http://genclik.bilgi.edu.tr
10/09/2013 No: 2/2013
Üniversite Öğrencilerinin İmkansız Tercihi: Siyasi Haklar mı Sosyal Haklar mı? Değerlendirme Notu Volkan Yılmaz1 ve Gülşah Sezer2 Türkiye’de 28 Mayıs 2013 tarihinde başlayan Gezi Parkı eylemlerinin akabinde medyada eylemlere katılan öğrencilerin Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (KYK) Genel Müdürlüğü’nce sağlanan kredi, burs ve yurt hizmetlerinden faydalanamayacakları yönünde haberler çıkmış ve bu haberler kamuoyunda tartışmalara neden olmuştur. Kamuoyundaki tartışmalar sürerken bu değerlendirme notu yoluyla hem ortaya çıkan tartışmayı özetlemeyi hem de üniversite öğrencilerinin siyasi3 ve sosyal haklarına dair Anayasa ile Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Yönetmeliklerinin yaklaşımları arasındaki çelişkilerini gündeme getirmeyi hedefliyoruz.
I. Gezi eylemleri sonrası çıkan tartışma Çeşitli gazete ve internet haberlerinde tartışmalara neden olan “direnen öğrenciye burs yok” 4 haberlerinin çıkış noktası, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (KYK) Genel Müdürlüğü’nün daha önceki tarihlerde öğrenim bursu verilemeyecek öğrenciler açıklamasını değiştirip, genişlettiği iddiasıyla başladı. İddiaya göre söz konusu yönetmelikte geçtiğimiz yıllarda ‘burs kesintisi olabilecek durumlar’ maddesinde yalnızca “anarşi ve teröre karışan öğrenciler” yer alırken, bu maddenin 2013-2014 öğretim yılına gelindiğinde sınırlarının genişletildiğini ve bu uygulamanın da Gezi Parkı eylemlerine katılan öğrencilere yönelik olduğu belirtiliyordu. İlgili haberlerde KYK’nın öğrenim bursu verilmeyecek olan öğrencileri şu şekilde sıraladığı görülüyor; “Öğrenim görmekte olduğu öğretim kurumlarında, eklentilerinde, kalmakta olduğu Araştırmacı, İstanbul Bilgi Üniversitesi, Gençlik Çalışmaları Birimi. İletişim: volkan.yilmaz@bilgi.edu.tr İstanbul Bilgi Üniversitesi yüksek lisans öğrencisi 3 Siyasi hakları Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Sözleşme’nin içerdiği haklar çerçevesinde anlıyoruz. Sözleşmenin Türkçesi için bakınız: www.ihop.org.tr/dosya/sozlesme/medeni.doc 4 Habere buradan ulaşabilirsiniz: http://www.radikal.com.tr/turkiye/direnen_ogrenciye_burs_yok-1144063 1 2
yurtta, öğretim kurumu veya barındığı yurdun dışında, münferiden veya topluca her ne şekilde olur ise olsun anarşi ve terör olaylarına karışan, öğrenim özgürlüğünü ihlal edici (Direniş, boykot, işgal, yazı yazma, resim yapma, slogan atma vs.) davranışlarda bulunan bu fiillere eksik veya tam teşebbüste bulunan; Üzerinde veya kendi kullanımına bırakılmış yerlerde ateşli silahlar, patlayıcı maddeler, bıçaklar vs. tüm kesici, delici, yakıcı, boğucu, ezici, parçalayıcı, eza ve cefa verici olarak salt saldırı ve savunmada kullanılmak üzere, özel nitelikte yapılmış olan her türlü suç aletlerinden birini veya birkaçını bulunduran öğrenciler.”5 Haberlerde söz konusu maddenin 2013-2014 eğitimöğretim yılında, Gezi Parkı eylemlerinin hemen ardından yürürlüğe girdiği varsayılıyor. Haberlere tepki olarak gerçekleştirilen protestolar6, kınamalar ve itirazlar7 da medyada yer buldu. İddialara cevap olarak açıklama yapan Gençlik ve Spor Bakanı Suat Kılıç, Gezi Parkı olaylarına katılan öğrencilerin bursunun kesileceği yönündeki iddiaların doğru olmadığını belirterek mevcut KYK Yönetmeliğinin 1997 yılından bu yana değiştirilmediğini, dolayısıyla iddiaların asılsız olduğunu vurguladı. 8 KYK Genel Müdürü Recep Kaymakcan kurumun internet sayfasında yayınlanan basın açıklamasında da Bakan Kılıç’ın açıklamalarını yineledi ve Öğrenim Kredisi Yönetmeliği’nde herhangi bir değişikliğin söz konusu olmadığını belirtti.9
II. 1990lardan bugüne Kredi ve Yurtlar Kurumu yönetmelikleri Yaptığımız incelemelere göre 1993 yılında yürürlüğe giren Katkı Kredisi Yönetmeliği, 1997 yılında yürürlüğe giren Öğrenim Kredisi Yönetmeliği ve 1999 yılında yürürlüğe giren Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Yurt İdare ve İşletme Yönetmeliği’nde üniversite öğrencilerinin siyasi haklarını kullanmaları nedeniyle yurt, burs ve kredilerden mahrum bırakılmasına neden olacak maddeler bulunmaktadır ve bu maddeler 1990lardan itibaren yürürlüktedir. KYK Yönetmeliklerinin söz konusu hükümleri aşağıdaki gibidir (italikler bize ait): •
18 Ocak 1997 gün ve 22881 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandığı tarihte yürürlüğe giren Öğrenim Kredisi Yönetmeliği’nde yer alan “Kredi verilmeyecek Haller” başlıklı Madde 11’e göre (Değişik 05-01-2005 tarihi ve 25691 sayılı Resmi Gazete); “h) Öğrenim görmekte olduğu yüksek kurumlarında, eklentilerinde, kalmakta olduğu yurtta, öğretim kurumu veya barındığı yurdun dışında, münferiden veya topluca her ne şekilde olur ise anarşi ve terör olaylarına karışan, öğrenim özgürlüğünü ihlal edici (direniş, boykot, işgal, yazı yazma, resim yapma, slogan atma vs.) davranışlarda bulunan bu fiillere eksik veya tam teşebbüste bulunan, üzerinde veya kendi kullanımına bırakılmış yerlerde ateşli silahlar, patlayıcı maddeler, bıçaklar vs. tüm kesici, delici, yakıcı, boğucu, ezici, parçalayıcı, eza ve cefa verici olarak salt saldırı ve savunmada kullanılmak üzere, özel nitelikte yapılmış olan her türlü suç aletlerinden birini veya birkaçını bulunduran öğrencilere” kredi verilmez.
Habere buradan ulaşabilirsiniz: http://www.radikal.com.tr/turkiye/direnen_ogrenciye_burs_yok-1144063 Habere buradan ulaşabilirsiniz: http://gundem.milliyet.com.tr/yurtkur-basbakanlik-bursueylemci/gundem/detay/1744598/default.htm 7 Habere buradan ulaşabilirsiniz: http://www.hurriyet.com.tr/egitim/24424743.asp 8 Habere buradan ulaşabilirsiniz: http://www.akparti.org.tr/mobil/haberler/kyknin-daha-onemli-konulari-var/50232 9 Basın açıklamasına buradan ulaşabilirsiniz: http://eyurtkur.kyk.gov.tr/Dosyalar/Dosya/BasinAciklamasi.pdf 5 6
•
03.01.1999 gün ve 23572 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Yurt İdare ve İşletme Yönetmeliği’nin “Öğrencilerin uymak zorunda oldukları hususlar” başlıklı Madde 20’ye göre: “Yurt öğrencileri; Kurum tarafından tespit edilen yurt kurallarına uymak zorundadırlar. Bu kurallara uymayanlar ile yükseköğrenim öğrenciliği sıfat ve onuruna aykırı harekette bulunan, doğrudan veya dolaylı olarak kurumların sükûn, huzur ve çalışma düzenini bozan eylemlere katılan, bunları teşvik veya tahrik edenlere fiillerine uyan disiplin cezaları uygulanır.”
•
03.01.1999 gün ve 23572 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Yurt İdare ve İşletme Yönetmeliği’nin “Yurttan süresiz çıkarma cezası” başlıklı Madde 23’e göre; “f) Milli birlik ve bütünlük duygularını zedeleyici veya bozucu maksatla bayrak ve sembol asmak, kullanmak, marşlar söylemek, açlık grevinde bulunmak, oturma eylemi yapmak, pankart taşımak veya asmak, ideoloji veya politik amaçlı gösteri, toplantı, tören düzenlemek, demeç vermek” ve “Hakkında bu madde ve hükümlerine göre disiplin soruşturması yapılan öğrencinin 15 güne kadar yurt binalarına girmesini yurt müdürü tedbir olarak yasaklayabilir. Bu sürenin 15 günden fazla olması halinde Genel Müdürden onay alınır. Yönetmeliğin bu maddesine göre yurttan ilişiği kesilen öğrencilerin kredileri de kesilir.”
•
17.12.1997 gün ve 23203 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kredi ve Yurtlar Kurumu Katkı Kredisi Yönetmeliği’nin “Katkı Kredisi Verilmeyecek Haller” başlıklı Madde 6’ya göre; “g) Öğrenim görmekte olduğu yüksek kurumlarında, eklentilerinde, kalmakta olduğu yurtta, öğretim kurumu veya barındığı yurdun dışında, münferiden veya topluca her ne şekilde olur ise anarşi ve terör olaylarına karışan, öğrenim özgürlüğünü ihlal edici (direniş, boykot, işgal, yazı yazma, resim yapma, slogan atma vs.) davranışlarda bulunan bu fiillere eksik veya tam teşebbüste bulunan, üzerinde veya kendi kullanımına bırakılmış yerlerde ateşli silahlar, patlayıcı maddeler, bıçaklar vs. tüm kesici, delici, yakıcı, boğucu, ezici, parçalayıcı, eza ve cefa verici olarak salt saldırı ve savunmada kullanılmak üzere, özel nitelikte yapılmış olan her türlü suç aletlerinden birini veya birkaçını bulunduran öğrencilere” katkı kredisi verilmez.
Ancak 2004 yılında yürürlüğe giren Burs-Kredi Yönetmeliği de geçmiş yıllarda yürürlüğe giren Katkı Kredisi, Öğrenim Kredisi ve Yurt İdare ve İşletme Yönetmeliği’nde üniversite öğrencilerinin siyasi haklarını kullanmaları dolayısıyla yurt, burs ve kredilerden mahrum bırakılabilmesinin önünü açan benzer bir hüküm içermektedir. Bu yönetmelikte 2008 yılında yapılan değişiklik öncesinde ilgili madde şöyleydi: •
24.8.2004 gün ve 25563 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Burs-Kredi Yönetmeliği’nin “Anarşi ve Terör Olayları Sebebiyle Bursun Kesilmesi” başlıklı Madde 30’a göre; “Öğrenim görmekte olduğu öğretim kurumlarında veya eklentilerinde, kalmakta olduğu yurtta, öğretim kurumu veya barındığı yurdun dışında, münferiden veya topluca her ne şekilde olur ise olsun anarşi ve terör olaylarına karışan, öğrenim özgürlüğünü ihlal edici (Direniş, boykot, işgal, yazı yazma, resim yapma, slogan atma vs.) davranışlarda bulunan, bu fiillere eksik
veya tam teşebbüste bulunan, üzerinde veya kendi kullanımına bırakılmış yerlerde ateşli silahlar, patlayıcı maddeler, bıçaklar vs. tüm kesici, delici, yakıcı, boğucu, ezici, parçalayıcı, eza ve cefa verici olarak salt saldırı ve savunmada kullanılmak üzere, özel nitelikte yapılmış olan her türlü suç aletlerinden birini veya bir kaçını bulunduran öğrenciler ile belirtilen fiillere istinaden öğretim kurumlarının disiplin kurullarınca herhangi bir ceza verilmiş olan öğrencilerin bursları kesilir.” 2008 yılında Burs-Kredi Yönetmeliği’nin “Anarşi ve Terör Olayları Sebebiyle Bursun Kesilmesi” başlıklı 30. Maddesi madde başlığı da dahil olmak üzere şu şekilde değiştirilmiştir: •
“Öğretim kurumlarınca disiplin cezası verilenlerin burslarının kesilmesi”: “Öğrenim görmekte olduğu öğretim kurumundan en az bir yarıyıl uzaklaştırma cezası alanların bursları, ceza aldığı tarih itibarıyla kesilir. Verilen disiplin cezasının öğretim kurumunca geç bildirilmesi hâlinde ise cezanın verildiği tarihten sonra yapılan ödemeler, bu Yönetmeliğin 31 inci maddesi hükmüne göre tahsil edilir."
Bilindiği gibi üniversitelerin disiplin yönetmelikleri 10 ülkemizde üniversite öğrencilerinin siyasi haklarını kısıtlayıcı maddeler içermekte ve üniversitelerde öğrencilerin ifade ve örgütlenme özgürlüklerini kullanmalarını önünde ciddi engeller bulunmaktadır.11 Üniversite öğrencilerinin ifade ve örgütlenme özgürlüklerini kullanmalarını önündeki bu engellere ek olarak, öğrencilerin bu özgürlüklerini kullandıkları takdirde yurt, burs ve kredi hizmetlerinden mahrum bırakılmalarına imkan veren KYK Yönetmeliklerinin bulunması öğrencilerin eğitim hakları, sosyal hakları ve siyasi haklarını kullanmalarının önünde ek bir engel teşkil etmektedir. Görüşümüze göre yurt, kredi ve bursları düzenleyen KYK Yönetmeliklerinin yukarıda değindiğimiz maddeleri Anayasa ile çelişmektedir. Örneğin, Anayasada “Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi” başlıklı Madde 42’de belirtildiği üzere; “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz” ve “Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar.” Dolayısıyla, KYK tarafından sağlanan yurt, kredi ve burslar üniversite öğrencilerinin sosyal haklarıdır. Sosyal haklar ise herhangi bir koşula bağlı olarak sunulmazlar. Yine Anayasamızın 10. Maddesine göre “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.” Bu madde gereğince, sosyal hakların sunumunda siyasi düşünce ve felsefi inanç temelli ayrım yapılamaz. Son olarak Anayasanın 34. Maddesine göre ise “Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.” Siyasi hakları düzenleyen bu madde üniversite öğrencilerini de içermektedir ve üniversite öğrencileri de diğer tüm yurttaşlar gibi anayasal hakları olan ifade ve örgütlenme özgürlükleri ile toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme özgürlüklerini kullanabilirler. Disiplin yönetmeliği için bakınız: http://www.istanbul.edu.tr/oidb/mevzuatdosyalar/Yonetmelikler/YuksekogretimKurumlariOgrenciDisiplin_Yonetm eligi.htm 11 İlgili çalışmalar için bakınız: Demet Lüküslü, 2012, Üniversite Öğrencilerinin İfade ve Örgütlenme Özgürlüğü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi ve Toplum Gönüllüleri Vakfı Araştırma Raporu; Adrese Büyüteç: Gençlik Alanı Sivil İzleme Raporu, 2011, Toplum Gönüllüleri Vakfı, İstanbul Bilgi Üniversitesi STK Eğitim ve Araştırma Birimi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi. 10
III. Sonuç yerine Üniversite öğrencilerinin siyasi haklarını kullanmaları durumunda KYK’nın burs, yurt ve kredi hizmetlerinden mahrum bırakılabilmelerinin önünü açan KYK yönetmelikleri 1990lı yıllardan bugüne yürürlüktedir. Her ne kadar 1990lı yıllardan bugüne yürürlükte olan ilgili yönetmelikler ve 2004 yılında yürürlüğe giren Burs-Kredi Yönetmeliği Hükümet tarafından doğrudan Gezi eylemlerine bir tepki olarak geliştirilmemiş olsalar dahi, bu yönetmeliklerin üniversite öğrencilerinin siyasi haklarını kullanmalarının önünde bir engel oluşturduğu ve oluşturmaya devam edeceği açıktır.12 Bu nedenle bu konunun kamuoyunun gündemine gelmesi önemlidir. Mevcut durumda Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Öğrenim Kredisi Yönetmeliği, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Yurt İdare ve İşletme Yönetmeliği, Kredi ve Yurtlar Kurumu Katkı Kredisi Yönetmeliği ve Burs-Kredi Yönetmeliği’nin ilgili hükümleri halihazırda çeşitli disiplin yönetmelikleri ile siyasi haklarını kullanmalarının önünde ciddi engeller bulunan üniversite öğrencilerinin siyasi haklarını kullanmaları önünde ek bir engel teşkil etmektedir. Başka bir deyişle, mevcut yönetmeliklere göre üniversite öğrencilerinin eğitim ve öğrenim hakkını kullanabilmesine imkan veren kamu desteklerine erişimi, ancak sahip olduğu siyasi görüş ve inanışı resim, yazı, slogan vb. hiçbir ifade tarzı ile belli etmemesi, bu inanış doğrultusunda hareket etmemesi, örgütlenmemesi ve görüşlerini savunacak herhangi bir gösteri ve yürüyüşe katılmaması koşullarıyla mümkündür. Bu durum üniversite öğrencilerini adeta sosyal ve siyasi hakları arasında bir seçim yapmaya zorlamaktadır. Halbuki evrensel insan hakları prensiplerine göre insan hakları bütünseldir ve parçalanamaz. İnsan hakları prensipleri ve ilgili Anayasa maddeleri gereğince kimse haklar arasında bir seçim yapmak zorunda bırakılmamalıdır. Bu nedenle yönetmeliklerin bu yönde düzenlenmeleri Anayasaya ve evrensel insan hakları normlarına uygunluk açısından önem taşımaktadır.
İlgili yönetmelik maddeleri gereğince yurt, burs ve/veya kredileri kesilen öğrenci sayılarına ve bu sayıların yıllar içindeki değişimine dair bilgi KYK internet sitesinde bulunmamaktadır. Bu bilginin sağlanması amacıyla bilgi edinme başvurusu yapılmıştır.
12