Sociaal Bestek, nr 12-2009 by Joost Valkhoff

tijdschrift voor werk, inkomen en zorg nummer 12, december 2009, jaargang 71

sociaalbestek

Actieplannen jeugdwerkloosheid te snel gemaakt Ui k i Uitkeringsgerechtigden h i d llopen toeslagen l mis i Werknemer W k moet zelf voor gezonde arbeid zorgen Aanbesteden: zwaard van Damocles is af te wenden Kritiek op wetsvoorstel huisbezoeken Gezocht: managers met lange vingers SB_1209.indd Cover1

12/2/2009 8:38:34 PM

Sociale zekerheid Onderwijs Op zoek naar een professionele

We l z i j n

partner op het gebied van

Zorg

Sociale Zekerheid & Zorg?

FinanciĂŤn HRM

Neem contact op m et Keizers C S .

Voor ondersteuning bij onder andere: t Werkgelegenheidsprojecten t Arbeidsmarktbeleid t Invoering WIJ t Participatiebudget t Administratieve lastenverlichting

verstaat de kunst... 1PTUCVT "% 0MEFO[BBM t ;VUQIFOTUSBBU 0MEFO[BBM 5FMFGPPO t 'BY t & NBJM JOGP!LFJ[FSTDT OM t 8FCTJUF XXX LFJ[FSTDT OM 0/%&3%&&- 7"/ %& $"//0$, $)"4& (30&1

SB_1209.indd Cover2

12/2/2009 8:38:42 PM

Inhoud

Redactioneel

De zorg van de werknemer Piet Leenders, Ivo Kuijpers, Will Mossink en Kerst Zwart

Actieplannen jeugdwerkloosheid Silvia Bunt

Uitbanning van de armoede Voor een hoop mensen brengt het nieuwe jaar geen voorspoed en geluk. Niet voor de ruim 833.000 arbeidsongeschikten, de 250.000

Gezocht: managers met lange vingers

WW’ers, de 280.000 mensen in een gemeentelijke regeling, kleine

Carla Pels, Marjan Grootveld en Yvette Bommeljé

ondernemers die het niet redden en de mensen die om een andere reden in de financiële problemen zitten. En al die anderen die nog

Aanbesteden: zwaard van Damocles is af te

volgen. Paul de Beer drukt het optimisme over de opleving van de

wenden

economie in Me Judice rigoureus de kop in en schetst een inktzwar-

Tim Robbe

te toekomst. De huidige cijfers worden gecamoufleerd door deeltijdWW en niet getelde ZZP’ers zonder werk. De grote klap van ontsla-

Signalement van het CBS

gen moet nog komen, hij komt uit op 8 procent werkloosheid. De situatie zal van langere duur zijn: het verlies van banen is tienmaal

Uitkeringsgerechtigden lopen toeslagen mis

zo groot als het effect van de vergrijzing. Bevolkingskrimp zorgt

André Moerman, Hannah Oberzaucher en Thea Runhaar

daarbij voor afname van de vraag en verder verlies van banen. Tussen haken: hameren op hogere arbeidsparticipatie en verhoging

Wetsvoorstel huisbezoeken

van de AOW-leeftijd is in dit licht dan ook nogal bizar.

Erik Rutten en Hans Nacinovic Voor al deze mensen ziet het er de eerste jaren dus niet goed uit.

Wajonger gebaat bij steun collega’s en lei-

Wat te doen, en dat in 2010, het Europees Jaar van de bestrijding

dinggevende

van armoede en sociale uitsluiting (EJBASU). Ja, mocht het u zijn

Adri den Bakker, Marieke Blommesteijn en Cora van

ontgaan, er is door de EU 17 miljoen euro uitgetrokken om in dit jaar

Horssen

‘de rechten op een waardig leven te erkennen van mensen in armoede, een grotere gezamenlijke verantwoordelijkheid voor

En verder… 10 pagina’s over arbeid en sociale

beleid en acties te realiseren, een grotere cohesie te bevorderen en

zekerheid in SZActueel

het herbevestigen van een krachtige politieke inzet om een beslissende impact op de uitbanning van armoede en sociale uitsluiting te hebben.’

Laten we eens kijken naar de Parade van Pen welke van deze mooie, maar abstracte doelen beter moeten worden. In deze parade loopt de bevolking van Nederland in een uur voorbij in oplopende volgorde van inkomen (zie ook het Signalement van het CBS, pag. 20). De eerste minuten lopen er ondernemers met verlies, mensen in een uitkering of met een heel laag loon en ouderen. Jan Modaal loopt al na 7 minuten voorbij. Vroeger had hij nog een bovengemiddeld inkomen, zo snel is zijn inkomen in de loop van de tijd gedaald. Mensen met een gemiddeld inkomen passeren na 37 minuten (dat betekent dat 60 procent van de bevolking hieronder zit). Daarna wordt de spoeling steeds dunner en het inkomen veel hoger. EJBASU moet zich richten op de kop van deze stoet. Niet met eigen tours, dit of dat, roadshows, sneldichters of andere leuke dingen voor eigen Coverfoto: ANP

mensen. Maar met krachtige politieke inzet voor een beslissende impact op uitbanning van armoede. Yvette Bommeljé

SB_1209.indd 1

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:42 PM

Arbeid & gezondheid

De zorg van de

werknemer

Piet Leenders, Ivo Kuijpers, Will Mossink en Kerst Zwart

In de afgelopen twintig jaar is er vrijwel ononderbroken aandacht geweest voor de gezondheid van werknemers. Het gevolg was een reeks maatregelen, wetswijzigingen en instrumenten, die vooral gericht waren op het terugbrengen van de verantwoordelijkheid voor preventie en re-integratie naar de direct verantwoordelijke partijen.

Die partijen zijn de werkgever en werknemer, daarbij onder-

waarmee zorgverleners in de eerste lijn meer aandacht beste-

steund door ‘nieuwe’ professionals als arbodiensten en re-in-

den aan de relatie tussen gezondheid en arbeid en de zelfregie

tegratiebedrijven. Een belangrijke rol in de nieuwe verhoudin-

van patiënten/cliënten bevorderen. De verzekeraars ontbre-

gen spelen de inkomens- en zorgverzekeraars als ‘regisseurs

ken bij deze initiatieven. Aanleiding voor Welder om de rol

van de keten van preventie, verzuim en re-integratie’.

van de nieuwe regisseurs nader te onderzoeken.

Uit recent onderzoek naar de synergie in deze keten blijkt echter dat de belangen en doelstellingen van inkomens- en

Sterkere werknemer

zorgverzekeraars niet synchroon lopen. Ook worden de

jaren heeft de verantwoordelijkheid rond ziekte en verzuim

beoogde synergievoordelen niet gehaald. Werkgevers, die de

teruggebracht naar het bedrijf. Het moest gaan om de zieke

spilfunctie in het systeem vervullen, hebben bovendien het

werknemer, diens herstel en re-integratie. Maar in de praktijk

gevoel dat zij al genoeg meebetalen aan de zorgkosten en zijn

was het beleid vooral gericht op de werkgever en de professio-

derhalve niet geneigd om meer te betalen of grootschalig te

nals. De positie van de werknemer bleef onderbelicht.

investeren in bijvoorbeeld preventie ( 2007 ATOS).

Wat zeggen werknemers nodig te hebben om gezond aan het

Zeker zo belangrijk is de conclusie dat positie en perspectief

werk te blijven, welke ondersteuning vinden ze nodig als ze

van de werknemer in de keten van preventie, verzuim en re-

toch ziek worden en van wie verwachten ze die? Deze vra-

integratie onderbelicht en ondergeschikt is. Een opmerkelijke

gen kwamen aan de orde op het congres ‘Empowering van

conclusie, omdat zieke werknemers immers steeds meer wor-

de zieke werknemer’ in 2007. Onder meer Joke Haafkens,

den aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid. In dit

universitair docent (AMC), concludeerde op basis van onder-

licht is het vanzelfsprekend dat empowerment van de (zieke)

zoek dat voor werknemers op de eerste plaats zelfacceptatie

werknemer in het proces rondom arbeid en gezondheid een

staat, gevolgd door steun van leidinggevenden en collega’s.2

centrale plek moet krijgen in de discussie. Welder (voorheen

Pas daarna volgt steun van hulpverleners. Passende arbeids-

Breed Platform Verzekerden en Werk) heeft dit belang onder-

omstandigheden en adequate voorzieningen delen de laatste

kend en ondersteunt samen met de Nederlandse Vereniging

plaats.

van Arbeid- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) het project

Deze conclusies staan volgens Haafkens haaks op het beeld

‘Sterk naar Werk’. Centraal daarin staan regionale initiatieven

dat veel hulpverleners zelf hebben. Medisch specialisten,

SB_1209.indd 2

Het beleid van de afgelopen

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:45 PM

Arbeid & gezondheid

huisartsen, bedrijfsartsen en andere bedrijfshulpverleners

niet eenvoudige klus als je ook de indrukwekkende omgeving

schatten het belang van hun eigen rol in de ondersteuning

van de werknemer daarbij in ogenschouw neemt.

van (chronisch) zieke werknemers juist hoger in. Samengevat luidden de conclusies van Haafkens dat werknemers baat

Goed huisvaderschap

hebben bij voldoende veiligheid en adequate ondersteuning

de afgelopen jaren stond vooral de werkgever centraal. De

door leidinggevenden en HRM (preventief gezondheidsbe-

privatisering van de Ziektewet in 1995 legde de verantwoor-

leid). Ook zijn werknemers gebaat bij empowerment om op

delijkheid voor verzuimbeleid bij de werkgever. De kern van

het werk over hun aandoening te kunnen spreken en op te

deze herziening is het terugleggen van de verantwoordelijk-

komen voor hun belangen. Empowerment is daarmee onder-

heid voor ziekte in de werkrelatie. In de praktijk pakte dat

deel van preventiebeleid. Daarnaast zijn werknemers gebaat

anders uit. Werkgever en werknemer zijn weliswaar samen

bij artsen die aandacht besteden aan werkgerelateerde gevol-

verantwoordelijk voor re-integratie, maar het initiatief ligt bij

gen van de aandoening en behandeling. Tot slot concludeert

de werkgever. De werknemer wordt vooral geacht mee te wer-

Haafkens dat arbeidsorganisaties nog onvoldoende nadenken

ken. De nieuwe Ziektewet spreekt de werkgever als een â&#x20AC;&#x2DC;goede

over hun eigen rol bij preventief beleid.

huisvaderâ&#x20AC;&#x2122; aan, verantwoordelijk voor de zorg en het welzijn

Kortom: er is meer aandacht nodig voor werkgerelateerde

van zijn werknemers.

zorg, preventie en vooral voor een sterkere positie van de

Het goede huisvaderschap blijkt niet goed af te dwingen.

werknemer. Een zelfde pleidooi hielden de onderzoekers van

Onderzoek van de RWI laat zien dat het beleid van veel werk-

ATOS. Zij adviseerden werknemers zelf de regie te geven bij

gevers op ziekte en re-integratie vaak reactief is en dat het pro-

preventie en bedrijfsartsen en andere zorgverleners een ande-

ces gedurende de eerste twee jaar van ziekte niet activerend is 3.

re rol te geven. Het realiseren van een sterkere positie is een

Preventie komt niet of mondjesmaat van de grond. Tegelijk

In de beleidswijzigingen van

SB_1209.indd 3

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:46 PM

Arbeid & gezondheid

constateren de onderzoekers dat juist veel werknemers actief

branches de mogelijkheid boden het loondoorbetalingrisico

zijn in hun eigen re-integratie.

geheel of gedeeltelijk te verzekeren.

Procedures en prikkels

De eerste fase van de marktwerking kenmerkte zich door een De ondergeschikte en on-

prijzenslag. Verzekeraars (en arbodiensten) probeerden met

derbelichte positie van werknemers heeft wellicht ook te

lage premies marktaandeel te ‘kopen’. Dat leidde tot verlie-

maken met de haast allesoverheersende aandacht voor sys-

zen en ‘uitgeklede’ dienstverlening. De tweede fase was er één

teemwijzigingen en de verwachting dat die zullen leiden tot

van professionalisering van de dienstverlening. Verzekeraars

de beheersbaarheid van ziekte en verzuim. De gedachte lijkt

stelden in hun polisvoorwaarden eisen aan arbodienstverle-

te zijn dat als er maar sprake is van een sluitend systeem

ning en verzuimbeleid en ze begonnen in toenemende mate

van procedures en prikkels en een goede rolverdeling tus-

dienstverlening zelf te organiseren. Alles met het doel de ver-

sen professionals, werkgevers en werknemers, voldoende ga-

zuimperiode en daarmee de kosten van de loondoorbetaling,

ranties zijn om de gewenste effecten te bereiken. Vooral de

de zogeheten schadelast, zoveel mogelijk te beperken.

professionals spelen hierbij een hoofdrol. In de systeembe-

De reguliere gezondheidszorg werd daarbij zoveel mogelijk

nadering gaat de cliënt verloren achter een wereld van ken-

gemeden, omdat die niet gericht is op het bekorten van door-

getallen en procedures. Het geeft geen zicht op de werkelijk-

looptijden en weinig tot geen oog heeft voor werkgerelateerde

heid van ziekte en verzuim, van re-integratie en werk, zoals

problemen.

onder andere blijkt uit een onderzoek naar de individuele re-integratieovereenkomst (IRO) en het persoonsgebonden

Zorgverzekeraars

re-integratiebudget (PRB). De onderzoekers constateren dat

De komst van de Zorgverzekeringswet in 2005 leek een

de onderzoeken vooral over de uitkomsten gaan: ‘we weten

volgende stap in de marktwerking mogelijk te maken. De

veel over de aantallen gebruikers, de kosten en de ingekochte

Zorgverzekeringswet laat ieder vrij in de keuze van zijn ziek-

diensten, maar nauwelijks wat er “achter de schermen” ge-

tekostenverzekeraar en biedt verzekeraars de mogelijkheid

beurt. Wie heeft daadwerkelijk de regie? Welke rol heeft de

korting te geven aan collectiviteiten van verzekerden.

cliënt in de praktijk?’

Verzekeraars

De gedachte was even eenvoudig als aantrekkelijk: als werkgevers hun werknemers via een collectiviteit zouden verzekeren

De marktwerking bracht ook nieuwe re-

voor ziektekosten, kon eenvoudig een link gelegd worden met

gisseurs op het speelveld: verzekeraars hebben langs twee

het contract met de inkomensverzekeraar. De inkomensver-

wegen toegang gekregen tot de markt van arbeid en gezond-

zekeraar richt zich op arbozorg. Hij verzekert de loondoor-

heid. De privatisering van de Ziektewet bracht inkomens-

betalingsverplichting van de werkgever en stelt van daaruit

verzekeraars in de positie om het loondoorbetalingsrisico te

voorwaarden aan preventie: een arbocontract en casemanage-

verzekeren voor werkgevers. De nieuwe Zorgverzekeringswet

ment bij ziekte.

bood de mogelijkheid bedrijfszorg op maat aan te bieden en

Daarnaast heeft diezelfde werkgever voor zijn werknemers

bedrijfscollectiviteiten korting te bieden op de premie. Het

een collectief contract bij een ziektekostenverzekeraar. De

ideaalbeeld van verzekeraars was: de inkomensverzekeraar

ziektekostenverzekeraar biedt aanvullende pakketten voor

verzekert de loondoorbetalingsverplichting en stuurt op ge-

specifieke bedrijfs- of beroepsrisico’s en wachtlijstbemidde-

zondheidsbeleid en de zorgverzekeraar biedt daarbij produc-

ling. Ook hier kan het bedrijf via een doordacht beleid de

ten en dienstverlening op maat.

zorgconsumptie beïnvloeden en daarmee de schadelast en de premie laag houden. De combinatie leidt tot gezondheids-

Inkomensverzekeraars

beleid van het bedrijf en houdt de kosten van verzuim en de

De privatisering van de Ziektewet betekende de entree van de

zorgconsumptie (in theorie) laag. Via premiedifferentiatie

inkomensverzekeraars op het terrein van arbeid en gezond-

wordt het bedrijf dat het goed doet, beloond. Het resultaat

heid. Zij richtten zich op de werkgevers die immers in de wet-

is winst voor allen: optimale prikkels voor gezondheidsbeleid

en regelgeving financieel verantwoordelijk waren gemaakt

op ondernemingsniveau voor de werkgever, lage schadelast

voor (de kosten van) ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid.

voor verzekeraars, lage premie voor werkgevers en minimale

Het gevolg was dat de verzekeraars individuele werkgevers of

zorgconsumptie.

SB_1209.indd 4

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:47 PM

Arbeid & gezondheid

Maar tot grote teleurstelling van de verzekeraars liep het

bedrijven hebben de financiële draagkracht om goede

anders. De Tweede Kamer koos ervoor niet de werkgever, maar

voorzieningen te realiseren en belang bij het behoud van

de individuele burger in de wet centraal te stellen. Bijgevolg

goed en gemotiveerd personeel.

liet de Tweede Kamer de vorming van collectiviteiten vrij en

2. Vooral middelgrote bedrijven maken gebruik van de moge-

kreeg iedere collectiviteit het recht op dezelfde korting van

lijkheid het loondoorbetalingsrisico geheel of gedeeltelijk

maximaal tien procent van de premie. Daarmee waren ver-

te verzekeren. Inkomensverzekeraars hebben daar een ster-

plichte bedrijfscollectiviteiten via de werkgever van de baan.

ke positie. Maar door het ontbreken van bedrijfscollectivi-

In plaats daarvan ontstond een veelheid van collectiviteiten,

teiten voor de Zorgverzekeringswet kunnen zij geen relatie

variërend van de werkgever tot de sportvereniging en de postcodeloterij (gekscherend het ‘bushaltemodel’ genoemd).

leggen met zorgpakketten vanuit de werkgever. 3. Inmiddels is al in ongeveer 50 procent van de economie

Grote werkgevers kennen vaak meer dan één collectief con-

het onderscheid tussen werkgever en werknemer sterk aan

tract, omdat ze niet weten waar de voorkeur van de werkne-

het vervagen, komen combinaties van werknemerschap en

mers naar uitgaat. Daardoor is er ook nauwelijks sprake van

ondernemerschap voor en bestaan loopbanen uit opeen-

synergie tussen zorgen inkomensverzekeraars op bedrijfs-

volgingen van tijdelijke contracten. ZZP’ers en freelancers

niveau, zoals ook blijkt uit onderzoek van het Verbond van

hebben sinds het afschaffen van de WAZ vaak ook geen

Verzekeraars en ATOS.

inkomensverzekering omdat dat te duur is en ze het risico

Ook hier was een felle prijsoorlog kenmerkend voor de eerste

maar nemen. ZZP’ers hebben vaak wel een collectieve ziek-

fase van de marktwerking in de zorgverzekering, en ook nu

tekostenverzekering via het ‘bushaltemodel’ of een collec-

lijkt die te leiden tot een herschikking van de markt, waarbij

tiviteit vanuit de beroepsgroep.

opvalt dat beursgenoteerde concerns zich inmiddels terug-

Zo ontstaat een beeld van een tweedeling tussen grote en

trekken uit de markt en die overlaten aan de op coöperatieve

kleine bedrijven op het terrein van inkomenszekerheid en

basis werkende concerns.

verzuim. Aan de ene kant van het spectrum staan de grote

Minder eenzijdig

bedrijven en de publieke sector die werkzekerheid bieden en Het benadrukken van de eigen ver-

goede secundaire voorzieningen om mensen te binden. Aan

antwoordelijkheid van werknemers komt niet uit de lucht

de andere kant zijn er het kleinbedrijf en ZZP’ers waar de

vallen, maar hangt samen met de veranderende arbeidsver-

werkzekerheid precair is en secundaire voorzieningen nage-

houdingen en nieuwe arbeidspatronen. Die verandering is

noeg afwezig. Al met al zijn werknemers en ondernemers in

kortweg te omschrijven als een minder eenzijdige relatie tus-

het MKB en ZZP’ers niet goed beschermd.6

sen werkgever en werknemer. De verwachting is dat deze differentiatie van arbeidsverhou-

In het licht van het voorgaande roept de centrale positie van

dingen steeds meer zal toenemen. De vaste baan voor het

de werkgever in het beleid rond arbeid en gezondheid drie

leven bij één werkgever zal steeds minder voorkomen.

problemen op:

Deze ontwikkeling staat in schril contrast met het beleid van

1. De organisatie van de dienstverlening rond arbeid en

politiek en verzekeraars die de werkgever centraal stellen. Wat

gezondheid is gecentreerd rond de werkgever. De zieke

betekenen de veranderingen in de arbeidsverhoudingen voor

werknemer krijgt dus te maken met professionals die via

inkomenszekerheid en verzuim?

de werkgever of diens verzekeraar zijn ingehuurd. Eigen regie vraagt echter om dienstverleners die onafhankelijk

1. Het grootbedrijf is doorgaans eigenrisicodrager en heeft

zijn;

dus geen relatie met een inkomensverzekeraar; het biedt

2. In veel gevallen kan de werkgever de zorgplicht niet waar-

wel collectieve ziektekostenverzekering aan met allerlei

maken. Met name in het MKB, in flexibele arbeidsrelaties

extra’s, deels vanuit gedachten over gezondheidsmanage-

en relaties met ZZP’ers of freelancers is dit aan de orde. De

ment, deels om mensen met aantrekkelijke arbeidsvoor-

zorgplicht van de werkgever past nog maar zeer ten dele bij

waarden te binden in een krapper wordende arbeids-

de ontwikkeling van de arbeidsverhoudingen;

markt. Het gevolg is dat werknemers in grote bedrijven

3. In de wetgeving op het terrein van sociale zekerheid is de

en de publieke sector relatief goed beschermd zijn. Deze

werkgever de centrale figuur, in de Zorgverzekeringswet is

SB_1209.indd 5

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:47 PM

Foto: ANP

Arbeid & gezondheid

dat de individuele burger. Het gevolg is dat inkomens- en

Die eigen verantwoordelijkheid moet zich vervolgens vertalen

zorgverzekeraars in de praktijk niet tot een gesloten effec-

naar de beschikbaarheid van onafhankelijke ondersteuning,

tieve keten komen.

rechten en middelen. Keuzemogelijkheden, inkoopkracht,

Persoonlijke zaken

scholingsrechten, het zijn onmisbare condities voor werkneHet ideaalbeeld van de verze-

mers om zich staande te kunnen houden in een bestaande

keraar was: de inkomensverzekeraar verzekert en stuurt de

arbeidsrelatie of, als dat niet langer kan of past, zich te oriën-

werkgever met het gezondheidsbeleid. De koppeling met

teren op een andere. Dat wordt belangrijker op een arbeids-

een eigen zorgverzekeraar zou het aantrekkelijk maken. Dat

markt waar loopbanen zich steeds minder afspelen bij één en

beeld hangt nog steeds boven de markt. (Het Verbond van

dezelfde werkgever en functies aan voortdurende verandering

Verzekeraars ziet nog steeds goede mogelijkheden. )

onderhevig zijn.

De vraag is hoe reëel is dit nog? De focus zou ons inziens moeten verschuiven naar de eigen verantwoordelijkheid van

Vertrekken vanuit de werkende betekent concreet:

de werkende, want werkgevers kunnen die rol niet meer ver-

• Het ontwikkelen van zorgpakketten door verzekeraars, die

vullen. Maar op welke manier kan de zieke werknemer een

aansluiten bij specifieke beroepsrisico’s van werknemers

actieve rol spelen in zijn eigen herstel en re-integratie? Op

én groepen ZZP’ers;

welke manier moet hij daartoe uitgedaagd en ondersteund worden? Om te beginnen in de werkrelatie, in de omgang met leiding-

arbeidsongeschiktheid in de geest van de voormalige WAZ;

gevenden en collega’s. Dat vraagt om oefening, training in

• Om werknemers de eigen verantwoordelijkheid daadwer-

het bespreken van lastige, want vaak kwetsbare en persoon-

kelijk te laten dragen, is ook een verschuiving in de zorg

lijke zaken. Daar past een HRM-beleid bij dat inzet op per-

nodig. Haafkens stelde terecht dat werknemers baat heb-

soonlijke ontwikkeling.

ben bij artsen die aandacht besteden aan werkgerelateerde

SB_1209.indd 6

• Een individuele, toegankelijke basisverzekering voor

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:47 PM

Arbeid & gezondheid

gevolgen van de aandoening en behandeling. Werknemers

sociale verzekeringen. Hij werkt onder meer mee aan ‘Sterk naar Werk’,

en zelfstandigen hebben een vertrouwenspersoon nodig.

een project van Welder en NVAB, dat in de eerste lijn initiatieven

De oude bedrijfsarts – de vertaling van de verantwoorde-

ondersteunt om de positie van werkende en/of maatschappelijk actie-

lijkheid van de werkgever – wordt een arbeidsarts in de

ve patiënten te versterken.

eerste lijn dicht bij de andere eerste lijn zorgverleners. Dat kunnen bepaalde gespecialiseerde huisartsen zijn of gespe-

Kerst Zwart, directeur van Stichting Welder (www.weldergroep.nl)

cialiseerde artsen die samenwerken met een groep huisart-

en van Stichting Innovatiecentrum Vraagsturing (www.icv.nl).

sen. Dat een dergelijke aanpak aansluit bij de vragen van

Sociale zekerheid en vraagsturing zijn specialismen. Hij werkte als

werkenden en succesvol kan zijn, bewijst het project Sterk

bestuurder en beleidsadviseur bij de FNV Vakcentrale en studeerde

naar Werk. Daarin wordt geëxperimenteerd met bedrijfs-

Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Maastricht.

artsen die naast de huisarts in de eerste lijn werkzaam zijn voor de werknemer.

Noten 1. Broek, Paul van den, Streng Renate, Van der Linden, Michelle. Synergie

Empowerment van de werknemer op het terrein van ziekte

in de keten van zorg en sociale zekerheid: utopie of realiteit? Rapport van Atos

en re-integratie is geen doel op zich. De uitdaging is, zoals

Consulting in opdracht van het Verbond van Verzekeraars. Den Haag,

Schreurs aangaf, hoe het langetermijndoel van behoud van

februari 2008.

gezondheid en arbeidsvermogen te bereiken in een omgeving

2. Empowering van de zieke werknemer. Verslag van de invitational conference

van in principe tijdelijke arbeidsverbintenissen. Dat veron-

op 4 september 2007 in het SER-gebouw in Den Haag, nieuwsbrief Breed

derstelt dat arbeid en gezondheid een verantwoordelijkheid

Platform Verzekerden en Werk, jaargang 7. nr. 4, december 2007.

wordt van werknemers zelf. Dat kan alleen als werknemers in de positie worden gebracht om die verantwoordelijkheid, samen met anderen, te realiseren: geef werknemers de regie.

3. Beterschap! Advies over de re-integratie van zieke werknemers. Raad voor Werk en Inkomen. Maart 2008. 4. Peeters M., Bosselaar H., Reijenga, F. IRO: wie heeft de regie? Artikel naar aanleiding van de onderzoeksrapportage Regie in re-integratie: mogelijkheden van een IRO. BPV&W, Amsterdam 2007.

Dit artikel werd mogelijk gemaakt door financiële ondersteuning

5. Zie onder meer: Pleijster, Frans, Pim van der Valk. Van onbemind tot onmis-

van Stichting Instituut Gak, een fonds dat subsidie verstrekt aan

baar. De economische betekenis van ZZP'er s nu en in de toekomst. Zoetermeer,

projecten op de terreinen sociale zekerheid en arbeidsmarktbeleid in

oktober 2007.

Nederland.

6. Een poging hier iets aan te doen, zijn de zogeheten brancheloketten. Bedoeld om (administratief) ongemak voor de werkgever te voorkomen, nemen de

Piet Leenders, publicist, schreef onder meer voor NRC Handelsblad,

brancheloketten deels de verantwoordelijkheid van de werkgever over. Het

De Groene Amsterdammer en Binnenlands Bestuur over de verzor-

effect is dat daardoor ook het probleem als het ware buiten de arbeidsorga-

gingsstaat, de sociale zekerheid en sociale voorzieningen. Piet was ook

nisatie komt te liggen. De oplossing moet immers van het loket, dus ‘van

een drijvende kracht achter de ‘Baliegroep’, een groep opiniemakers

buiten’ komen. De prikkel tot beter gezondheidsbeleid bijvoorbeeld wordt

die ontwikkelingen op de arbeidsmarkt vertaalt in een rechtvaardiger

daardoor minder: ‘Ik heb toch mijn loket’. Gezondheidsbeleid wordt zo niet

en efficiëntere inrichting van de sociale zekerheid. Piet overleed in

‘doorvertaald’ naar de organisatie. ‘Ontzorgen’ neemt ook de verantwoorde-

2009.

lijkheid weg. Er is alleen een financiële prikkel maar die wordt niet gevoeld op het niveau waar dat zou moeten.

Ivo Kuijpers, sociaaleconomisch historicus, is een ervaren onderzoeker

7. Breit, J. De winst van samenwerking, Verzekerd. Nieuwsuitgave van het

en adviseur op het terrein van de sociale zekerheid en arbeidsmarkt.

Verbond van Verzekeraars. Thema Zorg & Sociale Zekerheid. Jaargang 6 –

De afgelopen jaren hield hij zich veel bezig met strategie- en visieont-

17 april 2008.

wikkeling op dit terrein. Hij schreef onder andere met Piet Leenders het

Voor meer informatie over dit thema wordt verwezen naar het boek: Lieshout,

Baliemanifest en is vennoot van Prae Advies & onderzoek.

P.A.H. van (red.): Ziek en mondig op het werk. Dilemma’s bij veranderende verhoudingen, Welder en Gelling Publishing, Amsterdam 2007.

Will Mossink, socioloog, werkte lang in de sociale zekerheid en is

Voor individuele vragen of informatie wordt verwezen naar Welder en haar

zelfstandig adviseur op het gebied van arbeidsomstandigheden en

forum op: www.weldergroep.nl.

SB_1209.indd 7

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:49 PM

Jeugdwerkloosheid

Onder grote druk tot stand gekomen

Actieplannen jeugdwerkloosheid Silvia Bunt

Het kabinet wil voorkomen dat jongeren langdurig aan de kant staan. Daarom is in mei 2009 het Landelijke Actieplan Jeugdwerkloosheid opgesteld. Dit moet vooral door de regio’s worden uitgevoerd, maar door de tijdsdruk is er weinig ruimte voor innovatie.

Voor alle maatregelen om de jeugdwerkloosheid tegen te

synchroon aan de Werkpleinplus-vestigingen van UWV. Voor

gaan, stelt het kabinet €250 miljoen beschikbaar, uitge-

dit niveau is gekozen, omdat deze vestigingen volgens het mi-

smeerd over de jaren 2009, 2010 en 2011. Hiervan is ruim de

nisterie van SZW het knooppunt van informatie vormen over

helft (€ 153 miljoen) bestemd voor de regio’s.

de regionale arbeidsmarkt. Een ander argument voor deze regio-

Dat geld een goed middel kan zijn om gemeenten snel in

indeling is dat de Werkpleinplus-vestigingen beschikken over

actie te krijgen, blijkt uit het feit dat al begin september

specialisten die extra dienstverlening voor werkgevers kunnen

door staatssecretaris Klijnsma met 24 van de dertig door

verzorgen. Deze regio-indeling komt echter lang niet altijd over-

SZW beoogde regio’s een convenant is afgesloten. De basis

een met de schaal waarop gemeenten reeds zelf samenwerken

van deze convenanten vormen de regionale actieplannen

met andere gemeenten. Veel van de dertig door SZW benoemde

jeugdwerkloosheid 2009. Deze plannen zijn vaak in één of

regio’s bestaan feitelijk uit een aantal subregio’s. Hierdoor is er

twee maanden tijd (gedurende de zomervakantie) opgesteld

binnen regio’s vaak sprake van meerdere gemeenteoverstijgende

door gemeenten, in samenwerking met andere partijen, zoals

werkgevers- en/of jongerenloketten. In praktijk zijn de centrum-

UWV, onderwijsinstellingen, werkgevers en werknemers. Een

gemeenten hier bij het maken van de plannen veelal praktisch

andere reden voor de snelheid waarmee gemeenten aan de

mee omgegaan door subregio’s de ruimte te geven om te kiezen

slag zijn gegaan, is dat de urgentie van het probleem van de

voor eigen accenten en eigen activiteiten. Dit is bijvoorbeeld het

jeugdwerkloosheid in veel regio’s wordt gevoeld.

geval bij het actieplan Zaanstreek/Waterland.

Eigen accenten

Trekkersrol

Het Rijk heeft van bovenaf de regio’s

bepaald waarin moet worden samengewerkt. Deze regio’s lopen

SB_1209.indd 8

Wat waarschijnlijk het proces van plan-

vorming aanzienlijk heeft versneld, is het feit dat er door

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:49 PM

Foto: ANP

Jeugdwerkloosheid

SZW vanaf het begin een duidelijke trekkersrol is toebe-

bij een aantal regio’s gevoelig om deze doelgroep apart te

deeld aan de colleges van B&W van de gemeenten waar zich

benoemen. Ten tweede bestaat in de grote gemeenten zo’n

een Werkpleinplus-vestiging van UWV bevindt. Eén van de

groot deel van de bijstandpopulatie uit allochtonen dat

redenen waarom regionaal arbeidsmarktbeleid immers soms

het re-integratiebeleid per definitie mede op allochtonen is

moeizaam van de grond komt, is dat er geen automatische

gericht. Verder is niet bekend in welke opzichten de proble-

trekker is van de regionale samenwerking. De trekkersrol is

men binnen deze groep afwijken en wat dat concreet bete-

door de betreffende gemeenten vaak positief ontvangen, om-

kent voor de aanpak die nodig is. Tot slot is het adagium

dat men de urgentie van het probleem ervaart en zich reali-

dat er altijd maatwerk wordt geleverd, dus dat dit ook geldt

seert dat er extra budget nodig is om de groeiende instroom

voor de allochtone doelgroep.2 Of er in praktijk echt sprake

van jongeren op een goede manier op te vangen.

is van maatwerk, is echter niet bekend. Duidelijk is wel dat er

Allochtonen

zich tussen consulenten van sociale diensten en allochtone Een groot deel van de in de plannen ge-

cliënten (dus niet alleen jongeren) regelmatig problemen

noemde activiteiten richt zich, zoals verwacht, op jongeren

in de communicatie voordoen die de re-integratie kunnen

zonder startkwalificatie. Dit is de doelgroep waar de plannen

belemmeren.3

verreweg het meeste aandacht aan besteden. Dit is ook niet verwonderlijk, omdat dit een grote groep betreft: veelal meer

Arrangement

dan de helft van de bij de gemeente bekende jongeren. Andere

ficatie formeel werkloos zijn, houden veel van deze jongeren

groepen jongeren, die af en toe in de plannen terugkomen met

zich bezig met tijdelijk werk of een bijbaantje. In de gemeente

specifieke maatregelen of projecten, zijn de jongeren in het

Amersfoort loopt daarom een project in samenwerking met

VSO of praktijkonderwijs of hoger opgeleiden.

uitzendbureaus. Dit project heeft tot doel 75 jongeren zon-

Opvallend is dat allochtone jongeren in veel plannen niet

der startkwalificatie een startkwalificatie te laten halen. De

als aparte doelgroep worden benoemd, terwijl deze groep

ervaring uit dit project is dat veel van deze jongeren eigenlijk

in het landelijke plan wel expliciet apart wordt benoemd als

nauwelijks idee hebben waar ze willen werken, wat overigens

doelgroep. Hiervoor zijn diverse redenen. Ten eerste ligt het

ook geldt voor jongeren die al een diploma hebben.

Hoewel veel jongeren zonder startkwali-

SB_1209.indd 9

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:49 PM

Jeugdwerkloosheid

Knelpunt bij de groep jongeren zonder startkwalificatie is

jeugdwerkloosheid. Het lijkt er echter op dat op dit moment

vaak het tekort aan BBL-plekken en overige stageplaatsen. In

onvoldoende de link is gelegd tussen de actieplannen jeugd-

de regionale actieplannen wordt dan ook vrijwel altijd aan-

werkloosheid en de uitvoering van deze convenanten.

dacht besteed aan de werving hiervan. Maar ook op landelijk niveau is er aandacht voor dit probleem, bijvoorbeeld door

Huisbezoek

middel van het stage- en leerbanenoffensief van Colo (samen-

een sluitende aanpak nastreven waarbij alle jongeren in beeld

werkende kenniscentra beroepsonderwijs en bedrijfsleven) en

zijn, dus ook de jongeren die zich niet melden bij het loket van

de afspraken die VNG en UWV aan het maken zijn met ver-

sociale zaken of die niet bekend zijn bij de regionale melden

schillende sectoren. De afspraken met de bouwsector zijn half

coördinatiefunctie.6 Eén van de instrumenten van de sluiten-

oktober bekend geworden. In deze afspraken is vastgelegd dat

de aanpak in Amersfoort is een screening van alle jongeren,

er wordt gestreefd naar duizend extra leerwerk- en stageplek-

waarmee in beeld gebracht wordt waar jongeren mee bezig

ken in de bouw voor jongeren die werkloos zijn of dat dreigen

zijn: werk of een opleiding, of een combinatie van beide. Door

te worden. Verder is afgesproken hoeveel zo’n plek kost en

het koppelen van bestanden als GBA, IB-groep, leerlingena-

wat gemeenten hieraan bijdragen qua loonkostensubsidie.

dministratie en Suwinet kan dit van iedere jongere worden

Gemeenten die vervolgens op regionaal niveau met deze sec-

vastgesteld. Jongeren die inactief blijken te zijn, worden bena-

tor afspraken willen maken, kunnen van dit arrangement

derd. Eerst schriftelijk en indien nodig, met een huisbezoek.

gebruik maken. Verder staat in het convenant met de bouw-

Deze screening gebeurt al met succes in Amersfoort voor jon-

sector dat gemeenten bij gemeentelijke bouwopdrachten

geren tot 23 jaar. Het streven is dit in 2010 regionaal te gaan

zullen bedingen om de uitvoering mede met leerlingen in te

doen en uit te breiden naar jongeren tot 27 jaar.

vullen. Deze vorm van social return of contract compliance wordt

Uit de actieplannen blijkt dat veel regio’s

in de regionale actieplannen ook regelmatig als instrument

Praktijkervaring

genoemd, bijvoorbeeld in het plan van Utrecht-Midden.

met een analyse van de regionale arbeidsmarkt, ontbreekt

Rol ROC’s De ROC’s zijn bij alle plannen in meer of min-

Hoewel veel plannen van start gaan

het regelmatig aan concrete plannen hoe de jongeren toegeleid worden naar die sectoren waarin men tekorten ervaart

dere mate betrokken bij de planvorming, maar hebben soms

of verwacht. Positieve uitzonderingen op dit punt zijn er na-

ook een actieve rol in de uitvoering. Zo krijgen de ROC’s in

tuurlijk wel. Bijvoorbeeld de ontwikkeling van een zorgcar-

de regio Utrecht-Midden waarschijnlijk een actieve rol bij het

rièretraject in Waterland, in samenwerking met de gemeente

benaderen van jongeren die niet in beeld zijn. Deze krijgen

Purmerend, het ROC en een aantal zorginstellingen. Hierin

een huisbezoek. Het is de bedoeling dat de ROC’s deze huis-

krijgen de doelgroepen (waaronder jongeren) een opleiding

bezoeken in de regio Utrecht-Midden gaan uitvoeren.

op maat met onder andere oriëntatie en praktijkcomponenten, gekoppeld aan stages, praktijkbegeleiding en leerwerk-

Opvallend is dat in veel actieplannen geen melding wordt gemaakt van de convenanten, over het voorkomen van voor-

beeld is het project House of Food in de Zaanstreek. Binnen

tijdig schooluitval, die voor de periode 2008 en 2011 zijn afge-

de Zaanse levensmiddelenindustrie is dringend behoefte aan

sloten tussen scholen, gemeenten (afdeling onderwijs) en het

(v)mbo en hbo-geschoold personeel. Om dit te ondervangen,

ministerie van OCW in alle 39 RMC-regio’s. Deze convenanten

heeft de Stichting Zaanstreek First in Food een businessplan

bevatten resultaatafspraken. Er staat in wat bereikt moet wor-

gerealiseerd onder de naam House of Food. House of Food is een

den, maar hoe dit te bereiken, is aan de scholen en gemeenten

locatie waarin onderwijs en praktijk in de vorm van een leer-

zelf. Hierbij zijn ze op weg geholpen door het ministerie van

werk traject bijeenkomen.7

OCW met een menukaart met in praktijk bewezen maatregelen. Voorbeelden zijn een verbeterde beroepenoriëntatie op

Vernieuwing Veel van de in de actieplannen opgenomen

het vmbo, de introductie van een zorgadviesteam5 op school

activiteiten zijn niet nieuw, maar feitelijk een intensivering of

of het aanstellen van mentoren of coaches. Hoe het loopt

verbetering van bestaand beleid of bestaande projecten. In

met de uitvoering van dergelijke activiteiten, is zonder twijfel

Amersfoort is men uitgegaan van een knelpuntenanalyse, die

ook interessant om te weten voor de regionale projectleiders

de basis vormde voor de activiteiten in het actieplan. Dat er

SB_1209.indd 10

plekken in de Waterlandse zorginstellingen. Een ander voor-

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:52 PM

Jeugdwerkloosheid

weinig vernieuwende dingen in de actieplannen staan, is ove-

die men zelf boekt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij de uitvoe-

rigens ook niet verwonderlijk, gezien de korte periode waarin

ring van de Wet werk en bijstand (Wwb). De financiële prik-

de plannen moesten worden opgesteld.

kel in de Wwb heeft tot gevolg dat gemeenten zich extra zijn

Nieuwe instrumenten hebben bijvoorbeeld betrekking op

gaan inspannen om de ‘eigen’ werkzoekenden aan het werk

vormen van gesubsidieerde arbeid voor jongeren. Zo noemen

te helpen. Daardoor hebben gemeenten er geen direct voor-

zowel Utrecht-Midden als Utrecht-Oost het instrument fitba-

deel van om gemeenteoverstijgend te denken. Sterker nog: er

nen en de jongerenvouchers. De fitbanen duren zes maanden.

kan concurrentie tussen gemeenten ontstaan, bijvoorbeeld bij

In die maanden werken jongeren vier dagen en besteden ze

het verstrekken van loonkostensubsidies aan werkgevers. De

een dag in de week aan training en/of sollicitaties. Het doel

gemeente die dit het meest aantrekkelijk weet te maken voor

hiervan is een eigen cv opbouwen, werkervaring opdoen en

werkgevers, kan waarschijnlijk meer mensen plaatsen.

een netwerk bij werkgevers opbouwen. De jongerenvoucher is een eenmalige bijdrage aan de werkgever voor het in dienst

Gezien de verschillende belangen en de grote hoeveelheid

nemen van jongeren voor een periode van zes maanden.

betrokken partijen, wordt het een uitdaging voor de wethou-

Verder is nieuw dat alle betrokken partijen om de tafel zijn

ders van de dertig coördinerende gemeenten om de financiële

gezet rond dit concrete thema. Dit betreft in vrijwel alle regio’s,

middelen op een volgens iedereen ‘faire’ manier te verdelen.

naast de gemeenten (sociale zaken en onderwijs/leerplicht/

Zeker omdat de kostenramingen (verbonden aan de activitei-

RMC), UWV Werkbedrijf, Colo, werkgevers en de ROC’s. In

ten in het regionale actieplan) vaak noodgedwongen op een

sommige regio’s was de samenwerking tussen deze partijen

achternamiddag onder grote tijdsdruk zijn gemaakt. De trek-

al intensief. In andere regio’s kende men elkaar veel minder

kersgemeenten zijn zich hiervan bewust en druk bezig om een

goed. Dit is uiteraard een zeer positieve ontwikkeling.

goede werkwijze te bedenken.

Doublures

Silvia Bunt, adviseur Regioplan.

De hoop is dat de actieplannen de aanzet ge-

ven tot een verbeterde samenwerking tussen de betreffende ketenpartners. De aanpak van jeugdwerkloosheid is immers

Noten

bij uitstek een thema waarbij ketensamenwerking (binnen

1. Zie het rapport De Regio Centraal: Advies over afstemming en samenwerking op

een gemeente, maar ook tussen gemeente en externe partijen) een essentiële voorwaarde vormt. Tegelijkertijd vormt dit ook een risicofactor. Immers, de kans op doublures in het werkproces is aanzienlijk. Wie is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het werven van vacatures voor jongeren: het UWV

regionale arbeidsmarkten, RWI, 2006. 2. Zie rapport: Re-integratie van allochtone bijstandclienten. De gemeentelijke aanpak door de etnische bril bekeken. Regioplan, 2008. 3. Bron: Expertmeeting re-integratie allochtone clienten, FORUM/StimulanZ, 9 april 2009.

Werkbedrijf of de individuele gemeenten? Wie verzorgt de

4. Dit betreft jongeren die zich uitschrijven bij het ROC, zich niet melden bij

trajectbegeleiding van voortijdig schoolverlaters: de afdeling

UWV/jongerenloket, ook niet bij het RMC bekend zijn en ook niet gerea-

sociale zaken of de regionale melden coördinatiefunctie? Dit komt soms wel, maar soms ook niet duidelijk naar voren

geerd hebben op de schoolex-actie. 5. Op veel scholen zijn er al Zorgadviesteams (ZAT’s) die problemen met een

uit de actieplannen.

jongere in een vroeg stadium signaleren en oppakken. In deze teams zitten,

De ervaring leert dat organisaties, juist bij de afbakening van

naast de school, alle relevante externe partijen.

taken, vaak gericht zijn op het eigenbelang en dat het flink

6. De RMC-functies hebben tot taak het registreren van niet-leerplichtige deel-

wat aansturing vereist om te komen tot een goede vorm van

nemers tot 23 jaar die nog geen startkwalificatie hebben behaald en het

samenwerking. Dit heeft enerzijds te maken met het feit dat

creëren van een regionale aanpak ter bestrijding van voortijdig schoolver-

organisaties snel van mening zijn dat zij zelf beter in staat

laten. Ze hebben tot taak voortijdig schoolverlaters via trajectbegeleiding

zijn een oplossing te bieden dan anderen. Bovendien lopen de

alsnog terug te leiden naar het onderwijs zodat een startkwalificatie kan

belangen van partijen niet altijd synchroon. Partijen moeten

worden behaald.

dus bereid zijn compromissen te sluiten om een organisatie-

7. Dit project heeft recentelijk 2,2 miljoen Euro EFRO subsidie gekregen.

overstijgend doel te bereiken. Tot slot kan het belemmerend werken dat elke organisatie wordt afgerekend op de resultaten

SB_1209.indd 11

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:52 PM

Innovatie

Drie aanpakken in de publieke sector die het jatten waard zijn

Gezocht: managers met lange vingers Carla Pels, Marjan Grootveld en Yvette Bommeljé

Geen wielen blijven uitvinden, maar slim jatten. Aan deze oproep werken wij mee door drie inspirerende voorbeelden te geven uit de jeugdzorg, de maatschappelijke ondersteuning en werk & inkomen. Kijk naar de werkzame bestanddelen en bedenk hoe ze toegepast kunnen worden op je eigen terrein. Geef niet toe aan de technocratische reflex om tegen elk goed idee ten minste drie bezwaren in te brengen.

Tot zover houden wij onszelf aan slim te jatten: het boven-

gaat dat niet werken’ is ook een veel gehoorde reactie. Alsof

staande is namelijk gejat van de Volkskrant. Eind vorig jaar

vernieuwende principes onmogelijk op maat gemaakt kun-

werd de discussie aangezwengeld over het ieder voor zich

nen worden. Neem eens onbevooroordeeld kennis van de drie

steeds wielen uitvinden, ‘de projectencarrousel’ en het gebrek

voorbeelden. Doe een brainstorm en kijk wat het voor je eigen

aan het ‘verduurzamen’ van goeie oplossingen. Wat wij in dit

uitvoeringspraktijk kan opleveren. Wij hebben ook gebrain-

artikel willen doen, is allereerst het presenteren van drie, vol-

stormd en geven aan het eind een idee voor toepassing binnen

gens ons, goede aanpakken. Het gemeenschappelijk kenmerk

de schuldhulpverlening. Wij stellen ons oordeel dus nog even

is het belang van de burger: het vertrouwen in de burger en

uit.2

de burger zien als zelfstandig handelend persoon. Aangezien de samenleving de publieke sector evengoed als de markt -

1. Eigen Kracht Centrale In het concept van de ‘Ei-

de mond vol heeft van ‘het centraal stellen van de burger’ en

gen Kracht’ speelt de professionele hulpverlener als initiator

van ‘slim werken’, loont het de moeite om te bekijken hoe de

en faciliteerder een bescheiden rol op de achtergrond voor

sterke kanten van deze drie aanpakken ook elders toegepast

het oplossen van een probleem. De Eigen Kracht-conferentie

kunnen worden. De drempels voor hergebruik van ervarin-

(EK-c) past goed bij het overheidsbeleid dat zich richt op zelf-

gen en voor de overdracht van innovaties zijn echter hoog,

standige burgers, die zoveel mogelijk zelf hun problemen op-

de weerstanden groot. Voor organisaties met een ingesleten

lossen. EK-c’s richten zich namelijk op het sterk maken van

routine is verandering in eerste instantie ontregelend. De

de burger en zijn ontworpen om de overheid (zoveel mogelijk)

bewijslast dat een bepaalde vernieuwing waarde toevoegt, ligt

buiten de deur te houden. Die houdt immers een stelsel in

daardoor bij die vernieuwing. ‘Ja, dat is mooi, maar bij ons

stand waarin elk probleem, klein of groot, wordt uitbesteed

SB_1209.indd 12

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:52 PM

Innovatie

aan specialisten. Die slagen er vervolgens vaak niet in problemen definitief te verhelpen, omdat ze zich onvoldoende rekenschap geven van wat een burger zelf denkt, wil en kan. Daardoor ontstaat een gat tussen hulp- en dienstverlening en de mensen die daarvan gebruik maken. Rob van Pagée van de Eigen Kracht Centrale: ‘Een Eigen Kracht-conferentie, mits op tijd ingezet, zorgt ervoor dat er geen gat ontstaat. Een EK-c geeft mensen de mogelijkheid om zelf, samen met familie, vrienden en andere bekenden, een plan te maken voor een oplossing van een probleem. De kracht voor de oplossing komt vanuit de familie en alle belangrijke mensen daaromheen en dus niet van de professional.’ EK-c’s zijn daarmee het summum van het principe ‘burger/cliënt centraal’. Maar hoe wordt dat dan georganiseerd? Zo’n groep komt daar toch niet zelf uit? Van Pagée: ‘Mensen komen daar wel degelijk zelf uit. Je helpt ze op weg. De conferenties worden

Foto: Eigen Kracht Centrale

georganiseerd door een onafhankelijke coördinator. Hij gaat de boer op om mensen rond de persoon in kwestie bij elkaar

Van Pagée geeft een voorbeeld: ‘Dat gewoon doen met je eigen

te krijgen en leidt de conferentie in. Dan trekt hij zich terug.

mensen komt menig kind in Amsterdam nu ten goede. Daar

In de tussentijd, wanneer familie, vrienden en bekenden het

krijgt elk gezin met een ondertoezichtstelling eerst de gele-

probleem bespreken en voorzien van een plan voor oplossin-

genheid tot een EK-c. Zo komen oplossingen eerder in beeld

gen, is de coördinator afwezig. Na afloop van de conferen-

en wordt er draagvlak gecreëerd. Want geen kind is zo kwets-

tie komt hij weer de groep in en legt de afspraken vast. De

baar als het kind dat geïsoleerd door het leven gaat, het kind

zogenaamde besloten tijd is een van de succesfactoren van de

dat nergens bij hoort, het kind van wie niemand weet wat er

conferenties. Immers, wil men burgers de gelegenheid geven

nodig is.’

zelf een plan te maken, dan moet je je daar als professional

Eigen Kracht wordt toegepast in meerdere domeinen.

niet mee bemoeien.’

Zo zijn er Herstelbijeenkomsten in het strafrecht, Alle

De essentie van een Eigen Kracht-conferentie is dat het geen

Hens-conferenties bij buurtproblematiek, en EKO’s voor

interventie is (waarbij je een professional nodig hebt), maar

professionals.3

de uitoefening van een burgerrecht (waar je een onafhankelijk coördinator bij nodig hebt). ‘Het kan heel goed zijn dat er

2. Vraagwijzer

daarna een professional nodig is, bijvoorbeeld om een behan-

wordt beweerd over korte lontjes en verruwing van de samen-

deling uit te voeren of een aanvraag te doen, maar die acties

leving, kennen veel mensen nog schroom. Schroom bijvoor-

worden gedaan in het kader van het EK-c-plan, dat door de

beeld om een voorziening aan te vragen om zelfstandig te

groep is opgesteld. Dat is leidend en dus niet het plan van die

kunnen blijven wonen, zoals een aanpassing aan de woning

professional’, aldus Van Pagée. EK-c’s zijn interessant omdat

of een gehandicaptenparkeerkaart. Die schroom is zacht ge-

ze expliciet een beroep doen op de kracht vanuit mensen zelf.

zegd onhandig als overheidsbeleid zich richt op zelfstandige

Zelfs voor het oplossen van problemen die ernstig zijn. Een

burgers, die zoveel mogelijk zelf hun problemen oplossen.

EK-c durft te vertrouwen op het groepsgevoel dat ieder mens

Gemeenten, die binnen de Wet maatschappelijke ondersteu-

heeft voor degene bij wie hij of zij hoort en wat dat betekent

ning (Wmo) zulke voorzieningen verstrekken, zoeken daar-

als het erop aankomt. In een tijd van evidence base en verre-

om naar middelen om aanvragen laagdrempelig te maken.

gaande specialisaties, is dat innovatief. Misschien niet eens zo

De Gelderse gemeente West Maas en Waal heeft ervoor geko-

zeer wat betreft het model, maar zeker wat betreft het proces:

zen om het zorgloket, dat hier Vraagwijzer heet, op een ander

gewoon doen met je eigen mensen.

adres te huisvesten dan de andere gemeentelijke diensten.

Ondanks alles wat er de laatste tijd

SB_1209.indd 13

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:52 PM

Innovatie

Met Vraagwijzer heeft men bewust een eigen identiteit ont-

zogenoemde ‘gemeenschappelijke machtigings- en vertegen-

wikkeld, ook op de website. Met middelen van de provincie

woordigingsvoorziening’ als een basisvoorziening met priori-

zijn de Wmo-medewerkers aan de slag gegaan. Ria den Boer

teit. Op korte termijn zou de online-aanvraag voor een ander

van West Maas en Waal vertelt hoe zij en haar collega’s zelfs

dus mogelijk moeten zijn.

op rollen behangpapier hebben uitgetekend welke informatie

Met het programma Vraagwijzer is het mogelijk te koppelen

ze via internet wilden aanbieden, met welke zoekbegrippen

met andere verstrekkers van voorzieningen, uitkeringsorga-

en vraagbomen. ‘Een succesfactor was dat we de tijd hebben

nisaties en leveranciers. Ook voor die externen kan een e-aan-

gekregen om zowel het aanvraag- en verstrekkingsproces als

vraag worden gegenereerd en als bericht worden verstuurd.

de website goed op te zetten.’

Zo is koppeling met het Centraal Administratiekantoor

Het resultaat is een website met in de eerste plaats veel infor-

(CAK) voor de verrekening van eigen bijdragen mogelijk.

matie over wonen, welzijn, zorg en inkomensondersteuning.

Op die manier kan een cliënt of iemand in diens omgeving

Een burger heeft toegang tot deze informatie via verschillen-

online het overzicht houden over aanvragen, leveringen en

de zoekingangen, zoals een vraagboom of persoonlijke situ-

facturen.

aties, alfabetisch en thematisch. Heeft iemand een passende voorziening gevonden, dan kan hij die voor gemeentelijke

3. Dag1-aanpak

voorzieningen veelal meteen online aanvragen met DigiD.

uitkering geregeld en maar één bewijsstuk nodig hebben.

Dit heeft het voordeel dat hij weinig informatie over zichzelf

Dát is de werkwijze die Apeldoorn sinds eind mei van dit jaar

hoeft te verschaffen: de gemeente beschikt hier namelijk al

volgt bij de aanvraag van een Wwb-uitkering op het Werk-

over. Ook voor de gemeente is een digitale Wmo-aanvraag

plein Activerium.

praktisch, omdat de aanvraag automatisch terechtkomt in

Twee principes liggen aan deze aanpak ten grondslag. In

de elektronische werkvoorraad van de medewerker in de bac-

de eerste plaats de keuze om alles in te zetten op activering

koffice. Die kan alle gegevens uit de aanvraag met de spreek-

van nieuwe cliënten naar (betaald) werk. En ten tweede het

woordelijke druk op de knop in het systeem overnemen. Het

concept van ‘excellente dienstverlening’ dat dienstbreed

mes van de administratieve lastenverlichting snijdt zo aan

gestalte moet krijgen. Theo Beijer en Serge Delfos, respec-

twee kanten. Verder kun je als cliënt inloggen op je eigen por-

tievelijk hoofd Inkomen & Dienstverlening en hoofd Werk

tal om zo de voortgang van de aanvraag te volgen en je eigen

& Participatie van de dienst Samenleving van de gemeente

dossier met voorzieningen in te zien.

Apeldoorn: ‘De keuze om werk echt voorrang te geven, leid-

Internet is bij Vraagwijzer bewust geïntroduceerd als een

de tot een aantal beslissingen en een compleet heringericht

kanaal naast het loket en de telefoon. ‘Van onze Wmo-

proces. In de eerste plaats hebben we het aantal contactmo-

cliënten is 95 procent ouder dan 65 jaar’, aldus Den Boer. In

menten met de cliënt voor de intakes en aanvraag terug-

praktijk betekent dit dat internet en DigiD voor velen van

gebracht tot één moment, namelijk op dag één. Voorheen

hen niet de eerste keus vormen. Niet alleen is het computer-

moest de cliënt terugkomen voor de verschillende intakes. In

gebruik bij deze leeftijdscategorie relatief beperkt, ook is de

de nieuwe situatie besparen we kostbare tijd van de cliënt en

Wmo-doelgroep een eenzame groep: ‘Mensen die graag de

van de medewerkers. Daarnaast hebben we normeringen los-

telefoon pakken’. De gemeente heeft destijds reclame voor

gelaten. De klantmanager4 krijgt zoveel tijd als nodig is om

de Vraagwijzer gemaakt bij mantelzorgers en bij verzorgings-

de cliënt op dag één aan het werk te krijgen of een duidelijk

en verpleegtehuizen. DigiD voor de burger is echter strikt

traject met hem af te spreken, al kost het een hele dag. Ook

persoonlijk. Begrijpelijk vanuit privacyoverwegingen, maar

de cliënt moet zich die eerste dag helemaal richten op werk.

lastig op het moment dat je zelf internet niet (meer) kunt

Voorwaarde is dan wel dat hij zich geen kopzorgen hoeft te

gebruiken. Dan zou het beter zijn als je mantelzorger online

maken over zijn uitkering. Op die eerste dag regelen we daar-

huishoudelijke hulp kan aanvragen, of als het verzorgings-

om ook zijn uitkering.’

huis waar je woont een rolstoel via de Wmo kan aanvragen.

De verschuivingen van de personele capaciteit naar ‘werk’ en

Een ander kan (beter gezegd: mag) zich echter niet met jouw

naar de voorkant van het proces moeten dan gewonnen wor-

DigiD legitimeren. Het Nationaal Uitvoeringsprogramma

den op de administratieve afhandeling. Formatie kan per slot

Dienstverlening en e-overheid (NUP) noemt echter de

van rekening maar één keer worden ingezet. Voor de oplossing

SB_1209.indd 14

Op de eerste dag je werk(traject) en

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:53 PM

Innovatie

is geput uit eerdere ervaringen met vereenvoudigde proces-

elders toe te snijden op de eigen praktijk, door het gewoon

sen, zoals de ‘10-minutenprocedure’ voor het aanvragen van

maar eens te gaan doen. Doordat iedereen die een idee over-

bepaalde soorten bijzondere bijstand. Beijer en Delfos: ‘Zodra

neemt er een eigen draai aan geeft, wordt het idee steeds

een cliënt zich meldt, wordt hij direct toegewezen aan een

verder geperfectioneerd.’ Omdat wij er net zo over denken,

klantmanager. Samen gaan ze aan de slag om de mogelijkhe-

besluiten we dit artikel met het voorstel om sterke elementen

den van werk te bekijken. Als blijkt dat de cliënt die eerste dag

uit de bovenstaande voorbeelden toe te passen op de schuld-

niet aan het werk kan, dan wordt de inkomensadviseur erbij

hulpverlening.

gehaald. Die neemt met de cliënt de aanvraag door. Gegevens

Breng meteen bij het eerste contact alle relevante informatie

worden vastgelegd op een vereenvoudigd aanvraagformulier.

in kaart. Maak direct samen met de cliënt, een eerste plan en

In dat gesprek bepaalt de adviseur of de cliënt een consistent

onderneem meteen acties. Voorkom wachttijd, want anders

verhaal heeft of dat er aanwijzingen zijn dat nadere onderzoe-

lopen schulden op, raken mensen nog meer in onzekerheid

ken nodig zijn, zoals huisbezoeken. De cliënt hoeft maar één

en verstoren wachtrijen het interne proces. Organiseer het

bewijsstuk te overleggen: het ID-bewijs. De meeste gegevens

werk lean6. Geef de directe omgeving van de cliënt een taak :

van de cliënt zijn immers bij ons al bekend uit Suwinet-Inkijk,

zet daarvoor een EK-c in. Richt een eigen e-loket voor hem

de IB-signalen, de GBA en andere beschikbare bestanden.’

in, waarbij hij alle schulden in beeld heeft, zijn inkomsten,

In deze aanpak komt de cliënt met zijn vraag naar werk en zijn

(planbare) uitgaven en het verloop van aflossingen.

onzekerheid over het inkomen werkelijk tot zijn recht. Aan het eind van DAG1 is de cliënt zeker van werk of een traject,

Als u, na lezing van dit verhaal ons rijp en groene voorbeeld te

de afspraken met zijn werkcoach liggen vast en de uitkering

radicaal vindt, als u diep in uw hart vindt dat u het wel dege-

is geregeld. Daarnaast wordt uitgegaan van vertrouwen in de

lijk beter weet dan de klant, als u nu al baalt van al die aan te

cliënt met een scherp oog voor onrechtmatigheden, iets wat

passen interne processen, dan slaat u onze contactgegevens

toch met Suwi de bedoeling was en is. Vergelijk deze aanpak

gewoon over. Want dan is niet aan u besteed.

met die waarbij cliënten herhaaldelijk terug moeten komen met de documenten aangekruist in ‘de boodschappenlijst’,

Clara Pels, is zelfstandig adviseur jeugdzorg en jeugdbeleid

vaak ook nog een paar keer door de gemeente worden opge-

www.coachenadvies.nl, Marjan Grootveld is adviseur bij Zenc,

roepen om ontbrekende bewijsstukken aan te leveren en dan

Yvette Bommeljé is adviseur bij Zenc en zit in de redactie van Sociaal

uiteindelijk toch niet weten waar ze aan toe zijn. Niet met

Bestek.

werk en niet met de uitkering. Noten

Hoe kun je andere gemeenten en gemeenten die denken dat

1. Volkskrant: serie Etalage voor goeie ideeen. Oktober 2008. http://extra.

je ‘op deze manier wel aan iedereen een uitkering kunt geven’

volkskrant.nl/opinie/artikel/show/id/1692/Goed+idee+gezien+in+de+pu

overtuigen dat deze aanpak werkt?

blieke+sector%3F+Geef+het+door%21 Aanpak van de projectencarrousel,

Beijer en Delfos: ‘Je moet onorthodox te werk durven gaan.

startdocument. Nicis Institute, Startfoundation, DGV, VROM, jan. 2009.

Dat vragen we ook van onze medewerkers. Wij voeren veran-

http://www.dgvholding.nl/docs/Carrousel-eersteronde.pdf

deringen altijd stapsgewijs in, onderzoeken van te voren de

2. Een van de basisregels van de creativiteitstechniek brainstormen, maar

risico’s en kijken hoe we die moeten minimaliseren. Achteraf

tevens de moeilijkste. Indische Prai-Barshana techniek. "using the brain to

doen we onderzoek naar de effecten van de aanpak. Tot nu

storm a problem". http://nl.wikipedia.org/wiki/Brainstormen#

toe is altijd gebleken dat investeren in het gesprek met de

3. Zie verder: http://www.eigen-kracht.nl/

cliënt betere resultaten oplevert dan het werken met veel for-

4. Werkplein Apeldoorn wordt DAG 1 uitgevoerd door werkcoaches van UWV

mulieren. En dan zowel in positieve zin, namelijk uitstroom en activering, als wat betreft de inschatting van fraude. De meeste gegevens zijn bij ons bekend.

Schuldhulpverlening

WERKbedrijf en klantmanagers van Sociale Zaken. 5. http://www.volkskrant.nl/archief_gratis/article1149378.ece/Conclusie_ een_mooie_etalage_is_maar_de_helft_van_het_werk 6. http://nl.wikipedia.org/wiki/Lean_manufacturing

Nog eenmaal de Volkskrant :

‘Echte innovatie ontstaat als je probeert goede ideeën van

SB_1209.indd 15

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:53 PM

Aanbesteden

Alternatieven voor aanbesteding van sociaalmaatschappelijke diensten

Zwaard van Damocles is af te wenden Tim Robbe

Gemeenten hoeven sociaalmaatschappelijke dienstverlening lang niet altijd aan te besteden. Dat blijkt uit uitspraken van het Hof. De voordelen zijn groot, want gemeenten hoeven in dat geval geen bestekken meer te schrijven. In plaats daarvan kunnen ze een politiek gedragen onderhandelingsdocument opstellen, waarmee de uitvoering uit de voeten kan.

De afgelopen tien jaar heeft de rijksoverheid steeds meer taken

over een afdeling bedrijfsvoering, hebben personeel, kantoor-

gedecentraliseerd. Het gaat vooral om sociale voorzieningen

meubilair en werken vanuit kantoren. Maar bij commerciĂŤle

zoals opgenomen in de Wet werk en bijstand (2004), de Wet

ondernemingen zijn alle bedrijfsactiviteiten en -faciliteiten

maatschappelijke ondersteuning (2007) en de Wet inburgering

gericht op het maken van winst. Zonder winst houdt de on-

(2007). Deze wetten schrijven gemeenten voor hun burgers

derneming immers op te bestaan. Voor gemeenten ligt dit

bepaalde sociaalmaatschappelijke diensten aan te bieden, zoals

wezenlijk anders. Zij moeten vooral wettelijke taken uitvoe-

re-integratietrajecten, hulp bij het huishouden en inburgerings-

ren. Complicerende factor hierbij is dat aan de uitvoering van

trajecten. Werden deze taken voorheen nog gezien als overheids-

die taken, zeker bij sociaalmaatschappelijke diensten, lokale

taken, nu zijn het veeleer gemeenten die deze voorzieningen

politieke besluitvorming voorafgaat.

inkopen bij marktpartijen. Vaak komt bij inkoopprocedures

Al in 1980 stelde de toenmalige rector van de John F.

ook het aanbestedingsrecht om de hoek kijken. De vraag is nu

Kennedy School for Public Management in New York vast

of inkoop daadwerkelijk het enige instrument is om op basis

dat het management van private organisaties en overheids-

van de genoemde wetten de sociale voorzieningen aan te bieden.

organisaties vergelijkbaar is - op alle onbelangrijke aspecten.

En ook of het aanbestedingsrecht altijd van toepassing is.

Die redenering kun je verder doortrekken. Met onbelangrijke

Kantoren

Overheidsorganisaties verschillen fundamen-

len verschillen private en overheidsorganisaties zeker van

teel van organisaties in de private sector. Beide beschikken

elkaar. Zoals gezegd moet de private organisatie moet winst

SB_1209.indd 16

aspecten bedoel ik de faciliteiten. Op belangrijke onderde-

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:53 PM

Aanbesteden

maken en voert de overheidsorganisatie wettelijke taken uit. Daarnaast moet in veel private organisaties verantwoording worden afgelegd aan aandeelhouders, en bij overheidsorganisaties aan de politiek. Dit betekent dat de instrumenten die een private organisatie gebruikt om haar doelen te behalen (winst te maken) niet één op één zijn toe te passen in de publieke sector. Wellicht is dit de reden dat ‘inkopen’ bij de overheid niet tot dezelfde resultaten leidt als in de private sector. Scherp inkopen betekent daar dat men hogere winst kan maken door kosten te besparen. Kostenbesparing is echter

Globalisering

Overheidsorganisaties maken beleid om

maatschappelijke problemen aan te pakken. Tot in de jaren

Foto: ANP

niet per definitie een doelstelling van lokaal beleid.

vijftig gebeurde dit op basis van command & control, verticaal

contract en dat de output valt te monitoren, vervalt zij in het

dus. Dat kon toen ook. De overheid schreef voor, de maat-

oude patroon van verticaal sturen. Hier ligt de ware reden

schappij volgde.

voor het uitblijven van het effectief en efficiënt oplossen van

Door globalisering, individualisering en automatisering is de

maatschappelijke problemen waarvoor sociaalmaatschappe-

maatschappij versplinterd, waarin individuen elkaar alleen

lijke diensten in wezen bedoeld zijn. In netwerken is verticaal

nog maar opzoeken als ze daar op een bepaald moment

sturen namelijk vrijwel onmogelijk.

belang bij hebben. Zo ontstaan netwerken die even snel weer kunnen verdwijnen als dat zij ontstaan. Door uiteenlopende

Afhankelijk Het is daarom beter te onderzoeken of Net-

belangen en verspreide informatie kent deze netwerksamen-

werksturing arrangementen kan bieden die wel tot goede re-

leving veel onduidelijkheden. De netwerksamenleving blijkt

sultaten leiden. In Netwerkmanagement gaat men er name-

zich er niet voor te lenen om zich de wet voor te laten schrij-

lijk wel vanuit dat de overheidsinstantie acteur is, samen met

ven: de maatschappij volgt immers niet meer. Sterker nog,

andere partijen waarvan de overheidsinstantie afhankelijk is.

een groot gedeelte ervan regelt haar zaakjes zelf.

Ook miskent Netwerkmanagement niet dat die andere par-

De onzekerheden die de netwerksamenleving met zich mee-

tijen op hun beurt weer afhankelijk zijn van de overheidsin-

brengt, hebben gezorgd voor twee nieuwe visies op het sturen

stantie. De gedachte achter netwerksturing gaat uit van een

op maatschappelijke problemen. De ene visie is New Public

horizontale, versplinterde maatschappij waarin niemand

Management (NPM), de andere het Netwerkmanagement.

over voldoende informatie beschikt om een maatschappelijk

Verticaal sturen In New Public Management (NPM) pro-

probleem alleen op te lossen. Sturen op maatschappelijke problemen vraagt daarom om het delen van informatie met

beert men de onzekerheden in netwerken te lijf te gaan door

relevante partijen en burgers. Alleen daardoor wordt het mo-

te kijken naar de private sector. Burgers moeten bijvoorbeeld

gelijk elkaars strategie, doelstellingen en belangen helder te

worden gezien als klanten. Gemeenten moeten zoveel moge-

krijgen en in consensus te zoeken naar de beste oplossing.

lijk taken uitbesteden aan de markt door contracten en het

De vraag is natuurlijk of dit opgaat als een gemeente par-

monitoren van de output. NPM moet dan leiden tot efficiën-

tijen met elkaar wil laten concurreren, zoals bij de hulp bij

ter besturen. Het instrument ‘inkopen en aanbesteden’ is dus

het huishouden. Het antwoord is: ja. Ook al hebben de par-

nauw verwant aan NPM. Deze visie miskent dat overheden

tijen tegengestelde belangen, zij kennen ook een gezamenlijk

in netwerken niet als een regisseur kunnen sturen op beleids-

belang. Wel moet er sprake zijn van heldere en billijke spelre-

problemen. De onzekerheden die een overheid ervaart in net-

gels. Alle partijen kunnen dan vanuit hun eigen belangen de

werken maakt dat zijzelf acteur is, en geen regisseur.

kwaliteit en haalbaarheid van het algemene voorzieningenni-

Door zich op te stellen als opdrachtgever en in de waan te

veau definiëren. Daarna is het aan de marktpartijen om bin-

leven dat elk probleem valt te specificeren in een bestek, een

nen de gestelde regels te concurreren. En vervolgens aan de

SB_1209.indd 17

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:53 PM

Foto: ANP

Aanbesteden

gemeenten en de cliënten om de kwaliteit van de voorziening

sluiten namelijk eigenlijk een privaatrechtelijk contract, maar

te bewaken. Samen uit, samen thuis.

noemen het een subsidie omdat wij dan niet hoeven aan te

Marktwerking

besteden. Dat is wel wat kort door de bocht. Veel bestuurders en beleidsmedewer-

ker, maar ook marktpartijen die sociaalmaatschappelijke

Europees recht

diensten aanbieden, zijn waarschijnlijk positief over Net-

sprake is van een schriftelijke overeenkomst onder bezwa-

werkmanagement. Helaas is in Nederland de marktwerking

rende titel - dat wil zeggen dat als de gemeente betaalt voor

geïntroduceerd in ons bestel. De wijze waarop de wetgeving

een bepaalde prestatie - in principe altijd een aanbestedings-

nu is opgesteld, leidt veelal tot de conclusie dat gemeenten

plicht aanwezig is. Ook als de aanbestedingswetgeving zélf

sociaalmaatschappelijke diensten eigenlijk altijd moeten in-

zegt dat geen aanbestedingsplicht geldt, dan kan op basis

kopen - en dus ook moeten aanbesteden.

van het Europees recht en de daaruit voortvloeiende aan-

Het subsidie-instrument wordt vaak als niet efficiënt afge-

bestedingsbeginselen nog steeds een aanbestedingsplicht

daan. Dit omdat het instrument in haar echte vorm betekent

gelden. Dit is de redenering die veel juristen en inkopers

dat sprake is van een subsidieverordening. Op basis daar-

hanteren om gemeenten ertoe te ‘dwingen’ sociaalmaat-

van worden activiteiten namelijk gesubsidieerd. Is het sub-

schappelijke diensten aan te besteden, al dan niet Europees.

sidieplafond bereikt, dan kan geen enkele andere partij nog

Die vaststelling is echter op basis van de laatste jurispru-

subsidie aanvragen. Daarnaast moet een subsidieaanvraag

dentie van het Hof van Justitie EG ook wat kort door de

altijd worden gehonoreerd als een aanvrager aan de criteria

bocht.

in de verordening voldoet. Privaatrechtelijk contracteren biedt daarentegen de moge-

A- en B-diensten Veel van de sociaalmaatschappelijke

lijkheid om zelf opdrachtnemers te ‘kiezen’ om bij te dragen

diensten vormen namelijk zogenaamde B-diensten. In tegen-

aan het realiseren van beleidsdoelstellingen. Overigens is de

stelling tot de zogenaamde A-diensten, is de aanbestedings-

zogenaamde budgetgestuurde contractfinanciering in feite

wetgeving slechts gedeeltelijk van toepassing op B-diensten.

de ‘excuustruus’ van het subsidie- en aanbestedingsrecht. We

De Europese wetgever heeft het onderscheid tussen A- en

SB_1209.indd 18

Het aanbestedingsrecht stelt dat als

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:55 PM

Aanbesteden

B-diensten gemaakt om tot uitdrukking te laten komen dat

Daarnaast zijn gemeente en aanbieders wederzijds afhanke-

sommige diensten per definitie internationaal handelsverkeer

lijk van elkaar voor wat betreft informatie en middelen. Het is

kennen (de A-diensten), maar andere diensten hoogstwaar-

daarom vrijwel onmogelijk een bestek te schrijven en via een

schijnlijk niet (de B-diensten). A-diensten zijn bijvoorbeeld

aanbestedingsprocedure aanbieders te contracteren. Door de

ICT, onderhoud, schoonmaak, et cetera. Onder B-diensten

aanbieders niet alleen bij de oplossing te betrekken, maar ook

vallen zorg, maatschappelijke diensten, juridische diensten,

bij de probleemspecificatie, wordt het mogelijk om dichter

et cetera.

bij de maatschappelijke problemen tot oplossingsrichtingen

Tot voor kort was de gedachte dat bij B-diensten in ieder

te komen.

geval de zojuist genoemde aanbestedingsbeginselen van toepassing waren. En dat, ondanks dat de aanbestedingswetge-

Inkoopbeleid

ving slechts in beperkte mate van toepassing is, niettemin op

nauw verwant met NPM. Deze sturingsopvatting weet de om-

basis daarvan een aanbestedingsplicht gold. Het Hof oordeelt

geving waarin de gemeente opereert echter niet op waarde te

anders.

schatten. Op basis van nieuwe jurisprudentie van het Hof van

Grensoverschrijdend

Het instrument ‘aanbesteden’ blijkt te

Justitie EG is het mogelijk om te handelen naar de geest van Inmiddels heeft het Hof het

het Netwerkmanagement. Dat lijkt een verstandige keus.

leerstuk van het ‘duidelijk grensoverschrijdend belang’ geïn-

Er is dan wel een aanpassing van het inkoopbeleid nodig. Deze

troduceerd. Hier is geen sprake van als er geen buitenlandse

verandering moet het mogelijk maken om B-diensten, als er

aanbieders op de markt zijn en ook niet zullen komen.

geen ‘duidelijk grensoverschrijdend belang’ is vastgesteld, via

Bij opdrachten die geheel of gedeeltelijk zijn uitgezonderd

een onderhandelingsprocedure te gunnen. Gemeenten kun-

van de aanbestedingswetgeving, moeten gemeenten vaststel-

nen dan partijen waarvan zij afhankelijk zijn betrekken bij

len of sprake is van een dergelijk belang. Ze moeten dit doen

de aanpak van een maatschappelijk probleem, en dan zowel

door objectieve criteria te hanteren. Dit zijn onder meer de

bij de probleemstelling als de oplossing. Gemeenten hoeven

waarde van de opdracht, de plaats van uitvoering, de kenmer-

geen bestekken meer te schrijven, maar schrijven in plaats

ken van de markt, et cetera. Komen gemeenten op basis van

daarvan een politiek gedragen onderhandelingsdocument

deze criteria tot de conclusie dat er geen ‘duidelijk grensover-

waarmee de uitvoering uit de voeten kan. Dat document is

schrijdend belang is’, dan gelden de aanbestedingsbeginselen

ook de basis voor gesprekken met aanbieders. Het is aan te

niet.

raden daarbij gebruik te maken van open contractvormen.

Voor sociaalmaatschappelijke diensten geldt dan dat gemeen-

Die maken het namelijk mogelijk dat partijen gedurende de

ten slechts twee artikelen uit de aanbestedingswetgeving hoe-

looptijd van de overeenkomst uittreden en nieuwe partijen

ven na te leven. Voor het overige zijn gemeenten vrij om een

kunnen toetreden. Op die manier zijn eventuele onduidelijk-

contract te sluiten met een partij, waarbij zij uiteraard nog

heden, en de gevolgen daarvan voor het beleid, steeds samen

steeds gehouden is aan de algemene beginselen van behoor-

met de aanbieders op te vangen.

lijk bestuur en het privaatrecht. Een aanbestedingsplicht is echter niet meer aanwezig. Ten minste, als de gemeente ook

Natuurlijk hangt het aanbestedingsrecht nog steeds als een

een uitzonderingsbepaling opneemt in het inkoopbeleid.

zwaard van Damocles boven ons hoofd. Daarom pleit ik

Leeft men immers het eigen inkoopbeleid niet na, dan levert

ervoor dat gemeenten en andere belanghebbenden de wetge-

dit weer een onrechtmatige overheidsdaad op.

vers in Den Haag en Brussel duidelijk maken dat alternatieve

Efficiëntie

instrumenten nodig zijn naast inkoop en aanbesteden om Het is mijn stellige overtuiging dat bij het

contracteren van aanbieders van sociaalmaatschappelijke

sociaal-maatschappelijke diensten efficiënt, lokaal en politiek gedragen aan te bieden.

diensten meer effectiviteit en efficiëntie is te bereiken als dit niet gebeurt via een aanbestedingsprocedure. De diensten die

Mr. Tim H.G. Robbe, Europees jurist, eigenaar Robbe Adviesbureau

deze aanbieders verlenen, zijn bedoeld om maatschappelijke

en partner bij Factum Aanbestedingsadvies. www.timrobbe.nl,

problemen aan te pakken die niet in een zuivere probleem-

www.wmoaanbesteden.nl, info@timrobbe.nl.

specificatie zijn te vangen.

SB_1209.indd 19

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:56 PM

Signalement van het CBS

De inkomensparade van Pen Linda Moonen

De inkomensverdeling van de Nederlandse bevolking kan met de zogenaamde â&#x20AC;&#x2DC;optocht van dwergen en reuzenâ&#x20AC;&#x2122; in kaart worden gebracht. Deze optocht is bedacht door de econoom Jan Pen en wordt ook wel kortweg de Parade van Pen genoemd. In deze optocht komt de bevolking in een uur tijd voorbij, in oplopende volgorde van het inkomen. Lengte (m)

Inkomen** (x 1000 euro) 140

9,80

120

8,40

100

7,00

5,60

4,20

2,80

1,40

0,00 0

tijd in minuten -20

-1,40

Parade van Pen

Gemiddeld inkomen

De parade van Pen, 2008 Besteedbaar inkomen, gecorrigeerd voor grootte en samenstelling van het huishouden.

Voor alle huishoudens wordt de lengte van de huishoudleden

met een gemiddeld inkomen komen echter pas na 37 minuten

gerelateerd aan hun inkomen: mensen uit een huishouden

voorbij. Dat betekent dat ruim 60 procent van de bevolking

met een gemiddeld inkomen krijgen een gemiddelde lengte

een inkomen heeft dat lager is dan het gemiddelde.

van 1,74 meter. Mensen met een lager inkomen worden als

Tijdens de eerste minuut van de optocht lijkt er niets te

het ware in elkaar geduwd, en mensen met een hoger inko-

gebeuren. Dat komt omdat de eerste personen een negatief

men uitgerekt. Alle personen worden vervolgens gerangschikt

huishoudensinkomen hebben. Ze hebben een negatieve leng-

volgens hun lengte, de kleinsten voorop en de langsten aan

te en komen niet boven de grond uit. Dit zijn in meerderheid

het eind. Vervolgens marcheert de totale bevolking in een uur

ondernemers met verlies. Daarna volgen de dwergen; dit zijn

tijd voorbij.

personen met de lagere inkomens, vaak uitkeringsontvangers.

Negatieve lengte In 2008 was het gemiddelde besteed-

De laatste dertig seconden van de parade komen er mensen

baar huishoudensinkomen, gecorrigeerd voor grootte en sa-

met een huishoudensinkomen van meer dan een ton voorbij.

menstelling van het huishouden, 24,4 duizend euro. Mensen

Zij zijn met een lengte van ruim 7 meter de echte reuzen.

SB_1209.indd 20

Aan het einde van de optocht komen de topinkomens voorbij.

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:56 PM

Toeslagen

Uitkeringsgerechtigden lopen toeslagen mis

Verroer je niet! André Moerman, Hannah Oberzaucher en Thea Runhaar

Bij een minimumuitkering hoort een maximale huur- en zorgtoeslag. Sociaal raadslieden signaleren dat dit alleen het geval is wanneer de huishoudsituatie niet wijzigt. Dus: verroer je niet!

Vanaf 2006 functioneert de Algemene wet inkomensafhankelijke regelingen (Awir). Op basis van deze wet verstrekt de Belastingdienst aan miljoenen huishoudens één of meerdere toeslagen: maar liefst 5,1 miljoen huishoudens ontvangen de zorgtoeslag, waaronder 1,1 miljoen huishoudens die tevens huurtoeslag en het kindgebonden budget ontvangen. inkomen, bij wijze van voorschot, een toeslag wordt uitbetaald. Na het kalenderjaar vindt aan de hand van het

Foto: ANP

Kern van de Awir is dat op basis van een geschat actueel

daadwerkelijk genoten inkomen een definitieve toekenning plaats. In 50 procent van de gevallen is de toekenning niet

toeslagen in aanmerking komen. Dit blijkt echter niet altijd

conform het voorschot met een nabetaling of terugvorde-

het geval: ze gaan trouwen, samenwonen, scheiden en krijgen

ring tot gevolg. De overheid heeft de Awir geëvalueerd en

kinderen. En dan gaat het mis. Met name als die burger rond-

komt met voorstellen om de uitvoeringssystematiek te

komt van een minimumuitkering als de Wwb, de Ioaw of de

vereenvoudigen.1

Ioaz of een toeslag op de uitkering ontvangt op basis van de

Sociaal raadslieden zien dagelijks mensen met ‘toeslag-

Toeslagenwet. Kenmerkend voor deze uitkeringen is dat ze

problemen’. Reden voor de Landelijke Organisatie Sociaal

complementair zijn, dus dat ze aanvullen tot het bestaans-

Raadslieden (LOSR / MOgroep W&MD) om met een eigen

minimum. De hoogte van de uitkering is afhankelijk van

evaluatie te komen: ‘Toeslag of tegenslag?’2

de huishoudsamenstelling. Afhankelijk daarvan heeft men

Dit artikel besteedt aandacht aan een belangrijke constate-

recht op het volgende percentage van het minimumloon:

ring uit het LOSR-rapport, namelijk dat mensen met een

• echtparen

minimumuitkering toeslagen mislopen wanneer de huis-

• alleenstaande ouders

90%

houdsituatie wijzigt.

• alleenstaanden

70%

‘Bestraft’

100% (2 x 50%)

Terwijl men een heel jaar een minimuminkomen ontvangt, Burgers die het hele jaar een minimuminko-

heeft een wijziging in huishoudsituatie tot gevolg dat men

men ontvangen, mogen verwachten dat zij voor maximale

recht heeft op minder toeslagen dan in een ongewijzigde

SB_1209.indd 21

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:56 PM

Toeslagen

huishoudsituatie. Dit onbedoelde effect heeft tot gevolg dat

Het financiële nadeel van samenwonen is nog groter als een

samenwonen, een kind krijgen en uit elkaar gaan door de

alleenstaande ouder met een alleenstaande gaat samenwonen.

Belastingdienst/Toeslagen wordt ‘bestraft’ met een vermin-

Vooral als men gaat samenwonen in juni. De schade bedraagt

derd recht of terugvordering achteraf die kan oplopen tot wel

dan € 1057 aan misgelopen huur- en zorgtoeslag. Zie de

duizend euro.

grafiek.

• Samenwonen Als twee mensen een bijstandsuitkering ontvangen volgens de norm voor alleenstaanden, dan ontvangen ze elk 70 procent van het minimumloon. Als ze vervolgens gaan samenwonen, ontvangen ze samen een uitkering naar de echtparennorm (100% = 2 x 50%). Het gezamenlijk netto jaarinkomen gaat dus omlaag. Voor de berekening (aan het eind van het kalenderjaar) van de toeslag in de ‘samenwoonperiode’ telt echter ook het hogere inkomen in de periode

• Kind krijgen

vóór samenwonen (2x70%) mee. Dit heeft als gevolg dat het

Een alleenstaande met een bijstandsuitkering die in de loop

gezamenlijk jaarinkomen in totaal dat jaar ‘hoger’ is (dan

van het jaar een kind krijgt en dus alleenstaande ouder wordt,

wanneer ze een hele jaar hadden samengewoond) en er dus

krijgt een hogere uitkering: van 70 naar 90 procent van

een lagere toeslag wordt verstrekt. Juist in de maanden

het minimumloon. Het fiscaal inkomen over dat hele jaar

dat ze samenwonen, en sowieso al minder netto-inkomen

gaat dan dus omhoog. Dit heeft gevolgen voor de hoogte

hebben.

van de toeslagen in de periode dat het kind nog niet geboren is.

Voorbeeld

Grafiek 2 geeft de lagere huurtoeslag weer, afhankelijk van het moment waarop het kind geboren wordt.3 Er is geen

Twee alleenstaanden, elk met een bijstandsuitkering

effect op de zorgtoeslag.

zijn op 1 juli 2008 gaan samenwonen. De huur van hun gezamenlijke woning is € 450. Normaal gesproken krijgen samenwonenden met een minimuminkomen dan een huurtoeslag van € 222 per maand. Doordat in dit geval beiden vóór 1 juli een bijstandsuitkering voor een alleenstaande ontvingen (2x70%) is het fiscaal inkomen in totaal op jaarbasis hoger dan dat de stellen die het hele jaar samenwonen(2x 50%). Daardoor lopen ze veel geld mis, juist in de samenwoonperiode. Ze ontvangen geen € 222, maar € 125 huurtoeslag per maand. Over

Het financiële nadeel is het grootst als betrokkene alleen-

zes maanden is dat een nadeel van € 582. Om dezelfde

staande ouder wordt in de maand juli, namelijk € 330.

reden is de zorgtoeslag € 120 lager, zodat het totale nadeel € 702 bedraagt.

• Uit elkaar gaan Als twee bijstandsgerechtigden gehuwd zijn of samenwonen, dan is de hoogte van hun uitkering gelijk aan 100 procent

Het totale nadeel is het grootst voor wie halverwege het jaar

van het minimumloon. Fiscaal wordt de uitkering gesplitst

gaat samenwonen: in de maanden juli of augustus kan dat

(ieder 50%). Als ze vervolgens uit elkaar gaan, ontvangt elk

oplopen tot € 702. Wie geen financieel nadeel wil ondervin-

een uitkering volgens de alleenstaandennorm (70%). Voor de

den, kan kiezen tussen alleen blijven wonen of op 1 januari

berekening (die nu eenmaal aan het eind van het kalenderjaar

gaan samenwonen.

gebeurt) van de toeslag over de maanden van samenwonen,

SB_1209.indd 22

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:57 PM

Toeslagen

telt ook het hogere inkomen mee van de periode ná dat

€ 1100 als men, bijvoorbeeld door onwetendheid, geen beroep

samenwonen (2x70%). Dit heeft tot gevolg dat een lagere toe-

doet op de 10%-regeling.

slag wordt verstrekt. Aanbevelingen

Voorbeeld

De Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden doet de volgende aanbevelingen:

Een samenwonend stel met een bijstandsuitkering

1. Ken de maximale toeslagen toe in de perioden dat de bur-

(2x50%) woont in een huurwoning. De hoogte van de

ger een Wwb-, TW-, IOAW- of IOAZ-uitkering ontvangt,

huur bedraagt € 450 en ze ontvangen een huurtoeslag

ook al heeft men fiscaal een hoger inkomen ontvangen.

van € 222 per maand. De relatie gaat niet goed en ze

Omdat deze uitkeringen aanvullen tot het bestaansmini-

besluiten per 1 juli 2008 uit elkaar te gaan. Ze ontvan-

mum, kan dit zonder verdere inkomenstoets.

gen vanaf dat moment ieder afzonderlijk een bijstands-

2. Maximeer de toeslagen uit eigen beweging, dus zonder

uitkering voor een alleenstaande (2x70%). Omdat de

dat de burger er om moet verzoeken. Dit om niet-gebruik

huurtoeslag achteraf over het hele jaarinkomen bere-

tegen te gaan.

kend wordt, is over de ‘samenwoonperiode’ teveel

3. Indien de eerste twee aanbevelingen niet overgenomen

huurtoeslag verstrekt. In plaats van € 222 was er slechts

worden, stel dan vast dat de toeslagen voor toepassing

recht op € 125 per maand. Over zes maanden geeft dat

van de bijzondere bijstand geen toereikende en passende

een nadeel van € 582. Dit wordt op de nog te verstrek-

voorliggende voorziening betreffen. Zorg er voor dat soci-

ken huurtoeslag van de aanvrager in mindering gebracht.

ale diensten in dit soort situaties bijzondere bijstand gaan

Om dezelfde reden is de verstrekte zorgtoeslag over de

verstrekken.

‘samenwoonperiode’ € 120 lager, zodat het totaal nadeel € 702 bedraagt.

André Moerman is afdelingsmanager sociaal raadslieden bij Rijnstad Arnhem, Hannah Oberzaucher is sociaal raadsvrouw bij Welzijn Eindhoven en Thea Runhaar is stafmedewerker bij Sociaal Raadslieden

Het nadeel in deze situatie kan worden gereduceerd, maar

Rotterdam.

niet helemaal worden opgeheven, als de burger een beroep kan doen op de zogenaamde ‘10%-regeling’. Deze regeling

Noten

houdt in dat een stijging van het inkomen van de partner na

1. Gestroomlijnd, transparant, effectief? Een evaluatie van de Algemene wet inkomens-

de ‘samenwoonperiode’ buiten beschouwing blijft, mits aan

afhankelijke regelingen, Vereenvoudiging Toeslagen. Eindrapportage van de werk-

bepaalde voorwaarden wordt voldaan. Probleem is echter dat

groep IBO Vereenvoudiging Toeslagen en de kabinetsreactie op beide rapporten

deze regeling ingewikkeld en onbekend is en er dus nauwe-

Kamerstukken II 2009-2010, 31580, nr. 3.

lijks een beroep op gedaan wordt. Het kabinet is voornemens

2. Dit artikel is een bewerking van hoofdstuk 2 van Toeslag of tegenslag?

deze regeling af te schaffen.

Knelpunten in regelgeving en uitvoering van de Awir. Dit rapport van de LOSR

Bij de 10%-regeling blijft het gestegen inkomen van de ver-

MOgroep W&MD is te downloaden op www.sociaalraadslieden.nl

trokken partner na de samenwoonperiode buiten beschou-

3. De grafiek heeft een vrij grillig verloop vanwege het al dan niet ontvangen

wing. Dit is echter alleen van toepassing als het toetsings-

van de alleenstaande ouder heffingskorting. Indien het kind geboren wordt

inkomen hierdoor 10 procent lager wordt. Dit is alleen het

vóór 1 juli komt betrokkene in aanmerking voor deze heffingskorting en zal

geval als men voor 1 november uit elkaar gaat.

de verstrekte bijstandsuitkering en daarmee het fiscaal inkomen, lager zijn dan wanneer het kind op of na 1 juli geboren wordt.

Het totale nadeel is het grootst als men uit elkaar gaat in de maanden juli en november: € 310. Wanneer men, bijvoorbeeld door onwetendheid, geen beroep doet op de 10%-regeling kan dat totale nadeel zelfs oplopen tot € 700. De hoogte van de terugvordering is nog groter als er kinderen zijn. Het totale nadeel kan dan oplopen tot € 696 en zelfs

SB_1209.indd 23

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:57 PM

Huisbezoeken

In de praktijk van generlei waarde

Wetsvoorstel huisbezoeken Erik Rutten en Hans Nacinovic

Huisbezoeken vormen binnen de sociale zekerheid een belangrijk controlemiddel. Tot 2007 ondervonden de verschillende bestuursorganen weinig belemmeringen bij het gebruik van dit middel. Dat veranderde toen de Centrale Raad van Beroep (CRvB) een aantal uitspraken deed, waarbij huisbezoek alleen was toegestaan als daar een wel zeer goede reden voor was.

In april 2007 oordeelde de Centrale Raad van Beroep (CRvB)

huidige wetsvoorstel huisbezoeken, dat thans in de Tweede

dat het huisbezoek als schending van de privacy enkel toe-

Kamer is opgestart (Kamerstukken nr. 31 929). Het nut van

laatbaar was, indien hiervoor een gegronde reden was . Enkel wanneer concrete twijfel over de woonsituatie bestond

dit wetsvoorstel moet echter ernstig worden betwijfeld.

en deze twijfel alleen door middel van een huisbezoek was

Consequenties

weg te nemen, was huisbezoek toegestaan. In andere geval-

creëren om ook, indien geen gegronde reden aanwezig is,

len was een huisbezoek wel mogelijk, maar was de betrok-

consequenties aan een weigering van een huisbezoek te ver-

kene niet verplicht de controleurs binnen te laten. Hij mocht

binden. De regering doet dit door twee elementen in de ver-

het huisbezoek weigeren en aan deze weigering mocht het

schillende wetten toe te voegen:

bestuursorgaan geen consequenties verbinden. Wilde het

a) het doel van het huisbezoek wordt specifieker in de wet

bestuursorgaan in situaties zonder gegronde reden toch een

Het wetsvoorstel wil de mogelijkheid

verankerd;

huisbezoek afleggen, dan diende zij de bewoner ook expliciet

b) de consequentie van de weigering van het huisbezoek

erop te wijzen dat het niet verlenen van toestemming zonder

wordt qua zwaarte meer afgestemd op het met het huisbe-

gevolgen voor zijn uitkering zou blijven. Het huisbezoek als

zoek te dienen doel.

structureel controlemiddel bij bijvoorbeeld aanvragen, verloor hierdoor aan kracht. Indien zonder gevolgen geweigerd

Concreet houdt dit bijvoorbeeld voor de Wet werk en bijstand

kan worden – zo was de algemene redenering - zal in ieder

(Wwb) in dat artikel 53a Wwb - waarin de onderzoeksbe-

geval in situaties waarin de aan te treffen woonsituatie vra-

voegdheid van het college zijn regeling vindt – met een tweetal

gen oproept, gewoon geen toestemming voor het huisbezoek

leden wordt uitgebreid.2 In het tweede lid wordt het huisbe-

worden verleend. De staatssecretaris van SZW zegde aanpas-

zoek als middel om vast te stellen of iemand wel alleenstaan-

sing van de wet toe en die kwam er ook in de vorm van het

de of alleenstaande ouder is, geïntroduceerd. In het derde lid

SB_1209.indd 24

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:57 PM

Huisbezoeken

wordt bepaald dat, indien geen toestemming wordt verleend,

b. de toestemming moet zijn gebaseerd op volledige en juiste

de uitkering wordt teruggebracht naar de norm voor een

informatie over reden en doel van het huisbezoek. De toe-

alleenstaande zonder toeslag. Door het geweigerde onder-

stemming moet zijn afgegeven terwijl de betrokkene ook

zoek bestaat – zo wil de regering – immers geen zekerheid

ervan op de hoogte was dat weigering geen consequenties

met betrekking tot de vraag of betrokkene zijn kosten al dan

zou hebben. In de casus waarop de uitspraak ziet, was

niet met anderen kan delen, terwijl bij de alleenstaande ouder

aan weigering weliswaar geen consequentie verbonden,

ook niet is vast te stellen of het ten laste komende kind wel

maar betrokkene was daarvan niet op de hoogte gebracht.

inwonend is. Doordat dit onduidelijk blijft, kunnen de extra

Daardoor mocht de gemeente in dit geval er niet vanuit

verhogingen die hiermee verband houden niet bij de vast-

gaan dat het huisbezoek met volledige instemming van de

stelling van de hoogte van de uitkering worden betrokken.

betrokkene plaatsvond.

Vandaar dat de weigeraar enkel nog de basisnorm voor een alleenstaande ten deel valt. Een mooi verhaal, maar vraag is of

Kijken we nu naar het wetsvoorstel dan blijven aan het wei-

de regering met deze toevoegingen wel de juridische bezwaren

geren van toestemming nog steeds consequenties verbonden.

tegen een huisbezoek zonder gegronde reden tackelt.

Dat zijn weliswaar, als we ons richten op de Wwb minder zware consequenties (20 of 40% lagere uitkering in plaats van

Mensenrechten

Centrale Raad van Beroep 11 april

geen uitkering), maar het houdt wel in dat bij het wetsvoor-

2007, 06/5950 Wwb, LJN: BA2410. Tijd om terug te keren

stel sprake is van een huisbezoek tegen de zin van de bewo-

naar de uitspraken van tweeëneenhalf jaar geleden. Als voor-

ner. En dus een huisbezoek dat enkel niet in strijd is met het

beeld nemen we de zaak onder nummer 06/5950 Wwb, die

recht op privacy, indien wordt voldaan aan de voorwaarden

als meest richtinggevende kan worden aangemerkt. De Raad

van artikel 8, tweede lid EVRM.

kwam toen tot het oordeel dat het huisbezoek in strijd was met het recht op privacy zoals dit onder meer in artikel 8 van

Voorwaarden artikel 8, tweede lid EVRM

het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)

Zoals aangegeven, is inmenging in het privé-leven (tegen de

is vastgelegd. Om tot dat oordeel te komen had de Raad zich

zin van de betrokkene) ook op basis van het EVRM onder

over een tweetal vragen moeten buigen: a. Kon in deze worden

voorwaarden toegestaan. In haar uitspraak van 11 april 2007

gesproken over een huisbezoek, waaraan toestemming van de

bekijkt de Centrale Raad deze voorwaarden één voor één.

bewoner vooraf was gegaan?; b. Zo nee, voldeed dit huisbezoek

Meer specifiek gaat het er dan om dat:

dan aan de voorwaarden (ex. artikel 8, tweede lid EVRM) op

• bij wet in de mogelijkheid van een huisbezoek moet zijn

basis waarvan deze vorm van toestemming niet vereist was?

voorzien. In het kader van de Wwb oordeelde de Raad dat de in deze

Voorafgaande toestemming

wet geformuleerde inlichtingenplicht van betrokkene (artikel

Als iemand voorafgaand toestemming verleend om binnen

17 Wwb) en onderzoeksbevoegdheid van het bestuursorgaan

te treden, is er geen sprake van schending van de privacy. Wil

(artikel 53a Wwb) zonder meer konden worden aangemerkt

de gegeven toestemming worden aangemerkt als een vorm

als een toereikende wettelijke grondslag in de zin van arti-

van toestemming waardoor het recht op privacy niet in het

kel 8, tweede lid, van het EVRM. Opgemerkt moet worden

geding is, dan moet er wel aan een tweetal voorwaarden zijn

dat hier een groot verschil is met de eerder in dit blad door

voldaan:

J. Schilder (SB 2009; 11: 6) beschreven situaties, waar juist het huisbezoek elke wettelijke grondslag en inkadering mist.

a. de bewoner moet volledig vrijwillig met het huisbezoek hebben ingestemd. Het huisbezoek mag, met andere woor-

• Het huisbezoek een in artikel 8, tweede lid EVRM nader genoemd doel moet dienen.

den, niet tegen zijn wil zijn. De bewoner moet in volledige

De Raad zag ook in deze voorwaarde geen belemmering.

vrijheid kunnen bepalen of hij de controleurs binnenlaat.

Het huisbezoek was immers gericht op het beoordelen van

Hij mag zich dus niet daartoe op enigerlei wijze gedwon-

de rechtmatigheid van de te verlenen of verleende bijstand.

gen voelen omdat aan weigering bepaalde consequenties

Dit doel is aan te merken als het behartigen van het belang

verbonden zijn;

van het economisch welzijn. En de behartiging van het

SB_1209.indd 25

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:57 PM

Foto: ANP

Huisbezoeken

economisch welzijn wordt wederom genoemd als toelaatbaar

voorstel wordt het huisbezoek nadrukkelijker in de wet ge-

doel in artikel 8, tweede lid EVRM. Ook op dit vlak dus niets

noemd, maar we stelden al vast dat de wettelijke grondslag

dat om een nieuwe regeling vraagt om huisbezoeken breder

niet het struikelblok vormt. Die is gelegen in de laatste voor-

(zonder gegronde redenen) in te zetten.

waarde en dan met name de proportionaliteit. De regering

â&#x20AC;˘ Het huisbezoek noodzakelijk en proportioneel moet

lijkt dit te willen tackelen door in de wet vast te leggen dat

zijn (de zwaarte van de inbreuk op het recht moet in een

het bestuursorgaan de mogelijkheid heeft zich in bepaalde

goede verhouding staan tot het te dienen doel) terwijl het

situaties op het standpunt te stellen dat het aangeleverde

bestuursorgaan ook geen andere passende, minder ingrij-

met betrekking tot de woonsituatie onvoldoende is.4 Situa-

pende middelen heeft om de rechtmatigheid van de uitke-

ties dus, waarin het bestuursorgaan, ondanks de aanwezige

ringverstrekking te onderzoeken.

inschrijving in het GBA en het eventuele huurcontract, be-

Het is hier dat de Centrale Raad aangeeft dat een huisbezoek

paalt dat nadere informatie nodig is om vast te stellen of be-

in het licht van het recht op privacy enkel is toegestaan indien

trokkene alleenstaande dan wel alleenstaande ouder is.5 De

er een gegronde reden voor bestaat. De zware inbreuk op het

betrokkene kan die informatie vervolgens leveren door in te

recht op privacy, die het huisbezoek nu eenmaal is, is enkel

gaan op het aanbod van een huisbezoek. Het is nu niet meer

toelaatbaar indien (a) ook redelijkerwijs getwijfeld mag wor-

het bestuursorgaan dat van betrokkene toestemming voor

den aan de juistheid of volledigheid van de door betrokkene

een huisbezoek vraagt, maar de betrokkene die geconfron-

verstrekte gegevens, (b) de te verkrijgen informatie ook echt

teerd met een bewijsprobleem gebruik kan maken van het

noodzakelijk is voor de rechtmatige uitkeringsverstrekking

aanbod van een huisbezoek. Dit lijkt een slimme omdraaiing,

en (c) deze niet op een andere â&#x20AC;&#x201C; minder ingrijpende - wijze

maar is het dat ook? De situatie dat voor betrokkene een be-

kan worden verkregen.

wijsprobleem ontstaat, is enkel en alleen aanwezig wanneer

Geen centimeter

Vraag is nu hoe het huidige wets-

wanneer het bestuursorgaan meer informatie van de betrok-

voorstel bovenstaande bezwaren tegen een zonder gegronde

kene mag verlangen. In de jurisprudentie is deze vraag reeds

reden af te leggen huisbezoek ondervangt. Door het wets-

vaker ter sprake gekomen en het antwoord daarop is steeds

SB_1209.indd 26

het bestuursorgaan meer informatie verlangt. Vraag is dan

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:57 PM

Huisbezoeken

zeer eenduidig. Kort en bondig komt het erop neer dat het

del. Het creëert alleen maar een nieuwe structuur, die aan het

bestuursorgaan meer informatie kan vragen indien het daar-

eind antwoord vraagt op de zelfde vraag, namelijk, is er in

toe gegronde redenen heeft (zie bijvoorbeeld CRvB 17 maart

de aanwezige situatie sprake van gegronde redenen om dit

2008, LJN: BH7290). Dan zijn we dus met dit wetsvoorstel

van betrokkene te verlangen? Ontbreekt deze gegronde reden

geen centimeter opgeschoten.

dan is ook het vervolgens toch afgelegde huisbezoek onrecht-

Van kwaad tot erger

matig en daarmee het daaruit verkregen bewijs van generlei Laten we er nu nog even kort

waarde. Een wetsvoorstel met dit soort praktische effecten

vanuit gaan dat ondanks het hierboven geconstateerde er wel

brengt de uitvoeringspraktijk enkel in verwarring en die uit-

situaties zijn waarin dit wetsvoorstel huisbezoeken zonder ge-

voeringspraktijk kan haar energie echt wel beter gebruiken

gronde reden mogelijk maakt. Wat levert dat dan binnen de

dan voor het uitvoeren van een belofte van een staatssecreta-

huidige structuur in de praktijk op? Heel weinig, vrezen wij.

ris die deze niet kan waar maken.

Want stel dat de betrokkene, een alleenstaande ouder,’s ochtends een huisbezoek weigert. Op basis van het huidige wets-

Erik Rutten is adviseur bij Stichting Stimulansz, Hans Nacinovic is

voorstel kan per dan bijvoorbeeld de Wwb-uitkering worden

hoofdredacteur Schulinck Handboek Wwb

teruggebracht tot puur de alleenstaanden norm. Twee uur later neemt hij echter contact op met het bestuursorgaan en

Noten

nodigt hen uit om het aanwezige bewijsprobleem alsnog met

1. Wel oordeelde de CRvB voordien al dat een uitkeringsgerechtigde de weige-

een huisbezoek op te lossen. Het huisbezoek wordt afgelegd

ring om mee te werken aan een huisbezoek niet kon worden tegengeworpen,

en – zoals viel te verwachten – wordt vastgesteld dat betrok-

als gewenste controle van gegevens ook op een voor de uitkeringsgerechtgde

kene inderdaad alleenstaande ouder is. Heeft in dit geval de

minder ingrijpende manier kon geschieden (CRvB 03 september 2002, nr.

gemeente hiermee de rechtmatige verstrekking veilig gesteld?

00/178 NABW, LJN AF3007).

Nee, betrokkene had immers alle tijd om de situatie zo in te

2. In dit artikel wordt het wetsvoorstel huisbezoeken besproken in het licht

richten dat deze geen vragen opriep. Kan de gemeente later

van de Wet werk en bijstand (Wwb). Het wetsvoorstel huisbezoeken ziet

dan zonder meer nog een keer een huisbezoek uitvoeren? Nee,

op meer sociale zekerheidswetten, waaronder de Algemene ouderdomswet

reeds binnen de huidige jurisprudentie is het zo dat indien

(AOW), Algemene nabestaandenwet (ANW) en de Toeslagenwet (TW). Voor

een eerder huisbezoek geen twijfel meer opriep, de gemeente

deze wetten geldt mutatis mutandis hetzelfde als voor de Wwb.

niet zonder meer nog een keer een huisbezoek kan inplan-

3. Gedoeld wordt op de ophoging van norm alleenstaande naar norm alleen-

nen, omdat ze het gevoel had dat de aangetroffen situatie

staande ouder en van enkel basisnorm naar norm plus (maximale) toeslag.

van zeer tijdelijke aard was (zie bijvoorbeeld CRvB 29 januari

4. De Memorie van Toelichting spreekt over uitvoeringsbeleid op basis waarvan

2008, LJN: BC6353). Heeft een en ander dan wel consequen-

de afweging moet worden gemaakt of het aangeleverde afdoende is of niet.

ties voor de uitkering van de betrokkene? Wederom niet? Of

5. Een relatief oncontroleerbare woonsituatie heeft op zichzelf nooit een

het moet de maatregel zijn vanwege het niet direct op verzoek

gegronde reden voor een huisbezoek gevormd, zie bijvoorbeeld CRvB 20

meewerken aan de vaststelling van het recht op bijstand. Deze

mei 2008, LJN: BD2358.

bedraagt gemiddeld 5 procent van de gehuwdennorm voor de duur van een maand en wordt in veel gevallen ook afgedaan met een waarschuwing. Met andere woorden, de mogelijkheid die het wetsvoorstel biedt, is een leuke hoeveelheid extra werk, waarvan het fraudebestrijdingkarakter zeer beperkt is.

Gegronde reden Het wetsvoorstel huisbezoeken brengt ons dus geen stap verder. Het is ontstaan uit de belofte om bij nationale wet de inperkingen die internationale regelgeving creëerde, op te gaan heffen. Het huidige wetsvoorstel richt zich echter tegen geen van de bezwaren die artikel 8 EVRM opwierp tegen de inzet van het huisbezoek als controlemid-

SB_1209.indd 27

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:59 PM

Wajongers

Wajonger gebaat bij steun van collega’s en leidinggevende Adri den Bakker, Marieke Blommesteijn en Cora van Horssen

In het onderzoek De Wajonger als werknemer worden vier typen Wajongers onderscheiden. Deze indeling kan helpen om werkende Wajongers de juiste begeleiding te bieden en zo duurzame arbeidsparticipatie te vergroten. In veel gevallen blijken leidinggevende en collega’s, naast professionals, een belangrijke rol te kunnen spelen.

van werkgevers, werknemers en kroonleden stond een sluitende aanpak centraal. Het advies is goed ontvangen, maar het kabinet heeft besloten de inkomensregeling zelf ook aan te pakken. Zo zullen toekomstige Wajongers voor langere tijd onder het wettelijk minimumloon moeten gaan werken. De belangenorganisaties wijzen dit van de hand en achten werken onder het minimumloon niet de weg naar arbeidsparticipatie. Dat het stelsel meer gericht wordt op arbeidsparticipaFoto: Purestockx.com

tie is een goede zaak: je kunt beter meedoen, dan thuis zitten. Dat geldt te meer voor jongeren. Een levenslange uitkering is een vooruitzicht dat niemand ambieert.

Blijven werken

De FNV heeft zich afgelopen jaren

sterk gemaakt om duurzame arbeid op de agenda te krijgen; De arbeidsparticipatie, of het gebrek eraan, van Wajongers

niet alleen voor Wajongers, maar voor iedereen die beperkin-

krijgt veel aandacht van politiek en media. Zeker toen vorig

gen ondervindt om aan het werk te komen. Inmiddels is er

jaar in het nieuws was dat een nieuw WAO-drama dreigde.

wel meer aandacht voor de duurzaamheid, maar nog steeds

Deze keer waren de hoofdrolspelers niet oudere WAO’ers,

onvoldoende. De focus van politiek en uitvoerenden ligt na-

maar arbeidsgehandicapte jongeren, Wajongers. Dat zou het

drukkelijk op het aan het werk komen en niet op het aan het

drama alleen maar verdiepen. Het aantal Wajongers zou bij

werk blijven. Aan het werk blijven, is echter niet vanzelfspre-

ongewijzigd beleid stijgen tot bijna een half miljoen in 2050.

kend. Eén op de drie Wajongers valt bij een reguliere werk-

In 2007 heeft de SER een integraal advies uitgebracht over

gever binnen vijf jaar weer uit.2 Ook bij plaatsingen waarbij

de arbeidstoeleiding van Wajongers1. In dit unanieme advies

een jobcoach is ingezet is het risico op uitval hoog.3 De hoge

SB_1209.indd 28

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:38:59 PM

Wajongers

uitval van Wajongers en de onbekendheid van de achtergron-

hiermee rekening kunnen houden. Over het algemeen blijken

den daarvan was aanleiding voor de FNV om nader onder-

zelfredzame Wajongers geen moeite te hebben met communi-

zoek te doen. Regioplan heeft dit onderzoek voor de FNV

catie over hun beperkingen met werkgever en collega’s.

uitgevoerd met subsidie van Stichting Instituut Gak. Het onderzoek richtte zich op de vraag wat nu leidt tot uitval van

•Specialisten hebben vooral moeite met vaardigheden als wer-

Wajongers en hoe dit is te voorkomen.

ken onder druk en onverwachte situaties. Deze Wajongers

Vier typen

leren wel van hun ervaringen en zijn op den duur in staat In het onderzoek is uitgebreid gesproken

om grenzen aan te geven. De meeste specialisten hebben te

met Wajongers en jobcoaches. De gesprekken leveren een

maken met psychische beperkingen. Voor bijna alle specialis-

indeling in vier typen Wajongers. Die is gebaseerd op de

ten geldt dat hun beperking (pas) is vastgesteld toen ze al vol-

volgende kenmerken: lerend vermogen, behoefte aan aan-

wassen waren. Onvoldoende zicht in hun eigen beperkingen,

passing van de functie, mate van zelfstandigheid, hande-

is dan ook een belangrijke reden voor uitval.

lingstempo en werknemersvaardigheden zoals de omgang

Deze Wajongers functioneren het beste in functies en op werk-

met deadlines, productiepieken, onverwachte situaties en

plekken waar structuur is aangebracht. Hun werktempo is over

sociale aspecten van werk. Er zijn grote verschillen tussen

het algemeen vrij hoog en zij kunnen zelfstandig werken. Wel

Wajongers op basis van de genoemde kenmerken. Uitein-

hebben zij over het algemeen meer ondersteuning nodig dan

delijk zijn in het onderzoek de volgende typen onderschei-

zelfredzame Wajongers. Niet alleen bij het vinden van de juiste

den: de zelfredzame, de specialist, de gezelschapsspeler en

baan, maar ook daarna, bijvoorbeeld om te leren structuur aan

de begrensde. Vrijwel iedere Wajonger heeft behoefte aan

te brengen en prioriteiten te stellen – in werk én privé.

ondersteuning of begeleiding. Het is echter de vraag hoe en

Begeleiding kan in de loop der tijd worden afgebouwd. Het is

door wie.

echter belangrijk dat deze Wajongers ondersteuning krijgen als zij tijdelijk terugvallen. Daarom is het goed als werkgevers

•Zelfredzame Wajongers functioneren over het algemeen zelf-

en leidinggevende op de hoogte zijn van de beperkingen, hun

standig op de werkvloer. Ze hebben volwaardige functies, hun

grenzen mee bewaken, zeker als zij dreigen dat zelf niet meer

handelingstempo is hoog en hun werknemersvaardigheden

te doen.

zijn goed ontwikkeld. Zij leren van hun ervaringen en kunnen problemen dan ook vaak zelf oplossen. De zelfredzame

Maartje heeft een aan autisme verwante stoornis. Haar leidinggeven-

Wajongers uit het onderzoek hebben allen een fysieke beper-

de weet wel van haar beperking, maar houdt daar volgens Maartje

king. Het is niet zo dat deze Wajongers geen ondersteuning

niet goed rekening mee. Omdat Maartje niet zo flexibel is, vindt ze

nodig hebben. De belangrijkste reden voor uitval bij deze

het moeilijk als haar op het laatste moment wordt verzocht over te

groep is dat ze onvoldoende zicht hebben op welk type baan

werken. Toch gebeurt dat vaak.

bij hen past, met als gevolg overbelasting. Zij hebben daarom juist in het begin van hun loopbaan begeleiding nodig. De

•De gezelschapsspelers hebben een zeer beperkt lerend vermogen.

ondersteuning moet met name gericht zijn op de acceptatie

Velen hebben een (licht) verstandelijke beperking. Zij kunnen

van en het leren omgaan met hun beperkingen. Daarbij is het

eenvoudige taken zelfstandig uitvoeren, maar hun hande-

nodig dat een re-integratiebedrijf helpt bij het vinden van de

lingstempo is laag. De gezelschapsspelers hebben moeite met

juiste baan en de juiste hulpmiddelen om het werk uit te voe-

verplichtingen die bij werken horen, bijvoorbeeld niet mogen

ren. Een aantal zelfredzame Wajongers zegt veel te hebben

kletsen of kort pauzeren. Ze moeten ook leren dat er grenzen

gehad aan de ondersteuning in een revalidatiecentrum.

zijn in de omgang met collega’s. Collega’s of leidinggevenden

Bij het uitvoeren van hun taken hebben deze Wajongers eigen-

moeten hen blijven wijzen op deze punten.

lijk geen professionele ondersteuning meer nodig. Wel hebben

De gezelschapsspelers hebben hulp nodig om een werkplek

zij vaak de hulp van collega’s nodig bij praktische zaken, zoals

te vinden en om taken eigen te maken. Zij kunnen na een

het oprapen van iets dat is gevallen of het tillen van zware

langere inwerkperiode in principe taken zelfstandig uitvoe-

patiënten. Hiervoor is het noodzakelijk dat leidinggevende

ren, maar het is belangrijk dat er voortdurende aandacht

en collega’s op de hoogte zijn van de beperkingen, zodat zij

is voor gedrag, zoals werktempo en omgang met collega’s.

SB_1209.indd 29

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:00 PM

Wajongers

Langdurige begeleiding door een jobcoach is noodzakelijk.

om uitval te voorkomen. De begeleiding zal gericht zijn op

Daarnaast is er vaak extra aandacht van een leidinggevende of

de sociale (re-)integratie binnen het bedrijf. Collega’s kunnen

collega nodig om extra uitleg te geven, maar ook om ervoor te

de rol van professionele begeleiding niet overnemen, maar in

zorgen dat de Wajonger zich thuis voelt op en zich houdt aan

veel gevallen wel aanvullen. Met een buddy of mentor heeft

(ongeschreven) regels.

de Wajonger een vast aanspreekpunt voor werkgerelateerde zaken. De taak van de mentor is vooral om de Wajonger weg-

•De begrensden hebben het meeste moeite om zich te hand-

wijs te maken en zich thuis te laten voelen. Niet alleen de

haven. Zij leren moeilijk. Deze Wajongers zijn in staat om

Wajonger, maar ook de werkgever heeft belang bij een vorm

bepaalde taken uit te voeren in een aangepaste werkomgeving

van mentorbegeleiding. Het realiseren van een werkplek voor

en een duidelijke structuur. Het is belangrijk dat het werk

een Wajonger kost immers tijd en inspanning. Uitval is der-

van de begrensde geen deadlines of productiepieken heeft,

halve kapitaalvernietiging.

dat de werksituatie voorspelbaar is en het handelingstempo

De pilot staat nog in de kinderschoenen, maar de eerste

niet te hoog ligt. Begrensden overzien het effect van hun han-

bedrijven hebben belangstelling getoond. Het onderzoeks-

delen niet en hebben moeite om hun gedrag te controleren.

rapport en de handreiking zijn te vinden op de website van

Samenwerken is dan ook vaak een probleem.

FNV en Regioplan.

De belangrijkste reden voor uitval van deze Wajongers is het gebrek aan werknemersvaardigheden: bijvoorbeeld over-

Adri den Bakker, beleidsadviseur FNV Vakcentrale, Marieke

schatting van eigen kunnen en niet kunnen omgaan met

Blommesteijn en Cora van Horssen, senior onderzoekers bij

conflictsituaties. Deze Wajongers hebben structureel profes-

Regioplan Beleidsonderzoek

sionele begeleiding nodig. Met intensieve begeleiding en een aangepaste werkplek kunnen begrensden werkzaamheden en

Noten

taken uitvoeren. Het risico op uitval blijft echter hoog door

1. Meedoen zonder beperkingen. Meer participatiemogelijkheden voor jonggehandicap-

het gebrek aan inzicht in eigen kunnen.

Handreiking

ten. SER, 2007. 2. Kok, I. en Hop, P., In en uit de Wajong, Analyse en stromen en de samenloop met

Samen met Regioplan stelde de FNV een

handreiking op voor werkgevers, leidinggevenden en collega’s met tips en informatie om Wajongers voor de organisatie te

betaald werk. SEO, 2008. 3. Aarts, L., Hout, van C., Thijs, C. en Visscher, K. Evaluatie jobcoaching. APE, 2008.

kunnen behouden. Deze handreiking wordt breed verspreid.

4. Horssen, van C., Blommesteijn M. en Brukman M., De Wajonger als werkne-

Daarnaast is FNV gestart met een pilot waarin werknemers

mer. Een onderzoek naar duurzame arbeidsparticipatie van Wajongers. Regioplan,

worden ingezet om collega’s met een beperking te begeleiden

2009.

sociaalbestek Sociaal Bestek verschijnt 11 x per jaar en biedt informatie en opinies over beleid en uitvoeringspraktijk op het terrein van sociale zekerheid, arbeidsvoorziening en welzijn ten behoeve van beleidsvernieuwing en managementontwikkeling bij het lokaal bestuur.

t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem.

Jaargang 71, juli/augustus 2009, nr. 7/8

Uitgave

Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden de auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Uw opgegeven gegevens kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of speciale aanbiedingen door Reed Business bv en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u hiertegen bezwaar heeft, stuurt u een briefje naar Reed Business bv,

SB_1209.indd 30

Redactie drs. W.P.J. Bertels, mevr. Y. Bommeljé (voorzitter), mevr. H. Doedel, R. Geerling, G. van Tiggelen. Reed Business bv Uitgeefgroep Overheid Postbus 152 1000 AD Amsterdam Uitgever Wanda Bolte, tel.nr. 020 - 515 9397 e-mail: wanda.bolte@reedbusiness.nl Eindredactie Hedwig Neggers, tel.020 - 515 9309 e-mail: hedwig.neggers@reedbusiness.nl Bureauredactie Josefine Calma, e-mail: j.calma@lvbnetworks.nl

Advertentie-exploitatie tel. 038 - 460 63 84, Acquire media

optie ‘abonnement opzeggen’. Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u contact opnemen met onze klantenservice.

Abonnementen Reed Business bv Afdeling klantenadministratie Postbus 808, 7000 AV Doetinchem tel. 0314 - 358 358 fax 0314 - 349 048 e-mail: klantenservice@reedbusiness.nl

Binnenland € 175,85 Studenten en cliëntenorganisaties € 123,49 (incl. BTW) Collectief abonnement bij meer dan 6 ex. € 143,10 (incl. BTW) Losse nummers € 23,05 (incl. BTW) Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer 0314-358358. Kies de optie ‘vraag over het abonnement’ en vervolgens de

Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de Rechtbanken in Nederland. Een exemplaar van de Regelen voor het Advertentiewezen is op aanvraag kosteloos verkrijgbaar. ISSN 0921-5344

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:00 PM

CTUEEL

NIEUW

Foto: ANP

TRA 1 0 P A G I N A ’S E X OVER ARBEID EN EID SOCIALE ZEKERH

Uitzonderingen maken het ingewikkeld

AOW-leeftijd wordt 67 Het kabinet verhoogt de AOW-leeftijd naar 67 jaar. Dit gebeurt in twee stappen: in 2020 naar 66 jaar en in 2025 naar 67 jaar. Mensen die lang en substantieel gewerkt hebben, kunnen alsnog met 65 jaar stoppen. Zij krijgen een lagere AOWuitkering.

Lagere inkomens worden hiervoor deels gecompenseerd met

moet worden, komt omdat we in Nederland als gevolg van

een aanvullende inkomensafhankelijke arbeidskorting waar-

de crisis sneller door de reserves heengaan die met het oog

van de exacte vormgeving nog wordt bekeken. Die aanvul-

op de vergrijzing waren geschapen. Het kabinet had daarover

lende arbeidskorting verbetert ook de arbeidsparticipatie van

in maart 2009 in het kader van de crisisaanpak al een princi-

ouderen. Verder komt er een ‘regeling zware beroepen’ die

pebesluit genomen. De vergrijzing zet de betaalbaarheid van

werkgevers financieel prikkelt om werknemers op tijd minder

ons sociale stelsel onder druk; ook zijn er steeds minder men-

zwaar werk te laten doen. Er komen wettelijke maatregelen

sen die het werk kunnen doen.

om langer op een gezonde manier doorwerken te stimuleren. Het wetsontwerp is naar de Raad van State gestuurd voor

Uitzonderlijke slijtage

advies en wordt pas openbaar als het bij de Tweede Kamer

zal de pensioenleeftijd worden aangepast. In 2020 gaat de

wordt ingediend. Het optrekken van de AOW-leeftijd naar 67

AOW-leeftijd in een eerste stap omhoog van 65 naar 66 jaar

jaar is nodig om de gevolgen van de vergrijzing en de stijgen-

en daarna in 2025 naar 67 jaar. Het kabinet wil met die ruime

de levensverwachting op te vangen. Dat daar nu over besloten

overgangsperiode werkgevers en oudere werknemers meer

Ook in de overige wetgeving

SB_1209.indd Sec1:1

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:00 PM

kans geven zich op de verhoging voor te bereiden, in het bij-

werknemers in goede gezondheid en in goede omstandighe-

zonder ook mensen die zware beroepen vervullen. Mensen die

den hun werk kunnen blijven doen tot 67 jaar. Van belang

op 1 januari 2010 55 jaar of ouder zijn, merken zodoende niets

zijn daarbij goede arbeidsomstandigheden, om- en bijscho-

van de verhoging. In aansluiting daarop zal het zogenoemde

ling en loopbaanbeleid. Het kabinet legt de verplichting van

‘Witteveenkader’, dat betrekking heeft op de aanvullende pen-

een duurzaam inzetbaarheidsbeleid vast met een wijziging

sioenen, worden aangepast. Zoals het kabinet al in juni 2009

van de Arbowet.

aankondigde wordt de fiscale ruimte om pensioen te sparen

Over het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd kan ver-

ook aangepast aan de nieuwe AOW-leeftijd van 67 jaar. Geld

schillend worden gedacht. Op zich valt er best iets te zeggen voor

dat daardoor vrij valt, kan door werkgevers en werknemers

een hogere pensioenleeftijd, gelet op de toegenomen levensver-

worden ingezet voor het versterken van het pensioenstelsel.

wachting. Ook in andere landen binnen de EU is een verhoging

In aansluiting op de verhoging treft het kabinet een aan-

van de pensioengerechtigde leeftijd aan de orde. Het argument

tal regels met betrekking tot een drietal onderwerpen: de

dat de verhoging van de AOW-gerechtigde leeftijd noodzakelijk

arbeidsmarktpositie van ouderen, de positie van mensen

zou zijn om het stelsel van sociale zekerheid overeind te hou-

in zware beroepen en de positie van mensen met een lang

den, is minder overtuigend. Immers, de vergrijzingsproblema-

arbeidsverleden.

tiek is relatief bezien maar van korte duur en het vreemde aan

Werknemers die 42 jaar gewerkt hebben (minimaal drie dagen ste

de regeling is dan dat de zogenoemde babyboomers aan de ver-

in de week) kunnen straks kiezen om eerder, vanaf hun 65 ,

hoging ontsnappen. Pas als de grote golf al hoog en breed van

te stoppen. Zij krijgen dan navenant minder AOW.

de AOW geniet, wordt de leeftijdsgrens verhoogd. In die zin valt

Voor oudere werknemers komt er een nieuwe inkomensge-

de kritiek dat de regeling te laat wordt getroffen dan ook wel

relateerde arbeidskorting die langer doorwerken stimuleert.

te begrijpen. Anderzijds speelt dat een dergelijke ingreep niet

Deze maakt bovendien de mogelijkheid van flexibiliseren

van de ene op de andere dag kan worden gerealiseerd. De criti-

meer toegankelijk voor mensen met een lager inkomen,

casters, die stellen dat het om een ordinaire bezuiniging gaat,

omdat deze cumulatief het inkomenseffect van de flexibilise-

hebben daarmee wel een punt. Bezien we de overgangsmaatre-

ring ten dele compenseert.

gelen, dan zien we dat die niet altijd even eerlijk uitpakken en

Werknemers die zogenaamde zware beroepen vervullen zullen

bovendien de regeling nogal ingewikkeld maken.

in de toekomst tegen de tijd dat zij dertig jaar dit beroep vervullen een aanbod moeten krijgen van minder belastend werk.

Het oneerlijke in de overgangsregeling zit vooral in de uitzon-

Krijgen zij dat aanbod niet, dan zal de werkgever financieel

dering ‘na 42 jaar werken’. Uit hetgeen thans van de regeling

moeten faciliteren dat zij de mogelijkheid krijgen om na hun

bekend is, valt niet anders op te maken dan dat die uitzonde-

65ste te stoppen met werk. Bij zware beroepen moet gedacht

ring alleen gaat gelden voor werknemers. Dat betekent dat in

worden aan werkzaamheden waarvan men in redelijkheid niet

alle gevallen de zelfstandige door zal moeten blijven werken

kan verwachten dat werknemers deze langer dan 40 jaren kun-

tot zijn 67ste. Mutatis mutandis geldt dat ook voor mensen die

nen vervullen zonder uitzonderlijke slijtage. Welke beroepen

in zware beroepen werken. In bedrijfstakken waarin sprake is

als zwaar worden aangemerkt, zal in de komende tien jaren

van zwaar werk (bijvoorbeeld de bouwsector) zijn ook relatief

mede op advies van sociale partners worden aangewezen.

veel ZZP’ers werkzaam. Zij vallen ook niet onder de regeling

ste

Voor werknemers die voor hun 65 werkloos zijn geworden

voor duurzame inzetbaarheid. Gelet op het karakter van de

of arbeidsongeschikt komt er een nieuwe regeling. Die houdt

AOW (een volksverzekering) valt niet in te zien waarom werk-

in dat mensen die op of na hun 65ste geen recht meer hebben

nemers daarin een gunstigere positie verkrijgen dan zelfstan-

op WW of een vervolg-WGA-uitkering een uitkering krijgen

digen. Als die uitzondering noodzakelijk zijn, dan geldt dat

die rond het AOW-niveau ligt; bij die uitkering blijven vermo-

in gelijke mate ook voor zelfstandigen.

gen of het inkomen van de partner buiten beschouwing.

Vergrijzing Werkgevers en werknemers moeten voorts tij-

Op het huidige voorstel zal ongetwijfeld de nodige kritiek komen van de Raad van State, maar de ervaring van de laat-

dens de eerste overgangstermijn van tien jaar een ‘duurzaam

ste jaren leert ons dat het kabinet zich daar niet al te veel aan

inzetbaarheidsbeleid’ invoeren. Dat moet ervoor zorgen dat

gelegen laat liggen.

SB_1209.indd Sec1:2

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:03 PM

CTUEEL

Wajonger moeilijk in dienst te nemen Hoewel veel werkgevers ervoor open staan om een Wajonger in dienst te nemen, lopen zij tegen praktische knelpunten aan. Om meer jonggehandicapten aan het werk te krijgen, moeten werkgevers op een eenvoudiger manier gebruik kunnen maken van de voorzieningen die worden aangeboden. Dit schrijft de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) in het advies ‘Kansrijker werken met Wajongers’, dat op 12 oktober is aangeboden aan minister Donner.

De RWI doet daarin concrete voorstellen om de uitvoering

nadelen van loondispensatie en loonkostensubsidie in kaart

te vereenvoudigen en te verbeteren. Op dit moment heeft

te brengen.

slechts een kwart van alle Wajongers werk en zien werkgevers niet altijd mogelijkheden om Wajongers binnen een organisa-

Belemmering

tie in te zetten. Het advies richt zich ook op het beter in beeld

rondom de huidige uitvoering zijn een belemmering voor

brengen van de kwaliteiten en competenties van Wajongers,

werkgevers. De aanvraag van de diverse instrumenten is vaak

zodat meer werkgevers een Wajonger een arbeidsplek kunnen

complex en ondoorzichtig. Er worden verschillende procedu-

bieden.

res gehanteerd en sommige instrumenten moeten afzonder-

Met de invoering van de nieuwe Wet Wajong per 1 januari

lijk van elkaar worden aangevraagd, wat de administratieve

2010 worden jonggehandicapten nadrukkelijk aangesproken

lasten voor werkgevers verhoogt. Daarnaast zijn veel instru-

op hun mogelijkheden en gestimuleerd zichzelf verder te ont-

menten tijdelijk. Werkgevers moeten dus tijdig een verlen-

wikkelen door opleiding en werkervaring. Hierdoor zal het

ging aanvragen, omdat zij anders voor hoge kosten kunnen

beschikbare arbeidsaanbod van Wajongers stijgen. Om deze

komen te staan. De RWI stelt daarom voor dat het UWV één

Wajongers daadwerkelijk een baan te kunnen bieden, moeten

totaalpakket aan ondersteuning gaat aanbieden.

bestaande belemmeringen voor werkgevers zoveel mogelijk

Daarnaast adviseert de RWI om het instrument premiekor-

worden aangepakt.

ting om te zetten in een subsidie, zodat kleine en grote werk-

Bij het aannemen van een Wajonger kunnen werkgevers

gevers evenveel voordeel genieten.

gebruik maken van een aantal instrumenten, zoals loondis-

In totaal zijn er op dit moment ongeveer 12.500 werkgevers die

pensatie, premiekorting, begeleiding op de werkvloer en ver-

een of meer Wajongers in dienst hebben. Veel werkgevers heb-

goeding van werkplekaanpassingen.

ben aangegeven dat zij wel een Wajonger in dienst willen nemen,

De RWI stelt in zijn advies voor om te onderzoeken of loon-

maar dat het aanbod van Wajongers te beperkt is. Op lokaal/

dispensatie voor de werkgever even aantrekkelijk is als loon-

regionaal niveau zijn Wajongers die in aanmerking kunnen

kostensubsidie, een instrument dat momenteel voor andere

komen voor een aangeboden functie moeilijk te vinden of is het

doelgroepen wordt gehanteerd. Bij loondispensatie hoeft

onduidelijk voor welke functies zij in aanmerking zouden kun-

een werkgever de Wajonger niet meer loon te betalen dan de

nen komen. De RWI stelt daarom voor om duidelijk in kaart te

vastgestelde productiviteit die wordt geleverd. Het ontbre-

brengen over welke competenties Wajongers beschikken.

kende restant wordt vervolgens door UWV aangevuld. De

De RWI zal in een vervolgtraject onderzoeken of de cultuur

RWI ziet de plannen van staatssecretaris Klijnsma voor een

en acceptatie op de werkvloer invloed heeft op het aanname-

pilot waarin met loondispensatie wordt gewerkt in het kader

beleid van Wajongers.

Ook andere, praktische knelpunten

van de toekomst van de WSW als een kans om de voor- en

SB_1209.indd Sec1:3

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:03 PM

Het binnenhof van binnenuit

Huishoudens met problematische schulden Het totaal aantal huishoudens met problematische schulden of een risico daarop, bedraagt 946.000. Dat is meer dan 13 procent van alle Nederlandse huishoudens. Ongeveer driekwart van deze huishoudens - in totaal 693.000 - heeft een ‘problematische schuld’. Dat komt neer op één op de tien huishoudens in ons land.

Dat blijkt uit het het onderzoeksrapport ‘Huishoudens in rode

netto per maand. Het gaat bovendien relatief vaak om man-

cijfers’ dat Staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken op 5

nen. Huishoudens met een ‘risico’ op problematische schulden

oktober jongstleden aan de Tweede Kamer heeft gestuurd. Het

bestaan veel vaker uit paren (met en zonder kinderen), hebben

onderzoek van Panteia betreft een zogenaamde nulmeting naar

vaker een baan en een gezamenlijk inkomen van meer dan 3000

de omvang van het aantal huishoudens met problematische

euro netto per maand. Risicohuishoudens zijn veel hoger opge-

schulden of een duidelijk risico daarop. Daarnaast is echter

leid dan huishoudens met problematische schulden.

door de onderzoekers eveneens gezocht naar achtergrondkenmerken van schuldenaren en de oorzaken voor het ontstaan

Schuldsituaties ontstaan meestal als gevolg van een keten

van problematische schulden. Tevens is aandacht gegeven aan

met elkaar verbonden oorzaken en verklaringen. Gebrekkig

de oplossingen die huishoudens zoeken en het gebruik van

financieel beheer is de belangrijkste oorzaak voor het ont-

hulpverlening. De nulmeting heeft betrekking op de periode

staan van schuldsituaties. Een deel van de huishoudens is

september 2007 tot en met september 2008. Klijnsma geeft

zeer laconiek met het inkomen. Zij budgetteren niet en de

aan dat er in 2012 een vervolgmeting zal verschijnen. Deze

financiele planning beslaat een erg korte termijn. Daarnaast

heeft tot doel inzicht te bieden in de effecten van beleid.

zijn er huishoudens met weinig financiele kennis. Zij over-

Problematische schuldsituatie

zien de consequenties niet van het afsluiten van een financiDe onderzoekers

eel product of weten niet op welke toeslagen zij recht hebben.

hebben risico-indicatoren gehanteerd om te bepalen of de

Veel huishoudens hebben ook geen zicht op de omvang van

huishoudens tot de ‘risicogroep’ behoren. Daarnaast is ge-

maandelijks terugkerende lasten.

bruik gemaakt van het in de schuldhulpverlening gebruike-

Een andere belangrijke oorzaak voor financiële problemen is ‘een

lijke hoofdcriterium om een schuldsituatie te beoordelen. Er

te hoge levensstandaard’. Deze huishoudens geven vaak meer uit

is sprake van een ‘problematische schuldsituatie’ wanneer het

dan er binnenkomt, bijvoorbeeld omdat zij voor grote bedragen

bedrag dat een huishouden maandelijks kwijt is aan aflossin-

‘impulsieve uitgaven’ doen (voor vakanties of inrichting).

gen van schulden hoger is dan de aflossingscapaciteit (het be-

Een derde oorzaak is vanzelfsprekend gelegen in een terugval

drag dat maandelijks overblijft van het inkomen, na betaling

in het inkomen bijvoorbeeld door ziekte, werkloosheid, fail-

van de noodzakelijke kosten van levensonderhoud en vaste

lissement van het eigen bedrijf of echtscheiding. Waar deze

lasten). Daarvoor is gebruik gemaakt van de zogenaamde ‘Vrij

huishoudens eerst moeilijk konden rondkomen, ontstaan nu

Te Laten Bedrag-calculator’ (www.wsnp.rvr.org).

‘overlevingsschulden’.

Kostwinners binnen huishoudens met problematische schulden

Barrières

zijn vaker laag opgeleid, alleenstaand, niet-werkzaam en heb-

blematische schulden maakt driekwart geen gebruik van

ben vaker een gezamenlijk inkomen tussen 1000 en 3000 euro

een wettelijk of minnelijk schuldhulpverleningstraject. Deze

SB_1209.indd Sec1:4

Van het totaal aantal huishoudens met pro-

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:03 PM

Foto: ANP

CTUEEL

groep is zodoende niet bekend en geregistreerd bij (schuld)

economische crisis. Klijnsma wijst er op dat in het aanvullend

hulpverlenende instanties. Een aantal psychologische bar-

beleidsakkoord € 130 miljoen extra voor schuldhulpverlening

rières verhinderen dat huishoudens echt hulp gaan vragen.

is uitgetrokken. Ook geeft zij nog aandacht aan de uitvoering

‘Erkenning’ is er daar een van. Voordat men hulp kan vragen,

van het amendement Spekman (kamerstuk 31 700 XV, num-

vergt dit dat de schuldenaar aan zichzelf toegeeft dat er daad-

mer 33), waarvan de uitvoering tot een extra impuls moet lei-

werkelijk een probleem is. ‘Locus of control’ is een andere

den voor de inzet van vrijwilligers bij schuldhulpverlening.

barrière. Schuldenaren die de regie over de problematiek bui-

Met dit amendement is in totaal 4 miljoen euro beschikbaar

ten zichzelf plaatsen, hebben vaker een groot wantrouwen te-

voor gemeentelijke initiatieven die integrale schuldhulpverle-

genover instanties. Zij zien hen als ‘veroorzaker’, hetgeen een

ning en preventie moeten bevorderen, onder meer op wijk- en

belemmering vormt om hulp te zoeken. Aan de andere kant

buurtniveau. Daarbij kan ook gebruik worden gemaakt van

zijn er ook schuldenaren die juist graag zelf de regie over de

vrijwilligers. Inmiddels wordt met een twintigtal gemeenten

problematiek houden. Zij zijn geneigd de eigen capaciteiten

gesproken over de concrete invulling van initiatieven.

te overschatten en te onderschatten wat hulpverlening kan bieden.

Kamerstukken: •

Brief van de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werk-

Staatssecretaris Klijnsma herhaalt in haar brief dat het kabi-

gelegenheid van 5 oktober 2009 met betrekking tot de

net de ambitie heeft om het aantal huishoudens met proble-

aanbieding van het onderzoeksrapport ‘Huishoudens in

matische schulden in 2011 met de helft terug te dringen. Zij

de rode cijfers’ (24 515, nummer 161).

geeft wel aan dat de realisatie daarvan onder druk staat van de

SB_1209.indd Sec1:5

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:03 PM

Loket open voor pilots ‘Werken naar vermogen’ Vanaf 9 oktober kunnen gemeenten, SW-bedrijven en het UWV voorstellen indienen voor vernieuwende aanpakken en methoden om meer mensen met een arbeidsbeperking naar vermogen te laten werken bij gewone werkgevers. Voor alle projecten gezamenlijk is maximaal 2,5 miljoen euro beschikbaar.

Staatssecretaris Klijnsma van Sociale Zaken en Werk-

nose van hun mogelijkheden hulp op maat krijgen aangebo-

gelegenheid heeft samen met de koepelorganisaties VNG

den. Voor de werkgever is het doel een goede match tot stand

(gemeenten), Cedris (SW-bedrijven), Divosa (sociale diensten)

te brengen tussen vraag en aanbod om snel aan goede nieuwe

en de uitvoeringsorganisatie UWV het startsein gegeven voor

mensen te komen. Deze pilot moet meer kennis opleveren

het indienen van projectvoorstellen door het veld bij Divosa.

over hoe gemeenten en UWV samen met andere lokale par-

Springplank

tijen integrale dienstverlening nog beter kunnen vormgeven, SW-bedrijven hebben een taak bij het aan

ook gericht op mensen met een arbeidsbeperking.

de slag helpen van mensen met een grote afstand tot de ar-

De pilots die zich richten op de SW-sector en de Werkpleinen

beidsmarkt. Zij bieden mensen werk: binnen de eigen organi-

maken onderdeel uit van vier pilots om de kansen van men-

satie, via detachering of door mensen via leerwerktrajecten in

sen met een arbeidsbeperking op de reguliere arbeidsmarkt

dienst te laten treden bij reguliere werkgevers. Sinds de wijzi-

te verbeteren. De pilot die zich richt op meer werkplekken

gingen in de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) vanaf 1998

bij werkgevers loopt al. Voor de pilot waar de inzet van het

hebben veel SW-bedrijven vooruitgang geboekt op het terrein

instrument loondispensatie centraal staat moet een wette-

van de ontwikkeling van arbeidsvaardigheden van mensen

lijke basis worden gecreëerd. Het wetsvoorstel hiervoor zal

met een arbeidsbeperking en de doorstroom van deze groep

binnenkort aan de Tweede Kamer worden aangeboden. Het

naar een baan buiten het SW-bedrijf. Het doel van deze pilot

kabinet geeft met de pilots invulling aan het advies van de

– de omslag van SW-bedrijven naar bedrijven waar de arbeids-

commissie fundamentele herbezinning Wsw (commissie

ontwikkeling centraal staat - is om meer kennis te vergaren

De Vries) dat in oktober 2008 is uitgebracht. Deze com-

over hoe de SW-sector nog meer dan nu als een springplank

missie stelt maatregelen voor om te bevorderen dat meer

kan fungeren voor álle mensen die op termijn bij een regulie-

mensen met een arbeidsbeperking dan nu het geval is, aan

re werkgever aan de slag kunnen, maar zich eerst nog verder

de slag kunnen bij reguliere bedrijven. Voor de pilotpro-

moeten ontwikkelen.

jecten is een nieuwe website beschikbaar: www.ikkan.nl/

Dienstverlening

meebouwenpilots Op de circa honderd Werkpleinen

werken UWV en gemeenten samen. Voor de werkzoekende is het doel een snelle, effectieve bemiddeling en re-integratie. Belangrijk is dat werkzoekenden op basis van een goede diag-

SB_1209.indd Sec1:6

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:05 PM

CTUEEL

Wanbetalers zorgpremie aangepakt Het ministerie van VWS laat vanaf 1 oktober 100 euro, plus een verhoging van 30 euro, inhouden op de salarissen of uitkeringen van wanbetalers van zorgverzekeraar Azivo. Het CVZ (College voor Zorgverzekeringen) voert deze regeling uit. De aanpak start in de regio Den Haag.

In Den Haag worden ruim 4000 mensen aangepakt die een

Het CVZ deelt de werkgever en/of de uitkerende instantie

betalingsachterstand hebben van zes maanden of langer. Het

mee, dat de wanbetaler de bestuursrechtelijke premie is ver-

rechtstreeks inhouden van de zorgpremie wordt stapsgewijs

schuldigd. Werkgever en/of de uitkerende instantie zijn dan

uitgebreid naar andere regio’s en verzekeraars. Landelijk zijn

verplicht hieraan mee te werken en moeten de premie inhou-

er zo’n 280.000 wanbetalers.

den op het loon en afdragen aan het CVZ.

Aanmaningen

Wie geen (regelmatige) inkomsten heeft, ontvangt maandeVanaf 1 september 2009 geldt de Rege-

lijks een acceptgiro van het Centraal Justitieel Incasso Bureau

ling wanbetalers zorgpremie. Wie een betalingsachterstand

(CJIB). Hij of zij moet dan zelf de premie overmaken. Dit

van zes maandpremies of meer heeft, wordt door zijn zorg-

geldt ook als het inkomen onvoldoende is om de bestuurs-

verzekeraar aangemeld bij het College voor Zorgverzekerin-

rechtelijke premie in te houden.

gen (CVZ). Het CVZ houdt dan maandelijks een verhoogde

Voor de premie van andere personen van 18 jaar en ouder op de

premie in op het inkomen van de wanbetaler totdat de schuld

polis ontvangt de wanbetaler altijd een acceptgiro van het CJIB.

is afbetaald.

Ontvangt men een uitkering op bijstandsniveau, dan geldt een

Als de premie voor de zorgverzekering niet wordt betaald,

aangepaste regeling. Het CVZ houdt dan alleen de standaard

stuurt de zorgverzekeraar eerst betalingsherinneringen of

zorgpremie in op de uitkering. Het verschil tussen de bestuurs-

aanmaningen. Ook zal een betalingsregeling worden aange-

rechtelijke premie en de standaard zorgpremie moet de betrok-

boden. Reageert de wanbetaler hier niet op en is na zes maan-

kene zelf betalen via een acceptgiro van het CJIB.

den nog steeds niets betaald, dan meldt de zorgverzekeraar de betreffende verzekerde als wanbetaler aan bij het CVZ. De

Uitkeringen waarvoor de aangepaste regeling geldt zijn:

zorgverzekeraar brengt de wanbetaler hiervan schriftelijk op

AOW, Anw, WBIA, Wajong, TW, Wwb, WIK en WGA.

de hoogte.

Met de betaling van de bestuursrechtelijke premie aan het

Zodra de wanbetaler is aangemeld bij het CVZ, betaalt deze

CVZ, wordt de schuld bij de zorgverzekeraar niet afgelost.

geen zorgpremie meer aan de zorgverzekeraar. Hij moet

Dat moet de wanbetaler zelf regelen. Eventueel kan daarbij

vanaf dat moment een bestuursrechtelijke, hogere premie

een beroep worden gedaan op de schuldhulpverlening van

betalen aan het CVZ. De hoogte bedraagt 130 procent van de

de gemeente. Wanbetalers blijven wel verzekerd en kunnen

standaard zorgpremie. Dit is de gemiddelde premie die zorg-

op de gebruikelijke wijze aanspraak maken op vergoedingen

verzekeraars vragen voor de basisverzekering. De standaard

overeenkomstig hun polis.

zorgpremie voor 2009 bedraagt € 100,75 per maand; de bestuursrechtelijke premie derhalve € 130,98 per maand.

SB_1209.indd Sec1:7

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:05 PM

CVZ: Schep orde in verstrekking hulpmiddelen Mensen moeten voortaan bij hun gemeente kunnen aankloppen voor alle hulpmiddelen die te maken hebben met zelfredzaamheid in en om de woning. Daardoor wordt veel duidelijker tot welk loket ze zich moeten richten. Ook kunnen hulpmiddelen daardoor sneller en met minder administratieve rompslomp worden geleverd. De zorgverzekeraar blijft zoveel mogelijk verantwoordelijk voor de vergoeding van medische hulpmiddelen.

Dat staat in het adviesrapport ‘Heroriëntatie hulpmiddelen -

• De uitleenregeling voor AWBZ-hulpmiddelen verdwijnt.

Hulpmiddelenzorg beter geregeld’ dat het CVZ onlangs aan

Daardoor hoeven mensen hulpmiddelen zoals bijvoor-

de minister van VWS heeft aangeboden. Als de minister van

beeld douchestoelen en toiletverhogers nog maar één keer

VWS het advies overneemt, stelt het CVZ voor de resultaten

aan te vragen, ongeacht de gebruiksduur. Nu moeten ze

na twee jaar te evalueren.

het hulpmiddel nog opnieuw aanvragen bij een ander loket

Het belangrijkste uitgangspunt van het CVZ-advies is om de

zodra de uitleentermijn van een half jaar is verstreken.

hulpmiddelenzorg zo logisch en efficiënt mogelijk te organiseren. Veel mensen weten niet waar ze moeten zijn voor welk

In het kort Voortaan te verstrekken via de Wmo in plaats

hulpmiddel omdat zorgverzekeraars, thuiszorgorganisaties

van via Zvw en AWBZ:

én de gemeenten hulpmiddelen leveren en er weinig logica

• lig- zit- en sta-orthesen: middelen ter ondersteuning van de

zit in de onderlinge rolverdeling. Wie meerdere hulpmiddelen nodig heeft, loopt de kans bij verschillende loketten steeds opnieuw uit te moeten leggen wat zijn situatie is. Soms is het

liggende, zittende of staande houding; • mobiliteitshulpmiddelen, zoals krukken, rollators, trippelstoelen, aangepaste stoelen, et cetera;

zelfs voor de zorgverzekeraar of de gemeente niet duidelijk

• eetapparaat;

wie nu verantwoordelijk is voor welk hulpmiddel, waardoor

• apparatuur voor omgevingsbediening;

mensen onnodig lang moeten wachten op het hulpmiddel of

• persoonlijke alarmeringsapparatuur;

er zelfs helemaal van verstoken blijven.

• aangepaste tafels (exclusief de bedtafel); • aangepaste stoelen;

In de nieuwe situatie behoren veel van deze problemen tot het verleden: • Hulpmiddelen met gelijksoortige functies worden verstrekt

• inrichtingselementen voor de woning, zoals drempelhulpen en badplanken; • zitkussens tegen doorliggen;

via hetzelfde loket. De gemeente levert naast de rolstoel en

• robotarmen voor gebruik aan de rolstoel;

de scootmobiel bijvoorbeeld ook de rollator, de loopfiets

• transferhulpmiddelen zoals de patiëntenlift;

en het looprek;

• toiletverhogers, douchestoelen et cetera.

• Voorzieningen die logischerwijs bij elkaar horen, worden

Voortaan te verstrekken via de Zvw in plaats van de AWBZ:

verstrekt via hetzelfde loket. De gemeente zorgt bijvoor-

• alle hulpmiddelen gerelateerd aan verzorging en verpleging

beeld niet alleen voor een aangepaste keuken, maar ook

aan het bed, zoals onrusthekken, bedverlengers en –verho-

voor de trippelstoel die daarbij nodig is. Nu valt de trip-

gers, het hoog-laagbed en in hoogte verstelbare kinderbed-

pelstoel nog onder de zorgverzekering;

den, het glij- of rollaken en matrassen tegen doorliggen.

SB_1209.indd Sec1:8

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:05 PM

CTUEEL

KORTE BERICHTEN WERKTIJDEN EN VERLOFREGELINGEN WORDEN FLEXIBELER

dit meer mogelijkheden om vrij te

de maximale arbeidsduur overschrijdt

nemen. In de Beleidsverkenning was

of een te korte rustperiode heeft.

nog de mogelijkheid geschetst om

De werknemer is verplicht om, als dit

hiervoor betaald zorgverlof te kunnen

het geval is, hiervan mededeling te doen

Maatschappelijke organisaties zijn

gebruiken. Voor deze mogelijkheid ziet

aan de werkgever. Vervolgens is het aan

het er over eens dat werktijden en ver-

het kabinet, gelet op de financieel-eco-

de werkgever(s) om er voor te zorgen

lofregelingen toe zijn aan flexibilise-

nomische omstandigheden, thans geen

dat de werknemer in kwestie toch vol-

ring en vereenvoudiging. Het kabinet

ruimte. Bij andere verlofvormen, zoals

doende rusttijd krijgt. Als een andere

gaat daarom verder met het flexibi-

kortdurend zorgverlof, kunnen werk-

oplossing niet mogelijk is, kan dit aan-

liseren van de wettelijke regelingen

nemers in sommige gevallen ook verlof

leiding zijn de werknemer (gedeeltelijk)

voor aanpassing van de arbeidsduur,

opnemen voor huisgenoten, anders

te ontslaan, aldus minister Donner in

ouderschapsverlof en kortdurend en

dan directe familieleden. Werknemers

antwoord op kamervragen.

langdurend zorgverlof. Begin 2010 zal

zullen verder vaker het aantal uren dat

minister Donner van het ministerie van

zij werken kunnen aanpassen door de

Naar aanleiding van een praktijkvoor-

Sociale Zaken en Werkgelegenheid een

aanvraag hiervan te vereenvoudigen.

beeld werden over deze problemen

wetsvoorstel aan de Kamer sturen. Dit

De verlofregelingen maken het mensen

vragen gesteld aan minister Donner.

staat in een brief die minister Donner

mogelijk werk en zorg te combineren.

Omdat er op dit punt de nodige ondui-

aan de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Flexibele verlofvormen sluiten beter aan

delijkheid bestaat, zijn de antwoorden

bij de behoeften van werknemers. De

van de minister een welkome verduide-

Het kabinetsbesluit volgt op de Beleids-

wijzigingen in de regelingen zullen niet

lijking van de regelgeving.

verkenning modernisering verlof

leiden tot hogere lasten voor werkgevers

Op de vraag of een en ander aanlei-

en arbeidstijden die het kabinet in

en de overheid. Sociale partners blij-

ding kan zijn tot ontslag, antwoordde

november 2008 aan de Tweede Kamer

ven verantwoordelijk om afspraken te

de minister als volgt: â&#x20AC;&#x2DC;In het kader van

heeft gezonden. Maatschappelijke

maken over werktijden en thuiswerken.

de Arbeidstijdenwet is de werknemer

organisaties zoals de Stichting van de

gehouden de werkgevers te informeren

Arbeid, het Verbond Sectorwerkgevers

als hij voor meerdere werkgevers arbeid

Overheid, E-quality, de Nederlandse Vrouwenraad, Mezzo (landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilli-

OVERSCHRIJDING ARBEIDSDUUR KAN TOT ONTSLAG LEIDEN

gerszorg) en de Taskforce Deeltijd Plus

verricht. Het is vervolgens aan de werkgevers om na te gaan of er sprake is van overtreding van de maximale arbeidstijd en/of minimale rusttijd. Ook de

hebben gereageerd op de plannen.

Bij de Arbeidstijdenwet doet zich een

Arbeidsinspectie ziet toe op de nale-

De kabinetsplannen houden onder-

probleem voor als een werknemer bij

ving van de wet op dit punt. De werk-

meer in dat het voor werknemers

meerdere werkgevers in dienst is en

gevers zijn elk verantwoordelijk voor

gemakkelijker zal worden om ouder-

daardoor meer uren werkt dan in de

de naleving van de Arbeidstijdenwet.

schapsverlof op te nemen. Vooral voor

Arbeidstijdenwet is toegestaan. Hierdoor

Indien de werknemer te lang werkt of

vaders met pasgeboren kinderen geeft

kan het voorkomen dat de werknemer

onvoldoende rust, zullen de werkgevers

SB_1209.indd Sec1:9

sociaalbestek 12/2009

12/2/2009 8:39:05 PM

KORTE BERICHTEN hierop worden aangesproken. Mocht het in onderling overleg niet mogelijk

DE POLITIEKE AGENDA

zijn om tot een oplossing te komen, dan zou een beëindiging van een van de arbeidscontracten aan de orde kunnen zijn.’

• De premieheffing moet eenvoudiger. De heffingsgrondslag voor loon- en premieheffing moet gelijk zijn. De wet moet 1-1-2011 (of 2012) in werking treden. • Er komt een Inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW). Wie vijftig jaar of ouder is en werkloos wordt, kan na de WW een speciale uitkering krijgen. De IOW kent een sollicitatieplicht. Het is een tijdelijke regeling. De wet wordt eind 2009 van kracht.

WERKLOOSHEID VERDER GESTEGEN

• De regels voor de verzekeringsplicht zullen veranderen. Wie niet als zelfstandige werkt, is verzekerd voor werknemersverzekeringen. Vooruitlopend daarop worden per 1-1-2010 jongeren tot 27 jaar met een kleine dienstbetrekking vrijgesteld voor

In de periode juli-september 2009 waren gemiddeld 394 duizend personen werkloos. Dit komt overeen met 5 procent

de loonheffing. • GroenLinks diende een initiatiefwetsvoorstel voor vaderschapsverlof in. Bedoeling is dat vaders twee weken betaald verlof krijgen na de geboorte van hun kind.

van de beroepsbevolking. Een jaar eer-

• Minister Donner wil in bepaalde gevallen een langer zwangerschaps- en bevallings-

der was dit nog 3,7 procent. Dit blijkt

verlof. De Europese Commissie wil in alle gevallen een minimaal zwangerschaps-

uit de nieuwste cijfers van het CBS.

en bevallingsverlof van 18 weken.

De voor seizoen gecorrigeerde werkloosheid kwam in de periode juli-september

• Minster Donner wil de Wajong aanpassen: lagere uitkeringen en latere keuringen. Een wetsvoorstel is in behandeling bij de Tweede Kamer.

2009 uit op 398 duizend personen,

• De ontslagvergoeding wordt waarschijnlijk gemaximeerd op € 75.000 en geldt

tienduizend meer dan de vorige drie-

alleen voor mensen die dat bedrag (of meer) per jaar verdienen. Een wetsontwerp is

maandsperiode. Vanwege het steek-

ingediend.

proefkarakter van de cijfers is het beter

• Een voorstel van wet tot Bundeling van uitkeringen inkomensvoorziening aan

om de ontwikkeling over een wat lan-

gemeenten is bij de Tweede Kamer ingediend. Het voorstel regelt de financiering

gere periode te bekijken. In het afgelo-

door het Rijk van de door de gemeenten te verstrekken uitkeringen.

pen halfjaar steeg de werkloosheid met gemiddeld ongeveer dertienduizend per maand. In een jaar tijd steeg het aantal werklozen met 110 duizend personen. De

CTUEEL

werkloosheid nam toe onder zowel mannen als vrouwen. Ook in alle leef-

NIEUWSBRIEF SOCIALE ZEKERHEID EN ARBEID

tijdsgroepen steeg de werkloosheid. Onder jongeren is de werkloosheid met

SZ-Actueel biedt actuele

berichten, interviews en vaste

11,5 procent nog steeds het hoogst.

informatie over de stand van

rubrieken.

zaken, de toekomst, de samenwerking, het veranderingsproces, de wetgeving en de samenhang in het stelsel van sociale zekerheid en arbeidsvoorziening door 10

SB_1209.indd Sec1:10

sociaalbestek 12/2009

middel van bondige, zakelijke

EEN UITGAVE VAN Reed Business bv Postbus 152 1000 AD Amsterdam Telefoon : 020 - 515 93 80 Fax : 020 - 515 97 11 UITGEVER Wanda Bolte E-mail : Wanda.Bolte@ reedbusiness.nl Een uitgave van Reed Business

REDACTIE H.K. Knol, Drs. M.M. Geers EINDREDACTIE Herman Keppy Hedwig Neggers e-mail: Hedwig.Neggers@ reedbusiness.nl

12/2/2009 8:39:06 PM

PARTICIPATIEBUDGET, WMO, WET INVESTEREN IN JONGEREN Iw3 is hét cliëntvolgsysteem waarmee alle cliënttrajecten uitgezet, uitgevoerd, (financieel) bewaakt en verantwoord kunnen worden. Iw3 is volledig voorbereid op het participatiebudget en geschikt voor de begeleiding van meerdere doelgroepen. Door de gebruiksvriendelijkheid van iw3 is het voor elke medewerker mogelijk om eenvoudig trajecten te registeren en te monitoren. De manager heeft de beschikking over actuele managementinformatie door een uitgebreide set aan standaardrapportages, die met één druk op de knop te allen tijde kunnen worden geraadpleegd. Met de nieuwste module binnen iw3, de Vacaturevinder, vindt u het totale (actuele) vacatureaanbod van Nederland waar u eenvoudig uw cliënten op kunt matchen, plaatsen en uit laten stromen. Voor meer informatie of een demonstratie: Maurice Wieggers o Joep Boekema De Bouw 117 o 3991 SZ Houten T (030) 280 3655 o www.solviteers.nl

SB_1209.indd Sec1:11

12/2/2009 8:39:06 PM

Ruth is terug Het was niets voor haar, om zo lang thuis te zitten. Toch heeft het door haar ziekte bijna drie jaar geduurd voor ze weer aan het werk kon. Nu is ze er weer. En het gaat goed. De coach van UWV gaat actief aan de slag met mensen die hun werk niet meer aankunnen. Hij is deskundig en betrokken en geeft niet op voor iemand weer goed op zâ&#x20AC;&#x2122;n werkplek zit. Het had dit jaar al voor zoâ&#x20AC;&#x2122;n 5.000 mensen succes. Wilt u daar meer over weten? Ga dan naar uwv.nl.

uwv.nl SB_1209.indd Sec1:12

12/2/2009 8:39:07 PM