Gençlik örgutlenmelerindeki gençlerin sorunları, ihtiyaçları,istekleri ve önerileri by Gençlik Çalışmaları Birimi

Gençlik Örgütlenmelerindeki Gençlerin Sorunları, İhtiyaçları, İstekleri ve Önerileri Temelinde Türkiye’de Gençlik Politikaları Göstergelerinin Oluşturulması Araştırma Projesi

Yard. Doç.Dr. Demet Lüküslü

İçindekiler Teşekkür……………………………………………………………………………..…….2 Araştırmanın amacı………………………………………………………………..………3 Araştırmanın yöntemi……………………………………………………………..………3 Araştırma bulguları………………………………………………………………..………8 1)Gençlik alanı: gittikçe genişleyen, heterojen bir alan………………………………..…8 2)Gençlik örgütlenmeleri: nasıl bir yapı, nasıl bir örgütlenme, ne tarz bir strateji?..........12 a)Gençlik zaten “mağrudiyet” içeren bir durum iken gençlik örgütlenmelerinin zorlukları…………………………………………………………………………..……..12 b)Örgütlenme yapısını oluşturmak hakkında (nasıl bir hiyerarşi, işbölümü, vb.)……….17 c)İnsan kaynağını oluşturmak hakkında……………………………………………...….22 d)Farklı grupların bir araya geldiği şemsiye yapılar ve ejderhayla savaşırken ejderhaya dönüşmemek üzerine………………………………………………………………….…24 3) Gençlik alanının bir parçası olan gençler üzerine…………………………………….26 a)“Biz bir avuç insanız” vurgusu ve elitist, ilerlemeci bakış açısının izleri…………..…27 b)Siyasetin/ideolojilerin ağırlığı karşısında apolitik duruş………………………………30 c)Gençlik alanında aktif olan gençlerin iş yapma/yapabilme sanatı: gerekli (zoraki) konformizm……………………………………………………………..31 4)Gençleri ve gençlik örgütlenmelerini yatay kesen konular: genç olmak, ekonomik sorunlar, toplumsal cinsiyet, büyük kent küçük kent ayrımı ve bölgesel farklılıklar........33 Sonuç yerine: Araştırmaya yönelik bir eleştiri: katılmamanın mantığı ve işlevi üzerine..39 Odak grup toplantısı soruları…………………………………………………………….44 Kaynakça…………………………………………………………………………………46

Teşekkür… İstanbul Bilgi Üniversitesi Araştırma Fonu ve Açık Toplum Enstitüsü tarafından desteklenip Gençlik Çalışmaları Birimi bünyesinde yürütülen olan Türkiye’de Gençlik Politikaları Göstergelerinin Oluşturulması Araştırma Projesi kapsamında gerçekleştirilen odak grup toplantıları için ev sahipliği yapmış olan Beyoğlu Yerel Sivil Güç Birliği Merkezi, Ege Üniversitesi Murat Köşkü, Ankara-Adana-Diyarbakır Sivil Toplum Geliştirme Merkezi Ofisleri, Toplum Gönüllüleri Vakfı Samsun İğne Deliği Gençlik Merkezi, Adana İnisiyatif Sanat Kafe ve Van Gençlik Merkezleri ile bunu mümkün kılan çalışanları ve sorumlularına teşekkür etmek isteriz. Odak grup toplantıları için bize zaman ayırıp düşüncelerini içtenlikle ifade etmiş olan genç arkadaşlarımıza ve onlarla buluşmamızı sağlamış olan gençlik çalışanlarına da teşekkürlerimizi sunarız. Hiç kuşkusuz bu araştırma onlar olmasaydı gerçekleşemezdi.

Araştırmanın Amacı Türkiye’de 15-29 yaşları arasında 19 milyon genç var ve bu gençler toplam nüfusun %29’unu oluşturuyorlar. Yapılan araştırmaların gösterdiğine göre Türkiye’deki gençlerin %4’ü bir üniversite kulübü, dernek, vakıf, sendika, inisiyatif, gençlik meclisi gibi örgütlenme biçimlerinden en az birinde kendisini ifade ediyor. Bugün Türkiye’de 700’ü aşkın gençlik derneği, 1500’ü aşkın üniversite kulübü ve neredeyse her ilde bir gençlik meclisi var. Ayrıca 81 il ve 53 ilçede 134 gençlik merkezi Gençlik ve Spor İl Müdürlükleri’ne bağlı olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Üniversite gençlerinin ihtiyaçlarına yönelik bir sendika, gençlerin kendilerini ifade edebilecekleri onlarca platform ve inisiyatif mevcuttur. Gençlik derneklerinin kurduğu bir çok federasyon bulunmaktadır. İstanbul Bilgi Üniversitesi Gençlik Çalışmaları Birimi çatısı altında yürütülen bu araştırma projesinde dernek, vakıf, üniversite kulübü, gençlik meclisi, gençlik merkezi, platform veya inisiyatiflerde aktif bir şekilde rol oynayan örgütlü gençlerin deneyimleri, düşünceleri ve hissiyatları üzerine odaklanılması amaçlanmıştır. Bu gençlerin deneyim, düşünce ve hissiyatları üzerine temellenen bu araştırma hiç kuşkusuz gençlik sivil toplum alanı ve sivil toplumun farklı dinamikleri üzerine tekrar düşünme fırsatını vermektedir. Araştırmanın başlıca amacı Türkiye’de örgütlü gençlerin sorunları, ihtiyaçları, istekleri ve önerileri tespit etmek olarak belirlenmiştir. Ayrıca ek olarak bu araştırmanın bulgularının gençlik politikalarının göstergelerinin oluşturulması sürecine aktif katkı yapılması hedeflenmiştir. Araştırmanın Yöntemi Araştırmanın amacı doğrultusunda gençlerin sürece aktif bir şekilde dahil olabilecekleri bir metod kullanılmış ve de gençlere belirli sorular eşliğinde farklı şıklara yanıt verecekleri ve ardından rakamsal verilere ulaşılan anket metodu yerine, sınırlı sayıda gençle beraber masa etrafında genellikle çay ve kahve eşliğinde rahat bir ortamda, gençlerin kendilerini görece daha rahat ifade edebilecekleri bir ortam yaratarak, lafın lafı açtığı ve gençlerin sorunları, ihtiyaçları, istekleri ve önerileri üzerinden konuşulan odak grup metodu kullanılmıştır. Her ne kadar niteliksel araştırmalarda niceliksel araştırmalarda ulaşılan genç sayısına oranla daha sınırlı bir sayıda gence ulaşılsa da niteliksel araştırmalar, gençlerin deneyim, düşünce ve hissiyatlarını anlamada çok daha ayrıntılı ve derinlikli bir analiz yapılmasına imkan tanımaktadır. Araştırma kapsamında gençlik çalışmalarının aktif olarak görüldüğü 7 farklı ilde gençlerle odak grup toplantıları yapılmıştır. Bu 7 il her coğrafi bölgeden bir büyük il olmak üzere İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Samsun, Diyarbakır ve Van olarak belirlenmiş ve Van ili haricinde bu 7 kentin her birinde 3 odak grup toplantısı olmak üzere toplam 20 odak grup toplantısı yapılmıştır. Odak gruplar Yard. Doç.Dr. Demet Lüküslü ve Burcu Oy tarafından gerçekleştirilmiştir. Gençlik örgütlenmelerinin farklı yapıları göz önüne alınarak her ilde birden fazla odak grup toplantısı yapılmış, odak grup toplantılarından bir tanesi dernek, inisiyatif ve platform çatıları altında faaliyet gösteren gençlerle, bir diğeri üniversite kulüp, öğrenci temsilcilikleri gibi üniversite bağlantılı oluşumlarda faaliyet gösteren gençlerle ve bir 4

diğerinin de gençlik meclisi ve gençlik merkezlerindeki aktif gençlerle yapılmasına çaba harcanmıştır. Ancak İstanbul’da gençlik meclislerine ulaşmakta ve odak gruba katılımlarını sağlamakta güçlük çekildiğinden üçüncü odak grup sadece genç kadın katılımcılarla yapılmış ve özellikle toplumsal cinsiyet konusu üzerine odaklanılmıştır. Van’da ise gençlik meclisi ve gençlik merkezleriyle beraber bir odak grup, üniversite oluşumları ve farklı sivil toplum kuruluşlarıyla bir odak grup olmak üzere toplam 2 odak grup gerçekleştirilmiştir. 14 Eylül 2009-13 Şubat 2010 tarihleri arasında 7 farklı ilde (İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Samsun, Diyarbakır ve Van) toplam 20 odak grup toplantısı gerçekleştirilmiş ve 135 kişiyle (59 kadın, 76 erkek) görüşülmüştür. Odak grup toplantılarının süresi ise katılımcı sayısına ve de katılımcıların sahip olduğu zamana göre farklılık göstermiştir. Araştırmacılar bir buçuk saat ile iki buçuk saat arasında bir sürede odak grup toplantısını tamamlamayı planlasalar da devam eden konuşmayı kesmemeye dikkat göstermişlerdir. Odak grup toplantıların en kısa olanı 1 saat 38 dakika, en uzun olanı 3 saat 37 dakika sürmüştür ve analiz 53 saat 58 dakikalık (yaklaşık 54 saatlik) deşifre üzerinden yapılmıştır. Ayrıca bu odak grup toplantılarının bitiminin ardından alanda çalışan profesyonel gençlik çalışanları olarak Toplum Gönüllüleri Vakfı’nın saha departmanıyla bir odak grup toplantısı yapılmış ve onların gençlik alanındaki deneyimlerinden de faydalanılmıştır. Bu odak gruba 4 erkek, 2 kadın katılımcı olmak üzere 6 kişi katılmış ve odak grup toplantısı 2 saat sürmüştür. Saha araştırmasına başlamadan önce her odak grupta ortak olarak sorulacak sorular belirlenmiş ancak ardından odak grubun özelliklerine göre, katılımcıların dile getirdiklerine göre farklı konulara değinilebileceği konusu göz önünde bulundurulmuştur. Yapılan tüm odak grup toplantılarında hazırlanan ortak sorular baz alınsa da odak grup toplantılarındaki katılımcıların dillendirdiklerine göre farklı konulardan da bahsedilmiştir. Bu konuda araştırmacılar elden geldiğince kendi gündemlerini gençlere empoze etmemeye çalışmışlardır. Ortak sorular, ilk önce gençlerin kişisel bilgilerini alarak, ardından ise gençler hakkında düşüncelerini alarak devam etmiş, katılım ve gençlik alanında yöneltilen sorularla devam etmiştir. Bu farklı başlıkların altında ise gençlere sorunları, ihtiyaçları, istekleri ve önerileri sorulmuş ve elden geldiğince rahat bir tartışma ortamı sağlanmaya çalışılmıştır (Ortak soru başlıkları için bakınız raporun son kısmında kaynakçadan önce bulunan “Odak Grup Soruları” bölümü). Şunu belirtmek gerekir ki odak grup toplantılarına katılan ve kendi görüş ve deneyimlerinden bahseden gençler parçası oldukları gençlik derneği, platformu, merkezi, inisiyatifi, vb. temsil ederek değil ama gençlik alanında aktif olan gençler olarak toplantılarımıza katılmışlardır. Bu açıdan yaptığımız analizler kurumların analizi olmaktan çok toplantılarımıza katılan gençlerin bize aktardıklarının analizleri olmaktadır. Farklı illerde yaptığımız odak grup toplantılarına gençleri davet ederken de her ilde internet taraması başta olmak üzere detaylı bir araştırma yapılmış, illerdeki aktif gençlik grupları çıkartılarak onlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Gençlere ve gençlik gruplarına ulaşmadan Gençlik Çalışmaları Birimi’nin kurulduğu andan itibaren geliştirdiği ve geliştirmekte olduğu iletişim ağından ve özellikle de Gepgenç Festival sırasında edinilen birikimden de yoğun bir şekilde yararlanılmıştır. Bir kez bu gençlik grupları 5

çıkartıldıktan sonra bu gruplarla araştırmayı ve kapsamını anlatmak için bağlantıya geçilmiş ve 16-26 yaş aralığı içinde bir katılımcının odak grup toplantısına katılması sağlanmaya çalışılmıştır. Her gençlik grubundan 1 katılımcı davet edilmesi erkek-kadın oranlarının dengede tutulmasını zorlaştırmıştır. İki katılımcının gelmesinin talep edilmesi durumunda 1 erkek, 1 kadın katılımcı talep edilerek kadın-erkek eşitliğinin sağlanabilmesi mümkünken rahat konuşma ortamının sağlanması için odak grup toplantısını 6 ila 8 kişi arasında tutulmak istenmesi bazı grupların kadın ağırlıklı, bazı grupların ise erkek ağırlıklı olmasına sebep olmuştur. Toplam katılımcı sayısında kadınerkek oranlarına bakıldığında 59 kadın, 76 erkek katılımcı olduğu göze çarpmaktadır. Bu oran farklılığı her odak grup toplantısında toplumsal cinsiyet üzerinde durularak ve İstanbul’da gerçekleştirilen üçüncü odak grup toplantısını sadece genç kadın katılımcılarla yapılarak bir nebze olsun dengelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, her ne kadar odak grup katılımcı sayısı 6 ila 8 arasında tutulmak istenmiş olsa da bazı son dakika iptallerle bazı odak grup toplantıları çok daha az sayıda gencin katılımıyla, bazı odak grup toplantıları ise arkadaşlarından duyup da katılmak isteyen katılımcıların gelmesiyle beklenilenin çok daha üstünde gerçekleşebilmiştir (örneğin İzmir’deki öğrenci kulüpleri, ÖTK’lar ile yapılan odak grup toplantısına 16 kişi katılmıştır). Yapılan odak grup toplantılarının tarihleri, yapıldığı il, katılmcı sayısı ve odak grup süreleri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir, ancak araştırma etik kuralları çerçevesinde katılımcılarla birlikte alınan karar doğrultusunda raporda katılımcıların ve kurumların isimleriyle kimliklerini açığa çıkaracak kişisel özelliklerine yer verilmemiştir. Odak grup no 1

İl & Tarih İstanbul,14/09/2009

İstanbul,05/10/2009

İstanbul,20/10/2009

İzmir, 14/11/2009

Ankara, 05/12/2009

Ankara, 06/12/2009

Samsun,19/12/2009

Samsun,20/12/2009

Katılımcı kitlesi STKlar, oluşumlar, inisiyatifler Üniversite kulüpleri, ÖTKlar STKlar ve oluşumlardaki genç kadınlar STKlar, oluşumlar, inisiyatifler Üniversite kulüpleri, ÖTKlar Gençlik merkezleri, gençlik meclisleri STKlar, oluşumlar, inisiyatifler Üniversite kulüpleri, ÖTKlar Gençlik merkezleri STKlar, oluşumlar, inisiyatifler Üniversite kulüpleri Gençlik merkezleri, gençlik meclisleri

Katılımcı sayısı 8 kişi (5 kadın, 3 erkek) 5 kişi (2 kadın, 3 erkek) 3 kişi (3 kadın)

Süresi 2 saat 47 dakika

7 kişi (6 kadın, 1 erkek) 16 kişi (2 kadın,14 erkek) 6 kişi (3 kadın, 3 erkek) 8 kişi (4 kadın, 4 erkek) 6 kişi (4 kadın, 2 erkek) 3 kişi (3 erkek) 7 kişi (1 kadın, 6 erkek) 5 kişi (3 kadın, 2 erkek) 5 kişi (2 kadın, 3 erkek)

2 saat 11 dakika

3 saat 28 dakika 2 saat 45 dakika

3 saat 1 saat 38 dakika 2 saat 57 dakika 2 saat 49 dakika 1 saat 46 dakika 3 saat 2 saat 24 dakika 3 saat

Adana,26/12/2009

Adana,27/12/2009

Diyarbakır,09/01/2010

Diyarbakır,10/01/2010

Van, 13/02/2010

STKlar, oluşumlar, inisiyatifler Üniversite kulüpleri, ÖTKlar Gençlik merkezleri, gençlik meclisleri STKlar, oluşumlar, inisiyatifler Gençlik merkezleri, gençlik meclisleri Üniversite kulüpleri, ÖTKlar Gençlik merkezleri, gençlik meclisleri STKlar, oluşumlar, inisityaifler ve üniversite kulüpleri

5 kişi (3 kadın, 2 erkek) 4 kişi (2 kadın, 2 erkek) 8 kişi (4 kadın, 4 erkek) 7 kişi (2 kadın, 5 erkek) 7 kişi (7 kadın) 9 kişi (2 kadın, 7 erkek) 9 kişi (4 kadın, 5 erkek) 7 kişi (7 erkek)

3 saat 2 saat 7 dakika 2 saat 46 dakika 3 saat 37 dakika 2 saat 26 dakika 2 saat 33 dakika 2saat 38 dakika 3 saat 6 dakika

Araştırma Bulguları İlk olarak belirtmek gerekir ki, bu araştırma birbiriyle çok çelişen bulgular sunmaktadır. Bu açıdan araştırmanın asıl vurguladığı nokta çok karmaşık bir olgu ile karşı karşıya olduğumuzu göstermek ve konu gençlerin katılımı ya da örgütlü gençlerin sorunları, ihtiyaçları istekleri ya da önerileri olunca kesin ve net reçeteler sunmanın ne kadar zor olduğunu gözler önüne sermektir. 7 farklı ilde 16-26 yaşları arasında gençlerle yapılan 20 odak grup toplantısına dayanan bu kapsamlı araştırma hiç şüphesiz çok derinlemesine analizi hak eden verileri sunmaktadır. Aynı materyale pek çok farklı açılardan bakmak mümkün olan zengin bir veri tabanı bu araştırma raporu ekseninde, 1)gençlik alanının genel özellikleri, 2)örgütlenmelerin yapıları ve yapısal sorunları ve 3)sivil toplumun bir parçası olan örgütlü gençler üzerine yapılan analizler üzerinden yola çıkılarak üç ana eksen etrafında analiz edilecek ve 4)bu üç ekseni de yatay kesen bazı ortak noktalar (genç olmak, toplumsal cinsiyet, ekonomik sorunlar, büyük kent- küçük kent ayrımı, bölgesel farklılıklar) üzerine de analizi genişletmekle yetinilecektir. 1) Gençlik alanı: gittikçe genişleyen, heterojen bir alan Türkiye’de sivil toplum üzerine yazılıp çizilenler genelde 1980 sonrasını milat tarihi olarak alırken belirli bazı tarihler sivil toplum için dönüm noktaları olarak alınmışlardır. 1996 yılında İstanbul’da gerçekleşen Birleşmiş Milletler’in Habitat II Konferansı, 1999 yılındaki Marmara depremi ya da Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki müzakerelerin başladığı 2005 yılı gibi tarihler Türkiye’de sivil toplumun gelişmesi açısından önemli tarihler olarak belirtilmektedir. Her ne kadar bu tarihleri bir başlangıç olarak görmek tarihsel planı göz ardı etmek olsa da dünya konjonktürünün de etkisiyle 1980 sonrasıözellikle 1990 sonrası- hem sosyalizm sonrası demokrasiye geçen Doğu Avrupa toplumlarında hem de demokrasi açığının ve demokrasi krizinin gözlemlendiği Batı Avrupa ve ABD gibi toplumlarda sivil toplum sihirli kelime haline gelmiştir (Bora ve Çağlar, 2002). Sivil toplumun bir parçası olan gençlik alanı da bu sürecin bir parçası olarak ele alınmalıdır. 7

Gençlik alanı bugün gittikçe genişleyen oldukça heterojen bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Gençlik çalışması (youth work)1 ve gençlik çalışanı (youth worker) kavramları da son on yıldır Türkiye’de özellikle Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler gibi bu konuda yoğun çalışmalar yürüten kurumlarla işbirliği içinde kullanılmaya başlanmıştır. Her ne kadar gençlik çalışması, genellikle Avrupa Konseyi, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği tarafından üzerine kafa yorulan bir konu olarak karşımıza çıksa da, Türkiye’de kendini gençlik çalışanı olarak tanımlayanlarının pek çoğunun gerek aldıkları eğitim gerek ise kullandıkları Pusula Eğitim Kitapçıkları, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği ile bağlantılı olsa da aslında gençlik çalışmasının tanımını genişlettiğimizde çok farklı yapıların gençlere yönelik çalışmalarda bulunduğu gözlenmektedir. Gençlere yurt ve benzeri hizmetler ulaştıran dinsel cemaatlerden, gençlere yönelik siyasal içerikli örgütlenmeler içinde olan Ülkü Ocakları’ndan, Alperen Ocakları’na farklı kurumlar- her ne kadar gençlik çalışması jargonunu kullanmasalar dagençlik alanı içinde faaliyet göstermektedirler. Sivil toplum alanının- içinde gençlik alanı da olmak üzere- ne kadar heterojen bir alan oluşturduğu yapılan odak grup toplantılarında altı çizilen konulardan bir tanesi olmuştur. Odak grup toplantılarına katılan gençler, toplumda sivil toplum örgütü deyince tam bir netlik olamadığını ve de yüzde olarak bakıldığında en büyük oranın hemşehrilik dernekleri, cami yaptırma dernekleri gibi derneklerin başı çektiğini belirtmektedirler. Örneğin, Samsun’da yaptığımız ilk odak grup toplantısına katılan erkek katılımcılardan bir tanesi bir ödev için STK’lar hakkında istatistik bilgi edinmesini ve sivil toplum alanının ne kadar heterojen bir kitle olduğunu anlamasını şu kelimelerle anlatmaktadır: -Bir şey söyliycem. Lise döneminde öğretmenin verdiği bir ödev üzerine ben bir STK’ya gidip bir röportaj yaptım. […] Orda şu şeyi çok merak ediyordum mesela. Memleketimde olan STK’ların %90’ını memleket denmiş olduğunu gördüm. Burada da aynı şekilde sadece orda değil, Samsun içinde de aynı. Bilmiyorum araştırmadım ama bu ülke genelinde sanırım böyle bir sorun var. Memleket dernekleri ya da yardımlaşma dernekleri gibi dernekler herhalde kahvehane tarzı dernekler olmuş. Dolayısıyla insanların bu konuda da bir sıkıntısı var. Dernek evet, örgüt ama ne yapıyor? İşte orda gidip okey oynuyorlar, tavla oynuyorlar, çay içiyorlar, muhabbet ediyorlar. Kıraathane olmuş artık yani. -Amaç o zaten. -Geçen sene ben bu konuyla ilgili yerel gazetede bir araştırma yapmıştım. Samsun’da binlerce dernek var. Bu derneklerin yarısı camii yaptırma ve yaşatma derneği. Diğer bir yarısı da güvercin severler işte horoz koşturanlar derneği. -(gülerek) Lale severler derneği. -Hah. Lale severler derneği tarzında. -Evet o benim çok dikkatimi çekmişti. O kadar fazla aslında Samsun’da dernek var ki… Yani binlerce dernek var. İşte bir de Rumeli Göçmenleri Derneği kurmalı buraya. Böyle bir sıkıntı var. O yüzden insanlara STK dendiği zaman hep memleket derneklerini algılama gibi bir sıkıntı var. Ee ne yapıyorsun orda? Okey mi oynayacak diyebilir yani hiç tanımayan bir insan. İşte sıkıntı burada başlıyor. Onu anlatmakla başlıyor.[…]

Bir yanda hemşehrilik ve yardımlaşma dernekleri veya cami yaptırma derneklerinin hakim olduğu bir yapı göze çarparken bir yandan da sivil toplum sosyetik bir kavram olarak, özellikle “sosyetik” kadınların vakit geçirme mekanı olarak algılanabilmektedir. 1

Türkiye’de gençlik çalışması üzerine ayrıntılı bir analiz için bkz. Nemutlu (2008a), (2008b).

Odak gruplara katılan gençlerden bazıları bu algıdan da rahatsız olduklarını belirtmişlerdir. Adana’da gerçekleştirilen ilk odak grup toplantısında Aşk-ı Memnu adlı diziden yola çıkarak genç bir kadın katılımcının yaptığı analiz bu açıdan açıklayıcıdır: -Yanlış olarak görüyorum sözünüzü kesiyorum ama orada [Aşk- Memnu dizisi] da bir dernek işleme muhabbeti var belki karşılaşmışsınızdır orda da bir dernek geçiyor. Dernek aşırı zengin dernek böyle elinde sadece sosyetenin elinde olan bir şey gibi gösteriliyor ve o dizi çok fazla kişi tarafından izleniyor. -Araştırmacı: Aşk-ı Memnu’dan bahsediyorsun değil mi? -Hani benim orda en böyle dikkatimi çeken mesele oydu hani dernek olarak bir diyelim ki bir oluşum ki derneğe girişleri de aile işi olarak yapmışlar mesela. Hani çok itici bir konu, bence itici bir durum bilmiyorum dikkatinizi çekti mi hani.

Tüm bu heterojenliğin için de bir de proje bazlı olarak hareket eden, profesyonelliği öne çıkartan, bu profesyonellik içinde de “amatör ruhu” göz ardı eden ve kimi zaman da kendi çıkarları doğrultusunda istismarlara da başvurabilen bir grubun varlığı eleştirilmektedir. İzmir’deki odak grup toplantılarından üçüncüsüne katılan iki genç katılımcı arasında geçen konuşma bu konu hakkında aydınlatıcıdır: [...] Çünkü ben şunu görüyorum: Örneğin hibe açılıyor. Hibe… Ya olay şu. Toplumsal… Ya olay şu olmalı hani, ben toplumsal bir fayda üretmek için şu soruna yönelmek istiyorum. E bunun için önce projemi yazayım ondan sonra hibe arayayımdan ziyade abi işte 15 binlik, 20 binlik ya da işte daha büyük bir şey yapayım, 100 binlik, 150 bin dolarlık işte hibe açılmış, konusu da şu şuymuş, hadi buna proje yazalım cebimize para girsin diye bu sefer projeci olmaya başlıyorsun. Şimdi bir kere bu şeyde de var. Artık bu işte hani yaşlanmış, yıllanmış değil, gençlerde de maalesef öyle bir konu var. Yani o işi yapmak için yapıyorsun. Aslında sorun… […] Az önce yine bahsettik. Şimdi mesela bu hibeler, Avrupa Birliğinin özellikle gençlik programlara yüksek işte 10.000, 20.000 avrolar konusu. Buna benzer hibeler, çok fazla şeyler var. Hani bunu almak da çok zor değil. Proje yazıyorsunuz taslağa göre. Ona göre gönderiyorsunuz, kabul ediliyor. Burada suistimal çok oluyor. Ve ben böyle insanları çok fazla görmeye başladım. Bu benim motivasyonumu düşürüyor, başkalarının da düşürebilir. İnsanlar bir proje yaparken hani biz bu parayı şey yapalım işte başka şeyleri de fatura edelim, buradan bize para kalır. Bunu yapan çok şahit oldum, çok fazla var. Ve biz mesela bir şey yaparken 4-5 arkadaş, toplanıp işte proje yapalım, onun faturasını her şeyini tamamlayalım, cebimizde para kalmasın bütün paramızı katılımcılarla harcayalım, Avrupalı gençlerle harcayalım derken, böyle bir şey varken buna insan üzülüyor, motivasyonu düşüyor. Bu nasıl önlenebilir bilmiyorum, suistimal var gerçekten. Hani bu suistimal olunca, hep aynı insanlar proje yapıp hep onlar katılınca, bu sefer başka insanlar dahil olamıyor hani birçok gencimiz var yurtdışı görmemiş, bu tür etkinliklere katılmamış.

Ayrıca belirtmek gerekir ki, odak grup toplantılarımızda projelerle ve hibelerle oldukça profesyonel olarak çalışan dernek ve kulüplerde aktif olan gençler bu yapılar ile şirket yapısı arasında benzerlik kurmuşlar, hatta sivil toplum kuruluşunda şirkette staj yaparak öğrenilenden daha fazla şey öğrenildiğini savunanlar olmuştur. Tüm bu farklı sivil toplum tanımlamalarına bir de sivil toplum alanında oldukça yaygın olan bir başka sınıflandırmayı hizmet odaklı sivil toplum kurumlarıyla savunuculuk yapanlar sınıflandırmasını da eklemek mümkündür. Odak grup toplantıları bu iki farklı sivil toplum kuruluşları arasında farklılıklar olabildiğini, hedeflerde ve vizyonda farklılıklar olabildiğini ve hatta bazı zamanlar belirli gerilimler oluşabildiğini göstermiştir. Hizmet veren örgütlenmelerin içinde olan gençler kendilerinin somut 9

çözümlerle geldiklerini ve çözümün bir parçası olduklarını belirtir ve savunuculuk yapanları sadece konuşup çözüm üretmemekle suçlarken, savunuculuk yapanlar ise hizmet odaklı örgütlenmeleri köklü çözüm bulmamakla suçlayabilmektedir. Tüm bu heterojenliğe rağmen, gençlik alanının belirli kesimlere kapalı olduğunun da altını çizmek gerekir. Gençlik alanı ya da gençlik örgütlenmeleri alanı genelde orta sınıf ağırlıklı, öğrenci kitlesinden (özellikle üniversite öğrencisi) oluşan bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır ki etkin bir gençlik politikasının ilk başta bu konu üzerinde durması önemli gözükmektedir. En son olarak belirtmek gerekir ki, gençlik alanı üzerine yapılan tüm bu gözlemler Türkiye’deki sivil alanın tümüne de genellenebilecek niteliktedir. Bu araştırma her ne kadar gençlik alanı üzerine odaklansa da hiç kuşkusuz Türkiye’deki sivil toplum üzerine de önemli bilgiler sunmaktadır ve de gençleri toplumdan ayrı bir kategori olarak almak yerine onları yaşadıkları toplumun bir parçası olan kategorilerden bir tanesi olarak almak daha yerinde olacaktır. 2) Gençlik örgütlenmeleri: nasıl bir yapı, nasıl bir örgütlenme ne tarz bir strateji? Bu araştırma kapsamında 7 farklı ilde yapılan 20 farklı odak grup toplantısı, gençlik örgütlenmeleri üzerine net çözüm önerileriyle gelmenin ne kadar zor olduğunu, konunun (tıpkı tüm sosyal olgular gibi) son derece karmaşık ve çetrefilli olduğunu göstermiştir. Odak grup toplantılar esnasında en çok üzerinde durulan noktalardan yola çıkarak yaşanılan deneyimleri aktararak Türkiye’de örgütlenme konusunun gençlik boyutuna ışık tutulmaya çalışılacaktır. a) Gençlik zaten “mağduriyet” içeren bir durum iken gençlik örgütlenmelerinin zorlukları Gençlik örgütlenmeleriyle ilgili olarak ilk söylenilmesi gereken şey, yetişkin-merkezli bir toplumda, gençliğin “geçici” bir devre, henüz yetişkin olmamış bir kitle olarak algılandığı ve rekabet ortamı içinde gençliğin bir “sınav evresi” (Dubet, 2004) haline geldiği günümüzde gençlik örgütlenmesi denilen şey başlı başına zor ve sorunlu bir konudur. Bu konuya Ankara’da gerçekleştirdiğimiz ilk odak grup toplantısına katılan üniversite öğrencisi genç bir kadın katılımcı, kendi öğrencilik ve öğrenci örgütlenmesi deneyimi üzerinden verdiği ayrıntılı örneklerle açıklık getirmiştir: Yani ben şöyle başlayayım. ya şey bi durum var zaten öğrencilik başlı başına bir dezavantaj bir mağduriyet içeren birşey.2 Bir yandan gelirin yok, bir yandan işte yeni bi üniversiteye gidiyorsun, belki başka bir şehirde bir hayat kurman gerekiyor. Hem bunu maddi olarak finanse etmek zorundasın hem işte kalacak yerin, bir yandan ders sorumlulukların var. İşte çalışma ortamına ihtiyacın var, bir yandan işte ailenden kopup hem toplumsallaştın hem bireyselliğini kazandığın bir dönemdir. Bir yandan da hiçbirşeysin hani bir kimliğin yok seni adam yerine koyan bir bakış açısı yok. Hani bunlarla birlikte hani bir de örgütlenme bir de topluluğa girip hani kendini ifade etmek derdin ya da bir duyarlılığını giderme adına bir yerde kendini ifade etmeye çalıştığında sorunlar katlanıyor. Yani zaten hali hazırda insanlar kendini ifade etme şansı bulamıyorken kendini ifade etmek adına bi yerlere girmeye çalıştığında da seni bir yerlerden çektirenler var işte hani. İşte yurtta kalıyosan barınmaya yönelik sorunların var, yurda giriş çıkış saatlerinden bilmem neye kadar bir çok sorun var. İşte ders zorunluluğun var, bir yandan mezun olmak zorundasın bir 2

Tüm metin boyunca yapılan vurgular yazara aittir.

yandan iyi bir diplomayla mezun olmak zorundasın işte o diplomayla meslek kazanacaksın dolayısıyla ders sorumlulukların var. Bir yandan işte gönüllü olmak maddi de maddi anlamda da gönüllüğe getirdiği oranda zaten hani senin gelirin yokken bir de bunlar ekleniyor ve hani kendini ifade etmek adına gireceğin ortam zaten senin kazanarak çalışman gereken de bi ortam, yani kimse sana al sana burda mekan verdik gel kendini ifade et, işte etkinlik mi yapmak istiyosun kardeşim istediğin etkinliği yap biz seni destekleriz demiyor.

Gençler açısından gençlik dönemi zaten pek çok mağduriyet ve kendini ispat etmeye yönelik bir savaş haline dönüşmüşken kendini ifade etme ya da düşüncelerini ifade etme ya da sosyalleşme için herhangi bir örgütlenme içine girmek kimi zaman bir “lüks” olarak algılanabilmektedir. Sistem daha çok gençlerin katılması yerine katılmaması üzerine kurulmuş olduğundan gençlerin örgütlenmeleri açısından oldukça önemli sorunlar var gibi gözükmektedir. Bu örgütlenme zorlukları her kitle için var olsa da yetişkin merkezli toplumda örgütlenme konusu gençler için daha da zorlaşmaktadır. Gerek mekan bulma gerek ise finansal bakımdan en avantajlı grup olacaklarını tahmin edeceğimiz öğrenci kulüplerinde aktif olan gençler dahi kuruluş aşamasında çekilen zorluklar, bürokratik işlemlerin bezdirici bir unsur olması, yapılan etkinlikler için finansman bulma zorluğu gibi konulara yaptığımız odak grup toplantılarında sık sık değinmişlerdir. Bu örgütlenmeyi kolaylaştırmak yerine zorlaştıran unsurların/ sorunların yanında gençlik örgütlenmelerinin özerklikle ilgili sorunları da vardır. Gençler, “henüz yetişkin” olmamış bir kitle olarak bir bakıma “eksik bireyler” olarak algılandığından, onların yetişkin olana dek devamlı gözetim altında tutulması, yol gösterilmesi ve eğitilmesi ama özgür bırakılmaması gerektiği düşüncesini beraberinde getirdiğinden gençlik örgütlenmeleri özerklik konusunda önemli sorunlar yaşadıklarını ve gençlerin ve gençlik örgütlenmelerinin özne değil nesne olarak görüldükleri gözlemlenmiştir. Belirtmek gerekir ki, gençlerin özne mi yoksa nesne olarak mı görüldüğü tartışması özellikle gençlik politikaları açısından önemli bir yer tutmaktadır. Y. Kurtaran, G. Nemutlu ve N. Yentürk (2008: 10), “Gençler Hakkında, Gençlik İçin, Gençlerle” adlı giriş makalelerinde nasıl bir gençlik politikası sorusunu sorarken, “gencin nesne değil, özne olması” konusunu vurgulamışlardır.3 . Ankara’da gerçekleştirilen odak grup toplantılarından ilkine katılan bir genç kadın katılımcı, gençlere bir yandan yöneticiler tarafından bir şey yapamaz bir kategori olarak yaklaşılırken diğer yandan belirli taleplerle çıkarlar doğrultusunda hareket etmeye yöneltilmeye çalışıldığını şu sözlerle açıklamaktadır: Bizim üniversitemizde de var aslında böyle bir sorun. Ya hani algıyla ilgili bir sorun var dedik ya aslında bunun tam tersi durumlarda yaşanabiliyor. Hani evet gençler birşey yapamaz, işte gençlerin sözünü dinlemeyelim işte SKS’ler birşey vermesin hani siz yaparsanız başkası da yapar filan modunda. Hani bunun tersi yaşanan durum da var. O da şöyle: hani bize diyolar ki işte şunu yapın bunu yapın. Hani bizim her istediğimiz veriliyor SKS tarafından çok fazla destekleniyor ama bu genç olduğumuz için değil ya da işte bizim yaptıklarımızın önemli olduğu için hani bizi destekliyolar çünkü üniversitenin böyle bir reklama ihtiyacı var yani bir yerde. Hani evet gençler destekleniyor bir yerde öyleler bir çok yerde burdan baktığında gençler destekleniyomuş gibi görünüyor ama orda gençler önemli olduğu için değil ya da gençlerin yaptıkları önemli olduğu 3

Ayrıca Türkiye’de tarihsel olarak gençlerin nesne ve öznelik serüveninin ayrıntılı bir analizi için bakınız, Neyzi (2001).

için değil hani bize çok fazla emrivaki gelebiyor. Bir anda işte özel etkinlik örnekleri veriliyor önümüze hani bunlardan yapar mısınız filan gibi hani bizim belli bir yerde tabiiki bi tavrımız var hani hayır işte bu şekilde söylerseniz işte bu şekilde gelirse bize istekler biz bunu gerçekleştiremeyiz, sonuçta bizim kendi içimizde aldığımız kararlar fikirler bunlar üzerinden gideriz filan gibi ilerliyoruz ama algı işte gençleri çalıştıralım onların çok güzel yaptığı etkinlikler var biz bunları kullanalım bu sayede de belki kendi reklamımızı yapmış oluruz yada işte bakın bizim üniversitemizdeki gençler de bunları yapıyor birilerine gösterip bunun üzerinden prim yapıyor. Hani bu maksatlada gençleri destekleyen alanlar var..

Özellikle siyasal partiler gibi geleneksel siyaset kurumlarında (Caymaz, 2008; Yılmaz, 2009) ve de yerel yönetimlerde örneğin belediyelerde gençlerin nesneleştirilmesinden odak grup toplantılarımıza katılan gençler tarafından sık sık yakınılmıştır. Üstelik sadece bu kurumlarda değil aynı zamanda üniversite yönetimi tarafından da öğrencilere nesne yaklaşımıyla yaklaşılabilmektedir. Örneğin, Samsun’da gerçekleştirilen ikinci odak grup toplantısında dile getirilenler gençlerin üniversiteler veya belediyeler gibi kurumlar tarafından gerçekten değer verilmeyen, nesne olarak görüldüklerini hissettiklerini açıklar niteliktedir: -Ben bir şey daha dile getirebilir miyim bu problemle ilgili. Bir de üniversiteler bence birincisi kulüpleri çok fazla önemsemiyorlar. Ama üniversite sayfasında o kulüplerin tanıtımı ile ilgili şaşalı şeyleri yapmaya geldikleri zaman o fotoğrafları göstermek çok hoşlarına gidiyor. Şu resmen,siz evet yapın, edin ama bize dokunmayın. İşte para da istemeyin bizden. -Ama böyle sürüyor yani bu. -Hah işte bu var. Önemsenmemek yani, üniversite kulüplerinin önemseniyormuş gibi sitelerde gösterip, aslında hiç de destek alamaması da bence en büyük sorunlardan bir tanesi. Bu ayrıyetten şunu da dile getirmek istiyorum. Yanlış anlamayın. Gençlik meclisi için de aynı durum geçerli. Belediyede mesela herhangi bir çalışma olduğu zaman evet gençlik meclisi de katıldı buna. Gençlik meclisi de gençleri burada var deniyor. Ama herhangi bir proje yapıldığı zaman ya da destek istenildiği zaman biz belki kendi cebimizden ödeyip daha sonra işte zar zor koşullarda almaya çalışıyoruz. Burda da aynı evet bizim gençlik meclisimiz var. Evet reklamımızı yapın. Çalışın, biz buradayız ama bir şey istemeye geldiği zaman ah biraz daha durun, bekleyin, şu günü bekleyine getiriyorlar. O yüzden kulüplerle biraz belediyeleri bu yönde şey yapıyorum ben. Kurumsal yerler oldukları için bunun büyük bir sorun olduğunu düşünüyorum ben. Önemsemiyorlar,sadece reklam...

En son olarak belirtmek gerekir ki, gençlerin örgütlenmesi ve istekleri doğrultusunda etkinlikler yapabilmeleri önündeki önemli engellerden bir tanesi finansman sorunudur. Diyarbakır’da yaptığımız ikinci odak grup toplantısının katılımcılarından üniversite kulüplerinde yöneticilik de olmak üzere uzun bir geçmişi olan genç erkek bir katılımcı finansman bulmanın zor ve meşakkatli bir süreç olduğunu şu sözlerle anlatmaktadır: Reklam aldım, valilikten aldım, belediyelerden aldım, Ticaret Odası’ndan aldım, hatta bizim rektörden bile aldım. […] Ama alıncaya kadar onu ben bilirim, bir de bizim […] [arkadaşının ismini veriyor] bilir. Uğraşmak gerektiğine inanıyorum. Şu an kulüp başkanları burada. Biraz da lafım onlaradır. Kapıdan kovulduğum olmuştur. Şu oldu, bu oldu. O kapıdan kovuldum, araba kapısında durdum. Oradan kovuldum, ev kapısında durdum. Eninde sonunda istediğimi aldım. Şu an hangi kuruma gittiysem oturup çay içiyoruz. Vali ile bile sohbet ediyorum. Bunun da çalışmakla ilgili olduğuna inanıyorum.

Etkinlikler için finansman bulmakta zorluk çekilirken genelde gençlik alanında aktif olan gençlerin kendi katılımlarını sağlarken kendi ceplerinden para ödemesi gerekmektedir. Bu durum gençlerin kendilerini içinde aktif oldukları STK’lar tarafından sömürüldükleri 12

hissiyatını da beraberinde getirebiliyor. İzmir’de üçüncü odak grup toplantımıza katılan, farklı gençlik oluşumlarında aktif olan genç bir kadın katılımcının bu konuda söyledikleri bu hissiyatı anlamak açısından önem taşıyor: Yani şu oluyor ben işte biraz önce onu söyledim. Ya bugüne kadar ödediğim telefon faturalarını biriktirseydim şimdiye kadar çok şey yapardım. Mesela kalkıp istediğim herhangi bir hayalimi gerçekleştirebilirdim. Ama şey gibi, hani gönüllüyüm sömürülüyorum yani moduna giriyor. Çünkü bir iş yaparken ya hani bu derneklerin de, yani dernek olmasına da gerek yok, kimle çalışıyorsak aslında onların da böyle bir sorumluluk gütmesi gerektiğini düşünüyorum. Sonuçta genç insanlar geliyorlar, bir motivasyonla geliyorlar. Hani bazen şu oluyor, ne kadar giderse gider. Hani müşterinin, müşteri belki de doğru değil ama o gönüllünün uzun vadeli sürdürülebilir bir ilişki kurulmasından ziyade belki de işte kısa vadeli gelsin gelsin gitsin, hani önemli değil onu kaybetmek. Yani işte onu diyorum. Yani işte örneğin tekvando festivaline 3000 adam lazım. O 3000 tane adamın hangi 3000 tane adam olduğu ya da o 3000 sayısına, 3000 aslında 3000 iyidir hani, o orada kalabilir. Ama 9000’e çıkarayım ve onları şöyle daha etkin ve onlar için de şöyle faydalı çalışayım düşüncesinden ziyade şey var, ya işte olsun gelsin, ben bunu yaşıyorum, çok para harcıyoruz yani gönüllüyken bile inanılmaz derecede. Ve hayatımızda bu sefer şey, bunun fırsat maliyetini düşünmek zorunda kalıyorsun. Ben şunu biliyorum, gönüllü olarak mesela bir eğitim vermeye gitmek için çağrılıyorsunuz. Ama mesela gidemediğimi biliyorum. Halbuki gitmeye niyetliyim ama karşı tarafın da mesela şunu yapması lazım o eğitimi almak istiyorsa. Hadi o da bir şey koyacak, benim yol paramı ödeyecek mesela. Bunu bile yapmıyoruz. Çünkü şey var gene burada. Ha ne de olsa geliyor. Ya halbuki bunun bana maaş olarak bir şey dönmüyorsan bile bunun değerini bilmen gerekiyor. Ha, evet o emeğin de bir karşılığının olması gerekiyor.

Ayrıca katılımın gençlere maddi bir yük getiriyor olması pek tabii ki kim katılıyor sorusuna genelde katılanların orta sınıf olduğu vurgusunu da beraberinde getiriyor ve gençlik sivil alanı daha çok orta sınıf gençlerin aktif olarak katıldığı bir alan olarak karşımıza çıkıyor. Tabii bütün bu konulara bir de gençlerin ailelerinin, gençlerin örgütlenmelerine kuşkuyla bakmaları, gençlerin maddi kazanç sağlamadıkları bu alanda neden zaman harcadıklarını anlamamalarını, gençlerin ailelerine maddi olarak bağlı oldukları durumlarda ailenin de gençlerin katılımı konusunda bir engel oluşturabilmesini de eklemek gerekir. Samsun’da gerçekleştirilen ilk odak grup toplantısı katılımcılarından erkek bir üniversite öğrencisinin söyledikleri ailelerin örgütlenme, örgüt deyince konuya nasıl korkuyla yaklaştıklarını açıklamaktadır: Şöyle bir sıkıntı gördüm ben açıkçası. 12 Eylül 1980’i yaşamış ebeveynler çocuklarını üniversiteye giderken “Aman oğlum bir yere katılma. Aman oğlum dersine çalış gibi bir telkinde bulunarak çocuğunu gönderdiği için burada çocuk burada geldiği zaman zaten asosyal olan, olmuş bir gençlik aynı zamanda, apolitik olursa dolayısıyla burada bir şeye katılmakta son derece zayıf, çekingen ve işte tanımadığı için, aynı zamanda anne babasının telkiniyle de gelmiş olduğu için aman onu yapma, bunu yapma dolayısıyla bir çekingenlik oluyor. Bu noktada benim gördüğüm sıkıntılardan bir tanesi bu yani. O dönemi yaşamış ebeveynlerin çocuklarına devamlı aman oğlum gitme. Örgüt denince akla bu çocukta böyle bir şey. Birinci sınıftaki çocuğa bir bakın örgüt deyince bir sıkıntı var. Yani anlıyorsun gözünden.bir korku var.örgüt dediğin zaman onun illaki yasa dışı olması gerekmiyo.işte bu noktada bir sıkıntı gördüm açıkçası.sanırım en büyük sıkıntı ordan,evden gelirken çocuk bir yere çıkmamışsa,çocuk asosyalse bu noktada bir sıkıntı yaşıyor.bunu kırmak gerekiyor sanırım.

Benzer şekilde İzmir’de gerçekleştirilen ilk odak grup toplantısında iki genç kadın katılımcının paylaştıkları gençlerin örgütlülüğü ilk başta ailelerine anlatmakta zorunda 13

kaldıklarını ve eğer onların desteklerini alamazlarsa katılımlarının zorlaştığını açıkça göstermektedir: -Çünkü gençler bu konularda kendilerini çok yalnız hissediyorlar. Aileniz sizi desteklemiyorsa, sonuçta ailenizden destek alıyorsanız, görüşmeye gitmek için o yol parasını ailen sana veriyorsa ama ailen senin gitmeni istemiyorsa sonuçta gene gidemiyorsunuz o parayı vermediği için. Aile daha önceden bir bilince sahip değilse gönüllülük işlerinde olmanız çok zor oluyor. Devlet sizi desteklemiyorsa o ayrı bir zorluk oluyor. Okul zaten desteklemiyorsa o apayrı bir sorun oluyor. O yüzden gençler çok güçsüz kalıyor gönüllülerin çoğunluğunu kapsamalarına rağmen. […] -Belki de bu noktada hani örgütlenme bilincinin verilmemesi ve de ayrıca toplum tarafından örgütlenmenin her zaman şey olarak görülmesi... Ben şeyi hatırlıyorum, annemin hani sağ-sol aman yavrum sakın girme bunlara, hani örgütlenme.. Sanki hani gençlerin bir araya gelmesi onlara göre kötü bir şey ve gençlerin enerjisinden hani bunlar kutuplaşmaya yol açacak, hani örgütlenmeyin. Kendi başınıza dağılın, geleceğinizi düşünün. Kısa yoldan para kazanma yolunu bulun. Bu yüzden sivil toplumların bir yönü hep eksik kalıyor belki de.

Bu anlatılanlara parallel olarak Samsun’da gerçekleştirdiğimiz üçüncü odak grup toplantısının katılımcılarından bir genç erkek üniversite öğrencisi katılımcı, ailesinden “madem para da almıyorsun niye boş işlerle uğraşıyorsun” dediğini anlatırken, doktor olan ağbisinin dahi kendisini anlamakta zorluk çektiğini ve önce kendisini kurtarmasını, ardından dünyayı kurtarmaya çalışmasını salık verdiğini anlatmıştır: Daha sonra ağbim Trabzon’da göreve başladı. Doktor kendisi. Trabzon’a ayağına gittiğimde böyle karşılıklı daha sıcak bir şekilde konuşma olanağı bulabildik. Ya dedi işte o gurup mudur vakıf mıdır falan şeklinde sordu. Bilgisayar falan da vardı işte. Anlattım işte sıcak baktı. Sıcak karşıladı. Aferin ama dedi, ama fazla da abartma dedi. Hani sen git okulunu bitir. Okulunu bitirdikten sonra daha rahat bir şekilde bir şeyler yapabilirsin dedi. Şimdi dedi sen önce kendi hayatını kurtar. Ondan sonra dünyayı kurtar.

b) Örgütlenme yapısını oluşturmak hakkında (nasıl bir hiyerarşi, nasıl bir iş bölümü, vb.) Örgütlenme konusu deyince örgütlenme yapısı üzerine oldukça tartışma olduğu gözlemlenmekte ve bu konuya gençlerin oldukça kafa yorduğu görülmektedir. Gençlik alanında aktif olan gençlerle yaptığımız odak grup toplantılarında bir yandan örgüt içi hiyerarşi gibi konulara eleştirel yaklaşılırken diğer yandan iş yapmak, bir şeyler ortaya çıkarmak için bir iş bölümünün yapılması gerektiği ve belirli bir hiyerarşinin işlerin yürümesi için gerektiği konusu ortaya atılmıştır. Öncelikle söylemek gerekir ki, gençler zaten hali hazırda güç ilişkilerinin olduğu, hiyerarşinin olduğu ve bürokrasinin ağırlığının hissedildiği bir ortamda yaşamaktadırlar. Odak toplantılarımıza katılan gençlerin büyük çoğunluğunun üniversite öğrencileri oldukları düşünülürse, bu gençler zaten oldukça hiyerarşik bir kurum olan üniversitenin bir parçasıdırlar ve Samsun’da gerçekleştirilen ilk odak grup toplantısında erkek bir üniversite öğrencisinin de belirttiği gibi bu hiyerarşik sistemin en altında öğrenciler yer almaktadırlar ve de bu sistem içinde “sindirilmektedirler”: Mesela üniversite içerisinde öğrenciler sindiriliyorlar bir şekilde ki bunu en çok yapan benim kendi düşüncem hocalar. Bir şekilde bir sistem var onlarda başını bence rektörlük çekiyor. Ordan

dekanlıklara dağılıyor, ordan bölüm başkanlıklarına sonra akademisyenlere en son öğrenciye ulaşan taraf bu döngüde hocalar kral. Ama hocalardan da kral var. Hocanın kralından da kral var. Birbirlerinden korkuyorlar ama sindirilmeye çalışılan hep öğrenci oluyor.

Gençlerin sindirildiklerini hissettikleri bu hiyerarşik kurumlarda kendilerini ifade etmekte, güç ilişkisi içinde kendilerine bir konum elde etmekte zorlandıkları ve de bürokrasinin ağırlığından çoğu zaman etkinlikler yapmakta zorlandıkları odak grup toplantılarında en çok vurgulanan konular arasında yer almaktadır. Bu açıdan Toplum Gönüllüleri Vakfı tarafından yapılan Üniversite Gençliğinin İhtiyaçları Araştırması’nın (2009) “üniversite, öğrenci merkezli değil” ve “yönetim gençlikten çok uzak, gençlik hiçbir konuda söz sahibi değil” bulguları üniversitenin hiyerarşik bir kurum olmasıyla beraber okunduklarında öğrencilerin hissiyatının anlaşılmasında önem taşımaktadır. Bürokrasinin ağırlığını bir nebze olsun azaltmak için örneğin İzmir odak grup toplantısının ikincisine katılan genç kadın bir üniversite öğrencisi öneri olarak teknolojinin (özellikle internetin) daha etkin kullanılabileceğini belirtmişti: Şimdi tabii Türkiye’de en yavaş işleyen sistem bürokrasi ve biz hani öğrenciler olarak da sevmiyoruz. Belki yaş gereği, belki başka bir şey gereği. Yani bir şey yapmak istiyoruz, SKS’ye dilekçe, şu, bu. Bunlar çok yani bizim uğraşmak istemediğimiz ve uğraşınca da dediği gibi bir ayda cevap gelmiyor, falan filan yani. Ama bir internet veri tabanı oluşturulsa belki bütün üniversitelerin ve bir güzel bir muhatabı olsa bunun karşısında, belki iki kişi oturtulsa, bilmiyorum yani. Ve biz, en çok interneti kullanıyoruz biz sonuç olarak. Herkesin mesai saati içinde vakti olup da SKS’ye gideceğiz de şunlarla bunlarla uğraşmaktansa en azından internet üzerinden işlemlerimizi halledebileceğimiz güzel bir veritabanı oluşturulsa öğrenciler daha rahat iletişim kurabilirler ve çeşitli sıkıntılarla uğraşmak yerine aktivitelerine ve yapmak istediklerine yönelebilirler diye düşünüyorum.

Gündelik hayatlarında hiyerarşiyi ve bürokrasiyi ağır bir şekilde yaşayan gençler, kendisinin bir parçası oldukları örgütlenmeleri ve gençlik alanındaki hiyerarşik örgütlenmeleri de ağır bir şekilde eleştirmektedirler. Burada belirtmek gerekir ki, dikey hiyerarşiye getirilen bu eleştiri ve öneri olarak yatay hiyerarşik örgütlenmeler olması fikri önceki bir araştırmada İstanbul’da farklı dernek ve inisiyatiflerde aktif olan gençlerle yapılan odak grup toplantılarında da vurgulanmıştı (Lüküslü, 2009b). Bu konuda İzmir odak grup toplantılarının üçüncüsünün katılımcılarından gençlik alanında uzun bir süreden beri aktif olan genç kadın bir katılımcının söyledikleri oldukça önemlidir: Bir de şey ya ben birazcık da hiyerarşi konusuna takılıyorum. Çünkü şey var, yani şimdi birçok sivil toplum kuruluşları, bu biraz şemsiye örgütlerde biraz daha değişiyor ama birçok sivil toplum kuruluşunda da bir hiyerarşi olayı var ki maalesef yıkılmıyor. Yani şundan kaynaklanıyor. Bu aslında siyasette de böyle, hani ben geliyorum orada yıllarca oturup kök salacağım. Ya da hani başbakan olarak öleceğim, mezar taşıma o sıfat kazınacak gibi. Yani bu gençlikte de var. Halbuki değişimden ve değişerek gelişmekten bahsetmek daha uygun olurken ben hiyerarşi görüyorum. Bu da şey yapıyor, ya yeni insanların sürece dahil olması konusunda sıkıntı yaratıyor çünkü her şeyi ben biliyorum diyen bir insanın yanında ya da sizinle bilgiyi paylaşmayan bir insanın yanında maalesef ki kendinizi güvende hissedemiyorsunuz ve motivasyonunuz kayboluyor. Ya ben zaten hiçbir şey bilmiyorum ya da ben zaten bu işi başaramam, kendine insanın güveni kırılıyor. Halbuki hani bu alanda da yıllarını biraz vermiş hani rütbelenmiş, kıdemlenmiş insanların birazcık daha şey olması gerekiyor kendi çalışmalarımızdan yola çıkarak söyleyeyim, paylaşımcı olması noktasında sıkıntı olduğunu görüyorum. Ve şey var, yani bu öğrenci kulüplerinde de böyle, birçok dernekte de böyle, neredeyse bir özel devlet dairesinde ya da özel sektörde büyük çaplı bir firmanın içerisinde olan hiyerarşiden daha fazlası burada var. Yani onu da görüyorum. Hem çok

demokratik değiller hem yatay hiyerarşinin daha etkin bir şekilde uygulanması gerekiyor ki işte gene dediğim gibi bireyler birbirleriyle mücadele ve rekabet içerisinde olursa bu zaten ilerleyemez diye düşünüyorum.

Lider ve liderin çevresinde oluşan gruplar, grup içindeki sıkı bağlar grubun dışarısında kalan kişiler tarafından içine girilmesi zor, kendi içine kapalı bir görünüm yaratabilmektedir. Bu nokta da “gençler katılmıyor deniliyor siz buna katılıyor musunuz?” sorusuna verilen yanıtlar arasında yer aldı ve gençlerin katılımını sağlamak için kapalı değil dışarıya daha açık örgütlenmelerin öneminin altı çizilmektedir. İstanbul’da farklı dernek ve STK’ların bir parçası olan gençlerle yaptığımız odak grupta iki katılımcı arasında geçen konuşma konuyu özetler niteliktedir: -Bu çekimserlik olayı ya bir tür doğru şeyi mi anladım onu anlamaya çalışıyorum ama.Uzun zamandır bir şeyler yürüten,çalışmalar yürüten gruplar istemeden öyle bir korkutucu hali oluyor dışarıdan herhangi bir insan için.Hani bir okul kulübünün bile görsen,bir müzik kulübü bile olsa bu,hani belli bir zamandır hadi 4 senedir o okulun öğrencisi olan bir tayfa bu işi götürmüş zaten. -İçine kapalıymış gibi duruyor. -Ha zaten bir yaşanmışlıkları var bir ekip olmuş haldeler ve herhangi bir insan ona müzik çok cazip geliyor olsa bile hani sadece bu o sosyal çevrenin içine girmek,nasıl giricem nasıl tanışıcam hali çok etkileyici hani yapılan bütün çalışmalarda,bizim kampanyalarda falan da.Çünkü çok kolay bir şey değil hani herkes öne çıkanlar genelde yırtık tipler oluyor,çok girişken olabiliyorsun,çok yırtık olabiliyorsun,kendine güvenli olabiliyorsun ama yani genelde her insanın sahip olduğu o yeni bir çevrede söyleyeceğin her şeyi tarta tarta gidiyorsun zaten ve apayrı ve zaten belli bir,birbirini tanıyan insanların arasına düşüyorsun ve yepyeni bir insansın.Karşılıklı korkutucu bir şey bir de. Yani hani yeni gelen birine karşı nasıl davranacağın o ekip açısından da bir sınav aslında. Hani onu sahiplenmek,onun işin bir parçası edip etmemek bu o ilk tanışma anlarına bağlı şeyler. Ve burada ne kadar derdini iyi anlatabiliyorsan o kadar iyi insanları çekebiliyorsun zaten. -Konuşabilsek bir de o gerisi geliyor da yavaş yavaş. Konuşma kısmı zor oluyor yani.

Hiyeraşiyi ve liderin egemenliğini dile getiren ve eleştiren bu söylemlerin ve izlenimlerin yanında, iş yapmak için bir liderin varlığının, hiyerarşi ve iş bölümünün varlığının da önemi çizen, iş bölümü ve hiyerarşi olmadığı takdirde iş yapmakta ve etkin çalışmakta zorluklar çekildiğini birinci söylemle çelişkili bir şekilde ya da aynı sorunun ikinci yüzü olarak bazı katılımcılar tarafından belirtilmiştir. Böylece ideal ile pratik arasındaki uyumsuzluklar ve ideal işleyen bir sistemin oluşturulmasının zorluğunun altı çizilmiştir. Bu konuyu aydınlatması için İzmir’de yapılan üçüncü odak grup toplantısına katılan genç kadın katılımcının sözlerine kulak vermek faydalı olacaktır: Bir yandan da Türk toplumu olarak hani hep şöyle bir yargı vardır ya biraz şeydir, bir önder çıksın bizi toparlasın, biraz da dizilmeye muhtaç gibi anlayış vardır, araştırmalar bunu gösteriyor tam bilmiyorum ama, evet bir şekilde motive edilmesi gerekiyor toplumun. Hani o noktada biraz hiyerarşiye gerek var. Çünkü insanlar, gençler hani ciddi anlamda sorunlu bir toplumsal süreç var zaten ülkede. Dolayısıyla özgüven eksikliği olarak yetişiyorlar. Hani birçoğu özgüven eksikliğiyle yetişiyor. Dolayısıyla bir şeyler yapmaya çalıştığında bile biraz böyle organize edilmeye, işte motive edilmeye ve hani liderlere ihtiyaç duyuyorlar “sen şunu yap!” gibisinden. Hani demek değil ki çok katı bir liderlik ya da paylaşımcı olmayan bir durum. Ama hani bazen o bu noktada işi öğrenene kadar belki de ya da işte yönlendirmeye ihtiyaçları olabiliyor. Bir de takdir ediliyorsa, yapıldığı şeyler yani inisiyatif alabiliyorsa, bir şeyler yapabiliyorsa bu noktada da hani konuştuklarımızdan şey de çıkıyor, girişimci olmayan bir gençlik söz konusu. Hani inisiyatif almayan, girişimciliğe yöneltilmeyen bir gençlik var. Ama bundan zaten hani az buçuk bir şeyler,

inisiyatif alabiliyorsa ya da işte buna teşvik ediliyorsa ve bu yaptıkları takdir ediliyorsa bir kurumda evet o zaman hani öyle bir kurum daha makbul mu denir hani.

Benzer şekilde Samsun’da gerçekleştirilen ikinci odak grup toplantısında da işbölümüne ve bir sistemin oluşturulmasının gerekliliği iki katılımcı tarafından özellikle belirtilmiştir: -Affedersin,şöyle bir durum var. Bir kişinin beyniyle guruplar hareket etmeyi çok seviyor. Evet şu arkadaşımız bu alanda bir fikir söylesin de biz de arkasından gidelim. Ama aslında ben kendi adıma şunu istiyorum. Kendi karşılaştığım gurupta da bana bir fikirle ya da bizim oluşturacağımız gurup fikriyle, yani herkesin parça parça oluşturacağı bir düşünceyle yeniden yapılandıralım. Bunu işte bulamıyoruz. Yeni bir proje fikrini bir kişiden değil de üç beş kişinin toparlanıp, ortaya çıkarmasının noktasını bulamıyoruz. Temeldeki başkan,lider ya da ona ne sıfat veriyorsanız o kişinin adım atmasının beklenildiği için de gruplar enerjilerini oluşturamıyorlar diye düşünüyorum. -İşte o noktada sisteme de iş bölümüne gitmek gerekiyor. Hani sen az önce dedin ya bizde hiyerarşi yoktu diye. 30 kişilik bir yerde belki de hiyerarşiye gerek yok ama sisteme gerek var. Yani ne olursa olsun bir sistem yani normalde düşünürsek sistemi hayır istemiyoruz. Ama iş ve yetkide düzeni sağlamak için buna mecbur kalıyorsun yani. Onu da bir noktada reel iş bölümü yapılırsa ya da sen gitmediğin zaman senin bir yardımcın, ufak bir yönetim kurulun… […] -Ben açıkçası sizin o ast üst ilişkisine katılıyorum. Evet çok daha güzel oluyor. Ama şu var. Bizler zaten 18 yaşını aşmışız. Oto-kontrolümüz elinde madem üniversiteye gelmişiz ve bireyiz. Sonuçta bir insanın herhangi bir şey söylemesinden öte sorumluluğumuzu aldıysak zaten onu yerine getirmeliyiz. Ben karşı değilim ama ast-üst ilişkisinin de olması gerektiğine de çok aman aman da inanmıyorum. […]. Bu gün bunun farkına varıp geldiysek demek ki bir projenin de kenarından tutacaksak görevimizi biliyoruzdur demektir. -Sen varırsın ama başkası bunu yapmaz. Neden [X]’de4 birçok proje yarım kalıyor? - Tabi ya bu konuda haklısınız. Bunda aynı fikirdeyim sizinle. -…………nde şeye başlamıştım geçtiğimiz sene sokak tiyatrosu adı altında bir proje gerçekleştirmek istemiştik. Fakat neden olmadı çünkü katılımının dengesizliğinden. İnsanlar sana söz veriyorlar. Sen bu insanların sözüne güvenerek bir adım atmaya çalışıyorsun. Fakat sen her gün onlar için buraya geliyorsan,onlar da senin için bir şeyler yapmak zorundalar. Ben o adamlar için buraya geliyorsam,onlar da gelecekler. Ama bir bakıyorsun ki beşi geliyor,üçü gelmiyor. Sonra diğer hafta bi o beşi içerisinde bulunanlardan dördü gelmiyor. Diğer gelmeyenler geliyor. Yarım yamalak bir şeyler oluyor. Yani tam anlamıyla tam anlamıyla bir bütünlük sağlanmıyor. Bir örgütlenme olmuyor. Herkesin sadece dilinde anlatabiliyormuyum yani evet yapalım,edelim ama...

Aslında bütün bu söylemler ideal ile pratiğin nasıl çelişebildiğini göstermesi açısından önemlidir. Bir taraftan gençlik alanında aktif olan gençler, parçası oldukları yapının içinde başkalarından emir almayı, ast-üst ilişkisini red etseler ve bunun dışardan bakanlar açısından itici göründüğünü belirtseler de iş pratiğe döküldüğünde belirli bir hiyerarşi ve işbölümü olmadığında bir şeyler yapmanın zorluğunun da altı çizilmiştir. Benzer şekilde üniversitelerinde var olan bürokrasiden ve sistemin ağırlığından yakınan gençler, kurumları kişilerin egemenliğinden soyutlamak için bir sistem oturtmanın önemli olduğunu yoksa o kişi kurumdan ayrıldıktan sonra sürekliliğin kurulamadığından yakınmışlardır. Adana’da gerçekleştirilen ilk odak grup toplantısında bir üniversite kulübü örneği üzerinden sistemin oturtulmasının önemi kendisi de bir derneğin başkanlığı yapan bir genç kadın katılımcı tarafından şu sözlerle belirtilmiştir: 4

Araştırma boyunca gençlerin deneyimlerinden bahsettikleri dernek, kulüp veya inisiyatiflerin isimleri, araştırmacının amacı bu kurumlar üzerine odaklanmak olmadığı için belirtilmemiş, X ile gösterilmiştir.

[X]’den bahsediyorum. Gençleri çekebiliyorlardı ama en büyük problemleri şu oldu: Başkan mezun oldu, kulüp çöktü. Çünkü şimdi başkan tüm öğrendiklerini kendisiyle beraber götürdü hani paylaşımcılık olmadı bildiğini öğrendiğini paylaşmadan gitti yada kendi çıkarları doğrultusunda kullandı bir yerde işte kendi istediği yöne yönlendirmek için onlardan yararlandı diyim. Benim en büyük hani çözüm olarak önereceğim şey sistem oturtmak.

Aslında tüm bu anlatılanlar örgütlenme denen şeyin ne kadar çetrefilli olduğunu göstermektedir: bir yandan kişiler ve liderler üzerine kurulu olmayan bir sistem oturtulması istenirken, diğer yandan bireyi ezmeyen, kendini ifade edebilmesine imkan tanıyan bir sistematik ve işbölümü talep edilmektedir. Fransız sosyolog François Dubet (2002), okul, hastane gibi geleneksel kurumların “çöküş” içinde olduklarını belirtirken, bireyi ezen bu kurumlara eleştiri getirir ve kendilerini özgürce ifade edebilecekleri bir örgütlenme arayışında herkesin sesinin çıktığı ama ortak bir konuşma ortamının olamadığı iki farklı uç arasında gidip gelindiğinden bahsetmekte ve yanıtı beraberce hareket ederken kendin olabilmekte bulmakta ve müzikten örnek vermektedir. Geleneksel kurumları solistlerin olmadığı, herkesin aynı bütünün bir parçası olarak çalıştığı senfoni orkestrasına benzetirken, yaşadığımız toplumlarda bireyin kendi müziğini yapmak istediğini, herkesin solist olmak istediğini ama bunun da bir çeşit kakofoni oluşturabildiğini ve hatta bu kakofoniye karşılık bazı bireylerin semfoni orkestrası müziğine daha sıkı sıkıya sarıldıklarını belirtmektedir. Dubet’nin (2002: 400-401) çözüm olarak önerdiği ise semfonik düzenle virtüözün kendini gerçekleştirmesi arasındaki bir orta yol, oda müziğidir. Oda müziğinde her enstrümentalist kendini ifade şansını bulurken aynı zamanda aynı kolektifin de birer parçasıdır. Odak gruplarda görüşmeler yaptığımız gençlerin talepleri de bize Dubet’nin bu çalışmasını hatırlatır niteliktedir: bir yandan geleneksel kurumların bireyi ezen yapısından şikayet edilirken diğer yandan herkesin kendi başına buyruk olduğu düzensiz, kakofonik ortamdan ve bu ortamda beraber bir şeyler oluşturmanın zorluğundan şikayet edilmektedir. c) İnsan kaynağını oluşturmak hakkında… Gençlik örgütlenmeleri açısından önemli konulardan bir tanesi de hem sürekliliği sağlamak hem de etkinliği arttırmak açısından önemli olan insan kaynağını oluşturma ve dernek, inisiyatif, kulüp veya merkezlerde gençlerin katılımını sağlamak olarak görülmektedir. Bu konu da gençlerin katılmayan gençlere göre kendilerini farklı bir konuma yerleştirdikleri (bu konuya zaten gençler üzerine olan bölümde etraflıca değinilecektir) ama diğer yandan katılmayan gençlere de ulaşma amacının güdüldüğü görülmektedir. Bu konu, hizmet temelli dernek ve kuruluşlar için önemli olduğu kadar savunuculuk yapan ve de düşünce topluluklarında aktif olan gençler için de önemli bir konu olarak göze çarpmaktadır. İzmir’de gerçekleştirilen ikinci odak grup toplantısının katılımcılarından dağcılık da içinde olmak üzere farklı örgütlenmelerin içinde yer alan ama özellikle düşünce toplulukları gibi fikir üretmeyi ve de savunuculuk yapmayı hedefleyen örgütlenmelerin insan kaynağını oluşturma taktikleri üzerine kafa yoran genç bir erkek katılımcı taktiklerin çeşitlendirilmesi ve hedefe göre araçlar belirlenmesi noktası üzerinde durmaktadır: 18

Şu açıdan, çünkü insan aslında emek verdiği ölçüde sahipleniyor ve ancak emek verdiği ölçüde mesela buradaki topluluğun kendisini tırnak içinde belki aktivist olarak görüyor olması, bizim içimizde arkadaşların kendini aktivist olarak görüyor olması aslında emek vermesini, ne için emek verdiğini artık anlaması ve ona yabancılaşmamasıyla alakalı yani. Üniversitedeki bir adam, yani tamam atıyorum benim üniversitemde 500 kişi ben düşünce topluluğunun üyesiyim dese ne olur? Benim yaptığım etkinliğe 40 tane adam geliyorsa, kendisini birebir ilgilendiren mesela 40 tane adam geliyorsa bence bu durumu karşılıyor. Ben aksine, yani bizim temas etme araçlarımızın kendisini çok ciddi şekilde arttırabiliriz. Yani atıyorum şimdi ben gene kendi bildiğim bir alan olduğu için söylüyorum, mesela dağcılık topluluğunda herkese illa kışın Ağrı yaptırmak zorunda değilsinizdir. Ne bileyim mesela? Siz bu adamı mesela herkesi bu söylemle de toplamak zorunda değilsiniz. Siz insanları güzel bir havada trekking yapmaya da ikna ederek mesela götürebilirsiniz. Ya da ne bileyim mesela, düşünce topluluğu olarak illa YÖK karşıtlığı üzerinden bir insan toplamazsın ya da sadece mesela siyasi bir bildiriyle insan toplamazsın. Ama mesela film izleterek ona belli araçlar kazandırabilirsin. Ama her zaman arkasında bence insanı geliştirmek ve birlikte iş yapmak, hani bir hedef koyup o hedefe binaen mesela araçlar kullanmak bence bunun kendisi.

Böylece daha geniş kitleleri çekmeye çalışılırken aslında ortak bazı konularda buluşulup o konu etrafında ortak paylaşımlar yapma hedef alınmaktadır. Farklı kesimleri ortak paydalarda buluşturabilmek için de elden geldiğince kullanılan araçlar da çeşitlendirilmeye çalışılmakta örneğin internetin aktif kullanılmasının önemi anlatılmaktadır odak grup toplantılarında. Her ne kadar odak grup toplantılarına katılan gençler kendilerinin çok yoğun olarak interneti kullandıklarını belirtseler de ilk ulaşılacak kişiye sadece interneti kullanarak ulaşmanın zorluğundan ve de sıcak temasın öneminden özellikle bahsedilmiştir. Bu açıdan web analizi işinde profesyonel olarak çalışan İstanbul’da gerçekleştirdiğimiz ilk odak grup toplantısına katılan bir erkek katılımcının söyledikleri önem taşımaktadır: -Web analizi işi yapıyorum ben. Kişiyi nasıl çekeriz veya bizim bir kişiyi davet ettikten sonra o kişi gelmiş mi benim asıl işim bu. Genelde sosyal siteler oluyor veya mikrobloglar ve sosyal siteler emaillerde forward dediğimiz olay, hiç beklemediğim kişilerden beklemediğim mailler. Veya mesela üç kişi bir evde kalır ama tek bilgisayar olur. Biri kullanırken diğer ikisi de yanındaysa eğer her biri diğerinin bir arkadaşından haberdar oluyor, veya bir yazısından veya katılacağı bir şeyden. Yani internette bu var. Mail grupları, genelde mikro bloglar, bizim daha çok bilgi alabildiğimiz etrafımızdaki insanlar,daha sonra facebook gibi bir olay var,herkes herkesin her şeyin haberdar (Gülüşmeler) Bizim daha çok kulaktan kulağa oluyor ama çünkü zaten herkes internette olduğu için yani etrafımdaki insanlar,bizim daha çok kulaktan kulağa oluyor. Araştırmacı: Sen yine en iyi metodun kulaktan kulağa olduğunu düşünüyorsun? -Çünkü, sana sorabileceğim bir şey oluyor. Mesela Sokakta Şenlik Festivaline [internetten] davetiye attık, girip bakıyor, işte oynuyorlarmış, sokaktalarmış,bir şeyler yapıyorlarmış,ama böyle değil de burada biz şenlik yapıyoruz,gönüllüye ihtiyacımız var diye anlattığımda daha etkili olduğunu düşünüyorum. Ama internet olayı da tabi kaçınılmaz gerçek. […]Biz onu ölçtük,onun başarısı binde 8 bu arada,hiç alakasız birine sizin bir [internet üzerinden] davetiniz bin kişiden 8 kişiye faydalı olabilmiş.

Her ne kadar dernek, kulüp, merkez ya da inisiyatifle ilk defa tanışan bir kişi için sıcak temas internete göre daha anlamlı olarak görülse de, grup içi iletişimin sağlanması, grup içi entegrasyonun ve paylaşmanın sağlanması için internetin aktif olarak kullanıldığı internetin gençlik örgütlenmeleri için önemine araştırma boyunca tanık olunmuştur. 19

İstanbul’da farklı gençlik örgütlenmeleriyle yapılan önceki bir araştırma bulguları da bu konuyu desteklemektedir ve bu araştırmada internet sivil toplumda aktif olan gençler tarafından örgütlenmeler açısından “şükredilesi bir şey” (Lüküslü, 2009b: 212 ) olarak tanımlanmıştır. d) Farklı grupların bir araya geldiği şemsiye yapılar ve ejderhayla savaşırken ejderhaya dönüşmemek üzerine… İstanbul’da farklı dernek, platformlarda ve inisiyatiflerde aktif olan gençlerle yapılan önceki bir araştırmada farklı grupların bir araya geldiği ve empatinin kurulduğu örgütlenmeler hayalinden bahsedilmiştir (Lüküslü, 2009b). Bu araştırmanın bulgularını teyit edercesine 7 farklı ilde yaptığımız 20 odak grup toplantısında da farklı grupların bir araya geldiği platformların oluşturulabilmesinin öneminin altı çizilmiştir. Aslında odak grup toplantılarına katılan gençler farklı gruplardan gençlerin bir araya geldiği odak grup toplantılarını da bir bir araya gelme ve birbirlerinin yaptıklarından haberdar olma fırsatı olarak değerlendirme eğiliminde oldukları gözlemlenmiştir. Odak grup toplantılarına katılan gençler, birbirlerinin iletişim bilgilerini alarak da olsa bağlantıda kalmak, iletişimi devam ettirmek istemişlerdir. Ayrıca araştırmacılardan da çıktılar hakkında kendilerini haberdar etmelerini hemen hemen tüm odak gruplara katılan gençler talep etmişlerdir. Tüm bunlar aslında sivil toplum alanında benzer konulara ilgi duyan sivil toplum örgütlerinin birbirlerinden haberdar olmadıklarını, aralarındaki iletişimin eksikliğini de gözler önüne sermektedir. Bir yandan odak grup toplantılarına katılan gençler karşılıklı iletişimin, farklı grupların bir araya gelmesinin önemini vurgularken, diğer yandan öğrenci kulüpleri üniversite yönetimlerinin aynı konu üzerinde çalışan bir kulüp varken diğerinin açılmasını yasaklayan tutumunu da eleştirmektedirler. Her ne kadar bu iki farklı görüş birbiriyle tezat oluşturuyormuş gibi gözükse de aslında talep edilenlerde bir bütünlük vardır. Bir yandan kendini rahatça ifade edilmesine imkan verilen, bürokrasi veya farklı kurallarla boğuşmadan, yönetimden bağımsız bir şekilde kendi örgütlenmelerini oluşturma talebi getirilirken, aynı zamanda bu örgütlenmelerin sadece kendi içine kapanmaması, başka gruplarla da iletişim ve empati içinde olunabilmesinin öneminin altı çizilmektedir. Yapılan odak gruplarda gençlere yanıtlaması en zor gelen soruların “öneriler” ile ilgili sorular olduğu gözlemlenmiştir. Gençler iç rahatlığyla önerilerde bulunamamaktadırlar. Örneğin, gençler iç rahatlığıyla üniversitenin ya da valiliğin ya da belediyelerin, vb. gençlik örgütlenmelerine destek olmasını talep edememektedirler çünkü bu kurumların gençleri araçsallaştıracağından (mevcut durumda olduğu gibi) ve gençlik örgütlenmelerine bu kurumlardan aşırı bir müdahale olacağından çekinmektedirler. Benzer bir şekilde, bir yandan gençlerin daha küçük yaşlardan itibaren sivil toplumla tanışmasının öneminden bahsedilirken diğer yandan bu eğitimin kim/ hangi kurum tarafından ve nasıl verileceği konusu kuşku uyandırmaktadır. Eğitimi verecek kurumun tamamiyle özerk, bağımsız olması gerektiğinin altı çizilirken, içerik konusunda da şüpheler dile getirilmektedir. Tüm bunlar aslında gençlerin ya da gençlik örgütlenmelerinin kafa karışıklıkları olarak görülmemeli tam tersine uygulamalar, süreç ve içerik üzerine yoğunlaşmanın önemi hakkında yol gösterici olmalıdır. Bu konuda Ankara Odak 2 toplantısına katılan bir genç kadın katılımcının söyledikleri sihirli değnek 20

misali herkese ve her duruma uyan sihirli formüller peşinde koşmayı eleştiren ve konuya aydınlık getirir niteliktedir: Biraz önce konuştuk ya acaba bizim elimize şu anda şey verseler, hani sihirli değnek denir ya, hani o sihirli değneği verseler deseler ki ‘bu kadar sıkıntımız var ideal olanı yaratabilir miyiz, oluşturabilir miyiz?’ Bence oluşturamayız, çünkü o kadar farklı ihtiyaçlar ve o kadar farklı istenen şeyler var ki bugün bu grubun veya ideal olan, buradaki insanların veya sokaktan çağırdığımız bir kimsenin de katıldığı idealle oluşan bir başkasının ihtiyaçlarına veya düşüncelerine göre hiç de ideal olduğu düşünülmeyen birşey olabilir. Ancak bu durumla, mevcut durumla diğer durum arasında, bizim düşündüğümüz durum arasındaki farkı iyileştirmelerle ideali, kafamızdaki ideali oluşturabiliriz ama sanırım bu da zaten sivil alanda olduğumuzu düşündüğümüz yerlerde bile başaramıyoruz.

Tüm bu farklılıklar ve birbirine tezat gibi gözüken düşünceler ümitsizlik yaratmak yerine, sonuca değil de sürece odaklanan, sürecin ve içeriğin öneminin altını çizen bir sistematik oluşturulabilirse anlamlı olacakmış gibi gözüküyor: En son olarak, farklı gruplarla iletişim halinde olmanın ve de empati kurabilmenin, grupların kendi içine kapanmasını ve karşıtı olduğu bir şeye dönüşmesini engelleyeceği belirtilmektedir. Odak grup katılımcıları pek çok örnekte özgürlük için mücadele eden grupların kendi içlerine kapanarak, kendi güç ilişkilerini yarattıklarını ve başkalarının dertlerini umursamaz bir hal aldıklarını ve özgürlükleri öldürdüklerini ve en acısı ise savaştıkları yapının bir benzerini kendilerinin yarattıklarından bahsetmişlerdir. Van’da gerçekleştirilen ikinci odak grup toplantısında bir erkek katılımcının “ejderhayla savaşırken ejderhaya benzemek” olarak tanımladığı bu durum örgütlenmeler açısından önemli bir tehlike olarak nitelendirilmiştir. 3) Gençlik alanının bir parçası olan gençler üzerine… Gençlik örgütlenmelerinden bahsederken de belirttiğimiz gibi gençlik, yetişkin merkezli toplumlarda “henüz yetişkin olmamış”, tam bir yurttaş olarak görülmediğinden ve de bağımlı ve mağduriyet içeren bir kategori olarak karşımıza çıktığından gençlik alanında aktif olan gençlerden bahsederken öncelikle onların zor şartlarda kendi zamanlarından çalarak, kendi ceplerinden harcamalar yaparak, pek çok bürokratik engelle boğuşarak bir şeyler yapmaya çabaladıklarını belirtmek gerekir. Yapılan 20 odak grup toplantısında gençlik alanında aktif olan gençler hakkında da önemli bulgular toplama fırsatı elde edilmiştir. Bu gençlerin kendilerini nasıl tanımladıklarını ve düşünce ve davranış kalıplarını anlamak hiç kuşkusuz gençlik alanının özelliklerini anlamak için de önemli ipuçları sunacaktır. Hiç kuşkusuz bu gençler, gençlik alanın ve genel olarak sivil toplum alanının önemli bir parçasını oluşturmakta ve önemli çalışmalara imza atmaktadırlar. Raporun bu kısmında ise bu gençlerin başardıklarından çok sorunlu olarak görülebilecek, güç ilişkileri ve hiyerarşiyi tekrardan üretebilecek düşünce ve tutumları üzerinde durulduktan sonra gençlerin gençlik alanında bir taktik olarak kullandıkları apolitik duruş ve gerekli (zoraki) konformizm üzerinde durulacaktır. a) Biz bir avuç insanız vurgusu ve elitist, ilerlemeci bakış açısının izleri

Gençlik alanında aktif olan gençlere, genel olarak gençlikle ilgili olarak neler düşündükleri sorulduğunda kendileri ile “diğer” gençleri ayırdıkları ilginç bir tespit olarak ortaya çıkmaktadır. Hizmet sunan dernek, STK veya kuruluşlarda aktif olan gençler kendilerini sivil toplumun bir parçası, topluma hizmet eden, topluma yararlı gönüllüler olarak tanımlarken, savunuculuk yapan farklı yapılar içinde aktif olan gençler ise kendilerini olup bitenin farkında, düşünen, yorum yapan, eylemde bulunan gençler olarak tanımlarken üstü kapalı olarak da olsa kendileri gibi olanların azınlıkta olduğu vurgusunu da yapmışlardır. Bu yorumlara Türkiye’de sivil toplumun yeni bir olgu olduğu, henüz daha gelişmemiş olduğu, bu açıdan gençlerin sivil toplum neferleri olarak öncü rolü olduğu gibi yorumlar da kimi zaman eklenmektedir. Aslında bu söylemler, Türkiye’de sivil toplum kuruluşlarının “modernleşme ve batılılaşmanın bir taşıyıcısı (Bora ve Çağlar, 2002)” olduğu söylemi ile parallel gitmektedir. Bu söylemle gençler ilerlemeci ve elitist bir söylemin taşıyıcıları olmaktadırlar. İzmir’de yapılan ikinci ve üçüncü odak grup toplantılarında iki genç kadın katılımcının söyledikleri bu ilerlemeci ve kendini diğerlerinden ayrı tutan elitist söylemi kanıtlar niteliktedir: Evet ya böyle bir avuç kurum var. Hani gönüllülüğe bakınca, sivil topluma bakınca, zaten 99 depreminden sonra başlamış bir hani sivil toplum anlayışı, daha böyle emeklemeye çalışan, gelişmeye çalışan bir sektör. Hani hakikaten bir avucuz. (İzmir Odak Toplantısı 3’te bir genç kadın katılımcının ifadeleri) Yani [...] topluluğunda aktif olmaya başladıktan sonra kendi sınıfımdaki arkadaşlarla ortak dil kuramadım çünkü işte farklı bir dünyaya açılıyorsun bir öğrenci olarak. Çok farklı deneyimler elde ediyorsun, ama bazıları geride kalıyor. Yani o geride kalanlar için de bir şey yapmak gerekiyor. (İzmir Odak Toplantısı 2’de bir genç kadın katılımcının ifadeleri)

Bu iki kadın katılımcının söylediklerinde elbette ki bir gerçeklik payı vardır. Bütün yapılan odak grup toplantılarında gençlik çalışmalarının bir parçası olan gençlerin sayısının sınırlı olduğu, bu alanda sadece bir avuç insan olunduğu ve bu kişilerin farklı toplantılarda veya eğitimlerde karşılaştıkları belirtilmiştir. Üstelik bu gençler bir kez gençlik alanında aktif bir şekilde yer almaya başladıklarında değiştiklerini anlatmışlardır. Ancak burada tartışmalı olan gençlerin aktif gençlerle olmayanlar arasında kurdukları güç ilişkisi ve hiyerarşi ve de içselleştirdikleri ilerlemeci söylemdir: kendileri ilerlerken başkaları “geride” kalmaktadır. Aşağıda vereceğimiz Ankara’da yaptığımız ilk odak grup toplantısından bir erkek katılımcının söyledikleri ve Samsun’da yapılan ilk odak grup toplantısında bir erkek katılımcının belirttikleri konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır: Birşey sorabilir miyim ondan önce, şimdi gençlerden bahsettik ya burda gençlerin özgüven var belli cesaretleri var. Peki burdaki gençlerin diğer gençlerden bu masada oturmayan gençlerden farklı ortak özelliği ne sizce? Yani onlardan farklı bizim aramızda ortak. […] bizim ortak noktamız ne peki hani ben soruyo sorarken benim zihnimde şuydu, biz bişeyleri değiştirebileceğimizi biliyoruz. (Ankara Odak 1’de bir erkek katılımcının ifadeleri)

-Samsun küçük evet burası küçük bir şehir ama bence daha çok gönüllülüğün çok fazla sanırım benimsenmemesinden kaynaklanıyor. İnsanlar bir şey yapmak isterken ne bileyim bir şey yapmak istemiyorlar. Evde oturmak daha mantıklı geliyor. Daha tam oturtamadık ülke olarak yani bugüne kadar. Kaç tane insan gidip bir yerlerde bir şeyler yapıyor? Bence sayımız az. Bir şey yapmak istemiyorlar herhalde evde oturup bir şey yapmamak ya da sorumluluk almak istemiyorlar

diyeyim ben ona. Bence en büyük sorun. Burda da aynı şekilde azız diye düşünüyorum . (Samsun Odak 1’de bir erkek katılımcının ifadeleri)

Bu ilerlemeci söylem ve gençlerin bu sivil toplumun ilerleme süreci içindeki öncü rolü içselleştirildiği için STK’ların güçleniyor olması önemli bir olgu olarak gösterilmekte ve bazı şeylerin değişmekte olduğu vurgulanmaktadır. Samsun’da gerçekleştirdiğimiz ilk odak grup toplantısının katılımcılarını anlattıkları bu açıdan önemlidir: -[…] Bir de şöyle bir şey var. STK’ların güçlenmelerini de görüyorum ben açıkçası. En son olarak Greenpeace’i en son olarak Enerji Bakanı ziyaret etti. Bunun ben olabileceğini düşünmüyordum açıkçası. Tamamen zıt kutuplar ama şu an ortada bir diyalog süreci var. Belki anlaşırlar, anlaşamazlar. Onlar onları dinledi, sonra gelip onlar onları dinledi. Sonuçta bu nokta sivil toplum örgütlerinin güçlenmesinin en büyük göstergesi bana kalırsa. Bugün Greenpeace’i dinleyecek, yarın başka birini dinleyecektir. Bu geldiğimiz noktanın bence güzel bir göstergesi. Demek ki güçleniyoruz. Belki bir şeyler olmuş, devam etmesi daha fazla güçlenmemiz anlamına gelir. -Gençlik politikalarını gençlere sormaya başladılar. -Evet STK ne kadar güçlü olursa o kadar iyi yönetiliriz diye düşünüyorum. -Bu açıdan bir tek Greenpeace’le değil, bizim en son yaptığımız gençlik kampına da Başbakanlık Danışmanı Ali Yener gelmişti söyleşiye. Gençlikle alakalı yapıcı bir şekilde bir adım var yani. -Gençlik Bakanlığı’nın kurulması gibi bir çalışması… -Önceden Gençlik ve Spor’du. Ama sadece gençlik de düşünülmeye başlandı. Bu aslında güzel bir şey. En azından bir adım var. Ne kadar sürede kurulur bilemiyorum ama o adımın atılması güzel bir şey. -Diyaloğun oluşmuş olması bir şekilde orta yolun bulunması anlamına da gelebilir yani. Görülen bu görülüyor açıkçası.

Aslında gençlerin bir şeylerin değiştiğini, durumun iyiye doğru gittiğini düşünmeleri onların bir şeyler yapmak istemelerini sağlamak açısından önemli olsa da STK’ların sorgulanmaksızın ilerlemenin ve gelişimin taşıyıcısı olarak tanımlanmaları ve güç ilişkilerinin göz ardı ediliyor olması dikkat edilmesi gereken bir olgudur. İstanbul’da gerçekleştirdiğimiz ilk odak grup toplantısında savunuculuk yapan, küreselleşme karşıtı bir hareket içinde aktif olan bir genç kadın katılımcının odak grupta sorulan “örgütlenmelerinizdeki gençler hep üniversite öğrencisi mi, başka gruplara ulaşmakta zorluk çekiyor musunuz?” sorusuna öğrenci olmayan bir gençliği hayal dahi edemeyerek ister istemez üniversite ağırlıklı olmasına şaka ile karşılık vermesi “İlkokul öğrencisi örgütleyebilir miyiz bilmiyorum” demesi ama ardından yavaş yavaş o noktaya da gelecekleri günlerin geleceğine dair inancını belirttiği “ama yavaş yavaş inecek oraya” yanıtı oldukça anlamlıdır. Bu nokta aslında gençlik alanında aktif olanların orta sınıf ağırlıklı olduğu kadar öğrenci ağırlıklı olduğunu hatırlatması ve çoğunlukla öğrenci olmayan gençlerin bu alanın bir parçası ol(a)madıkları noktasının altını çizmesi açısından önemlidir. Şunu belirtmek gerekir ki, gençlik alanı içinde varolduğunu gözlemlediğimiz bu güç ilişkisi ve hiyerarşine aktif olan gençlerden de de itiraz gelebiliyor ve bu özelliğiyle sivil toplumun itici bir hal alabildiğinin altı çiziyor örneğin Ankara’daki birinci odak grup toplantısına katılan genç kadın bir katılımcı: Ama burda şu çok önemli, biz gittik insanlara ulaştık işte gittik getirdik iş yaptırdık değil. Bir şekilde hani sivil toplum şuna da evriliyor ve bence bu artık itici birşey haline dönüşüyor. Periler

gibi işte elinde sihirli değneğiyle hadi insanları kurtaralım. Bu da değil ya, birlikte birşey yapmak istiyoruz yani kaldırım bozuksa benim de ayağım takılabilir ben de düşebilirim hadi onu birlikte onaralım. Dolayısıyla bir o hani biz burdayız onlarda burda biz onları değiştiriyoruz bakış açısının taşınmaması önemli.

En son olarak belirtmek gerekir ki, aslında aktif gençlerin kendilerini diğer gençlerden farklı konumlandırmalarında, sivil toplum alanında var olan ilerlemeci ve elitist tavrın dışında zor şartlarda bir şeyler yapmaya çalışmalarının ve bunun değerinin bilinmesi isteğinin de göz önünde bulundurulması gerekir. En ufak bir etkinlik yapabilmek için çok farklı zorluklara göğüs germek zorunda kalan gençler, bu meşakkatli çalışmanın sonunda kendilerini “diğer” gençlere göre farklı bir yerde konumlandırmaya kendilerinde hak görebilmektedirler. Bir şeyleri yapmanın hiç kolay olmadığı, her ne kadar bir şeyler yapmaya ve değiştirmeye çalışsalar da bunu şekilden şekle girerek, apolitik tavır ve gerekli (zoraki) konformist tutumla başarmaları mümkün olabilmektedir. b) Siyasetin/ideolojilerin ağırlığı karşısında apolitik duruş Odak grup toplantılarına katılan gençler farklı sivil toplum örgütlerinde aktif olan gençler olmakla beraber geleneksel siyasetten uzak, kendilerini geleneksel siyasetin ve ideolojilerin uzağında tanımlayan gençlerden oluşmaktadır. Her ne kadar çoğu kendini dışında tanımlasa da anlatılarda gündelik hayat içinde ideolojiler/ geleneksel siyaset tarafından kuşatılmış olma hissi söz konusudur: ideolojik görüşe göre not veren hocalardan üniversite yönetiminin ideolojik duruşuna, üniversitede yaşanan siyasal şiddetten sivil polisin varlığına kadar çeşitli örnekler verilmiştir. Siyasetin/ideolojilerin gündelik yaşamı kapladığı bu anlatılarda ise apolitik duruş bir çeşit “taktik”5 (de Certeau, 1990) olarak görülebilir. Söz konusu olan gençlerin siyasetten tamamen uzak veya habersiz olduğu “pasif apolitizm”den çok, bölünmelerden, siyasal şiddetten ve de içine kapanmadan kaçmak için bir yaşam taktiği olarak “aktif apolitizm” kullanılmaktadır.6 Her ne kadar siyasetin tanımı genişletildiğinde, sadece geleneksel siyasetin kurumları anlaşılmadığında, bu gençlerin etkinlikleri de siyasetin kapsamı içine girse de onlar büyük çoğunlukla siyasetten uzak durduklarını belirtmektedirler. Savunuculuk faaliyeti yürüten gençlik örgütlenmelerindeki gençler için bile geleneksel siyaset olumsuz anlamlar içermektedir. Bir yandan geleneksel siyaset olumsuzlansa da diğer yandan yönetimde söz sahibi olmak, paydaş olmak gibi kavramlar özellikle bazı örgütlenmelerce yüceltilmektedir. Bir anlamda ingilizcede olan politics ve policy ayrımı yapılmakta politics olumsuzlanırken policy yüceltilmektedir. Gülgün Küçükören (2010), Toplum Gönüllüleri Vakfı (TOG) örneği üzerine odaklanan yüksek lisans tezinde bunu sadece gençlerin kendilerinin değil aynı zamanda örgütlenmelerin de bir taktiği olduğunu belirtmektedir. TOG örgütlenmesi açık bir şekilde siyaset ve politika ayrımı yapmakta; siyaset (politics) değil politika (policy) yaptıklarını belirtmektedir. Yapılan bu ayrımlar ve siyasal duruş pek çok araştırmacının sivil toplum kuruluşlar mantığı ile neoliberalizm arasındaki sıkı bağı 5

Strateji ile taktiği birbirinden ayıran Michel de Certeau, stratejiyi güçlünün belirlendiğini, güçlünün stratejisinin karşısında ise zayıf olanın da belirli taktikleri olduğunun altını çizer. Taktik, Certeau’ya göre zayıfların sanatıdır. 6 Gençlerin apolitik duruşu ve pasif apolitizm ile aktif apolitizm üzerine ayrıntılı bir tartışma için bkz. Lüküslü, 2009a.

kurmasına neden olmaktadır (İpek Can, 2007; Küçükören, 2010). Hiç kuşkusuz bu konu üzerinde daha ayrıntılı durulmalıdır. Belki de bu ayrımları yapmak yerine siyasetin anlamının genişletilmesi ya da siyasetin tanımının yeniden yapılmasına çaba gösterilmesi daha yapıcı olacaktır. c) Gençlik alanında aktif olan gençlerin iş yapma/yapabilme sanatı: Gerekli (zoraki) konformizm Araştırmanın bulgularından bir başkası ise aktif olmayan, kendisini siyasetin ve sivil alanın dışında tanımlayan gençlerle yapılan görüşmelerde varlığını gözlemlenen gerekli (zoraki) konformizmin (Lüküslü, 2009a) gençlik alanında aktif olan gençlerde de görülmesidir. “Gençlerin başlarının çaresine bakma sanatı” (Lüküslü, 2009a: 189-194), yaşam “taktiği” (de Certeau, 1990) olarak ortaya çıkan zoraki konformizm, gençlik alanında aktif olan gençler tarafından da bir “iş yapma/yapabilme sanatı” olarak kullanılmaktadır. Gerekli (zoraki) konformizm kavramında gençler bir çeşit nevrozla beraber yaşarlar toplumun kurallarına kendilerine dayatılana karşı savaşamayacaklarını ya da savaşsalar da kazanamayacaklarını düşündüklerinden ilk bakışta kurallara uyuyormuş gibi gözükürler, konformist davranırlar. Oysa ki konformist davranırken uyumlu davrandıkları “oyunun kurallarına” gerçekten inanmazlar ve bunlara uymamak, bir şekilde yan çizebilmek için isyan etmek yerine sürekli olarak çeşitli taktikler keşfederler (Lüküslü, 2009a: 193). Farklı odak grup toplantılarında gençlik alanında aktif gençler tarafından sayısız gerekli (zoraki) konformizm örnekleri verilmiş ve de gerekli (zoraki) konformizm birbirinden farklı deyim ve sözlerle örneklendirilmiştir: - nabza göre şerbet vermek (İstanbul Odak 1 ve Adana Odak 2) - alavere dalavere (Adana Odak 2) - ayıya dayı demek (Samsun Odak 1) - huyuna gitmek (Samsun Odak 1) - yerine göre politik davranmak (Samsun Odak 2) - karşılıklı olarak birbirini kandırmak (Diyarbakır Odak3) - kendini bukalemun gibi hissetmek (Adana Odak 1) Aslında tüm bu sözler gerekli (zoraki) konformist davranışları çok iyi açıklar niteliktedir: karşılarında savaşamayacakları, savaşsalar bile sonunda kaybedeceklerini düşündükleri durumlarda hedeflerinden vazgeçmek yerine ilk başta kurallara uyumluymuş gibi davranarak konformist davranış içine girmektedirler ve bu davranış tarzlarını ise kimi zaman nabza şerbet vermek, kimi zaman alavere dalavere, kimi zaman ayıya dayı demek, huyuna gitmek, yerine göre politik davranmak ya da karşılıklı olarak birbirini kandırmak olarak tanımlamakta ve bunun sonucunda kendilerini şekilden şekle giren bukalemun gibi hissettiklerini belirtmektedirler. Gerekli (zoraki) konformizm, gençlik alanında aktif olan gençlerin eğer etkinlikler yapmak istiyorlarsa muhattap oldukları mercilerle sorun yaşamak istemiyorlarsa geliştirmek zorunda kaldıkları/ kalabildikleri bir taktik olarak karşımıza çıkmaktadır. Muhattap olunan merciler aile ya da okul yönetimi olabildiği gibi sponsorluk ya da finansman istenen bir şirket ya da esnaf ya da belediye veya valilikte 25

olabiliyor, anlatılan hikayeler çeşitlenebiliyor ancak gerekli (zoraki) konformist tavır baki kalıyor. Daha önce de belirtildiği gibi aslında bu tavır, sadece gençlik alanında aktif olan gençler arasında değil genel olarak bu kuşağın özelliklerinden bir tanesi olarak karşımıza çıkıyor. Ancak gençlik alanında aktif olan gençlerde bu bir yaşam pratiği olduğu gibi iş yapma/yapabilme taktiği haline de dönüşmektedir. Bu konuda odak grup toplantılarında birbirinden çok farklı çeşitli örnekler verilmiştir. Bu örneklerden Adana’da yaptığımız odak grup toplantısında iki genç katılımcının paylaştıkları konunun daha net anlaşılmasını sağlayacaktır. Üniversite öğrencisi, bir derneğin başkanlığını yapan genç kadın katılımcı kendisini bukalemun gibi hissettiğini açıklarken, erkek katılımcı bunu sivil toplumda öğrenmiş olduğunu belirtmektedir: -[…] şimdi genel bazda zaten imkan kısıtlı olduğu için kurumlar ya hibelere başvurur hani der ki bir çalışma yapayım ki ben de gerçekten kayda değer birşey çıkarayım ama bunun içinde benim paraya ihtiyacım var ya da işte spornsorluklara gidiyoruz. Hani Adana’da yeterince şu ki hani bu tarz insanları bulabiliyosunuz. İşte fabrikalar var bir sürü, fabrikalara gidebiliyorsunuz herhangi bir çalışma yapacağınızda ya da basınla ilgili yerlere gitmeniz bulmanız kolay oluyor ki yardımcı da oluyolar. Şöyle bir durum var genelde olan bir sıkıntı gençle birleştiğinde hani hem genelde olan bir sıkıntı hem de genç karşınızdaki kişi sizi dinlerken biraz daha “ah canım demek öyle mi bir şey yapmak istiyorsun” hani böyle bakıyolar sanki karşında bizde hiç bir bıcır çocuklar bişeyler yapmaya çalışıyor. - (gülümseyerek) Her an makas almaya hazırlar. -Bu çok kırıcı oluyor bizim açımızdan kırıcı ama ben sonra bunu farkettim ki bunu şeye de çevirebiliriz hani eğer onlar öyle yapıyorsa biz de böyle yapıyoruz yani çok özür diliyorum ama yollar bu şekilde oluyor ne yazık ki şimdi bize açtıkları kapı bu hani şikayet ediyoruz tamam ama ihtiyacımız var, ne yapıyoruz o zaman gidiyoruz işte biz gençler çok iyiyiz çok işte çalışıyoruz yapıyoruz ve sizinle beraber yapmak istiyoruz gibisinden böyle hani bizi de bazen kırıcı yöntemlere gidiyoruz. Bu bizim biraz da şeyi de değiştiriyor, şekil değiştirebilen bi yapıya sokuyor bizi yani gençleri. Bu bütün hayatımızda oluyor: aile hayatında oluyor, işte genel okul hayatında oluyor, ya da derneksel bazda oluyor. Çok kapalı bir örnek vericem. Bir belediye,yok iki belediyeden bahsedelim işte belediyenin biri de bir işte fikri savunuyor diyelim ki diğer belediye tam bir zıt bir fikri savunuyor ama bizim çalışmamızda ikisine de ihtiyacımız var. Şimdi bir belediyeye gidiyoruz A fikri diyelim ki hiç alakamız yok işte gidiyoruz haklısınız kesinlikle böyle işte olmalı gibisinden ya bu çalışmada yardımcı olabilmesi açısından birazda onları tavlamaya gidiyoruz hani kaba tabirler… -Öyle olması gerekiyor hatta bu bir yerlerle görüştüğün zaman iş yaptığı belediyecilerle kendin gibi olamıyosun, burda konuştuğun gibi konuşamıyosun onlarla. Gidiyosun ya sizsiniz tamam ha şudur tavlamaya çalışıyoruz dediğin gibi anca öyle oluyor biraz okşamak gerekiyo ondan sonra… -Hani genel olarak sadece işte orda bitmiyor, aileni tavlıyosun işle ilgili kısımları okuldaki hocalarını ve bariz örneklerimiz var bizim hani bu konuda bilirsiniz ben çok özür diliyorum ama bu konuda ama gerçek olan bir şey ne yazık ki kendimi bukalemun gibi hissediyorum bir genç olarak hani şekilden şekle girebilen isteğe göre kendini değiştirebilen ama dediğini koparabiliyorsun doğru bir yoldaysa gerekli olan bir bukalemun yani hani çok kaba bir şe yoluyor ama… -Tam da onu burda öğrendim.

4) Gençleri ve gençlik örgütlenmelerini yatay kesen bazı konular: genç olmak, ekonomik sorunlar, toplumsal cinsiyet, büyük kent-küçük kent ayrımı ve bölgesel farklılıklar

Araştırma bulgularına ayrılan bu son bölümde, tüm farklı deneyimler yaşayan gençleri ortak bir noktada birleştiren “gençlik” olgusunun tüm bu heterojenliğe rağmen var olduğunun altını çizmek gerekir. Örneğin, Ankara’da gerçekleştirdiğimiz ikinci odak grup toplantısında bizimle beraber gençlerin sorunları konusuna kafa yoran üniversite öğrencisi iki genç kadın katılımcı tüm farklı kimliklerden gençlerin tüm farklılıklara rağmen genç olma ortak paydasında birleştiklerini belirtmişlerdir: -Daha önce de biraz bahsetmeye çalıştım ama gençken yetişkin bir birey olabilecekmişiz gibi kararlarımızın değer görmüyor olmasından sıkıntı duyduğumuzu düşünüyorum hepimizin. Bunu söylemeye çalışmıştım aslında. Şöyle ki, benim sadece genç kimliğim yok, kadın kimliğim var, öğrenci kimliğim var, her türlü kimliğim var da genç olarak bunların hepsinde sıkıntı yaşıyorum. Yani erkek genç olarak askerlikten sıkıntı yaşıyorum, kadın genç olarak toplumsal baskıdan sıkıntı yaşıyorum, öğrenci genç olarak eğitim sisteminden sıkıntı yaşıyorum. Zaten genç dediğin zaman, o yüzden sistem diyorum zaten, sıkıntı yaşamadığım hiçbir şey yok genç olarak özellikle. Siyasal mekanizmaya girmekte sıkıntı yaşıyorum, herşeyde yaşıyorum yani. Ortak paydada bunun pek çok genç için geçerli olduğunu düşünüyorum. - Gay-lezbiyen olmaktan sıkıntı yaşıyorum, herşeyden sıkıntı yaşıyorum. Yani sadece sıkıntı yaşıyor olmak bunun ben de farkındayım. Sorun aslında şu yani, ben de kadın olarak sıkıntı yaşıyorum, aynı zamanda genç olarak da sıkıntı yaşıyorum ama mesela şöyle bir noktası var ya hani genç kadın olarak yaşadığın sıkıntı yetişkin kadın olarak yaşadığın sıkıntıdan birazcık daha farklı. Mesela güvenlik önlemleri alırken otobüse binerken sırt çantanı şuraya kadar iniyor olması, hani yetişkin bir kadın çantasını oraya kadar indirmiyor, çünkü sırt çantası da kullanmıyor aslında. İşte genç kadın olarak başka birşeyden etkilendiğini gösteren bir nokta var ya da işte genç bir erkeğin başka birşeyden etkilendiği, yani sadece genç olduğu için ortak bir paydası yok mu, mesela işte yurtlarda kalan insanların ortak bir paydası yok mu, çektikleri başka bir sıkıntı yok mu? - İşte ortak paydanın genç olmak olduğunu düşünüyorum.

Genç kadın katılımcının bu sözleri aslında genç olma ortak paydası dışında toplumsal cinsiyet konusu açısından da oldukça önemlidir. Gerçekleştirilen odak grup toplantılarında katılım konusunda genç kadınların dezavantajları sık sık dile getirilmiştir. Ayrıca kullanılan dilden, dile getirilenlere kadar toplumsal cinsiyet üzerine eğitim almış ve konuya duyarlı olanlar net olarak fark edilebilmektedir. Hatta bu kimi zaman, “genç kadın” mı “bayan” mı “kız” kelimesi mi kullanılacak derken katılımcılar arasında küçük gerginliklere dahi sebep olabilmiştir. Toplumsal cinsiyet üzerinden örgütlenmenin zorluğu (özellikle de üniversitede) belirli örnekler ve deneyimler üzerinden anlatılmıştır. Örneğin Ankara’da bir üniversite yönetiminin “kadın çalışmaları kulübü” çabalarını “üniversitemizde kadın yoktur, kız vardır” düşüncesiyle red ettiği belirtilmiştir. Ayrıca toplumsal cinsiyete duyarlı olduğunu belirten sivil toplum kuruluşlarında dahi belirli kalıpların kırılmasının zorluğundan sıkça bahsedilmiştir. Türkiye’de yapılan niceliksel araştırmalarda toplumsal cinsiyetin hassas bir konu olduğu gözlemlenmektedir. Özellikle kadının toplumdaki yeri ya da LGBTT bireyler konuları konusunda anketlere verilen yanıtlar bu konunun gençlik üzerinden çok daha ayrıntılı analizlere ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. Bu açıdan, toplumsal cinsiyet tüm gençleri ve de gençlik örgütlenmelerini yatay kesen bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca belirtmek gerekir ki, gençler ekonomik sıkıntılar, işsizlik gibi can yakıcı sorunlar konusunda da ortak noktalar paylaşmaktadırlar. Diyarbakır’da gerçekleştirilen üçüncü odak grup toplantısında örneğin Diyarbakır’da genç olmak üzerine konuşulan, bölgesel eşitsizliklerden dem vurulan uzun bir odak grubunun ardından “son olarak ne söylemek 27

istersiniz, konuşmadığımız, önemli bulduğunuz bir sorun var mı?” sorusuna bir genç erkek katılımcı işsizlik gibi ortak sorunlardan bahsetmediklerini, halbuki işsizliğin coğrafi farklılık gözetmeksizin tüm gençlerin bir sorunu olduğunu şu sözlerle belirtmiştir: -[…]Siz de konuşmuşsunuzdur büyük ihtimalle ortak noktalar şeye hiç girmedik gençlik işsiz kalmasın şudur budur..Bütün Türkiye üniversitesindeki herkesin bu herkesin sorunudur ya bir Kürt çocuğunun bir Türk çocuğunun, bir Alevi’nin. Baykal’ın oğlunun bile bu sorunu var ya düşün ondan sonra. Herkesin. Bunlar temel sorunlarıdır.

Benzer bir şekilde Adana’da gerçekleştirilen ikinci odak grup toplantısında gençlerin birincil ihtiyaçları olduğunun ve gençlerin katılımını sağlayabilmek için öncelikle bu birincil ihtiyaçların karşılanması gerektiğinin altı çizilmiştir: -Bir de şöyle var, hani şu ihtiyaçlar tekrar girmek istiyorum. Gençlerden bir şeyler yapması bekleniliyor. Yapmadıkları zaman işte geleceğiniz ne olacak falan filan, atıp tutması çok güzel oluyor da bizim birincil ihtiyaçlarımız var. Bunlar karşılanmadığı sürece siz bizden daha yüksek bir şeyler bekleyemezsiniz. Araştırmacı: Hııım. -Dediğimiz gibi bu yurt meselesi ayarlanmadığı sürece bizim hala karşımıza maddi sorunlar çıkarıldığı sürece gençlerden beklenen şeyler de öyle uçuk kaçık bir şeyler olmuyor. Birazcık ayaklarımızı yere basıp düşünüyoruz çünkü. Hani biz de uçmuş vaziyette değiliz. Tamam, genciz hızlı yaşarız falan ama hani bizim de belli bir mantığımız var. Biz de geleceği düşünüyoruz ve sınırlılıklarımızdan dolayı bizim de kapasitemiz sınırlı kalıyor. -Tamamen çıkmıyor ortaya maalesef. -Tabii ki, öncelikle biri, birincil ihtiyaçlar, hep bundan bahsediyoruz. -Birincil ihtiyaçlar giderilmedikçe daha üstün şeyler bekleyemezsiniz siz karşınızdan.

Tüm bu söylenilenleri teyit edercesine Van’da ve İzmir’de gerçekleşen odak grup toplantılarında gençlerin ekonomik sorunlarından bahsedilmiştir. Van odak grubuna katılan yeni mezun bir genç erkek katılımcı üniversite döneminin makarna yiyerek geçiğini belirtirken İzmir’de üniversite kulüpleri ve ÖTK’larda aktif olan gençlerle yaptığımız odak grup toplantısında bir erkek katılımcı özellikle ailesinden ayrı yaşayan (özellikle erkek) üniversite öğrencilerinin sorununun “makarnayla çorba problemi” olarak özetlenebileceğini belirtmiştir. -Yani çünkü hakikaten yani üniversiteye giriyorsun ayrı problem. Yani çok zengin aile çocukları değiliz. Öğrenciyken çok sıkıntı çektik. Yani ben üniversite mezunuyum. Biz bile parasız kalıyoruz. Yani ben daha önceden mezunum. Hatta ben bütün sezonu makarna yiyerek geçti. Öyle ya adamın öğrenciyken cebinde parası yok ya.. (Van Odak Grup 2’den üniversiteden yeni mezun bir erkek katılımcının ifadeleri -Şimdi kayıtlara geçsin istiyorum. Sorun makarnayla hazır çorba problemidir. Yani gençlerle ilgili sorun hazır çorba ve makarna problemidir. Yani bunun üzerine konuşursak hepsi bundan çıkıyor. Yani çünkü şöyle. Şöyle yani. Şimdi bir üniversite öğrencisinin evine gittiğin zaman dolabı açtığınız zaman makarna ve çorbadan başka bir şey bulamıyorsun. O adama aylık 500 milyon da verseniz 1 milyar da verseniz orada yani toplamda kendi yapabileceği makarnayla çorbadan başka bir şey çıkmıyor ortaya. Dolayısıyla bütün mesele buradan kaynaklanıyor. Bunun üzerine. Bu geçirilirse kayıtlara, bunu söylerseniz çok iyi olur yani. Meselenin tamamı bununla alakalı. -Ben anlayamadım. Yapmasını mı bilmiyor yapamıyor parası mı? -Parasını versen de yapamaz. Ben sana 1 milyar bana yine makarna yapıyorsun dün yemek yapmış, makarna pilav yapmış yani. Hem makarna hem pilav yapmış. Makarna var, bir tencereyi açtım pilav

var. Parayla ne alakası var bu işin. O yüzden toplamda şeylerin de bu toplulukların da parayla alakalı bir şey yok yani. Adama parayı da versen onu yapar, parayı vermesen de başka bir şey yapar yani. (İzmir Odak Grup 2’den iki erkek katılımcının ifadeleri)

Aslında özellikle İzmir’deki odak grup toplantısının katılımcısının “makarna hazır çorba sorunu” olarak tanımladığı bu sorun, çok genelleştirildiğinde sadece ailesinden ayrı yaşayan erkek üniversite öğrencileri için değil Türkiye’de yaşayan gençlerin sorunlarını da özetlemektedir: kimi zaman ekonomik sorunlardan veya erkek öğrencilerin genelde sosyalizasyon süreçlerinde yemek yapma alışkanlıkları ve becerilerini geliştirmemiş olmaları gibi kısıtlardan belirli seçeneklerle sınırlı kalmak ve bu ekonomik sıkıntı veya kısıtlama ortadan kalktığında bile farklı alternatifler üretmede sıkıntı çekmek yani bir başka deyişle para bulduğunda aynı anda “hem pilav hem makarna” yapmak dışında bir alternatifi düşünmekte dahi zorluk çekmesidir. Bu açıdan başarılı bir gençlik politikası çerçevesinde, “gençlerin ellerinde imkan var, isterlerse bir şeyler yapabilirler/katılabilirler ama kendileri yapmıyor/ katılmıyor” ya da “işte size ekonomik kaynak, istediğinizi yapabilirsiniz”den ziyade gençlere farklı yelpazelerden seçeneklerin/ alternatiflerin varlığının farkındalığının yaratılması ve bu alternatifleri yaratabilmek için gençlerin kendi bilgi ve becerilerini geliştirecekleri ortamlar yaratmanın öneminin altının çizilmesi gerekir. Odak grup toplantılarında sık sık bahsedilen bir başka konu ise büyük kent- küçük kent ayrımıdır. Büyük kentler, gençlere daha fazla olanak sunan, daha genç dostu kentler olarak anlatılarda yerini alırken, küçük kent genelde geleneğin daha etkili olduğu, gencin rahat hareket edemediği, yapabileceklerinin kısıtlı olduğu, imkanlarının sınırlı olduğu mekanlar olarak tanımlanmaktadır. Özellikle belirtmek gerekir ki, küçük kentlerde yaşayan gençler, kendi genç olma hallerini büyük kentlerde yaşayanlarla karşılaştırdıklarını kendilerini dezavantajlı olarak görmektedirler. Gençliği homojen olarak görmek yerine, pek çok farklı kategorinin yanında büyük şehir ve küçük şehir ayrımı yapmanın da analizleri derinleştireceği gözlemlenmiştir. Büyük kent- küçük kent ayrımına paralel olarak, odak grup toplantılarında sık sık bölgesel farklılıklara da gönderme yapılmıştır. Özellikle 3 ilde (Adana, Diyarbakır ve Van) yapılan odak grup toplantılarında ülkenin batısının bu illere karşı önyargılı davrandığından bahsedilmiş, bir oryantalist (her ne kadar kullanılan kelime “oryantalist” olmasa da) bakış açısı ile karşı karşıya kaldıklarından yakınmışlardır. Her üç ilde de medyada illerinin yanlış ve yanlı tanıtıldığından yakınılmış ve bir korku salınmış olduğundan bahsedilmiştir. Diyarbakır’da yaptığımız ilk odak grubuna katılan bir erkek katılımcının sözlerinden ve Van’da gerçekleştirilen ikinci odak grup toplantısında gençler arasında geçen muhabbetten yapılan uzun bir alıntı bir katılımcının deyimiyle “Malatya’nın ötesinde [doğusunda]” yaşayan gençlerin “Malatya’nın diğer ötesinde [batısında]” yaşayan gençlere kendilerini anlatma çabasını ve yaşanılanların trajikomik tarafını göstermek açısından yararlı olacaktır: Diyarbakır dediğiniz zaman kimse Diyarbakır’ın gençliğinin sorunlarını dinlemez. Herkes der ‘Diyarbakır’da sorun var!’ ama Diyarbakır dediğin an birinci derecede siyaset gelir. Siyaset de ne olduğunu anlatmama gerek yok. Sağolsun basın da Diyarbakır’ın arka kısımlarını verdiği için hep kötü yanına denk gelinir. Biz bir kongre düzenledik Diyarbakır’da. Arkadaşlar kusura bakmasın biraz uzatacağım, Türkiye Felsefe Birliği Konseyini Diyarbakır’da gerçekleştiriyoruz ne rektör ne

bölüm başkanımız ne hocamız hiç kimse bize inanmıyor. Ciddiyim böyle bir şey yapamazsınız diyor. Çoğu üniversiteden de şunu aldık, üniversite hocaları öğrencilerine söylüyor ‘Diyarbakır’a gitmeyin, orası tehlikenin merkezidir. ne işiniz var’. Diyarbakır’da Ofis’e [Diyarbakır merkeze] gittiniz mi bilmiyorum ama herkesin elinde keleş kim kime sıkıyor belli değil. Öyle tanınıyorum. Ciddiyim basın bunu anlatıyor. Bizim çocukları getirdim buraya. Gezdiriyoruz işte. Kongre bitti. bunları gönderiyoruz. Hani silahlar nerede diyorlar. Anlatılanla buradaki Diyarbakır bir değil. Özellikle benim temel amacım bu önyargıları kırmak olmuştur. Başarılı olduğuma da inanıyorum. (Van’da ilk odak toplantısından bir erkek katılımcının sözleri) -Çünkü ben bir yerde Ankara’ya gittiğim zaman bir arkadaşıma misafir olmuştum. Hani ablasıyla sohbet etme imkanımız olmuştu. Ablası bana şey sormuştu nerelisin? Ben dedim ki Vanlıyım, işte Kürdüm. O da bana soru soruyor ‘Terörist misin?’ Yani şu soru gerçekten hiçbir bilgi, bilgiye sahip olmadığını orda gösterdi bana. Ben de ne yaptım? Sabaha kadar oturup kendi kültürümü, kendi doğrumu, kendi milletimi onlara anlatmaya çalıştım. Ya Van’da bir kafeteryanın olduğunu bile bilmeyenler var. -Kot pantolon giyebiliyor musunuz diye sordular bana ya. -İnternet falan var ya. -Bana kot pantalonu sordular. -Van nereye bağlıdır dedi biri ya! -Havaalanı var mı orda dedi ki neyle gidiyorsun? Dedim ki havaalanına gidicem uçakla gidicem. Ha orda havaalanı var mı? Gerçekten Van o kadar gelişti mi? Ya Van hakkında hiçbir bilgileri yok. Gerçekten yok… […] -Şey var mesela bizim gittiğimiz her yerde, özellikle ama özellikle Malatya’nın biraz ötesine geçiyorsak kendimizi anlatmak gibi bir derdimiz var. Böyle nerden oluyor nasıl oluyor hiç bilmiyorum ama hani böyle havadan sudan, işte kızdan falan konuşurken bir bakıyorum böyle ya,a ‘aslında bak arkadaşım Kürt halkı’ falan diye böyle hani bir anda ulan buraya nasıl geldik? Hangi ara geldik? Niye bunları konuşuyoruz diye hani ama her tarafta var. İstanbul daki Kürtlerde de var buraya gelen emin ol. İki kadın sizi birkaç arkadaşımla tanıştırayım mesela bir kafede oturalım. İstanbul’dan geldin ya İstanbul’dan geldiğini söyle hemen böyle Kürt halk mücadelesi diye muhabbetler döner. Yani çünkü insanların şeyi var yani bir yanlış anlaşılma olurun farkındayız ve bunu düzeltmek gibi bir derdimiz var. Ama bunu düzeltirken de aslında bir taraftan da çok haklı bir mücadele içinde olduğumuzu anlatmak gibi bir dert var. Yani böyle kendimizi anlatma herkes de soruyor. Yani mesela ben şeyde Taksim’de […] diye bir yer var. […] Böyle bir tane İzmirli bir kızla arkadaşımın sevgilisi işte 1 Aralık Dünya AIDS günü işte birkaç arkadaşla çıkmışım, içiyoruz. Kız geldi tanıştık. Sen hiç Kürtlere benzemiyorsun dedi. Ben Kürtler neye benziyor dedim. Kuyrukları olduğunu mu zannediyorsun diye böyle kıçımı dönmüştüm kıza bak benim kuyruğum yok. Ben Kürdüm ve kuyruğum yok diye hani anlatmıştım. Her yerde böyle kendimizi anlatma ya, ‘Aa bak arkadaşım ben de senin gibiyim, etten kandan oluşuyorum hücrelerim var işte ölüyom ben de toprak oluyom’ falan. Hani o döngüden söz ediyorsunuz. Ama her yerde aynı kaygı var hani her gittiğimiz yerde özüm… -[…]. Her yerde bunu anlatmaktan inatla ben şey diyorum bir yere gittiğimde. Sabredicem bu kez konuşmıycam ama bir bakıyorum böyle ikinci bira ya da beşinci biradan sonra anlatmaya başlıyorsun. ----O kadar bilgisizler ki insan konuşmadan edemiyor. […] ---Onu yaptık burada ....................olarak yaptık. Dönemsel yaz projelerimiz vardı bizim yani biz ulusalı başlattık. Sonra bir uluslararasımsı bir şey oldu. Yani iki,üç il gelmişti. Sonra ondan sonra uluslararasına döndü hikaye de ilk bir Doğu Beyazıt’a Van turu olarak yaptık onu. Ondan sonra o devam etti zaten sürdürülebilir bir durum haline geldi. Sonra Van’da da yapalım oldu. Bir gençlik il merkezimiz vardı. […] - Neyse işte orada yazın doğudan batıdan her yerden böyle işte gençler geliyorlardı. İlk geldikleri günü hep ben not ederdim. Hani niye geldin? Niye doğuya gelme kararı verdin falan. Çok ilginçti mesela havai fişek gece oturuyoruz böyle havai fişekler patlamaya başladı. Herkesin yüzünde korku gördüm. Çat gittim şartelleri kapattım. Pislik yapıyorum aslında şaka yapıcam. Şartelleri

kapatıp arkadaşlar yere yatın diye böyle herkes ağlayanlar, titreyenler Ne zaman bitecek bu cehennem falan biz de durmuşuz dışarıda havai fişekleri seyrediyoruz iki arkadaş. Araştırmacı: Bak şimdi! -Ama korku var yani. -Havai fişek patladığında ben de korkuyorum biliyor musun? - Sonra çıktık arkadaşlar şaka yapıyoruz gelin dedik havai fişek izleyin falan yani geyik yaptık. Zaten bununla geliyor kişi yani onun o reaksiyonu vermesi şeyi gösteriyor. Onun buradaki yaşam yaşamadaki buraya nasıl baktığının da bir göstergesi aslında. -İşte asıl terörizm odur aslında yani. -Bizim yaptığımız şaka mı? -Yani sürekli bomba patlayacakmış hissi vermektir. (Bir arada konuşmalar) (Van’da gerçekleştirilen 2. odak grup toplantısında edilen sözler)

Sonuç olarak, gençlik üzerine yapılan analizlerin bölgesel farklılıklara da yoğunlaşması, farklı bölgelerden gençler hakkında akademik araştırmalar yapılması Türkiye’de gençlik konusunun daha derinlikli bir şekilde anlaşılmasını sağlayacaktır. Sonuç yerine: Araştırmaya yönelik bir eleştiri: Katılmamanın mantığı ve işlevi üzerine… 7 farklı ilde toplam 20 odak grup toplantısı üzerine dayananan bu araştırmanın amacının, yönteminin ve bulgularının anlatılmaya çalışıldığı raporu sonlandırırken yine saha sırasında bazı gençlerin araştırmanın hareket noktasına getirdiği eleştirileri ve kendi bakış açılarını anlattıkları uzun alıntıları kullanmak yararlı olacaktır. Araştırma temel bir noktadan, gençlik politikaları göstergeleri oluşturmaya yönelik olarak gençlerin sorunları, ihtiyaçları, istekleri ve önerileri üzerine odaklanmakta ve de odak grup toplantılarının ana gündem maddelerinden bir tanesini gençlerin katılımı, katılımın, gençlerin örgütlüğü önündeki engellerin nasıl aşılabileceği gibi maddeler oluşturmaktadır. Oysa ki İstanbul’dan sonra ilk gittiğimiz ilde, İzmir’de gerçekleştirdiğimiz ikinci odak grup toplantısında özellikle farklı düşünce kulüpleri ya da inisiyatifler çerçevesinde aktif olan gençler tarafından araştırmanın temel hareket noktalarının tekrardan düşünülmesi gerektiği ve aslında odak grup toplantılarda alınan önerilerin sadece “yama” niteliğinde olacağı, sorunun çok daha derinlerde olduğunun unutulmaması gerektiğinin altı antikapitalist bir vurguyla önemle çizilmiştir: Ama sonuçta ben her zaman şey düşünüyorum, yani bunların hepsi aslında yamadır. Yani benim var olan sorunlara karşı günlük kazanımlarımı halledebilmem için üniversitede, mesela üniversite etrafındaki sosyal toplumda kazanımlar elde edebilmem için bir adım daha gidebilmek için yaptığım yamalardır. En fazla kıçımın biraz daha az üşümesini sağlamış olurum. Ama benim pantolonum beni mutlaka yarı yolda bırakacaktır. Ya benim orayı değiştirecek bir şey bulmam lazım ya da yamayabildiğin kadar yamayacaksın, ama bunun kendisi, dediğim gibi çok fazla bir faydası olduğunu düşünmüyorum yani.

Farklı bir vurguyla da olsa benzer şekilde profesyonel olarak gençlik alanında çalışan ve de kendini gençlik çalışanı olarak tanımlayan bir katılımcının sadece gençlik sorunlarına odaklanmak yerine bunu sadece büyük resmin bir parçası olarak görmenin daha anlamlı olacağı, gençlerin bir fanus içinde yaşamadıkları yönünde yaptığı vurgusu ve de gençlik alanı içindeki güç ilişkilerinden bahsetmesi oldukça önemlidir:

- Gençlik politikaları çok konuşuyoruz, o da artık gerçekten benim de canım sıkıldı yani, gençlik politikası gençlik politikası. Bazen şey düşünüyorum, gençlik çalışanı diye tanımlıyoruz ya kendimizi, ben gençlik çalışanını saçma bulmaya başladım. Çünkü gençleri bir kategori olarak koyup gençlerin haklarını o fanusta kazanmalarını sağlamak da bir yandan sorunlu geliyor bana. Araştırmacı: Kesinlikle. - Çünkü barınma sorun yani, eğitim sorun ama sadece gençlerin sorunları, yani o kategoriye koymak onları birazcık hani ‘bu oyuncağı alın oynayın’ demek gibi. Daha makro, daha evrensel, insan hakları, işte hak mücadelesi, kadın mücadelesi, hayvan hakları, Türkçülük, cinsiyetçilik, ayrımcılık, vb. Buradan gitmek ama genç olarak ama genç yetişkin de olabilir bir insan, hani hiç yetişkin genç diye tanımlamaya da gerek olmayabilir, insanların buradan mücadele etmesi. Zaten ben kişisel olarak da burada bulunma nedenim gençlik çalışanı olmaktan çok sivil toplum çalışanı olmakla ilgili tanımlıyorum. Bana bu gerçekten bir ‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ tadında, bir şey yaratalım da o yarattığımız şey üzerinden de bir sektör oluşsun. Çünkü o sektörleri oluşturmanın da net getirdiği bir şey vardır, sosyal bilimlerde de vardır siz daha iyi bilirsiniz, sektör birşey oluşturulur, bir alan oluşturulur, o alanda birileri akar ve o alanda herkes söz söyleyemez çünkü bu alan bizim uzmanlık alanımız gibi. Gençlik çalışması da biraz öyle bir hal almaya başladı, ben tehlikeli görüyorum bunu, yani bunun yerine daha hak işte, hatta gerçekten ayrımcılığa karşı mücadele etmek, haklar için savunuculuk yapmak ama bu gençlerle alanı yapmak da olabilir, engellilerle de olabilir ama bunu gençlik çalışmasından çok başka birşey olarak tanımlamak gerekiyor gibi geliyor. Çünkü diğer türlü gençlerin katılımı, gençlik, gençlik meclisleri, bilmem ne, vs. Gençlik meclisleri kuruluyor, sen gençlerin eline bir oyuncak veriyorsun, orada gençler kendileriyle ilgili sorunlarla, yani gençlik meclisleri kurmak yerine o varolan meclis içinde yaş potası koy birşey koy, ana akımlaştır onu yani. Yani partilerin kadın kolundan farkı yok yani, ben kadın kollarına da karşıyım mesela, çok saçma geliyor bana. Niye kadın kolları diye bir şey var ki? Sen demek kadınların bazı konuları konuşabileceğini bazılarını konuşamayacağını düşünüyorsun yani. O yüzden bizim yönetim kurulunun içinde genç aday üyeler var bir de artık ona genç yönetim kurulu da demiyoruz, konseyden gelen yönetim kurulu üyeleri diyoruz. Çünkü o zaman enç YK olunca sadece sahayla ilgili gençler ... finansla ilgili konuşamıyorlar, çünkü onlar genç finanstan anlamazlar, sponsordan da anlamazlar, devlet mevzuundan da anlamazlar ama sahayla ilgili birşey olduğunda hani ‘gençler siz ne diyorsunuz?’ ama belki yetkin senden daha çok şey söyleyebilir o konuyla ilgili. Böyle roller, iş bölümleri yapmak sakat ve o konuda ben dertliyim yani.

Tüm bu sebeplerden dolayı gençlerin sorunlarının ailelerinin sorunlarından, eğitim sisteminin sorunlarından, toplumun yaşadığı sorunlardan soyutlamamak gerekmektedir. Toplumun bir parçası olan gençler her ne kadar genç olma paydasında birleşseler ve farklı yaş gruplarına göre farklı bir yaklaşımla karşılaşmakta olsalar da toplumda yaşanılan tüm bu sorunlardan da etkilenmektedir. Araştırmanın temel hareket noktalarından olan katılımla ilgili olarak ise İzmir’de yapılan ikinci odak grup toplantısına katılan bir başka katılımcı büyük sorunlar çözülmeden yapılacak küçük çözüm önerilerinin ancak yama olacağı fikrine katıldığını belirttikten sonra ayrıca gençlerin katılımına odaklanmak ya da gençlerin katılmamasından yakınmak yerine katılımdan tam olarak ne kastedildiğinin ya da gençlerin neye katılmasının istendiğine açıklık getirilmesi gerektiğinin ve aslında katılım denilen olgunun neye katılındığına göre “tehlikeli” bir hal alabildiğinin (yine anti-kapitalist bir vurguyla) altını çizmiştir: Şey, katılım noktasına geldiğimizde en korktuğum yer aslında. En korktuğum şey benim, katılım. Siz de hani, nasıl katılım, çok korkunç bir şey yani. Çünkü başarılı bir şey katılım. İnsanları kattığınız zaman başarılı oluyor. Örneğin, piyasada işte, toplam para değeri sisteminde işçilerin katılımını öngörüyor. […] Toplamda verimlilik artıyor, üretim artıyor, kâr artıyor. Fakat bakıldığında bu işçilerin burada, fabrikadaki neye katıldığıyla ilgili bir açık, toplam kalite

yönetimi örneklerine baktığımızda işçilerin neye katıldığına bir bakmak gerekiyor. Orada ürün üretimi, sağlık koşullarıyla ilgili şeylere mi katılıyorlar, yoksa işin yalnızca katılım olması için mi, kendini ait hissettirme adına mı katılım yapılıyor? Şimdi biz de bu insanları katacağız, arkadaşları, çarkın dönmesi hani. Yani onun için söylemedim de hani bir çarkın dönmesi için mi katacağız? Yani şimdi 65 yaş üstünün katılımından bahsediyoruz, Türkiye’de Emekli-Sen kapatılıyor. Yani sonuçta bu bir katılım yolu değil midir? Katılım, siz hayata katmak istiyorsunuz, mücadeleye katmak istiyorsunuz ya da neye katmak istiyorsunuz, yaşlıların bu noktada, işte bu DİSK kurulmuştur bir şekilde, öncülük ederek kurulmuştur, zorlama kurulmuştur ayrı bir boyutu. Fakat insanlar çıkıp buraya katılmak istiyorlar ve bu katılım yolları devlet tarafından kapatılabiliyor. Aynı şekilde Genç-Sen. Biz gençlerin, öğrencilerin katılımından bahsediyoruz, katılım diyoruz. Evet, Genç-Sen bir katılım yolu değil midir? Bugün Genç-Sen’e karşı da bir kapatma davası görülüyor. Yani şimdi biz neye katacağız insanları? Çünkü biz yalana mı katacağız insanları? Çünkü ortada gazeteler, televizyon, bizim gördüklerimizin çoğu yalan. Belki hepsi yalan ve işte söylediklerimizi, siz de buraya gelin diyoruz. Bence insanların katılmaması çok normal, çünkü büyük ihtimalle yalan söylediğimizi düşünüyorlar toplantılarda. Ben de burada olmasaydım büyük ihtimalle yapılan toplantıların çoğunun yalan olduğunu düşünürdüm. Çünkü derste anlatılanın da yalan olduğunu düşünüyorum zaten. Şimdi bizim yerel yönetimler diye bir dersimiz var, işte Avrupa Birliği özerklik işi altından bir sürü şeylerden bahsediliyor, bakıyorsun, dışarı çıkıyorsun, hepsi yalan. Hiçbiri doğru değil yani. Toplam kalite yönetimi, katılım, işte katılım arttı, daha güzel dünya, hayat falan, çıkıyorsun hepsi yalan. Dolayısıyla bu yalanlara da biz hiçbir yeri katmamamız gerekiyor.

Bu katılımcının belirttikleri katılımın tanım gereği “olumlu” bir şey olarak algılanması yerine o katılımın içeriğine dikkat edilmesi gerektiği şeklinde bir eleştiri ve uyarı olarak dikkate alınmalıdır. Unutulmamalıdır ki gençlik tarihi incelendiğinde gençlerin katılımı, totaliter rejimlerin de başlıca kaygıları arasındadır ve de Hitler dönemi Almanya’sı, Mussolini İtalya’sı gibi örneklerde gençlik hem ideolojinin sembolü görevini görmüş hem de rejim tarafından gençlerin ideolojinin neferleri olarak katılımlarının sağlanması için elden gelen yapılmıştır (Malvano, 1997; Michaud, 1997). Bu açıdan katılım tanım gereği olumlu bir şey ifade etmemektedir. Batı kaynaklı gençlik araştırmaları literatüründe gençlerin katılımlarının bir sorun olarak tanımlanması 1980 sonrasına denk gelmektedir. Rys Farthing’in (2010) de belirttiği gibi gençlik alanında yazınlarda iki akım göze çarpmaktadır. Egemen akım gençlerin katılım eksikliğine vurgu yaparken bunun aynı zamanda bir demokrasi açığı yarattığını belirtirken daha eleştirel yaklaşan ikinci akım gençlerin katılmadığının söylenmesinin tam olarak gerçeği yansıtmadığını, gençlerin yeni örgütlenme şekillerini ve araçlarını kullandıklarını ve aslında aktif olduklarını (özellikle gönüllülük ve sivil toplum vurgusu yaparak) ileri sürer. Bu iki farklı bakış açısı gençlik politikası açısından iki farklı çözümle ortaya çıkmaktadır. Gençlerin katılım eksikliğinden ve bu eksikliğin bir demokrasi açığı yarattığını savunan düşünce bu açığı gidermek için gençlerin siyaseti ve hak ve yükümlülüklerini anlamaları için onları bu konuda eğitecek bir eğitim verilmesini savunurken aynı zamanda siyasetin de gençlere daha çekici gözükmeye çalışması gerektiğini savunur. Gençlerin geleneksel katılım yolları değil de sivil toplum ve gönüllülük üzerinden katılım sağladıklarını belirtenler ise gençlerin katılım projelerinin ve inisiyatiflerinin finanse edilmesini ve de gençlerin katılımını sağlamak için gerekli eğitimin verilmesini savunur. Aslında bu konu Türkiye’de gençlik çalışmaları ya da politikaları açısından incelendiğinde bu görüşlerden hiçbirinin uygulanmadığını, Türkiye’de bir gençlik politikası olmadığını belirtmek gerekir (Yentürk ve diğerleri, 2008). Ulrich Beck’in öncülüğünü yaptığı bir üçüncü bakış açısı ise katılmayan gençlerde 33

de bir aktifliğin varlığını savunur. Beck, bu kuşağı “an actively unpolitical younger generation” aktif ve siyasal olmayan bir genç kuşak olarak tanımlamakta ve bu kuşağın aktif bir şekilde siyasetin dışında kalarak bazı “zombie” kategorilerin yani ölmüş ama yaşamaya devam eden kurumları (geleneksel siyaset gibi) etkisizleştirdiklerini hatta yok ettiklerini savunur. Demet Lüküslü (2009a) ise İstanbul’da kendisini apolitik olarak tanımlayan, siyasetin dışında tanımlayan 80 gençle yaptığı derinlemesine görüşmeler sonucunda Beck’in teorisini takip ederek, 1980 sonrası genç kuşağın apolitizminin siyasi bir duruş olduğunu ve arkasında ciddi bir eleştiri taşıdığını belirtmiştir. Odak grup katılımcısının katılmak üzerine yaptığı eleştiriye geri dönersek, katılmayanların da belirli bir eleştiri ürettiklerini ve onların da katılmayarak aktif olduklarını belirtmek gerekir. Rys Farthing (2010), katılmayarak aktif olan bu gençleri “radically unpolitical young people (radikal bir şekilde apolitik olan- siyaset dışında kalan- gençler)” olarak tanımlamaktadır. Hiç kuşkusuz, her katılmayan gencin bu kategoriye katılması yanlış olur tıpkı katılmamanın bir eleştiri veya bir duruş olabileceğinin göz ardı edilmesinin yanlış olacağı gibi. Farthing (2010: 192) bu farklı gençlerin varolduğundan yola çıkılacak en iyi gençlik politikasının gençlerin katılımının çeşitliğinin anlaşılmaya çalışılması olduğunu savunmaktadır- ki bu anlama çabasında yeni gündemler, yeni alanlar ve şekillerin ve de katılmamanın derin anlamının da anlaşılması önemli olacaktır. 7 farklı ilde gerçekleştirilen 20 odak grup toplantısı her ne kadar asıl olarak gençlik alanında faaliyet gösteren farklı dernek, üniversite kulübü, gençlik meclisi veya gençlik merkezi gibi farklı mecralarda aktif olan gençler üzerine odaklanıyor olsa da Türkiye’de gençliğin bütün bir resmini ortaya çıkarmak için bu araştırmanın parçası olmayan gençlerin de analize dahil edilmesi gerekmektedir: farklı siyasi kurumlarda etkin olan gençler, cemaatsel faaliyetler içinde aktif olan gençler ve katılmayı red eden gençler. Yapılan gençlik analizi ancak o zaman gençlik alanını anlamaya daha yakın olacaktır. Ve tabii ki gençlik politikası ise ancak tüm bu grupların varlığını göz önünde bulundurarak etkili bir gençlik politikası halini alabilecektir.

Odak Grup Soruları BAŞLANGIÇ: Projenin kısa bir özeti yapılarak başlanacak.. I-Kişisel bilgiler -Yaşı -Eğitimi -Hangi kentte yaşadığı/ daha önce nerelerde yaşadığı? -Sivil toplum alanıyla tanışması nasıl oldu? -Gençlik çalışmasıyla tanışması? Nasıl girdi ilk bu alana? -Daha önce hangi alanlarda çalıştı? Ya da çalıştı mı? -Gençlerle hangi çalışmaların içinde bulundu? II. Gençler hakkında -Gençlerle çalışan biri olarak sizin düşünceleriniz/ geri bildirimleriniz çok önemli. Beraber çalıştığınız gençlerden bahsedelim biraz. -Nasıl tanımlarsınız beraber çalıştığınız gençleri? -Gençlerle çalıştığınız süre içinde nasıl farklı gençlik gruplarıyla çalışma fırsatı buldunuz? -Ulaşmakta güçlük çektiğiniz bir gençlik grubu oldu mu? -Genelde daha çok erkekler katılıyor gibi bir düşünce var. Siz katılıyor musunuz? -Genç kadınlara nasıl ulaşılabilir? -Gençlik alanında sizce hangi gençlere ulaşılıyor hangilerine ulaşılamıyor? -Ulaşılamayan diğer gruplara ne olsa ulaşılabilirdi? Nasıl ulaşılabilir? -Bu beraber çalıştığınız gençlerin ne tip ihtiyaçları var? -Yaşadıkları bu kente dair ne ihtiyaçları var örneğin? -Kadın ve erkeklerin ihtiyaçlarında bir farklılık var mı? -Bu beraber çalıştığınız gençlerin ne tip istekleri var? -Yaşadıkları bu kente dair ne istekleri var? -Kadın ve erkeklerin istekleri/taleplerinde bir farklılık var mı? -Sizce bu gençlerin daha aktif ve daha söz sahibi olmaları için ne yapılabilir? III. Gençlerin ve kendilerinin katılımı hakkında -Gençlerin katılım eksikliğinden yakınılıyor genelde. Siz bu görüşe katılıyor musunuz? -Sizin gözlemlerinize dayanarak gençlerin katılımlarını sağlamak için nasıl gençlik örgütlenmeleri olmalı sizce? -Özerklik de yakınılan konulardan. Sizin bu konuda gözlemleriniz? -Siz gençlere ulaşmak için ne tip araçlar/yöntemler kullanıyorsunuz? (teknoloji, internet, vs. kullanımı) -Gençlerin çalışmalar yapmalarını, etkinliklerde bulunmalarını yani katılmalarını neler engelliyor?

-Gençlere ulaşmak demişken ulaşım da bazen önemli bir sorun olabilir. Yaşadığınız bu kentte böyle bir sorun var mı? -Kadın/erkek arasında bir farklılık olabilir mi? -Gençlere yönelik neler yapılıyor olsaydı gençlerin katılımına destek olunmuş olurdu? -Gençlerin yapmak istedikleri etkinliklere bütçe bulmaları mümkün oluyor mu? -Nasıl bir uygulama olsaydı daha iyi olurdu? -Hangi farklı kurumlarla işbirliği yapılması faydalı olur sence? -Belediye? -Devlet kurumları? -Özel sektör? -Üniversiteler -Başka hangi kurumlar olabilir? -Gözlemlerinize dayanarak sizce gençler içinde bulundukları derneğin/örgütün/merkezin yönetimine katılabiliyor mu? -Sana kişisel olarak gençlerle çalışmak, gençlik alanında çalışmak neler kattı? -Sen katılmaya nasıl karar verdin? Senin sürecin nasıl gelişti? Seni bu alanda en çok çeken ne oldu? IV. Gençlik çalışanlarının/ gençlik alanında çalışanların ihtiyaçları, istekleri ve önerileri -Bu alanda çalışan bir kişi olarak gençlik alanında nelere ihtiyaç duyulduğunu düşünüyorsun? -Gençlik alanındaki eğitim hakkında ne düşünüyorsunuz? Eğitim olmalı mı, olmamalı mı? vs. -Sizin bir gençlik çalışanı olarak/ gençlik alanında aktif olan bir kişi olarak ne gibi istekleriniz var? Keşke şu olsaydı dediğiniz? -Sizin bu alanda çalışan kişiler olarak gördüğünüz eksiklikler/ ihtiyaçlar neler? -Size gençlik politikası oluşturmanız için fırsat verilse neleri yapmak ister neleri değiştirmek isterdiniz? Önerileriniz neler? -finansman hakkında? -gençlik politikalar hakkında? -farklı sektörler ve farklı kurumlarla işbirliği hakkında? SON OLARAK: Eklemek/ söylemek istediğin bir şeyler var mı?

Kaynakça *Tarih Vakfı (2002), STK’larda gönüllülük ve gençlik. Türkiye’de Sivil Toplum Kuruluşları Sempozyumu, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul. *Bali, R.N. (2000), “Sivil Toplum Hareketinin İki Zaafı: İşadamları ve Elitizm”, Birikim, sayı:130. *Beck, U. (2008), “Freedom’s Children”, Beck-Gernsheim, E. ve Beck, U. (2008), Individualization, Sage Publications, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore. (ilk basım 2002) *Benlisoy, Foti (2003), “Öğrenci Muhalefetinin Güncelliği”, Toplum ve Bilim, sayı: 97. *Beyazova, A. (2008), Örgütlenme Özgürlüğü Ekseninde Türkiye’de Üniversiteli Gençliğin Güncel Örgütlülük Deneyimlerine İlişkin Niteliksel Bir Analiz, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hukuk Yüksek Lisans Tezi. *Birleşmiş Millletler Kalkınma Programı (2008), Türkiye 2008 İnsani Gelişme Raporu. Türkiye’de Gençlik, Ankara. *Bora, T. ve Çağlar, S. (2002), “Modernleşme ve Batılılaşmanın Bir Taşıyıcısı Olarak Sivil Toplum Kuruluşları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce. Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yayınları, İstanbul. *Council of Europe (2003), Final Report: Experts on Youth Policy Indicators. Third and Concluding Meeting, Council of Europe, Directorate of Youth and Sport. *İpek Can, Y. (2007), “Türkiye’de Sivil Toplumu Yeniden Düşünmek: Neo-liberal Dönüşümler ve Gönüllülük”, Toplum ve Bilim, sayı:108. *Caymaz, B. (2008), “Siyasi Partilerin Gençlik Kolları”, N. Yentürk, Y. Kurtaran ve G. Nemutlu (der.), Türkiye’de Gençlik Çalışması ve Politikaları içinde, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. *de Certeau, M. (1990), L’invention du quotidien. 1. Arts de faire, Gallimard, Paris. *Denstad, Finn Yrjar (2009), Youth policy manual. How to develop a national youth strategy, Council of Europe Publishing, Strabourg. *Dubet, F. (2002), Le Déclin de l’Institution, Seuil, Paris. *Dubet, F. (2004), “La jeunesse est une épreuve”, Comprendre. Les jeunes. Revue de philosophie et de sciences sociales, sayı:5.

*European Commission (2001), White paper : A new impetus for European youth. (http://ec.europa.eu/youth/youth-policies/doc26_en.htm) *Farthing, R. (2010), “The politics of youthful antipolitics: representing the ‘issue’ of youth participation in politics”, Journal of Youth Studies, cilt:13, sayı: 2. *Keyman, F. ve İçduygu, A. (2003), “Globalization, Civil Society and Citizenship in Turkey”, Citizenship Studies, cilt 7, sayı:2. *Kurtaran, Y., Nemutlu, G. ve N. Yentürk (2008), “Gençler Hakkında, Gençlik İçin, Gençlerle”, N. Yentürk, Y. Kurtaran ve G. Nemutlu (der.), Türkiye’de Gençlik Çalışması ve Politikaları içinde, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. *Küçükören, G. (2010), Reconstituting the youth as a political category & Neoliberal reason: the case of Community Volunteers Foundation, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü yüksek lisans tezi. *Lüküslü, D. (2009a), Türkiye’de Gençlik Miti: 1980 Sonrası Türkiye Gençliği, İletişim Yayınları, İstanbul. *Lüküslü, D. (2009b), “Gençlerin Siyaset Algıları ve Deneyimleri: Yeni Bir Siyaset ve Örgütlenme Modeli Üzerine Düşünmek”, C. Boyraz (der.), Gençler Tartışıyor. Siyasete Katılım, Sorunlar ve Çözüm Önerileri içinde, Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (TÜSES) Yayınları, İstanbul. *Malvano, L. (1997), “The myth of youth in images: Italian fascism”, Levi, G. ve Schmitt, J.C. (der.), History of Young People in the West içinde, Harvard University Press, Cambridge. *Michaud, E. (1997), “Soldiers of an idea: Young people under Third Reich”, Levi, G. ve Schmitt, J.C. (der.), History of Young People in the West içinde, Harvard University Press, Cambridge. *Nemutlu, G. (2008a), “Türkiye Sivil Alanında Gençlik Çalışmasının Tarihsel Gelişimi”, N. Yentürk, Y. Kurtaran ve G. Nemutlu (der.), Türkiye’de Gençlik Çalışması ve Politikaları içinde, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. *Nemutlu, G. (2008b), “Gençlik Çalışmaları ve Gençlik Eğitmenleri”, N. Yentürk, Y. Kurtaran ve G. Nemutlu (der.), Türkiye’de Gençlik Çalışması ve Politikaları içinde, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. *Neyzi, L. (2001), “Object or Subject?” The Paradox of ‘Youth’ in Turkey”, International Journal of Middle East Studies, cilt 33, sayı: 3. (Makalenin Türkçe basımı için bkz. “Nesne ya da Özne? Türkiye’de ‘Gençliğin’ Paradoksu”, Türkiye’de Sözlü Tarih, Kimlik ve Öznellik, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.)

*Rossi, F.M. (2009), “Youth political participation: is this the end of generational cleavage?”, International Sociology, cilt: 24, sayı:4. *Şenel, G. (2009), Youth as peace-multipliers: the cases of Germany and Turkey, Sabancı Üniversitesi, Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi yüksek lisans tezi. *Tarih Vakfı (2002), STK’larda gönüllülük ve gençlik. Türkiye’de Sivil Toplum Kuruluşları Sempozyumu, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul. *Toplum Gönüllüleri Vakfı (2009), Üniversite Gençliğinin İhtiyaçları Araştırması 2009, İstanbul. *Williamson, H. (2002), Supporting young people in Europe. Principles, policy and practice, Council of Europe Publishing, Strasbourg. *Williamson, H. (2008), Supporting young people in Europe. Volume 2, Council of Europe Publishing, Strasbourg. *World Bank (2007), “Youth policy: Doing it and getting it right”, World Development Report 2007 içinde. *Yentürk, N. (2006), “Demokratik Kitle Örgütlerinden STK’lara: Konjonktürel Bir İnceleme”, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları, no:11. (http://stk.bilgi.edu.tr/siviltoplumseminer.asp) *Yerasimos, S. (der.) (2001), Türkiye’de Sivil Toplum ve Milliyetçilik, İletişim Yayınları, İstanbul.*Yılmaz, V. (2009), “Siyasi Örgütlenmelerde Genç Olmak: Kurtarmaya Giderken Yakalandıklarımız”, C. Boyraz (der.), Gençler Tartışıyor. Siyasete Katılım, Sorunlar ve Çözüm Önerileri içinde, Türkiye Sosyal Ekonomik Siyasal Araştırmalar Vakfı (TÜSES) Yayınları, İstanbul.