Ακριβοί στα πίτουρα και φθηνοί στ’ αλεύρι
Γιώργος Μιλτ. Σαλεμής
Α. Το επιχειρηματικό υπόβαθρο της ελληνικής κοινωνίας
Ήμασταν μέχρι πριν από λίγα χρόνια λαός αγροτών, κτηνοτρόφων, εμπόρων και τεχνιτών. Η νεαρά εργατική τάξη, το νέο κοινωνικό σώμα των εργατών και των υπαλλήλων-σαφώς μειονοτικό στην αρχή-ήταν το μόνο τμήμα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού που δεν αναλάμβανε επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Όλοι οι άλλοι, από τη στιγμή που παρήγαγαν ένα προϊόν, ήταν αυτονόητο ότι θα είχαν την ικανότητα να διαπραγματευτούν την πώλησή του. Η ικανότητα του αγρότη προς εργασία συμπεριελάμβανε και την ικανότητα προς εμπορία του αποτελέσματος του κόπου του. Ακόμα και οι επιστήμονες με κάποιον τρόπο δρούσαν επιχειρηματικά. Δεν είναι πολύ μακρινή η εποχή όπου ο γιατρός του χωριού αναλάμβανε να προσφέρει τις υπηρεσίες του-όταν τις χρειαζότανε η οικογένεια-«με κοντότα», με ένα είδος «ασφαλιστηρίου συμβολαίου» δηλαδή όπου πληρώνονταν με καρπό κατά τη συγκομιδή. Η εργατική τάξη που διαμορφώθηκε σιγά και βασανιστικά σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα ποτέ της δεν ξεπέρασε το 50% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Και σε αυτό το επίπεδο φαίνεται να είναι, τα τελευταία είκοσι χρόνια, σταθεροποιημένη. Ήταν στο σύνολό της-η εργατική τάξη- παιδιά αγροτών, κτηνοτρόφων, τεχνιτών, εμπόρων. Είχαν μεγαλώσει και είχαν ζήσει μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Μερικοί συνέχιζαν να ζουν σε αυτό το «εμπορικό» περιβάλλον αφού η προλεταριοποίηση του πληθυσμού δεν έγινε χωρίς ταλαντεύσεις και παλινδρομήσεις. Το περιβάλλον αυτό, της παραγωγής και διάθεσης των προϊόντων από τους ίδιους του παραγωγούς, συνεπάγεται γνώση-έστω και μη συνειδητή- των νόμων της αγοράς, της προσφοράς, της ζήτησης, του κέρδους, της ευκαιρίας. Στους εμπόρους δε η γνώση αυτή άγγιζε υψηλά επίπεδα δεξιοτεχνίας αφού επί γενεέςδεκατέσσερις και βάλε-συσσωρεύονταν η πείρα και η σοφία. «Καλός έμπορος είναι αυτός που κάνει φθηνή αγορά και όχι αυτός που κάνει ακριβή πώληση» έλεγαν οι σοφοί γέροντες του καθ’ ημάς ανατολικού εμπορίου, σε αντίθεση με τους σημερινούς υπερφίαλους διευθυντές του μάρκετινγκ που πιστεύουν πως πρέπει ν’ αγοράζουν φθηνά αλλά να πωλούν πανάκριβα. «Η φτήνια τρώει τον παρά», φρονούσαν τότε, έναντι του «η γκλαμουριά τρώει τον παρά» του σήμερα. Μέχρι πριν από τριάντα σαράντα χρόνια το 30% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας ασχολείτο με την γεωργία. Το παραγωγικό αυτό υπόβαθρο της