The Economist

Mündəricat

Dünya

2015

DÜNYA 2015

EDITOR:

Daniel Franklin MANAGING EDITOR:

Yvonne Ryan

DEPUTY EDITORS:

Adam Barnes, Leo Abruzzese EDITORIAL ASSISTANT:

Faizah Malik

COUNTRIES EDITOR:

Alasdair Ross

INDUSTRIES EDITOR:

Martin Adams

DESIGN AND ART DIRECTION:

Mike Kenny, Bailey and Kenny ART DIRECTOR:

Anita Wright CHARTS:

Michael Robinson ILLUSTRATIONS:

Steve Carroll, Kevin (“KAL”) Kallaugher, Dave Simonds PICTURE EDITOR:

Juliet Brightmore

9 Redaktordan

Liderlər 11 Qərbin narahatlığı Demokratiyanın inkişafı ilə bağlı narahatlıqlar 12 Dünyada nizamsızlıq Buna öyrəşin 16 Yol ayrıcı İqtisadi qeyri-stabillik ili 17 Vəbanın verdiyi dərslər Epidemiyaya qarşı siyasi münasibət dəyişməlidir 18 Yuxarıdan və aşağıdan parçalanma Biznes üçün gözlənilən kötək 19 Təsvirin Bölgüsü Separatçılar sıralanır 20 Qürur və qəzəb Homoseksual hüquqları bölünür 22 Meqa Karta İnternet əsri üçün Maqna Karta 23 Fantaziya siyasəti Britaniya hökuməti almalıdır 24 Təqvim 2015

Azərbaycan 2015*

RESEARCH:

Carol Howard, Jonny Williams Ingrid Esling, Patsy Dryden PHOTOGRAPHS:

ILLUSTRATIONS:

Steve Carroll. Matt Herring. Dave Simonds.

25 St James’s Street London SW1A 1HG Telephone: 020 7830 7000 E-mail: worldineditor @economist.com © 2014 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Neither this publication nor any part of it may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of The Economist Newspaper Limited.

Where opinion is expressed it is that of the authors and does not necessarily coincide with the editorial views of the publisher or The Economist.

Amerika qitəsi

27 Saymon Kleq Azərbaycanda İlk Avropa Oyunları 29 Əbülfəs Qarayev Turistlərin sevimli məkanı 30 Azad Rəhimov Gələcəyə sərmaye 31 Mikayıl Cabbarov İnnovativ təhsil sistemi 32 Ramil Usubov İslahatlar vətəndaş məmnunluğuna xidmət edir 33 İrfan Siddiq Azərbaycan 2015-ci ildə 34 ASAN Xidmət Azərbaycanın brendi – ASAN xidmət 35 Osman Cömərt Azərbaycan alovundan çıxan qığılcım 36 Vahid Mürsəliyev Azercell Telekom – Texnoloji innovasiyalara doğru 38 Yuliya Benjamini Həyatı gözəl yaşamaq insana zövq verir 40 Riçard Şirer Məsuliyyətli və milli brend!

42 Fərid Məmmədov Bakı beynəlxalq görüşlər mərkəzidir 44 Mamuka Baxtadze XXI əsrin İpək Yolu

57 Birləşmə və nəticə Koalisiya hökuməti 58 Referen-dumdan sonra Şotlandiyanı irəlidə nə gözləyir 59 İtalyan dərsləri 2015-ci il üçün səmimi məsləhət 59 Land Rover Defender, Ruhu şad olsun Öküz arabası dövrünün sonu 60 Təyyarə barədə düşüncələr Yeni London aeroportunun məkanı haqqında müzakirələr 60 İşıqları yanılı saxlamaq Britaniya faktiki olaraq qaranlıqda qalmayacaq 61 Dövlətlərarası Fransua Heysburq: Britaniya və Fransa arasındakı münasibətlər haqqında

Birləşmiş Ştatlar 63 Bütün prezidentlərin qələmləri Veto qoymaq yoxsa qoymamaq?

65 Dönüşü olmayan yol “Obamacare” proqramı davamlı olacaq 66 Diqqətli ol!

Faiz dərəcələrində asta artım

73 Süstlük Əmtəə partlayışından sonra Latın Amerikası 74 Rinqi boşaldın! Raund 1 Meksika nefti uğrunda rəqabət güclənir 75 Tam vaxtında Kanadanı başqa bir Tryudo idarə edəcək 76 Siyasi əməkdaşlıq Mişel Baçelet inkişaf haqqında

Asiya 77 İndoneziyanın yeni başlanğıcı Cokovi işlərin tamamlanması üçün mübarizə aparacaq 78 Növlərin seçimi Myanma seçkilərə hazırlaşır 79 Fəaliyyət adamı Narendra Modi öz vədlərinə əməl edə biləcəkmi?

80 Hindistanın universitet problemi Keyfiyyətsiz Kəmiyyət 81 Rəqəmlərdə təhlükəsizlik ASEAN-ın yeni iqtisadi birliyi 82 Böhrana yaxınlaşma “Abenomiks” üçün vaxt azalır 83 Avstraliya radarında Çanaqqaladan Çinə qədər 83 “Böyük Sədd” Kədəri Rif üçün qiyamət günü 84 Biznesə başlamaq Coko Vidodo İndoneziyanı yenidən qurarkən

s

*Bölüm “Georgia Today Group” redaksiyası tərəfindən hazırlanıb – “The World in 2015”-in eksklüziv lisenziyaçısı

47 Ayıyla yaşamaq Avropanın Rusiya ilə bağlı planları 48 Brüssel dosyası Aİ-nin yeni komandası üçün testlər 49 Fransanın siyasi marafonu Və onun İqtisadi islahatlar üçün gecikmiş reaksiyası 50 İtaliya olduğu kimi Ölkənin uğurları və çətinlikləri nümayiş etdirilərək 50 Güc Cəfəngiyyata qarşı Almanların siyasi arenada rolu haqqında debatları 51 Və sən də Berlin? Əmlak partlayışı 52 İtaliya planı Matteo Renzi: İnkişafın əldə olunması haqqında

67 Evdən ayrılma zamanı Övladlarınız evi, əvvəl-axır, tərk edəcəklər 67 Geyinmək üçün uyğun bütün texnologiyalar Silikon Vadisi fizikiləşir…

68 Havaya qeyrisabit qalxış Pilotsuz təyyarələr uçuşa hazırlaşır 69 Geriyə dönüş Yan Bremmer: Xarici siyasət yeridən prezidənt üçün imkanlar haqqında

Britaniya

EDITORIAL ASSISTANCE:

© Alamy. © PA/Press Association Images. © General Motors. © Getty Images. © Musée de Louvre/RMN/ Angèle Dequier. © The Picture Desk/Art Archive. © Reuters.

Rex Features/©Columbia Pictures/Everett Collection.

Siemens NX. Agus Suparto.

Courtesy of Victoria & Albert Museum, London.

Avropa

5

Mündəricat

6 Çin

85 Daha çox əzələ Yavaş artım,lakin artan güc 86 Daha yaxşı xidmət üçün aclıq Orta Krallıq Sehrli Krallıq ilə görüşür.

87 Rəqəmıərə Nəzər Aşağı artım hədəfi üçün hazırlaşın

Orta Şərq və Afrika 88 Cihad dövləti Ərəb dövlətlərinin parçalanması ardından Qərb müdaxiləsi 89 Kürdsayağı hesablama Çoxtərəfli tənlik

DÜNYA 2015 97 Dünya Kubokları üçlüyü Kriket, reqbi və qadınlararası futbol 98 Millətçilik qayıdır Beynəlxalq əməkdaşlıq üçün pis xəbər 99 Böyük ümidlər Bill Qeyts yoxsulluğa qarşı tərəqqilərə nail olur 100 İlin göstəriciləri Dəyişən dünyanın xəritələnməsi 102 Dünya artıq yeni quruluş alıb Əhali piramidasının sonu

Dünya rəqəmlərlə 103 81 ölkə üzrə proqnozlar 112 14 sənaye sahəsi üzrə proqnozlar

125 Məhdudlaşdırılmış başlanğıc Faiz dərəcələrinin artacağı və artmayacağı ölkələr 126 Mükəmməl şəkildə yaradılmış Kiçik banklar bacardıqlarından çox ilə sınanacaqlar 126 Tankinq Neftin ucuz olmasının nəticələri 127 Arzuların gəliri İnvestorlar yaradıcı olmalıdır 128 Bir aktivistin manifesti Karl İkan: Direktorlar şurasının məhsuldar edilməsi haqqında

Elm və texnologiya 129 Macəra axtarışında Hava, torpaq və su rekordları axtarışı

Biznes 116 Ağıllı ürküdücü olduğu zaman Telefonlar fikir oxucularına çevrilirlər 117 “Mİ” də həmçinin Çin super-brendi çıxır 118 Qaytarılma müddəti Əməkhaqları daha baha başa gələcək

90 Heç də pis deyil Orta Şərqin ümidverici bölgələri 91 Qarşıdan gələn Afrika borc böhranı Borcalmanın aramsız olaraq artması 92 Afrikapitalizmin yüksəlişi “Toni Elumelu” Afrika sahibkarlığında

Beynəlxalq

93 İqlim haqqında rəylər Növlərin iqlim müqaviləsi imzalanacaqdır 94 Ötən ilə nəzər Bizim ən yaxşı və ən pis proqnozlarımız 95 Məqsədlər, məqsədlər və yalnız məqsədlər Yeni inkişaf hədəfləri müəyyən ediləcək 96 Yarımçıq iş Hillari Rodham Klinton gender boşluğunu yox edəcək 97 Yoqa hər tərəfə yayılmaqdadır Faydalı Pranayama

130 Görüb inanmaq Virtual reallıq həqiqətən real olacaq 120 Hərəkətli əmlak Pet Flint: Əmlak sənayesinin keçidi haqqında 121 8 saatlıq iş rejiminə qayıdış Uzun iş saatlarına əlvida!

136 Ad günün mübarək, Sinqapur Biznes qurmaq üçün ən yaxşı yerlər 137 Avtomobillərin danışmaq vaxtıdır Meri Barra: Gələcəyin maşınları haqqında

Maliyyə 123 Böhranlı vaxtlar Dəyişkənlik qayıdır 124 Böhran? Nə böhranı?

Təşviş yaradacaq üç mümkün yer

130 Uzaq cənubda ölüm Cənubi Georgiya siçanlarla bağlı işə başlayır 131 Cırtdan ili Yeni qəribə dünyalar kəşf edilir 132 Kiçik addımlar, böyük dəyişikliklər Alaster Reynolds: Elmi fantastikanın fakta çevrilməsi haqqında

Mədəniyyət 133 Luvr muzeyi Körfəzə gəlir Tamamilə yeni mədəniyyət mərkəzinə xoş gəlmişsiniz 134 Sadiq moda izləyiciləri Muzeylər podiumlara müraciət edir 135 Kağız üzərində olmayan karikaturalar Yazan əl qılıncdan da qüdrətlidir 136 Bol təbəssümlər Alisanın 150-ci ad günü qonaqlığı 137 Sehrbazlığın gələcəyi Devid Bleyn. İlluziyalar və düşüncə haqqında

Nekroloq 138 Əlvida, eskapizm Texnologiyadan qaçmaq mümkün olmayacaq

“Dünya 2015“ The World in 2015 Lisenziyaçı:

SATIŞ VƏ DİSTRİBUSİYA:

GT Group Azərbaycan MMC DİREKTOR:

Kamran Nəbiyev E-mail: info@gtgroup.az REDAKSİYA:

Mia Edilashvili Eka Karsaulidze Ani Loladze DİZAYNER:

Tariyel Kərimov JURNALİSTLƏR :

Alisa Balakişiyeva Xanım Cavadova FOTOQRAF:

Adil Yusifov TƏRCÜMƏ XİDMƏTİ:

LinQuality MMC MƏTBƏƏ:

Şərq Qərb mətbəəsi ISSN: 2346-7665

Redaktordan

9

Dünya

2015

2

015 proqnozlarında optimizm azlıq təşkil edir. Bu ilin sonuna BMT-nin “Davamlı İnkişaf Hədəfləri”nin müəyyənləşdirilməsi və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün Parisdə 2 qeyri-rəsmi görüş planetin ən böyük məsələlərindən birinin həll yolları üzrə razılaşmanın nəticələrini göstərəcək. Lakin 2015-ci ildə daha çox gözlənilən dünya səviyyəsində müzakirə mövzuları - iqtisadi, siyasi və mədəni məsələlər - diqqəti daha çox cəlb edəcəkdir.

Qərb iqtisadiyyatı artıq yolayrıcına çatmaqdadır.

Layiqli addımlarla irəliləyən Amerika və Böyük Britaniya Federal Ehtiyatlar Bürosu və İngiltərə Bankının yüksək faiz göstəricilərinə doğru irəliləməkdədirlər; tənəzzül və defilyasiyaya uğrama təhlükəsində olan Avrozona və Yaponiya pul siyasəti ilə bağlı əks mövqedə yer alacaqlar ki, bu da maliyyə bazarında qeyri-stabillik yaradacaq.

Dünya səviyyəsində müzakirə mövzuları - iqtisadi, siyasi və mədəni məsələlər – diqqəti cəlb edəcəkdir.

Federal Ehtiyat sisteminin yüksələn dərəcələri, Avrozonada nizamsızlıq və Çinin inkişaf potensialı təlaş doğurur.

2015-ci ildə müxtəlif məsələlər üzrə beynəlxalq əməkdaşlıq millətçilik müqavimətinə məruz qalacaqdır.

Qərb inkişafda olan Çin və beynəlxalq normaları tanımayan Rusiyaya sərt cavabın verilməsinə dair müzakirələr aparacaq.

Respublikaçılar tərəfindən idarə olunan Konqres Barak Obamaya qarşı durduğundan Amerika daxilində siyasi çəkişmə keçmişə nisbətən daha çox nəzərə çarpacaqdır.

Mədəni məsələlər baxımından, əsas müzakirə mövzusu homeseksuallara qarşı olacaqdır. Dünyanın yarısı heç vaxt olmadığı qədər liberal olacaq, digər yarısında isə məhdudiyyətlər yer alacaqdır.

Bu çəkişmələri əhatə edən səs-küy insanları 2015-ci ildə bütün sahələr üzrə inkişafı görməkdən yayındıracaq.

Amerikanın idarə etdiyi Dünya iqtisadiyyatının 2014-cü il ilə müqayisədə daha sürətli inkişafı gözlənilir. Qərbin Ebola virusunun yayılması və İslam dövlətinin yaranmasına dair yubanmış cavabı artıq təsirini göstərməlidir. Trans–

Sakit Okean azad ticarət haqqında saziş artıq realdır.

Beləliklə, Kolumbiya dövləti və Kolumbiya İnqilabçı Silahlı Qüvvələrinin (FARC) partizanları arasında bağlanmış sülh müqaviləsi, çox güman ki, yarım əsrlik döyüşlərə son qoyacaqdır.

Bəzən texnologiyada smartfonların az qala sahiblərinin fikirlərini oxuması, sıradan quraşdırmaların genləri oxuması, avtomobillərin şüurlu rabitəsinin sürətlənməsi kimi müşahidə olunan inkişaflar ajiotaj doğuracaq. Silikon vadisində daşınan texnologiya dəbdə olacaq. Texnologiyaya olan tələbatın yüksəlişi “The Economist” jurnalının nekroloq redaktoru Enn Roeni eskapizm ilə vidalaşmağa təhrik etmişdir. “The Financial Times” jurnalından Lyusi Kellovey isə hələ də standart 8 saatlıq iş rejiminə qayıdışı gözləməkdədir.

Heç də hər kəsin gələcək ilə bağlı fikirləri üst-üstə düşmür; “Dünya 2015” jurnalında yer alan bir çox fikirlər silsiləsi bu baxımdan zəngindir. Siyasətçilər islahatlar üçün planlar hazırlayır (Mateo Renzi - İtaliya, Coko Vidodo - İndoneziya üçün). Digərləri nəzərlərini bəşəriyyatın inkişafına yönəldir (Hilari Klinton qadınlar üçün, Bill Geyts uşaqlar və dünyanın ən kasıb əhalisi üçün). Karl İkan səhmdarlar üçün diqqət və qayğı haqqında fikirlərini irəli sürür. Devid Bleyn isə bizləri əmin edir ki, istənilən sirrin açarı “Google” şirkətinin axtarış sistemində olduğu müddətcə möcüzə özünü göstərməkdə davam edəcək. Əslində isə 2015-də hər cür möcüzələr baş verəcək.

Qətiyyətli komandalar quruda, suda və havada dünya rekordlarını qırmağa hazır olacaqlar. İdman həvəskarları 3 Dünya Çempionatını sərbirsizliklə gözləyəcək (kriket, reqbi və qadınlar arası futbol). Kinosevərlər agent Bondun yeni filmi, Ulduzların Savaşı filminin davamını və “Bozun 50 çaları” əsərinin ekranlaşdırılmasına axın edəcəklər.

Filmsevərlər 2015-ci ilin “Gələcəyə qayıdış II” filminin qəhrəmanlarının səyahət etdikləri il olduğunu daima xatırlayacaqlar. Yaxın 12 ayda zamana səyahət baş verməyəcək, lakin qeyri-adi kosmik səyahət bütün təsəvvürləri ələ alacaq: təxminən 9 il və 3 milyard mil qət etdikdən sonra NASA-nın “New Horizons” kosmik gəmisi iyulda Plutona çatacaqdır. Bütün bu müzakirə mövzuları səbəbindən dünya təəccüb içində birləşmək imkanı qazanacaq.

Daniyel Franklin “Dünya 2015” jurnalının redaktoru

11

Dünya

2015

Qərbin narahatlığı…

Con Mikltveytin fikrincə, demokratiya barədə narahatlıqlar 2015-ci ildə yenidən yaranacaq.

2

Con Mikltveyt: baş redaktor, “The Economist” jurnalı

denti ola bilər. Onun prezident kimi 13% qəbul olunma reytinqi tək rəqəmlərə doğru azalır. Bu vəziyyət “Milli Cəbhə” partiyasının sədri Marine Le Penin xeyrinə işləyir. İkincisi, mülayim Qərb siyasətçilərinin xanım Le Pen və cənab Faraj kimi populistlərə nə qədər nifrət etmələrindən asılı olmayaraq demokratiyanın yaradılmasının günümüzün çağırışlarına səs vermədiyi sübut olunmuşdur.

Liderliyin Avro böhranı artıq altıncı ilinə qədəm uğursuzluğa qoyduğu üçün bu, 2015–ci ildə xüsusilə də qitə liderlərinin onun öhdəsindən gəlmək düçar olması üçün hədsiz imkanları əllərindən buraxdıqları barədə Avropada aydın görünəcək. Siz Uinston Çörçilin ölümünün 50-ci, Otto fon Bismarkın çox saylı doğulmasının isə 200-cü il dönümünün müzakirələr keçiriləcəyi 2015-ci ildə liderliyin uğursuzluğa gözlənilir düçar olması barədə çox saylı müzakirələr gözləyə bilərsiniz.

Amerika liderləri Avropa liderlərindən daha az zərər veriblər, lakin onlar hələ də sağlam siyasi qərarların hazırlanması barədə qərəzli qiymətləndirmə sistemini seçirlər. 2015-ci ilin yanvarında Vaşinqtonda toplanacaq 114-cü Konqres qanunvericiliyin səmərəsizliyi üzrə yaxşı mənada yeni rekord vura bilər: belə ki, Respublikaçılar Barak Obamanın veto qoyacağından əmin olduqları qanun layihəsi hazırlaya bilərlər.

Brüssel və Vaşinqtonda baş verən disfunksiya Qərb demokratiyası barədə üçüncü narahatlıq səbəbindən getdikcə daha da əhəmiyyətli olacaq: burada hazırda Asiya variantı da var. Çinin avtokratik modernləşdirilməsi versiyası uzunmüddətli planlaşdırmada daha uğurlu olmağa iddialıdır.

s

015-ci il barədə verilən proqnozlardan heç biri bu ideyadan təhlükəsiz görünmür: insanlar özlərini onları idarə edən böyük demokratik sistemlər tərəfindən ümidsizliyə düçar edilmiş kimi hiss edəcəklər. Britaniya, İspaniya və Kanadada keçiriləcək seçkilər seçicilərə bu ümidsizlik hisslərinin bəzilərini Naycel Faraj və onun Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyası kimi fərdiyyətçilərin xeyrinə olaraq yenmə imkanı verəcək. 2014-cü il aralıq seçkilərində öz qəzəblərini bildirmiş Amerika seçiciləri hələ də Demokratik prezidentlə ixtilaf aparan Respublikaçı Konqreslə çəkişmədə olacaq. Amerikalıların, ən azı, iqtisadi durumları yaxşı vəziyyətdə olacaq. Seçicilərin 2014-cü ilin parlament seçkilərində qəzəbli şəkildə dəyişiklik tələb etdikləri və tənəzzülün izlənildiyi Avropa İttifaqında vəziyyət qəlizləşəcək. Eyni hal 2015-ci il seçicilərin səbrinin “Abenomiks” ilə daşacağı il kimi Yaponiya üçün də doğru ola bilər.

“Nə fərqi var?” deyə mübahisə edə bilərsiniz: məsələ burasındadır ki, Qərb siyasətçiləri heç zaman sevilməyiblər və seçicilər onlardan nadir hallarda razı qalıblar. Lakin bu, 2015-ci ildə demokratiya anlayışının dərindən təhlil edilməsinə gətirib çıxaran üç əsas anlayışı inkar edir.

Birincisi, Qərbdə mövcud olan qeyripopulyarlıq və əlaqələrin kəsilmə səviyyələri tərəddüd edici səviyyəyə qalxmışdır. 2004-cü ildən bəri “Gallup” Amerika Media agentliyinin verdiyi məlumata əsasən amerikalıların 80%dən çoxu (Amerikada “Watergate” skandalı ərzindəkindən daha yuxarı) ölkənin idarə olunma üsullarından narazıdırlar. Qərbin ən uğurlu siyasi mexanizmlərindən biri olan Britaniya Mühafizəkarlar Partiyasının 1950-ci illərdə 3milyon üzvü vardı; o, mayda keçiriləcək seçkilərdə 200,000-dən az üzvlə iştirak edəcək. 2015-ci ildə Fransua Olland ən qeyri-populyar Fransa prezi- Fərdi liderlik

12

Liderlər

s

Çindəki kasıblar demokratik Hindistan kasıblarından daha sürətlə irəli gediblər; görünür, Hindistanın baş naziri Narendra Modinin Çinli həmkarından öyrənəcəyi nüanslar var. Şübhəsiz ki, Çinin 2015-ci ildə də problemləri olacaq - xüsusilə də korrupsiyadan, zəif xidmətlərdən və azadlığın olmamasından əziyyət çəkən inkişaf etməkdə olan orta siniflə. Hətta, Honq-Konqda baş verən demokratiya tərəfdarı olan etirazçılar belə Qərbə baxmalı və demokratiyanın yaxşı hökumət yarada bilib-bilməyəcəyi barədə fikirləşməlidirlər.

Buna görə də, Qərbin narahatlığı təhlükəlidir. Demokratik sistemlərin uğursuzluğu açıq cəmiyyətin mətbuat azadlığı, sərbəst bazarlar və qismən açıq sərhədlər kimi digər məsələlər barədə sualların yaranmasına səbəb olacaq. Populistlər mürəkkəb suallara asan cavablar verməyə davam edəcəklər. Sağda immiqrantlar “günah keçisi” olacaqlar və siyasətçilər milliyyətçilərə əhəmiyyət verməyəcəklər. Solda isə sərvətin yenidən bölüşdürülməsi geniş müzakirə mövzusu olacaqdır.

Dünyada nizamsızlıq...

Eduard Karr xəbərdarlıq edir ki, Qərbin verdiyi gecikmiş cavabdan çox şey gözləməyin.

“N

izam-intizam! Nizam-intizam!” Hər çərşənbə günü Britaniya parlamentində arıq spikerin boğuq səsi Baş Nazirin Suallarının (ABŞ-da konstitusional konvensiya) səs-küyünü də aşıb keçir. Bu səs nadir hallarda parlament üzvlərinin uzun müddət davam edən əsaslı debatının bərpa edilməsinə müyəssər olur. Eyni şəkildə, xarici siyasət üzrə ekspertlər də “dünya nizam-intizamı” üçün səslənirlər.

Onlar beynəlxalq strukturun köhnəlməsindən qorxurlar. Orta Şərqdə xaos hökm sürdüyündən, Rusiya Ukraynanın bəzi hissələrini müsadirə etdiyindən, Çin uzadılmış sahilyanı sularda inadlı taktika yeritdiyindən və Qərbi Afrikada Ebola epidemiyası yayıldığından dünya artıq nəzarəti itirir. 2015-ci ildə nizam-intizama çağırışa qismən səs veriləcək, lakin cənab Spikerin etdiyi cəhdlərə baxmayaraq yaxınlaşmaqda olan xaos davam edəcəkdir.

Hazırda dünyanı idarə etmək son dərəcə çətin məsələ hesab olunur.

Vətəndaşlar onları idarə edən elitadan təngə gəliblər: ukraynalılar öz ölkələrinin kleptoman hakim partiyasına qarşı ayağa qalxıblar, tələbələr Honq-Konqun mərkəzini tutublar, Fransının Milli Cəbhə və Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyası kimi Avropa populistləri Brüsseldə texnokratları devirməyi planlaşdırırlar. İslam Dövləti (İS) cihadçıları Orta Şərq və başqa yerlərdə ixtişaş yaratmaqlarıyla bağlı təhdid edirlər. Demokratik hökumətlər zəif və qətiyyətsiz göründükləri halda avtoritar hökumətlər rəqiblərinin kütləvi informasiya vasitələrini susdurmaq və qonşularına hücum edərək onları həbs etməklə məşğuldur. Xarici siyasət ekspertlərinin boğuq səsli lideri Henri Kissingerin “xaos təqib edir” xəbərdarlıqlı “Dünya Nizamı” adlı kitabı yazarkən burada bir yanlışlığın olduğunu görürsünüz.

Bu inkişaflara cavab verməklə bağlı dünyanın üzləşdiyi çətinliklərin bir hissəsi hökumətlərdən xarici siyasət ilə bağlı gözlənilənlər ilə mümkün olanlar arasındakı fərqlə bağlıdır. Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Amerikanın gücünün qarşısında dayanmaq olmadı. Qələbə qazanıb evinə döndükdən az müddət sonra Amerika bütün dünya proseslərinə heç vaxt olmadığından daha çox qarışmağa başladı.

Müdaxilə etmək bir müddət iradə və düzgün siyasət məsələsi oldu.

Lakin, keçən onillik bu yanaşmanın sadəlövh bir yanaşma olduğunu üzə çıxartdı. Dünyada vəziyyət qarışıqdır. Necə deyərlər, siyasətdə uğur heç də mükəmməllik demək deyil; bu, bir uğursuzluqdan digərinə həvəs itirmədən keçmək deməkdir Optimist yanaşma Daha real gələcəyə ümid bağlayan optimistlər 2015-ci ildə hər şeyin yaxşı olacağına ümid etməyə dair üç səbəb göstərə bilərlər. Birincisi odur ki, demokratik hökumətlərin yeni təhlükə və təhdidlərə cavab verməsi Eduard Karr, xarici işlər üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

s

Çörçilin ruhunu çağırmaq Bu çətin vəziyyət barədə iki böyük debat başlanmalıdır. Bunlardan biri dövlət islahatı barədədir. Məhsuldarlıq və onun texnologiyadan istifadəsi baxımından Qərbin dövlət sektoru özəl sektor arxasında bir nəsil axtarışındadır. Qərb hökumətləri kredit sıxıntısından bu yana borclarına 13 trilyon dollardan artıq borc əlavə ediblər və daha çox sağlamlıq və təqaüd tələb edən yaşlı nəsilləri tələbləriylə təmin etməyə bir çox hökumətlərin pulu tükənib və Çörçilin dediyi kimi, “pulumuz qurtaranda düşünməyə başlamalıyıq”.

Dövlət sektoru barədə debat 2015-ci ildə hətta Fransa kimi ölkələrə yayıldığından Qərb siyasətləri debatın əks–sədasını Asiyada eşidəcəklər. Onların heç də hamısı Sinqapur kimi çox kiçik və effektiv qeyri-Qərb ölkəsi deyil. Çin, İndoneziya Hindistan kimi yeni inkişaf etməkdə olan ölkələr öz rifahlarını yaxşılaşdırmağa önəm verirlər.

Onlar “Qərb canavarları”nın etdiklərini təkrarlamaq istəmirlər.

Digər debat isə elə demokratiyanın özü ilə bağlıdır. Yarışlarda qalib gəlməyə alışmış yaşlı döyüşçü kimi Qərb demokratiyası getdikcə “şişir”. Amerikada pul siyasətinin yaxşılaşması məsələsində, konqresin gizli bloklama prosedurları və ya dairə sərhədləri üzrə seçkiqabağı fırıldaqçılıq məsələsində, ümumiyyətlə, demokratik heç nə yoxdur. Əslində, bütün bunlar “Founding Fathers”-i (Amerika Birləşmiş Ştatlarının qurucuları) qəzəbləndirmiş, 18-ci əsr İngiltərə qədim şəhərciklərini xatırladır. Hər zaman ictimai rəyə ehtiyatla yanaşan Avropa İttifaqı elitası gizli yollarla iş görmək vərdişindən əl çəkiblər; Avropa Parlamentinin tragikomediyası həll yolunun tapılmasından daha çox, onu maskalamaqdır.

“Demokratiya, bütün başqaları istisna olmaqla, hökumət üçün ən pis həll yoludur”- gələn ilə də şamil ediləcək çox saylı Çörçil sitatlarından biridir. O haqlı idi: demokratiya hazırda daha elastik və bütün digər alternativlərdən daha ədalətlidir. Lakin bu, onun çatışmazlıqlarını aradan qaldırmaması üçün bəhanə deyil. 2015-ci il başlanğıc üçün yaxşı ildir. n

DÜNYA 2015

14

Liderlər

DÜNYA 2015

Narahatlığın sonu yoxdur s

vaxt aparır, lakin bunu edəndə də onlar öz yeni siyasətlərinə sadiq olmağa çalışırlar. Dünya Ebola virusunu ciddiyə alanadək bu gecikmə xoş olmayan izlər qoyur ki, xəstəlik nəzarət altına alınanadək on minlərlə insan ölə bilər. Ən acınacaqlısı odur ki, Avropa Rusiyaya Krımı zəbt etməsi və şərqi Ukraynada münaqişə ocağı yaratması ilə bağlı sanksiyalar tətbiq etməkdən boyun qaçırır. Hazırda isə bu faciələr artıq gündəmə gəlir və hökumətlər tədbir görməkdədirlər.

Pessimizmə qapılmağa imkan verməyən digər səbəb adaptasiyadır. 1945-ci ildən sonrakı Avropa almanları hər zaman Rusiya ilə əməkdaşlığın tərəfdaşları olmuşlar, lakin indiki qətiyyətli almanlar Rusiyanı təhlükə kimi görürlər. Eynilə, 2015-ci ildə Çin və Yaponiya da fikir ayrılıqlarını kənara qoyacaqlar. Ona görə yox ki hər hansı biri Şərqi Çin dənizindəki adalara görə uzun müddət davam edən ərazi mübahisəsində Hazırda digərinə boyun əymək istəyir, ona görə ki, ondünyanı ların hər ikisinin öz aralarında olan davamlı ticarət və investisiyadan yaranan iqtisadi aridarə tıma ehtiyacı var. etməyin Üçüncü səbəb isə Amerika ilə bağlıdır.

Ekspertlər Barak Obamanı tənqid ediblər. Belə ki, çətin olduğu bəziləri onun zəif və tədbirsiz olduğunu, digərləri görünür isə ABŞ-ın tənəzzülə doğru getdiyini deyir. İttihamlar cənab Obamanın düşüncələrini təhrif edir və Amerikanın gücünü itirdiyi düşüncəsini xeyli dərəcədə şişirdir. Üsəma bin Ladeni tutmaq məqsədilə Pakistana xüsusi qoşunlar yeritməyə göstəriş vermiş bir prezident yenilməyi qəbul edən deyil və öz missiyasını həyata keçirmiş silahlı qüvvələr qəfildən zəifləyə bilməzlər. Lakin son bir neçə ildə cənab Obama belə bir arqument irəli sürmüşdür ki, Amerika “qlobal jandarma” kimi təkbaşına hərəkət edə bilməz: sərbəst ticarət və qanunilik (qeyrimükəmməl olsa belə) tərəfindən “xeyir-dua almış” “Pax Americana”dan

(“Amerika dünyası”) faydalanan, həmçinin, insan hüquqlarının Qərb aspektindən baxan ölkələrin ABŞ-a nizam-intizamı qorumağa kömək etmək məsuliyyəti daşıyırlar.

Analitik baxımdan bu arqument çox vədlər verirdi. Ancaq o, siyasi baxımdan uğursuz oldu. Cənab Obama öz ölkəsinin gücünə məhdudiyyətlər qoyanda amerikalılarda təxribatçılıq fikirləri formalaşdı və müttəfiqlər öz təhlükəsizliklərinə qarşı Amerikan tərəddüdlü öhdəlik aşkar etdilər, Amerikanın Moskva və Pekindəki rəqibləri isə müdaxilə etmək şansı əldə etdilər.

Cənab Obamaya dərs oldu ki, xarici siyasət boşluqdan əziyyət çəkdiyi üçün o, lider rolunu yaxşı oynamalıdır. Beləcə, onun hədəfləri vurmaq üçün xüsusi qüvvələrdən istifadə etmək və İraq ordusuna və Suriya polislərinə təlim keçməyə olan aşkar könülsüzlüyü missiyanı sarsıtmasına baxmayaraq, o, İslam Dövlətinə qarşı koalisiya yaratmaqla Orta Şərqdə əməliyyatlara başlamalıdır. Koalisiya yaratmaq çətindir, lakin, cənab Obamanın keçən iki il ərzində yeritdiyi polemikaya qarşı çıxmağa ehtiyacı var: Amerika geriyə addımlayan zaman deyil, dünyanın problemləri ilə məşğul olduğu zaman ağır yüklərin öhdəsindən gəlməyi başqalarına həvalə edir.

Buradan başqa ölkələr üçün dərs çıxarmaq çətindir. Avropalılar Avropa İttifaqının staqnasiyasının təsiri altına düşüblər. Hindistan, Braziliya və Cənubi Afrika Respublikası kimi inkişaf etməkdə olan iri ölkələrin çoxu həm Sem əminin ətəyindən yapışaraq gedirlər, həm də ona istehza edirlər. Bunun yeganə səbəbi odur ki, onlar dünya super-gücünün onların regional təsirlərinə dayaq olaraq zəiflədiyini görürlər. Lakin məsuliyyəti başqasının üzərinə qoyma və yerli ambisiyanın bu cür kombinasiyası həddən artıq dağıdıcıdır. Qlobal iqtisadi və siyasi əməkdaşlığın müharibə, iğtişaş və ya sadəcə ehtiyatsızlıq səbəbindən zəiflədiyi zaman bundan bütün ölkələr əziyyət çəkəcəkdir. Əgər 2015-ci il mühüm inkişaflar ili sayılarsa, onda bu inkişafda Amerikanın payı olmalıdır. n

16

Liderlər

DÜNYA 2015

Transatlantik boşluğu FEB-in əsas faiz dərəcəsi çıxılsın AMB-nın il sonuna olan faiz dərəcəsi, faiz dərəcələri 0.95 0.05

0

Yol ayrıcı Leo Abruzzesenin proqnozuna görə, dünyanın əsas regionlarının siyasəti müxtəlif istiqamətlərə yönələcək.

M

ərkəzi bankların tənəzzülə səbəb olmasının (və onu yoluna qoymasının) uzun bir tarixçəsi var. 2015-ci ildə dünyanın əsas maliyyə sahibləri tamamilə fərqli yollarda dayanacaqlar ki, bu da qarışıqlıq içində keçəcək bir ilə səbəb olacaq. Nəticədə, dünya iqtisadiyyatı 2014-cü ildə olduğundan daha sürətlə inkişaf edəcək, belə ki, bizneslər, xüsusilə Amerika və Asiyada, 2014-cü illə müqayisədə daha çox iş yerləri yaradır və istehlakçılar da daha çox pul xərcləyirlər.

Lakin, ilin çox hissəsini faiz dərəcələrində gedən dəyişikliklər barədə narahatlıq keçirən bazarlarla ( mərkəzi bankların icazəsi ilə) təhlükəli şok riski çox yüksəkdir.

Dünyanın iri mərkəzi bankları nadir hallarda belə divergent siyasətlər yeridiblər. Amerikanın Federal Ehtiyatlar Bürosu və İngiltərə Dövlət Bankı maliyyə bazarlarında hökm sürən narahatlıqlara və başqa yerlərdə gedən azalmaya baxmayaraq, 2015-ci ildə əsas kredit dərəcələrini artıracaqlar. Avropa Mərkəzi Bankı isə, əksinə, avrozona banklarına və bizneslərinə başqa bir tənəzzülün qarşısını almaq və deflyasiyadan yayınmaq məqsədilə az məbləğdə pul verəcək. Yaponiya Bankı (YB) isə iqtisadiyyatın sürətlə enib-qalxmasına baxmayaraq (bu, bankı öz atacağı addımlara qarşı inamsız edir) keçmiş rekordları təzələyən öz yeni stimul planının ortasındadır. Böyük dördlüklə müqayisədə zəif qlobal təsirə malik Çin Xalq Bankı da çətin vəziyyətdədir, zəifləməkdə olan iqtisadiyyata stimul verməyə olan meyl (bu, Çinin kommersiya banklarına daha çox pul gətirəcək) ilə borc içində boğulan maliyyə sektorunu qaydaya salmağa olan ehtiyac arasında çabalayır.

Müxtəlif yollar müxtəlif taleləri əks etdirir. Nə yaxşı ki Amerika iqtisadiyyatının bərpası davamlı görünür. 2014-cü ilin əvvəlində olan ixtisarı çıxmaq şərti ilə iqtisadiyyat keçən 18 ay ərzində 3%-dən çox illik sürətlə inkişaf etmişdir ki, bu da onun tendensiya göstəricisindən yüksəkdir.

Amerika işəgötürənləri 2014-cü ildə 2.5 milyondan artıq yeni iş yerləri yaradıblar. Bu, səkkiz il ərzində ən yüksək göstəricidir və 2015-ci ildə də yenidən bu səviyyəyə yaxınlaşmalıdır. Mənzillə təmin olunma 2008-2009cu illərdən bəri tamamilə düzəlməyib, lakin inkişafların olacağı gözlənilir.

Amerika 2015-ci ildə 3% civarında artım etməklə onillik ərzində ən yaxşı göstərici ilə qabaqcıl iqtisadiyyatlara liderlik edəcək. FEB-in sülhsevər rəhbəri Canet Yellen əməkhaqları sürətlə qalxmayanadək faiz dərəcələrini artırmayacağını bildirib. Bu da 2015-ci ildə baş verəcək.

Britaniya iqtisadiyyatı da yaxşılaşmaqdadır. Hökumətin asketizmə bağlı olaraq qalmasına baxmayaraq istehsalat və xidmət sənayesi, xüsusilə də əmlak və maliyyə sektorları yaxşı vəziyyətdədir. İstehlakçılar hələ də borc içində çabalayır və borclar üzrə məsrəflərə daha da həssasdır. Bununla bağlı olaraq, İngiltərə Bankı dərəcələri çox yüksək və ya çox sürətlə artırmaq istəməyəcəkdir. Daha yaxşı iş artımı, daha çox bank krediti və yüksək mənzil qiymətlərinin sərvətə təsirləri

Leo Abruzzee: qlobal proqnozlaşdırma direktoru, “Economist Intelligence Unit”

-0.9

-0.9

-0.9

2009

2010

2011

-0.65

-0.15

-2.4 2008

2012

2013

2014*

2015*

*Proqnoz Mənbə: Economist Intelligence Unit

xərclərin azalmasına kömək edəcək. Artım 2.5%-ə çatmalıdır.

Avrozonanın məqsədləri daha bəsitdir: yeddi ildə üçüncü tənəzzülün baş verməsinin qarşısını almaq. O, buna çətinliklə də olsa müvəffəq olacaq, lakin onu başqa bir acınacaqlı il gözləyir. Deflyasiyanın spektrı bütün Avropanı əhatə edir: istehlakçı qiymətləri 1%dən azacıq yuxarı qalxacaq. Rusiyada gedən ixtilaflar ölkənin biznes seqmentinə də təsir etdiyi üçün Avropanın istinadgahı sayılan Almaniya təəccüblü şəkildə dözümsüz görünür. Avropa Mərkəzi Bankı öz prezidenti Mario Draqhinin boş-boşuna pul xərcləmə seqmenti ilə heç zaman öz istəklərinə uyğun stimul planı görməmiş xəsis almanlar arasında mövqe tutur. Əslində, əgər Avropanın narahatlıqları Amerika və Britaniyaya təsir edərsə, onların mərkəzi bankları dərəcələri olduqları kimi saxlamaq barədə qərara gələ bilərlər Enişli-yoxuşlu, lakin parlaq Amerikada faiz dərəcələri artanda pul ona hələ də ehtiyacı olan inkişaf etməkdə olan ölkələrdən qoparaq yenidən buraya axacaqdır. Aktiv menecerlərin öz pullarını Türkiyə və Cənubi Afrika kimi ölkələrdən çəkərək Amerika və Britaniya kimi ölkələrə göndərməsi 2015-ci ildə qısa müddətli, lakin dövri xarakterli şokların baş vermə ehtimalını yaradır. FEB-in rəsmi faiz dərəcələrinin artdığı və AMB-nin sıfıra yaxın qaldığından dolayı investisiya boşluğu Amerika aktivlərinin lehinə genişlənəcəkdir. Bu isə son tənəzzülün baş verdiyi müddət ərzində dolların dəyərini yenidən bərpa edərək məzənnəsini yüksəldəcək.

Asiya nəhəngləri 2015-ci ildə parlaq yol tapmaq uğrunda savaşacaqlar. Son İnkişaf etməkdə qiymət artımlarının əksəriyyətinin 2014olan Asiya hələ cü ilin aprelində istehlak vergisində baş də ən sürətlə verən artımlardan yaranmasına baxmayaraq Yaponiyanın deflyasiya əleyhinə inkişaf edən apardığı mübarizə uğurlu olacaq. Vergi region olaraq artımları (başqa birisi 2015-ci ilin oktyabrı üçün planlaşdırılır) Yaponiyanın öz qalacaq. yığılmış borclarını azaltmağa başlamaq barədə götürdüyü öhdəliyin bir əlamətidir, lakin, onlar ölkənin iqtisadi durumunun yaxşılaşması yolunda risk yaradırlar. Çin stimul və sıxıntı arasında var-gəl etməsi səbəbindən Hindistan artımı sürətləndirmək (inflyasiya artımını yox) istəyir. İnkişaf etməkdə olan Asiya hələ də ən sürətlə inkişaf edən region olaraq qalacaq və digər ölkələrin bir çoxu 2014-cü ildəkindən daha çox artıma şahid olacaqlar. Lakin Avropadan gələn yoluxucu təhlükə və faiz dərəcələrində olan dəyişiklik 2015-ci ildə xarakterik olmayan riskli gedişata səbəb olacaq.n

Liderlər

DÜNYA 2015

Vəbanın dərsləri Ceffri Karr: Ebola virusu epidemiyaya qarşı siyasi münasibətləri dəyişməlidir.

S

iyasətçilər bu və ya digər xəstəlik barədə müharibə aparmaqdan danışırlar. 2014-cü ildə Qərbi Afrikada baş qaldıran Ebola virusu 2015-ci ilin bu barədə mütləq düşünməyin zəruri il olduğuna zəmanət verəcək. Ebola ilə birbaşa məşğul olmaqla yanaşı bu barədə çox danışıqlar aparılacaq, həmçinin, yeni yaranmaqda olan epidemiyaları aşkar etmək və yenicə başlayan epidemiyaları məhv etmək üçün daha yaxşı sistem yaratmaq barədə, heç olmasa, bir neçə addım atılacaq.

Bu fikir hələ də öz təsdiqini tapmamışdır. Bu fikir sonuncu dəfə QİÇS-lə bağlı olaraq səslənmişdi. İlk dəfə Amerikada aşkar olunmasına baxmayaraq, buna səbəb olan HİV virusu sürətlə Afrikaya doğru yan aldı. QİÇS ilk olaraq zəngin və həmçinin, kasıb dünya ölkələri üçün təhlükə oldu. Fakta əsasən, bu, Afrikanın peşəkar həkim heyətinə böyük zərər vurdu və beləcə, qitənin iqtisadi inkişafına təhlükə yaratdı. Bu da onunla məşğul olmaq üçün yaxşı maliyyələşdirilmiş və ağlabatan uğurlu cəhdlə nəticələndi.

Uğur QİÇS-in artıq müzakirə mövzusu olmaqdan çıxması demək idi. Növbəti təhlükələr (atipik pnevmoniya və müxtəlif tipli qriplər) dünya əhalisindən yan keçdi. Beləcə, siyasi diqqətlər infeksiyadan yayındı. İnfeksiyaya olan siyasi münasibət isə yenidən Ebola ilə geri qayıtdı.

Hərarət qasırğası Zəngin ölkə siyasətçilərinin ilkin məqsədi Ebolanı Qərbi Afrikanın hazırda yoluxduğu kiçik bir hissəsində saxlamağa çalışmaqdır. Əlbəttə ki, bu da həmin siyasətçilərin seçici kontingenti üçün ən çox narahat olduqları məsələdir, lakin bu, həm də əsaslı epidemioloji məna kəsb edir. Şimali Amerika və Avropada olan təcridetmə halları asanlıqla həyata keçiriləcək. Bu, nisbətən yaxşı təşkil olunmuş səhiyyə sisteminin tam qüvvəsi tərəfindən yaradılacaq. Lakin, əgər insandan-insana fiziki əlaqə yolu ilə keçən virus Hindistan bir qırağa, Nigeriya kimi əhalisi çox olan ölkələrdə kök salmalı olarsa, nəticə olduqca faciəli ola bilər. Buna görə də daha yaxın sərhədlər və səyahətçilərin yoxlanması qətidir.

Beləcə, hərbi dildə desək, bütün güclər bir yerə səfərbər olunub ki, bu epidemiyanın artıq şiddətli xarakter aldığı yerlərdə onunla mübarizə aparmaq üçün bu infeksiyaya yoluxmuş şəxsləri təcrid edərək müalicə etməklə infeksiyanın yayılmasının qarşısını almaq deməkdir. Dünyanın başqa ölkələrindən gələn həkimlər və tibb bacıları kimi qeyri-tibbi heyət də (xüsusilə də xaricdən gələnlər) çətin işləri görə bilər. İşlər pisləşdikcə buna daha çox ehtiyac duyulacaq və real müharibə təhlükəsi cavab kimi görünəcək. Lakin düşmən (yəni, virus) bircə dəfə məğlub edildikdə, siyasətçilər hərbi analoqu bir az da çox izləyəcəklər.

Ceffri Karr: elmi redaktor “The Economist” jurnalı

17

Orta Şərqdə baş verən son hadisələr göstərdi ki, müharibənin sonunda qalib gəldiyini elan edib evinə dönmək çox zaman düşüncəsiz hərəkətdir. Dağıntının yerdə qalan hissələrindən nəsə düzəltmək isə o deməkdir ki, sizin geri qayıtmaq ehtimalınız azdır. Afrika və xəstəlik baxımından bu, daha yaxşı səhiyyə sistemləri yaratmaq və ölkələrin fəaliyyətə davam etməsi üçün həm insan, həm də maliyyə resurslarına malik olduğuna zəmanət vermək deməkdir. Ebolanın Qvineya, Liberiya və Sierra-Leone kimi səhiyyə sistemləri zəif olan ölkələrdə peyda olması təsadüfi deyil.

Ehtiyacı olan insanlara dərhal yardım etməklə yanaşı səhiyyə sistemləri həm də yeni yaranmaqda olan epidemiyalar üçün xəbərdaredici nişanlar kimi çıxış edir. Lakin bu xəbərdaredici sistemin işləməsi üçün insanlar ona inanmalıdır və burada çox güman ki, 2015-ci ildə baş verəcək ən sonuncu bir məsələ də var: yanaşmanın dəyişməsi.

Daha yaxın Siyasətçilər və onların seçici kontingenti sərhədlər və öz davranışlarını daha diqqətlə nəzərdən səyahətçilərin keçirməli və əslində yeritdikləri ən yaxşı niyyətli mülahizələrin yanlış olduğunu yoxlanması etiraf etmək üçün həvəsli olmalıdırlar. qətidir Bir zamanlar Britaniyada baş vermiş “dəli dana” xəstəliyinin insan versiyasında olduğu kimi insanları canavar olmaya-olmaya “canavar” deyib cırnatmaq asandır. Ebola və buna oxşar qanamalı qızdırmalar keçən onilliklər ərzində bir neçə dəfə baş verib və bu, yalnız yerli nəticələr verməsinə baxmayaraq yenə də qlobal narahatlıqlar doğururdu. Lakin düşünün, əgər bunlardan hər hansı biri daha təhlükəli olsaydı, onda nə olardı. Siqnal düyməsini nə zaman basmağı bilmək çoxillik problemdir, lakin həm dövlət, həm də siyasətçilər təhlükənin təbiətinin aydın olduğu zamanadək qəbul etməlidirlər ki, həddən artıq reaksiya vermək həddən az reaksiya verməkdən daha təhlükəsiz cavabdır. Bir neçə çəhrayı civzə, şübhəsiz ki, çoxsaylı ölümdən daha yaxşıdır. n

Sierra-Leonedə cəbhə xəttində

18

Liderlər

Yuxarıdan və aşağıdan parçalanma Zanni Minton Beddoes qlobal bizneslər üçün qeyri-sabit bir il proqnoz edir.

R

əqəmsal inqilab sənayedə olan hər bir şirkətə virtual olaraq təsir edir. Heç bir icraçı direktor mobil kompütinq, irihəcmli məlumatlar, süni intellekt və s. axınından qaça bilməz. Bu yeni texnologiyalar yüksək səviyyəli effektivlik artımlarının olacağını vəd edirlər, eyni zamanda “Silikon Vadisi”-ndən yeni yaranan bəzi şirkətlər tərəfindən güclü zərbə təhlükəsinin olacağını bildirirlər. İndiyədək bu narahatlıq qeyri-adi formada sakit fona qarşı olaraq baş vermişdi.

Dünya iqtisadiyyatı “astagəl”dir, bununla belə, nisbətən sabitdir: qlobal ÜDM 2012-ci ildən bəri hər il 3%-lik eyni zəif sürətlə artıb.

Maliyyə bazarlarının volatilliyi zəifləyib və səhm qiymətləri irəliyə doğru addım atıb.

Bir qayda olaraq, zəif artım bizneslər üçün yaxşı hal deyil. Lakin qəribədir ki, geniş iqtisadi sabitlik texnologiyadan yaranan qarışıqlığa qarşı çıxmağa kömək edib.

Sürətlə dəyişməkdə olan sənayelərdə yeni kapital məsrəfləri barədə çətin qərarlar verməkdənsə, BİD-lər öz gəlirlərini öz səhmlərinin geri alınmasına (“bay-bek”) sərf ediblər. Amerikada bu “bay-bek”lərin sürəti 2014-cü ilin ortalarında olan 500 milyard dollarlıq illik rekord sürətini keçir. Həmçinin, üzən gəlirlər də birləşmə və satın almalarını artırıb. Bu proseslərin dəyərinin 2014-cü ildə 3 trilyon dolları keçmə ehtimalı var, çünki media şirkətlərindən tutmuş tibbi şirkətlərə qədər bütün şirkətlər bir-birini almaqla öz mövqelərini texnologiya qarışıqlığı içində qoruyub saxlamağa çalışırlar (məsələn, Amerikada öz vergi istiqrazlarını kəsirlər) İkiqat sıxma Bu qarşılıqlı asılılıq 2015-ci ildə başa çatacaq. Bosslar artıq öz sənayelərində gedən dağıntılara qarşı qoruyucu vasitə kimi maliyyə bazarı sabitliyinə arxayın olmayacaqlar, çünki mikroiqtisadi irəliləyiş getdikcə pisləşdiyi üçün makro-mühit daha da dəyişkən olacaq.

Rəqəmsal inqilab daha da sürətlənəcək. 2016-cı ilin sonuna qədər 4.5 milyard insanın smartfonu olacaq. Bu göstərici hazırda 2.8 milyarddır. Şirkətlərin informasiya texnologiyalarına sərf etdikləri pulların yarısı 2016-cı ilə qədər “bulud” texnologiyasına sərf olunacaq. Daha çox iş yerləri köçürüləcək və yaxud yenidən açılacaqdır. Bütün dünya üzrə Zanni Minton Beddoes: biznes üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

DÜNYA 2015

şəhərlərdə olan taksi xidmətlərini alt-üst edən San-Fransisko şirkəti “Uber”in hazırda Londonda 7,000 sürücüsü var; 2016-cı əvvəlinə qədər bu rəqəmin 42,000 olacağı gözlənilir.

Yeri gəlmişkən, səhm qiymətləri, faiz dərəcələri və bütün valyutalar daha da dəyişkən olduğu üçün bizneslər 2015-ci ildə daha ənənəvi dağıntı forması ilə üzləşəcəklər. Qeyri-sabitliyin bir mənbəyi inkişaf boşluğunda olacaq: Amerika və Britaniya 2015-ci ilə nisbətən daha yaxşı formalı iqtisadiyyatlar və faiz dərəcələrinin artacağına ümid edən mərkəzi banklarla birgə girəcək. Avrozona, Yaponiya və inkişaf etməkdə olan bir çox dünya ölkələri 2015-ci ilə zəif və ya hətta mənfi artımla başlayacaqlar. Avropa Mərkəzi Bankının və Yaponiya Bankının 2015-ci ildə öz monetar siyasətlərini zəiflətmə ehtimalı var. Bu artım və faiz dərəcəsi boşluğu dolları yen və avroya qarşı olaraq yüksək saxlayacaq. 2015-ci ildə dollar-avro mübadilə məzənnəsi paritetə çatacaq. İnkişaf etməkdə olan dünya ölkələrində güclü dollar və zəif artım səhm qiymətlərinə zərbə vuracaq. (Amerikanın “S&P 500” indeksində olan şirkətlər öz gəlirlərinin 40%-ni xaricdən əldə edirlər). İnam zəiflədiyindən “bay-bek”lərin və birləşmə və satın almaların sürəti də zəifləyəcək.

Maliyyə bazarları həyəcan içində olacaq. İnvestorlar son illərdə baş verən şoklara əhəmiyyət vermək əvəzinə, pis xəbərlərə tutarlı reaksiya verməyə çalışacaqlar.

Heç də bütün şirkətlər bundan bərabər şəkildə təsirlənməyəcək. İnkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar üçün bu, xüsusilə çətin il olacaq. Onlar həm zəif artım, həm də güclü dolların ikiqat çatışmazlığı ilə üz-üzə qalacaqlar. Tapşırıqlar ucuz işçi qüvvəsinin nisbi üstünlüyünü azaldaraq daha çox avtomatlaşdırıldıqca, iqtisadiyyatlar texnologiya tərəfindən sıxışdırılacaqdır.

Avrozonada olan şirkətlər çətin dönəmlərini yaşayırlar. Siyasətçilər burada münaqişədə olacaqlar və hətta iqtisadiyyatın tənəzzül və deflyasiya arasında qalmasına baxmayaraq onlar heç bir işlə məşğul olmayacaqlar.

Tənzimləyicilər şirkətlərin rəqəmsal inqilaba ayaq uydurmaq cəhdlərinə mane olacaqlar. Rəqəmsal xidmətlərdə vahid bazar yaratmaq istiqamətində biabırçı şəkildə zəif inkişaf Dollar-avro olacaq. Bunun yerinə, Avropanın anti-inhisar ormübadilə qanları despotik tədqiqatlar aparmaqla iri texnologiya şirkətlərini göz açmağa qoymayacaqlar. məzənnəsi Keçən bir neçə il bizneslər üçün heç də asan paritetə keçməyib. Hətta, maliyyə bazarları “mərhəmətli” çatacaq olduqda belə şirkətləri texnoloji inqilab vasitəsilə idarə etmək bir sınaqdır. Lakin onları yuxarıdan və aşağıdan olan sinxron fasilələr vasitəsilə idarə etmək hələ də çətindir.

2008-2009-cu ildən bəri qlobal biznes üçün ən çətin ilə hazır olun. n

DÜNYA 2015

Liderlər

19

Təsvirin Bölgüsü “Çox sayda ölkələrin ayrılmaq istəyən regionları var. Onları bu fikirdən daşındırın”- deyə Con Qrimond iddia edir.

O

smanlı imperiyasının Ərəbistan yarımadalarına aid olmayan əyalətlərini Britaniya və Fransa arasında bölmüş Says-Piko müqaviləsinin yüzilliyi 2016-cı ilə təsadüf edir, lakin bunu 2015-də qeyd etmək ağıllı iş olardı. O, 100 illiyini tamamlamadan öncə məhv ola bilər. Sünni cihadçıların Levantda yaratmaq istədikləri İslam Dövlətinin tab gətirməsindən asılı olmayaraq, ərəb dünyasının bu hissəsində sərhədləri yenidən müəyyən etmək ehtimalı sual altındadır.

Başqa yerlərdə - Şərqi Ukrayna, Qərbi İspaniya, Qərbi Sahara, Myanma və başqaları yeni ölkələrin qurulması üçün çalışırlar. Şotlandların 2014də ayrılma uğrunda etdiyi cəhdlər uğursuz oldu, lakin bu, BMT-nin üzv ölkələrinin sayının 1945-ci ildə 51-dən 193-ə qədər artırmış yeni milli hökumətlərin bölünməsi dəbinin sonunu gətirmir.

Həqiqətən, şotlandların səsverməsi bəzi varlı ölkələrdə separatçıların həvəsini azalda bilər. Lakin bu, Filippindəki separatçı Moroya və ya Çindəki Uyğurlara mane olmayacaq. Bu, həmçinin, Şərqi Ukraynada və İslam Dövlətindəki sözdə “dövlət qurucuları”nı da narahat etməyəcək.

Bu insanlar şotlandlar kimi demokratlardan nümunə götürmürlər. Əgər dəyişdirilmiş sərhədlər və yeni dövlətlər Orta Şərqdə meydana çıxarsa (parçalanmış Suriya, Kürdlər ölkəsi?), ikinci dünya müharibəsindən sonra Tarixi müstəmləkə hökumətlərinin geri çəkildiyi bir baxımdan vaxtda Asiya və Afrikada gedən dəyişiklər yeni əksər dünya nizamı yaratmaq cəhdlərinə azacıq oxşaya ölkələr bilər. Hazırda Orta Şərqdə hökm sürən çaxnaşma sadəcə öz müqəddəratını təyin etmənin nizamsız müvəqqəti şəkildə ifadəsi deyil: əsas səbəb dini canfəşanlıqdır. xarakterə Ərəb baharının arxasında dayanan demokratik malikdir qüvvələr islamizmin dini impulsları üzərində dominantlıq edəcək. Şərqi Ukraynada gedən müharibə sərhədlərin müstəmləkə sonrası yenidən müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı edilən adi bir cəhdə bənzəyə bilər.

Lakin belə deyil: möhtəşəm gücə malik Rusiya qonşu ölkənin ərazisini parçalamaq məsələsini ön plana çəkir. Ukraynanın zəif dövlətçiliyi onu xarici müdaxilələrə həssas edir, buna baxmayaraq, onun narahatlıqlarının əsas mənbəyi qonşusunun azalmış super-gücüdür. Əgər Rusiya Ukrayna ilə bağlı işğal planlarını həyata keçirə biləcəyini düşünürsə, digər post-Sovet qonşular da 2015-də risk altında ola bilərlər. Öz birliklərini qorumağa çalışan demokratik ölkələr səlahiyyətlərini təhvil vermək və desentralizasiya etməklə ağıllı iş görmüş olarlar. Britaniya bu dərsdən çətin ki nəticə çıxara. İspaniya və digər çoxmillətli ölkələr kimi Britaniya da daha çox müstəqillik

Con Qrimond: redaktor, “The Economist” jurnalı

istəyən bəzi qruplara az səlahiyyətli özünüidarə səviyyəsini zorla qəbul etdirərkən çətinliklərlə üzləşir. Uğurlu, lakin ikiyə bölünməklə yaranan ölkələr assimmetrik həll yolları verməkdə, həmçinin, hər hansı bölünmə şərtlərini açıqlamaqda yaxşı təcrübəyə malik olmalıdırlar.

“Clarity Act” imzalamış və Kvebek əyalətinə digər əyalətlərdən daha artıq səlahiyyətlər vermiş (məsələn, immiqrasiya üzrə) Kanada bunun həyata keçirilməsinin mümkün olduğunu göstərir.

Parçalanma çətin işdir Ayrılma həmişə ağrılıdır, bunu parçalanmada olan bütün tərəflər başa düşməlidir. Uzun müddət avtokratik mərkəzi hakimiyyətin təzyiqi altında qalmış region bu hakimiyyətə heç nə borclu deyil. Lakin parçalanmanın heç də xoş qarşılanmadığı demokratik hökumətdə isə taleyin hökmünə buraxılmış vətəndaşlar, xüsusilə də hökumət onların razılığı olmadan parçalanarsa, haqsızlığa uğradığını düşünə bilərlər.

Hətta Kanadada da bəziləri eynilə, hamını şənləndirən bir qonağın çıxıb getməsi bütün darıxdırıcı məclisin dağılmasına gətirib çıxardığı kimi, Kvebekin parçalanmasının digər əyalətləri də öz ardınca aparacağından qorxurlar. Uğurlu dövlət odur ki, orada tam dövlət onun hissələrinin toplusundan güclüdür və vətəndaşların əksəriyyəti, hətta azlıq ölkədən ayrılmaq istəsə belə, onu özününkü hesab edir. Qoy getsinlər, amma sən saydığını say gör fələk nə sayır. Götürək, elə Yuqoslaviyanı. Sloveniya müstəqillik qazananda Yuqoslaviya federasiyası labüdən və amansızcasına parçalandı.

Vətəndaş dövlətə deyil, dövlət vətəndaşa xidmət etmək üçün mövcuddur. Bəzən etnik, milli və ya başqa növ qrup ayrılmaq üçün kifayət qədər yaxşı səbəblər göstərə bilər. Hansı qrupun bu hüquqa malik olması və ona necə qəddarcasına müqavimət göstəriləcəyi artıq mühakimə məsələsidir. Bəziləri iddia edə bilər ki, Lonq-Aylənd, Parisin 16-cı rayonu və ya minerallarla zəngin Qərbi Avstraliya kimi özünəməxsus ərazilər özünü müstəqil dövlət kimi də bəyan edə bilər.

Lakin Çinin bir hissəsinin Çin İmperatorluğundan imtina etməsi ona bağışlanmayacaq: Çin millətçiliyi buna imkan vermir.

Təəssüf ki, nasionalizm 20-ci əsrdə çox sayda müharibələrin başlanmasına səbəb olmuş “-izm”lər arasında ən dözümlüsüdür. İndi onu zəiflətməyin və ya ən azı, pinq-ponq kimi xeyirli fəaliyyətlərə yönəltməyin əsl vaxtıdır. Tarixi baxımdan əksər ölkələr müvəqqəti xarakterə malikdir. Ata yurdları, ana yurdları, doğma yurd zamanla tədricən yox olub gedir. Yox olub gedənlər də, qalanlar da diqqət cəlb etməyi yaxşı bacarırlar və öz dövlət bayraqlarına və digər atributlara az diqqət yetirirlər. n

20

Liderlər

Qürur və qərəz Endryu Miller: Qərb xaricdə homoseksualların hüquqlarının müdafiəsi üçün səylərini artırmalıdır.

H

omoseksual olmaq üçün bundan yaxşı vaxt olmayıb. Bir zamanlar qeyri-real görünən bərabərlik arzusu dünyanın bir çox ölkələrində artıq realdır və 2015-də bu daha çox yayılacaq. Yalnız bir neçə ildir ki, homofobiya hüquqi normadan ittihamlı “qərəz”ə çevrilib. Əgər siz London, Madrid, Oklend və ya San-Fransisko kimi şəhərlərdə yaşayırsınızsa, onda homoseksual olmaq üçün ən yaxşı vaxtlardır. Digər yerlərdə isə homoseksualların vəziyyəti acınacaqlıdır və getdikcə pisləşməkdədir. Bir-birinə zidd olan bu 2 tendensiya birləşir və 2015-də Qərb liderləri pisləşməkdə olan vəziyyətlə üzləşməli, həmçinin, əldə edilən nailiyyətləri birləşdirməli olacaqlar.

Homoseksualların hüquqlarının yeni hücumlardan əziyyət çəkən 2 əsas regionu Afrika və keçmiş Sovet İttifaqıdır. Uqanda “ağırlaşmış” homoseksuallığa qarşı ömürlük həbs cəzası verən qanun qəbul etmək istəyirdi; məhkəmə qanunu sərt olmasından dolayı rədd etdi, lakin Uqandanın bəzi parlament üzvləri onu yenidən gündəmə gətirməyi vəd edirlər. Həmçinin, Nigeriya da 2014-cü ildə geylərə qarşı qanun qəbul edib; Keniyada da bu növ qanunlar qəbul oluna bilər. Homoseksual seks qitənin bir çox yerində olduğu kimi qeyd olunan ölkələrdə Museveniyə ismarıc artıq cinayətdir. Rusiyada Vladimir Putin “homoseksuallığın inkişafı”nı qanunsuz hesab edən qanun layihəsi qəbul etdi. Homoseksuallıq digər post-Sovet ölkələrində də yayılmış xoşagəlməz davranışdır və Qırğızıstan da homoseksuallığa qarşı qanun qəbul edən ölkələrdən biri olacaq. Bu cəza tədbirləri hər 2 regionda şiddətə, zorakılığa və təcavüzkarlığa səbəb olub. Yeri gəlmişkən, Hindistan məhkəməsi homoseksuallığı yenidən kriminallaşdırdı.

Müsəlman dünyasının çox hissəsində və Karib Cəza hövzəsinin də bəzi hissələrində homoseksuallatədbirləri hər rın vəhşicəsinə sıxışdırılması hələ də qalır. iki regionda Qərbdə eynicinslilərin nikahı sərt anti-diskriminasiya qanunları ilə birgə kök salıb. Kolumzorakılığa biya və Avstraliya 2015-ci ildə eynicinslilərin səbəb olub nikahını qanuniləşdirə bilər; İrlandiya da bu barədə referendum keçirməyi planlaşdırır; onun bu məsələyə kompilyativ yanaşmasının Amerikada yaratdığı əkssəda Amerika Ali Məhkəməsində uğurlu iddia qaldırma ehtimalını azaldır. Dünyanın bir çox ölkəsində homoseksualların toy şəkilləri üçün poza verdiyi halda, digər ölkələrdə insanların azadlıqlarından və hətta yaEndryu Miller: redaktor, “The Economist” jurnalı

DÜNYA 2015

şayışlarından belə qorxması bir-birilə ziddiyyət təşkil edir. Bəzi ölkələrdə siyasətçilər homoseksual hüquqlarını Qərbin tapşırığı və özlərini də bu əcnəbi əxlaqsızlığına qarşı dayaq kimi təsvir edərək zərərli, hibrid populizm yaratmaq məqsədilə homofobiyanı millətçiliklə birləşdirirlər.

Keçmiş Sovet İttifaqında bu fikir keçmiş, soyuq müharibə dövrünün ədavətlərinə səbəb olurdu; Afrikada isə bu, anti-müstəmləkəçilik mantralarına cəlb olunur. Aparılan təşviqat prosesləri müharibənin viran qoyduğu Şərqi Ukrayna əhalisini xəbərdar etmişdir ki, Aİ ilə birləşmək homoseksuallığa zorla və kütləvi şəkildə dönüşüm deməkdir. Bu, o qədər gülməli bir uydurmadır ki, eşidənlər inanmaz. Uqandanın bu qorxulu qanununu imzalayan Prezident Yoveri Museveni Qərb lobbiçilərinin “sosial imperializm”ini pisləyib. Əgər burada yerli homofobiya axınları yoxdursa, bu fikri, əlbəttə ki, tənqid etməyə dəyməz. Lakin utanmaz liderlər qərəzli fikirlər üçün Qərb islahatlarından sui-istifadə edirlər.

“Maqnitski modeli”ni izlə Homoseksual hüquqlarına yaşam tərzindən daha çox ədalətin ən fundamental məsələsi kimi baxıldığından Qərb hökumətləri digər ölkələrin qeyri-tolerantlığına sözdə də olsa daha az tolerantlıq nümayiş etdirirlər.

Obama administrasiyası Uqandadakı kimi repressiv qanunlar barədə sərt mövqe tutur. Lakin belə dövlətləri daha “mədəni” vəziyyətə gətirmək üçün cəhdlər müxtəlif problemlərlə üzləşir.

Bu problemlərdən biri odur ki, dünyanı homoseksuallaşdırmaq üçün əlbir olma və buna müqavimət göstərən demaqoqların cəsurluğu üzərinə qadağalar qoyula bilər.

Bu, hər yerdə təşviqatçıların apardığı uğurlu hiylədir: tənqidə məruz qaldıqda sakit durmaq onlara yönəlmiş böhtanları cavabsız qoyur. Bu, qərbliləri təhlükə altında olan azlıqları müdafiə etməkdən saxlaya bilməz. Bu ölkələrdə olan əksər homoseksual fəallar onları müdafiə etməyə can atanlara canfəşanlıqla qulaq asırlar. Ən böyük çətinlik etirazlardan sonrakı plan kimi nə etmək barədə qərar qəbul etməkdir. İqtisadi sanksiyalar günahsız insanları acınacaqlı vəziyyətə salaraq və millətçiləri irəli çəkərək uğursuz hədəf alma riski yaradır. Bununla belə, kobud iqtisadi vasitələrdən imtina etmək, ümumiyyətlə heç nə etməmək mənasını verməməlidir.

Qərb digər növ insan hüquqlarının pozulmasının qarşısını alan artıq istifadədə olan model qəbul etməlidir: bu, viza qadağaları və aktivlərin dondurulmasına görə cinayətə cəlb edilmiş Rusiya rəsmilərini hədəfə alan “Maqnitski Aktı”nda qeyd olunduğu kimi individual cinayətkarlar üzərinə fokuslanmaq üçündür. Amerika bu yanaşmanı Uqandanın ən qəddar homoseksual düşmənləri ilə sınaqdan keçirib, lakin 2015-də bu, dünyanın hər yerində və eləcə də Aİ tərəfindən istifadə edilməlidir. Bu onu göstərir ki, Qərb öz daxilində dəstəklədiyi hüquqları universal hesab edir. n

22

Liderlər

MEQA KARTA 15 İYUN 2015-Cİ İL MAQNA KARTANIN 800-CÜ İL DÖNÜMÜDÜR. O, İNGİLTƏRƏ KRALININ SƏLAHİYYƏTLƏRİNİ MƏHDUDLAŞDIRARAQ BİR ÇOXLARINI KONSTİTUSİYA QƏBUL ETMƏYƏ HƏVƏSLƏNDİRDİ.

LÜDVİQ SİGEL BU FƏRMANI İNTERNET DÜNYASINA TƏDBİQ EDİR.

BU CARİ XARTİYA İNTERNETİN SƏRBƏST VƏ AZAD OLACAĞINI, HƏMÇİNİN, ONUN ÖZ HÜQUQLARININ AZALDILMAYACAĞINI VƏ AZADLIQLARININ DƏYƏRSİZLƏŞDİRİLMƏYƏCƏYİNİ BİZ VƏ BİZİM VARİSLƏRİMİZ ÜÇÜN HƏMİŞƏLİK TƏSDİQ EDİR. BİZİM VİRTUAL KRALLIĞIMIZIN BÜTÜN SƏRBƏST İNSANLARI ÜÇÜN (BİZİM VƏ BİZİM VARİSLƏRİMİZ ÜÇÜN) BÜTÜN AZADLIQLAR AŞAĞIDA GÖSTƏRİLİB. BİZİM KRALLIĞIMIZA ONUN RAZILIĞİ OLMADAN HƏTTA “BİTCOİN” VƏ YA “DOGECOİN”DA OLAN BÜTÜN MƏLUMAT VƏ ŞƏBƏKƏLƏR ÜZƏRİNƏ HEÇ BİR “GÜNDƏLİK HAQQ” VƏ YA “YARDIM” QOYULA BİLMƏZ. “YARDIM” VƏ YA “GÜNDƏLİK HAQQ”IN QİYMƏTİNİ MÜƏYYƏN ETMƏK MƏQSƏDİLƏ RƏQƏMSAL KRALLIĞIN ÜMUMİ RAZILIĞINI ALMAQ ÜÇÜN BİZ KUPERTİNO KARDİNALINI, ARMONK ARXİYEPİSKOPUNU, HERZLİYA, TEX-SİTİ, BERLİN-MİTTE VƏ BLOK 71-İN BÖYÜKLƏRİNİ, KİM DOTKOMU ÇIXMAQ ŞƏRTİ İLƏ BÜTÜN BÖYÜK TEXNİKİ BARONLARI ŞİFRƏLƏNƏN ELEKTRON MƏKTUB VASİTƏSİLƏ İNDİVİDUAL OLARAQ DƏVƏT EDƏCƏYİK. BU BİZNES GÖRÜŞ, HƏTTA ETİBARSIZ “SKYPE” VASİTƏSİLƏ VƏ YA MÜVAFİQ OLMAYAN QOLSUZ KÖYNƏKLƏR GEYİNMİŞ ŞƏKİLDƏ QOŞULSALAR BELƏ, İŞTİRAK EDƏNLƏRİN QƏTNAMƏSİNƏ UYĞUN OLARAQ APARILACAQDIR. İSTİNTAQLAR YALNIZ ÖZ MÜVAFİQ KİBER-MƏHKƏMƏLƏRİNDƏ APARILACAQ. HƏDDƏN ARTIQ “SELFİE” YAYIMLAMAQ VƏ YA “TWEET”LƏR ATMAQ KİMİ ÖNƏMSİZ CİNAYƏT HALLARI ÜÇÜN ŞƏXS TÖRƏTDİYİ CİNAYƏTİN DƏRƏCƏSİNƏ VƏ ONUN CİDDİLİYİNƏ ƏSASƏN (MƏSƏLƏN, TROLLİNQ VƏ YA SPAMMİNQ KİMİ) CƏZALANDIRILACAQ, LAKİN BU, ONU İNTERNET BAĞLANTISINDAN MƏHRUM ETMƏYƏCƏK QƏDƏR YÜNGÜL FORMADA OLACAQDIR. EYNİ ŞƏKİLDƏ BANKROTA UĞRAMIŞ STARTAP MƏHKƏMƏNİN RƏĞBƏTİNİ İTİRDİYİ HALDA ÖZ QƏNAƏTİNİ VƏ PİNQ-PONQ MASASINI EHTİYATA QOYMALIDIR. HEÇ BİR ŞƏHƏR VƏ YA ŞƏXS ŞƏBƏKƏ YARATMAĞA MƏCBUR EDİLƏ BİLMƏZ, BUNU ETMƏK ÜÇÜN ONUN KEÇMİŞDƏN QALAN ÖHDƏLİYİ VARSA, BU HAL İSTİSNADİR. BÜTÜN ŞƏBƏKƏLƏR HƏMİŞƏ NEYTRAL OLACAQ. ƏGƏR AZAD ŞƏXS VƏSİYYƏTSİZ VƏFAT ETMİŞ OLARSA, ONUN “FACEBOOK” PROFİLİ, “ WORLD OF WARCRAFT” OYUNUNUN QƏHRƏMANLARI, OYUNDAXİLİ GÖSTƏRİCİLƏRİ VƏ VALYUTALARI, “GİTGUB” KODU VƏ DİGƏR ŞƏXSİ MƏLUMATLARI ŞİRKƏTİN MƏSLƏHƏT ŞURASININ NƏZARƏTİ ALTINDA ÖZ VARİSLƏRİNƏ VƏ DOSTLARINA ÖTÜRÜLƏCƏK. HEÇ BİR KİBER-ÇAR VƏ YA “FIVE EYES”DAN BİRİ (QƏRBİN KƏŞFİYYAT AGENTLİYİ) AZAD ŞƏXSDƏN ONUN RAZILIĞI OLMADAN MƏLUMAT GÖTÜRƏ BİLMƏZ. KRALIN HEÇ BİR RƏSMİSİ SAHİBİN RAZILIĞI OLMADAN ÖZ QALASI ÜÇÜN VİRTUAL MAL GÖTÜRƏ BİLMƏZ. BİR-BİRİNƏ DOLAŞMIŞ BÜTÜN CİHAZLAR, YALNIZ BU CİHAZIN MÜVAFİQ MƏHKƏMƏ TƏRƏFİNDƏN QƏBUL EDİLDİYİ HALI İSTİSNA OLMAQLA, DƏNİZALTI KABELLƏRDƏN, RABİTƏ PEYKLƏRİNDƏN, Lüdviq Siegel: texnologiya xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

DÜNYA 2015

MƏLUMAT MƏRKƏZLƏRİNDƏN VƏ ROUTİNQ CİHAZINDAN SİLİNƏ BİLƏR. “PRISM”, “ECHELON”, “XKEYSCORE” VƏ DİGƏR BELƏ LAYİHƏLƏR BAŞA ÇATDIRILACAQ. “NETFLIX”İN SÜRƏTİNİN ARTIRILMASINA VƏ ONLAYN OYUNLARA KƏSİNTİSİZ GİRİŞ ETMƏYƏ NAİL OLMAQ ÜÇÜN BÜTÜN KRALLIQ BOYU QOŞULMA SÜRƏTİNDƏ STANDART MEYARLAR OLACAQ. BURADA, HƏMÇİNİN, KABEL VƏ SİMSİZ ƏLAQƏLƏR ÜÇÜN STANDART DA OLACAQ. XÜSUSİLƏ DƏ, USB-LƏR, NƏHAYƏT Kİ, İKİTƏRƏFLİ OLACAQ. HEÇ BİR AZAD ŞƏXS ÖZ HÜQUQLARINA VƏ SƏLAHİYYƏTLƏRİNƏ GÖRƏ TUTULA, HƏBS OLUNA VƏ YA MƏSULİYYƏTƏ CƏLB EDİLƏ, HƏMÇİNİN, QANUNDANKƏNAR ELAN EDİLƏ, ƏLAQƏSİ KƏSİLƏ VƏ YA ÖZ DOMEN ADINDAN MƏHRUM EDİLƏ BİLMƏZ. HƏMÇİNİN, BİZ ONA QARŞI, YALNIZ HƏMKARLARININ QANUNİ İDDİALARI İSTİSNA OLMAQ ŞƏRTİ İLƏ, XAKER HÜCUMLARININ OLMASINA, TABLOİD JURNALİSTLƏRİNİ DƏ BU İŞDƏN ÇƏKİNDİRMƏKLƏ İMKAN VERMƏYƏCƏYİK. BÜTÜN SAHİBKARLAR KRALLIĞA ZƏRƏRSİZ ŞƏKİLDƏ VƏ ÖZ NOUTBUKLARI, SMARTFONLARI VƏ YA QOŞULU OLMAYAN CİHAZLARI İLƏ DAXİL OLA VƏ ONU TƏRK EDƏ BİLƏRLƏR, HƏMÇİNİN, BURADA TİCARƏT MƏQSƏDLİ VƏ QEYRİ-QANUNİ PROSEDURLARDAN AZAD EDİLMƏKLƏ DƏ QALA VƏ YA BURANI TƏRK EDƏ BİLƏRLƏR. BU, BURANI TƏRK ETMƏK VƏ BİZİM KRALLIĞIMIZA ZƏRƏRSİZ VƏ QORXUSUZ ŞƏKİLDƏ GERİ DÖNMƏK ÜÇÜN SÜRƏTLİ İNKİŞAF BARƏDƏ UZUN-UZADI DANIŞMAQLARINA BAXMAYARAQ BÜTÜN PROQRAM TƏMİNATÇILARI ÜÇÜN DƏ KEÇƏRLİDİR. BİZƏ QEYRİ-QANUNİ ŞƏKİLDƏ VƏ TORPAQ QANUNVERİCİLİYİNƏ QARŞI OLARAQ VERİLMİŞ BÜTÜN GİRİŞ HAQLARI VƏ XÜSUSİLƏ DƏ MÜƏLLİFLİK VƏ PROQRAM TƏMİNATINA GÖRƏ PATENT HÜQUQUNUN POZULMASI İLƏ BAĞLI VERİLMİŞ BÜTÜN CƏRİMƏLƏR AŞAĞIDA GÖSTƏRİLMİŞ 25 BARONUN ÇOXLUĞUNUN QƏRARI İLƏ MÜƏYYƏN OLUNUR VƏ YA TAMAMİLƏ AZAD EDİLİR. HƏR HANSI CƏNGAVƏR MÜLKÜNDƏN VƏ AZADLIQLARINDAN MƏHRUM EDİLSƏ, VƏ YA DOMEN ADLARI, “TWEET”LƏRİ VƏ YA HÜQUQİ EKVİVALENTİ OLMAYAN SƏNƏDLƏRİ ƏLİNDƏN ALINSA BÜTÜN BUNLAR DƏRHAL ONLARA GERİ QAYTARILMALIDIR.

AZADLIQ MÜHAFİZƏÇİLƏRİ

TEX-BARONLAR ONLARA BU XARTİYA İLƏ VERİLMİŞ BÜTÜN

GÜCLƏRİNİ, SÜLHÜ VƏ AZADLIQLARINI QORUMAQ VƏ ONLARIN BAŞQALARI TƏRƏFİNDƏN MÜŞAHİDƏ EDİLMƏSİNƏ SƏBƏB OLMAQ ÜÇÜN 25 ÜZV SEÇMƏLİDİRLƏR. ƏGƏR BİZ - ÖZ BAŞ HAKİMİMİZ, BAŞ “YAHOO”MUZ, RƏSMİLƏRİMİZ VƏ YA XİDMƏTÇİLƏRİMİZ HƏR HANSI BİR SƏBƏBDƏN HANSISA BİR QADINI, KİŞİNİ, 13 YAŞLI VUNDERKİNDİ TƏHQİR EDƏRSƏK VƏ YA SÜLHƏ VƏ ONUN TƏHLÜKƏSİZLİYİNƏ QARŞI BU MADDƏLƏRİ POZARSAQ, BU TƏHQİR SÖZÜGEDƏN 25 BARONDAN DÖRDÜNƏ MƏLUM OLARSA, ONLAR BUNU ELAN ETMƏK VƏ DƏRHAL DÜZƏLİŞLƏR İDDİA ETMƏK ÜÇÜN “TWEET” ATA BİLƏRLƏR. ƏGƏR BİZ 40 GÜN ƏRZİNDƏ HEÇ BİR DÜZƏLİŞ ETMƏSƏK, 25 BARON BİZİ BÜTÜN MÜMKÜN YOLLARLA - RƏQƏMSAL ALƏMDƏ ŞƏXSİYYƏTƏ DAİR İNFORMASİYANIN HÜCUMLARDAN QORUNMASI XİDMƏTİNDƏN TORPAĞIN ÜMUMİ EKOSİSTEMİNİN DƏSTƏYİ İLƏ MƏHRUM EDƏ BİLƏR. BİZ VƏ TEX-BARONLAR AND İÇİRİK Kİ, BÜTÜN BUNLAR ƏDALƏTLƏ VƏ ALDATMA OLMADAN MÜŞAHİDƏ EDİLƏCƏK. SAN-FRANSİSKO İLƏ SAN-XOSE ARASINDAKI “REDWOOD SHORES” ADLANAN YERDƏ, ON BEŞ İYUN İKİ MİN ON BEŞİNCİ İLDƏ RAZILIĞA GƏLİNMİŞDİR.

DÜNYA 2015

Fantaziya siyasəti Coul Badd gileylənir ki, Britaniya hökuməti 2015-ci ilə qədəm qoymalıdır, lakin təəssüf ki, alınmayacaq.

2

014-cü ildə öz vətəndaşlarının müstəqilliyə nail olmasına çalışarkən şotland millətçiləri çox zaman müstəqil Şotlandiyanın hər zaman onun səs verdiyi hökuməti əldə edəcəyinə söz verirdi. Sözün əsl mənasında, bu, doğru idi: burada ingilis seçiciləri tərəfindən şotlandlar üzərində hökmranlıq edən başqa Torilər ola bilməyəcəkdi. Lakin millətçi kampaniyanın böyük bir hissəsi kimi bu, mənasız bir vəd idi. İkinci dünya müharibəsindən bəri Britaniyada heç bir siyasi partiya bir dəfə də olsa səslərin 50%-dən çoxunu qazanmayıb və insanlar heç zaman yüzdə-yüz öz istədikləri hökumətə nail olmayıblar; onlar cəlbedici olmayan, ən azı, üç və ya dörd variant arasından seçim etməli Hazırki mövcud olublar. Bəs axı biz öz istədiyimizə nail partiyaların olsaydıq, nə olardı? istədiyindən Optimist baxımdan, “Dünya 2015” Britaniya hökümətinin mayda keçirilə- daha çox liberal cək ümumi seçkilər qalibiyyətini elan immiqrasiya etmək istərdi. Lakin bu təklif bir varisiyasəti ant kimi verilmir. Bütün böyük partiyaların öz üstünlükləri və öz qüsurları var. Mühafizəkarlar immiqrantlar və Aİ bürokratları kimi xarici “xülya”ların təfərrüatlarına varırlar; Leyboristlər nadir hallarda ölkənin ödənilməli külli miqdarda borcu olduğunu xatırlatmaq üçün üzə çıxırlar; Liberal Demokratlar gücdən başqa hələ də nə istədiklərini bilmirlər; Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyası nə istədiyini dəqiqliklə bilir, lakin o, dəqiqliklə doğru olmayan şeylər istəyir. Daha yaxşısını etmək çətin iş deyil.

Bu mükəmməl hökumət 2010-cu ildə hakimiyyəti ələ almış Mühafizəkar Liberal Demokrat koalisiyasının iqtisadi siyasətinə oxşar iqtisadi siyasət yeridəcək, lakin görünür o, bu hiyləni Leyboristlərdən öyrənəcək. O, 2020-ci ilə qədər cari xərcləmələr üzrə defisitləri tamamilə azaltmağa çalışacaq. Lakin əgər iqtisadiyyat çox pisləşərsə, o, mühafizəkar Maliyyə Naziri Corc Osbornun avrozonanın gərginləşməyə başladığı zaman öz “Plan A” adlı defisit azaldılması planını bir qırağa atdığı kimi bu planı da bir qırağa qoyacaq. Son Leyborist hökuməti kimi bizimkilər də iqtisadiyyatı uzun müddətli inkişaf etdirmək üçün məktəblərə, yollara və s. xərclənən daha yüksək kapital xərclərinə dözməli olacaqlar.

Hökumət koalisiya tərəfindən başladılmış ən yaxşı islahatları sürətləndirəcək. Bu, hər şeydən öncə məktəblər üçün daha çox müstəqillik deməkdir. Bir çoxları artıq yerli hökumət nəzarətindən Coul Badd: redaktor, “The Economist” jurnalı

Liderlər

23

azad olublar; qalanları da olmalıdırlar. Eyni şəkildə, milli Təhsil Departamentinin təhsilə kurrikulum və imtahanlarla bu qədər teztez müdaxilə etməsinə qadağalar qoyula bilər. Koalisiya tərəfindən irəli sürülmüş digər bir islahata görə isə sosial müavinətləri vahid “universal kredit”ə köçürmək hazırki nazir Ayn Dunkan Smitin öhdəsindən gələ bilmədiyi yaxşı ideyadır. Biz onun vəzifəsindən azad edilməsini təklif edirik. Bizim ideal hökumət həm də polis islahatları keçirmək istəyir, lakin koalisiyanın həyata keçirmək istədiyi üsulla deyil. Biz heç kimin səs vermədiyi “seçilmiş” polis nəzarətçilərindən canımızı qurtarmaq və polis qüvvələrinin sayını 43-dən 10-a salmaq və s. istəyirik.

“Yaşıl kəmərlər”ə qırmızı kart 2015-ci ilin sonunda bu hökumət London yaxınlığında, daha dəqiq desək, Hitrounun yaxınlığında başqa bir hava limanı tikmək barəsində ciddi plan hazırlayacaq. O, yeni yollara və dəmir yollarına pul xərcləyəcək və pul vəsaitlərini tıxaclardan əziyyət çəkən iri şəhərlərdə olan dəmir yolları sahəsinə yatırmaq əvəzinə, Londondan Lidsə və Mançesterə qədər ən sürətli sərnişin dəmir yolu xətti olan “HS2”-ni yönəldəcək. Ən pisi odur ki, o, “məndən uzaq olsun” prinsipi ilə üzləşərək London və digər iri şəhərlər ətrafında olan nəhəng “yaşıl kəmərlər”i qadağan edəcək. Uyğun yerlər parklara, çınqıllıqlar və tay otlaqları isə şəhərətrafı zonalara çevrilə bilər.

Bu, hazırda evlərin “ceyran belində” olan qiymətlərini azaltmasına kömək edə bilər.

Bu hökumət hazırki mövcud partiyaların istədiyindən daha çox liberal immiqrasiya siyasəti yeridəcək: o, şirkətlərin işçi idxal etməsini asanlaşdıracaq və nüfuzlu universitetlərdən birinə hər bir müraciət məktubunun arxasında uzun müddətli iş vizası möhürü vuracaq. O, Aİ-ə üzvlüklə bağlı referendum keçirəcək, lakin orada qalmaq üçün qəti surətdə mübahisə edəcək. O, xüsusilə də London və Mançester kimi şəhərlərdə qüvvələrə müstəqillik verəcək.

“Whitehall”un qarışıqlıq yaratmaq üçün bitib-tükənmək bilməyən arzusunu başa düşərək o, yerdə qalan mülki qulluqçularının sayını yarıyadək azaldacaq.

Bizim hökumət hərtərəfli istedadlardan ibarət olacaq. Biz sosial baxımdan liberal və islahatçı mühafizəkarlar cənab Osborn və Maykl Qov və sərt fikirli Leyborist və Liberal Demokrat Ed Balls, Tristram Hant və Devid Louz kimi üzvləri hökumət tərkibində saxlaya, daha böyük işlər görmək üçün isə Marqot Ceyms, Devid Uilletts və Laym Birne kimi nüfuzlu, lakin, etina edilməyən siyasətçiləri dəvət edəcəyik.

Həmçinin, hazırki baş nazir Devid Kameron üçün xəbərdarlıq vermək şərti ilə nüfuzlu bir iş də tapacağıq. Əks halda, yaxşı politoloq olan cənab Kameron Avropada Britaniya maraqları üçün zəif müdafiəçidir. Onu daha çox zərər verməkdən çəkindirmək üçün biz onun pasportunu əlindən alacağıq. n

DÜNYA 2015

Təqvim

25

27

DÜNYA 2015 Bu bölmədə həmçinin: Saymon Kleq 27 Əbülfəs Qarayev 29 Azad Rəhimov 30 Mikayıl Cabbarov 31

Ramil Usubov 32 İrfan Siddiq 33 İnam Kərimov 34 Osman Cömərt 35 Vahid Mürsəliyev 36

Yuliya Benjamini 38 Xxxxx Yyyyyyy 40 Fərid Məmmədov 42 Mamuka Baxtadze 44

Azərbaycan Bölüm “Georgia Today Group” redaksiyası tərəfindən hazırlanıb – “The World in 2015”-in eksklüziv lisenziyaçısı

Azərbaycanda İlk Avropa Oyunları Saymon Kleq

2015-ci ildə bütün dünya Bakıya gələcək

İ

s

yunda ilk Avropa oyunları dünya arenasının mərkəzində - Azərbaycanda keçiriləcək. 6,000 atlet dünyanın hər yerindən olan bir milyondan artıq tamaşaçı və yüz milyonlarla izləyici qarşısında 20 idman növündə yarışacaqlar.

Avropadan başqa hər bir qitənin öz qeyri-olimpiya idman tədbirləri var. Avropa Olimpiya Komitəsi bunu dəyişmək istədi və 2012-ci ilin dekabrında onlar ilk Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi etmək kimi böyük bir məsuliyyəti Azərbaycana ötürdülər. Şərqlə Qərb arasında, dünyəvi müasirliklə İslam irsi arasında yolayrıcı olan Bakı üçün bu, idmanı öz sosial və iqtisadi inkişafının tam mərkəzinə qoymaq və dünyaya öz insanlarının nəyə qadir olduğunu göstərmək üçün mükəmməl imkandır.

Azərbaycanın hər zaman idmana və idman yarışlarına böyük marağı olmuşdur- Azərbaycan 2016-cı ildə Bakı Avropa Qran-Pri, 2017-ci il İslam Həmrəyliyi Oyunları və AVRO 2020 oyunları kimi hadisələrə ev sahibliyi edəcəyi üçün bu Olimpiya oyunlarına etdiyi investisiya gələcəkdə ona divident qazandıracaq

28

Azərbaycan 2015 Bu, çətin tapşırıqdır. Ev sahibliyi edən əksər şəhərlərə bu həcmli tədbirə hazırlaşmaq üçün 7 il verilir, “Bakı2015”ə isə yalnız 30 ay verilmişdir. Bu qısa müddət ərzində şəhər Xəzərin paytaxtına çevrilmişdir.

Bakının qədimi görüntüsü ətrafında əsasən Olimpiya oyunları və digər idman hadisələri üçün yaradılmış son dərəcə müasir arxitekturası orta əsr qalalarından, tarixi kilsələrdən və məscidlərdən ibarət zəngin şəhər mənzərəsi yaradır.

Olimpiya oyunlarının keçirilməsi məqsədilə Bakıda gimnastika, BMX, su idman növləri və atıcılıq məqsədilə yeni stadion tikilmişdir, həmçinin, bu məqsədlə Atletika, Açılış və Bağlanış mərasimləri üçün 65,000 yerlik stadionun da tikilməsi nəzərdə tutulur. Möhtəşəm Alov Qüllələrini, Heydər Əliyev Mərkəzini və yeni tikilən gözqamaşdırıcı hava limanını da buraya əlavə etmək olar.

Beləcə, şəhərin dünyanın diqqət mərkəzində olmağa hazır olduğunu görmək olar.

Azərbaycanın hər zaman idmana və idman yarışlarına böyük marağı olmuşdur - Azərbaycan 2016-cı ildə Bakı Avropa Qran-Pri, 2017-ci il İslam Həmrəyliyi Oyunları və AVRO 2020 oyunları kimi hadisələrə ev sahibliyi edəcəyi üçün bu Olimpiya oyunlarına etdiyi investisiya gələcəkdə ona divident qazandıracaq. Keçən 2 il ərzində keçirilən 18 idman arenasından əlavə iki avtostrada, bir metro xətti inşa edildi və 600 km-lik fiber-optik kabeldən istifadə edildi. “Bakı-2015” həm də “bulud hesablama”nı öz əməliyyatlarına tam şəkildə inteqrasiya etmək üçün belə iri həcmli ilk hadisə olacaq.

Azərbaycan hal-hazırda Bakı kimi dünya idmanı üçün dünya səviyyəli şəhərə malikdir, Olimpiya oyunlarının gələcək faydaları insan və iqtisadi inkişaf üçün onların

Saymon Kleq: Bakı Avropa Oyunları Təşkilat Komitəsinin Əməliyyatlar üzrə Direktoru

DÜNYA 2015

İnfrastruktur və texnoloji innovasiya ilə yanaşı insan kapitalının inkişafına yönəlmiş bu diqqət Azərbaycanı sürətlə və haqlı olaraq bütün dünyanın idman millətlərinin diqqət mərkəzinə yönəldir və bu, “Bakı-2015”in yaddaşlarda iz qoyacaq Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi edəcəyinə təminat verir mirası olacaq. Təşkilatçı komitə heyətinin tərkibinin 70%-i yerlilərdir. Ölkənin əsas beynəlxalq bacarıqlara, həmçinin, yeni, hərtərəfli inkişaf etmiş güclü iqtisadiyyata malik olduğuna əmin olmaq məqsədilə təlim proqramı yaradılmışdır. İyun ayında keçiriləcək yarışlara töhfə vermək üçün 16,000-dən artıq könüllü artıq qeydiyyatdan keçmiş və dünya arenasına dinamik, müasir Azərbaycanı nümayiş etdirməyə hazırdırlar. İnfrastruktur və texnoloji innovasiya ilə yanaşı insan kapitalının inkişafına yönəlmiş bu diqqət Azərbaycanı sürətlə və haqlı olaraq bütün dünyanın idman millətlərinin diqqət mərkəzinə yönəldir və bu, “Bakı-2015”in yaddaşlarda iz qoyacaq Olimpiya oyunlarına ev sahibliyi edəcəyinə təminat verir.

2015-də dünyanın harasında olmağınızdan asılı olmayaraq Azərbaycan sizi ilk Avropa Oyunlarında qarşılamaqdan qürur duyur. n

DÜNYA 2015

Turistlərin sevimli məkanı Əbülfəs Qarayev

A

zərbaycanın adı son illər dünya turistlərinin maraq göstərdiyi məkanlar sırasında tez-tez çəkilir. Bunun bir səbəbi təbiətin respublikamıza verdiyi unikal imkanlardırsa, digər səbəbi ölkədə həyata keçirilən böyük həcmli infrastruktur layihələridir. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən məqsədyönlü iqtisadi siyasət sayəsində Azərbaycan dünya turizm xəritəsində özünə layiqli yer qazanmağa başlayıb. 2014-cü il, ölkə həyatının digər sahələri kimi, turizm sektorunda da ahəngdar inkişafla yadda qalıb.

Bu gün Azərbaycanda ümumi daxili məhsulun və dövlət büdcəsinin formalaşmasında təbii ehtiyatlar amilinin tədricən azaldılması, qeyri-ne sektorunun genişləndirilməsi prioritet məqsədlərdir. Bu baxımdan qeyri-ne sektorunda turizmin payı xüsusi qiymətləndirilir.

Respublikamızda turizmin inkişafını təmin etmək üçün ilk növbədə bu sahəyə investisiya qoymaq istəyən sahibkarlara lazımi şərait yaradılır. Bunun nəticəsidir ki, hər il ölkədə 25-30 mehmanxana tipli obyekt istifadəyə verilir. 2014-cü il ərzində 79 mehmanxana və mehmanxana tipli obyektə, 72 turizm şirkətinə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən fəaliyyət üçün xüsusi razılıq (lisenziya) verilib. Hazırda Azərbaycanda 500-dən çox hotel, 276 turizm şirkəti fəaliyyət göstərir.

Paytaxt Bakı müasir elmi-texniki, sənaye və mədəniyyət mərkəzinə çevrilib. Şəhərin sürətlə yeniləşən görünüşü qonaqlarda böyük maraq doğurur. Məşhur memar Zaha Hadidin layihəsi əsasında inşa edilmiş Heydər Əliyev Mərkəzinin dalğavari ağ binası, 2012-ci ildə «Eurovision» mahnı müsabiqəsinin keçirildiyi «Crystal Hall» idmanəyləncə kompleksi, «Fairmont» hotelin yerləşdiyi “Alov Qüllələri” kompleksi, yelkən formasında inşa edilən 33 mərtəbəli «Trump International Hotel & Baku Tower» kimi möhtəşəm tikililərin hər biri bir sənət əsəri, müasir memarlıq nümunəsidir.

Azərbaycan 2015 Şəhərdə «Hyatt Regency», «JW Marriott Absheron», «Jumeirah Bilgah Beach Hotel», “Hilton Baku”, «Four Seasons» kimi məşhur dünya brendlərinə məxsus hotellər var. Bakıya gələn turisti yüksək komfort və mənalı istirahət üçün geniş imkanlar - müasir ticarət, əyləncə və idman mərkəzləri, kinoteatrlar, konsert və sərgi salonları, muzeylər, parklar, Xəzər sahilinin incisi olan əsrarəngiz Bakı bulvarı gözləyir.

Bu imkan və üstünlüklərin dünyada təbliği istiqamətində marketinq strategiyası müəyyənləşdirilib. Strategiya ölkəmizin beynəlxalq turizm sərgilərində iştirakı, dünyanın aparıcı telekanallarında turizm imkanlarımızı əks etdirən reklam çarxlarının yerləşdirilməsi, müxtəlif ölkələrin turizm və media nümayəndələrinin respublikamıza infoturlarının təşkili və beynəlxalq qurumlarla, o cümlədən Birləşmiş Millətlərin Dünya Turizm Təşkilatı ilə sıx əməkdaşlığı özündə ehtiva edir.

Görülən bütün bu işlərin nəticəsində Azərbaycan dünyada yeni turizm istiqaməti kimi tanınmağa başlayıb.

Azərbaycan son illər böyük miqyaslı beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi edir. Bu səbəbdən xarici turistlərin sayı da artır. Ötən il ölkəmizə 2,5 milyon nəfərə yaxın turist gəlib.

2015-ci ilin iyununda Bakıda ilk dəfə keçiriləcək Avropa Oyunları turist axınına böyük təkan verəcək və il ərzində bu göstəricinin 3 milyonu ötəcəyini proqnozlaşdırırıq. Ölkəmizin regionlarında da turizmin inkişafına diqqət yetirilir. Turizm potensialı olan bölgələrdə müasir tələblərə cavab verən 3, 4, 5 ulduzlu hotellər fəaliyyət göstərir. Qəbələ, İsmayıllı, Qax, Xaçmaz, Quba, Qusar və digər bölgələr turistlərin ən çox səfər etdiyi istiqamətlərdir.

Bu rayonlarda turizmin bir çox növlərinin inkişafı üçün imkanlar mövcuddur və bu potensialdan səmərəli istifadə etməyə çalışırıq.

Azərbaycan özünün müalicəvi kurortları ilə tanınır. Dünyada bənzərsiz müalicə vasitəsi olan Naalan nei, Qalaaltı suyu, Masallıda İstisu müalicə mənbəyi, Naxçıvanın Culfa rayonunda Darıdağ termal suyu min bir dərdin dərmanıdır.

Bu kurortlara müxtəlif ölkələrdən insanlar gəlirlər. Ölkəmizdə qış turizm sənayesi də son illər inkişaf edir.

Hazırda respublikada iki böyük qış turizm mərkəzi fəaliyyət göstərir. 2013-cü ilin yanvarında Qusar rayonunda yerləşən «Şahdağ», 2014-cü ilin əvvəlində isə Qəbələ rayonundakı «Tufandağ» qış-yay turizm komplekslərinin birinci mərhələsi istifadəyə verilib. Qısa müddət ərzində hər iki mərkəz dağxizək turizmi həvəskarları arasında populyarlıq qazanıb. Yeni istifadəyə verilməsinə baxmayaraq, «Şahdağ» kompleksinə 2014-cü il ərzində 100 minə yaxın turist gəlib.

Azərbaycanda turizm təhsilinə də xüsusi diqqət verilir. 2006-cı ildə Azərbaycan Turizm İnstitutu fəaliyyətə başlayıb. 2014-cü ilin dekabrında ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə institutun bazasında Azərbaycan Turizm və Menecment Universiteti yaradılıb. Hazırda universitetdə bakalavr səviyyəsində 1500-dən tələbə oxuyur, 3 fakültə və 10 Azərbaycanda kafedrada 11 ixtisas üzrə tədris turizm sənayesi həyata keçirilir. Bakı Turizm Peşə Məktəbində 12 ixtisas üzrə yüksək inkişaf 460 şagird təhsil alır. Bölgələrdə mərhələsinə də turizm peşəixtisas təhsili qədəm qoyub məktəblər var və yaxın vaxtlarda onların sırasına yeni tədris müəssisələri əlavə olunacaq.

Turizm sahəsində bütün nailiyyətlər dövlətin bu sahəyə göstərdiyi dəstək, dövlət və özəl sektorun birgə fəaliyyəti nəticəsində əldə edilib. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Azərbaycan Turizm Assosiasiyası, Azərbaycan Konqreslər Bürosu və Azərbaycan Sağlamlıq və Termal Turizmə Dəstək Assosiasiyası kimi ictimai qurumlarla yaxından əməkdaşlıq edir, onlara öz fəaliyyətlərini qurmaqda yardımçı olur. n

29

Əbülfəs Qarayev: Azərbaycan Respublıkasının Mədəniyyət və Turizm naziri

30

Azərbaycan 2015

Gələcəyə Sərmaye Azad Rəhimov

O

Azad Rəhimov: Azərbaycan Respublikasının Gənclər və İdman naziri

dlar diyarı Azərbaycan bu gün dünya ölkələri arasında sürətlə inkişaf edən, bir sıra nüfuzlu beynəlxalq layihələrə uğurla imza atan, ölkəmizə maraq göstərən iş adamları üçün geniş imkanlar yaradan, dünya liderlərinin etibar və etimadına sahib olan ölkələr sırasındadır.

Bildiyiniz kimi, gənclər siyasəti hər zaman dövlət siyasətinin əsas istiqamətlərindən biri olaraq, gənclərin inkişafına yönəlmişdir. İstər idman, istərsə də digər sahələrdə böyük uğurlara imza atan gənclərimiz, ölkəmizin parlaq sabahı, daha da inkişafı və onun tanıtımı istiqamətində öz töhvələrini verir. Bu gün Azərbaycanda gənclərin bir araya gəlib, yeni layihələrə imza atıb, müzakirələr aparmaları üçün “Gənclər evi”nin sayı 30-a çatmışdır.

Gənclər və İdman Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə Azərbaycan Tələbə Gənclər Təşkilatları İttifaqı tərəfindən “Univiziya” tələbələrin III Milli mahnı və eyni adlı II Beynəlxalq mahnı müsabiqələri keçirilmişdir. Tədbirdə 20 ölkədən 90 nəfər istedadlı tələbə iştirak etmişdir.

2014-cü ilin ən böyük layihələrindən biri Bakı şəhərində Gənclər siyasəti üzrə Birinci Qlobal Forumun keçirilməsidir.

Azərbaycan Hökuməti, BMT-nin İnkişaf Proqramı, BMTnin Baş katibinin Gənclər üzrə xüsusi elçisinin ofisi, YUNESKO və Avropa Şurasının birgə təşkilatçılığı ilə təşkil olunan forumda 165 ölkədən 700-dən artıq hökumət nümayəndəsi qatılmışdır. Ölkə başçısı, cənab Prezident İlham Əliyevin gənclərə olan qayğısının daha bir əyani tüzahürü , “2015-2025-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin İnkişaf Strategiyası”nın təsdiq edilməsi haqqında Sərəncamın imzalamasıdır. Uzunmüddətli strategiyada hədəf proqramları, gələcəkdə hansı istiqamətdə işlərin aparılacağı müəyyənləşib, icra mexanizmlərin formalaşması və eyni zamanda təxmini gözlənilən nəticələr öz əksini tapıb. Xüsusi olaraq vurğulamaq istərdim ki, 2011-2015-ci illəri əhatə edən gənclər proq-

DÜNYA 2015

ramı artıq başa çatmaq üzrədir və 2016-2020-ci illəri əhatə edəcək yeni proqram hazırlanacaq.

Bildiyiniz kimi bu gün Azərbaycan dünyada idman ölkəsi kimi tanınır. Ölkə başçısı, Milli Olimpiya Komitəsinin prezidenti cənab İlham Əliyevin idmana, idmançılara göstərdiyi diqqət və qayğı əvəzsizdir. 2014-cü ildə respublikada fəaliyyət göstərən federasiyalar ilə birlikdə ölkəmizdə 300-dən çox respublika, 55 beynəlxalq yarış keçirilmişdir. İdmançılarımız 2014-cü il ərzində Olimpiya və qeyri-olimpiya idman növləri üzrə rəsmi beynəlxalq yarışlarda - Dünya və Avropa çempionat və birinciliklərində, kubok yarışlarında 275 qızıl, 255 gümüş və 275 bürünc, ümumilikdə isə 805 medal əldə ediblər. Ölkəmiz 2014-cü ildə mötəbər idman tədbirlərinə də ev sahibliyi edib. Onların sırasında Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə təbliği baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edən və 100-dən çox ölkə nümayəndələrinin iştirakı ilə Dünya İdman Mətbuatı Assossasiyasının (AIPS) 77-ci konqresi, 38 ölkədən 700-ə yaxın idmançının iştirakı ilə Yeniyetmələrin II Olimpiya Yay Oyunlarına lisenziya xarakterli atletika üzrə Avropa Təsnifat Turniri, 33 ölkənin 500-dən çox gimnast və rəsmi nümayəndə heyətinin iştirakı ilə Bədii gimnastika üzrə 30-cu Avropa çempionatı və digər tədbirlər yer alır. İdmançılarımızın uğurlarından söz açdıqda isə, xüsusi olaraq qeyd etməliyik ki, Çin Xalq Respublikasının Nanjinq şəhərində keçirilmiş Yeniyetmələrin II Olimpiya Oyunlarında Azərbaycan 5 qızıl, 6 gümüş və 1 bürünc medalla 204 iştirakçı ölkə arasında və medal qazana bilmış 86 ölkə arasında 10-cu yeri, qazanılmış medalların sayına görə isə (12 medal) 14-cü yeri tutmuşdur. Komandamız Avropa ölkələri arasında 6-cı, MDB ölkələri arasında 3-cü, İslam ölkələri arasında isə 1-ci yerdə olmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin iştirakı ilə 2014-cü ilin yanvar ayının 21-də sayca 41-ci olan Göygöl Olimpiya İdman Kompleksinin, aprelin 16-da Bakıda Milli Gimnastika Arenasının, Gimnastika Arenasının yanında məşq zalının və köməkçi qurğuların tikintisi obyektinin I mərhələsinin, mayın 29-da Respublika İdman Tibb, Diaqnostika və Reabilitasıya İnstitutunun, oktyabrın 17-də Daşkəsən rayonunda Gənclərin Təlim və İstirahət Mərkəzinin açılış mərasimləri keçirilmişdir.

Bildiyiniz kimi, 12-28 iyun 2015-ci il tarixlərində Bakı ilk dəfə olaraq Avropa oyunlarına ev sahibliyi edəcək. Digər ölkələrə hazırlıq üçün 7 il müddəti verildiyi halda, Azərbaycan bu öhdəliyi 30 ay üçün götürdü. Ölkənin birinci xanımı, I Avropa Oyunlarının Təşkilat Komitəsinin sədri Mehriban Əliyevanın rəhbərliyi altında I Avropa Oyunları ilə əlaqədar Bakı şəhərində böyük idman infrastrukturu yaradılmaqdadır.

Azərbaycan ən Hal-hazırda çimərlik voleybolu, çimərlik futbolu, 3x3 (üçün üçə) mötəbər idman basketbolu, su polosu idman tədbirlərinə növləri üzrə yarışların keçiriləcəyi ev sahibliyi Avropa Oyunları Parkının, Su İdmanı Sarayının, açılış və bağetmək lanış mərasimləri, eləcə də atleiqtidarındadır tika idman növü üzrə yarışların keçirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş 68000 tamaşaçı tutumu olan Futbol stadionunun, BMX –Velosipedi və Dağ Velosipedi yarışları üçün veloparkların tikintisi, Stend Atıcılığı üzrə İdman Kompleksinin yenidən qurulması, Heydər Əliyev adına İdman Konsert Kompleksinin, Bakı İdman Sarayının əsaslı təmir işləri uğurla həyata keçirilir.

Bildiyiniz kimi ölkəmizə 6000-dən çox atlet, 3000-dən artıq rəsmi nümayəndə gələcək. Əminəm ki, ölkəmiz, digər mötəbər tədbirlərdə olduğu kimi, I Avropa oyunlarını da yüksək səviyyədə həyata keçirəcəkdir. n

DÜNYA 2015

İnnovativ təhsil sistemi Mikayıl Cabbarov

A

zərbaycan sürətlə inkişaf etdikcə və qlobal cəmiyyətə qovuşduqca onun qarşısında yeni imkanlar açılır və yeni çağırışlar peyda olur. Ölkəmizin sürətli inkişafının təbii nəticəsi olan bu çağırışların həlli təhsil sahəsində davamlı inkişafın təmin olunması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.

“Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyası və “Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” kimi proqram sənədləri ölkə rəhbərliyinin təhsil sahəsinə verdiyi əhəmiyyəti bariz şəkildə nümayiş etdirir. Təhsil Nazirliyi sözügedən sənədləri rəhbər tutaraq, təhsil sahəsində bir sıra islahat və yeniliklər həyata keçirmişdir. Öz köklərinə bağlı və beynəlmiləl dəyərlərə hörmət edən vətənpərvər, dərin biliyə malik, müasir baxışlı və mütərəqqi insan yetişdirilməsi məktəbdən başlayır.

Ona görə də orta məktəblərin idarəolunması və təhsildə nəticələrə görə cavabdeh, şəffaf və səmərəli idarəetmə mexanizmlərinin yaradılması kifayət qədər əhəmiyyətli və diqqət tələb edən məsələdir. Bu istiqamət üzrə ilk addım müasir peşə standartları əsasında məktəb direktorları və bu vəzifədə işləmək arzusunda olan şəxslər üçün təlimlərin təşkili olmuşdur. Təlimi uğurla bitirən və imtahanda yüksək nəticə göstərib keyfiyyət sertifikatı almış şəxslər məktəb direktoru təyin olunmuşdur. Bu addımın Azərbaycanda təhsilin idarəolunmasına, aşkarlıq və şəffaflığın qorunduğu idarəetmə sisteminin yaradılmasına öz müsbət təsirini göstərəcəyinə inamımız böyükdür.

Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi elektron dərsliklərin müasir təhsil sistemində aktuallığını nəzərə alaraq bu istiqamətdə fəaliyyətini genişləndirmiş və Elektron dərslik portalını (www.e-derslik.edu.az) yaratmışdır.

Hazırda ikinci, üçüncü, altıncı və yeddinci siniflər üzrə

Azərbaycan 2015 36 dərslik elektron formatda e-dərslik elektron kitab rəfində yerləşdirilib. 10 fənn üzrə dərsliklər və tədris resursları istənilən zaman onlayn və oflayn formatda istifadə edilə bilər. Son illərdə məktəblərin İT avadanlıqları və internetə çıxışla təmin olunması məktəblilər tərəfindən bu resursların istifadəsini və nəticədə öyrənmə imkanlarını xeyli genişləndirmişdir.

Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin “neftin insan kapitalına çevrilməsi” şüarını rəhbər tutaraq, “Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış” İnkişaf Konsepsiyasında göstərildiyi kimi Azərbaycan təhsilinin dünya və Avropa təhsil məkanına inteqrasiyasının gücləndirilməsini dəstəkləyir.

2005-ci ildə Bolonya prosesinə qoşulduqdan sonra Avropa Ali Təhsil Məkanına inteqrasiya Azərbaycanın təhsilinin əsas prioritetlərindən birinə çevrilmişdir. Azərbaycanın Ali Təhsil Sisteminə Bolonya Prosesinin müddəalarının tətbiq olunması üçün Təhsil Nazirliyinin həyata keçirdiyi tədbirlər çərçivəsində kurikulum islahatı keçirilmiş, vahid kredit sisteminə keçid prosesi başlamışdır. Təhsil Nazirliyinin ötən il ali təhsildə tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, ali təhsil sistemində yeni və fərqli bir mühitin yaradılması, savadlı, bacarıqlı və hazırlıqlı tələbə yetişdirilməsi, əmək bazarının artan tələblərinə müvafiq olaraq kadr hazırlığının təmin edilməsi məqsədilə imza atdığı ən önəmli layihələrdən biri “SABAH” layihəsidir. Layihənin məqsədi xüsusi istedadı ilə seçilən və təhsildə göstəriciləri ilə fərqlənən tələbələrə yüksək keyfiyyətli təhsil almaq üçün əlverişli şəraitin yaradılmasından ibarətdir.

“SABAH” qrupları tələbələr qarşısında geniş imkanlar yaradaraq, əmək bazarında daha cazibədar namizədlərə çevrilmə kimi fürsətlər təklif edir.

Təhsil sisteminin gücü onun tərkibində fəaliyyət göstərən müəllimlərin gücü ilə ölçülür. Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulan təhsil siyasətinin davamı olaraq, Təhsil “Dövlət ümumi təhsil müəssisələrində çalışan, bilik və bacarıqlarının sisteminin diaqnostik qiymətləndirilməsi apagücü onun rılan müəllimlərin dərs yükünün və tərkibində əməkhaqqının artırılması haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidenfəaliyyət tinin Sərəncamı dövlət tərəfindən göstərən müəllim peşəsinə və təhsilə davamlı diqqətin ən bariz nümunəsidir. Dövlət müəllimlərin başçısı tərəfindən insan kapitalının gücü ilə inkişafına yönəlmiş bu uzaqgörən adölçülür dımın təhsilin inkişafında və onun sosial təsirinin güclənməsində rolunun böyük olacağı şübhəsizdir.

Azərbaycan son on ildə iqtisadi inkişaf tempinə görə regionda lider ölkəyə çevrilmiş, dövlətimizin iqtisadi qüdrəti möhkəmlənmiş, dünyada siyasi nüfuzu artmış, ölkə daxilində siyasi və iqtisadi sabitlik bərqərar olmuşdur. İnanıram ki, Azərbaycanın təhsili bu inkişaf tempinə ayaq uyduraraq, dünya təhsil sistemində öz layiqli yerini tutacaqdır. n

31

Mikayıl Cabbarov: Azərbaycan Respublikasının Təhsil naziri

32

Azərbaycan 2015

İslahatlar Vətəndaş Məmnunluğuna Xidmət Edir Ramil Usubov

Ö

Ramil Usubov: Azərbaycan Respublikasının Daxili İşlər naziri

lkəmizdə uğurla həyata keçirilən genişmiqyaslı sosial, iqtisadi və hüquqi islahatlar Daxili İşlər Nazirliyində də fəaliyyətin beynəlxalq norma və standartlar səviyyəsinə yüksəlməsində, cəmiyyətdə baş verən demokratik dəyişikliklərə uyğunlaşdırılmasında, bir çox Avropa dövlətləri mütəxəssislərinin də müsbət rəy bildirdiyi normativ hüquqi bazanın yaradılmasında mühüm rol oynamışdır.

Polis orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə dair 2004-cü ildə qəbul edilmiş Dövlət Proqramı əsasında struktur təkmilləşmələri aparılmış, maddi-texniki təchizatın, demokratik cəmiyyətdə polisin rolu haqqında məlumatlandırma işinin gücləndirilməsi, infrastrukturun yenilənməsi, şəxsi heyətin sosial müdafiəsinin yaxşılaşdırılması istiqamətində sistemli tədbirlər həyata keçirilmiş, habelə ötən dövrdə Nazirliyin büdcəsi 11 dəfə artmışdır. Xidməti funksiyaların çevik həyata keçirilməsi, vətəndaş məmnunluğunun təmin edilməsi məqsədilə «102» zəng mərkəzi və «Təhlükəsiz Şəhər» sistemləri, «qaynar xət»lər, veb-saytlar, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə böyük əhəmiyyət kəsb edən 40-dan çox informasiya resursu yaradılmışdır. Bütün müvəqqəti saxlama yerləri yenidən qurulmuş, həmin yerlərdə hökumət və qeyrihökumət təşkilatlarından, beynəlxalq qurumlardan olan müşahidəçilər məhdudiyyətsiz monitorinq keçirirlər.

Korrupsiya hüquqpozmalarına şərait yaradan halların aradan qaldırılması, şəffaflığın artırılması və digər dövlət proqramları çərçivəsində institusional islahatlar aparılmış, fəaliyyət cəmiyyət üçün açıq, sosial funksiyaları effektli yerinə yetirməyə imkan verən əsaslar üzərində qurulmuşdur. Polisin əhaliyə maksimum yaxın olması,

DÜNYA 2015

vətəndaşların, xüsusən ucqar yaşayış məntəqələri sakinlərinin qəbulunda, müraciətlərinə baxılmasında operativliyinin təmin edilməsi, aidiyyəti problemlərinin bilavasitə yerində həlli, hüquqi maarifləndirmə işinin ünvanlı aparılması məqsədilə «sahə rəisi» institutu təsis edilmişdir. Ayda iki dəfə olmaqla paytaxtda, eləcə də respublikanın bölgələrində vətəndaşların səyyar qəbulu həyata keçirilir. Fəaliyyətin nəticələri barədə əhali kütləvi informasiya vasitələri və Nazirliyin internet saytları ilə mütəmadi məlumatlandırılır. Polisin səlahiyyətlərinə aid məsələlərlə bağlı vətəndaşlara 28 istiqamət üzrə elektron xidmətlər göstərilir, cərimələr və dövlət rüsumları elektron formada ödənilir.

Transmilli mütəşəkkil cinayətkarlığa qarşı mübarizədə beynəlxalq əlaqələrimizin rolu da əhəmiyyətli olmaqla xarici həmkarlarımız ilə yaranmış işgüzar münasibətlər tərəflərin maraqlarına uyğun inkişaf edir. Bu formatda 40-dan çox ölkənin müvafiq qurumları ilə 92 beynəlxalq sənəd imzalanmışdır.

Son on ildə 5 mindən çox əməkdaşımız BMT, NATO, Avropa Şurası, ATƏT və digər beynəlxalq qurumların təşkil etdiyi tədbirlərdə iştirak etmiş, təcrübə mübadiləsi aparılmışdır. Artıq onların bir çoxu xarici dövlətlərdə ekspert qismində təlimlər keçir, xüsusi layihələrə cəlb edilirlər.

Hərtərəfli islahatlar, modernləşmə, respublikanın hüquq mühafizə orqanları ilə birgə səmərəli fəaliyyət kriminogen durumun fasiləsiz izlənilməsinə şərait yaratmış, cinayətkarlığa qarşı mübarizədə vaxtında və adekvat cavab tədbirlərinin görülməsi ilə səciyyəvi olmuşdur. Ölkəmizdə əhalinin hər 100 min nəfərinə düşən cinayətlərin sayı ötən on ildə orta hesabla 231 fakt olmaqla əksər dünya dövlətləri ilə müqayisədə xeyli azdır. Cinayətlərin orta illik açılması 90 faiz təşkil edir ki, onların da yalnız 10 faizi ağır və xüsusilə ağır növlərdir.

Mövcud ictimai-siyasi sabitlik, real nəticələr verən Ayda iki dəfə dövlət proqramları, genişmiqolmaqla yaslı infrastruktur layihələri, əlverişli investisiya mühiti ölkə paytaxtda, eləcə iqtisadiyyatının davamlı inkidə respublikanın şafını şərtləndirmişdir. Dünya bölgələrində İqtisadi Forumunun hesablamalarına əsasən 2014-cü ildə vətəndaşların Azərbaycan iqtisadiyyatı rəqabət səyyar qəbulu qabiliyyətliliyinə görə 38-ci yerdə qərarlaşmışdır. həyata keçirilir Görülən işlərin məntiqi nəticəsi olaraq Azərbaycan özünün sabit, təhlükəsiz və daim inkişafda olan ölkə imicini tam təsdiqləmiş, onun paytaxtı Bakı şəhəri beynəlxalq əhəmiyyətli mühüm tədbirlərin keçirildiyi məkana çevrilmişdir.

Bütövlükdə ictimai asayişin, insan hüquq və azadlıqlarının etibarlı qorunması, qanunçuluğun möhkəmləndirilməsi, xalqa xidmət funksiyalarının genişləndirilməsi, müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi, şəxsi heyətin professional səviyyəsinin yüksəldilməsi başlıca vəzifələr olaraq dövlət və hökumət rəhbərliyinin yaxından dəstəyi ilə gələcəkdə də ardıcıllıqla həyata keçiriləcəkdir. n

DÜNYA 2015

Azərbaycan 2015-ci ildə İrfan Siddiq

N

əşrimizin keçən ilki buraxılışında Azərbaycanda ötən 20 il ərzində müşahidə olunan əsaslı və məqsədyönlü dəyişikliklər barədə yazmışdım. Bununla yanaşı, iqtisadi diversifikasiya və enerji sektorunda olan asılılıqdan uzaqlaşma tədbirinin uzunmüddətli dayanıqlı inkişaf üçün necə əhəmiyyətli olacağını da qeyd etmişdim.

Bir il ərzində bu fikir daha da gücləndi. Nein qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi, Ukrayna məsələsi ilə bağlı Rusiya ilə Qərb arasında yaranan qarşıdurma, regionun iqtisadiyyatına və valyuta məzənnəsinə göstərdiyi təsirin Azərbaycan üçün böyük nəticələri olmuşdur.

Azərbaycan zəngin sərvətləri, aşağı səviyyədə borcu, stabil valyutası, iqtisadi inkişaf üçün möhtəşəm perspektivləri olan güclü iqtisadiyyata malikdir. Lakin ne satışından əldə olunan gəlirlərin azalmasını nəzərə alaraq iqtisadi diversifikasiyaya və genişmiqyaslı iqtisadi islahata olan tələb açıq-aydındır. Azərbaycanın iqtisadi diversifikasiya üçün “Vision 2020” kimi məqsədyönlü və əsaslı layihəsi vardır.

Lakin layihənin daha sürətli şəkildə həyata keçirilməsi üçün imkan var.

Azərbaycan Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzv olmaqla, daha genişmiqyaslı ticarətə və rəqabətə nail olmaq üçün gömrük sənədlərində islahatlar etməklə, Azərbaycanın ən böyük iqtisadi əməkdaşı olan Avropa Birliyi ilə qurumsal əməkdaşlığa olan yanaşmasını yenidən nəzərdən keçirməklə iqtisadiyyatını gücləndirə bilər.

Büdcəni tarazlaşdırmaq üçün aşağı prioritetləri və lüzumsuz xərcləri azaltmaq dövlətin planının bir hissəsidir.

Bu məntiqə uyğun və əlverişlidir. Lakin Azərbaycan inkişafyönlü bir sıra layihələr üçün maliyyə vəsaiti əldə etməyin innovativ yollarını nəzərdən keçirməlidir, beləliklə, bu faktorlar məşğulluq və iqtisadi inkişafın aparıcı qüvvələrindən ola bilər.

Azərbaycan 2015

London şəhəri beynəlxalq maliyyə mərkəzidir və Birləşmiş Krallıq maliyyə sahəsində edilən innovasiyalarda ön sırada durur. Birləşmiş Krallığın Maliyyə Sektorunun rəhbəri, London şəhər bələdiyyə rəisi may ayının sonlarında Bakıya səfər edəcək. Ümid edirəm ki, onun səfəri xarici maliyyələşmə ilə Azərbaycan şirkətlərinə yeni layihələr hazırlamaq imkanı yaradaraq maliyyə sektorunda Birləşmiş Krallıq və Azərbaycan arasında əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yardım edəcək.

Birləşmiş Krallıq enerji sektorundan kənarda da iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək və Azərbaycanda iqtisadi diversifikasiyanı dəstəkləmək məqsədilə Azərbaycanla ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq üzrə Birgə Komissiya yaratmağı planlaşdırır. İnfrastruktur, nəqliyyat, İKT, maliyyə xidmətləri kimi bir çox sahələrdə Birləşmiş Krallıq zəngin təcrübəyə və ixtisaslaşmış şirkətlərə malikdir və Azərbaycanla əməkdaşlıq etməkdə maraqlıdır.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin getdikcə gərginləşməsi regionda inkişafı çətinləşdirir. Ciddi sülh danışıqları üçün hərəkətverici qüvvə yaratmaq əsas prioritet olaraq qalacaqdır. Birinci Azərbaycan Avropa Oyunlarına və Parlament Seçkilərinə ev sahibliyi etmək Ümumdünya 2015-ci ildə Azərbaycana böyük Ticarət diqqət gətirəcəkdir. Azərbaycanın Təşkilatına yerli inkişafı ilə “Cənubi Qaz Dəhlizi” kimi layihələri əsasında üzv olmaqla iqtisadi inkişafın uyğunluğunu iqtisadiyyatını təmin etmək hər zaman mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək. gücləndirə Azərbaycanın problemlərin bilər həllinə olan yanaşması həmişə strateji olmuşdur. 1994-cü ildə BP-nin rəhbərlik etdiyi beynəlxalq konsorsiumla “Əsrin Müqaviləsi” nin imzalanması kimi uzaqgörən qərarlardan tutmuş Azərbaycanın müstəqilliyi və qonşu dövlətlərlə dostluq münasibətlərinin qorunmasına kimi bütün məsələlərdə Azərbaycan həmişə üzləşdiyi çətinliklərə uzunmüddətli və strateji yanaşma göstərmişdir. Gələcəkdə də bu istiqamətdə inkişaf həmişə əhəmiyyətli olacaqdır. n

33

İrfan Siddiq: Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfiri

34

Azərbaycan 2015

DÜNYA 2015

Azərbaycanın brendi – ASAN xidmət

“A

SAN xidmət” mərkəzləri Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliyində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2012-ci il 13 iyul tarixli 685 nömrəli Fərmanına əsasən yaradılmışdır. Dövlət orqanları tərəfindən göstərilən xidmətlərin vahid və əlaqələndirilmiş formada həyata keçirilməsini təmin edən mərkəzlərinin yaradılmasında məqsəd vətəndaşların əlavə xərclərinin və vaxt itkisinin azalması, vətəndaşlara münasibətdə etik qaydalara, nəzakətli davranışa əməl edilməsinə nail olunması; peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması; dövlət strukturlarına etimadın daha da gücləndirilməsi; şəffaflığın artırılması, korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsi; elektron xidmətlərdən istifadənin daha da genişləndirilməsidir.

Mərkəzlərin fəaliyyəti operativlik, şəffaflıq, nəzakətlilik, məsuliyyət və rahatlıq prinsipləri əsasında qurulur. Dövlət qulluqçularının fəaliyyətində əhaliyə münasibətdə vətəndaş məmnunluğunun təmin edilməsi istiqamətində yeni yanaşmanın formalaşdırılmasına xidmət edən mərkəzlərdə dövlət qulluqçusunun vəzifəsi vətəndaşın hüququnu təmin etməkdir” prinsipi əsas fəaliyyət prinsiplərindən biridir.

Mərkəzlərdə 9 dövlət orqanı, həmçinin, özəl təşkilat və müəssisələr tərəfindən ümumilikdə 230-dan çox xidmət göstərilir. Xidmətlərin aidiyyatı qurumların öz əməkdaşları tərəfindən həyata keçirilməsi maraqların toqquşmasının və təkrarlanmasının qarşısını alır.

Hazırda 7 “ASAN xidmət” mərkəzi fəaliyyət göstərir. Onlardan dördü paytaxt Bakı şəhərində yerləşir. Digər üçü isə regional mərkəzlər olmaqla Sumqayıt, Gəncə və Sabirabad şəhərində yerləşir. Ümumilikdə mərkəzlərin xidmət coğrafiyası respublika əhalisinin 50%-dən çoxunu təşkil edir.

15 yanvar 2013-cü il tarixindən bugünə kimi “ASAN xidmət”-ə 4 000 000-ə yaxın müraciət qeydə alınıb. 1 000 000-cu müraciət 15 yanvar 2014-cü il tarixində, 2 000 000-cu müraciət sonrakı 6 ay müddətində, 3 000 000-cu müraciət sonrakı 4 ay müddətində, 4 000 000-cu müraciət isə 2015ci ilin fevral ayında daxil olub. Müraciətlərin tezliyinə diqqət yetirsək vətəndaşların “ASAN xidmət”-ə olan yüksək etimadını müşahidə etmək olar.

“ASAN xidmət” mərkəzlərinin fəaliyyətində “vətəndaş hər zaman haqlıdır” yanaşması xüsusi yer tutur. Vətəndaş məmnunluğunun təmin edilməsi “ASAN xidmət”-in rəhbər prinsipi kimi çıxış edir. Təsadüfi deyil ki, “ASAN xidmət” xalqa xidmət deyimi bu fəaliyyət ilə tam səsləşir.

Təşkil olunan rəy sorğularına əsasən vətəndaşların mərkəzlərdən məmnunluq əmsalı 98% təşkil edir.

2015-ci ildə Bərdə, Qəbələ və Masallıda regional “ASAN xidmət” mərkəzlərin istifadəyə verilməsi nəzərdə tutulub. Bu mərkəzlər regional olmaqla ətraf rayonların sakinlərinə də xidmət göstərəcək.

Qeyd olunan regionlarda “ASAN xidmət” mərkəzləri fəaliyyətə başladıqdan sonra respublika üzrə qeydiyyat məhdudiyyəti aradan qaldırılacaq. Yəni, respublikanın istənilən regionunda qeydiyyatda olan vətəndaşlarımız ərazi

üzrə qeydiyyat məhdudiyyəti olmadan müvafiq xidmətlərlə bağlı istənilən “ASAN xidmət” mərkəzinə müraciət edə biləcəklər.

“ASAN xidmət” mərkəzlərində tətbiq olunan innovasiyaların məqsədi vətəndaşların xidmətlərdən daha asan, rahat formada və müasir texnoloji imkanlardan istifadə edilməklə yararlanmalarına xidmət edir “ASAN xidmət” mərkəzlərinin mövcud olmadığı regionlarda yaşayan əhalinin dövlət xidmətlərinə çıxışının və bu sahədə əlçatanlığının təmin edilməsi məqsədi ilə “ASAN xidmət”-in müasir texnoloji avadanlıqlara təchiz edilmiş avtobusları səyyar formada əhaliyə xidmətlər göstərir.

2013-cü ilin may ayından 2014-cü ilin avqust ayına qədər Azərbaycan Respublikasının regionlarında həyata keçirilən səyyar ASAN xidmət çərçivəsində 120 000-ə yaxın vətəndaşa xidmət göstərilib.

Cənubi Qafqaz Boru Kəmərinin genişləndirilməsi layihəsi ilə əlaqədar olaraq həyata keçirilən Səyyar ASAN xidmət çərçivəsində isə 20 sentyabr 2014-cü il tarixindən bugünə qədər 9 rayonda ümumilikdə 10000-dən çox müraciət qəbul olunub.

1 fevral 2014-cü il tarixindən etibarən isə Bakı şəhəri üzrə səyyar formada xidmətlərin həyata keçirilməsinə başlanılıb.

Bu növ səyyar xidmətlər dedikdə şəxs qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada əlavə ödəniş aparılmaqla onun iş və ya yaşayış yerini, habelə olduğu yeri tərk etmədən xidmətlərdən yararlanması nəzərdə tutulur.

Sosial həmrəyliyin təmin edilməsi məqsədi ilə səyyar xidmətlər kənardan qulluğa və yardıma ehtiyacı olan əlillər və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün əlavə səyyar xidmət haqqı ödənilmədən həyata keçirilir.

Səyyar ASAN xidmətin həyata keçirilməsinin əsas məqsədi dövlət xidmətlərinin vətəndaşlara daha rahat, yeni və müasir üsullarla təqdimatı, vətəndaşlar üçün əlçatanlığının təmin ediməsi və vətəndaş məmnunluğuna nail olunmasıdır.

Həmçinin, inzibati cərimələr və məhkəmə qərarları üzrə ödənişlərin həyata keçirilməsi məqsədi ilə “ASAN ödəniş” terminalları və portalı vətəndaşların istifadəsinə verilmişdir. İlkin mərhələdə yalnız Yol Hərəkəti Qaydalarının (YHQ) pozulmasına görə cərimələrin ödənişi mümkündür. Sonrakı mərhələdə isə bütün növ inzibati cərimələr və məhkəmə qərarları üzrə ödənişlərin həyata keçirilməsi mümkün olacaq. n

DÜNYA 2015

Azərbaycan 2015

35

Azərbaycan Alovundan Çıxan Qığılcım Osman Cömərt

Q

afqaz dağlarının düzənliklərlə birləşdiyi, dünya üzrə 11 iqlim qurşağının 9-nun var olduğu və bundan dolayı da möhtəşəm təbiət müxtəlifliyi və zənginliklərinə sahib Azərbaycan üçün turizm böyük əhəmiyyət kəsb edir. Demək olar ki, turizm üçün lazımi bütün şəraitə Azərbaycanda rast gəlmək mümkündür: Günəş və dənizlə yay turizmi, endemik bitki növləri, mamırlı qayalar və nadir ağac növləri ilə təbiət turizmi, Qafqaz və Talış dağları kimi yüksək relyef sahələri ilə dağ və ov turizmi, macəra turizmi, qış turizmi, qədim tarixi ilə mədəni turizm.

Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycan, dünyada şəfalı su mənbələri, vulkan palçıqları, duzlu göl və müalicəvi əhəmiyyətə malik ne palçıqları ilə 70-ə yaxın xəstəliyə çarə olan əhəmiyyətli zəngin təbii resurslara malik tibb turizmi ilə də tanınır. Turizm qaynaqlarının Azərbaycan ərazisində bərabər paylanması səbəbi ilə homogen bir turizm iqtisadiyyatının inkişafı da təqdirəlayiq bir hal kimi qiymətləndirilir.

2001-ci ildə Dünya Turizm Təşkilatına üzv olan Azərbaycan növbəti il - 2002-ci ildə 793.345 turist qarşılamışdır. 2013-cü ildə isə ölkəni 2.480.000 turist ziyarət etmişdir. Dünya statistikasında turizmdə inkişaf 4-5% ikən, Azərbaycanda bu göstərici 10-12%-dir.

Bu əhəmiyyətli potensiyalı iqtisadi dəyər halına gətirmək üçün son illərdə mühüm layihə və investisiyalara imza atılmışdır. Bu növ turizm məqsədli investisiyalar inşaat sektoruna da öz təsirini göstərmişdir. 2011-ci ildə təməli qoyulan 100 milyard ABŞ dollarlı büdcəyə sahib və 800 min insanın yaşaya biləcəyi bir ada-şəhər layihəsi olan “Xəzər Adaları” layihəsi, Bakıya çox yaxın Demək olar məsafədə yerləşən, 150 kanalla ki, turizm bir-birinə bağlanacaq irili-xırdalı 78 suni ada və 200 min üçün lazımi qonağı qarşılama imkanlarına bütün şəraitə sahib, əksəriyyəti beynəlxalq zəncir olan 18 fərqli lüks mehAzərbaycanda manxanalardan ibarət layihə rast gəlmək turizmin inşaata olan böyük mümkündür təsirinin nümunəsidir. Bundan əlavə, 1.050 metr hündürlükdə tikilməsi planlanan və dünyanın ən yüksək göydələni adını alacaq “Azərbaycan Qülləsi”, dünyanın ən böyük məscidi, Formula 1 yolları, qolf və at yarışı meydançaları, sürətli qatarlar, 5 universitet, marina, əyləncə mərkəzləri, hava limanı, vertolyot meydançası, 250 min ev və 50 min binanın inşasını nəzərdə tutan layihələrin də adını qeyd etmək mümkündür. Layihənin ilkin mərhələsinin 2018-ci ildə başa çatmasının planlaşdırılması da turizmə verilən əhəmiyyətin göstəricisidir.

İdman turizmi çərçivəsində Azərbaycan 2015-ci ilin ortalarında həyata keçiriləcək Avropa Olimpiya Oyunları və 2016-ci ildə Formula 1 layihəsinə ev sahibliyi edəcək.

Bütün bu idman oyunlarının keçiriləcəyi binaların inşası inşaat sektoruna öz töhfəsini verəcəkdir. Azərbaycanda 7 illik, Türkiyədə 25 illik bir təcrübə, Alov Qüllələri, Heydər Əliyev Mərkəzi kimi böyük miqyaslı və ölkənin nüfuz və simvoluna çevrilmiş layihələrində, eyni zamanda “Baku City Villas”, “Chinar Restaurant”, “Baku Business Center” və bəzi böyük miqyaslı dövlət binalarının inşasında üzərimizə götürdüyümüz məsuliyyəti uğurla başa vurmağımızın verdiyi inam hissi ilə “MM Mühəndislər” firması olaraq bu bazardan faydalanmaq üçün böyük bir potensiyala sahib olduğumuzu düşünürük. Elə bu baxımdan, keçmişdə üzərimizə götürdüyümüz məsuliyyətlərdən daha böyüklərini almaq gücünə malik olduğumuzu bilərək 2015 və 2016-ci ildə alacağımız yeni tapşırıqlar üçün lazımi bütün plan və hazırlıqlarımızı tamamladığımızı nəzərinizə çatdırmaq istərdik. 2015-ci il Azərbaycanın inşaat sektoru üçün daha öncəki illərdə əldə etdiyi uğuru davam etdirəcəyi bir il olacaq və ölkənin inkişafında lokomotiv sektorlardan biri olmağa davam edəcəkdir.

Prezident Cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə 2010cu ildə təsdiqlənmiş “Azərbaycan Respublikasında 2010-2014-cü illərdə turizmin inkişafına dair dövlət proqramı” turizm sektorunun ölkə iqtisadiyyatının başlıca sahələrindən birinə çevrilməsi yolunda olduqca böyük planların yaranmasına səbəb olmuş və Prezident Cənab İlham Əliyev tərəfindən də diqqətlə izlənməkdədir. Turizm Azərbaycan alovundan çıxan qığılcım, parlayan ulduz olacaqdır. n

Osman Cömərt: Şirkətin direktoru

36

Azərbaycan 2015

Azercell Telekom – Texnoloji innovasiyalara doğru Vahid Mürsəliyev

Ö

Vahid Mürsəliyev: Azercell Telecom MMC-nin prezidenti vəzifəsinin icraçısı

lkənin aparıcı mobil rabitə təminatçısı olan Azercell Telekom 4.5 milyondan artıq abunəçi ailəsi üçün qabaqcıl texnologiyaların tətbiqi, yüksək şəbəkə keyfiyyəti, əla müştəri xidməti, eləcə də böyük sayda məhsul, xidmət və sərfəli tariflər təqdim etməklə regionun telekommunikasiya sahəsinə inkişaf və yenilik gətirməkdə davam edir.

Azercell-in əsas səhmdarı və strateji investoru olan Avropanın telekommunikasiya nəhəngi TeliaSonera mobil rabitə dünyasının ən son tendensiyaları üzrə şirkət üçün ən yaxşı nümunədir. Azercell çalışdığı ölkəyə də bu əhəmiyyətli təcrübəni gətirməkdə davam edir.

Azercell 1996-cı ildən başlayaraq artıq 18 ildir ki, Azərbaycanın telekommunikasiya bazarında fəaliyyət göstərir. Bu illər ərzində şirkət müxtəlif fəaliyyət sahələri üzrə çoxsaylı məhsulları ilə yenilikçi olduğunu nümayiş etdirmiş, Azərbaycanda və regionda ilk dəfə bir sıra ən qabaqcıl texnologiyaları təqdim etməklə müştərilərimiz üçün ən yüksək keyfiyyətli xidmətdən yararlanmaq imkanı yaratmışıq.

Bu gün ölkədə ən böyük abunəçi ailəsi ilə Azercell əhalinin 99,8%-ni və ölkə ərazisinin 80%-ni (işğal olunmuş 20% ərazilər istisna olmaqla) əhatə edir. Fəxr hissi ilə qeyd edə bilərəm ki, yüksək rəqabətə baxmayaraq, bu gün Azərbaycanın mobil rabitə bazarının yarısından çoxu Azercell-in xidmətlərinə üstünlük verir.

DÜNYA 2015

Yeni nəsil texnologiyaları və xidmətləri inkişaf etdirmək üçün 2012-ci ildə Azərbaycanda ilk LTE sistemini tətbiq edən məhz Azercell olmuşdur. Hal-hazırda şirkətin 4G şəbəkəsi Bakı və bütün Abşeron yarımadasını əhatə edir və yaxın zamanda Azercell onun digər regionlara da genişləndirilməsi üzərində işini davam edəcəkdir.

Azercell son iki il ərzində xidmət keyfiyyətini daha da mükəmməlləşdirmək məqsədilə öz şəbəkəsini 25% genişləndirmişdir. 2014-cü ildə 169 ədəd 2G/3G radio baza stansiyaları quraşdırılıb. Bundan əlavə, 2-ci dərəcəli daşıyıcılar tərəfindən quraşdırılan 969 stansiya vasitəsilə 3G şəbəkəsi rekord səviyyəyə çatdırılmışdır: ölkə üzrə 48%, Bakıda isə 92%. Azercell-in 3G şəbəkəsində təmin etdiyi mobil internetin orta hesabla sürəti 2,1 Mbps; 4 G şəbəkəsində isə 90100 Mbps-dir. Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin araşdırmalarına görə Azercell ölkədə mobil internet üzrə ən yüksək sürəti təmin edir.

Regionda 3G və 4G şəbəkəsinin inkişafı ilə mobil internetdən istifadədə yeni mərhələyə keçir. Ölkədə smartfon istifadəçilərinin sayı tədricən artmaqdadır və eyni zamanda Azercell istifadə olunan proqram əlavələri tezliklə əksər daha böyük həcmdə İnternet trareklamlarını fiki tələb edir. Sevindirici haldır ki, ölkədə smartfon istifadəsinin Genişləndirilmiş artım tempinin bariz nümunəsi Reallıq olaraq Azercell şəbəkəsində smartfonların sayı 38% artmışdır. texnologiyası Müştəri yönümlü yanaşüzərindən malar arasında ən əhəmiyyətlisi təqdim edəcək Azercell-in Azərbaycanın regionlarında mobil rabitənin inkişafı üçün proqramın davam etdirilməsidir. 2014-cü ilin iyun-oktyabr aylarında şirkət Azərbaycanın 13 şəhərində unikal layihə həyata keçirmiş və yerli müştərilərə endirim kampaniyalarından geniş istifadə imkanı yaratmışdır.

DÜNYA 2015

Həqiqətən, Azercell şirkəti abunəçi sayına görə ölkənin mobil rabitə bazarının lideridir. Mobil penetrasiyanın artıq 110%-i ötməsinə və hazırda sabit xətt penetrasiyasından daha yüksək olmasına baxmayaraq, şirkət ildən-ilə abunəçi bazasının davamlı artımını müşahidə edir. Bu rəqəmin gələcəkdə də artımasını proqnozlaşdırmaq olar. Bunun səbəbi Azercell-in məhz müştərilərin istəkləri əsasında dünyanı onlara daha da yaxın etmək öhdəliyinə sadiq qalmasıdır. Cəlbedici və sadə tarif planları, innovativ texnologiyalar, şəbəkə keyfiyyəti və peşəkar müştəri xidməti abunəçilərə şirkətin xidmət və əməliyyatlarından maksimal dərəcədə rahat şəkildə yararlanmaq üçün nəzərdə tutulub.

Azercell öz müştərilərini daha yaxından öyrənmək məqsədilə ölkədə növbəti yenilikçi layihəni həyata keçirdi.

2014-cü ildə müştərilərin sadiqliyini ölçmək və onların ehtiyaclarını daha yaxşı başa düşmək üçün Net Promoter Score (Abunəçi Loyallığı İndeksi) göstəricisini hesablamağa başladı və yüksək nəticələr əldə etdi. Ölkə bazarında ən son yenilikçi texnologiyaları tətbiq etmək istiqamətində əldə etdiyi nailiyyətlərlə yanaşı, Azercell hər il olduğu kimi, 2014-cü ildə də BakuTel sərgisində unikal texnoloji həllərlə seyrçilərin qarşısına çıxdı. Ötən ildə ilk dəfə Azercell sərgidə Genişlənmiş Reallıq kimi tanınan innovativ texnologiyanı təqdim etdi. Bu xidmətdən istifadə etməklə Azercell reklam plakatlarını yalnız ənənəvi iki ölçülü formatda deyil, həm də video formatda izləmək üçün imkanlar açır. Qeyd edək ki, Azercell tezliklə əksər reklamlarını Genişlənmiş Reallıq texnologiyası üzərindən təqdim edəcək.

Azercell-in təqdim etdiyi digər faydalı həll – yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarına nəzarət və zərurət olduqda onlara əlaqə saxlamağa imkan verən Valideyn Nəzarəti sistemidir. Əvvəlcədən proqramlaşdırılmış nömrələrlə təmin olunan uşaqlar üçün xüsusi hazırlanmış və istifadədə sadə olan kiçik telefonlar uşaqlara valideynləri ilə rahatlıqla əlaqə qurmağa kömək edir. İnternet-əsaslı proqram uşaqların olduğu yeri təyin etməkdə və onların məktəbə və yaxud bağçaya gediş/gəlişini izləməyə yardımçı olur.

2015-ci ildə müştərilərin istifadəsinə veriləcək növbəti məhsul Cihazdan Cihaza (M2M) texnologiyasının avtomatlaşdırılmış sistemi vasitəsilə pasientin səhhəti ilə əlaqədar

Genişləndirilmiş reallıq

Azərbaycan 2015 məlumatları təhlil edib, simptomların səbəbini həkimlə dialoq formatında izləməyə imkan yaradan Mobile Health – Mobil Sağlamlıq xidmətidir.

Bu gün Azercell ölkənin mobil rabitə operatorları arasında M2M həllərinin ən geniş təchizatçısıdır. Digərlərlə bərabər bu texnologiya bank, nəqliyyat, təhlükəsizlik, səhiyyə sektoru, kommunal xidmətlər tərəfindən istifadə olunur.

Azercell-in 2009-cu ildə yaratdığı Barama İnnovasiya və Sahibkarlıq Mərkəzi ölkədə geniş sayda yerli Startup-ların təsisatına və inkişafına təkan verir. Yeri gəlmişkən, ən son BakuTel sərgisində Azercell-in Barama İnnovasiya Mərkəzi tərəfindən təqdim edilən “Sumaks” Evdə Təhlükəsizlik Sistemi gündəlik məişət proseslərini mobil telefon vasitəsilə idarə etmək imkanı yaradır. Bu unikal sistemin köməyilə istifadəçi evdə olmadığı zaman qaz, su sızması, qısaqapanma, elektrik cihazların söndürülməsi və yaxud işə salınması və s. proseslərin baş verdiyi halda sistem tərəfindən avtomatik olaraq onun mobil telefonuna göndərilən SMS vasitəsi ilə məlumatlandırılır. Barama mərkəzinin “Sumaks” layihəsi Azərbaycanda yaradılan ilk M2M məhsulu oldu. Barama mərkəzi bir çox təsisat və təşkilatlarla əməkdaşlıq qurur, daha çox istedadlı, həvəsli gənc sahibkarlar və mütəxəssislər cəlb edir ki, bu da öz növbəsində Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafına əhəmiyyətli zəmin yaradır.

Yarandığı ildən etibarən Korporativ Sosial Məsuliyyətin də müxtəlif istiqamətləri Azercell üçün prioritet sahələrə çevrilmişdir. Şirkət ölkədə bir sıra sosial layihələr üzrə öncül və bununla da fəaliyyət göstərdiyi cəmiyyət ilə öz dəyərlərini bölüşmək məsuliyyəti sahəsində digər biznes strukturlara nümunə olmuşdur. Ötən il ərzində Azercell bu sahəyə 0,3 milyon manat, ölkədə fəaliyyət göstərdiyi 18 il ərzində isə 14 milyon manat vəsait sərf edib.

Azercell istifadəçilərinin həyatına yeni məhsullar, innovativ texnologiyalar, xidmətlər, sərfəli kampaniyalar və tariflər gətirmək üzərində hər zaman çalışır. Azercell bir parçası olduğu TeliaSonera qrupuna daxil olan bütün operatorlarla birlikdə Yeni Nəsil Telekom təminatçısı olmaqda israrlıdır. Bütün qrupun və şirkətin ümumi məqsədimüştərilərimizə dünyanı daha yaxın etməkdir! n

37

38

Azərbaycan 2015

DÜNYA 2015

Həyatı gözəl yaşamaq insana zövq verir liyimizi qorumağa kömək edir. Məsələn, bizim müştərilərimiz Londondakı “e Fat Duck” restoranına istənilən zaman gedə bilərlər, halbuki ora getmək üçün bir neçə ay öncə qeydiyyata düşmək mütləqdir.

Sizin həyat tərzi menecerləri (lifestyle manager) müştəriyə nə kimi kömək göstərir?

Müştəri ilə həyat tərzi menecerinin münasibətləri etibar üzərində qurulub. Həyat tərzi menecerləri müştəri ilə daimi ünsiyyətdə olaraq onun maraq və istəkləri haqqında ətraflı məlumatı olan mütəxəssislərdir. Bizim müştərilərimiz işgüzar insanlardır və onlar gündəlik həyatda baş verən xırda nüanslar haqqında düşünmək istəmirlər.

Bu səbəbdən, lüks bazarı haqqında məlumatlı olan menecerlərimiz müştərinin rahat həyat tərzini təmin edirlər. Onlara simvolik olaraq üzvlərimizin sağ əli kimi xitab edə bilərik.

Yuliya Benjamini

Q

uintessentially Personal Concierge & Luxury Lifestyle özündə keyfiyyət və ehtişamı cəmləşdirərək bu prinsip əsasında fəaliyyət göstərir.

Dünyanın 60-dan artıq şəhərində 24 saat beynəlxalq konsyerj xidmətləri göstərən qapalı klub Bakıda 2014-cü ilin Noyabrından fəaliyyətə başlayıb. Beynəlxalq mükafatlar sahibi konsyerj xidmətlər göstərən klub bir növ sehrli çubuğa bənzəyir. Klub vasitəsi ilə siz ən qeyri-adi arzularınızı reallaşdıra bilərsiniz. Müştərilərin zövqünü oxşayan Quintessentially Lifestyle-ın Azərbaycandakı nümayəndəsi Yuliya Benjamini ilə görüşdük.

Klubun açılması ideyası necə yarandı? Şirkəti 2000-ci ildə Londonda şahzadə Çarlzın həyat yoldaşının qohumu olan Ben Eliot və onun dostları Pol Drammon və Aaron Simpson qurub. İlk məqsəd yüksək səviyyəli konsyerj xidmətlərinin təmin olunması idi. 15 illik fəaliyyət dövrü ərzində biz artıq dünyanın 60-dan artıq ölkəsində öz xidmətlərimizi təqdim edirik. Şirkətin dünyada 2000 nəfər işçisi və 23 törəmə şirkəti var.

Sizin nailiyyətlər çox inandırıcı və təsiredicidir, lakin bazarda digər konsyerj xidmətlərini göstərən şirkətlər də var. Sizi onlardan nə fərqləndirir? Çəkinmədən deyə bilərəm ki, biz 2012 və 2014-cü illərdə dünyanın ən yaxşı konsyerj xidməti mükafatlarının laureatı olmuşuq. Strateji baxımdan bizim üçün dünyanın iri şəhərlərində yerləşmək çox önəmlidir. Dünyada 80 000 dən artıq partnyorumuz var. Müştəriyə çatdırmaq istəyirik ki, bizim xidmətlərimiz sərhədsizdir və biz, onun üçün İnternetdə tapa bilməyəcək unikal məlumatı asanlıqla təqdim edə bilərik. Bunu bizim şüarımız da sübut edir “Əlçatmazı əldə et”.

Yuliya Benjamini: İcraçı direktor

Quintessentially münasibətləri necə qurur və əlçatmaz olana necə yol tapır?

Bu, ilk növbədə, resurslarımız sayəsində baş verir və əlbəttə ki, bizim adımız böyük rol oynayır. Biz ilkin mənbəyə çox yaxınıq, buna görə də məlumata birbaşa çıxışımız var. Bu faktor işimizi asanlaşdırır və eksklüziv-

Qeyri-adi sifarişləriniz olurmu?

Sifarişlər və istəklər müxtəlif olur. Kimsə İspaniyadan Rusiyaya XVI əsrin qılıncını gətirməyimizi istəmişdi. Bir müştərimiz bizdən Rusiyaya 24 saat ərzində ekzotik fil balası çatdırılmasını istəmişdi. Vaxt məhdudiyyətini nəzərə alaraq biz bir neçə ofislə birlikdə işləmişdik.

Azərbaycan bazarı haqqında nə deyə bilərsiniz?

Strateji cəhətdən Azərbaycan bizim üçün çox önəmlidir.

Mən Londonda olarkən MDB ölkələri ilə çalışmışam və bu iş prinsipi haqqında məlumatlıyam. Zənnimcə, biz çox düzgün zaman seçmişik. Son illər ərzində ölkə çox inkişaf edib və bu inkişaf bazarda mövqeyimizi möhkəmlətməyə təkan verəcək. Buna baxmayaraq, insanların lüks konsyerj xidmətləri haqqında məlumatsızlığı kimi problemlər də mövcuddur. Buna görə də bizim məqsədimiz özümüz haqqında dolğun və hərtərəfli məlumat verməkdir.

Bu istiqamətdə müəyyən bir strategiyanız varmı?

Qeyd etdiyim kimi, Azərbaycanda fəaliyyətə başlayanda bizim barədə çox az adam məlumatlı idi. Londonda xidmətlərimizdən faydalanan bir neçə azərbaycanlı müştərini çıxmaqla, Azərbaycanda çox az adamın Quintessentially haqqında məlumatı var idi. Strategiyamız özümüz haqqında fikir formalaşdırmaqdır. Vurğulamaq istərdim ki, biz səs-küy yaratmaq istəmirik. Əksinə, eksklüzivliyimizi qoruyub saxlamaq istəyirik. Kəmiyyət dalınca qaçmırıq, bizim üçün vacib olan keyfiyyətdir.

Klubunuza necə üzv olmaq olar?

Potensial müştərilər ofisimizə müraciət edərək “General”, “Dedicated” və ya “Elit” üzvlük sahibi ola bilərlər. Üzvlük şərtləri hər biri üçün fərqlidir.

Bakıda əməkdaşlıq etdiyiniz partnyorlarınız varmı? Əlbətdə, Bakıda da bir çox şirkətlərlə əməkdaşlıq edir və bunun sayəsində üzvlərimizə eksklüziv xidmətlər təqdim edirik. Əlavə olaraq nəyi qeyd etmək istəyərdiniz?

Quintessentially azərbaycanlılar üçün bir yenilikdir. Mən istərdim ki, onlar bu yeniliyi sınasınlar. Əminəm ki, bu rahatlığa tez alışacaqlar. n

40

Azərbaycan 2015

Məsuliyyətli və milli brend!

Riçard Şirer

B Riçard Şirer: Bakcell şirkətinin icraçı direktoru

akcell şirkəti olaraq, 2014-cü ildə bütün biznes sahələrində çox uğurlu fəaliyyət göstərmişik. Apardığımız qiymətləndirmə göstərir ki, ötən ildə qarşıya qoyduğumuz məqsədlərimizin bir çoxuna nail olmuşuq. İl ərzində biz Bakcell şəbəkəsində smartfondan istifadə edən abunəçilərin sayının artırılmasını hədəf götürmüşdük.

Nəticədə smartfon istifadəçilərinin sayının il ərzində iki dəfə artdığını görürük. Abunəçilərimizin 60 faizi xəbərləri mobil telefondan oxuyur. Buna görə də mobil internet istifadəsində yüksək artım müşahidə edilib. Həmçinin əlavə dəyər xidmətlərindən istifadədə 27 faiz artım əldə etmişik.

2015-ci ildə də boyük uğurlar gözləyirik və bu gözləntimiz ötən ilin nəticələrinə əsaslanır.

Ağıllı telefonlardan istifadə edən abunəçilərin “Bakcell”i tərəfdaş kimi görməsi qiymətləndirilməmiz üçün əsasdır.

DÜNYA 2015

Biz, həmçinin brend yoxlaması və bazar daxilində icraçılarımızın fəaliyyətində də əhəmiyyətli inkişaf nəticələri almışıq. Ötən il biz daha iki yeni smartfon təqdim etməklə mobil telefon bazarındakı mövqeyimizi daha da möhkəmləndirdik. “Alov” və “İlk” smartfonlarının təqdim olunması ilə Bakcell brendli cihazların sayını üçə qaldırdı.

Qeyd edim ki, daha bir il əvvəl “Bakcell” adlı ilk smartfonumuzu təqdim etmişdik. Alov və İlk smartfonları əsasən Bakıda, Bakcell smartfonu isə daha münasib qiymətə təklif olunduğundan regionlarda xüsusi maraqla qarşılandı. Ümumi götürsək, Azərbaycan xalqı brendimizin bu cür inkişafına hörmətlə yanaşır.

Milli brend olduğumuzdan icma qarşısında məsuliyyətimiz böyükdür. İdman və təhsil yönlü layihələrimiz korporativ sosial məsuliyyətimizin əsaslarını təşkil edir. Mançester Yunayted futbol klubu ilə birgə fəaliyyətimiz bizə imkan verir ki, gənc Azərbaycanlı futbolçuların peşəkarlığının artırılması üçün unikal şərait yaradaq. Mançester Yunayted, Bakcell və AFFA ilə birgə gənc istedadlara yardım edirik, onlarda komanda işi, özünüinkişaf və digər keyfiyyətlərin aşılanmasına çalışırıq.

Biz ona görə gənclərə fokuslanırıq ki, Azərbaycanda gənclərin sayı, məsələn mənim ölkəmə nisbətən daha çoxdur. Mənim ölkəmdə yaşlılar çoxluq təşkil edir.

Bundan başqa, gələcək nəsil mobil texnologiyalar sahəsində dünya lideri olan “Qualcomm” şirkəti ilə birgə əməkdaşlıq çərçivəsində fəaliyyətinə start verdiyimiz “Applab” innovativ mobil developer layihəmiz sahibkarların və proqram tərtibatçılarının öz ideyalarını daha sürətlə həyata keçirməsinə yardımçı olur.

Maraqlı ideyaları olan gənclərə “AppLab” layihəsi çərçivəsində İnternetə pulsuz giriş, masa və təlim otağı ilə təchiz edilmiş yeni AppLab ofisində çalışmaq şəraiti yaradılıb.

Malik olduğumuz çeşidli strategiyamızın davamı olaraq fokusumuz indi də ölkəmizin lider mobil internet provayderi olmaqdır. Buna görə də, Bakcell brendli smartfonları abunəçilərə təqdim etməklə yanaşı ölkəmizdə ən sürətli mobil internet xidmətinin daim yüksək səviyyədə

Mən inanıram ki, Bakcell, internet istifadəçilərinin sayı və internet xidmətlərinin keyfiyyətinə görə bazarda liderdir.

Aparıcı mobil internet provayderi olan Bakcell şirkəti, üç operator arasında öz brendi ilə smartfon təqdim edən ilk şirkətdir

DÜNYA 2015

olması üçün əlimizdən gələni edirik. Bir çox rəqiblərimiz təkliflər bağlaması satmağa çalışır, bizsə artıq bu mərhələdən keçmişik və hazırda “əldə internet”in daha əlverişli şərtlərlə təqdim olunmasınafokuslanmışıq. Bütün kommunikasiya və xidmət anlayışımız “əldə internet”in əlçatan olmasına yönəlib.

Biz təkcə ölkə daxilində deyil, xaricində də müştərilərimizin qayğısına qalırıq. Bu məqsədlə hər il olduğu kimi ötən il rouminq qiymətlərini bir neçə dəfə endirməklə yanaşı ayrı-ayrı ölkələr üçün eyni rouminq qiyməti tədbiq etdik. Məsələn, indi müştərilərimiz Türkiyə, Rusiya, Ukrayna, Qazaxıstan və Gürcüstanda eyni rouminq tarifləri ilə danışa bilir.

Bakcell artıq Mobil Nömrə Daşınması (MND) sahəsində də liderdir. Belə ki, ötən il, ümumilikdə operatorlarını dəyişməyə qərar vermiş bütün abunəçilərin 62%-dən çoxu Bakcell şəbəkəsinə qoşulub. Lakin biz MND-dən daha çox uğur gözləyirdik, Təəssüf ki, rəqiblərimizdən biri öz abunəçilərinin başqa şəbəkələrə keçid portlarını bloklayıb və mobil nömrə danışmasını məhdudlaşdırıb. Bu barədə Rabitə və Yüksək Texlogiyalar Nazirliyinə şikayət etmişik və böyük ümidlə mart ayının sonunda bununla bağlı veriləcək yeni qərarı gözləyirik.

Azərbaycan 2015

Apardığımız qiymətləndirmə göstərir ki, ötən ildə qarşıya qoyduğumuz məqsədlərimizin bir çoxuna nail olmuşuq. İl ərzində biz Bakcell şəbəkəsində smartfondan istifadə edən abunəçilərin sayının artırılmasını hədəf götürmüşdük. Nəticədə smartfon istifadəçilərinin sayının il ərzində iki dəfə artdığını görürük Mən inanıram ki, Bakcell, internet istifadəçilərinin sayı və internet xidmətlərinin keyfiyyətinə görə bazarda liderdir. Aparıcı mobil internet provayderi olan Bakcell şirkəti, üç operator arasında öz brendi ilə smartfon təqdim edən ilk şirkətdir. Keyfiyyətə gəldikdə isə, etdiyimiz hər bir işin keyfiyyətli olmasına böyük diqqətlə yanaşırıq. n

41

42

Azərbaycan 2015

Bakı beynəlxalq görüşlər mərkəzidir Fərid Məmmədov

S

on illərdə ixtisaslaşmış ticarət-sənaye sərgiləri Azərbaycanda işgüzar həyatın bir hissəsinə çevrilmişdir. Hər il paytaxt şəhərimizdə ən müxtəlif mövzular üzrə 20-dən çox sərgi keçirilir və bu da birmənalı şəkildə bütün ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərir.

Ticarət-sənaye sərgiləri beynəlxalq əməkdaşlığın qurulmasına və sərmayə axınının artmasına kömək edir.

Həmçinin, sərgilər vasitəsi ilə yeni şirkətlər və birgə müəssisələr açılır. Bundan əlavə, sərgilər bilavasitə aid olduqları sahələrin uğurlarını nümayiş etdirir və onların inkişaf istiqamətlərini müəyyən edir. Biz də təşkilatçı olaraq, Azərbaycanda keçirilən ticarət-sənaye sərgilərə həm xarici eksponentlər, həm də yerli şirkətlər tərəfindən marağın ildən-ilə artdığını görməyə şadıq. Bu, eksponentlər və ziyarətçilərin sayında, yeni sərgi mövzularının yaranmasında və əməkdaşlıq üçün yeni sahələrin kəşf edilməsində özünü büruzə verir. Sərgi fəaliyyətinin bu cür dinamikasına bir sıra faktlar, o cümlədən onların arasında ən vacib hesab olunan Azərbaycan iqtisadiyyatının sabit inkişafı və ölkə rəhbərliyi, eləcə də dövlət strukturları tərəfindən göstərilən dəstək şərait yaradır. Artıq 5 ildir ki, Azərbaycanda sərgilər dünya standartlarına uyğun gələn və peşəkar menecmenti olan müasir sərgi kompleksində

DÜNYA 2015

- “Bakı Expo” Sərgi və Toplantı Mərkəzində keçirilir. Bundan əlavə, mütəxəssislər Bakı şəhərinin özünü işgüzar tədbirlərin keçirilməsi üçün ən cəlbedici yerlərdən biri hesab edirlər, “New York Times” qəzeti isə Bakını 2015ci ildə ziyarət edilməli dünya şəhərlərinin siyahısına daxil etmişdir. Bizə qonşu olan ölkələrdə də sərgi tədbirləri keçirilir, lakin onlar Azərbaycan sərgilərində toxunulan mövzuların rəngarəngliyinə, ekspozisiyaların miqyasına, eləcə də ziyarətçilərin sayına və coğrafiyasına görə bizim sərgilərdən geridə qalır. Buna görə də, hazırda biz Azərbaycanı qeyd-şərtsiz olaraq regionda sərgi sənayesinin nəhəng potensiala malik mərkəzi və ya, necə deyərlər, qovşağı adlandıra bilərik. Bir sıra sərgi brendi, məsələn, “AITF” Azərbaycan Beynəlxalq Turizm və Səyahətlər sərgisi, “WorldFood Azerbaijan” Azərbaycan Beynəlxalq Qida Sənayesi sərgisi, “Caspian Oil and Gas” Beynəlxalq Xəzər Ne və Qaz Sərgisi və “Bakutel” Azərbaycan Beynəlxalq Telekommunikasiya və İnformasiya Texnologiyaları Sərgi və Konfransı artıq Azərbaycan hüdudlarından kənarda da məşhurdur və bütün dünya sənayesi liderlərinin görüş yerinə çevrilmiş əsas meydançadır. Bu gün Azərbaycanda sərgi xidmətləri bazarı ümumilikdə formalaşmışdır və biz şadıq ki, “Iteca Сaspian” şirkəti bu bazarın yaradıcısı olmuşdur. Əlbəttə, bu vəziyyət birdən-birə yaranmayıb. Azərbaycanda sərgi fəaliyyəti artan xətt üzrə inkişaf edirdi: biz öz tərəfdaşımız - aparıcı sərgi və konfrans təşkilatçısı “ITE Group Plc” şirkəti ilə birlikdə çoxsənayeli sərginin təşkili ilə fəaliyyətə başladıq. İndi isə biz hər il 20 ixtisaslaşmış sərgi keçiririk. Ənənəyə uyğun olaraq, bu ilin 2-4 aprel ayında 14-cü Azərbaycan Beynəlxalq “Turizm və Səyahətlər” sərgisi öz işinə başlayacaq və bu sərgi çərçivəsində dünya üzrə 60-dan çox turizm istiqaməti, habelə Azərbaycanın bütün kurort zonaları təqdim olunacaqdır. Fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində “AITF” sərgisi regionun müasir turizm bazarının ümumi mənzərəsini əks etdirən və Yer kürəsinin müxtəlif guşələrinin koloritini nümayiş etdirən aparıcı Azərbaycanda beynəlxalq sərgi statusunu qoruyub saxlamışdır. Son keçirilən vaxtlar tərəfdaşımız sərgi və sərgiləri, konqresslərin peşəkar operatoru olan “Caspian Event haqlı olaraq, Organisers” şirkəti ilə birlikdə ölkənin inkişaf keçirdiyimiz “WorldFood təmayüllərini Azerbaijan” və “Caspian Agro” Azərbaycan Beynəlxalq əks etdirən kənd təsərrüfatı sərgilərinə güzgü maraq xe y li ar t mış dır.

Azərbaycan Respublikasının adlandırmaq Prezidenti Zati-aliləri İlham olar.” Əliyevin təşəbbüsü ilə 2015ci il Azərbaycanda “Kənd təsərrüfatı ili” elan edilmişdir və şübhəsiz ki, bu, may ayında keçiriləcək “WorldFood Azerbaijan” və “Caspian Agro” sərgilərdə öz əksini tapacaq. Həmin tarixlərində keçirilməsi planlaşdırılan “Ipack Caspian 2015” Xəzər

DÜNYA 2015

Beynəlxalq “Qablaşdırma, tara, etiket və poliqrafiya” sərgisində müxtəlif sənaye sahələri üçün qablaşdırmanın istehsalı və tərtibatı üçün avadanlıqlar, qablaşdırma materialları, tara və hazır qablaşdırmalar təqdim olunacaq.

Həmçinin, cari ilin may ayında “TransCaspian” 14-cü Beynəlxalq Nəqliyyat, Tranzit və Logistika və 5-ci Yubiley Xəzər Beynəlxalq “Yol İnfrastrukturu və İctimai Nəqliyyat” (“Road & Traffic”) sərgiləri, iyun ayında isə Xəzər regionunda enerji sənayesi nailiyyətlərinin nümayişi üzrə yeganə ixtisaslaşdırılmış tədbir - 5-ci Xəzər Beynəlxalq “Energetika və Alternativ Enerji” (“Caspian Power 2015”) sərgisi keçiriləcəkdir. Azərbaycanın ilk ixtisaslaşmış tədbiri - 22-ci Beynəlxalq “Caspian Oil and Gas” sərgi və konfransı isə iyun ayında ne-qaz sənayesinin 300dən çox liderini bir araya gətirəcək. Mən hər zaman qeyd etmişəm ki, Azərbaycanda keçirilən beynəlxalq sərgilər adi sərgi məumundan daha geniş məna kəsb edir, belə ki, bu sərgilərdə bizim tariximiz də əks olunur. Bu baxımdan, “Caspian Oil and Gas” sərgisini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Hələ 1994-cü ildə sözügedən sərginin keçirilməsi təşəbbüsünü Azərbaycanın Ümummilli lideri Heydər Əliyev dəstəkləmişdi. Bu il də 2-5 iyun tarixində Bakıda neft sənayesinin inkişafının banilərindən olan Nobel qardaşlarına məxsus ne şirkətinin Azərbaycandakı fəaliyyətinin 135 illiyi ilə əlaqədar olaraq, 22-ci “Caspian Oil and Gas” sərgisi çərçivəsində “Nobel qardaşları və Bakı nei. Mükafat” adlı rəsm sərgisi keçiriləcək.

Bütün rəsmlərin müəllifi həm Azərbaycan, həm də Rusiyada yaxşı tanınan rəssam İrina Eldarovadır. Sərginin fəxri qonaqları qismində Nobel ailəsi üzvlərinin iştirakı nəzərdə tutulmuşdur. Bu rəsmlər həm regionun, həm də bütün dünyada ne hasilatının inkişafı baxımından Azərbaycanın tarixi rol və əhəmiyyətini bir daha xatırladacaq.

Azərbaycan 2015

2015-ci ilin ikinci yarısında ənənəvi 9-cu Azərbaycan Beynəlxalq Təhsil “Education”, 9-cu Azərbaycan Beynəlxalq Karyera “Career”, 21-ci Azərbaycan Beynəlxalq Səhiyyə “BIHE”, 9-cu Azərbaycan Beynəlxalq Gözəllik və Estetik Tibb “Beauty Azerbaijan”, 21-ci Azərbaycan Beynəlxalq İnşaat “BakuBuild”, 8-ci Beynəlxalq İstilik, Havalandırma və Kondisiyalaşdırma sistemləri, Su təchizatı, Sanitariya, Ətraf Mühitin Mühafizəsi Texnologiyaları, Üzgüçülük Hovuzu və Bərpa Olunan Enerji “Aquaerm Baku”, 8-ci Xəzər Beynəlxalq Mühafizə, Təhlükəsizlik və Xilasetmə Vasitələri “CIPS Caspian” və “Xəzər: Ətraf Mühit üçün Texnologiyalar” 6-cı Beynəlxalq Ətraf Mühit “СТЕ” sərgiləri keçiriləcək. Paytaxt sakinlərinin sevdikləri “Bakutel 2015”, 21-ci Azərbaycan Beynəlxalq Telekommunikasiya və İnformasiya Texnologiyaları Sərgi və Konfransı isə cari ilin payız sərgi mövsümünə yekun vuracaqdır.

Beləliklə, 2015-ci ildə bizi maraqlı sərgi mövsümü gözləyir. Bu müddət ərzində keçiriləcək sərgi və konfranslar yeni texnologiya, əlaqə və tərəfdaşlar, nəhayət, yeni sərmayə axınını vəd edir. Ən əsası isə sərgilərdə bizi istehlakçılar və ya potensial sifarişçilərlə canlı ünsiyyət kimi ən dəyərli hadisə gözləyir. Belə ki, yalnız sərgilərdə şəxsi əlaqələr qurmaq, eləcə də şirkət, məhsul, avadanlıq və xidmətlərə şəxsi münasibət formalaşdırmaq mümkündür ki, bu da müasir dünyada qızıldan qiymətlidir. Dünya statistikasına əsasən, şirkətlərin əksəriyyətində satış əməliyyatlarının 40%-i məhz sərgilər hesabına baş tutur və sərgilər bir şirkətin özünü ciddi işgüzar tərəfdaş kimi təqdim etməsi, öz məhsullarının rəqabətə davamlılığını qiymətləndirməsi və onu maraqlandıran sahədə perspektivli layihələrlə tanış olması üçün əla imkan yaradır. Çağdaş dövrümüzdə sərgilər məhsul və yeni texnologiyaları təşviq etmək, o cümlədən müxtəlif səviyyəli əlaqələr qurmaq üçün ən sivil və perspektivli üsullardan biridir.

2015-ci ildə keçiriləcək sərgilərdə hamıya müvəffəqiyyətlər arzu edirik! n

43

Fərid Məmmədov: “Iteca Caspian” şirkətinin direktoru

44

Azərbaycan 2015

DÜNYA 2015

XXI əsrin İpək Yolu

Qazaxıstan- Azərbaycan- Gürcüstan dəhlizi öz tarixi əhəmiyyətini bərpa edir Mamuka Baxtadze

B

ü günə qədər, mühüm geosiyasi dəyişikliklərə baxmayaraq, “Gürcüstan Dəmir Yolu” yeni ticarət marşrutu açmağa nail oldu. Güman edilir ki, QazaxıstanAzərbaycan-Gürcüstan dəhlizi müasir İpək yoluna çevrilə bilər. Son bir neçə onilliklər ərzində çox sayda layihələr gözdən keçirilmişdir, lakin qonşu ölkələr siyasi və iqtisadi məsələlərlə bağlı daha yeni razılıq əldə ediblər.

Beləliklə, dəhlizin və Avropaya açılan qapıların Türkiyə və Çinin iştirakı ilə genişləndirilməsi ön plana çəkildi. Ölkələr arasında sıx əməkdaşlığın nəticəsi 2013-cü ilin noyabr ayında Əlaqələndirmə Şurasının yaradılması oldu. Şuranın səmərəli toplantıları bir sıra hadisələrə səbəb olmuşdur: Bakı-Tbilisi-Qars (Türkiyə) dəmiryol xəttinin tikintisi, Poti-Bakı marşrutu, eləcə də Xəzər dənizinin bərə xətti üzrə konteyner qatarlarının işə salınması; Qazaxıstan, Mərkəzi Asiya və

Mamuka Baxtadze: “Gürcüstan Dəmir Yolu” ASC-nin baş direktoru

DÜNYA 2015

Çin iqtisadiyyatının mühərrikinə çevrildi. Əlaqələndirmə Şurasının ilk iclasında dəmir yolu qatarının Çindən Qara dənizə doğru göndərilməsinə qərar verildi. Yük qatarı 29 yanvar 2015-ci il tarixində Çindən yola çıxaraq, 6 fevral 2015-ci il tarixində Gürcüstana çatmışdır.

Beləliklə, yeni müvəqqəti nailiyyətlər əldə olunmuşdur, belə ki, eyni nöqtələr arasında dəniz yolu ilə yük daşınması üçün daha əvvəl 40-45 gün tələb olunurdu. Artıq yük sahiblərinə müntəzəm və etibarlı daşıma vasitəsindən istifadə imkanı verən bu marşrutun hər həftə həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Bu layihənin həyata keçirilməsi tək Çin dövriyyəsinin ildə təqribən 60-70 iyirmifuntluq artmasına imkan verəcək. Və, 2015-ci ildə Bakı-TbilisiQars dəmiryolunun tikintisindən sonra Çindən gətirilən yüklərin həcmini iki qat artırmaq mümkün olacaq. Öz növbəsində, “Gürcüstan Dəmir Yolu” Müasirləşdirilmə Layihəsinin köməyi ilə öz ərazisində dəhlizin səmərəliliyinin və gücünün təkmilləşdirilməsi işlərini davam etdirir. 390 milyon İsveçrə frankı investisiyası, ilk növbədə, Tbilisi və Qara dəniz arasındakı magistral yolun tikintisinə yönəldilmişdir. Layihə çərçivəsində Mərkəzi Gürcüstanda yerləşən dağ dərəsinin 40 kilometrlik bölgəsini əhatə edən Tbilisi və Batumi arasında dəmir yolu və elektrik təchizatının infrastrukturu da genişləndiriləcəkdir (315 km). Bu layihə

Azərbaycan 2015

“Son bir neçə onilliklər ərzində çox sayda layihələr gözdən keçirilmişdir, lakin qonşu ölkələr siyasi və iqtisadi məsələlərlə bağlı daha yeni razılıq əldə ediblər. Beləliklə, dəhlizin və Avropaya açılan qapıların Türkiyə və Çinin iştirakı ilə genişləndirilməsi ön plana çəkildi” nəticəsində sürət, təhlükəsizliyin həcmi və səviyyəsi artacaqdır.

Mən və mənim komandam üçün Azərbaycan və Qazaxıstan həmkarlarımız ilə işləmək qürurverici haldır. Gələcəkdə də biz dəhlizin və ölkələrimiz arasındakı münasibətlərin gücləndirilməsi siyasətini davam etdirəcəyik. n

45

DÜNYA 2015

47

Avropa Bu bölmədə həmçinin: Brüssel dosyası 48 Fransanın siyasi marafonu 49 İtaliya olduğu kimi 50

Almaniya yeni pasifist fikirləri 50 Almaniyanın əmlak balonu 51 Matteo Renzi: İtaliya planı 52

Ayıyla yaşamaq Con Pit

Qərbi Avropalılar ümumi təhlükəyə qarşı birgə səfərbər olacaqlar.

M

Cəfəngiyyata qarşı” məqaləsinə bax). Ölkənin kansleri Angela Merkel Qərbdə cənab Putinin sərt tənqidçilərindən biri kimi ortaya çıxdı.

Cənab Putinin çətin biznes tərəfdaşından bu günün düşmən qonşusuna çevrilməsi yavaş irəliləyən, ancaq davamlı proses oldu. Amma onun üzüyumşaq Dmitri Medvedevi Rusiya prezidenti kimi əvəzləmək üçün Martın 2012-də Kremlə qayıtmasından bəri antiQərb ritorikası daha da güclənib.

Aydın məsələdir ki, NATO cənab Putin üçün təhlükə

s

aliyyə böhranından bəri Avropa liderləri öz iqtisadiyyatını yaxşılaşdırmaq və vahid valyutasını bir arada saxlamaq üçün mübarizə apararaq xarici məsələlərdən daha çox daxili məsələlərlə məşğul olublar. Lakin, indi xarici məsələlər Avropa İttifaqının gündəliyinin zirvəsinə doğru yavaş-yavaş irəliləyir. Səbəb Rusiya prezidenti Vladimir Putin və onun Ukraynaya olan torpaq iddiasıdır. 2015-ci ildə üç hadisə baş verəcək. Birincisi, xərclərin azaldılması illərindən sonra yeni Rusiya təhlükəsi Avropa ölkələrinin əksəriyyətini öz müdafiə xərclərini artırmağa məcbur edəcək. İkincisi, Avropa İttifaqının enerji mənbələrinin Rusiya qazından diversifikasiyası və ümumiyyətlə, Avropa İttifaqının Rusiyadan iqtisadi asılılığını azaltmaq məqsədiylə bir sıra işlərə təkan veriləcəkdir. Üçüncüsü, Rusiyaya qarşı sanksiyalar saxlanılacaq və bəlkə də artırılacaq, hərçənd ki, bunlar təkcə Rusiyaya deyil, laxlayan Qərbi Avropa iqtisadiyyatına da təsir edəcək .

Yaxın keçmişə nəzər salsaq, bu hər üçü təəccüblüdür. cənab Putin uzun müddət Avropada “parçala və hökmranlıq et” oyununu oynayıb. Polşa və Baltikyanı ölkələrin düşmənçiliyinə qarşı, o, İtaliya və Almaniya ilə “dostluq oyunu” oynamışdır. Macarıstan, Kipr və Bolqarıstan adətən, rusiyayönümlü olmuşlar. Avropanın bir çox investorları Rusiyaya Putinin yun şlemli briqadası sərmayə yatırıb, Fransa isə öz hərbi-nəqliyyat “Mistral” gəmilərini burda inşa etdirib. İtaliyanın Silvio Berlus- mənbəyidir. O, bəzi mərkəzi Avropa ölkələri və 2004-cü koni və Almaniyanın Gerhard Şröder kimi Aİ liderləri şəxsən ildə Avropa İttifaqına qoşulan üç Baltikyanı dövlətini ələ Putinlə olan yaxın dostluqlarından məmnunluq duyurdular. keçirmək niyyətindən təəssüflənir; 2008-ci ildə Gürcüstandakı Ancaq indi o günlər geridə müharibəsi qismən gürcülərin bu prosesə meylini dayandırqaldı. Putinin Ukraynaya təcavüzü maq üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin cənab Putin Avropa İtQarşılıqlı təkcə sanksiyalara deyil, həm də tifaqının şərqə tərəf genişlənməsinə də düşmən olacağı hələ də şübhələr Avropada öz dostlarının çoxunu aydın deyildi. Bunun üçün katalizator Ukrayna oldu.

Sovet İttifaqının dağılmasını bir vaxtlar “geosiyasi fəlakət” indi daha çox itirməsinə səbəb oldu. Fransa “Mistral” gəmilərinin göndərilməsini adlandıran cənab Putin Kiyev Rusiyasının orta əsr beşiyi olan gerçəkliyə təxirə saldı. Lakin dəyişən əhval- “Ukrayna anlayışı”nı faktiki müstəqil ölkə kimi qəbul etməyə ruhiyyənin ən yaxşı nümunəsi kimi uzun müddət istəksiz olub. 2004 Narıncı inqilabı onun birinci bənzəyir Rusiyanın ən böyük ticarət tərəfdaşı prezidentlik müddətinin ən böyük uğursuzluğu idi və rusiyavə investisiya mənbəyi olmuş Almaniyanı göstərmək olar. Al- yönümlü Viktor Yanukoviçin 2010-ci ildə Ukrayna prezidenti maniya elitası Rusiya ilə biznes əlaqəsini qorumaq naminə Pu- seçilməsi onu tamamilə məmnun etdi. Bu, Aİ-nin Viktor tinin avtoritar və kleptokratik dövlətin möhkəmləndirməsinə Yanukoviçlə azad ticarət haqqında bağladığı sazişə qarşı arxa göz yumaraq, bu cür “anlayış” siyasəti ilə uzun müddət plan idi. məşğul olub. 2014-ci il hadisələri bu “anlayış”ı hətta Alman Putin qətiyyətlə belə sazişlərin əleyhinədir, çünki bu, mərkəz - solçuları arasında belə yox etdi. (bu bölmədə “Güc Ukraynanı son nəticədə Avropa İttifaqı üzvlüyünə doğru

Con Pit: Avropa üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

Avropa

48

Brüssel dosyası Tom Nuttal BRÜSSEL

Yeni komanda üçün testlər

B

DÜNYA 2015

istisnalar olmaqla, bu məsələ Aİ üzvlərini Vladimir Putindən daha az maraqlandırır. Digər tərəfdən, Cənub regionu üçün Şimali Afrika və Yaxın Şərqdəki problemlərdən yaxa qurtarmaq arzusunda olan miqrantların əksərən faciə ilə nəticələnən Aralıq Dənizindən Şərqi Avropaya mühacirətinin ardı-arası kəsilməyəcək. İqtisadi sferada 2010-2012-ci illərdə avro böhranı ilə müşaiyət olunan qorxular yoxa çıxıb. Lakin 2015-də avro zona maksimum 1% artım əldə edə bilər. Cənab Canker nəqliyyat, internet infrastrukturu və enerji sahəsini əhatə edən üçillik 300 milyard avro (380 milyard dollar) investisiya xərci istəyir, amma pulun haradan gələcəyini heç kəs bilmir.

Avropa Mərkəzi Bankı çevik Mario Draqinin rəhbərliyi ilə Almaniyanın öz daxili xərclərini qaydasına salmağına kömək edəcək yol kimi Avropanı daha çox stimullaşdırıcı ekspansionist maliyyə siyasətinə çağırır.

Bank gec də olsa tam-miqyaslı “kəmiyyət

ir neçə ildən bir pərdəarxası sövdələşmələr zamanı Aİ-nin hökumət başçıları postun kimə təslim edilməsini müəyyənləşdirir; 2014-cü il bunlardan biri idi və seçkilər yaxınlaşdıqca yeni komanda öz kollektiv ayaqlarını masanın altında gizlədirdilər. 2015-də Brüssel müşahidəçiləri komissiyanın strukturu üzrə onun islahatçı ruhuna şübhə edənlərə qarşı olan Avropa Komissiyasının yeni prezidenti (Avropa İttifaqının İcraçı Orqanı) Jan Klod Cankerə diqqət yönəldəcək. Avropa Şurasının (hökumət başçılarının toplaşdığı yer) yeni rəhbəri Donald Tusk və xarici siyasət üzrə Ali Nümayəndəsi Federika Moqerini də diqqət mərkəzində olacaq.

Brüssel gələn il bir sıra mübahisəli siyasi debatlarla üzləşəcək. Solçuların etibar etmədiyi Aİ və Amerika arasında iddialı azad ticarət sazişi Transatlantik Ticarət və İnvestisiya Tərəfdaşlığı haqqında məsələ də gündəmdə olacaq. Amma çox güman ki, 3 əsas məsələ daha dominant olacaq: Qisasçı Rusiyadan gələ biləcək təhlükə, zəif Avropa iqtisadiyyatı və Britaniyanın Aİ-dən uzaqlaşacağı ilə bağlı narahatlıq.

Ukraynadakı Rusiya aqresiyasına qarşı Aİ birliyi heç də yekdil görünmür. Bu halda Ukraynanın şərqi “dondurulmuş münaqişə” ocağına çevriləcək və Aİ-nin bu yeni qarşıdurmanı xoş qarşılamayacağı aydın məsələdir. Bəzi Moqerini və Tusk’ın gəlişi s

2015 QISACA Rusiya Sanktpeterburqda Avropanın 4,000 məhbusluq təsisatı olan ən böyük həbsxanasını açacaq.

yola gətirib çıxarır. Onun, həmçinin 45 milyon əhalisi olan Ukraynaya planlaşdırdığı Avrasiya İttifaqına qoşulmaq üçün çox ehtiyacı var. Beləliklə, o, 2013-ci ilin sonunda cənab Yanukoviçə Avropa İttifaqı ilə sövdələşməni rədd etməsi üçün böyük təzyiqlər göstərdi. Amma bu, öz ölkəsinin Avropa meyllərindən uzaqlaşdığını görən qəzəbli Ukraynalılar tərəfindən yeni üsyana, son nəticədə cənab Yanukoviçin ölkədən qaçışına və onun Petro Poroşenkoyla əvəz olunmasına gətirib çıxardı.

Cənab Putin 1954-ci ildə Xruşşov tərəfindən Ukraynalılara verilmiş əsasən rusdilli əhalinin məskunlaşdığı yarımada olan Krımı işğal və ilhaq etmək üçün cənab Yanukoviçin ölkədən gedişindən sonra yaranan xaosdan istifadə etdi. Sonra ruslar sərhəddən gizli qoşunlar göndərərək, Ukraynanın Donbas bölgəsində Kiyevə qarşı baş qaldıran üsyana dəstək verdi.

Putin, harada olmasından asılı olmayaraq, rusdilliləri müdafiə etmək hüququ verən yeni doktrina hazırladı. Latviya və Estoniya kimi böyük rusdilli azlıqları və Sovet işğalı xatirələri olan ölkələr üçün bu doktrina çox qorxuludur. Şərqi Ukraynada döyüşlərin azalmasına baxmayaraq, bütün bunlar Putin və Avropa İttifaqını 2015 -ci ildə davam

yumşalması” proqramına başlaya bilər. Bu, Aİ-nin razılaşdırılmış maliyyə hədəfləri ilə uyğunlaşmaq üçün mübarizə aparan Fransa və İtaliyanın maraqlarına uyğun olardı. Onların sözdə islahatçı hökumətlərinin iqtisadi səmərəsizliyinin aradan qaldırılması üçün məsələyə ciddi yanaşmağa ehtiyacları olacaq. Çox güman Bütün bunlar olarkən ki, üç böyük Almaniya Konstitusiya Məhkəməsinin qır- məsələ daha mızı-xalatlı hakimləri dominant AMB-nin öz mandatını artırdığından olacaq. şübhələndiyi halda müdaxilə üçün gözləyirlər. Əgər mayda Britaniyada ümumi seçkilər zamanı mühafizəkar yönümlü hökumət hakimiyyətə gəlsə, baş nazir David Kameronun 2017-ci ildə “üzvlüyə qəbul və ya çıxarılma haqqında referendum”da Britaniyanın Aİ üzvlüyünün şərtlərinə yenidən baxılması müraciəti gözlənilir.

O, vahid bazarın dərinləşməsi və Aİ müqaviləsinin “Daha sıx birlik” adlanan simvolik arzusuna son qoyması üçün təzyiq göstərəcək. Amma ən mübahisəli məsələ bəzi Torilərin qüvvədən salmaq istədiyi Aİ vətəndaşlarının Britaniyaya köçmək hüququ olacaq. Britaniya işçi klubu üzvlərinin əksəriyyəti Britaniyanın qoşulmağını istəyir.

Cənab Canker (qeyd edək ki, cənab Kameron onun baş nazir təyin edilməsinin əleyhinə idi) ona zeytun budağı uzatmışdır.

Ancaq “Müvəqqəti sülhə” bel bağlamaq ağılsızlıq olardı. n Tom Nuttal: Böyük Karl üzrə (Avropa üzrə) köşə yazarı, “The Economist” jurnalı

edəcək qarşıdurmaya tərəf yönəldir. Putinin Krım məsələsində güzəştə getməyə niyyəti yoxdur və Donbasda böyük miqyasda muxtariyyətə nail olacaq rusiyayönümlü üsyançılardan da üz döndərməyəcək. Aİ və Ukrayna yeni ticarət sövdələşməsi imzalayıb, ancaq Rusiya təxribatının qarşısını almaq məqsədilə sövdələşmənin həyata keçirilməsi 2015-ci ildən sonraya təxirə salınıb. Buna səbəb isə avropalıların Ukrayna üzərində mübarizə aparmağa hazır olmamasıdır. Hələlik isə Avropa yalnız ayrı-ayrı Putinpərəst Ruslara və Rusiya şirkətlərinə qarşı sanksiya tətbiq etməklə kifayətlənir. (Hətta belə olsa da, Qərbin sanksiyaları 2014-cü ildə zəifləmiş Rusiyanın iqtisadiyyatına ziyan vurur və zərərçəkmiş rus iqtisadiyyatı yalnız 2015-ci ildə dirçələ bilər). Ruslar öz idxalına qoyulan qadağalar və qaz kəsilməsi təhlükəsinə qarşı cavab tədbirləri görüb. Qarşılıqlı şübhələr isə indi daha çox gerçəkliyə bənzəyir.

Uzun müddətdir ki, Avropa İttifaqı daxilində və onun hüdudlarından kənarda bir çoxları fikir ayrılığından dolayı Rusiyaya qarşı ortaq xarici siyasət yürüdə bilməməklərindən şikayətçidir. Ziddiyətli səslənsə də, 2015-ci ildə Avropa İttifaqı bu məqsədə nail olmağa əvvəlkindən daha çox yaxınlaşacaq və buna görə təşəkkürə layiq şəxsən Putinin özüdür. n

Avropa

DÜNYA 2015

Fransanın siyasi marafonu Sofi Pedder PARİS

Və onun İqtisadi islahatlar üçün gecikmiş reaksiyası

F

ransada 2017-ci ildə baş tutacaq prezidentlik seçkiləri üçün uzun marafon gələn il başlayacaq. Hazırki Sosialist François Hollande hökuməti rekord səviyyədə aşağı olan səs reytinqini artıra bilməyəcək. Beləliklə, gözlər getdikcə onun davamçısı olmaq uğrunda gedəcək mübarizəyə çevriləcək. Üç şəxs diqqət mərkəzində olacaq: onun solçu baş naziri Manuel Vals, mərkəz-sağçı sabiq prezident Nikolas Sarkozi və populist Milli Cəbhə PartiSosial yasından Marine Le Pen. Cənab Hollande gənc, mübariz qiyamın bəzi siyasətçinin populyarlığının prezidenformaları tin də yenidən dirçəlməsinə kömək edəcəyinə ümid edərək cənab Valsı istisna edilə baş nazir təyin etdi. Amma nə qədər bilməz ki, cənab Vals vəzifəsini icra etməyə davam edəcək, bir o qədər də cənab Hollandeyə bağlanacaq və bu da onun gələcək seçkilərdəki səs sayına təsir edəcəkdir.

Bütün bunlar cənab Valsın söz verdiyi iqtisadi islahatları yerinə yetirməsi yolunda hər şeyi daha çox çətinləşdirəcək.

Hökumətin görəcəyi işlər siyahısına mühafizə olunan notariat, məhkəmə icraçıları və əczaxanalar kimi peşələrin liberallaşdırılması; şirkətlərdə iş-konsul qaydalarının yüngülləşdirilməsi; əmək qanunvericiliyinin sadələşdirilməsi; bazar günü və axşam ticarət saatlarının yumşaldılması; bürokratik süründürməçiliyin azaldılması və planlaşdırma qaydalarının liberallaşdırılması öhdəlikləri daxildir. Bunların hər biri lobbi və ya həmkarlar ittifaqlarının qəzəbli müqaviməti ilə üzləşəcək və bunu nəzərə alaraq bəzi güzəştlərə yer veriləcəkdir.

Mülayim mərkəz solçu cənab Vals özünün sərt-adam, islahatçı etimadnaməsini yaratmaq arzusu və partiyasının qərarsız sol qanadını açıq qiyamdan qorumaq ehtiyacı arasındakı təhlükəli xəttlə addımlayacaq. Sol-cəbhəçilər vergi və xərc sosializminə xəyanət hesab etdikləri anlayışa şübhə ilə yanaşır.

Onlar yanvar ayında tam qüvvəyə minəcək biznes maaş-vergisi ixtisarının, 40 milyard avro (51 milyard dollar) yardım paketinin bir hissəsinin, özəl sektor investisiyasının dirçəldilməsinə kömək məqsədi ilə ayrılmasının əleyhinə çıxış edəcəklər. Sabiq sənaye naziri Arnaud Montebourq və Lille bələdiyyə başçısı Martin Abri kimi sosialist müxaliflər də 2015-ci ildə nəzərdə tutulan 21 milyard avroluq dövlət büdcəsi əmanətlərini tənqid etmək üçün “ifrat qənaət” ittiahımdan istifadə edəcək – hətta zəif artım ilə üzləşən Fransa kəsir hədəfini ÜDM-in 4.3% dəyərinə qədər azaldır.

Nikolas Bonapart Napoleonun Elbadan qaçışı və Parisə qayıtmasının 200 illiyinin tamam olduğu ildə sol cəbhəni birləşdirməyə kömək edə biləcək yeganə qüvvə partiya tərəfdarları arasında populyar şəxs olduğu halda könülsüz olaraq sol cəbhədə qalan cənab Sarkozidir. Partiya rəhbərliyində təhlükəsizliyini təmin etdikdən sonra, O, 2017-ci ilə hazırlıq məqsədi ilə gənc tərəfdaşların cəlb olunduğu yeni adla yeni siyasi hərəkat qurmağa çalışacaq. O, prezidentliyə gedən yolda rəqiblərinin, xüsusilə, iki keçmiş baş nazirlər Alain Juppé və François Fillon üzərindəki diqqətləri öz üzərinə çəkməyə çalışacaq. Onun əsas maneəsi rəqiblərindən daha çox,

keçmişinə nəzər salan məhkəmə tədqiqatlarıdır (və potensial Vaterlosu). Lakin sorğular göstərir ki, cənab Sarkozi mərkəzsağçı seçicilərin sevimli namizədidir.Fransız seçiciləri öz seçimlərini qutuya iki dəfə atacaqlar: Mart ayında baş tutacaq departament və daha sonra Dekabr ayında sayı 22-dən 13-ə azaldılan yeni müəyyənləşdirilmiş region seçkilərində. Hər bir nəticə solçular üçün sarsıdıcı, mərkəz-sağçılar üçün rahat və seçki gücünün artdığını nümayiş etdirmək istəyən xanım Le Pen üçün şans olacaqdır. O, şimal bölgəsindən və habelə, başqa regionlardan səs toplayaraq Fransanı şok edərək qalib ola bilər. O, yerini rahatlamış siyasi elitanın tərkibinin heç vaxt dəyişmədiyini əsas gətirərək, cənab Hollande və cənab Sarkozi arasında yeni rəqabətə istehza ilə yanaşacaq. Özünü adi seçicilərin seçimi kimi qələmə verən xanım Le Pen icrasız vədlər və işsizlik kimi siyasi məyusluqları əlində silah tutaraq irəliləyəcək.

Cənab Hollande ölkənin daxili zəifliyini pərdələmək üçün İslam Dövlətinə qarşı Amerika kampaniyasına Fransa hərbi hava dəstəyi, Mali və Mərkəzi Afrika Respublikasında Fransız qoşunlarını saxlamaq kimi xarici siyasi məsələləri ön plana çıxaracaq. O, 2015-ci ilin dekabrında istixana qazlarının azaldılması haqqında məcburi razılaşma əldə etmək ümidi ilə BMT-nin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün təşkil olunmuş konfransında iştirak edəcək dünya liderlərini qarşılayacaq. Digər tərəfdən, Suriya və İraqa gedən Fransız cihadçılar və geri qayıdanlar tərəfindən terror təhlükəsinə görə narahatlıqlar davam edəcək. Və Fransa-Almaniya əlaqələri iqtisadi stimul və büdcə intizamı ilə bağlı fikir ayrılıqlarına görə gərginləşəcək.

Bir sözlə, Fransa etibarsız, məyus və şübhəli vəziyyətdə qalacaq. Ağır şəhərətrafı immiqrant ərazilər və ya problemli kənd yerlərində də sosial qiyamın bəzi formaları istisna edilə bilməz. İdarəolunmaz sosialist qiyamlar nəticəsində cənab Valsın istefası və ya parlamentin buraxılması kimi gərgin hadisələr siyasi böhrana səbəb ola bilər.

Bütün bunların arxasında paradoks var. Cənab Hollandenin yerinə yetirməsi üçün seçildiyi sosialist iqtisadi siyasətlərin əksəriyyətindən nəhayət ki imtina etdiyi il Fransanın illərdir tanıdığı islahatçı təsir bağışlayan hökumətlərin biri tərəfindən qeyd olunacaq. Hələlik sol cəbhənin böyük izlərinin instinktlərinə qarşı islahat həyata keçirilməsinə görə siyasi baş ağrısı və iqtisadi nəticələri sabitləşdirmək üçün lazım olan vaxt onu deməyə imkan verir ki, siyasətin 180 dərəcə dönməsi belə Hollandenin prezidentliyini xilas etmək üçün bəs etməyəcək. n

O qayıdır

49

Sofi Pedder: Paris bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

50

Avropa

İtaliya olduğu kimi Aleksandra Fattal, MİLAN

Ölkənin uğurları və çətinlikləri nümayiş etdirilərək.

H

ər 5 ildən bir baş tutan və öz tarixini 1851-ci ildə Böyük London Sərgisindən götürən Dünya Ekspo Sərgisi (World Expo) 2015-ci ildə Milana gələcək. Şəhərin buna hazır olmayacağına və iştirak edən 144 ölkə tərəfindən tikilmiş pavilyonların bir çoxunun mayda baş tutacaq açılışadək tamamlanmayacağına dair skandalların və qorxuların olmasına baxmayaraq yaxşı şou nümayiş etdirilməlidir.

Lakin opponentlərin İtaliyanın proqnozuna görə, əgər bu illər Milan sərgisi kataklizm olərzində 3 mayacaqsa, İtaliyanın durğun iqtisadiyyatına bir o baş naziri qədər də təkan verməyəcək. olub. Ümumiyyətlə, “Şanxay-2010” sərgisi Çin əhalisinə dünyanı görmək imkanı verdi. İtaliya isə, əksinə, sərgidən özünü nümayiş etdirmək və gələcəkdə turizm və ixracatlarını artırmaq üçün şans kimi istifadə etməyə ümid edir. Onun qısa müddətli təsirləri məhdud olacaq. İtaliyanın “Export-Credit” agentliyinin məlumatına görə, dünya tələbatında

DÜNYA 2015

cüzi artım və avronun dəyərinin düşməsi 2015-ci ildə 5%-dək artacaq. 2014-cü ildə yerində saymış və hazırda 1999-cu ildə avronun buraxıldığı vaxtlarda olduğundan azacıq böyük olan iqtisadiyyat 1%dən də az artacaq. Buna baxmayaraq, hökumət bunun öhdəsindən gələcək. İtaliyanın bu illər ərzində 3 baş naziri olub. Əgər yeni seçkilər keçirilsə belə, dəyişikliyə söz verməklə fevralda partiya çevrilişinə qoşulmuş, Florensiyanın solçu sabiq meri Matteo Renzi hakimiyyətdə qalacaq. Onun partiyası üçün mayda keçirilmiş Avropa seçkilərində təsirli nümayiş onun mövqeyini möhkəmləndirdi. Lakin əgər iyunda 90 yaşını qeyd edən Corcio Napolitano istefa versə (o, yalnız öz ölkəsinə siyasi böhran vasitəsilə kömək etmək məqsədilə ikinci müddətə hakimiyyətdə qalıb), İtaliyanın yeni prezidenti olacaq və o, ilk qadın prezident olacaq. Bu, ya da çox güman ki, keçmiş baş nazir Emma Bonino, müdafiə naziri Roberto Pinotti və ya çox zaman uğursuzluğa düçar olmuş liderlər vasitəsilə senator Anna Finaççiaro ola bilər.

Bizneslə məşğul olan şəxslər və xarici investorlar cənab Renzini ehtiyatla qarşılayıb-

Güc Cəfəngiyyata qarşı Andreas Klut BERLİN

Almanlar öz diplomatlarının və əsgərlərinin xaricdə nə edə biləcəyi barədə mürəkkəb debatla üzləşir.

2015 QISACA İsanın bədəninə sarıldığı iddia edilən Turin kəfəni beş il ərzində ilk dəfə olaraq şəhər kilsəsində nümayiş etdiriləcək.

Aleksandra Fattal: Milan üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü, İslam Dövlətlərindən gələn yeni təhlükə, Afrikada Ebolanın yayılması problemlərinin həll olunmasına Almaniya səy göstərməlidirmi? Soyuq müharibə dövrü olsaydı cavab təbii ki, “yox” olardı. Nə Qərbi, nə də Şərqi Almaniyanın mükəmməl müstəqil xarici siyasəti var idi. Bonn geosiyasi məsələlərdə ölkənin müdafiəsi və diplomatiyasını Vaşinqtona həvalə etmişdi.. Avropa məsələlərində isə ölkə siyasəti Parisə meyillə idi. Şərqi Berlin Moskva ilə ayaqlaşmağa çalışırdı. Bölünmüş vəziyyətdə olan almanlar hətta “Qərbə” aid olub olmadıqlarından belə əmin deyildilər.

2015-ci il Oktyabrın 3-də almanlar birləşərək yaratdıqları vahid süveren Almaniyanın 25 illiyini qeyd edəcəklər.

25 il ərzində Almaniya içinə qapanmış ölkədən orta gücə çevrildi. Almaniya diplomatik (və ingilisdilli) elitasının siDünya yasi arenada nüfuz qazanması üçün Qərbli həmkarlarının nizamının təcrübəsinə müraciət etmək qorunub fikrinə düşdü. Bütün bunların isə xalqa heç bir yararı olmayasaxlanması caqdı. Qabağa atılmış hər kiçik onların da addım ölkədə ixtilaflara səbəb və fikir ayrılığına səbəb məsuliyyətidir. olurdu olan qərarlardan biri də 1990-cı illərin sonunda ordunun Kosovoya humanitar məqsədlə göndərilməsiydi. Verilmiş bu qərar isə Almaniyanın sülh mərami ilə ziddiyyət təşkil edirdi. Almaniya əksər hallarda geriyə çəkilirdi - 2011-ci ildə kansler Angela Merkelin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasında Liviyaya müdaxilə üçün aparılan səsvermədə (Rusiya və Çinlə birlikdə) bitərəf olduğu kimi.

s

Andreas Klut: Berlin bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

G

ələcək tarixçilər 2014-2017-ci illər arasındakı dövrü Almaniyanın Qərb liderlərindən biri olmaq yolunda post-müharibə qabığından çıxdığı dövr kimi qiymətləndirəcək. Lakin 2014-cü ildə elan edilən dəyişiklik planı 2015-ci ildə tamamlanmayacaq. Almanlar özləri öz münasibətini sərt debatlar yolu ilə dəyişməlidir. Onların öz radikal pasifist fikirləri haqqında yenidən düşünməyə ehtiyacları var. Beynəlxalq böhranlarda liderliyi Amerika, Fransa və ya İngiltərə kimi ölkələrin səs-küylü nitq söyləməklə onları əvəz etmək kimi vərdişləri almanların xarici siyasətində yenidən nəzər salmalı olduqları mövzuların başında gəlir.

Ehtimal ki, 2015-ci ildən sonra nəhayət onlar da başa düşəcəklər ki, dünya nizamının qorunub saxlanması onların da məsuliyyətləridir.

Almaniya prezidenti Yoaxim Qauk 2014-cü ilin yanvarında Münhen Təhlükəsizlik Konfransındakı çıxışında belə bir dəyişikliyin vacibliyini vurğuladı. Xarici işlər və müdafiə nazirlərinin də iştirak etdiyi konfransda cənab Qauk “Almaniya artıq beynəlxalq aləmə etinasız” ola bilməz deyə çıxış etdi. Almaniya prezidentinin fikrincə, təxminən yetmiş illik təcrübədən sonra almanlar başqaları kimi artıq daha geniş dünyada yaxşılıq etməkdə özlərinə güvənməlidirlər.

lar və onun partiyası Avropa Parlamentinə keçirilən seçkilərdə səslərin 40%-ni yığıb. Lakin gözəl günlər geridə qaldı. Cənab Renzinin öz islahatlar gündəliyi üçün 100 gün nəzərdə tutmasına baxmayaraq (buraya Senatın yenidən ciddi şəkildə yoxlanması, yeni seçki qanunu, artmaqda olan əmək resurslarının elastikliyi, daha kiçik bürokratiya və daha sürətli mülki ədliyyə sistemi daxildir) 2015-ci ildə onun daha gözəçarpan inkişaf nümayiş etdirməyə ehtiyacı var. Hissələrin özəlləşdirilməsi planı “Poste İtaliane” monopoliyasının 40%-nin listinqi də daxil olmaqla ciddi şəkildə reallaşdırıla bilər ki, bu da poçt xidmətinin və pərakəndə bankların işləməsinə səbəb olur və İtaliyanın bənzərsiz bankçılıq sektorunda konsolidasiyalar olacaq. Lakin işsizlik səviyyəsi 12%-dən çox olan İtaliya məşğulluq səviyyəsini yüksəltmək üçün mübarizə aparacaq. Milan sərgisində ölkənin qazandığı uğurların nümunəsinə səyahət əhval-ruhiyyəni qaldırmaq üçün lazım ola bilər. n

Avropa

DÜNYA 2015

s

Dünya münaqişələrinin şiddətləndiyi bir dönəmdə passiv mövqe tutmaq Almaniya üçün bir seçim deyil. Afrikada Fransayla və Asiyada Amerikayla ayaqlaşa bilər. Amma Ukraynada Qərb və Vladimir Putin arasındakı qarşıdurma birbaşa Almaniya rəhbərliyinin zəruri olduğu regionun üzərinə düşür. İndi Almaniyadan kömək diləyən, keçmişdə isə dəfələrlə Almaniya və Rusiya arasında əzilmiş Polşa kimi şərq qonşular bugün Almanıyanın ən yaxın dostları arasındadır.

nümayiş etdirəcəyini gizlətmir. Amma hələki o, Amerikanın pis polisinə qarşı yaxşı polis rolunu oynamağa davam edəcək.

Bu arada, onun xarici işlər naziri Frank-Valter Ştaynmayer Almaniya ictimaiyyətinin maarifləndirilməsi və öz dəstəyini qazanmaq üçün Almaniya küçələri və tolk-şoularından istifadə edəcək. Bu isə heç də asan deyil. 2014-cü ilin ən çox müzakirə olunan hadisəsi isə onun sürətlə yayılmış “Youtube” videosunda göründüyü kimi Ukrayna böhranı barəsində Berlin meydanında çıxışı zamanı baş verdi. Kütlə içində olan saxta-pasifist aksiya iştirakçıları onu (Putini deyil) “militarist” adlandırdı. Adətən hislərini cilovlamağı bacaran Ştaynmayer nümayişçilərin qeyri-səmimiliyi haqqında qəzəb dolu monoloq deməyə başladı. Bir çox belə epizodlar 2015-ci ildə davam edəcək. Amma 2017-ci ildəki növbəti milli seçkilərdən əvvəl Almaniyanın müttəfiqlərinə sülhu qoruyub saxlamaqdaa kömək etmək üçün kifayət qədər təcrübəsi olacaq - silah gücünə olsa belə. n

51

2015 QISACA Almaniya saatı 8.50 avro (11 dollar) olan universal orta əməkhaqqını tətbiq edəcək.

Xuliqana rəğbət Buna baxmayaraq, Baltik ölkələri və Polyakları çaşdıran məsələ odur ki, bir çox alman hələ də Rusiyanın xuliqanlığına təəccüblü rəğbət göstərir. Şərqi Almaniya kommunistlərinin davamçıları olan sol tərəfdaşları böhrana görə Amerika və işğalçı olduğunu iddia etdiyi NATO-nu cənab Putindən daha çox günahlandırır. Bir çox mərkəz-solçu Sosial Demokratlar və hətta siyasi sağçıların bəziləri anti-amerikan reflekslərini rus və alman ruhları arasında doğmalığın olduğuna inanan romantik cəfəngiyyatla qarışdırır. Bir çox alman körpə bezləri və su butulkaları vermək halları istisna olmaqla, öz ordularının heç vaxt istifadə edilməməsini tələb edir.

Xanım Merkel adəti üzrə cənab Qaukun (onun böyük təntənəli ofisində) başlatdığı Alman diplomatiyası ilə bağlı müzakirələrdə ictimai mövqe tutmadı. Bunun əvəzinə o, daxili və beynəlxalq gedişatı mükəmməl şəkildə idarə edir. O, cənab Putinlə digər Qərbli liderlərlə müqayisədə daha çox telefon əlaqəsi saxlayır. O, həmçinin Rusiyaya qarşı Amerika ilə yanaşı Avropa İttifaqının sanksiyalarını da ona qarşı razılaşdırıb. 2015-ci ildə o, lazım gəlsə sanksiyalar tətbiq edəcəkdir. Xanım Merkel dialoqu davam etdirərək zəruriyyət olduğu təqdirdə döyüş gücünü də Göz qırpmaq əhval-ruhiyyəsində deyil

Və sən də Berlin?

Frederik Studemann BERLİN

Hətta Almaniya əmlak partlayışının qarşısını ala bilmir.

A

lmaniyanın daşınmaz əmlak bazarında bir müddət durğunluq hökm sürdü. Əhalinin yarısı kirayə mənzillərdə yaşayır. Əmlak sahibi olmaq arzusunda olanlar tələb olunan yüksək depozit üçün illərlə qənaət etmək məcburiyyətindədirlər. Mənzilə sahib olduqdan sonra isə bir alman həmin mənzildə ömürlük məskunlaşır.

Artıq yox. Maliyyə böhranından qalan pulun Alman mülkiyyətinə axmasından bəri 6 ildə qiymətlər 40-50% qalxıb. Proqnozçular 2015-də də 4%-dən çox artacağını təxmin edirlər. Bütün bunlar mərkəzi Londonda yaşayanların zövqünə uyğun olmayacaq, ancaq bu yenə də Almaniyanın Avropada və Amerikanın hər yerində əmlak probleminin qarışısını ala biləcəyi haqqında suallar yaradır.

Maliyyə nazirliyi “təhlükəli” qiymət artımlarından danışıb; tektonik sərt-maliyyə nəzəriyyəsi mühafizəçilərinin 25%-lik yüksək qiymətləndirmə xəbərdarlığı Bundesbankda böyük təəccüb doğurub. Medianın da sürətlə artan qiymətlər haqqında heçbir istinadı olmayan xəbərlərin yayılmasında az rolu yoxdur və bu vəziyyətdən əksəriyyətinin xarici-lərdən ibarət çoxdankı icarədarlar “yeni torpaq mülkiyyətçisi” simasında “qiymət artımı”ndan Bundesməharətlə yararlanaraq bankda kirayə haqların artırırlar.

Onları bəziləri icarə haqböyük larını oğurlamaq üçün təəccüb “təkmilləşdirmələr” örtüyündən istifadə edən doğurub əcnəbilərdir!

Nə üçün dəyişiklik? Almaniyalı əmanətçilər ultra-aşağı avrozona faiz dərəcələrinin dəhşətindən özlərini qorumaq üçün üzünü kərpic və əhəng məhluluna və ya Beton Qızıla çevrir. Demək olar ki, ziyafət masaları ətrafında edilən söhbətlərin ortaq mövzusu artıq “Euro ist nichts wert” (avronun dəyəri yoxdur) ol-

muşdur. Aşağı faiz dərəcələri xaricdəki qızğın əmlak bazarları ilə əlverişlilik baxımından müqayisədə Berlin kimi arzu olunan yerlərdə ucuz kredit və qiymətlər deməkdir. Maliyyə böhranından ağır zərbə alan avrozonanın perifirik ölkələrindən olan investorların da mübarizəyə qoşulması heç də təəccüblü deyil.

Bir yerdə dayanıb nəyinsə yaxşı olacağını gözləməkdənsə, əmlak pilləkəniylə qalxmağa hazır olan gənc nəsillə bağlı mədəni dəyişikliklər üzərində də işlər aparılır. Bəzi dairələrdə almanlar qazanılmış əqdlərin qürrəli müzakirəsindən və uzun müddət bir çox Anqlosakson sosial yığıncaqlarının ölüm səbəbi olmuş qazanclardan vicdan əzabı çəkməyə başlayır.

Lakin, almanlar hələ də büdcələrini qənaətlə idarə edirlər. Əmlak sahibi olmaq üçün borc pulun alınması kifayət qədər çətin məsələ olaraq qalır. Tez pul qazanmaq axtarışında olan investorlar möhkəm icarədar-mühafizəsi qanunları və İcarə haqqı yoxlamaları ilə üzləşirlər.

Alman əmlak bazarında nəsə dəyişir, amma çox almansayağı: yavaş-yavaş və ehtiyatla. n Frederik Studemann: Şərhçi və təhlilçi redaktor, “Financial Times”

52

Avropa

DÜNYA 2015

İtaliya planı

A

vropa 2015-ci ildə davam etməkdə olan münaqişələr və yeni terrorizmdən əziyyət çəkən dünyada yenicə iqtisadi böhrandan çıxmış bir qitədir.

Dəyişikliyin gerçəkləşməsi yolunda ehtiyac duyulan bədbinlik deyil, inam, qətiyyət və etibardır.

Dəyişikliyə nail olmaq göründüyü kimi sadə bir proses deyil. Bu yolda ilkin və eyni zamanda böyük addımlar atmaq isə siyasətçilərin payına düşür. Məsələyə illərlə müsbət nəticə verməmiş texnotratik yanaşma həllindən sonra perspektiv yanaşma tərziylə baxmağın tam vaxtıdır. Bu yanaşma tərzi isə ilin əvvəlində, 2014–cü ilin ferval ayında yarı qadın və yarı kişidən ibarət yeni İtaliya hökumətinin qarşısına qoyduğu məqsədə çevrildi. Bizim aydın strategiyamız var və biz məqsədə necə nail olacağımızı bilirik. İtaliyanı sadə, çevik, daha rəqabətcil və sosial dəyişikliklərə vaxtında cavab verə biləcək hala gətirmək üçün vacib olan Konstitusiyonal və institusional islahatlara başlayaraq, biz hazırda həyata keçirilən struktur islahatlarının başa çatdırılmasını sürətləndirəcəyik. Bu islahatlara şəffaf qalibiyyət, sabit hökumət və şəksiz çoxluq formalaşdıracaq seçki qanunvericiliyi, mərkəzi və yerli hakimiyyət orqanları arasında qüvvə tarazlığı ilə birlikdə nəzərdə tutumuş vahid qanunvericilik orqanlı yeni konstitusiya höküməti daxildir. Beynəlxalq tərəfdaşlarımızla görüşlərdə də bu, iqtisadi artıma faydalı olan bir prioritet kimi dəfələrlə vurğulanır.

Eyni zamanda, biz sosial və iqtisadi islahatlarla da irəliləyəcəyik. Bizim hər şeydən əvvəl, on illər ərzində yığılıb qalmış yüksək dövlət borcu və qəsbkar və səmərəsiz olan inzibati sistemin İtaliyanı geriyə çəkən struktur çətinliyinin mövcudluğundan xəbərimiz var;. Biz böhranlı illər keçirmişik. 2014-cü ildə biz bu böhranı dayandırdıq. Amma, bu kifayət deyil; bizim məqsədimiz yenidən inkişaf etməkdir. Buna nail olmaq üçün bizim strategiyamız bir neçə istiqamətdə uzanır.

Biz vaxta və resurslara qənaət etmək üçün ailələrə və biznesə rəqəmsallaşdırılma sayəsində kömək edəcək yeni dövlət idarəçiliyi yaratmağa başlamışıq. Biz mülki-ədalət sistemini sürətləndirmək üçün təcili tədbirlər görmüşük və bütün diqqətimiz iqtisadi təsirə malik məhkəmə prosesinin iki dəfə azaldılmasına yönəlmişdir.

Biz bilirik ki, bu, xarici investorların maraq dairəsindədir. 2014-cü ildə biz onların kapitallarını yenidən cəlb etməyə başladıq; 2015-ci ildə bu islahatlar sayəsində İtaliya daha da cəlbedici olacaq.

Büdcə sisteminə gəlincə isə 30 milyon vətəndaş artıq doldurulmuş şəkildə gəlir vergisi bəyannamələrini alacaq. Sadələşdirilmiş vergi zəngin olmaq istəyənlərə kömək edəcək və hər kəsin öz borclarını qaytara bilməsi üçün imkan yaradacaq. Biz işçilərə və sahibkarlıq sahəsinə aid vergilərin azaldılmasını davam etdirəcəyik.

Biz 11 milyon işçiyə aylıq 80 avroluq (102 dollar) vergi bonusu verilməsi üçün çalışırıq və artıq 2014-cü ildə bəzi biznes sahələrinə 10%lik endirim etdiyimiz kimi bir çox sahibkarlar üçün də vergiləri azaltmağı düşünürük. Biz xidmət sahəsinə toxunmadan ancaq onu iqtisadi mühərrikə çevirmək üçün xərcləri yenidən müəyyənləşdirərək, zərərlər və qeyri-məhsuldar ictimai xərclər sahəsində qətiyyətli və selektiv ixtisarlar ilə ölçüləri maliyyələşdiririk.

Xüsusilə gənclər üçün iş yerlərinin yaradılması İtaliya və bütün Avropa üçün vacib məsələdir. İtaliyada biz əsaslı əmək bazarı islahatları keçirməyə başlamışıq. Bu, artan hüquqlar əsasında vahid daimi müqaviləyə, iş yerlərini itirən şəxslər (xüsusilə qadınlar) üçün zəmanətə və şirkətlərin icarə etməsi üçün güzəştlərə əsaslanır. İtaliya üçün bu böyük, fundamental dəyişiklikdir.

Axırıncı yox, axarıncı olaraq, 2015-ci il təhsil inqilabı da gətirəcək. Müəllimlər, valideynlər və şagirdlərin cəlb olunduğu İctimai məsləhətləşmələrin tətbiqi ilə əlaqədar olara, yeni tədris ilində İtaliya məktəbləri tamamilə fərqli olacaq. Bu, gələcəyə qoyulmuş investisiyadır: Sabahın İtaliyası bu günün məktəblərindən asılıdır. İtaliyanın doğrudan da dəyişdiyini dünyaya nümayiş etdirmək üçün biz İtaliyanın Milan şəhərində sağlam nümunə ola biləcək “Expo 2015” layihəsinə başladıq.

Bu, İtaliyanın qüdrətinin dünyanın və milyonlarla ziyarətçinin diqqətinə çatdırılması üçün qeyri-adi bir vasitədir. ə Bu, eyni zamanda, dövlət büdcəsindəki milyardlarla avronun dövr etməsinə və on minlərlə iş yerlərinin açılmasına şərait yaradacaqdır.

Avropa xəyalına geri dönüş Biz iqtisadiyyatda artıma nail olmaq istəyirik və bu yolda uğur qazanacağıq. Avropanın da bütün nəzərlərini iqtisadi artıma və iş yerlərinin açılmasına yönəltməyə ehtiyacı var. Bu gün Avropa buna nail olmağa ləngiyir. Yeni komissiya kursu dəyişmək üçün 300 milyard avro vəsait ayıracağını bəyan edib. Biz bunu reallaşdırmağa çalışacağıq və Avropa Mərkəzi Bankından 200 milyard avronu sahibkarlara və ailələrə istiqamətləndirərək iqtisadi artıma dəstək olmasını rica edəcik.

Amma Avropa iqtisadiyyatdan da daha böyük sahələri özündə ehtiva edir. Bu, onun təsisçilərinin bir vaxtlar xəyal etdiyi məqsədə doğru qaytara bilər və qayıtmalıdır da. Dünyaya öz prinsipləri əsasında yaradılmış və öz dəyərlərinə sadiq sülh tərəfdarı Avropa lazımdır; öz iqtisadi gücünündən daha qüdrətli, hər kəsdən böyük məsuliyyəti üzərinə götürməsini tələb edən çətin bir dövrdə dünya düzənində həlledici oyunçu olan Avropa. Avropada, 2015-ci ildə biz bunu edəcəyik. Bizim 365 günümüz var. Gəlin günlərdən birini belə boş yerə sərf etməyək. n

İtaliyanın baş naziri Matteo Renzi ölkəsini yenidən gücləndirmək yolunda qarşısına qoyduğu məqsədləri açıqladı.

Sadələşdirilmiş vergi zəngin olmaq istəyənlərə kömək edəcək və hər kəsin öz borclarını qaytara bilməsi üçün imkan yaradacaq

CNN-Ə GÖRƏ, “UŞQULİ” FOTOSU “İNSTAGRAM”-DA FOTOLAR ARASINDADIR.

16 ƏN YAXŞI

KAXETİ BRİTANİYA NƏŞRİ OLAN “THE TELEGRAPH”-A ƏSASƏN DÜNYANIN ƏN QEYRİ-ADİ YERLƏRİ SİYAHISINDA YER ALIB.

10

2015-Cİ İLDƏ MÜTLƏQ GƏZİLMƏLİ 52 ÖLKƏ: “NEW YORK TIMES” ÖZ OXUCULARINA GÜRCÜSTANA SƏFƏR ETMƏYİ MƏSLƏHƏT GÖRÜR.

GÜRCÜSTAN MİLLİ TURİZM ADMİNİSTRASİYASI www.georgia.travel

www.fb.com/GeorgiaAndTravel

Georgİ Çoqovadze

Gürcüstan Milli Turizm Administrasiyasının rəhbəri

ƏVƏZOLUNMAZ GÜRCÜ QONAQPƏRVƏRLİYİ Gürcüstan Milli Turizm Administrasiyasının adından Sizi ölkəmizdə salamlamaqdan məmnunam! Siz bizim unikal mədəniyyətimiz və gürcü xalqının qonaqpərvərliyi ilə tanış olmaq üçün əla fürsət əldə edəcəksiniz.

Gürcülər üçün qonaqpərvərlik - bir imtiyaz deyil, uzaq keçmişdən günümüzə qədər daşınılmış müqəddəs bir vəzifədir. Gürcü mentalitetinin bu xüsusiyyəti ənənəvi bayram olan «Supra» zamanı daha aydın əks olunur. Bu bayramın vacib amillərindən biri tamadanın musiqili tostları və əsrarəngiz gürcü avazlarıdır.

Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhərinin əfsanələrlə dolu tarixi daha V əsrdə başlayıb.

Təqdirə layiqdir ki, bu şəhər qədim memarlıq, mədəniyyət abidələri, təbiətin elementləri və dövrümüzün müasir memarlıq əsərlərini özündə birləşdirə bilib. Siz gözəl restoran və barlarda istirahət edib, beynəlxalq markalı mehmanxanalarda dincələ bilər, eləcə də kazino və gecə klublarını da ziyarət edə bilərsiniz.

Spa mərkəzləri - şəhərin mərkəzində yerləşən məşhur kükürd hamamları, əsrlər boyu şairlər, yazıçılar, musiqiçilər və hökmdarları qəbul etmişdir! Ümumiyyətlə, Gürcüstan zövqlərə uyğun geniş əyləncə növləri təklif edir. Kaxetiyanın təklif etdiyi gözəl şərabdan dadın, özünüz üçün Svanetiyanın gözəl dağlarını və qədim qalalarını kəşf edin, Qudairi və Bakurianidə xizək sürməkdən zövq alın, və ya Qara dəniz sahillərində istirahət edin. İl ərzində, şübhəsiz ki, özünüz üçün maraqlı bir şey tapacaqsınız!

Xoş gəlmişsiniz! Sizə gözəl vaxt keçirməyi və planlaşdırdığınız hər şeyə nail olmağınızı arzu edirəm.

57

DÜNYA 2015

Britaniya Bu bölmədə həmçinin: Referendumdan sonrakı Şotlandiya 58 İtaliyadan dostyana məsləhət 59

Land Rover Defender, hələlik 59 Uçuş zolağı ilə bağlı qərar 60 Elektrik kəsintiləri ilə yaşamaq 60

Mümkündur ki... 60 Fransua Heysburq: Entente frugale 61

Birləşmə və nəticə…

Ceyms Astill

Heç bir siyasi partiya səs çoxluğu qazanmayacaq.

2

öz seçiciləri, hətta iqtisadiyyatın idarəsi üçün ona inananların yarısı tərəfindən pislənib. Britaniyalılar partiyasından daha sevimli Cənab Kemeron və nisbətən az sevilən Cənab Miliband arasında seçimə gəldikdə, əksəriyyət hazırki Torilərə səs verməyi üstün tutacaq. ŞMP tərəfindən keçirilmiş sorğuya görə Leyboristlər Şotlandiyadakı 41 “oturacağ”ın yarıya qədərini tuta bilərlər. “Greens” tərəfindən keçirilmiş sorğuya görə isə bu, eks-Liberal-Demokratların gözlənilməz uğurunu zəiflədə bilər.

Bunlar da seçki hökmünü daha da qətiləşdirə bilər.

Parçalanma səsverməsi və koalisiya yaratma ehtimalı ilə Britaniya siyasəti Şimali Avropa siyasətindən fərqlənməyə başlayır. Lakin onun mədəniyyəti kəskin və aqressiv qalır. Əksər hallarda konstruktiv mövqeli Nik Kleqqin Liberal-Demokratlarına qarşı Torinin sıravi parlament üzvlərinin etinazlığı da bunu göstərir. Bu, nəticə etibarilə düzgün deyil.

Neytral seçicilərin əksəriyyəti xüsusən də öz sosial və təhsil səviyyələrində fərqlilikdən çox oxşarlıq olan siyasətçilər arasında gedən bu ədavəti əhəmiyyətsiz atışma hesab edirlər.

Koalisiya qaydası təcrübəsi - bəziləri bunun yaxşı, bəziləri pis olduğunu deyirlər - bu təəssüratı çox şişirdir və bu da öz

2015 QISACA Britaniya il sonunadək Hindistan və C.A.R-a edilən maliyyə yardımlarını dayandıracaq.

s

015-ci ilin mayında Britaniyada ümumi seçkilər keçiriləcək. Bu barədə öncədən proqroz qeyri-mümkündür, belə ki, əsas güc artıq sıradan çıxmaqda olan Vestminister sisteminə yönəldiləcək. Bu sistem majoritar və çəkişmə prinsipli, səs çoxluğu sistemi ikipartiyalı sistemdən əsaslı sabit hökumətlər yaratmağa nail oldu. Lakin gözlənilən seçkilər səslərin ən azı 5%-ni qazanacaq 5 dövlət partiyası və seçki sonrası Britaniya siyasəti referendum qələbəsinin “həzzini Şimali Avropa yaşayan” Şotlandiya Milli Partisiyasətindən yası (ŞMP) ilə izdihamlı olacaq.

Nəticədə müharibədən sonra fərqlənməyə Britaniyanın üçüncü koalisiya başlayır. hökuməti qalib olacaq (indiki hökumət ikincidir). Yeni gələn hökumət çox güman ki, əvvəlki kimi Mühafizəkarlar və Liberal Demokratlar koalisiyası kimi eyni olacaq. Lakin bu olsa belə (bunu çox bukmeyker gözləmir), onun formalaşmasına böyük inamsızlıq olacaq. Bu da seçki prosesinin əsas qanunudur və öz növbəsində əksər britaniyalıların siyasətə olan inamsızlığını daha da artırır.

Müasir dövrki ümumi seçkilərdə iqtisadiyyatına və ya liderliyinə ən çox inanılan partiya qalibdir. Devid Kemeronun hakimiyyəti dövründə Torilər hər iki tərəfdən Leyboristlər partiyasının önündədirlər. Lakin bu üstünlüyün azaldılması Britaniyanın parçalanması barədə verilən səsin 2 nəticəsidir.

Birincisi, sağçılar parçalanır. Naycel Farajın “həmişə şən” rəhbərliyi ilə Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyası 2010da 3% səs yığmışdı; bu zaman partiya Torilərə qarşı olaraq səslərin təxminən 10%-ni yığacaq. İkincisi, solçular “Liberal Demokratlar”ın Torilərlə müttəfiq olmaq qərarı ətrafında birləşməkdə daha yekdildirlər. Belə ki, onlar dəstəklərinin üçdə iki hissəsini əsasən Leyboristlərə uduzmuşdular.

Britaniya seçki dairəsi sərhədlərinin ədalətsiz olduğunu nəzərə alsaq (Leyboristlərə qələbə üçün Torilərdən daha az səs lazımdır), onun müxalifətdə bir müddət sonra üstünlük qazanması üçün böyük imkanı var. Leyboristlərin öz həlledici səslərini aşkar etməli olduqlarını və səslərinin əksəriyyətini qoruduqlarını əsas gətirərək əksər bukmeykerlər Liberal Demokratların Ed Milibandı “Dauninq-Strit 10”-da saxlamaq vədinə dönük çıxacaqlarını gözləyirlər. O, solçuların çoxsaylı vədlərindən bu fərziyyəni “əsas strategiya” kimi qəbul edir.

Lakin bu plan effektiv deyil, çünki Leyboristlərin lideri

Ceyms Astil: siyasi şərhçi və “Bagehot” jurnalının köşə yazarı, “The Economist” jurnalı

Britaniya

58

DÜNYA 2015

Qələbələri məğlubiyyətin əlindən alma...

Ceremi Kliff QLAZQO

Şotlandiyanın ayrılması barədə müzakirələrə son qoyulacaq.

Separatçılara isə yox...

2

014-cü ildə Şotlandiya müstəqilliyə yox dedi. Separatçılar buna görə 2015-ci ildə özlərini tənbeh edəcəklər və buna baxmayaraq irəliləyəcəklər.

Gələn ilin yazı onlara 3 mühüm hadisə ilə gələcək. Apreldə mülkiyyətlə bağlı əməliyyatlar və tullantıların təkrar istifadəsi vergilərinə nəzarət də daxil olmaqla 2012-ci il Şotlandiya Aktına uyğun olaraq Londondan Edinburqa yeni səlahiyyətlər toplusu göndəriləcək. Eyni zamanda, Vestministerdəki həmkarlar ittifaqının üzv partiyaları mənzillə təminat müavinətləri və gəlir vergisi üzərində nəzarət də daxil olmaqla daha çox degenerasiya təklif edən, həmçinin, şotlandları müstəqilliyin əleyhinə səs verməyə inandırma vədlərini yerinə yetirərək ümumi seçki kampaniyası keçirəcək. Bundan sonra şotlandların Birləşmiş Krallıqdan ayrılması davam edəcək. Ən vacibi isə odur ki, separatçı Şotlandiyanın Şotland Milli PartiBirləşmiş yası (ŞMP) mayda Krallıqdan ümumi seçkilərdən ayrılması əvvəl yekun konfransını keçirəcək. davam Partiya bunu öz edəcək. yeni lideri, baş nazir Aleks Salmondun (referendumdan sonra istefa verdi) keçmiş müavini Nikola Störcenin rəhbərliyi ilə həyata keçirəcək. Partiya bunu sentyabrdakı səsvermədəki 25,000 üzv ilə müqayisədə artaraq təxminən 100,000 üzvlə (Şotlandiya əhalisinin 2%-i) Britaniyanın ən böyük üçüncü partiyası kimi edəcək.

Filateliya sizi dünyanın ilk yapışqanlı poçt markası olan “Penny Black”in 175-ci il dönümündə istənilən yerə aparacaq.

s

2015 QISACA

Üzvlüyün artması referendum kampaniyası ərzində müstəqilliyə meyilli, sonra isə mübarizəyə davam üçün nəticədə ŞMP-ə qoşulmuş solçu seçicilərdən gəlir. Onlar radikal və əsasən gəncdirlər və beləliklə, ŞMP-nin ənənəvi konservativ üzvlərini (“Tartan Torilər”) pərt edəcəklər. Bu fərq partiyanın payız konfransında üzə çıxacaq. Yeni üzvlər ŞMP-nin siyasətini, xüsusilə də ictimai xərclər üzrə solçulara keçirmək üçün öz güclərindən istifadə edəcəklər. Onlar sərvət vergisi üçün partiya lehinə təşviqat aparacaq Leyboristlər zəifləyir? ŞMP ümumi seçkilərə tamamilə sosial-demokrat planlarla gedəcək. Şotlandiyada Leyboristlər Partiyasının davam edən parçalanması ilə birləşməklə bu, ona Qlazqo və Dandi kimi fəhlə sinfi cərgəsində parlament yerləri qazanmaq imkanı verəcək. 2014-cü ilin oktyabrında Leyboristlərin liderinin istefasının səbəb olduğu Leyboristlərin özünütənqidi daha da intensivləşəcəkdir. Cənab Salmond ŞMP-nin Vestministerdə bu yaxınlarda böyüdülmüş parlament truppasına başçılıq edəcək. O, burada Şotlandiya üçün mümkün qədər çox güc təmin edəcək və çox zaman əsas partiya liderlərini kölgədə qoyacaq.

Digər 2 partiyanın durumu daha yaxşı olacaq. Müstəqilliyin tərəfdarı olan şotland “Green”ləri onların səs artımındakı paylarını görəcəklər (Leyboristlər və Liberal Demokratların müqabilində). Belə ki, 2010-cu il seçkilərində Mühafizəkarlar Partiyası Vestministerdə Şotlandiya üçün ayrılmış 59 “yerdən” sadəcə birini tutdu. Vergilərin sonradan artırılması səlahiyyəti kimi fiskal mühafizəkarlığı üçün artmaqda olan elektroratla birgə partiyanın istedadlı şotland lideri Rut Devidsonun sayəsində partiya Pertşir kimi Torilərin keçmiş sığınacaqlarından başqa bir neçə yer də tutacaq.

növbəsində siyasətçilər arasında milli narazılıq yaradır. Bunun arxasında qiymət azalmaları və zəif əməkhaqqı artımı da daxil tənəzzülün uzunmüddətli təsirləri və “telefon” qalmaqalının arxasınca qəzetlərin inamsızlığının yeni göstəricisi dayanır.

Bunların hər ikisi yüksək “yaşayış şəraiti”nə qarşı mübarizə aparan cənab Miliband üçün az rastlanan hallardandır. Belə ki, Britaniyada demokratiyanın dəyəri yüksəkdir; seçici fəallığı 2015-də aşağı düşəcəkdir.

Etirazın qalibi Növbəti hökumətin narahat olacağı bir çox məsələlər var. Əgər Torilər qayıdarsa, cənab Kemeron Britaniyanın 2017-ci ildə AB-ə üzvlüyünə “giriş-çıxış” memorandumunu keçirməyə söz verib və Liberal Demokratlar bunu əngəlləyə bilməz. Bu, hökumətin vaxtında sarsıdıcı ola bilər və cənab Kemeronun istəməməsinə baxmayaraq Britaniya hökumətinin asanlıqla

Störcen növbəti mübarizələrə hazırlaşır

2016-cı ildə gözlənilən Şotlandiya parlament seçkiləri ilə ilin ikinci yarısı ŞMP-də gərginlik daha da artacaq. Tartan Torilərin bəziləri partiyanı tərk edəcək və yeni qoşulanların bəziləri bundan məyus getməyi üstün tutacaqlar. Solçu xanım Störcenin liderlik üslubu - hər zaman tədbirli və ən yaxın dostlarına inam - gərginləşəcək. Britaniyanın Avropa Birliyindən artmaqda olan ayrılma ehtimalı parlamentin növbəti hakimiyyət illərində ŞMP-ni ayrılmaya yenidən səy göstərməyə məcbur edəcək.

Xanım Störcen bu məsələyə dair öz partiyasının götürdüyü uzunmüddətli öhdəliyi dəstəklədiyi halda bu çağırışlara müqavimət göstərəcək. Şotlandiya 2016-cı ildə yeni müstəqillik referendumuna dair heç bir ümidi olmasa belə seçki keçirəcək. Millətçilər isə bu zaman müstəqil Şotlandiya ideyası ilə daha da irəli gedəcəklər. n Ceremi Kliff: siyasi müxbir, “The Economist” jurnalı

AB-dən çıxmasına gətirib çıxara bilər. Torilərin baş naziri həm də ingilis seçicilərinə daha çox səlahiyyət verməyi və şotland degenerasiyasının yaratdığı çoxdan gözlənilən konstitusional anomaliyaya müraciət etməyi öz öhdəsinə götürüb. Bu, vaxtı keçmiş dəyişiklikdir və siyasi baxımdan “boşa sığınma” ifadə edən bu qərar yalnız baş nazirin tənqidçilərinə maraqlı ola bilər.

Hökuməti kim formalaşdırırsa, o, yeni və “qəddarcasına sərtlik” qaydası yaratmalı olacaq. Əgər Torilər qalib gələrsə, bu, növbəti parlamentin ilk 3 ili ərzində əlavə xərclərin 35 milyard avro (60 milyard dollar) dəyərində olacağı deməkdir. Amma əgər Leyboristlər olarsa, onda göstərici bir qədər aşağı, lakin daha əziyyətli və qənaətli olacaq. Onlar arasında böyük fərq ondadır ki, cənab Miliband öz keçmiş “kumiri” Fransa prezidenti Fransua Holland kimi öz tərəfdaşlarını bu acı reallığa hazırlamayıb.

Bu isə üstüörtülü də olsa Leyboristlərin seçkidə uduzmaqdan şad olacağını bildirir. Eyni hal Torilər üçün də doğru ola bilər. n

Britaniya

DÜNYA 2015

İtalyan dərsləri Beppe Severqnini MİLAN

2015-ci il üçün səmimi məsləhət...

2

015-ci il Britaniya üçün psixo-analitik baxımdan 12 aylıq müddət olacaq. Mayda keçiriləcək ümumi seçkilər qaydasında Şotlandiyada bir referendum, Avropada isə başqa bir referendum olmaqla, ölkə bütün ili istəyinə nail olmaq üçün çalışmaqla keçirəcək. İtaliya isə bunun üçün bir o qədər də həvəsli deyil, lakin 3 sahədə danışman (it. Consigliere) işə yararlı ola bilər.

Birincisi, BKMP-nin (Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyası) yüksəlişi Britaniyada bir çoxlarını şok etdi. Əsasən, sağçılar arasında gedən populizm və etiraz aksiyaları İtaliyada da parlaq dönəmlərini yaşadı. Lakin bu, uzun müddət davam etmədi. Şimal Liqası parçalanmanın tələb etdiyi yerlərə yaxın belə getmədi. Beppe Qrillonun 5 Ulduzlu Hərəkatı 2013-cü ildə ümumi seçkilərdə qazandığı dəstəyin dörddə birini artıq itirib.

Onlar sınaqdan keçiriləndə (şikayətlənmək əvəzinə şəhəri yaxşı

idarə etmək kimi öz işlərini görəndə) etiraz aksiyaları və populizm seçicilərin həvəsini öldürdü. Həmin 3 əsas partiya onlar barədə düşünməyi dayandırsalar və təşvişə düşməsələr, Naycel Farajın trayektoriyası 2015-də aşağıya doğru yönələ bilər. İkincisi, Britaniya immiqrasiyadan “doyub”. Bu da seçki kampaniyasında mühüm məsələ olacaq. Lakin qapıları hər kəsə açıq saxlamağın da öz üstünlükləri var. Müxtəlif ölkələrdən gələn bir çox avropalılar Britaniyaya öz töhfələrini verirlər. Məsələn, italyanlar. Britaniyada yarım milyona yaxın italyan var ki, onların üçdə ikisi hal–hazırda İtaliyanın səkkizinci ən böyük şəhəri olan Londondadır. Əksər italyanlar Sitidə, sənaye sahəsində, universitetlərdə və restoranlarda işləyirlər. İtalyanlar Dövlət Sağlamlıq Xidmətindən istifadə etmirlər. Əgər bir italyan xəstəxanadadırsa, çarpayıya uzanmaqdansa ağ xalat geyinməyi üstün tutur.

Və üçüncüsü, Avropa. Növbəti hökumət fikrini təkcə Britaniyaya deyil, həm də hamıya faydalı yeni qaydalar vəd etməyə cəmləməlidir. Səs-küylü çıxışlar edən İtaliyanın baş naziri Matteo Renzi belə edir. Həmçinin İtaliyanın hökumət büdcəsinin durumunu nəzərə alaraq, onun danışıq aparma tərzi Devid Kemerondan daha zəifdir. Avropada hadisələrin içində olmaq kənarda durmaqdan daha yaxşıdır. n

Avtomobil satılır. Yaxşı vəziyyətdədir Con Qrimond

Sevimli öküz arabası dövrünün sonu...

Y

onu uzun ömürlü edir.

“Land Rover” “Rover”in müharibədən sonra baş mühəndisi olan Mauris Uilksin ideyası idi. O, Amerika Cipini Angelsidə yerləşən fermasında istifadə etmiş və digər Britaniya fermerlərinin də oxşar avtomobilə ehtiyacını duymuşdu. Onun səs-küylü, zəif

aradılması 1947-ci ildə Uels çimərliklərindən birində yaradılmış, növbəti il İngiltərənin Uest-Midlends adlı hissəsində “doğulmuş”, daha sonra almanlar (BMW) və hindlilər (Tata) tərəfindən “övladlığa götürülmüş” “Land Rover Defender” 2015-in dekabrında faciəvi şəkildə öləcək. Digər “Land Rover” seriyasından olan “Discovery” və “Range Rover”lər hələ yaşayacaq.

Onlar pərəstişkarlarının gözündə köhnə “təzəçıxan”lardandır. Yeni “Defender”in buraxılacağına söz verilsə də, mühafizəkarlar buna şübhə ilə yanaşırlar. Onlar heç zaman ad üçün narahatlıq keçirməmişlər, ad ona yalnız 1991-ci ildə verilib və onlar öz avtomobillərinin yeganə əsl “Land Rover” olduğunu düşünürlər.

Onlar bu avtomobilin 60 il sonra “öləcəyindən” qorxurdular. “Ölənlər” avtomobillərin özləri deyil, yalnız istehsalı olacaq və əksəriyyət isə onun hələ uzun illər yaşayacağını deyirdilər. Düzdür, Avtomobil satılır. Yaxşı vəziyyətdədir artıq bəziləri sökülə bilən hissələri ehtiyat hissəsələrinin çatışmazlığını öncədən gücə malik, davamsız və komfortsuz icadı görən oğrulara qurban verirlər, lakin çoxdan sevimli və qeyri-adi Britaniya məhsuluna istehsal edilmiş “Defender”lərin hələ də çevrilməyə başladı. Tom Reyder və Ceyms yaxşı işləməsi ilə fəxr edirdilər. Onların sadə Bond filmləri inciməsin, amma bu ad ingidizaynı, güclü şassisi və alüminium gövdəsi lis uşaq ədəbiyyatı külliyyətində (“Lendi” və

59

2015 QISACA Sürücüsüz avtomobillər toplusu Milton Keynesdə xüsusi döngələrdə işə salınmağa hazır olacaqlar.

Beppe Severqnini: köşə yazarı, “Corriere della Sera” qəzeti

“Fender”) yer aldı. Bu, bir avtomobil üçün müstəsna hal idi.

Onun erkən orta yaşında beldən aşağı bir az qabarıqlaşmasına baxmayaraq, illər Sevimli və keçdikcə dəyişdi, bir qeyri-adi qədər uzadıldı və adaptaBritaniya siya edildi. Çatışmazlıqların bəziləri düzəldildi. məhsulu Yaponlarla rəqabətə gecikmiş cavab kimi, illər keçdikcə daha iri mühərriklər, daha yaxşı ötürmə qabiliyyəti, qaldırıcı pəncərələr və digər yeniliklər əlavə edildi. Lakin “Land Rover” şarmının əsası müştəri məmnuniyyəti və komfort olmuşdur. O, toz-torpaqda və soyuqda buxar tutmuş pəncərələrdən, hər bir zərbənin qulaqbatıran səsindən həzz alan, həmçinin, aşağı əmsallı 4 təkərli ötürücü sistemlə işləmək üçün pokerbenderlə kombinə olunmuş hiyləbaz çevikliyinə ehtiyacı olan özünə inamlı insanları cəlb edir.

Bu sistem “Land Rover”in uğurunun zəruri hissəsidir. O, yol üçün əlverişsiz maşın ola bilər, lakin onun rəqibi azdır. Səhrada, cəngəllikdə və ya perpendikulyar yoxuşda sadəcə şütüyüb gedir. Zədələnəndə belə dizaynının sadəliyi asan təmirə zəmin yaradır. Bu avtomobilin dəfedilməz tək maneəsi müasir qanunvericiliyə cavab verə bilməməsidir. Təhlükəsizlik yastıqları, zəif emissiyalar, üz-üzə yerləşən oturacaqlar və piyadaların hüquqları “Land Rover”in səsinə səs vermir. Bu avtomobillər “ölümcül zərbə” səviyyəsinə çatdırdığına görə ittiham edilirlər. n Con Qrimond: redaktor köməkçisi, “The Economist” jurnalı

60

Britaniya

Təyyarə barədə düşüncələr...

Emma Hoqan

Sonda havalimanının ötürücülüyü barəsində qərar veriləcək.

2

012-dən bəri keçmiş müşavir və maliyyə tənzimləyicisi cənab Hovard Deyvis Britaniyada aeroportda əlavə ötürmə məntəqəsi barədə düşünür. Ölkənin 2 ən işlək aeroportu olan Getvik və Hitrou variantlarına gəldikdə cənab Hovard və Hava Limanları Komissiyası 2015-də yeni hökumətə yekun tövsiyələrini verəcəklər. Onlar Hitrouda üçüncü uçuş zolağı yaratmağı təklif edəcəklər.

Bununla onlar müxtəlif partiya siyasətçilərini çətin duruma salacaqlar.

Cənub-şərqi İngiltərə aeroportuna ötürücülük qabiliyyətinin əlavə olunması ciddi məsələdir. Sərnişin sayına görə dünyanın üçüncü ən işlək aeroportu olan Hitrou Getvikin pik vaxtlarında olduğu kimi doludur.

Cənab Hovard Getvikin digər cənub-şərqi aeroportlar ilə müqayisədə 2020-ci ilə qədər dolacağını təxmin edir.

Cənab Hovard tövsiyələr verməklə

DÜNYA 2015

səyahətin gələcəyinə dair bəhsə girəcək. Hitrounun genişləndirilməsi xabaeroportların hələ də Britaniya iqtisadiyyatı üçün vacibliyi və yeni bazarlarda uzaq məsafələrə uçuşlar təklif etməyin ticarət əlaqələri üçün zəruri olması fikrinə əsaslanır. Əksinə, Getvik tərəfdarları isə aşağı qiymətli hava yollarına Londonun “oyan” zəngi və onun sənaye aspektlərini necə dəyişdirməsinə diqqət yönəldirlər. Bir meri Boris Conson bildirmişdir ki, Hitroçoxlarının iddiasına görə, onlar özləri iri trans- uda başqa bir uçuş zolağının salınması şəhər fer mərkəzlərinə olan ehtiyacı azaldaraq uçuş- sakinlərinin “hədsiz nifrət”inə səbəb olacaq. lar arasında “özü qoşulma” əlaqələrini seçirlər. Leyboristlərin lideri Ed Miliband tərəddüdlü Getvikin genişlənməsi Hitrou ilə rəqabəti görünməsinə baxmayaraq əvvəllər buraya qədər genişlənməyə qarşı çıxıb və Liberal Degücləndirəcək. Əgər cənab Hovard və onun komandası mokratlar bu fikri kəskin surətdə pisləyirlər.

Cənab Hovard iqtisadiyyatla da sınanaGetviki təklif etməli olsalar, bu, siyasətçilər üçün daha asan olar. Bəzi yerlilərin buna qarşı caqdır. Bir çox hava yolları enmə zolaqlarının olmalarına baxmayaraq çox az sayda insan qiymətinə görə Hitrouda olmaq istəyirlər. LonHitrounu seçəcək. Burada varlı qərbi London don qismən öz aeroportuna görə maliyyə gücü dairələri rəqabətlə bağlı hədələyirlər. Getvikin mərkəzidir. Cənab Hovard öz qərarını verdikdə partiyalar daxilində fikir ayrılığı yaratmaq yeni hökumət qərarın icrasına hazırlaşmalıdır. ehtimalı azdır. Yeni aeroport mərkəzi yarat- Yalnız bundan sonra dürdüncü uçuş zolağının maq barədə söylədiyi fikirləri cənab Hovard yeri barədə müzakirələr başlaya bilər. n tərəfindən rədd edilən Mühafizəkar London Emma Hoqan: britaniyalı müxbir, “The Economist” jurnalı

İşıqları yanılı saxlamaq Mark Conson

Britaniya faktiki olaraq qaranlıqda qalmayacaq.

2015 QISACA Sərxoş vaqonları: London Metrosunun xətləri həftə sonları 24 saat işləməyə başlayır.

Mark Conson: Birləşmiş Krallığın enerji məsələləri üzrə müxbiri, “The Economist” jurnalı

2

015-də havaların isti keçməsi üçün dua edin. Uzun illər Britaniyanın enerji tənzimləyicisi Ofgem xəbərdarlıq edib ki, Britaniyanın enerji təchizatı tükənmək üzrədir. 2015-ci ilin sonuna doğru pik yüklənmə zamanı elektrik enerjisinə olan tələblə mümkün enerji ehtiyatı arasında marja 2012-ci ildə 14% göstəricidən 2%-ədək düşəcək. Bu göstərici buferin yarısının 5%dən də aşağıdır. Bir çox elm adamları bunun standart minimum olduğunu düşünür. Ehtiyat təchizatın olmaması işıqların qəfil soyuqlar zamanı sönmə riskini artırır. Bu, böyük elektrik stansiyasının sıradan çıxması ilə də baş verə bilər. Əgər heç bir tədbir görülməzsə, qaranlıqda qalma ehtimalı dördə birə çata bilər.

Bu problem uzun müddətdir ki var. Ucuz kömür ehtiyatlarının bolluğu Britaniyanın kömürlə işləyən elektrik stansiyalarını bəzi çirkli bitkilərin yaşama müddətini məhdudlaşdıran Avropa qanununa əsasən bütün iş saatları ərzində kömür yandırmağa həvəsləndirib. Onların bir çoxu tezliklə bağlanacaq. Bir çox bahalı qaz elektrik stansiyaları bağlanmış və ya istifadəsizdir. Britaniyanın ekoloji subsidiyalarının uzun sürən ciddi yoxlanmasının səbəb olduğu inamsızlıq şirkətləri onlara yenidən investisiya etməyə həvəsdən salmışdır. Bərpa olunan enerji mənbələrinin hazırda Britaniyanın enerji təchizatının təxminən 20%-ni təmin etməsinə baxmayaraq bunun özü belə fərq yaratmır; Somersetdə Hinkli zirvəsində yaradılması planlaşdırılmış yeni nüvə reaktorları ən azı, 2022-ci ilə qədər elektriklə təmin etməyəcək.

Bu aralar 2 amil vəziyyəti daha da pisləşdirib. Birincisi, Bri-

taniyanın iqtisadiyyatı 6 ildir ki, tam sürətlə inkişaf edir. Bu, istehlakı artırmış və böhranı sürətləndirmişdir (ümumi qaydaya görə, pik yüklənmə zamanı elektrik enerjisinə olan 0.5% tələb iqtisadi artımda hər bir əlavə faiz dərəcəsi ilə müşayiət olunur). İkincisi, Britaniyanın köhnəlməkdə olan elektrik stansiyalarına etibarı getdikcə azalır. Avqustda gündəlik istismar zamanı aşkar edilmiş çat Britaniyanın 16 nüvə reaktorundan 4-nün işini dayandırmışdır. İyulda Yorkşirdə ən böyük elektrik stansiyası olan “Ferrybridge C”də baş verən yanğın işi yaza qədər ləngitdi.

Hökumət adından ən yüksək gərginlikli stansiyalar şəbəkəsi olan “National Grid”ə görə, 2016-cı ildə yeni külək turbinlərinin və odun generatorlarının istismarına qədər elektrik kəsintisi problemlərini aradan qaldırmağa 2 plan kömək edəcəkdir. Birincisi, əgər qışın soyuq günlərində ehtiyac olarsa, bu plan köhnəlmiş və hər zaman yanmağa hazır olan qaz stansiyalarını yenidən açmaq üçün elektrik enerjisi verən şirkətlərə pul ödəyəcək. İkincisi, havaların çox soyuq keçdiyi həftəsonu axşamlarında saat 16:00-20:00 arası istifadənin təchizatı keçdiyi zamanlarda bu plan iri fabriklərə işıqları söndürmək üçün pul ödəyən proqramın istifadəsini artıracaq. Amma çox güman ki, işıqlar yanılı qalmaqda davam edəcək. İstehlakçılar hər 2 proqrama çəkilən xərclərə görə pul ödəməli olacaqlar və tənzimləyicilər daha geniş güc diapazonuna malik olmağı öyrənəcəklər. Britaniyanın azad enerji bazarının gücü azalır. n

Mümkündür ki...

Birləşmiş Krallığın Müstəqilliyi Partiyasının rəhbəri Naycel Faraj baş nazirin müavini vəzifəsinə seçilsin. Şotlandiyada konservativ parlament üzvləri “panda”ları bir daha üstələsin.

Dauntaun Abbatlığı 6-cı əlvida sezonundan sonra sonlandırılsın.

Britaniya

DÜNYA 2015

61

Dövlətlərarası dostluq sazişi

İ

ki dünya müharibəsinin çoxsaylı xatirələri bir yana dursun, biz 2015-ci ildə Azenkur döyüşünün 600-cü və Vaterloo döyüşünün 200-cü il dönümünə yaxınlaşdığımız üçün bir daha xatırladaq ki, müharibələr Fransa-Britaniya münasibətlərinin ən xarakterik cəhətidir. Bu, Fransa və Britaniyanın ən səmimi əlaqələrini nəyə görə müdafiə üstündə qurduqlarını izah etməkdə kömək edir. Hətta Britaniyanın avrofobiya qorxusunun olması və Fransanın avrozona daxilində daha dərin inteqrasiya üçün can atması səbəbindən bizim ölkələr müdafiə baxımından daha yaxın ittifaqa meyl ediblər.

Lankaster Hausun 2010-cu ilin noyabrında hərbi, müdafiə sənayesi və nüvə ölçüləri baxımından müqavilələr imzalaması bu prosesin ən parlaq nöqtəsidir.

Fransanın milli müstəqilliyə önəm verməsinə baxmayaraq soyuq müharibənin sonunadək britaniyalıların NATO-dan və Amerika ilə xüsusi münasibətlərdən kənar müdafiə əməkdaşlığına dair heç bir marağı yox idi. Sovet imperiyasının dağılması və Fransa və Britaniyanın əsas hərəkətverici qüvvələr olduğu Bosniya müharibəsi (1992-1996) bir faktı üzə çıxardı. Belə ki, Avropada gedən müharibələrə hərbi müdaxilə artıq Amerika strategiyasına xas bir əlamət idi. Valyutanı avroya dəyişməmək barədə qərar verməklə yenicə seçilmiş baş nazir Toni Bleyr müdafiənin britaniyalıları Avropanın mərkəzinə gətirmə yolu olduğunu dedi. Bu, nəticə etibarilə, Sent-Maloda (dekabr, 1998) keçirilmiş Avropa İttifaqının Ümumi Təhlükəsizlik və Müdafiə Siyasətinin (CSDP) əldə olunmasına gətirib çıxarmış Fransa-Britaniya sammiti ərzində həyata keçirildi.

CSDP tarixi dəyişə bilən hadisələrdən daha çox “hikmətli sözlər”(“prioritet məqsədlər”, “döyüş qrupları”) yaratmaqda daha yaxşı idi.

2003-cü ildə Konqoda soyqırımın qarşısının alınması və Somali yarımadasında davam edən pirat əleyhinə patrullar onun verdiyi ən yaxşı töhfələr idi. Bu müasir faktla bağlı ittihamların bir çoxu İraq böhranına gedib çıxır ki, bu böhran Britaniya güclərininin CSDP əməliyyatlarını qoşulmasını mümkünsüz edərkən AB və NATO-nu ikiyə bölmüşdü. Bu hadisədən başqa, böhranın ardından AB-ə inteqrasiya prosesinin dayandırılması və avro-skeptizmin ümumi yüksəlişi CSDP-nin AB üzvlərinin cüzi siyasi və strateji kapitala enəcəkləri məhdud müəssisədə qalacağına zəmanət verdi. Ümumi qaydalara əsasən, CSDP-nin qismən uğursuzluğu iki ən vacib Avropa hərbi gücləri kimi Britaniya və Fransa üçün birgə məqsədləri və motivləri əsasında öz daimi ittifaqlarını yaratmaq imkanı yaratdı.

BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri kimi öz parlament yerlərini tutmaq barədə davamlı ambisiyası zəruridir. ABŞ-ın öz prioritetlərinin olduğu dünyada London və Parisin birgə işləməsi üçün çox səbəblər var. Nüvə və kəşfiyyat işləri də daxil olmaqla, Fransa və Amerika arasında təhlükəsizlik münasibəti britaniyalıları inandırmağa kömək edib. Qarşılıqlı bençmarkinqin də böyük əhəmiyyəti var. Bu, xüsusilə də nüvə sahəsində doğrudur. Qeyrisəmimi münasibətlərin qarşısını almaq ehtiyacı ilə yanaşı hər bir ölkənin imkanları müəyyən dərəcədə qarşılıqlı rəqabətin məhsuludur.

Burada bir paradoks var. Lankaster Haus razılaşmalarının əsas hissəsi nüvə silahlarının idarəedilməsi məsələsi üzrə birgə işləmək üçün 50 illik öhdəlikdən ibarətdir. Bu, qarşılıqlı inamın müstəsna səviyyələrindən ibarət olan hədsiz dərəcədə həssas sahədir. Lakin bu, heç bir çətinlik olmadan həyata keçirilməkdədir. Bu, birgə razılaşmaya əsaslanır, belə ki, bir ölkənin həyati maraqları digərlərinin də həyati maraqlarına təhlükə yaratmadan risk altına qoyula bilməz. Başqa sözlə, təsadüfi maraqlar (məsələn, İraq müharibəsi) barədə razılaşmalar şərti hərbi əməkdaşlığa mane ola bilməz, lakin nüvə əməkdaşlığı birgə həyati maraqlara əsaslanır.

Bu, sözün həqiqi mənasında müttəfiqlikdir. Bu, frugale, yəni dostluq sazişidir, lakin ententedən -dövlətlər arasında bağlanma anlayışından daha çox önəm kəsb edir.

Yenə Vaterloo?

Nəsə yolunda getmir? Siyasi baxımdan, xarici və təhlükəsizlik siyasəti də daxil olmaqla tam inkişaf etmiş AB federalizmi istiqamətində dəyişiklik etməklə birgə “Breksit” (Britaniyanın AB-dən çıxması) AB üzvü olmayan Britaniya ilə federallaşan AB əyaləti arasında ikitərəfli müttəfiqlik yaratmağı mümkünsüz edəcək. İqtisadi baxımdan sürətlə inkişaf etməkdə olan Britaniya ilə staqnasiya edən Fransa arasında davamlı fikir ayrılığı müttəfiqlər arasında ittifaqın qarşılıqlı bençmarkinq komponentini möhkəmləndirməyi mümkünsüz edir, lakin bu, həqiqətən də çox uzun müddət çəkə bilər, çünki müdafiə imkanları multi-dekada strukturu çərçivəsində inkişaf edir. Ən təcili çağırış 2015-ci il seçkilərindən sonra Britaniyada keçiriləcək nüvə debatının yenidən açılmasından yarana bilər. Müdafiə sahəsinə ayrılan xərclərdə böyük artımların olmadığı təqdirdə Britaniya Trident sualtı gücləri yeniləmək üçün ödəniş etmək məqsədilə qeyrinüvə kapital xərclərini kəskin şəkildə kəsməli olacaq. Qarşılıqlı nüvənin gələcəyinə zəmanət vermək məqsədilə yaradılmış 50 illik müqavilə öhdəlikləri sınaqdan keçiriləcək. n

“Fondation pour la Recherche Stratégique”nin xüsusi məsləhətçisi Fransua Heysburq Britaniya və Fransa arasında heyrətamiz şəkildə yaxın müdafiə əlaqələrinin pozulması səbəblərini soruşur.

Hətta Britaniyanın avrofobiya qorxusunun olması və Fransanın avrozona daxilində daha dərin inteqrasiya üçün can atması səbəbindən bizim ölkələr müdafiə baxımından daha yaxın ittifaqa meyl ediblər.

63

DÜNYA 2015

Birləşmiş Ştatlar Bu bölmədə həmçinin: “Obamacare”-in dönüş nöqtəsi 65 FEB nə addım atacaq? 66

Gənclər evi nəhayət tərk edəcək 67 Silikon Vadisi fizikiləşir 67 Pilotsuz təyyarələr havaya qalxır 68

İan Bremmer: Xarici siyasət yeridən prezident 69

Bütün prezidentlərin qələmləri Devid Renni VAŞİNQTON, KƏ

Fərman və veto ilə hökumətin yaradılması gözlənilir

P

2015 QISACA Kaliforniya ərzaq mağazalarında birdəfəlik istifadə üçün nəzərdə tutulmuş plastik bazar zənbillərinin istifadəsini qadağan edən ilk ştat olacaq.

s

rezident Barak Obama 2015-ci ilə öz rəqibləri olan Respublikaçılar Partiyasının nəzarəti altına keçən Konqresin köməyi ilə keçir. Noyabrda keçirilən aralıq seçkilərdən sonra Senatın Respublikaçılar üzərində nəzarətini saxlamış və Nümayəndələr Palatasında hüquqların əksəriyyətini almış cənab Obama bəzi uğursuz Amerika prezidentləri üçün uyğun olan (çox əhəmiyyətli) “amillər”lə baş-başa qalıb: debatlar keçirmək bacarığı, həmçinin, hökumət sərəncamları imzalamaq və inzibati addımlar atmaq gücü. “Mənim qələmim və telefonum var”- o belə deməyi xoşlayır.

Demokratların bu qələmə böyük ümidləri var. Onlar ümid edir ki, Cənab Obama Ağ Evdə keçirəcəyi 2 il ərzində immiqrasiya, ətraf mühit və cinayət-ədalət siyasəti kimi müxtəlif sahələrlə bağlı çoxsaylı sərəncamlar verəcək.

Konqres tərəfindən irəli sürülmüş qanunvericiliklə yanaşı, icra tədbirlərinin asanlıqla uğursuzluğa düçar olmasına baxmayaraq, cənab Obamanın müttəfiqləri düşünür ki, prezident sərəncamları ölkəyə daha da proqressiv istiqamətdə təkan verə bilər. Onlar bəzi dəyişikliklərin uğurlu olacağına ümid edirlər. Məsələn, onlar inanırlar

ki, Amerikada kök salmış qeyri-qanuni immiqrantları departasiya olunmaqdan xilas etmək barədə hökumət sərəncamları bunu qaçılmaz edəcək. Bundan əlavə, icra hakimiyyətinin Amerikada dərin köklərə malik qanunsuz immiqrantları departasiya əvəzinə sığınacaqlarla təmin etmək təklifi gələcəyin bəzi hökumətlərini, hətta hərtərəfli immiqrasiya islahatları hazırda mümkünsüz olması halında belə, sənədləri qaydasında olmadan hazırda ölkədə yaşayan 11 milyon miqrantın çoxusunu leqallaşdırmaq barədə verilən suallara cavab verməli olacaqlar. Əgər digər sərəncam və fəaliyyətlərin qısa müddətli olması sübuta yetirilərsə, Demokratlar bununla barışaraq da yaşaya bilərlər. Onlar cənab Obamanın işlək qələminin Demokratlara Ağ Evdə qalmağa və bəlkə də Senatı geri almağa kömək edərək 2016-cı il seçkilərindən öncə Respublikaçıları ekstremal və ya əlçatmaz vəziyyətə qoymaq üçün nəzərdə tutulmuş siyasət aparacağını istəyirlər.

Respublikaçıların da cənab Obamanın qələminə meyli var. 2010-cu ildə Respublikaçıların Nümayəndələr Palatasını tutmasından sonra prezidentin 2 yerə parçalanmış hökumətlə üzləşməsinə baxmayaraq, Senatda olan Demokratlar mühafizəkarlar tərəfindən hazırlanmış çoxsaylı qanunları əngəlləyərək onu mühüm “qoruyucu divar”la təmin etdilər. Bir halda ki Respublikaçılar Konqresin hər

Devid Renni: Vaşinqton bürosunun rəhbəri və Leksinqton şərhçisi, “The Economist” jurnalı

Birləşmiş Ştatlar

64

Stefen Kolbertlə əvəz olunacaq Devid Lettermen 20 ildən çox olduğu “oturacağından qalxaraq” “The Late Show” proqramından təqaüdə çıxacaq.

s

2015 QISACA

iki hissəsinə nəzarət edirlər, Obama ona göndərilən hər bir qanun layihəsini və büdcəni imzalamaq və ya veto qoymalı olacaq.

Optimistlər təsdiq edirlər ki, bu, təəccüblü konstruktiv məqamdır. Onların iddiasına görə, cənab Obama hakimiyyətdən miras ilə getmək istəyəcək və Respublikaçılar 2016-cı il seçkilərinə yalnız necə “yox” deməyi bilən bir partiya kimi getmək istəməyi gözə almayacaqlar. Bundan başqa, Respublikaçılar Senatda irəliləmək üçün lazım olan 60 səs çoxluğuna malik deyillər. Partiya bir neçə sentrist Demokratı cəlb etmək üçün praqmatik, problem həll etmə yönümlü tədbirlər axtarmağa məcbur ediləcək.

Optimistlər – xüsusən də Respublikaçılar partiyasının “idarəetmə” qanadı arasından - çoxsaylı tədbirlər siyahısını əzbər bilə bilərlər. Belə ki, onlar inanırlar ki, cənab Obama üçün qanunu imzalamamaq çətin olacaq. Buraya hazırda Amerika bizneslərini əhatə edən korporativ vergi qanunlarını sadələşdirmək üçün bir çox bossları xaricdə pul qazanmağa və ya öz qərargahlarını xaricə köçürməyə həvəsləndirən ikitərəfli təkan daxildir. Respublikaçıların 2015-ci il üçün digər prioritetlərinə neft və qaz çıxartmanı önə çəkmək və Kanadadan Amerikaya neft daşımaq məqsədilə “Keystone XL” boru kəməri çəkmək planları daxildir. Pro-biznes Respublikaçılar öz partiyalarını Obama administrasiyasına Asiya və Avropa ilə iri azad ticarət paktlarını başa çatdırmağa kömək edən partiya kimi görmək istəyirlər.

Pessimistlər isə düşünür ki, 2 il davam edəcək çətin vəziyyət 2 səbəbdən gözləniləndir. Birincisi, onlar düşü-

DÜNYA 2015

nür ki, Respublikaçılar partiyası cənab Obamaya konstruktiv mühafizəkar siyasətlər göndərmək üçün xüsusən də Nümayəndələr Palatasında kompromisə getmək istəməyən və iri bizneslərin nə istədiyi barədə narahatlıq keçirməyən “Çay qonaqlığı” populistləri tərəfindən qarşısı alınmış Gənc Respublikaçılarla birləşməyib. İkincisi, pessimistlər Respublikaçılar partiyasını yaxşıya çıxartmaq barədə çağırışların prezidenti pisə çıxartmaq (onun qazandığı uğurları inkar etməklə və buna görə də hökumətdə Demokratlara heç zaman inam olmadığını düşünməklə) barədə tələblər tərəfindən “öldürüləcəyindən” qorxurlar.

Respublikaçıların liderləri Konqresdə bu konstruktiv və nihilistik ssenarilər arasındakı boşluğu doldurmağa çalışacaqlar. Onlar Respublikaçıların tam əmin olduğu, həmçinin, yeni iş yerləri yaradacaq və inkişafa təkan verəcək siyasətlər barədə təkliflər verərək Obama administrasiyasına bir neçə mühafizəkar qanun layihələri göndərəcəklər. Ancaq bu bir halda baş verə bilər ki, Ağ evi və Konqresi yalnız onlar idarə etmiş olsunlar. Eyni zamanda, Respublikaçılar cənab Obamanın maliyyələşmə gündəliyinin bəzi hissələrindən (məsələn, ekoloji qanunvericilik sahəsində) məhrum etmək üçün büdcə və vəsaitlər üzrə öz güclərindən istifadə etməyə həvəsləndiriləcəklər.

Məşhur Respublikaçıların ilk prezidentlik mövsümünə hazırlaşdıqlarından ikipartiyalı əməkdaşlıq üçün pəncərə 2015-in sonuna doğru bağlanmağa başlanacaq. Obamanın hakimiyyətdə olduğu 3-cü il təlatümlü il olacaq. Lakin bu, onun çox məsələni həll etmək üçün son şansı ola bilər. n

DÜNYA 2015

Dönüşü olmayan nöqtə...

Rocer Makşeyn VAŞİNQTON, KƏ

İnsanlar “Obamacare” proqramına nə qədər çox müraciət edirlərsə, onuləğv etmək o qədər çətinləşir.

B

arak Obamanın daha çox “Obamacare” kimi tanınan Pulsuz Sağlamlıq Aktını imzalanmasının 5 ili tamam olur. Amerika səhiyyə sisteminin hərtərəfli təftişi səhiyyə sisteminə girişi genişləndirmək və səhiyyə xərclərini azaltmaq üçün yaradılıb. Bir zamanlar Respublikaçıların proqramın ləğvi məqsədilə 50 dəfədən artıq səs verdikləri üçün bu proqramın bəzi hissələri təxirə salınıb və onun veb səhifəsinin müsibətli şəkildə silinməsi onu tamamilə yerlə bir etmişdi. O, 2015-ci ildə daha çox problemlərlə üzləşəcək, lakin “Obamacare” proqramının keçmişdə olduğu kimi davamlı olduğu sübut ediləcəkdir.

Yardım əli

Birincisi, şikayətlərin yeni mərhələsi gələcək. 2014-cü ildə 7 milyondan artıq insan gözləntilərin əksinə olaraq “Obamacare” vasitəsilə sığorta əldə etməyə imza atıb. Hazırda isə onlar yenidən siyahıya daxil edilməlidir. Əksəriyyət daha yüksək sığorta haqları ilə üzləşəcək. Bundan daha pisi isə odur ki, bir çoxları hökumətin bu haqları ödəmə payının artıq tükəndiyini dərk etmir. Yeni maliyyə yüklərinin aydın təsvirini görmək istəyənlər “Obamacare”in qarmaqarışıq veb səhifələrinə yenidən meydan oxumalı olacaq.

Qanun opponentlərinin proqnozlarına baxmayaraq sığorta haqları artmayacaq, beləcə, bu sistemdə olanların çoxusu sistemdə də qalacaqdır. Yerdə qalan borcluların cəlb edilməsi hökumət üçün çətin tapşırıq olacaqdır. Belə ki, sığorta edilməmiş bir dəstə amerikalı “Obamacare” proqramına daha da bədbin yanaşırlar. Bəziləri sığorta əldə etmək üçün “qeyri-konstitutsional” mandat barədə hələ də şikayət edirlər.

2015-ci il üçün azalmaqda olan borclara görə cərimə tətbiq edildikdə onların prinsipləri sınaqdan keçiriləcəkdir. Lakin yenə də, administrasiya üçün fevralın ortalarınadək siyahıda

Birləşmiş Ştatlar olan 13 milyon insanın Konqresin Büdcə İdarəsində yaxşı layihələndirilməsinə nail olmaq çətin olacaq.

Siyahıya alma sürətinin zəiflədiyi halda belə “Obamacare” tərəfdarları artmacaq. Qanuna əsasən, əhatə olunmuş milyonlarla insanla yanaşı həkimlər, xəstəxanalar və sığortaçılar sistemə investisiya qoyurlar. Təminatçılar Pulsuz Sağlamlıq Təşkilatları (PST) yaradıblar ki, onlar da yaxşı tibb xidmətləri göstərdiklərinə görə bonuslar qazanırlar. PST-lərin sayı 2015də daha da artacaq. Beləcə, “Obamacare” proqramlarına planlar satan sığortaçıların sayı da artacaq. Daha çox müştəri və sabit risk “gölləri” ilə onlar qanunun biznes üçün o qədər də pis olmadığını hesab edirlər.

Ləğvetmə üçün çox böyükdür...

“Obamacare” böyüdükcə onu ləğv etmək daha da çətinləşir.

Bu, məqsədləri hələ də planı ləğv etmək olan konqressional Respublikaçıları həvəsdən salmayacaq. Partizan xətləri boyunca düşən bölgü ilə ölkə həmişə qanunla 2 yerə bölünmüşdür. Əks tərəf daha çılğındır. Aralıq seçkilər ərzində Respublikaçı namizədlər qanundan öz Demokrat opponentlərinə hücum etmək üçün uğurla istifadə etdilər.

Lakin “Obamacare”nin siyasəti dəyişir və 2015-ci il onun üçün dönüş nöqtəsi olacaqdır.

Respublikaçılar “Medicare”dən fərqli olaraq, qanuna qara yaxırlar, çünki o, öz qaranlıq məqamları ilə ardıcıl olmayan bir proqramdır. Bundan başqa bu, çaşdırıcı siyasətlər və qaydaqanunlar toplusudur. Bir çox insanlar “Obamacare”dən faydalansa da başa düşmür ki, o, hətta tərkib hissələrinin kifayət qədər “Obamacare” məşhur olmasına baxmayaraq, proqramında səsvermədə zəif təsir bağışlayır. olan Şimali Karolina Universitetinin səhiyyə siyasəti üzrə professoru Co- çatışmazlıqları natan Oberlanderin fikrincə, “Obadüzəltmə yükü macare” reallığı ilə ictimai düşüncə prezidentin arasında böyük uyğunsuzluq var.

Cənab Obamanın prezidentliyi, üzərinə düşür. disfunksional Konqres və Amerikanın rifah durumu da daxil olmaqla qanun hamı üçün qanundur. Ancaq “Obamacare” ilə nə qədər çox insan təmasda olarsa, bu, yeni bir tənqid üçün katalizator olacaqdır. Qanun çox insana çox üsullarla fayda verir və siyasətçilər bunu ləğv etməkdən çəkinəcəklər. Seçicilər “Mənim “Obamacare-imdən əl çəkin!” deyə bilməzlər, lakin onlar proqramın istədikləri hissələri üçün mübarizə apara bilərlər.

Buna görə də “Obamacare” 2016-cı il prezident seçkiləri kampaniyası başlayan kimi öz əhəmiyyətini itirəcək. Bununla belə, Respublikaçı namizədlər hətta “Obamacare”nin hansı hissələrinin (sığorta almaq barədə mandatdan əlavə) əhəmiyyətini itirəcəyini müəyyən etmək barədə düşünməsələr belə, mühafizəkarların proqramın ləğv edilməsi barədə arzularına saxta bağlılıq göstərəcəklər. Digər tərəfdən, Demokrat namizədlər cənab Obamanın əsas uğurunu - ən azından ən mühüm hissələrini- önə çəkməyə və müdafiə etməyə səy göstərəcəklər.

Yeri gəlmişkən, çətin vəziyyətə düşmüş Konqres qanuna zidd hərəkətlərə dair daha geniş islahatlar kimi bəzi dəyişikliklərin həm Demokratlar, həm də Respublikaçılardan dəstək almasına baxmayaraq qanuna düzəliş etməyəcək.

Lakin 2015-ci ilin sonunadək bir çox pasientlər, həkimlər, xəstəxanalar və sığortaçılar “Obamacare”nin yenilənməsi üçün riskə gedəcəklər. Bu, qanun barədə mübarizənin sonunun başlanğıcını göstərən ildir. Nəticəsinin yaxşı və ya pis olmasından asılı olmayaraq, “Obamacare” hələ qalmalıdır. n

65

2015 QISACA Yaşı 65-dən yuxarı olan amerikalıların yarıdan çoxunun tibbi sığortaya malik olmadığı bir vaxtda Lindon Consonun “Medicare” haqqında qanun imzalamasından əlli il ötəcək.

Rocer Makşeyn: ictimai-siyasi müxbir, “The Economist” jurnalı

Birləşmiş Ştatlar

66

DÜNYA 2015

Birlik 12

Nominal ÜMD, % artım*

12

9

9

6

6

3

Onillik Xəzinə istiqrazlarından gəlir, %

3

0

*Mövsumi düzəlişlər əsasında

†

Konqresin Büdcə Ofisi üzrə 2014 üçün proqnoz

Diqqətli ol!

Qreq İp VAŞİNQTON, KƏ

Faiz dərəcələrində sadə artım üçün hazırlaş 2015 QISACA “The Who Pinball” 50 illik yubiley turunu Floridanın Tampa şəhərindən başlayaraq Amerika ətrafında keçirəcək.

Qreq İp: ABŞ-ın iqtisadiyyat üzrə redaktoru, “The Economist” jurnalı

F

aiz dərəcələri 7 il sıfırda qaldıqdan sonra 2015-də normal vəziyyətə qayıtmağa başladı. Təəccüb doğuran aşağı faiz dərəcəsinin bu iqtisadi dövrdə necə normal faiz dərəcəsinə çevrilməsidir. Federal fond dərəcələri 3%-dən yuxarı qalxmayacaq. Bu, 1950-ci illərdən bu yana Federal Ehtiyatlar Bürosunun ən aşağı göstəricisidir. İstiqraz gəlirləri yuxarı qalxmayacaq.

Dərəcələrin nəyə görə aşağı qalacağını başa düşmək, onları ilk növbədə nəyin aşağı saldığını başa düşməyə kömək edir.

Bunun bilavasitə səbəbi FEB-in 1930-cu illərin dərslərindən və Yaponiyanın 1990-cı illər təcrübəsindən öyrənmək üçün olan əzmi və iqtisadiyyata daha çox maddi stimul vermək üçün olan inadı olmuşdur. O, federal fond dərəcələrini 2008-ci ildə sıfıra endirdi və sonra istiqraz gəlirlərini aşağı salmaq üçün yeni yaradılmış pulla trilyonlarla dollarlıq hökumət istiqrazlarını aldı (ing. quantitative easing- yeni yaradılmış pulların bank tərəfindən ümumi pul ehtiyatına təqdim edilməsi). İnkişafa mane olan bəzi amillər hələ də bərpaolunma anemiyasını özündə saxlayır. Lakin bu amillər 2015-ci ilə qədər demək olar ki aradan qaldırılacaq. Bir neçə il davam edən “decirinq”dən (böhran öncəsi borclarını verib qurtarmaq) ev təsərrüfatları yenidən borca girəcəklər. Kapitalla bir səviyyədə olan banklar öz üzərlərinə düşən işi görməkdən məmnundurlar: 2014-cü ilin sonunadək onların kreditləri 2008-ci ildən bəri tam sürətlə artmışdır və deyilənə görə, bu, əsasən, tələbələr və maşın kreditləri arasında belədir. Avropanın suveren borc böhranı hazırda aşağı səviyyəyə düşüb. Yeni federal sərtliyin baş vermə ehtimalı yoxdur, həmçinin, ştat və yerli hökumətlər yenidən borc böhranına girirlər. Orta aylıq işlərin artımı 2012-ci ildə 186,000-dən 2013-cü ildə 194,000dək və 2014-cü ilin ilk 9 ayında 225,000-dək artmışdır. 2015-ci ilin sonunadək işsizlik norması 5.5%-dən aşağı düşəcək ki, bu səviyyə tam məşğulluq səviyyəsinə uyğun hesab olunur.

Yeni norma İqtisadiyyatın artıq anormal səviyyədə aşağı faiz dərəcələrinə ehtiyacı yoxdur. Lakin bir zamanlar normal hesab olunan dərəcə indi belə hesab olunmur. 1930-cu illərdə Amerikada və 1990-cı illərdə Yaponiyada işçi qüvvələrinin bəziləri hazırda da mövcuddur və faiz dərəcələrinə qeyri-standart təsir göstərir.

FEB tarixən güclənmiş və istiqraz gəlirləri artmışdır, bunun əsas səbəbi isə o idi ki, inflyasiya ən yüksək həddə çatmaqla təhdid edilmişdi. Lakin son illər inflyasiya daha stabil olmuş və

2011 2012 2013 2014†

1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

-3

0 -3

Mənbə: İqtisadi Analitik Bürosu, Federal Ehtiyatlar Bürosu

sonralar çox aşağı düşmüşdür. Ən çox üstünlük verilən bençmark ilə ölçüldükdə, keçən 6 ilin 95% -i ilə müqayisədə FEB-in hədəfindən 2% aşağıdır. 2014-cü ilin sonunda bu göstərici yalnız 1.5% olmuşdur. Bu, inflyasiya dərəcələri artımında eyni temp və gücü saxlayacaqdır.

Bundan başqa, dünya əmanətlər bolluğundan və investisiyalar qıtlığından əziyyət çəkir və onlar arasında balans yaratmaq faiz dərəcələrinin işidir. Böhrandan öncə əmanətlərin həddən artıq bol olması inkişaf etməkdə olan bazarlarda, xüsusən də Çində müşahidə oluna bilərdi. İnkişaf etməkdə olan bazarlarda olan yerli əmanətlər 1990-cı illərdə ÜDM-in 24%-dən 2008-ci ilədək 33%-dək qalxmış və belə də qalmışdır. Bu, həmin ölkələrin sərt investisiya tələblərini qarşılamaq üçün kifayət olan göstəricidən çox yüksəkdir, belə ki, onlar faiz dərəcələrini azaldaraq artıqlığı varlı ölkələrin istiqraz bazarlarına yönləndirdilər. Çinin cari hesablar üzrə aktiv saldosu azalıb, lakin Almaniyada olan sərt qayda-qanunlar, sərt kreditlər və zəif investisiya tərəfindən təhrik edilən avrozona öz layiqli yerini alır: 2015-ci ildə onun cari hesablar üzrə aktiv saldosu Çininkini geridə qoyacaq. Qlobal əmanətlər toplusu faiz dərəcələrinə son qoyacaq. İnvestisiya qıtlığı isə daha sirli məsələdir. Gəlir marjaları hər zaman olduğundan da yüksək və borclar üzrə məsrəflər hər zaman olduğundan da aşağıdır, lakin kapital xərcləri aşağı düşüb. Bunun səbəbi bizneslərin daha az kapital tutumlu olması ola bilər. Məsələn, “startup” şirkətlər iri serverlər almadan onlara lazım olan bütün kompyuter avadanlıqlarını “göy”də icarəyə götürə bilərlər. Ən vacibi isə odur ki, zaman keçdikcə uzunmüddətli faiz dərəcələri ilə uzunmüddətli artım arasında əlaqə yaranır (Diaqrama bax) və artımın keçən illərdə olduğuna nisbətən gələn illərdə daha aşağı olma ehtimalı var. Sürətlə inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar kapital üzrə daha yüksək gəlirlər yaradır ki, bu da şirkətləri borc götürməyə həvəsləndirir. Məhsuldarlığın artımı adətən yüksək əməkhaqlarına çevilir və bu da istehlakçıları öz gələcək gəlirlərinə qarşı borc götürməyə həvəsləndirir.

Zəif inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatın daha az mağaza, fabrik və ofislərə ehtiyacı var, həmçinin, o, kapital üzrə gəlirliliyi zəiflədir və beləcə, daha az investisiyaya gətirib çıxarır. Zəif inkişaf etməkdə olan məhsuldarlıq gəlirlərin qarşısını alır və istehlakçını borc götürməyə həvəsdən salır.

Böhrandan bu yana məhsuldarlıq artımı zəifləyib və əhalinin əmək fəaliyyəti ilə məşğul olma yaşı növbəti onilliklərdə 0.4%-ə qədər artacaq ki, bu da keçən iyirmi ilin göstəricisinin yarısından da azdır. 1993-2007-ci illərdə ortalama 3.2% olan uzunmüddətli artım qarşıdakı onillikdə orta hesabla 2% və daha az ola bilər. Bütün bu səbəblərdən, Federal monetar morfini aşağı faiz dərəcələrinin sonunda artmayacaq. n

Birləşmiş Ştatlar

DÜNYA 2015

Evdən ayrılma zamanı...

Robert Gest

Gənclər evi, əvvəl-axır, tərk edəcəklər.

L

Fizikiləşmə...

Adrian Vuldric

“Silikon Vadisi” öz köklərinə qayıdır.

“B

unlar havada əriyən bərk hissəciklərdir...” Keçən onillik üçün “Kommunist Manifesti”ndən götürülən bu ifadə “Silikon Vadisi”nin təkamülünün mükəmməl təsvirini verib. Ən dəbdəbəli şirkətlər virtual axtarış dünyasına və sosial şəbəkələrə fokuslanıb. Bir zamanlar Vadinin əsasını təşkil edən maşınqayırma şirkətləri indi ikinci plana keçiblər. Növbəti onillik ərzində vəziyyət başqa cür olacaq - hava bərk cismə çevriləcək. 2015-də gündəmin sosial mediadan smart cihazlara keçəcək. Ən uğurlu şirkətlər virtual və fiziki dünyaların bir-birilə əlaqələndirilməsinə fokuslanacaq. “Google” artıq sürücüsüz avtomobillər, “Google Class”lar, robotlar, 3.2 milyard dollara aldığı “Nest” ilə, yerli termostatlarla yeni bir tendensiya proqnozu verib. Vadinin qalan hissəsi işinə davam edəcək. İlin ən çox eşidilən sözü “daşına bilən elektronika” olacaq: məsələn, qan təzyiqiniz, qlükoza səviyyəniz və qəbul etdiyiniz qidaları normada saxlayan, həmçinin, təhlükənin olub-olmadığını bildirən tibbi cihazlar.

“Daşına bilən elektronika” nəhəng hərbi obyektlərin imperatorsayağı qorunması olacaq. İnternetə qoşulmuş ev təsərrüfatı cihazları Dauntaun Abbatlığındakı xidmətçilər kimi xidmət edəcək. Termostatı nəzakətlə aşağı-yuxarı tərpətməklə və ya təklif etməklə bildirilir ki, sanitar-texnik çağırmağın vaxtıdır. Avtomobillərə yolda Twitter və sürməni və işləməyi daha asan və təhlükəsiz edən Facebook elektron cihazlar qoşulaqoca dul caq.

Smart cihazların çoqadınlara xalması Vadiyə maşınoxşayacaq qayırma mərkəzi kimi öz köklərini yenidən kəşf etmək imkanı verəcək. Bu Vadi sosial şəbəkə inqilabı tərəfindən qısa müddətlik kənarlaşdırılmışdı. Mühəndislər isə öz şirkətlərini tələb etməkdə israrlıdırlar. “Tesla” Palo Altoda avtomobillər istehsal edir. “BMW”, “Mercedes”, “Samsung”, “Nissan” və “General Electric” tədqiqat və tərtibat laboratoriyaları yaradıblar. Tibbi avadanlıqlar istehsal edən şirkətlər buraya toplaşır.

ABŞ-da geyinilmiş San-Xose ilə sosial media partlayışından sonra smart avadanlıqların inkişafı SanFransiskonu diqqət mərkəzinə gətirəcək. Şəhər artıq “Lemnos Labs” kimi avadanlıq

2015 QISACA “Apple” qadın işçilərə yumurtalarını dondurmaqda kömək etmək üçün 20,000 dollara qədər pul təklif etməkdə “Facebook”a qoşulacaq.

s

ena Dunhamın “Balaca mebel” filmində canlandırdığı qəhrəman qız anası ilə birgə evinə qayıdır, çünki “faydasız film nəzəriyyəsi” dərəcəsi ilə təltif olunduğu üçün onun nə işi, nə də başqa bir seçimi var. Ana-bala daim mübahisə edirlər.

Xanım Durham anasının səliqə ilə yığışdırdığı otaqlarda bütün şərabları içir və təklikdən “sırf can sıxıntısını atmaq üçün” həbsxana üslubunda tatu etdirir.

Real həyatda da gənclər üçün valideynlərlə yaşamaq çətindir. Bu utancvericidir və potensial romantik partnyorları bir-birindən uzaqlaşdırır. Valideynlər üçün bu gəncin nahar etməməsi məyusedici haldır və onun qabyuyan maşını heç vaxt boşaltmaması valideynləri əsəbləşdirir.

Amma... Gözünüz aydın! 2015-ci ildə zirzəminizdə olan üzü tüklü avara axır ki çıxıb gedəcək. Bunun səbəbini başa düşmək onun ilk növbədə sizə nəyə görə buraya ilişib qalmasını bilməyə kömək edəcəkdir. Birincisi, bir neçə ildir iş bazarı çox pis vəziyyətdədir, buna görə də gənclərin çoxu kirayə haqqını verə və ya özlərinə ev ala bilmirlər. İkincisi, film nəzəriyyəsində lazımsız dərəcələr almış məzunlar belə tələbə borclarının miqdarına görə “bonus qazanırdılar”. Kirayə haqqı ödəmədən valideynlərlə birgə yaşamaq bu borcları qaytarmağı asanlaşdırır, bu halda belə pivəyə, “iTunes”lara və tatulara görə bir qədər pul qalır.

2012-ci ildə 18-31 yaşlı amerikanların 36%-i valideynləri ilə bir evdə yaşayırdılar. Bu göstərici 2007-ci ildə 32% idi. 2015ci ildə isə onları çantalarını yığıb getməyə bir neçə səbəb vadar edəcək.

Birincisi, iş bazarı inkişaf edəcək. Maliyyə böhranından sonra işsizlik 2014-cü ildə 10%-dən 6%-ə düşmüşdür və 2015ci ildə də düşməyə davam edəcək. İşləyən gənclərin qalmaq üçün yer 2015-ci ildə tapma ehtimalı daha çoxdur. zirzəminizdə İkincisi, Amerikada Nyu-York, San-Fransisko kimi dəlisov yerləri olan üzü tüklü çıxmaqla mənzillər münasib qiymətli avara axır ki, olur. Mənzil qiymətlərinin orta çıxıb gedəcək gəlirlərə nisbəti hələ bu yaxınlarda artmışdır, lakin 2006-cı ildə olan pikdən çox aşağıdır. Ev almağınızdan, yaxud kirayə tutmağınızdan asılı olmayaraq Amerikada boş ev Avropaya nisbətən çox ucuzdur. Üçüncüsü, valideynləri ilə yaşayan bir çox gənc amerikalı artıq buna tab gətirə bilməyəcək. Əlbəttə ki, onlar

67

Robert Gest: A.B.Ş redaktoru, “The Economist” jurnalı

şirkətlərinin vətəninə çevrilib və bu, özünü “sosial şəbəkələşmə”dən daha çox “daşına bilən elektronika” dəbinin mərkəzi kimi yenidən kəşf etməkdə göstərəcək. “Daşına bilən elektronika”nın inqilabı “Silikon Vadisi”ni təkcə öz əlaqələrini geridə qalmış maşınqayırma şirkətləri ilə möhkəmləndirən mərkəz kimi deyil, həm də Nyu-York, LosAnceles və xüsusən də texnologiya və dəbin birgə enerjili pioneri olan London kimi dəb və texnologiya ilə müttəfiqlik yaradan mərkəz kimi görür.

Gələcəkdə “Vadi”nin güc balansı dəyişəcək.

“Twitter” və “Facebook” kimi sosial media nəhəngləri yaşlı dul qadınlara oxşayacaq.

Cəmiyyətin təsəvvüründə onları sürətlə əvəz edəcək yeni nəhənglər meydana çıxacaq.

Obama erasından sağ-salamat çıxanlar yeni cihazlar istehsal etməyə fokuslanmış “Apple” ( “Apple Watch” saatları ən çox satılan mal olacaq) və sürətlə yeni dünyaya doğru gedən “Google” olacaq.

Smat cihazlar “Vadi”ni yeni yaradılmış dizaynla təmin edəcək. Sosial media şirkətləri mahiyyətcə virtual şəkər pambıqları ilə məşğul olurlar: onun olması gözəldir, lakin o qədər də vacib deyil. Yeni sahibkarlar nəsli həyat xilas edə bilən cihazlarla məşğul olacaqlar.

Həqiqətən də hava bərk cismə çevriləcək n Adrian Vuldric: idarəedici redaktor və “Schumpeter” bloqunun köşə yazarı, “The Economist” jurnalı

Birləşmiş Ştatlar

68

Havaya qeyrisabit qalxış Benjamin Suterland SANTA BARBARA

Axırda pilotsuz təyyarələr də səmaya uçacaq.

T

əyyarədən aşağı məhsullara funqisitlər səpən pilotsuz təyyarələr pilotlu təyyarədən daha aşağı və zəif sürətlə uçmaqla turbulent hava buraxa bilər. Bu da hətta yarpaqların alt tərəfinə belə pestisidlər səpə bilir. Dallasda aviasiya qanunvericiliyi öyrənən təyyarə və helikopter pilotu Ladd Sanqerin dediyinə görə, onun qiyməti isə “sadəcə olaraq əlçatmaz”dır. Pilotsuz təyyarələr həm də kino istehsalına, informasiya toplamağa, axtarış və xilasetmə tədbirlərinə, məhkəmə fotoqrafiyasına, yanğınsöndürməyə, arxeoloji araşdırmaya, tüstü bacalarının yoxlanılmasına və boru kəmərlərinin, vulkanların, çirklənmənin və vəhşi təbiətin monitorinqinə təkmilləşmələr gətirəcək və xərclərin aşağı salınmasına səbəb olacaq. Bu sferadan Amerika iqtisadiyyatına günə 27 milyon dollar fayda gələ bilər. Bunu Virciniyanın Arlinqton şəhərində yerləşən Beynəlxalq Sürücüsüz Nəqliyyat Vasitələri Assosiasiyası (BSNVA) bildirir.

Lakin Amerika 2015-ci ilin sentyabrından əvvəl belə bir mükafatın səmərəsini görməyəcək. Bu, Konqresin Federal Aviasiya Administrasiyasına (FAA) pilotsuz təyyarələrin səmaya təhlükəsiz inteqrasiyası üçün qaydalar yaratmaq məqsədilə qoyduğu son tarixdir; hazırda isə bunun əyləncə məqsədi ilə istifadəsinə imkan verilir. Əgər yaradılacaq qaydalar çox məhdudlaşdırıcı olmazsa, BSNVA onların 70,000 iş yeri açacağına və 3 il ərzində Amerika iqtisadiyyatına 13.6 milyard dollar gətirəcəyini düşünür. FAA nələrə icazə verildiyini açıqlamayacaq. Lakin bəzi müşahidəçilər həddən artıq ciddi qaydaların potensial faydaların qarşısını alacağına inanırlar.

FAA artıq öz qadağalarına müəyyən istisnalar verib ki, bu da daha ciddi şəkildə

DÜNYA 2015

məhdudlaşdırılmış istifadəyə yol açır. Lakin bir dəfə istifadə etmək o qədər çətindir ki, Gömrük və Sərhəd Patrulunun baş rəsmisinin fikrincə, proses “diş qıcırtısına” gətirib çıxarır (Hazırda agentlik 9 ədəd silahsız “Predator B” pilotsuz təyyarələr “uçurur”). Bu, bağlamaları pilotsuz təyyarə ilə göndərəcəyinə ümid bəsləyən “Amazon” kimi şirkətlər üçün pisdir.

Bundan başqa, iyunda FAA “həddən artıq sərt” siyasi şərh verib və bu, təyyarə anlayışının mənasını genişləndirir. Massaçusetsdə Smit Kollecinin mühəndislik üzrə professoru Pol Vossun fikrincə, onun bumeranqlar, frezbilər, əl ilə ötürülən balza planerləri daxil etməyi tənzimləmək səlahiyyəti var.

Onlarla universitet kampus yaşıllıqları üzərindən uçan obyektlər barədə keçirilən mühəndislik dərslərini ləğv etməyə başlayıblar. Kollecin təyyarə modelinin havaya qalxa bilməməsi səbəbindən Cənab Voss verdiyi aviasiya dərsinin olduqca mənasız bir forma almasından şikayətlənir. Harvard və Stenford kimi universitetlərdən olan 28 professor və administrator ərizədə FAA-nın “fövqəladə” qadağalarını qınaq atəşinə tutur və agentliyin mövcud təyyarə istehsalçıları və pilot ittifaqları da daxil olmaqla xüsusi maraqları müdafiə etməyə çalışdığını qeyd edir.

FAA bu siyasətə dair 33,000-dən artıq rəy alıb.

FAA-nın sözçüsü Les

s

valideynlərini sevirlər. Lakin atalarının Vudstok musiqi festivalı barədə xatirələri, analarının nə vaxt yaraşıqlı birisi ilə tanış olub evlənəcəkləri barədə verdiyi suallar onları dəli edir. İqtisadi vəziyyət çətin olduğundan 1980-2000-ci illərdə doğulan bir çox uşaq öz həyatlarını yalnız gözləməklə keçirdilər.

Onlar kollecdə nəzərdə tutulduğundan daha çox qalırdılar.

Onlar evlənmək, övlad sahibi olmaq məsələsini arxa plana qoymuşdular. Əgər gözləsələr, gələcəkdə bunun maliyyə cəhətdən uyğun olacağına ümid edirdilər. Onlar həmişə gözləyə bilməzlər: qadınların bioloji saatı öz işini görür. Əgər onlar bunu indi etməsələr, heç vaxt edə bilməyəcəklər.

Tikinti şirkətləri rəhbərləri yeni evlərə olan gizli tələb partlayışının olacağını gözləyirlər, belə ki, ailə qurmaq məsələsini

Dorr bildirir ki, o, bu rəyləri oxuyaraq agentliyin hətta güllələrin və beysbolların uçuşunu belə tənzimləmək hüququna malik olmaq məqsədilə manevr etdiyinə “iddia edir”. Hətta bu halda belə, onun agentliyi tanıtım xarakterli video çəkmək üçün Virciniya Universitetinin kampusu ətrafında kiçik penopolistirol pilotsuz təyyarəni uçurtduğu üçün bir nəfəri 10,000 dollar məbləğində cərimələyib. Mayda isə məhkəmə bu cərimənin “gülünc” fərziyyə olduğunu əsas gətirərək onu etibarsız elan etdi.

FAA dərhal appelyasiyaya müraciət etdi.

“Kramer Levin Naftalis & Frankel”in əməkdaşı Brendan Şulmanın fikrincə, bütün bunlar onu göstərir ki, FAA-nın gələcək planları Amerikaya iqtisadi faydalar gətirməyəcək.

Baxmayaraq ki, bəzi ölkələr bunun əksini görməyə başlayırlar. Avqustda Nyu-Yorkun hüquq firması FAA-a qarşı tənzimləyici qaydaların həddindən artıq əlçatmaz olması ilə bağlı 3 iddia ilə məhkəməyə müraciət edib.

Onun fikrincə, FAA pilotsuz təyyarəni gözlə görünən məsafədə saxlaya bilən və tibbi sertifikatlara malik olan 2 lizensiyalaşdırılmış operator tərəfindən idarə edilməsi üçün pilotsuz təyyarə tələb edə bilər. Bu, bir qədər bahalı ola və yarpaqla örtülmüş ağac ətrafında uçuşları qadağan edə bilər. 2015-ci ilin payızına qədər təyyarələrdən fərqli olaraq, bu məsələ havada, başqa sözlə, sual altında qalacaq. n Benjamin Suterland: sərbəst müxbir, “The Economist” jurnalı

uzun müddətə təxirə salmış gənclər artıq vaxtın çatdığını düşünürlər. Uzun müddət evdən uzaqlaşma qısa müddətlə əvəz oluna bilər. Bəzi ev qaçaqları sevgilisi ilə eşq yaşayacaq; bir başqası isə rəsmən evlənəcək. İstənilən halda, sizin nəzarətinizdən kənar olacaqlar.

Təəssüf ki, avropalı valideynlər bir o qədər də uğurlu olmayacaq. 18-30 yaşlı avropalıların demək olar ki yarısı, bəzi ölkələrdə maksimal həddə çatan işsizlik səviyyəsi sayəsində hələ də valideynləri ilə birgə yaşayırlar. İtaliyada gənclərin beşdə dördü evdə yaşayır. Bir çox gənc italyan oğlanları evdə onlar üçün yemək bişirib təmizlik işləri aparsın deyə analarının olmasını istəyirlər, lakin qadınlarla eyni məqsəd üçün nikaha girmək üçün onları razı sala bilmirlər. Bu qədər gülünc... n

DÜNYA 2015

Birləşmiş Ştatlar

69

Geriyə dönüş...

K

im düşünərdi ki, Barak Obama xarici siyasət yeridən prezident olacaq? Bu ona görə deyil ki, hər kəs ona səs verib. Ona görədir ki, ölkə xaricində olan böhranlar və ölkə daxilində olan çıxılmaz vəziyyət onu qarmaqarışıq nəticələrlə xarici siyasətə fokuslanmağa məcbur etdi.

Bu vəziyyət 2015-ci ilə qədər davam edəcək. Rusiya hələ də Ukrayna ilə mübarizə aparacaq. İslam Dövləti (İD) öz dayaqlarını möhkəmləndirəcək.

Artmaqda olan bu təhlükələrin NATO-nu yeni məqsədlə möhkəmləndirəcəyi barədə ehtimalın olduğu halda, bu təhlükələrin üstü faktiki olaraq açılacaq və öz narazılıqlarını gücləndirəcək. Lakin bu, əhəmiyyətli məsələ olmaya da bilər, buna baxmayaraq 2015-ci ildə transatlantik əlaqələri korlana bilər.

Amerika liderliyinin çatışmayan cəhətləri və avropalı həmkarlarla artmaqda olan gərginliklər Rusiya ilə münasibətlərdə aydın olacaq. Sonda, Vladimir Putinin Ukrayna siyasəti Rusiya iqtisadiyyatını sarsıdacaq və avropalıları Rusiyanın verdiyi enerjini kəsməyə məcbur edəcək. Lakin cənab Obama Rusiya üzərinə əlavə təzyiqlər qoyduğu üçün Amerika 2015-də avropalı müttəfiqlərinin dəstəyini daha çox itirəcəkdir. NATO üzvlərinin bəziləri diqqətlərinin təcavüzkar qonşuda ilişib qaldığı bir vaxtda Amerikanın diqqətini növbəti qaynar nöqtəyə yönəldəcəyindən narahatdırlar. İD-ə cavab vermək getdikcə çətinləşən bir döyüş halını alacaqdır. Amerika rəhbərliyi altında olan koalisiya genişdir və ona davamlı güc verir, lakin bu, əməkdaşlığı yöndəmsiz, inkişafı isə natamam edir. İD-ə qarşı yönələn kampaniya əsasən Sünnilər tərəfindən və Körfəz ölkələrindən olan hücumçular ilə əməkdaşlıq etməklə havadan aparılırdı. Bu səbəbdən yerdə davamlı uğur üçün hər hansı şansı Şiələrin ələ keçirməsinə ehtiyacı olacaq ki, bununla da məzhəb gərginlikləri artdıqca onu təmin etmək çox çətin olacaq. 2015-ci ildə Amerika keçmiş avtoritar müttəfiqlərinə yenidən qayıdacaq və Ərəb Baharı hərəkatı əhəmiyyətini itirəcək. Koalisiya İraq və Suriya tarixində kök salmış ən yaxşı maliyyələşmiş terrorçu qrupu kimi hissələrə bölünəcək.

Xoşbəxtlikdən, Asiya bir qədər rəhmli olacaq.

Cənub və Şərqi Çin dənizlərində qəfil alışmaların baş verməsinə baxmayaraq, Asiyanın geopolitikası şiddətli konfliktlərdən daha qızğın olacaq. Asiyanın 3 ən qüdrətli ölkəsinin güclü liderləri- Yaponiyada Şinzo Abe, Çində Xi Jinpinq və Hindistanda Narendra Modi stabilləşdirici qüvvə olacaq. Onların hər üçü öz karyeralarını monumental yerli islahatlar üzərində qurublar. Bu islahtlar onları əsasən daxili işlərə fokuslanmağa və konfliktləri minimuma endirməyə vadar edəcək. Onların islahatlarında inkişaf gedəcəyi halda, heç biri problemlə üzləşməyəcəklər; təhlükə yalnız islahatların yaxşı işləmədiyi və ya Amerikanın Çin ilə münasibətlərin öhdəsindən gələ bilmədiyi təqdirdə baş qaldıracaq.

Bu münasibətlər son zamanlar daha da isinmişdir - lakin qarşıda diplomatik “minalı sahə” var.

Amerika və Cənab Putin arasında yaranan qarışıqlıq Çini Rusiyaya daha da yaxınlaşdıracaq. Rusiya Qərblə yaranan təzyiqlər ucbatından qazın satış qiymətini aşağı saldıqdan sonra 2 ölkə 30 illik, 400 milyard dollarlıq qaz razılaşmasını başa çatdırdı. Bu, sadəcə, işgüzar münasibət deyildi: Çin Amerikayla potensial əlaqələrinin kəsilməsinə qarşı bir maneə kimi Rusiya ilə daha dərin əlaqələr qurur.

Xi Jinpinq artmaqda olan şəxsi maraqları ilə nüfuzlu Çindən etiraz cavabı almaq üçün öz antikorrupsiya tədbirləri və iqtisadi islahatları ilə kifayət qədər uğur qazanıb; daha çox uğur daha çox boşluq yaradacaq. Əgər cənab Xinin gündəliyi daha ciddi narahatlıq ilə toqquşursa, deməli, Çinin davranışı ilə bağlı qərar artıq verilib. Çin dəstəyi daxildə təmin etmək üçün xaricə çıxmalıdır. Əgər Pekin xarici biznesləri cəzalandırmaq və ya xarici xəfiyyələri qarışıqlıq yaratmaqda günahlandırmaq istəsə, onda Amerika və onun müttəfiqləri asanlıqla “günah keçisi” tapacaqlar (Honq Konqda olduğu kimi).

Gələcəkdə Rusiya-Çin qruplaşması Amerikanın xarici siyasət təşəbbüslərini pozaraq daha da rəsmi müttəfiqlər ola bilər. Almaniya və Çin öz iqtisadi əlaqələrini daraldırlar; Amerika və Avropa arasında əlaqələrin kəsilməsi Berlini Pekinə daha da yaxınlaşdıracaq. 2015-ci ildə Amerika Çini bu istiqamətdə addımlar atmaqdan çəkindirməklə fəal şəkildə məşğul olmalıdır.

TPƏ nöqtəsi Bundan başqa, Asiyada toqquşma Vaşinqton üçün az-az rast gəlinən xarici siyasət qələbələrini əngəlləyə bilər. Qlobal ÜDM-in təxminən 40%-i ilə sərbəst ticarət paktında təmsil olunan və 12 ölkəni bir araya gətirən Trans-Pasifik Əməkdaşlığı (TPƏ) böyük strateji nailiyyətlərdən biridir. Amerika liderliyi bununla 2015-ci ildə finiş xəttini keçə bilər. O, Çinin ambissiyaları barədə narahatlıqların artmaqda olduğu bir vaxtda “Pasifik-Rim” (Sakit Okean ətrafı ölkələr) müttəfiqliyini daha da möhkəmləndirə bilər. Bu məsələ daha iri ticarət gəlirləri yarada bilər və bu, cənab Abeyə onun iqtisadi islahatları barədə gözlənilməz bəraət qazandırır.

Bəs silahlı soyğunçuluq nədir? Tərəqqi Yaponiya və Amerika arasında olan gözlənilməz çətinliklər sayəsində dayanmışdır: Yaponiya öz fermerlərinin qorunması üçün kompromisə getməyəcək, Amerika da avtomobil sənayesində kompromisə getmək istəməyəcək. Lakin Amerika aralıq seçkilərini mətləbdən bir qədər uzaqlaşdırmaqla birgə səy TPƏ-nin məqsədləri boyunca birləşə bilər.

Qəribəsi budur ki, cənab Obama digər problemlər qarşısında Asiyaya öz “dayaq nöqtəsi”ni qadağan etməklə bağlı çox sayda tənqid atəşinə tutulub, lakin bu, hələ də onun ən çox xarici siyasət uğurları qazandığı region olaraq qalır. Amerika diqqət mərkəzində olmağı 2015-də də bacaracaq.

Bu, vacib məsələ olmaya bilər, lakin 2015-də transatlantik əlaqələr korlana bilər. n

İan Bremmeri “Eurasia Group”un prezidentinin fikrincə, problemlərin hər yerdə olmasına baxmayaraq imkanlar Amerikanı Asiyaya səsləyir.

Bu, vacib məsələ olmaya bilər, lakin 2015-ci ildə transatlantik əlaqələr korlana bilər.

73

DÜNYA 2015

Amerika qitəsi Bu bölmədə həmçinin: ”Pemex” rəqabətlə üzləşir 74 Kanada üçün yeni “Tryudo” 75

Mümkündür ki... 75 Mişel Baçelet: Siyasi əməkdaşlıq 76

Süstlük Maykl Rayd LİMA

Əmtəə partlayışından sonra Latın Amerikası

B

Meksikada Prezident Pena Nietonun hakim İnstitusional İnqilab Partiyası (İİP) iyulda keçirəcək aralıq seçkilərdə Konqresə nəzarətini davam etdirəcək. Dövlət investisiyasında artım, iqtisadi inkişaf və enerji sektoruna şəxsi investisiyaların qoyulması buna yardım edəcək (sonrakı paraqrafa bax). Lakin bütün bunlar cənab Penanın məşhurlaşmasına ciddi dəstək olmayacaq. Qələbə sağçı və solçu müxalifət partiyalarının daha da zəifləməsinə səbəb olacaq. Mərkəzi Amerika ötən il solçulara cüzi təsir göstərə bilmişdir, bu vəziyyət keçmiş general Otto Perez Molinanın 4 illik hakimiyyətindən sonra sentyabrdakı seçkilər səbəbiylə Qvatemalada davam edə bilər.

2015-ci ildə Latın Amerikasının ən mühüm siyasi inkişafı Kolumbiya hökuməti ilə Kolumbiya İnqilabçı Silahlı Qüvvələri (FARK) partizanları arasında bir növ sülh razılaşması olacaq. Bu regionun əhali sayına görə üçüncü ölkəsini alt-üst edən, bir əsr yarımdan çox davam edən silahlı münaqişəni sona çatdıracaq və bundan sonra kiçik

2015 QISACA Cənubi Amerikanın ən böyük akvariumu “Acquario Ceará” Brazilyanın Fortaleza şəhərində açılacaq.

s

öyük əmtəə partlayışı kimi asan yolları məhsuldarlığı artırmaq kimi zəhmətli bir işlə əvəz etmək üçün mübarizə aparan Latın Amerikasında yeni norma yaranacaq.

Nəticə: Regionun iqtisadiyyatı 2014-cü ildə olan 1.5% ümidsiz göstəricidən sonra 2015-ci ildə 3% artacaq. Daha çox inkişaf edən yer Meksika olacaq, burada inkişaf səviyyəsi 4%-ə qədər ola bilər.

Braziliya vaxtı keçmiş maliyyə tənzimləmələri ilə üzləşəcək. Zəifləmiş hökumətə rəhbərlik etmək üçün seçkilərin ikinci dönəmində seçilmiş Dilma Rozef inkişafın və investorların inamının artırılmasının çətin olacağını düşünür. 2014-cü ilin oktyabrında keçirilən prezident seçkilərində Rozefin ölümü ilə bağlı təcrübə genişlənmiş orta təbəqənin zəif inkişafı və dağılması siyasi cərəyanın çevrilmə səbəbinə dair sübutdur. Solçuların 12 illik hakimiyyətindən sonra Cənubi Amerika bitərəfliyə doğru irəliləyir. Lakin bu irəliləyiş bərabər qaydada getmir: Solçular 2014-cü ilin noyabrında Uruqvayda yenidən qələbə qazandılar.

2015-də region siyasətinin diqqət mərkəzində olan bu cərəyan Argentina və Venesuelada da hökm sürəcək.

Oktyabrda keçirilən prezident seçkilərində Argentina son zamanlar Kristina Fernández de Kirchnerin rəhbərliyi ilə 12 illik milliyətçi hakimiyyətə son qoyaraq bitərəf və daha praqmatik hökumət seçəcək. Bu seçkilər 2 peronist - Sergio Massa və Daniel Sioli, Buenos-Ayresin mühafizəkar bələdiyyə başçısı Maurisio Masri arasında 3 tərəfli mübarizə olacaq. Xanım Fernández də öz namizədliyini irəli sürəcək (həmçinin, daxili işlər naziri Florensio Randazzo), ancaq çox güman ki o, bu hakimiyyət bölgüsünü qorumaqdan ötrü əsas namizədlərdən biri ilə mühüm razılığa gələcəkdir.

Qalib gələn şəxs Argentinanın borcları ilə əlaqədar yaradılmış Nyu-York hedc fondlarına nəzarətlə bağlı yaranan uzunmüddətli münaqişəni həll etməli, maliyyə yardımları və idxal olunan məhsullara nəzarəti aradan qaldırmalıdır.

Venesuelada sentyabrda keçirilən qanunverici orqan seçkiləri hökumətlə, yəni KubaCənubi nın dəstəklədiyi genişmiqyaslı hərbi rejimlə və öncəki prezident seçkilərində Amerika namizədliyini irəli sürmüş bitərəf mövqeyə bitərəf sahib Henriki Kaprileslə 2014-cü ilin mövqe əvvəllərində küçə nümayişlərini qızışdıran radikallar olaraq ikiyə ayrılmış müxalifət tutur arasında qarşıdurma yaradacaq. Staqflyasiya və qıtlıq səbəbiylə yaranan xalq qarşıdurmasını yüngülləşdirmək üçün Nikolas Maduronun qeyri-populyar hökuməti ABŞ-dakı böyük neft emalçısı və distribütoru olan CITGO-nu satmaqla pul toplamağa çalışa bilər.

Maykl Rayd: köşə yazarı, “The Economist” jurnalı

Amerika qitəsi

74

DÜNYA 2015

Rinqi boşaldın! Raund 1 Henri Triks MEXİKO ŞƏHƏRİ

““Pemex” ilk dəfə Meksika nefti uğunda rəqabətə girəcək.

S

modernizasiyasına, tənzimləyici qurum tərəfindən nəzarətinə və yeni idarə heyəti ilə təminatına baxmayaraq bu birlik hələ də qalır, köhnə vərdişlər gec ölür. Şübhəli məqam burasındadır ki, “Pemex” ilk tenderlərdə iştirak edərsə, üstünlük qazanacaq. 2014-cü ilin avqustunda artıq “Round Zero” adlanan tenderə Mexikoda tədqiq olunmuş və mümkün hesab olunan neft yataqlarının 83%-i həvalə olunub. 2015-ci ilin yanvarında başlaması və

tandartlara əsasən, “Pemex” çətin ki sevilən bir şirkət ola bilərdi... 77 ildir ki, Meksika nefti üzərində onun inhisar hüququ vardır. O, tez-tez dəhşətli hadisələrlə üzləşmişdir. Keçmiş neftayırma zavodu Meksika şəhərini dumana qərq etdi.

Onun rəhbərləri krallar kimi yaşayırlar. O, dövləti vergi gəlirlərinin üçdə biri ilə təmin etsə belə çox layiqli iş görmür. 2004cü ildə istehsalat ən pik nöqtəyə çatdıqdan sonra üç dəfə aşağı düşdü.

Meksika tədqiq olunmuş neft ehtiyatları olan beşinci ölkə idi. İndi isə on səkkizinci yerdədir.

Yaponlar düyünü, amerikalılar Hollivudu sevdiyi qədər əksər meksikalılar da bunu sevir. 1938-ci ildə “Pemex”in əsası qoyulduqdan və Meksika neft sənayesinə nəzarəti əlinə aldıqdan sonra o, milli qürur mənbəyi olmuşdur. İlk müsadirədən sonra hazırki prezident Enrike Pena Nietonun 2013-cü ildə ilk dəfə olaraq Meksika neftinə xarici investisiya axınına icazə vermək üçün konstitusiyaya dəyişikliklər etdiyi bir zamanda o, meksikalıları “Pemex”in özəlləşdirilməyəcəyinə inandırmaq üçün əlindən gələni etdi.

Bu islahatların nəticəsi olaraq, 2015-ci ildə “Pemex” ilk dəfə olaraq Mexikodakı beynəlxalq neft şirkətləri ilə rəqabət aparacaq. Bu mühüm bir dəyişiklik olacaq. Bir çox dövlət neft şirkətlərindən fərqli olaraq, “Pemex” digər ölkələrdə neft və qaz istehsal etmək üçün heç bir tenderdə iştirak etmədi. Şirkətin Gülməli çox şey olacaq. s

2015 QISACA Cənubi Amerikada ən hündür bina olan “Amazon Tall Tower Observatory” istixana qazları və Amazon tropik meşələrində hava şəraiti haqqında məlumat toplamağa başlayacaq.

partizan donanması olan Milli Qurtuluş Ordusu ilə oxşar razılaşma əldə olunacaq (baxmayaraq ki, 2016-ci ilə qədər mümkün deyil). Bu ilin ikinci yarısında keçirilməsi güman olunan sülh prosesi üzrə referendumu qazanmaq üçün hökumət FARK rəhbərlərini bəzi cinayət cəza tədbirlərini qəbul etməyə sövq edir, bu da öz növbəsində siyasi islahatlar barədə danışıqlar üçün kiçik təsis yığıncağı toplaya bilər.

Bütün gözlər Kastroda Kuba aprel ayında Panamada keçiriləcək amerikalıların yeddinci sammitinə rəhbərlik edəcək. Latın Amerikası hökuməti təkid edir ki, demokratik dövlət olmadığı üçün Kubanın əvvəllər çıxarıldığı toplantıya Kuba prezidenti Raul Kastro da dəvət olunsun. Bu, Barak Obamanı dilemma ilə qarşı-qarşıya qoyur. O, ölkədə əlavə seçkilər keçirmədən yığıncaqda iştirak etməyi seçə və cənab Kastro

sentyabrında yekunlaşdırılması nəzərdə tutulan “Round One” tenderində hökumət 28,500 kvadrat kilometr ərazini əhatə edən 169 blok üçün tender elan edir. Amerikanı əhatə edən su hövzələrinə bitişik “Shell” və “Chevron” şirkətlərin olduğu Mexiko körfəzində uzun müddət neft çıxarılmışdır, özəl və xarici şirkətlər “Pemex”lə birgə işləməyə Bu milli vadar edilirlər. qürur Bir çox şirkətlər Mekmənbəyi sika şirkəti ilə müttəfiq olmaq istəyəcəklər, lakin olmuşdur “ev sahibi”nin üstünlüyü olsaydı, bu, utancverici ola bilərdi. “Pemex” olmadan dünya neft şirkəti Mexikoda neft çıxarmaq üçün sindikata rəhbərlik edərsə, Mexiko enerji islahatının real sınağı müşahidə olunacaq. Bu, 2018-ci ilə qədər özəl enerji investisiyasına 50 milyard dollar qoymaq hədəfinə çatmaq şansını artıracaq.

Nasoslarda qiymət fərqləri Solçu partiyaların 2015-ci ilin iyulunda aralıq Konqres seçkilərində referendum keçirməklə enerji islahatını dayandırmaq alınmayacaq. İctimai sorğu göstərir ki, islahatlardan yararlananlar artır və cənab Penanın İnstitusional İnqilab Partiyasına uğur qazanması üçün yardım edilir. Təklif edilən neft qiymətləri düşmür, daha güclü iqtisadiyyat islahatların düzgün istiqamətdə olması üçün əlavə zəmanət verir.

Bundan əlavə, 2015-də “Pemex” ilk dəfə olaraq yanacaq doldurma məntəqələrinin rəqabətinə imkan yaradacaq. Əksər meksikalılar üçün bu, dəyişikliyin aşkar göstəricisi olacaq. n Henri Triks: Mexiko şəhər bürosnun rəisi, “The Economist” jurnalı

ilə danışıqlar apara bilər. O, vitse-prezident Co Baydeni də bura göndərəcək. Venesuela seçkilərindən tutmuş 2015-16-cı illərdə BMT Təhlükəsizlik Şurasında Latın Amerikasının iki qeyri-daimi yeri daxil olmaqla müxtəlif məsələlərdə gərginlik yarana bilər.

Latın Amerikasının avtokratik solçu rejimlərinin məharətsiz heyətinin öhdəsindən gəlmək ilə bağlı yaranan bənzər mübahisələr mayda Amerika Ştatları Təşkilatının baş katibi vəzifəsindən ayrılan Cose Miguel İsulzana uğur qazanmaq üçün şərait yaradacaqdır. Bu vəziyyət Uruqvayın xarici işlər naziri Luiz Almagronu Qvatemalanın keçmiş vitse-prezidenti Eduardo Staynla qarşı-qarşıya qoyur. Siyasi cərəyanın dəyişməsi ilə daxili bölgülərin qısa müddət ərzində daha da kəskinləşdiyi bir regionda Amerika Dövlətləri Təşkilatında siyasi uyğunluq yaratmaq çətin olacaq. n

Amerika qitəsi

DÜNYA 2015

Castinin vaxtı Madelin Drohan OTTAVA

Kanadanı başqa bir Tryudo idarə edə bilər.

Ü

çüncü partiya olan Liberalların Kanadanı daha ədalətli idarə etdiyini eşitmək kimi heç bir şey Kanadanı idarə edən mühafizəkarları qəzəbləndirə bilməz. Liberallar keçən əsr boyu hakimiyyətdə ola bilərdilər, lakin Torilər 2006-cı ilin əvvəllərindən hakim mövqe tutmağa başladılar.

Bu müddət ərzində baş nazir Stefan Harper kanadalıları onların əslən liberal deyil, mühafizəkar olduğuna inandırmaq üçün qəlbən mübarizə aparırdı.

Onun taktikaları hər Demoqrafiya şeyi əhatə edirdi (hökumətin səhifələrində LibeMühafizəkarların internet ralların rəmzi olan qırmızı xeyrinə deyil. rəngdən tutmuş Torilərin rəmzi olan mavi rəngə qədər fon rəngin dəyişilməsi): liberalların sülhməramlı ənənəsinin əhəmiyyətini azaldaraq Kanadanın hərbi qüvvəsinin istismar olunduğunu elan etməklə. Mühafizəkarların keçmiş baş nazirləri və onların nailiyyətləri daha da önə çəkildi; Liberal rəhbərlərin nailiyyətləri isə gözardı edildi.

2015-ci ilin oktyabr ayında keçirilməsi planlaşdırılan ümumi seçkilər cənab Harperin və onun partiyasının ölkənin ilkin əqidəsini dəyişib-dəyişməyəcəyini göstərən bir sınaq oldu. Baş nazirin ümidsizliyə uğrayacağı ehtimal olunur. Güman edilir ki, mühafizəkarların ən böyük ümid yeri azlıqların idarə edilməsidir (onlar 2006 və 2008-ci ildə azlıqlar, 2011-ci ildə isə çoxluqlar üzərində qələbə qazandılar). Çox güman ki, Castin Tryudonun (şəkildə göstərilən) rəhbərlik etdiyi Liberallar hakimiyyətə qayıdacaq. Sorğular göstərir ki, mühafizəkarların Kanada üzərinə öz möhürünü vurmaq cəhdlərinə baxmayaraq ictimai fikir mərkəzdən sola doğru yönəlir.

Bunun sübutu keçən iyun ayında Ontario əyalətində

Liberalların seçkilərdə gözlənilməz şəkildə qələbəsi oldu. On il hakimiyyətdə olduqdan sonra münaqişənin gərginləşdirdiyi partiyanın məğlubiyyətinin vaxtı gəlib çatmışdı. Ontario əhalisindən yeni xərclərinin əhatə olunduğu tam agenda ilə Fegeral Mühafizəkarların əsas etiqadlarını bölüşən Proqressiv Mühafizəkarların daha kiçik höküməti, daha aşağı vergi vədləri arasında seçim etmək tələb olunduqda onlar Liberalların namizədi, Kanadada ilk homoseksual siyasi lider Katlen Vanneyə üstünlük verdilər. Publisist, “Environics” tədqiqat şirkətinin rəhbəri Maykl Adams qeyd edir ki, Ontario seçiciləri problemin hökumətdə olduğunu düşünürlər və sosial müxtəlifliyin geniş kütlə tərəfindən qəbul edilməsi yaxşı hərəkət deyil, onlar bunu qəribə yolla nümayiş etdirirlər.

36 milyon Kanada əhalisinin üçdə bir hissəsindən çoxunun məskunlaşdığı bir əyalət belə federal Liberal qələbə qazana bilmir. Lakin milli sorğu oxşar mənzərəni geniş şəkildə təsvir edir. Professor və anketçi Adrey Turkotte söyləyir ki, mühafizəkarların sayı onların hakimiyyətinin ilk mərhələsində artmasına baxmayaraq özlərinin də daxil olduğu etnik və pul skandalları yarandığı zaman aşağı düşməyə başladı.

“Conference Board of Canada” tədqiqat institutuna görə, dövlətin ən güclü nöqtəsi hesab olunan iqtisadiyyat “letargiya” olaraq qalmaqdadır. Növbəti il təxminən 2.3% inkişaf gözlənilir. 2008 və 2011-ci il seçkilərində uğursuz şəkildə rəhbərlik edən liberalların 15 il Kanadanın baş naziri olmuş Pyer Tryudonun oğlu cənab Tryudodan sonra yeni, sevilən lideri var. Cənab Flanaqan söyləyir ki, o, Castin Tryudonun tərəfdarı deyil. Lakin onun Liberalların diqqətini cəlb etməsi danılmazdır. Onların maliyyə fondu artır və o, daha çox insanı özünə cəlb edir.

Demoqrafiya Mühafizəkarların əleyhinədir. Ölkənin gənc kohortu cənab Adams söyləyir ki, kanadalıların Y nəsli tarixdə ən liberal, proqressiv, çoxmillətli nəsildir. Liberallar və Tomas Mulsairin rəhbərlik etdiyi solçu yönümlü Yeni Demokratlar saxta seçici qrupunu səs verməyə vadar etmək üçün ciddi şəkildə çalışır.

2016-cı ilin cazibəsi Bu vəziyyət Mühafizəkarlar üçün heç də ümidverici deyil. İqtisadiyyatın dirçəlməsi mümkündür. 2015-ci ildə büdcə kəsirinin proqnozlaşdırılan təsviyyəsi hökumətin zəifləməsinə və ya səs qazanmağa səbəb olur. Mühafizəkarların daha güclü olduğu düşünülən təhlükəsizlik və terrorizm məsələləri Ottavada oktyabr ayında baş verən atışmadan sonra ictimai prioritetlər siyahısında yüksəldi.

Belə bir ehtimal var ki, cənab Harper vaxt qazanmağa çalışacaq. 2008-ci ildə o, seçkilərin dörd ildən bir keçirilməsi ilə bağlı verdiyi qanunları rədd elədi və bunu yenə edə bilərdi.

Konstitusiyada hələ də seçkilərin 5 ildən bir keçirilməsi nəzərdə tutulur, növbəti seçkilər 2016-cı ilin may ayında keçiriləcək. O vaxta qədər siyasi vəziyyət fərqli görünə bilər. n

Mümkündür ki…

Argentinanın hazırki və əvvəlki prezidentlərinin oğlu Maksimo Kirçner ilk dəfə hakimiyyətə gəlsin.

Dini və tibbi məqsədlərlə qanuniləşdirilmiş bardaqda Yamayka rastafarilərinə etiqad edənlər üçün marixuana çəkməyə icazə verilsin.

Barak Obama və Raul Kastro Panamada Amerikalıların Sammitində danışıqlar masası ətrafında əyləşsinlər.

75

2015 QISACA Qalapaqos adasının sakini olan məşhur tısbağa “Yalqız Corc”— 2012-ci ildə öldükdən sonra Nyu-Yorkda bəzi işlər tamamlandıqdan sonra Ekvadora geri qaytarılır.

Madelin Drohan: Kanada müxbiri, “The Economist” jurnalı

76

Amerika qitəsi

DÜNYA 2015

Siyasi əməkdaşlıq

D

ünya 2015-ci ildə dönüş nöqtəsinə çatacaq. 2000-ci ildə 15 il ərzində 189 ölkənin səkkiz “Minillik İnkişaf Məqsədləri”ndə inkişaf əldə edəcəklərini vəd etdiklərindən bəri bunun belə olacağını bilirik. Onların əksəriyyətində ciddi inkişaf var. Ən böyük inkişaf yoxsulluq və aclıq sahəsindədir. 2010-cu ildə yoxsulluğun 50%-ə qədər azaldıması məqsədinə nail olduq. Bununla belə, dünyada hər səkkiz insandan biri aclıqdan əziyyət çəkir və 1.2 milyon insan hələ də səfalət içində yaşayır.

“Minillik İnkişaf Məqsədləri”ndə iki böyük çatışmazlıq var: dünyada təhsilin inkişafına və ekologiyanın dayanıqlılığının təmin edilməsinə olan ehtiyac. Belə ki, 2015-ci il qarışıq duyğularla başlayır: “Minillik İnkişaf Məqsədləri”ndə əldə olunan nailiyyətlərin xoşbəxtliyi və bu məqsədlərin tezliklə reallığa çevrilməsi üçün sürəti artım təlaşı.

Buna görə də 2015-ci ildən sonra inkişaf gündəliyi bir çox iqtisadiyyatların uzun müddət çətinliklə üzləşdikdən sonra əvvəlki vəziyyətlərinə qayıtmağa başladıqları bir zamanda xüsusilə vacib olacaq. Yeni iqtisadi dövrdə biz son təcrübələrimizdən öyrəndiyimiz dərsləri diqqət mərkəzinə gətirməliyik. Ən mühüm məqam budur ki, yalnız bazar inkişafı iqtisadi sistemlərin stabilliyini və dünya əhalisinin rifahını qorumaq üçün kifayət deyildir. İnkişaf yalnızca adambaşına düşən yüksək ümumdaxili məhsulla müəyyən olunmur. Əsl inkişaf dayanıqlı artım, daxil olma, sosial uyğunluq, idarəetmə bacarığı və demokratiyanın artırılması deməkdir. Bu müxtəliflilik, şəffaflıq və məsuliyyətlə sıx əlaqəlidir. Bu azadlıq, həmçinin, ictimai ədalət tələb edir. Bu, bir növ ətraf mühitin qayğısına qalmaq və insan hüquqlarına hörmət etmək deməkdir. Məhsuldar innovasiya sayəsində onun inkişaf edən və spekulyasiyaya əsaslanmayan bazarlara ehtiyacı var.

Növbəti il ölkələrin özlərini inkişaf tələblərinə həsr etmə istəyini göstərən bir sınaq olacaq. Bu il gələcəkdə bərabərlik üçün çalışmalı olduğumuzu təsdiqləyən əsas il olacaqdır. Bu hər bir kəsin imkanlar əldə etməsinə və bütün sahələrdə bərabərsizliyə qarşı yeni mübarizəyə imkan yaradan sosial siyasətləri əks etdirir. Çili bunu özü üçün prioritetə çevirib. Mövcud bərabərsizliklər arasında insanların taleyinə ən pis təsir göstərən savadsızlıqdır. 2015-ci ildə Çili bütün səviyyələrdə yüksək keyfiyyətli, sərbəst və inteqrallaşdırılmış təhsil sistemi yaratmaq məqsədilə islahatlar keçirəcək. Əlbəttə ki, bu, insani inkişaf, sosial və siyasi inkişafla əlaqəlidir. Bu inkişaf strategiyasının mərkəzində

insanların sahib olduqları bilik və bacarıqları müəyyən etdiyinə görə iqtisadi inkişaf üçün ilkin şərtdir. Çili bizim konstitusiya ilə əlaqədar genişmiqyaslı danışıqlara başlayacaq və hər kəs üçün daha yaxşı əməkdaşlıq və demokratiya prinsipləri yaradacaq.

Hamı Çilinin ardınca!

Lakin daha inkluziv və dayanıqlı inkişaf öhdəliyi hər bir ölkədə təkbaşına mövcud ola bilməz. Biz, Latın Amerikası xalqı, birlikdə azadlıq uğrunda mübarizə apardığımız və onun möhkəmləndirdiyimiz üçün bunu yaxşı bilirik. İki əsr sonra dövlətlər arasında əməkdaşlıq ümumi ehtiyaclar uğrunda ittifaq yaratmaq üçün əsasdır.

Bizim planetimizin davamlılığı bunlardan biridir. İqlim dəyişikliyi həm ölkələrin daxilində, həm də onlar arasında bərabərsizliyi dərinləşdirir. Bizim vəzifəmiz bərpaolunmaz nəticələrlə üzləşmədən fəaliyyətə keçməkdir.

Mən bilirəm ki, Parisdə iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar olaraq BMT-nin Partiyaların XXI Konfransı, həmçinin, Çilidə keçirilən “Bizim Okeanlarımız” konfransı buna böyük töhfə verəcək.

Digər ümumi problem isə cinsi ayrı seçkilikdir. Qadınlara qarşı bərabərsizlik, diskriminasiya və zorakılıqla mübarizə mənim şəxsi öhdəliyimdir. Bu mənim dövlət gündəliyimin bir hissəsidir. BMT Qadın Təşkilatının rəhbəri olduğum zamanda da mənim missiyam bundan ibarət idi. Mən düşünürəm ki, bizim hələ qarşıda uzun yolumuz var. 2015-ci ildə Qətərdə keçiriləcək Qadınlar haqqında Beşinci Dünya konfransında və Çilidə BMT Qadın Təşkilatının toplantısında bu məsələlərlə bağlı ciddi addımlar ata bilərik.

2015-ci ildə dünya yeni çətinliklərə üzləşərək demokratiyanı gücləndirmək cəhdlərini davam etdirəcək. Yalnızca səslərin bəs etmədiyi, daha böyük əməkdaşlıq və vətəndaşların iştirak edib və qərar verməsinin tələb olunduğu bir demokratiyaya doğru irəliləyəcəkdir; demokratiya bir çoxlarının dünyəvi olduğu və eşidilmələrini tələb etdikləri sosial hərəkatlardan qaynaqlanan, və bu gün məlumatlı, əlaqəli və fikirləri olan bir vətəndaş cəmiyyəti yaratmağa yardım edir.

Beləliklə, mən əminəm ki, Latın Amerikası fərqli yollarla daha çox özünəməxsus, eyni zamanda, öz zənginliyindən və təcrübəsindən istifadə edərək insani inkişafa necə töhfə verəcəyini bilən bir səs yaradacaq. Çilidə bizim əsas hədəfimiz 2015-ci il üçün daha güclü təhsil, daha möhkəm əməkdaşlıq, inkişaf etmiş infrastruktur, daha böyük investisiya və artan investisiya vasitəsilə bərabər və inkluziv cəmiyyətə nail olmaqdır. n

Çili prezidenti Mişel Baçeletin fikrincə, 2015-ci ildə və bundan sonra inkişafa dair geniş yanaşmalara ehtiyac olacaqdır.

Bazar təkbaşına inkişafa, iqtisadi stabilliyə və dünya əhalisinin rifahına təminat verə bilməz.

77

DÜNYA 2015

Asiya Bu bölmədə həmçinin: Myanmanın seçimi 78 Modi – fəaliyyət adamı 79 Mümkündür ki… 79

Hindistan Universitetləri 80 ASEAN-ın gələcəyi 81 Abenomiks diqqət mərkəzində 82

Avstraliya xaricə baxır 83 Rifin mühafizəsi 83 Coko Vidodo: İslahatlara doğru 84

İndoneziyanın yeni başlanğıcı Con Fasman CAKARTA

Praqmatik prezident üçün ölkə səviyyəsində edəcəklərilokal səviyyədə etdiyindən daha çətin olacaq.

İ

Əsas çalar

Xam materiallar və əsas əmtəələrin İndoneziyanın ixracatındakı faiz payı

80

70

60

50

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Mənbə: Thomson Reuters

ziya siyasətçilərindən olmamasına inandırmasıdır. Lakin qanunverciliyin qəbul olunması üçün Prezident Cokovi həmin tipik indoneziyalı siyasətçilərlə gələcəkdə mütləq işləməyə və onlara müraciət etməyə məcburdur. O, İndoneziya parlamentində azlıq təşkil edən öz koalisiyasının üzvlərinə arxayın ola bilməz və Prabovo blokunun geniş tərkibdə üzvləri aydın şəkildə bildirmişlər ki, onlar prosessual manevrlərdən və İndoneziyanın kövrək demokratiya institutlarından istifadə edərək hər addımda onu blokadaya salacaqlar.

Hətta onun öz PDI-P partiyası daxilindəki nisbi təcrübəsi hər 2 partiya sədrləri - xanım Megavati və cənab Vahidin tabeliyində nazir və millət vəkili kimi çalışmış, cənab Yudhoyononun birinci dövründə vitse-prezident postunu tutmuş, hazırki vitse-prezident Yusuf Kallanın qarşısında çıxılmaz vəziyyətdə qoya bilər. Cokovinin tərəfdarları qeyd edirlər ki, o, Cakarta şəhər şurasında da azlığa malik idi amma qubernator kimi güclü təəssürat bağışlamağı bacarmışdı.

Onlar ümid etməlidirlər ki, o, prezident olaraq da eyni əzmi göstərir. Cokovinin universal səhiyyə xidmətləri və təhsil üçün ambissiyalı planları vardır, lakin ölkənin nəhəng yanacaq subsidiyalarını qaydaya salacağı halda, o həmin xərcləri ödəmək iqtidarında olmayacaqdır. Həmin subsidiyalar ümumi dövlət xərclərinin beşdə biri civarındadır; mənfi

2015 QISACA İndoneziyalılar tarixlərində ən böyük vulkan püskürməsi olan Tamboranın 200 il əvvəl törətdiyi dağıntıları xatırlayacaqlar.

s

ndoneziyanın yeni seçilmiş prezidenti Coko Vidodo (“Cokovi” kimi tanınan) necə qeyri-adi bir xadim olduğunu göstərmək üçün öz 4 sələfləri ilə müqayisədə ölkəsinin daxili siyasətinə müdaxilə edir. Suharto 31 illik vəzifəsindən istefa edərkən o, 20 il hökumətdə olan vitseprezident B.J.Habibie tərəfindən əvəz olunmuşdu. Cənab Habibie Abdurrahman Vahidin sələfidir. O Suhartonun hakimiyyəti dövründə babasının təsis etdiyi İndoneziyanın ən böyük Müsəlman təşkilatına rəhbərlik etmişdir. Sonra isə keçmiş millət vəkili və partiya sədri, əvvəlki prezident Suhartonun qızı Megavati Sukarnoputri hakimiyyətə gəldi; o, Suharto ordusunun generalı və millət vəkili Susilo Bambang Yudhoyononu əvəz etdi.

Cokovi isə, nə qanunvericilikdə, nə də silahlı qüvvələrdə xidmət etmişdir. O, odunçu ailəsində doğulmuş 4 uşaqdan biri idi və daşqına meyilli çayın sahilindəki daxmada böyü40 yüb tərbiyə almışdır. O, Universitetdən Meşəçilik üzrə məzun olmuş, sonralar isə öz doğma şəhəri Solonun meri və Cakartanın qubernatoru olmamışdan əvvəl mebel ixracı biznesini uğurla qurmuşdur. O, ofisdə şəffaf idarəetmə və tez-tez edilən blusukan (xalq arasında olmaq) ilə reputasiya qazanmışdı: mümkün qədər tək getməklə öz seçicilərini dinləmək üçün hazırlıqsız məhəllə ziyarətləri (İndoneziya siyasətçilərinə xas olmayan cəhət) bunun əsasını təşkil edirdi. O, şəhərin vergi daxil olmalarını təkmilləşdirdi, dövlət xidmətlərini elektron qaydaya saldı (öz büdcəsi, əmək haqqı və ictimai görüşləri də daxil olmaqla) və yol hərəkətində tıxacların qarşısını almaq məqsədilə ticarət adamları üçün bazarlar tikdi.

Barak Obamadan 6 il öncə və yarım dünya uzaqlıqda Cokovinin seçki kampaniyası sosial-mediaya fikirlərini və öz vaxtlarını qurban verməyə hazır olan enerjili gənc könüllülər dalOnun nisbi ğasını cəlb etdi. Onun indoneziyalı təcrübəsi seçicilərə əlçatan və təvazökar yaonu çıxılmaz naşma tərzi onu Prabovo Subianto (Suhartonun kürəkəni və İndonevəziyyətdə ziya Xüsusi Xidmət Qüvvələrinin qoya bilər keçmiş komandanı) üzərində 6 balla qalib etdi. Oktyabrın 20-də keçirilən onun andiçmə mərasimi ilk dəfə olaraq İndoneziyada birbaşa seçilən hakimiyyətin digərinə verilməsini qeyd etdi.

Amma namizədliyi dövründə Cokoviyə yardımçı olan xüsusiyyətərinin ona prezidentliyi dövründə də eyni dərəcədə kömək edəcəyi sual altındadır. Namizəd Cokovinin böyük səs çoxluğu ilə qələbə qazanmasının səbəbi seçiciləri tipik İndone-

Con Fasman: Cənub–Şərqi Asiya bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

Asiya

78

Növlərin seçimi Con Fasman YANGON

Myanma seçkilərə hazırlaşır.

2

DÜNYA 2015

Xanım Su Çjinin Demokratiya uğrunda Milli Liqası (DML) çoxpartiyalı seçkilərdə asanlıqla qələbə çaldı, lakin xunta nəticələri rədd etdi.

2008-ci ildə “Nargis” qasırğasının ərazini viran qoymasından sonra seçkilərdə 93% dəstək və 98% fəallıqla keçirilən “referendum” əsasında Myanmada yeni konstitusiya qəbul edildi. İki il sonra isə (DML) yeni konstitusiyaya əsasən Həmrəylik və İnkişaf Partiyasına mübahisəli yerlərin 75%-ə iddia etməyə icazə verən (xunta buna etiraz etmişdi) ilk post-konstitutsion çoxpartiyalı seçkiləri boykot etdi. 2012-ci ildə DML seçkilərdə iştirakla etiraz etdiyi 45 yerdən

015-ci ilin sonlarında, tarixi hələ də təyin olunmasa da, Myanma seçiciləri səs vermə məntəqələrinə gedəcəylər. İkipalatalı qanunvericilikdə bütün 664 yerlərin hamısı, hərbi atamanlar tərəfindən keçirilən rüblük müstəsna olmaqla, həmçinin 2010-cu ildən dolayısı yolla seçilmiş prezident Teyn Seyn də daxil olmaqla təhlükə altındadırlar. Əksəriyyəti kiçik və regional və ya etnik əsaslı 60-dan çox partiyalar iştirak etmək üçün qeydiyyatdan keçmişdir.

On il öncə Myanma iqtisadi baxımdan durğun idi, ətraf aləmdən təcrid olunmuş və hərbi xunta tərəfindən idarə olunurdu. Lakin 2004-cü ildə “baş general” Tan Şve “Demokratiyaya gedən Yol xəritəsi” kitabını nəşr etdirdi və bununla da xuntanın hakimiyyəti zəifləməyə başladı. Bu gün ÜDM ildə 6-7% artır; investorlar daxili bazarlara üz tuturlar; və Ölkənin ən məşhur siyasi məhbusu Aun San Su Çji parlamentin üzvüdür.

Beləliklə, 2015-ci il Myanma üçün parlaq demokratiya ili olacaqmı? Ölkə hesabatı buna ümid etmək üçün cüzi əsas verir. 1990-cı ildə Aun San Su Çjin gül-çiçək hakimiyyəti

2014-cü ildə Boliviyaya daxil olan “Kentucky Fried Chicken” Myanmada da ilk restoranını açacaq.

s

2015 QISACA

hal odur ki, indoneziyalılar üçün onlardan dərhal xilas olmaq istəyi bir vərdiş halına çevrilib və bu da siyasi cəhətdən qeyrimümkündür. Ehtimal ki bu uzunmüddətli konus ssenaridir ki, heç nə etməməkdən daha yaxşıdır, lakin hələ də dövlət kapitalının daha məhsuldar istifadəsinin qarşısını alır. İndoneziya həm əhalisinin sayına (256 milyon) və həm də öz iqtisadiyyatının həcminə görə Cənub-Şərqi Asiyada ən böyük ölkədir. Lakin Ümumdaxili Məhsulun (ÜDM) həcmi 2010-2012-ci illərdə illik orta hesabla 6.3%-dən 5.8%-dək azalmış, 2013-cü ildə son 4 ildə ən aşağı səviyyəyə və 2014-cü ildə isə 5.2% olmuşdur və hal-hazırda milyonlarla indoneziyalı gənclər əmək qabiliyyətli olma yaşına çatırlar. Çində olan aşağı səviyyədəki artım və Avropadakı davamlı sükunət hələ də İndoneziyanın ixracatının böyük bir hissəsini təşkil edən xammala olan təlabatı azaltmışdır, (əvvəlki səhifədəki diaqrama bax). Cokovi daxili istehlak və əlavə dəyər istehsalına meyilli iqtisadiyyata keçmək zərurəti qarşısında qalacaqdır. İndoneziyanın ağır durumda olan infrastrukturunda dəyişikliklər etmək labüddür. Dünya İqtisadi Forumunun apardığı son araşdırması İndoneziyanın infrastrukturunu Tailand, Meksika və Misirdən sonra 82-ci yerdə, azacıq da olsa Hindistan və Tacikistandan öndə dəyərləndirir. İndoneziyanın beynəlxalq ticarətinin əsasını təşkil edən, Cakarta limanının qapılarında boşaldılan və yüklənən konteynerlərin limanda keçirdiyi günlərinin sayı 2010-cu ildə 4.8-dən 2014-cü ildə təqribən 6-ya yüksəlmişdir.

43-nü qazanmaqla sistemi bərpa etdi. Xanım Su Çji dissidentlikdən parlamentə keçdi və prezident olmaq arzusunu elan etdi.

Lakin bunun baş verməsi üçün, nəzərə alaq ki ordu ehtiyatları parlamentin dörddə birinə Teyn Seyn nəzarət edir, DML etiraz olunan bütün yerlərin öz planları təxmini üçdə ikisini üzərində qazanmalıdır. Bu hətta qəti bütöv müxalifət birləşsə dayanırdı də çətindir. İstənilən halda kiçik etnik əsaslı partiyalar da müəyyən qədər səs toplayacaq.

Beləliklə, səs çoxluğu sistemindən proporsional nümayəndəliyə keçid Həmrəylik və İnkişaf Partiyası üzərində sürüşmə itkisinin effektini daha da azalda bilər.

Bundan sonra konstitusiyanın qoyduğu qaydaya əsasən hər hansı ər, arvad və uşaqlardan birinin əcnəbi olması prezident olmaq üçün maneədir. Xanım Su Çjinin iki uşağı mərhum əri kimi britaniyalıdır. Hazırda DML onun əsas vasitəsidir və onsuz Xanım Su Çjinin xalqa müraciəti tezliklə dəyərsiz ola bilər.

Cənab Seyn öz planları üzərində qətidir lakin onun sağlıq durumu deyilənlərə görə yaxşı deyil. O, yüksək mövqeyini hazırki partiyanın sədri və parlamentin aşağı palatasının spikeri Şve Mannaya verə bilər. Ordu komandanı Min Aun Hlayn də öz papağını rinqə ata bilər. Myanma seçicilərinin əvvəlkinə nisbətən az olsa da, seçim imkanları olacaqdır. n Con Fasman: Cənub-Şərqi Asiya bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

Lakin infrastrukturun təkmilləşdirilməsi bacarıqlı siyasi manevrlər etmək və eləcə də, böyük kapital xərcləmək zərurəti yaradacaqdır. Suhartonun istefasından dərhal sonra İndoneziya seperatçılığın güclənməsi qorxusuna görə) əyalətlərə deyil, rayon və kəndlərə səlahiyyətin verilməsi kimi kütləvi disentralizasiya proqramına başladı. Bu, yerli hökuməti daha çox muxtar və cavabdeh etdi ki, bu da Cokovinin desentralizasiya altında ona səlahiyyətlər verilmədən Solo və Cakartadakı kimi böyük işlər edəcəyinə şübhə doğurur. Bu eyni zamanda, onu nəzərdə tutur ki, ambissiyalı milli infrastruktur layihələri yalnızca prezidentin rüşvətə qarşı mətanətli duruşununa dəstək olanların deyil, digər siyasətçilərin də təsdiqini tələb edir.

Cənab Yudhoyononun prezidentliyi İndoneziyanın dünya səhnəsinə çıxması ilə damğasını vurdu: ölkə “Böyük 20-liy”ə qoşuldu, Bali Demokratiya Forumuna başlanıldı, ölkə iqlim dəyişikliyi danışıqlarında mühüm rol aldı. Cokovi öz prezidentliyinə iki yüksək profillə - beynəlxalq tədbirlər eyni həftə ərzində keçiriləcək Şərqi Asiya sammiti və “Böyük 20-lik” sammiti ilə başlayır, lakin onun kampaniyasında xarici siyasət az da olsa rol oynadı və nəhayət ən azı qısa müddət ərzində o, öz sələflərindən fərqli olaraq daha çox daxili siyasət yürüdən prezident olacaqdır. Təbiidir ki, problemləri həll etmə göstəricilərinə əsasən və Solo və Cakarta sakinləri üçün etdiklərini bütün İndoneziya xalqı üçün edəcəyinə dair verdiyi vədlərə görə o, prezident seçilmişdi. 2015-ci ildə o, həqiqətən nəyə qadir olduğunu göstərməlidir. n

Asiya

DÜNYA 2015

79

Fəaliyyət adamı Adam Roberts DEHLİ

Hindistan Narendra Modinin öz vədlərini yerinə yetirib-yetirməməsini görəcək.

2

014-cü ilin Mayında Narendra Modi işə başlayan zaman Hindistanın ən dominant baş naziri kimi yaddaşlarda qaldı. Ölkənin gücü onun ofisində mərkəzləşir, onun kabineti ehtiramlı, müxalifət isə əzilmiş halda görünür. O məşhurdur və modernləşməni qarşıya məqsəd qoymuşdur və ola bilsin ki, sonralar iqtisadiyyatı liberallaşdırsın. İnfrastrukturun qurulmasına yeni təkan vermək üçün vəsait çatışmazlığına görə o, iqtisadiyyatı qaldırmaq üçün xarici kapitalı cəlb etmək məqsədilə fəaliyyətinin Vergi qalığının ilk aylarını ofisdə diplomatik fəaliyyət burulğanında kegenişləndirilməsi çirdi. Digər ölkələrdən Yaposahəsindəki niya, Çin və Amerikanı cəlb tərəqqi xoş olardı etməklə 2015-ci ildən başlayaraq əcnəbilərin dəmir yolları, fabriklər və “ağıllı şəhərlər” tikməsini istəyir.

Eyni zamanda, bu il yeni liderlə bağlı həyəcan və idarəetmədə onun yüksək şəxsiləşdirilmə metodu yox ola bilər. Əvvəllər cənab Modinin ruh yüksəkliyini qoruyub saxlamaq üçün cəsarətli planları kifayət qədər idi. Gələcəkdə isə əhəmiyyətli dəyişikliklər aparması zərurəti yaranacaqdır.

Yalnız bir ştatın – Biharın - 2015-ci ildə məclis seçkilərini keçirməsi onun uğurudur. Bu o deməkdir ki, Hindistan bir dəfəlik partiya siyasətini yaddan çıxara və düzəlişə ehtiyac olan yerlərə daha çox diqqət yetirə bilər. Əsas məqsəd iqtisadiyyatdır. Bu məqama isə Fevral-May aylarında Maliyyə naziri Arun Caitleyin ilkin tam büdcəni təqdim edərkən baxılacaqdır. Onun İyul ayında olan ilkin səyləri, müşahidəçiləri məyus etdi. Həlledici islahatların aparılması çatışmırdı, yalnız sığorta, mühafizə və dəmiryolu sahələrinə investisiya qoyan əcnəbilərin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması qismən zəiflədildi və bu qələbənin böyük seçki işığında həddindən çox ehtiyatlı görünürdü. Eyni qədər məyusedici hal, həmin ayda Hindistan ölkə daxilində ərzaq subsidiyalarının müdafiəsi naminə Dünya Ticarət Təşkilatına qlobal ticarəti asanlaşdırmaq üçün müraciəti oldu.

Cənab Caitley vahid bazar sistemi yaratmaqla daxili ticarəti azad etmək üçün ümummilli malların və xidmətlərin vergisi və uzun müddət ərzində gecikmiş tədbirlərin həyata keçirilməsini 2016-cı il üçün qarşıya məqsəd qoymuşdur. Qarşıdan gələn il ərzində onların irəliləyiş etməsi üçün baza hazırlamaq zərurəti yaranacaqdır. O Hindistanın keçmiş ərzaq subsidiyaları sxeminin inqredientləri müəyyən edən yeni Aadhar biometrik sistemi vasitəsilə nağd şəkildə ödənilməsi sxemi ilə necə əvəz olunmasını müəyyən etməlidir. Yemək

Mümkündür ki … Çin tərəfindən olan gizli təzyiq nəticəsində Kim Conq-un Şimali Koreyalideri kimi əvəz olunsun və rejimin dağılması sülh yolu ilə dayandırılsın. Çinə səfər etməli olan Hindistanlideri Narendra Modi “Himalay sərhədi” üzrə bu ölkələrlə anlaşma bağlasın.

Malayziya Hava Yollarına məxsus MH370 reysinin qalıqları Hind okeanının dibindən tapılsın.

Onun yelkənli qayıqlarındakı külək

2015 QISACA Türkmənistan - “Sülh və Neytrallıq İli” ilə 20-ci şərəfli neytral il dönümünü qeyd edəcək. 1995–ci il Dekabrın 12-də BMT ölkənin “daimi neytrallığını” tanımışdır.

s

hazırlamaq üçün subsidiya şəklində qaz alan insanlar indi isə Aadhaar və əlaqəli bank hesablarından istifadə etməklə nəğd şəkildə ödənişlər alacaqlar. Öz xeyrinə olaraq, cənab Modi artıq 700 milyon nəfərin qeydiyyatdan keçdiyi Aadhaarı irəliyə aparmağı qərara almışdır. 2015-ci ilin sonunda bu rəqəm 1 milyarda çatmalıdır. O, həm də dizelin qiymətlərini dövlətin tənzimləməsindən azad etdi. Bütün bunlarla yanaşı, büdcə kəsirinin azaldılması və vergi qalığının genişləndirilməsi sahəsindəki tərəqqi də xoş olardı.

Ticarət nazirliyində əsas fiqurlardan biri olan cənab Amitabh Kant Dünya Bankının ölkələrin biznes qurulması rahatlığına görə dərc etdiyi reytinq cədvəlində Hindistanın məyusedici yerinin dramatik şəkildə yüksələcəyini proqnozlaşdırır. Son hesabatda Hindistan geriləyərək utandırıcı bir yerdə 142-ci sırada dayanmışdı, lakin cənab Kant bildirir ki, biznes açmaq üçün bir onlayn sistemdə 64 müxtəlif formaların olması kimi texniki və bürokratik islahatların nəticəsi bir neçə il ərzində Hindistanı ilk 50-liyə salacaqdır.

Cənab Modi bir sıra cəsarətli vədlər vermişdir. Məsələn, o əminliklə bildirir ki, Yanvar ayınının sonunadək daha 75 milyon nəfər bank hesabları əldə edəcəklər. Bundan əlavə 2019-cu ilə kimi iki ən böyük problem həll olunacaqdır.

Kütləvi kampaniya sayəsində Tualetlərin tikilməsi açıq defekasiya günlərini sona çatdıracaqdır. Çirklənmiş Qanq çayının təmizlənməsi sahəsindəki iflasa uğramış səylər nəhayət 30 il sonra işə düşəcəkdir. Əgər bunlardan hər hansı biri 2015-ci ildə müvəffəqiyyət qazanarsa, il üzrə yetərincə tərəqqinin sübutları olacaqdır. İlkin işlərdən biri kimi dünyada ən böyük olması planlaşdırılan müstəqilliyin qəhrəmanı və cənab Modinin hörmət etdiyi Vallabbai Patelin heykəlinin ucaldılması

Adam Roberts: Dehli bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

Asiya

80 s

2015 QISACA Papa Frensis Şri Lanka və Filippinə səfərə hazırlaşır.

Bu, qeyd edilən ölkələrə müvafiq olaraq üçüncü və dördüncü papa səfəri olacaq.

DÜNYA 2015

o qədər də vacib olmasa da maraqla gözlənilir. Bu Azadlıq Heykəlindən 2 dəfə hündür olacaqdır və 2018-ci ildə Qucaratda tamamlanması nəzərdə tutulmuşdur ki, ilkin mərhələdə 33 milyon dollar büdcə ayrılmışdır.

Cənab Modi çıxışlarında hindu-müsəlman zorakılığına son qoyulması çağırışlarına dövlət xadimlərinin toxunmasına ehtiyatla yanaşırdı. Lakin 2014-cü ilin sonlarında seçkilərdən əvvəl daha çox dini gərginliklər yaşandı. Cənab Modinin hakim partiyası olan və hindu saçaq liderin adını daşıyan Baratiya Canata Partiyasının (BCP) Uttar Pradeşdə etdiyi seçki kampaniyası çətinliklə aparılmışdır. Bu, həm də ona görə narahatlıq yaradır ki, cənab Modinin yaxın köməkçisi olan Amit Şah hazırda BCP-in milli prezidentidir. Qucaratda Amit Şahın vaxtilə Modiyə qarşı cinayət ittihamı olub. Yaxın zamanlarda hindu millətçiləri tərəfindən aparılan qızışdırıcı kampa-

niya iddia etmişdir ki, müsəlman kişilər “cihadı sevmək” ilə məşğuldurlar və hindu qadınlarını bu yola döndərməyə səy göstərirlər. Xoşbəxtlikdən cənab Şah Oktyabr ayındakı seçkilərin daha vacib olduğunu qeyd edərək bu kimi halların qarşısını almışdır. Etiraf etmək lazımdır ki, seçicilər daha çox inkişafa diqqət yetirirlər.

Baş nazirə qarşı olan müxalifətə gəlincə isə çox gözləməyə dəyməz. Konqres partiyası 2014-cü ildə 2 dəfə məğlub oldu, ilk dəfə öz fəlakətli seçkilərində, sonra isə bu cür itkilərin səbəblərini özlərinə sual verməməklə. Bir cavab var ki, onun formal lideri Rahul Qandi heçbir işə qadir deyil. Sonralar o, parlamentdə partiyaya rəhbərlik etməkdən imtina etdi, beləliklə də qarşıdakı ildə çətin ki bir daha siyasətçi kimi effektiv olsun. 2015-ci ildə cənab Modi verdiyi vədlərin yerinə yetirilməsi üçün minimum maneələrlə rastlaşmalıdır. n

Hindistanın universitet problemi Adam Roberts DeHlİ

Kəmiyyətdə böyük, keyfiyyətdə kiçik

Ə

gər 5 yaşlı uşağınız Hindistanda 2015-ci ildə məktəbə getməyə başlayırsa, o, 2028ci ildə Universitetə qəbul olmaq üçün hazır olacaqdır. Bu il həmçinin Hindistanın əhalisi 1.45 milyarda çatması və dünyanın ən çox əhalisinə sahib ölkəsi olacağı ildir. O vaxta qədər ölkənin çiçəklənməsini təmin edəcək kifayət qədər yüksək ixtisaslı məzunlar olacaqmı? Xeyr, şans yoxdur - nə qədər ki ilkin olaraq çürümüş təhsil sistemi qaydasına salınmayıb.

Məktəbdə 240 milyon uşaqların olması ilə Hindistan baza savadlığında müəyyən mənfəət əldə edəcəkdir. Lakin təhsilin səviyyəsi aşağı olaraq qalır. Kollec səviyyəli təhsil sistemi, xüsusilə zəifdir, baxmayaraq ki, bu sektor sürətlə böyüməkdədir. Ali təhsil məzunlarının sayı 2004-cü ildə 11%-dən artaraq 2011-ci ildə 23%-ə çatmışdır. 2015-ci ildə Hindistanda 35,000 kollec, 700-dən çox universitet olacaqdır. Baş nazir Narendra Modi yeni texnologiya və idarəetmə institutlarının yaradılmasına söz vermişdir. Onun hökuməti tibbi və mühəndislik kollecləri daxil olmaqla, 60 yeni universitetin açılmasını planlaşdırır. Əsas ekspansiya ali təhsilli tələbələrin 60%-inin çalışdığı özəl sektorda olacaqdır. Əsas problem isə keyfiyyət çatışmazlığıdır.

Dünyanın ən yaxşı 200 universiteti reytinqinə baxdıqda (baxmayaraq ki, Hindistan MBA liqa cədvəllərində daha yaxşı olmağa çalışacaq) 2015-ci ildə özəl və yaxud dövlət olmaqla Hindistanın heç bir universiteti siyahıya daxil ola bilməyəcəkdir. Çox az sayda kolleclər tədris standartlarına qayğı göstərirlər və tədqiqatlardan danışmağa belə dəyməz. Ən pis özəl kolleclər isə əslində pulların yuyulması ilə məşğuldur. Hətta vicdanlı olanları da təhsil üzərində marketinqi vurğulayırlar: üzgüçülük hovuzları, mərmər foyelər, işlə təminat kimi parlaq elanlar tələbələrin diqqətini cəlb edir.

Kolleclər fakültələrə xərclədiklərindən daha

çox yeni tələbələri cəlb etmək üçün reklama gəlirin beşdə bir hissəsini xərcləyirlər. Tələbələr təhsilə az maraq göstərirlər, onlardan çox azına imtahandan kəsilməyə icazə verirlər.

Beləliklə, nəticələr məyusedici olacaqdır.

Hindistanlı tələbələrin təqribən üçdə biri işsiz qalacaqdır. İşəgötürənlər iş axtaranların Çox az sayda qabiliyyətlərinin azlığınkolleclər dan şikayət edirlər. tədris Tələbələrin bacarıqstandartlarını araşdıran “Varun Aggarwal of Aspiring larına qayğı Minds” şirkətinin hegöstərir sablamalarına görə əgər universitet düzgün imtahan götürsəydi, tələbələrin 70%-i imtahandan kəsilərdi. Hindistanda hər il mühəndislik ixtisasını bitirən 700,000 tələbədən yalnız 3%-i işəqəbuldan öncəki uzunmüddətli təlimlərsiz işə yararlıdır. Hesabamalar göstərir ki, kompüter mühəndisliyi ixtisasını bitirən tələbələrin yal-

Gənc zəkalılar üçün ölkə yoxdur

nız 15%-i qiymətləndirmə zamanı verilən sadə tapşırıqları yerinə yetirə bilər. Dil və digər “yumşaq” bacarıqlar çox zaman zəifdir.

Keyfiyyət arta bilər. Tələbələri cəlb etmək üçün müsabiqələr standartları inkişaf etdirir.

Az sayda xeyriyyəçilər mükəmməl institutların yaradılmasına başlayırlar. Dehli yaxınlığındakı Aşoka Universiteti onlardan biridir ki, “Ivy League” səviyyəsində liberal-incəsənət kolleci olacaq. Keçmiş müəssisə kapitalisti olmuş təsisçilərdən biri, Aşiş Davan deyir ki, “maneəni yüksək qurmaq” üçün ilkin məqsəd keyfiyyətdir. Marketinqə müvafiq olaraq əcnəbi tərəfdaşlardan (Pensilvaniya Universiteti daxil olmaqla) layiqli əməkhaqqı ilə müəllimlərin dəvət olunmasını və nisbətən az sayda istedadlı tələbələrin limitli qəbulu təklif olunur.

Bu bir neçə ildir aparılır və abituriyentlər mövcud yerlərin sayından çoxdur. Digər yeni özəl universitetlərin də məqsədləri eynidir. Lakin tədqiqatlar üçün hələ də ciddi maliyyələşmə yoxdur. Bunlar yerində olduğu zaman yalnız Hindistan Universitetləri Dünyanın Ən Yaxşı 200-lüyünə daxil olacaqlar. 2015-ci ildə yox, ümid edək ki 2028-ci ildən əvvəl. n Adam Roberts: Dehli bürosunun rəhbəri, “The Economist”

Asiya

DÜNYA 2015

Rəqəmlərdə təhlükəsizlik

2015 QISACA

Saymon Lonq SİNQAPUR

Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Assosiasiyası Avropa Birliyini müqayisəyə dəvət edir.

C

ənub-Şərqi Asiya Ölkələri Assosiasiyasının (ASEAN) 10 üzvü seçdikləri yol ilə fəxr edirlər, halbuki hər il bayram iclaslarının keçirilməsi istisna olmaqla, bütünlükdə müşahidəçilər üçün bəzən qurum az işlər gördüyü təsirini bağışlayır. Təşkilat “ASEAN İcması”nın başlaması ilə 2015-in transformasiya ili olacağını çoxdan qanun layihəsi kimi qəbul edib. Lakin təşkilatdan dramatik dəyişikliklər gözləmək yanlış olardı. Onun bazası zəif işləyir, məqsədə çatmaq üçün konsensual tərəqqisi, regional inteqrasiyası təcrübədən çox nəzəriyyədə cəlbedici görünür. Hər şeydən öncə 2015 siyasi ritorikanın iqtisadi reallıqdan uzaq olması ilə yadda qalan il olacaq. İcmanın üç - sosial-mədəni, siyasi və iqtisadi - “sütunları” daha çox həyəcana səbəb olan ASEAN İqtisadi Birliyi (AİB) üzərində qurulub. ASEAN-ın nazirləri lovğalanaraq bildirirlər ki, AİB, 600 milyondan çox xalqın regional iqtisadiyyatını və ÜDM -in 2.5 trilyondan çoxunu vahid bazarda və istehsal bazasında birləşdirəcəkdir. Qurum sanki AB stilinə bənzər ASEAN kimi səslənə bilər lakin bu doğru deyil. Asiya İnkişaf Bankı (AİB), Cənub-Şərqi Asiya Araşdırmaları İnstitutu və Sinqapurdakı “think-tank” belə bir nəticəyə gəliblər ki, nəinki 2015-ci ildə hətta 2020 və 2025-ci illərdə də ASEAN-ın İqtisadi Birlik vasitəsilə vahid bazara çevrilməyə... hətta yaxınlaşmağa da “heç bir perspektivi” yoxdur.

Regiondakı ölkələrin nə AB-in dəstək verdiyi mərkəzi bürokratiya formasının qurulmasında, nə də minimum mütləq sayda milli suverenliyin yaradılmasında heç bir marağı yoxdur. ASEAN kiçik, lazımi maliyyə vasitələri və yetərli personalı olmayan qurum və onun 4 ildir ki 2015-ci ilin nə gətirəcəyi ilə bağlı ümidləri qırmaq funksiyası olan katibliyi var. Onlar deyirlər ki, bu bir dönüş nöqtəsidir - sonu görünməyən xətt.

MYANMA

Yaponiya Hokkaydonun şimal adasında artıq günəş və külək enerjisinin saxlaması üçün dünyanın ən böyük batareyasının quraşdırılmasını başa çatdıracaq.

Saymon Lonq: Banyan icmalçısı, “The Economist” jurnalı

VYETNAM

KAMBOCA

FİLİPPİN

BRUNEY MAL AYZİYA SİNQAPUR

İNDONEZİYA

ASEAN rəqəmlərlə* ÜDM, mlrd$ Əhali, m Adambaşına düşən ÜDM, $

ASEAN cəmi AB28 cəmi 2,756 18,160 630 510 4,370

35,620

China 11,628 1,360 8,550

India Myanmar 2,515 52 1,270 54 1,980

970

Hətta, 2012-ci ildə 12 ay uzadılan və ASEAN-ın “2015”-ci ilin 1 Yanvarı deyil, 31 Dekabrı nəzərdə tutduğu qərar qəbul ediləndə belə qurum daha effektiv idi.

Hazırda ASEAN İqtisadi Birliyinin qarşısında 3 böyük maneə var; birincisi birlik üzvləri arasındakı dərin müxtəliflikdir. Təşkilat 1967-ci ildə yarananda Laos və Myanma qəbul olunmuşdu, növbəti ildə Kamboca qoşuldu. Ölkə özünü regional bütövlüyü qorumaq xatirinə asta inteqrasiya üçün qınayırdı. 2015-ci ildə Kambocada adam başına düşən ÜDM təqribən 1,260 dollar olacaqdır. Sinqapur 47 dəfə zəngindir. Və ASEAN özündə buddist, müsəlman və xristian əksəriyyətli ölkələri birləşdirir; kommunist diktatorluğu; demokratiya; İslam sultanlığı və hərbi xunta. İkincisi, bir çox ASEAN ölkələrindəki özəl şirkətlər bir-biri ilə güclü rəqabət aparırlar və ASEAN İqtisadi Birliyinin tələb etdiyi bazar açmaq tədbirlərinə qarşı tez-tez lobbiləşirlər. Üçüncüsü isə ASEAN-ın ən böyük ölkəsi olan İndoneziyanın iqtisadi millətçiliyə daha çox meyilli ölkə olmasıdır. 2014-cü ildə yeni prezident Coko Vidodonun seçki qələbəsi İndoneziyanın ASEAN tərəfdaşları tərəfindən alqışlanmışdır. Ən azından o, öz rəqibi Prabovo Subiyanto kimi bəlağətli danışan mühafizəkar deyil. Lakin o, parlamentdə də səsləri qazanmaq üçün mübarizə aparacaqdır. Asiya İnkişaf Bankının digər bir araşdırması aşkar etmişdir ki, ASEAN İqtisadi Birliyinin əməyin liberallaşdırılmasından faydalanması sıralamasında İndoneziyanın işçi qüvvəsi ASEAN ölkələri arasında sonuncu yerlərdə durur: bu yüksək ixtisaslı işçilərin çatışmamasından irəli gəlir.

Nəhənglərlə əhatə olunmaq ASEAN-ın inteqrasiyası bir az təəccüblüdür. Faktiki olaraq, blok daxilində ticarət olunan malların bütün kateqoriyalarının tarifləri pulsuzdur. Bəzi istisnalar əhəmiyyətlidir, lakin həcminə görə hələ də bəzi regiondaxili ticarətin 70%-i tarifsiz aparılır və tarif dərəcəsi orta hesabla 5%-dən aşağıdır. Asiya İnkişaf Bankı və Cənub-Şərqi Asiya Araşdırmaları İnstitutunun hesablamalarına görə, “qeyri-tarif maneələri yerli sənaye sahələri üçün qoruyucu tədbirlər kimi tariflərlə əvəz olunmuşdur”. ASEAN ölkələri arasındakı “müdaxilə etməmək” ənənəsi və qeyri-uyğunluq üçün cərimələrin olmaması bunun ASEAN-ın aradan qaldırılmasını çətinləşdirir.

2015-ci ildə daha tez inteqrasiya inteqrasiyası üçün təzyiq 2 mənbədən gələcəkdir. müəyyən Biri daxili özəl sektordur. ASEAN qədər ölkələrindəki bir çox bizneslər digər üzv dövlətlərə rəqib kimi deyil, öz təəccüblüdür. bazarları kimi baxırlar və region hökumətləri və ASEAN da belə davam edir. Məsələn, Malayziyada yaradılan “AirAsia” kimi az büdcəyə malik olan hava yolları şirkəti ASEAN-ın inteqrasiyası üçün bayraq daşıyıcısı rolunu oynayırdı. Şirkətin rəhbəri Toni Fernandes 2014-cü ildə bildirmişdir ki, təyyarələrindən birinin üzərində ASEAN-ın loqosunun (10 düyü kollarından ibarət dəstə) əks etdirilməsi müqaviləsi onun 3 illini aparmışdır. O, “biz millətçiliyi aşmalı, regionalizmə qucaq açmalıyıq” - deyərək məsələyə öz fikrini bildirmişdi.

Digər təzyiq isə xaricdəndir. ASEAN investisiya və bazarlar uğrunda şimalda Çin ilə və qismən Hindistanla rəqabət aparır. Onların hər ikisinin daha çox inteqrasiyalı bazarları da əhalisi kimi 2 dəfə çoxdur. ASEAN-da bir çoxları hiss edirlər ki, geosiyasətdəki kimi iqtisadiyyatda da region ölkələrinin birləşməkdən başqa çıxış yolları yoxdur. n

LAOS TAİLAND

81

Thailand 422 67

Indonesia 990 256

6,260

3,870

Laos Vietnam Cambodia Malaysia Singapore 14 204 20 371 336 7 91 16 31 6 1,950

2,230

1,260

12,090

58,910

Brunei Philippines 16 332 0.4 102 37,340

3,260

*2015 proqnozları Mənbə: “Economist Intelligence Unit”

82

Asiya

Böhrana yaxınlaşma Tamzin But TOKİO

“Abenomiks” üçün vaxt azalır.

İ

tirilmiş 20 il ərzində alimlər gələcəkdən xəbər verirdilər ki, Yaponiya iqtisadiyyatına şəfəq düşəcək, dönüş nöqtəsi olacaqdır, lakin bu kimi fikirlərin çoxu boşa çıxmışdır.

2015-in həlledici rekord ili olacağına hələ də şübhə var. İqtisadi çevikliyin bərpası üçün 3 əsas hadisə baş nazir Şinzo Abenin 3 hissədən ibarət planını test edəcək. İlk öncə Yaponiya Bankı (YB) defilyasiyaya qarşı öz girovları uğrunda ciddi son möhlət tarixilə üzləşməli olacaqdır. Bir

Vergiləri artıran ölkə

2015 QISACA Cənubi Koreya dünyanın ikinci ən böyük karbon– emissiyasının ticarəti planına başlayacaq.

Tamzin But: Tokio bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

çoxları fikirləşirdi ki, bununla o öz hədəf kütləsini itirəcəkdir, lakin 2014-cü ilin Oktyabrında elan olunmuş əlavə keyfiyyət miqdarı inflyasiyanın 2%-ə çatmasına ümid verir. İkincisi, Əlavə Dəyər Vergisinin yapon versiyası sayılan İstehlak Vergisində 2014-cü ildə qəbul olunandan sonrakı artımı 18 ay sonra Oktyabrda reallaşacaq. Yaponiyanın dövlət maliyyəsinin ağır vəziyyətini nəzərə alaraq cənab Abenin irəli getməkdən başqa seçimi olmayacaqdır. İstehlak xərclərinə çəkiləcək daha bir əncam iqtisadiyyatı asta-asta bərpa edə bilər. Üçüncüsü, 2014-cü ildə siyasi cəhətdən əlçatmaz olan cənab Abe Sentyabr ayında Liberal Demokrat Partiyasına (LDP) sədrlik seçkilərində çətinliklə qarşılaşa bilər. Bu müsabiqədə onun mükəmməl qələbəsi və yazda keçiriləcək Liberal Demokrat Partiyasının yerli seçkiləri onun işləri vaxtında tamamlamasına mənfi təsir göstərə bilər. Ümid var ki, 2015-ci il cənab Abenin proqramı kimi tanınan “Abenomiks”in həllini tapmağa başladığı il olacaq. O radikalizmin beynəlxalq aləmdə tanınması üçün 2013 və 2014-cü illərdə çox əmək sərf etmişdir. Bazarlar Yaponiya Bankının valyutasını sərbəstləşdirilməsini bir zəfər kimi qarşıladı və 2014-cü ilin payızında onun genişləndirilməsini dəstəklədi.

Cənab Abenin maliyyə xərclərinin böyük bir hissəsini təşkil edən planlarının ikinci hissəsi öz məqsədinə çatdı. Halbuki üçüncü, iqtisadiyyatın təchizatına dəstək məqsədilə nəzərdə tutulan müəyyən ambissiyalı struktur islahatları hələ də həyata keçirilməkdədir.

Cənab Abe tezliklə ikinci dəfə vergiləri artırılması ilə bağlı qərara fikir bildirməlidir. Digər böyük ölkələrdən heç biri ƏDV-ni 1.5 il ərzində tutarlı səbəblərə görə də olsa 2 dəfə ar-

DÜNYA 2015

tırmamışdır. Yaponiya ictimaiyyəti vergilərin ikinci dəfə artırılmasına birinci dəfəsindən də yüksək səslə etiraz edəcəklər.

Baxmayaraq ki, hazırda ictimai borclar ÜDM-in 240%-dən çoxunu təşkil edir, onları ixtisar etmək üçün imkanlar azdır.

2015-ci ildə Yaponiya yalnız əsas kəsirlərin – faiz ödənişləri istisna olmaqla, dövlət xərcləri və ödənişlər arasındakı fərq ÜDM-in 3.2% civarında azaldılması hədəfinə çata bilər. Əgər “Abenomiks” iflasa uğrayarsa, cənab Abenin tərəfdarları əsas səbəb kimi 2014 və 2015-ci illərdəki vergilərin artırılmasını (əgər ikinci artım baş verərsə) göstərəcəklər.

2014-cü ilin Aprel ayındakı artım gözlənildiyindən də aşağı olaraq ÜDM-in qarşıdakı rüb ərzində 7.1% azalmasına səbəb olmuşdur. Digər bir artım mütləq Ya2015-ci il poniya Bankının ikinci dəfə valyuta sadələşdirməsinə əlavə olaraq daha 2014-cü çox maliyyə stimulları tələb edəcəkdir. ilin təkrarı İndiyə kimi Yaponiya Bankı istehlak vergisi artımının təsiri istisna olmaqla kimi görünə inflyasiyanın 1.5%-dən çox artmamabilər. sına nail olmuşdur və ilin ortasında “yen”in zəif təsiri nəticəsində qiymət indeksləri yenidən düşməyə başladı. Əgər bu genişləndirilmiş sadələşdirmələr tezliklə öz təsirini göstərməzsə, bank kreditləri kimi Yaponiya Bankının əməliyyat mexanizmlərinin ümid edildiyi qədər işləmədiyi aydın olacaq. O zaman birinci xətt yenidən sual altında olacaqdır.

Bütün valyuta bağışlamaları struktur islahatları ilə müşaiyət olunmazsa, sonda əlaqəli bazarların etibarını itirəcək. Tərəqqinin üçüncü xətt üzrə inkişafın ən yaxşı göstəricisi Trans-Sakit okean Tərəfdaşlığı üzrə azad ticarət razılaşdırmasıdır ki, pakt hələ də anlaşılmaz olaraq qalır. Digər bir test isə, hökumətin Yaponiyanın çevik olmayan 2 mərhələli əmək bazarını həll etmək istəyib-istəməməsidir. Bir çoxları yenə də qorxur ki, 2015-ci il danışılanların əvəzinə regional iqtisadiyyatı qaldırmaq məqsədilə ölkə daxilindəki yeni sxemin bir hissəsi kimi əvvəlki köhnə dəbli, hökumət layihələri xərclərinin qayıdışının şahidi olsunlar. Bu fikir gələcək yönümlü islahatlara ziddir.

Artan inflyasiya və 2014-cü ildə istehlak vergisinin artması məişətdə alıcılıq qabiliyyətini sıxışdırdı, əməkhaqqı isə onunla ayaqlaşa bilmir. Yazda ümummilli yerli seçkilərdə Liberal Demokrat Partiyasını cəzalandırmaq üçün seçicilərin yaxşı imkanları olacaq. Belə olan halda, cənab Abe Yaponiya müxalifətinin zəifləməsindən istifadə edərək yayda parlamentin aşağı palatasının təcili seçkilərə çağırmaq imkanına malik olacaq və sonra partiya liderliyinə səs verməyə çağıracaq.

Bir fərq ilə Déjà vu Cənab Abenin milli təhlükəsizlik gündəliyi öz siyasi kapitalı üzərində böyük iddialar edəcəkdir. 2015-ci ildə o, bir sıra qeyripopulyar qanun layihələrinin hazırlanmasına başlamaq istəyir, hansı ki, Yaponiyanın müttəfiqlərinə hücum olarsa, ölkəyə onları müdafiə etməyə icazə versin. Bu isə Çin və Cənubi Koreya ilə əlavə gərginliyin yaranmasına səbəb olacaqdır. Yaponiya ilə Cənubi Koreya arasındakı münasibətlərin normallaşdırılmasının 50-ci il dönümündə və ikinci dünya müharibəsinin sona çatmasının 70-ci il dönümündə cənab Abenin əvvəllər də ehyam etdiyi kimi Yaponiyanın müharibə dövrünün göstəricilərinə dair yeni “irəliyə doğru bəyanat”ı veribverməyəcəyini öyrənmək üçün bütün gözlər onun üzərində olacaqdır. Bu, regional gərginlikləri daha da alovlandıra bilər.

Bir çox hallarda 2015-ci il 2014-ün təkrarı kimi görünə bilər. Pul siyasətinin sadələşdirilməsinin sonuncu mərhələsinə əlavə olaraq istehlak vergisinin artırılması üçün daha çox maliyyə stimulları olacaqdır və daha sonra struktur islahatların aparılmasına keçid üçün – qısaca olaraq “Abenomiks” üçün – şərait yaranacaqdır. Lakin bu dəfə nəticələr tezliklə hiss edilməyincə, çətin ki, seçicilər də dözümlü olsunlar. n

Asiya

DÜNYA 2015

Avstraliya radarında Robert Milliken SİDNEY

Geriyə baxanda Çanaqqala və irəlidə isə Çin

A

vstraliya 2015-ci ildə tarixinin ən böyük hadisələrindən biri üçün geriyə dönüb baxacaqdır. Aprelin 25-də öz qoşunlarının Türkiyənin Çanaqqala yarımadasına ilk yerləşməsinin yüz illiyini qeyd edəcəkdir. Bu faciəvi birinci dünya müharibəsi kampaniyası 8,700 avstraliyalının və 2,700 yeni zellandiyalının həyatını itirməsinə səbəb olmuş və bu anım mərasimi Avstraliya dövlətçiliyinin qorunmasında Çanaqqala hadisələrinin necə güclü rol oynadığını göstərəcəkdir.

Yaradıldıqdan cəmi 13 il sonra bu gənc dövlət Britaniya dominionluğu altında müharibəyə getdi, lakin bu addım dünyada öz yerini tutmaq üçün inam yaratdı.

Yüz illik 2013-cü ildən hakimiyyətdə Mühafizəkar Liberal-Milli koalisiyaya rəhbərlik edən baş nazir Toni Abbott ilə rezonans doğuracaqdır. O, coşğun Anqlofildir: o Britaniya stilli cəngavər və xanımların ləğv edilməsindən 40 il sonra həmin sistemi bərpa etdi. Bir çox seçicilərin fikirlərinə əsasən, bu onun müasir Avstraliya ilə heç bir əlaqəsi olmamasının tam təsdiqi idi. Onun hökumətinin uğursuzluğu avstraliyalıların inamını qazanmaq üçün 2014-cü ildə illik büdcədə dövlət xərclərini ixtisara salması onun taleyini daha da pisləşdirdi.

Böyük Sədd Kədəri Robert Milliken SİDNEY

Təbii kompleks üçün qiyamət günü

T

əbiət sevənlər, dalğıclar və macəra axtaranlar 2015-ci ildə Böyük Sədd Rifinə axın edəcəklər. YUNESKO “dünyanın ən böyük mərcan qayalıqları” adlandırdığı bu yerdə 400 mərcan növü, 1,500 balıq növü, balinalar, dəniz quşları və tısbağalar vardır.

Lakin Avstraliyanın şərqi ştatı olan Kuinslend boyunca 2,300 km (1,500 mil) uzanan bu riflər heç vaxt belə təhlükəli vəziyyətdə olmamışdır.

Avstraliya bu milli kompleksin idarə olunmasında acı həqiqət ilə üzləşəcəkdir. 34 il sonra

Hakimiyyətdə olduğu birinci ilinin çox hissəsini ümumi rəy sorğusunda müxalifətdəki İşçi Partiyasını izləməklə keçirdi.

2015-ci ildə ən böyük məqsəd iqtisadiyyatı Çin ilə əlaqəli resurs partlayışından sonra xəyalı keçid dövründən irəli aparmaqdır. Nəticə olaraq, artım 2.5%-ə düşəcək və işsizlik 6%dən yuxarı qalxacaqdır. Əgər Avstraliyanın ən böyük ixracı olan dəmir filizi 2014-cü ildəki qiymətlərin enməsindən sonra bərpa olunmazsa, onun təsirləri ölkədə hiss olunacaqdır.

Cənab Abbott öz tənqidçilərini xarici siyasətinin necə əminliklə aparılmasında ön cəbhədə idarə etdiyindən daha çox təəccübləndirmişdir. Onun Yaponiya və Hindistan liderləri ilə danışıqları hər iki ölkələrlə əlaqələri möhkəmləndirmişdir.

Avstraliya 2015-ci ildə Hindistan ilə hərbi dəniz təlimlərinə başlayacaqdır və Yaponiya ilə nau-hau müdafiəsini bölüşəcəkdir. Təhlükəsizlik də daxil olmaqla hər iki əlaqələrin genişləndirilməsi Çinin artan hərbi gücünə qarşı sipər olacaqdır.

Avstraliyanın özünü ən böyük ticarət tərəfdaşı olan Çin və əsas strateji tərəfdaşı Amerikanın arasına salması Qərbi Avstraliyanın əhalisinin sayı az olan uzaq rayonunu önəmli edəcəkdir.

Amerika 2014-cü ildə radar sistemini Karib hövzəsindən yığışdırdı, çünki Avstraliyanın ən böyük və boş sahəsi Çindən buraxılan sputniki daha tez aşkar etməyə imkan verir. İkinci yerüstü stansiya 2015-ci ildə Qərbi Avstraliyada fəaliyyətə başlaya bilər.

Avstraliyanın kosmik-monitorinq işi Amerika və Çin arasında münaqişəyə gətirib çıxara bilər. Bu Qərbi Avstraliyanın yüz il öncə ilk qoşunlarını Çanaqqalaya müharibəyə yola salması vəziyyətindən fərqli haldır. n

BMT bu rifləri “Dünyanın İrsi Siyahısı”na daxil etmişdir. Lakin o, İyun ayında bu rifləri “Təhlükədə olam Dünya İrsi Siyahısı”na daxil etməyi qərara alacaqdır. Ötən 29 il ərzində riflərin mərcanları yoxa çıxmağa başlayır. Riflərin qorunması üçün ezam olunmuş Avstraliya orqanı olan Böyük Sədd Rifi Dəniz Parkı rəsmisi deyir ki, bu, cənub istiqaməti boyunca yerləşən riflərin üçdə ikisi “daha ağır” vəziyyətdədir. Dəniz alimləri səbəb kimi iqlim dəyişikliyi ilə əlaqədar olaraq dəniz temperaturunun yüksəlişini, turşulaşmanı və təsərrüfatlarda istifadə olunan qida məhsullarının qalıqları və pestisidlərin yuyularaq Mərcan dənizinə və Sakit okeana axıdılmasını göstərirlər. İndi ən böyük təhlükə kömür dəzgah-

83

2015 QISACA Papua-Yeni Qvineya 28 idman növü ilə yarışan 24 ölkədən olan atletlərlə dörd ildən bir keçirilən Sakit Okean Oyunlarına ev sahibliyi edəcək.

Robert Milliken: Avstraliya üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

larından gəlir. 2014-cü ildə Abbot limanı məntəqəsinin genişləndirilməsi məqsədilə hökumət riflərin daxilindəki 3 kub metr çirklənmiş sulardan lilin sorulması üçün layihəni təsdiq etmişdir. Kuinslendin Qalileya hövzəsindəki yeni layihələrdən kömürü gəmi ilə daşınması işləri Hindistanın iki Avstraliya acı şirkətinə - GVK və həqiqət ilə Adani şirkətlərinə üzləşəcəkdir. həvalə olunacaqdır.

Daha öncə Qladston cənubi rif limanından çirklənmiş torpaqların sorulması 2015-ci ildən maye təbii qaz ixracına imkan yaradacaqdır.

Abbot limanının bəzi hissələri daxili çirklənməyə səbəb ola bilər. Yaşıllıq sevənlərin fikrincə, rif hələ də artmaqda olan gəmiçilikdən və ixrac olunan kömürün karbon emissiyasının okeanlara təsiri nəticəsində zərər görə bilər.

Federal və Kuinslend hökumətləri 2014cü ilin sonlarında 2050-ci ilə qədər rifin “qorunması və idarə olunması” məqsədilə layihə planı hazırlayıblar. YUNESKO İyun ayında qərar qəbul etməmişdən öncə Fevral ayına qədər Avstraliyadan yenilənmiş konservasiya hesabatı istəyir. İki əsas məqam rifi daha çox travmadan qoruya bilər. Bunlardan birincisi yalnız Kuinslend ərazisində illik təxmini 5 milyard dollar (4.6 milyard dollar) dəyərində gəlir gətirən turizm sənayesinin səbəb olduğu axıdılmaların idarəsi planlarıdır. Digəri isə əgər 2015-ci ildə kömürün qiyməti aşağı düşməkdə davam edərsə, ehtimal olunur ki, Qalileya hövzəsinin qara maddəsi çıxarılmayacaqdır. n

84

Asiya

DÜNYA 2015

İndoneziyada biznesə başlamaq

2

015-ci il İndoneziya üçün məşğul il olacaq. Gözləntilər yüksəkdir. Biz dünyanın üçüncü ən böyük demokratiyasıyıq. Biz həm də planetin ən çox müsəlman olan ölkəsi kimi sübut edirik ki, islam və demokratiya bir-birinə zidd deyil. Bizim milli şüarımız olan Bhinneka Tunggal Ika (Müxtəliflikdə Birlik) daimi olaraq qalır. Görüləsi işlər hələ də çoxdur.

Suharto erasını sonlandıran islahatlardan 16 il sonra bir çox indoneziyalılar üçün yaxşı həyat tərzi hələ də illuziyadır. Ölkənin alıcılıq qabiliyyətinə görə dünyanın onuncu ən böyük iqtisadi artımına sahib olmasına baxmayaraq, qeyri-bərabərlik daha da pisləşmişdir. Bəziləri iddia edirlər ki, demokratiya varlı və kasıb arasındakı boşluğu genişləndirib.

Mən bu fərqləri aradan qaldırmaq üçün seçilmişdim. Demokratiya hamıya böyük imkanlar gətirməlidir. İndoneziya böyüklüyündə ölkənin idarə olunması asan deyil. Bizə ənənəvi olaraq əsaslı fasilə lazımdır. Biz həm də bəzi kritik zəiflikləri həll etməliyik.

Yaxın zamanlardakı “resurs partlayışı” başa çatmışdır. İndoneziya təbii sərvətlərinə arxayın olmağa son qoymalıdır və öz ixraclarını diversifikasiya etməlidir. Biz infrastruktura, istehsalata və həmçinin tədqiqat və inkişafa daha çox investisiya qoymalıyıq.

Mən 615 km-lik (380 mil) ödənişli yol olan Trans-Cava kimi layihələrin tezliklə başa çatması üçün əlimdən gələni edəcəm. İndoneziya həm də öz limanlarını təkmilləşdirməlidir. Biz arxipelaqda yerləşən xalqıq. Bizim dəniz potensialına yenidən diqqət yetirməyimiz dənizlərdəki sərvətlərimizi üzümüzə açacaqdır. Ən yaxşı limanlar daxili nəqliyyatda və logistikada effektivliyi təkmilləşdirəcəkdir. İndoneziyanın 2015-də daşınma yolu kimi potensialının artması gözlənilir. Lakin sənədləşmə prosesi üçün gözləmə vaxtları da artmışdır. Bu dəyişilməlidir. Əgər mənim müdaxilə etməyim işləri irəli aparmağa - məsələn, torpağın əldə olunmasının sürətləndirilməsi və bürokratiyanın aradan qaldırılmasına kömək edəcəksə, mən fəaliyyət göstərmək üçün tərəddüd etməyəcəyəm.

Daha əhəmiyyətlisi ondan ibarətdir ki, İndoneziya öz insan kapitalını təkmilləşdirməlidir. Bizim təhsil və səhiyyənin keyfiyyətinə olan qayğımız artmalıdır. Dünya Bankının hesabatına görə 2012ci ildə İndoneziya ÜDM-in yalnız 3.6%-ni ictimai təhsilə xərcləmişdir, bu isə qonşularımızdan çox azdır. Biz demoqrafik partlayışı tarac etməyi risk edirik. Hazırki 250 milyon əhalidən təqribən 50%nin yaşı 30-dan aşağıdır. İrəlidəki seçim aydındır: biz gəncləri bizim gələcək iqtisadi artımın hərəkət vericiləri olmağa yönəltməliyik. Əgər iflasa uğrasaq, onlar kütləvi narazı xalqa çevriləcək. İndoneziyanın yanacaq subsidiyası rejimi çıxılmaz vəziyyətdədir və islahata ehtiyacı var. Əvvəlki hökumətin yalnız yanacaq subsidiyaları yekun büdcədə 276 trillion Rupi (22.5 milyard dollar) olmuşdur. Bu isə davamlı deyildir. Mən subsidiyaların

tədricən istehlakdan istehsal məqsədlərə istifadəsi keçidi üçün işləyəcəm. Qalan qənaət olunmuş hissə isə ictimai nəqliyyat, sosial təminat və kənd təsərrüfatı məhsullarının təkmilləşdirilməsi kimi həqiqətən də ehtiyacı olan sahələrə yönəldiləcək.

Bu islahatlar asan və tez baş verməyəcək. Lakin bunlar üzərində işləməyə davam etməliyik.

Bir çoxları İndoneziyadakı mövcud korrupsiyadan və qeyri-effektivlikdən narahatdır. İstənilən ölkə bu kimi problemlərlə qarşılaşır, lakin bu, bəhanə olmamalıdır. Mən belə təcrübədən istifadə etməklə Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Komissiyanın müstəqilliyini müdafiə edəcəm və möhkəmləndirəcəm: Elektron hökumətin təşəbbüsləri şəffaflığı və effektivliyi təbliğ etmək olacaqdır.

Bəli mən blusukanam Mən Solonun meri və sonralar isə Cakartanın qubernatoru kimi başladığım blusukan və yaxud hazırlıqsız səfərlər kimi təcrübələrimi davam etdirəcəyəm. Mən belə səfərlərə gedən zaman ayaq saxlayıram, insanlarla görüşürəm, onların problemlərinə qulaq asıram və nəhayət onların problemlərinin həlli yollarını axtarıram. Mən əminəm ki, bu yol islahatların həyata keçirilməsində ictimai dəstəyi qazanmaq üçün çox kömək olacaqdır.

Lakin sadə İndoneziya vətəndaşı da ölkənin inkişafına təkan vermək üçün öz töhfəsini verməlidir.

Bizə “zehni inqilab” və həyatımızı yaxşılaşdıra biləcəyimizə dair inam lazımdır. Bunun başlanğıcları görünür. Sonuncu seçkilər zamanı həyatın bütün təbəqəsindən olan insanlar mənim kampaniyama dəstək vermək və kütlələri siyasətə geri çağırmaq məqsədilə mənə könüllü kimi qoşuldular. Mən istəyirəm ki, adi İndoneziya vətəndaşları mənim öz fəaliyyətlərim də daxil olmaqla, bütün səviyyələrdə hökumət işləri və xidmətlərinə diqqət yetirməyi davam etdirsinlər. Mənim könüllülərimin istək və öhdəlikləri administrasiyamdan daha çox gözləntilərin olmasına dair bir xatırlamadır.

Bəzi müşahidəçilər deyirlər ki, İndoneziya regional və hətta qlobal liderlik rolunu öz üzərinə götürməlidir. Biz Cənubi Çin Dənizində və digər qlobal məsələlərdə vicdanlı vasitəçi kimi fəaliyyət göstərməyi arzulayırıq. Daxilimizdə etibarlılıq, artım və yeniləşmə istəkləri olduğu halda, ölkə xaricində dəyişikliklər edə bilərik. İlkin olaraq, hökumətim üçün əsas çətinlik xalqın inamını yenidən bərpa etməkdir. Özəl sektor, əcnəbi investor və yaxud İndoneziya ictimaiyyəti olmasından asılı olmayaraq, biz onları ölkənin potensialının reklamdan daha çox olduğuna inandırmalıyıq. 2015-də görüləsi işlər çoxdur. İndoneziyanın gələcək perspektivini və qlobal inamı yenidən bərpa etmək istəyiriksə, mənim kimi liderlər xalqın inamını qazanmaq məqsədilə gecə və gündüz işləməlidirlər. İndoneziyalılar üçün qollarını çırmalayıb biznesə başlamaq vaxtı gəlib çatmışdır. n

İndoneziyanın prezidenti Coko Vidodo bildirir ki, onun ölkəsi islahat üçün öz qollarını çırmalamalıdır.

Daxilimizdə etibarlılıq, artım və yeniləşmə istəkləri olduğu halda, biz ölkə xaricində dəyişikliklər edə bilərik

DÜNYA 2015

85

Çin Bu bölmədə həmçinin: Xidmət partlayışı 86 Aşağı artım hədəfi 87 Mümkündür ki ... 87

Daha çox əzələ Ceyms Mayls

Yavaş artım, lakin artan güc

P

rında irəliləyişə təkan verəcək. Bunlara Cənubi Koreya və Yaponiya ilə gözlənilən sövdələşmə və digəri (Regional Kompleks İqtisadi Tərəfdaşlıq kimi tanınır) CənubŞərqi Asiya Dövlətləri Assosiasiyasının 10 üzvü, həmçinin Avstraliya, Hindistan, Yaponiya, Yeni Zellandiya və Cənubi Koreya ilə sövdələşmə daxildir.

Baxmayaraq ki, Çinin iqtisadi inkişaf sürəti 2015-ci ildə daha da zəifləyəcək, ölkə regionda və regiondan kənarda digər ölkələrə tələbat və sərmayə mənbəyi kimi çox cəlbedici qalacaqdır. Məsələn, gələn il Çin işgüzar səfərlər üzrə dünyanın ən böyük israfçısı ola bilər (baxmayaraq ki, pulların əksəriyyəti hələ də daxili səfərlərə xərclənəcək).

2015–ci ildə Çinin xaricə etdiyi investisiya həcmi ilk dəfə olaraq xarici şirkətlərin Çində həyata keçirdiyi investisiya həcmini ötə bilər. İqtisadiyyatın ləngiməsi Çinin növbəti onillikdə və ya gələcəkdə kosmik stansiya tikmək və aya astronavt göndərmək kimi kosmik ambisiyalarına təsir göstərməyəcək.

Hazırlıq işləri davam edir. 2016-cı Wechat-da ildə Çin kosmik stanqadağaların siya texnologiyalarını sınaqdan keçirmək sərtləşdirilməsi üçün hazırlanmış gözləntisi kosmik laboratoriyası olan Tiangong-2-ni fəzaya göndərəcək. Növbəti il Çin kosmik gəmisi Aydan nümunələr topladıqdan sonra Yer üzünə qayıdacaq. Çin Xaynan adasında yerləşən yeni kosmodrom obyektinin tikintisini bu yaxınlarda başa çatdırıb. Rəsmilər ümid edirlər ki, baza qarşıdan gələn il buraxılışlara tamaşa məqsədilə axın edən minlərlə ziyarətçilər üçün nəhəng turizm obyektinə çevriləcək.

Ceyms Mayls: Çin üzrə redaktoru, “The Economist” jurnalı

Qüdrətli Xi Çinin artan gücünün bu cür təzahürləri öz evində Cənab Xinin nüfuzunu artırmağa kömək edəcək. Gələn il Xi güclü şəxsiyyətin hakimiyyəti xeyrinə Kommunist Partiyasının bir vaxtlar müqəddəs hesab edilən “kollektiv rəhbərlik” anlayışından imtina edəndə, bu, daha da aydın nəzərə çarpacaq. Lakin onun hakimiyyəti onu tamamilə təhlükəsiz hiss

s

rezident Xi Jinpinq, Mao Zedonqdan bəri hakimiyyətdə olmuş digər rəhbərlərdən daha çox güc qazanaraq, bu yaxınlarda papağına daha bir lələk əlavə etdi. Alıcılıq qabiliyyəti baxımından Çin 2015–ci ilə dünyanın ən böyük iqtisadiyyatına sahib ölkə kimi daxil olacaq.

Cənab Xi bu nəaliyyəti bəyan etməyəcək. Çin rəhbərləri yaxşı başa düşürlər ki, ölkənin yüksəlişi Qərbdə bəzi qüvvələri narahat edir. Lakin Çin haqqında narahatlıq qarşıdan gələn il daha da artacaq. Cənab Xinin rəhbərliyi altında ölkə Sakit Okeanın Qərb regionunda dənizçilik iddialarını yenidən gücləndirməyə çalışır. Bununla da, qonşu dövlətlər və eləcə də Amerika ilə gərginliyi qızışdırır.

2015–ci ildə ziddiyyətlərin sakitləşəcəyi gözlənilmir. Çin bəyan edib ki, 2015-ci il Cənub - Şərqi Asiya xalqları ilə “dəniz əməkdaşlığı” ili olmalıdır.

Lakin Şərq və Cənub Çin dənizlərində öz ərazisi kimi gördüyü yerləri iddia etmək cəhdlərinin miqyasını azaltmaq istəyi üçün kiçik bir işarə nümayiş etdirir. Buna mübahisəli adalar və qayalıqlar üzərində struktur binaları, onlara yaxın patrul xidməti üçün sahil - gözətçi gəmilərinin göndərilməsi və mübahisəli sularda neft və qaz kəşfiyyatının həyata keçirilməsi daxildir. Bəzi ölkələr narahatdırlar ki, Çin, Yaponiya və Amerikanın çaşqınlığına səbəb olan 2013-cü ildə Şərqi Çin Dənizi üzərində etdiyi kimi, Cənubi Çin dənizi üzərində də “hava-müdafiə identifikasiya zonası” elan edə bilər. Belə bir zona öz üzərində və hətta beynəlxalq hava məkanında səyahət edən təyyarələrin Çin hakimiyyət orqanlarına məlumat ötürməyini tələb edə bilər. Bunun hava məkanına təsiri olsa, bu yəqin ki, kiçik təsir olardı, ancaq regionun digər ölkələri bunu təxribat xarakterli addım kimi qəbul edə bilərlər. 2016cı ilin əvvəlinədək istisna olunmur ki, məhkəmə Çinin iddialarına meydan oxuyaraq Filippin tərəfindən irəli sürülmüş iş üzrə qərar qəbul edəcək. Çin hökmü qəbul etməyəcəyini bəyan edib.

Cənab Xi ümid edir ki, Çinin iqtisadi qüdrəti digər ölkələrin onun möhkəmliyinə yönələn şifahi sözlərdən artıq olmayan qəzəbli ifadələrinin qarşısını almağa kömək edəcəkdir. 2015–ci ildə Çin bir neçə azad ticarət danışıqla-

Çin

86

DÜNYA 2015

Daha yaxşı xidmət üçün aclıq Vijay Vaitheesuaran ŞANXAY

Orta Krallıq Sehrli Krallıq ilə görüşür.

F

Amerikada bu rəqəm beşdə dördə yaxındır. Dünyanın qabaqcıl iqtisadiyyatları ilə müqayisədə Çində xidmət sferası hələ də geridədi, amma sektor 1980-ci ildən bəri iki dəfədən çox artmışdır. Onun artımı hal-hazırda istehsal sektorunu qabaqlayır və bir gün gələcək Şanxayda ki, xidmətlər Çinin ümumi məhsulunun xidmət yarıdan çoxunu təşkil sektoru artıq edəcək. Getdikcə ümumi daxili daha çox sənayeləşən Şanxayda xidmət məhsulun sektoru artıq ümumi 60%-ini daxili məhsulun 60 faizini təşkil edir. təşkil edir “Metthews Asia” investisiya şirkətində fəaliyyət göstərən Endi Rotman hesab edir ki, son üç il ərzində Çində orta illik istehlakın artımı 9% civarında olub.

Müqayisə üçün, bu, Yaponiya, Amerika, Al-

loridadan kənarda tikiləcək ən iddialı Disney parkın 2015-ci ilin sonunadək Çində açılması gözlənilir. Tikintisinə təxminən 5 milyard dollardan artıq xərc çəkilən və bir milyon kvadratmetr ərazini əhatə edəcək Park dünyanın ən böyük və şəhzadələrlə bəzədilmiş Hekayə Qəsri ilə öyünəcəkdir. Lakin, Şanxayda Disneylend öz qapılarını açanda bu, dünyanın ən yaxşı bazar gəmiricisinin Orta Krallığa adi gəlişindən də çox məna ifadə edəcək. Bu, həmçinin ölkənin cəfakar orta sinfinin dramatik artımının xəbərçisidir. Çin dövlətinin yeritdiyi iqtisadi inkişaf modeli istehlakdan daha çox investisiyalar üzərində qurulmuşdur. Vəzifəli şəxslər keyfiyyətsiz işçi qüvvəsi və ya hətta depozitlərində faktiki mənfi faiz dərəcələri təklif edən banklarla birgə “maliyyə repressiyası” ilə üzləşmişlər. Mənfəət daha sonra birbaşa subsidiyalaşdırılmış kapitala üstünlük vermiş dövlət şirkətlərinə və sənayedəki milli çempionlara yönəltmək üçün istifadə olunur. Bu və ya digər üsullarla sistem sərfiyyatı repressiya etmişdir.

Xoşbəxtlikdən ölkə rəhbərliyi peşəkar iştirakçılar naminə gecikmiş taktikasını dəyişdi. İndi onlar öz cəhdləri ilə iqtisadi inkişafı daha davamlı etmək üçün istehlakı artırmağa maraqlıdırlar. Bu istehlakçıların tələbatını ödəyən xidmət sahələrinin artmasını vəd edir. Sözügedən sektor Çinin nəhəng istehsal sənayesinin tarixən qarşısını kəsdiyi ticarət və turizmdən, maliyyə və səhiyyə sahələrinə qədər dəyişir. İnkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-in bəlkə də üçdə iki hissəsi xidmətlərdən ibarətdir; Ərzaq keyfiyyəti yetərli səviyyədədirmi?

42 km-lik Honq Konq-ZhuhaiMakao körpüsündə iş başa çatacaq.

s

2015 QISACA

etdirməyəcək. 2015-ci ildə Çində internet istifadəçilərinin sayı Amerika və Yaponiyada yaşayan şəxslərin ümumi sayından iki dəfə çox, yəni 750 milyona kimi artacaq. Onların bir çoxu aktual mövzuların qeyri - ciddi müzakirəsində iştirak etmək üçün sosial mediadan istifadə edəcək; Bir az cəsarətli olanlar isə partiyanın və onun rəhbərlərinin böyük tənqidçisi olacaq. Senzuraların nəhəng ordusu onları nəzarətdə saxlamaq üçün cəhd edəcək. Weibo kimi tanınan və yaxından təqib edilən Mikrobloqlardan daha sərbəst fəaliyyət göstərən çox populyar sosial şəbəkə xidməti Wechat-da qadağaların sərtləşdirilməsi gözlənilir.

maniya və Böyük Britaniyada 1% və ya daha az olmuşdur. Nominal gəlirlər hətta şəhər təsərrüfatlarının aşağı sektorlarında da ildə 14% artmışdır. İstehlakın növbəti dalğası artıq üfüqdə görünür.

Gələcəkdə xidmətlərin artımı özəl şirkətlər və yəqin ki, xarici şirkətlər üçün də hədiyyə ola bilər. Yeyl Universitetinin professoru Stefen Roaç proqnozlaşdırır ki, 2025-ci ilə qədər xidmətlərin artımı 12 trilyon dollar təşkil edə bilər. Ölkənin hansı tempdə inkişaf etməsi və bu xidmətlərin nə qədərinin ticari olması ehtimallarından asılı olaraq o hesab edir ki, Çində xarici şirkətlər ən azı 4 -6 trilyon dollar dəyərində yeni bazara ümid edə bilərlər.

Məsələn, Səhiyyə sektorunda son liberallaşdırılma o deməkdir ki, 2015–ci il ən pis halda lüks xəstəxanalara özəl kapitalın axınını cəlb edə bilər. Hazırda insanlar tibbi yardım üçün çox vaxt Honq Konq və ya Sinqapura üz tutur. Hətta Amerikada uzaq Klivlend Klinikası son illərdə Çindən olan tibbi turizmin ikiqat artdığına şahid olub.

Lakin vaxtla ayaqlaşaraq, klinika hazırda Pekində yerləşən xəstəxana ilə beyin səhiyyə sahəsinin inkişafı üçün əməkdaşlıq edir. 2015-ci ildə səhiyyə sahəsində xarici investisiyalar, xüsusilə də çevik qocalar üçün nəzərdə tutulmuş təqaüd evləri kimi bahalı xidmət sektorlarında artacaqdır. “Mckinsey Global” İnstitutunun verdiyi məlumata görə, Şanxay və Pekin gələcəkdə imkanlı yaşlı insanların sayına görə qlobal şəhərlər siyahısına başçılıq edəcək: İlk onluğa daxil olan şəhərlərdən beşi Çində olacaq. Çinin orta sinif təbəqəsi keyfiyyətsiz xidmətlərdən getdikcə daha çox bezir. İnsanların daha yaxşı xidmət üçün gecikmiş tələbi kimyəvi t ə m i z l ə m ə d ə n tut mu ş , keyfiyyətli ərzaq çatdırılmasına və əyləncə sektoruna kimi hər sahədə gözlənilən innovasiya partlayışından xəbər verir. Miki bunu mütləq təsdiqləyərdi. n Vijay Vaitheesuaran: Çin biznes redaktoru, “The Economist” jurnalı

Çin internet istifadəçilərinin 2015–ci ildə müzakirə etməyə çox mövzusu olacaq. Şübhəsiz ki, onlar 1949-cu ildə partiyası hakimiyyətə gələndən bəri adı korrupsiya ilə hallanan yüksək nüfuzlu, təqaüdə çıxmış siyasətçi, xüsusi orqanın rəhbəri Zhou Yonqkanq barəsində üzə çıxması gözlənilən araşdırma detallarını müzakirə edəcəklər. Cənab Xinin gücünün əsas sınağı böyük nüfuza sahib cənab Zhounu məhkəmədə mühakimə edib etməyəcəyi vaxt bəlli olacaq. Güman ki, edəcək. Əgər belə olsa, cinayət işi partiyanın zirvəsində baş verən qanun pozuntularına qeyri - adi baxış nümayiş etdirmiş olacaq. n

Çin

DÜNYA 2015

Rəqəmlərə nəzər

87

İslahatlar bir neçə istiqamətdə həyata keçiriləcək. Yeni büdcə haqqında qanun əyalətlərə maliyyə vəziyyətlərini qaydasına salıb borclarını şəffaflaşdırmaq üçün irəliyə Saymon Rabinovitç ŞANXAY Və nəfəs al... atılmış bir addım kimi onlara istiqraz buraxmağa icazə Keyfiyyətsiz verəcək. Dövlət müəssisələrinin aktivlərini özəl investorlara Aşağı artım hədəfi üçün hazırlaşın kömürün satışına nail olmaq üçün atılan ilkin addımlar çoxalacaq. ayrı-ayrı növləri Tənzimləyicilər hələ də De-fakto faiz dərəcələrinin liberalqadağan laşdırılmasını göstərən normal depozitlərin əvəzinə istifadə in nə qədər iqtisadi artıma fikir verməməyə çalışırsa edildiyi üçün edilən sərvət-idarəetmə məhsullarındakı da, elə o qədər məhz bu yola geri qayıdır. Ətraf mühitin Çində havanın uğultulu biznesə dözərkən, daha çox mühafizəsi, elmi innovasiya, sağlamlıq göstəriciləri – bunBu il Çin təmizliyi rəsmiləşdirilməmiş kreditlərin öz balans lar Kommunist Partiyasının “məmurların fəaliyyətinin maliyyəsi yaxşılaşa bilər. hesabatlarının üzərinə əlavə edilməsi qiymətləndirilməsi üçün ÜDM–i əvəz etmək lazımdır” üçün banklara əmr verəcəklər. bəyənatında göstərilmiş meyarlardan yalnız bir neçəsidir. üçün Çoxdan gözlənilən iki islahat gün Amma Mart ayında rəsmi şəxslərin, investorların və korporatəlatümlü üzü görəcək. Birincisi, hakimiyyət bütün tiv rəhbərlərin gözləri hökumətin vurğulamaq istəmədiyi bir il olacaq ölkədə boş mənzillərdə yaşayan mənzil səbəb üzərində cəmləşəcək: rəsmi artım hədəfləri. sahiblərinə xərclər tədbiq edəcək, yeni Çinin suni təsir bağışlayan milli parlamentinin açılıgəlir mənbəyi olan ümummilli əmlak vergisini təqdim şında, baş nazir Li Keqianq Hədəf kütləsi edəcək. Vergi əvvəlcə mənzil bazarını iflasa uğramaqgələn aylar üçün prioritetÇinin ÜDM-i, ötən illər üzrə dəyişikliklər %* dan yayındırmaq üçün aşağı olacaqdır. İkincisi, banklar lərin müəyyənləşdirilməsi ilə 14.2 mümkün iflas riski ilə bağlı əmanətçilər üçün dayaq olabağlı hesabat təqdim edəcək.

14.2 caq depozit-sığorta sxemi ilə razılaşacaq. Bu, risklərin Bunun bəzi hissələri tez-tez qiymətləndirilməsi işini daha yaxşı yerinə yetirməsi təkrar olunmaqdan mənasını üçün investorları məcbur edərək pis idarə olunan itirmiş köhnə şüarlar olacaq. müəssisələrinin sıradan çıxması üçün qapı Münasib qiymətə mənzil və 11.6 Faktiki açacaqdır. kənd yerlərində təhsil üçün artım 10.4 10.1 10 Və tezliklə. Bu il Çin maliyyəsi üçün daha çox pul xərcləməyi vəd 9.6 9.2 təlatümlü il olacaq. Onsuzda artıq edən digərləri isə dəqiq və 8.9 layihə müəlliflərinin qiymətlərinə diqqətə layiq olacaq. Lakin 8.3 təzyiq göstərən yarımçıq qalmış bu, vahid rəqəm kimi nitqin 7.7 7.6 7.3 7.0 işlərə əlavə olaraq, yeni evlərin hər hissəsində qeyd edilən çoxunun tikintisi tamamlavə diqqəti ən çox cəlb edən nana kimi əmlakın tənəzzülü ÜDM üçün, əsas hədəfdir.

9.0 8.5 dərinləşəcək. Çinin dəhşətli Bu həmişə belə olmayıb.

8.0 8.0 8.0 kredit artımından qaynaqlanan İllik artım tempinə görə atışma 7.5 7.53.8 qanun layihələri də daha böyük ənənəsi 1980–ci illərə təsadüf 7.0 7.0 həcmdə çoxalacaq: Əmlak edir. Baxmayaraq ki, o dövrün Hökumətin hədəfi 6.0 şirkətlərinə verilən yüksək faböyük hissəsi üçün hədəf əlaqəsiz izli fond kreditlərinin 200 milolaraq iqtisadiyyatın real trayekto4.5 yard yuanı (33 milyard dollar) riyasını aşağı salmaq idi. Çinin iqtikeçəcəyi və bununla da 2014–cü sadiyyatı zəifləyən kimi tənqidçilər ilin ümumi həcmindən iki dəfə iddia edir ki, hədəf siyasi qərarlara çox olacağı gözlənilir. Çinin yerli rəhbərlik edən və onları təhrif edən hökümət borclarına daxil olan 3 sərt öhdəliyə çevrilmişdir (Diaqtrilyon dolların təxminən 40%-i rama bax). 2013 və 2014-cü illərdə, 1986 88 90 92 94 96 98 2000 02 04 06 08 10 12 14*15 indiyə kimi ödənilməsi nəzərdə 7.5%-lik hədəfdən yayınma riski Mənbə: Çin hökuməti, "Economist Intelligence Unit" *Faktiki artıma əsasən proqnoz Proqnoz tutulmuşdu, amma bir çoxu zamanı hökumət “mini” stimul yenidən uzadıldı ki, bu da kredit xərclərindən artımı geri qaytarmaq bazarlarına kölgə salacaq. 2014üçün istifadə etdi. cü ildə Çinin daxili bazarında ilk korporativ istiqraz defoltu qarışıqlığa səbəb oldu, lakin onun investorları nəhayət ki Yeddi, ciddiyyətlə xilas edildi. 2015-ci ildə defoltlar daha da məhşurlaşacaq və 2015-ci ildə hökumət özünə daha çox dinclik verəcək: Bu maliyyə yardımları daha az gözlənilən olacaq. il üçün artım hədəfini 7%-ə qədər azaldacaq. Məmurlar Bu problemlər son beş ildə Çinin iqtisadi təhrif olunması narahatdırlar ki, hətta cüzi azalma belə Çin şirkətləri və ilə əlaqədardır. ÜDM şəffaf olmayan maliyyə sistemindən buinvestorlarını qorxuya sala bilər. Ancaq bu Prezident Xi raxılan qeyri-sabit kreditləşmədən təsirlənir. Cəfəngiyyatın Jinpinq üçün islahatlara ciddi yanaşdığını göstərmək yayılmasının qarşısını almaq məqsədiylə sürətli islahatlar və adına ən doğru yol olacaqdır. Faiz dərəcələrini azaltmaq, daha yavaş artım üçün əsl vaxtdır. n dövlət inhisarlarının mövqelərini zəiflətmək, ölkələrarası pul axınına rahat nəzarət etmək kimi genişmiqyaslı Mümkündür ki... dəyişikliklər iqtisadiyyatın uzunmüddətli potensialını reallaşdırmaq üçün labüddür. Bunların qısa müddətdə Honq Konqda fövqəladə vəziyyət elan olunacaq və Çin həyata keçirilməsi Çini iqtisadi artıma səbəb olmuş ordusu küçələrdə yerləşdiriləcək. hökumət investisiyalarından kənarlaşdıraraq problemlərə Çin Xalq Respublikasının 1949-cu ildə əsası qoyulandan bəri səbəb olacaqdır. Aşağı faizli ÜDM hədəfi Cənab Xinin Saymon Rabinovitç: ilk dəfə olaraq, Çin və Tayvan prezidentləri görüşəcəklər. həmin dəyəri ödəməyə hazır olduğunu (və kifayət qədər Asiya iqtisadiyyatı üzrə redaktor, siyasi kapitala sahib olduğundan əmin olduğunu) ifadə “The Economist” Tibetin dinilideri Dalai Lama 1959-cu ildə Şanxi əyalətinə həcc ziyarətindən bəri Çinə ilk səfərini edəcək. edəcəkdir. jurnalı

2015 QISACA

Ç

†

†

88

DÜNYA 2015

Orta Şərq və Afrika Bu bölmədə həmçinin: Kürdsayağı hesablama 89 Qızğın zonalar 90 Afrikanın borc problemləri 91

Mümkündür ki... 91 Toni Elumelu: Afrikapitalizm 92

Cihad marşı Anton La Qardia

Qeyri-sabitlik yayıldıqca müdaxiləyə çağırışlar da artacaq.

dağıdılmış dövlətlərə doğru hərəkət edirlər.

2015-də Amerika və onun müttəfiqləri 2014-cü ildə Mesopotamiyada üzləşdikləri dilemma ilə üzləşəcək. Daxili konfliklərdən slam Dövləti (İD) cihadçıları öz fantauzaqlaşıb cihadçılara buralarda kök salmaq ziyalarında ya islamın əvvəlki şöhrətini imkanı verməli? Yoxsa müdaxilə etməli və yenidən qaytarırlar, ya da Qiyamət ya cihadçılara qarşı hədəflər qoyaraq xaGünündən öncəki son döyüşlərə qatılırlar, rici qüvvələrin siyasətlərinə az-az qarışa bunu heç özləri də dəqiq bilmirlər. Suriya və bildiyi müsəlman ölkələrinin nifrətini qaİraqda döyüşmək üçün evlərini tərk edənlər zanmaq riskinə getməli? Bunun səbəbi Mədinə şəhərini qurmaq üçün Məkkəyə yola müstəmləkəçilik sonrası ölkələrin az ömürdüşmüş Məhəmməd peyğəmbərin davamçılülüyünün bütün Ərəb dünyasına aydın olları kimi özlərini “mühacir” və ya “emiqrant” masıdır. Müsəlman ölkələrinin xaos hökm zənn edirlər. Onların bir çox uğursuzluqları sürən regionlarında cihadçılıq hər zaman bir Peyğəmbərin çəkdiyi məşəqqətlərə yaxındır. təhlükədir.

Lakin əsl davamçılar VII əsrdə yaşamış ulu baƏrəb dünyasında ciddi narazılıqlar artbalarının Ərəbistanda birdən ortaya çıxıb hər maqdadır. Livan Səudiyyə Ərəbistanı ilə yeri fəth etdikləri kimi qəfildən zühur ediblər. İran arasında gedən rəqabətin qızışdırdığı Əslində, İD “xilafət”inin lideri Əbu Bəhreynə doğru istiqamət alan sünni-şiə Bəkr əl-Bağdadi bu ləqəbi Məhəmmədin məzhəbinə bölünmənin ən qaynar sonluqilk xəlifəsi və “varis”i Əbu Bəkrdən ilhamlalarından birində dayanır. Digər bölünmə isə naraq götürüb. Bəs, Amerikanın İD-ə qarşı Müsəlman Qardaşlarının təmsil etdiyi siyasi havadan apardığı kampaniya nədir? Sevinin! islamizmin tərəfdaşları ilə düşmənləri arasınBu, hədislərdən birində yazılmış təxminə dadır: Türkiyə və Qətər başqalarının təhriki və ya Məhəmməd peyğəmbərin deyiminə ilə baş verən münaqişələrdə Misir, Səudiyyə əsasən Dabiq kəndində (Suriyada) baş Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə verəcək Qiyamət gününün böyük vuruşudur: Dinə inanmayanlara qarşı döyüşə qarşı-qarşıya gəlirlər. Tunisdən Misirədək Müsəlman döyüşçülərinin üçdə biri qaçacaq; liderləri devirən, lakin Suriyada dəhşətli vətəndaş müharibəsi üçdə biri öləcək və qalanı isə “Konstantinopol”u (yəni, Ameriilə bitən ardıcıl xalq qiyamları ilə idarə edənlər və idarə olunankanı) fəth edəcək. lar arasında ayrı bir körfəz açılır.

Bu, İD-nin məşhur onlayn jurnalı “Dabiq”də yazılan Liviya da İraq kimi Qərbin tiran rəhbəri devirməyə cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyil. Bir tərəfdən, cihadçılakömək etməsi səbəbindən stabil hökumət yarada bilmədi; rın fantaziyasında həqiqət var: müsəlmanlar yox olmuş Fars lakin bu, Qərb tərəfindən olmasa da qonşular tərəfindən xavə Bizans imperiyalarını məğlub edib. Şərqi Suriyada baza rici müdaxiləyə səbəb ola bilər. Misir və Müsəlman Qardaşları yaratmış və sonra 2014-cü ildə şimali və qərbi İraqın bir çox demokratiya istəyir, lakin bərpa edilmiş hərbi rejim Hüsni hissəsinin fəthi üçün sərhəd boyunca yayılmış İD-nin cəlbedici Mübarəkin rəhbərliyi altında müvəffəqiyyətinin çoxu İD döyüşçülərinin şücaətinə və olduğundan daha da qəddar Dəməşq və Bağdad hökmdarlarının qəddarlığına borcludur.

Təhlükə ondadır və boğucu hala gəlir. Bununla Hər 2 multi-etnik dövlət totalitar, qəddar və nəticədə belə, Sinay cihadçıların başqa ki, öz təkəbbürünü davamsız olan, həmçinin, ultra-millətçi Baas ideologiyasını bir sığınacağına çevrilib. müdafiə edən azlıqlar tərəfindən idarə olunub. İraqda Səddam itirmiş Qərb hədsiz Yəmən uzun sürən çaxnaşma Hüseyn Amerika tərəfindən devrildi və bununla da, ölkə bir ehtiyatlılığının içindədir. də heç vaxt əvvəlki vəziyyətinə qayıda bilmədi. Suriyada Bəşər Bir-birilə əlaqəli başqa bir Əsəd ölkənin onun əlində qalan hissəsində hakimiyyəti əldən qurbanı olacaq münaqişələr zənciri Saharavermək istəmir. Bunun qismən səbəbi Bəşər Əsədin kimyəvi sinın cənubu boyunca davam lahlardan istifadə etməsinə baxmayaraq, Amerikanın ona qarşı Anton La Qardia: edir. Bir tərəfdən, Fransanın 2013-cü ildə Maliyyə müdaxiləsi yönələn hərbi əməliyyatlardan imtina etməsi, qismən də onun Orta Şərq və paytaxt Bamakonun cihadçıların əlinə keçməsinin qarşısını alRusiya və İran tərəfindən dəstəklənməsidir. Çoxsaylı vəhşiliklər Afrika regionları redaktor, mışdı. Digər tərəfdən, Afrika orduları və BMT Qərbin dəstəyi törədib məzhəbçilərin nifrətini alovlandırmaq məqsədilə ci- üzrə “The Economist” ilə Somaliyə başqa bir radikal xalq qoşunu Şababın əlindən hadçılar özlərini Sünni müdafiəçiləri kimi qələmə verib bu jurnalı

İ

s

Orta Şərq və Afrika

DÜNYA 2015

Kürdsayağı hesablama Amberin Zaman İSTANBUL

Çoxtərəfli tənlik

U

zun müddət əziyyətə düçar olmuş çoxsaylı sünni müsəlmanlar İraq, İran, Suriya və Türkiyədə özünüidarə əldə etmək arzularının arxasınca getdikləri üçün bir çoxları 2014-cü ili “Kürd ili” elan edib. İraqda tayfa törəməsinin başçısı Məsud Bərzani tərəfindən idarə olunan 5 milyona yaxın kürd bu məqsədə çatmağa öz tərəfdaşlarından daha yaxın görünürdü. Regionun geniş neft ehtiyatlarını inkişaf etdirən iri neft şirkətləri ilə birgə muxtar Kürdüstan Regional Hökuməti müstəqilliyə hazır görünürdü. Kürdlər Suriyanın “qapı qonşusu” Türkiyə sərhədi boyunca 3 anklavda ayrı-ayrı hökumətlər yaratdılar.

Türkiyə kürdləri daha böyük siyasi və mədəni hüquqlar qazanmağa davam etdilər.

Lakin özlərini İslam Dövləti (İD) adlandıran cihadçılar qəfildən meydana çıxanda

kürdlərin taleyi pisə doğru dəyişdi. Onlar İraqın Mosul şəhərini dağıtdılar və yaxınlıqdakı Sincar şəhərində İraq kürdlərinə təhqiredici məğlubiyyət yaşatdılar. Suriyada cihadçılar Amerikanın hava hücumlarına baxmayaraq, ən güclü və təlimli Kürd ordusu Xalq Müdafiəsi Birliklərinə (XMB) hücumlar etməkdə davam etdilər. İran kürdləri isə molla rejiminin boyunduruğu altında möhkəmlənib qaldılar.

Separatizmlə mühakimə olunan onlarla şəxs həbs edildi, baxmayaraq ki onlar cihadçıların vəhşiliklərinə qarşı baş qaldırmışdılar.

2015-də İD tərəfindən yaradılan təhlükə İraq kürdlərinin təhlükəsizlik məsələsində Amerikadan olan asılılığını artıracaq. Amerikalılar da öz növbəsində onlara şiə yönümlü hökumətlə apardıqları çəkişmələrə son qoymağı və neft gəlirlərini bölüşdürmək barədə razılığa gəlməyi təklif edəcək. İraq kürdləri, həmçinin, ən böyük ticarət partnyorları və müttəfiqləri olan Türkiyə ilə əlaqələri təkrar gözdən keçirəcəklər. İD Sincara zərbələr endirəndə Türkiyənin yardım edə bilməməsi cənab Bərzaniyə şok effekti bağışlamışdı. Bununla belə, onun qardaşı oğlu və gələcək varisi, həmçinin, anklavın

Bir millət, çox dövlətlər 14,7

T

Ü

R

Kürd yaşayış məntəqələri

K

İ

Adana

Y

Ə

Əhali, m

Urmiya

Diyarbakır Kobane

66,9

Qamişlo

19,9

8,1

ə

Beyrut

İ R A N

Dəcl

LİVAN

Ərbil

İ R A Q

at

Aralıq Dənizi

Fər

2,0

Mənbə: MKA; müəllifin təxminləri

Mosul

Sincar

S U R İ Y A

Digər 0,0 0,0 Kürd

Dəməşq

72,8 5,7

İSRAİL

Bağdad

26,9

İ O R D A N İ Y A

s

çıxmağa kömək etməkdədirlər. Lakin, əldə olunan nailiyyətlər davamsızdır və hər şey yenidən əvvəlki halına qayıda bilər. Əldə olunan davamsız nailiyyətlərdən biri də Nigeriyada Boko Haramın Borno ştatında öz xilafətini yaratmasıdır. 60-cı illərdə Biafran müharibəsindən sonra Qərb rəsmiləri ilk dəfə Afrikanın ən çox əhalisi olan ölkəsi Nigeriyanın bölünə bilməsindən narahatdırlar.

Bu səbəbdən dolayı, Amerika və Avropaya hərbi yardım almaq məqsədilə çoxsaylı müraciətlər ediləcək. Qərb qüvvələri Əfqanıstan və İraqda seçilmiş hədəfləri məhv etməkdə çox yaxşı, dövlət qurmağa gəldikdə isə gücsüz olduqlarını göstəriblər. Yerli müttəfiqlərin əli ilə dolayı kömək çox zaman birbaşa müdaxilədən daha yaxşı olur. Lakin, təhlükə ondadır ki, öz təkəbbürünü itirmiş Qərb hədsiz ehtiyatlılığının qurbanı olacaq. Əsas üsyançıları dəstəkləmək məqsədilə Suriyaya edilən ilkin müdaxilə İD-nin mənfur cihadçılıq məfkurəsinin inkişafını dayandıra bilər.

Amerikanın “İD-ni zəiflətmək və son nəticədə məhv etmək” yolunda apardığı müharibə yaxşı başlamadı. Ha-

200 km

89

baş naziri olan Nərçivan Bərzani Türkiyənin islam tərəfdarı olan prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanla yaxın əlaqələr qurmağa çalışacaq.

Bu, Bərzanilər arasında təzyiqləri hərtərəfli artıracaq. Bundan da öz müdaxiləsi ilə cihadçı axınının qarşısını kəsməyə kömək etmiş İran istifadə edəcək.

Türkiyə İraq-Kürd münasibətlərinə, xüsusilə də amerikalılar tərəfindən aşağılanmaqdan qaçmaq məqsədilə daha çox cəlb ediləcək. Bu isə nefti Kürd bölgəsindən birbaşa Türkiyəyə daşımaq üçün İraq ərazisindən keçən yeni boru kəmərinin təhlükəsizliyi də daxil olmaqla hərbi əməkdaşlığı labüd edəcək.

Suriyada Kürdlərin İD döyüşçülərinə qarşı dözümlülüyü XMB və Amerika arasında olan əlaqələrin (nəzərdə tutulubsa) yaxınlaşmasına gətirib çıxaracaq. Bu da Türkiyənin etirazlarının qulaq ardına vurulması deməkdir. Türkiyə yeni yaranmış Suriya Kürd muxtariyyəti tərəfindən təhdid edilmə qorxusu hiss edir və bunu aradan qaldırmaq üçün yollar axtarır. Bunun səbəbi XMB və onun siyasi qolu olan Demokratik Birlik Partiyasının Türkiyə daxilində özünüidarə hüququ almaq üçün 30 ildir silahlı kampaniya aparan başqa bir kürd qrupu - Kürdüstan Fəhlə Partiyası (PKK) ilə əlaqəsinin olmasıdır.

PKK Türkiyəni onların Suriyadakı qardaşlarına qarşı aydın düşmənçilik etməsi səbəbindən həbsdə olan lideri Abdullah Öcalan ilə Ankara hökuməti arasında gedən sülh danışıqlarını dəstəkləyən atəşkəsi sonlandırmaqla hədələyir. Kürdlərlə sülh bağlamaq Ərdoğanın prezidentlik səlahiyyətlərini artıracaq konstitusional dəyişikliklər üçün onların dəstəyini alması barədə planlarının gerçəkləşməsi yolunda zəruri amildir. 2015-də Kürdlər İD-ə qarşı birləşəcəklər, lakin qətiyyətlə kök salmış qəbiləçilik ənənəsi regional qüvvələr tərəfindən istismar edilməyə davam edəcək. n Amberin Zaman: Türkiyə üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

vadan atəş hücumlarına baxmayaraq cihadçılar qabağa getməyə davam etdilər. Zaman keçdikcə Amerikanın hərbi fəaliyyəti çox güman ki, İD-nin irəliləməsinin qarşısını alacaq. Lakin, bunu etmək üçün Amerika İraq döyüş qüvvələrini möhkəmləndirmək və daha dəqiq hava hücumları həyata keçirmək məqsədilə (xüsusilə də yaxın şəhər döyüşlərində) özünün “quruda aparılmayan əməliyyatlar” siyasətindən imtina etməli olacaq. Məsələnin həll yolu cihadçılara bir çox döyüşlərdə qalib gəlmək imkanı verməkdir ki, bu da onların məğlubedilməz, Allaha yönəlmiş döyüşçülər kimi cəlbediciliyini artıracaq. Əgər İD-ni zəiflətmək mümkün olarsa, bu, Amerikanın düşmənlərinin öhdəsindən gələ bilməsi yolunda region siyasətinin və səbrli amerikan liderliyinin dəyişdirilməsini tələb edəcək qədər çətin olacaq. İranla gedən nüvə danışıqları gərginliyi azalda bilər. Lakin, əgər Amerika şiələrin müttəfiqi kimi görünərsə, bu, İD nüfuzunu artıran sünnilərə qarşı olan qərəzi azaltmaq yolunda az iş görəcək. Suriya prezidenti Bəşər Əsəd barədə nə etməli? Bu, 2015-in əsas sualı olacaq. n

2015 QISACA Səudiyyə Ərəbistanı qadınlarına yerli seçkilərə qatılmağa və səs verməyə imkan veriləcək.

90

2015 QISACA Afrikada sinfinin ilki olan 350 kilometrlik (220 mil) TangierKasablanka yüksək sürətli dəmiryol xəttinin tikintisi başa çatacaq.

Maks Rodenbek: Orta Şərq üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

Orta Şərq və Afrika

Heç də pis deyil…

Maks Rodenbek, QAHİRƏ

Orta Şərqin bəzi hissələrində faktiki olaraq hər şey qaydasındadır.

O

rta Şərq 2014-də çətin günlər yaşadı. O günlər təkcə Liviyada başlanan Qəzzaya, Yəmənə, İraqa, Suriyaya qədər yayılan və s. zorakılıqlarla bitmir. Daha amansız qəddarlıqlar etməklə öyünmək bəla gətirdi. Bu, regionun gələcəyi üçün fəlakətlərə bais olan barbarlıq istiqamətinə meyl idi. Lakin Orta Şərqdə heç də hər yerdə vəziyyət bu qədər pis deyil. Regionların çoxunda vəziyyət çox yaxşıdır və yaxşı olmağa da davam edir. Əslində, kiminsə bədbəxtliyi başqasının xoşbəxtliyi ola bilər. Bu vəziyyəti xüsusilə Dubaya şamil etmək olar. Körfəz əmirliyi hakimlərinin dövlət-şəhəri yaşamaq və işləmək üçün daha yaxşı yerə çevirmək məqsədilə uzun müddət və gərgin işləməsinə baxmayaraq, digər regional hökumətlərin uğursuzluğu da Dubayın fenomenal uğuruna səbəb oldu.

Səudiyyə Ərəbistanı və ya İranın çox sayda dissidentləri həbs etdiyi, Hindistan və ya Pakistanın biznes üzərinə həddən artıq vergi qoyduğu, yaxın ərazilərdə müharibələr və inqilabların tüğyan etdiyi bir zamanda sahibkarlıq imkanları və kapital Dubaya axın edir.

Təəccüblü deyil ki, əmirlik sürətlə inkişaf edir. Qlobal maliyyə böhranı ərzində Dubayın hərtərəfli müflisləşdiyi bir zamanda evlərin qiyməti 2011-ci ilin ortalarından bəri 2 dəfə artıb. Lüks metro və nəhəng yeni hava limanı kimi ultra-bahalı infrastruktur layihələri hazırda özünütəsdiqdən daha çox ağıllı investisiyalara bənzəyir. 2014-cü ildə sayı 2.2 milyon olan Dubayın yerli əhalisinin (şəhərətrafı sakinlər, turistlər və digər müvəqqəti ziyarətçilərin təşkil etdiyi 1 milyondan əlavə) 2020ci ilədək 50%-dək artacağı gözlənilir.

BVF-ə görə, əmirliyin ÜDM-i həmin dövrdə orta hesabla 5.5% artacaq. Bu, normal göstəricidir. Dubaya korporativ baza və xidmət mərkəzi kimi arxalanan çoxsaylı regional bizneslərlə dönüşü olmayan nöqtəyə çatmaq olar. Belə ki, gələcək artım xarici təkanla deyil, daxili enerji ilə əldə olunacaq. Bununla belə, 2015 bu təkanların başqa bir dalğasını gətirə bilər. Dubay sanksiyalar içində boğulan İrana uzun müddət “hipermarketin arxa ofisi” kimi xidmət edib. Çoxdan arzu edilən nüvə razılaşması İrana özünün çox böyük potensialının bir hissəsini belə reallaşdırmağa imkan verərsə, bu, külli miqdarda gəlir deməkdir. İsrail səddi İsrail regional tendensiyaya uymayan başqa bir yerdir. Lakin Dubayın regionun bütün pul və imkanlarını özünə cəlb etdiyi zaman İsrail ətrafına sədd çəkməklə müvəffəqiyyətə nail olur.

Keçən onillik ərzində iyrənc və amansız, lakin tipik olaraq qısa sürən müharibələr (Livan 2006, Qəzza 2009 və 2014) bir yana, yəhudi dövləti öz ətrafını da əhəmiyyətli dərəcədə rədd edir: Yəhudi qəzetlərində olan hava xəritələri Qahirə və ya Bağdadı deyil, London, Mayami, Moskva və Nyu-Yorku göstərir.

2010-cu ildə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (İƏİT) qoşulduqdan bəri İsrail bir çox göstəricilərə görə ön sıralardadır. Adambaşına düşən ÜDM 2013-cü ildə İtaliyada adambaşına düşən ÜDM-ə bərabər idi. Bir neçə il xarici yardımdan asılı qaldıqdan sonra hazırda İsrailin sağlam ticarət balansı, həmçinin, xaricə yönəldilmiş investisiyalarda 80 milyard dollarlıq səhmi var. Enerji asılılığı da artıq tarixə qovuşur:

DÜNYA 2015

İsrail əksər elektrik hasilatını yanacaqla təmin edən bol ofşor qaz ehtiyatlarından sürətlə istifadə etdi. Yeri gəlmişkən, yüksək səviyyəli universitetlər, güclü hökumət dəstəyi və dinamik sahibkarların cəlb olunduğu uğur dalğası “İntel”in artıq mövcud olan istehsalat imkanlarını əlavə 6 milyard dollarlıq mikroçip istehsalı ilə genişləndirmək barədə verdiyi qərarla 2014-cü ildə təsdiq edilmiş yüksək texnologiyalar sektorunda davamlı innovasiya və uğur yaradır.

Burada həm də daha az dramatik uğur nümunələri var.

Keçən onilliyin davamlı yüksək neft qiymətləri Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və Əlcəzair kimi ölkələrdə infrastruktur layihələri üçün uzunmüddətli gözlənilməz uğur gətirdi. Xaosdan uzaq olan Mərakeş davamlı artım məsələsi ilə bərk məşğuldur. Hətta, son iğtişaşların investisiyaları pis hala qoyduğu Misirin belə sabitlik geri qayıtdıqca anidən yüksəlmək ehtimalı var: onun səhm bazarı 15 aylıq davamlı yüksəlişdən

sonra 2014-cü ilin sentyabrında rekord yüksəlişə çatdığı zaman qarşıda onu nələrin gözlədiyinə işarə verdi.

Lakin, hazırki Orta Şərqdə etirazlar yenə də davam edir.

Neftdən asılı iqtisadiyyatlar bu yaxında daha çətin vəziyyətlə üzləşə bilər; əgər neftin bir barelinin qiyməti 84 dollardan aşağı olarsa, onda belə ölkələrin ən böyüyü olan Səudiyyə Ərəbistanı öz büdcəsini kəskin surətdə azaltmalı ola bilər.

Tamahkarlığın daha yaxşı fikirləri kölgədə qoyduğu və hökumətin sərt və zorakı ədliyyə sistemi kimi problemlər barədə düşünmədiyi təqdirdə Dubayın hazırki hava şarı bir dəfə partladığı kimi bir də partlaya bilər. Və İsrail öz mənəmmənəmliyindən ehtiyat etməlidir. Ətrafdakı qarışıqlıq bir neçə ildir ki heç kəsin haqqında danışmaq istəmədiyi aşkar həqiqət haqqında düşünməyi unutdurub: İsrailin 6 milyon xoşbəxt yəhudisi qeyri-müəyyən bir şəkildə həmin sayda olan (indi bəlkə daha çox olan) bədbəxt fələstinlini idarə edə bilmir. n

Orta Şərq və Afrika

DÜNYA 2015

Qarşıdan gələn Afrika borc böhranı Riçard Ualker

Borcalmanın aramsız olaraq artması

A

frika planetin ən sürətlə inkişaf edən iqtisadiyyatına malik qitəsidir. Eyni zamanda, burada ən sürətlə inkişaf edən şey borcdur - şəxsi, korporativ və hökumət borcları.

2015-ci ildə Afrika və onun dəstəkçiləri borcların sürətlə artmasının getdikcə nəzarətdən çıxması barədə narahat olmağa başlayacaqlar.

Dünyanın bir neçə ən yaxşı “sərhədyanı” iqtisadiyyatları tərəfindən emissiya edilmiş və çox zaman yerli valyutalarda qiymətləndirilən müstəqil istiqrazları Omahadan Sürixə qədər “ac” investorlar havadaca qapıblar. 2014-cü ildə Seneqal, Kotd’İvuar (hökumət borclarının ödənilməməsindən sonrakı beş ildən az olmaqla ) və Zambiya kimi ölkələr həddən çox yazılmış emissiyalarla 1 milyard dollar dəyərində istiqrazlar yerləşdirib. Keniyanın borcda olan 2 milyard dollarlıq rekord satışı artıq dörd dəfə qalxıb.

Hökumətin bu borcalmaları mahiyyət etibarilə külli miqdarda pul qoyuluşudur ki, bununla Afrikanın artım hekayəsi davam edəcək. Böhran bitməzdən əvvəl daha çox pul qoyuluşu olacaq. Hətta, artıq borc içində batıb qalan və qitənin ən zəif Hazırda işləyən valyutasının olduğu QanaAfrika əksər nın belə 2014-cü ilin sonunda avro borcları özəl ilə qiymətləndirilmiş borca digər milyard dollar yatırmaqla bağlı mənbələrdən 1çətinliyi olmayıb. Afrikanın 2007-ci alır ildə başlamış və investorların böhran sonrası iqtisadiyyatdan gəlir əldə etmək həvəsindən stimul alan borcalma meyli dünyanın geri qalan hissəsində faiz dərəcələri və investisiya gəlirləri normaya düşməyə başlayanadək davam edəcək.

Bu baş verdiyi təqdirdə Afrika borcverənləri xüsusilə də dövri resurslardan asılı iqtisadiyyatların olduğu yerlərdə tarixin özünü necə təkrarlaması üzərində dərindən düşünməli olacaqlar. Qitə əvvəllər borc içində olub və indi də təkrar borca girmə təhlükəsi içindədir. BVF-ə görə, 2009-cu ildə Saxaranın cənubunda yerləşən bütün Afrika ölkələri həm özəl, həm də müstəqil istiqrazlar da daxil olmaqla istiqraz emissiyaları vasitəsilə 5 milyard dollar borclanıblar. 2013-cü ilə qədər bu məbləğ 14 milyard dollara qədər çatıb və 2014-cü ildə ümumi məbləğ 20 milyard dollar civarında olacaq. Afrikanın 2008-ci ilədək 30%-dən aşağı düşmüş ümumi borc-ÜDM nisbəti (borcların silinməsi və xammal qiymətlərinin artması sayəsində) ÜDM-in sürətlə inkişaf etməsi səbəbindən aşağı olaraq qalır. Lakin, bəzi ölkələrdə borc hazırda ÜDM-in 70%nə qədər (və daha yuxarı) yüksəlir Bu dəfə fərqlidir və daha pis ola bilər Afrika adətən borcu rəsmi borcverənlərdən alırdı: hökumətlər, Dünya Bankı, Afrika İnkişaf Bankı və BVF. Hazırda Afrika əksər borcları özəl mənbələrdən alır (qrafikə bax). Hökumət kreditləri və “yardım”ı artıq öz dövrünü başa vurub. Bunun əvəzində isə hökumət borclarını alaraq gələcəkdə istiqraz fondları, özəl investisiya və individual investorlarla birgə (Afrikanınkılar da daxil olmaqla) Afrikanın ödəmək qabiliyyətinə pul qoyan özəl investorlar var. Daha böyük Afrika şirkətləri tərəfindən yara-

dılmış şəxsi borclar daha da artır: burada Efiopiya, Mozambik, Nigeriya, həmçinin, ənənəvi emitent olan CAR tərəfindən buraxılmış iri korporativ istiqraz emissiyaları var.

Korporativ borc Mozambik və Qana kimi müxtəlif hökumətlər də daxil olmaqla bu yaxınlarda yerli valyutalar əvəzinə dollarla denominasiya edilmiş istiqrazlar emissiya etməli olan müxtəlif hökumətlər vasitəsilə valyuta dəyişkliklərinə qarşı girov qoyularaq adətən dollarla denominasiya edilir.

Lakin Afrika üçün ən böyük narahatlıq özəl borcvermənin xüsusiyyətidir. Əgər hökumətlər çətinliklərlə üzləşsələr az ödədikləri halda belə öz borc ödəmələrini gecikdirməli və ya rəsmi borcverənlərin təzyiqi ilə daha çox borc almalı olacaqlar. Özəl borcverənlər isə borcları bağışlamırlar. İnkişaf etmiş ölkələrdə faiz dərəcələri və uzunmüddətli istiqraz gəlirləri qalxanda (bəzi yerlərdə 2015-ci ildən başlayaraq şübhəsiz ki, artacaq) özəl borcverənlər Afrikaya daha az mərhəmətlə yanaşacaqlar. Onlar özəl istiqrazların hamısını almağı rədd etmədiyi təqdirdə yeni Afrika hökumətinin və özəl istiqrazların hazırda ödəməkdə olduğu gəlirlərdən daha çox gəlirlər tələb edəcəklər.

91

2015 QISACA 2010-cu il seçkilərindən bəri ölkənin xaosa doğru irəlilədiyini izləyən Kot-d’İvuar ilk prezident seçkisinə hazırlaşacaq.

Məşəqqətli

Orta və Qərbi Afrikanın orta və uzunmüddətli borcu, mlrd $ 200

Rəsmi kreditorlara olan borc

150

100

50

Şəxsi kreditorlara olan borc

0 2000

01

02

03

04

05

06

07

08

09 10 11 12 13 14* 15* *Proqnoz Mənbə: Economist Intelligence Unit

Afrika hökumətinin maliyyə mənbələrinin nə dərəcədə sağlam görünməsindən çox şey asılı olacaq. Əlamətlər ürəkaçan deyil: Saxaranın cənubunda yerləşən bütün Afrika ölkələri keçən onillik ərzində faktiki olaraq regional büdcə izafiliyi ediblər ki, əmtəə qiymətlərinin və vergi gəlirlərinin düşməsi səbəbindən hökumətlər əmək haqlarına, subsidiyalara və hətta infrastruktura güclə pul xərclədiyi üçün bu, hazırda regional defisitə çevrilib. Qana və Tanzaniya kimi bəzi ölkələr hazırda ÜDM-in 10%-dən çoxu üzrə defisit edirlər.

Nə qədər ki, dünyanın başqa yerlərində investisiya imkanları heç bir məbləğ ödəmir, dünyanın borc investorları da bu göstəricilərə qarşı dözümlü olmağa hazırdır. Çox güman ki, bu 2015-ci ildə dəyişməyəcək. Həmçinin, Afrika hökumətlərinin xərclərinin qəfildən azalma ehtimalı da var. Həmçinin, Afrikanın asılı olduğu əmtəə qiymətləri bu yaxınlarda yenidən partlayış edə bilər. Lakin bunların heç birinə güvənməyin. n

Mümkündür ki…

Könüllü podratçılar tapıldığı halda, Suriyada kimyəvi silah hazırlayan obyektlər bağlansın.

Cənubi Afrikanın bəzi ticarət ittifaqları Afrika Milli Konqresi ilə uzun müddətdir davam edən müttəfiqliyi kəsib rəqib “fəhlə partiyası” yaratsın.

Konqoda dünyanın ən iri hidroelektrik layihəsi olan “Böyük İnqa Anbarı ” ilə bağlı işlər başlasın.

Riçard Ualker: sərbəst müxbir

92

Orta Şərq və Afrika

DÜNYA 2015

Afrikapitalizmin yüksəlişi

2

015-ci ildə afrikalı sahibkarlar artıq qlobal səhnədə görünəcəklər. Yeni nəsil sahibkarlar əslində çoxdandır hamıya məlum olan bir həqiqəti dünyaya yayacaqlar: “Bizim qitəmiz ən həyəcanverici və ən innovativ sahibkarların vətənidir. ” Yüksək inkişaf etmiş mobil ödəmə sistemlərindən tutmuş yeni kənd təsərrüfatı sığortası modellərinə qədər biz sahibkarlığın Afrikanı kökündən necə dəyişdirdiyini görürük. Lakin Afrikada biznesin təkbaşına artımı hələ hekayənin hamısı deyil. Bəlkə heç ən mühüm hissəsi də deyil.

Sahibkarlıq, xüsusilə, cəmiyyəti dəyişmək potensialı olduqda mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əsrlər boyunca müstəmləkəçilər xam materiallar çıxartmaqla qitəni var-yoxdan çıxarıblar.

Afrika öz sərvətini yarada və ya öz sərvətinə sahib çıxa bilməyib və o, Afrika xammalı ilə hazırlanmış məmulatları yüksək qiymətlərlə almağa məcbur edilib. Həmçinin, malları ixrac etmək üçün tikilmiş yollardan və limanlardan başqa ən sadə infrastrukturu belə olmayıb. Afrikanın tarixinin bu səhifəsi üstündən keçməsi və öz iqtisadi potensialını dərk etməsi üçün, onun, ilk növbədə müstəqil olması vacib şərtlərdən biridir və özəl sektor bu proses üçün zəruri amildir.

Bu qitənin sərvətini xaricə satmaq əvəzinə, məmulatların qiymətini yüksək saxlayaraq xam nefti yanacağa, kakao qınlarını şokolada və pambıq liflərini parçaya çevirə bilən bizneslərlə dolu olduğunu təsəvvür edin. “Afrikapitalizm” termini özəl investisiyanı sosial sərvətə çevirmə prosesini təsvir edir. Yerli biznesləryerli ətraf mühiti dərindən bilərək mal və xidmətlər yaratmaqla öz sosial və iqtisadi tələblərini ödədikləri üçün onlar özəl kapitalı yol nəqliyyatı və elektrik enerjisi istehsalı kimi mühüm infrastruktura yatıra bilərlər. Həmçinin, onlar afrikalılar üçün iş yerləri də yarada bilərlər ki, bu da öz növbəsində Afrikada orta təbəqə yaradacaq . Bu isə Afrika istehlakçılarının yeni nəsli deməkdir.

Həmçinin, sahibkarlığa olan həvəs və maraq da sosial problemlərlə yeni üsullarla məşğul olmaq imkanına malikdir. Belə yeni metodların genişmiqyaslı təsirlərə malik olmasını nəzərə alaraq biz bu yaxınlarda başladılacaq “Toni Elumelu” Sahibkarlıq Proqramı vasitəsilə bütün Afrika boyunca 10,000 sahibkarı 100 milyon dollarla təmin edəcəyik. Bu proqramın əsas məqsədi Afrika gənclərinin istedadlarından yararlanmağı ön plana çəkib potensial imkanlara girişi demokratikləşdirməklə “uğur təsis etməyə” çalışmaqdır ki, bu da hər bir sahibkarın uğurunun əsas faktorudur.

Gənc sahibkarlar və onlardan ruhlananlar Afrikanın yüksəlişinin əsas aparıcı qüvvəsidir. Əslən nigeriyalı sahibkar Simdul Şaqaya ilk biznesinin

əsasını Laqosda ödənişli yollarda reklam yerləri yaratmaqla qoyub. Daha sonra isə bu şirkəti Nigeriyanın aparıcı onlayn pərakəndə şirkəti olan Konqanı yaratmaq məqsədilə satdı. Cənab Şaqaya Nigeriyanın onlayn ödənişlər və “qapıdan-qapıya” məktub çatdırma xidməti üzrə ölkənin məhdud imkanlarını unutduran innovasiyalar təqdim etdi.

Texnologiya sahibkarı Keniyalı Mayk Maçariya şərqdə, qərbi və cənubi Afrikada apardığı əməliyyatlarla pan-afrikan şirkəti - “Seven Seas Technology”-ni yaratdı. O, ənənəvi qlobal İT bazarları üzərində rəqabət üstünlüyünü saxlayır və keçən il Portuqaliyanın proqram təminatına və xidmətlərinə giriş imkanı əldə etmək məqsədilə portuqal texnologiya şirkəti alıb.

Bundan başqa, Funke Okpeke adlı bir sahibkar da vardır ki, o, Portuqaliyadan qərbi Afrika sahillərinə qədər öz şirkəti olan “MainOne” vasitəsilə 7000 km (4350 mil) uzunluğunda fiber-optik dənizaltı kabellərin çəkilməsinə yardım etmək məqsədilə Nyu-Yorkda telekommunikasiya sahəsindəki gəlirli karyerasına son qoymuşdur. Rəqəmsal texnologiya sahəsində müşahidə olunan bu artımın isə bütün region boyunca ikiqat iqtisadi təsiri vardır Biznes hüdudlarından uzaqda Sahibkarların bu nailiyyətlərə oxşar nailiyyətlərlə bağlı verdikləri vəd biznes arenasından daha genişdir. Onların evdən rəhbərlik etmək imkanları var. Onlar artıq biznes “start-up”larını daha da sürətləndirməyə imkan verən prosesləri sadələşdirməyi təklif edən siyasi məsələlər barədə Afrika siyasi liderləri ilə müzakirələrə başlayıblar.

Afrika sahibkarlarının nailiyyətləri Afrika hüdudlarını da aşa bilər. Avqustda Vaşinqtonda keçirilmiş ABŞ-Afrika sammitində Zimbabvedən olan 21 yaşlı texnologiya sahibkarı Takunda Çinqonzo Amerikanın zimbabveli sahibkarlar üzərinə qoyduğu sanksiyaların mənfi təsiri barədə prezident Barak Obamanı xəbərdar edərək ona bu məsələyə yenidən baxması barədə verdiyi vədi xatırlatdı.

Cənab Çinqonzo afrikalı gənc sahibkar olaraq köklü dəyişikliklər edəcək qədər güclü potensiala sahib olduğunu həmin gün sübut etdi.

Afrikalı sahibkarlar şəxsi sərvətlə ictimai ehtiyacı bir araya gətirməkdə əsas rol oynayacaqlar.

Onlar həm də afrikapitalizmin başlıca prinsipi olan “həm cəmiyyət, həm sahibkar üçün eyni anda inkişaf etmək mümkün olduğu qədər də zəruridir” fikrini sübuta yetirəcəklər. Sosial baxımdan şüurlu sahibkarlar təbəqəsi tərəfindən gücləndirilən iqtisadi artımın transformativ təsiri Afrikanın inkişafına bir zamanların yardım yönümlü yanaşması ilə əldə edilən nəticələrini kölgədə qoyacaq. n

“Heirs Holdings”in sədri və “Toni Elumelu” fondunun rəhbəri Toni Elumelunun fikrincə, sahibkarlar Afrikada köklü dəyişikliklər edəcək.

Gənc sahibkarlar və onlardan ruhlananlar Afrikanın yüksəlişinin əsas aparıcı qüvvəsidir.

93

DÜNYA 2015

Beynəlxalq Bu bölmədə həmçinin: 2014 nəticələrimiz 94 Yeni inkişaf hədəfləri 95 Hillari Rodham Klinton: Gender

bərabərsizliyini aradan qaldırırıq 96 Yoqanın inkişafı 97 Dünya Kubokları üçlüyü 97 Milliyətçilik geri qayıdır 98

Bill Qeyts: Həyatların xilası üçün sadə həll yolları 99 Dəyişikliklər ilini xəritələşdiririk 100 Əhali piramidası yeni quruluşda 104

İqlim haqqında rəylər Con Parker

Ölkələr iqlim müqaviləsini 2015-ci ildə təsdiqləyəcəklər.

2

2015 QISACA Dünya Dinləri Parlamentinin ən böyük dinlərarası görüşü Solt Leyk Sitidə baş tutacaq.

s

009-cu ilin sonlarında Kopenhagendə iqlim müqaviləsinin şərtlərinin müzakirəsi üçün göstərilən səylər nəticə göstərməmişdir. O dövrdə xeyriyyə təşkilatlarından birinin rəhbəri şəhəri “hava limanına axışan günahkar kişi və qadınlarla” birgə “iqlim cinayətinin törədildiyi səhnə” kimi təsvir etmişdir.

Altı il sonra dövlətlər iqlim müqaviləsinin şərtlərinin müzakirəsinin növbəti mərhələsi kimi Parisə toplandıqda cinayət nümunəsinə yenidən obrazlı da olsa qayıtmış olacaqlar.

Bu dəfə onlar razılığa gedən yolu dərindən götür-qoy edəcəklər.

Bunun karbon tullantılarının artmasının qarşısının alınması və ya Kopenhagendə doğmuş və elə oradaca məhv olmuş ümidlərin doğruldulması üçün işə yarayacağı şübhə altındadır.

2009-cu ildən bəri çox şey dəyişilib. Bunların bir çoxu razılığa gəlmə ehtimalını artırır. Artıq yeni nəsil liderlər hakimiyyətdədir. Əslində, yalnız ABŞ dövlət başçısı Barak Obama və Almaniyanın kansleri Angela Merkel ətraf mühiti ən çox korlayan dövlət başçıları olaraq qalmaqdadırlar.

Yeni nəsil 2009-cu ildən bu yana istixana qaz tullantılarının amansızca artdığı dünyanı idarə edir. 2015-ci ildə atmosferdə karbon dioksidin illik orta konsentrasiyası milyon ildən çox bir müddətdə ilk dəfə olaraq 400-dən çox artacaqdır.

Və 10 il ərzində qlobal səthi temperatur çox artmasa da bir çox iqlimşünasların fikrinə görə, çoxalan istixana qaz tullantıları-

nın şiddətli və bərpa olunmaz zərər riski artmaqdadır. Bir çox ölkələrdə (Amerika xaric) iqlim dəyişikliyi mühim bir təhlükə kimi qarşılanmaqdadır.

Atmosferin çirklənməsi yer üzündə müşahidə olunan erkən ölümün ən geniş yayılan mənbəyinə çevrilmişdir.

Siyasətçilər də həmçinin biznes, maliyyə və bazar tərəfindən artan təzyiqə məruz qalmaqdadırlar. 2014-cü ildə nəşr olunan iki böyük hesabatda (eks-prezidentlər, beynəlxalq maliyyə institutlarının başçıları və iqtisadiyyatçıların beynəlxalq qruplaşması tərəfindən; və Amerika baş icraçıları və sabiq xəzinə katibləri tərəfindən) iqlim dəyişikliyi məsələsinin həll olunması haqqında qərarda da icraçı tərəflər arasında davamlı fikir dəyişikliyi nümayiş olunmuşdur.

Yeni iqlim Bəzi bazarlar bu məmüqaviləsi ölkələrə sələni götür-qoy edirlər.

Məsələn, ekoloji cəhətdən öz məqsədlərini sərmayələr qoymüəyyənləşdirməyə səmərəli maq məqsədi ilə kapital başərait yaradacaq zarlarından şirkətlər üçün pul toplayan korporativ “yaşıl” istiqrazlar bazarı 2015-ci ildə 100 milyard dollara çatmağı hədəfə almışdır; 2009-cu ildə bu göstərici çətinliklə əldə olunmuşdu. Nəticədə, iqlim müqaviləsinin siyasi görüşü də dəyişmişdir. 2009-cu ildə ABŞ, Çin və Hindistan kimi ətraf mühiti çirkləndirən üç ən böyük dövlətlərdən heç biri bu addımı atmağa hazır deyildi. Lakin indi buna hazır görünürlər.

Con Parker: ekoloji xəbərlər üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

Beynəlxalq

94

Amerika Arktik Şuraya Kanadadan sonra sədrlik edəcək.

s

2015 QISACA

Amerika Senatı müqaviləni təsdiqləməyəcək, lakin Obama administrasiyası tərəfindən görülən icraçı tədbirlər (məsələn, elektrostansiyalardan tullantıların məhdudlaşdırılması) əmin edir ki, Birləşmiş Ştatlar BMT-nin təsdiqlənməmiş Dəniz Qanununa tabe olmaqdansa istənilən iqlim müqaviləsinin şərtlərinə tab gətirə bilər. Çin dövlət başçısı Xi Jinpinq atmosferin çirklənməsinə qarşı güclü mübarizəyə start verib. Dövlət başçısı bu addımı ölkədaxili səbəblərdən atmışdır, lakin ola bilsin ki, o, həmçinin, iqlim müqaviləsini təsdiqləmək üçün tədarük görür. Hindistan uzun müddətdir ki, qlobal iqlim məsələlərində ehtiyatlı davranır və böyük ehtimal ki, belə də davam edəcək. Bunun daha geniş irəliləməsini düşünməyimizə səbəb Hindistanın baş naziri Narendra Modinin Qucaratın Baş Naziri olduğu dönəmlərdə “yaşıl pioner”lərdən biri olmasıdır.

Doğrudur ki, bəzi məqamlar hələ dəyişməyib. Kopenhagen danışıqları əsasən zəngin və kasıb ölkələr arasında yaranan narazılıqlardan dolayı pozulmuşdur. Kasıb ölkələr etiraz olaraq bildirmişlər ki, zəngin ölkələr karbon akkumulyasiyasına daha çox səbəb olurlar və istixana qazlarını azaltmaq məqsədi ilə kasıb ölkələrə əlavə vəsait ödəməklə bunun azalması üçün daha çox səy göstərməlidirlər. Və kasıb ölkələrin tələbləri təbii olaraq artacaqdır. Zəngin ölkələr cavab olaraq əllərindən gələni

Ötən ilə nəzər Daniel Franklin

Ötən illə bağlı ən yaxşı və ən pis proqnozlarımız

D

DÜNYA 2015

ünya 2014” jurnalındakı məqalədə bildirilmişdir ki, ən mühüm çaxnaşma 2014cü ildə Avropa Birliyi ilə Assosiasiya və Azad Ticarət Razılığına yönələn Ukrayna üzərində cərəyan edəcək. “Rusiya bunun dayandırılması naminə əlindən gələni edəcəkdir.

Rusiyanın əks tərəfli təzyiqi Qərbdən sonuncu dəfə 1980-ci illərin əvvələrində göstərdiyi gözüaçıqlıq və əzmi yenidən göstərməyi tələb edəcək.

Proqnozlar özünü doğrultdumu? Lazımi qədər yox. Yuxarıda verilmiş qısa parça bizim Rusiya haqqında məqaləmizin sonluğunda yer almışdır və gözlənilən təşviş haqqında bir-iki kiçik eyhamlara baxmayaraq, ötən ilki nəşrin oxucuları Rusiyanın Krımı mənimsəmə planının olmasına və Şərqi Ukraynada kiçik müharibə törətməsinə demək olar ki hazır deyildilər. Oxucularımız İraq və Suriyada İslam dövlətinin dəhşətli yüksəlişinə və Amerikanın hərbi cavabına da hazır olmaya bilərlər. Onların Qəzzada qanlı savaşı gözlədiklərini də demək olmaz. Ərəb dünyasında vəziyyətin pisləşməyəcəyi barədə yanlış inam bizi “2014-cü ilin ümumi yüksəliş gətirəcəyinə” inandırmışdır. Afrikaya gəldikdə isə bu nəşrin öncəki buraxılışında infeksion xəstəliklərin yayılması xəbərdarlığı edilmişdir, lakin ötən ilki nəşrlərdə Ebola haqqında heç bir məlumat qeyd olunmamışdır.

Qısacası, biz qəfildən alovlanacaq məsələlər haqqında öncə görücülük etməklə yalnış iş görmüş olduq. Xoşbəxtlikdən, biz iqtisadiyyat,

etdiklərini bildirmişlər, lakin bir çox tullantıların mənbəyi hesab olunan həmin inkişafda olan ölkələr öz güclərinə daha çox səylər göstərməli idilər. Bu narazılığın azaldığını göstərən kiçik bir əlamət var. Üstəlik, özünü iqlim danışıqlarının lideri olaraq görməkdən razı qalan Avropa Birliyi özünün ətraf mühitlə bağlı sevdalarının bəzilərindən imtina etmişdir.

Heç yoxdan yaxşıdır Yeni iqlim müqaviləsi bu kimi çətinlikləri özündə əks etdirəcək. Ölkələrin ortaq öhdəlik naminə imzaladığı və ortaq hədəfləri qarşılayacaqlarına vəd verdikləri ənənəvi müqavilə kimi görünmək əvəzinə, yeni saziş ölkələrə yalnız mütəmadi olaraq yenidən baxılmasına razılıq verərək yeni məqsədlər qoymağa (bu da qlobal investorlara ekoloji cəhətdən təhlükəsiz mallar bazarının artacağına əminlik verəcək) və ola bilsin ki, daha da ciddi məqsədlər qoymağa vəd vermək imkanı yaradacaq.

Belə bir saziş olduqca bəsit olardı. Faktiki olaraq, Amerika, Çin və bir neçə başqa dövlətlərin etdiklərini yalnız kodifikasiya edə bilər. Bu müqavilə ölkələrin etmək istəmədiklərini etməyə məcbur edə bilməz. Lakin ən azından bu müqavilə Kopenhagenin nail ola bildiyindən daha çox şeyə nail olacaq. n

siyasətin eniş və yoxuşları, müəyyən böhranları saymasaq, geosiyasətin geniş modeli kimi sahələrdə uğurlu iş gördük.

Biz Amerika iqtisadiyyatının yüksəlməsini, Çinin iqtisadiyyatının isə zəifləməsini gözləyirdik. Biz düşünürdük ki, Britaniya heç zaman olmadığı qədər böyüyəcək, eyni zamanda, aşağı əməkhaqlarının britaniyalıları narazı qoyacağını haqlı olaraq güman etmişdik. Biz Nigeriyanın Afrikanın ən böyük iqtisadi gücü olacağını göstərəcək ÜDM-in yenidən nəzərdən keçirilməsinə xüsusi diqqət yetiririk.

Amerikanın qlobal jandarma rolunu oynamağa hazırlılığı haqqında şübhələrdən dolayı Gideon Raçman xəbərdarlıq etmişdir ki, qlobal siyasi arena daha riskli ola bilər. Səsvermələrlə zəngin bir ildə biz bir çox hallarla bağlı düzgün proqnozlar vermişdik: “Şotlandiyanın Müstəqilliyinə Yox” adlı referendumda, Avropa

Parlamentinə seçkilər zamanı populist partiyaların yüksəlməsində, Braziliyada Dilma Russef, İndoneziyada Coko Vidodo, Yeni Zelandiyada Con Key və Hindistanda Narendra Modinin (Cənab Modinin qələbəsi biz gözlədiyimizdən də əla bir nəticə idi) seçkilərdə qalibiyyəti.

Bəs bizim ən yaxşı proqnozlaBiz qəfildən rımız hansılar idi? alovlanacaq Laza Kekic dünyada müşahidə məsələlər sosial gərhaqqında öncə olunan ginliklərin artmasını bildirdiyinə görücülük fəxri ada laetməklə yalnış görə yiqdir. Sofi Pedder iş gördük Fransa haqqında ən kiçik detallara kimi düzgün mövqedə olduğu üçün şübhəsiz ki, “légion d’honneur” (Fəxri Legion Ordeni) mükafatına layiqdir (bu detallar Prezident Fransua Hollandın eşq həyatına qədər gedib çıxmır). Lakin mükafat “texnologiya qamçısı”, yəni kəndlilərin kiberfəzanın suverenliyinə qarşı üsyanını öncədən proqnozlaşdırdığı üçün Adrian Vuldricə verilir. Həqiqətən də “Silikon Vadisi” işçiləri 2014-cü ildə özlərini korporativ vergilərdən tutmuş insanların külli miqdarda şəxi məlumatlarını toplamağa qədər hər şeyə görə təzyiq altında hiss edirmişlər.

Digər tərəfdən, təsəlli edici mükafat bizə 2014-cü ildə iqtisadiyyatın sürətli artacağını proqnozlaşdırdığımız üçün verilir. Biz ÜDM-in inanılmaz dərəcədə, 35%, artacağını və öz rəqiblərini geridə qoyacaq ölkənin Cənubi Sudan olacağını hesab edirdik. Təəssüf ki, gözlədiyimizin əvəzində artan tək şey “dağıdıcı mülki münaqişənin artımı” oldu. n Daniel Franklin: redaktor, “Dünya 2015”

Beynəlxalq

DÜNYA 2015

Məqsədlər, məqsədlər və yalnız məqsədlər Metyu Bişop, NYU-YORK

Dünya inkişaf sahəsində yeni hədəflər müəyyən etmək üçün bir araya gəlir.

Ə

gər siz ölkə rəhbəri deyilsinizsə, o zaman sentyabr ayının son həftəsində Nyu-Yorka getməkdən çəkinin.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 2015-ci ildə öz tarixinin ən mühüm illik Baş Assambleyasını keçirəcəyindən Manhettendə tıxacla üzləşmək qaçılmaz olacaq. Bu, 2000-ci ildə qəbul edilmiş “Minilliyin İnkişaf Məqsədləri”nin nail olunması uğrunda qazanılmış tərəqqinin bayramıdır. Və “Minilliyin İnkişaf Məqsədləri”nin 2015-ci ilin sonunda bitməsi ilə dünyanı 2030-cu ilə qədər idarə edəcək yeni məqsədlər toplusu qəbul ediləcəkdir.

Bu yeni hədəflər toplusu “Davamlı İnkişaf Məqsədləri” Göstərilən adlandırılacaq, lakin adından səylərin heç fərqli olaraq onlar haqqında demək olar ki hər şey Baş Assambir nəticə bleyada açıqlanmazdan aylar, verməyəcəyinə günlər, hətta ola bilsin ki, saatlar öncə hərtərəfli diplomatik dair real müzakirələr vasitəsi ilə qərara təhlükə alınacaqdır. MİM-in qəbulu müqayisədə nisbətən sadə idi mövcuddur və böyük dəyişikliklərə yol aça biləcək və reallaşması mümkün məqamlara diqqətini cəmləyən bəzi BMT rəsmiləri tərəfindən birbaşa idarə olunurdu. Davamlı İnkişaf Məqsədləri ilə bağlı münaqişə nəinki zəngin ölkə siyasətçiləri ilə inkişaf edən ölkə siyasətçilərini qarşı-qarşıya qoyacaq, həmçinin, çoxmillətli şirkətləri, xeyriyyə fondlarını, QHT-ləri və ictimaiyyət tərəfindən keçirilən kampaniyaları münaqişə arenasına cəlb edəcəkdir. Bu cür səs-küylə səylərin heç bir mahiyyət kəsb etməmə təhlükəsi mövcuddur.

Kəskin aclıq və yoxsulluğun aradan qaldırılması və uşaq ölümlərinin sayının azaldılması, iqtisadi inkişafın irəliləməsi üçün dövlətlər və şəxsi sektorlararası tərəfdaşlığın qurulması kimi məsələləri əhatə edən Minilliyin İnkişafının səkkiz məqsədi 2000-ci ildə qəbul edilmişdir. Növbəti mübarizə üçün başlanğıc nöqtə sayı 17-yə kimi azaldılan (okeanlar, gəlir bərabərsizliyi və yenilənən enerji mənbəyi kimi məsələlər daxil olmaqla) və 169 althədəflərlə müşayiət olunan yeni, nisbətən daha uzun məqsədlər siyahısı olacaqdır.

Məqsədlərin (və hədəflərin) sayının artırılması naminə bəzi addımlar atılacaqdır. Lakin 2015-ci ildə əsl münaqişə daha az məqsədlərin olması üzrə olacaqdır. Amerika və Britaniya daxil olmaqla bir qrup zəngin ölkələr, üstəlik bəzi biznes üzrə liderlər və Bill Qeyts kimi xeyriyyəçilər MİM işlərinin davam edilməsi və tamamlanmasını vurğulayaraq bir qədər həssas məqsədlərin kiçik toplusuna üstünlük verəcəklər.

Onlar düşünürlər ki, məsələn, gəlir bərabərsizliyinin aradan qaldırılmasına dair çalışmaq insanlara yardım göstərmə kimi praktiki məsələlərdən kütləvi yayınmaya səbəb ola bilər.

Bir tərəfdən isə inkişaf edən ölkələr və böyük ehtimalla, BMT liderləri beynəlxalq iqtisadi və siyasi sistemin işlərini dəyişmək potensialına sahib geniş məqsəd və hədəf toplusu naminə çalışacaqlar.

Yeganə əsas məsələ “yoxsulluğu necə müəyyən etməli” sualı olacaqdır: bir növ dolların gündəlik gəlir göstəricisi ilə məşğul olmaqla və yaxud səhiyyə və təhsil kimi amilləri nəzərə alan daha kəskin meyar qəbul etməklə? Hədəflərin elə tərtib olunmasına ehtiyac duyulacaq ki, nəzərdə tutulan tərəqqi naminə hədəflər arasında seçim etmək dövlətlər üçün çətinləşsin və beləliklə, dövlətlər daha məqsədə uyğun şəkildə müqayisə oluna bilsinlər. Eyni zamanda, yeni məqsədlərə nail olmaq naminə məbləğin böyük hissəsini ödəyəcək zəngin olkələri məsuliyyətə cəlb etmək məqsədi ilə yeni üsullar üçün təkliflər ediləcəkdir.

Yeni məqsədlərin elan olunması ilə birgə MİM-in effektiv şəkildə guclənəcəyinə dair mubahisələr də artmaqdadır.

Bunun əleyhadarları kəskin yoxsul insanların sayının azaldılmasında tərəqqiyə nail olunduğu kimi fikirlər qeyd edəcəklər.

Bu zaman bu BMT, onun agentlikləri və beynəlxalq yardım təşkilatnın səyləri nəticəsindən daha çox Çində kapitalizmin çiçəklənməsi sayəsində baş vermiş olacaq. Yox əgər MİM hər il beş yaşına kimi milyonlarla uşağın ölüm sayının azaldılmasına dair şərt qoysa, o zaman aydın olacaqdır ki, yardım üçün ayırılan pul vəsaiti həlledici əhəmiyyət daşıyır

95

2015 QISACA BMT-nin mart ayında Yaponiyanın Senday şəhərində baş tutacaq digər qlobal toplantısı təbiət fəlakətləri risklərinin azalmasına dair struktur yaradacaq.

Pul, Pul, Pul Davamlı İnkişaf Məqsədləri onu icra edən ölkələrə yardım məqsədi ilə böyük məbləğdə pul ilə təsis edildikdə daha ciddiyə alınacaqdır. Bu məsələ iyul ayında Əddis-Əbəbədə baş tutacaq hökumətlərarası görüşün əsas obyekti olacaq.

Bu görüş həmçinin, qətiyyətsiz vədlərdən kənara çıxaraq ÜDM-in 0.7%-ni xüsusi tapşırıqlara fokuslanmış məsələlərə

Oxumaq, oxumaq, yenə də oxumaq

xərcləmək məqsədilə beynəlxalq yardım etmək üçün donor ölkələr əldə etməyə təkan verəcək. İnkişaf edən ölkələrdə infrastruktur tikintisinin maliyyələşməsinə qarşı yeni yanaşmalar da Qlobal Təhsil Fondu kimi müzakirəyə çıxarılacaq. Əddis-Əbəbədə baş verəcək hadisələrin gedişatı sentyabr ayında Nyu-Yorkdakı əhvalın formalaşmasında böyük rol oynayacaq. Eynilə, dekabr ayında Parisdə açıqlanması gözlənilən iqlim dəyişikliyi razılığının detalları yeni məqsədlərin davamlılığı haqqında etdiyi hər hansı bir iddianın etibarlılığını müəyyən edəcək. Bütün bunlar BMT sisteminə yeni nəfəs gəlməsini, dünyada ən böyük problemlərin öhdəsindən gəlinməsi üçün ölkələrin bir araya gələ bilməsi anlayışını və MİM-in ilkin vədlərinin boş vəd olub-olmadığını sınaqdan keçirəcək. n

Metyu Bişop: redaktor, “The Economist” jurnalı

96

Beynəlxalq

DÜNYA 2015

Qadınların inkişafı naminə görülməli işlər

B

öyük millətin gələcəyini formalaşdıra biləcək iki rəqəm mövcuddur: 6 və 1.7 trilyon. İlk rəqəm Hinsdistanda qadınların gün ərzində məvacibsiz iş üçün sərf etdikəri ortalama saatı, ikinci rəqəm isə qadınların kişilərlə eyni səviyyədə rəsmi iş qüvvəsinə cəlb olunduqları təqdirdə Hindistanın Ümumdaxili Məhsulunun (ÜDM) artacağı məbləğdir (dollarla).

Bu gün yeni məlumatlar və analitik vasitələrdən yararlanaraq biz qadın və qızların dünyada təhlükəsizlik və firavanlıq naminə verdikləri töhfələr, eyni zamanda onları məhdudlaşdıran maneələr haqqında heç vaxt bilmədiyimizdən çox şey bilirik. 2015-ci ildə “Geyts” Fondu ilə birgə fəaliyyət göstərən Klinton Fondunun “Sərhədlərə Yox” adlı təşəbbüsü həm ötən iyirmi il ərzində qadınların əldə etdiyi nailiyyət, həm də hələ də qalmaqda olan ayrı-seçkiliyi əks etdirən qlobal hesabatı dərc edəcək.

Niyə məhz 2015?

Sentyabr ayında əsası 1995-ci ildə Pekində qoyulmuş BMT-nin Qadınlar həsr olunmuş Dördüncü Dünya Konfransının 20 illik yubileyi qeyd olunacaq. Bu toplantının verdiyi ismarıc hələ də inandırıcı səslənir: “İnsan hüquqları və qadın hüquqları hər zaman bərabərdir və bərabər olacaqdır”.

Mən “qadınların siyasi, mülki, iqtisadi, sosial və mədəni həyatda tam və bərabər iştirakına” çağıran fəaliyyət naminə iddialı platformanın razılaşmasında 189 dövlət nümayəndəliyi sırasına qoşulduğum üçün qürur hissi duyuram.

Yaxşı xəbər ondan ibarətdir ki, Pekin konfransından sonra 20 il ərzində biz böyük tərəqqiyə nail olmuşuq. Qadınlar üçün səhiyyə və təhsil nəzərə çarpan şəkildə inkişaf edərək əlçatan olmuşdur.

Doğuş zamanı ölüm hallarının sayı iki dəfə azalmışdır. İbtidai təhsilə qəbul zamanı gender fərqliliyi faktiki olaraq aradan qalxmışdır.

Lakin digər xəbər çoxda ürəkaçan deyil. Qadınlar üçün iqtisadi prespektivlər çərçivəsində irəliləyiş zəifləmişdir. Ümumilikdə, kişilər və qadınların iş qüvvəsi arasında boşluq o qədər də daralmamışdır. 100-dən çox ölkədə hələ də qadınların iqtisadiyyatda iştirakını məhdudlaşdıran qanunlar mövcuddur. Birləşmiş Ştatlarda ailəni dolandıran 10 şəxsdən 4-dü hazırda qadınlardır. Amerikada hələ də qadınlar kişilərlə eyni iş gördükləri halda daha az məvacib alırlar. Münasib ailə planlaşdırması, lazımi uşaq qayğısı, ödənişli xəstəlik və analıq məzuniyyəti çatışmazlığı -Birləşmiş Ştatlar bu çatışmazlığın müşahidə olunduğu nadir ölkələrdəndir - bir çox qadınları ikinci planda saxlayır. 20-ci əsrin iqtisadiyyatı 21-ci əsrin ailələri üçün artıq yararsızdır.

1995-ci ildə düzgünlüyünə inandığımız şeyləri

indi mütləq şəkildə bilirik: biz əhalinin yarısını geridə qoyaraq irəliləyə bilmərik. Tamamilə aydındır ki, qadın və qızların birgə işləməsi imkanı olduqda iqtisadiyyat irəliləyir və dövlətlər nailiyyət qazanır. Bu sübutlar əlçatan və inandırıcı tərzdə təqdim olunduqda razılaşanlar da çoxalacaq.

Mən buna bilavasitə skeptik dövlət başçıları daxil olmaqla dünyanın hər yerində rastlamışam. Nə qədər çox insan doğru bilgi ilə məlumatlandırılarsa, o qədər çox düzgün qərarlar veriləcək və daha çox nəticələr öz bəhrəsini göstərəcək. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı aşkar etmişdir ki, işçi qüvvəsində qadın və kişi arasında qlobal fərq aradan qaldırılarsa, dünya üzrə ÜDM 2030-cu ilə təxminən 12% artacaqdır.

Dünya Pekində qazandığı təcrübəyə nəzər salaraq yeni qlobal inkişaf məqsədilərinə dair razılığın əldə olunmasını səbirsizliklə gözləyir və bu o deməkdir ki, bizim 2015-ci ili bir sıra əsas sahələrdə fəaliyyət ilinə çevirmək imkanımız var.

Qanunların qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyə nə qədər çox qadağa qoymasına baxmayaraq mədəniyyət normalarını dəyişmək hələ də çətin olaraq qalır. Dövlətlər gender bərabərliyinin təbliğatı naminə qəbul edilmiş qanunların həyata keçirilməsi və hələ də mövcud olan maneələrə qarşı hərəkət etmək üçün resurslar və siyasi iradə nümayiş etdirməlidirlər.

Texnologiyada irəliləyişlər tərəqqi üçün bənzərsiz imkanlara yol açır. Mobil bankçılıq, onlayn təlim və hətta Twitter belə qadınlara lazımi xidmətlərə giriş etməyə və öz hekayələrini paylaşmağa kömək göstərə bilər. Lakin biz inkişaf etməkdə olan dünyada ilk olaraq kişilər və qadınlar arasında mobil və internet əlaqəsində olan fərqi aradan qaldırmalıyıq.

Bu, yalnız qadınlar uğrunda savaş deyil. 2015ci ildə biz bir sıra müttəfiqlərlə, xüsusilə dini və özəl sektorların rəhbərləri ilə əməkdaşlıq əlaqələrindən yararlana bilsək, daha geniş və sürətli dəyişikliklərə nail olacağıq. Bir çox sahələr üzrə liderlər artıq qəbul etməyə başlayırlar ki, qadınların qarşısına sədd qoymaq yanlışdır və bunun nəticəsi də yaxşı olmur. İyirmi il bundan öncə qadın və qızların bərabərliyi haqqında danışmaq Çin də daxil olmaqla bir çox ölkələrdə qadağan idi, belə ki, sərhədlərə təzyiq etmə güclü mənəvi əsas yaratdı. 2015-ci ildə məlumatların artan həcmi bizə, həmçinin, bunu sübut olaraq istifadə etməyə imkan verir.

Tərəqqi mümkündür. 1995-ci ildə söylədiklərimiz kimi 2015-ci ildə edəcəklərimiz də gələcəkdə əks-səda doğuracaq. Gəlin özümüzü əmin edək ki, bu nəşrin səhifələrini 2035-ci ildə vərəqlədikdə qadın və qızların hüquq bərabərliyi mübarizəsi birdəfəlik qalibiyyət əldə etmiş olacaq. n

“BMT-nin qadınlara həsr olunmuş mötəbər konfransının il dönümü məqsədləri yenidən gözdən keçirmək üçün əlverişli imkandır”,Amerikan keçmiş Dövlət Katibi Hillari Rodham Klinton

1995-ci ildə düzgünlüyünə inandığımız şeyləri indi mütləq şəkildə bilirik: biz əhalinin yarısını geridə qoyaraq irəliləyə bilmərik.

Beynəlxalq

DÜNYA 2015

Yoqa hər tərəfə yayılmaqdadır Anna MakElvoy

Faydalı Pranayama

K

hecarividyada 15-ci əsrin hind sufisi Adinathanın yoqa ilə məşğul olanların “həmişə gənc və ölümsüz” olacaqlarını söylədiyindən bəri izləyicilərin ona meyli artdı. Nyu-Yorkun sağlamlıq üzrə konsultasiya xidməti “Spafinder”ə əsasən, 2012-ci ildə yoqa ilə məşğul olanların sayı 22 milyon olmuşdur.

Amerikalıların studiya dərsləri üçün dəbli libasdan tutmuş xüsusi xalçalara kimi yoqa mallarına qoyduqları xərc 2007-2012-ci illərdə 4.7 milyard dollardan 7 milyard dollara qədər artmış, 2017-ci ilə kimi 8 milyarda qədər artacağı ehtimal olunur.

Dünya üzrə asanas (hərəkətlər) və pranayamas (tənəffüz məşqləri) ilə məşğul olanların sayının 2015-də pik nöqtəyə çatması gözlənilir.

Pensilvaniya Universitetinin Vharton məktəbi Çində yoqanı izlədikdən sonra yoqada qəfil artım olacağını proqnozlaşdırır. Hətta yoqanın dövlət dini olmasına mənfi yanaşan teokratiyalar sakit görünür. İranda bu fəaliyyəti İslam üçün təhlükə adlandıran fərmana baxmayaraq, hazırda 200 yoqa mərkəzinin olduğu hesablanıb.

Təcrübənin təbliğatı üçün bir neçə amil birləşdirilir. Yoqa öz “dəlisov” nüfuzundan artıq qurtulub (hətta bankirlər belə özlərinin “Oms” ilahilərini yad edirlər və studiyalar zəhmətkeş ofis işçilərini cəlb etmək üçün dükanlarını erkən açırlar). Sığorta şirkətləri mütəmadi yoqa məşqlərini bonusları azaldan amillər sırasına daxil edir. Yaşlı insanların sağlamlığına verdiyi faydalar “Grey yoga”-nı məşhurlaşdırdı. Yoqa adaptasiya olunmadıqda onun heç bir mahiyyəti qalmır: Yoqa üzrə

Dünya Kubokları üçlüyü Adam Barnes

Elə televizor qarşısından qalxmağa hazırlaşırdınız ki...

2

014-cü il futbol üzrə Dünya Kuboku və 2016-cı il Rio Olimpiya oyunları kimi Braziliya mənşəli idmanın 2 ilhamlandıran nümayişi arasında 2015-ci il sakitlik gətirəcəyinə söz verir. Lakin bu sakitliyi üç Dünya Kuboku pozacaq.

Kriket dəlisi hindistanlılar Avstraliya və Yeni Zelandiyada fevral və mart aylarında keçiriləcək kriket üzrə Dünya Kubokunu “udacaqlar”. Oyunlar 1 günlük xarakter daşıyır - ənənəvi 5 günlük Sınaq oyunlarından fərqli olaraq, beyzbol oyunu qədər sürən “Twenty20” kriket yarışlarından daha təmkinlidir.

Oyunun rəqabət aparan 14 komandasının seçmə mərhələsindən öncə ən azı 6 oyunda iştirakını tələb edən çox mərhələli formatı hamı tərəfindən sual atəşinə tutulur: 8 ən yaxşı komanda demək olar ki dörddəbir finaldakı yerlərindən əmindirlər. Lakin telekompaniyalar üçün üstünlük ondadır ki, yayım hüquqlarını satan Kriket üzrə Beynəlxalq Şuranın şərti ilə hindistanlılar ən azı 7 oyunda iştirak etməlidirlər. 2007-ci ildə onlar 3 oyundan sonra vətənlərinə qayıtdılar və nəticədə reklam gəlirləri aşağı düşdü. Hindistanlılar 2015-də qalibiyyət qazanmaq üçün çalışırlar, lakin yerli şərtlərlə tanışlıq onu göstərir ki, Avstraliya qələbə üçün doğma dəstəkdən yararlanır.

Bu oyunları televiziya vasitəsi ilə izləyəcək tamaşaçı sayı kütləvi ola bilər. Hesablamalara görə, 2011-ci ildə Pakistan və Hindistan arasında keçirilən yarımfinal oyunu 1 milyarddan çox izləyici cəlb etmişdir. Lakin ümumi tamaşaçı sayına nəzər yetirdikdə Olimpiya oyunları və futbol üzrə Dünya Kubokundan sonra üçüncü ən böyük beynəlxalq idman tədbiri hesab olunmağa iddialı reqbi üzrə Dünya Kubokudur.

Cazibədar “Twenty20” və kriket oyunlarından əlavə reqbi

Adam Barnes: redaktor müavini, Dünya 2015

97

Beynəlxalq İdman Federasiyası yoqa turnirlər həyata keçirir və hesab edir ki, müsabiqələrdə 5,000-dən çox insan iştirak edəcək.

Sosial media və internet tədbiqetmələri yeni izləyicilər cəlb etmək üçün bir vaxtlar dəlilik kimi görülən yoqanın formalaşmasına kömək oldu. Londonun mərkəzində “Third Space” idman zalında ən çox sifariş olunan dərslər iştirakçıların ipək parça vasitəsi ilə tavandan asılaraq dartındığı yoqanın antiqravitasiya növüdür. Başqa yerlərdə, həyatsevərlik və rahatlıqverici yoqa növləri var ki, onlar sıxıntı hissi ürəkdən çıxana qədər bir mövqedə qalmağı sevənlər üçündür.

Altı əsr əvvəl Adinatha vəd etmişdir ki, hathayoqa “basdırılmış xəzinəni tapmaq, yeraltı aləmə giriş etmək və Yer kürəsini idarə etmək” üçün faydalı olacaq. Sərbəst korporativ qruplar üçün heç də pis təklif deyil. n Anna MakElvoy: ictimai-siyasi xəbərlər üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

də diqqət mərkəzindədir. Belə ki Dünya Çempionatında oynanılan reqbi oyunun 15 oyunçulu versiyası 7 oyunçulu versiyasının təsirinə məruz qalır. 2016-cı ildən yeddiliklər Olimpik idman növünə çevriləcəklər və az oyunçu tərkibi olan ölkələr, Olimpiya medalları prespektivi ilə ovsunlanmış hökumətləri saymazsaq, oyunun daha qısa və asan versiyalarına köklənməyə başlayacaqlar. Məsələn, Keniyanın 15 oyunçulu versiyasında dünya reytinqində 32-ci olmasına baxmayaraq, ən son Dünya Yeddiləri Seriyasında yeddinci yer olmuşdur.

Bu Dünya Kuboku sentyabrda İngiltərədə başlayır və bu rəqabət turniri yeddiliklərin sürət və bacarığına heyran qalan pərəstişkarlara 15-lərin göstərdiyindən fərqli həyəcan yaşadacaq. Kubok sahibi və dünyanın ən yaxşı komandası hesab edilən Yeni Zelandiya vətəni xaricində baş tutacaq ilk Dünya Kubokunu qazanmalıdır; Cənubu Afrika və İngiltərə də ən güclü bacarıqlarını nümayiş etdirəcəklər.

Amerikalıların dəstəkləmək üçün komanda axtarışları yay fəslinin ortalarında Kanadada baş tutacaq qadınların futbol üzrə Dünya Kubokuna yönəlməlidir. Bu, artıq yeddinci turnirdir və illərin investisiyaları sayəsində Amerika həmişə Top 3-lüyə düşə bilməsə də, 2 dəfə birincilik qazanmışdır. Onlar 2015-ci ildə yenidən qalibiyyət əldə etməlidirlər.

Kanadanın ev sahibliyi Almaniyada keçirilmiş yarışdakı nailiyyətindən sonra daha ümidbəsləyicidir. Onların 6 stadionda süni qazondan istifadə etmək planı tənqidə səbəb oldu və bir qrup oyunçu oyunu idarə edən orqan olan FİFA-nı və Kanada Futbol Assosiyasiyasını gender ayrı-seçkiliyi üçün qanuni fəaliyyətlərə görə hədələmişlər. Onlar qeyd etmişdirlər ki, kişilərarası futbol çempionatı heç vaxt bu cür şəraitdə keçirilməz. Kanada 2026-cı il kişilərarası futbol üzrə Dünya Kubokuna ev sahibliyi etmək niyyətindədir - Kanada Böyük Yeddilik ölkələri arasında bunu etməmiş yeganə dövlətdir.

Beləliklə, fanatlar 2015-də Kopakabana çimərliyi və rəngarəng favellaların nümayiş edilmədiyi televiziya nümayişləri ilə kifayətlənməli olacaqlar. Lakin Mərakeşdə keçriləcək Afrika Dövlətləri üzrə Futbol Kuboku və Pekində baş tutacaq Dünya Atletika Çempionatının televiziyaya daha böyük vəsait qoymaqları üçün hələ ki bir çox əsaslı səbəbləri var. n

98

Beynəlxalq

2015 QISACA

Millətçilik qayıdır

2022-ci il Qış Olimpiya Oyunlarına ev sahibliyi edəcək ölkə seçilir. Seçim Almata və Pekin arasında olacaq.

Qideon Raxman: xarici işlər üzrə baş məqalə yazarı, “Financial Times”

Qideon Raxman

Beynəlxalq əməkdaşlıq üçün pis xəbər

S

on illər millətçiliyi gələcəyin dalğası kimi proqnozlaşdıran hər bir yazar ən yaxşı halda qeyri-adi qarşılanacaq.

Biznes, texnologiya və maliyyə sahələrində ən güclü qüvvələr sanki beynəlxalq inteqrasiya istiqamətinə yönəlirlər.

Dünya Ticarət Təşkilatı, G20 və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi kimi yeni çoxmillətli təşkilatlar qloballaşan dünyada yayılmış sərhədlərarası məsələlərin həll olunması üçün təsis edilib. Yeri gəlmişkən, ölkələrin suverenliyi bir araya gətirdiyi və millətçilikdən imtina etdiyi təşkilatında Avropa Birliyi özünü 21-ci əsrin siyasi modeli kimi təqdim etmişdir.

Lakin 2015-ci ildə millətçiliyin qaytması getdikcə daha da aydın görünəcək. Avropadan tutmuş Asiya və Amerikaya kimi öz çağırışlarını ölkələrinin müdafiəsinə durma fikrinə əsaslandıran siyasətçilər hakimiyyət və təsir nöqteyi- nəzərindən artacaqlar. Nəticə isə beynəlxalq gərginlik məsələsində artımdan və iqlim, ticarət, vergi və inkişaf sahələri üzrə çoxtərəfli əməkdaşlıqda səylər üçün prespektivsiz zəmindən ibarət olacaq.

Siyasətdə millətçilik üslubunun dirçəlməsi 2014-cü ildə aydın oldu.

Hindistandanda adı adətən Hindu millətpərəsti kimi hallanan Narendra Modi ümumi radikal seçkilərdə qələbə qazanmışdır. Millətçi partiyalar Fransa Milli Cəbhəsi və Britaniyanın Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyasının seçki məntəqələrinə başçılıq etməklə Avropa Parlamenti seçkilərində uğur qazanmışdır. Şotland millətpərəstləri Birləşmiş Krallıqdan ayrılmaq məsələsi üzrə referendumda qalibiyyətə yaxın idilər. Xarici dünyanı qərəzli və hətta faşist kimi təsvir etmək üçün Rusiya mətbuatından yararlanan, Kremlin Krımı Rusiyaya birləşdirmək üçün daxili dəstək topladığından millətçilik ritorikası Vladimir Putinin dövlət başçılığı etdiyi Rusiyada da artmaqda olduğunu aydın görə bilərik Alova benzin tökmək Məyusedici iqtisadi artımdan illər sonra siyasi və biznes elitalarında geniş yayılmış məyusluq bütün dünyada canlanan millətçiliyi dəstəkləyən ümumi amildir. Qərbi Avropada qeyd olunan komponent immiqrasiyanın yüksək dərəcəsində qəzəbə səbəb olur. Rusiyada Sovet İttifaqının süqutu və “böyük güc” statusu nostalgiyası uzunsürən təhqir sayılır.

Asiyada hakimiyyətin qeyri-stabil tarazlığı Çin və Cənubi Koreya kimi ölkələrin diqqətlərini xüsusi ilə Yaponiya əleyhinə tarixi narazılığa yönəltməyə təşviq edən əlavə çətinlik yaradır.

Amerikada İslam Dövlətinin inkişafı ilə əlaqədar narazılıq daha qətiyyətli və hərbiləşdirilmiş xarici siyasətə yenidən üz tutmaq həvəsini artırdı.

Bu qüvvələrin əksəriyyəti 2015-ci ildə güclənəcək.

Beləliklə, qlobal siyasətdə millətçilik səciyyəsi daha da gözə çarpan olacaq.

DÜNYA 2015

Avropada millətçiliyin güclənməsinin əsas göstəriciləri Britaniyada baş tutacaq ümumi seçkilər və Almaniyadakı yerli seçkilər olacaq. Birləşmiş Krallığın Müstəqillik Partiyasının seçkilərdə yüksək nəticə əldə etməsi ölkənin tezliklə Avropa Birliyini tərk etmə qorxusunu artıracaq.

Yeri gəlmişkən, Almaniyanın maraqlarının Avropa Birliyinin maraqlarına tabe olduğunu bəyan edən Almaniya Partiyası üçün alternativ özünü ölkənin üçüncü siyasi qüvvəsi qismində Asiyada təsdiq olunmağa təhrik edəcək. Fransız siyasi sinfi prezidentliyə etibarlı hakimiyyətin namizəd kimi Milli Cəbhənin lideri qeyri-stabil Marine Le Penin yüksəlişinin sübutu tarazlığı üçün təşvişlə ictimai rəy sorğusunu əlavə çətinlik izləyəcək.

Rusiya millətçiliyi Avropa stayaradır biliyi üçün ən ciddi təhlükə olaraq qalır. Təhlükəsizlik ilə bağlı Avropanın - bəlkə də bütün dünyanın- üzləşdiyi ən böyük sual odur ki, dövlət başçısı Putin özünün yaratmış olduğu millətçilik dalğasını idarə edir, yoxsa Ukrayna və hətta Baltik ölkələrini hədələməyə davam edir?

Milliyətçi ritorika və ərazi mübahisələri arasında əlaqə Asiyanın gələcəyi üçün mühüm olacaq.

Hindistandan cənab Modi, Yaponiyadan Şinzo Abe və Çindən Xi Jinpinq millətçilikdən daxili islahatlar üçün istifadə edən dövlət qurucularıdır. Lakin onların millətçiliklərinin həm də süni görünən tərəfi mövcuddur. Asiyanı 2015-ci ildə ən çox maraqlandıran sual “Çin, Hindistan və Yaponiyanın daxili islahatlarda uğur qazanmaq istəyi beynəlxalq rəqabəti üstələyəcəkmi?” sualıdır. Bu kimi məsələlər üzrə pozitiv yanaşmağa əsaslar vardır. Baxmayaraq ki, Çin və Yaponiya arasında adalarla bağlı yaranmış mübahisələr üzərində gərginlik yüksək həddə qalmaqdadır, ölkə başçıları təməl prinsip məsələlərinə güzəştə getmədən öz fikir ayrılıqlarını idarə etməyə çalışırlar. Ümumilikdə, millətçilik siyasətinin canlanması 2015-ci ili beynəlxalq əməkdaşlıq üçün əlverişsiz ilə çevirəcək. Avropa Birliyi Avropa iqtisadiyyatını canlandırmaq və Rusiya ilə danışıqlar aparmaq məqsədilə lazımi tədbirlər haqqında razılığa gəlməyə çalışacaq. Rusiya özü getdikcə təcrid olunacaq. Bu da BMT-də Orta Şərqdə baş verənlərdən tutmuş iqlim dəyişkliyi danışıqlarına kimi bütün məsələlər barədə razılaşmasının əldə olunmasını çətinləşdirəcək. Qloballaşmış iqtisadi sistem millətçilik rəqabətinə tab gətirəcək, lakin ölkələr arasında əməkdaşlıq kəskin şəkildə zəifləyəcək. n

Mümkündür ki...

Dünya sonuncu iki şimali ağ kərgədanın ölümünə kədərlənsin.

FİFA bütün tərəflərin 2018 və 2022 Dünya Çempionatı üçün tenderdə qüsursuz ədəb ilə çıxış etdiyini düşünsün.

Daha çox ölkə cinsi əlaqənin alınması ilə bağlı cinayətin İsveç modelini qəbul etsin.

Beynəlxalq

DÜNYA 2015

99

Böyük ümidlər

U

ğurlu sosial hərəkat tarixində hər zaman xüsusi məqsədə itaət edən kiçik insan toplusunun birgə strategiyası böyük insan kütləsini dəyişiklik tələb etməyə alovlandırdığı bir sıçrayış olur.

Bu hal 1950-ci ilin ortalarında, on il sonra tarixi əhəmiyyət daşıyan qanunvericilik ilə nəticələnən Amerika Mülki Hüquqlar Hərəkatı zamanı, 1980-ci illərdə zülmkar sistemə son qoymaq üçün qlobal boykotların qara dərili cənubi afrikalılar arasında artan hərəkatla bir araya gəldikdə və eynilə həmin on illikdə dünya Sovet kommunizminə qarşı çıxdıqdada baş vermişdir.

Uğurlu hərəkatların ortaq xüsusiyyətləri var: bir neçə uzaqgörən şəxs və təşkilatların möhtəşəm idarəçiliyi; toplunun şüurunu sarsıdan o an; dəyişikliyin mümkün olduğu mühiti yaradan siyasi təakammül. Lakin ola bilsin ki, kütləvi hərəkatlar üçün mühüm olan ilkin şərt əksəriyyətin özlərini dəyişikliyin nail olmasına həsr etdikləri təqdirdə dəyişikliyin əlçatan ola biləcəyinə inandıran tərəqqidir. İnanıram ki, 2015-ci il dünyada uşaqların həyatının müdafiəsi üçün aparılan mübarizəni kütləvi hərəkata çevrilə biləcək bir il olacaqdır, çünki dünya gözlənilməz dəyişikliyin həyatımızda mümkün olduğunu sübut edən tərəqqi yaratmışdır. Uşaqlar on beş yaşlarına çatmaq üçün tələb olunan ən sadə sağlamlıq xidməti aldıqda, onları doyumlu saxlayan ərzaqla qidalandıqda və məktəbə getmək şəraitinə sahibləndikdə bütün cəmiyyət bundan faydalanmış olur.

Qlobal inkişaf sahəsində on ildir ki, nailiyyət əldə olunsa da, bizim qarşıda qət etməli olduğumuz hələ uzun bir yol var. Bir gün zəngin ölkələrdə yaşayan insanlara aydın olacaq ki, kasıb ölkələrdə yaşayan uşaqlar arzu olunmadan doğulduqları üçün ölümə 10-25 dəfə daha yaxındırlar; bu ölümlərin qarşısını almaq mümkündür və bu cür vəziyyəti dərhal nəzərə almamaq mənəvi cəhətdən yolverilməz olacaq.

Düşünürəm ki, qlobal inkişafla bağlı olaraq biz dünyanın bu məsələyə diqqət ayıracağı bir məqamdayıq, çünki bizim əldə etdiyimiz tərəqqi sübut edir ki, xəstəlik və kəskin yoxsulluq qarşısıalınmaz deyil. Ötən 25 ildə ölən uşaqların sayı iki dəfə azalıb. 1990-cı ildə 12.7 milyon uşaq ölmüşdür. Ölüm göstəricisi olduğu kimi qalsaydı, əhali artımını nəzərə alaraq ötən il ölən uşaqların sayı 17 milyondan çox olardı. Əslində isə bu göstərici sadəcə 6 milyondan çox idi. Kəskin yoxsulluq yaşayan insanların sayı 1990-cı ildən etibarən ümumi yoxsul insanların faiz göstəricisi kimi yarıyadək azalmışdır.

Tərəqqinin səbəbi isə nə möcüzə, nə də sirrdir. Biz uşaqların hansı səbəbdən sağ qaldıqlarını aydın şəkildə dərk edirik. Daha çox xəstəlikərin qarşısının alınması üçün daha çox yerlərə daha çox vaksinlər yollanılır. Həşərat öldürən dərmanla istehsal olunmuş torlu yataqlar milyonlarla insanları malyariyadan xilas etmişdir. Adi oral rehidrasiya duzları diareyadan əziyyət çəkən uşaqları ayağa qaldırır. Biz onu da bilirik ki, hansı amillər insanları səfalətdən xilas edir: bunlar hamısı daha məhsuldar təsərrüfat, maliyyə xidmətlərinin daha əlçatan olması və bahalı təcili tibbi yardımın qarşısını alan geniş şəkildə fəaliyyət göstərən səhiyyə sistemi sayəsində baş verir.

Tərəqqinin digər bir səbəbi bizim görüləcək işlərin nədən ibarət olduğunu, hansı ölçülərin götürülməsi və işin öz axarında irəliləməsini anladığımızdan ibarətdir. İlk dəfə 2000-ci ildə dünya ölkələri inkişaf naminə bir sıra məqsədlər müəyyənləşdirmək üçün bir araya gəlmişdirlər. Onlar 2015-ci ildə daha az sayda insanın səfalət çəkəcəyini proqnozlaşdırmışlar və onlar buna ortaq gözləntilər nəticəsində nail olurlar.

Hər kəs bu fürsətdən yararlansın.

2015-ci ildə dünyanın bütün ölkə başçıları bu tərəqqinin necə davam etdirilməsi haqqında danışıqlar aparmaq üçün toplanacaqlar. Sentyabr ayında onlar uşaqlar ölümlərinə son qoymaq, kəskin yoxsulluğu azaltmaq və təmiz su təminatı əldə etmək kimi mühüm sahələrdə növbəti məqsədlər toplusunu qərarlaşdırmaq üçün BMT-də toplanacaqlar. Bu məqsədlər hər kəsin və millətlərin müstəqil olması üçün real şansa malik olacaqları dünyanın təməli ola bilər.

Keçmişdə bu kimi danışıqlar inkişaf mütəxəssislərinin əksər insanlar üçün anlaşılmayan dildə görüş otaqlarında keçirilirdi.

Qarşıdakı ildə biz milyardlarla insanın dünyanın necə olması və buna necə nail olmaq kimi məsələlərin müzakirəsində iştirak etməsi üçün müzakirəmizi genişləndirə bilərik. Və bundan sonra onlar müəyyən edilmiş məqsədlərin həyata keçirilməsi üçün məsuliyyəti öz liderlərinin üzərinə qoya bilərlər.

Mən optimistəm. İnanıram ki, insanlar nəzərlərini anlaşılması asan olan həll yollarına yönəltməklə uşaqların 10 və ya 20 dəfə daha çox yaşaya bilmə şanslarını artıra biləcəklərini dərk etdikdə çözüm yolunun ehtiyacı olan insanlara çatdırılması üçün daha heç bir uğursuzluqlara dözməyə məruz qalmayacaqlar. İnsanlar daha ədalətli dünyada yaşamaq istəyirlər. Və bu dünyanı qurmaq bizim əlimizdədir. n

“Uşaq sağlamlığı və yoxsulluq səviyyəsinin azaldılması sahələrində nəzərəçarpan tərəqqi insanların əlindədir” – “Bill və Melinda Geyts” Fondunun həmsədri Bill Qeyts belə deyir.

Bizim iyirmi beş il ərzində əldə etdiyimiz tərəqqi sübut edir ki, xəstəlik və kəskin yoxsulluq qarşısıalınmaz deyil.

100

Beynəlxalq Dəyişiklər Qrafiki

DÜNYA 2015

Dünya keçid dövrünü yaşayır Kennet Kukier

İlin ən nəzərə çarpan statistik göstəricilərinə qısa baxış

İ

Amerika inqilabi

2015-ci ildə Şimali Amerikanın bu təbəqəsini üstələyəcək.

London İqtisad Məktəbinin professoru Danni Quah dünyanın iqtisadi cazibə mərkəzini hesablamışdır və o, zənn edir ki Asiyanın yüksəlməsi sayəsində bu yüksəliş 1980-ci ildən 2050-ci ilə kimi 70 ildən çox müddətə orta Atlantikadan tutmuş hardasa Hindistan və Çin arası şərq istiqamətində irəliləyəcək. 2015-ci ilə qədər bu möhtəşəm səfərə gedən yolun yarısında o, Fars körfəzinin şimal-şərq ucunda yerləşən İranın Bəndər Mahşəhr şəhərinə çatacaq (diaqram 2). Çin iki mərhələdən keçəcək. Birincisi, ölkənin birbaşa xaricə yönəlmiş investisiyalarının ölkənin daxili axınlarını üstələmə ehtimalı çoxdur(diaqram 3). Bu, Çinin qlobal iqtisadi güc olaraq qalxdığı səviyyəni simvolizə edir. İkincisi, Çin alıcılıq qabiliyyəti pariteti baxımından Amerikanı geridə qoyaraq müasir tarixdə ilk dəfə olaraq dünyanın ən böyük iqtisadiyyatı kimi başlayacaq (diaqram

1

2

Şərqə tərəf

Qravitasiyanın dünyəvi iqtisadi mərkəzi, 1980-2050

ABŞ Səudiyyə Ərəbistanına qarşı, neft* istehsalı, mln barel / gün 12

1980

11

2050 2015: Bəndər Mahşəh İran

Səudiyyə Ərəbistanı

Mənbə: Danny Quah

10

3

Daxil olanlar və çıxanlar

Çinin xarici birbaşa investisiyaları, mlrd $

9

90

Daxil olan pul vəsaitlərinin hərəkəti

60 30 8

*"The Economist" jurnalının proqnozu

Çıxan pul vəsaitlərinin hərəkəti

0

ABŞ

Çin ABŞ-a qarşı, AQP-də ÜMD, trln $ 15

6

5

4

Çin inqilabı

7

Kenneth Cukier: məlumat redaktoru, “The Economist” jurnalı

Mənbə: YUNKTAD

1983 85 87 89 91 93 95 97 99 01 03 05 07 09 11 13 15*

ABŞ

10

*Xam/kondensat/qaz kondensat † 2014-cü ilin illik artımına əsasən proqnoz Mənbə: BEA 2000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14

15†

Çin

5

0 00 01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

Mənbə: BVF 13 14 15

s

nsanların dünya haqqında fikirləri illərdir ki, stabil şəkildə qalan fərziyyələr devrilən kimi radikal dəyişikliyə məruz qalacaqdır. Bu il xüsusilə iqtisadiyyat və texnologiya sahələrinə bir sıra statistik dəyişikliklər gətirəcək. Ən gözə çarpan dəyişiklik geoiqtisadiyyatda müşahidə olunur. Amerika şist qazı inqilabı sayəsində dünyanın ən nəhəng istehsalçısına çevriləcək (diaqram 1). Beynəlxalq əlaqələrin bir çox aspektləri Amerikanın neftə çıxışı ətrafında qurulucaq və bütün bunlara yeni tərzdə baxılacaq.

Beynəlxalq Enerji Agentliyi proqnozlaşdırır ki, Amerikanın neft üstünlüyü 2050-ci ilə və ondan da çox-çox sonralaradək davam edəcək.

Bununla belə, Asiya hal-hazırda inkişaf etməkdədir və bəzi rəqəmlər bunu özündə əks etdirəcək. “Capgemini” korporasiyasının və “RBC Wealth Management” şirkətinin məlumatına görə, Asiyanın varlı, yəni ən azı 1 milyon dollara malik imkanlı şəxslərinin birgə var-dövləti

Beynəlxalq Dəyişiklər Qrafiki

DÜNYA 2015

Qlobal mobil telefon abunəçiləri və insanlar, mlrd

7.5

Dünya əhalisi 7.0

6.5

6.0

Mobil abunəçiləri

5.5

Mənbə: Ericsson; BMT 2011

5

Güc balansı

8

Ədədi üstünlük

2012

2013

2014

9

Feysbuklend

Müdafiə xərcləri, mlrd $

Çinin əhalisi Feysbuk istifadəçilərinə qarşı.

1.4

275

AB

Çin

1.2

250

1.0 0.8

225

Asiya və Sakit Okean (Çin istisna olmaqla)

200

Mənbə: IHS Jane’s 2010 2011 2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018 2019 2020

0.4

Mənbə: BMT; Feysbuk 2010

2011

2012

2013

2014

2015

10

Taxtların oyunu

Ən çox taxtda olmuş İngilis monarxları

Kompüterlərlə müqayisədə planşetlərin qlobal satışı, m 350

Aylıq aktiv istifadəçilərinin ötən ilki artımlarına əsasən 2014-cü ilin R2-ə olan Proqnoz

Feysbuk*

0.6

6

Texnoloji dəyişiklik

Masaüstü və dizüstü kompüterlər*

300 250

63.6

63.9*

Viktoriya

Elizabeta II

59.4

200

56.1

150

Planşetlər/ hibridlər

100 50 0

2015

*2015-ci ilin sonu, nəzərə alaq ki hələ də hakimiyyətdədir

s

4). Tənqidçilərin bunu qeyri-mükəmməl meyar olduğunu söyləyəcəklərinə baxmayaraq, bu, Draydenin dediyi fikirləri bir daha təkrarlayır: “Keçmiş geridə qaldı. Yeni tarix başlayır”.

Sərvət ardıyca hakimiyyət gətirər. Tədqiqat şirkəti “IHS Jane’s”ə əsasən Çin istisna olmaqla Asiya-Sakit okean regionunda müdafiə xərcləri 2015-ci ildə Avropa İttifaqının xərcləri ilə uyğunluq təşkil edəcək (diaqram 5).

Texnologiya daim inkişafdadır. 2015-ci ildə tabletlərin satışı personal kompyuterlərin satışını üstələyəcək (diaqram 6). Amerikada internet reklamlarından əldə olunan gəlir qəzet, jurnal və elan lövhələrindəki reklamların birgə dəyərini geridə qoyacaq (diaqram 7). Və qəribəsi odur ki, mobil telefonlara abunəçilik sayı dünya əhalisinin sayını ötəcək (diaqram 8): əksər insanların bir neçə hesabı olacaq, xüsusilə də qoşulmaların stabil olmadığı ölkələrdə.

2015-ci ildə “Facebook”da aktiv istifadəçi sayı Çində yaşayan əhali sayını üstələyəcək (diaqram9). Əgər sosial şəbəkə bir ölkə olsaydı, dünyanın ən çox əhalisinə sahib ölkə olardı.

2015-ci ilin bir mərhələsi dəyişiklikdən çox davamlılığı əks etdirir. Kraliça Yelizavetta II sentyabr ayının 11-i öz ulu nənəsi Kraliça Viktoriyanı ötməklə, həmçinin, sağlamlıq və cazibəsinin verdiyi imkan sayəsində İngiltərənin ən uzun müddətli monarxına çevrilə biləcək (diaqram 10). n

2011

2012

2013

50.4

*Ultra-yüngül noutbuklar istisna olmaqla Mənbə: Gartner 2016 2014 2015

44.4

7

Yeni KİV erası

ABŞ-da reklam gəlirləri, mlrd $ 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1990 92

Qəzetlər, jurnallar və digər

İnternet Mənbə: “ZenithOptimedia” 94

96

98 2000 02

04

06

08

10

12

14

16

Elizabeta I

Eduard III

Henri III

Corc III

101

102

Beynəlxalq Dəyişiklər Qrafiki

DÜNYA 2015

Günbəz həqiqətləri və sütun haqqında müzakirələr Dünya əhalisi, ümuminin %-i

8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

8 7 6 5 4 3 2 1 0 1 2 3 4 5 6 7 8

65 yaşlı

15 yaşlı

Kişi Qadın

Kişi Qadın

Kişi Qadın

1970

2015

2060

Dünya artıq yeni quruluş alıb Con Parker

Əhali piramidasının sonu

2

Con Parker: ətraf mühit xəbərləri üzrə redaktor , “The Economist” jurnalı

015-ci ildə demoqraflar, müəllimlər və siyasətçilər əhali piramidası haqqında danışmaq əvəzinə əhali günbəzlərinə müraciət edəcəklər. Terminologiyada dəyişiklik ictimaiyyətin forma və strukturunda 50 ildir davam edən və yalnız yarısı tamamlanan dəyişikliklərə təsir göstərəcək.

Piramida cəmiyyətin yaş strukturunu vizual olaraq göstərən və izah edən ənənəvi üsuldur. Bir-birinin üzərində sıralanmış paralellərlə göstərilən yaş qrupu diaqramı çəksəz - gənclər ən aşağıda, yaşlılar yuxarıda və cinslər ayrı-ayrılıqda - sadə bir düzülüş əldə edəcəksiniz.

1970-ci ildə diaqramın piramida formasında olmasına səbəb qlobal əhalinin ən böyük seqmentinin azyaşlıların olması idi (0-5 yaş arası, 14%), sonra 6-10 yaş arası uşaqlar (13%) və belə mütəmadi artımla 85 yaşdan yuxarı (soldakı diaqram).

Piramida sinifli cəmiyyətlərin yarandığı gündən əhali sayını xarakterizə edir. Qısa həyat müddəti və yüksək ölüm dərəcəsi ilə uşaqlar ən çox sayı olan qrup, yaşlılar isə ən az sayı olan qrup hesab olunurdular. İngiltərənin 1700-cü ildəki əhali diaqramı da piramidaya bənzəyirdi. İndi isə gəlin, 2015-ci ilin qlobal əhali diaqramına nəzər salaq. Bu, daha çox Vaşinqtondakı Kapitol binasının günbəzinə bənzəyir (ortadakı diaqram). Azyaşlı uşaqlar hələ də ən böyük qrupdur, lakin hazırda əhalinin yalnız 10%-ni təşkil edir və onlardan bir pillə yuxarıdakı qrup da, həmçinin, böyük hesab olunur-9.5%. Yaş qrupları təxminən 40 yaşa kimi kiçilməyə başlayır, beləliklə, aşağı meyl primadadan çox, diaqramla daha yuxarı qalxır. 1970-ci ildə azyaşlılar nəinki ən böyük, həmçinin, əhalinin ən sürətli artan qrupu idi. Lakin 1970 və 2015ci illər arasında 0-19 yaş arası əhali yalnız 42% artmışdır, halbuki, 20-39 yaş arası əhalinin göstəricisi 128% idi. 20 yaşından aşağı qrupda olduğu kimi bu qrup da ümumi rəqəm göstəricisinə demək olar ki iki dəfə çox adam sayı əlavə edib. Hazırda 85 yaşından yuxarı 50 milyon insan

Mənbə: BMT

var, demək ki, 2015-ci ilin günbəzinin yüksəlişinin davamı olacaq.

1970-2015-ci illərdə qlobal əhali üzərində əsas təsir doğum əmsalı, yəni qadınların həyatları boyunca dünyaya gətirdikləri uşaq sayı idi. Zaman keçdikcə, bu, dramatik şəkildə aşağı düşdü və bu da o deməkdir ki, ailələrin həcmi kiçilməyə doğru irəliləyir. Lakin 20152060 illərdə əhali sayına ən böyük təsiri yaşlanma göstərəcəkdir. Kiçik ailələr artıq adi görünməyə başlayırlar, doğuş sayı getdikcə aşağı düşür və demək olar ki, artıq hər kəs öz valideynindən çox yaşayır (daha çox inkişafda olan ölkələrdə).

Beləliklə, 2060-cı ilədək günbəz forması gəldiyi kimi də gedəcək və hazırda əhali diaqramının forması daha çox sütuna bənzəyir (və ya qədim dövrlərin bal pətəyinə).

Aşağı hissələrdə bir qədər qalın və yuxarı doğru bükülmüş formadır. Lakin təxminən hardasa 50 yaşına kimi nəsillər, demək olar Az yaşlılar ki, bərabər ölçülü və vertikal forqrupu artıq maya malik olurlar.

Dünya əhalisinin sayı 2015-ci digər yaş ildən 2060-cı ilə kimi 7.2 milyardqruplarından dan 9.5 milyarda qədər artmaqaz olacaq dadır. Lakin Dünya Bankının demoqraferləri olan Emi Suzuki və Volfqanq Fenqlerin hesablamalarına əsasən, 2060-cı ildə əlavə 2.2 milyard əhalinin üçdə ikisi gənc yox, məhz 40-79 yaş arası qruplardan ibarət olacaqdır. Sonuncu, yəni yaşlı seqmentdə artım xüsusən nəzərə çarpandır. 2015-2060cı illərdə 60-79 yaş arası insanların sayı 1.1 milyard, yəni 131% artacaqdır. Bu yalnız 220 milyon və ya 9% artacaq uşaq və yeniyetmələrin sayından beş dəfə artıq olacaqdır. Ümumilikdə, yaşlı insanların sayı (85 yaşından yuxarı, burada hamısı bir sütunda göstərilib) ən sürətli şəkildə artacaq (2015-2060 illərdə 281%), lakin çox az təməl üzərindən artdığından ümumi insan sayına çox insan əlavə etməyəcək.

Tarix boyu insanlar uşaqların üstünlük təşkil etdiyi (ən azından rəqəmlərdə) cəmiyyətlərdə yaşamışlar. 2060-cı ilədək uşaqlar 65 yaşına kimi olan qrupların sayından çox az üstün olacaqdır. Və beləliklə, valideyn və baba-nənəyə baxmaq uşaq və ya nəvə böyütmək qədər böyük ictimai tələb olacaq. Qısası, 2015-ci il bu heyrətamiz çevriliş yolunun yarısıdır. n

DÜNYA 2015 103

Dünya rəqəmlərlə Ölkələr Avropa Avstriya 104 Belçika 104 Bolqarıstan 104 Xorvatiya 104 Çexiya 104 Danimarka 104 Estoniya 104 Finlandiya 104 Fransa 104 Almaniya 104 Yunanıstan 105 Macarıstan 105

İrlandiya 105 İtaliya 105 Latviya 105 Litva 105 Niderland 105 Norveç 105 Polşa 105 Portuqaliya 106 Rumıniya 106 Rusiya 106 Slovakiya 106 Sloveniya 106 İspaniya 106

ÖNDƏ GEDƏNLƏR Yer Ölkə

ÜDM artımı, %

1

Papua Yeni Qvineya

14.8

2

Makao

9.0

3

Konqo (Dem. Res)

8.6

4

Türkmənistan

8.5

5

Eritreya

8.3

6

Monqolustan

8.0

7

Laos

7.7

8

Mozambik

7.6

9

Konqo (Brazzavil)

7.4

10= Butan

7.3

10= Kamboca

7.3

10= Tanzaniya

7.3

Dünyanın ən güclü inkişaf etmiş bazarları 2015 üzrə ən yüksək artımlı ölkələr siyahısına daxil ola bilməyib və bu da onların çətin dönəmlərinin göstəricisidir. BRHÇ, KİVMTC, MİNT ölkələrinin heç biri sərmayə qoyuluşuna bel bağlayaraq sürətlə inkişaf edən kiçik bazarların hakim olduğu siyahıya girməyib. Papua Yeni Qvineya “Exxon Mobil” şirkətinin 2014-də istehsala başlayan maye təbii qaz (LNG)layihəsinin verdiyi birdəfəlik təkan sayəsində siyahıya başçılıq edir. Makao lisenziyalı kazinoları vasitəsilə cəlb etdiyi qumarbaz axını hesabına, bir çoxu isə təbii ehtiyatlarına görə inkişaf edəcəkdir. Məsələn, Eritreyanın inkişafı mis və qızıl, Türkmənistan və Tanzaniyanın inkişafı təbii qaz, Konqonun (Brazzavil) inkişafı isə neft istehsalına əsaslanır. Butanın dağlıq relyefi ona hidro-enerjinin istehsalı və əsasən Hindistana ixracı sahəsində təbii üstünlük verir.

Təbii ehtiyat hasilatı ilə məşğul olmayan ölkələrə turizm və Tailand iqtisadiyyatının bərpası hesabına inkişaf edən Laos və geyim istehsalının əsas sektor olduğu Kamboca aiddir.

2015-ci ilin proqnozları (başqa hallar nəzərə alınmamaqla. İnflyasiya: İllər üzrə orta illik göstəricilərin müqayisəsi.

Dollarda ifadə edilmiş ÜDM göstəriciləri dolların 2015-ci il üzrə proqnozlaşdırılan məzənnələrindən istifadə edilməklə hesablanmışdır (Alıcılıq Qabiliyyəti Pariteti (AQP) üzrə ÜDM və ya mötərizələrdə göstərilmiş alış qabiliyyəti pariteti). Bütün göstəricilər yuvarlaqlaşdırılaraq göstərilib. london@eiu.com

İsveç 106 İsveçrə 106 Türkiyə 106 Ukrayna 106 Böyük Britaniya 106 Asiya Avstraliya 107 Banqladeş 107 Çin 107 Honq Konq 107 Hindistan 107 İndoneziya 107

Şimali Amerika Kanada 109 Meksika 109 Amerika Birləşmiş Ştatları 109

Ekvador 110 Paraqvay 110 Peru 110 Uruqvay 110 Venesuela 110

Latın Amerika Argentina 109 Boliviya 109 Braziliya 109 Çili 109 Kolumbiya 109 Kuba 110

Orta Şərq və Afrika Əlcəzair 110 Anqola 110 Kamerun 110 Misir 110 Efiopiya 110 İran 111

İraq 111 İsrail 111 İordaniya 111 Keniya 111 Livan 111 Liviya 111 Mərakeş 111 Nigeriya 111 Səudiyyə Ərəbistanı 111 Cənubi Afrika Respublikası 111 Suriya 111 Zimbabve 111

Dünya ÜDM artımı, 2015

%

Qərbi Avropa

1.4

Şimali Amerika

3.2

Şərqi Avropa

2.1

Yaponiya

Orta Şərq/ Şimali Afrika

1.6

4.1

Asiya

>4% 2–4% <2%

(Yaponiya Avstraliya və Yeni Zelandiyadan başqa)

6.0

Latın Amerika

2.8

Avstralasiya

Sab-Sahara Afrika

2.7

4.5

* Bazar valyuta məzənnəsinə uyğun olaraq

İki dirçəlişin hekayəsi

BRHÇ göstəriciləri

Məşğulluq, ABŞ və avro zona, R1 2008=100

Ümumi sabit investisiya, % ÜMD, 2008=100 ABŞ

Avro Zona

103

Braziliya

Çin

Hindistan

Rusiya

115

102

110

101

105

100

100

99 98

95

97

90 96

85

95 94

2008

2009

2010

* R3 2014-cü il üçün proqnoz

Mənbə:

Yaponiya 107 Qazaxıstan 107 Malayziya 108 Yeni Zelandiya 108 Pakistan 108 Filippin 108 Sinqapur 108 Cənubi Koreya 108 Şri Lanka 108 Tayvan 108 Tailand 108 Özbəkistan 108 Vyetnam 108

2011

2012

2013

2014*

2015*

Mənbə: ABŞ-ın Əmək Statistikası Bürosu; Avrostat

80

2008

2009

2010

2011

*Proqnoz

2012

2013

2014* 2015*

Mənbə: Milli Statistika; "Haver Analytics"

104

Ölkələr Dünya rəqəmlərlə

DÜNYA 2015 altı ildir fasiləsiz davam edən böhranla mübarizə aparmaq məcburiyyətindədir. Müxalifəti də gücləndirən bu pessimist fonda Serb azlıqla gərginliyin artması və radikal sağın güclənməsi narahatlıq doğurur. Seçkilər problemlərin tezliklə həll edilməsi mənasına gəlməsə də, yeni komanda çox gecikmiş iqtisadi islahatları həyata keçirə bilər. .

Avropa: şimali ifşa

Rusiyaya ixrac, ümumi ixracatın %-i kimi, 2015 20 18 16 14 12 10 8 6

Çexİya

4

LİT LA VA T ES VİY Fİ TON A NL İ AN YA Dİ YA SL POL OV ŞA EN İY Ç A XO EX RV İYA A AV TİY S A AL TRİ M MA YA AC N AR İYA I RU STA M N IN İ İTA YA SL L BO OV İYA LQ AK AR İYA IS TA M N AL T DA İS A Nİ VE M Ç AR KA Kİ HO FRA PR LL NS AN A Dİ YU BEL YA NA Çİ NI KA ST A Bİ LÜ İSPA N RL K ƏŞ SE NİY M MB A İŞ U KR RQ İR AL PO LA LIQ RT ND UQ İYA AL İYA

2 0

Mənbə: BVF

AVROPA

Ölkə son beş ilin böyük bir hissəsini seçilmiş hökumət olmadan,lakin seçilmiş hökumət varmış kimi keçirmişdir və bu da dil əsaslı bölünmənin hakim olduğu parçalanmış ictimai-siyasi quruluşun bir simptomu hesab edilə bilər. İslahatçı gündəliyi olan dörd partiyadan ibarət mərkəzsağçı yeni federal hökumət 2014-cü ilin oktyabr ayında vəzifələrinin icrasına başlamışdır,lakin Sosialist Partiyasının təcrid edilməsi yeni koalisiyanın dar tərkibli olması və güclü müxalifətlə qarşı-qarşıya gəlməsi mənasına gəlir. Yüksək borc və işsizlik kimi problemlərlə üz-üzə qalmış iqtisadiyyatın inkişafının çox yavaş olması gözlənilir.

Bolqarıstan ÜDM artımı: 2.5% Adam başına düşən ÜDM: $7,630 (AQP: $15,010) İnflyasiya: 1.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.5 Əhalinin sayı: 7.1m

Avropanın bütün hakim partiyaları 2014-cü ildə Avropa Parlamenti üçün keçirilmiş seçkilərdə məğlubiyyətlə üzləşmişdi,lakin bu seçkilər həmin dövrdə baş nazir olan Plamen Oreşarski və onun sol-meylli koalisiya hökuməti üçün

ÜMD, % dəyişiklik Büdcə balansı, % ÜDM

6 5 4 3 2 1 0

Gözləntilər: ANO Möcüzələri. Xarizmatik maliyyə naziri Andrey Babis ÇSDP-nin böyük koalisiya əməkdaşı olan özünün “ANO 2011” partiyası üçün daha böyük rol tələb etməklə daşları yerindən oynada bilər.

-1 -2 -3 -4

2017

2016

2015

2013

2014

2011

2012

2010

-5 -6

İqtisadiyyatın inkişaf etməsi və müxalifətin zəif olması solçu Çex Sosial Demokrat Partiyasından (ÇSDP) olan baş nazir Bohuslav Sobotkanın rəhbərlik etdiyi böyük koalisiyaya üstünlük qazandırır. Hökumət, Brusselin dövlət qulluğu sisteminin siyasi təsirlərdən qorunması ilə bağlı qərarına əməl etməklə yanaşı, əmək bazarları, dövlət pensiyaları və rifah və vergi sistemləri sahələrində əlavə islahatlar aparacaqdır.

Hökumət və istehlak xərclərinin yüksək olması, habelə Aİ-dəki ticarət tərəfdaşlarının iqtisadiyyatlarının aşağı sürətlə bərpa olunması, iqtisadiyyatın inkişafına təkan verəcəkdir.

həlledici zərbə rolu oynadı. Onun avqust ayında istefa verməsi oktyabr ayında növbədənkənar seçkilərin keçirilməsi ilə nəticələnmiş və bu seçkilərdə ilk hakimiyyət dövrü (2009-13) etiraz nümayişləri nəticəsində başa çatmış Boiko Borisovun rəhbərlik etdiyi mərkəz-sağçı Bolqarıstanın Avropa Yolu ilə İnkişafı Uğrunda Vətəndaş Hərəkatı Partiyası çoxluq əldə etsə də mütləq çoxluq əldə edə bilməmişdir. Tərkibinin necə olmasından asılı olamayaraq, yeni hökumət ictimai əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmaq məqsədilə artımı qənaət tədbirlərindən üstün tutacaq və bu da öz növbəsində iqtisadiyyatın yavaş,lakin davamlı inkişafına gətirib çıxaracaqdır.

Gözləntilər: Yüksələn ulduzlar. Futbolun yeni nəsil ərköyün və aktyorluğu yaxşı bacaran “primadonnaları” öz bacarıqlarını yayda keçiriləcək FİFA 17 yaşa qədər yeniyetmələr arası Avropa Çempionatında göstərməyə çalışacaqlar

Xorvatİya ÜDM artımı: 0.8% Adam başına düşən ÜDM: $13,230 (AQP: $21,690) İnflyasiya: 1.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -4.4 Əhalinin sayı: 4.2m

Sosial Demokrat Partiyasından olan baş nazir Zoran Milanoviçin rəhbərlik etdiyi qeyripopulyar koalisiya hökuməti 2015-ci ilin dekabr ayında keçirilməli olan seçkilərə qədər ayaqda qalmağa çalışacaq. O, Brüssel tərəfindən təlqin edilən qənaət tədbirləri, hökumətin üst səviyyələrinə yönəlmiş korrupsiya ittihamları və

Danİmarka ÜDM artımı: 1.3% Adam başına düşən ÜDM: $59,250 (AQP: $45,020) İnflyasiya: 1.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.2 Əhalinin sayı: 5.7m

Qalmaqallar nəticəsində zəifləmiş və ayrılmalara görə sıraları seyrəlmiş mərkəz-solçu azlıq koalisiya hökuməti, sentyabrdakı seçkilərdən artıq yaşaya bilməz. Mərkəz-sağçı koalisiya olması gözlənilən yeni komanda eyni şəkildə maliyyə təhlükəsizliyi və inkişaf tərəfdarı siyasətlərin ehtiyatlı qarışığından ibarət olan siyasət yürüdəcəkdir. İstehlakçı inamı artmaqdadır, lakin 2008-ci ilin mənzil böhranından qalma borc məbləği böyükdür və istehlak və biznes xərclərinin bərpası aşağı sürətlə baş verəcəkdir.

Danimarka: yenə də qırmızı Büdcə balansı, % ÜDM 5 4 3 2 1

Fİnlandİya ÜDM artımı: 1.2% Adam başına düşən ÜDM: $49,920 (AQP: $41,560) İnflyasiya: 1.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.8 Əhalinin sayı: 5.5m

Hökumətə rəhbərlik edən konservativ Milli Koalisiya Partiyasının apreldə keçiriləcək seçkilərdən sonra da öz dominant mövqeyini qoruyub saxlayacağı gözlənilir,lakin səslərin faiz nisbətində müəyyən dəyişiklik baş verə bilər.

Baş nazir Aleksandr Stab 2014-cü ildə qənaət tədbirlərindən imtina edərək artım siyasətinə yönəlmişdir və bu kursa sadiq qalacaqdır. İqtisadiyyatın bu siyasətə yavaş reaksiya verməsi gözlənilir.

Gözləntilər: Nüvə koalisiyası. Əvvəlki administrasiya tərəfindən gecikdirilən şimal-qərb sahilində yeni nüvə reaktorunun yaradılması planı növbəti koalisiya tərəfindən parlamentə göndəriləcəkdir.

Fransa ÜDM artımı: 0.8% Adam başına düşən ÜDM: $43,550 (AQP: $40,380) İnflyasiya: 0.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.9 Əhalinin sayı: 65.0m

Hökumət daxilindəki gərginlik Avropada hökm sürən “büdcə intizamı artımın təşviq edilməsinə qarşı” mübahisələrini əks etdirir və intizam tərəfdarları prezident Fransua Holland tərəfindən 2014-cü ilin ortalarında “artım tərəfdarlarının” məğlub edilməsindən sonra ön plana çıxacaqdır. Baş nazir Manual Valsın Qollist iqtisadiyyatına Anqlo-Sakson çevikliyinin gətirilməsini nəzərdə tutan islahalatları həyata keçirmək barədə vədləri sahibkarları razı salmışdır,lakin ona olan ictimai dəstək də prezidentə olduğu kimi sürətlə azalmaqdadır. İqtisadiyyatın həyat əlamətləri hələ də zəif görünür.

ÜDM artımı: 1.6% Adam başına düşən ÜDM: $47,350 (AQP: $47,290) İnflyasiya: 1.5% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.8 Əhalinin sayı: 81.3m

-1 -2 -3 -4

Martda baş tutmuş parlament seçkilərində əldə olunmuş nəticələrin diapazonunun çox geniş olması proqnoz verməyə imkan vermir, lakin yürüdüləcək siyasətin ümumi istiqaməti bəllidir: daha çox qənaət tədbirlərinin həyata keçirilməsi.

Kredit çatışmazlığı və ardınca gələn avro zona böhranının ağır təsirindən sonra, növbəti hökumət ara-sıra bezgin ictimaiyyəti yumşaltmaq məqsədi daşıyan tədbirlər görməklə yanaşı, əsasən az büdcə tədbirlərini davam etdirəcəkdir. İsveçdə müsbət, Rusiyada isə mənfi olmaqla əsas ixrac bazarlarındakı təzadlı proqnozlar iqtisadiyyatın orta səviyyədə stimullaşması ilə nəticələnəcəkdir.

Almanİya

0

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Belçİka ÜDM artımı: 1.2% Adam başına düşən ÜDM: $47,810 (AQP: $44,890) İnflyasiya: 1.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.9 Əhalinin sayı: 10.7m

7

2009

Hökumətin artmaqda olan borcları mərkəz-solçu Sosial Demokrat Partiyasının və mərkəz-sağçı Avstriya Xalq Partiyasının hakim koalisiyasının uğur qazanmasına mane olacaqdır. Avro-skeptik partiyaların nüfuzlu olması həmin koalisiyanın seçim imkanlarını daha da məhdudlaşdıracaqdır.

Lakin bütün bunlara baxmayaraq, hökumət sahibkarlıq və təhsil vasitəsilə biznes mühitindəki rəqabətliliyi gücləndirmək məqsədi daşıyan islahatları davam etdirəcəkdir. Avstriya ənənəvi istehsalatlardan yüksək texnologiya iqtisadiyyatına keçməyə cəhd edən bir çox Qərb dövlətlərindən biridir,lakin inkişaf sürəti aşağı olacaqdır.

Bolqarıstan: enişlər və yüksəlişlər

2008

Avstrİya ÜDM artımı: 1.6% Adam başına düşən ÜDM: $49,870 (AQP: $46,460) İnflyasiya: 1.9% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.1 Əhalinin sayı: 8.6mм

ÜDM artımı: 2.7% Adam başına düşən ÜDM: $17,940 (AQP: $29,150) İnflyasiya: 1.9% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.3 Əhalinin sayı: 10.8mм

Estonİya ÜDM artımı: 3.0% Adam başına düşən ÜDM: $20,110 (AQP: $28,790) İnflyasiya: 2.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -0.2 Əhalinin sayı: 1.3m

Əbədi mühasirəyə alınmış Almaniya revanşist Rusiya və iqtisadi cəhətdən çökmüş Avropa tərəflərindən əsən soyuq küləklərlə qarşı-qarşı-

Yunanıstan: Böyük Ayı Nominal ÜDM, AQP: milrd $ 350

İtalİya ÜDM artımı: 0.3% Adam başına düşən ÜDM: $33,600 (AQP: $34,840) İnflyasiya: 0.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.0 Əhalinin sayı: 61.1m

İqtisadiyyat borc və işsizlik içində batır. Mərkəzsolçu Demokrat Partiyasından olan baş nazir Matteo Renzi bu problemlərin öhdəsindən gəlmək istəyir,lakin bunu bacaracağı inandırıcı deyil. 2018-ci ilə seçkilərin keçirilməsi planlaşdırılmır,lakin əgər koalisiya dağılarsa 2015-ci ildə baş tuta bilər. Seçki islahatlarılayihəsi qəbul edilməzsə, seçkilər nəticəsində növbəti kövrək parlament ortaya çıxaca bilər. Avropa iqtisadiyyatınınləng inkişafı fonunda, iqtisadiyyatın güclənməsi çətin görünür.

340 330 320 310 300 290 280 270

2017

2016

2015

2013

2014

2011

2012

2010

2009

2008

260

Macarıstan ÜDM artımı: 2.4% Adam başına düşən ÜDM: $13,680 (AQP: $21,840) İnflyasiya: 2.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.8 Əhalinin sayı: 9.9m

İkinci baş nazirlik dövrünü yaşayan və Fidesz partiyasından olan Viktor Orbanın qurduğu hökumət sahib olduğu mütləq çoxluqdan istifadə edəcək milliyyətçi və sosial-konservativ gündəliyini həyata keçirməyə çalışacaq və qaydalara dəyişikliklər edildikdə Avropa orqanlarına barmaqarası yanaşacaqdır. Əsas istiqamətlər vergilərin əmək sahəsindən sahibkarlıq sahəsinə yönəldilməsi, qiymətlərin aşağı saxlanılmasıvə məşğulluğun artırılmasından ibarət olacaq, lakin bütün bunlar Brüssel tərəfindən qoyulan

Gözləntilər: Sehrbazlıq müsabiqəsi. Cənab Renzi şapkadan dovşan çıxarmaq istəyirsə, iyul ayında Riminidə keçirilməsi planlaşdırılan Dünya Sehrbazlıq Çempionatından bəzi ip ucları ala bilər.

Latvİya ÜDM artımı: 3.7% Adam başına düşən ÜDM: $16,610 (AQP: $21,340) İnflyasiya: 1.9% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.1 Əhalinin sayı: 2.0m

2014cü ilin yanvar ayında əvvəlki hökumətin dağılmasından sonra baş nazir səlahiyyətlərinin icraçısı kimi təyin edilmiş Laimdota Strauyumanın üç partiyadan ibarət mərkəz-sağçı koalisiyası 2014-cü ilin sonlarında keçirilən seçkilərdən mandat aldıqdan sonra, o, daimi fiqur olaraq qaldı. Latviya iqtisadiyyatı Rusiya tərəfindən Avropadan kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı üzərinə qoyulmuş sanksiyaların bariz qurbanı-

ПЕРСОНЫ 2015

ÜDM, % dəyişiklik 10 5 0 -5 -10

2015

2013

-20

2014

-15

2012

Mərkəz-sağçı Fine Gael və mərkəz-solçu Leyborist Partiyalarının koalisiyasından ibarət olan hökumət parlamentdə onu 2016-cı ildə keçiriləcək seçkilərə qədər ayaqda tutmağa imkan verəcək çoxluğa malikdir,lakin ona olan xalq dəstəyi azalmaqdadır və bu da növbədənkənar seçkilərin keçirilməsi ilə nəticələnə bilər. İrlandiyanın sonuncu kredit böhranı nəticəsində düşməsi və bərpa olması seçiciləri elə çətinlik qarşısında qoymuşdur ki, həyata keçmə ehtimalı az olan bir neçə ssenaridən ən realı tarixi düşmənlər olan Fine Gael və Fianna Fail partiyalarının koalisiyası olduğu görünür. Siyasəti bir tərəfə qoysaq, iqtisadiyyat son illərin ən yaxşı dövrünü yaşayır.

keçirilməsi qarşısındakı maneələrin aradan qaldırılması ilə nəticələnə bilər. Koalisiya Niderland siyasətində dağıdıcı parçalanmanın hökm sürdüyü son on ildən sonra geniş konsensus hökumətinə qayıdışı təmsil edir. Liberallar sahibkarlığın təşviqi ilə bağlı tədbirlərə, Leyboristlər Partiyası isə əmək şərtlərinin yaxşılaşdırılmasına diqqət ayıracaq,lakin hər iki partiya məhdud büdcə çərçivəsində hərəkət edəcəkdir. Ölkə iqtisadiyyatı Avropa iqtisadiyyatının mikro-modelini təşkil edəcəkdir: bir az daha güclü artım tempi və işsizlik probleminin yavaş-yavaş həll olunması.

Latviya: geri dönüş!

2011

İqtisadi “Armageddon” illərindən sonra 2015-ci ildə bərpa dövrü olacaqdır. 2.3% iqtisadi artım baş tutacaq və deflyasiya başa çatacaqdır. Əks təqdirdə, oxşar vəziyyət hökm sürə bilər. Solçu Pasok və sağçı Yeni Demokratiya partiyaları arasındakı hakim ittifaq yeni prezidentin seçilməsi üçünlazım olan mütləq çoxluğun əldə edilməməsindən sonra dağılacaqdır. Əhalinin qəzəbindən istifadə edən müqavimətçi Siriza partiyası ilkin seçkilərdə səslərin çoxunu əldə edəcək,lakin hökumət qurmaq üçün tərəfdaş tapmaqda çətinlik çəkəcəkdir. Büdcə, maliyyə və struktur islahatlarında müntəzəm olmayan irəliləyişin olması gözlənilir.

İrlandiya ÜDM artımı: 3.0% Adam başına düşən ÜDM: $50,450 (AQP: $49,720) İnflyasiya: 0.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.0 Əhalinin sayı: 4.7m

2010

Yunanıstan ÜDM artımı: 2.3% Adam başına düşən ÜDM: $21,440 (AQP: $27,090) İnflyasiya: 0.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.4 Əhalinin sayı: 11.1m

Gözləntilər: Rusiya ilə əlaqələr. Macarıstanın təbii qaz ehtiyatlarının 80%-ni təchiz edən Rusiya ilə qaz müqaviləsi 2015-ci ildə başa çatır və Ukrayna məsələsindəki gərginliyin davam etməsi fonunda onun yenilənməsi çətin görünür.

Türkiyənin baş naziri Ahmet Davudoğlunun 2015-ci ildə əsas rolu öz icra səlahiyyətlərinin sələfi, ölkənin hazırki prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğana ötürülməsinə hazırlıq görməkdən ibarət olacaqdır. Bu məqsədlə konstitusiya islahatları həyata keçirilməlidir ki, bu da iyun ayında keçiriləcək seçkilərdə üçdə iki səs çoxluğunun əldə olunmasından asılıdır.

Hakimiyyətdəki Ədalət və İnkişaf partiyası bu çoxluğa çata bilməyəcək,lakin Kürdüstan Fəhlə Partiyasının həbsdə olan lideri Abdullah Öcalanla aparılan sülh danışıqlarının uğurlu yekunu kürd deputatların dəstəyinin alınmasına və tələb olunan çoxluğun əldə edilməsinə imkan verəcəkdir.

2009

Gözləntilər: Mütləq qələbə. Hökumət Bremen və Hamburqda keçiriləcək dövlət seçkiləri sayəsində Bundesratda (parlamentin yuxarı palatası) çoxluğu əldə edə bilər.

büdcə məhdudiyyətləri çərçivəsində həyata keçiriləcəkdir. Macarıstanın Avropa ixrac bazarlarının böhran keçirməsi fonunda iqtisadi artım daxili istehlakla dəstəklənəcəkdir.

2008

yadır. Avronun dəstəklənməsi xərclərinin altına girmək və Rusiyaya düşmənçilik etmək tərəfdarı olmayan seçicilər Avropa İttifaqının faktiki lideri olan kansler Angela Merkelə qarşı çıxırlar.

Hakimiyyətinin güclü olması xanım Merkelə yaxşı səlahiyyət versə də, o hər iki cəbhədə diqqətli hərəkət edəcəkdir. Eyni zamanda ölkədə həyata keçirilən iqtisadi siyasət, xüsusilə maliyyə məsələlərinə dair siyasət diqqətlə xarakterizə olunacaq və iqtisadi artımın sürəti aşağı olacaqdır.

dır; rusdilli milli azlığı təmsil edən Harmoniya Mərkəzi seçkilərdə səs itirmişdir. Hər bir halda, Rusiyanın boykotdan imtina etməsi nəticəsində (Rusiya-Aİ əlaqələrindəki böhranın dəyişkən olması əminliklə danışmağa imkan vermir), Latviyanın 2008/09-cu illər maliyyə böhranından çıxma prosesi davam edəcəkdir.

Lİtva ÜDM artımı: 2.7% Adam başına düşən ÜDM: $16,680 (AQP: $28,060) İnflyasiya: 3.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.8 Əhalinin sayı: 2.9m

Sosial Demokrat Partiyasından olan Alqirdas Butkeviçius ideoloji cəhətdən rəngarəng koalisiyaya rəhbərlik edir,lakin bütün partiyalar ümumi istiqamət üzrə razılığa gəlmişlər: açıq iqtisadiyyat, xarici siyasətdə Qərb gücləri ilə sıx əməkdaşlıq və Avropaya inteqrasiyanın güclü bir şəkildə dəstəklənməsi. Enerji təhlükəsizliyi siyasətin prioritetini təşkil edəcəkdir; halhazırda ölkənin təbii qaz ehtiyaclarının 100%-i Rusiya tərəfindən təmin edilir. Ölkə iqtisadiyyatının artım tempi Avropadakı digər tərəfdaş ölkələrin iqtisadiyyatlarının artım tempindən çox daha sürətli olacaqdır.

Gözləntilər: Əskinasın dəyişdirilməsi. Yanvar ayının 1-dən etibarənlitas avro ilə əvəz olunacaq və Litva avro zonanın 19-cu üzvünə çevriləcəkdir.

Nİderland ÜDM artımı: 1.0% Adam başına düşən ÜDM: $50,870 (AQP: $48,630) İnflyasiya: 1.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.2 Əhalinin sayı: 16.9m

Martda keçiriləcək bələdiyyə seçkiləri mərkəzsağçı Liberalların və mərkəz-solçu Leyboristlər Partiyasının böyük koalisiyasının mütləq qələbə çalması və iqtisadi islahatların həyata

Norveç ÜDM artımı: 2.5% Adam başına düşən ÜDM: $107,280 (AQP: $70,770) İnflyasiya: 2.4% Büdcə balansı (% ÜDM): 12 Əhalinin sayı: 5.1m

Azlıq koalisiyası iki mərkəzçi partiyanın qeyrirəsmi dəstəyi ilə hakimiyyətini davam etdirir.

Bu, Mühafizəkarlarla birlikdə koalisiyanın kiçik ortağı olan İnkişaf Partiyasının daha radikal olan anti-miqrasiya tendensiyalarını məhdudlaşdıracaqdır. Hökumət ölkənin yüksək vergi mühiti ilə bağlı tədbirlərə start verərək şirkətlər üzərində yükü azaldacaqdır. Ofşora diqqətin artırılması ilə neftdən qaza keçidin sürətləndirildiyi zamanda istehlakçı xərcləri və enerji sənayesi iqtisadi artım tempinin Avropa ortalamasını rahatlıqla keçməsinə imkan verəcəkdir.

Polşa ÜDM artımı: 3.5% Adam başına düşən ÜDM: $14,450 (AQP: $25,770) İnflyasiya: 1.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.5 Əhalinin sayı: 38.4m

Rusiyanın Avropadan kənd təsərrüfatı mallarının ixracına qarşı cəzalandırıcı sanksiyalar tətbiq etməsi Polşa iqtisadiyyatına zərər vursa da, Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü mərkəz-sağçı Vətəndaş Platformasına (PO) və onun koalisiya ortağı olan kənd təsərrüfatçı Polşa Kəndlilər Partiyasına olan dəstəyi gücləndirdi. Hər bir halda, 2014-cü ilin noyabr ayında Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti olmaq üçün vəzifədən gedəcək olan Donald Tuskun rəhbərliyi altında olmaqla PO-nun yeddi illik hakimiyyəti 2015-ci ilin sonlarında keçiriləcək seçkilərdə seçicilərin qərar verməsi üçün kifayət edəcəkdir. 2005/07ci illərdəki problemli hakimiyyət dövrü böyük bir ölçüdə yaddaşlardan silinmiş Hüquq və Ədalət partiyası seçkilərdə qalib gəlməyə ən real namizəd hesab edilir. Rusiyanın pozucu fəaliyyəti, avro zonanın zəif olması və büdcə məhdudiyyətləri iqtisadi perspektivləri formalaşdıracaqdır.

Ölkələr Dünya rəqəmlərlə

Büdcə gəlirləri, % ÜDM 34

33

2017

2016

2015

2013

2014

2011

2012

2010

2009

2008

32

Rusİya ÜDM artımı: 1.0% Adam başına düşən ÜDM: $14,820 (AQP: $25,810) İnflyasiya: 7.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -0.2 Əhalinin sayı: 141.8m

Tənəzzül, inflyasiya və investisiya həcminin kəskin azalması Rusiyanın Ukraynanın ilhaqına görə məruz qaldığı itkilərdir. Prezident Vladimir Putin bunu Rusiyanın beynəlxalq aləmdəki yerini təmin etmək və “yaxın

Slovenİya ÜDM artımı: 1.0% Adam başına düşən ÜDM: $ 22,560 (AQP: $29,030) İnflyasiya: 1.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.0 Əhalinin sayı: 2.1m

Vaxtilə keçmiş sovet stabilliyinin canlı nümunəsi olan Sloveniya indi qalmaqal, korrupsiya və iqtisadi narahatlıqlarla qarşılaşıb. Baş nazir Miro Serarın rəhbərlik etdiyi mərkəz-solçu koalisiya höküməti artıq dördüncü hökümətdir və özündən əvvəlkilər qədər kövrəkdir. Bununla belə, uzun illər müxtəlif cəbhələrdə olan siyasətçilərə məsləhət verən akademik Miro Serar ölkənin stabilliyini bərpa etmək üçün ehtiyacı olduğu hər hansı münaqişədən kənar olan şəxsdir. Siyasətçilər bir-biri ilə mübahisələr apararkən, iqtisadiyyat yenidən inkişafa doğru asta dönüş edəcək.

İspanİya ÜDM artımı: 1.4% Adam başına düşən ÜDM: $28,560 (AQP: $33,770) İnflyasiya: 0.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -4.5 Əhalinin sayı: 47.2m

İqtisadiyyatın böhrandan çıxması və əksər göstəricilərin düzgün istiqamətdə irəliləməsi ilə əlaqədar, 2015-ci il artıq yaxınlaşdığı üçün

İsveç ÜDM artımı: 2.4% Adam başına düşən ÜDM: $57,930 (AQP: $46,380) İnflyasiya: 1.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.3 Əhalinin sayı: 9.8m

Sosial Demokrat Partiyasının (SAP) rəhbərlik etdiyi mərkəz-sol partiyası 2014-cü ildə mərkəz-sağ alyansını əvəzləyərək seçkilərdə qələbə qazandı. Yeni koalisiya qeyri-stabillik və qeyri-müəyyənlik dərəcəsini təklif etməklə əvvəlkindən zəif olacaqdır. Yeni baş nazir, SAPın rəhbəri Stefan Lofvenə tabe olan hökumət maliyyə siyasətini möhkəmləndirəcəkdir. Əks təqdirdə, siyasət iqtisadi inkişafa təkan verən əmək və vergi islahatlarını hədəfə alacaqdır.

Gözləntilər: Müdafiə tədbiri. Tərksilah olunma ilə bağlı partiyalararası razılıq Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra təkrar silahlanma xeyrinə həll olundu. Müdafiə xərcləri artırılacaqdır.

İsveçrə ÜDM artımı: 2.5% Adam başına düşən ÜDM: $82,050 (AQP: $57,360) İnflyasiya: 0.8% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.3 Əhalinin sayı: 8.2m

Hökumət mərkəz-sol partiyaların üstünlük təşkil etdiyi beş-partiyalı koalisiyadan ibarətdir. Lakin sağ cinah İsveçrə Xalq Partiyası (SVP) zaman keçdikcə müxalifət rolunu oynamağa başlayır. İsveçrənin Aİ razılaşmasını pozan immiqrasiyanı məhdudlaşdırmaq üçün Koalisiya SVP dəstəyi ilə keçirilmiş referendumun neqativ nəticələrinin həlli ilə məşğuldur. İkinci səsvermənin 2016-cı ilə qədər baş verməsi ehtimalının olmamasına baxmayaraq, o, bu yanlış qərarı dəyişdirməyə çalışacaqdır. Oktyabrda keçirilməsi nəzərdə tutulan seçkilər hökumətə heç bir dəyişiklik gətirməyəcəkdir.

Türkİyə ÜDM artımı: 4.0% Adam başına düşən ÜDM: $11,180 (AQP: $20,580) İnflyasiya: 7.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.7 Əhalinin sayı: 76.7m

Əvvəllər baş nazirə aid bütün səlahiyyətlər, konstitusiyaya zidd olsa da, hazırda prezi-

Ukrayna

Prezident Petro Poroşenko, əksər ukraynalılar ilə birlikdə öz qərbi Avropa qonşularına qoşulmaq hədəfini tutsa da, Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynanı öz təsir sferasından ayırmadan öncə (əks mövqedə duran və dəyişkən Qərbin bunun üçün təyin etdiyi xərcdən asılı olmayaraq) iqtisadiyyatını və siyasi birliyini təhlükə altına atacaqdır.

Rusiya və Qərb ticarət sanksiyaları sürdükcə, Ukrayna durğunluq dövrünü yaşayacaqdır.

Münaqişələrdəki durğunluğu nəzərə alaraq, çox cüzi iqtisadi sıçrayışı ehtimal etmək mümkündür.

Ukrayna: döyüş iqtisadiyyatı Nominal ÜDM, AQP: mlrd $ 400 380 360 340 320

2015

Rumıniya: daha çox nağd pul

1993-cü ildə müstəqillik əldə edəndən sonra ilk tək partiyalı administrasiya olan Sosial Demokratik hökümət 2015-ci ildə özünün son hakimiyyət ilinə qədəm qoyacaq. İkinci dövrünü yaşayan baş nazir Robert Fiko diqqətini sərt mövqedən inkişafa doğru yönəldəcək; bu ona seçkilərdə qələbə gətirəcək,lakin ölkənin AB-nin büdcə kəsiri qaydaları ilə bağlı öhdəliklərini riskə məruz qoyur. Rusiya ilə qarşıdurma ölkənin iqtisadiyyatına zərbə vura bilər. Avropanın zəif inkişaf prospekti ölkənin inkişafını məhdudlaşdıracaq,lakin hər bir halda Slovakiya AB-nin orta inkişaf göstəricisinə nail olacaq.

ÜDM artımı: 1.2% Adam başına düşən ÜDM: $2,430 (AQP: $8,620) İnflyasiya: 8.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -5.0 Əhalinin sayı: 44.8m

2014

Baş nazir Viktor Ponta və onun mərkəz solçu koalisiya hökuməti 2016-cı il parlament seçkisindən öncə islahatlar keçirilməsinə təmkinlə yanaşacaq. Cənab Ponta mərkəz sağçı namizəd Klaus İohannisin ikinci mərhələdə qalib gəldiyi 2014-cü il seçkilərində prezidentliyi əlindən qaçırmışdı. Alman əsilli etnik azlıq təmsilçisi cənab İohannis, cənab Pontanın sürpriz məğlubiyyətinin arxasındakı əsas səbəb olan hökumətin korrupsiyaya qurşanmasına qarşı mübarizə aparacaq və biznes yönümlü siyasətin yürüdülməsinə cəhd edəcəkdir. İqtisadiyyatın inkişafı keşməkeşli 2014-cü ildən sonra gözlənilir.

Slovakİya ÜDM artımı: 2.5% Adam başına düşən ÜDM: $ 18,190 (AQP: $28,620) İnflyasiya: 1.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.6 Əhalinin sayı: 5.4m

Gözləntilər: Bacararıqmı? Bütün dəstəklər 2014-cü ildə Avropa parlamentinə seçkilərdə nailiyyət qazanmış sol etiraz partiyası “Podemos” (“Bacararıq”) ətrafında cəmlənmişdir. Bu, milli yarışmada universal simvoldur.

2013

Rumınİya ÜDM artımı: 3.0% Adam başına düşən ÜDM: $9,180 (AQP: $14,620) İnflyasiya: 2.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.8 Əhalinin sayı: 21.6m

Gözləntilər: Birlikdə birləşmə. Ümumilikdə 170 milyonluq əhalinin və 2.4 trilyon dollarlıq illik istehsala malik Rusiya, Qazaxıstan və Belarusun qoşulduğu Avrasiya İqtisadi Birliyi 1 yanvar 2015-ci il tarixindən fəaliyyətə başlayır.

dentlik kürsüsünü tutan Cənab Ərdoğana (2014-cü ilin avqust ayına qədər 12 il ərzində baş nazir vəzifəsini yerinə yetirmişdir) veriləcəkdir. Hökumət maliyyə siyasətini zəiflədəcək və 2015-ci ilin ortalarında parlament seçkiləri ərəfəsində faiz dərəcələrini azaltmaq üçün rəsmi olaraq müstəqil mərkəzi banka arxalanacaqdır. Cənab Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası konstitusiyanı yenidən hazırlamaq üçün tələb olunan 2/3 səs çoxluğu ilə qələbə qazanacaqdır. İqtisadiyyat öz inkişaf yoluna geri dönəcəkdir.

2012

Sosial Demokrat Partiyasının mərkəz-sağçı koalisiyası və Xalq Partiyası ölkəni ağrılı müstəqil qurtarma paketi vasitəsilə xilas edə bilmişdir. Koalisiya hal-hazırda davamlı qənaət tədbirlərinin həyata keçirilməsi, bank sektorunda qeyri-sabitliyin hökm sürməsi və yüksək borcun mövcudluğu fonunda artım tempinə qayıdış prosesinə nəzarət edir. Bu hətta oktyabr seçkilərində koalisiyaya hakimiyyətdə qalmaq imkanı verə bilər,lakin Sosialist Partiya seçkilərdə qalib gəlməyə ən real namizəd hesab edilir. Aİ-nin və BVF-nin himayəsi altında olmasa da, hökumət əsas diqqəti borcun stabilləşdirilməsinə və büdcə kəsirinin azaldılmasına yönəldəcəkdir. Güclü ixracat və bərpa olan daxili tələb fonunda artım tempinin orta səviyyəli olması gözlənilir,lakin kövrək avrozona təhlükə kimi qalmaqdadır.

Xalq Partiyası Hökuməti bu siyasəti seçkilərə qədər uğurla davam etdirməlidir. Müxalifətçi İspan Sosialist İşçi Partiyasındakı çaxnaşmanı və digər kiçik partiyalar arasında parçalanmanı nəzərə alaraq, baş nazir Mariano Rajoy növbəti hakimiyyəti dövrünü qazana bilər. Kataloniya və Bask əyalətlərindəki separatistlər öz istəklərinə nail olacaqlar,lakin 2015-ci ildə heç bir parçalanma ehtimal olunmur. Dövlət və özəl borc öhdəliyi iqtisadiyyata qarşı bir neçə il ərzində maneə yaradacaqdır,lakin İspaniya Avropanın intensiv qayğı mərkəzindən ambulator klinikaya çevriləcəkdir.

2011

ÜDM artımı: 0.8% Adam başına düşən ÜDM: $22,730 (AQP: $27,140) İnflyasiya: 0.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.0 Əhalinin sayı: 10.5m

sərhəd”ini qorumaq üçün verdiyi qiymət kimi qəbul edəcək. Ukrayna hadisələri cənab Putinin populyarlıq reytinqini göylərə qaldırdı. Rusiyanın icazəsiz müdaxiləsinə Qərbin cavabı artdıqca və ölkədəki yaşayış standartları aşağı düşdükcə, ictimaiyyətin daha da bu məsələ ilə maraqlanması müşahidə olunur.

Qərarsız dəstəklər cənab Putini Ukrayna yaxud digər yerlərdə daha böyük ekspansiyalara həvəsləndirə bilər. Hər bir halda, ölkə daxilində narazı fikirlər artdıqca, nəzarət daha da güclənəcək.

2010

Portuqalİya

DÜNYA 2015

2009

106

Böyük Brİtanİya ÜDM artımı: 2.5% Adam başına düşən ÜDM: $44,330 (AQP: $39,460) İnflyasiya: 2.0% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.9 Əhalinin sayı: 64.4m

İqtisadiyatın tam şəkildə çiçəklənməsi may ayında keçiriləcək ümumi seçkilər zamanı tək mandatlıqla bağlı Konservativ partiyanın fikrinə dəstək olacaqdır. Çox az sayda Liberal Demokratlar ilə birlikdə Koalisiya hökumətinin təcrübəsi onların heç birinin istəyinə uyğun olmadı. Liberal Demokratlar koalisiyası müxalifətçi Leyboristlər Partiyası ilə birlikdə ideoloji cəhətdən daha həmfikir olacaqdır. Yalnız bunun üçün Leyboristlər Partiyasının daha çox yer qazanması tələb olunur. Bu isə çox az ehtimal olunur. Əhalinin kredit borcu yüksək, büdcə isə zəifdir. Lakin, iqtisadi dirçəliş ən yüksək mərhələyə çatdığı üçün İngiltərə bankı 2015ci ildə faiz dərəcələrini artıracaqdır.

Dünya rəqəmlərlə Ölkələr

Çİn ÜDM artımı: 7.0% Adam başına düşən ÜDM: $8,550 (AQP: $14,460) İnflyasiya: 2.9% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.8 Əhalinin sayı: 1.36mlrd

Prezident Xi Jinpinqin əsas hədəfi qeyrisəmərəlilik və Çin Kommunist Partiyasının qanuniliyinə təhlükə yaradan rüşvətxorluqla mübarizə aparmaqdır,lakin o eyni zamanda onun hakimiyyətinə qarşı baş qaldıran rəqibləri neytrallaşdırmaq üçün sərt tədbirlər görəcəkdir. Çin Sakit okean ətrafında qazanılmış etibarın itməsinə yenidən təkan ver-

Bharatiya Canata Partiyasının üzvü Narendra Modinin səbəb olduğu təriqət mühakimələri ilə bağlı qorxular reallaşdırılmasa da, bazar islahatları üçün ümid də yaratmamışdır. Hökumət çox-məsrəfli subsidiya rejimində qalmışdır. Buna misal kimi, inkişaf istiqamətində çoxillik maneələri göstərmək mümkündür. Hökumət həmçinin Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) ticarət qaydalarının yüngülləşdirilməsi barədə razılaşmasını təsdiq etməkdən boyun qaçıraraq ticarətə təkan

250 200

3 2 1 0 -1 -2 -3 -4

2015

-5 -6

almaqdan ibarətdir. Əvvəlki hakimiyyət korporativ vergi həddinin azaldılması və əmək bazarlarından, kənd təsərrüfatı və sağlamlığa qayğı sahələrində islahatlarla xarakterizə olunan “Abenomics” inkişafının uğuruna arxalanır. Pasifist konstitusiyasını dəstəkləyənlərin etirazı ilə üzləşən sonrakı hakimiyyət bir çoxları, o cümlədən Sakit okeanın təhlükəsizliyi öhdəliyini bölüşdürən güclü tərəfdaşa etiraz etməyən Vaşinqton tərəfindən də bəyənilir. Artım və inflyasiya 1-2% komfort zona çərçivəsindən asılıdır.

Gözləntilər: Problemlər dənizi. Yaponiyanın Şərqi Çin Dənizindəki adalar üzərində Çinlə qarşıdurması qlobal hakimiyyətin həlli tələb olunan həssas nöqtələrindən biridir. Qığılcımlar olsa da, yanğın görünmür.

Qazaxıstan

150

ÜDM artımı: 5.5% Adam başına düşən ÜDM: $13,700 (AQP: $16,010) İnflyasiya: 6.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.2 Əhalinin sayı: 17.6m

100 50 0

2013

ÜDM artımı: 6.5% Adam başına düşən ÜDM: $1,980 (AQP: $6,220) İnflyasiya: 7.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -4.9 Əhalinin sayı: 1.27mlrd

Büdcənin yanacaq subsidiyaları, trln rupi

2014

Hİndİstan

İndoneziya: xərclər kəsiri

2011

Gözləntilər: Xarici bazar. Çinin vətəndaşları üçün məskunlaşma qaydalarını yüngülləşdirməklə bağlı Pekin siyasəti ərazidə gərginlikləri artırır və sərhəddən kənar xarakterizə olunan turizmə maneə yaradır.

Gözləntilər: Yanacaq. Hökumət büdcəni tənzimləmək və inzibati işlərə vəsait ayırmaq üçün yanacaq subsidiyalarını hədəf alacaqdır.

2012

Baş nazir Şeyx Hasina Vacidin rəhbərliyi altında Avami Hökuməti iqtisadi inkişaf məqsədlərinə nail olmağa çalışdığı zamanda yanacaq subsidiyalarını azaltmaqla bağlı öz qanuni çoxluğundan istifadə edəcəkdir.

Hindistanın Bharatiya Canata Partiyası hökumətinə qarşı ədavətin ikitərəfli münasibətlərə mənfi təsir edəcəyinə baxmayaraq, hökümət Hindistan və Çin kimi ölkələrin dəstəyini əldə etmək məqsədilə ölkənin strateji mövqeyindən yararlanacaqdır. İqtisadi inkişaf hökumətin hədəflərini az da olsa yayındıracaqdır.

Bu ərazi ilə bağlı məsələlər, xüsusilə, Honq Konq vətəndaşlarının öz hökumətini seçməklə bağlı hüquqları üzərində hakim ölkə olan Çinin aparıcı rolu ilə bağlı gərginliklər Əsas Qanunda nəzərdə tutulmuşdur. Küçələrdə təşviqatların aparılması və Şəhər Administrasiyasının Rəhbəri Leung Chun-ying üçün narahatlıq yaratmaq bahasına da olsa Pekinin fikirləri üstünlük təşkil edəcəkdir. Faizlər artmağa başladığına görə hökumət daşınmaz əmlak bazarına narahatçılıq hissi ilə göz gəzdirəcəkdir.

Qərbə çıxış və Çin ilə ticarət iqtisadi inkişafa yardım edəcəkdir.

2010

Banqladeş ÜDM artımı: 6.3% Adam başına düşən ÜDM: $1,090 (AQP: $2,910) İnflyasiya: 7.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -5.2 Əhalinin sayı: 161.0m

Honq Konq ÜDM artımı: 2.6% Adam başına düşən ÜDM: $ 41,990 (AQP: $58,320) İnflyasiya: 3.3% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.2 Əhalinin sayı: 7.1m

Hakim partiyaya aid olmayan, yeni təyin olunmuş prezident Coko Vidodo vəd olunan islahatları yerinə yetirməyə müvəffəq olmaq üçün öz məşhur dəstəyini siyasi təsirə yönəltməlidir. Onun əsas prioritetləri dövlət aparatını sistemləşdirmək, korrupsiyanın gedişatını dəyişmək və əsas infrastruktur və dövlət xidmətlərini yeniləməkdir. Siyasi kapitalı və yerli biznesə nəzarəti qorumaq üçün xarici investisiyalara təkanla bağlı öhdəliyin zəifləməsi ehtimal olunur. Sabit faizlər, rabitəsiz və düşmən mövqedən çıxış edən qanunverici orqan və onun şəxsi təcrübəsizliyi missiyanın mürəkkəbləşməsinə səbəb olacaqdır. Bu islahatın həyata keçirilməsi ölkənin proto-BRHÇ statusunu əsaslandırmaqla iqtisadiyyatın inkişafına yardımçı olacaqdır.

2009

Baş Nazir Toni Abbot və onun Liberal-Milli Koalisiya hökuməti əsas diqqəti Leyboristlər Partiyasının əsas siyasətlərini, o cümlədən qeyri-məşhur karbon vergisi və digər ətraf mühit qanunvericiliyiniləğv etməyə yönəldəcəkdir. Siyasətdə geriləmə, hökumətin Senatda zəif mövqeyi və Avstraliya siyasətində partizan ruhu 2015-ci ilə doğru qeyri-müəyyən şəkildə yönəlir. Azaldılmış,lakin hələ də canlanma gücünə malik mədən sektoru iqtisadi inkişafı dəstəkləyəcək,lakin istehsalata qoyulan sərmayəni sıxışdırıb çıxaracaqdır.

Gözləntilər: Əlavə beş il. Çin ölkəni konstruktiv zəiflikdən çıxarmaq məqsədi daşıyan islahatlara yönədilmiş 13-cü Beş İllik Planına (2016-20) başlayacaqdır.

4

ÜDM artımı: 5.9% Adam başına düşən ÜDM: $3,870 (AQP: $10,780) İnflyasiya: 5.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.3 Əhalinin sayı: 255.8m

2008

ÜDM artımı: 2.5% Adam başına düşən ÜDM: $62,560 (AQP: $47,210) İnflyasiya: 2.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.4 Əhalinin sayı: 23.8m

diyi üçün xarici əlaqələr həllolunmaz olaraq qalacaqdır. İxrac iqtisadiyyatına sərmayə rejimindən istehlak və rifah rejiminə keçid təmin olunacaq və iqtisadiyyat 2014-cü il səviyyəsindən aşağı da olsa, çox yüksək səviyyədə inkişaf edəcəkdir.

ÜDM, % dəyişiklik İstehlak qiymətləri, % dəyişiklik

5

İndonezİya

2015 ŞƏXSLƏR

Avstralİya

Yaponiya: bərpa olunur

2013

ASİYA

Gözləntilər: Keçmiş faktlar. ABŞ öz diqqətini bütün Asiya strategiyasına açar olan münasibətlərin təkrar bərpasına yönəltmək məqsədilə Cənab Modinin Hindi-milliyətçi keçmişini nəzərdən keçirməlidir.

2014

Çİ N VY ET NA M BA NQ LA DE Ş TA YL AN İN D DO NE Zİ YA AV ST RA YE LİY Nİ A ZE LA ND İYA Sİ NQ AP UR HO NQ KO CƏ NQ NU Bİ KO RE YA ŞR İL AN KA M AL AY Zİ YA Fİ LİP Pİ N TA YV AN YA PO Nİ YA PA Kİ ST AN Hİ ND İS TA N

-20

2011

20 0

Şinzo Abe Hökuməti ən azı 2016-cı ildə keçiriləcək seçkilərə qədər hakimiyyətdə qalacaqdır. Bu hakimiyyətin əsas iki hədəfi iqtisadi inkişaf və silahlı qüvvələr üçün beynəlxalq səviyyədə daha fəal rola keçid

2012

80 60 40

2010

120 100

Yaponİya

2009

140

107

ÜDM artımı: 1.8% Adam başına düşən ÜDM: $39,140 (AQP: $39,060) İnflyasiya: 1.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -6.6 Əhalinin sayı: 126.8m

2007

160

vermək fürsətini əldən verdi. İnvestorlar hökumətin hakimiyyətdə qalmasını qorumağın yoxsa Hindistanda inkişafın təkrar oyanmasının daha çox prioritet olacağını müşahidə etmək istədikləri üçün onlar ehtiyatla davranacaqlar. Bu şübhələr bir yana, dövlətlayihələrinin tez bir zamanda razılaşdırılması və Qərbdə ticarət tərəfdaşları arasında əvvəlki vəziyyətin bərpası iqtisadiyyata təkan verməlidir.

2008

2005-ci ildən etibarən real əməkhaqlarında dəyişiklik, %

2006

Asiya: maaş artımı

2005

DÜNYA 2015

Prezident Nursultan Nazarbayev 2015-ci ildə hakimiyyətinin sonuncu ilinə qədəm qoyacaqdır

Qanunvericilik orqanlarının seçmə kadrlarının dəstəyi ilə Çin Xalq Respublikasının prezidenti Xi Jinpinq, Kommunist Partiyasının Sədri Mao Tsedunun hakimiyyətindən bəri ilk dəfə vahid hakimiyyəti bərqərar etmişdir. Çin Kommunist Partiyasında uzun zaman münaqişələrin həlli üzrə işləmiş Vanq Qişan rüşvətxorluğa qarşı çalışan Cənab Xinin leytenantlarının ən məşhurudur. Cənab Xinin modelində, “hakimiyyət” mərkəzin müstəsna səlahiyyəti, “qanun” isə onun şifrələnməsidir. Rüşvətxorluğa qarşı kampaniyanın məqsədi rəsmilər və “şahzadələr” (partiya böyüklərinin övladları) ilə bağlı narahatlığın həlli kimi Cənab Xinin siyasətinə uymayanları cəzalandırmaqdır. Partiya rəhbərinin övladı olmuş,lakin öz övladı olmayan Cənab Vanq təəssüf hissi keçirmədən bu siyasətə rəhbərlik edəcək.

Ölkələr Dünya rəqəmlərlə

“Barisan Nasional” (BN) koalisiya hökuməti müxalif Pakatan Rakyatın başlatdığı brakonyerlik kampaniyası nəticəsində daha çox uğursuzluqlarla üzləşəcəkdir. BN-in getdikcə azalan qanuni çoxluğu və Birləşmiş Malay Milli Təşkilatı (UMNO) daxilində inqilabçılar və mühafizəkarlar arasında gərginliklər, aparıcı koalisiya tərəfdaşı siyasət əleyhinə xidmət edəcəkdir. Hökumət administrasiyası 2020-ci ilə qədər Malayziyanı yüksək gəlirli ölkəyə çevirmək istiqamətində islahatlar həyata keçirəcəkdir. Növbəti mərhələ, yəni “11-ci Malayziya Planı” 2015-ci il iyun ayında elan olunacaqdır.

Gözləntilər: Etiraz aksiyası (“Çay qonaqlığı”).

2015-ci ildə nəzərdə tutulan mallar və xidmətlər üzrə verginin həyata keçirilməsi ictimai toplantılarla bağlı sərt məhdudiyyət-lərə baxmayaraq münaqişələri alovlandıra bilər.

Yenİ Zelandİya ÜDM artımı: 2.8% Adam başına düşən ÜDM: $41,280 (AQP: $37,820) İnflyasiya: 2.0% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.3 Əhalinin sayı: 4.4m

Ölkənin baş naziri, Mərkəz-sağçı Milli Partiyadan olan Con Key 2014-cü il sentyabr seçkilərində aşkar üstünlüklə üçüncü dəfə seçilmişdir. Yeni hakimiyyətlə bağlı məqsədlərə Kraystçörçün bərpa edilməsi, ödənişli valideyn məzuniyyətlərinin müddətinin uzadılması, sosial təminat alan şəxslərin işə qaytarılması üçün səylərin artırılması daxildir. Əsas diqqətin infrastruktura yönəldilməsi və neft hasilatı konsessiyaları ilə bağlı təklif investorları məmnun edəcəkdir. Bu, zəlzələdən sonra yenidənqurma investisiyasında azalmanın tənzimlənməsinə yardımçı olacaqdır.

Gözləntilər: Ozealand. Hökumət vahid iqtisadi bazara nail olmaq məqsədilə Avstraliya ilə əməkdaşlığı gücləndirəcəkdir.

Pakİstan ÜDM artımı: 4.2% Adam başına düşən ÜDM: $1,470 (AQP: $5,060) İnflyasiya: 8.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -6.0 Əhalinin sayı: 189.1m

Baş Nazir Navaz Şərifin hakimiyyəti baş qaldırmış böyük siyasi etirazlar, ordunun aparıcı təsiri (dövlət öz hakimiyyəti üçün ondan ası-

2014

2015

2013

lıdır) ilə əlaqədar zəifləmişdir. Səhnə arxasında ordu tərəfindən arbitraj etirazların sülh yolu ilə həllinə yardımçı olur,lakin Cənab Şərifin mübahisəli enerji və büdcə islahatlarını həyata keçirməklə bağlı bacarığını təhlükəyə atacaqdır.

Təhlükəsizlik separatist cənub-qərb və cihadi şimal-şərq rejimlərində dayanıqsız olaraq qalacaqdır. Xarici siyasətin əsas hədəfi İslam terror qrupları ilə Qərbin qarşıdurmasında Pakistanın strateji roluna doğru yönəldilmişdir. Hökumət normativ-hüquqi islahatlar və özəlləşdirmə vasitəsilə investorları cəlb etmək istiqamətində çalışacaqdır.

Fİlİppİn ÜDM artımı: 6.3% Adam başına düşən ÜDM: $3,260 (AQP: $7,410) İnflyasiya: 4.1% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.4 Əhalinin sayı: 101.8m

2015-ci ildə öz hakimiyyət müddətinin sonuncu ilinə qədəm qoyacaq prezident Benigno Aquino böyüməkdə olan siyasi müxalifətlə üzləşir və 2013-cü ilin sonlarında baş vermiş Haiyan Tayfunu nəticəsində ziyan çəkmiş ərazilərin hərtərəfli bərpası planını hələ də işləyib hazırlamamışdır. Parlamentarilər Cənab Aquinonu vəzifəsindən kənarlaşdırmaq üçün ona qarşı üç dəfə hərəkat başlatmışlar. Lakin konqres komissiyasının səyi nəticəsində sentyabr ayında bu hərəkatlar yatırılmışdır. Urbanizasiya, artmaqda olan istehlakçı məsrəfləri və daha çox xarici resursların cəlb olunması, inkişafa yardımçı olacaqdır.

Sİnqapur ÜDM artımı: 3.8% Adam başına düşən ÜDM: $58,910 (AQP: $83,340) İnflyasiya: 2.2% Büdcə balansı (% ÜDM): 1.1 Əhalinin sayı: 5.7m

Səslərin 60%-nilakin demək olar ki, bütün oturacaqlarda yer almış, uzun müddət ərzində hakimiyyətdə olmuş Xalq Hərəkatı Partiyası demokratik çatışmazlığın öhdəsindən gəlməlidir. Sosial sferanın geniş şəkildə və dərindən maliyyələşdirilməsi buna yardımçı olacaqdır,lakin bununla yanaşı sosial gərginliklər artacaq və vaxtaşırı olaraq küçələrə qayıdacaq.

Dəyişikliklər baş verməlidirlakin hələ bunun vaxtı çatmamışdır. Sinqapur dünya ticarətinin kəsişmələrində yerləşdiyi üçün qlobal tələbat artdıqca inkişaf da olacaq.

Gözləntilər: Otaq əldə et. İyun ayında

Şrİ Lanka ÜDM artımı: 7.1% Adam başına düşən ÜDM: $3,790 (AQP: $11,010) İnflyasiya: 4.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -5.7 Əhalinin sayı: 21.6m

Seçkilər 2016-cı ildə keçiriləcəkdir,lakin kafi qanuni çoxluq və güclü dəstək səviyyəsi onu göstərir ki, Birləşmiş Xalq Azadlıq Birliyi Hökuməti seçkiqabağı təbliğat kampaniyasını minimum həddə saxlayacaqdır. İqtisadiyyatın mikro-səviyyədə idarə olunması və siyasətin dəyişdirilməsinə olan meyllilik biznesi zəiflədir.

Buna baxmayaraq, 2009-cu il Tamil Pələnglərinin məğlubiyyəti ilə vətəndaş müharibəsinin başa çatması hökuməti məşhurlaşdırdı və bu təsir təxminən 7% artımla iqtisadi dividendi ödəyəcəkdir.

Tayvan ÜDM artımı: 3.3% Adam başına düşən ÜDM: $22,700 (AQP: $44,020) İnflyasiya: 2.0% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.3 Əhalinin sayı: 23.5m

Prezident Ma Ying-jeou tərəfindən idarə olunan Kuomintang hökuməti əsasən Keçid Boğazı və nüvə enerjisi siyasətləri bağlı məşhur etirazlar nəticəsində 2015-ci ildə məhdudlaşdırılacaqdır.

Bu hakimiyyət 2016-cı il seçkilərində düşmən qanunvericilik orqanları ilə üzləşməklə zəifləyəcək və ticarətin inteqrasiyası və Çinlə sıx bağlar yaradılması ilə bağlı olan prioritet siyasətlərlə nailiyyət qazanmağa müvəffəq olmayacaqdır. Regional rəqiblər Tayvan qlobal elektronika bazarını zəbt etdiyi və Çin ticarətə qadağa qoyduğu üçün iqtisadiyyatın gücü müvafiq şəkildə azalacaqdır.

Taİland ÜDM artımı: 4.5% Adam başına düşən ÜDM: $6,260 (AQP: $11,060) İnflyasiya: 4.0% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.7 Əhalinin sayı: 67.4m

2014-cü il çevrilişi ilə hakimiyyətə gəlmiş

2017

2016

2015

2013

6

2014

-10

2011

-8

Ölkənin ilk qadın rəhbəri, Park Guen-hay öz sələfinin biznes tərəfdaşlığı yoluna sadiq qalmışdır,lakin bununla yanaşı əsas diqqəti məhdud büdcənin imkan verdiyi həcmdə sosial bərabərliyə yönəltmişdir. O, 2014 “Sevol” bərə faciəsinə görə yaranan narazılıqları yatırtmış və beləliklə, hakim Saenuri Partiyası növbəti seçkilərdə öz qanuni çoxluğunu bərqərar etmişdir. Hökumət iqtisadiyyatı əsas etibarı ilə ixraca yönəlmiş inkişaf modelindən çıxararaq innovasiya meylli, yerli bazara yönədilən modelə doğru istiqamətləndirmək üçün öz hakimiyyətindən yararlanacaqdır.

2011

-6

9

2012

-4

12

2010

ÜDM artımı: 3.7% Adam başına düşən ÜDM: $30,110 (AQP: $36,520) İnflyasiya: 2.3% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.8 Əhalinin sayı: 50.8m

birbaşa daxili investisiya, mlrd $ 15

2009

Cənubİ Koreya

-2

Tailand: investiya qoyulub

2008

0

2012

ÜDM artımı: 5.4% Adam başına düşən ÜDM: $12,090 (AQP: $26,310) İnflyasiya: 3.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.5 Əhalinin sayı: 30.7m

keçiriləcək Cənub-Şərqi Asiya Oyunlarında iştirak edən 7000 atlet ənənəvi Atlet Kəndlərində deyil otellərdə qalacaqdır.

Büdcə balansı, % ÜDM Cari hesab balansı, % ÜDM

2010

Malayzİya

DÜNYA 2015

Pakistan: balanslaşdırılmamış

2009

və bununla onun hakimiyyət müddəti 24 il olacaqdır. Bu hakimiyyəti seçkilərlə dayandırmaq mümkün deyildir və ölkənin neft sərvətinin təminatı əsasında onun hakimiyyətdə qalması yaşlanma prosesinin (iyul ayında 75 yaşı olacaq) təbii fəsadları istisna olmaqla, heç nə ilə zəiflədilə bilməz. Qismən də olsa Özəlləşdirmə proqramının təkan verdiyi iqtisadi stimul və Kaşaqan neft yatağında hasilatla xarakterizə olunan ixrac gəliri Rusiya əleyhinə sanksiyalardan yaranan maneələrin aradan qaldırılmasına yardımçı olacaqdır.

2008

108

Sülh və intizam üzrə Hakim Milli Şura siyasi dayanıqsızlıqla bağlı cari problemi həll etmişdir. Lakin, onun əsas səbəbi olan kənd yoxsulları və şəhər təsərrüfatı arasındakı uçurumu aradan qaldırmağa müvəffəq olmaması münaqişələri bir daha alovlandıracaqdır. Xunta məşhur Taksin Şinavatra və onun səlahiyyətli şəxslərinin hakimiyyətə geri dönməsinin qarşısını almaq üçün layihələndirilmiş siyasi strukturu bərqərar edəcəkdir. Eyni zamanda, hökumət inzibati işlərə pul xərcləməklə və istehlakçıların pul xərcləməsinə təkan verməklə zəif iqtisadiyyatı dirçəldəcəkdir.

Özbəkİstan ÜDM artımı: 6.4% Adam başına düşən ÜDM: $2,110 (AQP: $5,900) İnflyasiya: 11.0% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.6 Əhalinin sayı: 31.1m

Hazırki prezident İslam Kərimovun müstəqillik əldə olunandan bu yana dördüncü hakimiyyət dövrü 2015-ci ildə başa çatacaqdır,lakin o, növbəti seçkilərdə təkrarən seçiləcəkdir.

Rəqiblərin “sabun operası” dəyişikliyi güman ki, göz qabağındadır, belə ki patriarxların nəzarəti zəiflədikcə, rəqiblərin bu siyasəti səhnə arxasında bayram edir. Lakin hələ də azad seçki görməmiş bir ölkədə, bu, insanların seçimi olmayacaqdır. İstehlak mallarının ixracından əldə olunan gəlir, o cümlədən yerlilayihələrə dövlət investisiyaları iqtisadiyyatı idarə edir.

Vyetnam ÜDM artımı: 6.6% Adam başına düşən ÜDM: $2,230 (AQP: $6,090) İnflyasiya: 6.1% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.9 Əhalinin sayı: 91.4m

“İslahatçılar” və “konservativlər” Kommunist partiyası hökumətinin yuxarı qolu ilə mübarizə aparır,lakin vahid partiya ilə hakimiyyət rejiminə qarşı kənardan cüzi təhlükə mövcuddur. Hökumət əleyhinə düşüncələrin artmasına baxmayaraq, belə fikirləri aradan qaldırmaq üçün repressiv üsullar daha çox tətbiq olunacaqdır. İqtisadiyyat istehlakçıların məsrəfləri və biznes investisiyalarının yardımı ilə öz gücünü bərpa edəcəkdir.

Gözləntilər: Qərbə doğru. Vyetnam və ABŞ arasında keçmiş müharibəyə baxmayaraq, Çinin regionda artmaqda olan inamlı vəziyyəti, həmin iki ölkə arasında dərin əlaqələrin yaradılmasına təkan verir.

Dünya rəqəmlərlə Ölkələr

DÜNYA 2015

109

Latın Amerika: böhran yastıqları

Şimali Amerika: sənaye intibahı Sənaye istehsalı (2005=100)

Meksika

ABŞ

Kanada

Beynəlxalq ehtiyatlar, mlrd $

2000

2015

350

140

300

130

250 120

200 150

110

100

100

50

90

Şİmalİ Amerİka ÜDM artımı: 2.3% Adam başına düşən ÜDM: $54,150 (AQP: $45,830) İnflyasiya: 2.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.9 Əhalinin sayı: 36.0m

Baş nazir Stefan Harper və onun rəhbərlik etdiyi Konservativlər parlamentdəki çoxluqdan faydalanır və bölünmüş müxalifətə qarşı kifayət qədər azad mövqedədir. Halbuki, hökumət qalmaqalların mənfi təsirinə məruz qalmışdır və Konservativlər və Yeni Demokrat partiyasından sonra üçüncü yeri tutan Liberal Partiyası 2015-ci il oktyabr ayına qədər keçiriləcək federal seçkilərdən sonra yüksəlişdən yararlanacaqdır. Siyasi prioritetlərə hökumətin il ərzində 47 milyard dollar həcmində qiymətləndirdiyi əyalət-daxili ticarət maneələrinin aradan qaldırılması, dünyada təsdiq olunmuş neft ehtiyatlarının üçüncüsü Alberta neft qumlarına gedən, neft daşıyan xətlərin yaxşılaşdırılması daxildir. İqtisadiyyat ABŞ-ın əvvəlki mövqeyinin bərpasına söykənir.

Meksika ÜDM artımı: 4.0% Adam başına düşən ÜDM: $12,080 (AQP: $19,430) İnflyasiya: 3.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.1 Əhalinin sayı: 118.8m

Prezident Enriki Pena Nieto öz hakimiyyətinin birinci ilində normativhüquqi aktlara düzəlişlər edərək enerji, telekommunikasiya, təhsil sahəsində bir sıra əsaslı islahatlar həyata keçirmişdir. O, öz hakimiyyətinin qalan müddətini bunların həyata keçirilməsinə - o cümlədən, inkişafı gücləndirmək, iş yerlərinin açılması və narkotik maddələrin dövriyyəsinə qarşı mübarizə

EK VA DO R

PA RA QV AY

BO Lİ Vİ YA

UR UQ VA Y

LATIN AMERİKA kimi “əsas vəzifəyə” yönəldəcəkdir. Müxalifət xüsusilə iyulda keçiriləcək aralıq seçkilərə qədər güclənəcək, hakim İnqilabi Meksika Partiyasi (ispanca: “Partido Revolucionario Institucional (PRI)”) partiyasının daxili birliyi sınanacaqdır. Əsas hədəf iqtisadiyyatı mövcud böhranlardan çıxarmaqdır; artmaqda olan rəqabətli ixrac sektoru buna yardımçı olacaqdır.

Gözləntilər: Əzəmətli PRI. Meksika son 23 il ərzində ilk dəfə noyabr ayında Formula 1 yarışlarına ev sahibliyi edəcək.

ABŞ ÜDM artımı: 3.2% Adam başına düşən ÜDM: $57,160 (AQP: $57,160) İnflyasiya: 2.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.5 Əhalinin sayı: 321.3m

Barak Obama əsas vaxtını öz-özünə inkişaf edəcək iqtisadiyyata deyil, xarici terroristlərə və düşmən ruslar barədə narahatçılığa yönəltmişdir. Vəziyyətin bərpası sonda stabilləşəcək, artıq güclənməkdə olan iş yerlərinin artması inkişafı ən yüksək həddə çatacaqdır. Əməkhaqları artacaq və istehlakçılar dükanlarda əlavə nağd vəsait xərcləyəcək, lakin ölkə xaricində mövcud olan zəiflik ixracın inkişafını məhdudlaşdıracaqdır. ABŞ seçki kampaniyaları həddən artıq uzundur və Konqres və prezidentlik uğrunda 2016-cı il yarışları 2015-ci ilin əvvəlində Birləşmiş Ştatların əvvəlki katibi, senator və birinci xanım Hillari Klintonun öz namizədliyini irəli sürməsi ilə başlayacaqdır.

Gözləntilər: Kredit xərcləri. Federal Fond 2015-ci ildə rəsmi faiz dərəcələrini artıracaqdır. Bunun nə zaman və nə qədər artırılacağı isə maliyyə bazarlarının və adi yerli sahibkarların əsas maraqlı mövzusuna çevriləcəkdir.

2015 ŞƏXSLƏR

Kanada

Çİ Lİ AR QE NT İN A VE NE SU EL A

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

PE RU KO LU MB İY A

0 BR AZ İL İY A

80

Rodriqo Londono Eçeverri (“Timoşenko” kimi tanınır) Kolumbiya döyüşçülər qrupu olan FARC-ın (Kolumbiya İnqilabçı Silahlı Qüvvələrinin) 50 illik fəaliyyəti dövründə yalnız üçüncü rəhbərdir. Hökumət sülhü təmin etməyə nail olarsa, çox güman ki o elə axırıncı rəhbər kimi tarixdə qalacaqdır. Bu yaxınlarda təyin edilməsinə baxmayaraq (onun sələfi Kolumbiya ordusu tərəfindən vurulmuşdu), o, güclü döyüşçüdür və qrupun bəzi qanlı əməliyyatlarının ən məşhur təşkilatçılarındandır. Başqa sözlə desək, o, etiraz döyüşlərinin dillər əzbəri olması üçün tələb olunan hərbi şöhrətə malikdir.

Danışıqların mürəkkəbliyinin böyük iqtisadi divident yaratmasını nəzərə alaraq, Sülh – qabaqcadan görülən bir nəticə deyildir.

Argentİna ÜDM artımı: 1.9% Adam başına düşən ÜDM: $10,980 (AQP: $21,260) İnflyasiya: 26.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.9 Əhalinin sayı: 43.1m

Kristina Fernandez de Kirçnerin Peronist Hakimiyyəti Oktyabr seçkilərinə çatmamış, hiperinflyasiya, ödəniş balansı böhranı və geniş etirazlar riski ilə üz-üzədir. Qeyd olunanların qarşısını almaq üçün tələb olunan tədbirlər sadə xalq üçün ağrılı və hökumətin şəxsi ideoloqları üçün xoşagəlməz olacaqdır.

Növbəti prezident güman ki digər Peronist şəxs olacaqdır,lakin həmin şəxs iqtisadiyyatı stabilləşdirmək və 2011 defoltundan sonra beynəlxalq kapital bazarlarına yenidən daxil olmaq uğrunda çalışmaqdan başqa çox az seçimə malik olacaqdır.

Bolİvİya ÜDM artımı: 4.0% Adam başına düşən ÜDM: $3,450 (AQP: $6,740) İnflyasiya: 7.1% Büdcə balansı (% ÜDM): 0.1 Əhalinin sayı: 11.1m

Vəzifə öhdəliklər, səmərəli partiya mexanizmi və qaz yataqlarının iqtisadi mənfəətinin yardımı ilə Eva Morales 2014-cü il oktyabr ayında keçirilmiş seçkilərdə üçüncü dəfə uğurlu prezidentlik dövrünə qədəm qoymuşdur. Lakin əhalinin məzlum təbəqəsini siyasi sferaya cəlb etmək planları çox zəif irəlilədi və bəzi qruplarda bu böyük qəzəb doğuracaqdır.

Qazdan əldə olunan gözlənilməz gəlir istehlakçı tələbatlarını və inkişafa meylli inşaatı genişləndirməklə artım normasının sağlamlığını qoruyacaqdır.

Brazİlİya ÜDM artımı: 1.8% Adam başına düşən ÜDM: $11,410 (AQP: $12,650) İnflyasiya: 6.3% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.9 Əhalinin sayı: 204.5m

Prezident Dilma Russeff 2014-cü ilin oktyabrında keçirilmiş 2 namizədli seçkilərdə cüzi səs fərqi ilə ikinci dəfə (Leyboristlər Partiyası üçün isə dördüncü dəfə) prezident seçilmişdir. Lakin, o siyasəti öz sələfi Luiz İnasio Lula da Silvanın iqtisadi praqmatizmindən uzaqlaşdırmışdır. Hökumətin iqtisadiyyata fəal müdaxiləsi, mikro-idarəetmə və dövlət-

maraqlı iqtisadiyyatın qaydaya salınması istiqamətində nailiyyətin əldə olunmaması ölkənin xaricdəki etibarını silkələmişdir və iqtisadiyyat sabit inkişaf onilliyindən sonra getdikcə zəifləyir. Onun ilk vəzifəsi inamını itirmiş investorları geri qaytarmaq və ölkəni daha mürəkkəb dövrə hazırlamaq olacaqdır.

Gözləntilər: Təsəvvür edin. Rio de Janeiro iyulda Beynəlxalq Statistika Təşkilatının təşkil etdiyi 60-cı Dünya Statistika Konqresinə ev sahibliyi edəcəkdir.

Çİlİ ÜDM artımı: 3.6% Adam başına düşən ÜDM: $14,380 (AQP: $24,310) İnflyasiya: 3.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.1 Əhalinin sayı: 17.9m

Mişel Baçelet bir sıra islahatlar o cümlədən təhsil, seçki və vergi sistemlərində etdiyi islahatlar sayəsində 2014-cü ildə ikinci dəfə prezident seçilmişdir. O, özünün mərkəz-sol Nueva Mayoria koalisiyasının solçularının təzyiqlərinə müqavimət göstərəcək və bunun üçün mərkəz sağ müxalifətçilərin dəstəyi tələb oluna bilər. Ölkənin əsas ixrac məhsulu olan misə böyük tələbat iqtisadi inkişafa təkan olacaqdır.

Gözləntilər: İrəli Çin! Çili iyun-iyul aylarında Amerika Futbol çempionatına ev sahibliyi edəcəkdir. Ölkənin artmaqda olan nailiyyətinin göstəricisi olan turnirə, Çin ilk dəfə qatılacaq.

Kolumbİya ÜDM artımı: 4.4% Adam başına düşən ÜDM: $8,620 (AQP: $12,010) İnflyasiya: 3.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -0.7 Əhalinin sayı: 50.1m

Xuan Manuel Santosun prezident kimi 2014-cü ildə başlamış ikinci hakimiyyət dövrü daha çox onun ilk hakimiyyəti illərinə bənzəyir: onun öz koalisiyası daxilində gərginliklər və FARC (Kolumbiya İnqilabi Silahlı Qüvvələri) partizanları ilə uzun çəkən sülh danışıqlarının təsiri ilə sağ-cinah müxalifətçilərinin yaratdığı maneələr ümidverici islahat proqramını ləngidir. Təşəbbüslər bu proqramın minimum 2015-ci ildə həyata keçəcəyini, sülh dividentini təmin etməyi və hətta Cənab Santosa Nobel sülh mükafatını vəd edir. İqtisadiyyat müvəffəqiyyətlə inkişaf edəcəkdir.

Ölkələr Dünya rəqəmlərlə

3,500

Peru

3,000

ÜDM artımı: 4.9% Adam başına düşən ÜDM: $7,310 (AQP: $12,330) İnflyasiya: 2.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -0.2 Əhalinin sayı: 31.2m

2,000

2.5 2.0 1.5 1.0

2014

2015

2013

2011

2012

2010

0.0

2009

0.5

EKVador ÜDM artımı: 4.9% Adam başına düşən ÜDM: $7,070 (AQP: $12,610) İnflyasiya: 4.1% Büdcə balansı (% ÜDM): -4.7 Əhalinin sayı: 15.5m

Rafael Korreya 2007-ci ildə seçilmiş və 2014-cü ildə ölkədə ən uzun müddət xidmət edən prezident kimi rekorda imza atmışdır.

Onun əsas istəyi konstitusiyadan hakimiyyət müddəti ilə bağlı məhdudiyyəti çıxarmaq və 2017-ci ildə təkrar prezident seçilməkdir. Onun hakimiyyəti illərində karbohidrogen ehtiyatları ilə birlikdə ölkə siyasətində qeyri-adi sabitlik müşahidə olunur. Bu illər ərzində iqtisadiyyat davamlı şəkildə genişlənir. Cənab Korreya və onun “Alianza PAIS” hökumətinə qarşı yalnız kiçik təhlükə mövcuddur. Neftin qiyməti çox düşmədikcə, iqtisadiyyat inkişaf edəcəkdir.

Paraqvay ÜDM artımı: 4.1% Adam başına düşən ÜDM: $4,950 (AQP: $7,550) İnflyasiya: 4.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -0.7 Əhalinin sayı: 7.0m

Prezident Horasio Kartes ona düşmən mövqe bəsləyən qanunverici orqanla üzbəüzdür.

Kənar mövqedə dayanan və müasirlik tərəfdarı olan prezident ölkənin dərin ənənəyə və müxtəlif maraqlara malik olan Partido Kolorado partiyasını təmsil edir; ən sərt müqavimət də onun öz partiyasından gəlir. Bu

Mərkəz solçu “Frente Amplio” (“Geniş cəbhə”) partiyasının koalisiya höküməti mart ayında yeni dövrə başlayacaq,lakin yeni prezident seçkiləri 2014-cü ilin sonunda baş tutacaq. 2005/10-cu illər ərzində koalisiyanı və ölkəni yönəldən Tabare Vazkezin seçkiləri qazanmaq şansı daha çoxdur, amma belə görünür ki, o, hazırki prezident Xose Munika kimi konqresdə çoxluğa malik ola bilməyəcək. Koalisiyanın sol qanadı təkrar bölüşdürücü islahatların keçirilməsinə çalışacaq,lakin hökümət bizneslərə və xarici investisiyaların ölkəyə cəlb olunması üçün əlverişli şərait yaradan siyasəti dəstəkləyəcək.

Gözləntilər: Böyük ümidlər. Narkotik bitkilərin yetişdirilməsi və istifadəsi üzrə qanunvericilik və narkotik maddələrlə bağlı cinayətlərin qarşısını almaq üçün addımlar 2015-ci ildə başlayacaq.

Venesuela ÜDM artımı: -0.5% Adam başına düşən ÜDM: $23,570 (AQP: $13,320) İnflyasiya: 53.2% -10.1 Büdcə balansı (% ÜDM): Əhalinin sayı: 30.9m

Ölkə hazırda qəddar etirazlar, geriləyən iqtisadiyyat, sərt valyuta siyasəti və azalan beynəlxalq ehtiyatlardan əziyyət çəkir,lakin Nikolas Maduronun höküməti narazılıqlara tab gətirə biləcək, çünki müxalifət onun 2018-ci ildə bitəcək prezidentlik dövründən əvvəl hər hansı dəyişikliyə nail olmaq üçün heç bir üsul tapa bilməyib. Hökümətin xarici valyutanın ölkəyə axınını idarəetmə cəhdləri ölkədəki qida və digər məhsulların qıtlığını daha da artıracaq və iqtisadiyyat enməyə doğru istiqamətlənəcək. Neftin qiymətinin düşməsi administrasiyanın çətinliklərini daha da artırmış olacaq.

Mənbə: Afrika İnkişaf Bankı

ORTA ŞƏRQ VƏ AFRİKA Əlcəzaİr

Mİsİr

ÜDM artımı: 3.3% Adam başına düşən ÜDM: $6,170 (AQP: $14,370) İnflyasiya: 3.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.7 Əhalinin sayı: 40.0m

ÜDM artımı: 3.3% Adam başına düşən ÜDM: $3,700 (AQP: $11,630) İnflyasiya: 10.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -10.5 Əhalinin sayı: 85.0m

Əbdüləziz Buteflika 2015-ci ildə özünün hakimiyyətdəki 16-cı ilinə başlayır,lakin heç bir ciddi təhlükə ilə üzləşmir. Məlum ölkələrdə baş vermiş “Ərəb baharı”na səbəb olan elementlər – gənclər arasında yüksək işsizlik, yaşlı nəslin hakimiyyətdə qalması və geniş sosial bölgü – bu ölkədə adi haldır,lakin ölkənin uzunömürlü güc elitası “le pouvoir” tərəfindən tənzimlənir. Enerji resurslarından asılı iqtisadiyyatın inkişafı az olacaq.

Diversifikasiya öndə gedəcək.

Əbdül Fəttah əl-Sisi öz hakimiyyətini daha da möhkəmləndirəcək və seçkilərdən əvvəl hakimiyyətdən devirməyə kömək etdiyi Müsəlman Qardaşlarının repressiyasını daha da artıracaq. 2014-cü ilin sonunda baş tutan seçki heç bir partiyaya üstünlük gətirməyəcək.

Müsəlman Qardaşlarının süqutunu görməyə sevinən Körfəz ölkələrinin yardımı və özəl investisiyanın artması iqtisadi artıma təkan verəcək.

Anqola ÜDM artımı: 5.5% Adam başına düşən ÜDM: $7,400 (AQP: $8,190) İnflyasiya: 7.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.3 Əhalinin sayı: 22.8m

Xose Eduardo dos Santos 1979-cu ildən prezidentdir,lakin artıq onun tezliklə hakimiyyətdən getməsi ilə bağlı müəyyən işarələr var. Bu dəyişiklik 2015-ci ildə baş verməyəcək,lakin hadisələr göstərir ki, hakimiyyət uğrunda yarışma əsas diqqət mərkəzində olacaq. Ölkədə ixtilafların yaranması ehtimalı böyükdür, çünki Cənab dos Santos rəqiblərinin meydana gəlməsinin qarşısını almaq üçün çox çalışıb. Neft sektorunda artan istehsal iqtisadiyyatın əsasını təşkil edəcək.

Efİopİya ÜDM artımı: 7.0% Adam başına düşən ÜDM: $485 (AQP: $1,520) İnflyasiya: 8.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.8 Əhalinin sayı: 98.9m

Efiopiya Xalq İnqilabi Demokrat Cəbhəsi siyasətdə hakimlik edir,lakin baş nazir Haylemariam Desaleqn 2012-ci ildə vəfat etmiş sələfi Melas Zenavi kimi güclüliderliyə malik deyil. Partiya Desalegqni 2015-ci ildə baş tutacaq seçkilərdən əvvəl dəyişə bilər, lakin istənilən halda onların namizədi seçkidə qələbə qazanacaq. Etnik gərginlik silahlı etirazlarla nəticələnə bilər,lakin bu, sadəcə hökümətə dissidentləri sıxışdırmağa imkan verəcək.

Efiopiya: yaşıl pöhrə

Kamerun ÜDM artımı: 5.2% Adam başına düşən ÜDM: $1,310 (AQP: $2,980) İnflyasiya: 2.5% -4.5 Büdcə balansı (% ÜDM): Əhalinin sayı: 23.1m

Öz yaşından başqa mövqeyinə heç bir təhlükənin olmadığı uzun müddətli prezidentlərdən biri də 30 il hakimiyyətdə olan Paul Biyadır. İqtisadiyyat neft istehsalının artması və daxili bazarın inkişafı fonunda yaxşı irəliləyir. Ölkədə investisiya yönümlü islahatların aparılması üçün ciddi proqram inkişafı daha da artıra bilər,lakin hazırda buna ümid etmək olmaz.

Kənd təs. hasilatı, Mlrd Birr, 2011 qiymətləri 300 250 200 150 100 50 0 2015

3.0

500 0

2013

ÜDM artımı: 3.3% Adam başına düşən ÜDM: $16,540 (AQP: $21,620) İnflyasiya: 7.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.9 Əhalinin sayı: 3.4m

1,500 1,000

2014

Uruqvay

3.5

2,500

2012

Ollanta Humalanın prezidentliyi müddətin sonunda normal aşınma yaşayır və o, öz hakimiyyətinin son ilinə tərs koalisiyanın, düşmən mövqedə olan konqresin və azalan məşhurluğunun müqaviməti ilə daxil olur.

Ehtiyatlı maliyyə idarəetməsi seçkidən əvvəl təbliğat kampaniyasının başlanmasına müəyyən imkan yaradır. İnvestisiyalara inzibati maneələrin və biznes xərclərinin azaldılması üçün atılan addımlar sayəsində iqtisadiyyat bir qədər də inkişaf edəcək,lakin son illərin yüksək iqtisadi artımından artıq söhbət gedə bilməz.

ÜMD, % artım 4.0

4,500 4,000

2011

Kuba: islahat təkanı

Məişət xərcləri, 2000-2013-cü illər arasında artım, %

2010

Kastri qardaşları rejimindən yeni nəsil rəhbərlərə doğru yavaş-yavaş uzaqlaşma son illərin qeyri-müəyyən inkişafının tezliklə başa çatmayacağından xəbər verir. Əsas tərəfdaş olan Venesuelada sabitliyin olmaması ehtimalı ölkə üçün əlavə risklər yaradır. Əsaslı azadlıq islahatları hazırlanmışdır.

Məsələn, ölkə 2015-ci ilin əvvəlində qiymətlər üzərində dövlət nəzarətini və çox-yaruslu mübadilə faizləriniləğv edəcəkdir. Lakin iyun ayında 84 yaşına qədəm qoyan Raul Kastro 2018-ci ildə hakimiyyəti təhvil verməyə hazırlaşdığı üçün onun əsas məqsədi bazar iqtisadiyyatına rəvan keçidi həyata keçirmək olacaqdır.

Orta Şərq və Afrika: Afrikalı pul xərcləyənlər

2009

ÜDM artımı: 3.9% Adam başına düşən ÜDM: $6,360 (AQP: $12,580) İnflyasiya: 4.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.3 Əhalinin sayı: 11.2m

səbəbdən, onun səmərəsiz dövlət sektorunu canlandırmaq və dövlət müəssisələrinin özəl sektorda iştirakları ilə bağlı planlarıləng irəliləyəcək.

2008

Kuba

DÜNYA 2015

AN QO KO L NQ Ç A O AD Sİ Nİ RES YE G P EK RA ER .

VA L İYA TO EO Rİ AL Q NE QV AN İN A EF EY İO A Pİ BO M YA TS AL VA İ SU NA RU DA AN N QA DA ZA BO M N U Bİ M QA YA OZ ND AM A BU B RU İK KE NDİ Nİ B YA Nİ EN GE İN Rİ YA NA TOQ M M O ƏR İB S İ E KƏ N Y Zİ KA EQ A AF M AL Rİ ER K TA A R UN NZ ES QV SVA AN P. İN Zİ İYA EY LƏ Fİ A N LD B D İŞ İSA İS U A LE HİL SO İ Cİ TO QV BU KO İN Tİ NQ E O MA YA DE LA M Vİ .R ES P.

110

Dünya rəqəmlərlə Ölkələr

ÜMD, % artım 6 5 4 3 2 1

2017

2016

2015

2013

0 2014

Sünnilər, şiələr və kürdlərin öz tələblərini irəli sürdükləri bir vaxtda əvvəllər parçalanmaqdan son anda xilas olan İraq yenidən iflasa uğramağa çox yaxındır. Çox şey baş nazir Heydər əl-Abadinin barışıq yaratmaq qabiliyyətindən asılıdır. Öz sonunu gətirən dəhşətli yoluxucu xəstəliyi xatırladan İslam Dövləti əvvəl axır məğlub olacaq,lakin onunliderliyi altında mübarizə aparmış Sünni bloka ölkənin idarəçiliyindən pay verilməzsə, düşmənçilik davam edəcək.

İsraİl

Lİvan

ÜDM artımı: 3.6% Adam başına düşən ÜDM: $40,620 (AQP: $34,590) İnflyasiya: 1.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.0 Əhalinin sayı: 8.3m

ÜDM artımı: 2.6% Adam başına düşən ÜDM: $9,660 (AQP: $15,370) İnflyasiya: 4.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -9.3 Əhalinin sayı: 5.4m

Baş nazir Binyamin Netanyahunun Fələstinlə 2014-cü il münaqişəsindən sonra nüfuzu zəifləsə də hakimiyyətdə qaldı. İsrailin dəyişməz mövqeyinə görə beynəlxalq miqyasda çox da rəğbət qazanmayan Netanyahu müharibəni məsələnin həll edilməsində yeganə çıxış yolu hesab edən yoldaşların da dəstəyini itirib. Bu, yeni hesablaşmalar və Həmasla güzəştsiz danışıqlar mövqeyində özünü göstərir. Qaz istehsalının artması və qlobal vəziyyətin yaxşılaşması iqtisadi inkişafa təkan verəcək.

Livana olan diqqət qonşuluqda olan Suriyada baş verən çevrilişin bu ölkəyə keçməsinə imkan verməyəcək. Baş nazir Tammam Salam güclü milliyyətçi qüvvələrlə Suriyalıları dəstəkləyən qrupları birləşdirən koalisiyaya rəhbərlik edir; müəyyən ziddiyyətlərin əldə saxlanmasına səbəb olacağına görə bu düzgün siyasətin qurulmasına münbit şərait yaratmır.

Regionda müəyyən stabilləşməni nəzərə alsaq, iqtisadiyyat aşağı səviyyədən inkişaf edəcək.

İordanİya ÜDM artımı: 4.3% Adam başına düşən ÜDM: $4,870 (AQP: $10,900) İnflyasiya: 3.0% Büdcə balansı (% ÜDM): -6.1 Əhalinin sayı: 7.9m

Kral II Abdulla ölkədə gözlənilən “Ərəb baharı”-nın qarşısını sadiq ordunun köməyi ilə islahatlara gedəcəyinə və səmərəli dövlət idarəçiliyinə inandırmaqla ala bildi. Bununla belə, islahatlar aparılmadı və qonşu Suriya və

Böyük Britaniyada 30 illik sürgünlük həyatında Mançester Universitetində mexaniki mühəndislik təhsili almış İraqın hazırki baş naziri Hayder əl-Abadi nadir çətinliklə üzləşib: İraq dövlətinin süqutunun qarşısının alınması. Ölkədə sünni təriqətçilərin qiyam qaldırmasında əsas faktor sayılan Nuri əl-Malikinin avtoritar idarəetmə üslubundan sonra Hayder əl-Abadi geniş tərkibli idarəetməyə nail olmaq üçün Şiələrin ambisiyalarının, Sünnilərin qiyamının və Kürdlərin ayrılma cəhdlərinin qarşısını almalıdır. Lakin onun çox vaxtı yoxdur. Əgər kürdlər müstəqilliyə nail olsa və Sünnilər ölkənin şimal-qərb bölgəsinə diqqəti artırsalar, 2015-ci ilin sonuna qədər bütün məsələlər fərqli cür başa çatacaq. Bu minvalla, İraqın Qərb tərəfdaşları baş nazirə dəstək olur. də, ona xeyli ziyan vurub. Neftlə maliyyələşən investisiya planı inkişafa təkan verə bilər.

Mərakeş ÜDM artımı: 4.3% Adam başına düşən ÜDM: $3,250 (AQP: $7,890) İnflyasiya: 1.7% Büdcə balansı (% ÜDM): -5.0 Əhalinin sayı: 34.0m

Siyasi sistemdə aparılan təvazökar islahatlar müəyyən irəliləyişə nail olacaq,lakin bu, Kral VI Məhəmmədin dominant mövqeyinə təsir etməyə kifayət etmir. Təmsilçilərinin olmaması seçicilərin narazılığına səbəb olur,lakin hazırki rejim əhali arasında daha məşhur görünür – baxmayaraq ki tənqidi mövqenin bildirilməsinə məhdudiyyətlərin olması bu mühakiməni irəli sürməyi çətinləşdirir. Subsidiya və təqaüd sistemində aparılan islahatlar maliyyə vəziyyətində irəliləyişə səbəb olacaq,lakin gəlir və istehlakın artırılması istiqamətində edilən cəhdlərin əleyhinə olacaq.

Keniya: uçuş xətti

2011

İraq ÜDM artımı: 6.8% Adam başına düşən ÜDM: $8,230 (AQP: $5,980) İnflyasiya: 5.2% Büdcə balansı (% ÜDM): 2.0 Əhalinin sayı: 35.4m

Ölkənin siyasi sistemi dinc keçiddən sonra etibarlı koalisiya höküməti Uhuru Kenyattanın rəhbərliyi altında getdikcə daha da stabilləşir.

Hakimiyyət 47 yeni ölkə administrasiyasına keçəcək ki, bu, münaqişələr yarada bilər. Ölkənin təhlükəsizliyinə də təhdidlər mövcuddur. Belə ki, Somali mənşəli hərbi qruplaşma olan “əl-Şəhab” yerli qiyamçılarla ölkədə geniş miqyaslı üsyan təhlükəsi yaradır.

2012

Gözləntilər: Ali xələf. İranın inqilabi alilideri Ayətullah Əli Xameneyi 2014-cü ildə prostat əməliyyatı keçirib. Yenilider məsələsi daha çox 2015-ci ildə gündəmə gələcək.

Kenİya ÜDM artımı: 5.7% Adam başına düşən ÜDM: $1,140 (AQP: $2,470) İnflyasiya: 5.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -5.4 Əhalinin sayı: 46.8m

2010

Çılğın Mahmud Ahmedinejatın xələfi Həsən Ruhani daha barışdırıcı siyasi yol yürüdür.

Uğurun əldə edilməsi çətin olacaqdır.

Konservativ boşluq yaradan rahatlayıcı daxili təzyiq riskləri və sanksiyaların aradan qaldırılması istiqamətində aparılan danışıqlar təslim olma kimi görünə bilər. Nüvə danışıqlarında əldə olunan müəyyən irəliləyiş (hal-hazırda dayandırılmasına baxmayaraq) və iqtisadi blokadanın nisbətən yüngülləşdirilməsi inkişafa kömək edəcək.

2009

ÜDM artımı: 2.0% Adam başına düşən ÜDM: $6,070 (AQP: $14,160) İnflyasiya: 15.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -1.3 Əhalinin sayı: 79.5m

İraqda baş verən üsyanlar bu İslam ölkəsində də siyasi müqavimət, küçə yürüşlərinin baş qaldırmasına və daha pis vəziyyətlə üzləşməyinə səbəb ola bilər. BVF-ə əsasən, ölkə iqtisadiyyatının zəifliberallaşması baş verməkdədir,lakin bu istiqamətdə çox az irəliləyiş var.

2008

İran

Lİvİya ÜDM artımı: 5.4% Adam başına düşən ÜDM: $ 11,180 (AQP: $15,000) İnflyasiya: 6.6% Büdcə balansı (% ÜDM): -4.7 Əhalinin sayı: 6.5m

Ölkənin gündəliyini silahlı birləşmələrin bürüdüyü bir vaxtda ölkə dünyəviliberallarla İslamçı mühafizəkarlar arasında razılığın əldə olunmasına çalışır. 2014-cü ilin sonuna planlaşdırılmış konstitusiyaya yeni düzəlişlər barədə referendum ölkədə stabilliyin bərpası ümidini verir.

Qeyri-stabillik neft istehsalını viran etməsə

111 2015 ŞƏXSLƏR

DÜNYA 2015

Nİgerİya ÜDM artımı: 5.8% Adam başına düşən ÜDM: $3,280 (AQP: $6,350) İnflyasiya: 10.5% Büdcə balansı (% ÜDM): -2.1 Əhalinin sayı: 183.7m

Ənənəyə görə, hakim Xalq Demokrat Partiyasının prezidentliyə növbəti namizədi şimaldan olmalıdır,lakin cənub mənşəli hazırki dövlət başçısı Qudlak Conatan fevral ayında baş tutacaq seçkilərdə təkrar qələbə qazanmaq ümidindədir. Seçkilərdə əsas rəqib müxalif Proqressiv Dəyişiklik Uğrunda Konqres partiyasıdır. Boko Haram kimi İslamçı qruplar artan təhlükə yaradacaq. Afrikanın ən böyük iqtisadiyyatı neftlə deyil, tikinti və xidmət sektoru ilə inkişaf edəcək.

Səudİyyə Ərəbİstanı ÜDM artımı: 4.4% Adam başına düşən ÜDM: $26,510 (AQP: $56,880) İnflyasiya: 4.0% Büdcə balansı (% ÜDM): -0.3 Əhalinin sayı: 30.6m

90 yaşında olan Kral Abdullah bin Abdel-Aziz al-Saud artıq taqətsizdir. Lakin onun namizəd varisləri artıq dünyadan köçüb. Şahzadə 2015-ci ilin sonunda 80 yaşına qədəm qoyur və yalnız Şahzadə davamçısı ilk dəfə 2014-cü ilin əvvəllərində təltif olunmuşdu. Neft bazarının son ümid yeri olan Krallığın mövqeyi onu göstərir ki, regional çevrilişlər xəzinəni doldura və bununla daxildəki narazılıqları həll etməyə müvəffəq ola bilər.

Gözləntilər: Xarici ticarət. Krallıq qeyri-neft layihələri üçün vəsaitləri artırmaq məqsədilə 2015-ci ilin əvvəlində ilk dəfə öz fond birjasını xarici investorlara açacaqdır.

caR ÜDM artımı: 3.4% Adam başına düşən ÜDM: $7,480 (AQP: $13,530) İnflyasiya: 5.4% Büdcə balansı (% ÜDM): -3.7 Əhalinin sayı: 53.5m

2014-cü ilin may ayında keçirilmiş prezident seçkilərində Yakob Zumanın ikinci dəfə seçilməsi onun nəinki siyasətinin, o cümlədən, Afrika Milli Konqresinin müasir və sol blokları arasında gərginliklərin davamiyyətinə zəmanət verir. Pul və maliyyə imkanları sayəsində iqtisadiyyat öz asta inkişaf yuvasından çıxmaqdadır. Lakin nəzərdə tutulan biznes tərəfdaşı islahatlarına qarşı birliklər və onların siyasi müttəfiqlərinin müqaviməti gözlənilir.

Surİya ÜDM artımı: 2.4% Adam başına düşən ÜDM: $2,050 (AQP: $3,870) İnflyasiya: 16.2% Büdcə balansı (% ÜDM): -7.5 Əhalinin sayı: 20.0m

Çıxılmaz durum və mühafizə tədbirləri Suriyanın ən böyük dağıntılara səbəb olan vətəndaş müharibəsinin aqibətini müəyyən edəcəkdir.

Mühasirəyə düşmüş prezident Bəşər əl-Əsəd düşmənlərinin məğlubiyyətinə nail olmadan da onun rejimini devirmək cəhdlərini puça çıxaracaqdır. Kənar qüvvələr, o cümlədən ABŞ və İran, ilk dəfə eyni mövqedən çıxış edərək, İslam Dövlətini dayandırmaq üçün kifayət qədər yardım təmin edəcəkdir. Lakin bu, sözügedən dövləti məhv etmək üçün kifayət deyildir.

Zİmbabve ÜDM artımı: 3.4% Adam başına düşən ÜDM: $229(AQP: $211) İnflyasiya: 5.8% Büdcə balansı (% ÜDM): -4.4 Əhalinin sayı: 13.1m

Ömürlük prezident Robert Muqabenin bildirdiyinə görə, öz vəzifə öhdəliklərini yerinə yetirməyə davam edəcəkdir. Lakin onun səhhəti pisləşir. Cənab Muqabe 2015-ci ildə 91 yaşına qədəm qoyacaqdır. Onun həyat yoldaşı Qreys ondan sonra hakimiyyətə uğurla yiyələnə bilər.

BVF proqramı 2013-cü ilin xaotik seçkilərindən sonra iqtisadiyyatı sabitləşdirmişdir,lakin həmin proqramda nəzərdə tutulan islahatların bir çoxuna etinasız yanaşılmışdır.

112

DÜNYA 2015

Dünya rəqəmlərlə Sənaye Avtomobil sənayesi 112 Müdafiə və Aviasiya 112 Enerji 112 Əyləncə 113 Maliyyə xidmətləri 113

Ərzaq və kənd təsərrüfatı 113 Səhiyyə 114 İT Texniki Təminatı 114 İT Proqram Təminati 114 Media 114

BİZneS mÜhİTİ

Metallar və dağ-mədən sənayesi 114 Pərakəndə satışlar 115 Telekommunikasiya 115 Səyahət və turizm 115 mənbəyi olan Meksikaya cəlb edəcək.

avTomoBİl SənayeSİ

Dünya ÜDM və Ticarəti

2012

2013

2014

3.8

3.2 3.4

3.0 2.7

2011

2.9 2.6

3.8

5.0

6.6

Dünya ÜDM artımı (AQP üzrə real göstəricilər), % Dünya ticari artımı ($ üzrə göstəricilər), %

2015

Dünya iqtisadi böhranından beş il keçmiş qlobal iqtisadiyyat yenə çox gərgin vəziyyətdədir. Lakin 2015-ci ildə vəziyyətin yaxşılaşmasına ümidlər çoxdur. İnkişaf etməkdə olan ölkələr 5.3%-ə qədər inkişafın əldə edilməsi yolunda bəzi nöqsanları yenidən kəşf edəcəklər; həmçinin, zəngin dünya xalqları da əsasən iqtisadi baxımdan canlanmış ABŞ-ın sayəsində 2.5%-ə qədər artım etmək üçün sürətlərini artıracaqlar.

ABŞ Federal Ehtiyatlar Bürosunun istiqraz alma proqramı tərəfindən əsası qoyulan “asan pul” erası öz dövrünü başa vuracaq. Şirkətlər həvəslə Amerika faiz dərəcələri artımının əlamətlərini izləyəcəklər: “Economist Intelligence Unit” ilin ortalarına yaxın ilk artımın olmasını gözləyir.

Bu, inkişaf etməkdə olan bazarlar üçün risk daşıyaraq kapitalı yenidən Amerikaya cəlb edəcək. Ümumiyyətlə desək, investorların inkişaf etməkdə olan ölkələrdə hələ də yüksək gəlirli sahələri təqib etmək üçün kifayət qədər səbəbləri olacaq. Qlobal iqtisadiyyat üçün ən böyük təhlükələr deflyasiya riskinin olduğu borc içində üzən Avropada olacaq. Çin isə digər tərəfdə dayanır: ÜDM-in 7% artdığı ölkə Asiya və başqa yerlərdə ticarət partnyorlarına dəstək olmağa kömək edəcək. Lakin Çin rəsmiləri eyni anda bir neçə iş görməyə məcbur olacaq: artımı yaxşı vəziyyətdə saxlamaqla yanaşı borclu maliyyə sektorunu məhdudlaşdırmaq lazım gələcək.

Səhv addım atma riski realdır. Dünya ticarəti 5%-ə qədər artacaq və Çin yuanı ticarət maliyyəsində tez-tez istifadə olunacaq. Əgər Sakit Okean sərhədi boyu ölkələr və ayrılıqda Avropa ABŞ-la azad ticarət paktları (hər ikisinin icrası 2015-ci ildə mümkündür) imzayalarsa, qlobal ticarətin vəziyyəti daha da yaxşılaşacaq.

Başqa qeydlər olmazsa, 2015-ci ilin proqnozları.

Dünya üzrə ÜDM-in 95%-dən artığına sahib 60 ölkə üzrə ümumdünya göstəriciləri. london@eiu.com Mənbə:

2015-ci ildə avtomobillər uçacaq; hətta bəzi elektrik cihazlarının keçmişə və gələcəyə səyahət etmək bacarıqları da olacaq. Təəssüf ki, bu, yalnız “Gələcəyə Qayıdış 2” adlı 2015ci il filmində reallaşacaq; reallığa qayıtsaq, avtomobil istehsal edən firmalar asfalt şosedə hərəkət edən, yanacaqla işləyən özüşütüyən avtomobillərin iş qabiliyyətini yaxşılaşdırmağa fokuslanacaqlar. İstehlakçıların yanacaq xərclərini azaltmağa olan maraqları və arzuları səmərəliliyin artırılmasına olan zərurəti izah edir; bu da qayda-qanunları sərtləşdirəcək. Aİ hazırda karbon emissiyaları standartları üzrə tendensiya yaratmaq mərhələsindədir; avtomobil istehsalçılarının yeni avtomobilləri 2015-ci ilə qədər bu standartlara cavab verməlidir.

Minik maşınlarının qeydiyyatı % dəyişiklik

Orta Şərq və Afrika Asiya və Avstralasiya Latın 3.8 Amerika Qərbi 3.5 Avropa Şərqi Avropa və Rusiya 1.7

8.4 5.9

Benzinlə işləyən avtomobillər diqqət mərkəzində olacaq, lakin, Nissan və digərləri hibridlərə külli miqdarda investisiya qoyub.

Yalnız elektriklə işləyən avtomobillərin satışı qiymətlərin yüksək olması və enerji yığma məntəqələrinin sayının hədsiz az olması səbəbindən aşağı olacaq. Hətta, Çin 2015-ci ildə enerji ilə işləyən yeni avtomobillərin satışına qoyduğu 500.000-lik hədəfi keçə bilməyəcək. Antikorrupsiya tədbirləri dünyanın ən iri avtomobil bazarına olan tələbi zəiflədəcək, lakin bu tələb sayı getdikcə artmaqda olan varlı istehlakçılara doğru yan alacaq: 2015-ci ildə avtomobil qeydiyyatlarının sayı 6%-dək və ya 20 milyon avtomobilədək artacaq. Lakin yerli “ucuz və keyfiyyətli” istehsalçılar sürücülərin daha yaxşı xarici brendlərə olan marağını azaldacaq.

Dünyanın 73 milyon avtomobil qeydiyyatının təxminən 45%-i Asiyaya məxsus olacaq. İndoneziya regionda liderlik edəcək (12%dək genişlənərək), Asiyanın ikinci ən böyük bazarı olan Yaponiya isə necə deyərlər, sükan arxasında yatacaq (3%). Amerika 17 milyonluq qeydiyyatla qlobal artım dərəcəsi ilə ayaqlaşacaq (5%). Bu, şirkətləri buraya və qonşu Latın Amerikasının ən çox tələbat

Gözləntilər: Qaza bas. Elektrik avtomobilləri və hidrogenlə işləyən avtomobillərin ekologiyaya təsirləri daha çoxdur. “Təmiz” təbii qaz yandıran avtomobillər isə daha sürətlidirlər. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, tələb artımının üçdə ikisi çirklənmədən ən çox əziyyət çəkən Çinin üzərinə düşəcək. Belə ki, o, 2015-ci ildə istifadədə olan bu avtomobillərin 1.5 milyonuna malik olmaq hədəfini artıq ötüb keçmişdir. Bununla belə, nəqliyyatda qazın rolu neftin rolunun sadəcə 2%-ni təşkil edəcək.

mÜdaFİə və avİaSİya

Müdafiə sənayesi podratçıları hücum təhlükəsi altındadırlar. Dünyanın ən güclü silahlı qüvvələrinin vətəni olan Amerikada “Lockheed Martin”in 400 milyard dollar dəyərində olan F-35 istehsalat xəttindən olan qırıcılar xidməti istifadəyə verilə bilər.

Lakin bura da daxil olmaqla, Rusiya və Çindən başqa bütün dünyada çəkilən bu sfera üzrə xərclər aşağı olacaq. Bununla belə, hətta bu da bir neçə uğursuz cəhddən sonra vəziyyəti nisbətən yaxşıya doğru dəyişəcək.

Müdafiə Sənayesi üzrə Konsultasiya Xidməti olan “IHS Jane’s”-in məlumatına görə, Çin hərbi gücü artırmağa çalışdığından 2015-ci ildə onun hərbi xərcləri 160 milyard dollara çatacaq ki, bu da Birləşmiş Krallıq, Fransa və Almaniyanın birgə xərclərindən çoxdur. İnkişaf etməkdə olan digər Asiya bazarları Qərbin müdafiə sənayesi şirkətləri üçün cəlbedici hədəfdir. Keçmiş rəqiblər və yeni müttəfiqlər sualtı gəmilərə və digər avadanlıqlara çəkilən xərcləri artıracaqlar. Çinin hərbi-dəniz qüvvələrinin yüksəlişindən ehtiyatlanan Yaponiya və Avstraliya hərbi texnologiyalarını bölüşəcəklər. Lakin iri Asiya bazarları üstünlük əldə etmək üçün çox sərtdirlər. Hindistan Amerika silah istehsalçıları üçün iri xarici hədəfdir və onun hərbi büdcəsi 12%-dək qalxaraq 2014-2015-ci fiskal

ildə 38 milyard dollar olmuşdur. Lakin xarici investorlar yerli müdafiə sənayesi podratçılarında 49%-dək paylar götürə bilərlər.

Kommersiya təyyarələrinin satışı diversifikasiya olunmuş müdafiə sənayesi şirkətlərinə müəyyən qədər qurtuluş vəd edəcək. Lakin qeyri-hərbi tələb ümumi aviasiya və müdafiə gəlirlərinin yalnız üçdə biridir ki, bu rəqəm tədqiqat şirkəti olan “MarketLine”a görə, 2015-ci ildə sadəcə 4%, yəni 1.2 milyard dollara qədər artacaq.

Gözləntilər: “Boeing” “Airbus”a qarşı.

“Boeing” aviasiya və müdafiə, hava və təhlükəsizlik biznesinin ən yüksək pillələrində dayanır, lakin onun 33 milyard dollarlıq müdafiə diviziyası kiçiləcək. Mülki hava qüvvələri daha parlaq ümidlər vəd edir: “JPMorgan” bankının proqnozlarına görə, “Boeing”in qeyri-hərbi diviziyası 2015-ci ildə 10%-dək böyüyəcək. Geniş gövdəli, uzun yol jetləri üçün daha cəlbedici olan bazarla avropalı rəqib “Airbus” “Boeing”i geridə qoyacaq: 2014-cü ilin sonunda ilk A350 ilə kommersiya uçuşlarına başlayacaq ki, bunun da 2015-ci ildə davam edəcəyi gözlənilir.

Buna baxmayaraq, “Boeing” 2015-ci ildə bütün iri gövdəli təyyarələrin təxminən üçdə ikisini təqdim etməyə doğru gedəcək.

elekTrİk enerJİSİ

Qlobal iqtisadiyyat 2015-ci ildə qalxdığı üçün ümumi enerji istehlakı təxminən 3%-dək qalxacaq. Bu, xam neftə olan tələbatı qabaqlayacaq ki, bu tələb də günə 2%, yəni 94 milyon barrelə yaxınlaşacaq.

Bir neçə il boş-boşuna pul xərclədikdən sonra əksər Qərb super-güclərinin məqsədi daha kiçik investisiyalar üzrə daha yaxşı gəlirlilik əldə etməkdir. Baxmayaraq ki, “Chevron” 40 milyard dollar investisiya edərək özünün daha böyük rəqibi olan “Exxon Mobil”i pul xərcləməkdə geri qoyacaq. “Big Oil”in uğuru qismən Amerika şistindən əldə edilən neftdə sürətli

2015 dİqqəT mərkəZİndə Təhlükəsizlik məsələlərinə önəm verən Aİ tənzimləyiciləri “əlaqəli avtomobillər” istiqamətində mühüm dəyişiklik edəcəklər. Avropada bütün yeni avtomobillər 2015-ci ilin oktyabrına qədər “eCall” sisteminə daxil edilməlidir. Bu sistem qəza zamanı SİM karta məlumatları fövqəladə hallar xidmətinə ötürməyə imkan verir.

Sürücülər “əlsiz” mesajlaşma, səsli əyləncə, yaxınlıqda yerləşən restoranlar barədə təkliflər və avtomobil oğurlandığı halda avtomatik kilidlənmə kimi bir sıra imkanlardan faydalanacaqlar. Sürücüsü içkili olan avtomobilin polisi çağırması isə elə də cəlbedici görünməyə bilər. Amerikanın “AT&T” şirkəti artıq 4G simsiz əlaqələrin üstünlük təşkil etdiyi 2015-ci il modellərini təklif edəcək “General Motors”, “Audi” kimi şirkətlər də daxil olmaqla avtomobil istehsalçıları ilə işləyir. Telekommunikasiyalar assosiasiyası olan “GSMA”nın proqnozlarına əsasən, 2015-ci ildə bütün dünya üzrə satılmış cihazların 20%-nə qoşulu əlaqələr daxil ediləcək.

Dünya rəqəmlərlə Sənaye

DÜNYA 2015

2013

109

2014

104

2015

98

yüksəliş yaratmaqdan asılı olacaq. Bunun sayəsində qlobal təchizetmənin qaneedici olduğu görünür və neftin orta illik qiyməti geosiyasi qarışıqlığa baxmayaraq aşağı düşəcək.

Paralel şist-qaz “inqilab”ı durulaşdırılmış təbii qaz (DTQ) ixracı üçün Amerika zavodlarının sayını çoxaldacaq: birinci, Luizianada yerləşən “Sabine Pass” zavodu 2015-ci ildə işə başlayacaq. Şərqi Avropa Rusiya təchizatından asılılığa son qoymağa çalışdığı üçün Polşa və Litvada yerləşən idxal terminallarını da əməliyyatlara başladacaq. Ən vacibi isə odur ki, çirkli kömür payı təmiz qaz payına uduzduğu üçün Asiyadan gələn güclü tələb qaz istehsalçılarına kömək edəcək. Çinin öz iri şist-qaz ehtiyatlarını istifadəyə vermək cəhdləri geoloji baryerlər və texnoloji çatışmazlıqlar kimi maneələrlə üzləşəcək; ölkə 2015-ci ilin istehsalat hədəfinə - 6.5 milyard kub metrə çatmaq üçün sürətini artıracaq. Bu isə Amerikanın qoyduğu hədəfin kiçik bir hissəsidir. Enerji təchizatı çatışmazlığını nəzərə alan Çinin reaktor tikintisi davam edəcək: onun ilk “üçüncü nəsil AP1000” nüvə zavodu 2015-ci ilin sonunadək təhlükəsizliyə dair yoxlamalardan keçmiş olacaqdır. Yaponiyanın öz reaktorları da yenidən fəaliyyətə başlamaq ərəfəsindədir.

Gözləntilər: Dramatik dəyişiklik. Gəmi ilə daşınma çirklənmənin azaldılması tərəfdarı olan avtomobil sürücülərinin diqqətini əvvəllər cəlb etmirdi. Artıq belə deyil. 2015ci ilin yanvarın 1-indən etibarən Avropa və Şimali Amerika sahil xətləri boyunca gəmilərə şamil edilən kükürd standartları mühüm dərəcədə sərtləşdiriləcək. Dənizçilik şirkətlərinin tələbatı daha yüksək kükürd yanacağına və daha az qaz yanacağına olacaq. Nəticədə, DTQ yandıran gəmilər daha populyar olacaq.

əylənCə SənayeSİ

2015-ci ildə buraxılmış “Əyləncə” filmi öz karyerasını Amerikanın cənub-qərb hissəsinin səhra regionlarına turlara çıxmaqla davam etməyə cəhd edən, işindən bezmiş komediya aktyorundan bəhs edəcək. Əyləncənin ciddi işi ümumən hər şeyi ətraflı təsvir edəcək. Televiziyanın kreativlik və pul qazanma baxımından qızıl dövrü keçib getdiyi üçün mühasibatlıq şirkəti olan “PwC”nin məlumatına görə, televiziya reklamları və lisenziya haqları 250 milyard dolları keçəcək.

Bütün dünyada film çəkilişindən götürülən pul 4%, yəni 40 milyard dollara qədər artacaq. İstehsalat baxımından “Hollivud” hələ də dominantlıq edəcək,lakin digər kino

DVD-lərin və “Blu-ray” disklərinin azalmaqda olan məşhurluğu “Hollivud”u narahat edir,lakin studiolar rəqəmsallaşmadan gəlir qazanacaqlar. Rəqəmsal filmlərin paylanması “erkən ekranlaşdırma”nın (kinoların diskdə təqdim edilməsindən əvvəl rəqəmsal yolla satılması) təhriki ilə bazarın beşdə birinə sahiblənmək üçün 2015-ci ildə 19%-ə qalxacaq. “Hollivud” veb səhifələri Çinə nüfuz etməyə imkan axtaracaqlar (sərt kvotalar inkişaf etməkdə olan Çin kinoteatrlarında xarici filmlərin nümayişini məhdudlaşdırır),lakin onlayn filmlərə qoyulan senzura sərtləşdirilir. Piratlıq hər yerdə cansıxıcı problemdir, sadəcə olaraq 1% artıma nail olmağı bacarmış musiqi biznesində olan birisi bunu daha yaxşı bilər. Daşıyıcıya yazılmış musiqilərin (CD-lər, musiqi videoları və s.) satışları bütün dünyada 9%-ə qədər düşəcək, baxmayaraq ki, musiqilərin yayımından əldə edilən gəlirlər 18%-dək artacaq.

Əyləncə xərcləri

Qlobal istehlak xərcləri, $ mlrd Televiziya

Kino

Video oyunlar

Musiqi

42 42 59

72 91

83

218

2011

254

2015

Gözləntilər: Rahat əyləşin. Bütün dünyada filmlərdən əldə edilən gəlirlərin təxminən 30%-nə sahib olan Amerikada “AMC Entertainment” əsas izlənilənlərdən olacaq ki, şirkət teatrları geniş, tam açılan divan-kreslolarla təchiz etməyə 600 milyon dollar xərcləyir. Yenilənən kinoteatrlar insanların buraya gəlişini daha da artıraraq ən azı, 33% əlavə gəlir gətirəcək.

Lakin bu tendensiya peşəkar oyunçular üçün xoş olmayan vəziyyət yaradır: yüksək bilet qiymətləri.

minin əsas işinə maneə olacaq: kreditlər bütün dünyada təxminən 65 trilyon dollara çatacaq, lakin aktivlərin payı kimi 50%-də sabit qalacaqdır.

Beynəlxalq Bazel-3 standartlarına əsasən, banklardan yanvarın 1-dən öz leverec əmsalları (aktivlərin, məsələn, kreditlərin, baza kapitalına nisbəti) barədə ictimaiyyətə hesabat vermək tələb olunacaq. Amerikada həddən artıq mürəkkəb olan Volker qanunu 21 iyuldan qüvvəyə minəcək. Bu, bankların öz vəsaitləri hesabına ticarət əməliyyatı aparmasının qarşısını alır və bəzi problemlər yaradır. Onun qüvvəyə minməsi çətin olacaq.

ABŞ Federal Ehtiyatlar Bürosu istiqraz alışlarını aşağı saldığı üçün və iqtisadi şərtlərin imkan verdiyi halda 2015-ci ilin ortalarında faiz dərəcələrini artırması səbəbindən kapital inkişaf etməkdə olan bazar səhmlərindən, istiqrazlardan və valyutalardan “qaçmağa” çalışır. Bununla belə, inkişaf etməkdə olan bazarların tam sıradan çıxma ehtimalı yoxdur (baxmayaraq ki, mümkündür): risklərin yenidən qiymətləndirilməsi inkişaf etməkdə olan bazarlardan daimi axınların gəlişi arasında baş vermişdir.

Bank kreditləri və depozitləri Ümumdünya, $ trln Depozitlər Kreditlər

68.2 65.0

112

63.9 61.1

2012

60.6 58.3

111

2015 dİqqəT mərkəZİndə Bəzi hədəflərə çatmamaq daha yaxşıdır. İnformasiya texnologiyaları sənayesinin sütunu olan “International Business Machines (IBM)” şirkəti özünün hazırladığı “2015-ci ilin yol xəritəsi”nə (“Roadmap 2015”) əsasən, 2015-ci ilədək səhm üzrə mənfəətləri 20 dollaradək artırmaq barədə verdiyi vədi inadla həyata keçirir.

Lakin tənqidçilər “Roadmap 2015”-i mütəmadi olaraq qiymətləri kəsməkdə, aktivləri ən aşağı qiymətə satmaqda və təcrübəsizlikdə günahlandırır. Bu yaxınlarda rüblük gəlirləri azaldıqdan sonra “Big Blue” sonda qeyri-mümkün hədəfinə çatdı. İnvestorlar qəfildən geri çəkildilər, lakin bu addım gedişatın dəyişməsi üçün yeni yollar açır (EPS-in yanvar ayı üçün yeni proqnozuna bax. JP Morgan 17.77 dollar proqnoz edir). IBM-in həqiqi imkanlara malik olmasına baxmayaraq, o, ucuz “bulud” texnologiyasının inkişafına adaptasiya olunmalıdır. Bu texnologiya onun texniki təminat satışlarını azaldır və onun biznes modelini alt-üst edir. Bununla belə, IBM-in “bulud”dan əldə etdiyi gəlirlər ilə 50%dən də çox artır və belə də davam etməlidir. Əks halda, IBM Amazon kimi “bulud”liderlərilə mübarizəyə tab gətirə bilməyəcək.

59.5 57.5

2011

istehsal edən şirkətlər də çiçəklənəcək: Nigeriyanın sürətlə böyüməkdə olan “Nollivud” filmləri 2015-ci ildən Oskar üçün rəqabət aparacaq.

56.8 55.5

Brent, illik orta qiymət, $/barel

Mənbə: PwC

Neftin qiyməti

2011

2012

2013

2014

2015

malİyyə xİdməTlərİ

Qayda-qanunlar, borc və zəif artım maliyyəçilər üçün üç ən böyük başağrısıdır. Adətən, bank aktivləri, emitentlər və investisiya menecerləri zəif inkişaf etməkdə olan zəngin ölkələrdə olurlar - ən böyük seqment olan bank işi ilə bağlı olduqda isə onlar ümumi payın dörddə üçünə iddia edirlər. Borc xüsusən də Avropada məcburiyyət olacaq.

Tənzimləyicilər əksər bankları sadə, eyni zamanda təhlükəsiz depozit götürməyə və borcverməyə doğru yönəlməyə məcbur edərək onların üzərindəki basqını artıracaq. Bütün bunlar bankların kredit siste-

113

Bankirlər üçün ən böyük fürsət bu bazarlarda ənənəvi kredit vermələrindən irəli gələcək. Həmçinin, Asiyada sürətlə artan gəlirlər də böhrandan sonra riskdən yayınmanın və birjasəhmli fondlar kimi aşağı qiymətli məhsullara verilən üstünlüyün hücumuna məruz qalmış aktivlər üzrə menecerlərə yardım edərək yeni əmanətlər üçün tələb yaradır. Artmaqda olan faiz dərəcələrindən yararlanan, aşağı premiya gəlirlərindən narazı qalan emitentlər də eyni vəziyyət ilə üzləşəcək. Bununla belə, Qərbin mübarizə aparmaqda olan bir çox maliyyə nəhəngləri üçün inkişaf etməkdə olan bazarlarda bankların özlərinin zəifliyi və lokal birincilik uğrunda favoritizm səbəbindən uğura nail olması çətin olacaq.

ərZaq və kənd TəSərrÜFaTı

Qarşıdan əlverişli, mülayim havalı və bol məhsullu il gəlir. 2014-15 mövsümündə məhsulların El Nino hava axınının (Sakit Okeanda artmaqda olan temperaturlar küləkləri və yağıntı miqdarını dəyişəcək) qayıtması ilə korlanacağı barədə qorxular artıq geridə qaldı. Taxıl bazarları da ehtiyatların çox olacağını və qiymətlərin düşəcəyini deyirlər.

Aİ-də əkib-becərilən əla növ məhsullar sayəsində buğda istehsalı 709 milyon ton rekordu keçəcək ki, bu da Aİ-ə əsas ixracatçı olan Amerikanı ötüb keçməkdə kömək edəcək. 1990-cı illərin sonunda bütün buğda ixracatının 28%-ni ixrac etmiş Amerikanın payı daha sərt qiymət rəqabəti sayəsində 2014-2015-ci illərdə 18%-dən aşağı düşəcək. Qlobal ehtiyatlar 100 gündən də daha artıq istehlak müddətini əhatə edəcək, baxmayaraq ki, artıq ehtiyatın 3%-i dünya bazarlarından uzaq Çin anbarlarında saxlanacaq. Ən azından, qarğıdalı təchizatı bir qədər azalacaq: xüsusən də ABŞ ixracatçıları əsəbi halda Çinin genetik baxımından modifikasiya olunmuş cinslərə qoyulmuş qadağanıləğv edibetməyəcəyini gözləyəcəklər (ehtimal ki, ləğv edilməyəcək). Beləcə, Çin 40% daha az qarğıdalı alacaq. Bu da Çinin ən iri qarğıdalı idxalçısı olması yolunda qısamüddətli ləngimədir.

Kənd təsərrüfatı bazarlarına təsir edən mühüm tendensiyalar, məsələn, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əhalinin artımı, bioyanacaqlar və artmaqda olan gəlirlər inflyasiyanı daha da artıracağı gözlənilir. Lakin taxıl təklifi tələbi üstələdiyindən və bu baxımdan anbarlar inşa edildiyindən 2015-ci ildə qiymətlər düşəcək: kənd təsərrüfatı malları üzərində qoyulan “EIU” indeksi 2015-ci ildə 6%-dək düşəcək.

Gözləntilər: Kakao çoxluğu. Qərbdə şirniyyata, Asiyada isə şokolada olan həvəs kakaoya olan tələbi artırır. Çində kakao istehsalı artır,lakin çinlilər orta hesabla ildə yalnız 70 qram kakao qəbul edirlər.

Bu, qiymətləri yüksək saxlayacaq. Bu isə dünyanın kakao ehtiyatının 40%-ni təmin edən Kot D’İvuar üçün sevindirici haldır.

Sənaye Dünya rəqəmlərlə

114 Səhİyyə

İT texnİkİ təmİnatı

2015-ci ildə müxalif qüvvələr səhiyyə xərcləri barədə tədbir görəcəklər. Səhiyyəyə təkan vermək daha uğurlu müalicə üsulları, inkişaf etməkdə olan bazarlarda inkişaf etmiş xidmətlər, həmçinin, artmaqda və yaşlanmaqda olan dünya əhalisi (orta həyat müddəti 73 ilə çatacaq) yaradacaqdır. Lakin kasıb ölkələrin istifadə etdiyi şirkətlər və tibb mərkəzlərinə edilən təzyiq qiymətləri azaldacaq. Buna görə də ümumdünya sağlamlıq xərcləri təxminən 5%-ə qədər artacaq.

Regionlar arasındakı fərqlər böyük olacaq.

Dövlət və özəl səhiyyə xidmətləri Orta Şərqdə və Afrikada sürətlə yayılacaq; Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Səudiyyə Ərəbistanı kimi neftlə zəngin ölkələr sağlamlığın təmin edilməsini öz iqtisadiyyatlarını diversifikasiya etmək yolu kimi görürlər. Hindistan da universal sağlamlıq sığortası təqdim etməyə söz verir; bu zaman xərclər 18%-dək qalxacaq.

İstehlak səhiyyə xərcləri % dəyişiklik

Orta Şərq və Afrika 11.1 Asiya və Avstralasiya 9.1 Şərqi Avropa və Rusiya 7.4 Latın Amerika 7.1 Şimali Amerika 5.0 Qərbi Avropa 0.9

Amerikada Barak Obamanın mübahisəli səhiyyə islahatları sağlamlıq sığortası proqramlarına yüksək səviyyəli qeydiyyatlar daxil edir. İri şirkətlər 2015-ci ilə qədər xərclərini artıraraq tam iş günü işləyən işçilərinin, ən azı, 70%-nə təminat təklif etməlidirlər (onların sayı gələn il 95%-ə çatacaq).

Səhiyyə xərcləri 2008-ci il səviyyələrindən də aşağı olan Portuqaliya, İspaniya və Yunanıstan kimi iqtisadi baxımdan kövrək olan ölkələrdəki xəstələr səhiyyə xərclərindən əziyyət çəkəcəklər. Şimali Avropadakı şərtlər daha əlverişlidir, baxmayaraq ki, dövlət sektorunda xərclərin azaldılması əksər pasientləri özəl sektora üz tutmağa təhrik edəcək.

Gözləntilər: “Minillik fəaliyyət” (Millennial action)layihəsi. 2000-ci ildə BMT səkkiz “Minilliyin İnkişaf Məqsədləri”-ni (Millennium Development Goals) elan edib.

Anaların sağlamlığının yaxşılaşdırılması və uşaq ölümlərinin sayının azaldılması əsas məqsədlər idi. Xoşbəxtlikdən, uşaq ölümləri faktı 1990-cı ildən bəri yarıyadək azalıb.

Lakin hər doqquz regiondan səkkizi reproduktiv səhiyyəyə nail olmaq üçün qoyduqları məqsədlərinə nail olmağı bacarmayıblar (yeganə istisna Şərqi Asiyadır). Görüləsi çox iş var: sentyabrda keçiriləcək sammit 2030-cu il üçün yeni və çoxsaylı məqsədlər müəyyən edəcək.

Rəqəmsal məlumatların sürətlə artması onların yerləşdirilməsi üçün yerlər tələb edir.

“Forrester” araşdırma şirkətinə görə, texniki təminat 2015-ci ildə informasiya texnologiyalarına sərf olunacaq 2.3 trilyon dolların beşdə iki hissəsindən azını cəlb edəcək və bu nisbət azalmaqdadır. Getdikcə inkişaf etməkdə olan informasiyanı “bulud”a yerləşdirmək tendensiyası serverlər və yaddaş kimi vasitələrə pul xərcləməyi əngəllədi, bunun qismən səbəbi odur ki, “Amazon” və “Google” kimi buludprovayderlər daha ucuz variantlara əl atırlar.

Bu vasitələrin alışı, ümumiyyətlə, gələcəkdə 4%-ə qədər artacaq və texniki təminat vasitələrinə nisbətən zəif inkişaf edəcək.

Bu çətinlik universal xarakterli deyil. “IDC” araşdırma şirkətinin məlumatına görə, planşet istehsalçıları 2015-ci ildə 15% daha çox avadanlığın daşınacağını səbirsizliklə gözləyə bilər, lakin bir önəmli məsələ var: planşet satışları, sonda, fərdi kompüter satışlarını geridə qoyacaq. Lakin artım göstəriciləri keçən ilkindən çox fərqli olacaq. Aparıcı planşet istehsalçıları öz məhsullarının qüsursuz keyfiyyətinin qurbanı olacaq. Belə ki, bir çox istehlakçılar öz hazırki modellərinin kifayət qədər yaxşı olduğu qərarına gəlirlər. “Apple” şirkətinin “iPad” planşetləri “Google”ın Android əməliyyat sistemi və “Microsoft”un Windows əməliyyat sistemi ilə işləyən planşetlərdən gələn təhlükə ilə üzləşirlər; planşet-laptoplar da yeni fanatlar qazanacaq.

“Apple” biznesləri cəlb etmək üçün yaradılmış 13 düymlü planşetlər istehsal etməkdən imtina edə bilər.

Gözləntilər: Daşına bilən elektronika cihazları. Şəbəkə avadanlığı istehsalçısı olan “Cisco”ya görə, kompüterləşdirilmiş smart eynəklərin, fitness monitorlarının və s. sayı 2015-ci ildə 60% artacaq. Aparıcı smartfon istehsalçıları həm də bazardan pay istəyirlər: “Apple” şirkətinin uzun zamandan bəri gözlənilən smart saatları 2015-ci ildə çoxsaylı alıcı kütləsinə çatacaq. Lakin bu texnologiya mükəmməl deyil: bu çox mürəkkəb ixtiraların sadəcə 4%-i mobil rabitədə yer alır və onların bir çoxları Bluetooth və ya WiFi vasitəsilə zəif işləyən 2G telefonlarla əlaqələndirilməlidir.

İT proqram təmİnatı və xİdmətlərİ

İnternetin nüfuzu 2015-ci ildə hər 100 nəfərdən təxminən 50 istifadəçiyə çatacaq. Onun sürətli inkişafından yararlanan proqram təminatı İT sənayesinin ən maraqlı tərəfi olacaq: “Forrester” araşdırma şirkətinə görə, kompüter proqramlarına çəkilən xərclər 10%-dək artacaqdır. Yeni mobil internet istifadəçilərinin yarısına malik olan Hindistan və Çin siyahıya başçılıq edəcək.

DÜNYA 2015 Amerika təkcə ən üstün texnologiya bazarı olaraq qalmayacaq, həm də 2015-ci ildə 7%-dək artan İT alışları ilə artım mənbəyi olmağa da müvəffəq olacaqdır. İT şirkətləri üçün mütləqdir ki, mobil, bulud və irihəcmli məlumat texnologiyaları da daxil olmaqla məlumatların geniş şəkildə artırılmasını təhlil edərkən bazarın, təxminən 60%-ni təşkil edən və sürətlə inkişaf edən Amerika bazarının böyük bir hissəsinə malik olsunlar.

Belə ki, inkişaf etməkdə olan 100-ə yaxın bazar İT xərclərinin cəmi 6%-ni təşkil edir.

Digər bir araşdırma şirkəti olan “Gartner”in məlumatına görə, mobil cihazlar yayıldıqca “Google”in Android əməliyyat sistemi 2015-ci ildə ümumi rəqabətdə daha öndə olacaq. Mobil internetin paralel inkişafı zərərli proqram təminatından istifadə edən cinayətkarlara, xaker hücumlarına qarşı daha böyük və həssas istifadəçi bazası verəcək. Təşkilatlar getdikcə canlanır və “Gartner”ə görə, informasiya təhlükəsizliyinə dair xərclər 2015-ci ildə 8%-dək artaraq 77 milyard dollara çatacaq.

Bu, təhlükəsizlik biznesində olan şirkətlər və “bulud”-provayderlər üçün xoş xəbərdir: İT təhlükəsizliyinin 10%-i 2015-ci ilədək bulud vasitəsilə təmin olunacaq.

Gözləntilər: Onlayn ödənişlər. 2015-ci ildə “Apple” şirkətinin bizim alış-veriş etmə üsulumuzu kökündən dəyişdirmək təklifi müsbət qarşılanacaq. Alıcılar “iPhone 6” və ya (2015-ci ildən) “Apple Watch”lara tətbiq edilən “rabitəsiz kommunikasiya” (near-field communication) texnologiyası ilə birləşmiş yeni “Apple Pay” xidmətindən istifadə edərək kassa yoxlanış məntəqələrində kredit kartları əvəzinə mobil cihazlarını sürüşdürə biləcəklər. İlk dəfə ABŞda tətbiq olunduqdan sonra virtual cüzdanlar 2015-ci ildə Avropaya da çatacaq.

Bankirlər üçün pulların bank hesablarından rəqəmsal çıxarılması başqa bir təhlükədir.

Medİa sənayesİ

Televiziya reklamları hazırda reklam işi ilə məşğul olanların ən yaxşı qazanc yoludur (“PwC”nin proqnozlarına görə, 2015-ci ildə televiziya reklamları 5% artaraq 182 milyard dollar qazanc gətirəcək),lakin internet reklamları boşluğu daha sürətlə doldurur (12% artaraq 149 milyard dollar). Çap üsullu reklamdan əldə edilən gəlirlər azaldıqca rəqəmsal reklametmə inkişaf edir. Hazırda reklam effektlərinə görə “Facebook”un hətta “Google”u da geridə qoyduğu bir zamanda reklam menecerləri artmaqda olan məşhurluğuna və dəyərin ölçülə bilməsi xüsusiyyətlərinə görə axtarış mühərriklərini daha üstün tuturlar. Qəzetlər də alqoritmlərdən istifadə edərək reklamları alıb-satan “proqramla idarə olunan” sistemlər tərəfindən yaradılmış təhlükədən ehtiyat edirlər: bunlar bir çox agentliklər üçün qayda halını alır.

Rəqəmsal pozulma ümidsizliyin tezləşdirdiyi innovasiyanı labüd edəcək. Yeni veb səhifələr reklam menecerlərini razı salmaq üçün təhlükəsizliyə dair məsələlərə bir addım da yaxın gedərək oxucuları daha da diqqətlə yoxlayacaq. İnkişafın başqa bir sahəsi isə “milli reklam” anlayışıdır. Bu, reklam xarakterli elə

məzmundur ki, çox zaman qəzet redaksiyası tərəfindən yazılır və xəbərlərdən aydın şəkildə seçilir. İnformasiyaya ödənişli giriş etmədən fərqli olaraq qəzetlər oxucuları xəbər oxumaq üçün onlayn ödəniş etməyə həvəsləndirmək məqsədilə maraqlı üsullarla sınayacaqlar: kütlə tərəfindən maliyyələşdirilən jurnalistika və pulun geri qayıdacağına zəmanət verməklə hər bir məqalə üçün ödəniş etmə modeli təklif olunacaq. Çin və Hindistan kimi ölkələrdə qəzetlərin əldə etdiyi gəlirlər inkişaf etmiş dünya ölkələrinin qəzətlərdən əldə etdiyi gəlirləri ötüb keçəçəcək. Ümumiyyətlə, qəzet-jurnal sənayesi 2015-ci ildə 0.1% artım edəcək: bu, son illərin göstəricilərindən yaxşıdır.

Qlobal reklam xərcləri % dəyişiklik

$mlrd

İnternet

12.2

149

Televiziya

4.7

182

Digər

4.6

39

Radio

2.8

36

Kinoteatr 1.9

68

Jurnallar

50

-0.6

0.8

Qəzetlər

81 Mənbə: PwC

Gözləntilər: Bloomberg. Birincisi, bu şirkət maliyyə-informasiya biznesini yenidən yaratdı. Bu gün “Bloomberg”in hər biri ildə 20,000 dollar ödəyən 320,000-dən artıq terminal abunəçisi var.

Sonralar isə o, jurnallardan tutmuş ekoloji baxımdan təmiz texnoloji araşdırma avadanlıqlarına qədər hər şeyi ələ aldı. Lakin “Bloomberg”in özünə görə öz problemləri var və banklar onun terminallarında mesajlaşma xidmətinə pulsuz alternativlər tapmaq istəyir. “Bloom-berg” onlara rəqəmsal texnologiyaya daha iri investisiyalar qoymaqla cavab verəcək və 2015-ci ildə San-Fransiskoda yeni Tədqiqat və İnkişaf mərkəzi tam fəaliyyətə başlayacaq.

Həmçinin, köhnə görünüşlü terminalları müasir dövrün qulaqcıqları ilə əlaqələndirmək üçün təcrübələr aparılmaqdadır.

Metallar və dağ-mədən sənayesİ

Çinin ləngiməsinə baxmayaraq, o, hələ də əmtəə bazarlarının əsas hərəkətverici qüvvəsi olaraq qalır. O, bütün dünyanın mis və alüminium ehtiyatının yarısına sahibdir. Bunlar sənaye materiallarının EIU indeksinin əsas komponentləridir. Qingdao limanında metalın (yanlış) istifadəsi ilə bağlı skandallar xarici kreditorları qorxuya salacaq, həmçinin, burada səhm buraxılışı və maliyyə tələbləri tədricən zəifləcəyək. Lakin Çinin hazırki tələbləri çətin olaraq qalacaq: 2015-ci ildə o, hər iki metal üçün tələbin yenidən ən böyük mənbəyi olacaq. Çinin elektrik enerjisi nəqli xətlərinin genişləndirilməsi üçün daha çox mislazım olacaq, çünki bu, onun gizli strateji ehtiyatı olacaq. Çinin mis istehsalının 9%-ə qədər qalxmasına rəğmən istehlak 7%-dək artacaq;

Dünya rəqəmlərlə Sənaye

2013

2014

2015

bütün dünya üzrə misin qiyməti stabilləşəcək. Çində urbanizasiya və yüngül nəqliyyat vasitələrinə olan meyl alüminiuma olan tələb və təklifi canlandıracaq. Lakin London Metal Birjasında (LMB) olan alüminium qiymətləri 2015-ci ildə 16.5%-ə qədər düşəcək ki, onu Çindən başqa heç harada tapmaq mümkün olmayacaq. Nikel filizi idxalçıları ehtiyat tədbirləri görməkdədirlər və ehtiyatlar 2015-ci ildə azalacaq: İndoneziyanın yeni hökuməti ixrac olunan xam materiallara qoyduğu qadağanı götürmək üçün təzyiqə məruz qalacaq.

Avtomobil istehsalçılarının 2015-ci ildə daha çox metala ehtiyacı olacaq. Belə ki, bunu paslanmayan polad istehsalçıları da istəyəcək. LMB nikel qiymətlərini qəfildən artıracaq.

Gözləntilər: Kəs və qaz. İri dağ-mədən sənayesi şirkətlərinin sahibləri bayram etmək üçün bir çox səbəblər tapacaqlar, çünki onların uca səslə etdikləri şikayətlər menecerləri genişləndirməni dayandırmağa və materialları daha effektiv şəkildə qazıb çıxartmaq üçün fokuslanmağa məcbur edəcək. Aparıcı qlobal resurslar şirkəti olan “BHP Billiton” parçalanacaq: ikinci ən böyük resurslar şirkəti olan “Rio Tinto” 2015-ci ildə kapital qoyuluşunu 8 milyard dollaradək azaldacaq. Bu da onun 2012-ci ildəki pikinin yarısından da azdır. Lakin ən yaxşı və əldə edilməsi asan olan resursların bir çoxu artıq çıxarılıb; qalanların çıxarılması isə baha başa gələcək. Şaxtaçılar da istehsalatı yüksək gəlirli alternativlərə dəyişə bilməzlər.

Dəmir filizi və kömür ehtiyacları qarşılasa da qiymətlər aşağıdır.

pərakəndə SaTıŞlar

Qlobal riteylerlər həm həsrətində olduqları inkişaf etməkdə olan bazarlarda,

Nigeriya

Şimal-Şərqi Asiyada istirahət turizmi 2015-ci ildə Aİ və Şimali Amerikanı geridə qoyaraq 10% artmaqla 900 milyard dollara çatacaq. Çin bu turizmin mərkəzi olacaq: Çinin 2015-ci ilə olan beş illik planına əsasən, o, 50-dən artıq havalimanı inşa edəcək; 100 milyondan artıq çinli turist amerikalı və alman turistlərdən fərqli olaraq təxminən 200 milyard dollar sərf edəcək. Bundan inkişaf etmiş ölkələr fayda əldə edəcək. Londondakı mehmanxana sahibləri başqa bir güclü il gözləyə bilərlər və Amerika proqnozçuları 65% mehmanxana tutumu göstəricisinin olacağını proqnoz edirlər. Bu da 20 ilin rekordudur.

Qlobal səyahət xərcləri Real dəyişiklik, % İstirahət vaxtı

Biznes

2012

2013

7.4

Rəqəmsallıqda baş verən pozuntular buna səbəb olan qüvvələri kənarlaşdırmağa çalışacaq. İnkişaf etməkdə olan bazarBraziliya 4.8 larda smartfonlar daha çox yayılır, bunun ən sürətli olduğu Hindistan və Çin kimi Britaniya 0.8 ölkələr yeni çatdırılmaların 60%-nə sahibdirlər. Hindistanın “Micromax Informatics” kimi yerli şirkətləri minlərlə Gözləntilər: Meqa-ticarət mərkəzləri. yerli müştəri toplusu əldə edəcək; Hiper-marketlər hazırda Orta Şərqdə çox “Xiaomi” isə artıq Çində liderliyi ələ dəbdədir. 400,000 kvadrat metrlik Qətər alıb. “Fitch Ratings”in məlumatına görə, ticarət mərkəzinin tikintisi 2015-ci ilin “Apple” və “Samsung” kimi iki iri şirkət tərəfindən idarə olunan smartfon bazasentyabrında başa çatacaq. Dubayın rının ümumi payı 2015-ci ildə müvafiq 750,000 kvadrat metrlik “Dünya olaraq 14% və 25%-dək azalacaq (2013Molu”nun tikintisi isə ilin əvvəlində cü ildə 15% və 31% idi). Smartfonlardan başlayacaq. Tikinti başa çatdıqda bu, və məlumatlardan istifadənin artmasına 100 futbol meydançası ölçüsündə baxmayaraq qiymət rəqabəti və zənglərin olmaqla dünyanın ən böyük ticarət mərkəzi olacaq. Dünyanın qapalı xizək azalması səbəbindən aşağı düşmüş qlobal telekommunikasiya gəlirləri yalnız 2% yamaclarına malik ölkə bundan sonra artacaq.

ABŞ

Turizmdə hazırda gedən canlanma biznesə olan müvəqqəti zərbədən fərqli olaraq normal həyata dönüşə oxşayır. Bu optimist yanaşma müəyyən qədər Orta Şərq və Asiyada gedən (və hazırda zəifləməkdə olan) geosiyasi qarışıqlıqdan asılıdır. Lakin, ən vacibi Asiya turizminin yüksəlişi gözlənilir.

4.3 4.6

2012

*Sənaye xammalı əmsalı

Dünya hər rüb Meksika böyüklüyündə (əhalisi: 120 milyona yaxın) ölkə yaratmaq üçün kifayət edəcək sayda liftlərdə ucadan danışacaq və divarı döyəcləyəcək mobil abunəçilərin sayını artırır.

2015-ci ildə mobil abunəçilərin sayı 7 Pərakəndə satıcılar inkişaf etməkdə olan milyardı keçəcək. Əyləncəli telefonlar digər bazarlara xüsusən də, MİNT ölkələri sadə telefonlar hesabına inkişaf etdiyi (Meksika, İndoneziya, Nigeriya, Türkiyə) və üçün (smartfon istifadəçilərinin sayı Saharaətrafı Afrikaya (“Carrefour” 2015-ci 20%-dək, yəni 2.4 milyardadək artacaq) ildə Kot- D`İvuarda xidmətə hazır olacaq) mobil internetdən istifadə ənənəvi mobil yeni maraqla baxacaqlar. Həmçinin, aparıcı telefonlar ilə rəqabət aparacaq. Şəbəkə pərakəndə satış şəbəkələri də bir nəfərə cihazları istehsalçısı olan “Ericsson”a düşən gəlir marjasının və xərclərin yüksək görə, mobil səs trafiki 2015-ci ildə pik olduğu və onların sayını artıran bazarlarhəddə çatacaq; onun rəqibi olan “Cisco” da kömək axtaracaqlar. Lakin Britaniya “Tesco”su kimi hipermarketlər yeni tenden- isə düşünür ki, mobil məlumatların göndərilməsi həcmi 70%-dək artacaq. siyalara adaptasiya olmaq üçün mübarizə apardıqlarından öz ölkələrində bazar payı “Üçüncü nəsil” (3G) mobil texnologiyaqazanıblar. Ümumiyyətlə, pərakəndə satış- larda da artım gözlənilir ,lakin, 4G daha lar 2015-ci ildə 6%-dək artacaq. çox müvəffəqiyyət qazanacaq. 4G-dən istifadə, digər əlaqələrlə müqayisədə orta Pərakəndə satışlar hesabla 15 dəfə daha çox məlumat ötürür % dəyişiklik, seçilmiş ölkələr və ultra-sürətli əlaqələr yükləmələrin Hindistan 17.2 saniyədə 500 meqabayta yaxın sürətlə həyata keçirilməsinə imkan verir. On İndoneziya 14.8 dəfə daha artıq sürəti qarşıya məqsəd olaraq qoyan şirkət 5G sistemlərinə pul Çin 13.7 ayırır: Çinin “ZTE” korporasiyası 2015Rusiya 9.8 ci ilə qədər prototipin hazır olacağına ümid edir.

SəyahəT və TUrİZm

4.2 4.6

2011

Nikel

TelekommUnİkaSİya ŞİrkəTlərİ

3.2 2.9

Xammal* 60 50 40 30 20 10 0 -10 -20 -30

həm də Qərbdəki bazarlarında problemlə üzləşəcəklər. BRHÇ (Braziliya, Rusiya, Hindistan, Çin) hələ də nüfuzlu qalsa da, bəzi məqamlarda öz əhəmiyyətini itirəcək. Çində riteylerlər 2015-ci ildə 14% daha çox mal satacaq (bu, Asiya və Avstralasiyada pərakəndə satışlara təkan verməklə Şimali Amerika və Qərbi Avropanın birgə pərakəndə satışlarını geridə qoyur). Lakin dünyanın ən böyük pərakəndə satış şəbəkəsi olan “Walmart” da daxil olmaqla, Çinin xarici firmalarda apardığı araşdırmalar həyəcan təbili çalır; korrupsiya əleyhinə təşviqat istehlakı azaldır və bu xüsusən dəlüks brendlərin Çin barədə narahatlıq keçirməsinə gətirib çıxarır. Braziliyanın pərakəndə satışları azalıb və o, 2015-ci ildə yalnız 5% artacaq.

3.7

qiymətlər $, ötən illərə nisbətən dəyişiklik %

3.0

Sənaye xammalı

115

4.9 5.2

DÜNYA 2015

2014

2015

4.9

dünyanın ən iri qapalı istirahət parkını istifadəyə verəcək.

2015 dİqqəT mərkəZİndə Siyasətçilərin iqlim dəyişikliyi məsələsini müzakirə etdiyi bir zamanda bəşəriyyət müasir texnologiyaların tətbiqi ilə məşğuldur. Elektrik enerjisi hesablarında pula qənaət etmək artıq bir stimuldur. Külək və günəş enerjisi zavodları “iqlim dəyişikliyi istiqrazları”ndan faydalanacaqlar. Bunun dəyəri 2012-ci ildə 3 milyard dollar idisə, 2015-ci ildə 100 milyard dollara çatacaq. Ayrı-ayrı hökumətlər bundan gəlir götürəcək. Cənubi Koreya 2015-ci ildə karbon emissiyası kreditlərinin ticarətinə başlayacaq; Kaliforniya bu işlə əlaqəli planını genişləndirəcək. Ən böyük karbon emitenti olan Çinin məqsədi enerjidən səmərəli istifadəni 2011-15-ci illərdə 16%-dək artırmaqdır. Bütün dünyada bərpa olunan mənbələrdən əldə edilən elektroenerji hasilatı (hidroelektroenerji istisna olmaqla) 9% artacaq. Lakin enerjidən istifadə artdığı üçün yanacaqdan əldə edilən karbon dioksidin emissiyası da getdikcə artacaq.

Gözləntilər: Texniki alturizm.

“Facebook” sosial şəbəkəsi sadə telefon sahiblərini “Facebook” da daxil olmaqla bəzi internet saytlarına (“Twitter” istisnadır) pulsuz giriş imkanıyla təmin etmək məqsədiylə telekommunikasiya daşıyıcılarıyla işləyir. İlk olaraq Zambiyada start götürəcək bu xidmətdən tezliklə hər yerdə yararlanmaq mümkün olacaq. “Facebook” hətta dünyanın internetlə əlaqəsi olmayan yerlərini də öz orbitinə salmaq üçün pilotsuz təyyarələrdən, peyklərdən və lazerlərdən istifadə edəcək.

2011

Mənbə: Dünya Turizm və Səyahət Şurası

Hava yolları da uçuşlar həyata keçirəcək. Ənənəvi hava yolları şirkətləri uzaq məsafəli uçuşlar bazarında aşağı qiymətə xidmət edən hava yolları arasında gedən və artmaqda olan rəqabətlə üzləşməyə başlayacaqlar. Avropa və Amerika arasında uçuşlar təşkil edən “Norwegian Air”in məqsədi 2015-ci ilədək səkkiz “Boeing 787 Dreamliner” almaqdır.

Almaniyanın “Lufthansa” şirkəti tərəfindən 2015-ci ildə işə salınması gözlənilən aşağı qiymətli hava yolları Asiyaya uçuşlar etməklə Norveç şirkətinə qoşulmağa can atır.

Malayziyanın “AirAsia X” şirkəti 2015-ci ildə kontinental Asiya və Avstraliya arasında əlavə uçuşlar açacaq.

Gözləntilər: Kosmik turizm. Burada büdcə variantları yoxdur: “Virgin Galactic”in suborbital, səkkiz oturacaqlı “SpaceShipTwo” kosmik təyyarəsində yerlərin qiyməti 250,000 dollar olacaq (depozitlər geri qaytarılır). 2014-cü ilin sonu ABŞ-da yerləşən “XCOR” şirkəti öz ikinəfərlik “Lynx” kosmik gəmisini sınaq uçuşundan keçirməyi planlaşdırır. Bu sınaq uçuş 18 ay çəkəcək. Şəhərlərarası mütəmadi uçuşlar kommersial kosmik səyahət üçün son, hələki ən uzaq gözləntidir: təsəvvür edin ki, LondonNyu-York arası uçuş 90 dəqiqədir.

116

DÜNYA 2015

Biznes Bu bölmədə həmçinin: Xiaomi qloballaşır 117 Əməkhaqları artacaq 118 Virtuallıq həqiqətə çevrilir 119

Peter Flint: Texnologiya və əmlak 120 8 saatlıq iş rejiminə qayıdış 121 Biznes qurmaq üçün ən yaxşı yer 122

Ağıllı ürküdücü olduğu zaman Tom Standi

Telefonlar fikir oxucularına çevrilirlər.

2015 QISACA İrlandiya burada yeni şirkətlər qurulduqca öz məşhur “İkili İrland” korporativ vergi boşluğunu bağlamağa başlayacaq.

s

Tom Standi: texnologiya üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

L

ayihə rəhbəri Robin iclasa gecikirdi; o telefonunu çıxardı və bir toxunuşla iclas iştirakçılarına yolda olduğu barədə elektron məktub yazdı. Mayklın təyyarəsi gec endi və o əlaqənin itəcəyindən narahat idi, lakin telefon dərhal növbəti uçuşun da təxirə salındığını bildirdi. Xaricdə tətildə olanda Conun telefonu ona yerli məzənnənin nə qədər olduğunu demişdi və yaxınlıqda olan turistik yerləri göstərmişdi. Və növbəti gün mən tanımadığım bir şəhərdə avtomobilimə doğru gedirdim, birdən telefonum mənə tıxacda getdiyim məkana çatacağım vaxtı söylədi.

Bunlar “xəbərdaredici hesablama” və ya “proqnozlaşdırıcı intellekt” adlandırılan texnologiyaya dair real misallardır. Belə ki, onlar sizə vaxtında təkliflər vermək üçün smartfonunuzdakı şəxsi məlumatlardan istifadə edirlər. Buna ən yaxşı nümunə kimi 2012-ci ildə fəaliyyətə başlamış “Google Now”-nu göstərmək olar. Avtobus dayanacağında durduğunuz zaman o, öz-özünə avtobus cədvəlini üzə çıxaracaq. O, sizin elektron poçtunuza əsasən nə zaman maaş alacağınızı deyə bilər. O, sizin internet axtarışlarınıza əsasən hansı komandanı dəstəklədiyinizi öyrənir və sizə ən son nəticələri göstərir.

Onun həm-təsisçilərindən olan Barış Gültəkinə görə, bunun arxasında duran əsas fikir sizi məlumat almaq zərurətindən xilas etmək üçün “texnologiyanı daha fərqli etməyə kömək etmək”dir. O yalnız sizə lazım olanda ekrana çıxır.

Bir çox kiçik şirkətlər tərəfindən izlənilən bu texnologi-

yaya dair “Apple” və “Microsoft” şirkətlərinin də versiyaları var. Yeni yaranmış “Expect Labs” şirkətinin icraçı direktoru Tim Tattlın dediyi kimi, “Siz öz hesablama cihazlarınızın sizin nə etdiyinizə diqqət yetirməyini istəyirsiniz, o zaman onlar hansı məlumatların lazım olacağını müəyyənləşdirməklə sizə daha yaxşı kömək edə bilərlər”. O, yaxşı işləyəndə sanki sizin telefonunuz fikirlərinizi oxuyurmuş kimi təəssürat yaradır.

Bəzi insanlar, bunu xoşagəlməz hesab edirlər. Faydalılıq və qorxu arasında olan bu gərginlik xəbərdaredici-hesablama sistemləri kimi öz əhatələrini 3 istiqamətdə genişləndirdikcə 2015-də daha da artacaq. İlk olaraq, onlar axtarış Bu texnologiya tarixçəsinin, elektron poçtun, təqvimin və məkanın təhlilindən hər yerdə başqa məlumat mənbələri axtaracaqlar. Cənab Gültəkin bildiolacaq rir ki, bu, sizin ən çox sevdiyiniz çimərliyin ləpədöyən şəraitini göstərmək və ya qızınızı yay düşərgəsinə yazdırmağı yada salmağa qədər imkan yaradır. “Forrester” şirkətinin məsləhətçisi Maykl Yamnitskinin sözlərinə görə, “smart saatlar” və fitnes lentləri, həmçinin, termostatlar kimi ağıllı ev cihazları da bu qarışıqlığa məlumat əlavə edəcəklər. “Expect Labs” səsli danışığa cavab olaraq məlumatları sürətlə toplayaraq xəbərdaredici hesablamanın əsası kimi səs göndərişindən istifadə edir. Beləliklə, o, məsələn, müvafiq sənədləri texniki dəstək və ya müştəri xidməti təmin edən sorğu mərkəzlərinə avtomatik təqdim edə bilir.

Biznes

DÜNYA 2015

“Mİ” də həmçinin Ceyms Çambers HonQ konQ

Dünya səviyyəli yeni Çin super-brendi gəlir.

Ş

“xiao” çincədə “kiçik” deməkdir, bu isə artıq uyğun ad deyil. Şirkət Amerikada işə 2015də başlamağı düşünür, lakin hələki bu barədə ciddi öhdəlik götürməkdən çəkinir. İnkişaf etmiş bazarlarda onun “onlayn satış və marketinq modeli”nin dözümlülüyü şübhələr doğurur. Lakin qərar müəyyən qədər onun əlindən çıxıb.

Məhsullara olan maraq o qədər qalmaqallıdır ki, o öz qeyri-rəsmi entuziastları tərəfindən Avstraliyada açılmış onlayn mağazasını bağlamalı oldu. Üçüncü dərəcəli vendorlar halhazırda onun ən sonuncu smartfonu olan “Mi4”ü Avropanın 5 ən böyük bazarında “Amazon” vasitəsi ilə satır. Bu isə zəngin dünyada “iPhone”-un rəsmi satışından öncə olduğu kimi boz bazar şəraiti yaradır. Britaniyada telefonun qeyri-rəsmi qiyməti 350 funt (560 dollar) civarındadır. Bu da onun Çin

anxayın “startup” şirkətlərindən biri Honq Konqun investisiya sektorunda öz texnologiyasını “Apple” mağazasının yerində ödəmə terminalları ilə müqayisə edir. Bu terminallar satıcıları ənənəvi kassa ödəmələrindən azad edir. Lakin o, öz inkişafı üçün başqa istinaddan istifadə edir: “Biz pərakəndə proqram satışları dünyasının Xiaomisi olmaq istəyirik”- deyə həmtəsisçi bildirir. İddiamız yüksəkdir. Pekində yaradılmış Xiaomi bir ildən sonra “Apple” mallarını sıradan çıxararaq ilk buraxılışdan 4 il sonra, yəni 2015də 100 milyona qədər smartfon satmağı planlaşdırır.

Xiaominin beynəlxalq genişlənməsindən sonra 2 şirkətin müqayisəsi adiləşəcək. O, artıq öz məhsullarını Cənub-Şərqi Asiya və Hindistanda satır.

Növbəti dayanacaq 2013-cü ildə “Google” şirkətindən gətirilmiş, beynəlxalq genişlənmə üzrə lider Huqo Barranın vətəni Braziliya və Meksikadır.

Cənab Barra “Xiaomi”ni Mi (“me” kimi tələffüz edilir) kimi brendləşdirməyə başlayaraq onu Qərbə çıxış üçün hazırlayır. Səbəb çinli olmayanların “x” səsini düzgün tələffüz etməkdə çətinlik çəkmələridir. Həmçinin, Tanış olun - Stiv Cobs – bağışlayın - Lei Jun

s

Bu, ikinci genişlənmə sahəsini də göstərir. Belə ki, bundan əvvəl olan digər istehlakçı texnologiyalar kimi xəbərdaredici hesablama artıq iş yerlərində də yayılır. Cənab Tattla görə, “bu texnologiya hər yerdə olacaq”. Lazım olan anda müvafiq sənədləri xüsusilə vurğulayaraq onun hüquqi və tibbi vəziyyətlərdə və ya işgüzar şəraitdə necə tətbiq olunduğunu görmək asandır. Reklam işi ilə məşğul olanlar xəbərdaredici funksiyaları öz mobil proqramlarına əlavə etməkdə çox həvəslidirlər. “Andreessen Horowitz” vençur kapitalı şirkətinin təhlilçisi Benedikt Evansa görə bu, şəxsi maliyyə və sağlamlıq məsələlərində də istifadə oluna bilər. Təhlükəsizlik məsələlərinin və qayda-qanunun problemli ola biləcəyinə baxmayaraq, hər 2 sahədə təkliflərin dəyəri potensial olaraq çox yüksəkdir.

Qorxu hissini tənzimləmək Üçüncü, xəbərdaredici hesablama smartfonlar üzərindən digər cihazlara keçəcək. Cənab Gültəkinin fikrincə, Android saatlar artıq “Google Now”-nu dəstəkləyirlər və “Google” şirkətinin avtomatlaşdırılmış proqramı olan “Android Auto”nun bir hissəsi kimi tezliklə üzə çıxacaqlar. Belə ki, onlar da öz növbələrində, artıq telefonların etdikləri kimi avtomobillərə proqramları yükləyəcək. Smart televizorlar və evlər texnologiyaların tətbiqi üçün digər məkanlardır. Bu, artıq şəxsi

117

qiymətindən 2 qat çoxdur.

Xiaomi münasib qiymətlərlə “kifayət qədər yaxşı” telefonlar trendinə başçılıq edir.

Onun “Apple” şirkətindən qaynaqlanmayan innovasiyası onu Xiaomi bir zamanlar “Apple” kultuna yönəlmiş 2015-də gənclər, texnologiya 100 milyona fanatları üçün arzuqədər olunan məhsul kimi brendləşdirməkdir. smartfon Lakin o, ilk addım atan satmağı şirkət avantajından çox planlaşdırır zövq almayacaq. 2013də Şengendə yaradılmış “OnePlus” öz ilk smartfonunu 2014-cü ildə yalnız xüsusi dəvət ilə satmağa başlamış və Xiaomi kimi səs-küy yaratmışdı. Şirkətin rəhbəri Lei Junun təkzibedici çıxışlarına baxmayaraq, Xiaomi məhsullarının kütləvi satışı barədə danışıqlar 2015-də davam edəcək. Şirkət artıq özü üçün Amerika dollarlı kredit təmin edib. Bu, beynəlxalq investorlar arasında məhsulla tanışlığa yönələn səhmlərin İKT-dən əvvəlki mərhələsi hesab edilir. Bundan başqa, “Apple” 1980-ci ildə, yəni ilk məhsulunun buraxılmasından 4 il sonra kütləvi bazara çıxmışdı. Şübhəsiz ki, hər kəsin Mi məhsullarını əldə etmə imkanına malik olması çox çəkməyəcək. n Ceyms Çambers: baş redaktor, “Economist Intelligence Unit”

kompüterlərdə mövcuddur, təbii, əgər siz “Google Chrome” axtarış sistemindən istifadə edib qeydiyyatdan keçmisinizsə.

Daha yaxşı xəbərdaredici hesablama maşınları göründüyündən daha qorxulu olur. Lakin böyük ehtimalla insanlar buna öyrəşəcəklər. Bir zamanlar axtarış sözlərinin və ya elektron poçtlarının avtomatik tamamlanma funksiyası və ya internet brauzerlərində sizin ünvanınızın avtomatik doldurulması qəribə görünürdü. İndi isə bir çoxları nəisə yazdığı zaman yazı avtomatik tamamlanmayanda bunu bezdirici hesab edirlər. Telefonunuzun xəbərdarlıqları sizin narahat edirsə, o zaman siz bu funksiyanı həmişəlik söndürə bilərsiniz və ya mümkün olduqda bəzi məlumatları çıxara bilərsiniz.

Cənab Yamnitskiyə görə, şirkətlər öz istifadəçilərinə nəyi bölüşməyi müəyyən etmək və “rəqəmsal qorxu xəttini keçməmək üçün əllərindən gələni edəcəklər”. Məsələn, siz öz axtarış tarixçənizə və ya öz uşaqlarınızın şəxsi məlumatlarına girişi qadağan edə bilərsiniz. Cənab Tattla görə, “məsələ ondadır ki, əgər siz başqalarında olan cihazlara malik deyilsinizsə, ikinci sinif vətəndaş hesab edilmə riski ilə üzləşirsiniz”.

Həqiqətən də ağıllı xəbərdaredici hesablama sistemi sizin üstünlük verdiyiniz qorxu dərəcəsini tənzimləmək imkanını yaradır, belə ki, əgər hər hansı təklif çox ürküdücü görünərsə, o sakit qalaraq bunu sizə bildirə bilər. n

2015 QISACA “Microsoft” öz yeni “Windows 10” əməliyyat sistemindən “Windows 8” ilə yoxa çıxan ən çox darıxılan başlanğıc menyusunu (start menu) bərpa etmək üçün istifadə edəcək.

118

Biznes

2015 QISACA

Hesablaşma günü

Ayrılma: “HewlettPackard” öz kompyuter və printer biznesini özünün korporativ xidmətlər və avadanlıq biznesindən ayırır; “eBay” “PayPal”ı ayrı şirkət kimi idarə etməyə başlayacaq.

DÜNYA 2015

Patrik Fulis nYU-York

Transmilli korporasiyalar əməkhaqlarının artırılması ilə üzləşəcəklər.

2

015-də qlobal şirkətlərin rəhbərləri ödənişlər haqqında çox narahatlıq keçirəcəklər: özlərinin deyil, zəhmətkeş işçilərinin ödənişləri haqqında. Artan əməkhaqları hazırda yüksək səviyyədə olan gəlir marjalarını sıxışdıracaq.

Rəhbərlər bu təzyiqə müqavimət göstərmək və ya uyğunlaşmaq barədə qərar verməli olacaqlar. Əksəriyyəti isə sonunda əməkhaqlarını artıracaq. İlk baxışdan, bu, şişirdilmiş görünə bilər. 90-cı illərdən bəri Qərb şirkətləri öz ölkələrində əməkhaqlarını məhdudlaşdıraraq səmərəliliyin artmasına nail olmuşlar. Amerika qeyri-maliyyə şirkətləri tərəfindən əməkhaqlarına əlavə edilən dəyərin payı 58%-dir ki, bu, 1929-cu ildən bəri ən aşağı göstəricidir. İstehsal prosesi də, xaricə keçirilib. Hazırda Amerika transmilli şirkətlərinin işçilərinin üçdə bir hissəsi xaricdədir və onlara öz amerikalı həmkarlarından 40% az əməkhaqqı ödənilir. Avropa şirkətləri daha çox beynəlmiləlləşiblər.

Böyük şirkətlərin daxilində kapital və əmək arasındakı münaqişə artıq normal hal alıb. Nisbətən aşağı ödəmə xərcləri birjalarda qiymətlərin ən yüksək həddə çatmağına

Süstlük üçün heç bir əsas yoxdur ABŞ % qədər ƏDV ödəyir* 68 66 64 62 60 58

1929

34

39

49

54

59

64

69

74 79 84 89 94 99 04 09 2014† *Qeyri-maliyyə biznesləri †R2 2014 Mənbə: İqtisadi Təhlil Bürosu

təkan verir. 70-ci illərdə rəhbərlər və investorlar tətillər və əməkhaqqı danışıqlarından narahat olduqları halda, bu gün onların həmkarları nadir hallarda bu xərcləri problem kimi görürlər. Dünyanın ən böyük işəgötürənlərindən olan “Walmart”ın illik tənzimləyici sənədlərinin 31 səhifəsi rəhbərlərin kompleks ödəmə qaydalarını ətraflı təsvir edir, lakin 2.2 milyonluq işçi heyətinə ödədiyi əməkhaqqı haqqında heç bir məlumat vermir.

Lakin bir çox hallarda şirkətlərin məhəl qoymadığı halda ödəmələr strateji məsələ kimi yoxa çıxmamışdır. Əməkhaqqı xərclərinin 10% artması tipik transmilli şirkətlərin gəlirlərini 8% azaldacaq. “Samsung”, “Unilever”, “Siemens”, “Nestle” və “BMW” kimi öz əməkhaqqı xərclərini açıqlayan irimiqyaslı qlobal şirkətlər 2013-cü ildə əməkhaqlarının satışlara nisbətən daha sürətlə artdığını müşahidə ediblər.

Gərginlik 3 səbəbə görə intensivləşəcək. İlk olaraq, qərb iqtisadiyyatları yavaş-yavaş qalxdıqca əmək bazarları gərginləşir.

Federal Ehtiyatlar Bürosuna görə, nəhayət ki, 2016-cı ilə qədər işsizlik normal dərəcəyə enəcək. İngiltərə Bankı gəlirlərin 2015ci ilə qədər, Avropa Mərkəzi Bankı isə 2016-ci ilə qədər artacağını proqnozlaşdırır.

Dünya zəhmətkeşləri, birləşin!

Artan əmək xərcləri ilə üzbəüz qalan bizneslərin 2 seçimi olacaq. Böyük istehsal əməliyyatlarına malik şirkətlər istehsalı daha ucuz ölkələrə keçirə bilərlər. Lakin aşağı maaşı, çevik işçiləri və siyasi cəhətdən stabil olan yerlər tapmaq göründüyündən daha çətindir. İstehsalatın Məkkəsi hesab edilən Vyetnamı 2011-12-ci illərdə tətillər dalğası bürümüşdü.

Hindistan xarici istehsalatı cəlb etməkdə daha çox maraqlıdır.

Lakin o, hələ də kök salmış bürokratiyadan və korrupsiyadan əziyyət çəkir. Bir neçə şirkətin kəşfiyyat işləri apardığı Keniya terror hücumlarına məruz qalıb.

Qeyri-dinamik işçi qüvvələrinə malik şirkətlər son illər geriləyən zəngin dünyada məhsuldarlığı artırmağa cəhd edəcəklər. Onlar öz fəaliyyətlərini avtomatlaşdıracaq, daha çox robotlardan istifadə edəcəklər: bir milyon sənaye robotunun dörddə birini artıq satmış Avropanın mühəndislik

s

Patrik Fulis, Nyu-York Bürosunun rəhbəri, “The Economist” jurnalı

44

İkincisi, bərabərsizliyə aid siyasi narahatlıqlar şirkətləri öz işçilərinə daha çox ödəməyə məcbur edən qanunlara gətirib çıxaracaq. Böyük Britaniyanın müxalif Leyboristlər Partiyasının başçısı Ed Miliband kimi Barak Obama da daha yüksək minimum əməkhaqqı istəyir. Amerikada tənzimləyici orqan sayılan Milli Əmək Münasibətləri Şurası “Federal Express” və “McDonald`s” kimi şirkətlərin “onurğası” hesab olunan podratçı işçilərə aid qanunları gücləndirməyi planlaşdırır. Özəl sektorda çalışan işçilərin az bir hissəsi hələ də ittifaqların üzvüdür, lakin xüsusilə problemli məsələlərə nəzarət edənlər özlərini həvəsli hiss edə bilərlər. Xatırladaq ki, 2014-cü ildə Los-Anceles limanında, Kanadanın kömür şaxtaBu, marjaları larında və Nyu-York Operada tətillər azaldacaq və keçirilmişdir.

Və sonuncu, inkişafda olan investorları ölkələrdə əmək xərcləri artmaqdadır. Bu çox vacibdir, çünki halməyus hazırda əksər beynəlxalq şirkətlərin edəcək 20-30% əməliyyatları inkişafda olan ölkələrdədir, bu isə 1990-cı illərin ortalarından 2 dəfə çoxdur. Çinin cari 5 illik planına əsasən, hər il orta rəsmi minimum əmək haqqı 13%-ə qədər artacaq. Bunun bir səbəbi istehsalatda baş verən zəif dəyişikliyin dünya emalatxanası hesab olunan Çinin sahilyanı ərazilərindən uzaqda baş verməsidir. 2013-cü ildə 1000-dən çox insanın tələf olduğu Banqladeş zavodunda baş verən partlayışdan sonra kasıb ölkələrdə iş şəraitlərinin yaxşılaşdırılmasına dair təkanlar var. Asiya əmək xərclərindən gəlir götürən Qərb şirkətləri artıq artımı hiss edirlər. Dünyanın ikinci ən böyük geyim şirkətləri şəbəkəsi olan “Hennes & Mauritz” qiymətləri maaşlara uyğun qaldıra bilmədiyi üçün 2014cü ildə gəlirlərinin aşağı düşəcəyini bildirmişdi.

Və sonuncu, inkişafda olan ölkələrdə əmək xərcləri artmaqdadır. Bu çox vacibdir, çünki hal-hazırda əksər beynəlxalq şirkətlərin 20-30% əməliyyatları inkişafda olan ölkələrdədir, bu isə 1990-ci illərin ortalarından 2 dəfə çoxdur. Çinin cari beş illik planına əsasən, hər il orta rəsmi minimum əmək haqqı 13%-ə qədər artacaq. Bunun bir səbəbi istehsalatda baş verən zəif dəyişikliyin dünya emalatxanası hesab olunan Çinin sahilyanı ərazilərindən uzaqda baş verməsidir. 2013-ci ildə 1000-dən çox insanın tələf olduğu Banqladeş zavodunda baş verən partlayışdan sonra kasıb ölkələrdə iş şəraitlərinin yaxşılaşdırılmasına dair təkanlar var. Asiya əmək xərclərindən gəlir götürən Qərb şirkətləri artıq artımı hiss edirlər. Dünyanın ikinci ən böyük geyim şirkətləri şəbəkəsi olan “Hennes & Mauritz” qiymətləri maaşlar kimi sürətlə qaldıra bilmədiyi üçün 2014-cü ildə gəlirlərinin aşağı düşəcəyini bildirmişdir.

Biznes

DÜNYA 2015

Görüb inanmaq Martin Qayls San-Fransİsko

Virtual reallıq real biznesə bir az da yaxınlaşacaq.

G

əminin aşağı göyərtəsində dəhlizin sonunda qəfildən böyük caynaqlar peyda olub heç nədən xəbərsiz sərnişinin ayaqlarına dolanır və onu sənin dayandığın yerdən bir neçə pilləkən aşağı dartır. Sənin yanındakı gəmi yoldaşın bu nəhəng caynaq tərəfindən sıxıldıqdan sonra qandonduran səslə çığırır. Şoka düşən sən çıxış üçün ora-bura baxırsan.

Amma hara gedə bilərsən?

Cavab, çox uzağa gedə bilməzsən, çünki bu səhnə həqiqi gəmidə yox, Silikon Vadisində “startup” olan “Jaunt” Virtual Reallığındakı (VR) kiçik otaqda baş verir. Caynaqlı heyvan və onun insan şikarı “Jaunt” tərəfindən yaradılan və virtual reallıq qulaqcıqları ilə baxılan qısa rəqəmsal filmin bir hissəsidir. Real həyat effekti yaratmaq üçün rəqəmsal səs və şəkilləri özündə birləşdirən VR kütləvi bazar üçün hələ hazır deyil. 2015-in sonuna kimi bu texnologiya şirkətləri bəzi problemlərlə üzləşəcəklər.

Birincisi rəqəmsal təcrübənin keyfiyyətidir.

VR-in çox böyük sürətlə inkişaf etməsinə baxmayaraq, şəkillər hələ də bəzən bükülmüş və yüksək dərəcədə nahamar görünür. Müxtəlif istiqamətlərə baxıldığı zaman səhnəni dəyişdirmək üçün lazımi vaxtda mikroskopik gecikmə ola bilər. Belə problemlər hətta eynəyi taxmış insanlarda belə mədə bulanmaları yarada bilər.

Bu məsələlər 2015-ci ildə aradan qaldırılmalıdır. Daha yaxşı optika və daha ağıllı proqramlaşdırma daha dəqiq və real virtual şəkillər yaradacaq. Baş hərəkətlərini izləmək və buna cavab olaraq şəkilləri anidən dəyişdirmək üçün inkişaf etdirilmiş sistemlər orientasiyanın itməsi ilə bağlı problemləri aradan qaldıracaq.

Virtual reallıq təcrübələri yaxşılaşdıqca qulaqcıqlar da ucuzlaşacaq. Bu isə öz növbəsində, onun geniş istifadə olunması üçün digər bir problemi aradan qaldıracaq. Bir neçə il bundan əvvəl yüksək keyfiyyətli VR cihazı minlərlə dollar dəyərində idi. Bir neçə ay əvvəl “Oculus VR” (“Oculus Rift” qulaqcığını ya-

ratmış və 2014-cü ilin martında “Facebook” tərəfindən alınmışdı) və “Sony” kimi şirkətlər bazara yüksək keyfiyyətli cihaz çıxarır ki, onun qiyməti bir neçə yüz dollar dəyərindədir. Bu yeni qulaqcıqlar daha çox xizək eynəklərinə oxşayacaq və istifadəçilərə onları xatırladacaqlar: bu hal-hazırda böyük prototiplərlə müqayisədə böyük Ən əsas məqsəd inkişafdır. Onlar öz sahiblərini istifadəçilərin e l m i - f a nt a s t i k başqa bir yerə filmlərdən olan teleportasiya qəribə varlıqlara bənzədəcək. olunduqlarını baxılası hiss etdirməkdir bir Əgər şey yoxdursa, daha smart eynəklər istifadəyə yararsız olur.

Belə ki, VR istehsal edən “Oculus” və “GameFace Labs” kimi digər şirkətlər, istehsalçılara öz qulaqcıqlarına məzmun yaratmaq imkanı verən proqram təminatı dəsti təqdim edir.

2015-də istehsalçı səylərinin çoxu oyunlar

yaratmağa yönələcək. Burada VR-in daha çox yayılma imkanı var. Film-meykerlər də “Jaunt” kimi şirkətlərin köməyindən yararlanacaqlar. Onun bossu Jens Kristensen virtual konsertlər və idman tədbirləri yaratmaq imkanları görür.

Hətta bütün bu irəliləyişlərlə yanaşı VR-in kommersiya uğuru qazanmasına hələ var.

“Oculus”un icraçı direktoru Brendan İribin sözlərinə görə, əsas məqsəd istifadəçilərin başqa bir yerə teleportasiya olunduqlarını və onların həqiqətən də orada iştirak etdiklərini hiss etdirməkdir.

Bunun üçün insanlar öz ətrafları ilə asan şəkildə qarşılıqlı əlaqədə olmalıdırlar. Virciniya Politexnik Universitetinin professoru Duq Boumana görə, əsas problem insanlara virtual dünyada işləmək imkanı verən düzgün interyefslərin olması ilə başlayır. Növbəti tapşırıq virtual reallığı sosial təcrübəyə çevirməkdir.

Burada insanlar öz dostları və ailə üzvlərini görə və onlarla danışa və dalğaların altından gələn qəribə vahiməli qulyabanını məhv etmək üçün bir yerdə işləyə bilərlər. n Martin Qayls: ABŞ texnologiya xəbərləri üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

Həqiqətən???

s

nəhəngi “ABB” tələbatda “kütləvi” partlayış proqnozlaşdırır. “Google” və “Amazon” bağlama, ərzaq və qida çatdırılması üçün pilotsuz təyyarələr sınaqdan keçirirlər. Lakin bu texnologiyanın çox hissəsi hələ ilkin mərhələdədir. Bəzi şirkətlər öz mövcud işçilərinin bacarıqlarını artırmaq və yenilərini cəlb etmək üçün təlim xərclərini artıracaq, lakin bu öz təsirini göstərmək üçün kifayət qədər zaman aparacaq. İşçi qüvvəsinin axınını azaltmaq üçün daha çox səy göstərmək lazım olacaq.

119

Bütün bu səylərə baxmayaraq, bir çox rəhbərlərin öz şirkətlərinin yaratdığı dəyərin kifayət qədər böyük hissəsini ödəməkdən başqa heç bir seçimi qalmayacaq. Bu, təbii ki, işçilər arasında olan bərabərsizlikdə mühüm azalmaya səbəb olmayacaq, lakin marjaları azaltmaq və investorları məyus etmək üçün bu kifayətdir. Daha iri məbləğdə olan çeklərə imza atan rəhbərlər üçün bunun çox az faydası olacaq. On il ərzində ilk dəfə olaraq 2015-ci ildə diqqət digər insanların maaş konvertində olacaq. n

120

Biznes

DÜNYA 2015

Hərəkətli əmlak

S

ilikon Vadisində texnoloji pozulmanın yaratdığı biznes dəyəri realdır. Lakin bir çox iflasa uğramış “start-up”ların təsdiq etdiyi kimi pozulma avtomatik olaraq uğura çevrilmir. Zaman pozulma qədər əhəmiyyətə malikdir: ərzaq mallarının çatdırılmasından tutmuş ev heyvanları xidmətlərinə qədər internet üzərindən fəaliyyət göstərən müflisləşmiş şirkətlərin çoxusu hazırda bizneslərini müxtəlif formalarda inkişaf etdirirlər. Sadə formada desək, düzgün texnologiya düzgün davranış, kifayət qədər miqyas və düzgün iqtisadiyyat ilə düzgün zamanda birləşdirilməlidir. Amerikanın əmlak sektorunda həmin “düzgün zaman” indidir. Nəticədə, növbəti ildə sənaye növbəti on illikdə alacağı formanı təxmin etməyə başlayacaq, innovasiya artımı isə davam edəcək. Əmlak dəyərə malikdir, lakin yaxın zamanlara qədər alıcıların o dəyəri anlamaq və qəbul etmək üçün məlumatı qeyri-müfəssəl və qeyri-şəffaf idi. Mobil texnologiya sahəsində baş verən sıçrayışla irihəcmli məlumatların təhlilində və emalında artmaqda olan sofistika və əmlak biznesinin yeni növlərin yaranması ilə hal-hazırda dəyişikliklər baş verməkdədir.

Milyonlarla insan ev, cəmiyyət və ətraf mühit haqqında olan məlumatlara baxmağa qadirdilər və keçən il ərzində əksər alıcıların aparıcı daşınmaz əmlak saytları ilə maraqlanması mobil platformalarda baş vermişdir. Əmlak sənayesi bunların hamısına cavab verməli olacaq. Artıq 3 böyük dəyişiklik baş verməkdədir.

Birincisi, biz əməliyyatın hər tərəfində bazarda tamamilə fərqli iştirakçılar görəcəyik.

Yeni alıcılar və icarədarlar nəsli artıq insanların əmlak axtarışı yollarına təsir edirlər.

Onlar mobil texnologiyaya son on illiyin ilk istifadəçilərindən daha çox qoşulublar. İnternetdən öz əmlak axtarışlarının bir hissəsi kimi istifadə edən istehlakçıların 92%-i ilə mobil texnologiyanın geniş yayılması yeni və dəyərli təcrübələr yaradacaq. 2015-ci ildə işə başlayacaq yeni brokerlər və agentlər nəsli də sənayeyə qoşulacaqdır. Onlar, həmçinin, mobil texnologiyanın onların bizneslərini idarə etmək üçün zəruri olması faktını da qəbul edəcəklər. İkincisi, biz qərarların daha sürətlə, daha az həyəcanla və daha məlumatlı şəkildə verildiyini görəcəyik. İllərin tədqiqatından və təcrübəsindən sonra biz bilirik ki ev almaq sadəcə insanların verdiyi ən böyük maliyyə qərarı deyil. Bu, həmçinin, onların ən böyük və ən çox narahat olduqları maliyyə əməliyyatıdır. Əmlakın bir növü olan ev almaq qərarı hər bir insan üçün həmişə unikal olacaq. Lakin növbəti on il ərzində

daha çox alıcı və satıcı qəbul edəcək ki, internetin və mobil cihazların geniş yayılması sayəsində onlar bu qərar ətrafında olan (məktəblər, kriminal vəziyyət, qonşuluq və yerli xidmətlərlə bağlı) bir çox qeyri-müəyyənlikləri asan şəkildə aradan qaldıra bilərlər.

Nəhayət, bu o deməkdir ki, bizim “qarışıq orta” adlandırdığımız alıcıların əmlak almaq üçün ilkin həvəsi ilə onların əmlak almağa hazır olduqları an arasındakı dövr qısalacaq.

Ev üçün orta alış tsikli hal-hazırda 18-24 aydır.

2015-ci ildə bu, növbəti beş il ərzində 12 aya qədər və hətta daha da azalmağa başlayacaq. Üçüncüsü isə əsas əmlak məlumatı geniş yayıldığı üçün bu sənayedəki şirkətlər üçün xidmət və brendləşmə əsas differensiatorlar olacaqdır. Siz bunları artıq Böyük Britaniya və Avstraliya bazarlarında görə bilərsiniz. Əmlak alıcıları daha gənc, texnologiya baxımından daha savadlı, daha məlumatlı və daha qərarlı olduqca daşınmaz əmlak üzrə mütəxəssislər öz münasibətlərini idarə etməkdə daha yaradıcı olacaqlar, daha ətraflı məlumat verəcəklər və insanlara proses boyunca bələdçilik edəcəklər. Əmlak sektorunda şəxsi diqqətin və xidmətin əhəmiyyəti çox mühüm olaraq qalır, belə ki, sosial mediadan və ətraflı agent profilləri xidmətindən istifadə etməklə daha çox agentin müfəssəl veb səhifə yaratmaq üçün vaxt ayırdığını gözləmək olar. Onlar bunu öz təcrübə və bacarıqlarını yalnız yaxınlıqda tanıyıb bildikləri adamlara deyil, həm də bütün insanlara nümayiş etdirə bildikləri yerdə etməlidirlər. Şəffaflığa göstərilən bu diqqət sənayenin təklif etdiyi xidmətləri yaxşılaşdırmalıdır İnnovasiyaya hazır Mən həmişə digər sektorlara nisbətən texnologiyadan daha çox asılı olan əmlak sektoruna ikitərəfli bazar kimi yanaşılmalıdır. Əməliyyatların ölçüsünə və mürəkkəbliyinə görə, ən yaxşı daşınmaz əmlak texnologiyası vasitəçini aradan qaldırmaqdansa, bu sahədə çalışan mütəxəssislərin rolunu gücləndirməlidir, həmçinin, istehlakçıların təcrübəsini yaxşılaşdırmalıdır. Lakin güman edilir ki, mütəxəssislər artıq özlərini tələbkar istehlakçı bazarına tam həsr etdiklərini başa düşürlər. Nəyin gəlir gətirdiyini anlamaq üçün artıq zaman yetişib. Ekspertlər 2015-ci ildə mənzil bazarında - həm ABŞda, həm də dünyada- satış üçün çıxarılmış evlərin siyahısında artma və davamlı şəkildə artan tələbatı müşahidə edəcəklər. Belə olduğu halda, sənaye üçün sabit bərpa, nəhayət ki mühüm sayda alıcı kütləsi qazanmış birləşmiş bazarda risk etmək üçün ən mükəmməl vaxtdır. n

“Trulia”nın baş icraçısı Pet Flint iddia edir ki, texnoloji transformasiya, nəhayət ki, əmlak sənayesinə gələcək.

Ev üçün orta alış tsikli hal-hazırda 18-24 aydır. Bu, növbəti beş il ərzində 12 aya qədər və hətta daha da azalmağa başlayacaq.

Biznes

DÜNYA 2015

“8 saat”lıq iş rejiminə qayıdış Lyusi Kellavey

Uzun iş saatlarına əlvida!

2

015-ci ildə müdir üçün ən arzuolunmayan kəlmə “Mən çox məşğulam” olacaq. Necə məşğul olduqları barədə 20 il lovğalandıqdan sonra böyük iş adamları başqalarını təsirləndirmək üçün yeni yollar axtarmağa başlayacaqlar. BİD-in səhər saat 4-də qaçış trenajorunun üstündə olanda göndərdiyi elektron məktublarla başlayan sıxıcı cədvəllər artıq maraqsız, səmərəsiz və darıxdırıcı görsənəcək.

Növbəti ildə, demək olar ki, hər kəs uzun iş rejimi haqqında yenidən düşünməyə başlayacaq. Dəyişikliklə bağlı təzyiqlər yalnız tənbəl gənclərdən yox, həmçinin, texnologiyanın zülmündən yorulmuş yaşlı işçilərdən irəli gələcək. 2014-cü ildə bir neçə uzaqgörən şirkət bununla mübarizə aparırdılar.

Dublindəki “Google” ofisi işçilər işdən çıxanda onların cihazlarını müsadirə edirdi. “Daimler” şirkəti isə tətildə olan işçilərinin elektron poçtuna gələn məktublarını silirdi.

2015-də digər şirkətlər bunların əksinə olaraq bizim texnologiyanı idarə etməyimizi asanlaşdırmaq üçün tərtib edilən oxşar sxemlərə riayət edəcəklər.

Bizim yaşam və işləmə tərzimizdə mühüm dəyişiklik ediləcək. Tətillər əsl olacaq.

“Ofisdən kənardayam” tipli ismarıclar xizək yamaclarından gələn cavab ilə davam etməyəcək. İş stulunun arxasında ehtiyat köynəyə artıq ehtiyac qalmayacaq, çünki işdən çıxıb evə getmək çox dəbdə olacaq. Tapşırılan işi münasib saatda görmək sənin avara olmağına işarə olmayacaq, bu, sənin səmərəli işləməyini göstərəcək. Hər səhər yataqdan qalxmamış elektron poçtlarını yoxlamağa adət edənlər bunu yenə də edəcəklər, amma soruşanda hər həftə spritli içki içdikləri barədə yalan dedikləri kimi bu barədə də yalan danışacaqlar. Ən yaxşı şirkətlərdə Parkinson qanunu mütləq şəkildə işləyəcək və iş mövcud vaxt ərzində görüləcək. Texnologiyada gedən dəyişikliklərə baxmayaraq bir zamanlar artmaqla arası olmayan iş məhsuldarlığı qəfildən artacaq. İllər boyu şirkətlər “əsas dəyər” kimi sadəliyin olmasını iddia etmişdilər, lakin 2015-ci ildə onlar

elə həqiqətən də bunu düşünərək hərəkət edəcəklər. Mənasız təşəbbüslər və iclaslar azalacaq. Qeydlər qısalacaq. İş fəaliyyətinin qiymətləndirilməsinə dair müzakirələr asanlaşacaq. Bir çox şeylər üçün üç əsas məqam yetərli olacaqdır.

Daha zəif şirkətlər azdan çoxa nail ola bilməyəcəklər. Onlar hər şeyi sadə etmək üçün kifayət qədər yaxşı idarə olunmurlar və nəticədə, daha çox bürokratiya və səmərəsizlik üzə çıxacaq. Şirkətlərarası və insanlararası yollar ayrılacaq. Ağıllı daha ağıllı, bacarıqsız daha bacarıqsız olacaq.

“Həddən artıq işləməyi” müşayiət edən “həddən artıq idman” artıq maraqsız görünəcək. Yarım marafon artıq tam marafondan daha maraqlıdır, lakin 2015-ci ildə

121

şən qaçış daha çox yayılacaq və hətta parkda gəzişmək hər kəsin başını uca tutaraq qoşula biləcəyi bir hadisə kimi görünəcək.

Yeni tərzdə işləmək ABŞ və Britaniya arasında balans yaradacaq. Müəyyən dərəcədə balanslaşmış rejim yaratmış Britaniya buna asan öyrəşəcək, halbuki, səhər saat 6-da səhər yeməyi öncəsi iclas keçirən Amerikanın yeni rejimə öyrəşməyi daha çətin olacaq.

“8 saat”lıq ofis işinə qayıdış ailələr üçün önəmli xəbər olacaqdır. Valideylər uşaqları ilə birgə daha çox vaxt Üç əsas keçirə, daha çox vaxtlarını balıq qızartmağa və gecə məqam nağılları oxumağa həsr edə yetərli biləcəklər. Çox az adam olacaqdır ailələri ilə daha çox vaxt keçirmək üçün işlərindən ayrılacaqlar. Bundan xüsusilə qadınlar qazanacaq - az sayda qadın işdən çıxacaq və yaxud yarım gün işləyəcəklər, çünki onlar iş və ailəni eyni zamanda idarə etməyin çətin olduğunu düşünürlər ki, nəticədə, daha çox qadın addım-addım yüksələcək.

Rəhbərin məqsədlərini həyata keçirmək üçün yeni yollar Xarizmatik işin sonu mütləq xarizmatik liderin sonu demək deyil: rəhbərlər indi daha fərqli formada maço olacaqlar, bu, öz güclərini dözümlə yox, xarizma ilə göstərmək deməkdir. Bu isə o deməkdir ki, darıxdırıcı lider irəliyə deyil, geriyə getdiyi üçün və fərdiyyətçiliyin geri qayıtdığı üçün korporativ iclas otaqlarını qarşıda maraqlı vaxtlar gözləyir.

Görəsən “ağzınacan dolu” qrafiklərin olmadığı zamanlarda rəhbərlər nələri ilə öyünəcəklər?

A tipli fərdlər (çoxu bu tipdə qalacaq) gündəlik işlərinə digər işlər əlavə edəcəklər və bəziləri virtuoz skripkaçı olmaq üçün necə məşq etməkləri barədə danışıb öyünəcəklər. Bəziləri isə digərləri ilə qat-qat daha aqressiv tərzdə yarışacaq ki, dünyanı daha uğurla dəyişdirsin. İşə daha az vaxt sərf edən rəhbərlərin işdən kənarda olmaq və insanlarla görüşmək üçün daha çox vaxtı olacaq. Metdə, Glastoberidə, Uilbiltonda kiminlə görüşdüyünlə qürurlanmaq hər zamankından daha çox olacaq.

Bundan başqa, yeni qısa iş saatı rejimindən yaxşı yararlananlar üçün ən yaxşı qürur yeri müdirin otağında onillərlə eşidilməyən bir söz olacaq: “Gecəni daş kimi yatdım.” n Lyusi Kellavey: köşə yazarı, “Financial Times”

122

Biznes

DÜNYA 2015

Ad günün mübarək, Sinqapur!

Laza Kekik

Biznes qurmaq üçün ən yaxşı və ən pis yerlər.

B

Laza Kekik: biznes mühiti reytinqləri “Economist Intelligence Unit”in yaradıcısı

ir neçə il əvvələdək bütün dünyada biznes mühitin yaxşılaşacağı gözlənilirdi. Lakin sağlam inkişaf, liberal iqtisadi islahatlar və infrastruktura qoyulan investisiya tərəfindən dəstəklənən və biznes mühitlərinin hazırda inkişaf etməkdə olan tendensiyası dayanıb və hətta bəzi sahələrdə geriləyir. Gələcəyin qlobal biznes lanşaftı aşağı beynəlxalq kapital gəlirləri ilə ciddi qanunlarla və aşağı risklərlə xarakterizə olunacaq.

Bir çox ölkələrdə olan inam parçalanıb və zəif şəkildə bərpa oluna bilər. İqtisadi mühit maliyyə natarazlığından (əsasən zəif inkişaf nəticəsində) təsirlənə bilər. Bankların sağlamlığı haqqında şübhələr və maliyyəyə olan zəif çıxış maliyyə sistemlərinə dair düşüncələrə kölgə salır. Bir çox ölkələrdə iğtişaşların baş vermə riski yüksəkdir. Artmış beynəlxalq gərginlik də siyasi stabilliklə bağlı düşüncələri korlayır.

Dünyanın zirvəsində Bu isə “The Economist” jurnalının qardaş şirkəti Nəticə nədir? Sinqapur siyahıya başçılıq edir ki, bu olan “The Economist Intelligence Unit”in biznes mühiti reytinqindən yaranan geniş şəkildir. Gələcəyə yönələn reytinqlər 2015-ci ildə şəhər-ölkənin 50 illik yubileyini qeyd etmək 2019-cu ilə qədər 82 ölkə üzrə mümkün trendləri ölçür və hər üçün başqa bir səbəbdir. Bu səmərəli, açıq iqtisadiyyatölkənin biznes mühitinin cəlbediciliyini qiymətləndirmək dır və qlobal bizneslər üçün regional mərkəz olaraq öz üçün EİU təhlilçilərinin məlumat və qiymətləndirməsindən rəqabətliliyini saxlamağa çox güclü işləyir. Avrozona istifadə edir. Onlar strategiya formalaşdırmaq üçün bizneslərin ləngiyə bilər, lakin hələlik Avropa ölkələri çox yaxşı istifadə etdiyi əsas meyarları əks etdirir: siyasət, iqtisadiyyat, vəziyyətdədirlər. BRHÇ iqtisadiyyatları öz ölçülərinə görə bazar imkanları, azad müəssisələrə yönəlmiş siyasət, xarici in- cəlbedici görünməklərinə baxmayaraq, biznes qurmaq vestisiyaya açıqlıq, xarici ticarət və valyutaya nəzarət, vergilər, üçün çətin ölkələrdir və reytinqdə aşağı bal toplayırlar: Çin 50-ci, Rusiya isə 64-cü yerdədir və Liviya siyahını bağlayır. n maliyyələşmə, əmək bazarı və infrastruktur.

Yaxşı, Pis və Çirkin Biznes - mühiti üzrə dünya sıralaması*, 2015-19 Yer

2015 QISACA “HBO” özünün ödənişli onlayn xidmətlərinə start verir, beləliklə, “Taxt-tacların oyunu”na (Game of the Thrones) baxanlar artıq kabel və yaxud peykə abunə olmağa məcbur deyil.

Yer

Yer

Yer

Sinqapur

1

Yaponiya

22

Litva

43

Rusiya

64

İsveçrə

2

İspaniya

23

İtaliya

44

Qazaxıstan

65

Avstraliya

3

Qətər

24

Səudiyyə Ərəbistanı

45

Argentina

66

Honq Konq

4

BƏƏ

25

Türkiyə

46

Tunis

67

İsveç

5

İsrail

26

Braziliya

47

Mərakeş

68

Kanada

6

Estoniya

27

Hindistan

48

Banqladeş

69

Amerika Birləşmiş Ştatları

7

Cənubi Koreya

28

Peru

49

Misir

70

Danimarka

8

Çexiya

29

Çin

50

Ukrayna

71

Yeni Zelandiya

9

Polşa

30

Bolqarıstan

51

Ekvador

72 73

Finlandiya

10

Meksika

31

Cənubi Afrika Respublikası

52

Azərbaycan

Almaniya

11

Slovakiya

32

Xorvatiya

53

Pakistan

74

Norveç

12

Sloveniya

33

Kolumbiya

54

Əlcəzair

75

İrlandiya

13

Tailand

34

Filippin

55

Nigeriya

76

Tayvan

14

Kipr

35

İndoneziya

56

Keniya

77

Çili

15

Bəhreyn

36

İordaniya

57

Kuba

78

Hollandiya

16

Macarıstan

37

Salvador

58

İran

79

Belçika

17

Portuqaliya

38

Vyetnam

59

Anqola

80

Fransa

18

Latviya

39

Şri Lanka

60

Venesuela

81

Avstriya

19

Küveyt

40

Serbiya

61

Liviya

82

Malayziya

20

Kosta Rika

41

Yunanıstan

62

Britaniya

21

Rumıniya

42

Dominikan Respublikası

63

*Sıralama 10 genişmiqyaslı kateqoriya üzrə 91 göstərici əsasında verilən ballara əsaslanır.

Mənbə: “Economist” jurnalının “Intelligent” Bölməsi

123

DÜNYA 2015

Maliyyə Bu bölmədə həmçinin: Növbəti maliyyə qığılcımları 124 Faiz dərəcələrinin artacağı və

artmayacağı ölkələr 125 Kiçik banklar mübarizə aparır 126 Ucuz neftin təsiri 126

Yaradıcı investisiya 127 Karl İkan: Direktorlar Şurasını inamlı etmək 128

Böhranlı günlər qarşıdadır…

Filip Koqqan 80

Hava dəyişikliyi

60

Volatilliyin göstəricisi (Viks)

40

20

0 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

Mənbə: Çikaqo Opsion Birjası

Dəyişkənlik maliyyə bazarlarına yenidən qayıdır.

Ç

2015 QISACA Qeyri-amerika fond menecerləri amerikalı müştərilərin gəlirlərindən vergi tutmağa başlamalıdır.

s

ox zaman razılıq əldə olunur. Əgər 2013-cü il fond birjaları arasındakı yarış tempinin investorları qəfildən yaxaladığı il idisə, 2014 istiqraz bazarı “ayılar”ını heyrətləndirən il oldu. 2 illik istiqrazların getdikcə azaldığı halda belə Avropada gəlirlər azaldı. İnsanlar Fransa və İrlandiya hökumətlərinə borc pul vermək üçün zərər etmək istəyirdilər.

Bəs 2015-ci il hansı sürprizlər vəd edir? Çoxsaylı namizədləri çıxsaq, ən çox mübahisə doğuran səbəb volatilliyin geri qayıtması olardı. Volatilliyin ən çox tanınan ölçüsü Viksdir. O, fond birjasına fokuslanaraq opsionların qiymətini müəyyən edir: əslində, qiymət investorları bazarda gedən kəskin dəyişikliklərdən sığortalanmaq üçün pul ödəmək istəyirlər. Yuxarıdakı diaqramda göstərildiyi kimi, 2008-ci ildə baş verən iqtisadi böhran Siyasi müxtəliflik hər tərəfi cənginə alan qəfil fırtına kimidir; buvolatilliyin bir yerdə rada bir-birinin ardınca 2 kiçik “qasırğa” baş verdi, - valyuta bazarlarında ortaya çıxmasına lakin sonda hər şey yenə sakitləşdi. 2014-cü ilin səbəb ola bilər sentyabr ayının sonunda Viks keçmiş standartlara görə çox aşağı idi.

Bu, çox güman ki, monetar siyasətin nəticəsi idi; iri və zəngin iqtisadiyyatlarda bir neçə il faiz dərəcələrində artım olmadı və mərkəzi banklar aktivlər almaq və bank kreditləri vermək yolu ilə bazarları sakitləşdirməyə çalışdılar. Amma bu, 2015-ci ildə dəyişə bilər. Federal Ehtiyatlar Bürosu istiqraz alışlarını artıq dayandırıb və növbəti məzənnə artımının vaxtının seçilməsi, həmçinin, siyasi gücləndirməkdə Federal Ehtiyatlar Bürosunun, yoxsa İngiltərə Dövlət Bankının birinci olacağı barədə müzakirələr çox olacaq. Əgər bazarlar bir məzənnə artımı görsələr, daha çoxunu proqnoz etmək istəyəcəklər.

Həqiqətən də, Avropa Mərkəzi Bankı və Yaponiya Bankı daha bir neçə müddətlik monetar akselerator üzərində dominantlıq etmək istəyə bilərlər. Amma siyasi müxtəliflik volatilliyin bir yerdə - valyuta bazarlarında ortaya çıxmasına səbəb ola bilər. Böhranın ortasında kəskin yüksəlişdən (uzunmüddətli xəzinə istiqrazları təhlükəsiz aktiv hesab olunur) və yenidən düşüşdən sonra dollar keçən 2 il ərzində son dərəcə sabit qalmışdır. Xarici valyuta bazarlarında gedən ən məşhur “oyun”lardan biri “apar ticarəti”dir ki, bu, valyutanı ən yüksək gəlirliliklə alıb, ən aşağı gəlirliliklə satmaq (və ya borc almaq) və aradakı fərqi qatlayıb cibinə qoymaq deməkdir.

Lakin son illər treyderlərin qazanc əldə etməsi üçün çox az gəlirlilik fərqi olur. Buna baxmayaraq, 2014-cü ilin payızında dolların yeni artım tempinə düşəcəyinə dair əlamətlər var.

Almaniyadakı 10 illik istiqraz gəlirləri ilə Amerikadakı eyni gəlirlər arasındakı boşluq fərqi avronun təqdim edilməsindən bəri əvvəl olduğu kimi genişdir. Buna görə də hazırda bir çoxları “apar ticarəti”ni seçirlər.

Volatilliyin digər potensial mənbəyi fond birjasıdır. İnvestorlar qlobal artımın olmaması və deflyasiya üçün potensial imkan barədə narahat olduqlarından 2014-cü ilin oktyabrında əhəmiyyətli tərəddüdlər olmuşdur. “Ayılar” uzun müddət öncədən proqnoz vermişdilər ki, mərkəzi bankın öz dəstəyini geri götürməsi şişirdilmiş qiymətləndirilən səhmdar kapitallarının qiymətlərinin, xüsusən də, Uol-Stritdə kəskin aşağı düşməsinə səbəb olacaq; “öküzlər”in fikrincə isə 2009un sonlarından başlayan qlobal artımda baş verən güclənmə rəqabətin davam etməsinə imkan verəcək ki. Onlar hər şeydən öncə Amerikada korporativ gəlirlərin gücünə xüsusi önəm verirlər və onların hətta 2015-ci ildən sonra da artacağını proqnoz edirlər.

Hazırki vəziyyətlər 80-ci illərin ortalarını və ya 90-cı illərin sonunu xatırladır. Belə ki, bu zamanlarda investorun kapitallara olan həvəsi ən yüksək həddə çataraq birləşmə halları və yeni şirkətlərinin bazarda üzməsilə nəticələndi. Bu baş

Filip Koqqan: köşə yazarı, “The Economist” jurnalı

Maliyyə

124

Böhran? Nə böhranı?

Rayan Avent

Üç mümkün təşviş yeri

2

014-ün zəif bazar volatilliyi fırtınadan öncəki sakitlik idi. 2015-ci ildə Federal Ehtiyatlar Bürosu, Çin və Avrozona (yenə) 3 potensial maliyyə “fırtınası” mənbəyidirlər.

Federal Ehtiyatlar Bürosunda aktivlərin alqısında azalmanın gözlənilməsi digər valyutalarda dollara və borclar üzrə məsrəflərə qarşı kəskin azalmalar da daxil olmaqla 2013-cü ildə inkişaf etməkdə olan dünya ölkələrində “tədricən zəifləyən qəzəb”ə səbəb oldu. Federal Ehtiyatlar Bürosunun 2006-cı ildən bəri özünün ilk faiz dərəcəsi artımı istiqamətində hərəkət etdiyi üçün kapital daha zəif valyutalara və daha yüksək borc üzrə məsrəflərə gətirib çıxararaq inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlardan yan gedə bilər. Külli miqdarda borcu və cari hesab defisitləri olan zəif iqtisadiyyatlar (məsələn, Türkiyə və İndoneziya) öz kreditorlarına ödəniş etmək üçün mübarizə apara bilərlər. Bu isə öz növbəsində, riskə getmək səviyyələri daha yüksək olan banklarda daha çox stres yarada bilər. Əgər Federal Ehtiyatlar Bürosu inkişaf etməkdə olan bazarlarda böhrana səbəb olmursa, Çin bunu edə bilər. Kreditləşmənin sürətli yayılmasına baxmayaraq, Çin iqtisadiyyatında artım zəifləyib. Çində özəl və dövlət sektoru daxil olmaqla ümumi borc səviyyəsi 2008-ci ildə ÜDM-in 100%-i idisə, hazırda 250%-dək artıb. Zəngin dünyanın borcdan korlanmış iqtisadiyyatları ilə nisbətən burada ümumi səviyyənin qənaətbəxş olmasına baxmayaraq artımın sürəti narahatedicidir. Çin hökuməti kredit artımını məhdudlaşdırmağa çalışarkən iqtisadiyyat tərəddüd edirdi və zəif biçimdə yaradılmış maliyyə məhsulları iflasa doğru gedirdi. Çin böhranı maliyyə sistemi, həmçinin, iqtisadiyyat daxilində və xaricində kapital axını üzərində dövlət nəzarəti sayəsində yaranmış s

2015 QISACA Hindistanın Ehtiyat Bankı uğursuzluğa düçar olma ehtimalı az olan yerli bankların illik siyahısını açıqlayıb.

DÜNYA 2015

adi “çaxnaşma” deyil. Əslində, bu, əmlak qiymətlərinin düşməsi və Çinin kölgə bankçılığı sektorunda olan və çökmə riskli institutları üçün narahatlıq deməkdir. Əmlakın əldən çıxması bankları ödənməmiş kreditlərlə yüklənmiş halda qoyacaq ki, onlar yeni kreditlər də verə bilməyəcəklər. Artım kəskin şəkildə zəifləyəcək. Çin keçən onillik ərzində dünyanın ən etibarlı iqtisadi mühərriki olmuşdur və sürətli düşüş əmlak qiymətlərinin də düşməsinə səbəb ola bilər.

Qəfil yavaşlama inkişaf etməkdə olan bazarlar istiqamətində genişlənən qiymətlərin düşmə düşüncəsini möhkəmləndirərək inkişaf etməkdə olan qlobal kapital qıtlığı ilə nəticələnəcək. İnkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar formalaşmaqda olan maliyyə sistemləri və iri xarici valyuta ehtiyatları tərəfindən təmin edilən mühafizə sayəsində 2013-cü ilin “tədricən zəifləyən qəzəb”inə tuş gəldilər. Lakin onları həm də ümumən müsbət artım düşüncəsi də dəstəklədi. Artıq belə deyil. Qrup halında götürdükdə, inkişaf etməkdə olan bütün iqtisadiyyatlar boyunca artımın növbəti 5 il ərzində keçən onillikdən daha zəif olacağı gözlənilir: 7%-dən çox ilə müqayisədə ilə təxminən 5%. Bu, azal-

verdikdə fond birjası yeni pul alan kimi sürətlə yüksələcək və sonra “smart pul” gəlir gətirdikcə sürətlə aşağı düşəcək. Əgər ikinci hal baş verərsə, mərkəzi bank çətin bir qərarla üzləşə bilər: bazarları xilas edib onların aktiv dəyərlərini dəstəkləmək fikrini gücləndirsinlər, yoxsa bazarların zəifləməsinə, risk “virus”unun maliyyə sektoruna yayılmasına və onların güvəndiyi istehlakçı inamına zərbə vurulmasına imkan versinlər? İstiqraz bazarları da potensial “çaxnaşma” mənbələridir.

Avropada müşahidə olunan ultra-aşağı gəlirliliklər yapon üslublu ləng artım və minimal inflyasiya şərtlərinin davamı barədə proqnoz verirlər. Əslində, Yaponiyanı çıxmaqla, aşağı gəlirli istiqrazlar almaq tarixən də yaxşı təcrübə olmayıb.

Burada hazırda meydana çıxan inflyasiyaya dair az əlamət

maqda olan investisiyaların sayını artıracaq və bu da bəzi inkişaf etməkdə olan bazar bankları üçün narahatlığa səbəb olacaq. Əgər “yaramaz” investorlar autrayt kapital zərərlərinin qiymətdən düşməkdə olan valyutaların təkan verdiyi sıxışdırmaya məruz qalması barədə narahat olmağa başlayarlarsa, o zaman qeyd olunan “çaxnaşma” tam baş tuta bilər.

İtaliyanın borcu hazırda Yunanıstanın 2009-cu ildə olan borcu ilə eynidir

Bütün yollar Romaya aparır Hətta bu təhlükə zərərdən yan keçsə belə, avrozonaya təsirsiz ötüşməyəcək. Avropa Mərkəzi Bankının (AMB) rəhbəri Mari Draqhinin avronu sabit saxlamaq üçün “bütün yollara” əl atmaq barədə 2012-ci ildəki vədindən sonra vəziyyət sakitləşib. Lakin zəif artım və düşməkdə olan qiymətlər yeni çaxnaşma mənbələri yaradırlar. İtaliya bu prosesə başlamaq üçün bir qədər münasib kimi görünür. İtaliya iqtisadiyyatının avro ilə denominasiya edilmiş dəyəri 2007-ci ildən bəri çətinliklə artmışdır. Ölkə borcu ÜDM-in 100%-dən 134%-dək artmışdır. Borc hazırda 2009-cu ildə avro böhranı başlayanda Yunanıstanın borcu ilə eynidir.

AMB-ə olan davamlı inam sayəsində İtaliyanın istiqraz gəlirləri aşağı qalmışdır. Amma İtaliya hökuməti öz büdcə problemlərini həll etmək məsələsində nə qədər bacarıqsız görünərsə, o qədər də AMB İtaliya borcunu almaq üçün zəif siyasi imkanlara malik olacaq. İstiqraz bazarında baş verən gərginliklər sürətlə geri qayıda bilər. Avrozona təxirə salınan çoxsaylı borclarla İtaliya üçün kredit paketi və avrozonanın stabilliyi üçün yenilənmiş Almaniya və AMB öhdəliyi ilə birgə çalışmalıdır. Lakin əgər İtaliyanın iqtisadi çətinlikdən çıxmaq üçün hesabları çox olarsa, almanlar onların kifayət qədər vəsaitə malik olduqlarını düşünə bilərlər. Avro barədə yeni mövcud şübhələr 2015-ci ili çox bədbin edəcək. n Rayan Avent: iqtisadi müxbir, “The Economist” jurnalı

var. Lakin əgər bu gəlirlilikləri sübut etmək üçün iqtisadi şərtlər mövcuddursa, seçicilər əvvəllər olduğundan daha az sevinəcəklər və bu, Avropa layihəsinə olan inamı sarsıda bilər.

Bu, xüsusilə də artımın çox zəif olduğu Fransa və İtaliyada müzakirə mövzusu ola bilər. Anti-Aİ tərəflər 2014-cü ildə Avropa Parlamenti seçkilərində uğurlu oldular; əgər staqnasiya davam edərsə, iqtidar siyasətçiləri bu baxış mövqeyini çətinliklə rədd edə bilərlər.

Amerikada 2% gəlirliliyə malik on illik xəzinə istiqrazları az istifadə olunur. Belə ki, kapital “öküzləri”nin fikrincə, iqtisadiyyat 90-cı illərə xas olan artım dərəcələri ilə irəliləyir.

Təbii ki, bazarlardan biri bunun yanlış olduğunu sübut etməlidir. Bu gərginlik 2015-ci ilin əsas maliyyə mövzusu olacaq. n

Maliyyə

DÜNYA 2015

Məhdudlaşdırılmış başlanğıc Riçard Devis

Dərəcələr artanda, onlar artmayacaq...

2

015 üçün zəngin dünyanın faiz dərəcələri barədə 2 fikir məktəbi mövcuddur. Bəziləri düşünür ki, faiz dərəcələrinin yüksək olduğu bu qədər uzun müddətdən sonra onlar artım gəlirləri kimi artmalıdırlar və beləcə, işsizlik səviyyəsi aşağı düşməlidir. Digərləri isə pessimistcəsinə bildirirlər ki, iqtisadiyyatlar staqnasiya edə və aşağı faiz dərəcələrinə ilişib qala bilərlər. Hər 2 tərəfin haqlı olduğu sübut ediləcək. Federal Ehtiyatlar Bürosu başda olmaqla mərkəzi banklar dərəcələri artırmağa başlayacaq. Lakin normal göstəricilərə qayıtmaq barədə xəbərdarlıq etməməklə bu, zənginlər ölkəsi olan Böyük Yeddiliyin daxilində yeni parçalanmaya səbəb olacaq ki, bu da 2015-ci ildə və ondan sonra ayrılan yolları göstərəcək.

Faiz dərəcələri hələ heç zaman bu qədər aşağı olmamış və ya belə uzun müddət sabit qalmayıb. Keçən 6 ilin nə qədər qəribə olduğunu görmək üçün 2 ölkənin bankçılıq böhranının birinci mərhələsində edilən zərərlərə baxaq. Britaniyada 2008-ci il böhranından 100 il əvvəl 370% dərəcəsi dəyişikliyi vardı, demək olar ki, hər rüb. Lakin 2009-cu ildə 0.5%-ə düşüşdən sonra İngiltərə Bankının dərəcələri sabit qaldı. Amerikanın Federal Ehtiyatlar Bürosu Tənəzzül dövrünü çıxmaqla öz faiz dərəcələrini 6 ildir ki eyni saxlayır. Zəngin dünyada da nümunələr eynidir: dərəcələr maksimum həddə çatır və burada da qalır.

Lakin “nə olursa, olsun, nəticə bərabər olmalıdır” düşüncəsi yanlışdır. Tarixin Yaponiya kimi bir istisnası var. Burada 1989-cu ildə fond birjasında baş vermiş böhran dərin tənəzzülə səbəb oldu. 1996-cı ildən bəri Yaponiya Bankının faiz dərəcələri 1%-dən yuxarı deyil. Asanlıqla qazanılan pullar qiymətlərin qarşısıalınmaz hala gəlməsinə səbəb olmayıb: evlərin qiyməti 1991-2005-ci illər arasında hər il aşağı düşməklə orta inflyasiya böhrandan sonra 0.5%dən az olub. Harvad Universitetinin üzvü Larri Sammers də daxil olmaqla artım barədə pessimist düşüncəli şəxslər yapon “diskomfort”una yaxın olan “dünyəvi staqnasiya” (aşağı artım, aşağı inflyasiya, aşağı faiz dərəcələri) adlı yeni mərhələnin ola-

cağını deyirdilər ki, bu, Qərbə çox təsir edə bilər.

Hansı baxışın düzgün olduğunu müəyyən etmək və 2015də faiz dərəcələrini bilmək üçün ağıllı investorlar hətta artım və inflyasiyadan da çox əmək bazarlarını araşdırmalıdırlar.

Amerikada 2009-cu ildə 10% olmaqla pik həddə çatan işsizlik hazırda 6%-dən aşağıdır. Bu horizon üzrə növbəti düşüşlərlə işsizlik 5.5% səviyyəyə doğru gedəcək ki, bu zaman Federal Ehtiyatlar Bürosu əməkhaqları və qiymət təzyiqləri yaratmaq barədə düşünəcək. Amerikanın Mərkəzi Bankı birinci növbədə öz dərəcələrini artırmaqla Böyük Yeddiliyə rəhbərlik edəcək.

Bir çoxları İngiltərə Bankının iddiaya tezliklə əməl edəcəyini gözləyəcəklər (diaqrama bax). 2014-cü ildə davamlı inkişaf və aşağı düşməkdə olan işsizlik səviyyəsinin yaxşı olmasına baxmayaraq, bank prosesə bir qədər zəif davam edəcək. Britaniyada dərəcə artımlarının işsizlik səviyyəsinin yalnız 5% və s. düşdüyü zaman artma ehtimalı var. Bu, təxminən 350,000 britaniyalını işlə təmin edəcək. Hətta əgər işlər olduqca sürətli tempdə yaradılarsa belə, bu, mayda ümumi seçkinin keçirilməsinə qədər baş verməyəcək. İri məhsuldarlıq boşluğu onu göstərir ki, Britaniyada əməkhaqqı təzyiqini artırmaq uzun çəkəcək.

Xaricdə baş verən hadisələr Britaniyada inflyasiyaya son qoymağa kömək edəcək. Avropa Birliyində 25 milyon işsiz var. Britaniya siyasətçiləri başa düşəcək ki, onlar bu istifadəsiz işlər toplusunu və bir çox hallarda Britaniyaya köçmək istəyini nəzərə almalıdırlar.

Yayılma Avropa Mərkəzi Bankı (AMB) 2015-ci ildə dərəcələri artırmayacaq. Avrozona ölkələri arasında İtaliya ən narahat ölkə olaraq qalacaqdır. Belə ki, avrozonanın istiqrazlarının dörddə birinin payına düşən hökumət borcu “BBB”-ə doğru zəifləyir ki, bu da reytinq agentliyi olan “Standard & Poor’s” tərəfindən “keyfiyyətsiz istiqraz” statusundan bir qədər uzaqdır. Fransa barədə narahatlıqlar da artacaq. Fransa iqtisadiyyatı prezident Fransua Hollandın vergi güzəştlərində 40 milyard avro təklif edərkən hökumət xərclərindən 50 milyard avro (63 milyard dollar) kəsmək barədə 3 illik planı sınaqdan keçiriləcək. Bu, nəzərəçarpan dərəcədə uzunmüddətli məqsəddir. Fransa bankları təsərrüfatlara və firmalara daha çox qiymət qoyduğu üçün daha gərgin kredit şərtlərinin birləşməsi və fiskal siyasətinin gərginləşməsi 2015-ci il üçün xoş olmayan xəbərlər vəd edir.

Yaponiya üçün 2015 çətin bir il olacaq. Yaponiya Bankı AMB kimi bütün il boyunca gərgin olaraq qalacaqdır. Bu, artım və inflyasiyanı dəstəkləməlidir. Lakin 2015-ci ilin oktyabrında satış vergisində baş verən artım (8%-dən 10%dək) illər keçdikcə təhlükə yaradacaq; xatırladaq ki, keçmiş artım (5%-dən 8%-dək) 2014-cü ildə 2008-ci ölkə iqtisadiyyatında kəskin ixtisarlar yaratmışdı. ilin böhranı Ümumiyyətlə, 2015-ci il ikitərəfli il olacaq.

Amerika və Britaniya tərəfindən götürülmüş əsas yolda belə dərəcələr artıq qalxmayacaq və burada narazılıqlar yaranacaq: Amerikada artıq “passiv” olmaqdan təngə gəlmiş işsizlər toplusu, Britaniyada isə aşağı maaşlar barədə.

Lakin ikinci halda narahat olmalı çox səbəb var.

Burada bir real risk var ki, öz gələcəyinə bələdçi kimi Yaponiyaya baxmağa başlayan avrozona ölkələrilə Yaponiya, güc itirəcəkdir. n

Bundan da yuxarıda ol

Mərkəzi Bankın % dərəcələri üzrə siyasəti 6 5 4 3

2 1 0 1999

2000

2001

2002

2003 200

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

*"Economist Intelligence Unit"in proqnozu

2012

2013

2014

2015*

Mənbə: "Thomson Reuters" agentliyi

125

2015 QISACA “Sürüşdür və imzala” tipli kredit kartlarının sonu yaxınlaşır, çünki Amerika 550 milyard sayda “çip və pin” kartlar buraxır.

Riçard Devis: İqtisadiyyat üzrə redaktor, “The Economist” jurnalı

126

Maliyyə

Mükəmməl şəkildə yaradılmış Stenli Piqnal

Kiçik banklar dünya bankları üzərində üstünlük qazanır.

B

ankçılıq aləmində yenidən tarazlaşma davam edir. Böyük banklar tənzimləyicilərə və ittihamçılara yalvarmaqla məşğuldurlar. Uol-Stritin və ya Sitinin səs-küyündən uzaq olan daha kiçik banklar üçün isə vəziyyət başqadır. Onlar inkişaf üçün əsas yaradırlar.

Amerikada 25 ən böyük bankın il ərzində kreditləri təxminən 4% artdığı halda, daha kiçik banklar kreditləri təxminən 2 dəfə çox artırıblar. Bizneslərə kreditlər iki rəqəmli artır və bunu Amerikada 7,000-ə qədər kiçik bank edir. Onların bir çoxu tək filial əməliyyatları aparırlar. Böyük qardaşlarından fərqli olaraq kiçik qardaşlar öz gəlir marjalarını artırmağa çalışırlar.

Britaniyada “iddiaçılar” uzun sürən oliqopoliyanın tam mərkəzində dayanırlar.

2010-cu ildə bir əsrdən artıq müddətə Britaniyada fəaliyyət göstərmək üçün birinci kommersiya bankı olacağını iddia etmiş “Metro Bank”, 2015-də hələ 2016-cı ilə planlaşdırdığı kimi fond birjası listinqinin gəlirli aparıcısına çevriləcək. Onun filialları həftədə 7 gün və gecə yarıyadək açıq saxlama modeli çox zaman vəzifəli şəxslərin bayağı xidmətləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Britaniyaya yeni gəlmiş başqa bir İsveç lenderi “Handelsbanken” sadə bir modellə xoş təəssürat yaradıb: yerli filial menecerlərinə kredit qəbul etmək

2015 QISACA Böyük banklar, doğum gününüz mübarək! “HSBC” 150, “Lloyds” 250, “Barclays” 325 illiyini qeyd edir.

Kallum Uilliams: iqtisadiyyat üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

DÜNYA 2015

səlahiyyəti vermək. Distant sorğu mərkəzi ilə işləməkdənsə, müştərilərə yerli təmsilçinin mobil telefon nömrəsi verilib. Çoxdan gözlənilən onlayn bank olan “Atom Bank” 2015-ci ilin birinci yarısında işə başlayır.

Kiçik banklar iri rəqiblərin üzləşdiyi miras məsələlərinin bir çoxunu həll edirdilər ki, onların da çoxusu az rastlanan maliyyənin investisiya bankı tərəfi ilə bağlı idi. Bir zamanlar xarici valyutalarla işləyən ticarət meydançasına və ya kompleks derivativlərə malik olmaq iri banklar üçün avantaj idi. Hazırda isə bu, kiçik şirkətlər üçün ildırımötürən kimidir.

Onların bəziləri illərin gəlirlərini silmək üçün kifayət qədər böyükdür. Ən pisi isə odur ki, səlahiyyətli orqanların fərsiz şirkətləri izləmələri sənaye nəhənglərində müsadirə etmə imkanları qorxusu yaratmışdır. Hazırda beynəlxalq banklar narahatdırlar ki, marjinal bazarlarda (məsələn, Malidə ticarət maliyyəsi və ya Pakistanda kredit kartları) bizneslə məşğul olmaq üçün verilən cüzi mükafatlar tənzimləyicilər tərəfindən hücum riskinə dəyməz. Bu, yerli lenderlər üçün imkanlar vəd edir. İnvestisiya bankçılığının hissələri və maliyyə nəhəngləri üçün saxlanmış pul-

Depolamaq?

Kallum Uilliams

Neftin ucuz olmasının nəticələri

2

008-də neftin bir barrelinin qiyməti 140 dollara çatdı.

Lakin 2014-də Amerikadan gələn sağlam təchizat, zəif iqtisadiyyat və güclü dollar sayəsində 85 dollara düşdü. Əgər qara qızılın qiyməti 2015-də də düşərsə, nə olacaq?

Daha aşağı neft qiymətləri qlobal inkişafı artıracaq. Ucuz neft istehsalçılardan daha çox xərc çəkən istehlakçılara gəlir gətirir. “Capital Economics” in araşdırmaçısı Andrey Kenninqham düşünür ki, neft qiymətlərinin 10 dollara düşməsi qlobal tələbatı 0.2-0.3%-dək artırır. Ən iri neft idxalçısı olan Avropa gəlir əldə edə bilər.

Lakin ən ucuz neft də mənfəət gətirir. Avrozonanın inflyasiyası 2011-ci ildə 3%-dən 2014-cü ilin sentyabrında 0.3%-ə düşmüşdür. Avropa Mərkəzi Bankının rəhbəri Mario Draqhi düşünür ki, aşağı neft və ərzaq qiymətləri bu düşüşün 80%nə səbəb olub. Əgər neft qiymətləri yenidən düşərsə, avro-

lar da həmçinin kiçik şirkətlərdən gələn hücumla üz-üzədir. Bankirlərin şirkətləri birləşmə və udulmalar vasitəsilə idarə etməsi və ya onlara bazara pul ayırmaqda kömək etməsi “Goldman Sachs” və ya “JP Morgan Chase” kimi nüfuzlu şirkətlərin qorunmasıdır. Hazırda meqa-kompaniyalarda keçmiş işəqəbuledənlər tərəfindən idarə edilən korporativ maliyyə şirkətləri bazarın təxminən üçdə birinə sahibdirlər. Maliyyə məlumatları təchizatçısı “Dealogic”in məlumatına görə 2014-cü ilin ilk 9 ayında elan edilmiş birləşmə və udulma məsələlərinin 10-undan 6-sında bir neçə işçi və “Bloomberg” terminalından ibarət olan butik şirkətlər məsləhətlər veriblər. Əlbəttə ki, iri şirkətlərin hazırda qibtə ediləcək mövqeyi var. İstiqrazların, əmlakların və valyutaların treydinqi kimi investisiya bankçılığı əməliyyatlarının bəziləri daha çox miqyas tələb edir. Bu da prosesi kiçik banklar üçün çətinləşdirir. Bəzən iri bankların daha çox siyasi təsiri olur ki, bu da onlara balaca bankların edə bilmədiyi xoşagəlməz nəzarəti dəf etmək imkanı verir. Çində kölgəli “balansarxası hesab” mexanizmlərindən istifadəni genişləndirmiş kiçik banklar üstünlük təşkil edir; böyük banklar isə azdır.

Hazırda investorlar düşünür ki, ən iri bankların uğursuzluğa düçar olmasına heç zaman imkan verilməyəcək, səbəbi isə 2008-ci ildə baş vermiş böhrandır. Bu isə özlüyündə böyük avantajdır: nəticədə, iri şirkətlər aşağı maliyyələşmə xərclərinə malikdirlər ki, bu da onlara ucuz kreditləri daha çox yaymaq imkanı verir. Belə olduqda da, iri banklar üzərinə qoyulan inkişafda olan nəzarət yükü ilə 2015-ci il daha kiçik sənaye avadanlıqları üçün çox yaxşı il olmalıdır. n Stenli Piqnal: bankçılıq redaktoru, “The Economist” jurnalı

zona deflyasiyaya gedər və bu da avropalıları məsrəfləri idarə etməyə yönləndirə bilər ki, cənab Draqhinin də istəmədiyi məhz budur.

Neft ixracatçıları 2015-ci ildə əziyyət çəkə bilərlər. “Deutsche Bank”ın araşdırmaçılarının fikrincə, OPEC-in on iki üzvündən yeddisi qiymətlər 100 dollardan aşağı olduğu təqdirdə öz büdcələrini balanslaşdıra bilmirlər. Bacarıqsız istehsalçı olan Venesuela sentyabrda öz istiqrazlarının aşağı düşdüyünü gördü. OPEC-in ən iri istehsalçısı olan Səudiyyə Ərəbistanının ehtiyatda külli miqdarda pulu var, lakin əgər neftin qiyməti 90 dollardan aşağı qalarsa, dəstək üçün təchizatı kəsmək barədə düşünə bilər.

Neftin ucuz olması Rusiyaya daha çox təsir edə bilər.

Onun iqtisadiyyatı sadəcə olaraq enerji və maliyyə üzərinə qoyulmuş Qərb sanksiyaları ilə başa çıxmaq barədədir. Lakin ərazi tutmaq bahadır: Kremlin ona birləşən Krım adasına ayırdığı subsidiyalar milyardlarla dollara bərabərdir. İqtisadi artım artıq çox aşağıdır. Gələcək neft qiymətlərinin düşməsi təhlükəli ola bilər. Neft Rusiya ixracatının yarısını və federal büdcənin 40%-ini əhatə edir. Maliyyə çətinliyi çəkən Prezident Vladimir Putin gələcək barədə narahat olmalıdır. n

Maliyyə

DÜNYA 2015

Arzuların gəliri...

Eduard MakBrayd

İnvestorlar yaradıcı olmalıdır.

2

015-ci ilin ən qəribə investisiyası nə olacaq? Səhmlər və istiqrazlar, əksər portfolioların ən yaxşı hissəsi çox bahalı görünür. Məsələn, bəzi qısa müddətli hökumət istiqrazları üçün gəlirlər artıq mənfidir. Onları almaq onların gətirəcəyi faiz və prinsiplərdən daha baha başa gəlir. Eyni zamanda, S&P 500 2014-cü ildə bir neçə dəfə yeni göstəricilərə nail olmuşdur. Qiymətlər mənfəətlərə nisbətən uzaq orta göstəricidən yuxarıdadır.

Bütün bunlar investorları bir neçə seçimlə üzbəüz qoyur.

Onların bu suallara cavabı gəlirlərdən daha çox qazanmağın mümkün olduğu fondların və istiqraz bazarlarının son düşüşlərinə imkan verməkdir, çünki bu aktivlər çox risklidir. 2014-cü ildə Fil Dişi Sahili və Yunanıstan kimi yalnız bir neçə il əvvəl borclarını ödəməmiş olaraq qalmış ölkələrin hökumət istiqrazlarını “təmizləmişdir”. Onlar həm də adların uzun müddət tətbiq edilmədiyi yüksək qiymətləri ödəyərək zəif maliyyə vəsaitləri ilə şirkətlər tərəfindən emissiya edilən yüksək “gəlirlilikli korporativ” istiqrazlar buraxır.

Bu davranış tamamilə sıradan çıxmayacaq. Ən nüfuzsuz borc forması üçün reabilitasiya olmalıdır. Məsələn, ən etibarsız borc növü üçün: “strukturlaşdırılmış kredit”. Bu kateqoriyaya aktivlərlə təmin edilmiş qiymətli kağızlar kimi maliyyə böhranını gücləndirmək üçün tanınmış maliyyə alətləri daxildir. Lakin bundan sonra əksər investorlara böyük nifrət hissi var. Lakin əsas bankirlər banklar üçün kreditləri satmaq yolu ilə onları canlandırmaq və bu yolla da onlara yeni kreditlər yaratmaq məqsədilə maliyyə vəsaitləri verməyə can atırlar. Əslində, Avropa Badam Mərkəzi Bankı çox sayda kredit albağları yaxşı mağa söz verib- bu addım bazarlara və yeni mənfəət gətirəcək.

Lakin ümumiyyətlə götürsək, in- investisiyadır vestorların “risk əyrisi”nə doğru qalxması vəziyyəti dəyişdirəcək. Burada yüksək gəlirlilikli borcları ödəyib qurtarmaq məsələsi var. Qarışıq istiqrazlar emosional dəyişikliyin qurbanı olacaqdır. Nüfuzdan düşmüş bu korporativ istiqrazlar son illərdə qiymət baxımından mühüm dərəcədə qalxmışdır, çünki aktiv menecerləri də yüksək gəlirlər axtarırlar. Lakin onların daşıdıqları əlavə risklər (onlar ya kapitala çevrilə, ya da emitent mübarizə apardığı zaman faiz dərəcəsini ödəməyi dayandıra bilərlər) zəif kompensasiya kimi görünməyə başlaya bilər.

Fond birjalarında investorların gəlirlərinin yerini doldurması üçün ən asan yol qiymətləri aşağı salmaq olacaq. Çox aşağı gəlirlər məqsədi ümumi bazarın sürətini izləmək olan ucuz, aktiv idarə olunan fondlardan keçidi sürətləndirməkdir.

Daha müasir üsulla daha geniş bazarı izləmək məqsədi daşıyan, lakin hedc fondları tərəfindən qoyulmuş haqların dəyişməsinə səbəb olmayan “smart beta” anlayışı daha güclü olacaq.

Təəssüf ki, faiz dərəcələri 2015-ci ildə Amerika və Britaniyada ən aşağı həddə çatacağı üçün faiz dərəcələri artmağa başlayanda bu strategiyalar işləməyəcək. Faiz dərəcələri artan kimi istiqraz qiymətləri avtomatik olaraq aşağı düşəcək.

Nəzəri baxımdan, yüksək faiz dərəcələri kapitallar üçün yaxşı xəbərdir. Belə ki, onlar əlaqəli iqtisadiyyatların yaxşılaşmaqda olduğunu göstərirlər. Lakin hazırki səhm qiymətləri

bunun sadəcə yazıda yaxşı xəbər kimi oxunduğunu deyir. Yeri gəlmişkən, bəzi şirkətlər üçün borc almaq daha bahalı olacaq; külli miqdarda borcları olan şirkətlər üçün xidmət göstərmək çətin olacaq. Risk əyrisində yuxarı qalxan investisiyalar o investisiyalardır ki, onların qiymətlərinin kəskin şəkildə düşmə ehtimalı var.

Beləcə, 2015-ci il istiqraz və səhm qiymətləri ilə “korrelyasiya edilməmiş” kimi qiymətləndirilmiş investisiyaların çiçəklənməsini də görəcək. Əmlaklar bir qayda olaraq bu üsulla satılır - lakin keçmiş (və bəşər həyatının) mənfi fəaliyyətləri bu canlanmanın qarşısını alacaq. Burada təbii hadisə və ya daha iri məsələlərə gətirib çıxara biləcək məhkəmə işlərinin olduğu çəkişmə maliyyəsi hadisəsi zamanı daha aşağı gəlirlər təmin edən yüksək gəlirlər tələbinə imkan verilməyəcək. Lakin burada da investorların çoxuna xidmət edə bilməyən kiçik bazarlar var.

127

2015 QISACA Avropa fond menecerləri öz investisiya strategiyaları və portfellərinin tənzimləyici detallarını verməlidirlər.

Düzünü de!

Pul digər “real aktivlər”ə axacaq. Bu, o deməkdir ki, siz abstrakt maliyyə alətlərindən başqa alətlərə də qəti etiraz edə bilərsiniz. Əmlak ən çox yayılmış real aktivdir; bir çox imkanlara malik olan əmlaklar uzunmüddətli icarələrlə kommersiya müəssisələri kimi qısa müddətli iqtisadi tərəddüdlərdən ayrılmış əmlaklardır. Eyni zamanda investorlar infrastruktur, torpaq sahələri və plantasiyalar üzərinə “atılıblar” ki, bu yerlər davamlı, inflyasiyadan azad gəlirlərlə təmin edirlər. Məsələn, badam bağları yaxşı və yeni investisiyalardandır.

Badam çiçəkləyir və bu, bazarlara sərf etmir

Bəzi investisiyalar var ki, onlar volatilliklə bağlanıblar.

Volatilliyin ən çox yayılmış göstəricisi olan viks artdıqda borcları tam ödəyən derivativlər və birja səhmli məhsullar toplusu almaq mümkündür. Lakin onlara bir qayda olaraq qısa müddətli fyuçerslər toplusu daxil edildiyi üçün onların çox yüksək qiyməti var.

Bu, konservativ investorlara gözqorxuducu şəkildə qəribə səslənə bilər. Əvəzinə, onların çox zaman dəyərini itirmələrinə və bəzən bəziləri üçün nağd pul itirilməsinə səbəb olmasına baxmayaraq aktivdən kömək almağı seçə bilərlər. n

Eduard MakBrayd: maliyyə üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

128

Maliyyə

DÜNYA 2015

Bir aktivistin manifesti

2

013-cü ilin avqustunda mən öz izləyicilərimə belə bir “tvit” atdım ki, biz “Apple”in həddən artıq aşağı qiymətləndirildiyinə inanırıq. Bundan sonra “Apple”in səhm qiyməti 50%-dən çox artmışdır. “The Economist” məndən investorun 2015-cı ildə gəlir əldə etmək üçün nə etməli olduğu barədə 850 sözdən ibarət tövsiyə yazmağımı xahiş etdi.

Hazırcavablıq göstərmək riski ilə üz-üzə olan mən dedim: “Twitter” izləyicisi olun və mənim gələcək tvitlərimi oxuyun.

“The Economist”in sualına cavab olaraq yazmışdım ki, mən hətta bu günkü qiymətlərlə belə “Apple” şirkətinin əslində çox-çox aşağı dəyərləndirildiyinə inanıram. Niyə? Cavab investorlar və Uol-Strit analitikləri arasında olan yanlış anlamadır: onlar düşünürlər ki, “Apple” şirkəti əslində bütün texniki təminat, proqram təminatı və xidmətlərin ekosistemini satan şirkət olduğu zaman o, texniki təminat şirkətidir. Əgər müştəri bircə dəfə tək bir “Apple” məhsulunu alırsa, bu o deməkdir ki, o, şirkətin ekosisteminə daxil olur və onlar çox zaman gəlirli “Apple” məhsulları vasitəsilə ona olan meyillilik səviyyələrini artırırlar. Bundan başqa, onlarım öz cihazlarını bir başqası ilə dəyişmək zamanı gəldikdə, onlar başqa bir rəqibi deyil, “Apple”ni seçirlər ki, bu da o deməkdir ki, bu, onların satmaq istədikləri məhsul əmlak kimi görünəndə adi texniki təminat şirkətləri tərəfindən bəyənilməyən müştəri davranışıdır. Biz öz fikirlərimizi ifadə edərək BİD Tim Kuka məktub da yazmışıq (bunu bizim vebsaytımızda görə bilərsiniz: shareholderssquaretable.com). Əgər siz flaqman şirkət olan İEP-in səhmlərini alırsınızsa, 2000-ci ilin əvvəlində “S&P500”ün 3.8%li göstəricisi ilə müqayisədə 21.5% illik gəlir əldə etmiş olursunuz və əgər siz 2009-cu ilin 1 aprelində İEP-i alırsınızsa, “S&P500”ün 24% göstəricisi ilə müqayisədə 33.8%-ə malik olursunuz (30 sentyabr 2014-cü ilə qədər hər bir göstəricini sayaraq).

Söhbət 1 yanvar 2009-cu il və 30 iyun 2014-cü il arasında bizim komitəyə qoşulmuş adamlardan ibarət 23 şirkətə investisiya edilmiş şəxsin gəlirindən gedir. Əgər şəxs namizədin komitəyə qoşulduğu tarixdə hər bir şirkətə investisiya edərsə və namizədin komitədən çıxdığı tarixdə satarsa, onlar 27% illik gəlirə malik olacaqdır.

Aktiv həyat tərzinin üstünlükləri Bizim qeydimizin səbəbi o qədər güclüdür ki, biz sözün həqiqi mənasında “aktivist”ik. Keçən iyirmi il ərzində biz BİD-lər və komitələrlə yaxın münasibətdə olaraq fəal əlaqədə olmuşuq. Mən sözün həqiqi mənasında Nyu-Yorkdakı evimdə BİD-lərlə yüzlərlə nahar yeməyində olmuşam.

Qəribəsi odur ki, onların bəziləri mübahisə nəticəsində bizdən ayrılsa da mən onların çoxu ilə hazırda da dostam.

Bizim uğurumuz aktivist baxışlarımızın dəyərli olduğunu sübut edir. Biz bunu “Motorolla Solutions” və “Mobility”nin ayrılmasının elan olunmasında əsas qüvvə kimi çıxış etdiyimiz “Motorolla” kimi şirkətlərdə və sonra “Mobility”nin “Google”a satılmasında sübut etmişik. Bu olmadan “Motorolla” müflisləşə bilərdi. Biz bu yaxınlarda “Apple”, “Chesapeake”, “Forest Labs”, “Hain”, “ebay” və s. kimi bir çox yerlərdə iştirak etmişik. Hətta menecmentdə olduğumuz “Apple”da “baybek”in artırılmasında bizim aparıcı olduğumuzu az adam inkar edə bilər.

Təəssüf ki, Amerikanın korporativ idarəetmə sistemi disfunksionaldır. İllər boyunca nüfuzsuz menecmentlərin və heyətlərin məsul olmaqdan qorunması üçün bir çox qaydalar yaradılmışdır. Hətta İEP üçün də nüfuzsuz menecmentləri mühafizə etmək üçün yaradılmış qalaya soxulmaq çətindir.

Lakin biz bu yaxınlarda proksi-hücuma başlamadan komitə üzvləri əldə etməyi bacarmışıq. Sun Tzunun “Müharibə İncəsənəti” adlı əsərində qeyd etdiyi kimi “ən böyük qələbə döyüşmək tələb etməyən qələbədir”.

Lakin ən vacibi odur ki, artıq dünyəvi bir tendensiya başlayıb. Çox sayda iri qeyri-indeks təqaüd fonları məni daha çox dəstəkləməkdə daha çox maraqlıdırlar. Bu fondlar “S&P” indeks fondları ilə rəqabət aparmaq üçün təzyiq altındadır. Qarşılıqlı fondlar və hedc fondları indeks fondlarından daha yüksək qiymətlər qoyurlar ki, bu da sadəcə olaraq “S&P 500”ü təkrarlayır. Qiymətləri tənzimləmək üçün onlar indeks fondlarından daha yaxşı fəaliyyət göstərməlidirlər. Onlar “aşağı dəyərləndirildiyinə” inandıqları bəzi fondlarda investisiyalara diqqət cəmləyirlər. Əksər hallarda, bunun səbəbi dəyəri mühüm dərəcədə artıracaq bəzi şeyləri etmək üçün şura və ya BİD-in düzgün idarə olunmaması və ya yanlış idarə olunmasıdır. (sonuncu nümunə “PayPal”ın “ebay”dan ayrılacağı barədə elandır ki, mən buna bir ildir ki, iddia edirəm).

Onilliklər ərzində bizim fəallığımız multi-milyardlarla dollarlar tərəfindən bütün səhmdarlar üçün səhmdar dəyərini artırmışdır. Lakin ən vacibi odur ki, bu, bizim şirkətlərimizi daha məhsuldar və rəqabətə davamlı edib. Çoxsayda yaxşı direktorlar şurasının olmasına baxmayaraq bizi odur ki, onların sayı kifayət qədər deyil. Əgər biz direktorlar şuramızı və BİD-ləri səhmdarlar üçün və onların xidmət etdikləri şirkətlərin hüquqlu sahibləri üçün daha məhsuldar edə bilmiriksə, onda təəssüf ki, Amerikanın böyük iqtisadiyyatı tezliklə öz üstünlüyünü itirəcək.

Mən sizin məni “Twitter”də izləyəcəyinizə ümid edirəm, lakin əgər investisiya edirsinizsə, onda həmişə yadda saxlayın ki, burada bir səbəb var. “Risk/mükafat əmsalı”nda risk var və biz bunu İEP-də araşdırırıq. n

“Icahn Enterprises”in sədri Karl İkanın sözlərinə görə, Direktorlar Şurasını səhmdarlar üçün məhsuldar etməyin vaxtı yetişib.

Mən sözün həqiqi mənasında NyuYorkdakı evimdə BİD-lərlə yüzlərlə nahar yeməyində olmuşam. Qəribəsi odur ki, onların bəziləri mübahisə nəticəsində bizdən ayrılsa da mən onların çoxu ilə hazırda da dostam. İmtina haqqında bildiriş: Cənab İkan “Apple” şirkətinin ümumi səhmlərinin 53 milyonuna sahibdir. Onun baxışları və holdinqləri istənilən vaxt dəyişə bilər. Qiymətli kağızları almaq və ya satmaq barədə bu məqaləyə heç kim cavab verə bilməz.

Cənab İkanın tam imtinası economist.com/IcahnDisclaimer ünvanında verilib.

DÜNYA 2015

129

Elm və Texnologiya Bu bölmədə həmçinin: Siçanlardan qurtuluş 130 Plutona səyahət 131

Alester Reynolds: Elmi fantastikadan elmi fakta doğru 132

Macəra axtarışında Paul Markilie

Hava, torpaq və su rekordları axtarışı

M

Paul Markile: “The Economist” jurnalının innovasiya redaktoru və onun “Rüblük Texnologiya” bölməsinin redaktoru

s

üasir dövrdə yeni təbiət macəraları üçün imkanlar artıq azdır. Dırmanmaq üçün yeni bir dağ, fəth üçün kəşf edilməyən okean qalmayıb, hədsiz dərəcədə cəsarət tələb edən şərait yoxdur. Lakin, 2015-ci ildə bir sıra təşəbbüskar qruplar hava, torpaq və su üzərində yeni rekordlar qırmaq üçün texnologiyanı daha da zirvələrə qaldıracaqlar. İlk cəsarətli addım yalnız günəş enerjisi hesabına dünya ətrafında uçmağı planlaşdıran isveçrəli komanda tərəfindən olacaqdır. Onların kosmik gəmisi (yuxarıda şəkli göstərilmişdir) “Solar Mühəndislər Impulse 2” adlanır. Qanadının uzunluğu 72 metr (236 heç vaxt fut) olmasına baxmayaraq, görünməmiş onun daxilində yalnız bir üçün yer var. Bu işi çətinliklərlə pilot layihə rəhbərləri olan iki veteüzləşirlər. ran macəraçı - 1999-cu ildə dünya ətrafinda dövrə vuran ilk hava balonu “Orbiter 3”-də köməkçi pilot Bertrand Pikkard və döyüş pilotu və mühəndisi Andre Borşberq həyata keçirirlər.

2015-ci ilin mart ayında “Solar Impulse 2” Çin və Hindistan istiqamətində Abu Dabidən havaya qalxacaq və daha sonra Sakit okean, Amerika, Atlantik okean, Cənubi Avropa və Şimali Afrika üzərində dövrəni tamamlayaraq yerə enəcəkdir. Okeanları keçərkən təyyarə dayanmadan 5-6 gün səmada qalmalıdır. Bu, təyyarənin qanadlarında olan 17,248 günəş hüceyrəsi litium-ion elementləri ilə toplandığına görə, yüksəkliyin gün ərzində 8,500 metr olması deməkdir. Pilot axşam pərləri açan dörd elektrik mühərrikinin gücünü artıraraq 1500 metr məsafəyə qədər yavaş-yavaş aşağıya enəcək.

Günəş doğanda isə yenidən səmaya qalxacaq.

Bu komandanın ilk nümunəsi olan “Solar Impulse 1” ehtiyac duyulan bəzi texnologiyaların hazırlanmasında istifadə olunmuşdur. Ötən il bu təyyarə ABŞ ətrafında dövrə vurdu. Uğur qazanan əksər layihələr kimi, bu layihə də bəzi çətinliklərin öhdəsindən gəlməli oldu. 2012-ci ildə strukturla bağlı sınaq zamanı ikinci təyyarənin əsas qanadının dirəyi qırıldı. Bu komanda çəkini qorumaq üçün olduqca qabaqcıl karbon lif tərkibli texnikalara etibar etdiklərinə görə, bəzi problemlərin yaranması təsadüfi deyildi. Cənab Pikkard söylədiyi kimi, əsas olan səhvlərdən nəticə çıxarıb irəli getməkdir.

Bəzən bu, “Bloodhound SSSC” üçün yenidən təkər ixtira olunması kimi başa düşülür. “Bloodhound SSSC” saatda 1,000 m/s (1,609 km/s) sürətlə quruda sürət üzrə yeni dünya rekordu qırmaq üçün hazırlanmış maşındır. Bu sürətlə onun dörd təkəri indiyə kimi heç bir təkərdə görunməmiş sürətlə dövr edəcək; əsas təhlükə isə onların yaranan cazibə qüvvəsindən ayrıla bilməsidir. Bu layihənin ingilis komandası saxta yüksək keyfiyyətli aliminium metalının istifadə olunduğu dizaynı qərarlaşdırmadan öncə təkərlərin hazırlanması üçün müxtəlif yolları nəzərdən keçirmişdilər. 2014-cü il iyun ayında isə onların təkərləri saniyədə 174 dövrü uğurla başa vura bildilər və buna tab gətirdilər.

Reaktiv mühərrikin pərlərini sınaqdan keçirmək üçün İngiltərənin Derbi şəhərində kosmik şirkətin istifadə etdiyi qurğuda “Rolls-Royce” tərəfindən bir test keçirildi. Hər üç layihə yalnız şirkət sponsorluğuna deyil, bununla yanaşı, firmaların təmin etdiyi ləvazimat və xidmətlərə, bəzi hallarda isə borcla işləyən mühəndislərə etibar edir. Sponsorlar üçün reklam, əlbəttə ki, stimuldur. Lakin, firmalar hesab edirlər ki, reklam onların mühəndislərinin əvvəllər görünməmiş problemlərlə üzləşməsinə səbəb olur.

Buna baxmayaraq, “Bloodhound SSC” ilə bağlı bilinməyən məlumatlar çoxdur. Bu maşın “Typhoon” döyüş təyyarəsinin reaktiv mühərriki və hibrid raketlə təchiz olunmuşdur. Bu maşını hal-hazırda 763 m/s-la quruda sürət rekorduna sahib Kral Hərbi Hava Qüvvələrinin pilotu Endi Qrin idarə edəcəkdir. O, bu rekordu Nevadada “Thrust SSC”ilə qazanmışdır. 2015-ci ilin

Elm və Texnologiya

130

DÜNYA 2015

Uzaq cənubda ölüm Alun Anderson

Cənubi Georgiya siçanlarla bağlı işə başlayır.

2

ərazilərinə daxildir. Bura kaçurkalar, albatroslar kimi su quşlarının və nəsli kəsilməkdə olan iki quş növünün əsas vətənidir. Ada vaxtilə toxunulmamış oazis idi, lakin Kuk hədsiz sayda olan suiti və balinalar haqqında məlumat verdikdən sonra bu ərazi acınacaqlı vəziyyətə düşmüşdür. 18-ci əsrin sonlarında yalnız yay fəslində 100.000-dən çox öldürülərək 50 il ərzində xəzli suitilərin kökü kəsildi. 20-ci əsrin

015-ci ilin ortalarından Cənubi Georgiya adası Kapitan Ceyms Kukun arzuolunmaz gəmirici sərnişinlərlə buraya ayaq basması ilə 240 il boyunca nadir vəhşi təbiəti öz ağuşuna alan milyonlarla siçandan təmizlənməli və yenidən dirçəlməlidir. “Team Rat”, alim, pilot və mühəndislərin daxil olduğu 18 nəfərlik bu güclü qrupun əsas məqsədi üç vertolyotdan yüksək həssaslıqla aşağı endirilən zəhərli yemlərdən ibarət 50 metrlik qranullardan istifadə edərək, 100 mil uzunluqda (160 km) olan dağlıq Subantarktik adasında siçanların kökünü kəsməkdir.

Digər adalar siçanlardan təmizlənmişdir, lakin onlardan ən böyüyü olan və Tasmaniya əyalətinin cənub şərqində yerləşən Makquarie adası Cənubi Georgiya ərazisinin onda biri böyüklükdədir. Əgər bu cür böyük ərazidə siçanların kökünü kəsmək mümkün olsa, bu, dünyanın müxtəlif yerlərində ekosistemlərə ciddi zərər vuran gəmiricilərin təmizlənməsinə həvəs oyadacaq. 2013-14-cü illərdə “Team Rat” Cənubi Georgiyanın üçdə iki hissəsini təmizlədi, belə ki, 2015-ci ildə qalan hissənin təmizlənməsi ilə uğurlu nəticəyə az qalıb. Təəccüblüdür ki, dəyəri 7.5 milyon funt sterlinq (12 milyon dollar) Zərərvericilərə köhnə yollarla nəzarət olan layihə İngiltərənin cüzi dəstəyi ilə ianələri 90% qaldıran və Dandi şəhərində əvvəllərində isə balina ovçuları adada balina yerləşən kiçik qeyri-hökümət təşkilatı “South ovunun əsasını qoydular və 60 il ərzində qarGeorgia Heritage Trust” tərəfindən həyata ke- maqla 175.000 balina ovladılar. Bu soyqırımın baş verdiyi bir zamanda, xilas olan siçanlar çirilmişdir.

Cənubi Georgiya Folklend adalarından 850 quşlarla qidalanaraq daha da çoxaldılar. Samil şərqdə yerləşən və səyahətçi tədqiqatçıların lamat quşlar yalnız siçanların çata bilmədiyi yalnızca yayda məskunlaşdığı Britaniya dəniz dəniz adalarında qaldılar.

“Google” şirkətinin Lunar X” mükafatı ilin sonun qədər aya ilk robot endi-rən komandaya 20 milyon dollar təklif edir.

s

2015 QISACA

payızında “Bloodhound SSC” Cənubi Afrikanın Şimal Burun əyalətində yerləşən Hakskeen Pana aparılacaq və Aviasiya Cinahının Komandiri Qrin sürəti 800 m/s çatdırmaqla öz rekordunu yeniləyəcək. Əgər bu rekord baş tutsa, 2016-cı il üçün hədəf 1000 m/s olacaqdır.

Nigel Maknayt təkərlər barədə heç də narahat deyil. O, 1978-ci ildə Avstraliyada Ken Verbinin 317.6 m/s-lə suda sürət rekordunu qırmağı hədəf alan “Quicksilver” adlı ingilis komandasına rəhbərlik edir. Cənab Maknayt və onun könüllülərdən ibarət komandası su təyyarəsi hazırlayır.

Sözügedən su təyyarəsi təxminən 330 m/s-lə yeni rekord qırmaq üçün Spey reaktiv mühərriki ilə təchiz olunmuş və su üzərində üzmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

“Quicksilver” təyyarəsinin son sürəti komandanın rekord

Ovçuluğa nəzarət üçün qoyulan ciddi göstərişlər nəticəsində, dəniz filləri ilə yanaşı adada xəzli suitilərin sayı yenidən artır. Dəniz sularında balinalar yenidən görünməyə başlayır. İndi isə əsas ümid adadakı quşların yenidən çoxalmasıdır. Dandi Universitetində heyvanların mühafizəsi Ada vaxtilə üzrə layihə rəhbəri və professor, Toni toxunulmamış Martin bildirir ki, oazis idi. uğur vertolyotu idarə edən qəhrəmanların payına düşür. Onlar öz ölkələrinin sahillərini İngiltərə siçanlarının, dovşanlarının və sincablarının basqınlarından xilas edərək böyük təcrübə qazanan Yeni Zellandiyalılardır.

Pilotlar vertolyotdan aşağı sallanan paraşütlərdən siçanlar üçün bərabər şəkildə zəhərli yemlər ataraq düz xətlər boyunca irəli geri hərəkət etməlidir. Heç bir boş sahə qalmamalıdır. Uğur qazanmaq üçün hər bir vertolyotun vəziyyətini hər saniyə izləyən mexanizm vardır. Vertolyot yerə enən zaman boş qalan yerlər işarələnir və əgər pilot istiqamətini dəyişdirmişsə, əlbəttə ki o geri dönərək boşluqları doldurur. Bu yem hədsiz dərəcədə diqqəti cəlb edir. Cənab Martin söyləyir ki, siçanlar onların iyini yüzlərlə metr uzaqlıqdan hiss edir və bütün çətinlikləri aşaraq ona çatmağa çalışır. Ölmək üçün bir dəfə yemək kifayətdir. Və ya bir dəfə yemək, ölmək deməkdir.

2015-ci ildə hər şey planlaşdırıldığı kimi gedərsə, quşlar adaya qayıdacaqlar. Cənubi Georgiyanın nadir quşlarından olan əncir quşu kimi digərləri də tezliklə dənizdən tutmuş bütün adaya yayılacaq. Kaçurkalar kimi digər quşların öz vətənlərinə qayıtması uzun zaman ala bilər. Doğrudur, əvvəlki vəziyyətin tam bərpası əsrlər çəkə bilər, lakin onlar qayıtmağa başlasa, keçmiş səhvlərin necə mükəmməl şəkildə düzəldiyini göstərən parlaq nümunəmiz olacaqdır. n Alun Anderson: elmi tədqiqatçı və yazıçı

üçün nəzərdə tutduğu İngiltərə, Lake District-də yerləşən Coniston gölünün ölçüsü ilə qismən məhdudlaşacaqdır.

Bura 1967-ci ildə Donald Kampbelin öz 276.3 m/s sürət rekordunu yeniləməyə çalışarkən öldüyü ərazidir. Onun reaktiv mühərrikli “Bluebird K7” təyyarəsi bu ərazidə hərəkət etmiş və parçalanmışdı. Cənab Maknaytı bu layihənin başlanmasına həvəsləndirən Kampbelin dizayner heyətinin bir iclası oldu.

Bu komanda su təyyarəsinin 2015-ci ildə suya daxil olacağına və növbəti il isə rekord qıracağına ümid edirlər.

Kampbelin taleyi rekord qırmağın nə qədər təhlükəli olduğunu göstərən uğursuz bir xatirədir. Hətta ən son texnologiya və ən yaxşı mühəndislik bacarığının olmasına baxmayaraq, daha sürətlə uzaqlara getmək arzusu bilinməz macəra olaraq qalmaqdadır. n

DÜNYA 2015

Cırtdan ili

Elm və Texnologiya

logiyanın ən zəngin aspektini təşkil edir. Yupiterin peyki olan buzlu Avropada Yer kürəsinə bənzər şəkildə plitələrin tektonikasının olması 2014-cü ildə kəşf zamanı alimlərin Oliver Morton həyəcanına səbəb olmuşdu.

Digər maraqlı müqayisələr Plutonla Çaron arasında Alimlər bəzi oxşar xüsusiyyətlərə malik edilə bilər, bunun səbəbi isə Yerin peyki kimi, Çaronun da onun ana planeti ilə üçüncü cisim arasındakı nəhəng yeni dünyalar kəşf edəcəklər. toqquşma nəticəsində yaranması deyil. Pluton və Çaron əza mexanikası real proqnozlar verən nadir elmlərdən arasındakı fərqlər belə toqquşmalar və hərəkətlərdə adətən biridir. 2015-ci il iyul ayının 14-də Amerikanın “New nələrin baş verdiyinə, Yerlə Ay arasındakı fərqlərə aydınlıq Horizons” kosmik robotu əvvəllər səyahət etdiyi gətirdi. Bununla belə, ən maraqlı müqayisələr asteroid qurplanetlərdən daha uzaq məsafədə yerləşən Pluton planetinə şağında ən böyük göy cismi olan Serera və Pluton arasında uçacaqdır. O, 50,000 km/s (31,000 m/s) sürətlə buzlu səth aparıla bilər. üzərində 10,000 km hərəkət edərək, kameraların bina Serera da Pluton kimi planet statusuna uyğun olaböyüklüyündə detalların və Pluraq, 1801-ci ildə kəşf edildi. Oxşar orbitlərdə digər göy tonun böyük peyki olan ÇaroTriton Pluton cisimləri aşkar olunduqda isə yeni adı ilə “asteroidlər” nun tədqiq olunmasına imkan göy cisimləri sırasına daxil edilərək statusu kimi cırtdan adlandırılan yaradacaq. azaldıldı. 2006-cı ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı Seplanet olaraq reranın yeni cırtdan planetlərin ölçüsünə uyğun gəldiyini Kimsə çox cuzi əminliklə proqnozlaşdıra bilər ki, məluyarandı. bildirərək onun statusunu yenidən dəyişdi. Bu bir qədər matlar Yer kürəsinə doğru 4 qarışıq görünə bilər. Sereranın ölçüsü daha böyük olmamilyon km yol boyu ötürülərək toplana bilərdi. Bu yal- saydı, o da asteroid olmuş olardı. Lakin, son müşahidələr nızca Plutonun kəşfi haqqında deyil, həmçinin, tədqiq göstərir ki, Serera olduqca buzlu və indiyə kimi səyahət olunmuş və olunmamış müxtəlif göy cisimlər üzərinə sa- olunan digər asteroidlərdən kifayət qədər fərqlidir. Belə çılan işıq haqqında olan məlumatlar da alimləri olduqca ki, belə bir məntiqi arqument yaranır: Serera əvvəlkindən təəccübləndirəcəkdir. daha çox günəşdən uzaqlaşır. Sent 2015-ci ildə planetlər Keçmiş haqqında fikirlər Luisdə yerləşən Vaşinqton UniverOn July 14th… zaman keçdikcə dəyişsə də, günəş sitetinin professoru Bil Makkinon sistemi üzərində aparılan araşbildirir ki, Serera Plutonla nəinki dırmalar və alimlərin bu sahəyə eyni ölçü, həmçinin eyni mənşə və Yupiter olan marağı dəyişməz olaraq təbiətə də malikdir. qalır. 1930-cu ildə bu planetin Bu Serera ola bilməz. kəşfindən 2006-cı ildə “New HoriYer zons” kosmik robotunun səmaya Bu ilk baxışdan boş bir ideya qalxmasına qədər Pluton günəş kimi görünə bilər. Onlar ilk Serera sisteminin doqquzuncu planeti əvvəl planetlərin günəşdən Saturn olaraq bilinirdi. Bir neçə ay sonra olan müəyyən məsafəni saxlahər şey dəyişdi. Eyni yaxınlıqda maqla orbit ətrafında fırlandıoxşar ölçülü başqa göy cisimləri ğını düşünürdülər. Lakin ötən kəşf edildi. Beynəlxalq Astronoonillikdə bir sıra dəyişikliklərin miya İttifaqı (BAİ) onları planetlər baş verdiyi məlum oldu. Planet Uranın orbiti siyahısına əlavə etmək əvəzinə orbitləri ilk günəş sistemində “cırtdan planetlər” adlandırdı və kifayət qədər yerini dəyişmişdi. bir qədər qarışıqlıq olsa da, PluBəziləri planetlərin ən böyüyü tonu yenilər sırasına əlavə etdi. olan Yupiterin ilk öncə günəşə “New Horizons” kosmik rodoğru hərəkət etdiyini, daha sonra botunun Pluton planetinə rastlaisə Saturunla eyni formada əvvəlki ması cırtdan planetlərin normal orbitinə qayıtmaq üçün “böyük Neptunun orbiti vəziyyətdə ilk yaxından görünhərəkət” etdiyini düşünürlər. tüsü olacaqdır, lakin cırtdan Belə böyük hərəkət digər kiçik planetlər üçün bu bir o qədər də cisimləri o tərəf bu tərəfə yayır, bir Pluton əhəmiyyətli deyildir. 1989-cu ildə birinə yaxınlaşan cisimlər Serera “Voyager 2” hazırda Neptunun və Plutondan uzaqlaşdıqca asanən böyük peyki olan Tritonu aşlıqla parçalanırlar. karladı, lakin o da Pluton kimi mavi planetin təsiri altına “New Horizons” kosmik robotu Pluton tədqiqatına düşmədən öncə cırtdan planet olaraq yaranmışdı. O, yad, başlamadan bir neçə ay öncə, daha az sürətli kosmik ləkəli səma cismi insanların təəccübünə aktiv qeyzerlərdən gəmi olan “Dawn” yavaş-yavaş Serera ətrafındakı orbitə daha çox səbəb oldu. yaxınlaşacaq və uzun müşahidə proqramına başlayaPlutonun şəkillərinin izahında ən maraqlı cəhət caqdır. Serera günəşə çox yaxın olan Pluton planetinə onun oxşar səma cismi ilə - Neptunun hərəkəti zamanı bənzəyirmi? O buzla örtülü asteroiddir yoxsa Yupiterin daxilinə qədər isinən Tritonla müqayisə edilməsi ola bilər. buzlu peyklərindən biri? Ətrafı qarmaqarışıqlıqdır? Və ya Eyniləşməyə başlayan cisimlər arasında fərqləri və ilk əvvəl təm əksi? Orbitlər haqqında əvvəlcədən xəbərdarlıq edilə bir-birinə olduqca yad görünən cisimlər arasındakı oxşar- bilər. Kosmosun 60 illik yaşı boyunca göy cisimləri hələ də lıqları təsvir etməklə yaranan belə müqayisələr planeto- bizi təəccübləndirməyə davam edir. n

F

131

2015 QISACA Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı tərəfindən yaradılmış ictimai yarış 350 ədəd günəş sistemindən kənarda yerləşən planetlərə adlar seçir.

Oliver Morton: “The Economist” jurnalının məlumatlandırma ilə bağlı redaktoru

132

Elm və Texnologiya

DÜNYA 2015

Kiçik addımlar, böyük dəyişikliklər

E

lmi fantastika barədə əsas narazılıq kainatın monoton reallığının bizə bəxş etdiklərindən daha çoxunu vəd etməsidir.

Bunu bir sualla ifadə edək: “Mənim uçan maşınlarım haradadır?” Lakin, dəyişikliklər kiçik və artımlı şəkildə baş verir və biz bu dəyişikliklərə kifayət qədər diqqət verməzsək, o bizi hazırlıqsız şəkildə yaxalaya bilər. Sürücüsüz avtomobillərin əsas texnologiyanın zirvəsində olmasına baxmayaraq, uçan avtomobillərin ixtirası üçün hələ tezdir (amma o qədər gec olmaya da bilər).

2015-ci ildən etibarən, sürücüsüz avtomobillər İngiltərə yollarında qanuni şütüyəcəkdir.

Doğrudur, bu maşınlarda lazımi vaxt idarəsini öz əlinə ala biləcək sürücü olmalıdır, amma onlar tam müstəqil maşınlar yolunda atılmış əhəmiyyətli addımdır. Üzərində yerləşdirilən kamera, radar və GPS nəzarəti ilə bu avtomobillər hazırki rəqiblərinə nisbətən daha təhlükəsiz olacaq, enerjiyə daha çox qənaət edəcək və səyahət müddətini azaldacaqdır. Bu, o demək deyil ki, texnologiya var deyə onu qəbul etmək lazımdır – təbii ki bizim çoxlarımız öz maşınlarımızı nəzarətsiz qoymağa tələsməyəcəyik.

Texnologiyaya ictimai münasibət qəzet başlıqlarını bəzəyən dönüş nöqtələri yaratmaqdan çox, digər bir sahədə kiçik addımlarla nailiyyətlərin əldə olunduğu bizim robot texnologiyasının dərk prosesini formalaşdırır.

Sərbəst və uzaqdan idarə oluna bilən robotlar gizlicə ictimai həyata daxil olur. 2015-ci ildə “Knightscope K5” şeytan görünüşlü təhlükəsizlik robotu Silikon vadisi ərazisinə nəzarət edəcək. Bu, şəhərin ən qarmaqarışıq yerlərində təhlükəsizliyin təminatı üçün bir addımdır. Silahsız olmasına baxmayaraq, K5-in “hərəkət yoxlanışı”nın dəqiq vaxtını göstərmək üçün proqram təminatından istifadə edən, kimyəvi, bioloji və radiasiya təhlükələrini aşkarlaya bilən nəzarət sistemi qurğusu vardır.

Tam maliyyələşdirilmiş “Jibo” layihəsi (2014-cü ildən bəri) isə hərəkət etdirməyə ehtiyac olmayan, nahar stulunda otura biləcək qədər kiçik, ünsiyyət bacaran, üz və onun ifadələrini tanıma texnologiyasına sahib ilk sosial robotu - “ailə robotu”-nu hazırlayacağını vəd edir.

Robotla danışmaq tamamilə fərqli dillərdə danışan iki insanın bir-birini başa düşməsi kimidir. Eyni vaxtda şifahi tərcümə süni zəka tədqiqatının ən böyük məqsədlərindən biridir.

Yalan vədlərdən onilliklər keçdikdən sonra artıq bu bizim əlimizdədir. Nitqin tanınması və neyron şəbəkələrin “dərindən öyrənilməsi”ndə əldə olunan nəaliyyətləri bir araya gətirərək, “Skype Translator” 2015-ci ildə beta test versiyalarında mümkün olacaqdır. Bununla belə, Skype və Microsoftun müştərək müəssisəsi telekommuni-

kasiya bazarının gəlirli sektorunda rəqiblərdən yalnız biridir. Daha açıq şəkildə desək, daha sərbəst kommunikasiya üçün əsas təkanverici faktorlar Əfqanıstan və İraqda baş verən müharibələr olmuşdur: bunu yerinə yetirəcək kifayət qədər insan tərcüməçi yoxdur. İstehzalı şəkildə desək, müharibə zamanı olsaydı, bu bizə insanların anlaşılmasında yaranan əsas maneələri aradan qaldırmağa kömək edərdi. Üfüqdə İnsanın özünü dərk etməsi çox çətin prosesdir. Bəs bu ucsuz-bucaqsız kainatı necə? Öz varlığımızı dərk etmək kiçik atom hissəciklərindən tutmuş sonsuz fəzaya qədər hər kiçik və böyük detalı görməyi tələb edir.

2015-ci ildə tarixdə ən böyük elmi cihaz ümumi nəzarətdən sonra istifadəyə veriləcək.

2012-ci ildə uzun zamandır gözlənilən Higgs bozonun aşkarlanmasını qeyd etdikdən sonra, Higgsi hərəkətsiz hala gətirmək üçün lazım olandan daha çox enerjinin tələb olunması Böyük Adron Sürətləndiricisini (BAS) sıradan çıxarmışdı.

Böyük Adron Sürətləndiricisi Zərrəciklər fizikasının Standart Modelindən kənar nəzəriyyə axtarışının ən mükəmməl nümunələrindən biri olan “supersimmetrikliyi” sübut edəcəkdir.

Bir tərəfdən, BAS supersimmetrikliyi sübut edərsə, bu fizikanın proqnazlaşdırma gücünün qiymətləndirilməsinin təsdiqi olacaqdır. Digər tərəfdən isə, yeni əməliyyat enerjilərində supersimmetriklik aşkarlanmazsa, bəzi alimlər BAS-ın öz əvvəlki əməliyyat dövriyyəsində artıq müəyyən işarələr gördüyünü düşünürlər ki, bu heç də diqqətçəkən olmayacaq.

Daha uzağa baxsaq, Günəş sisteminin sərhədlərinə - kəşf olunmuş ən son planetimizə kosmik gəmi səyahət edəcək. Doqquz illik missiyadan sonra, “New Horizons” kosmik robotu iyul ayında Pluton planetinə çatacaq (bu bölmədə Oliver Mortsonsun hekayəsinə bax).

Bir göz qırpımında siz onun izini itirəcəksiniz, çünki “New Horizons” kosmik robotu dayanıb mənzərədən zövq ala bilməyəcəck qədər sürətli səyahət edəcək. Buna baxmayaraq, astronomlar Plutonu və onun peyklərini yaxından görə biləcəklər. O, həqiqətən, bir planetdirmi? 2006-cı ildə rəsmi olaraq “Cırtdan planet” statusu almış Pluton alimlər və ictimaiyyət arasında ən üstün cəhətlərə malikdir, və çox güman ki sonda onun statusu yenidən dəqiqləşdiriləcək. Plutonu kəşf edən Klayd Tombaufa nəzər salaq. Onun külü “New Horizons” kosmik gəmisinin içərisindədir.

Lakin növbəti İyula kimi xarici Günəş sisteminin tənha və soyuq qapıçısı olan Pluton haqqında heç kim daha məlumatlı olmayacaq. n

Elmi fantastika yazıçısı Alester Reynolds gələcəkdə ola biləcək elmi faktları nəzərdən keçirir.

Eyni vaxtda şifahi tərcümə süni zəka tədqiqatının ən böyük məqsədlərindən biridir. Yalan vədlərdən onilliklər keçdikdən sonra artıq bu bizim əlimizdədir.

DÜNYA 2015

133

Mədəniyyət Bu bölmədə həmçinin: Möhtəşəm moda 134 Siyasi karikaturalar 135

Mümkündür ki... 135 “Alisa möcüzələr diyarında”, 150 illik yubiley 136

Devid Bleyn: Sehirbazlığın gələcəyi 137

Luvr muzeyi Körfəzə gəlir Fiammetta Rokko, Əbu-Dabİ

Tamamilə yeni mədəniyyət mərkəzinin başlanğıcı

Ə

Oazis hazırlıq mərhələsində

2015 QISACA Bu, Ceyms Bond üçün böyük ildir.

Antoni Horovitz 1950-ci illərdə yeni, rəsmi roman komplekti çap edir, Yan Fleminqin romanları komikslər seriyasına çevrilir və yeni Bond filmi gəlir.

s

bu-Dabidəki möhtəşəm Luvr muzeyinin ağ qübbəli damı hər birinin çəkisi 70 ton olan bir-birinə pərçimlənmiş iri polad hissələrdən hazırlanmışdır. Lakin bu damın altında duran ziyarətçi onu zərif, krujevalı və yüngül üzən örtük kimi hiss edir. Pritzker mükafatının sahibi, Fransadan olan Jan Nouvel adlı memar ölkənin mahiyyətini aşkara çıxarmaq və ona fiziki forma vermək qabiliyyəti Məqsəd Ərəb ilə tanınır. Onun Qətərin yeni Milli Muzeyi üçün layihəsi geniş yayılmış dünyasında yerli səhra qızılgülünü xatırladır və ilk universal o, Çinin gələcək Milli İncəsənət Mumuzey zeyini bir rəqəminin Çin simvolu ilə ifadəsi üzərində modelləşdirmişdi. yaratmaqdır. Əbu-Dabidəki Luvr muzeyinin damı Körfəzdə dam düzəltmək üçün ənənəvi olaraq istifadə edilən bir-birinə keçirilən palma yarpaqlarından ilhamlanaraq hazırlanmışdır; cənab Nouvel öz layihəsinin günəşin bəyazlaşdırdığı səhra atmosferində “işıq yağışı” kimi görünməsini istəmişdi Əbu-Dabinin Luvr muzeyi Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin (BƏƏ) hakim əl-Nahyan ailəsinin on ildən artıq müddətdir ki planlaşdırdığı, yeni məqsədə uyğun tikilən mədəni rayonunun ilk parıltısı olacaqdır. Parisin ərazi ölçüsünün dörddə biri qədər və dünya şəhərlərində yaradılan iyirmi dörd oxşar zonadan biri olan Saadiyat Adası Mədəni Rayonu Əbu-Dabinin şimal-qərb sahilində dalğaların gətirdiyi qumlardan əmələ gələn üçbucaq formada ada üzərində ərsəyə gəlməkdədir.

Uzun sahilləri boyunca cərgəyə düzülmüş çoxsaylı villaları, mənzilləri və yeni böyük qolf meydançası olan rayon izdihamlı şəhərə genişlənmək üçün bir imkan təklif edəcəkdir.

Lakin diqqət üç yeni muzey üzərində cəmlənəcəkdir ki, bunlardan da ilki olan Əbu-Dabi Luvrunun 2015-ci ilin sonunda açılışı olacaqdır. İkinci muzey olan Zayed Milli Muzeyi BƏƏ-nin əsasını qoymuş Şeyx Zayed bin Sultan əl-Nahyanın həyat hekayəsi vasitəsilə adıçəkilən ölkənin tarixindən bəhs edəcəkdir. Norman Foster tərəfindən layihələndirilən və Britaniya Muzeyinin dəstəyi ilə ərsəyə gətirilən Zayed Milli Muzeyinin 2016-cı ildə açılışı nəzərdə tutulur. Üçüncüsü isə Frenk Geri tərəfindən layihələndirilən Əbu-Dabi Quqqenhaym Muzeyi olacaqdır ki, bu muzeyin məqsədi Yaxın Şərqdə müasir incəsənətin aparıcı vitrini olmaqdır və açılışı 2017-ci ildə nəzərdə tutulur. Genişlənmənin 2020-ci ilə qədər çəkəcəyi növbəti mərhələsində Saadiyat Adasında dəniz muzeyinin və eləcə də, Zaha Hadidin layihələndirdiyi ifaçılıq-incəsənət mərkəzinin tikintisini görəcəyik. Bu abidələr 2030-cu ilə qədər Əbu-Dabinin neftdən asılı iqtisadiyyatını yenidən formalaşdırmaq və şəhərin yeni bir qlobal mədəniyyət mərkəzinə çevrilməsinə kömək etmək planının mərkəzində dayanır. Əbu-Dabi Luvr muzeyi öz modelini 1997-ci ildə Şimali İspaniyanın Bilbao şəhərində açılan və öz əhatə dairəsini genişləndirən, böyük uğur qazanmış Quqqenhaym Muzeyindən götürmüşdür. 2007-ci ildə Fransa tərəfindən Prezident Jak Şirakın iştirak etdiyi hökumətlərarası saziş imzalandı. Bu sazişdə 30 il ərzində Körfəzdə yaranmaqda olan müəssisəyə Luvr adını istifadə etmək; özündə 12 fransız mədəniyyət qurumunu birləşdirən yeni yaranmış Fransa Muzeylər Agentliyindən məsləhət almaq; geri qaytarmaq şərti ilə alınmış incəsənət əsərlərinin və Parisdəki Luvr muzeyinin köməkliyi və Körfəzin neftdən gələn pulu ilə alınmış kolleksiyaların sərgilərini təşkil etmək razılaşdırılmışdı. Fransızlar tərəfindən göstəriləcək bu xidmətlərə görə Əbu-Dabi 1 milyard

Fiametta Rokko: kitab və incəsənət redaktoru, “The Economist” jurnalı

Mədəniyyət

134

DÜNYA 2015

Sadiq moda izləyiciləri Yvonne Rayan

Muzeylər ziyarətçi cəlb etmək səyi ilə podiumlara müraciət edir.

M

sonuncu, natamam və məzunların illik toplantısının nümayişi kimi təsvir edilən PayızQış 2010 kolleksiyasına qədər olan böyük dövrünü əhatə edir.

“Vəhşi Gözəllik” kimi sərgilər pul toplamaq üçün mühüm vasitədir; onlar, həmçinin, yeni auditoriya cəlb etmək üçün effektiv alətlər ola bilərlər. Nümayiş davam etdiyi müddətdə 23 mindən çox insan Metropolitan İncəsənət Muzeyinin üzvü oldu və bu 2010-cu ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə iki dəfə çox idi. Fransız dizayneri Jan Pol Qaulterin işinin retrospektivi 2011-ci ildə Monrealda açıldığı gündən bəri dünya üzrə təxminən bir milyon nəfər adam tərəfindən ziyarət edilmişdir. Uğurlu nümayiş kataloq və hədiyyə mağazası satışları da daxil olmaqla bir neçə milyon dollar qazanc gətirmişdi.

uzeylər uzun illər boyu populyar mədəniyyətin aqressivliyindən narahat olmayacaq şəkildə ali bir incəsənət məbədləri idilər. Lakin onlar insan kütləsi cəlb etmək üçün podiuma çıxdığı zaman bu vəziyyət dəyişdi. Moda nümayişləri müəyyən himayədarlıq göstərə bilər, lakin bu himayədarlığın qarşılığı böyük pullardır.

Bu da Londondakı Viktoriya və Albert Muzeyinin (“V&A”) martda açılışı olacaq “Aleksandr MakKuin: Vəhşi Gözəllik” üçün böyük ümidlər bəsləməsinin səbəblərindən biridir. Nümayiş ilk olaraq 2011-ci ildə Nyu-Yorkdakı Metropolitan İncəsənət Muzeyində keçirilmişdi və bu eyni zamanda muzeyin tarixindəki ən məşhur nümayişlərdən biri idi. Davam etdiyi dörd ay ərzində 660 mindən çox ziyarətçisi olmuşdu.

Nümayiş “V&A”-nın məkanına uyğunlaşdırılmaq və MakKuinin işinin müxtəlif elementlərini ön plana çıxarmaq məqsədilə yenidən layihələndirildi və genişləndirildi.

2010-cu ildə 40 yaşında vəfat etmiş London əsilli dizayner modanın ən orijinal, provokativ və fitri təxəyyülə malik təcrübəçilərindən biri idi.

“Vəhşi Gözəllik” onun karyerasının 1992-ci il diplom işi kolleksiyasından MakKuin qanadlanır s

2015 QISACA Gülməlidir, yumşaq toplar: Ulduz müharibələrinin franşizası 10 illik fasilədən, Yura Dövrünün Parkının franşizası isə 14 illik fasilədən sonra yenilənir.

avroya (1,26 milyard dollar) yaxın pul ödəyəcəkdi.

Plan iddialı deyilsə, o, bir heçdir. Əbu-Dabi Luvru heç də fransız Luvrunun filialı, hətta onun brend adının yarımmüstəqil genişlənməsi belə olmayacaq. Məqsəd Ərəb dünyasında ilk universal muzey yaratmaqdır. Minillikləri əhatə edərək və mədəniyyətlərin bütün tərzindən olan əsərləri bir araya gətirərək “bu, bir dünya muzeyi olacaqdır” –deyə ƏbuDabi Mədəniyyət və Turizm Hakimiyyət Orqanının (MTHO) Mədəniyyət bölməsinin rəhbəri Rita Aoun-Abdo məsələyə münasibətini bildirmişdir. Axı Avropa və Asiyanının kəsişdiyi yerdən başqa daha harada belə bir müəssisəni daha yaxşı qurmaq olar?

Səhra fırtınası 2014-cü ilin iyun ayında Parisdə “Əbu-Dabi Luvr muzeyi: Muzeyin doğulması” adlı nümunə xarakterli sərgidə həmin tarixə olan satınalmalardan bəziləri nümayiş olundu: Roma natiqinin mərmər heykəli, rəqs edən Şiva fiquru, Bellini madonnası və uşaq, doqquz ədəd Si Tvombli paneli, Parisin 19-cu əsrə aid fotoşəkli və film prodüseri olan Ceyms İvoridən satın alınan Hind miniatür toplusu. Lakin bu, planın məramını ifadə etməyə həqiqətən müvəffəq ola bilmədi: əsərlər çox

Xüsusilə reklam və incəsənət arasında münasibətlər tutqunlaşan zamanlar moda nümayişləri heç də polemikasız deyildir və nümayişin mövzusu həm də təşkilatın sponsoru ola bilər. İtalyan kuturyesi Corcio Armaninin öz işinin retrospektivini keçirməsinə az müddət qalmış Nyu-York Quqqenhaym MuzeUğurlu yinə 15 milyon dollar bağışlaması geniş nümayiş bir tənqidlərə səbəb oldu. neçə milyon Potensial sponsorlar, dollar həmçinin, öz pulları qazanc barədə daha xəsis olurlar və bəziləri öz gətirə bilər. mədəniyyət saraylarına sərmayə qoyurlar. Məsələn, “Prada” fondu “Luis Vitton” fondunun yeni memarı Frenk Cerinin Parisdəki evinə “cavab” olaraq özünün yeni muzeyini yazda Milanda açacaqdır. İstənilən halda, moda həvəskarlarının 2015-ci ildə seçimləri çox olacaq. Mayda Metropolitan Muzeyi öz kostyum institutu və Asiya incəsənət şöbəsinin birgə təşkil etdiyi və Çin kostyumunu, rəssamlıq sənətini və heykəltaraşlığını özündə ehtiva edən sərgi açacaqdır. Londonluları ovsunlayan iki “V&A” nümayişi 2015ci ildə turneyə çıxacaq. Hollivud Kostyum sərgisi Los-Ancelesdəki Kinofilmlərin Akademiya Muzeyinə gedəcək və Devid Bovayın işinin retrospektivi onun Ziqqi Stardast trikoları da daxil olmaqla, Niderlanddakı qızıl dövrünü başa vurmamış Parisdən Melburna səyahət edəcəkdir. n Yvonne Rayan: Baş redaktor, “Dünya 2015”

müqayisəolunmaz idi və onlar arasındakı əlaqələri tam olaraq izah etmək mümkünsüz idi. Daha pisi isə fransız solçu qəzeti “Libération”un MTHO-nın sədri Şeyx Sultan bin Tahnun əl-Nahyandan Luvrun direktoru Henri Loyretə şikayət məktubunu dərc etməsi idi. Bu da onu göstərdi ki, heç də hamı yaxşı münasibətdə deyil. Fransızlar təkəbbürlü idilər və vədlərini saxlamağa müvəffəq olmadılar; Əbu-Dabi isə özünü təhqir olunmuş hiss edirdi.

Fransızlar gərginliyi aradan qaldırmaq üçün tez hərəkətə keçdilər. İndi isə onlar muzeyin açılışı yaxınlaşan ərəfədə aralarında olan pis münasibətlərə son qoymaq istəyirlər. Luvra yeni təyin olunmuş direktor Jan-Luk Martines bütün işlərin qaydasında getməsindən əmin olmaq üçün ayda bir dəfə təyyarə ilə Körfəzə uçur. Onun icraçı direktoru Herv Barbaret 2015-ci ildə Əbu-Dabi Luvr muzeyinin ilk direktoru adına məsləhət görüldü. Fransız muzeylərindən göndəriləcək olan ilk 300 rəsm toplusu və digər sənət əsərləri ilə bərabər, Luvr muzeyi də özünün ən qiymətli eksponatlarından ikisini - Leonardo da Vinçinin arvadbaz kral suveniri və Lyudovik Sforzanın xanımı olan və daha çox “La Belle Ferronnière” kimi tanınan Lukreiza Krivellinin portretini Əbu-Dabidəki açılış sərgisinə göndərməyə razı oldu. n

Mədəniyyət

DÜNYA 2015

135

Kağız üzərində olmayan karikaturalar Kevin (“KAL”) Kallager baLTİMOR

Siyasi satira getdikcə daha çox pikselləşdirilmiş olacaqdır.

S

on illərdə dünya karikaturaçıları xüsusi çətinliklərlə üzləşir. Qərbdə qəzetlərin zəiflədiyi və Şərqdə dini həssaslığın artdığı bir zamanda bir karikaturaçıya “dur” demək çətinləşir.

Buna qarşılıq olaraq, Pakistanlı karikaturaçı Sabir Nəzər üçün 2015-in mayı yolun sonudur. Cənab Nəzərin öz ölkəsindəki açıqlama siyasəti barədə “Friday Times” və “Express Tribune” qəzetlərindəki kəskin şərhləri (burada sağda göstərilmişdir) diqqəti cəlb etmişdi. Belə diqqət həmişə xoş qarşılanmır. Oxşar şərhlər ilə təhqir edilən ekstremistlər son illərdə “Express Tribune” qəzetinin redaksiyasına 7 dəfə hücum edib. Hücumların birində cənab Nəzərin redaktoru hədəfə alınmış və sürücüsü öldürülmüşdü.

Artan təhdidlərin fonunda cənab Nəzər düşünür ki, 2015 onun üçün əsasən xarici auditoriyanın diqqətini çəkməyə baş-

rikaturaçılarına qoşulacaqdır. Onlar getdikcə genişlənən internet auditoriyasına öz işlərinin təqdimatı üçün əsas platforma kimi baxırlar.

ABŞ-da Matt Bors kağızsız Veb səhifələr karikatura ənənəsinin aparıcısı hesab olunur. Sol meyilli nəslin öz əməkhaqqı nümayəndəsi olan cənab Bors bu cədvəllərinə sahədə ən yaxşılardandır, lakin karikaturaçıları o, karikaturaçıların daimi toplaşdığı yerdə - gündəlik paytaxt əlavə edirlər. qəzetində özünü bir işlə təmin edə bilməmişdir. 1980-ci ildən bəri Amerikan milli gündəlik qəzetlərində karikaturaçı ştatlarından 60%-i ləğv olunub.

Təəccüblü deyil ki, yeni ştatlar az-az açılır.

Lakin cənab Bors karikatura dünyasına yeni dalğa gətirir.

O, onlayn ştat karikaturaçısıdır. Bu peşəyə həmişə xəsis kimi münasibət göstərən veb səhifələr indi öz əməkhaqqı cədvəllərinə karikaturaçıları da əlavə edirlər.

2007-ci ildə Vaşinqtonda onlayn xəbər saytı olan “Politico” “Pulitzer” mükafatlı Matt Uorkeri işə götürərək yeni ənənəyə start verdi. Cənab Bors isə “Medium” veb səhifəsinin karikaturaçısı və bu səhifənin “Pero” adlı komiks kolleksiyasının redaktoru kimi işə götürüldü. Öz milli sindikatlaşdırılmış işini (solda göstərilib) yaratmaqla yanaşı cənab Bors indi digərlərinin çəkdiyi karikaturaların gündəlik kolleksiyasını da kurasiya edir.

O, özü kimi ənənəvi qəzetlər dünyasında nəşr edilməkdə çətinlik çəkən sənətkarların nümayişi üçün “Pero”dan istifadə edir. Gələn il o, gəlirin çoxdan gözlənilən mənbəyini və komik satiriklərin sonrakı nəsli üçün inkişaf edən platformanı təmin edəcəkdir

ladığı il olacaqdır. O, 2011-ci ildə Bəşər-Əsəd tərəfdarı olan başkəsənlər tərəfindən amansız hücuma məruz qalan və əlləri sındırılan məşhur suriyalı karikaturaçı Əli Fərzat ilə eyni taleyi yaşamaq istəmir. (Cənab Fərzat Küveytə qaçmış və sonra Avropa Parlamenti tərəfindən fikir azadlığına görə Saxarov mükafatına layiq görülmüşdü.)

Cənab Nəzər sosial media və bloqlara fikirlərini ifadə etmə silahları kimi etibar etməyi planlaşdırır. 2015-ci ildə o, kağızsız karikatura yolunu seçmiş cənab Fərzat və dünyanın digər ka-

Mümkündür ki…

J.D.Selincerin romanlarının və qısa hekayələrinin yeni seriyalarının birincisi çapdan çıxsın..

“Yeniyetməlik” Riçard Linklaterə ən yaxşı direktor nominasiyası üzrə Oskar qazandırsın.

s

Keyt Buş Qlastonbori Festivalının əsas mövzusu olsun.

Kevin (“KAL”) Kallager: redaksiya karikaturaçısı, “The Economist” jurnalı

Oh, Kanada Kanada karikaturaçılarının cari nəsli üçün 2015-də çəkiləsi çox şey olacaq. Milli seçki təqvimdə əsas hadisə olacaq. Kanadalı cızmaqaraçılar Britaniya dişləməsi və Yanki zarafatından ibarət zəhərli kokteyli təklif etməklə planetin ən

Mədəniyyət

136

DÜNYA 2015

Bol təbəssümlər Emma Hoqan

Alisanın böyük ad günü qonaqlığı var.

A

lisa möcüzələr diyarında” kitabı 1865ci ildə nəşr olunmamışdan əvvəl uşaq kitabları darıxdırıcı olmağa meyilli idi və çoxsaylı cildlər əyləndirməkdən daha çox təlimatlandırmağı nəzərdə tuturdu. Lüis Kerol təxəllüslü Oksford riyaziyyatçısı Çarlz Lüdviq Dodcsonun ilk kitabı bu stili dəyişdi. 2015-ci ildəki 150 illik yubiley tədbirləri bu kitabın uzunmüddətli təsirlərinin hələ də hiss oluna bildiyini göstərəcəkdir.

“Alisa möcüzələr diyarında” kitabı bir qızın cib saatı olan ağ dovşanla xəyali dünyaya etdiyi səyahətdən, bir siçanın Britaniya tarixi barədə mühazirəsindən və qəlyan çəkən tırtıldan bəhs edir. Kitab təxminən 100 dilə tərcümə olunub; Avstraliya aborigen versiyasında isə dovşan ağ kenquru ilə əvəz olunmuşdur. Salvador Dalidən tutmuş Mumins cizgi qəhramanlarının yaradıcısı olan Tov Jansona qədər bir çox sənətkarlar bu əsərdən ilham almış və onun əsasında iyirmi dörddən artıq film çəkilmişdir.

2015-ci ildə keçiriləcək bir neçə sərgi Kerol yaradıcılığının bu aspektlərindən bəhs

Elvis Presli 80 yaşını sakit barda, digər içənlər tərəfindən tanınmadan qeyd edir.

s

2015 QISACA

yaxşılarından hesab olunurlar. Bu içkiyə azacıq iti Kvebek zəkası qatmaqla siz Monreallı redaksiya karikaturaçısı Serj Şaplounun qələmindən çıxan, 2004-cü ildən bəri (o vaxtlar “Və Tanrı...Laflaque-ni yaratdı” adlanırdı) davam edən və parlaq animasiyalı satirik şou olan “ICI Laflaque”yə (sağda göstərilmişdir) sahib olursunuz.

Cənab Şaplou “Radio-Canada” televiziyasında həftədə 30 dəqiqə efirə gedən “Lafleque” şousunda cari hadisələrə şərh verməkdən ötrü siyasətçilərin və digər şəxsiyyətlərin canlandırılmış üçölçülü rəqəmsal karikatura kuklalarından istifadə edir. Yüksək texnologiyalı şou aktual idi və məharətlə (fransızca) yazılmışdı. Bu, 1980-ci illərin uğurlu konsepsiyası

edəcəkdir. İyundan oktyabra qədər NyuYorkdakı Morqan Kitabxanası bu əsərin Britaniya Kitabxanasında olan orijinal əlyazmasını da gətirərək sərgi təşkil edəcəkdir və daha sonra bu əlyazma nümayiş üçün Filadelfiyadakı Rozenbax Muzeyinə göndəriləcəkdir.

Nyu-York Universitetindəki başqa bir sərgi isə kitab ilə bağlı parodiyaları və efemeraları müzakirə edəcəkdir. May ayından “Alisa Baxışı” Londondakı Uşaq Dövrü Muzeyində kitabın stilə təsirini tədqiq edəcək. Həmçinin, musiqisevərlər mart ayında eyni şəhərdə əsərin opera versiyasını, may ayında isə Vaşinqtonda balet versiyasını izləyə bilərlər.

Yubiley ilində kitabın arxa hissəsində Kerolun həyatına geniş yer veriləcəkdir. Aprel ayında isə Oksford Universitetinin müəllimi Robert Duqlas-Feyrhast tərəfindən “Alisa Hekayəsi” adlı iki hissəli tərcümeyi-hal və ədəbi-tarixi material nəşr olunacaqdır. Cənab Duqlas-Feyrhast Kerolun həyatını ona ilham verən Alisa Lidel adlı qızın həyatı ilə birgə araşdıracaqdır. Onun kitabı, həmçinin, Kerolun əsərinin qavranılmasını tədqiq edəcəkdir ki, bu üslub Ceyms Coys və T.S. Eliot kimi yazıçıların yaradıcılığına təsir göstərmişdir. Siyahını iyul ayında Lidelin qız nəticəsi Vanessa Taytın ilk romanı olan “Güzgü Ev” davam etdirəcəkdir. Xanım Tayt demək olar ki, günümüzdə naməlum qalan və müasir həssaslıqları təşvişə sala biləcək Lidel-Kerol dostluğundan bəhs edəcəkdir. “BBC” kanalında efirə gedəcək sənədli film Kerolun həyatını və onun əsərinə edilən davamlı müraciətləri dərindən tədqiq edəcəkdir.

Bir çox fanatlar, hər halda, kitabı yenidən oxumaqla yubileyi qeyd etmək istəyəcəklər. İlk naşir olan Pan Makmillan Kerolun toplanmış məktubları ilə yanaşı, yeni nəşrləri də təqdim edəcəkdir. Kerolun elmi ədəbiyyatı və arxiv materiallarını əhatə edən nəhəng toplusu ilə yanaşı 1907-ci ildə cib formatında nəşr olunmuş “Alisa möcüzələr diyarında” kitabı yenidən nəşr olunacaqdır. Həmçinin, yeni oxucu nəslinin Kerolun uzunmüddətli mirasından - Möcüzələr Diyarı və oradakı personajlardan - zövq ala bilməsini təmin etməkdən ötrü əsas səhnələri özündə əks etdirən illustrasiyalı kitab nəşr olunacaqdır. n Emma Hoqan: Britaniya üzrə müxbir, “The Economist” jurnalı

olan möhtəşəm Britaniya kukla satirası “Tüpürən Obraz”ı yeni səviyyəyə gətirib. Məhdud vaxt ərzində mürəkkəb animasiya filmlərini yaratmaqdan ötrü üstün hərəkət-obyektivə köçürmə texnologiyasından istifadə edən “Laflaque” animasiyalı satirada dünya lideridir. Cənab Şaplounun sırtıq karikatura məxluqlarının növbəti ildə Kanadadakı kampaniyadan bəhs etməsinə baxmağa dəyər.

Bu zamana qədər karikaturaçılar çox çalışıblar ki, onların işləri səhər qəzetinin səhifələrini bəzəsin. Nəşriyyat dünyasında gedən son dəyişikliklərin ümidləri alt-üst etməsinə baxmayaraq, 2015-ci il karikaturaçıların öz əsərlərini kağız üzərinə deyil, piksellərə köçürmələrinin başlanğıc erası kimi qəbul edilə bilər. n

Mədəniyyət

DÜNYA 2015

137

Sehrbazlığın gələcəyi

S “Bəşəriyyətin sehrbazlığa inanmaq həvəsini dəyişdirə biləcək heç bir texnologiya yoxdur”, deyə sehrbaz və dözümlülük üzrə sənətkar Devid Bleyn məsələyə öz fikrini bildirmişdir.

Sirr odur ki, sehrbazlar sizi heyrətləndirmək üçün sizin ətrafınızdakı dünyaya aid yanlış fikrə əsaslanan ideyalarınızdan istifadə etməklə düşüncələrinizə təsir göstərirlər.

ehrbazlığın gələcəyi haqqında onun keçmişi çox şey deyir. Əgər sizə tarixdə qeydə alınmış ilk kart fokusunu göstərsəm, siz də 1478-ci ildə İtaliyadakı sadəlövh tamaşaçılar kimi aldanmış olacaqsınız. Bunun gizli texnikaları bu gün də istifadə edilir. Sehrbazların ən yaxşı metodları qorumaq üçün uzun, sirli tarixi var. Lakin möhtəşəm sehrbazlığın tələbi tək mexanizmlər deyil. O, həmçinin, tamaşaçılarla da işləməyi tələb edir.

Götürək Harri Houdinini. Bir əsr əvvəl tamaşaçılar əynində dəlixanada dəlilərin geydiyi köynəklə göydələndən asılıb qalmış adamdan gözlərini çəkə bilmirdilər. Houdininin qurtulma hərəkəti tamamilə yeni və həyəcanverici idi və bu, onun adının “qeyri-mümkünə nail olmaq” ifadəsinə sinonim kimi səslənməsinə imkan verirdi. Bu, innovasiyalı tamaşa idi, lakin yeni texnologiyanın məhsulu deyildi. Əvəzində, Houdini öz auditoriyasının ümid və qorxu hissləri ilə oynayaraq onları emosional olaraq ələ almağı bacardı və məhz bu səbəbdən tamaşa özünü doğrultdu.

Sehrbazlıq tətbiqi psixologiyanın bir növüdür.

Sehrbazlıq işinin psixoloji əsası minilliklər boyu eynilə bugünkü kimi davam etmişdir.

Bir neçə il əvvəl televiziya üçün xüsusi proqram hazırlayan zaman mən Venesuelada tropik meşənin dərinliklərinə səyahət etdim və Yanomami qəbiləsi ilə görüşdüm. Burada insanlar 5-10 min əvvəlki yaşayışlarına bənzər həyat sürürdülər. Onlar üçün heç bir şey əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməmişdi. Mən asanlıqla tanıya bildiyim və onların baş şamanı tərəfindən göstərilən əl cəldliyi fokusunu heyranlıqla izləyirdim - lakin o, bundan istifadə etməklə öz tamaşaçılarını inandırmağa çalışırdı ki, zahirən qeyri-mümkün görünən çətinliklərin öhdəsindən gəlmək olar.

Sehrbazlar, həmçinin, əyləncəli tamaşalar yaratmaq üçün elmdən faydalanmışlar, bəzən isə geniş ictimaiyyətə məlum olmayan yeni üstün texnologiyadan istifadə edilir. Sehrli fənər anlayışını yaradan ilk şəxs 17-ci əsrdə yaşamış bir alman keşişidir.

Tamaşaçılara əsl sehrbazlıq kimi görsənən bu yeni cihaz kölgələr yarada bilirdi. Bu gündəlik həyata daxil olana və “slayd proyektoru” adlandırılana qədər əsrlər boyu sirli cihaz kimi istifadə edilmişdir.

Digər innovator isə Jan Eugin Robert-Houdin idi (sonralar Houdini soyadını ondan alacaqdı). O, 1856-cı ildə Əlcəzairdə fransız müstəmləkələrinə qarşı üsyanı yatırtmaq üçün çoxlarına məlum olmayan bir elektromaqnetizm hadisəsindən istifadə etdi. O, ən güclü adamın qaldıra bilmədiyi kiçik bir dəmir qutunun balaca uşaq tərəfindən zahiri iradə gücü vasitəsilə qaldırılmasını nümayiş etdirməklə yerli dini liderlərə üstün gəldi.

Günümüzdə isə tamaşaçılar üzərində texnoloji üstünlük əldə etmək, əlbəttə ki, heç də asan deyil.

İnformasiya çağında bizim sehrbazlarımız “Youtube” portalındakı nümayişlərin onların sənətini məhv edəcəyindən qorxurlar. Bu bir həqiqətdir ki, bir çox fokuslar “iPhone” vasitəsilə “Google”da axtarıla bilər və hər an aşkarlana bilər. Sadəcə olaraq, “Google”da “Qadını iki hissəyə necə bölürsünüz?” sualını axtarışa verin və qarşınıza saysız-hesabsız linklər və hətta mövzu ilə əlaqəli Wikipedia məqaləsi də çıxacaqdır.

Amma bu illuziya dağıdan maneələr həqiqətən əhəmiyyətlidirmi? Sehrbazlara çağırış odur ki, bizim sənətimizdə yeni kəşflərə davam etsinlər. Bu, həqiqətən də gələcəyi maraqlı edəcək.

Bu sehrbazların təzyiqə məruz qaldığı birinci hal deyildir. 1872-ci ildə “Professor Hoffman” təxəllüsü ilə yazan Angelo Levis adlı bir ingilis əvvəlcə oğlanlar üçün olan jurnalda və daha sonra isə “Müasir Sehrbazlıq” kitabında sehrbazlığın sirlərini ictimaiyyətə açıqlamağa başladı. Sehrbazlar tamaşaçıların onların fokuslarının sirlərindən agah olacaqlarından qorxaraq gələcək barədə narahatçılıq keçirirdilər.

Kitab nəinki sehrbazlığı məhv edə bilmədi, əksinə, uşaqlarda sehrbazlığa maraq oyadan və onları sehrbaz olmağa həvəsləndirən əhəmiyyətli vasitələrdən biri oldu. Sehrbazlıq qızıl dövrdən zövq almağa davam etdi və əvvəlkindən daha məşhur oldu.

Hər şey yaddaşda Sehrbazlıq sənəti haqqında gözəl şeylərdən biri də odur ki, tamaşa zamanı səhnədə lyukun harada olmasının həqiqətən fərqi yoxdur. Bu sirr deyildir. Sirr odur ki, sehrbazlar sizi heyrətləndirmək üçün sizin ətrafınızdakı dünyaya aid yanlış fikrə əsaslanan ideyalarınızdan istifadə etməklə düşüncələrinizə təsir göstərirlər. Biz anlayırıq ki, sizin üçün unikal olan fokusa baxan zaman öz təcrübənizi fikirləşəcəksiniz, ancaq biz onu da bilirik ki, ümumiyyətlə, hər kəs az və ya çox eyni şəkildə düşünür. Baxmayaraq ki, texnoloji üstünlüyə malik olmaq daha çətindir, bu psixoloji üstünlüyün tətbiqi bizə, demək olar ki, sonsuz imkanlar təklif edir.

MSehrbazlığın arxasındakı gizli innovasiyanın böyük hissəsi “YouTube”da meydana çıxmayacaq.

Bu, tamaşaçılarımızı anlamaqda göstərilən səydəki sonsuz sınaq saatlarından və səhvdən irəli gəlir.

Detallar dəyişəcək və metodlar inkişaf edəcək, lakin biz bilirik ki, vaxtilə Leonardo da Vinçini heyrətləndirən kart fokusları yenə də sizi heyrətləndirəcəkdir. Bu baxımdan sehrbazlıq sənəti bizim texnologiyaya yiyələndiyimiz dövrə daha geniş dərs verə bilər. 2015-ci il və sonrakı illər ərzində bir çox peşələrdə olduğu kimi sehrbazlıqda da insanları primitiv anlama bacarığı, qavrayışlar və münasibətlər getdikcə daha əhəmiyyətli olacaqdır. n

Nekroloq

138

Əlvida, eskapizm!

Enn Roe

Texnologiya bizi 2015-ci ildə getdiyimiz hər yerdə izləyəcək. Və bu bizi daha maraqlandırmayacaq

B

u barədə düşünmək bizə həmişə qəribə gəlib. Adi insanlar hamıdan qaçıb uzaqlaşmaq istəməməlidirlər. İnsan sosial varlıqdır; aqora, qəhvəxana və univermaq kimi sıx məkanlar onun öz seçimidir. Yazıdan tutmuş telefona və başqa vasitələrə qədər bütün ixtiraların məqsədi insanları hər zaman ünsiyyətə cəlb etmək olub.

Təkliyə, səssizliyə qapılmaq bizə çox zaman qəribə və izah edilməli hal kimi görünüb. Əsrlər boyunca kütlədən uzaqlaşmaq az rastlanan seçimlərdən idi.

Xəstəliklər, şeytani hisslər və ya sərhədlər insanları bir-birindən uzaq salmışdır. Şəhərlər inkişaf etdikcə və həyat şəraiti mürəkkəbləşdikcə eskapizm yarandı və genişləndi. Horatsi öz fermasında tənha oturub “Banduziya bulağı” nəğməsini dinləmək istəyirdi; Vergili təpəliklərdəki daxmasında bir tikə çörək, yumurta və göy-göyərti yeməyin həsrətini çəkirdi; Bu dindar və mömin insan sonda sonsuz səhralığa üz tutdu; Saymon Staylites səhrada yerləşən öz sütununda oturub xoşbəxt şəkildə yellənirdi; orta əsr İrland zahidlərinin ağ pişikdən, ulduzlardan və qımıldayan yarpaqlardan başqa heç bir yoldaşa ehtiyacları yox idi. Bu eskapizmin gözəlliklərindən sonralar öz “Sığınacaq–Cənnət” kitabında Cerard Hopkins bəhs etmişdi: Dənizin süst olduğu, Yaşıl dalğanın lal olduğu, Fırtınanın susduğu Bir limanda olmaq istədim...

117-ci əsrdə eskapizm qiyamçılar və İncil əleyhdarlarının köməyi ilə dini-siyasi məsələyə çevrildi.

O, Zəvvarları yabanı və bomboş Amerika sahillərinə apardı və Amerika təcrübəsi qazandı. Eskapizm dedikləri “ittifaqların toqquşması”ndan uzaqlaşmaq, gözlərini və qulaqlarını köhnə dünyadan çəkmək, müzakirələrdən çəkinmək arzusu idi. Bu, müəyyən yenilik yaratmaq demək idi.

Bu dəb getdikcə ümumi və dramatik xarakter aldı. 19-cu əsrin əvvəllərində eskapist şair anlayışı yarandı. O, çoxsaylı borclarını və şərəfsiz insanları geridə qoyaraq heç kimin onu izləməyəcəyinə ümid edərək çantasını yığıb Alp dağlarına tək qalmaq üçün yola düşərdi. Əsrin sonlarında o, yol qırağında qaladığı ocağın yanındakı qaraçıya, cır-cındır içində yaşayan səfilə dönmüşdü: onun 8 saatlıq işi və səliqəli şəhərətrafı evindən başqa heç nəyi yox idi. Belə sərgərdanlar günlərcə insan üzü görmədiyinə, ot tayalarında yatdıqlarına və çaylarda çimdiklərinə görə çox xoşbəxt olurdular. R.L.Stivinsonun sözlərilə; Tək istədiyim bir Cənnətdir, Bir də ona gedən yol...

Onlar pivəxanada arabir xəbərləşirlər; amma çox zaman dünyanın necə pis dövran etdiyini bilməməyə üstünlük verirlər.

DÜNYA 2015

1960-cı illərədək uzun, gül çələngi vurulmuş saçlarla və qoşqulu ev furqonları ilə xarakterik olan eskapizmə çöllərdə, meşələrdə, hər yerdə rast gəlinirdi. Eskapizmin bu forması sevgi, sülh və torpaqda köksüz yaşamaq barədə ismarıclar verdiyi üçün ciddi qəbul olunmağı tələb edirdi, ancaq bu, nadir hallarda olurdu. Eskapizmin başqa bir forması da yarandı və tezliklə yayıldı.

Bu forma günəşdən qaralma kremi, koloritli romanlar və sırf palmalarla kölgələnən sahillərə uzanmaq üçün tikilmiş geyimlərlə dolu çemodanlarla xarakterik idi. Bu cür eskapist evi tərk edərək kənarda işləyir. Bu isə onlar üçün 2 həəlik evdən yaxşı qurtuluş yoludur.

Məktublar mindərin üstündə qalaqlanır; borclar ödənilməmiş qalır; başqa birisi isə hər hansı çətin müqavilə və ya müştəriyə görə narahat edilməməsi üçün qaldığı otelin telefon nömrəsini gizli saxlayır.

Artıq eskapistin öz seçdiyi “cənnətində” ürəyi sıxılmağa başlayırdı.

O, maraqla evindən gələn qəzetləri və istifadəsiz qalmış otel televizorunda sevimli kanallarını axtarırdı; əcnəbi menyuda tanış yemək tapmağa və çimərliklərdə səmimi həmvətənləri ilə rastlaşmağa can atırdı; ümumən, hər şeydən qaçmaq istəyirdi, əgər bu ona kömək edəcəkdisə.

Mobil telefonlar və “iPad”lər təzə çıxanda saxtakarlığı daha da asanlaşdırdı. Əslində, bu tətildə olan müasir ailələr üçün ətrafdakılardan xəbərsiz və evdən gələn hər bir rəqəmsal xəbərə qarşı laqeyd qalmasına kiçicik bir təkan oldu. İzlərimizi arxamızda qoymaq 2015-dən çox əvvəl eskapizm çətin vəziyyətdə idi. Onun zəifləməsi o qədər tədricən baş verirdi ki, onu tam vaxtında dayandırmaq mümkünsüz kimi görünürdü. 2015-in dekabrında Avropada mobil rominq qiymətlərinin azalması bu istiqamətdə daha bir kölgəli addımdır.

Lakin eskapizmin qaçılmaz ölümünün 2 səbəbi var. Birincisi, biz hazırda davranış qaydalarını bildiyimiz üçün rəqəmsal izləmənin yayılması qaçılmazdır. İnternet alıcıları və sosial media istifadəçiləri almanların “digitale Schleimspur” yəni “rəqəmsal selik” adlandırdıqları anlayışı geridə qoyublar: bu, onların seçimləri, davranışları və istifadə etdikləri diş pastasına qədər aludə olduqları hər şey və onların bankda qalan kredit hesabı deməkdir.

Bundan başqa, hazırda “Google”da keçmiş cinayətkarların günahlarını da tapmaq olar, həmçinin, ziyafətlərin daimi iştirakçısı olan işçilər həmişə “Facebook”da biabır edilir - hətta o, Şetland daxmasına və ya Pataqoniyaya, pinqvin dimdikləmiş komaya qaçsa belə. İkincisi, bizi istifadə etdiyimiz brauzerlərə və servis provayderlərə bağlayan linklərin gərilməsi və dolaşması - “Facebook”a yerləşdirilmiş ünvanlı reklamdan tutmuş “Google Street View”da görünən pəncərələrimizdən ən yüksək nöqtələrə qədər - qısa müddətli hücumlar yaradır. Sanki biz hər birimiz hətta öz evlərimizdə belə ictimai mülkiyyət olduğumuzu qeyd-şərtsiz qəbul edirik. Əgər biz hazırda daimi zəngə, müşahidə altında olmağa, tənqidə və bağlılığa hazırıqsa, qoy belə də olsun; bu, müasir həyatdır. Biz nə qədər sürətlə rəqəmsal izləməyə müqavimət göstəririksə, ona bir o qədər yaxın oluruq. Sirenlər Ulisin ətrafında öz mahnılarını ifa etdikcə biz də Ulis kimi dor ağacına daha çox bağlanırıq; bu da o deməkdir ki, biz artıq hər şeydən tamamilə uzaqlaşmağı arzu etməməliyik. n

Enn Roe: nekroloq redaktoru. “The Economist” jurnalı