڪڙو ته َن َو َه ِٿيو مڙس‪ ،‬جنهن جي ُجتيَء جو ڪارب ڪنهن موچيَء وٽ نه‬ ‫هجي‪ ،‬سو وري ڀانيان ٿو خوشونت سنگھ کي گهڻو پڙهي‪ِ ،‬سکن جو پٽڪو ٻڌڻ لڳو هيو‪،‬‬ ‫مٿان وري ُ‬ ‫ڪڙتو ۽ چوڙيدار پاجامو‪ ،‬پيرن ۾ پنجابي ُکسو‪ .‬اصل مڙس جهڙو محمد‬ ‫مشڪرو ٿيو پيو عمرڪوٽ جي گهٽين ۾ ُنوس ُنوس ڪندو هيو‪ .‬پوِء به هن ننڍي نيٽي‬ ‫مڙس جو وڏڙا به احترام ڪندي چوندا هيا ته ابا هيُء همراھ ته ُاٺ ڪتابن جا پڙهيو ويٺو‬ ‫آهي‪ .‬اها حقيقت به هئي ته عبدالڪريم پليَء جي اوطاق تي ٿيندڙ راڳ جي محفلن ۽‬ ‫ڪتابن جو هيُء عاشق‪ ،‬حاضر جواب‪ ،‬گھڻ پڙهيو ۽ تيز ماڻهو‪ ،‬مذهبي رڪاوٽن کان گهڻو‬ ‫معني جملن ۾ گهڻو ڪجهه چوڻ وارو‪ .‬ويجهن دوستن سان ويهي ته ُکلي‬ ‫ٻاهر ڦِرندڙ‪ُ ،‬زو‬ ‫ٰ‬ ‫ڳالهائي‪ ،‬وزني ۽ ڀرپور دليل ڏئي‪ ،‬ته هر ماڻهو سندس چڳ وڍيو ُمريد ٿيو وڃي‪ .‬ڪجهه‬ ‫وقت اڳ ڪنهن وڏي ُمالن سان عمرڪوٽ ۾ مناظرو ڪندي مٿس تعزير جاري ٿي هئي‪.‬‬ ‫ڊنو اهڙو جو ُجالبن جا ڌوڙيا هجنس‪ ،‬عمرڪوٽ اچڻ وڃڻ ُڇٽو‪ ،‬مڙس سڄا سارا ڇھ مهينا‬ ‫کن ُ‬ ‫ڪنڊائتو رهيو‪ ،‬۽ جڏهن جان ُڇٽس ته عام ماڻهن ۾ ڳالهائيندي لفظن جي‪ ،‬پهريائين‬ ‫چڱي موچاري تور تڪ ڪري پوِء ڪو گفتو وات مان ڪڍي‪ ،‬سو به تڏهن جڏهن اڳلي کي‬ ‫پرکي وٺي‪ ،‬ته هائو ٻيلي اڳلو مڙس سهپ ۽ سمجھ وارو آهي‪ ،‬نه ته ُچپ رهڻ ۾ ئي پنهنجي‬ ‫عافيت سمجهي‪ .‬پر پڙهي لِکي سنگت ۾ ويهي ته ُمڙس صفا ُکليو پوي‪ُ ،‬کل به اهڙي ڪري‬ ‫جو وڃي ٿيا ست خير‪ .‬ثاقب آريسر سان پراڻي ۽ گهاٽي ياراني هوندي هيس‪ ،‬ٻنهي جي‬ ‫وچ ۾ وڏا وڏا مناظرا به ٿيل هيا‪ .‬سو ثاقب آريسر جهڙي مذهبي ماڻهو َء کي تنگ ڪرڻ‬ ‫الِء رمضان جي مهيني ۾ وچينَء نماز ويل گدرو خريدي اچي‪ ،‬۽ بلڪل خاموشيَء سان‬ ‫ڪنڊائتو ٿي ڏکڻ جي هوا تي ويهي‪ ،‬گدرو وڍي کائي‪ .‬مار پويس گدري جي خوشبوِء اهڙي‬ ‫ته تيز آهي جو وچينَء جي ويل روزيدار جي ته ڇا‪ ،‬پر ڍاول جي به وات مان پاڻي ڳڙيو‬ ‫پوي‪ .‬ثاقب سان به اها ئي ُجٺ ٿئي‪ ،‬ته گارين جا ڌوڙيا اليو ڏئيس‪ .‬الئق‪ ،‬ثاقب جي گارين‬ ‫تي ڪوبه ڌيان نه ڏيندي خاموشيَء سان سمورو گدرو کائي‪ ،‬پهريائين چار پنج وڏيون‬ ‫اوڳرايون ڏئي‪ ،‬پوِء ثاقب جي آڏو وزني دليلن سان ثابت ڪري ته روزي دوران گار ڏيڻ‬ ‫سان هڪڙو ته انسان جو روزو مڪروهه ٿئي ٿو‪ .‬۽ ٻيو ته تنهنجو ايمان ڪمزور هيو جو‬ ‫گدري تي وات پاڻي ٿي ويو اٿئي‪ .‬۽ واهيات گاريون ڏئي پنهنجو روزو به مڪروھ ڪيو‬ ‫اٿئي‪ .‬تڏهن ثاقب ايمانداريَء سان اها ڳالھ مڃيندي چوندو هيو ته ها يار اهو ته صحيح آهي‪،‬‬ ‫پر تو جهڙي اندر جي ڪاري کي اهو ڪونه ٿو ُجڳائي جو مون جهڙي ماڻهوَء الِء اهڙي‬ ‫فتوي جاري ڪرين‪ .‬الئق ۽ ثاقب جي اها ياري اڄ به ويرون وير وڌ آهي‪ ،‬باوجود انهيَء جي‬ ‫‪258‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ته پوِء الئق به ميرپورخاص جي ميمڻ مهاجرن مان شادي ڪرڻ بعد پنهنجي نالي آڏو محمد‬ ‫به لکڻ شروع ڪيو هيو‪ .‬تن ڏينهين سندس گهر واريَء کان پڇيو هيم‪ ،‬ڀاڄائي ڏي خبر‪،‬‬ ‫ُمڙسهين ۾ ڪو دين ايمان جو ذرو به آهي يا جهڙو ڊگهو آ تهڙو ئي ُاٺ آهي‪ .‬تنهن تي‬ ‫مرحيات ڀاڄائيَء چيو هيو االئي ادا منهنجي آڏو ته وڏا وڏا هٿ کڻي دعائون پيو گھرندو‬ ‫آهي‪ .‬ته الئق ٺھ پھ لقمو ڏنو هيو“ دعا ٿو گهران ته تون هلي ُچرين‪ ،‬پر اڳيان به ڪو هجي‬ ‫ته دعا اگهامي”‪ .‬۽ نيٺ مار پئي ڪار زباني جي ڀوڳن ڀوڳن واري دعا اگهائڻ واري اگهائي‬ ‫ڇڏي‪ُ .‬مڙس اوچتو رنوڙ ٿي پيو‪ .‬انهي قصي تي پڇاڙيَء جو اينداسون حال گھڙي هلون ٿا‬ ‫اڳتي‪ ،‬سو سندس ُابتن احوالن جي ڪري سندس وڏو ڀاُء وڏيرو ولي محمد ٿيٻو جيتوڻيڪ‬ ‫پيار مان کيس کلندي کلندي ُ‬ ‫ڪٽڻ جي نالي سان سڏيندو آهي‪.‬‬ ‫ڪنهن زماني ۾ ته سنڌ جا جيڏا سرتا‪ ،‬ڀانيان ٿو ته حسن مجتبي کان وٺي حسن درس تائين‬ ‫کيس ناالئق ٿيٻو چوندا هيا‪ .‬رڳو اهي ڪونه پر هرڪو کيس نئون نالو پيو ڏيندو هيو‬ ‫جنهن زماني ۾ مٿس وڏي ُملي جي تعزير جاري ٿي هئي‪ ،‬تڏهن پانڌي ۽ عمر مالح نالي‬ ‫ٻن ڌاڙيلن جو هن ملڪ ۾ وڏو زور هيو‪ .‬ڪنهن وڃي کين ڦوڪ ڏني ته وڏيري وليَء جو‬ ‫ننڍو ڀاُء الئق ٿيٻو‪ ،‬دين دنيا کي مڃي ئي ڪونه‪ .‬سي به پنهنجي ڪيل گناهن کي ثوابن ۾‬ ‫بدالئڻ الِء‪ ،‬هڪڙي ڀيري هن تي هالن ڪرڻ الِء اڳ جهلي بيٺا هيا‪ ،‬همراه هٿ جو ُآين ته‬ ‫ُپٺن تي اهڙا سوٽا وڄايائونس‪ ،‬جو ڪي ڏينهن مڙس ُپٺن تي ٽاڪوڙون ڪرائيندو وتيو‬ ‫هيو‪ .‬۽ ڪنهن به ڌاڙيل جو نالو ُٻڌندو هيوته چار فوٽ ُاڀو ٿي هيڏانهن هوڏانهن لوڻو‬ ‫ڦيريندو هيو‪ُ .‬ان هوندي به ُمڙس ُاٺ ڪتابن جا پڙهندو وتندو هيو ۽ علم ۾ اڳي کان اڳرو‬ ‫رهندو هيو‪.‬‬ ‫جڏهن اڃان پرڻيو ڪونه هيو‪ ،‬تڏهن گھڻو تڻو حيدآباد ۾ رهندو هيو‪ ،‬سندس چوڪڙيَء ۾‬ ‫مرحوم عزيز پلي‪ ،‬حسن درس ۽ حسن مجتبي جهڙا يار هوندا هيا‪ .‬اها ڳالھ به لڪائڻ‬ ‫جهڙي آ‪ ،‬جو همراھ آمريڪا وڃڻ جي شوق ۾ هڪڙي ٺڳ جي ور چڙهيو‪ ،‬جنهن به ڊگھو‬ ‫۽ بي عقل سمجهي چڱي موچاري َچتي چاڙهي هيس‪ .‬تڏهن ڀانيان ٿو ته حسن درس ئي‬ ‫ڪٿي ٺوڪي لکيو هيو ته خوشقسمت آهيون اسين جو الئق ٿيٻي جي ٽهيَء مان آهيون‪.‬‬ ‫تنهن تي يارن وڏا ڪينرا ڪيا هيا‪ .‬ته اهو وري ڪهڙو ڏاهو آهي‪ .‬جو حسن ايئن لکيو آ‪.‬‬ ‫تن ڏينهين حليم باغيَء کي چريو ڪرڻ کان وٺي‪ ،‬ٻيا به کوڙ الزام مٿس لڳا‪ .‬پر مار رڳو‬ ‫ڌاڙيلن جي کاڌائين‪ .‬ٻين کان َمال مليَء بچي ويو‪ .‬هڪڙي ڀيري ُکٽيَء کنيو هيس‪ ،‬جو‬ ‫ٺوڪي الطاف ڀائيَء کي پنهنجي نالي واري َڇپيل پني تي خط لکي سنڌ الِء صالحون‬ ‫‪259‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏنائين‪ .‬تان جو يارڙن کنڀي اچي کنيس ته هل زون تي وڏي ُگهرايو اٿئي‪ .‬جيسين اتي‬ ‫ُپڄي‪ ،‬الطاف ڀائيَء سان ڳالهائي تيسين مڙس جي ُٿڪ ئي ُسڪي وئي هئي‪ .‬پوِء خبر پيس‬ ‫ته اڳلي مڙس کي سندس صالح ڪا وڻي هئي‪ ،‬تڏهن ٿي فون تي ڳالهايائينس‪ .‬۽ پوِء يارن‬ ‫جيڪو وٺي لطيف‪ ،‬لطيف ڪيو هيو سا صالح هن ُمڙس جي هئي‪.‬‬ ‫گھڻو پوِء جڏهن ُمڙس جو ملڪ ۾اڃان وڏو ناماچار ٿيو هيو‪ ،‬ته مشرف جي دور جي‬ ‫ميرپورخاص جي عوام دوست ناظم پير شفقت شاھ جيالنيَء ڪنهن پڙهئي لِکئي ماڻهوَء‬ ‫جي صالح تي‪ ،‬هن همراھ کي تعليم الِء صالحڪار ڪري رکيو‪ .‬خبر ته سڀني کي هئي ته‬ ‫هيُء قصو ڪيڏانهن منهن مريم جو ڪيڏانهن ٽنڊو الهيار وارو آهي‪ .‬االئي ڪيئن مڙسن‬ ‫جو گاڏو هلندو‪ .‬پ ر ٽئين ڏينهن ئي مڙس ڪتابڙا ڪڇ ۾ ڪري ڀڄي آيو‪ .‬ڀڄي ته آيو پر‬ ‫گڏوگڏ ماڊل ڪاليج ميرپورخاص جي پرنسپل جهڙي ڀلوڙ ُ‬ ‫ڪرسي به ِوڃايو آيو هيو‪ .‬وري‬ ‫ٻئي دور ۾ ناظمه ڪنيز صغري جوڻيجيَء کي ڪوئي پڙهيو لِکيو ماڻهو سيڪريٽريَء‬ ‫طور کپندو هيو‪ ،‬سو حاجي راهو‪ ،‬هن کي ٻڌي ٻوٿ کڻي وڃي ناظمه جي آڏو پيش ڪيو‬ ‫هيو‪ .‬ته به انهيَء انٽرويو ۾ ڳٽڪارون ڪندي ڌراڙن جيان َڄٽڪا جواب ڏيئي پاند آجا‬ ‫ڪرائي ڀڳو هيو‪ .‬گورنر عشرت العباد‪ ،‬سنڌ جي اديبن الِء قلمڪار ايوارڊ جو اعالن ڪيو‬ ‫هيو‪ ،‬جنهن ۾ ڳچ جيتري روڪ رقم به هئي‪ ،‬تنهن ۾ هن همراھ جو نالو به هيو‪ .‬پر هن‬ ‫همراھ ٻئي ڏينهن ميڊيا آڏو اچي چيو ته ڀائي آئون قلمڪار آهيان ئي ڪونه‪ ،‬سو اهو ايوارڊ‬ ‫به ڪونه وٺندس‪ .‬۽ گھڻي چئو چوان بعد به سندس نه کي َن َو ڪوٽ آيل رهيا‪.‬‬ ‫ويجهڙ ۾ مڙس َرنِجي پيو آ‪ ،‬جيتوڻيڪ هڪڙو دادلو عامر سندس گهر جي چلھ ڪونه ٿو‬ ‫َٻرڻ ڏئي‪ ،‬ٻين اکرن ۾ ٽئي ويال ماني ُپڄايو وڃيس‪ ،‬ٽين اکرن ۾ ُمڙس سڌو سنئون ِپن‬ ‫جي ُٽڪرن تي پيو َپري‪ .‬جنهن به يار دوست کي اها ڳالھ نٿي وڻي‪ ،‬سو وري پرڻجڻ ۽ گھر‬ ‫جي ُچلھ ٻارڻ واري آڻڻ جي صالح ٿو ڏئيس‪ .‬مڙس کي صالح ڇا ٿي ملي‪ ،‬ڄڻ ککر ۾‬ ‫کڙو ٿو لڳي‪ .‬مڙس رهندو صالح ڏيندڙن جي ڪنڌ ۾ پيو وڃي‪ ،‬سڌو ِپڌوچيو ڇڏي‪ ،‬اوهان‬ ‫واريون ڏيو ته شادي ڪيان‪ .‬تنهن ُسوران هرڪو ڪنن جي پاپڙين تي هٿ رکيو ڀڄيو وڃي‪.‬‬ ‫پر ڀڄي جان ڇڏائيندڙن کي به چوي ته ڀائي جي جيئري نٿا سهسايو ته وصيت نامي ۾ ئي‬ ‫لکي ڇڏجو‪ ،‬آئون ايترو انتظار ڪري وٺندس‪.‬‬ ‫هوڏانهن سليم مهر‪ ،‬الئق جي ڀيٽ ۾ تمام ٿورو گھٽ پڙهيل هيو‪ ،‬پر مڙس بنهي گهڻ‬ ‫ُ‬ ‫واترادو هوندو هيو‪ .‬هرهڪ نشي پتي جي علت سميت‪ ،‬منجهس ٻيو به گهڻو‬ ‫ڳالهائو ۽ وڏو‬ ‫ڪجهه ُهيو‪ .‬جيتو ڻيڪ هو هاڙھ جي ويٺل هڪڙي مسڪين هر هاريَء ڪاڪي قاسم مهر‬ ‫‪260‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جو ٻار هيو‪ ،‬وڏي محنت ڪري‪ ،‬پاڻ بيلچا هڻي‪َ ،‬ڏلها کڻي۽ تغاريون کڻي‪ ،‬وڏا سور پٽي‬ ‫۽ پورهيا ڪري پوِء ٺيڪيدار بڻيو ُهيو‪ ،‬سو گهڻي پئسي اچڻ سان پٽڙيَء تان ٿورڙو ٿ ِڙي‬ ‫به ويو ُهيو‪ .‬يا وري پئسو هٿ جو َم ُر سمجهي اڻ ميو ُاڏاريندو وتندو هيو‪ .‬ڀوڳائي به اهڙو‬ ‫ُ‬ ‫امان‪ .‬ڪچهريَء ۾ ويٺي ويٺي ڪابه ڪوڙي ڳالھ ڪري منهن جو‬ ‫ُهيو جو اصل اهلل ڏئي‬ ‫اهڙو پڪو ٿي بيهندو هيو‪ ،‬جو هرڪو ماڻهو يقين ڪري وٺندو هيو‪ .‬هڪڙي ڀيري اسان‬ ‫ٻيئي ڄڻا حبيب بينڪ جي ٻاهران ٺهيل َٿلهي تي ڪرسيون رکي ڪچهريَء ۾ مگن‬ ‫هياسين‪ ،‬ته پريان َٿ َر جو ناميارو اسمگلر ُعرس نهڙي‪ ،‬ڪارونجهر هوٽل هيٺان بيٺو هيو‪،‬‬ ‫قد ڪاٺ ۽ ڪپڙي لٽي سان عرس نهڙي ڏاڍو خوبصورت لڳندو هيو‪ ،‬همراه جو مون کي‬ ‫گهڻو وڻيو‪ ،‬ته منهنجو روح ڪونه رهيو ڪونه ٿيو ۽ سليم کان ُپڇيو هيم‪ ،‬ادا سليم اهو‬ ‫خوبصورت ماڻهوڪير آهي؟ تنهن تي ٺھ پھ وراڻيو هيائين ته‪ ،‬اهو سهڻو جوان هتي جي‬ ‫لِڪل ڳاڙهي بازار جو ُ‬ ‫مال سپالِء ڪندڙ آهي‪ .‬هميشھ جيان سندس ڳالھ تي اعتبار نه‬ ‫ڪندي ۽ ڪوڙي دٻ سمجهندي چيو هيم‪ ،‬ڇڏ يار سليم‪ ،‬ههڙو خوبصورت ڳاڙهو ڳٽول‬ ‫ڪنا َ‬ ‫ڪم ڪيئن ڪندو هوندو؟ تنهن تي ُمنهن تي ُرڪ َٻڌي‪ ،‬نڪ جي پڪائيَء‬ ‫جوان‪ ،‬اهڙا ِ‬ ‫سان مونکي گِ ِھلي عرس وٽ ويو هيو ۽ پڇيو هيائينس ته‪ ،‬منهنجي هن ڪاموري يار کي‬ ‫مال ٿو کپي‪ ،‬تو وٽ حاضر ُ‬ ‫مال آهي يا نه؟؟ تنهن تي عرس به ٺھ پھ وراڻيو هيو‪ ،‬حاضر‬ ‫ڪٿي ُپهچايان؟ عرس جي اهڙي جواب تي ڏندين‬ ‫منهنجا يار‪ ،‬مال جام آهي‪ُ ،‬حڪم ڪر ِ‬ ‫آڱريون اچي ويون هيم‪ ،‬سوچيو هيم مار!! مڙس جو قد ڪاٺ‪ ،‬رنگ روپ‪ ،‬ڪپڙو لٽو ته‬ ‫ڏسو ۽ ڌنڌا به ڏسو!!‪ .‬گهڻو پوِء اها خبر پئي هيم اهو مال ٻيو ڪجهه به نه‪ ،‬پر انڊيا جو‬ ‫ارسٽوڪريٽ شراب ُهيو‪ .‬جنهن جو ُعرس وڏو اسمگلر هيو‪ ،‬۽ ُاٺن جا ُاٺ ڀري اچي ٿر جي‬ ‫ڀِ ُٽن ۾ پوري ڇڏيندو هيو ۽ پوِء چڱا موچارا ڏوڪڙ وٺي‪ ،‬يارن دوستن کي گھر ويٺي‬ ‫پهچائي ڏيندو هيو‪ .‬سو تنهن ڏينهن به سليم کانئس اهو ئي مال پڇيو هيو ۽ مونکي‬ ‫بيوقوف ٺاهڻ الِء منهن تي ُرڪ َٻڌي ابتي ڳالھ ٻڌائي هيائين‪.‬‬ ‫جيتوڻيڪ تن ڏينهين پنهنجي جاِء مسواڙ تي ورتل هيم‪ ،‬پر ڪڏهن ڪڏهن سليم جي جاِء‬ ‫تي رات رهي پوندو ُهيس‪ .‬۽ پنهنجي هيڏي ساري ڄمار ۾ نه ڪڏهن شراب ڏٺو هيم ۽ نه‬ ‫شرابي ڏٺا هيم نه ئي وري ڪڏهن شرابين جي ڪنهن ڪچهريَء ۾ ويٺو هيس‪ .‬سليم جي‬ ‫جاِء موالين جو وڏو ڏيرو هوندي هئي‪ ،‬رات ٿيندي ئي ڀانت ڀانت جا ماڻهو شيشي ُسٿڻ‬ ‫جي ورن ۾ کڻي اچي پهچندا هيا‪ .‬۽ جام سان جام ٽڪرائيندا هيا‪ُ .‬چڪو چاڙهڻ بعد موالي‬ ‫لڏو هوائن ۾ اڏرندي آسمان سان ڳالهيون ڪندو هيو‪ .‬ايئن لڳندو هيو ڀانِء سنڌ جا والي‬ ‫‪261‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هجن‪ .‬ڀانِء دنيا جهان مڙسن جي پيرن ۾ پيو هجي‪ .‬جڏهن موالين جون محفلون زندگيَء‬ ‫۾ پهريون ڀيرو اتي ڏٺيون هيم‪ ،‬ته عقل دنگ رهجي ويندو هيو‪ ،‬موالين کي خمارن ۾‬ ‫ٿِڙندي‪ ،‬وڙهندي‪َ ،‬پرچندي‪ ،‬روئيندي ۽ کلندي ڏسي‪ ،‬عجب ٿيندو هيو‪ .‬رات جو موالين جون‬ ‫ُخمارن ۾ ڪيل خبرون ٻڌي سمجهندو ُهيس ته هي ته سڀ چريا ٿي ويا‪ .‬يا هنن مان ڪو رات‬ ‫جي پيٽ ۾ مري ويندو‪ ،‬پر ُ‬ ‫صبح جو کين ٺيڪ ٺاڪ ڏ ِسي حيرت ٿيندي ُهيم‪ .‬مزي جي‬ ‫ڳالھ اها به هئي ته ايترين سارين محفلن ۾ هوندي به اڄ ڏينهن تائين دارون نه پاڻ ئي پيتم‬ ‫نه ئي ڪو زبردستي پياري سگھيو‪ .‬حاالنڪ عمرڪوٽ جي معروف سياسي شخصيت‬ ‫غالم رسول شاھ عرف ٻائو شاھ‪ ،‬هڪڙي ڀيري مرحيات نوري هڱورجي کي گڏ وٺي اچي‬ ‫مون تي هالن به ڪئي هئي‪ ،‬۽ مون ننڊ ِپيل کي‪ ،‬کٽ جي واڏڻ جي رسي سان ٻڌي شيشي‬ ‫جا ُڍڪ ايئن ڏيڻ جي ڪوشش ڪئي هئي جيئن پاڻ ڍڳي کي تيل جا ُڍڪ ِڏيون‪ .‬پر پوِء به‬ ‫ُ‬ ‫ڪ ُن پيٽ ۾ وڃڻ ڪونه ڏنو هيم‪ .‬االئي ڇو؟ سنگت ته سموري چوندي‬ ‫الٽيون ڪري اهو ِ‬ ‫اٿم ته مان هن ڀلوڙ نعمت کان محروم آهيان‪ .‬االئي اها نعمي آهي يا زحمت سا ته رب ٿو‬ ‫ڄاڻي‪ ،‬پر پاڻ کي رب بچايو آهي‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ عمرڪوٽ ڪاليج جو پرنسپال پروفيسر ڊاڪٽر گل حسن لغاري هوندو‬ ‫هيو‪ .‬شام جو اڪثر ساڻس ڪچهريون قائم ٿينديون هيون‪ .‬هو عمرڪوٽ ڪاليج جي‬ ‫هاسٽل جي هڪڙي ڪمري ۾ انتهائي سادگيَء سان رهندو هيو‪ .‬مرحوم سنڌي‪ ،‬عربي‪،‬‬ ‫فارسيَء ۽ انگريزيَء جو وڏو ماهرهوندو هيو‪ ،‬هو ايران جي اڳوڻي وزير خارجا علي اڪبر‬ ‫واليتيَء سان گڏ تهران يونيورسٽيَء مان پي ايڇ ڊي ڪري آيو هيو‪ .‬تن ڏينهين عمرڪوٽ‬ ‫جو جيمخانو اڃان شروع ڪونه ٿيو هيو‪ ،‬اڪثر ڪري بيڊمنٽن ۽ ٽينس راند به وڃي ڪاليج‬ ‫۾ ڪندا هياسون‪ .‬عمرڪوٽ ۾ يارن جو ته ڇيھ ئي ڪونه هيو‪ ،‬پر هنن ٻنهي همراهن کان‬ ‫سواِء گهڻي اٿ ويھ ڊاڪٽر عزيز ورياماڻي ۽ ڊاڪٽر حاجي راهوَء سان به هيم‪ ،‬جيڪي به‬ ‫مون جيان شراب جي مزن وٺڻ کان باغي هوندا هيا‪ .‬ڊاڪٽر عزيز ورياماڻي‪ ،‬سنهڙو‬ ‫سيپڪڙو‪ ،‬۽ داناُء هجڻ سان گڏ حڪمت جو به وڏو ڄاڻو هوندو هيو‪ ،‬ورلڊ بينڪ جي تعاون‬ ‫سان جن ٻن ٿري ڊاڪٽرن‪ ،‬ٿرين کي واري جي بيماريَء مان آجو ڪرڻ الِءگنيورم‬ ‫پروجيڪٽ جو ذمو پنهنجي سر کنيو هيو‪ .‬انهن ۾ ڊاڪٽر ايوب قاسماڻيَء سان گڏ ڊاڪٽر‬ ‫عزيز به هيو‪ .‬هنن ٻنهي مڙسن پنهنجي ديس جي مسڪين ماوئڙن الِء عذاب بنجي ُاڀريل‬ ‫هن واري جي بيماريَء کي ختم ڪرڻ الِء ٿر جي ڳوٺ ڳوٺ ۾ َڀٽڪي پاڻيَء جي تراين ۽‬ ‫تالئن ۾ دوائون وجهي‪ ،‬هن بيماريَء جي جراثيم کي ختم ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو‬ ‫‪262‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو‪ ،‬سو به بنان ڪنهن شهرت حاصل ڪرڻ جي شوق جي‪ .‬تن ڏينهين ڊاڪٽر عزيز جي‬ ‫ياري امين ناگوريَء سان به هوندي هئي‪ ،‬جيڪو زراعت کاتي جو ڪامورو هيو‪ ،‬عزيز ۽‬ ‫امين ٻئي ڄڻا اڪثر ڪري ڀولو ڀائيِء نالي هڪڙي درزيَء جي دڪان تي ويهي رات جو‬ ‫ڪچهريون ڪندا هيا‪ .‬بقول سندن‪ ،‬ته اتي ڪڏهن ڪڏهن ڪي مست الست اچي کين ُستيون‬ ‫ڦيڻا ۽ حڪمت جا ڏس ڏئي ٿا وڃن‪ .‬مون به انهيَء شوق ۾ ڊاڪٽر عزيز سان گڏجي ڀولو‬ ‫ڀائيَء جي دڪان جا ڪافي پنڌ ڪيا هيا‪ ،‬سندس پراڻي ۽ سينواريل پاڻيَء جي ناديَء مان‬ ‫ڪيئي‪ ،‬ڪوپر جا ِچٻا گالس پاڻيَء جا ڀري پيتا هيا‪ .‬۽ اوٻاسيون ڏيندي وڏا انتظار ڪيا‬ ‫هيا‪ ،‬ته من ڪو درويش اچي ۽ مون کي پنهنجي دعائن سان رڱي وجهي‪ .‬پر منهنجي نصيب‬ ‫۾ ڪوئي درويش ڪونه آيو هيو‪ .‬جو مون کي دعائون ڏئي ها‪ُ .‬اتي ئي گوگي پير جا مريد‬ ‫۽ نانگن جي بادشاھن‪ ،‬مصري جوڳي ۽ ڦوٽي جوڳيَء سان ڄاڻ سڃاڻ ٿي ُهيم‪ ،‬ڦوٽو جوڳي‪،‬‬ ‫ٿر جي کيکڙا سروس جي بانين مان هڪڙو هيو‪ ،‬پنهنجي دور جووڏو ُتجار ماڻهو هيو‪ ،‬پر‬ ‫جوڳي جو ٿيو‪ ،‬سو پنهنجو اصل ڌنڌو يعني پنڻ واري َپ ِر نه ڇڏيائين‪ .‬ايئن ئي ڏسندي‬ ‫ڏسندي‪ ،‬االئي انهيَء ڪري يا ڪنهن ٻئي سبب جي ڪاروبار لڙهندو ويس‪ ،‬تان جو نيٺ‬ ‫اچي آڻيون چاڙهيون تي بيٺو‪ .‬۽ سڳي گبري ۽ ساڳيو ڦوٽو‪ ،‬ساڳي اباڻي ڪرت سان لڳي‬ ‫ويو هيو‪ .‬تن ڏينهين مصري جوڳي ُاڀريو‪ ،‬وڏي مڙسيَء سان ڦوٽي جي جاِء واالريائين‪.‬‬ ‫کانئس جڏهن به پڇندو هيس ته مصري ڏي خبر ڦوٽو ڪيئن تباھ ٿيو؟ ته ٺھ پھ وراڻيندو‬ ‫هيو‪ ،‬اي سائين! ڦوٽي جيڪا جنڊاهوڙيَء مائيَء سان ٻي شادي ڪئي هئي انهي هڻي تباھ‬ ‫ڪري ڇڏيس‪.‬‬ ‫تن ڏينهين منهنجو بينڪ مينجر‪ ،‬هوت چند مهيشوري‪ ،‬مِٺيَء جو رهاڪو هيو‪ ،‬ننڍڙي َقد‬ ‫جو‪ ،‬سنهڙو سيپڪڙو هيو‪ ،‬عام ٿرين جيان کاري پاڻيَء جي ڪري پيال ڏند هوندا هيس‪،‬‬ ‫هو حساب ڪتاب جو انتهائي تيز هجڻ سان گڏ‪ ،‬هلڪو ڦلڪو‪ ،‬وياج جو ڪاروبار ڪندڙ ۽‬ ‫هندو آسٽراالجيَء جو ماهر ُهوندو هيو‪ .‬هڪڙي ڏينهن ڪچهري ڪندي چيومانس‪ ،‬يار‬ ‫هوتچند منهنجي گهر مان پريشانيون وڃن ڪونه ٿيون‪ُ ،‬بخارن ۽ بيمارين مان هڪڙو ڀاتي‬ ‫ُاٿي ٿو ته ٻيو ڪريو پيو آهي‪ .‬ڪو َڏ ُ‬ ‫س ڏي!موٽ ۾ مون کان امڙ جو نالو ُپڇي ڪاغذ تي‬ ‫لِکي چيائين ُ‬ ‫صبح جو سڀ ڪجهه ٻڌائيندس‪.‬‬ ‫هوتچند ورندي ڏينهن ڪاغذ جو لکيل ٽڪڙو هٿ ۾ ڏيندي چيو هيو‪ ،‬ته سائين هيَء توهان‬ ‫جي جنم پتري آهي‪ .‬مون هندو آسٽراالجيَء مطابق ٺهيل اهو ڪاغذ انتهائي غور سان پڙهيو‬ ‫هيو‪ .‬جنهن ۾ لکيل هيو ته مون کي ‪ 18‬آڪٽوبر تائين تمام گهڻيون تڪليفون ۽ ڏک ايندا‪.‬‬ ‫‪263‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫انهيَء بعد ۾ ُسک ئي ُسک آهن‪ ،‬۽ منهنجون ٻه شاديون به آهن‪ .‬آئون اهو ڪاغذ پڙهي‪،‬‬ ‫ڏاڍو کِليو هيس‪ .‬سوچيو هيم‪ ،‬هي جنم پتري ٺاهڻ وارا به ڪيڏا نه عجيب وغريب ڪوڙ‬ ‫ٿا ٺاهين‪ .‬آئون اهڙو ماڻهو آهيان جيڪو ٻن شادين جو سخت مخالف هوندي‪ ،‬برادريَء ۾‬ ‫ويجهن رشتيدارن جا به ٻه مڱڻا ٽوڙائيندو وتان‪ .‬سو ٻه شاديون ڪيئن ڪندس‪ ،‬منهنجي‬ ‫چپن تي طنزيه مسڪراهٽ ُاڀرندي ڏسي‪ ،‬هوتچند چيو هيو‪ ،‬سائين توهان ٻن شادين واري‬ ‫ڳالھ تي ُمسڪرايو پيا‪ ،‬تنهن الِء ته آئون ڏهه هزار شرط ٿو رکان‪ ،‬جيڪڏهن ائين نه ٿيو ته‬ ‫توهان شرط َکٽي ۽ آئون توهان کي رقم ڀري ڏيندس نه ته توهان ايتري رقم مون کي ڀري‬ ‫ڏيندا‪ ،‬توهان رڳو اهو ڪاغذ سنڀالي رکو‪ ،‬حياتي رهي ته هڪڙي ڏينهن پاڻ انهيَء موضوع‬ ‫تي ُکلي ڳالهائينداسين‪ُ .‬اهو ڪاغذ مون ڳچ سالن تائين سنڀالي رکيو هيو‪ .‬جيڪي ڪجهه‬ ‫لِکيل ُهيو حرف به حرف َسچ ثابت ٿيو ۽ اڃان به ٿئي پيو‪.‬‬ ‫چوندا آهن ته ُغربت ۾ ايمان آهي‪ ،‬غربت ُهئي ته اسان جي گڏيل گهر ۾ قرب ُهيو‪ .‬ماما‪،‬‬ ‫ويهه ورهيه ڪمداريون ڪندو رهيو‪ ،‬پويان سندس اوالد کي َلکا ڪونه پئي‪ .‬امان ۽ ماما‪،‬‬ ‫جيتوڻيڪ ويڳا ڀاُء ڀيڻ هوندا هيا‪ ،‬پر هيڏي ساري حياتيَء ۾ هڪ ٻئي سان ڪڏهن ڪڙو‬ ‫ڪونه ٻوليو هيائون‪ .‬زماني جا ماڻهو بابا ۽ ماما کي سڳا ڀائر سمجهندا هيا‪ ،‬ٿورو گھڻو‬ ‫پئسو آيو‪ ،‬خوشحاليَء در تي دستڪ ڏني‪ ،‬ٻنهي جو اوالد جوان ٿيو ۽ پرڻيو پتريو ته سڀڪو‬ ‫پنهنجي پاسي سيرڻ لڳو‪ .‬ماما سائين سڄا سارا ويهه ورهيه ڊينگاڻ ۽ ان جي اوسي پاسي‬ ‫۾ڪمداريون ڪري‪ ،‬هارين تي ُحڪم هالئي‪ ،‬جهور پوڙهو ٿي‪ ،‬جڏهن واپس پنهنجي اباڻين‬ ‫وٿاڻين وريو هيو‪ ،‬داٻن ۽ دهمانن الِء نه ڪا هارين جي رعيت ُهئي‪ ،‬۽ نه ڪو اهڙو راڄ‬ ‫هيو‪ ،‬جنهن تي حڪم هلن ها‪َ .‬لٿي َپٿي شام جو اوطاق تي مچندڙ ڪچهريَء ۾ انگريز‬ ‫دور جي ڪنهن رٽائرڊ ڪاموري جيان پنهنجي اوج جون ساروڻيون ور ور ڪري ورجائي‬ ‫ماڻهن کي ُٻڌائي ته واه نه ته ٻيو ٿيو خير‪ .‬سڄو ڏينهن واندڪائيَء ۾ نه ڪم نه ڪار‪ ،‬نه‬ ‫ڪينرو شروع‬ ‫ڌنڌو نه ڌاڙي‪ ،‬مڙس صفا بيڪار ٿي جو گهر ويٺو ته هوريان هوريان گهر ۾ ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪيائين‪ .‬چئي هيئن نه ڪريو‪ ،‬هونئن ڪريو‪ ،‬هيئن ڇو نه ٿيو وغيره وغيرھ‪ .‬انهن ڏينهن‬ ‫۾ جڏهن به نوڪريَء تان گهر اچان ته امان اکيون ُپسائي‪ ،‬ماما جا احوال اوري‪ ،‬ڪجھ‬ ‫ڏينهن ته ُٻڌو اڻ ُٻڌو ڪري ڇڏيندو هيس‪ .‬ڪڏهن اٽي تي جهيڙو‪ ،‬ڪڏهن کير تي جهيڙو‪،‬‬ ‫ڪڏهن ٻوڙ تي ڪروڌ‪ ،‬هر ڀيري ڪانه ڪا نئين روئداد ٻڌي وراڻيان‪ ،‬امڙ اوهان ڀاُء ڀيڻ‬ ‫پاڻ ۾ ڄاڻيو منهنجو ڇا وڃي؟ ڪڏهن ڪڏهن سوچيان ته‪ ،‬منهنجي مرحيات بابا‪ ،‬سڄي‬ ‫ُعمر ماما جي در جا ڇيڻا ُٻهاريا‪ ،‬ڇورو ڇنو يتيم ٿي َ‬ ‫گه َر ۾ رهيو‪ .‬شايد ماما کي منهنجا‬ ‫‪264‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڇا ڪپڙا نٿا وڻن ِ تڏهن ئي ته بينڪ جي نوڪريَء کان منع ڪندي‪ ،‬هڪ ٻه ڀيرا چيو‬ ‫هيائين ته تون ٻني سنڀال‪ ،‬سيٺ عبدالعزيز ۽ غالم حسين شيخ پاران ضمانت الِء جواب‬ ‫ڏيڻ کي مشڪوڪ سمجهي اها به ماما جي چاالڪي سمجهندو هيس‪ .‬وري ذهن کي جهٽڪو‬ ‫ڏيو چوان ته نه نه اهو منهنجو ُ‬ ‫وهم آهي‪ .‬ماما اهڙو نه ٿيندو‪.‬‬ ‫اها ‪ 15‬آڪٽوبر‪ 1989‬جي شام هئي‪ ،‬عمرڪوٽ کان ڊيوٽيَء تان موٽندي‪ ،‬سج لهي ُچڪو‬ ‫هيو‪ 12 ،‬ميل تي اچي بس مان لٿس‪ ،‬ته خبر پيم جيجل امڙ کي دماغ جي رڳ ڦاٽڻ سبب‬ ‫اسپتال نيو ويو آهي‪ ،‬اڃان اتي ئي بيٺو هيس جو امڙ جا مائٽ‪ ،‬امڙ سميت واپس موٽي آيا‬ ‫هيا‪ ،‬ريلوي اسپتال جي ڊاڪٽر علي محمد کين ٻڌايو هيو ته ڪنهن گوريَء يا دوا جي‬ ‫ردعمل ۾ امان جي طبيعت خراب ٿي آهي‪ .‬خير ٿي ويندو‪ .‬اها رات جيجل امڙ آرام ۾‬ ‫ماسات کي‬ ‫گذاري هئي‪ ،‬جيتوڻيڪ ڳالهه ٻولهه بند هيس‪ ،‬ان هوندي به فجر جو سجاڳ ٿي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫سڏيندي چيائين‪ُ ،‬اٿي نيرن ٺاه ِه‪ ،‬اميربخش ڊيوٽيَء تي ويندو‪ .‬امڙ جي آواز تي ڊوڙي وڃي‬ ‫ڏٺم‪ ،‬ساڳيَء ننڊ ۾ هئي جهڙي َسنجهي ُ‬ ‫۾هيس‪ .‬ايئن لڳو ڀانِء ننڊ مان ئي سڏيو ُهجيس‪.‬‬ ‫ايئن لڳو ڀانَء بيهوشيَء ۾ ُهجي يا ڪوما ۾ ُهجي‪ .‬ٻئي ڏينهن ڀٽائي اسپتال ۾ داخل‬ ‫ڪرايم‪ ،‬سرجن عبدالستار لغاريَء ڏسڻ سان ئي چيو ته دماغ جي رڳ ٽٽي وئي آهي ۽‬ ‫هاڻي ته ڪافي دير به ٿي وئي آهيس‪ .‬ٻه ڏينهن ساڳيَء ڪوما ۾ رهي‪ ،‬ساڳي بيهوشي هيس‪،‬‬ ‫منهنجون ڌڻيَء جي در دعائون هيون‪ ،‬اي رب تون رحم ڪر‪ ،‬منهنجو واحد سهارو مون‬ ‫کان نه ُڦرجانِء‪ ،‬رب سائين منهنجي دعائن جا َد َر بند نه ڪجانِء‪ ،‬پر منهجون اهي دعائون‪،‬‬ ‫ڌڻيَء جي در ڪونه اگهاڻيون‪ ،‬جڏهن گهڙيال رات جا ‪ 12‬وڄايا‪ ،‬سترهين مان ڦري ارڙهين‬ ‫آڪٽوبر‪ 1989‬ٿي هئي‪ .‬ته جيجل امڙ جي روح جو پکيئڙو سڪون سان پرواز ڪري ويو‪،‬‬ ‫خبر ئي نه پئي‪َ ،‬پلڪن ۾ ُدعائن جا َد َر ٻيڪڙجي ويا‪ .‬ان رات ڀٽائي اسپتال جي ڪمري‬ ‫نمبر ‪ 7‬۾ ڏاڍو ُرنو هيس‪ .‬گڏوگڏ انهيَء رات ميرپورخاص ۾ مهاجرن جو ٻائيتال متل ُهيو‪.‬‬ ‫تمام گهڻي فائرنگ پئي هلي‪ .‬وڏي تڪليف سان ايمبولينس هٿ ڪري ڳوٺ ُپهتا هياسين‪.‬‬ ‫امڙ کي بابا جي کاٻي پاسي دفنائيندي‪ ،‬منهنجيون هجڪيون بند ئي نه پيون ٿين‪ .‬ٻنهي‬ ‫جي آخري آرامگاهن کي شڪايتي انداز ۾ ُڀڻ ڀڻ ڪندي پيو چوان‪ ،‬بابا ۽ امان اوهان‬ ‫مونکي ڪنهن جي آسري ڇڏي ويا آهيو‪ .‬ايئن زماني جون سموريون ريتون رسمون‬ ‫پوريون ڪرڻ الِء تڏي تي ڏھ ڏينهن ويٺو رهيس‪ .‬يارهين ڏينهن‪ ،‬عمرڪوٽ نوڪريَء تي‬ ‫هليو ويس‪.‬‬

‫‪265‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ماسات‬ ‫امڙ جي اوچتو دور ديس وڃڻ بعد‪ ،‬ماما جا َرويا ويتر بدليا‪ ،‬جڏهن گهر به اچان ته‬ ‫ِ‬ ‫شڪايتن جون َڀريون ُٻڌائي‪ .‬سمجهايانس‪ ،‬چري پاڻ ٻنهي جو نه ڪو اوهي آهي نه واهي‪،‬‬ ‫ٻئي ڇورا ڇنا آهيون‪ ،‬منهنجو ته ناهي ڀاُء نه ڀيڻ‪ ،‬نه چاچا نه چاچيون‪ ،‬پنهنجوگهر نياڻين‬ ‫سان َڀريل آهي‪ .‬پاڻ کي ماما سائينَء جا مهڻا ۽ طعنا َسهي به وقت گڏ ُگذارڻو پوندو‪ .‬ڪنڌ‬ ‫هيٺ ڪري هلڻو پوندو‪ .‬جيستائين پنهنجو پٽ خادم جوان ٿئي‪ ،‬پيرن تي بيهي۽ پنهنجو‬ ‫ماسات کي به اها صالح وڻي‪ ،‬۽ ان تي َعمل ڪيائين‪ .‬اڳلي جو ڏٺو جو‬ ‫سهارو بڻجي‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫سندس سڀ ڪوششون اشارن ڪناين ۾ صاب نٿيون ٿين‪ ،‬۽ هي همراهه جدا ٿيڻ جون نالو‬ ‫دل ئي دل ۾ زوريَء جدا ڪرڻ جو فيصلو ڪيائين‪ ،‬هڪڙيَء رات‬ ‫وٺڻ الِء تيار ئي ناهن‪ .‬ته ِ‬ ‫ماسات الڳ ُچلهه تي ماني پچائي پئي‪ .‬چيومانس چري ائين ڇو ڪيو‬ ‫جو گهر اچان ته‬ ‫ِ‬ ‫اٿئي؟ روئيندي وراڻيائين‪ ،‬مِٺڙا ماسات‪َ ،‬ابا رمضان‪ ،‬پاڻ کي زوريَء ُجدا ڪري ڇڏيوآهي‪،‬‬ ‫چار هنڌ‪ ،‬کاڌي پيتي جا َ‬ ‫ٿانو ۽ چئن کٽن کان سواِء ٻه ٻوريون ڪڻڪ جون ۽ گهر جا ٻه‬ ‫ڪمرا به ڏنااٿائين‪ .‬ٻيو ڪجهه به ڪونه ڏنائين‪ .‬ڳالهه ڪندي ڳوڙها ڳاڙيندي رهي‪ ،‬دلداريون‬ ‫ڏنيون مانس‪ ،‬چري روئين ڇو ٿي پاڻ کي اهلل ڏيندو‪ ،‬تون دل نه الهه‪ .‬پنهنجي نيت صاف‬ ‫آهي ته پنهنجي منزل به آسان آهي‪ .‬تون ويهي ِڏس‪ ،‬جيڪو ڪجھ پاڻ کان ُڦريو ويو آهي‪،‬‬ ‫انهيَء کان به ٻيڻو ٿي ملندو ۽ جلدي به ملندو‪ .‬سڀ ڪجهه ٿي پوندو‪ .‬تائين جا اکر چوندي‬ ‫پنهنجي اکين مان لڙڪ ڪونه روڪي سگهيو هيس‪ .‬ميرن جي ڦڏي ۾ بابا جي هٿ ڪيل‬ ‫زمين اسان جي گڏيل ملڪيت ُهئي‪ ،‬مال متاع به گڏيل ُهيو‪ ،‬ايتريقدر جو بينڪ پاران ٽي‬ ‫سال نوڪري بعد قرض طور مليل موٽر سائيڪل به ڌار ڪرڻ وارن وٽان ڪونه ملي هيم‪.‬‬ ‫خاموشيَء سان پنڌ ايندو ويندو ُ‬ ‫رهيس‪ .‬نه آه ڪيم نه ڪنهن کي دانهن ڏنم‪ .‬رڳو رنگيَء جا‬ ‫رنگ ڏسڻ الِء‪ُ ،‬انهيَء تي ڀاڙي‪ ،‬بلڪل ُٻڙيَء کان محنت ڪرڻ شروع ٿيس‪ ،‬مالڪ ايترو‬ ‫ڏنو‪ ،‬ايترو ڏنو جو سنڀالي نه پيو سگهان‪ .‬ڌن‪ ،‬دولت‪ ،‬عزت‪ ،‬مال‪ ،‬رزق ۽ وڏو نالو‪ ،‬پراالئي‬ ‫ڇاڇا مليو‪ .‬اهو ئي ماما سڀ ڪجهه حسرتن سان ڏسندو رهيو۽ٿڌا ساھ به ڀريندو رهيو‪ ،‬اڄ‬ ‫سوڌو سندس احترام بابا ۽امان جيترو ڪندو اچان‪ ،‬ڪڏهن ُمنهن گهنجائي به نه‬ ‫ڳالهايواٿمانس‪. .‬‬ ‫امڙ کان پوِء واري زندگيَء جي نئين باب جي شروعات ۾ مالي حالتون ُسٺيون ٿي رهيون‬ ‫ُهيون‪ .‬جيتوڻيڪ عمرڪوٽ ۾ ياريون دوستيون ايتريون گھڻيون ٿي ويون هيون جو‬ ‫واندڪائيَء جو وقت گذارڻ تمام سولو هوندو هيو‪ .‬پر والدين جو وڇڙڻ‪ ،‬زندگيَء ۽ زماني‬ ‫جا بار ِس َر تي اچڻ‪ ،‬۽ پويان گھر جي اڪيالئيَء تي‪ ،‬ٿورو ُمنجهيل ُ‬ ‫رهندو هيس‪ُ .‬ستت ئي‬ ‫‪266‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪوششون ڪري گهرو حالتن جو ُعذر ڄاڻائي پنهنجي ٽرا نسفر‪ ،‬سيڪنڊ آفيسر جي‬ ‫حيثيت ۾ ُعمر ڪوٽ مان کپرو ڪرايم‪ ،‬ته جيئن روزانو ڳوٺ اچي وڃي سگهان‪ .‬کپرو‬ ‫اچڻ کان پوِء وقت جو گاڏو تيزيَء سان رڙهڻ لڳوهيو‪ .‬هڪڙي تبديلي پنهنجو پاڻ‬ ‫۾محسوس ڪرڻ لڳو هيس‪ ،‬سا ُاها هئي ته بينڪ ۾ ايندڙ ُسکين ماڻهن جي ُ‬ ‫صحبت ۾‬ ‫اچي‪ ،‬صفا ٽانِء ۾ ڀرجي خود کي وڏو ماڻهو سمجهڻ لڳندو هيس‪ ،‬صفا مسڪين‪ ،‬غريب‬ ‫۽ يتيم جو ُپٽ هيس‪ُ ،‬ڏکن ۽ ڏوالون ۾ َپلجي‪ ،‬غريبن جي دنيا کان ڪوهين ڏور ٿي ويو‬ ‫هيس‪ ،‬حالت اهڙي وڃي بيٺي هئي جو اميرن‪ ،‬وزيرن‪ ،‬ڪارخانيدارن‪ ،‬سرمائيدارن جي‬ ‫ُ‬ ‫صحبت ۾ غريباڻي حال جون‪ ،‬۽ وڏڙن جون ريتون رسمون‪ ،‬اوڙي پاڙي جا مرڻا پرڻا‪ ،‬ڀت‬ ‫برادريون سڀ وساري ويٺو هيس‪ُ .‬ان زماني ۾ سابق وزير حسن علي چانهيو‪ ،‬عثمان‬ ‫چانهيو‪ ،‬سهراب خان مري‪ ،‬سرفراز راڄڙ ۽ عبداهلل شاهه ُخراسانيَء جي واسطيداريَء سبب‬ ‫ڪنهن گري گنجي تي اک ئي ڪونه پئي ُٻڏيم‪ .‬منهنجي سطحي سوچ اها ُهئي ته دوستيون‬ ‫۽ دعوتون منهنجي ذات کي آهن‪ ،‬۽ آئون پاڻ هنن جهڙو ٽِسينگ آهيان‪ .‬گهڻو پوِء خبر پيم‬ ‫ته نه آئون ُڀليل ُهيس‪ .‬اهو ُ‬ ‫سڀ ڪجهه انهيَء ڪرسيَء کي عزت ڏيڻ جو طريقو ُهيو‪ ،‬جنهن‬ ‫تي آئون ويٺل ُهيس‪ ،‬صرف عطا محمد لغاري مرحوم ۽ حاجي ُعثمان چانهيو ُان رشتي‬ ‫کي بنان ڪنهن طبقاتي فرق جي ُ‬ ‫اڄ سوڌو نباهيو‪ .‬باقي ٿيو خير ‪ !-‬عطا محمد لغاريَء جو‬ ‫سماجي ڪمن جي لحاظ سان کپري جي شهر ۾ وڏو ناماچار هيو‪ .‬مرحوم سفيد پوش ۽‬ ‫صوم و صلوات جو پابند سادڙو انسان هيو‪ ،‬شهر ۾ هوندي به سندس اوطاق آئي وئي جي‬ ‫آڌر الِء هميشھ کليل هوندي هئي‪ .‬شهر جا جملي ڪامورا سندس در جا سالمي هوندا هيا‪،‬‬ ‫مرحوم جا وڏڙا بلوچستان‪ ،‬چوٽي زيرين ۽ ميرپور ماٿيلي کان ٿيندا اچي سانگهڙ لک‬ ‫باکوڙي ۾ آباد ٿيا هئا‪ .‬باکوڙو ديوبند جماعت سان واڳيل هجڻ سبب علم ۽ ادب جو مرڪز‬ ‫هوندو هيو‪ ،‬مرحوم جي وڏڙن جا موالنا عبيداهلل سنڌيَء سان گهرا واسطا هيا‪ ،‬ريشمي‬ ‫رومال تحريڪ ۾ پڻ هن خاندان جو وڏو ڪردار هيو‪ ،‬مرحوم پاڻ ٻڌائيندو هيو ته هن‬ ‫ٻاروتڻ ۾ وا لد ۽ ڏاڏي جي چيچ جهلي انگريز فيل مست ليمبرڪ سان ڪافي مالقاتون‬ ‫ڪيون هيون‪ .‬هو اڳوڻي جهوناڳڙھ رياست ۾ ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ سان گڏ پڙهڻ به ويو‬ ‫هيو‪ .‬ڏيپلي ۾ پرائمري ماستر به رهيو هيو‪ .‬اڄڪلھ جي ڏيپالئي ميمڻ آفيسرن مان گهڻا‬ ‫سندس شاگرد هيا‪ .‬مرحوم ڪجھ وقت بعد سرڪاري نوڪري ڇڏي‪ ،‬کپري شهر ۾ پيٽرول‬ ‫۽ ڊيزل جا ڊرم رکي‪ ،‬تيل وڪڻڻ شروع ڪيو هيو‪ .‬ڏسندي ڏسندي کپري جي ٽرانسپورٽ‬ ‫۽ تيل جي ڪاروبار تي ڇانئجي ويو هيو‪ .‬ٽائون ڪاميٽيَء جو چيئرمين ٿيو‪ ،‬شهر کي‬ ‫‪267‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تمام وڏي ترقي وٺرايائين‪ .‬گڏوگڏ پنهنجي اوالد الِء به گهڻو ڪجھ ٺاهي ويو‪ .‬چاچي‬ ‫عطامحمد جو الئق فرزند عبدالغفار لغاري اڄ به پيُء جي َپ ِر پاريندو اچي‪ .‬انهيَء جي‬ ‫دوستيَء ۾ سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيشن جو ميمبر به ٿيس‪ .‬هڪ ڀيري سگا پاران جيم‬ ‫خاني ڪلب ۾ پروگرام ٿي رهيو ُهيو‪ ،‬وٽن ڪمپيئرنگ الِء دعويتل ماڻهو نه ُپهتو‪،‬‬ ‫عبدالغفار لغاري گِهلي کڻي مون کي اسٽيج تي بيهاريو‪ .‬مون شيخ اياز ۽ ُاستاد بخاري‬ ‫جي شعرن سان پروگرام هاليو ته وڏو داد مليو‪ .‬خلق خدا سمجهيو ته آئون شايد ڪو‬ ‫پروفيشنل ڪمپيئر آهيان‪ ،‬پوِء مختلف پروگرامن جي دعوتن جا ڌوڙيا ٿي ويا‪ ،‬جتي ڪو‬ ‫به فنڪشن ٿئي ته ُاتي ُپهچان‪ ،‬بلڪل ائين جيئن سنڌي محاورو آهي‪ُ ،‬دهل وڄي ۽ دوسو‬ ‫نه نچي‪ .‬مون سان به دوسوَء واري ڪار ٿي وئي‪ .‬بينڪ ۾گهٽ ۽اسٽيج تي وڌيڪ نظر‬ ‫اچان‪.‬‬ ‫جيمخانه ڪلب ۾ موسيقيَء جي هڪڙي ٻي به رنگا رنگ محفل ٿي هئي‪ ،‬شازيه خشڪ‪،‬‬ ‫حنيف الشاري‪ ،‬ثمينه ڪنول‪ ،‬جمن دربدر‪ ،‬شازيه بلوچ ۽ مصري جوڳي آيا هيا‪ .‬ڪمپيئرنگ‬ ‫مون پئي ڪئي‪ .‬مهمانن ۾ ڊپٽي ڪمشنر امداد علي رضا سيهڙ کان وٺي سڄي سانگهڙ‬ ‫ضلعي جا معزز ُهجن‪ .‬آئون ڪمپيئرنگ ۾ شازيه خشڪ الِء بار بار اديَء جو لفظ پيو‬ ‫چوان‪ .‬قاضي فيض محمد مرحوم جي مينجر قاضي الهرکئي‪ ،‬اسٽيج تي پرچي موڪلي‬ ‫ڏني‪ ،‬لکيل ُهيو‪ ،‬سائين توهان جي قبيلي جي عورتن ڪڏهن کان ناچ گانو ِسکيو آهي “؟‬ ‫پرچي پڙهي ڪنڌ مٿي ڪري نهاريم‪ ،‬ته تاڙيون وڄي ويون‪ .‬سڀني معززين صالح ڪري‬ ‫تنگ ڪرڻ جو ِرٿيو ُهجي‪.‬‬ ‫ترسجو ٿورڙو پوئتي ٿا موٽون‪ ،‬هڪڙو قصو اوچتو ياد آيو اٿم‪ ،‬پوِء متان وسري وڃي‪،‬‬ ‫اڳو پوِء ُٻڌندا هلو‪ .‬قصو هينئن هيو ته جڏهن ڪيسٽي ڪلچر جو زمانو هيو ۽ ٽيپ‬ ‫رڪارڊرن ِريلون وجهي‪ ،‬وڏن وڏن الئوڊن سان تارون ڳنڍي ٻهراڙين جي ٻاکڙا هوٽلن تي‬ ‫ڪن ڦاڙيندڙ ڪالمن جا ُڌوڙيا وڄڻ جو دور شروع ٿيو هيو‪ ،‬تڏهن اسان اڃان نائين يا ڏهين‬ ‫درجي ۾ پڙهندا هياسين‪ .‬مائٽ اسڪولن ڏي ويندي پهرين نصيحت اها ڪندا هيا ته متان‬ ‫اسڪول مان موٽندي ڪنهن هوٽل تي ويٺا آهيو‪ .‬۽ پوِء ٿيندو به ايئن ئي هيو جو ڇوڪرا‬ ‫هوندي به ڪنهن پرديدار نينگريَء جيان ڪنهن هوٽل تي ويٺل وانديَء خلق جي اڳيان ڪنڌ‬ ‫هيٺ ڪري گذري ويندا هياسين‪ .‬ڏهون پاس ڪندي ٿورڙي آزادي نصيب ٿي‪ ،‬ٻنيَء ٻاري‬ ‫جي ڪم ڪار مان واندڪائي ملندي هئي ته جمعاڻي چانڊاڻي وڏو شوق ڪري‪ ،‬قميص جي‬ ‫جهوليَء ۾ ان جا ٻه ٽي سير کڻي‪ ،‬ڪاڪي ُرگهي يا الياس ڪنڀر جي هٽ تي وڪڻي‪،‬‬ ‫‪268‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هڪڙو ميڊل جو سگريٽ ۽ سوپارين جي ُپڙي خريدي‪ ،‬باقي پئسا کيسي ۾ وجهي‪ ،‬مِٺيَء‬ ‫سوپاريَء جا چاٻا ڏيندي‪ ،‬ميڊل جو سگريٽ دکائي دونهين جون الٽون ڪڍندا‪ ،‬بيل باٽم‬ ‫وڳي جي ڊگهن پانچن واريَء ُسٿڻ سان رستي جي ُڊسڙ ٻهاريندا‪ ،‬ڪنهن نه ڪنهن هوٽل‬ ‫ڏي هوڪاريندا هيا هياسين‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ ڪيسٽي ڪمپنيون روزانو نوان نوان ڪيسٽي ڳائڻا پيدا ڪنديون هيون‪.‬‬ ‫جن ۾ مرحوم جالل چانڊيو‪ ،‬چاڪر چانڊيو‪ ،‬الحداد زرداري‪ ،‬ڦوٽو زرداري کان سواِء گرم‬ ‫جالل‪ ،‬ٿڌا جالل‪ ،‬جهڙن نالن وارا يڪتاري پوٽا گهڻا مشهور ٿيا هيا‪ .‬اوچتو هڪڙي ڏينهن‬ ‫ڪنهن هوٽل واري هڪڙي مشڪري جي چرچن واري ڪيسٽ وڄائي هئي‪ .‬جنهن ۾ ٻين‬ ‫کوڙ سارن کالئڻ وارن گفتن کان وڌيڪ قوالن جي قوالين تي ڀوڳ هيا‪ .‬پاڻ تن ڏينهين‬ ‫نوان نوان ڪچيَء مسيت جا ُٻهاريدار ٿيا هياسين‪ ،‬سو مشڪري جي انهيَء مشڪريَء تي‬ ‫ڪاوڙ آئي ۽ ٻاکڙا هوٽل جي ڌڻيَء کان ڪيسٽ جو کوکو وٺي نالو پڙهيوسين لکيل هيو‬ ‫” جمن دربدر“‪ .‬دل ۾ چيوسين مار پوين‪ ،‬جيڪي ههڙن ثنا خوانن تي چٿرون ٿا ڪن‪ ،‬سي‬ ‫هونئن ئي هوندا ته دربدر‪ ،‬پر رب سائينَء به ُرسي‪ ،‬اهڙي ته َم ِ َ‬ ‫سي اٿن جو پاڻهي پاڻ‬ ‫تک ِ‬ ‫کي دربدر چوائيندا وتن‪.‬‬ ‫اڃان ٿورو وقت مس گذريو هيو ته همراھ جي ٻوهياڙن واريون ڪجھ ڪيسٽون به مارڪيٽ‬ ‫۾ آيون‪ .‬ڳائڻ ٻائڻ ڪونه هيو سڌيون پڌيون هڪلون ۽ ٻوهياڙ هيا‪ ،‬ايئن لڳندو هيو ڀانِء‬ ‫جيڪر همراھ کان باجو ۽ ڍولڪ پري ڪري ڇڏجن ته جهڙوڪر ٻاجهريَء جي ٻنيَء جي‬ ‫پيهي تي بيهي‪ ،‬جي اهڙا ٻوهياڙ ڪري ته هوند جهار ڀلي هڪلي‪.‬‬ ‫ٿورڙو ئي وقت مس گذريو جو ڪامريڊي جهان ۾ آياسين ته نئين خبر پئي ته مار هيُء‬ ‫ُمڙس جمن دربدر به ڪوئي پڪو قومپرست آهي‪ .‬۽ شاعريَء سان گڏوگڏ ماچيس جي دٻليَء‬ ‫کي آڱرين سان وڄائي بهترين قومي گيت ڳائيندو به آهي‪ .‬تڏهن وري پنهنجي اندر ۾‬ ‫همراھ الِء رحم جو ذرو پيدا ٿيو‪ .‬۽ هوريان هوريان اهو رحم عزت ۽ احترام جي صورت‬ ‫وٺندو ويو‪ .‬ٿيندي ٿيندي همراھ جو ”منهن مبارڪ“ به مڱڻهارن جي ڪنهن ٽوليَء هڪڙي‬ ‫ڀت ۾ ڏيکاريو‪.‬‬ ‫ايئن ٿيندي ٿيندي همراھ سان ياري ٿي وئي‪ ،‬پر ڪنهن شاعر چواڻي ته” هيَء ياري هڪ‬ ‫ٻي ياري آ‪ ،‬ناهي ماڻهن واري“ سو اسان جي به ماڻهن واري نه پر هڪ ٻئي کي ٿونا هڻندڙ‬ ‫ڍورن واري ياري ٿي پئي‪ ،‬جتي گڏجئون هڪ ٻئي جا ڇوڏا الهيو وجهون‪ ،‬جمن جڏهن‬ ‫ڏسي ته آئون بنهي گهڻو وڌيو ٿو وڃان ته ڪڪڙ جون ٻروچ سان ملندڙ خصوصيتون‬ ‫‪269‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٻڌائي‪ ،‬منهنجي منهن کي جهڙوڪر ليپو َڏيو ڇڏي‪ .‬انهيَء وچ ۾ هو ِپن ِسن ڪري هندستان‬ ‫۾ سنڌين جي ڪنهن دعوت ۾ ويو هيو ۽ آل انڊيا ريڊيو وارن سنڌ بابت کانئس هڪڙو‬ ‫گيت ڳارائي‪ ،‬رڪارڊ ڪيو هيو‪ ،‬جنهن هن کي مقبوليت جي آسمانن تائين ُپڄائي ڇڏيو‬ ‫هيو‪ .‬ايستائين حليم ۽ حاجيَء ( حليم باغي ۽ حاجي ساند) جا ناال ڪنهن ڪنجهي جي ته‬ ‫ٺهيو پر ڪوپر جي وٽي تي به ڪونه هيا‪.‬‬ ‫پوِء وري اسان جي سنگت ۾ ُهن جو سالو فقير ڀليڏنو ساند اچي گڏيو هيو‪ ،‬مرحوم هونئن‬ ‫ته حليم واري ٽولي جو ئي هيو ۽ عبدالواحد آريسر سان بنهي گهرائپ هوندي هيس‬ ‫ايتريقدر جو حجت ۾ خلق جي آڏو آريسر صاحب جو تعارف ڪرائيندي‪ ،‬آريسر صاحب جو‬ ‫ٿريَء وارو اڌ نالو وٺندو هيو‪ .‬سو فقير ڀليڏنو ۽ سندس ڀيڻويو جمن دربدر‪ ،‬عبدالواحد‬ ‫آريسر صاحب جي سچن عاشقن مان هوندا هيا‪ ،‬پر ڀليڏني فقير کي جڏهن به آريسر صاحب‬ ‫جي سنگت ۾ ڪا اوڻائي يا ڪمي پيشي نظر ايندي هئي ته سڀ ڪسرون جمن دربدر مان‬ ‫ڪڍندو هيو‪ ،‬ٻين لفظن ۾ اصل َرندي سان گهڙي الهيندو هيس‪ .‬جمن گهڻيئي هيڏاهن‬ ‫هوڏانهن ٿونا هڻندو هيو‪ ،‬پر فقير به بخشڻ وارو ڪونه هوندو هيو‪ .‬پر مٿان وري فقير‬ ‫ڀليڏني جي اشاري تي آئون به ساٽڙيو گاڏڙيو بڻجي‪ ،‬کڻي ُاکين تي کڻندو هيو مانس‪.‬‬ ‫جمن دربدر مان ڦري ”ماما جمن“ طور مشهوري ماڻيندڙ شخص جڏهن ڪڏهن ڪچهريَء‬ ‫۾ ويهي ڳالهين جون ڳنڍيون کوليندو هيو ته بدين ۾ عبدالواحد آريسر سان گڏ ڪنهن‬ ‫تنظيمي دوري دوران ڀاڙي کٽڻ ۽ مائي ڀاڳيَء جو مائٽ بڻجي‪ ،‬ڀت ۾ ڳائي ڀاڙي جا پئسا‬ ‫گڏ ڪرڻ وارين ساروڻين کان وٺي‪ ،‬ضيائي مارشل ال ۾ پنهنجي َٻڌجڻ ۽ فوجين جي ِڌڪ‬ ‫ِڌڪان ۾ پاسي واري کيسي ۾ پيل ٻن انبن جي ڦسي پوڻ ۽ انهن تي مکين جي المارن‬ ‫وارا قصا اهڙي ته ڀلوڙ انداز ۾ ُٻڌائيندو آهي جو ماڻهو ڀائيندو ته هوند سڄي رات ويٺو‬ ‫سندس قصا ُٻڌجي‪ .‬ها سچي حليم کي چيڙائڻ الِء جڏهن کيس قومي ۽ مزاحمتي شاعر جي‬ ‫ُلپري رکي‪ ،‬۽اسڪولي ٻارڙن جي اهل تي چڙي پوڻ ۽ هلڪي ڦلڪي تون ڇا تون ڇا تي‬ ‫وڏي اخباري خبر لڳڻ جو قصو ُٻڌائيندو آهي ته حليم‪ ،‬حليم ڪونهي رهندو‪.‬‬ ‫کپرو جيمخاني جي افتتاحي تقريب ڀانيان ٿو ته ‪ 1990‬ڌاري ٿي هئي‪ ،‬جنهن جي راڳ رنگ‬ ‫واري محفل پئي هاليم‪ ،‬تنهن ۾ شازيه خشڪ کان وٺي کوڙ سارا فنڪار هيا‪ .‬دوستيَء‬ ‫جي ناتي جمن کي اسٽيج تي سڏائڻ الِء وڏي تهميد ٻڌي‪ ،‬وڏي ساراه ڪندي اسٽيج تي‬ ‫سڏيو هيو مانس‪ .‬۽ جيسين ڪارڊ ليس مائيڪ جي بٽڻ کي بند ڪريان ئي ڪريان‪ ،‬جمن‬ ‫َ‬ ‫سان پاڏي جيان ڌوڪيندو اسٽيج تي چڙهيو‪ ،‬ماشاُء اهلل سان مڙس جي هڪڙي صورت‬ ‫‪270‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڳيئي موچاري هئي‪ ،‬مٿان وري قميص به ڪلهي وٽان ڦاٽل هجيس‪ ،‬پنجابين جي چادر نما‬ ‫سنڌي ُچني مٿي تي َٻڌل ڏسي‪ ،‬مون کي کِل اچي وئي‪ .‬چيم ”هيڏيَء وڏيَء محفل ۾اهڙا‬ ‫ڪپڙا پائي آيو آهين“‪ .‬جمن حاضر جواب ۽ پڪي گفتي وارو ُمڙس ُهيو ئي هيو‪ .‬۽ ُهن‬ ‫کي ڪهڙي ڪل ته مون مائيڪ جو بٽڻ بند ئي ڪونه ڪيو آهي سو زور سان چيائين‪” .‬‬ ‫آئون هتي ڳائڻ آيو آهيان‪ ،‬ڪنهن سان نڪاح ڪرڻ ڪونه آيو آهيان جو ُسٺا ڪپڙا پهري‬ ‫اچان“‪ .‬سندس زوردار آواز پوري هال ۾ گونجيو ته کِل ۽ تاڙين جي هوڪرن سان جملي‬ ‫وڏا ننڍا ُاٿي بيهي رهيا‪ .‬ڳچ دير تاڙيون وڄنديون رهيون هيون‪.‬‬ ‫تنهن جمن دربدر جڏهن ”وٺي هر هر جنم وربو‪ ،‬مٺا مهراڻ ۾ ملبو“ لکيو ته واھ واھ ٿي‬ ‫وئي هيس‪ .‬نه جمن ۽ نه ئي سندس ڪنهن دوست اهو سوچيو هيو ته سندس اهي سٽون‬ ‫ايڏيون مشهور ٿينديون ۽ جمن کي اهڙو ايوارڊ ڏيارينديون جهڙو اڄ تائين ڪنهن کي به‬ ‫ناهي مليو‪ .‬جو نيلسن منڊيال جيان ‪ 28‬سال جيل گهاريندڙ ۽ ڏکڻ ايشيا جي سئو سال تاريخ‬ ‫جي اهم ڪردار جي ايم سيد وصيت ڪئي هئي ته سندس جنازي جي مٿان ڏنل ڪپڙي‬ ‫تي جمن دربدر جون اهي ئي سٽون لکيون وڃن‪ .‬ڀانيان ٿو ته روحل واِء جي هن مسڪين‬ ‫ماڻهوَء الِء انهيَء کان وڏو ٻيو ڪو به ايوارڊ ڪونه هوندو‪ .‬جو ايندڙ هزارين سالن تائين‬ ‫تاريخ جا شاگرد پڙهندا ته هڪڙي ‪ 28‬سال قيد ۾رهندڙ عظيم ماڻهوَء جي جنازي جي ڪپڙي‬ ‫تي روحل واِء جي هڪڙي مسڪين جمن دربدر جون سٽون لکيل هيون ته‬ ‫”وٺي هر هر جنم وربو‪ ،‬مٺا مهراڻ ۾ ملبو“‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ کپري ۾ ڊاڪٽر جبار قائمخاني ۽ سيٺ سليمان به وڏا پئسي وارا هيا پر االئي‬ ‫ڇو سندن سوچ مقامي ماڻهن کان مختلف هوندي هئي‪ .‬هميشھ هوا جي ابتي رخ سان‬ ‫هلندا هيا‪ .‬ان ڪري مقامي ماڻهو به سندن عزت گهٽ ڪندا هيا‪ .‬تڏهن کپرو جي حبيب‬ ‫بينڪ جو مينيجر محمد بخش ڪنڀر هوندوهيو‪ ،‬سيڪنڊ آفيسر آئون ۽ايگريڪلچر فيلڊ‬ ‫آفيسر قاسم ٻگھيو هوندو هيو‪ ،‬ٽئي هڪ ٻئي جا گھرا دوست هوندا هياسون‪ ،‬خاص ڪري‬ ‫قاسم ٻگهيو ۽ آئون ته تمام گهاٽا يار هوندا هياسون‪ .‬هڪ ڀيري قاسم ٻگهئي ۽ ان وقت‬ ‫جي وزير خليفي عاقل جي پٽ انور هڱوري‪ ،‬جيڪو پوِء ايم پي اي به ٿيو هيو پر ڪڏهن‬ ‫هڪ لفظ به اسيمبليَء ۾ نه ڳالهايو هيائين‪ .‬انهن جي وچ ۾ ڏندا ڪشي ٿي پئي هئي‪.‬‬ ‫معاملو وڌندو ڏسي‪ ،‬محمد بخش ڪنڀر ٻنهي ڌرين جو ٺاه ڪرايو هيو‪ ،‬ٺاه ٿيڻ بعد مون‬ ‫قاسم ٻگھئي کي خليفي انور جي حوالي سان هڪڙي واهيات قسم جي گار ڏني هئي‪.‬‬ ‫قاسم ڪجھ دير ته انهيَء گار تي سوچيندو رهيو ۽ اوچتو سندس ٽيبل تي پيل وزني پيپر‬ ‫‪271‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ويٽ کڻي پوري طاقت سان مونکي هنيائين‪ ،‬آئون ته پنهنجو مٿو بچائي ويس‪ ،‬پيپر ويٽ‬ ‫ديوار ۾ لڳڻ بعد اتان ٿڙي منهنجي پويان ويٺل ڪيشيئر اميدعليَء کي مٿي ۾ لڳو هيو‪.‬‬ ‫جيڪو به ذري گهٽ بيهوش ٿيو هيو‪ .‬قاسم جو اڇاليل پيپر ويٽ ايترو ته زورائتو هيو‪،‬‬ ‫جو جيڪر سڌو اچي لڳيم ها ته منهنجا ٽپڙ پورا هيا‪ .‬پوِء جڏهن قاسم هوش ۾ آيو هيو ته‬ ‫ٻڌايو هيائين‪ ،‬ته توواري گار تي مون تصور ۾ سوچيو‪ ،‬انور هڱوري تي سوچيم ته غيرت‬ ‫اچي ويم‪ .‬۽ ڌڪ هڻي ڪڍيم‪.‬‬ ‫ُان زماني ۾ سموري ملڪ جي بينڪ آفيسرن ايسوسيشنون ٺاهي رجسٽر ڪرايون هيون‪.‬‬ ‫ميرپورخاص زون جي اليڪشن جي تاريخ طيِء ٿي ته منهنجي ڪامريڊي َر َ‬ ‫ڳ ڦڙڪي پئي‪.‬‬ ‫ُاٿندي ئي چيئرمين جي عهدي الِء فارم ڀرايم‪ .‬حيرت انگيز حد تائين سنڌي‪ ،‬مهاجر‪،‬‬ ‫پنجابي‪ ،‬چپقلش منهنجي فائدي ۾ وئي‪ .‬اليڪشن جي ڏينهن مهاجر آفيسرن به مون کي‬ ‫ووٽ ڪندي مد مقابل چوڌري خالد مسعود کي هارائي ڇڏيو هيو‪ .‬ايم ڪيو ايم جو موجودھ‬ ‫اڳواڻ ۽پير آفتاب حسين شاه جيالنيَء کان قومي اسيمبليَء جي سيٽ تي هارائيندڙ رئيس‬ ‫احمد خان‪ ،‬حبيب بينڪ ۾ اسان سان گڏ نوڪري ڪندو هيو‪ ،‬ساڻس تمام سٺي دوستي ۽‬ ‫حجت به هوندي هئي‪ ،‬رئيس احمد خان اسان جي ايسوسيئيشن جو جنرل سيڪريٽري هيو‪.‬‬ ‫ان وڏي ڪوشش ڪري ميرپورخاص جيمخاني ۾ حبيب بينڪ جي تڏهوڪي سنڌ جي‬ ‫سربراھ ۽ پوِء نواز دور ۾ مهراڻ بينڪ اسڪينڊل ۾ جيل ڪاٽيندڙ يونس حبيب جو‬ ‫آجياڻو رکرايو هيو‪ .‬ايسوسيئيشن جي ٻين اڳواڻن سان گڏ اسٽيج تي آئون به ويٺو هيس‪.‬‬ ‫۽ پنهنجي واري اچڻ تي سنڌيَء ۾ تقرير به ڪئي هيم جنهن تي تمام وڏو داد مليو هيو‪.‬‬ ‫پروگرام بعد مانيَء جي وقفي جي الِء جڏهن يونس حبيب سان گڏ اسٽيج تان لٿس پئي ته‬ ‫سامهون حاجي محمد حسن راڄڙ بيٺو هيو جنهن وٽ آئون هاري هيس‪ .‬مون وڌي وڃي‬ ‫کيس پيرين پئي هٿ ماليو هيو‪ .‬۽ يونس حبيب سان سندس تعارف ڪرائيندي ٻڌايو هيو‬ ‫ته هن صاحب وٽ آئون هاري هوس‪ .‬جيڪو هن يقين نه ايندڙ حساب سان ٻڌو هيو‪ُ .‬اتي ئي‬ ‫سيٺ عبدالعزيز‪ ،‬سيٺ نسيم عمر به مليا هيا‪ ،‬جن منهنجي بينڪ ۾ ضمانت ڏيڻ کان‬ ‫انڪار ڪيو هيو‪ ،‬ساڻڻ به وڏي َء اڪير سان ملي کين پنهنجو تعارف ڪرائيندي ٻڌايم ته‬ ‫سائين آئون اهو آهيان جنهن جي توهان بينڪ ۾ ضمانت ڏيڻ کان انڪار ڪيو هيو‪ .‬ٽيئي‬ ‫ارب پتي سيٺيا پوِء به ڦڪائيَء جي ڦڪي کل کلندا رهيا‪ .‬حرام جي ڪو منهن ۾ ُگھنج‬ ‫آين‪ .‬تن ڏينهين شبير سيتائي حبيب بينڪ جو نئون نئون زونل چيف ٿيو هيو‪ ،‬ساڻس‬ ‫مينيجريَء دوران ئي گھري واسطيداري هيم‪ .‬سو هڪڙي ڏينهن حبيب بينڪ کپرو جي‬ ‫‪272‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫سرڪاري دوري تي آيو‪ ،‬منجهند جي مانيَء تي ويٺاسون ته مون کي چيائين ته تون سيڪنڊ‬ ‫سيٽ تي ڪونه ٿو ٺهين‪ ،‬هل ته توکي ڪٿي مينيجر ڪريان‪ .‬ايئن چوندي محمد بخش‬ ‫ڪنڀر کي مونکي ِرليو ڪرڻ جو زباني حڪم ڏنائين‪ .‬ان ئي شام جو کپرو مان روانگي‬ ‫به ٿي واپسيَء ۾ شبير صاحب جي گاڏيَء ۾ ساڻس گڏيو آيس‪ .‬ٻئي ڏينهن ئي مونکي ڇور‬ ‫جي مينيجر جو آرڊر هٿ ۾ ڏيندي چيائين‪ ،‬منهنجون دعائون توسان گڏ آهن‪ .‬ايئن هڪڙو‬ ‫ڏينهن به آرام نه ڪيم اتان ئي سڌو ڇور جي بس ڏي تاڻي اچي ڇور جا وڻ وسايم‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ڇانو هيٺان ڪجھ وقت اڳ به عارضي طور ڪم ڪري‬ ‫ڇور جي حبيب بينڪ ۾ نِمن جي‬ ‫آيو هيس‪ .‬پر‪ 1992‬جي آگسٽ ۾ مينيجر ٿي وڃڻ جو هيُء پهريون تجربو هيو‪ .‬ڪجھ انهن‬ ‫عارضي گذاريل ڏينهن جي ُپراڻي واقفيت ڪم آئي ۽ ڪجھ نئين ماحول ۾ پاڻ کي َرچائڻ‬ ‫الِء َکنڀڙاٽيون هڻڻ شروع ڪيون هيم‪ .‬اهو آمر ضياَء جي نوازيل ميان نوازشريف جو‬ ‫پهريون دور هيو‪ .‬جماعت سڳوري سنڌ تي راڄ ڪندڙ هئي‪ .‬ڇور جهڙي حساس شهر ۾‬ ‫ڪميونزم ۽ سوشلزم جي ڳالهه ڪرڻ ته پري جي ڳالهه هئي‪ ،‬پر ماڻهو ڪنهن پيپلي سان‬ ‫ٻه گھڙيون ويهڻ تي به پادر پيا کائيندا هيا‪ .‬چڱن موچارن مهانڊن موچاريون ُجٺيون سهي‬ ‫وڃي ُ‬ ‫ڏينهن ۾ خدا جي معصوم مخلوق نه ڄاڻ ڇو جماعتي‬ ‫ڪنڊون وسايون هيون‪ .‬انهن‬ ‫ِ‬ ‫جوڌن کان ڏاڍو ڊڄندي هئي‪ .‬پاڻ کي ِجن ِڏينهين ڇور جا وڻ ِڏسڻا پيا‪ ,‬تِن ڏينهين امراڻي‬ ‫جي آس پاس جي ڳوٺن‪ ،‬حويليَء‪ ،‬ڀڏيليَء‪ ،‬سڻوهيَء ۽ اکيراج جا گهڻا َتڻا سوڍاراجپوت‪،‬‬ ‫اباڻي وطن جا وڻ ڇڏي‪َ ،‬پرينَء َڀ ِر َپالڻي ُچڪا هيا‪ .‬منجهائن ڪي ڪي ُجنگ جوان‪ ،‬اڃان‬ ‫به بارڊرن جي چوڪسي ڪندڙ َسگهارن جي سورن کي سهندي‪َ ،‬اباڻي ديس جي مِٽيَء کي‬ ‫ڇڏڻ کان صفا ِپ ُڙ ڪڍيو بيٺا هيا‪ .‬تن ڏينهين راڻا جاگير ۽ َڀڏيليَء جي سوڍن جيان حويليَء‬ ‫ڪرن جي به بلي ڀائي هوندي هئي‪ ،‬راجپوت نسل جا هي جوان‪َ ،‬‬ ‫جي َٺ ُ‬ ‫ڪٽ ِيل قسم جا ماڻهو‬ ‫هيا‪ ،‬چڱن موچارن ُمهانڊن جي به ڪاڻ ڪونه ڪڍندا هيا‪ ،‬ڦنڊي خلق جنهن کي ٻين اکرن‬ ‫َ‬ ‫۾گرا گنجا ۽ ٽِڻي ٽامڻي چئجي‪ ،‬سي ته سندن ڪنهن ليکي ۾ ئي ڪونه ٿي آيا‪ ،‬نه ئي َمٿن‬ ‫ين‪ .‬اويل سويل منهن سامهون ملندي‪ ،‬هندو توڙي مسلمان کين ٻانهون‬ ‫ڪا اک ُٻڏندي ُه ِ‬ ‫َٻڌي‪ ،‬ڪنڌ ُجهڪائي‪ُ ،‬مجرو صاحب وارو سالم چوندا هيا‪ ،‬ته موٽ ۾ سوڍا صرف ڪنڌ‬ ‫ُڌوڻي ُمجري جو جواب ڏيندا هيا‪،‬‬

‫‪273‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫حويليَء وارن مان ڪمل سنگھ سوڍي ۽ چيئرمين چندن سنگھ جي وڏي بلي ڀائي هوندي‬ ‫هئي‪ ،‬ڪمل سنگھ جو والد وينجهراج سنگھ ته ايڏي هلندي پڄنديَء وارو هوندو هيو جو‬ ‫انگريز فيل مست به کيس چيلھ سان ڪرپان ٻڌي گهمڻ جو پروانو جاري ڪري ڇڏيو هيو‪.‬‬ ‫ڪرن جي َ‬ ‫هنن راجپوت َٺ ُ‬ ‫ڪٽ ِيل ۽ سخت جان هجڻ جا ڪيئي قصا‪ ،‬صدين کان وٺي اڄ‬ ‫تائين امرڪوٽ ۽ ڇور جي هوائن ۾ َرقصان آهن‪ُ .‬ٻڌو هيم ته امرڪوٽ جي سڃاڻپ سوڍن‬ ‫جي سورهيائپ جي تاريخي حوالن سان گڏوگڏ‪ ،‬اڳوڻي النٻي تالُء ۽ هاڻوڪي النٻي گرائونڊ‬ ‫جي ڪنڌيَء تي شهيد گجو راڻي جي مزار به آهي‪ ،‬امراڻي جا ماڻهو چوندا هيا ته گجو‬ ‫راڻو‪ ،‬اصل ۾ گجيسنگھ َٺ ُ‬ ‫ڪر هيو ۽ پوِء مسلمان ٿيو‪ ،‬ته سندس عزيز راجپوتن کان هڪ‬ ‫سوڍي جو مذهب مٽائي مسلمان ٿيڻ َسٺو ڪونه ٿيو‪ ، .‬ان ڪري کيس امرڪوٽ جي قلعي‬ ‫۾ شهيد ڪيو هيائون‪ .‬حويليَء جي رهاڪو گهڻا وڏڙا چوندا وتندا هيا ته شهيد ذوالفقار‬ ‫علي ڀٽي جي والدھ به هن ڳوٺ جي بجيرياڻي هئي‪ ،‬چوندا هيا ته اهي َبجير‪ ،‬حويليَء جي‬ ‫سوڍي گالب سنگھ جا نوڪر هيا‪ ،‬جڏهن سر شاهنواز ڀٽو‪ ،‬راڻا جاگير ۾ راڻي رتن سنگھ‬ ‫جو مهمان ٿي آيو هيو‪ ،‬تڏهن اها شادي ڪري موٽيو هيو‪ ،‬ماڻهو اهو به چوندا هيا ته راڻي‬ ‫چندر سنگھ جا شهيد ڀٽي جي خاندان سان ان ڪري ئي گهرا واسطا هوندا هيا‪ .‬خود راڻو‬ ‫صاحب‪ ،‬پاڻ به شهيد بينظير کي ڍاٽڪيَء ۾ مانهنجي ِڏيڪري چوندو هيو‪ .‬شهيد ڀٽي جي‬ ‫ڪنهن لکت ۾اهو پڙهيو هيم ته ُڀٽن جي خاندان ۾ سندس والدھ کي گهٽ ذات جو‬ ‫سمجهي‪ ،‬اها عزت ۽ احترام ڪونه ڏنو ويندو هيو‪ ،‬جيڪو سر شاهنواز جي گهر واريَء‬ ‫جو ُهئڻ گهرجي ها‪.‬‬ ‫خير تاريخ جي تي کان بِنهي ڪورا ماڻهو هوندي‪ ،‬انهي جنجهٽ ۾ پوڻ بجاِء‪ ،‬پاڻ هلون‬ ‫ٿا اڳتي راجپوتن جي يادگيرين ۾‪ ،‬سو هي راجپوت سوڍا پنهنجي ريتن۽ رسمن ۾ انتهائي‬ ‫سخت۽ انهن تي سختيَء سان عمل جا پابند هوندا هيا‪ ،‬منجهن پردي جو تمام گهڻو رواج‬ ‫هيو‪ ،‬وڏيَء ڄمار جون ُ‬ ‫مايون ته پري رهيون‪ ،‬پر هنن جي معصوم نينگريَء کي به ڪڏهن‬ ‫ڪنهن ماڻهوَء گهر کان ٻاهر ڪونه ڏٺو هيو‪ .‬مرد ماڻهو صبح جو گهرن کان نڪري َٻنيون‬ ‫ٻارا ُگهمي‪ ،‬زماني جا ڪم ڪاريون الهي‪ ،‬اوتاري ۾ ايندا هيا‪ ،‬ته سڄو ڏينهن ڪچهريون‬ ‫ڪرڻ ۾ ۽ آفيم ڳاري پيئڻ ۾ گذري ويندو ُهين‪ .‬اوتاري ۾ آئي وئي کي پيا آفيم کارائيندا۽‬ ‫ڳاري پياريندا هيا‪ .‬سندن گهرن جو ڪم ڪار ڪندڙ نوڪرن ۽ نوڪرياڻين کي ماڻهو‬ ‫توڙي سوڍا پاڻ به بجير چوندا هيا‪ .‬حويليَء جي سوڍن مان ڪمل سنگھ ئي هڪڙو‬ ‫اهڙوصوفي منش ماڻهو هوندو هيو‪ ،‬جيڪو مسلمانن سان اسالم عليڪم ڪري ملندو‬ ‫‪274‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو‪ ،‬ته هندن سان رام رام ڪري‪ .‬۽ گڏوگڏ صوفين جي طريقي موجب هرهڪ کي ٻانهون‬ ‫ٻڌي‪ ،‬ابا‪ ،‬ٻچا چوندو وتندو هيو‪ .‬نه ته خلق چوندي هئي ته گهڻا تڻا سوڍا‪ ،‬نيرانو ڪنهن‬ ‫مسلمان جو منهن ڏسڻ کان به لنوائيندا هيا‪ .‬پوري پني قد جو‪ ،‬سفيد ململ جو پٽڪو ٻڌندڙ‬ ‫ڪمل سنگھ‪ ،‬النگوٽواهڙي ته خوبصورت انداز ۾ ٻڌندو هيو جو ڪير به َلکي ڪونه‬ ‫سگهندو هيو ته کيس النگوٽو ٻڌل آهي يا شلوار پاتل آهي‪ .‬ساڻس واسطو‪ ،‬سندس پٽ فتح‬ ‫سنگھ کي پڙهڻ الِء آمريڪا موڪلڻ وقت ويزا الِء گهربل بينڪ جي ڪاغذن ڀيري پيو‪،‬‬ ‫جن الِء هو روزانو صبح ساڻ اچي بينڪ مينيجر نسيم قائمخانيَء جي سامهون ويهي‪،‬‬ ‫سندس هوائي ڳالھين تي واھ سائين واھ ڪري‪ ،‬تاڙيون مالئي‪ ،‬شام جو ُمنهن الهي واپس‬ ‫روانو ٿيندو هيو‪ .‬ڳچ ڏينهن اهو لقاُء ڏسڻ بعد نيٺ کيس ڦِڪي کِل کِلندي ۽ هوائي خبرن‬ ‫تاڙيون مالئيندي ڏسي‪ ،‬هڪڙي ڏينهن دل جهلي کانئس اڪيالئيَء ُ‬ ‫۾پڇي ويٺس ته‪،‬‬ ‫تي ِ‬ ‫ڪاڪا توهان روزانو اچي‪ ،‬نسيم سان مارواڙيون ۽ ڍاٽڪيون ڳالهائي‪ ،‬هوائي ڳالهين تي‬ ‫تاڙيون مالئي هليا ٿا وڃو‪ ،‬آخر ڇو“؟‬ ‫ڪاڪو ڪمل سنگھ ته ڪو َٻريو ويٺو هيو‪ ،‬هڪ ڊگهو ۽ ٿڌو ساھ ڀرڻ سان اصل ڦِسي‬ ‫پيو‪ ،‬اسان جي صاحب ۾ ڦاٿل نه ٿيندڙ جائزڪم ڏکويل انداز ۾چئي ٻڌايائين‪ .‬چٽو ياد اٿم‬ ‫ته ان ويل چيو هيومانس‪ ،‬ڪاڪا‪ ،‬هن کان جائز ڪم وٺڻ الِء هيترا حيال هالئڻ بعد ته پڪ‬ ‫ٿي هوندئي‪ ،‬ته هي ڌاريا ماڻهو نٿا چاهين ته اسان اصلي سنڌين ۽ ڌرتيَء جي وارثن جا ٻار‬ ‫ُسٺن ادارن ۾ پڙهن‪ .‬پوِء سندس جائز ڪم‪ ،‬بينڪ جي تڏهوڪي گارڊ ۽ هاڻوڪي مينيجر‬ ‫ميرمحمد ڀنڀري جي مدد سان ڪري‪ ،‬لفافوکيس ڏيندي چيو هيم‪ ،‬ڪاڪا‪ ،‬هي لفافو وڃي‬ ‫آمريڪا جي سفارتخاني ۾ ڏي‪ .‬ايئن اسان جي معمولي مدد سان اهو فتح سنگھ وڃي‬ ‫آمريڪا پهتو۽ ٻڌو اٿئون ته اڄڪلھ اتي جو وڏو ڊاڪٽر آهي‪.‬‬ ‫سوانهيَء ننڍڙيَء مدد‪ ،‬ڪمل سنگھ جي دل ۾مون الِء نرم گوشو پيدا ڪيو‪ .‬۽ ڪڏهن‬ ‫ڪڏهن سندس اوتاري تي وڃڻ لڳس‪ ،‬علم ۽ ڏاهپ جي هن ڀنڊار شخص سان وڏيون وڏيون‬ ‫ڪچهريون ڪرڻ لڳس‪ .‬چٽوياد اٿم ته هڪ ڀيري کانئس نياڻين جي نه پڙهائڻ ۽ پرديس ۾‬ ‫پرڻائڻ وارو نه ُپڇڻ جهڙوسوال ُپڇي ويٺس‪ .‬اهڙي اوچتي ۽ ڏکئي سوال تي سندس اکين‬ ‫جي ُ‬ ‫ڪنڊن کي ُپسندو ڏٺم‪ .‬گهرو ٿڌو ساھ ڀريندي چيائين‪ ،‬ٻچا‪ِ ،‬ڏس ته هيترو پردوٿا‬ ‫ڪريون‪ ،‬ان ڪري نياڻين جي تعليم جو سوال ته اجايو آهي‪ ،‬پر نياڻين کي پرديس ۾‬ ‫پرڻائڻ الِء عرض ته اسين راجپوتن جي سوڍا ُنک سان واسطو رکون ٿا‪ ،‬ان ڪري رشتا‬ ‫هميشه سوڍن جي ٻين ُنکن يعني ڀاٽي ۽سيکاوت وغيرھ ۾ ڪندا آهيون‪ ،‬اسان جي ريت‬ ‫‪275‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫آهي ته جتي ٿورو به رت جو رشتو هوندو‪ ،‬اتي سڱ نه ڏينداسين نه وٺنداسين‪ .‬جيئن ته‬ ‫ورهاڱي بعد سنڌ ۾ جيڪي به َٺ ُ‬ ‫ڪر بچيا آهن‪ ،‬اهي تقريبن سڀئي هڪڙيَء ئي ُنک جا‬ ‫يعني سوڍا آهيون‪ ،‬ان ڪري نياڻيون ۽ ُپٽ پرڻائڻ الِء‪ ،‬اسان کي هندستان ڏانهن وڃڻو‬ ‫پوندو آهي‪ .‬اتي وري اهو ظلم آهي جو نياڻيَء کي سينگاري ويس وڳا ۽ زيور پارائي‬ ‫ناناڻي گهر ۾ ويهاريندا آهيون‪ ،‬اتي غير ته نه پر ڪيئي هندستاني راجپوت‪ ،‬ڀاٽي۽سيکاوت‬ ‫يا ٻين ُنکن جا‪ ،‬اسان جي نياڻي ۽ ان کي ملندڙ ڏاج ڏسڻ ايندا آهن‪ ،‬ڪي ڏاج مان ڪهڙا‬ ‫عيب ڪڍندا آهن ته ڪي وري ڪهڙا‪ .‬ڪي وري وڏيون وڏيون گهرجون ڪندا آهن‪ ،‬اسين‬ ‫ڌيَء جا پيُء مجبورن اڳلن جون سڀ گهرجون زر۽ زمينون وڪڻي به پوريون ڪندا آهيون‪.‬‬ ‫اتي پنهنجي سنڌ ۽ سنڌ ۾ اسان جي عزت ۽ مان مرتبي کي ياد ڪري ُ‬ ‫هنجون به هاريندا‬ ‫آهيون‪ .‬ورهاڱي کان اڳ ته ڪا روڪ ٽوڪ نه هوندي هئي‪ ،‬گهر گهاٽ۽ ڳوٺ راڄ‪ِ ،‬ڏسي‬ ‫وائسي پوِء مِٽيون مائٽيون ڪندا هياسون‪ ،‬هاڻ ته ورهاڱي ٿيڻ بعد ٿوري ُمدي جي ويزا‬ ‫ٽائيم ۾ سڀ بار الهي واپس موٽڻو ٿو هجي‪ .‬ان ڪري نياڻيون ُميون سهسائي واپس‬ ‫ورون ٿا‪ُ .‬مئن سان وري ڪهڙا ميال؟ اها ڌيئرن ۽ پيئرن جي آخري مالقات هجي ٿي‪ .‬سوچي‬ ‫سگهين ٿو ته ان وقت ڪيڏو به ڪٺور ماڻهو هجي ِجهڄي ڪونه پوندو هوندو‪!.‬؟ ڪاڪي‬ ‫ڪمل سنگھ سان ريتن رسمن‪ ،‬اٿڻين ويهڻين تي انيڪ ڪچهريون ٿينديون هيون‪ ،‬جيڪر‬ ‫سڀ ساري ويهي لکجن ته ڪتاب ڀرجي وڃن‪.‬‬ ‫سرڳواسي ڪامريڊ گوپال سنگھ‪ ،‬اکيراج سنگھ ڳوٺ جو رهاڪو ۽اسان جو ڪامريڊيَء‬ ‫وارن ڏينهن جو يار هوندو هيو‪ ،‬هلندي مهل کاٻي ٻانهن جي وڏي لوڏ هوندي هيس‪ ،‬عجيب‬ ‫۽ مخصوص انداز واريَء هن لوڏ سان هلندي‪ ،‬ڪامريڊ پريان کان پڌرو هوندو هيو‪ .‬هو‬ ‫تمام وڏي آواز ۾ ڳالهائيندو هيو‪ ،‬امرڪوٽ يا ڇور جي جنهن به گهٽيَء مان گذرندو هيو‬ ‫ته وڏي واڪ سڀني سان کيڪارون ڪندو۽ حال احوال ڏيندو هلندو ويندو هيو‪ ،‬تڏهن گهرن‬ ‫۽ دڪانن ۾ ويٺل خلق کي خبر پئجي ويندي هئي ته گوپال سنگھ ملڪ ۾ لٿل آهي‪.‬‬ ‫سرڳواسي جتي به ملندو‪ ،‬جڏهن به ملندو‪ ،‬ڪير به پڇندس ”ڪامريڊ اڄڪلھ ڇا پيو ڪرين؟‬ ‫ڪي َ‬ ‫ته ٺھ پھ ڍاٽڪيَء ۾وراڻيندو‪ ،‬عوام ِري خدمت پيا َ‬ ‫ڪرسان‪.‬‬ ‫ڪران‪ ،‬ٻِيجو َوڙي ِ‬ ‫ِ‬ ‫سڻوهيَء جي سوڍن ۾ به ڀانئيان ٿو ته هڪڙو ڪمل سنگھ به هوندو هيو‪ ،‬جنهن وٽ هڪڙي‬ ‫رات مهمان ٿي‪ ،‬وڃي ماني کاڌي هيم‪ ،‬زندگيَء ۾ پهريون ڀيرو رات جو مانيَء ۽ ٻوڙ سان‬ ‫َ‬ ‫سي به کڻي آيا هيا‪ ،‬اسان ڪڏهن رات جو ڪنهن کي لسي پيئندي به ڪونه ڏٺو هيو ۽‬ ‫گڏ ل ِ‬ ‫نه ئي اهڙو رواج به هيو‪ ،‬آنا ڪاني ڪندي به زوريَء گالس ڀري ڏنائون‪ ،‬اکيون پوري پيئڻ‬ ‫‪276‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي ڪيم‪ ،‬پيتم ڇا‪ ،‬اصل هينئين ۾ لهندي وئي‪ ،‬هڪڙو‪ ،‬ٻيو‪ ،‬ٽيون گالس ڌڙاڌڙ پي‬ ‫ويس‪ .‬اڇو جيرو وجهي‪ ،‬باھ تي ڪاڙهي‪ ،‬ٺاريل اها لسي اڄ تائين نٿي وسريم‪ .‬جيترو وقت‬ ‫به اتي ُهيس‪ ،‬سانجهيَء ٽاڻي سڻوهيَء وٽان گذرندي‪ ،‬نڪ جو پڪو ٿي‪ ،‬اها لسي ُگهري‬ ‫پيئندو هيس‪ .‬ساڳئي ڳوٺ ۾ هڪڙو سيطو سنگھ هوندو هيو‪ ،‬سادڙو ۽ سٻوجھ سڀني‬ ‫هيراڦيرين کان آجو‪ ،‬هوائي قصن تي گهڻو زور ڏيندو هيو‪ ،‬جڏهن شناختي ڪارڊ ٿي ٺهيا‬ ‫ته‪ ،‬مڙس وڃي قطار ۾ بيٺو‪،‬‬ ‫پڇڻ واري نالو پڇيس‪ ،‬وراڻيائين‪ ،‬سيطو سنگھ‪ .‬اڳلي چيس سيطو سنگھ يا سيطان‬ ‫سنگھ‪.‬؟ وراڻيائين سيطان سنگھ‪ .‬اڳلي همراھ به ٺوڪي ڪارڊ ۾ لکي ڇڏيو‪ ،‬شيطان سنگھ‪.‬‬ ‫هيڏانهن هن درويش کي اها خبر ئي ڪونه پئي ته ڪهڙي ِڏنگي ُمڙس جو نالو مٿس پئجي‬ ‫ويو آهي‪ .‬جڏهن سرڪاري ڪاروهنوار سان منهنجي َو ِر چڙهيو ته شناختي ڪارڊ تي نالو‬ ‫پڙهي دنگ رهجي ويس‪ .‬هوريان هوريان چيومانس شيطان سنگھ‪ ،‬دوستي رکندين؟ شيطان‬ ‫سنگھ به ڪو ٻاڙيل هيو‪ ،‬وراڻيائين دوستي ڇاجي‪ ،‬پاڻ ته اڄ کان پوِء ڀائر آهيون ڀائر‪ .‬۽‬ ‫پوِء شام جي ويلي ڇور جي گهٽين ۾ ماڻهو شر ۽ شيطان کي هٿ هٿ ۾ ڏيئي‪ ،‬گڏ هلندي‬ ‫ڏسي‪ ،‬آڱريون کڻي چوندا هيا ته‪ ،‬ڏسو ڪيئن‪ ،‬هڪ ٻئي کي ڳولي لڌو اٿن!!!‪ .‬ٻڌو اٿم ته‬ ‫اهو شيطان سنگھ اڃان سڻوهيَء ۾ آهي‪ ،‬رب ڪر شال ٻچڙن سوڌو خوش هجي‪.‬‬ ‫گوپال سنگھ ۽ ڪمل سنگھ جي ڳالهين تان ياد آيم‪ ،‬ته ميان نوازشريف جي دور ۾ هندن‬ ‫جي مالي سهائتا جي نالي سان قومي اسيمبليَء جا هندو ميمبر‪ ،‬غريبن کي ُسکيو الِء‬ ‫ڪروڙن جا ڊرافٽ آڻيندا هيا‪ ،‬انهيَء سهائتا جي سانگي سان تڏهوڪن قومي اسيمبليَء‬ ‫جي ميمبرن جا گهڻا تڻا خدمتگار ڪک پتيَء مان لک پتي ٿي‪ ،‬صوبائيَء جواليڪشنون‬ ‫وڙهندي ڏٺاسون‪ ،‬پر گوپال سنگھ جهڙو تتڙينگ هيو‪ ،‬جڏهن وطن جا وڻ ڇڏي اڪيلي پٽ‬ ‫وٽ ساھ ڏيڻ الِء هندستان ويو تڏهن تائين تهڙو ئي تتڙينگ رهيو‪.‬‬ ‫تن ڏينهين نئون نئون عمرڪوٽ آيو هجان‪ ،‬اڃان ڪنهن راجپوت سوڍي سان پالو ڪونه‬ ‫پيو هجيم‪ .‬جو هڪڙي ڀيري راڻي چندرسنگھ جي ڀاُء اندر سنگھ جو فون آيو‪ .‬هن ُجوِء جا‬ ‫جملي سوڍا‪ ،‬پنهنجي تر ۾ َوسين لڳي ماڻهن سان ڍاٽڪيَء ۾ ڳالهائيندا هيا‪ ،‬اڳلو سمجهي‬ ‫گيو ايندا‪.‬‬ ‫يانه سمجهي‪ ،‬ڀلي ته جواب سنڌيَء يا اردو ۾ ڏيندو اچي‪ ،‬پر سوڍا ڍاٽڪيَء کي ُٻن ِ‬ ‫سو ڳالھ پئي ڪيم‪ ،‬اندر سنگھ جي فون جي‪ ،‬مون سان به ڍاٽڪيَء ۾ ئي ڳالهاڻو‪ .‬ڀلو‬ ‫ٿئي وڏڙن جو جن سڄي ڄمار مينگهواڙن جي ڳوٺ ۾ گذاري‪ ،‬ان ڪري ڍاٽڪي فر فر‬ ‫ڳالهائيندو هيس‪ .‬ٻروچ کي ڍاٽڪي ڳالهائيندو ٻڌي‪ ،‬سوڍو وڌيڪ خوش ٿيو‪ .‬ڪجھ ڪم‬ ‫‪277‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪار ڏسيائين‪ ،‬گڏوگڏ ٻروچڪي غيرت ۽ همت جو به حوالو ڏيندو ويو‪ ،‬۽ بس وري ڪڏهن‬ ‫ڪونه مليو‪ ،‬نه ئي وري ڪڏهن ڳالھ ٿي‪.‬‬ ‫هڪ ڀيري راڻو چندر سنگھ ٿري هِ ُ‬ ‫ندن کي پنهنجي هٿن سان مالي مدد ڏيڻ الِء اسالم آباد‬ ‫مان چڱو موچارو ڊرافٽ‪ ،‬حبيب بينڪ عمرڪوٽ تي ٺهرائي آيو هيو‪ ،‬تن ڏينهين نئون‬ ‫نئون عمرڪوٽ آيو هجان‪ .‬هڪ ڏينهن معمول موجب شام ويلي بينڪ بند ڪري ٻئي‬ ‫ڏينهن جي سرڪاري موڪل سبب ڳوٺ هلياوياسين‪ .‬راڻو صاحب سج لٿي مهل عمرڪوٽ‬ ‫پهتو هيو ۽ ان مهل ئي گوپال سنگھ کي بينڪ موڪليائين ته وڃي ڊرافٽ جي رقم وٺي‬ ‫اچ ته صبح جو ٿر ۾ هلي ورهائي اچون‪ .‬گوپال سنگھ جڏهن بينڪ بند ڏٺي ته کيس فون‬ ‫تي اطالع ڏنائين‪ ،‬راڻي صاحب نه ڪئي هم نه تم ۽ ڊپٽي ڪمشنر کي فون ڪري حڪم‬ ‫ڏنائين ته هينئر جو هينئر بينڪ کوالئي رقم جو بندوبست ڪري ڏئي‪ .‬اعجاز منگي ان‬ ‫وقت عمرڪوٽ جو ڊپٽي ڪمشنر هيو‪ ،‬سمجهدار ماڻهو به هيو‪ ،‬خبر به هيس ته صبحاڻي‬ ‫موڪل آهي‪ ،‬مينجر توڙي اسٽاف پنهنجي پنهنجي ڳوٺ هوندا‪ .‬ان هوندي به منهنجا ڏس‬ ‫پتا ُپڇائي مير پورخاص جي ڊپٽي ڪمشنر کي فون ڪري چيائين ته مان ڊپٽي ڪمشنر‬ ‫عمرڪوٽ سان فون تي ڳالهايان‪ .‬تنهن زماني ۾ موبائل فون ڪونه هوندا هيا‪ ،‬اسان جي‬ ‫حد جو ٿاڻو پراڻي ميرپور هوندو هيو‪ .‬رات جا ڏه کن ٿيا هوندا جو پراڻي ميرپور جي‬ ‫موبائل ايس ايڇ او سميت مون کي ڳوليندي اچي پهتي‪ .‬سمورو ڳوٺ پريشان ٿي ويو‪،‬‬ ‫ڇو جو ڳوٺ ۾امن ۽ شانتي ايتري هوندي هئي جو ڪڏهن ڪا پوليس ڪونه آئي هئي‪.‬‬ ‫صوبيدار به اهڙو ته ڏاهو‪ ،‬اڪابر۽ عقلمند هيو جو ضد ڪري بيهي رهيو ته هينئرئي موبائل‬ ‫۾ هلي شهر مان ڊي سيَء سان ڳالهاِء‪ .‬اڳيان آئون به ضد ڪري بيهي رهيس ته آئون ڪو‬ ‫چور ته ناهيان جو موبائل ۾ پويان ويهي وڃان‪ .‬تو پنهنجو ڪم ڪيو‪ ،‬مون کي نياپو مليو‪،‬‬ ‫هاڻ تون وڃي ُڌر ڌڻين کي ٻڌائي ڇڏ ته هيَء ورندي ملي اٿم‪ .‬پوليس ته وئي هلي پر‬ ‫پريشانيَء ۾ مون سميت گهر جي جملي ڀاتين کي رات جو ننڊ نه آئي‪ .‬صبح ٿي ته سوچيم‬ ‫ته ميرپورخاص مان وڃي ڊپٽي ڪمشنر سان فون تي ڳالهايان‪ .‬بسن ۾ ڌڪ کائي جڏهن‬ ‫ميرپورخاص پهچي ساڻس فون تي ڳالهايم ته اعجاز منگيَء پريشانيَء مان چيو ادا تنهنجي‬ ‫مجبوري پنهنجي جاِء تي‪ ،‬پر هن ”راجپوت سوڍي“ کي ڪير سمجهائي ته موڪل جي‬ ‫ڏينهن هئڻ ڪري بينڪ ڪونه کلندي‪ ،‬تون مهرباني ڪري ڪا ٽيڪسي به ڪري هتي پهچ‬ ‫ته منهنجي به جان آجي ٿئي‪.‬‬

‫‪278‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫راڻي چندر سنگھ جي طبيعت بابت مونکي ڪجھ ڏينهن اڳ۾ هڪڙي دوست ٻڌايو هيو‪،‬‬ ‫جيڪو تازو ئي يو بي ايل جو مينجر ٿي‪ ،‬راڻي صاحب کان ڊپازٽ وٺڻ الِء سندس بنگلي‬ ‫تي ويو هيو ۽ کيس چاچا چئي پنهنجو تعارف ڪرايو هيائين‪ .‬هن پاران چاچا چوڻ تي‪،‬‬ ‫راڻي صاحب پهريائين ته ڀر ۾ ويٺل ُپٽ حمير سنگھ ۽ ڀائيٽي راجوير سنگھ کان سوال‬ ‫ڪيو‪ ،‬ته منهنجو اهڙو به ڪو ڀاُء آهي ڇا جنهن کي توهان نه سڃاڻيندا هجو؟ ٻنهي پاران‬ ‫انڪار ڪرڻ کان پوِء ويٺل ماڻهن کان پڇيائين ۽ سڀني پاران انڪار تي‪ ،‬هن فوري طور‬ ‫يو بي ايل جي صدر کي فون ماليو‪ ،‬اهو ته ڀلو ٿيو مينيجر جو يو بي ايل جو صدر فون‬ ‫تي نه مليو‪ ،‬نه ته هن جو ڪم لهي وڃي ها‪ .‬هوڏانهن مينيجر پريشان ٿي ويو ته هن کان‬ ‫ڪهڙي غلطي ٿي جو نوڙ ڪنڌ ۾ پيو پوي‪ ،‬همراھ ماٺڙي ڪري کِسڪيو‪ .‬ڪجھ وقت بعد‬ ‫ڪنهن ٻڌايس ته تون ذات جو خاصخيلي آهين ۽ َٺ ُ‬ ‫ڪر‪ ،‬خاصخيلين کي بجير چئي نوڪرن‬ ‫وارو ڪم وٺندا آهن‪ ،‬تنهنجو کيس چاچا چوڻ هن جي راجپوتيَء کي گار محسوس ٿي‪،‬‬ ‫تڏهن ايترو گرم ٿيو‪ .‬سو ان ڊپ سبب آئون به ٽيڪسي ڪري پهتس‪ ،‬بينڪ عملو گهرائي‬ ‫ڊرافٽ پاس ڪري رقم گوپال سنگھ کي هٿ ۾ ڏيندي چيم ته توهان مون کي پوليس‬ ‫معرفت گهرائي منهنجي بيعزتي ڪئي آهي‪ .‬ان جو حساب ڪتاب ٿيڻ گهرجي‪ .‬گوپال‬ ‫سنگھ جيتو ڻيڪ پراڻو ڪامريڊ هيو ۽ اسان جو يار به هيو‪ ،‬ته به کانئس منهنجو جملو‬ ‫هضم نه ٿيو۽ ٻاهر وڃي راڻي صاحب کي فون ڪري منهنجي ڪاوڙ بابت ٻڌائي آيو‪ .‬گهڙي‬ ‫نه گذري جو راڻي صاحب جو بينڪ ۾ فون آيو ۽ مون کي ڍاٽڪيَء ۾ حڪم واري انداز‬ ‫ُ‬ ‫ڪوٽڙي تي آ‪ .‬راڻو صاحب‬ ‫انهنجي‬ ‫گوپيئي ڀيڙو َم‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫۾ چيائين ته مينيجر تون هِيڻا رو هِيڻا ِ‬ ‫گوپال سنگھ کي پيار مان گوپيو چوندو هيو‪ .‬هاڻي منهنجي حالت ڏسڻ وٽان هجي‪ ،‬سوچيم‬ ‫شايد ڪامريڊ ئي ٻاهر وڃي ڪي مرچ مصالحا مالئي ٻڌاياهوندا‪ .‬گوپال سنگھ کان پڇيم‬ ‫ته هن به ڇاتي ٺوڪي چيو‪ ،‬ها مون کيس سڀڪجھ ٻڌائي ڇڏيو آهي‪ .‬ان ويل ٽنگون ڏڪڻ‬ ‫شروع ٿيم‪ ،‬هاڻي االئي ڇا ٿيندو؟ گوپال سنگھ سان علي نواز واري ڳالھ ڪيم ته چيائين‪،‬‬ ‫چريا!! ٻروچ‪ُ ،‬هو خاصخيلي هيو تون ٻروچ آهين‪ ،‬اسين َٺ ُ‬ ‫ڪر‪ ،‬ٻروچن کي پنهنجو ڀاُء‬ ‫سمجهندا آهيون‪ .‬توسان راڻو صاحب ايئن ڪونه ڳالهائيندو‪ ،‬جيئن علي نواز سان ڳالهايو‬ ‫هيائين‪ .‬سندس پاران دل َٻڌائڻ تي همت ڪري‪ ،‬راڻي صاحب وٽ حاضر ٿيس‪ .‬رسمي خوش‬ ‫خير عافيت کان پوِء سامهون پيل صوفا تي ويهڻ جو اشارو ڪيائين‪ .‬گڏوگڏ ناراض ٿيڻ‬ ‫جو سبب پڇيائين‪ .‬ته همت ڪري ڏڪندڙ زبان سان چيم‪ ،‬سائين اوهين راجپوت آهيو‪ ،‬ته‬ ‫آئون به ٻروچ آهيان‪ ،‬اوهان منهنجي در تي پوليس موڪلي مون کي گهرايو آهي‪ ،‬منهنجي‬ ‫‪279‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڳوٺ جي ماڻهن سمجهيو ته آئون بينڪ مان ڪا چوري ڪري آيو آهيان‪ ,‬ان ڪري پوليس‬ ‫منهنجي پويان آئي آهي‪ ،‬ان جو ڏک ٿيو اٿم‪.‬‬ ‫يڪدم ڍاٽڪيَء چيائين‪ ،‬ٻروچ هائين اسانجي غلطي اهي‪ ،‬هي اوهين اسانجي غلطي رو‬ ‫ڏنڊ ُسڻائو تو ڀران‪.‬‬ ‫آئون اڃان سوچي ئي رهيو هيس ته گوپال سنگھ وچ۾ ٽپ ڏيئي چيو ته راڻا صاحب ڏنڊ‬ ‫۾ ٻروچ جي ڳوٺ ۾ فون لڳرائي ڏيو‪ .‬راڻي صاحب فوري طور پي ٽي سي ايل جي‬ ‫چيئرمين خوشي محمد ڀٽو کي فون ڪري منهنجي ڳوٺ ۾ وي ايڇ ايف جو پي سي او‬ ‫لڳائڻ جو حڪم ڏنو‪ .‬حيرت جي حد اها ٿي جو ايندڙ ٻن ڏينهن ۾ منهنجي گهر ۾ پي سي‬ ‫او لڳي ويو‪ .‬جنهن جي ڊمانڊ نوٽ کان وٺي‪ ،‬ٻيا جملي اخراجات االئي ڪنهن ڀريا‪ ،‬مون‬ ‫کي ڳوٺان فون ڪري ٻڌايو ويو ته هي منهنجي گهر جو نمبر آهي‪.‬‬ ‫موجودھ راڻي‪ ،‬حمير سنگھ سان کوڙ ساريون ڪچهريون ٿينديون هيون‪ ،‬سادگيَء جو مثالي‬ ‫نمونو هوندو هيو‪ ،‬پاڻ ئي هلي اچي بينڪ ۾ ڪچهريون ڪري ويندو هيو‪ ،‬سندس سوٽ‬ ‫راجويرسنگھ‪ ،‬سان ته چـڱي موچاري دوستي ٿي وئي هئي‪ .‬جڏهن به ايندو هيو ته ڪالڪن‬ ‫جا ڪالڪ ويٺو هوندو هيو‪ ،‬سياست جي موضوع تي وڏا وڏا بحث ڪندو هيو‪ ،‬پوئين دور‬ ‫۾ صوبائي اسيمبليَء جو ميمبر به ٿيو‪ ،‬هاڻ ته االئي سڃاڻي به يا نه؟ بحرحال ڪجھ به‬ ‫هجي امراڻي جي آس پاس جي سوڍن جو اڳيون اوج هاڻي نه رهيو آهي ۽ بدلجندڙ سياسي‪،‬‬ ‫سماجي‪ ،‬معاشي۽ معاشرتي حالتن ۾ وري سندن ساڳي اوج اچڻي به ناهي‪ .‬اهي قصا هاڻ‬ ‫صرف ۽ صرف ماضيَء جون يادون رهجي ويندا‪ .‬هاڻ جڏهن به امراڻي وڃڻ ٿئي ٿو ته‬ ‫امراڻي جي انهن ُجنگ جوانن کي ساري ٿڌي آھ نڪريو وڃي ٿي ۽ لطيف سرڪار جي‬ ‫هيَء سٽ ياد اچيو وڃيم‪.‬‬ ‫نه سي وونئڻ وڻن ۾‪ ،‬نه سي ڪاتياريون‪،‬‬ ‫َپسيو بازارون‪ ،‬هينئڙو مون لوڻ ٿئي‪.‬‬ ‫الرحيم ٽرانسپورٽ سروس جو مالڪ الل محمد آريسر‪ ،‬هاء اسڪول ڇور جو هيڊ ماستر‬ ‫هئڻ سان گڏ‪ ،‬زميندار ۽ پيپلز پارٽيَء جو همدرد به هيو‪ ،‬ايئن کڻي چئجي ته ڇور جي پيپلز‬ ‫پارٽي هيو ئي الل محمد آريسر‪ ،‬ته به ڀانيان ٿو ته انهيَء ۾ڪو وڌاُء ڪونه ٿيندو‪ .‬يا ايئن‬ ‫کڻي چئجي ته ڇور جو شهر آباد ئي الل محمد آريسر جي نياز سان هيو ته ان ۾ ڪوبه‬ ‫وڌاُء ڪونه ٿيندو‪ .‬سموري شهر جا ماڻهو وٽس صالح ثواب الِء ايندا هيا‪ .‬شهر جوهرهڪ‬ ‫ماڻهوکيس سائين ڪري سڏيندو هيو‪ .‬وڏي ڳالھ ته انهن ۾ جماعتي جوان به شامل هوندا‬ ‫‪280‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيا‪ .‬سائين الل محمد ٻه شاديون ڪيون هيون‪ .‬پهرين ڏاڏي پوٽي ۽ ٻي حيدرآباد جي اردو‬ ‫ڳالهائڻ واري هئي‪ .‬سندس ٻي گھر واري ٻارن سميت حيدرآباد ۾ رهندي هئي‪ .‬سندس ٻئي‬ ‫وڏا پٽ ڪاروبار ۽ زمينداريَء ۾ تمام گهٽ چاھ رکندا هيا‪ .‬تنهن ڪري سندس ڀائيٽا نظر‬ ‫محمد ۽ عطامحمد گھڻو تڻو ڪاروبار سنڀاليندا هيا‪ .‬نئين شهر ۾ مون الِء رهائش جو‬ ‫مسئلو هيو‪ .‬ان ڪري پهرئين ڏينهن ئي سائين الل محمد مون کي پنهنجي اوطاق آڇي‪.‬‬ ‫جتي عارضي طور رهڻ لڳس‪ .‬ٿر جي گيٽ وي هئڻ ڪري سندس اوطاق ۾ ٿر جي مختلف‬ ‫عالئقن جا مسافر ماڻهو ايندا هيا‪ .‬جن سان ڪچهريون ٿينديون رهنديون هيون‪ .‬منجهن‬ ‫ُسگھڙائپ ۽ دانائپ ڀريل هوندي هئي‪ .‬انهن مان ڳوٺ ٻانڌو جو رهاڪو مرحوم وڏيرو‬ ‫عبدالحميد سميجو به هڪ هيو‪ .‬جنهن سان وڏيون وڏيون ڪچهريون ٿينديون رهنديون‬ ‫هيون‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن ٽيڀري ڀنڀرا ۾ بينڪ جي اسٽاف مير محمد ۽ سندس ڀاُء سلطان وٽ‬ ‫وڃڻ ٿيندو رهندو هيو‪.‬‬ ‫‪ 25‬آگسٽ ‪ 1992‬جو هٿ سان هينڊل گھمائڻ واري ڪاري فون تي ميرپورخاص مان ڪال‬ ‫آئي‪ ،‬اڳيان ڳالهائڻ وارو ڀانئيان ٿو ته تارو ميگهواڙ هيو‪ ،‬ٻڌايو هيائين ته پٽ ڄائو اٿم‪.‬‬ ‫ان خبر تي تمام گهڻو خوش ٿيس‪ ،‬پاڻ اڪيلو هئڻ سبب سوچيندو هيس ته خدا ڪري خادم‬ ‫کي به ڪو ڀاُء هجي!‪ .‬ڏهن سالن جي وڇوٽيَء بعد پٽ ڄائو ته ڏاڍو خوش ٿيس‪ .‬زندگيَء ۾‬ ‫ُ‬ ‫پهريون ڀيرو وڏو خرچ ڪيم‪ ،‬يعني سڄا سارا ڏهه ڪلو لڏون وٺي ڳوٺ پهتو هيس‪.‬‬ ‫مبارڪون ئي مبارڪون هجن‪ .‬ان وقت بابا ۽ امان ياد آيا ته اکڙين مان لڙڪ الرون ڪري‬ ‫هليا‪ .‬انهي پٽ جو نالو به بابا جو ئي يعني اڪبر رکيم‪ .‬اڪبر جي جنم وارو سال منهنجي‬ ‫زندگي جي اهم تبديلين وارو سال ثابت ٿيو‪ .‬جيتوڻيڪ غربت ۽ڏکن جو ماريل هيس‪ ،‬پر‬ ‫ان سال مالي‪ ،‬معاشي ۽ معاشرتي حوالي سان خوشحالي ۽ خوشين منهنجي در تي گھڙي‬ ‫گھڙي د ستڪ پئي ڏني ۽ مسلسل ڏينديون اچن‪ .‬ڊسمبر ڌاران جڏهن اڪبر جو ختنو‬ ‫ڪرائڻ وقت دعوت ڪيم ۽ پنهنجن جملي دوستن کي سڏيم ته اوڙي پاڙي وارا اڪوَء‬ ‫جي پٽ جي ايڏي واسطي کي ڏسي حيران ٿيا‪ .‬گڏوگڏ ڪي ته چڱا موچارا مهانڊا پريشان‬ ‫به ٿيا ۽ ٻن لکن جي جي اندر مبارڪ به ماڻهن الِءحيرت جهڙي هئي‪ .‬ان دعوت ۾ ئي اسان‬ ‫جي زونل چيف شبير سيتائيَء اچي الهور جي ڪنهن سيمينار ۾ حبيب بينڪ جي‬ ‫نمائندگي ڪرڻ جو ليٽر هٿ ۾ ڏنو هيو‪ .‬ان ڪري زندگيَء ۾ پهريون ڀيرو هوائي جهاز‬ ‫جو سفر ڪرڻ الِء تياري ڪئي هيم‪ .‬عمرڪوٽ وارو يار سليم مهر به گڏ هليو هيو‪ ،‬پر‬ ‫پنهنجي خرچ تي‪ .‬حيدرآباد جي هوائي اڏي تان اسان جي فوڪر جهاز جي اڏام الهور کان‬ ‫‪281‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ٿيندي اسالم آباد وڃڻي هئي‪ .‬الهور جي هوائي اڏي تي رام بچومل منهنجو کپري جو يار‬ ‫اسان کي وٺڻ الِء آيو هيو‪ .‬رام بچومل اسان کي انهيَء هوٽل تي پهچايو جتي بينڪ جي‬ ‫پاران انتظام ڪيا ويا هئا‪ .‬پوِء هرروز صبح جو آئون ۽ راٺوڙ بينڪ جي سيمينار ۾ ويندا‬ ‫هياسين ۽ سليم مهر رام جي معرفت الهور جي هيرا منڊيَء ۾ پيو المارا ڏيندو هيو‪.‬‬ ‫جيئن ته منهنجو هوائي جهاز جو اهو پهريون سفر هيو‪ ،‬جنهن الِء پوري حياتيَء ۾ ڪڏهن‬ ‫تصور به ڪونه ڪيو هيم‪ ،‬ته ڪو ان منزل تي پهچندس جو سرڪاري ڪاروهنوار سان‬ ‫مفت ۾ هوائي جهازن ۾ چڙهندس‪ .‬ان ڪر جهاز ۾ ويهندي ئي اکين مان لڙڪ لڙيا هيم‪.‬‬ ‫م ون سمجهيو هيو ته مون اڪيلي سان اها حالت هوندي پر مونکي راٺوڙ ۽ سليم مهر‬ ‫ٻڌايو ته هو به غريبن جا ٻار آهن ۽ ٻئي هڪ ڀيرو اڳ به جهاز جو سفر ڪري چڪا آهن‪. .‬‬ ‫الهور جي انهي سفر ۾ رام مونکي اهو شاهي قلعو خاص طور تي منهنجي فرمائش تي‬ ‫ڏيکارڻ هليو هيو‪ ،‬جنهن جي ٽارچر سيلن ۾حسن ناصر شهيد ٿيو هيو۽ ڄام ساقي اهي‬ ‫عذاب ڀوڳي وريو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ ٽارچر سيل جي ان حصي تي اڃان به جوڌن جو قبضو‬ ‫هيو۽ اسان ان پاسي ته ڪونه وڃي سگهياسون‪ ،‬پر ان عالئقي ۾ گهمندي ڦرندي مونکي‬ ‫هزارين مظلوم نوجوانن جون آهون ۽ دانهون الهور جي فضائن ۾ پڪارن جيان ٻڌڻ ۾‬ ‫پئي آيون‪ .‬اهڙيون بيوس پڪارون جن جو ڪو اوهي واهي نه هجي جن جو ڪو ڌڻي سائين‬ ‫نه هجي‪ .‬پنهنجي پر ۾ مون هزراين بيگناھ ماريل جوڌن جي روحن کي ان قلعي جي آس‬ ‫پاس چڪر ڪاٽيندي ڏٺو هيو‪.‬‬ ‫انهن ڏينهن ۾ رام‪ ،‬مون کي سوزو پارڪ جي رستي تي واگھ بارڊر طرف وٺي ويو هيو‪.‬‬ ‫جيئن جيئن واگھ کي ويجها پئي ٿياسون‪ ،‬تيئن تيئن هندستان ڏانهن ويندڙ ماڻهن جون‬ ‫۽ ٽرڪن جون قطارون ڏسي‪ ،‬بي اختيار رام کان پڇيو هيم ته هي ماڻهو ۽ هي ٽرڪون‬ ‫ڪيڏانهن پيون وڃن؟ هن وراڻيو هيو ته اهي مزدور آهن جيڪي انهن ٽرڪن ۾ لوڊ ٿيل‬ ‫ڀاڄيون‪ ،‬ميوا ۽ ٻيو سامان ٽرڪن مان الهي پرينَء ڀر پڄائيندا‪ .‬ڏينهن گذري ويا‪ ،‬ورهيه‬ ‫گذري ويا‪ ،‬هڪ ڏينهن ڊان اخبار پڙهندي هڪڙي تصوير تي نظر پيم‪ ،‬هيٺان لکيل هيو ته‬ ‫هندستاني مزدور پاڪستاني مزدور کي واگھ جي بارڊر تي پٽاٽن جي ٻوري ڏئي رهيو‬ ‫آهي‪ .‬اها تصوير ڏسندي ئي منهنجو هينئڙو حضرت نيڪڻ فقير نقشبنديَء جي اڀاڳي ديس‪،‬‬ ‫ٿر طرف هليو ويو‪ .‬جتان اڳي راجا جي ريل‪ ،‬هرروز ميرپورخاص کان مونابائو طرف روان‬ ‫دوان هوندي هئي‪ .‬ٿرين جي بقول انهيَء راجا جي ريل جو ڇڪ ڇڪ وارو خوبصورت‬ ‫آواز‪ ،‬ڀِٽن جي گھري خاموشيَء کي چيريندو‪ ،‬عجيب قسم جي موسيقيت پيدا ڪندو ويندو‬ ‫‪282‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو‪ .‬ان راجا جي ريل جي ڪوڪ ُٻڌي‪ ،‬پري پري کان جانور ريل جي ويجهي اسٽيشن‬ ‫طرف ڊوڙندا هيا‪ ،‬ايئين لڳندو هيو ڀانِء کين ڪنهن ڏورانهين سفر تي وڃڻو هجي ۽ متان‬ ‫ريل ُڇٽي نه وڃي‪ .‬حقيقت ۾ اها ريل هزارين جانورن کي باقائدگيَء سان پيئڻ جو پاڻي‬ ‫پهچائيندي هئي‪ .‬جتي اها ريل سوين هزارين جانورن ۽ ماڻهن کي پيئڻ جو پاڻي پهچائيندي‬ ‫هئي‪ .‬اتي هزارن جي تعداد ۾ آس پاس جا ڳوٺاڻا مزدوريون ڪري پنهنجو ۽ پنهنجن ٻچن‬ ‫جو پيٽ گذر ڪندا هيا‪ .‬اها ئي راجا جي ريل ٿر ۾ وسندڙ سوين راجپوت سوڍن جي ُڏور‬ ‫وسندڙ جيسلميري جوڌن سان مِٽيون مائٽيون ڪرڻ جو به سبب بڻجندي هئي‪.‬‬ ‫بئراجي عالئقي ۾ هن ريل جون اسٽيشنون شادي پلي‪ ،‬اڪڙي پٿورو‪ ،‬ڍورو نارو‪ ،‬هاسيسر‪،‬‬ ‫ساڍر‪ ،‬سومرا سر ۽ ڇور شهر جون ننڍيون وڏيون اسٽيشنون هونديون هيون‪ .‬جڏهن ته ٿر‬ ‫۾ نيو ڇور‪ ،‬واصل ٻاُء‪ ،‬پرچي جي ويري‪ ،‬جالوَء جو چوئنرو‪ ،‬هونديون هيون ۽ اڄ به آهن‪.‬‬ ‫۽ اهي خيرن سان ويران ۽ ڀڙڀانگ‪ ،‬پنهنجي ماضيَء جي حسين يادن ۽ حسين ماڻهن جي‬ ‫يادن کي ساري اڄ به اداس آهن‪.‬‬ ‫چون ٿا ته ورهاڱي کان اڳ سنڌ جي وڻج واپار جو اهم ذريعو‪ ،‬راجا جي ريل هوندي هئي‪.‬‬ ‫تڏهن ته اڄ به ڦٽين ٽاڻڻ جا ڦٽل ڪارخانا شادي پلي‪ ،‬پٿورو ۽ ڍورونارو ۾ پنهنجي وقت‬ ‫جي عظيم آثارن جي ِڏک پيا ڏيندا آهن‪ .‬چون ٿا ته تڏهن عمرڪوٽ بجاِء ڇور ۽ نئون ڪوٽ‬ ‫ٿر جا گيٽ وي هوندا هيا‪ .‬۽ ريل جي سهوليت نه هجڻ سبب عمرڪوٽ پنهنجي اصلوڪي‬ ‫حالت وڃائي ويٺو هيو‪ .‬راجا جي ريل جي بئراجي عالئقن کي برباد ته سکر بئراج جي‬ ‫دروازن ڪيو هيو‪ .‬جڏهن ناري کي دروازا لڳا‪ ،‬ناري جي نوابن جي لوڏ ۾ َلهس آئي‪ ،‬رتڙيا‬ ‫چانور گھٽ پوکجڻ لڳا‪ .‬راجا جي ريل جي ذريعي ماڻهن جي توڙي ماڻهن جي فصلن جي‬ ‫پهچ خواجا اجمير تائين هوندي هئي‪ .‬ايئن ڪيئي خاندان هتان لڏي ُهتي آباد ٿيندا هيا ۽‬ ‫مِٽيون مائٽيون ٿينديون هيون‪ .‬سوڍن راجپوتن کان سواِء انڙ آباد جي عبدالواحد آريسر‬ ‫کان وٺي الل محمد آريسر جون مِٽيون مائٽيون ُهن ڀر هونديون هيون‪ .‬اڄ به حويليَء جو‬ ‫ڪاڪو ڪمل سنگھ سوڍو ُهن ڀر پرڻايل نياڻين کي ساري ٿڌا ساھ ڀري ٿو‪ .‬ته هوَء مالهو‬ ‫ڀيلڻ هاسيسر جي ريلوي اسٽيشن جي بينچ تي ويهي َپن جي ٻيڙي ُدکائي‪ ،‬هفتي ۾ هڪ‬ ‫وار گذرندڙ راجا جي ريل جي ڇڪ ڇڪ ُٻڌي‪ ،‬پنهنجن ڀيڻن ۽ ڀائرن کي ساري‪ ،‬وقت جي‬ ‫سرڪار کي هڪ ڪچي گار َڏيو ڇڏي‪ .‬جيتوڻيڪ هوَء خود به هاڻ اها مالهو ناهي رهي‪ ،‬پر‬ ‫وقت جي تک ۾ وهندي‪ ،‬مسلمان ٿي مريم انڙ بڻجي چڪي آهي‪ .‬اڄ به سڻهوئيَء جا شيطان‬ ‫سنگھ سميت سمورا سوڍا پنهنجن پيارن ۽ پيارين کي پرڻائڻ الِء ٻاڙمير‪ ،‬مونابائو ۽ ڇوٽڻ‬ ‫‪283‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وڃڻ الِء مهينن جا مهينا ويزا جا چڪر ٿا لڳائين‪ .‬اڄ به ٽيڀريَء جو عمر ڀنڀرو‪ ،‬جيسلمير‬ ‫چوڪيَء جي جماعتين کي ساري هنجون هاري ٿو‪ .‬اڄ به ڇور جو شريف ڊيزل‪ ،‬پنهنجي‬ ‫پياريَء کي ڏسڻ الِء ٻاڙمير جا وڻ ڏسڻ الِء تڙپي پيو ٿو‪ .‬اڄ به نيو ڇور جو راڄو حجام‪،‬‬ ‫پنهنجي ن نج نبار گھيه مان ٺهيل مٺائين جي خواجا اجمير تائين هاڪ کي ساري ٿڌو ساھ‬ ‫ڀري چوي ٿو‪ ،‬اهي ڀي ڪي ڏينهن هوندا هيا‪ .‬جيتوڻيڪ هاڻي انهيَء جانوَء نهڙيَء جي جاِء‬ ‫االئي ڪنهن واالري آهي جنهن الِء مشهور هيو ته سندس سياڊپ سبب صدر ايوب خان‬ ‫کيس پاڻ سان گڏ ويهاري مانيون کارائيندو هيو‪ .‬هاڻ جالوَء جي چئونري جي انهيَء لطيف‬ ‫سومري جي جاِء االئي ڪنهن واالري آهي‪ ،‬جيڪو ايندن ويندن ڪامورن کي اجرڪون‬ ‫اوڍائِي کين ٿر جي ماروئڙن جا ُسور پشاور جي قصاخواني بازار جي ڪنهن قصا گو جيان‬ ‫ُٻڌائيندو هيو‪ .‬اڄ به گوئينداڻيَء جو رهاڪو وڏيرو عبيداهلل سمون‪ ،‬ٻاڙمير جي رهاڪو‬ ‫حاجي سمن جو ڍنڍ کي پار ٺاهي گابڙي راند ڪندي ُٻڏي مرڻ جا قصا وڏي طمطراق سان‬ ‫ٻڌائيندو آهي‪ .‬اڄ به شفي فقير جي ورالپ ۾ ايترو ته درد آهي‪ ،‬جوسندس اباڻي وطن‬ ‫ميڙاسر کان ٻاکاسر تائين اهو ورالپ ڀِ ُٽن ۾ ور ور ڪري پيو گونجندو آهي‪ ،‬اڄ به ڀٽاري‬ ‫جو رهاڪو وسايو ڪنڀار‪ ،‬سرگوشيَء جي انداز ۾راجا جي ريل جي ڊرائيور کي ڪاٺين‬ ‫جي ڀري ڏيکاري ريل بيهارڻ جو داستان فخريه انداز ۾ ٻڌائيندو آهي‪ .‬۽ پوڙها ٿريا اڄ به‬ ‫کوکراپار شهر ۾ ارباب راهمي جي هوٽل ۾ ويهي حاجي سراج سومري جو‪ ،‬اقبال اينڊ‬ ‫ڪو ۾ سٺ روپين جي پگھار واري نوڪريَء کان شروع ٿي ارب پتي ٿيڻ جو داستان‬ ‫وڏيَء خوشيَء سان ٻڌائيندا آهن‪ .‬۽ اڄ به ڇاڇري جي ڌرتيَء تي جونجهارن جو اوٽو‪ ،‬پنهنجي‬ ‫بهادر جونجهارن جي اوالد کي ڏسڻ الِء تڙپي ٿو‪ .‬ته ڍيٻوڙيَء جو عنايت نهڙي‪ ،‬پيراڻي جي‬ ‫پار جو حيات نهڙي۽ جمعون سومون جو ڄام مريد سمون‪َ ،‬پرينَء ڀر وسندڙ پنهنجن پيارن‬ ‫کي ساري تڙپن ٿا ته ڀِٽاري جو ابراهيم ڪنڀار ڇوٽڻ ۾ پنهنجي ڏاڏي جي قبر تي قل‬ ‫پڙهڻ الِء هٿ مهٽي ٿو‪.‬‬ ‫مڃون ٿا ته ”پاڪ وطن“ جي حاصالت الِء هنن ماڻهن‪ ،‬پنهنجن پيارن کي ساريندي ۽ آهون‬ ‫ڀريندي پنهنجون زندگيون گذاري ڇڏيون‪ ،‬پر پوِء به وطني نه ٿي سگھيا‪ .‬پرک جا ٻٽا معيار‬ ‫ته ڏسو جو پنجاب جو مسلمان چوڌري ۽ خالصو چوڌري هڪ ٻئي کي ايترو ته ويجها آهن‬ ‫جو ٻنهي پارن جون سايون ڀاڄيون ۽ ميوا شام ٿيڻ کان اڳ ٻنهي طرفن جي ڳوٺن ۾‬ ‫پهچيو وڃن‪ .‬۽ هن پار جا ٿريا اڌ صديَء کان هڪ ٻئي جون شڪليون ڏسڻ الِء واجهائيندا‬ ‫وتن‪ .‬اڄ جڏهن وقت بدليو آهي‪ ،‬دنيا گلوبل وليج ۾ تبديل ٿي آهي‪ ،‬تڏهن اسان وارن‬ ‫‪284‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫صاحبلوڪن کي کوکراپار بارڊر کولڻو پيو پوي‪ .‬راجا جي ريل جي پٽڙي روان دوان ٿيڻ‬ ‫الِء تياريون پئي ڪري‪ ،‬تڏهن مطالبن جي مارا مار شروع ٿي وئي آهي‪ ،‬ته کوکڙو نه کوليو‪.‬‬ ‫انهيَء سان لوڌون اينديون‪ ،‬ڪٽڪ ايندا‪ ،‬جهيڙي واري ڳالھ اها آهي‪ ،‬اسان اڄ ڏينهن تائين‬ ‫واگھ وسيلي وطني ٿيندڙ ڪيترا ڪٽڪ روڪي سگهيا آهيون‪ .‬کل جهڙي ڳالھ اها به آهي‬ ‫ته وطنين سان ويساھ گهاتيون ڪندڙ جماعت اسالميَء جو نيڪڻ فقير کوکراپار کولڻ جو‬ ‫وڏو وڪيل ٿي ميدان تي لٿو آهي ۽ سندس سامهون سنڌ جو هڪڙو وڏو دانشور پنهنجي‬ ‫پوري ٽيم سميت‪ ،‬پنجاب جي پاليسيَء جي وڪالت بيٺو ڪري ته کوکروپار ڪڏهن به‬ ‫کولڻ ڪونه ڏبو‪ .‬خبر ئي ڪونه ٿي پوي ته ڪير ڪنهن جي وڪيٽ تي پيو کيڏي؟ دعا‬ ‫ڪريو ته ويران اسٽيشنون جلد آباد ٿين‪ ،‬ٿر جي مسڪين ماڻهن کي روزگار ملي‪ ،‬ڇور‬ ‫شهر ۾ مرحوم جوڻيجي جون ٺهرايل ڪسٽم آفيسون جلد آباد ٿين‪ .‬دعا ڪريو ته ستر ۽‬ ‫اسيَء جي وهيَء جون ٻنهي طرفن جون مائرون‪ ،‬ٻنهي طرفين پرڻايل پنهنجي ڌيئرن کي‬ ‫اکين سان ڏسن‪ .‬دعا ڪريون ته تمام جلد سنڌ جا انب‪ ،‬ليما‪ ،‬ڪيال‪ ،‬بصر ۽ موريون انڊيا‬ ‫جي بازارن ۾ وڪامن‪ .‬ان الِء اچو ته گڏجي دعا ڪريون ته کوکراپار جلدي کلي ۽ پاڻ راجا‬ ‫جي ريل جي ڇڪ ڇڪ ُٻڌون‪.‬‬ ‫خير‪ ،‬پاڻ هلون ٿا واپس ڇور ڏانهن جتي چڱا موچارا ُمهانڊا پنهنجي هن قصي جي انتظار‬ ‫۾ هوندا‪ .‬سو ڪجھ وقت بعد ڇور ۾ نوڪري هوندي به عمر ڪوٽ ۾ رهائش اختيار‬ ‫ڪيم‪ ،‬موجوده ٽائون ڪميٽي عمر ڪوٽ جي اڀرندئين گيٽ وٽ موجودھ دڪان واري جاِء‬ ‫۾ حبيب بينڪ هوندي هئي‪ .‬ان جي مٿان موجوده فليٽ حبيب بينڪ جو گودام هوندو‬ ‫هيو‪ .‬ان کي خالي ڪرائي ان ۾ رهڻ لڳس‪ .‬ڇور ۾ ان وقت ڇانوڻي ڪونه هوندي هئي‪،‬‬ ‫صرف آرمي ڊيزرٽ وار فيئر اسڪول هوندو هيو‪ .‬جنهن ۾هڪڙو ڪرنل‪ ،‬هڪڙو‬ ‫ميجر۽هڪڙو ڪيپٽن هوندا هيا ۽ باقي سپاھ هوندو هيو‪ .‬پراڻي ڇور ۾ انڊس رينجرس‬ ‫جي ‪ 31‬ونگ هوندي هئي جنهن ۾ صرف هڪڙو ميجر هوندو هيو‪ .‬فوجي عهدا‪ ،‬ڊسيپلين‬ ‫۽ انهن جي جوڙجڪ مون اتي ڏٺي ۽ سمجهي هئي‪ .‬حالت اها هئي جو ڪرنل‪ ،‬ميجر سان‬ ‫ويهڻ ۾ عيب سمجهي‪ ،‬ميجر وري ڪيپٽن سان ويهڻ ۾ پنهنجي گهٽتائي سمجهي ۽‬ ‫ساڳي حالت صوبيدارکان سپاهيَء تائين هئي‪ .‬ان سڄي ڊسيپلين واري قصي ۾ڦاٿو هڪڙو‬ ‫بينڪ جو مينيجر‪ .‬هڪڙو اٿي ته ٻيو ڪچهريَء الِء اچي‪ .‬ان ڪري جو آفيسر طبقي الِء‬ ‫پوري عالئقي ۾ واحد سويلين آفيسر هيس‪ .‬پر مزي جي ڳالھ اها هوندي هئي ته سپاهين‬ ‫ال به ڪچهريَء جو واحد ذريعو آئون ئي هوندو هيس‪ .‬جيتوڻيڪ سپاهي ۽ صوبيدار ويچارا‬ ‫‪285‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مون کي سر‪ ،‬سر ڪري ڳالهائيندا هيا‪ .‬پر جيئن ته منهنجي طبقي جا هيا ان ڪري آئون‬ ‫انهن جي آفيسرن کان وڌيڪ کين عزت ڏيندو هيس‪ .‬فوجي ڀائرن سان انهن ڪچهرين جي‬ ‫دوران هڪ ڏينهن حيرت ۽ تجسس ۽ پريشاني تڏهن ٿيم‪ .‬جڏهن هڪڙو ڄاتل سڃاتل‬ ‫ُمهانڊو بينڪ ۾ لنگهي آيو‪ .‬کيس شهر ۾ اڪثر ڏسندو رهندو هيس پر واقفيت نه هيم ۽‬ ‫نه ئي واقفيت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي هيم‪ .‬موصوف مون سان هٿ مالئي سرگوشيَء‬ ‫۾چيو‪ ،‬ڪامريڊ فوجين سان گھٽ ڪچهري ڪندو ڪر‪ ،‬هتي ايجنسين جو ڄار پکڙيو پيو‬ ‫اٿئي ۽ اها مفت ۾ ڪيل‪ ،‬ڦلهر َٽنگائي نه وجهئي‪ .‬هن نئين همراھ پاران مونکي ڪامريڊ‬ ‫چوڻ حيرت جهڙي ڳالھ هئي‪ .‬همراھ ته ايئن چوندو هليو ويو‪ ،‬پر مون کي ٿڌا پگهر اچڻ‬ ‫لڳا‪ ،‬ڳچ دير سوچيندو رهيس ته ڪامريڊي ڇڏيئي به ورهيه ٿي ويا آهن‪ ،‬هتي پيپلن سان‬ ‫پيپلو ٿيو پيو هالن ته وري ليگلن سان ليگلو‪ .‬پوِء هيَء بال ڪهڙي هئي جنهن ڪامريڊ‬ ‫چيو‪ .‬نيٺ محمد رحيم سمي کي سڏي کانئس پڇيم ته هيُء همراھ ڪير هيو‪.‬؟ جنهن ٻڌايو‬ ‫هيو ته موسميات کاتي جو آفيسر سهراب جنجهي آهي‪ .‬سهراب جي ذات ٻڌڻ سان زير لب‬ ‫مسڪرائي ويٺس‪ ،‬پڪ ٿيم ته ڪامريڊ ڄام جو عزيز هوندو‪ ،‬۽ مون کي چڱي طرح‬ ‫سڃاڻيندو هوندو ته هي پراڻو ڪامريڊ هتي ويٺو فوجين سان دوستيون وڌائي ۽ نڀائي‪.‬‬ ‫سوچيو هوندائين ته هن کي ڪل ئي ڪانهي ته سندس الِء توڙي سموري سنڌ جي پڙهيل‬ ‫لکيل سڄڻن الِء هنڌين ماڳين ڪوڙڪيون اڏيون پيون آهن‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ الل محمد سومرو ۽ الل محمد سميجو ٻئي ننڍڙا زميندار ۽ پيپلز پارٽيَء جا‬ ‫همدرد هوندا هيا‪ .‬پر جماعت سڳوريَء سان به رهايو ايندا هيا‪ ،‬ايئن چئون ته َ‬ ‫ڪن لڪائيندا‬ ‫وتندا هيا ته به ڪو وڌاُء ڪونه ٿيندو‪ .‬ڪو جيالني جماعت جو سهارو وٺندو هيو ته ڪو‬ ‫وري سرڪاري مالزمت جو‪ ،‬مڙوئي وقت پيو گذرندو ُهين‪ .‬تن ڏينهين انهيَء تر ۾ هڪڙو‬ ‫نئون وڏيرو پيدا ٿيو هيو‪ ،‬جنهن جو اڌ خاندان دين سان واڳيل ڪمن ۾ اڳرو هوندو هيو‪.‬‬ ‫انهيَء وڏيري الِء خلق خدا ڳالهيون ڪندي هئي ته ِدين جي شوق بجاِء َڌن جي شوق ۾ هڪ‬ ‫سال جي پيادل جماعت سان پشاور ويو هيو ۽ اتان کان ِوهاڻي ۾ ٻه ڪلو پائوڊر کڻي آيو‬ ‫هيو‪ ،‬جيڪا صوفي فقير جي ڳوٺ جي مسجد مان پڪڙجي پئي هئي‪ .‬هن ديندار پوِء به‬ ‫همت نه هاري هئي‪ ،‬وري ٻيو ڀيرو به مڙس دين جي ڀلي الِء تبليغ تي ويو ۽ هڪ سال جي‬ ‫جماعت سان پيرين پيادو هلندو هلندو ڪامياب ٿي اچي ماڳ تي پهتو هيو‪ ،‬۽ پوِء اِدهر ڪا‬ ‫مال ُادهر ڪندي‪ ،‬ٻه ڪلو پائوڊر جا ٻه ڪروڙ ڪمائي‪ ،‬ڀلوڙ جايون جوڙائي‪ ،‬ڳچ جيتريون‬ ‫زمينون خريدي‪ ،‬ڪافي ڪاروبار شروع ڪري‪ ،‬باقائدي نيڪ نمازي بڻجي ويهي رهيو‬ ‫‪286‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو‪ .‬منهنجي خيال ۾ خلق خدا هن ڏي هروڀرو جو آڱريون کڻندي هئي‪ .‬هن جهان ۾ ُملو‬ ‫هجي يا موالي‪ ،‬پر نفس ڪنهن ڪنهن کان ٿو َمري‪ .‬گهڻا تڻا اسان جهڙا نفس جا ٻڌا ٻانها‬ ‫ٿيا پيا هلن‪ .‬سوچيان ٿو انهيَء جي جاِء تي اسان جهڙو هجي ها ته به ايئن ئي ڪري ها‪.‬‬ ‫رهيو سوال رب کي ريجهائڻ جو‪ ،‬سو تنهن الِء کوڙ ڄمار پئي آهي‪.‬‬ ‫تڏهن ڇور جي ڇانوڻي نئين نئين ٺهڻ شروع ٿي هئي‪ ،‬اتي موجود ڪرنل‪ ،‬ميجر ۽ ڪيپٽن‬ ‫منهنجا گهاٽا يار هيا‪ .‬جنرل عبدالوحيد ڪاڪڙ‪ ،‬آرمي جو چيف هيو‪ ،‬جنهن کي ڇانوڻيَء‬ ‫جي پيڙھ جو پٿر رکڻو هيو‪ ،‬منهنجي يارن جي معرفت مون کي جڏهن انهيَء تقريب ۾‬ ‫شرڪت جو دعوتنامو مليو هيو‪ ،‬ته ڏاڍو خوش ٿيو هيس‪ ،‬ڇو جو مظلومين ۽ محرومين‬ ‫جي زندگِي گهاريندي ڪڏهن به اهڙي ڪنهن تقريب ۾ شريڪ نه ٿيو هيس‪ .‬جنهن ۾ ايڏو‬ ‫وڏو آفيسر هجي‪ ،‬ڀانئيان ٿو ته سموري تقريب ۾ سويلين چار ڄڻا هياسين‪ .‬ڊپٽي ڪمشنر‪،‬‬ ‫ايس پي‪ ،‬سائين الل محمد ۽ آئون‪ .‬جڏهن آرمي چيف سان هٿ ماليو هيم ته دل ۾ گد گد‬ ‫پئي ٿيس‪ ،‬ان وقت ڪامريڊي وغيرھ سڀ وسري ويون هيون‪ ،‬ٻيو ته ٺهيو پر تقريب ۾‬ ‫پهچڻ الِء ِپن جي موٽر سائيڪل تي وڃڻ وارو به احساس ڪونه رهيم‪ ،‬جنرل عبدالوحيد‬ ‫ڪاڪڙ سان ساڳيَء ٽيبل تي ويهي ريفريشمينٽ ڪرڻ وقت به هوائن ۾ پئي اڏاميس‪.‬‬ ‫انهيَء ئي شام جو جڏهن دعوت مان واندو ٿي بينڪ ۾وڃي ويٺو هيس‪ ،‬ته سدائين سامهون‬ ‫َ‬ ‫ڇانو کٽن تي ويهندڙ سفيد ڏاڙهيَء وارو پوڙهو ظفر اٿي ملڻ الِء آيو هيو‪ ،‬هن‬ ‫نمن جي‬ ‫جيئن ئي مون سان مالئڻ الِء هٿ وڌايو‪ ،‬تيئن ئي مون پنهنجو هٿ پوئتي ڪندي مذاق‬ ‫۾کيس چيو‪ ،‬ظفر ڀاُء اڄ هيُء هٿ مون آرمي چيف جهڙي اهم ماڻهوَء سان ماليو آهي‪ ،‬ان‬ ‫ڪري آئون نٿو چاهيان ته اڄوڪيَء تاريخ ۾ ڪنهن عام ماڻهوَء سان به هي ساڳيو هٿ‬ ‫ماليان‪ .‬جيئن ته ان وقت بينڪ مان سمورو عملو وڃي چڪو هيو‪ ،‬صرف اسان ٻه ئي‬ ‫هياسين جن اهي احوال پئي ڪيا‪ .‬پوڙهي ظفرکِلندي کِلندي قميص جي پاسي واري کيسي‬ ‫مان هڪڙو ڪاغذ ڪڍندي پڇيو ته توهان کي ڪيئن دعوت ملي هئي؟ وراڻيومانس ته هي‬ ‫جو سڄو ڏينهن ڪرنل کان وٺي سپاهين کي پيو چانهيون پياريان سي ايئن ته ڪونه آهن‪.‬‬ ‫ضرور انهن دعوت ڏياري هوندي‪ !!.‬منهنجي ورندي ُٻڌي مسڪرائيندي ڪاغذ مون ڏي‬ ‫وڌائي چيائين مينيجر صاحب آئون هن عالئقي جي اهم ايجنسيَء جو بارڊر تائين انچارج‬ ‫آهيان‪ .‬آرميَء وارن توهان سان گڏ کوڙ سارن سول ماڻهن جي لسٽ ڏني هئي جنهن مان‬ ‫مون صرف چار ماڻهو ڪليئر ڪيا هيا‪ ،‬هاڻ ٻڌايو ته توهان کي ڪنهن موڪليو هيو؟ ان‬ ‫وقت مون کي ڄام ساقيَء جو عزيز سهراب ياد آيو‪ ،‬جنهن َهلي َملهي اچي چيو هيو‪ ،‬ته‬ ‫‪287‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڪامريڊ خيال ڪر!! ان وقت خبر پيم ته هتي ته رڳو ايجنسيون پکڙيون پيون آهن‪،‬‬ ‫ميرمحمد ڀنڀري جي بقول ته ڇور ۽ عمرڪوٽ جو هر ٻيو ماڻهو ڪنهن نه ڪنهن حوالي‬ ‫سان ايجنسين جو پگهاردار يا اطالع ڏيندڙ آهي‪ .‬ياد آيم ته عمرڪوٽ جي منهجي گهر جي‬ ‫ڀر واري جڳھ ۾ڪجھ ماڻهو رهندا هيا‪ ،‬جن مان عارف نالي هڪ همراھ سعيد آباد جو‬ ‫رهاڪو۽ سنڌي ڳالهائيندڙ مهاجر هيو‪ ،‬جيڪو اڪثر ڪري منهنجي ننڍڙي خادم کي تمام‬ ‫گهڻو فروٽ وٺي ڏيندو هو‪ .‬ماڻهو چوندا هيا ته اهو به ڪنهن ايجنسيَء جو مالزم آهي‪.‬‬ ‫تنهن هڪڙي ڀيري مونکي مانيَء جي دعوت ڏني هئي ته وراڻيو هيومانس ٻيلي آئون‬ ‫ايجنسين جي ماڻهن کان ڏاڍو ڊڄندو آهيان‪ .‬منهنجي اهڙي جواب تي کِلي پيو هيو ۽ پوِء‬ ‫هڪڙي ڏينهن مونکي منهنجي ڳوٺ‪ ،‬گهر‪ ،‬گهر ڀاتين توڙي اوڙي پاڙي جي مڪمل خبر‬ ‫چار ڏيندي چيائين‪ ،‬سائين اسان وٽ توهان جي مڪمل ڊيٽا آهي‪ ،‬پر جيئن ته توهان هاڻي‬ ‫بي ضرر ۽ نڪما آهيو ان ڪري توهان تي وقت ڪونه ٿا وڃايون‪.‬‬ ‫ڳالھ پئي هلي اهم ايجنسي جي پوڙهي ۽ ڇور جي‪ ،‬ان زماني ۾ هندستان ۽ پاڪستان ۾‬ ‫سرڪارنامدار وڏو همت ڀريو‬ ‫ڪنهن معاملي تان ڇڪتاڻ شروع ٿي هئي ته اسان جي‬ ‫ِ‬ ‫ڪارنامو سرانجام ڏيندي‪ ،‬بارڊر جي طرف ‪ 25‬ڪلوميٽر تائين ڪرفيو الڳو ڪري ڇڏيو‬ ‫هيو‪ .‬مطلب ته ٿر جي بارڊر کان وٺي ايتري وڏي مفاصلي تائين جا پاڪستاني رات جو‬ ‫پنهنجي گهرن کان ٻاهر نه نڪرن‪ ،‬نه ڄاڻ ڇو؟ يا ته هنن يارن کي هتي جي ماڻهن جي حب‬ ‫الوطنيَء تي شڪ هيو‪ ،‬يا وري انهي ڪرفيو جي آڙ ۾ ڪو ٻيو ڪم ڪرڻو هين‪ .‬خير‬ ‫اسان جي زونل چيف شبير سيتائيَء کي اچي کوکراپار گهمڻ جو شوق جاڳيو‪ ،‬هرروز‬ ‫مون کي فون ڪري ته کوکراپار گهماِء‪ .‬هڪ ڏينهن انهيَء پوڙهي ظفر سان ڳالھ ڪيم ته‬ ‫ڇاتي ٺوڪي چيائين هلو‪ .‬مون حيران ٿيندي چيو‪ ،‬پر ڪرفيوَء جو ڇا ٿيندو؟ ٺھ پھ وراڻيو‬ ‫هيائين‪ ،‬ته سائين انهيَء جي پرواھ نه ڪريو‪ .‬پوِء۽ جڏهن اسانجو قافلو راجا واري ريل ۾‬ ‫سڄو سارو گاڏو بوڪ ڪرائي کوکراپار روانو ٿيو هيو‪ ،‬ته ظفر به ٻئي ڪنهن گاڏي ۾‬ ‫اسان جو همسفر هيو‪ ،‬کوکراپار اسٽيشن تي لهڻ وقت ظفر جا ماڻهو هن نئين مخلوق کي‬ ‫هتي ڏسي گهيري ويا‪ ،‬اوچتو ظفر ڪنهن گاڏي مان نروار ٿيو اکين اکين ۾ نه ڄاڻ ڪهڙا‬ ‫اشارا ٿيا‪ ،‬اسين ناپسنديدھ مان وي آئي پي ٿي وياسين‪ .‬وڏي ۾ وڏو ممنوع ڪم يعني‬ ‫پنهنجي ديس جي حسين منظرن جي فوٽوگرافي به ڇيڪ ڪندا وتياسين ڪنهن ڪونه ٿي‬ ‫روڪيو يا پڇيو‪ .‬واپسيَء جو سمورو سفر جيپن جي ذريعي ڪري‪ ،‬پرچي جي ويري ۽‬ ‫جالوَء جو چونرو اسٽيشنون گهمندا آياسين پر ڪابه رنڊ روڪ ڪونه ٿي هئي‪.‬‬ ‫‪288‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڇور جو ذڪر هلندي ڪن چڱن موچارن مهانڊن جو ذڪر نه ڪجي ته ڀانِء ماڻهو ڪوڙهيو‬ ‫ٿي مري‪ .‬سو يادگيرو ٿو اچيم ته هڪڙو عبد المجيد ناغڙ هوندوهيو‪ ،‬سڄي شهر جو‬ ‫ڪاڪو‪ ،‬تن ڏينهين ڀانيان ٿو ته سندس عمر ‪ 85‬کن ورهيه هوندي هئي‪ ،‬پر بدن ۾ هٽو‬ ‫ڪٽو لڳو پيو هوندو هيو‪ ،‬مادري ٻولي ڀانيان ٿو اردو يا مارواڙي هيس‪ ،‬ورهاڱي وقت‬ ‫پريان کان آيل هيو‪ ،‬پر هتي رهي‪ ،‬هتي جو ئي ٿي ويو هيو‪ ،‬سنڌي ٻولي ۽ ان جي ڍاٽڪي‬ ‫لهجي تي عبور هيس‪ .‬انگريز جي فوج کان وٺي پاڪستان جي ريلوائيَء کاتي مان‬ ‫نوڪريون ڪري رٽائر ڪيو هيائين‪ .‬ڇور ۾ چڱو موچارو ڪاروبار هوندو هيس‪،‬‬ ‫ڪروڙپتي هوندو هيو‪ .‬پر سندس وات مان گار ايئن نڪرندي هئي ڀانِء اها به سندس ٻوليَء‬ ‫جو حصو هجي‪ .‬جيئن چوندا آهن ته چري به ڀونڊي مان سمجهندي آهي تيئن ڪاڪو مجيد‬ ‫اهو ضرور سمجهندو هيو ته اڳلو گار سهڻ جهڙو آهي يا نه‪ .‬پوِء جي سهڻ وارو هوندو هيو‬ ‫ته اهلل ڏئي امان‪ ،‬سگريٽ جي ُسوٽي سان گار جا ڌوڙيا هوندا هيا‪ ،‬خلق ڪنن جي پاپڙين‬ ‫تي هٿ رکي ڀڄڻ جي ڪندي هئي ۽ ڪاڪي جون هڪلون هونديون هيون‪ .‬ڳالھ ڪندا هيا‬ ‫ته هڪ ڀيري ڪاڪي جي گارين کان بيزار ٿي جمن ڀنڀري‪ ،‬الل محمد سميجي ۽ ٻين‬ ‫دوستن ڪاڪي کي ٺيپ ڏيڻ جو پروگرام ٺاهيو‪ ،‬سو به ايئن جيئن نانگ به مري ۽ لٺ به‬ ‫نه ڀڄي‪ .‬صالح سان وٺي ڪاڪي کي پوزيون ڏنائون ته تون پوڙهو هوندي به پهلوان آهين‬ ‫اسان مان ڪنهن سان ملھ وڙه ته خبر پئجي ويندئي‪ .‬ڪاڪو ملھ الِء تيار ٿي ويو‪،‬‬ ‫مقررڏينهن تي الل محمد سميجي ۽ ڪاڪي جو مقابلو ٿيو‪ ،‬ان زماني ۾ الل محمد جي‬ ‫عمر مشڪل سان چاليهارو کن سال هوندي ۽ ڪاڪو ‪ 85‬جو هيو‪ .‬سندرا ٿيا‪ ،‬صالح موجب‬ ‫الل محمد پنهنجو پاڻ ڪاڪي جي حوالي ڪري ڇڏيو‪ ،‬ڪاڪي مجيد اندريان ٻاهريان جانٺا‬ ‫هڻي وڃي الل محمد کي ڪيرايو‪ ،‬تاڙيون وڄي ويون‪ ،‬ڪاڪو هڪڙي ٽنگ تي پيو نچي‪،‬‬ ‫نچيو نچيو اچي الل محمد جي ٻوٿ ۾ ڀونڊا گھروڙيو رکي‪ .‬صالح موجب ٻيَء ملھ الِء‬ ‫الل محمد انڪاري ٿي بيٺو‪ ،‬ڪاڪي هڪلون ڪري ٻوالئي اٿاريس‪ ،‬وري سندرا ٿيا‪ ،‬هاڻي‬ ‫الل محمد ٿري ملهن واري ڪانَء بوالٽي کائي ڪاڪي کي اهڙو ته ُپٺو هنيو جو مٿو مٿي‬ ‫تي ڏئي واريَء ۾ پوريل سر تي اچي هنيائينس‪ .‬مٿان مڙس جو مٿو ۽ هيٺان پڪي سر‪،‬‬ ‫ڪاڪو َڍڪرجي ويو‪ ،‬تريون هنيائون‪ ،‬هٿ پير مهٽيائون‪ ،‬تڏهن وڃي ڪو ڪالڪ کن کان‬ ‫پوِء ڪاڪو هوش ۾ آيو‪ .‬سڀني کي پڪ هئي ته ڪاڪو هاڻ گار ڪونه ڏيندو‪ ،‬پر سامت ۾‬ ‫ايندي ئي ڪنڌ ڌوڻي هيڏانهن هوڏانهن نهاري سڀني کي ڀونڊو ڏيندي‪ ،‬انتهائي ڪچي گار‬

‫‪289‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏيندي چيائين‪ ،‬اوهان ته پروگرام ٺاهيو هيو‪ ،‬پر آئون اوهان جي پيُء ڏاڏي کان ڪونه‬ ‫مرندس‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ڌاڙيل شريف ڪالرو‪ ،‬سندس ڀاُء سليمان ڪالرو ۽ ڦلهڏين جو محمد رحيم شر‬ ‫اويل سويل مرحوم نوري آريسر وٽ اچي ڪن لڪائيندا هيا‪ .‬اها ڳالھ ٻڌي محمد رحيم‬ ‫شر‪ ،‬ڇاتيَء تي هٿ هنيو ته انهيَء همراھ کان آئون گار ڏيڻ ڇڏائيندس‪ ،‬توهان رڳو مونکي‬ ‫ڏيکاريو‪ .‬پروگرام موجب هڪ ڏينهن محمد رحيم‪ ،‬بگي ڪهاڙي کڻي وڃي سندس دڪان‬ ‫تي چڙهيو‪ .‬خبر چار وٺڻ وقت ڪاڪي کي پنهنجو صحيح نالو ۽ ذات ٻڌائيندي چيائين ته‬ ‫منهنجو والد گذاري ويو آهي‪ ،‬ڪالھ منهنجي امڙ جي عدت پوري ٿي آهي‪ .‬فيصلو ڪيو‬ ‫اٿم ته امڙ جي شادي ڪرايان‪ ،‬ان الِء توهان وٽ آيو آهيان ته توهانجي به گھر واري گذاري‬ ‫وئي آهي ۽ توهان هلي منهنجي ماُء سان نڪاح ڪريو‪ .‬ڪاڪو اهڙي ابتي خبر ٻڌي ششدر‬ ‫ٿي ويو‪ ،‬هيڏانهن محمد رحيم به ضد ڪري بيٺو ته آئون پنهنجي ماُء کي گار ڏئي چڪو‬ ‫سي ُهتي پئي هوندئي‪،‬‬ ‫آهيان‪ ،‬هل هلي نڪاح ڪر نه ته‪ ،‬هيَء ڪهاڙي هڪڙي هڻندوسانِء ِس ِ‬ ‫هوريان هوريان ٿيندي ممڻ متو‪ ،‬محمد رحيم جو ڪهاڙيَء جون الرون‪ ،‬ڪاڪي مجيد جون‬ ‫رڙيون‪ ،‬خلق جي جهل جهالن‪ .‬سڄو شهر اچي گڏيو جيئن تيئن ڪري ڪاڪي جي جان‬ ‫آجي ڪرايائون‪ .‬ڪجھ ڏينهن ڪاڪو جهڪو ٿيو‪ ،‬جو مٿان منهنجي ڇور ڏانهن بدلي ٿي‪،‬‬ ‫خبر پيس ته ڪوئي شر بينڪ جو مينيجر ٿي آيو آهي‪ ،‬ڪجھ ڏينهن پڇائون ڪندو رهيو‪،‬‬ ‫ته ُهن ڪهاڙيَء واري جهڙو ته ڪونهي‪ ،‬جڏهن پڪ ٿيس ته جهيڙي ڦڏي وارو ڪونهي‪ ،‬پوِء‬ ‫ته محمد رحيم جون سڀ ڪسرون مون مان ڪڍيائين‪ ،‬هر روز صبح جو منهنجي ُٻهڻي‬ ‫ئي گار سان ڪرائي‪ ،‬دڪان تان ڦيرو ڏئي پنج ست گاريون ڏئي هليو وڃي‪ .‬هڪ ڏينهن‬ ‫پڇيو مانس ڪاڪا ڀال مون تنهنجو ڏوھ ڪهڙو ڪيو آهي جو روزانو گارين جا ڌوڙيا اليو‬ ‫بيٺو آهين‪.‬؟ ته چيائين يار ُهن لوفر شر مونسان اهڙي ُجٺ ڪئي هئي جهڙي هيڏي ساري‬ ‫ڄمار ۾ ڪنهن نه ڪئي‪ .‬ان ڪري شر ذات ُٻڌان ٿو ته منهنجي ُبت تي ڪيڙيون ٿيون چڙهن‬ ‫۽ لهن‪ .‬ڀانئيان ٿو توکي ڪچو کائي وڃان‪.‬‬ ‫پراڻي ڇور‪ ،‬جنهن کي گهڻا ماڻهو ڇور ٽيشڻ به چون ٿا‪ ،‬سا جوڌپور جي راجا جي ريل جو‬ ‫جنڪشن اسٽيشن هوندي هئي ۽ اڄ به آهي‪ .‬اسان کي جنهن زماني ۾ ڇور جا وڻ وسائڻا‬ ‫پيا هيا‪ ،‬تنهن زماني ۾ ڇور جي اسٽيشن ۽ ان جي آس پاس جي دڪانن آڏو نمن جا وڏا‬ ‫وڏا وڻ بيٺل هوندا هيا‪ .‬جن جي ٿڌڙي ڇانو ۾ ٿر مان ايندڙ ۽ ويندڙ مسافر پنهنجي مڏي‬ ‫سيرانديَء ڪيو‪ ،‬آڏا پاسيرا ٿي سمهي‪ ،‬سفر جا ٿڪ پيا الهيندا هيا‪ .‬ته ڪي وري سفر جي‬ ‫‪290‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تياريَء الِء مال مڏي سوريندا نظر ايندا هيا‪ .‬هتان کان اڳتي ٿر ڏي واهن جي پاڻيَء جي‬ ‫وڃڻ جو ڪوئي رستو ڪونه هوندو هيو‪ .‬شايد انهيَء راجا جي پاران يا انگريزن جي پاران‬ ‫اهو انتظام هوندو هيو ته جيڪا به ريل گاڏي هتان کان اڳتي ٿر ڏي ويندي هئي سا انسانن‬ ‫توڙي جانورن جي پيئڻ الِء هتان پاڻي کڻي ويندي هئي‪ .‬جنهن الِء ٻه مخصوص پاڻيَء کڻڻ‬ ‫وارا ٽانڪين جهڙا گاڏا انهيَء ريل ۾ هتان کان جوڙيا ويندا هيا‪ .‬جيڪو پاڻي اهي رستي‬ ‫۾ ايندڙ اسٽيشنن تي سرڪار طرفان سيمنٽ سان ٺاهيل وڏن ڍڪيل تالئن ۾ الهي جمع‬ ‫ڪري پاڻ ڇڪ ڇڪ ڪنديون اڳتي راهي ٿينديون هيون‪.‬‬ ‫۽ جڏهن پهريون ڀيرو راجا جي ريل رستي کوکراپار پئي ويس ته جالوَء جي چئونري جي‬ ‫ريلوي اسٽيشن تي پهچڻ کان اڳ ۾ ريل گاڏيَء جيئن ئي سيٽي وڄائي هئي‪ ،‬ته منهنجي‬ ‫حيرت تيئن ئي وڌڻ لڳي هئي جو ٿر جي جهنگ ۾ بنان ڪنهن ڌراڙ جي جل چرندڙ جانور‪،‬‬ ‫رڍون‪ ،‬ٻڪريون‪ ،‬ڍڳيون‪ُ ،‬اٺ ۽ گڏھ‪ ،‬ريل گاڏيَء جي سيٽي ٻڌندي ئي ٽهي پري ڀڄڻ جي‬ ‫بجاِء ُپور ِسراڙي ۾ ُ‬ ‫ڪڏڪار ڪري ريل ڏي ڊوڙڻ لڳا هيا‪ .‬سندن ٽهي ڀڄڻ بجاِء ريل‬ ‫جهڙيَء بال ڏي ڊوڙڻ جي ابتي عمل تي ڏندين آڱريون ڏئي ڀر ۾ ويٺل سنگتيَء شريف‬ ‫ڊيزل کان حيرت مان پڇيو هيم ته ” شريف هيَء ڪهڙي ماجرا آهي جو هي جانور ريل ڏي‬ ‫ڊوڙندا اچن“؟ هن وراڻيو هيو” ٻروچ! تون بئراجن واري عالئقي جو ماڻهو آهين‪ ،‬تو وٽ‬ ‫پاڻيَء جون پلورون آهن‪ ،‬۽ توکي ته پاڻيَء جي نه هجڻ جو احساس ئي ڪونهي‪ .‬هتي ڏس‬ ‫هي مال ڀٽارو به ريل جي ٽائيم تي سيٽي ۽ ڇڪ ڇڪ جي آواز تي پاڻهي ڊوڙندو صرف‬ ‫ُاڃ اجهائڻ ٿو اچيو وڃي ۽ جيڪر ريل هڪڙو ٻه ڏينهن نه به هلي تڏهن به هي گگدام ريل‬ ‫گاڏيَء جي ٽائيم تي هتي پهچي انهيَء سيٽيَء ۽ ڇڪ ڇڪ کي ڪنائيندا رهندا آهن‪ ،‬۽‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن ته ويچارا گگدام اڃيا ئي واپس هليا وڃن‪ .‬انهيَء مان اندازو لڳاِء ته اسان‬ ‫ٿر جي ماڻهن توڙي اسان جي جانورن وٽ ڳائي ۽ ماهئي گهيه کان وڌيڪ قدر پاڻيَء جي‬ ‫ڦڙي جو آهي‪.‬‬ ‫هن جي انهيَء جملي منهنجا وار اڀا ڪري ڇڏيا هيا‪ ،‬سوچيو هيم ته بي زبان جانور به اها‬ ‫سمجھ رکن ٿا ته هيَء ريل سندن اڃ اجهائڻ الِء پاڻي ٿي آڻي‪ !!.‬پوِء آئون کانئس گهڻو‬ ‫ڪجھ ٿر جي باري ۾ ٻڌندو‪ِ ،‬سکندو ۽ پرائيندو رهيو هيس‪ .‬سو شريف نهڙي عرف عام‬ ‫۾ ڇور شهر ۾ شريف ڊيزل سڏبو هيو‪ .‬مون جڏهن کيس ڏٺو هيو تڏهن هو ڊيزل وڪڻندو‬ ‫هيو‪ ،‬ٿي سگهي ٿو ته انهيَء سبب يا ڪنهن ٻئي سبب جي ڪري ماڻهوکيس شريف ڊيزل‬ ‫سڏيندا هيا ۽ ڀائنيان ٿو ته اڄ به سڏينس ٿا‪ .‬هو مڙس ننڍي هوندي ته االئي ڪيئن ۽ ڪهڙو‬ ‫‪291‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هيو پر جڏهن مون سان ياري ٿيس ته وڏي کِٽ هوندو هيو‪ .‬پهرين ڳالھ ته سندس وات‬ ‫ڪچهريَء ۾ جيڪي به اکر نڪرندا هيا سي سڀ ڪاروباري دنيا بابت هوندا هيا‪ ،‬ڪهڙو‬ ‫ڌنڌو ڪجي‪ ،‬ڪهڙيَء شيَء کي اسٽاڪ ڪري رکجي‪ ،‬پئسي مان پئسو ڪيئن ٺاهجي‬ ‫وغيرھ وغيرھ‪ .‬ٻي ڳالھ ته ڀوڳ چرچي ۾سندس وات مان نڪرندڙ هر گفتو تور تڪ سان‬ ‫اهڙو ته پڪو ۽ ٻه َٺپيو نڪرندو هيو‪ ،‬جو انهيَء جي ذو معني واري مطلب تي اڳلي جا ترا‬ ‫نڪري ويندا هيا‪.‬‬ ‫هو بنيادي طور هڪڙي مسڪين ٿرئي مٺا خان نوهڙيَء جو ٻار هيو‪ ،‬سندس والد مرحيات‬ ‫ڪوئال ٺاهڻ جو ڪم ڪندو هيو ۽ ننڍي هوندي هي به پيُء سان گڏ جهنگ مان ڪاٺ وڍي‬ ‫ڪوئال ٺاهي‪ ،‬انهن ڪوئلن جو ٻوريون ُپٺن تي ڍوئي وڪڻندو هيو‪ .‬ايئن ٻاروتڻ کان‬ ‫ڪوئلي جي لينگهن ۾ َٿڦجي جوانيَء تائين پهتو هيو ۽ جوانيَء ۾ ٻاروتڻ جي کاڌل سورن‬ ‫جو احساس دل ۾ رکي سخت محنت سان گڏوگڏ پنهنجي تجربن جي آڌار نيون نيون‬ ‫حڪمت عمليون اختيار ڪندي ڪندي هوريان وهيَء جي موٽڻ جي ُرت ۾پنهنجي مڇيَء‬ ‫مانيَء وارو ٿي پيو هيو يا انهيَء کان به مٿي چئون ته ٽيڪجي پيو هيو‪ ،‬۽ انهيَء زماني‬ ‫۾ ئي مون ڇور جو شهر وڃي وسايو هيو‪ ،‬جو مون سان ياري ٿي هيس‪ ،‬تڏهن هن وٽ ٻه‬ ‫عدد پيٽرول پمپ هوندا هيا ۽ ڇور شهر ۾ به گهڻي تڻي ڪاروبار تي حاوي هوندو هيو‪.‬‬ ‫شريف نوهڙي سنڌيَء جا ٻه چار ڪتاب پڙهيل هيو‪ ،‬پر هينئين جي زور تي انڌي منڊي‬ ‫انگريزي پڙهي‪ ،‬لکي ۽ ڳالهائي به سگهندو هيو‪ .‬گهٽ پڙهيل هئڻ جي باوجود به‬ ‫آرڪيٽيڪچر جو اهڙو ته ماهر هوندو هيو جو چڱن موچارن انجنيئرن کي هوند مات ڏئي‬ ‫وڃي‪ .‬تنهن زماني ۾ جنهن به سکئي ستابي کي پنهنجو پڪو گهر جوڙائڻ جو خيال ٿيندو‬ ‫هيو ته انگوڇو ڪلهي تي رکي هلندو هيو شريف ڊيزل ڏي‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن منهنجي ويٺي‬ ‫جڏهن هو صالح وٺندڙن جي آڏو سفيد ڪاغذ رکي پينسل سان پلڪن ۾ اڳلي جي گهر‬ ‫الِء ڪنهن ماهر انجنيئر جي ماپ موجب ليڪا پائي‪ ،‬خوبصورت نقشو جوڙي اٿندو هيو ته‬ ‫مون جهڙي ڪتابيَء کي‪ ،‬شريف ڊيزل جهڙي اڌ پڙهيل جي انجنيئري دماغ تي ڏندين‬ ‫آڱريون اچي وينديون هيون‪ .‬رڳو ليڪا پائڻ تي بس ڪونه ٿيندي هئي اڳلي جي گهر ٺهندي‬ ‫هرروز هلي وڃي کيس توڙي رازن کي نيون نيون صالحون ڏيڻ به شريف جي فرض ۾‬ ‫شامل هوندو هيو‪ .‬جيسين اڳلي جي جاِء ُجڙي راس ٿئي شريف جا انهيَء تي ڦيرا هوندا‬ ‫هيا‪.‬‬

‫‪292‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫منهجي ساڻس لوهان لوھ ياريَء ۾ هڪٻئي سان ڪڏهن پڪا ته ڪڏهن مورڳهين اگهاڙا‬ ‫چرچا گهٻا ته هوندا ئي هوندا هيا‪ ،‬پر ڪڏهن ڪڏهن اگهاڙين گارين کان لنگهي وڃي هٿ‬ ‫کس تائين ُپڄندا هياسين‪ .‬ايئن ئي هڪڙي ڀيري ‪ 30‬جون جي ٽاڪ منجهند جو ڇور مان‬ ‫شريف جي جيپ ۾ ڊاڙا ٺڪاُء هڻندا عمرڪوٽ پيا وڃون‪ ،‬رستي ۾مون ٻروچڪي ڦني‬ ‫خاني ڏيکاريندي چيو مانس‪” ،‬شريف! آئون ايترو ڏاڍو مڙس آهيان جو هينئر جو هينئر‬ ‫منهنجي رڳ ٿِڙي ته هتان ئي هتان توکان هيَء جيپ ُڦري سگھان ٿو‪ .‬جيتوڻيڪ منهنجي‬ ‫ڳالھ گڏھ جي ٽ ِ َ‬ ‫ٽ کان مٿي ڪجھ به ڪونه هئي‪ .‬اڳيان به اهڙو ڍاٽي هيو جنهن گهاٽ گهاٽ‬ ‫جو پاڻي پيتو هيو ۽ مڙس به ڏاهو هيو‪ .‬مون واري ڳالھ ٻڌي جيپ جي ڊيش بورڊ تي پيل‬ ‫منهنجي سرڪاري ڪاغذن جو فائيل کڻي ٻاهر اڇلڻ جي انداز ۾ رڳو ٻانهن ٻاهر‬ ‫لڙڪايائين‪ ،‬گڏوگڏ جيپ جي بريڪ تي پير رکيائين‪ .‬مون جو سرڪاري ڪاغذ هٿن مان‬ ‫ويندي ڏٺا ته بريڪ لڳندي ئي ٽپ ڏئي جيپ مان لٿس‪ .‬همراه فائيل هٿ ۾ لوڏيندو جيپ‬ ‫جا زوزاٽ ڪڍائيندو مونکي اهو چوندو ويو ته هاڻ اهي پنج ميل پنڌ جا ڪري عمرڪوٽ‬ ‫پهچ‪ ،‬پوِء ڏسنداسون ته تنهنجي ڏاڍ مڙسي ڪيتري آهي‪ .‬۽ تنهن ڏينهن ٽاڪ منهجند جو۽‬ ‫ڌر تتيَء جو ڪابه سواري ڇور کان عمرڪوٽ ڪونه آئي ۽ پنڌ ڪندي سخت اڃ ۾ منهنجو‬ ‫پگهر ُکڙين تائين وڃي پهتو هيو‪ .‬۽ پوِء اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن مون اهڙي ُجٺ ٿيڻ بعد‬ ‫وسين لڳي‪ ،‬اجائي ڦلر هڻڻ کان توبھ ڪري ڇڏي‪.‬‬ ‫تنهن زماني ۾ اڃان پاڪ هند بارڊر تي تارون ڪونه لڳيون هيون‪ ،‬رڳو پري پري سڃاڻپ‬ ‫الِء ايڪڙ ٻيڪڙ سيمنٽ جا ٿنڀا هوندا هيا جيڪي ٻنهي ملڪن جي دنگ طور ُسڃاتا ويندا‬ ‫هيا‪ ،‬۽ تڏهن هتان کان هوڏانهن ۽ هوڏانهن کان هتي ڪاري ڪاوبار جو عروج هيو ۽ پاڻ‬ ‫وارن ”ڏاڍن مڙسن“ جي مدد سان‪ ،‬ٻين کوڙ سارن وکرن جي پرتي وڃڻ سان گڏ ” ُ‬ ‫ٽڪنڊيون“‬ ‫به جام ُاڌر سي اِدهر ٿينديون هيون‪ .‬۽ ڏسندي ڏسندي راڄ مڙسن جا سستيَء ٽڪنڊيَء تي‬ ‫اکيون پوري لهي پيا هيا‪ ،‬رڳو سج لهڻ جي دير هوندي هئي چئوطرف مئي خانا ئي مئي‬ ‫خانا نظر ايندا هيا‪ .‬تڏهن اسان وارو يار ۽ غريباڻو ٻار شريف ڊيزل به ڍئو جهلي ڪونه‬ ‫سگهيو ۽ آپي کان نڪرندي‪ ،‬پنهجي اصليت وساري ٽڪنڊيَء سميت ٻين به کوڙ علتن ۾‬ ‫وٺبو ويو‪ .‬تان جو ٿيندي ٿيندي هڪڙو اهڙو ته وڏو لوڏو آيس‪ ،‬سواِء گهر جي ڇانو جي‪،‬‬ ‫سموريَء ملڪيت جو جهان واريَء جي ُمٺ جيان هٿن مان وهي‬ ‫وڏن ڪشالن سان جوڙيل‬ ‫ِ‬ ‫هليو ويس‪ .‬دودھ ڪا دودھ رهي ها ته به چڱو‪ ،‬مورڳهين پاڻي ڪا پاڻي وڃي بچيو هيو‪.‬‬

‫‪293‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫اڳي گاڏيَء مان ڇنڊي ڦوڪي زمين تي پير رکڻ وارو شريف ڊيزل ڏٺو هيوسين ته وري‬ ‫پوِء لوڪل الرين ۾ ڳاڙهو کٿو اوڍي هلندي به هنن اکين شريف ڊيزل کي ڏٺو‪.‬‬ ‫انهيَء ڌڪ کي پچائڻ هن الِء جيتوڻيڪ ڏاڍو ڏکيو هيو پر چوندا آهن ته ” ٺوڪر کا ڪر‬ ‫سنڀلني والي‪ ،‬جيت هي تيري هار نهين‪ “ .‬هن به ٺوڪر کاڌي هئي‪ ،‬سا به جهڙي تهڙي نه‬ ‫پر جتي پير هيس اتي مٿو وڃي لڳو هيس‪ .‬هاڻي هو اڪيلو ڪونه هيو‪ ،‬پر ولر ُپٽن جو به‬ ‫جوان ٿي چڪو هيس‪ ،‬۽ مٿان وري قدرت جو ڪرم اهڙو ٿيس جو سڀ پٽ سپوٽ هيس‪،‬‬ ‫سڀني گڏجي وري نئين سنئين منڊليَء کي مچائڻ شروع ڪيو ۽ ڏسندي ڏسندي ٿورڙن‬ ‫ئي ورهين ۾ پنهنجي اجڙيل سموري ڪاروبار کي وري وڃي ساڳيَء اوج تي پهچايائون‪،‬‬ ‫پر جيڪڏهن چئجي ته اڳئين کان به اڳرا ٿي ُاڀريا ته انهيَء ۾ ڪوبه وڌاُء ڪونه ٿيندو‪ .‬ڇو‬ ‫جو خوشحاليَء سان پاند پوندي ئي‪ ،‬انهيَء شريف ڊيزل جنهن جي ابي ڪڏهن وڏا شهر‬ ‫ڪونه ڏٺا هيا‪ .‬تنهن شريف نهڙيَء وڏي جدوجهد بعد هڪڙي ُپٽ عبداحميد کي چار ورهيه‬ ‫اڳ آسٽريليا جي شهر ميلبورن ۾ ڪامرس جو علم پڙهڻ الِء موڪلي ڏنو‪ .‬جيڪو به هاڻي‬ ‫پنهنجي تعليم پوري ڪرڻ وارو هوندو‪ .‬اسان جهڙا عام ماڻهو جيڪي هر ڳالھ الِء ڪن‬ ‫الٽار ڪندي ع ام طور تي اه ئي چوندا آهن ته ادا ڇا ڪريون غريبت آهي‪ ،‬نه ته اوالد کي‬ ‫پڙهايون ها‪ .‬تن الِء هيُء هڪڙو اهو هڪڙو سبق آهي جنهن جو ڪوئي نعم البدل ناهي‪ .‬ته‬ ‫ٿر جي ڀڙڀانگ ٿيل هڪڙي ڳوٺ جي رهاڪوَء ۽ ڪوئال ٺاهي‪ ،‬گهٽي گهٽي ۾ هوڪا ڏئي‬ ‫وڪڻندڙ مزدور جو ُپٽ جيڪڏهن آسٽريليا تائين تعليم حاصل ڪرڻ الِء وڃي سگهي ٿو‬ ‫ته جالوَء جي چئونري جي ڌراڙ‪ ،‬واصل ٻاِء جي اوٺار‪ ،‬کاروڙي جي ڪنهن ميهار‪ ،‬مانڌل‬ ‫جي ڪنهن هاريَء ۽ ٽيڀريَء جي ڪنهن حر مجاهد جو ُپٽ به لنڊن ۽ آمريڪا جي شهرن ۾‬ ‫پڙهي سگهي ٿو‪ .‬تنهن الِء ضرورت آهي ّسخت محنت ڪرڻ جي ۽ پنهنجي ُڌن ۾ پڪي‬ ‫هجڻ جي‪ ،‬جيئن شريف ڊيزل ڪري ڏيکاريو آهي تيئن اسان جي ملڪ جي غريب ماڻهن‬ ‫کي به محنت ڪري اوالد کي اڳتي پڙهڻ الِء ٻاهرئين ملڪن ڏانهن موڪلڻ گهرجي‪.‬‬ ‫تن ڏينهين امراڻي جي تخت گاھ امرڪوٽ ڪامورڪي لڏي الِء ڪاري پاڻيَء طور مشهور‬ ‫هجي‪ ،‬صاحب لوڪ جڏهن به‪ ،‬جنهن تي به بِگڙن ته امراڻي موڪلڻ جي سزا ڏيو ڇڏين‪.‬‬ ‫اهڙي سزا جڏهن مونکي به ِم ِلي ته ٻچڙن کان موڪالئيندي اکين جون ُ‬ ‫ڪنڊون ُپسائي‬ ‫ويٺس‪ ،‬امرڪوٽ جي ڪنهن واقفڪار چيو هينئون نه هار‪ ،‬امراڻو اهڙو اٿئي جو اوڏانهن‬ ‫بدلي ٿي ويندي هرڪو آفيسر روئيندو ويندو آهي‪ ،‬اتي پهچي هميشھ الِء ُاتي جو ٿي ويندو‬ ‫‪294‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫آهي ۽ جڏهن واپس بدلي ٿيندي اٿس ته به امراڻو ڇڏڻ جي ُڏک ۾ روئيندو ايندو آهي‪ .‬ٿيو‬ ‫به ايئن امرڪوٽ پهچي منهنجي هينئين کي ٿڌڙيون هيرون لڳڻ شروع ٿيون‪ .‬واندڪائيَء‬ ‫ويل امرڪوٽ جي قلعي جي توپن واري ُبرج تي چڙهيو وڃيو ويهان‪ .‬تصورن ۽ خيالن ۾‬ ‫ڏسان ته ُاتر اوڀر جي ُ‬ ‫ڪنڊ تان شاه عنايت شهيد جي روپوش سپاهي نماڻي شاه جو روح‬ ‫تجال ڏيندو پيو سالم ڪريم‪ ،‬ته ڪڏهن بي بي مِٺان پنهنجا شفيق هٿڙا منهنجي مٿي تي‬ ‫ڦيري دعائون پئي ڏئي‪ُ .‬ڏور پريان کان نصراهلل ولي ۽ عيسب فقير جهڙا شهيد آجيان بيٺا‬ ‫ڪن‪ .‬ته َس ِر اتران وري گجو راڻو پيو کيڪاريم‪ .‬اوڀر ڏي ڏسان ته ڇاڇري مان جونجهارن‬ ‫جي اوٽي جا شهيد تاريخ جي ورقن مان نڪري سرخ سالم پيا ڪن ته ٻاون جي ٻيسڻي جا‬ ‫ڀڪشو هٿ ٻڌي پرنام پيا ڪن‪ ،‬ڏکڻان ِوهري شريف مان ميون جان محمد پيو مسڪرائي‪.‬‬ ‫ته ان زماني جي زندھ درويش بيبي راحت هٿ کڻيو پئي دعائون ڏئيم‪ ،‬اولهين ُ‬ ‫ڪنڊ مان‬ ‫ابوالفضل‪ ،‬فيضيَء‪ ،‬بيربل ۽ مالن دوپيازھ جو يار اڪبر پنهنجي جنم جي جاِء تان ڀيرا‬ ‫ڏيندي پيو ڏسان‪ .‬ايئن امراڻي جي اوليائن ۽ زندھ درويشن مونکي هميشھ الِء اتي جو‬ ‫ڪري وڌو‪ .‬تڏهن هرچند راِء ۽ الحداد کوسي جوامرڪوٽ اهڙو نه هيو جهڙو اڄ آهي‪.‬‬ ‫هرروز روڊ ڌوپندا هجن‪ ،‬نه ڪوجهيڙو نه جهٽو‪ ،‬نه ڪو چور نه َچڪار‪ُ ،‬سک ۽ شانتي‪ ،‬دک‬ ‫درد جو پري پري تائين نه نالو نه نشان‪ .‬هندو هندو نه هجن ته مسلمان مسلمان نه‪ ،‬سڀ ڀائر‪،‬‬ ‫هڪڙي گهر جا ڀاتي‪ ،‬ڏک ۾ سک ۾ هڪ ٻئي جا ساٿي‪ ،‬عيدون هوليون‪ ،‬دسهڙا ڏياريون‬ ‫سڀ گڏجي ملهائين‪ ،‬کاروڙي جي موجودھ صوبائي وزير علي مردان شاھ جو والد مرحوم‬ ‫حاجي ميان شاھ ۽ غالم رسول شاھ المعروف ٻائو شاه ڪڏهن ڪڏهن ڀوڳن ڀوڳن ۾ مون‬ ‫کي اچيوچون ته هاڻي امراڻي ۾ شر آيو آهي‪ ،‬چوريون ته ضرور ٿينديون‪ .‬ان قرب ۽ان‬ ‫پيار۾ منهنجي جوانيَء جا لڳ ڀڳ اٺ ورهيه ايئن گذريا جيئن ڪالهوڪو ڏينهن‪ .‬امرڪوٽ‬ ‫جي گهٽيَء گهٽيَء ۾ منهنجون يادون اڄ به مون کي پڪارين ٿيون‪ ،‬اها چنڊال چوڪڙي‬ ‫اڄ به ساري ٿي جنهن الِء هي سٽون لکڻيون پيون آهن‪.‬‬ ‫امرڪوٽ ۾ نوڪريَء دوران ڪامريڊن جي چنڊال چوڪڙي اچي گڏ ٿي‪ ،‬شام ٿئي ته‬ ‫ڪچهريون شروع ٿين‪ .‬امرڪوٽ جي ُ‬ ‫ڪثر ڪچهريون ُچڪي جي پياڪن جون‬ ‫شامن جون ا ِ‬ ‫ُ‬ ‫ڪامريڊچڪي چاڙهڻ کان ڀڳل هجون‪ ،‬الئق ٿيٻو‪،‬‬ ‫مچن‪ .‬پر هن چنڊال چوڪڙيَءجا سڀ‬ ‫ڊاڪٽر عزيز‪ ،‬ڊاڪٽرحاجي راهو‪ ،‬مبارڪ کوسو‪ ،‬ڀلو فقير‪ ،‬جمن دربدر‪ ،‬شفي فقير‪ ،‬حليم‬ ‫باغي‪ ،‬ٻيا االئي ڪيترا‪ ،‬مطلب ته ٽولو ئي چونڊجي گڏياسين‪ .‬ثاقب آريسر‪ ،‬جماعت اسالميَء‬ ‫مان شايد ُرسي نڪتو ُهجي‪ .‬سوبه اچي مليو‪ ،‬ثاقب‪ ،‬جماعتي عمائدين۽ اڪابرين کان مٿئين‬ ‫‪295‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ڏاڪي جو ماڻهو هجي‪ ،‬سو ڪڏهن ڪڏهن اچيو ڊپ ورائي ۽ هڪ ٻئي کي چئون‪ ،‬ٻيلي‬ ‫خيال ڪيو‪ ،‬مڙس ۾ٻيو ته ڦند ڦير ڪونهي‪ ،‬پر ڪيسن ڪرڻ جو مڙوئي شوق ججهيرڙو‬ ‫اٿس‪ .‬ويجهي عزيز ڪمال الدين آريسر کان به ڪونه ُمڙيو‪ ،‬سو پاڻ هن جي آڏو ڪجھ به‬ ‫ناهيون‪ .‬يار سوچي سمجهي ڳالهايو‪ ،‬نڀاڳو ٽنگائي نه وجهي‪ .‬ثاقب مان گهڻيون ارڏايون ته‬ ‫الئق ٿيٻو روزن جي ڀالري مهيني ۾ ِوچينَء ويل مٿينَء واُء تي گِدرا کائي ڪڍي چڪو‬ ‫هيو‪ ،‬پوِء به اڃا کانئس ڊپ ٿيندو هيو‪ ،‬اڃان ثاقب کي اسان جي واٽ تي آڻيون ئي آڻيون‪،‬‬ ‫تيسين ٻيو ُملو اچي ڪنڌ ۾ پيو‪ ،‬نه ڄاڻ نه سڃاڻ‪ ،‬نه دعا نه سالم‪ ،‬بس جاڙا خان ُ‬ ‫ڪتو‬ ‫ڪار ٿي‪ .‬مڙس پوري پني قد جو‪ُ ،‬مٺ ُمٺ ڪاري ڀنڀور ڏاڙهي‪ ،‬سنڌي‬ ‫جهلجانِء‪ ،‬واري‬ ‫ِ‬ ‫ٽوپي نراڙ تي‪ ،‬خوبرو۽سهڻو جوان ُهجي‪ .‬تن ڏينهين حاجي راهو لنڊن مان پي ايڇ ڊي‬ ‫ڀٽاري‪ ،‬جتي ويهي ڪانه ڪا ُچوچڙي ُدکايو ڇڏي‪ ،‬سنگت‬ ‫ڪري موٽيو هجي‪ ،‬پر ُهجي ڳئون ِ‬ ‫رڙيون ڪيون ٻيلي‪ ،‬خيال ڪيو‪ ،‬هيُء ملوته پڪوپڪ ايجنسين جو َ‬ ‫اٿانو‪ ،‬ٿريا چون ٿا‪ ،‬ته‬ ‫هن جيڪي وڻ ُسڪايا سي ساوا ئي ڪونه ٿيا‪ .‬پر راهو ُچوچڙي ڏيو پاڻ کِسڪيو وڃي‪.‬‬ ‫اسان ُملي کان گهڻيئي ُگهتون ڏيون‪ ،‬گوهيون هڻون‪ ،‬پر چوندا آهن ته جن ڇڏي‪ ،‬ڀوت ڇڏي‪،‬‬ ‫پر ُملو نه ڇڏي‪ ،‬همراهه اصل َمڇڏ ٿي لڳو‪ .‬مصيبت وري اها ٿي جو سدائين اچي به مانيَء‬ ‫جي ٽاڻي‪ .‬اسان ڀانئيون ته مڙس سنئون سڌو ويلو ٽارڻ ٿو اچي‪ .‬ٻيا سڀ هجن گهرن گهاٽن‬ ‫وارا وڃن آهستي آهستي رفو چڪر ٿيو‪ ،‬آئون ڇڙو ڇانڊ ۽ اڪيلو رهان سو رات جو به‬ ‫َ‬ ‫ڪنڌ ۾ پئجيو وڃي‪ ،‬صبح جي چانهه به ٻن ٽن ڪوپن کان گهٽ نه پيئي‪.‬‬ ‫ُملو منهنجي‬ ‫ڊاڪٽر عزيز ورياماڻيَء کي پڪ هجي هن ُملي کي جماعت اسالميَء وارن الئق ۽ مونکي‬ ‫نمازي ڪرڻ جو ٽاسڪ ڏنو آهي‪ .‬اسان ٻئي نمازي ٿيون ئي ٿيون‪ ،‬هوريان هوريان اسان‬ ‫جي ڪچهريَء ۾ ويهندي ُملي جون نمازون قضا ٿيڻ شروع ٿيون‪ .‬توبهائون ڪري‪ ،‬ڌڻيَء‬ ‫در گِيسيون ڪري‪ ،‬پرٻئي ڏينهن وري به ساڳي ُجٺ ٿيو وڃيس‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫نيڪو‪ ،‬پر ٿريا اڪثر ڪري کيس ُمالن نيڪيئو چوندا هيا‪ 1965 .‬جي جنگ‬ ‫نالو هيس‪ ،‬ملو‬ ‫۾ پريان ڀڄي آيل هجي‪ ،‬ذات جو نهڙي ۽گوگاسر جو ويٺل‪ ،‬عمرڪوٽ جي آسپاس ڪنهن‬ ‫اسڪول ۾ عربيَء جو ماستر‪ ،‬شهر ۾ نه گهر نه گهاٽ‪َ ،‬رلِي ُ‬ ‫ڪلهي تي‪ ،‬ماني راڄ تي‪.‬‬ ‫گهڻو ڪري سمهي منهنجي جاِء ۾ نه ته شهر ۾ کوڙ ساريون َمسيتون موجود‪ .‬ڪنهن‬ ‫صالح ڏني ٻيلي اوهين سڀ ُپراڻا ُسرخا ۽ ديشي‪ ،‬هيُء پڪ سان اوهان جي سياڊپ ڪري‬ ‫َ‬ ‫هڻائيندو‪ .‬عزيز چيو ڇو نه ڪا‬ ‫رپورٽون ٿو رسائي‪ .‬ڪنهن نه ڪنهن ڏينهن ڪاٺ ۾ ضرور‬ ‫ُجٺ ڪريونس ته جان ڇٽي!‪ .‬ٻئي ڪنهن چيو هيُء صالح وساڻ جي مدرسي مان ِپن جا ُٽڪر‬ ‫‪296‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫َ‬ ‫ورندانو‪.‬‬ ‫کائي پڙهيو آهي‪ ،‬جهڙين تهڙين ُجٺين جو پڪ سان هيراڪ هوندو‪ ،‬ڪجھ ڪونه‬ ‫پر عزيز نه ُمڙيو‪ ،‬هڪڙي ڏينهن کٽ جي واڏڻ ڪڍي رکيائين‪ُ ،‬ملو َرسيو ناهي‪َ ،‬دسيو‬ ‫ناهي‪ ،‬هٿ پير ٻڌجي ويا‪ ،‬وٺي رڙيون ۽ رانڀاڙ ڪيائين‪ ،‬ٻيلي ڪهڙي ڏوھ اڙيس‪،‬؟ چي‬ ‫تون اسان جي سياڊپ ٿو ڪرين‪ .‬تڏهن وٺي ڀلي سونهاري جا ُسنهن کنيائين‪ ،‬ٻيلي مون‬ ‫گهڻيئي وس ڪيا‪ ،‬پر اڳلن مون کي گاھ ئي ڪونه وڌو‪ ،‬انهن الِء آئون دودو ڌوڙ‪ ،‬چنيسر‬ ‫ڇائي آهيان‪ .‬اوهان هروڀرو منهنجو پٽڪو ڌوڙ نه ڪريو‪ .‬تڏهن چنڊال چوڪڙيَء کي پڪ‬ ‫ٿي‪ ،‬مڙس اسان جهڙي ڌوڙ آهي هروڀرو ٿي هنڌ ڀرياسون‪ .‬پوِء ٿيو اسان جو پڪو يار‪.‬‬ ‫ُملي جا اکر اهڙا ُهجن جهڙا موتي‪ ،‬مار پويس‪ ،‬لکي وريو الهور جي اردو رسالن ۾‪ .‬نڪ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫جاڳايونس‪ .‬ٻيلي پنهنجي ٻوليَء ۾ لِک‪ .‬پر جهڙي تهڙي ُجٺ ُپٺن تي واريو‬ ‫وڍيونس‪ ،‬غيرت‬ ‫ڪني عادت ِسکي آيو هجي‪ ،‬ڪنهن ڪنهن‬ ‫وڃي‪ ،‬اصل پوٺي ُهجي‪ .‬راهو لنڊن مان هڪڙي ِ‬ ‫رات حيدر جي هوٽل سامهون بيٺل گاڏي واري کان ٽانڊن تي تڪا پچرائي‪ ،‬ڊبل روٽي ۽‬ ‫پيپسيَء سان تِڪو رات جي ڊنر تي کائون‪ُ .‬ملو به ڪڏهن ڪڏهن مفت جو مهمان بڻجيو‬ ‫پوي‪ .‬جهڙتيون وٺونس‪ ،‬پر کِيسن ۾ ُسڃائي واڪا ڪندي وتيس‪ ،‬ڪڏهن ڪي ڳاڙها نوٽ‬ ‫ڏسي‪ ،‬راهو زوريَء کيسن مان ڪڍيو وڃيس‪ ،‬ته رڙيون ڪري‪ ،‬ٻيلي آئون غريب‪ ،‬مسڪين‪،‬‬ ‫منهنجي ڀينگ نه ڪر‪ ،‬پر راهو ُ‬ ‫ڪهيو وڃيس‪ .‬تڏهن ُملو هٿ کڻيو پاراتا ڏئيس اهلل ڪندو‬ ‫دست ٿيندئي‪ .‬آڌي ئي نه گذري ته ُملي جي پ َ‬ ‫ٽ َرسيو وڃي ۽ راهوَء جي باٿ روم ڏي ڀڄ‬ ‫ِ‬ ‫ڊوڙ شروع ٿيو وڃي‪ .‬پوِء ُملي کان معافيون ۽ گيسيون هجن‪ ،‬هڪ ٻه ڀيرا اها ڪار ٿي‪ ،‬ته‬ ‫ُملو مشهور ٿي ويو‪ُ ،‬دعا پ َ‬ ‫ٽ وارو بزرگ ۽ درويش‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫سال ٻيو به گذريو چنڊال چوڪڙيَء ۾ ڪي آيا ڪي ويا‪ ،‬هاڻ ُملو چوڪڙيَء جو سرواڻ ٿي‬ ‫پيو‪ ،‬چوڪڙيَء ۾ اچي ته ُملپ ويڙهيو‪ ،‬ذڪريا مسجد ۾ رکيو اچي‪ ،‬گار جي لولي هجيس‪،‬‬ ‫گار به جهڙي تهڙي نه پر شد مد سان‪ ،‬گرامر سان‪ ،‬گار سان گڏ ٽهڪ ايڏا وڏا ِڏئي جو النٻي‬ ‫تالَء کان پريان گجو راڻي جي مقام ۾ وڻن تي ويٺل ڳيرا به ُاڏاميو وڃن‪.‬‬ ‫تن ڏينهين ُپوزيون ڏئي سنڌيَء ۾ لکائڻ شروع ڪرايوسونس‪ .‬ڪاوش ۾ ڇپيو ته وهواھ‬ ‫ٿي وئي‪ .‬هڪڙو‪ ،‬ٻيو‪ ،‬ٽيون پوِء ته النڍ لڳي ويس‪ ،‬مڙس مالن نيڪوَء ۽ نيڪئي مان ڦري‬ ‫ارباب نيڪ محمد ٿي پيو‪.‬‬ ‫هڪ ڏينهن اوچتو ڦيرو آيس گم ٿي ويو‪ ،‬مهينو ٻه مهينا‪ ،‬ڏس نه پتو‪ ،‬مار پويس ويو‬ ‫ڪيڏانهن؟ ڪچهريون ئي ُاٻاڻڪيون ٿي پيون‪ .‬مهيني ماس ظاهر ٿئي‪ ،‬سڀني سان مليو‪،‬‬ ‫گم ٿيو وڃي‪ ،‬ڪنهن چيو جهڙو اوپن جيل جو قيدي هجي‪ ،‬پيرول تي اچي مڙني سان‬ ‫‪297‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ملي‪ ،‬واپس هليو ٿو وڃي‪ .‬سال کن اهو سلسلو هلندو رهيو‪ ،‬ڪڏهن ُٻڌون ته تبليغين سان‬ ‫گڏ پيو هلي‪ ،‬ڪڏهن سائي پٽڪي وارن سان‪ ،‬ڪڏهن اهل حديث وارن سان ته‪ ،‬ڪڏهن‬ ‫بريلوين سان‪ ،‬ڪڏهن ُٻڌون ته درگاهون وسايو ويٺو آهي‪ .‬سال کن کان پوِء واپس وريو ته‬ ‫افعال ساڳيا ئي هيس پر سونهاري ڪاريَء مان ڳاڙهي ۽ ڊگهي ُهجيس‪ ،‬سنڌي ٽوپيَء بجاِء‬ ‫ململ جو سفيد پٽڪو هجيس‪ .‬هاڻ ارباب نيڪ محمد مان ڦِري‪ ،‬حضرت نيڪڻ فقير‬ ‫نقشبندي‪ ،‬قادري‪ ،‬چشتي االئي ڇا ڇا ٿي پيو هجي‪ ،‬سنگت چيو هاڻ هيُء ُملي ۽ صوفيَء‬ ‫جو ڪاڪٽيل ٿي پيو آهي‪،‬‬ ‫زال مري وئي هجيس‪ ،‬مائٽن ميڙون ڪري ٻي ٿي پرڻايس‪ ،‬مينهڙي سلطان مان‪ ،‬چئي‬ ‫ُ‬ ‫اوهان چنڊال چوڪڙيَء وارن کي ڪو سڏ ڏيندس ڇا؟ حرامي آهيو‪ ،‬ڪندئو اتي ئي پٽڪو‬ ‫ڌوڙ‪ُ .‬مڙڻ وارا اسان به ڪونه هياسين جيپ ڀاڙي ڪري سڄي رات‪ ،‬سڄي ٿر ۾ مينهڙو‬ ‫سلطان ڳوليوسين‪ ،‬پرمينهڙو سلطان نه مليو جو پنهنجي يار کي ٻيَء شاديَء تي جڳ کان‬ ‫ِويل ٿيڻ جون واڌايون ڏئي سگهون‪ ،‬ورندي ڏينهن صديق ساند‪ ،‬االئي ڪنهن ٻئي اخبارن‬ ‫کي خبر جاري ڪري ڇڏي ته ارباب نيڪ محمد شادي ڪري هني مون ملهائڻ واسطي‬ ‫ڀوڏيسر جي مسجد طرف روانو‪ .‬االئي ڪهڙي اخبار ايئن جو ايئن خبر ڇپي به ڇڏي‪ .‬تڏهن‬ ‫َ‬ ‫اٿانو ُٻوٿ ۾‪ .‬اهلل‬ ‫ُملو اچي بگڙيو‪ ،‬پر ڪاوڙ رڳو ايتري جو ٻه ٽي گاريون ۽ آخر ۾ ُڌوڙ‬ ‫اهلل خير صال‪.‬‬ ‫بدرابڙو ۽ مرحوم انور پيرزادو منهنجي ڳوٺ آيا‪ُ ،‬ملي سان ڪچهري ڪيائون‪ُ ،‬هن جي‬ ‫حوالن تي بدر ته صرف معصوم مسڪراهٽ سان مسڪرائيندو رهيو‪ ،‬باقي انور سائينَء‬ ‫کي ُملو دل ۾ ويهي ويو‪ ،‬جڏهن به ويجهيَء ِڇڪ ۾ اچي ته چوي ٻيلي ُملي کي ڳول ته ڪا‬ ‫روح جي َ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫ٽ الهيون‪ .‬ڪچهري مچي ته ُملي جا َٽهڪ‪ ،‬هوڪريا ۽ گاريون‪ ،‬مڙس ادب جون‬ ‫ُجملي حدون اورانگهيو بي ادبيَء جي انتها تي ُپهچيو وڃي‪.‬‬ ‫سڀني فرقن کي پڙهڻ ۽ پرکڻ سان االئي اسان جي صحبت جا اثر سان ُملوصفا ڀلوڙ ماڻهو‬ ‫ٿي پيو‪ ،‬ڀيلن‪ ،‬مينگهواڙن سان گڏ ويٺو کائي‪ ،‬ٻيا ُمال حيران!!‪ ،‬ڪن ته ڇا ڪن؟ هڪ‬ ‫دستار بند عالم ويٺو ايئن ڪري ڪهڙي تعزير ڪڍن ۽ ڪيئن ڪڍن؟ هڪ ڀيري سهيل‬ ‫سانگيَء گڏجي منهنجي ڳوٺ ۾ جيرام وٽ والدھ جي مرتئي تي ويهڻ آيو‪ ،‬مينگهواڙن‬ ‫روح افزا جو شربت آندو‪ُ ،‬ملي کي ڏيڻ کان لهرائين پيا‪ ،‬سهيل ۽ مونکي شربت ڏيڻ کان‬ ‫اڳ ئي ُملي ڀڙڪو ڏئي ٽِري تان هڪ به نه پر ٻه گالس کڻي مينگهواڙن کي دلجاِء ڏني ته‬ ‫ٻيلي پاڻ اهڙا ُمال ناهيون‪ .‬هاڻ به هت اچي ته ڇن جي ڀيلن ۽ رگهي جي ڳوٺ مينگهواڙن‬ ‫‪298‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫جي هٿن جا ٿڦيل لوال اکين تي رکيو پوِء کائي‪ ،‬خلق چوي هي ڪهڙو ُملو آهي‪ .‬هن ڄڻ‬ ‫ڪجھ ٻڌو ئي نه هجي‪.‬‬ ‫ڪڏهن ڪڏهن اسان جي چرچ تي ُ‬ ‫ڪڌا ڪم به ڪريو وڃي پوِء وتي توبهائون ڪندو‪.‬‬ ‫چوڪڙيَء ۾ علي مراد آريسر ڪنجوسن جو سردار هجي‪ ،‬ٿر گهمڻ وياسين‪ ،‬سڀني چيو‬ ‫علي مراد ماني کارائيندو‪ ،‬مڙس پ ُڙ ڪڍي بيٺو‪ ،‬صالح بيٺي ُ‬ ‫ڪڻن جي‪ ،‬همراھ ُملي کي‬ ‫ِ‬ ‫ديندار سمجهي مٿس اعتبار ڪيو‪ ،‬چي ڪوبه ويجهو نه وڃي ُملو ئي پرچيون ٺاهيندو‪ُ ،‬ملو‬ ‫به ڪڙهيو ويٺو هجيس‪ ،‬سڀ پرچيون ٺاهيائين علي مراد جي نالي جون‪ُ ،‬مڙس اعتبار‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ئي ڪيڏانهن مري وئين؟ چئي ٻيلي‬ ‫۾ڪسي ويو‪ ،‬ملي‪ ،‬ماني نه کاڌي‪ ،‬اڙي مار ڪا پو ِ‬ ‫هيڏو گناھ جو ڪم ڪري ديانتداري وڃايم‪ ،‬سو ويو هيس مسيت ۾ ڌڻيَء کان بخشائڻ‪.‬‬ ‫پنهنجي فن خطاطيَء سان مون سان چرچن ۾ االئي ڪيتريون ُجٺيون ڪيائين‪ ،‬چندي جا‬ ‫چيڪ بوڪ‪ ،‬اخبار عالم کان وٺي علي بابا جي عدالت تائين پمفليٽ پکيڙيائين‪ ،‬ايتريون‬ ‫ئي منهنجون به َسٺائين‪ ،‬پر اڄ تائين نه ُرٺو ۽ نه مون کي ُرسڻ ڏنائين‪.‬‬ ‫انهيَء قصي کي ويھ ورهيه گذريا‪ ،‬وڻ وڻ جي ڪاٺي ُهياسين‪ ،‬وڻ وڻ جي ڪاٺي ٿياسين‪،‬‬ ‫ُملو نه بدليو‪ ،‬نه ڀيرو َڀڳائين‪ ،‬مهيني ماس منهنجي سڪ ستائيندس ته بنان ٻڌائي اوچتو‬ ‫هليو ايندو‪ ،‬رات رهندو‪ ،‬ٻه راتيون رهندو‪ ،‬ڪچهريون ٿينديون‪ ،‬سڪ لٿي‪ ،‬فجر جي نماز‬ ‫پڙهي بنان موڪالئي ڪندو جوڳي رمتا ڀال‪ .‬دل ٿي چوي شال سونهاريَء سنڌ جا سڀ موالنا‬ ‫ارباب نيڪ محمد جهڙا ٿي پون ته سنڌ جي سينڌ ُاجري ٿي پوي‪.‬‬ ‫ان زماني ۾ اسان جي چوڪڙيَء ۾ ٻيو يار هيو‪ ،‬شفي فقير‪ .‬جنهن اڳتي هلي وڏو نالو ۽‬ ‫ناڻو ڪمايو‪ ،‬ناڻو ته شفيَء‪ ،‬جيئن جو تيئن ڪمايو‪ ،‬پر نوڙت ۽ نيازمندي‪ ،‬شفيَء کي االئي‬ ‫ناناڻن مان ملي هئي يا ڏاڏاڻن مان‪ .‬سا ته رب ٿو ڄاڻي؟ سڄيَء سنگت سان شفيَء ڪڏهن‬ ‫به ُٻوٿ بڇڙو ڪري نه ٻوليو‪ ،‬نه وڻيو ته صرف الئق ٿيٻي کي نه وڻيو‪ ،‬مڙس کي شفيَء‬ ‫جي ڪنڌ جي ِسيٽ تي ڪالھ به اعتراض هيو اڄ به آهي‪ .‬خير ُانهيَء قصي کي ُاتي ڇڏي‬ ‫پاڻ هلون ٿا اڳتي‪ ،‬مون کي اڄ ڏينهن تائين اها به خبر ڪونهي‪ ،‬ته شفي ٿري مڱڻهارن جي‬ ‫ڍانڍي ُنک مان آهي يا َلنگهن مان‪ .‬بس اها خبر اٿم ٿه هن جا وڏڙا به ارباب نيڪ محمد‬ ‫َ‬ ‫ميڙاسر واري‬ ‫جي وڏڙن جيان َپريان َڀ ِڄي اچي َگڊڙي ۾ آباد ٿيا هيا‪ ،‬مولوي محمد حسن‬ ‫جي گڊڙي ۾ رات جي پيٽ ۾ جوڙيل َ‬ ‫ڪکائين َمسيت ۾ ڪجھ ڏينهن نمازون پڙهي‪،‬‬ ‫بکئي پيٽ سانگي ِرڙهندا ِرڙهندا اچي نيو ڇور پهتا هيا‪ ،‬منهنجي ڦوھ جوانيَء ۾ شفيَء‬ ‫سان سڃاڻ ڄاڻ تڏهن ٿي جڏهن شفي‪ ،‬شفي نه پر شفيو مـڱڻهار هيو‪ ،‬سنڌ ۾ آباد عام‬ ‫‪299‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫مڱڻهارن جيان اوراڙ پراڙ ۾ َڀ َ‬ ‫ت ڳوليندو وتندو هيو‪ ،‬پر بقول الئق ٿيٻي جي قومي راڳي‬ ‫جمن دربدر سان ُدهل وڄائيندو وتندو هيو‪ ،‬اهڙي ئي َڀتن ڳولڻ جي شوق مان منهنجي‬ ‫ماروٽ ۽ اوجي ڊي سي ايل جي موجودھ چيف انجنيئر خان محمد‪ ،‬ٺوڪي هڪڙي ڪوڙي‬ ‫َڀ َ‬ ‫ت جي دعوت ڏنس‪ ،‬همراھ مقرر ڪوڙي تاريخ تي مڱڻهارن جوولر وٺي اچي ُپڳو‪ .‬تن‬ ‫ڏينهين اسان وٽ ُسڃائيَء جو راڄ هجي‪َ ،‬‬ ‫صفا تتڙينگ ُهجون‪ ،‬اٽي جا خالي َتس ڏکڻ جي‬ ‫ُ‬ ‫۾هنڌ نه ٽپڙ ُهجي‪ .‬ولر مڙسن جو ڏسي حال گهڙي ته َدهلجي‬ ‫ُلريَء ۾ واڄٽ پيا ڪن‪ .‬گهرن‬ ‫وياسين‪ .‬مٿان بابي جا دڙڪا ته گهر ۾ لولي جو لوڻ نه لڀي مڙس وتن ماڻهن کي دعوتون‬ ‫ڏيندا‪ .‬بابي جي دڙڪن کان ُپسيل ڪوئي جيان ڪنڌ لڪائيندي ۽ َڇپندي‪ ،‬جيئن تيئن ڪري‬ ‫پاڙي مان ِپن جا ُٽڪر گڏي مڱهڻارن جي َولر جو پيٽ ڀريوسين‪َ .‬سنجهو اڃان َمس ٽريو ته‬ ‫همراهن کوليا ُڌڪڙ۽ باجا‪ .‬هڪڙي چوڻي آهي ته َملھ ۽ مڱڻهار سان ياري رکبي ته ٻنهي‬ ‫مڙسن جي اک هوندي يار جي کِيسي ۾‪ .‬سو ان رات ها‪ ،‬ڪرڻ سان هنن مڙسن جي به اک‬ ‫هئي اسان جي کِيسن ۾‪ ،‬خير سان ُاتي ته اڳي ئي مائي ڀينگ صاحبه پنهنجو ديرو ڄمايو‬ ‫ويٺي هئي‪ .‬ڪالڪ ٻه ِرينگٽ هليا‪ ،‬نه ڪجھ مِليو‪ ،‬نه فقيرن ۾ جوش جاڳيو‪ .‬کيل ختم‬ ‫ٿيو‪ُ ،‬انهيَء ولر مان ٻين ته االئي سمجهيو يانه پر شفي سمجهي ويو ته مڙس رڳو ڪپڙن‬ ‫۾ ڍڪيا وتن‪ .‬ايئن شفيَء سان ياري ٿي‪ ،‬ياري به هوريان هوريان وئي لوهان لوھ ٿيندي‪،‬‬ ‫منهنجي چوڪڙيَء جا جملي يار اڄ سوڌو مونکي راڳ جو وڏو پارکو سمجهن‪ ،‬پر حقيقت‬ ‫اها آهي ته اڄ ڏينهن تائين مونکي راڳ جون َرمزون ُٺپ ڪونه سمجھ ۾ اچن‪ .‬نه ئي آئون‬ ‫راڳ جو پارکو‪ ،‬آهيان‪ ،‬نه ڄاڻان ڀيرويون نه مالڪونس‪ ،‬نه ٽِڪا نه سرگم نه ليِء‪ .‬بس شفيَء‬ ‫جي ٻوهياڙن ۾ االئي ڪهڙو ُسرور آهي‪ ،‬جو ُجهومي اٿندو آهيان‪ .‬تن ڏينهين شفي‪ ،‬اوڙي‬ ‫پاڙي جي َڀ َتن ۾ اچي ڳائڻ شروع ڪيو ُهجي‪ ،‬راڳ لڳي نه لڳي‪ ،‬خلقون رسمون پوريون‬ ‫ُ‬ ‫گهورون ڪن‪ ،‬آئون ڏوڪڙن کان وانجهيل‬ ‫ڪرڻ الِء‪ ،‬هڪ ٻئي جون وريون الهڻ الِء وٺيو‬ ‫ماڻهو ُٻوٿ الهيو ويهان‪ ،‬شفي‪ ،‬وڏي ڪاريگريَء سان گهور وٺڻ واري فقير جي َ‬ ‫ڪن ۾‬ ‫ُڦوڪ ڏيو ڇڏي‪ ،‬پوِء اهو ڀاڳ ڀريو وڏو نوٽ ُکليو ڪرائڻ جي بهاني سان منهنجي جهوليَء‬ ‫۾روپئي روپئي جو َدستيون وجهيو وڃي۽ آئون ڌڙاڌڙ گهورون ڪريو راڄن ۾ پنهنجي‬ ‫ليِء بيهاريو وجهان‪ .‬جنهن سال خلقن جا فصل ڀال ٿين ان سال ڀت به کوڙ ٿيو پون‪ .‬بس‬ ‫اهو ئي ُمکا ميلي جو ذريعو هجي منهنجو ۽ شفيَء جو۽ اسان جي يارانيَء جو‪ ،‬ورهيه‬ ‫گذرندا ويا‪ ،‬شفيَء کي شادي فقير‪ ،‬راڳ جا ُگر سيکاريندو‪َ ،‬ڀتن سان گڏ قومي ڪاڄن ۾‬ ‫الهيندو ويو ۽ شفي وري پنهنجن مِٺڙن آالپن سان ماڻهن جي دلين ۾ پنهنجي جاِء ٺاهيندو‬ ‫‪300‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ويو‪ .‬ويتر وري جو شادي فقير جو ڀاُء نياز فقير طبلي تي َگ ِڏ ُيس ته مڙس کي ڀانِء چار‬ ‫ماترائن۽ َس َ‬ ‫چنڊ لڳي ويا‪ ،‬نياز سان نينهن اهڙا اٿس‪ ،‬جو ٽ ِ َ‬ ‫ُ‬ ‫رگمن تي هڪ ٻئي ڏي‬ ‫ڪن‪،‬‬ ‫اهڙي ته معني خيز ۽ معصوم ُمسڪراهٽ سان نهاريندا‪ ،‬ڄڻ ڪي ورهين جا وڇڙيل محبوب‬ ‫هجن‪ .‬جيئن شفي‪َ ،‬‬ ‫ترقيَء جون منزلون طيِء ڪندو‪ ،‬سڃائيَء ۽ ڀينگ کي پوئتي ڇڏي‬ ‫وڌندو ويو‪ ،‬تيئن آئون به وقت جي وير ُ‬ ‫۾لڙهندو‪ ،‬ڪامورو ٿي ڪاري پاڻيَء جي سزا وٺي‬ ‫امراڻي پهتس‪ ،‬ته ٻين پراڻن يارن سان گڏ شفي به اچي اسان جي سنگت ۾ َسلھڙيو وارد‬ ‫ٿيو‪ ،‬هاڻ شفي‪ُ ،‬اهو شفي ڪونه هيو جيڪو ڪنهن زماني ۾ َڀ َ‬ ‫ت ڳوليندو وتندو هيو‪ ،‬پر‬ ‫ان جي ُابتڙ هاڻي َڀ َت ِن وارا کيس ڳوليندا وتندا هيا‪ .‬مٿان مڙس ۾ ڦيرو وري اهو به آيو ته‬ ‫ڪاري واسڪوٽي پائڻ ۽ پائيپ پيئڻ شروع ڪيائين ‪,‬معنئ مڙس ٿيو وڏو ماڻهو‪ .‬ٿورو‬ ‫ُ‬ ‫ڪ ُ‬ ‫َ‬ ‫نڌ به ِسيٽجي ُ‬ ‫ڪنڌ به ٿو نه سيٽي مڙس پنهنجيَء محنت سان ٿوم مان زعفران‬ ‫ويس‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫ٿيو هو‪ .‬ڪنهن ٿورو ڪري اڳتي ڪونه آندو هيس‪ ،‬ڏسڻ واري خلق ڏسندي رهي‪ ،‬شفي‪،‬‬ ‫هرڪنهن کي هٿ جوڙي اڳتي هلندو ويو‪.‬‬ ‫ياد اٿم ته ٿر تي وسڪارا ٿيندا هيا ۽ ٿر جي واريَء مان ڀيڄ ڀنيَء جي مٺڙي مھڪ اٿندي‬ ‫هئي‪ ،‬هنڌين ماڳين همرچا گونجندا هيا‪ ،‬غربت جي ماريل ماروئڙن جي ُمک تي ُمرڪون‬ ‫اينديون هيون‪ ،‬ته اسان جي چوڪڙيَء جا سڀ يار وڍيندا هياسون ڀِ ُٽن جي پنڌ کي‪ .‬اڄ به‬ ‫امرڪوٽ کان اڪ وڍي تائين‪ ،‬امرڪوٽ کان ڇور تائين‪ ،‬مانڌل کان اکيراج تائين‪ ،‬ٻانڌي‬ ‫س جون جملي ڀٽون‪َ ،‬‬ ‫کان گوئينداڻي تائين‪َ ،‬‬ ‫ڪ َ‬ ‫ڪنڊا ۽ َٻ ُٻر انهي جا گواه آهن‪ ،‬ته ڪيئن نه‬ ‫ِ‬ ‫ڀيڄ ڀِنيَء جي َمهڪار ۾ اسان جي چوياريَء جو چتون شفي‪ ،‬هلندي هلندي‪ ،‬بنان ڪنهن‬ ‫ُڌڪڙ باجي جي‪ ،‬ڪهڙيون نه مِٺڙيون التيون ٻوليندو هيو‪ .‬خاص ڪري حليم جون هي سٽون‬ ‫هوڏي پريتم‪،‬‬ ‫اهڙي رومانوي ماحول ۾ مِڙني کي ِجنجهوڙي وجهنديون هيون ته هاِء َهٺيال‬ ‫ِ‬ ‫ُمند ملهاري تون ِريسارو‪ .‬تڏهن ڀِ ُٽن تي ڊوڙندي هر ڪنهن کي پنهنجا پرين ياد ايندا هيا‪،‬‬ ‫وسندڙ وڏڦڙي ۾ مِڙني جي ڀِنل اکين مان‪ ،‬ڪنهنجي ُلڙڪ الڙڻ جو پتو ئي ڪونه پوندو‬ ‫هيو‪.‬‬ ‫حليم تان ياد آيو‪ ،‬ته اسان جي چوڪڙيَء جي ئي فرمائش تي شفيَء حليم کي ڳائڻ شروع‬ ‫پون‪ ،‬هو‬ ‫ڪيو‪ ،‬ته ٻئي هڪ ٻئي الِء الزم ۽ ملزوم ٿي پيا‪ .‬ڪڏهن ڪڏهن مڙس ڳنڍجيو ِ‬ ‫چوي تون منهنجي ڪري مشهور آهين هي چوي منهنجي ڪري‪ ،‬تڏهن اسان پارو ڪو وچ‬ ‫ڪينهيو‪ ،‬ڦينگرجو ڇا تي ٿا‪ .‬تڏهن‬ ‫ڪي ِ‬ ‫۾ پئي جيسين ٻنهي کي اهو نه چوي ته ٻيلي ٻئي ِ‬ ‫ٽين‪.‬‬ ‫وڃيو ُمڙسن جي ڦوڪڻي مان هوا نڪري ۽ جهيڙو ُک ِ‬ ‫‪301‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تن ڏينهين مون ۾ پٽيل پائيَء جي پ َ‬ ‫َ‬ ‫ڳچي ۾ وجهڻ جو شوق‬ ‫ٽ هجي‪ ،‬پرايا سور پنهنجي‬ ‫ِ‬ ‫بنهي زور هجيم‪ .‬سو اهڙي شوق ۾ ايندن ويندن جا فيصال زوريَء ڪندو وتندو هجان‪،‬‬ ‫هڪڙي ڏينهن هڪڙو بس جو مالڪ۽ ڊرائيور پنهنجي ٽرڙپائيَء تي پادر کائي وڃي ٿاڻي‬ ‫۾ بند ٿيو‪ ،‬ڪنهن اچي مونکي مدد جو چيو‪ ،‬آئون اهڙن قصن الِء ٻاڙيو ويٺو هيس‪ ،‬سو‬ ‫هم نه تم ڪيم ٿاڻي وارن کي فون‪ ،‬اهي به ڪي بيزار ٿيا ويٺا هجن‪ ،‬چيائون ڀائو اسين‬ ‫ڇڏيون‪ ،‬ته معاملو ليِء مِٽي ڪريون‪.‬‬ ‫ٻِنهي ُڌرين کي اوهان ڏي ٿا موڪليون‪ ،‬فيصلو ڪري‬ ‫ِ‬ ‫ٿاڻي ۾ واڙيل مڙس بنهي ڪو ڳالهائڻ جو ملوڪ هجي‪ ،‬جيڪو ُگفتو ڪڍي ڀانِء موتي‬ ‫پيا ڪرن‪ .‬مڙس حوال ڏيندي ئي اهڙا ٻول ٻوليا جو جهڙوڪر ٻه ٽي گاريون‪ ،‬مون کي به‬ ‫ڏئي چڙهيو‪ .‬منهنجي ٻروچڪي َر َ‬ ‫ڳ ٿِڙي‪ ،‬پادر الهي اٿيس‪ ،‬اصل گِ َ‬ ‫گ پئي َڳڙيم‪ ،‬ڌڪا‬ ‫جان ڇڏائي‪ُ .‬انهيَء فيصلي مهل‬ ‫مان‪ .‬ڇا جا فيصال؟ ڇا جو قصو؟ همراهن َڀ ِڄي ِ‬ ‫ڏئي ڪڍيو ِ‬ ‫َ َ‬ ‫ڪي‬ ‫شاه مراد کوسو‪ ،‬ڪو مون سان ملڻ آيو هيو‪ ،‬سو سڀ ٻول ُٻڌي اڇا اڇا پير ڏئي کِ ِ‬ ‫س ِ‬ ‫ويو‪ ،‬۽ َل َ‬ ‫ڪ َڙ تار ڪيائين چنڊال چوڪڙيَء کي‪ ،‬ڳالھ هٿ آئي‪ ،‬شفي فقير کي‪ .‬تڏهن احساس‬ ‫ٿيم ته انگريز چريا ڪونه هيا‪ ،‬جو ڍنڍورا ڏيارڻ الِء مڱڻهارن جون ۽ انهن جي ُدهلن جون‬ ‫خدمتون وٺندا هيا‪ .‬شفيَء به ايئن ڍنڍورا ڏنا‪ ،‬ايئن ڍنڍورا جو اڄ ڏينهن تائين ڪنهن فيصلي‬ ‫ڪرڻ کان ارواح ئي َکٽو ٿي ويو‪ .‬ٻيڙي تريس‪ ،‬جنهن پروگرام ۾ وڃان اسٽيج تان اعالن‬ ‫ڪري سردار خادم حسين جتوئي(دوئم) ُپهچي چڪو آهي‪ ،‬جنهن کي به ڪو فيصلو ڪرائڻو‬ ‫هجي‪ ،‬ته ساڻس رابطو ڪري‪.‬‬ ‫سنڌ ۾قديم رواج آهي ته مڱڻهارن کي ماڻهو راڄ جي نياڻي چوندا آهن‪َ ،‬ڀتن َ‬ ‫پوتن ۾‬ ‫کانئن ُپوئا پات ڪونه وٺن‪ ،‬پر هِن ُمڙس کان سنگت‪َ ،‬س ِڄي رات ڳارائي‪ ،‬صبح جو ڏنڊي‬ ‫جي زور تي‪ُ ،‬پوئو به وٺيو ڇڏي‪ .‬گهڻا سال اڳ‪ ،‬جسقم جي ڪامريڊ جميل جي شادي هجي‪،‬‬ ‫وڏا وڏا راڳي ڪوٺيل هجن‪ ،‬هيُء همراھ مون سان گڏ بس ۾ هليو‪ ،‬چيو مانس جي ڳارايائون‬ ‫ته؟ وراڻيائين ادا‪ ،‬اسين مڱڻهار آهيون ۽ مڱڻهار جو ٻار روئيندو به ُس َر ۾ آهي‪ ،‬تون موال‬ ‫تي رک‪ .‬۽ پوِء ٿيو به ايئن‪ ،‬مڙس محفل ُلٽي اٿيو‪ .‬پاڻ‪ ،‬پٽ جو ڪاڄ ڪيائين‪ ،‬ته خلقون‬ ‫پيون کِلن‪ ،‬چئي مڱڻهارن جو ڪهڙو َڀ ُت؟ ميان هنن ُڏومن سڄي ڄمار ماڻهن جا َڀت کاڌا‪،‬‬ ‫هنن کي ڪهڙي خبر ته َڀت ڪيئن ڪجي؟ مڙس جي ُ‬ ‫راهوڻي اهڙي هجي جو شاھ عنايت‬ ‫جي گادي نشينن کان وٺي صوفي صديق جا گادي نشين ڪاڄ ڌڻي ٿي بيٺا‪ ،‬خرچ پکا به‬ ‫سڀ انهن جا‪ ،‬ان رات نيوڇور جي رهواسين‪ ،‬پنهنجي حياتيَء ۾ پهريون ڀيرو‪ .‬نيو ڇور‬ ‫جا ننڍڙا روڊ رستا بالڪ ٿيندي ڏٺا‪ .‬ته کين ڏندين آڱريون اچي ويون‪ ،‬تڏهن اهڙن چڱن‬ ‫‪302‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫چڱن ُمهانڊن وٽس ويندي‪ ،‬اسان تي کِ ُلون پئي ڪيون ۽ واپس ورندي پئي چيائون ادا ذات‬ ‫تي ڏات ڪانهي!!‬ ‫انهن قصن کي ورهيه گذري ويا‪ ،‬اسين سڀ ُپٽن َ‬ ‫پوٽن وارا ٿي وياسين‪ ،‬پر جوانيَء وارا‬ ‫اهي َانگل ۽ ِچلوالئيون اسان مان اڃان ڪونه ويون‪ .‬اڄ به جتي به جنهن به پروگرام ۾ ملون‬ ‫ساڳيا ڌوڙيا اليو بيٺا ُهجون‪ .‬هڪڙي سا منهنجي رڳ هٿ ڪئي اٿائين‪ ،‬هاڻي هر پروگرام‬ ‫۾ مون کي ڏسي اياز جا ٻه گيت ضرور ڳائي‪ ،‬پهريون گيت‪ ،‬ٻي خبر ناهي پر مرڻ کان‬ ‫پوِء‪ ،‬توسان گڏجڻ جون حسرتون رهنديون‪ ،‬جنهن تي منهنجي اکڙين مان َڏلھ ڳوڙها روان‬ ‫ِ‬ ‫پون‪ ،‬۽ ٻيو گيت چوي‪َ ،‬سکي ِپيا کي ملين ته چئجان‪ ،‬چاندني تو سوا نه ٿيندي‪ .‬انهي‬ ‫ٿيو ِ‬ ‫گيت تي جيڪو ماڻهوهنجون هاري‪ ،‬اهو منهنجي ۽ شفيَء جي وچ ۾ راز رهڻ گهرجي‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪ َن ٿيندا‪.‬‬ ‫جيڪر اهو راز کليو ۽ اهو ماڻهو ظاهر ٿيو‪ ،‬ته وڏا ِ‬ ‫سو اهو شفي‪ ،‬اڄڪلھ سنڌ جي راڳين جو سرموڙ ٿي پيو آهي‪ ،‬شاھ عنايت شهيد جي ِپڙ‬ ‫۾ پنهنجي ٻاريَء وارو ٿي پيو آهي‪ ،‬جيئن ٿي ُ‬ ‫مان ۽ مريادا مليس‪ ،‬تيئن ٿي نِوڙت ۽ هٿ‬ ‫جوڙ وڌيس‪ ،‬رولو آهيس نه آهيس هڪڙو‪ ،‬ته مڙس ڪنڌ کي ِسيٽي ٿو هلي‪ .‬رب ڪري اڃان‬ ‫به وڌي ويجهي‪ ،‬سنڌ جي سينڌ سنواري گڏوگڏ پنهنجي سڪندر کي سنڌ جو سڪندر ڪري‬ ‫وڃي‪.‬‬ ‫ان دور جو ٽيون يار هيو‪ ،‬روحل واِء جو رهواسي‪ ،‬عبدالحليم ساند المعروف حليم باغي‪.‬‬ ‫روحل واِء جي زرخيز مٽيَء‪ ،‬االئي ته ڪيترن ايامن کان سنڌ ديس کي املھ هيرا پئي ارپيا‬ ‫آهن‪ .‬گذريل زمانن جون ساروڻيون سارينداسون ته ڏسڻ ۾ ايندو ته روحل فقير کان وٺي‬ ‫ڀلوڙراڳي ۽ هرفن موال شاعر جمن دربدر‪ .‬ڪچهرين جي مور‪ ،‬سگهڙ ۽ عبدالواحد آريسر‬ ‫جي الڏلي مرهيات ڀليڏني فقير ساند کان وٺي هميشه ابتا ٻول ٻولڻ ۾ َڀ ُڙ الھبچائي ساند‬ ‫تائين‪ ،‬حليم باغيَء کان حاجي ساند تائين‪ ،‬هن ئي مٽيَء جا َ‬ ‫جنميل يا هتي اچي آباد ٿيندڙ‬ ‫آهن‪ .‬حليم به ان ئي مٽيَء جو نازڪ َٻ ِچڙو آهي‪.‬‬ ‫حليم جو نالو مزاحمتي شاعريَء ۽ ڀلوڙ شاعريَء جي حوالي سان پڙهندو ۽ ٻڌندو ايندو‬ ‫هيس‪ .‬پر ساڻس ڏيٺ ويٺ ڪڏهن به ڪونه ٿي هئي‪ .‬ڀانيان ٿو ته اهو ‪ 1989‬جو سال هيو‬ ‫جڏهن امراڻي ۾ نوڪريَء سانگي ديرو ڄمايو هيم‪ .‬تڏهن سرُء جي هڪڙي اداس شام جي‬ ‫وقت‪ ،‬ثاقب آريسر‪ُ ،‬هن کي مون سان مالئڻ وٺي آيو هيو‪ ،‬سادڙو‪ ،‬سٻاجهڙو معصوم چهرو‪،‬‬ ‫ان معصوميت جي پويان هزارين دک‪ ،‬هزارين درد ۽ لکين لڪل پيڙائون پلڪن پڙهي‬ ‫ورتيون هيم‪ .‬ثاقب ويچاري کي سڄي عمر اها ُڀل رهي هئي‪ ،‬ته آئون حليم واري َلڏي جو‬ ‫‪303‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ماڻهو آهيان۽ نه ئي مون به ڪڏهن کيس پنهنجي اصليت بابت ڪجھ ٻڌايو هيو‪ .‬ڇاڪاڻ‬ ‫جو اسانڪميونسٽن کي هميشه مٿان کان پارٽي الئين ڏيندي هئي ته پنهنجي اصليت‬ ‫لِڪائجو‪ .‬۽اها به پارٽيَء جي الئين هئي جو آئون ثاقب جون ڪميونسٽن کي ڏنل ڪچيون‪،‬‬ ‫ُاگهاڙيون ۽ واهيات گاريون آرام سان هضم ڪري ويندو هيس‪ .‬نه ته ڇا ثاقب؟ ڇا گار؟ ڇا‬ ‫آئون؟!‬ ‫خير‪ ،‬تعارف دوران جڏهن ثاقب‪ ،‬حليم کي اهو چيو ته هِن جو واسطو به اوهان واري لڏي‬ ‫سان آهي‪ .‬سو جيئن ئي ثاقب اهي اکر اچاريا ته ڀوڪپائيَء مان منهنجي وات مان نڪتو نه‬ ‫سائين ثاقب نه‪ ،‬ان زماني ۾ منهنجي نظر ۾ جهڙي تنهنجي جماعت هئي تهڙي حليم‬ ‫ڪل ته َک َ‬ ‫جي!!‪ . .‬مون کي ڪهڙي َ‬ ‫کر ۾ َکڙو لڳي ُچڪو۽ لڳو به ِو َچ ماناري ۾؟ هن ناچيز‬ ‫گڙ ُڻ‪ ،‬بِ َ‬ ‫جي زبان مان اهي اکر نڪرڻ ۽ حليم جو بِ َ‬ ‫ُ‬ ‫امان‪ ،‬اڻ‬ ‫گڙ ُڻ به ڪهڙو‪ ،‬اصل اهلل ڏئي‬ ‫واقف هوندي به ُمڙس َهڻي وڃي ُ‬ ‫هنڌ ڪيو‪ .‬وڏيون آزيون‪ ،‬ميڙون‪ ،‬منٿون گِيسيون ۽ پالند‬ ‫وجهي ُمڙس کي پرچائڻو پيو‪ .‬تن ڏينهين سڄيَء سنڌ ۾ حليم جون حسين آباد چوڪ تان‬ ‫خلق خدا سان گڏ ماما جمن به چوندو وتندو هيو‪ ،‬ته‬ ‫وڃي ورڻ واريون خبرون عام هيو‪ِ .‬‬ ‫انهي ڏوھ جو ڏوهاري الئق ٿيٻو آهي‪ .‬ماما جمن چوندو هيو ته ڪشميرين جي محبوب ليڊر‬ ‫جو نالو ۽ حليم جي محبوب ليڊر جو نالو ساڳيو هيو‪ ،‬جڏهن اهو ڪشميري پنهنجا سئو‬ ‫ورهيه پورا ڪري َچلتو ٿيو ۽ الئق کي خبر پئي ته ُهن شيطان انٽرنيشنل هاسٽل ۾ گهري‬ ‫ننڊ پيل حليم کي ڌونڌاڙي جاڳائيندي‪ ،‬ڪشميريَء جي را ِھ رباني وٺڻ جا ُجمال اهڙي‬ ‫عجيب انداز ۾ چيا‪ ،‬جيئن حليم ُان کي پنهنجي محبوب جو مرتيو سمجهي‪ .‬بقول ماما‬ ‫جمن جي ٿيو به ايئن‪ ،‬الئق جا اهي اکر حليم تي وڄ جيان ڪڙڪيا ۽ ُمڙس ِشيخ ٿي ويو‪،‬‬ ‫ِشيخ ڇا پر ذري گهٽ پاڻ به َهلي ُچريو هيو‪ .‬مون جڏهن الئق کان ماما جي اهڙن الزامن جي‬ ‫تصديق الِء‪ ،‬ماما جمن جي ويٺي ئي سوال ڪيو هيو‪ ،‬ته هن پنهنجي مخصوص انداز ۾‬ ‫ورندي ڏني هئي اي‪ !،‬ويٺو ُٻڌ هِنِين جا احوال؟!!‪ُ .‬هن ته بائيو ڪيمسٽريَء وارو گهوش‬ ‫جو لکيل ُخشڪ ڪتاب پئي پڙهيو ۽ دماغ جا پردا خشڪ ٿي ويا ُهيس‪ .‬هِ ِن ِين َه ُر ُ‬ ‫وڀرو کڻي‬ ‫مون تي ڪارنهن جو ٺِ َ‬ ‫ڪ ُر َڀڳو آهي‪ .‬باقي ڳالھ ۾ ڪي ڪينهي‪!!.‬‬ ‫ثاقب جي سامهون ُان اڻ ٿيڻيَء ٿيڻ جي ڪري‪ ،‬حليم جي ِدل مان غير ڪڍڻ الِء مون کي‬ ‫روحل واِء جا کوڙ سارا پنڌ ڪرڻا پيا‪ .‬تڏهن وڃي حليم جي دل ۾ ويٺل معصوم ٻار مون‬ ‫سان ريڌو‪ .‬ايئن ِريجهندي ِريجهندي همراھ َمس وڃي منهنجو ُ‬ ‫يار ٿيو‪ ،‬يار به اهڙو جو اصل‬

‫‪304‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وڃي ٿيا ست خير‪ .‬اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن مونکي ڪڏهن به سڄي نالي سان نه سڏيائين‪،‬‬ ‫هميشھ ڍاٽين واري لهجي ۾چوندو اميرو‪.‬‬ ‫خير‪َ ،‬ه ُلون ٿا اڳتي‪ .‬مرحوم معصوم سانگهڙائيَء‪ ،‬سانگهڙ ۾ وڏو مشاعرو ڪرايو هيو‪،‬‬ ‫سڄي سنڌ جا شاعر ۽ شائقين اچي َ‬ ‫ڪٺا ٿيا‪ .‬اسين سڀ يار به گڏجي ُاتي وياسين‪ .‬حليم کي‬ ‫صف ۾ اسان ويٺل‬ ‫اعزازي مهمان ڪري اسٽيج تي ويهاريائون‪ ،‬سامعين جي پهرينَء ِ‬ ‫نگ َٽ َ‬ ‫يار جڏهن صوفا تي َٽ َ‬ ‫ُهجون‪ُ ،‬‬ ‫نگ تي چاڙهي بالم بڻجي ويٺو‪ ،‬ته سندس ُبوٽ جي‬ ‫نوڪ ادل سومري ( مهمان خصوصيَء) جي ُمنهن کي بلڪل ويجهو پئي محسوس ٿي‪.‬‬ ‫الئق جي شيطان دماغ اها ڳالھ نوٽ ڪري‪ ،‬هڪڙي والنٽيئر هٿان اسٽيج تي پرچي ڏياري‬ ‫موڪلي ته ٻيلي‪َ ،‬ٽ َ‬ ‫نگ هيٺ ڪر‪ُ ،‬مڙس جو ُمنهن ٿو ڀڃين‪ .‬حليم پرچي پڙهي‪ ،‬وائڙن جيان‬ ‫پنهنجي ُاڀي َٽ َ‬ ‫ڪي ٿي ڏيڍين اکين سان سامهون ويٺل خلق‬ ‫نگ ۽ ُبوٽ طرف ڏٺو‪ ،‬پوِء َش ِ‬ ‫ڏي ڏسندي‪ ،‬ڀڙڪو کائي اٿيو ۽ اسٽيج تان لهي ويو‪ .‬جيستائين مرحوم معصوم‪ ،‬اسان کي‬ ‫اڳين سيٽن تان نه اٿاريو‪ ،‬ايستائين ِپ ُڙ ڪڍي بيٺو رهيو‪ ،‬چئي هي ڪافر اِتان ُاٿندا ته اسٽيج‬ ‫تي ويهندس نه ته نه‪ .‬۽ جڏهن اسٽيج تان ڪمال جو رت چوي ٿو قاتل ُڦڙي ُڦڙي جو حساب‬ ‫ٿيندو‪ ،‬جهڙو ڀلوڙ شعر پڙهيائين‪ ،‬ته اسان ُاٿي بيهي تاڙيون وڄائي داد ڏنس‪ ،‬هيٺ لٿو ته‬ ‫َ‬ ‫اٿانو‬ ‫ُمڙس جي ڪاوڙ ڪافور هجي‪ ،‬معصوم ٻار جيان مسڪرائيندي چيائين‪ ،‬لخجي لعنت‬ ‫ڪافرو۽ بس جهيڙو ئي ختم‪.‬‬ ‫هڪ ڀيري‪ ،‬ٽائون ڪميٽي عمرڪوٽ ۾ ادبي سنگت پاران ڪوٺايل ڪنهن َسندي ئي‬ ‫پروگرام ۾ شعر پڙهيائين‪ ،‬رت ديس ُتنهنجي راھ ۾ جي ُڦڙو ُڦڙو ٿي وهي وڃي‪ ،‬ته تمام‬ ‫گهڻو داد مِليس‪ ،‬اسٽيج تان لهي اسان جي وچ ۾ ويهي سگريٽ جا ڊگها ڊگها ُسوٽا هڻڻ‬ ‫لڳو‪ ،‬اوچتو‪ ،‬الئق‪َ ،‬‬ ‫ڪ َن ۾ ڪجھ چيس‪ .‬جهڙي جذباتي ڪيفيت ۾ اسٽيج تان شعر پڙهيو‬ ‫هيائين‪ ،‬ان کان وڌيڪ جذباتي انداز۾ الئق کي زن دختر گاريون ڏيندو اٿيو هليو ويو‪.‬‬ ‫اڃان ڪالڪ کن مس گذريو ته کِلندو کِلندو وري اچي‪ ،‬ساڳيَء ڪرسيَء تي ويٺو‪ .‬ويهندي‬ ‫ئي الئق جي ُٻوٿ تي ٻن آڱرين جو ِوڪٽري نشان رکندي‪ ،‬وڏو َٽهڪ ڏئي چيائين ڌوڙ‬ ‫اٿئي ُٻوٿ ۾‪ُ .‬پڇيو مانس حليم‪ ،‬اڄ صبح‪ ،‬صبح ڪنهن هيڪلي وڻ هيٺان ُگذريو ُهئين‬ ‫ڇا؟ ته وڏو ٽهڪ ڏيئي ُمنهن‪ ،‬منهنجي َ‬ ‫ڪ َن جي ويجهو ڪندي هوريان هوريان چيائين‪ ،‬يار‬ ‫ڪني پاڻياٺ جو اکر ُٽنڀي ابتي‬ ‫هن حراميَء منهنجي انهيَء شعر مان َر ُت جو اکر ڪڍي ِ‬ ‫پيروڊي ٺاهي ُٻڌائي‪ ،‬ته بِگڙي پيس‪.‬‬

‫‪305‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫ان زماني ۾ اسڪولي ٻارن جيان اسان جو روز وڙهڻ ۽روز پرچڻ هوندو هيو‪ ،‬پر پوِء به‬ ‫ُهن جي اسان کان سواِء نه سري نه ئي اسان جي هن کان سواِء‪ .‬جڏهن سنڌي ادبي سنگت‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ڪاڄ ڪري‪ ،‬حليم اسان کي‬ ‫عمرڪوٽ جو سيڪريٽري ٿيو‪ ،‬ته سنگت پاران جيڪو به‬ ‫کيو به ڇڏي ته مهرباني ڪري‬ ‫دعوت ڪارڊ ته ضرور موڪلي‪ ،‬پر شرارت ڪندي هيٺان لِ ِ‬ ‫اچڻ جي زحمت نه ڪندا‪ .‬ايئن ُرسندي َپرچندي‪ ،‬کِلندي‪ُ ،‬‬ ‫ڪڏندي اسان جي ياريَء کي َس َ‬ ‫ت‬ ‫َاٺ ورهيه لنگهي ويا‪ .‬ان سڄي عرصي ۾ شاعريَء جي ڏات ُرٺل رهي‪ .‬۽ پوِء جيئن وڻ وڻ‬ ‫جي ڪاٺي گڏي هياسين تيئن وڻ وڻ جي ڪاٺيَء جيان ٽ ِ ِڙي پکڙي وياسين‪ ،‬انهن قِصن‬ ‫کي َڳ ُچ ورهيه ٻيا به گذري ويا‪ ،‬تڏهن هڪ ڏينهن ڪاوش اخبار ۾ خبر پڙهيم ته مشهور‬ ‫مزاحمتي شاعر حليم باغيَء تي قاتالڻو حملو‪ .‬تڏهن ملڪ ۾ موبائل فون ڪونه ُهيا‪ُ ،‬ان‬ ‫ڪري وڻ وڻ جي ڪاٺي هنڌان هنڌان هلي‪ ،‬روحل واِء ُپهتي‪ .‬زخمي حليم کان پڇڻ الِء‪.‬‬ ‫تڏهن ماما جمن ۽ مرحيات ڀليڏني فقير ٻڌا ٽهڪ ڏئي زخمي ٿيڻ جو قصو اجهو هينئن‬ ‫ُٻڌايو‪ .‬ٻيلي! تنهن ڏينهن ِورانڊ جو هي اوهانجو شينهن مڙس( حليم) َٽنگ کي لوڏا ڏيندو‪،‬‬ ‫روحل واِء ٿي آيو‪ ،‬ڪي اِ ُ‬ ‫سڪوليا‪ ،‬موڪل کان پوِء َگهرين پئي ويا‪ ،‬۽ ُکٽي ٿي کڻين جو‬ ‫همراھ جي لوڏ ڏي ڏسي َاهل ڪري ايئن ئي َهليا‪ ،‬۽ هيُء ُمڙس بِگڙي پيو‪ُ .‬هوڙيائي ڪري‬ ‫وڃي اسڪولين کي ِچنبڙيو‪ ،‬اڳيان ڇورا به هيا ڪي َسگها‪ ،‬سو جان ڇڏائڻ الِء هٿوڦاريون‬ ‫هڻي‪ُ ،‬مڙس کي ڪيري وٺي ڀڳا‪ ،‬اهو آهي اوهانجي مزاحمتي شاعر تي قاتالڻي حملي جو‬ ‫احوال‪ .‬ان مهل اسان مڙني ڏيڍين اکين ڏٺو ويٺي ته حليم کي ماما جمن ۽ َڀلوَء فقير جي‬ ‫اهڙين ڳالھين تي به ُجوجڪيون پئي چڙهيون‪ .‬پر ُمڙس وڏن جي آڏو‪ ،‬ڪري ته ڇا ڪري؟‬ ‫چوي ته ڇا چوي؟‬ ‫تن ڏينهين‪ُ ،‬ملي نيڪوَء سان منهنجي گهاٽي سنگت تان‪ ،‬حليم‪ ،‬هميشه مون کي ٽوڪيندو‬ ‫هيو ته اميرا! ُملي(ارباب نيڪ محمد) سان االئي ڪهڙو رشتو اٿئي؟ خبر ئي ڪونه ٿي‬ ‫پوي‪ !!،‬ڏينهن رات ُمالن جي اڳيان پويان آهين‪ ،‬ٽهڪ ڏيندو ويندو هيو ۽ پنهنجي معصوم‬ ‫ادائن سان‪ ،‬سگريٽ جا وڏا وڏا سوٽا هڻندو‪ ،‬االئي ڇا ڇا چئي ويندو هيو‪ ،‬۽ پوِء اسان جي‬ ‫ُ‬ ‫نيڪو‪ ،‬حليم کي بحري باز جيان چنبن ۾ چائي ويو‪ ،‬گهڻن ورهين‬ ‫ِپڙ ڇڏڻ ساڻ ئي‪ُ ،‬ملو‬ ‫کان مڙسن جي ٻکوٻک هجي‪ ،‬ڪل تڏهن پيم جڏهن‪ ،‬هن ڀيري روحل واِء ويس ته سج لٿو‬ ‫پئي‪ ،‬پري کان ڏٺم ته ماما جي اوطاَق آڏو‪ ،‬ٻه چار ُمڙس واريَء تي انگوڇا وڇايو نماز پيا‬ ‫پڙهن‪ ،‬ويجهو وڃڻ سان دنگ رهجي ويس‪ .‬ڇا ٿو ڏسان ته سدائين ُملي نيڪوَء تي ڪاوڙيل‬ ‫ُ‬ ‫نيڪوَء جي پويان صف بند ٿيو‪ ،‬انتهائي باادب طريقي سان نماز پيو پڙهي‪.‬‬ ‫حليم‪ُ ،‬ملي‬ ‫‪306‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫تڏهن نماز بعد چيم حليم‪ ،‬چئبو ته ڀاڳين جا ڀاڻا ڪڏهن خالي ناهن ٿيندا‪ ،‬آئون ويس ته‬ ‫تنهنجو به روح نه رهيو۽ ُملي نيڪوَء سان ٻکجي منهنجي جاِء وڃي واالريئي‪!!.‬‬ ‫ڪجھ وقت اڳ ڪنهن پرائويٽ چينل تان حليم ۽ ماما جمن بابت هڪ ڊاڪيومينٽري‬ ‫ڏسندي اکين ۾ لڙڪ اچي ويم‪ .‬سوچيم‪ ،‬ويهارو ورهِيه گذري ويا حليم اڃان به انهن حالن‬ ‫۾؟؟ اهو حليم جنهن تي سنڌ ۽ سنڌي ناز ڪن ٿا‪ ،‬جيڪو جهرن جهنگن ۽قومي ڪاڄن ۾‬ ‫جيئن جو تيئن ڳائجي ٿو‪ ،‬ڀانئيان ٿو ته تنهن حليم کان ڪڏهن ڪنهن سنڌي قوم جي‬ ‫رهبر‪ ،‬ڪنهن قومي ڪارڪن‪ ،‬ڪنهن انقالبيَء جوڌي ڪڏهن اهوبه پڇڻ گوارا ناهي ڪيو‬ ‫ته هو ڪهڙي حال ۾۽ ڪيئن پيو وقت جو گاڏو گيڙي؟ ڪيئن ۽ ڪٿان ۽ ڪهڙي هنڌان‬ ‫هڪڙي‬ ‫پنهنجي خطرناڪ بيماريَء جي مهانگي عالج جو بِلو ٿو ڪري؟ ڀانيان ٿو اها خبر‬ ‫ِ‬ ‫حليم کي‪ ،‬ٻي حليم جي رب کي ۽ ٽين حليم جي ُانهيَء اڳوڻي قومي ڪارڪن يار کي‬ ‫هوندي‪ ،‬جيڪو اڄ ڏينهن تائين ُڏک ُسک ۾ ساڻس َسلهڙيو هلي‪ .‬ايتري خبر مون کي به‬ ‫آهي ته ُان عالج جا وسيال ڳوليندي هنن ٻنهي يارن سان وڏن ۽ ناميارن ماڻهن اهڙيون ته‬ ‫ُجٺيون ڪيون جو ُمڙسن‪ُ ،‬‬ ‫جان آجي ڪرائي‪ .‬ڪاش حليم ڪنهن ٻئي هنڌ پيدا‬ ‫ميڙون ڪري ِ‬ ‫ٿئي ها ته اهڙي خوبصورت شاعريَء تي قوم جو هيرو ٿي وڏن اعزازن ۽ وڏي َڌن سان‬ ‫نوازجي ها‪ .‬ها‪ ،‬اها سا پڪ اٿم ته پنهنجين روايتن پٽاندڙ‪ ،‬پوِء( خدا نه ڪري جو ايئن ٿئي)‬ ‫حليم کي االئي ڪهڙا ڪهڙا لقب القاب ڏينداسين‪ .‬اسٽيجن تي اچي مائيڪ ٽوڙي گهاٽي‬ ‫يارانيَء جا ادبي لفظ ٻولي ٻه چار لڙڪ الڙينداسين‪ .‬خدا نه ڪري‪.‬‬ ‫۽ جڏهن عمرڪوٽ جا وڻ وسايا هيم تڏهن عمرڪوٽ يا انهيَء جي آسي هڪڙي جمن‬ ‫دربدر سان ٿوري گهڻي اڳ۾ به واقفيت هيم‪.‬‬ ‫تن ڏينهين اليڪشنون ٿيون هيون‪ ،‬پيپلز پارٽِيَء جو هڪڙو ُسکيو ستابو‪ ،‬وڏيرو فنڪشنل‬ ‫ليگ جي گهڻ پڙهئي‪ ،‬۽ سنڌ اسيمبليَء جي ميمبرن کي اسڪولي ٻارن جيان پڙهائيندڙ‬ ‫قانوندان کي هارائي‪ ،‬سنڌ اسيمبليَء ۾ پهچي‪ ،‬وزير به ٿيو هيو‪ .‬وزير ٿيڻ سان سندس‬ ‫َر َوين ۾ پڻ ڪافي تبديلي آئي هئي‪ ،‬موصوف‪ ،‬هرهڪ آفيسرسان انتهائي تيز ۽ ُتند لهجي‬ ‫۾ ڳالهائيندو هيو‪ .‬جڏهن دڙڪي جي انداز ۾ ڳالهائيندو هيو ته‪ ،‬ڪامورڪي َلڏي جي بدن‬

‫۾ ڪنبڻي اچي ويندي هئي‪ .‬جيتوڻيڪ عمرڪوٽ‪ ،‬سک ۽ سڪون وارو شهر هيو‪ ،‬گهڻا‬ ‫تڻا ماڻهو ڪراچيَء‪ ،‬حيدرآباد ۽ ميرپورخاص جي هنگامن ُسوران هتي بدليون ڪرائي ايندا‬ ‫هيا‪ .‬هاڻي هن نئين صاحب جي داٻن‪ ،‬سندن َمتيون ئي ُمنجهائي وڌيون هيون‪ .‬جيتوڻيڪ‬ ‫هن کان پهرئين دور ۾ به کاروڙو سرسبز هيو ۽ سندس ويجهي عزيز جي هلندي پڄندي‬ ‫‪307‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هئي‪ ،‬جيڪو تن ڏينهين هارائيندڙ گهڻ پڙهئي قانوندان جو اعتماد وارو ماڻهو ليکيو‬ ‫ويندو هيو‪ .‬هنن ٻنهي پارٽين جي ۾ماڻهن جا عجيب رواج هيا‪ ،‬هڪڙي ڌر جا ماڻهو هميشه‬ ‫ڌيرج ۽ اخالق ۽ پئسو هالئي آفيسرن کان جائز توڙي ناجائز ڪم وٺي ويندا هيا‪ ،‬نه ڪي‬ ‫داٻن‪ ،‬دڙڪن ۽ بدلين سان‪ .‬ٻي ڌر وري داٻن سان اهو ڪم ڪندي هئي‪ ،‬ٿي سگهي ٿو ته‬ ‫داٻن ڏيڻ واري ڌر پاڪستاني سياست ۾ تمام گهڻو ڀوڳڻ باعث انهيَء احساس محروميَء‬ ‫جي ڪري ايئن ڪندي هئي‪ .‬مزو اهو هوندو هيو ته عمرڪوٽ جي سياست جو مرڪز پوِء‬ ‫به کاروڙو ئي هوندو هيو‪ .‬اوطاق هوَء هجي يا هيَء‪ ،‬پر ماڻهن کي پنڌ کاروڙي جو نصيب‬ ‫۾ لِکيل هوندو هيو‪ .‬اسان جو پراڻو يار ڪامريڊ گوپال سنگھ سوڍو ته وڏي واڪ چوندو‬ ‫وتندو هيو ته ادا کاروڙي جي سيدن سان نه دوستي ڀلي نه دشمني ڀلي‪ .‬ڳالھ پئي هلي‬ ‫جذباتي سائينَء جي وزيرٿي ڪامورڪي لڏي کي داٻن ڏيڻ جي‪ .‬خدا مونکي بچايو جو‬ ‫ڪڏهن سندس َو ِر ڪونه چڙهيس‪ .‬سندس والد مرحوم ۽ ڀاُء انتهائي ٿڌا‪ ،‬مٺڙا ۽شرافت جا‬ ‫پتال هوندا هيا‪ .‬تن سان کوڙ ساريون ڪچهريون ٿينديون رهنديون هيون‪ .‬۽ ساڻن وڏي‬ ‫حجت به هوندي هئي‬ ‫انهيَء وقت عمرڪوٽ جي ڪاليج جو پرنسپال سائين مدد علي لغاري هوندو هيو‪ ،‬منهجي‬ ‫عمرڪوٽ جي ڪاليج جي پروفيسرن کان وٺي پٽيوالن سان دوستي هوندي هئي‪ .‬آئون‬ ‫اڪثر ڪري شام جو بيڊمنٽن راند ڪرڻ الِء ڪاليج ويندو هيس‪ .‬انهن ڏينهن ۾ منهنجي‬ ‫جماعتي يار سليم مهر‪ ،‬جو موجودھ روحل بس اسٽينڊ جي سامهون وارو گلشن سليم‬ ‫ُ‬ ‫ويڪو ڪئي‪،‬‬ ‫ڪنهن مالهيَء جو انبن جو باغ هوندو هيو‪ .‬تنهن مالهيَء اها باغ واري زمين‬ ‫ته سليم‪ ،‬توکان مونکان ُهن کان هِن کان جهٽي پٽي‪ ،‬اهو باغ خريدي‪ ،‬وڏي وٺ وٺان بعد‬ ‫گلشن سليم جي نالي سان پالٽنگ منظور ڪرائي هئي‪ ،‬تڏهن خبر پيس ته ان باغ‬ ‫ان ۾‬ ‫ِ‬ ‫جي ُمهڙ ۾ خالي پالٽ ڪاليج جو گرائونڊ آهي‪ .‬کيس ان مان رستو کپندو هيو‪ ،‬مون سان‬ ‫ڳالھ ڪيائين ۽ مون سائين مددعليَء کي چيو ته سائين همراھ کي هتان رستو کپي ٿو‪.‬‬ ‫سائينَء اجازت ڏئي ڇڏي‪ .‬ان وقت ڪاليج ۾‪ ،‬ٻه انتهائي تيز ۽ چاالڪ ليڪچرار هوندا هيا‪.‬‬ ‫جيڪي هونئن ته منهنجا به يار هيا ۽ آهن به‪ ،‬سي ٻئي مڙس ڪنهن نه ڪنهن سياسي ۽‬ ‫سماجي مسئلي ۾ َٽنگ اڙائڻ الِء هميشه ٻاڙيا ويٺا هوندا هيا‪ ،‬مزي جي ڳالھ ته ٻئي موصوف‬ ‫ڪڏهن به سامهون ٿي ڪنهن ماڻهوَء سان ڪونه ڦٽائيندا هيا‪ ،‬سندس سوڍي واري ترار‬ ‫هوندو هيو سائين ثاقب آريسر‪ ،‬جيڪو صفا سنئون سڌو‪ ،‬هرڪنهن هٿ مالئڻ واري کي‬ ‫دوست سمجهندڙ‪ ،‬نيڪ نيت انسان هوندو هيو‪ ،‬پر منجهس وڏي ۾ وڏي خامي اها هئي ته‬ ‫‪308‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫هو هر هڪ جي ڳالھ تي اعتبار ڪندو هيو‪ُ ،‬هنن جي جوڙيَء کي جو فتنو لڌو‪ ،‬ته همراهن‬ ‫وڏا مرچ مصالحا مالئي‪ ،‬سائين ثاقب جي ڪن ۾ اها ڳالھ وڌي ته پرنسپال منهجي چوڻ‬ ‫تي چار پئسا وٺي پالٽ جو غير قانوني قبضو سليم کي ڏياريو آهي‪ .‬بس چوچڙي دکائي‬ ‫مڙس پاڻ هميشه جيان پاسيرا ٿي ويا‪ ،‬سائين ثاقب وڃي ڀنڀور کي باهيون ڏنيون‪ ،‬گهڙي‬ ‫نه گذري جو صوبائي وزير جي صالح سان سائين ثاقب جي مدعيت ۾ سليم تي ڪيس‬ ‫داخل ٿي ويو‪ ،‬هوڏانهن سليم وارن به جماعت سڳوريَء جي دور ۾ خلقن کي چڱا موچارا‬ ‫سورڏنا هيا‪ ،‬سو کيس به سڀڪجھ ُسجهيو ٿي‪ ،‬همراھ پوليس جي پادرن جي َڀ َ‬ ‫ئو کان‬ ‫روپوش ٿي ويو‪ .‬تڏهن مون دوستيَء جو ڀرم رکندي‪ ،‬وچ ۾ اچي سندس ضمانت ڪرائي‬ ‫هئي‪ ،‬جيڪا ڳالھ شايد انهيَء دور جي ڪنهن وڏي ماڻهوَء کي ڏاڍي ڏکي لڳي هئي۽ اهڙي‬ ‫پڪ به ڪونه اٿم پر هڪڙي ڀيري حاجي چنيسر مريَء اهڙو اظهار ڪيو هيو ته‪ ،‬منهنجي‬ ‫بدلي به ٿي سگهي ٿي‪ ،‬حاجيَء جڏهن اهو احوال مون سان ڪيو‪ ،‬ته ُمسڪرائي چيومانس‬ ‫ته حاجي صاحب هن کان اوڀر طرف ته هندستان جو بارڊر آهي‪ ،‬ٿر ۾ حبيب بينڪ جي ڪابه‬ ‫شاخ ڪانهي‪ ،‬جيڪي ڪجھ ٿيو سو منهنجي ڀلي ۾ هوندو‪ .‬وري به گهر جي ڪجھ نه‬ ‫ڪجھ ويجهو ته ٿيندس‪.‬‬ ‫سليم واري سنگت تان ياد آيم ته‪ ،‬تن ڏينهين سليم جي گھڻ ڀالئيَء واري ياري سرور‬ ‫پليَء سان هوندي هئي‪ .‬سرور پلي اڪثر ڪري سليم سان گڏجي بينڪ ۾ به پيو ڀيرا‬ ‫ڀڃندو هيو‪ .‬پاڻ کي اها ڪل ئي ڪونه هوندي هئي ته سرور پلي به ڪو علم‪ ،‬ادب‪ ،‬شاعريَء‬ ‫۽ راڳ جي يونيورسٽيَء جو بڻياد وجهندڙ پلي خاندان مان آهي‪ .‬ڪافي ڏينهن بعد هڪڙي‬ ‫ڀيري سليم سان گڏجي خانصاحب عطا محمد پليَء جي ڳوٺ ويو هيس‪ .‬تڏهن ڪل پيم‪ ،‬ته‬ ‫مار هي ته وڏو اهم خاندان آهي‪ .‬ها سرور پلي‪ ،‬ڪافيَء جي ڀلوڙ شاعر راڄ محمد پليَء جو‬ ‫ُپٽ هيو‪ ،‬۽ سنڌي غزل ۽ ڪافيَء جا بادشاھ شاعر عبدالڪريم پلي ۽ ولي محمد وفا پلي‬ ‫سندس چاچا هيا‪ .‬جيتوڻيڪ تن ڏينهين عبدالڪريم ۽ راڄ محمد پنهنجو وارو وڄائي چڪا‬ ‫هيا‪ ،‬سنڌي راڳ جي اها يونيورسٽي بند ٿي چڪي هئي‪ ،‬پر انهي جون باقيات اڄ به اعجاز‬ ‫پلي‪ ،‬رسول بخش‪ ،‬عطامحمد ۽ اصغر جي روپ ۾ موجود هيون‪ .‬مون احترام م بند پيل‬ ‫اهو بنگلو به ڏٺو جنهن ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو مهمان ٿي اچي ترسيو هيو‪ .‬جيتوڻيڪ‬ ‫عبدالڪريم پليَء جا ُپٽ اعجاز ۽ رسول بخش راڳ جا وڏا پارکو لڳا هيم‪ ،‬پر اوڙي پاڙي‬ ‫جي ڳوٺن جا به ڪافي ماڻهو به راڳ جا وڏا ڄاڻو مليا هيا‪ .‬جن مان سڀني کان وڏو مون‬

‫‪309‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫وارو يار الئق ٿيٻو به هوندو هيو‪ .‬پوِء ته جهڙا ماڻهوَء جا وارا نيارا ٿي وڃن‪ ،‬ايئن مون به‬ ‫پلين جي ڳوٺ جا ڀيرا ڪرڻ شروع ڪيا هيا‪ .‬جيڪي اڄ تائين هلندا اچن‪.‬‬ ‫نيٺ حاجي چنيسر واري ڳالھ سچي ٿي‪ .‬االئي ته اهو ٿورو يارڙن ڪيو هيو‪ ،‬االئي پاڻهي‬ ‫ڪم ٿي ويو هيو‪ ،‬يا منهنجي قسمت کي ڪجھ ٻيو منظور هيو‪ ،‬سليم واري قصي جي‬ ‫هڪڙي هفتي اندر‪ ،‬اوچتو ئي هڪڙي ڏينهن عمرڪوٽ ۾ ويٺي ويٺي‪ ،‬کپري َپالڻڻ جو‬ ‫نادري حڪم اچي پهتو‪ .‬جيئن به ٿيو‪ ،‬جنهن به ڪرايو‪ ،‬انهي درويش کي شايد اها خبر ئي‬ ‫ڪونه پئي سگهي ته آئون عمرڪوٽ کان کپري ُپهچي‪ ،‬پنهنجي ٻچڙن جي ويجهو ٿي‬ ‫ويندس‪ .‬ها ُڏک صرف ۽ صرف اهو پئي ٿيم‪ ،‬ته جيڪا ڳالھ عمرڪوٽ ايندي ڪنهن چئي‬ ‫هيم‪ ،‬ته ماڻهو عم رڪوٽ ڏانهن بدلي ٿي ويندي به روئيندو ويندو آهي‪ ،‬ته واپس پنهنجي‬ ‫گهر ڏانهن ويندي به عمرڪوٽ ڇڏڻ جي ڏک ۾ روئيندو ويندو آهي‪ .‬خير! منهنجون اکيون‬ ‫به انهيَء عمرڪوٽ ڇڏڻ جي ُڏک ۾ ُپسيون هيون‪ ،‬ٻه چار لڙڪ به لڙيا هيا‪ ،‬اهي لڙڪ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ڙي‪ ،‬ٿر جي ٿڌڙيَء واريَء ۾ جذب ٿي ويا‬ ‫ڪنهن ڏٺا ڪنهن نه ڏٺا پر منهنجن ڳلن تان ڳ ِ‬ ‫هئا‪ .،‬نيٺ هڪ ڏينهن عمرڪوٽ جي گهاٽين نمن کان‪ ،‬مٺڙن ماڻهن کان‪ ،‬درن ۽ديوارن کان‬ ‫لڙڪ الڙي موڪاليم ۽ اچي کپري جا وڻ وسايم‪.‬‬

‫‪310‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬

‫رائي پير ُ‬ ‫رت ڪيا ‪ :‬امير بخش شر‬

‫‪311‬‬

‫‪www. sindhsalamat. com‬‬