GJB presentatie

Portfolio Gert-Jan Bloemers 06 14240804 - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

Persoonlijke gegevens Naam Geboortedatum Adres

E-mail adres

Gert-Jan Bloemers 13 februari 1962 Karel Doormanstraat 101, 5342 TK Oss 06 14240804 mail@gjbloemers.nl

Opleiding 1987: afgestudeerd op de Koninklijke Academie voor Kunst en Vormgeving s-Hertogenbosch Werkervaring vanaf 1987: Ontwerper ism. Geert Setola bno. Oirsbeek 1988-1992: Ontwerper bij Toon Michiels Ontwerpers bno. ‘s-Hertogenbosch 1995-1999: Ontwerper en opmaker van de universiteitskrant van de KUB, Tilburg 1987-heden: Zelfstandig Ontwerper 2010-212: Docent Vormgeving Beeldend Hogeschool voor de Kunsten Tilburg

-

Klantenkring als zelfstandig ontwerper o.a.: Haagse Hogeschool, s-Gravenhage Stichting Monumentenzorg, Amsterdam Stichting ‘De Wijk’, Amsterdam Rebalancing Opleiding, Ede Papierleverancier Proost en Brand, Diemen Verwey-Jonker Instituut, Utrecht Luminus, Nieuwegein Halma Packaging, Nijmegen Academie voor Kunst en Vormgeving, s-Hertogenbosch Gemeente Oss voorbeel dt i t e l Bureau voor organisatie en uitvoering, Oss O P D R A C H T GPublicity, EVER Horizonschool, Oss beschr ijving

Vaardigheden Indesign CC Photoshop CC Illustrator CC Uitgebreide kennis van de Apple (OS X) computer Meerdere hulpprogrammas ter ondersteuning van de hiervoor genoemde hoofdprogramma’s Tentoonstellingen 1992, deelnemer aan de papierobjecten tentoonstelling nav.

Publicatie in het boek Het complete Papierboek 1994, deelnemer aan een tentoonstelling over typografie en aparte boekvormgeving, Kunstacademie Arnhem 1995, persoonlijke tentoonstelling bij galerie Ad Merckx te Nijmegen Overig In 1988 heb ik een tweejarig startstipendium ontvangen teneinde experimenten te kunnen uitvoeren met karton- en papierconstructies.

Als erkend uitvinder van de NOVU (Nederlandse Orde van Uitvinders) heb ik meerdere octrooien op mijn naam staan van vouwconstructies en verpakkingen.

- voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

Portfolio Gert-Jan Bloemers

3D Logo’s | Stationary Posters Boeken | Rapporten Websites - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

Portfolio Gert-Jan Bloemers 3D - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

- voorbeel - U it k l adtpiktreal t je -OPD DR RA UCK H KT EG RE I JV A EC RKET

Mbv. een elas beschr tiekje ijving klapt het kr atje open.

--Par voorbeel fum d edtFli teeur l -E I GOEPND R OANCTH WTIG K EKVE EL R ING

De bloem opemt beschr zich v ijving anzelf bij het openen.

- Uit vouwp i r a mi de P RO O S T & B R A N DT

Inge wikkeld uitge wikkeld

- P lan t t a s EIGEN ONTWERP

Diplome ‘Een geniale Ver pakking 2005’

- Sm ile y -ke rci e f s C T P I N E RTA N I O N A L

De lachende bij verkoudheid...

50 jaar

50 jaar

- Jip en Jan n eke Ta a r t doos H A L M A PA C K A G I N G

Alter natief voor de s t andaard dozen.

Het archeologisch monument Vorstengraf Oss • In 1933 is op deze heuvelachtige plek een woonwagenkamp aangelegd. Bij het afgraven van de heide vinden arbeiders onder een van de heuvels een bronzen emmer. Via de Osse stadsarchivaris Jan Cunen worden archeologen van het Rijksmuseum van Oudheden uit Leiden gewaarschuwd. Zij nemen de emmer mee naar Leiden voor onderzoek.

Wat ziet u hier?

U staat hier bij het centrum van een opengewerkte grafheuvel die bekend staat als het ‘Vorstengraf van Oss’. Met een doorsnede van 53 meter is het de grootste grafheuvel van Nederland.

De heuvel is in de ijzertijd (ongeveer 600 voor Christus) aangelegd, over een oudere grafheuvel uit de bronstijd (ongeveer 1800 voor Christus). Onder de grafheuvel zijn zeer bijzondere voorwerpen teruggevonden. Duidelijk is dat hier een belangrijk persoon een

Er is hier een reconstructie gemaakt van zes grafheuvels.

De grootste en belangrijkste heuvel uit de ijzertijd 1 heeft een doorsnede van ruim 53 meter en is aangelegd over een kleinere heuvel (diameter 14 meter) uit de bronstijd 2 .

De bovenste trede van de trap volgt de omtrek van deze onderliggende bronstijdheuvel. De grafheuvels maken deel uit van een groot grafveld, dat grotendeels verdwenen is.

• Daar blijkt dat de situla (oftewel een wijnemmer uit Noord-Italië) ondermeer een ijzeren zwaard bevat waarvan het handvat met motieven van bladgoud is versierd. Daarnaast zijn o.a. een mes en scheermes, twee paardenbitten en paardentuig, een bijl en slijpsteen, kledingspelden én gecremeerde beenderen aangetroffen.

De stalen wand 3 laat een doorsnede zien van twee heuvels. ‘Onder’ de heuvels zijn de replica’s geplaatst van de hier gevonden emmer met zwaard (ijzertijd) en aardewerken pot (bronstijd) De stalen plaat 6 aan de overzijde van de weg geeft de omtrek van de Vorstengrafheuvel weer. De bovenkant van deze plaat verwijst naar de hoogte van het oorspronkelijke maaiveld van het toenmalige landschap.

• In 2010 is door de smid Otto van Dijk een reproductie van het zwaard gemaakt. Opvallend is de lengte van het zwaard: 116,5 cm! Het lijkt dat het zwaard niet bedoeld was om te gebruiken in gevechten.

Omdat ook het handvat versierd is met figuren van bladgoud lijkt het eerder een pronkzwaard.

417000

I

IV

II

III

• Tijdens het onderzoek enkele maanden later vindt men de resten van een zeer grote grafheuvel, opgebouwd uit plaggen. Op de foto van de opgraving zijn de plaggen duidelijk te zien als donkere vlekken.

V 0

17.5 17 16.5 16 15.5 15

500m

14 13.5 13 12.5 12 11.5m

14.5

Stichting Vorstengraf Oss

Lokaal archeoloog Peter van Nistelrooij neemt in 1997 het initiatief om de Stichting Vorstengraf Oss op te richten.

Doel is de reconstructie van het Vorstengraf. Landschapsvormgever Herman Nooijen tekent een ontwerp dat het mogelijk maakt een kijkje te nemen in het inwendige van het Vorstengraf. In juli 2003 is de reconstructie Vorstengraf Oss voltooid.

• Archeologen herontdekken in 1997 de schamele resten van de Vorstengrafheuvel op de plaats waar in het woonwagenkamp de school stond. Nog maar één kwart resteerde, de rest was vergraven door wegenaanleg.

7 1

4 5 3

2

Tenslotte zijn er nog twee grafheuvels 7 uit de ijzertijd gereconstrueerd. In deze periode hadden de graven geen palenkrans meer maar een kringgreppel.

U staat hier

Het Vorstengraf met de daaronder liggende bronstijdheuvel en ook de ijzertijdgraven zijn op hun oorspronkelijke plaats gereconstrueerd.

6

Twee paalkransgraven 5 uit de bronstijd.

De graven lagen oorspronkelijk meer zuidelijk, onder het huidige tracé van de snelweg a59.

Vlakgraf Paalsporen Boomval

Wie is deze ‘Vorst van Oss’?

Het gaat hier niet om een vorst in de moderne betekenis maar om een persoon met aanzien. Het graf is bij de ontdekking ‘vorstengraf’ genoemd vanwege haar rijkdom en de enorme afmeting van de heuvel. Uit de grote fragmenten crematieresten is geconcludeerd dat het een volwassen man moet zijn geweest, van ongeveer 30 tot 40 jaar oud. Hij was robuust, en fysiek actief in zijn leven.

In zijn rug had hij een opvallende vergroeiing. Hoewel hij hier waarschijnlijk niet veel van gemerkt heeft, komt deze aandoening (dish genaamd) wel vaak voor bij individuen die toegang hebben tot een rijk dieet.

4

0

25m

Waar zijn deze vondsten te zien?

• In 1997 blijkt dat het Vorstengraf over een oudere heuvel uit de bronstijd is opgeworpen.

Opvallend is dat de bijzetting van de vorst van Oss bewust de oudere begraving heeft gemeden. Dit weten we omdat de locatie van de bronzen urn niet centraal is, terwijl dat toch gebruikelijk was. Ondanks de lange periode tussen beide begravingen (ruim 1000 jaar) respecteerde men het oude graf.

(2000 - 1100 voor Christus)

• Slechts een klein deel van het uitgestrekte grafveld is opgegraven waarbij een aantal urnen is gevonden.

Veel graven zijn verdwenen door wegenaanleg, landbouw en andere activiteiten.

• Een drietal bronstijdheuvels is ook in 1935 opgegraven. De oudste ligt onder de Vorstengrafheuvel. Twee liggen daar ten westen van. Deze zijn omgeven door drie of meer kransen van palen, een gebruikelijk verschijnsel in de periode 1500-1100 v. Chr. In één van de heuvels heeft dr. F.C. Bursch een urn met crematieresten gevonden en een benen priem.

• De urn is de eerste bronstijd-urn die in Zuid-Nederland is gevonden.

Luchtfoto van het Vorstengrafmonument Oss.

400 meter oostelijk van het Vorstengrafmonument vindt u het Paalgravenmonument. Hier ligt een tweede groep grafmonumenten.

Archeologische Monumenten

Het omringende landschap • In de tijd dat het Vorstengraf is opgeworpen, ziet het landschap er volkomen anders uit als nu.

• Na de herontdekking is tussen 1997 en 2005 het Vorstengrafterrein opnieuw onderzocht. Dichtbij het Vorstengraf (de grote cirkel op de tekening) zijn nog zeven andere graven ontdekt, sommige met ongeschonden urnen. Het omringende gebied is verkend met proefsleuven met een totale lengte van ca. 5 km.

Omdat de vondsten van nationaal belang zijn hebben ze een vaste plek in de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Samen met de vondsten van het nabijgelegen Zevenbergen maken ze deel uit van de vaste tentoonstelling Archeologie van Nederland. Situla en zwaard vormen daarin een van de iconen van de Nederlandse prehistorie.

• In deze periode raken de bronstijdgrafheuvels dan ook omringd door een uitgestrekt urnenveld. Aan het eind van de vroege ijzertijd is de grote Vorstengrafheuvel over een oudere bronstijdheuvel opgeworpen.

• In de bronstijd zijn op deze plek de eerste doden onder een grafheuvel begraven. Dit voorrecht heeft niet iedereen. Het is slechts voorbehouden aan een klein deel van de gemeenschap.

• De oudste grafheuvel in het gebied is opgeworpen door mensen van de klokbekercultuur (ca. 2300 v. Chr.). Vermoedelijk is dit gebeurd op een kleine open plek in een toen nog bosrijke omgeving.

De open plek is waarschijnlijk eerder gebruikt als akker.

Niet opgegraven

Kringgreppel

(1100 - 500 voor Christus)

Vroege en Midden-Bronstijd

(2900 - 2000 voor Christus)

Vesrtoord

Late Bronstijd & Vroege IJzertijd • Vanaf ongeveer 1100 v.Chr. ontstaat het gebruik om alle doden te begraven onder een kleine lage grafheuvel met ieder één begraving.

• De klokbekerheuvel is in 1935 opgegraven door dr. F.C. Bursch.

Het is dan de oudste grafvondst van Brabant.

Laat-Neolithicum

Opgraving 1998

Een allee van zware palen 4 loopt naar de bronstijdgrafheuvel. Vermoedelijk heeft deze dubbele rij palen een rituele functie gehad.

• De dode is gecremeerd en bijgezet in een kuil met als grafgift een klokbeker en een pijlpunt.

De mooi versierde klokbeker heeft vermoedelijk voedsel of drank bevat voor in het hiernamaals.

• Het Vorstengraf van Oss is opgeworpen in een veel ouder grafveld dat al vanaf ongeveer 2300 v.Chr. in gebruik is als rustplaats voor de voorouders.

Het strekt zich uit over een oppervlak van een aantal hectaren. Vierhonderd meter verder oostelijk ligt het grafveld Zevenbergen, vierhonderd meter zuidelijk het grafveld Vorssel.

Beide dateren uit dezelfde periode.

• Op de hoogtekaart is het grafheuvellandschap rondom het Vorstengraf te zien. De rode stippen geven grafheuvels aan, de groene stippen urnenvelden. De grafvelden aan beide kanten van een ondiep dal zullen eeuwenlang een belangrijke betekenis hebben gehad voor de bewoners.

Urnenveld Grafheuvel

• Na de vondst van het Vorstengraf raakt de plek langzamerhand in vergetelheid. Het heideveld maakt plaats voor woonwagens en autowrakken. Het woonwagenkamp verdwijnt in de jaren ’90.

• Recent onderzoek heeft uitgewezen dat de meeste voorwerpen in goede staat verkeerden. Het zwaard en enkele andere voorwerpen bleken ingepakt in doeken. Daarnaast zijn resten aangetroffen van een houten kom, geweven stukken kleding of doek en versierselen van een juk.

laatste rustplaats vond.

Uitgebreide informatie kunt u vinden in het boek Het Vorstengraf van Oss, een archeologische speurtocht naar een prehistorisch grafveld, auteurs H. Fokkens/R. Jansen, isbn 90-5345-2338.

• In 1933 worden bij de aanleg van een woonwagenkamp op deze plek prehistorische potten gevonden. De Leidse archeoloog dr. J.H. Holwerda wordt gewaarschuwd en op 13 februari 1933 wordt de bronzen emmer, met daarin een kromgesmeed zwaard, gevonden.

Reproductie

416000

De vondst

Waar staat u bij?

Een rustplaats voor de voorouders

Het archeologisch onderzoek

nieuwe kennis

2003-2013 10 jaar Vorstengrafmonument: nieuw onderzoek

• Uit stuifmeelonderzoek blijkt dat er rond de tijd van de aanleg van het Vorstengraf niet alleen heide groeit maar dat er in de nabije omgeving bos staat. Op de hoge grond naar het oosten en zuiden groeien vooral eiken en beuken, met hazelaars aan de bosrand.

De hoogte van het maaiveld is op het oorspronkelijke niveau aangelegd waardoor het gehele grafveld ca.1 meter hoger ligt dan de rest van het huidige landschap.

• Het gebied ten noorden van het vorstengraf ligt lager en is een relatief nat en open gebied met wilgen en elzen. Mogelijk loopt er een klein beekje tussendoor dat het water afvoert van de hoger gelegen gronden.

• Dergelijke gebieden hebben in de prehistorie vaak een rituele betekenis waar soms voorwerpen worden gedeponeerd. Een aantal jaren

in een ritueel landschap, waar bewoning niet mogelijk is en waar de vorst van Oss over uitkijkt.

Het dennenbos aan de andere kant van de snelweg is er pas sinds honderd jaar. Het is aangeplant omdat de heide die er voor die tijd groeit niet meer van nut is. geleden werd op 300 m afstand Heidelandschappen van het vorstengraf een bijl uit de • Heidevelden zijn geen natuurlijke midden-bronstijd gevonden, op een landschappen, ze zijn door de mens locatie waar water van nature opwelt. veroorzaakt. Oorspronkelijk groeit De bijl is hier bewust gedeponeerd, hier bos maar al vanaf de preDit project is mogelijk gemaakt door:

historische terreinhoogte (+1 meter) huidige terreinhoogte (wegpeil)

Vorstengraf Paalgraven

Volg deze borden om bij het Paalgravenmonument te komen. Te voet of met de fiets is het 1,5 km.

historie hakken mensen de bossen om voor de aanleg van akkertjes.

Na een aantal jaren is de grond uitgeput en moeten nieuwe akkers worden aangelegd. Op de verlaten akkers begint heide te groeien. De heide wordt begraasd door schapen waardoor de heidevelden in stand worden gehouden. De schapenmest vermengd met heideplaggen wordt vervolgens weer gebruikt om de akkers mee te bemesten. Dit is belangrijk op de voedselarme Brabantse zandgronden. Zo ontstaat een cultuurlandschap van heide en akkers Stichting Vorstengraf Oss

dat op deze wijze jaren in stand is gehouden, tot aan de uitvinding van kunstmest in de tweede helft van de negentiende eeuw. De heide wordt omgezet in naaldhout, plantages, weiland of akkers.

• Het ‘natuurterrein’ is in de loop van de laatste tientallen jaren steeds kleiner van oppervlak geworden door wegenaanleg, landbouw en verstedelijking.

Meer informatie vindt u op websites van: Gemeente Oss en Stichting Vorstengraf Oss

Vorstengraf vormgeving gjbdesign.nl, gert-jan bloemers, oss

Wat ziet u hier?

U kijkt hier naar een prehistorisch

reconstructie van een tiental grafheuvels en

grafveld dat bekend staat onder de naam

meerdere palenrijen die deel uitmaken van

Paalgraven of ook wel Zevenbergen. In

een bijzonder prehistorisch grafveld.

10mm

de bronstijd en vroege ijzertijd (ongeveer 2000-500 voor Christus) werden hier regelmatig mensen begraven. Onder een van de grafheuvels zijn zeer bijzondere voorwerpen gevonden. Waarschijnlijk ligt hier een belangrijk persoon begraven, vergelijkbaar met het nabijgelegen Vorstengraf van Oss.

Twee grote heuvels uit de vroege ijzertijd ( 3 en 7 ) vallen als eerste op. Onder beide heuvels is een bijzondere bijzetting gevonden. Met doorsneden van 30 en 36 meter behoren ze tot de grootste grafheuvels van Nederland.

De oudste heuvels dateren uit de vroege en middenbronstijd ( 2 , 4 en 8 ). Onder een van de heuvels is de afdruk van lichaam (lijksilhouet) van een volwassen persoon teruggevonden.

Tussen de heuvels zijn meerdere rijen van zware palen teruggevonden.

De langste heeft een lengte van circa 120 m ( 13 ) en lijkt aan te sluiten bij heuvel 3.

Mogelijk hebben de rijen een rituele functie gehad of delen ze het grafveld in.

Uitgebreide informatie kunt u vinden in het boek ‘Prins onder Plaggen, Vorstengrafheuvels op de Maashorst bij Oss’, auteurs E. van Ginkel/ R. Jansen/D. Fontijn/H. Fokkens. isbn 978-90-8890-035-8.

13

• Onder heuvel 7 vinden archeologen van de Universiteit Leiden de resten van een brandstapel. Tussen het verkoolde eikenhout liggen meer dan 1000, grotendeels verbrande, bronzen krammetjes.

Waarschijnlijk waren ze onderdeel van een zeer rijk versierd juk of paardentuig.

• Heuvel 6 dateert uit de late bronstijd en bestond uit een ovale kringgreppel met een paalzetting. Onder heuvel 8 lag het silhouet van een lijk uit de vroege of midden-bronstijd. In beide heuvels lagen ook bijzettingen uit de vroege ijzertijd.

• Door de uitbreiding van de A50 komen de grafheuvels opnieuw in gevaar. Besloten wordt om de heuvels te laten onderzoeken.

Rond heuvel 2 wordt een driedubbele palenkrans aangetroffen. Dit monument dateert uit de midden-bronstijd.

Reconstructie van het archeologisch rijksmonument Paalgraven In 2011 neemt de gemeente Oss het initiatief om het monument te herstellen.

er ruim 2500 jaar geleden heeft uitgezien.

De grafheuvels zijn gereconstrueerd door de Archeologische Monumentenwacht

Postholes Disturbed Charcoal

0

10m

11 11

10 10

5

88

99

66

11

77

Waar zijn deze vondsten te zien?

• Twee rijke graven uit dezelfde periode zo dicht bij elkaar is uniek in Nederland.

De vondsten van Zevenbergen zijn dan ook van nationaal belang. Ze hebben een vaste plek in de tentoonstelling Archeologie van Nederland in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, naast die uit het Vorstengraf van Oss.

2 2

Twee zogenaamde langbedgraven dateren uit de late bronstijd. Zij zijn zo genoemd naar de lange, ovale vorm. Een heuvel wordt omringd door een krans van palen en een greppel ( 6 ), de andere heuvel ( 1 ) valt buiten de reconstructie, hier loopt nu de snelweg a50.

door Stichting Landschapsbeheer Oss. De reconstructie laat de laatste gebruiksfase van het grafveld zien.

Alle grafmonumenten zijn zichtbaar. Alleen de palenkransen van de oudere heuvels zijn verdwenen.

• Tussen de heuvels kwam naast een aantal kleinere grafmonumenten uit vroege ijzertijd ook een aantal rijen van palen aan het licht. De functie is moeilijk te bepalen.

Mogelijk hebben ze een rituele functie gehad, mogelijk delen ze het grafveld (ook) in.

Een oude weg 0

opgegraven grafheuvel

25m

Een bijzondere wandelbrug Door de aanleg van de a50 en het verkeersknooppunt Paalgraven zijn de grafheuvels definitief afgesneden van de buitenwereld.

In samenwerking met Stichting Kunst aan de A 50 en het Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur is in 2012 het Paalgravenmonument toegankelijk gemaakt door middel van een bijzonder toegangspad.

I

IV

II

III

V 0

17.5 17 16.5 16 15.5 15 14.5

500m

14 13.5 13 12.5 12 11.5m Urnenveld Grafheuvel

De wandelbrug is onderdeel van het project Kunst aan de a50. Hierbij worden langs de a50 tussen Eindhoven en knooppunt Paalgraven verschillende kunstprojecten ontwikkeld zoals bijvoorbeeld Shadows of Son Health bij verzorgingsplaats Sonse Heide en kunstwerk Gezicht op de A 50 op het CHV-gebouw in Veghel.

• Het grafveld Paalgraven is zo’n 2500 jaar, tussen 1800 en 500 voor Christus, gebruikt als laatste rustplaats voor bewoners van dit gebied. De begraafplaats ligt niet op zichzelf. Circa 400 meter westelijk ligt het gelijktijdige grafveld Vorstengraf, 700 meter zuidwestelijk liggen nog twee grafvelden in het gebied Vorssel. Gezamenlijk vormen ze een landschap dat eeuwenlang als heilige grond is beschouwd.

• De heuvels liggen op een hogere plek in het landschap. Hierdoor waren ze van ver zichtbaar en tegelijkertijd keek men vanaf de heuvels uit over het omringende landschap.

Vroege en Midden-Bronstijd

(2000-1100 voor Christus)

• In de bronstijd was het begraven onder een grafheuvel slechts voorbehouden aan een klein deel van de gemeenschap. Op Paalgraven is een drietal heuvels uit deze periode opgegraven. Onder slechts een heuvel is een begraving gevonden, mogelijk zijn deze bij de anderen verdwenen.

De loopbrug naar Paalgraven is ontworpen door de kunstenaars Kiki van Eijk en Joost van Bleiswijk.

Late Bronstijd

Het talud dat omzoomd wordt door eiken is en restant van de oude weg van ‘s-Hertogenbosch naar Grave. Tussen 1820 en 1830 is deze weg verhard. Tegenwoordig ligt de provinciale weg iets zuidelijker.

Late Middeleeuwen

(1100-800 voor Christus)

(1300-1500 na Christus)

• Vanaf de Middeleeuwen vormden de grafheuvels een belangrijk oriëntatiepunt voor iedereen die over de uitgestrekte heidevelden reisde.

In de late Middeleeuwen werden hier zelfs weer mensen begraven. Op Paalgraven lag namelijk het ‘Gerecht van Ravenstein’. Misdadigers werden hier aan een galg op een van de grafheuvels gehangen en tentoongesteld als waarschuwing, en uiteindelijk ook begraven op deze inmiddels heidense plek.

• Vanaf ongeveer 1100 voor Christus ontstaat het gebruik om vrijwel alle doden individueel te begraven onder een lage grafheuvel. Ook in deze periode worden echter maar een paar mensen begraven op Paalgraven.

Twee zogenaamde langbedgraven worden hier opgericht, vernoemd naar de vorm van het grafmonument.

Vroege IJzertijd

(800-500 voor Christus)

• In de laatste gebruiksperiode worden rondom de bronstijdgrafheuvels nog een aantal kleine en grote(re) heuvels toegevoegd.

Ook ‘in’ de oudere heuvels worden mensen begraven. Uit deze periode dateren ook de palenrijen. Opvallend zijn de twee grote grafmonumenten die uit dezelfde tijd stammen als het nabijgelegen Vorstengraf van Oss.

Luchtfoto van het Paalgravenmonument.

Op de achtergrond ligt het vorstengrafmonument.

• De grote heuvel 3 is omgeven door een krans van palen. Onder de heuvel werden één fragment menselijk bot, vier fragmenten van onbekende metalen objecten en een fors deel van een verbrande eik gevonden.

Nederland. Het beheer van het gebied rondom de heuvels wordt uitgevoerd

14

44

• In 1964 en 1965 worden twee heuvels archeologisch onderzocht. Het onderzoek was nodig omdat hier een snelweg zou worden aangelegd.

• Naast de brandstapel stond een urn met daarin de resten van volwassen man, tussen 25 en 35 jaar oud.

Ook de heidevegetatie draagt bij aan het beeld zoals archeologen denken dat het

33

12 12

Vier kleinere grafheuvels ( 9 , 10 , 11 en 12 ) dateren uit de vroege ijzertijd. Dit is de laatste periode van gebruik van het grafveld. In deze periode hebben de grafheuvels vaak een greppel als begrenzing. Ook zijn in deze periode oudere heuvels opnieuw gebruikt voor begravingen.

• Na de ontginning legt men in het gebied een productiebos van dennen aan waarin de grafheuvels letterlijk verdwijnen.

• Het juk of paardentuig was bij de begrafenis zorgvuldig ontmanteld en bij de brandstapel geplaatst, een ritueel dat op basis van het onderzoek tot in detail kon worden gereconstrueerd. De voorwerpen lijken op die van ‘vorsten’ uit Centraal-Europa uit dezelfde tijd, net als de vondsten uit het nabijgelegen Vorstengraf van Oss.

Alle grafheuvels en palenrijen zijn op hun oorspronkelijke plaats gereconstrueerd.

Vanuit de uitkijktoren ( 14 ) kunt u het Vorstengrafmonument zien.

De grafheuvels op beide locaties maakten deel uit van hetzelfde dodenlandschap.

• Bij de ontginningen rond het landgoed Sevenbergen in 1837 ontdekten arbeiders zogenaamde lijkurnen. Het is de eerste aanwijzing dat hier in een ver verleden mensen waren begraven.

2007: de vondst van een rijk graf uit de vroege ijzertijd

Het Paalgravenmonument bestaat uit een

417000

Waar staat u bij?

Een rustplaats voor de voorouders

Het archeologisch onderzoek

416000

Het archeologisch monument Paalgraven

400 meter westelijk van het Paalgravenmonument vindt u het Vorstengrafmonument. Hier ligt een tweede groep grafmonumenten.

Volg deze borden om bij het Vorstengrafmonument

Het omringende landschap • In de tijd dat het grafveld Paalgraven • Het gebied ten noorden van in gebruik is zag het landschap er Paalgraven ligt lager en is relatief volkomen anders uit. Dat is bekend op nat en open. Hier groeien wilgen basis van stuifmeelonderzoek. en elzen. Ten noordoosten van de heuvels loopt een klein beekje, wat • Direct rondom de grafheuvels nu de Munsche Wetering is. Naar groeit heide. Op de hoge grond naar het westen ligt een kwelgebied. het oosten en zuiden groeien vooral Breuken in de ondergrond stuwen eiken en beuken, met hazelaars aan hier nog steeds grondwater naar het de rand van het bos. oppervlak.

• Heidevelden zijn geen natuurlijke landschappen, ze zijn door de mens veroorzaakt. Al vanaf de prehistorie hakken mensen bossen om voor de aanleg van akkers. Na een aantal jaren is de grond uitgeput en begint op de verlaten akkers heide te groeien. Om de heidevelden in stand te houden wordt deze begraasd door schapen, afgeplagd en/of afgebrand.

In latere perioden wordt de schapenmest vermengd met heideplaggen om de akkers mee te bemesten.

Duurzaam Beheer Ook de huidige heide op Paalgraven wordt onderhouden. Dat geschiedt met behulp van schapen. Op deze wijze wordt het gebied duurzaam beheerd op een wijze zoals dat eeuwenlang

gebeurde op de Brabanse zandgronden.

De omvang van de heide op Zevenbergen is niet voldoende voor een kudde schapen om een heel jaar rond te lopen.

Slechts delen van het jaar lopen de schapen hier rond.

te komen. Te voet of met de fiets is het 1,5 km.

Heidelandschappen

Dit project is mogelijk gemaakt door:

vormgeving gjbdesign.nl, gert-jan bloemers, oss

- In for m at ie borde n GEMEENTE OSS

Beschr ijving v an pre-his tor ische monumenten.

Stichting Vorstengraf Oss

• Dit is belangrijk op de voedselarme Brabantse zandgronden. Het cultuurlandschap van heide en akkers wordt op deze wijze eeuwen in stand is gehouden, tot aan de uitvinding van kunstmest in de tweede helft van de negentiende eeuw. Vanaf dat moment wordt veel heide omgezet in naaldhout, plantages, weiland of akkers. Ook wegenaanleg en verstedelijking zorgen er voor dat veel heide inmiddels is verdwenen.

Meer informatie vindt u op websites van: Stichting Vorstengraf Oss Oss Gemeente Oss en Stichting Vorstengraf

- Tulpp e n EIGEN ONTWERP

Ver jaardagsk aar t met uits t ans tulp.

- Var ilux- di sp l a y LUMINUS RECLAMEBUREAU

Displa y v anuit ‘platte’ capmagne.

- U it vouw s cha a l t je E I G E N O N T W E R P, B A R O N I E

Gepatenteerd presenteer schaaltje.

- Wer vin g s br i e f ONTWERPERSKRING OSS

Ter onder s teuning v an bekendheid v an de Bossche School architectuur

- Vaas t a s GEMEENTE OSS

St adspromotie, de t as is geschikt om te vullen met w ater.

- Met apo n t um V R E D E S S P E L S T I C H T I N G M E TA P O N T U M

Ontwer p v an complete doos en k ar tonnen/houten s tukken.

- Gereedschapski s t B e w a a r ma p GEMEENTE OSS

W innaar Roet hofpr ijs Rotterdam ter be vorder ing v an par ticipatie in wijken.

- Gereedschapski s t Ta bbl a de n GEMEENTE OSS

Tabbladen, behorende bij de map.

Diver se, uits tekende gereedschappen dienen als t abblad.

- Gereedschapskis t aan kledin g podi um bij be z oe k kon i n g i n Ma xi ma GEMEENTE OSS

Naar aanleiding v an het winnen v an de Roet hofpr ijs Rotterdam.

- PromotieFo l de r ONTWERPERSKRING OSS

Folder tbtv. promtie v an par ticipatie toekoms tvisie v an de s t ad Oss.

Portfolio Gert-Jan Bloemers Logo’s | Stationary - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

Peuterspeelzaal

De Sterren

- Log o’s D I V E R S E O P D R A C H TG E V E R S

-4

9

•B 0

6

binne

STORM •

ETONS TA

LECHTBED R LV

F IJ

A

gel bele

99633

1

- Log o’s D I V E R S E O P D R A C H TG E V E R S

betonstaalvlechtbedrijf Storm

Martin Kennis

D I R E C TO R

U.A.E. Mob.: 00971 55 304 2115 Mob.: 0031 64 387 6146 Email.: m.kennis@oxcs.ae Martin Kennis Daka Services BV Ijsselstraat 43a 5347 KG Oss 0031 412 641222

Martin Kennis

D I R E C TO R

UAE: 00971 55 304 2115 NL: 0031 64 387 6146 info@oxcs.ae www.oxcs.ae

Office 33rd floor BB1 Tower Mazaya Business Avenue, Jumeirah Lakes Tower ( JLT) Dubai, U.A.E.

Office 33rd floor BB1 • Tower Mazaya Business Avenue, Jumeirah Lakes Tower ( JLT) • Dubai, U.A.E.

Office 33rd floor BB1 • Tower Mazaya Business Avenue, Jumeirah Lakes Tower ( JLT) • Dubai, U.A.E. UAE: 00971 55 304 2115 • NL: 0031 64 387 6146 info@oxcs.ae • www.oxcs.ae

- Huiss t ij l

-

OX CLEANING SERVICES

de O en X vor men de basis voor deze Clean Machine.

Brief Introduction Welcome to OX Cleaning Systems DMCC

We are pleased to offer you the innovative technology of cleaning windows, elevators and facades with pure

In addition, our products are enjoying more and more popularity in overseas markets like Jordan, Bahrain,

water. The versatility of our offer will provide turnkey solutions for use in indoor and outdoor cleaning.

OX Cleaning Systems is a part of Daka Services BV The

Egypt, India, Denmark, Norway, Canada, Germany, Belgium, Poland, Croatia, Turkey and the United Arab Emirates.

Netherlands, based in Jumeirah Lake Towers in Dubai, ready and prepared to serve the entire Middle East.

The production of all of the items takes place in our

Our mission is to produce a durable and affordable osmosis purification system. We do not see this only as a challenge but more as a commitment.

factory in The Netherlands.

With the good reputation for quality, reliability and service, today, we are one of the largest suppliers of pure water cleaning technology in The Netherlands.

We invite you to familiarize with our offer!

We wish you success and best results with the products of our new catalogue.

Water Filtration and Purification Osmosis Water

How does it work ?

sium and organic contaminants. Because osmosis water is so pure it leaves no stains and/or streaks. This attribute is ideal for the cleaning of different surfaces.

rious filters.This is called reverse osmosis. Reverse osmosis filters in one treatment your tap water into osmosis water without using any chemicals or bacteriological parts. For example 95 to 99.5% of all minerals and salts, 98 to 99.5 %

Another attribute of osmosis water is that the water cleans from the inside out, by getting into the pores of the surface. This will leave a perfect clean surface without any stains or streaks. This shining result without any soap or

of all metals will be removed. Bacteria, viruses and pyrogens are removed for 100%. Reverse osmosis is a very clean and environmentally friendly purification technique.

Osmosis water, also referred to as demineralized water, is free of salts, calcium, iron, lead, magnesium, sodium, potas-

Our tap water contains various parts. To remove these parts we need to filter. Tap water is pressed through va-

chemicals.

Purposes Osmosis Water

Osmosis water is largely used in the cleaning industry. Like glass and façade cleaning. But also in the car wash systems.

Osmosis water can also be used in every household. This will save you money on your washing machine, dishwasher

Recently it’s also used in the care and food industry. Such as sterilization but also as a base for beer and soft drinks.

and you shower. Without any lime your products will last longer.

Pro-wash Rodi Systems

RODI Trolley

Our range of Pro-Wash RODI systems has been developed to fulfill the needs of individual and professional custo-

The remarkable mobile system filtering the tapwater on-site. With the access to the water connection and power socket of 230V RODI Trolley is able to produce a high

Economic argument of the rodi trolley is of RODI Trolley are very low maintenance costs.The pre-filters need to be changed twice a year, the membrane once a three years

flow of perfect water quality.

and the DI filter after ±20.000 litres.

mers better while offering significant flexibility.

Pro-Wash RODI System is equipped with a filtering unit integrated in a tank, able to deliver 120 litre pure water of perfect quality 0 ppm per hour.

The Pro-Wash RODI systems are standard supplied with HDPE tank (content choice), RODI filtration, a manometre, flow metre, inline TDS metre, battery with charger, acrylic front cover and green LED lights (for easy mainte-

The Pro-Wash RODI system has an extreme low cost of maintenance around the 400 euros (average use).

Benefits

• Work twice as fast • Work more effective and efficient

The RODI Trolley is a 4-stage filtration unit that combines

• Reach higher without ladder • Much saver than traditional washing • Work without chemicals • Friendly for the environment

two different technologies of purification: Reversed Osmosis and De-Ionization. The result of this combination is a perfect water quality. Due to the powerful booster pump the Trolley works also perfectly with the low pressure of

nance/inspection).

Main ten an ce

There are two pre-filters which need to be replaced every 12 months, the membrane between 24 and 36 months.

The DI cartridge (resin) after ± 20,000 litres.

* All of the systems can be built into a vehicle or a trailer. * Systems can be ordered in a single or double person version. * We are able to design a system following customer’s special requirements.

the tap water. Presented unit is available in two different versions- the 120 l/h and the 240 l/h.

By using the RODI Trolley you are twice as fast as traditional window cleaner and also perfectly prepared to clean high raised buildings (by setting up the trolley on top of the roof and go downwards by rope access or lift).

nLite Waterfed Pole

Water Fed Podes DI Trolley The DI Trolley is a perfect solution for the smaller jobs or hard to reach tasks. The De-Ionization is a filtration technology used here. All trolleys are delivered with a 50, 70 or 150 litre water tank, contain a 12V battery with charger, pump (enables to work up to 20 metre height) the flow metre and two DI cartridges (need to replaced after ±600 litre) Remarkable advantage of choosing DI Trolley are low investment costs and maintenance.

SECTIONS COLLAPSED WEIGHT LENGTH

FULL C ARBON 18,0 m 9 2,50 m 15,0 m 8 2,30 m 13,5 m 7 2,30 m 10,0 m 6 2,20 m 8,4 m 6 1,95 m HYBRID (CARBON FIBER + GLAS FIBER) 10,0 m 6 2,20 m 8,4 m 6 1,95 m 7,0 m 5 1,88 m GLASFIBER 8,4 m 6 1,95 m 7,0 m 5 1,88 m 5,7 m 4 1,80 m 4,3 m 3 1,70 m 2,3 m 3 0,75 m 0,9 m 2 0,50 m

4,10 kg 3,40 kg 2,90 kg 2,40 kg 1,57 kg

Window cleaning with a water fed pole is faster, safer and usually gives a better end result. Daka Services range of water fed poles has been designed to suit every business.

“Daka Pole” is becoming the first choice of many professional window cleaners because of lightweight sections, ease of use and excellent clamps.

fiber and carbon, full carbon and the ultra light Himod carbon.

2,45 kg 1,90 kg 1,40 kg 1,00 kg

ALUMINIUM

nLITE

MASTER EX. LENGHT 6,00m WEIGHT 2,00kg DEFLECTION 23 cm LDR 19,3

Modular Poles A modular pole consists of seperate segments, which can easily be changed by our “click” system. The pole can be build up to any requested length. The modular pole is extremely rigid and light weight. The modular pole can be delivered as a set with a convenient bag for easy transport.

OX CLEANING SERVICES

Verdere uitwerking v an de huiss tijlelementen.

HYBRID

CARBON

HIMOD

nLITE

nLITE

nLITE

nLITE

nLITE

nLITE

nLITE

nLITE

MASTER 6,00 m 1,70 kg 29 cm 15,2

EXT. 3,00 m 0,90 kg 2 cm 23,2

MASTER 6,63 m 1,70 kg 30 cm 18,6

EXT. 3,41 m 0,90 kg 3,5 cm 23,1

MASTER 6,63 m 1,60 kg 20 cm 28,3

EXT. 3,41 m 0,80 kg 3,0 cm 28,9

MASTER 6,63 m 1,50 kg 12 cm 49,6

EXT. 3,41 m 0,70 kg 1,7 cm 53,9

All Unger products are expertly designed to meet the high demands of the Professional Window Cleaning Industry. Innovation and ergonomics are always at the forefront of our research and product development to enable professionals to work faster, more efficiently and above all safely.

Internal Window Cleaning

- Folde r -

GLASS FIBRE

nLITE

EXT. 3,00 m 1,10 kg 2 cm 26,2

Traditional Window Cleaning Products

There are three different sections: top section (1,7m), normal section ( 1,7m) and small section (0,85m).

The set includes tank of 16 litre with pomp and battery, trigger assembly for connecting to a pole, mop plate head

poles in 6 material grades. Every pole has a 4 section telescopic master pole and a 2-section telescopic extension pole. This delivers maximum flexibility up to a reach of 20m. Several brushes and goosenecks bring maximum efficiency to the professional cleaning process. nLite® poles are available in different materials. Starting with aluminum, glass fiber, hybrid a combination of glass

2,85 kg 1,80 kg 1,35 kg

Our IZZI indoor system makes internal window cleaning even easier!

It allows you to clean windows at height with your feet on the ground where a ladder or other reach equipment is normally required.

nLite® is the number one Waterfed Pole system in the professional cleaning market. It delivers super light and stiff

assembly with fine nozzle,Vikan microfibre pads. * IZZI indoor system can be connected to every pole from our assortment.

Today our range includes wide selection of traditional, handheld tools and accessories, built to last and withstand continuous use, day after day.

The New ErgoTec® Ninja provides numerous features for increased efficiency for the professional window cleaner.

Channels of up to 36” length dramatically reduce the time needed for cleaning large surface, allowing more work in less time.The revolutionary ergonomic construction ensures smooth and easy working – even after hours of intense cleaning.

beëdigd tolk en vertaler pools tłumacz przysięgły języka niderlandzkiego

Drs. Magdalena Brzezińska

Karel Doormanstraat 101 • 5342 tk Oss mb@mbvertalingen.nl • www.mbvertalingen.nl [+31] 6 14 24 07 44

Magda Brzezińska beëdigd tolk en vertaler pools tłumacz przysięgły języka niderlandzkiego

- Huiss t ijl Ve r t a l e r M B V E RTA L I N G E N

Per soonlijk bedr ijf met eigentijdse vor melementen.

Karel Doormanstraat 101 • 5343 tk Oss • [+31] 6 14 24 07 44 • [+31] 412 45 69 29 mb@mbvertalingen.nl • www.mbvertalingen.nl • rbtv 1962 • btw 2239.00400b01 • kvk 17255079

Vereniging Osse Opera Postbus 114 5340 AC Oss

Vereniging Osse Opera

•

www.osseopera.nl • Postbus 114 5340 AC Oss • Rabobank 17 04 16 364

•

ING 17 56 169

Kamer van Koophandel 40.21.69.20 • Opgericht in 1932 Begiftigd met de Koninklijke Erepenning 17 juni 1982 •

De Osse OperaVereniging wordt ondersteund door Gert-Jan Bloemers Ontwerper • Oce Nederland BV • S&B print all in BV

- Huiss t ij l

•

Princen Group IT

•

-

OSSE OPERA

Eigentijdse huiss tijl voor twee gecombineerde muzik ale gezelschappen.

Bouwbedrijf Berghege

www.speeltuinelckerlyc.nl

“De Magie van het Zwaard”

W

e gaan terug in de tijd. De middeleeuwen!

De tijd van ridders en jonkvrouwen.

Het zwaard was een machtig wapen.

Onverschrokken trokken ridderen erop uit om hun land tegen vijanden te verdedigen. Ondertussen bleven de jonkvrouwen veilig in het kasteel achter.

De dorpelingen werkten hard om te kunnen overleven.

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

e avond begint met een toneelvoorstelling waarin de magie van het zwaard centraal staat.

Er is een middeleeuws dorp met een smid touwslager enz. Aan de hand van middeleeuwse spelletjes kunnen kinderen de middeleeuwen beleven.

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

TO E G A N G S B E W I J S

TTO O EE G GA AN NG G SS BB EE W W II JJ SS

D

Voorverkoop

Overdag vanaf vrijdag 13 maart kunnen kaartjes gekocht worden aan de kassa van Elckerlyc. Deze kosten 3.50 euro.

Informatie; Wim van Dorst 0412 641512 Kijk op de website voor het laatste nieuws! www.speeltuinelckerlyc.nl

N OT E E R D E V O L G E N D E DAT U M I N D E A G E N DA .

“Het ElzeneindFestijn” Zaterdag 29 augustus

Een samenwerking tussen kinderboerderij De Elzenhoek en speeltuin Elckerlyc.Vorig jaar voor het eerst georganiseerd en meteen een enorm succes. Bekijk de foto’s van vorig jaar op onze website. Kijk tegen die tijd op de website voor het laatste nieuws.

EEN AVONDSPEKTAKEL TER OPENING VAN HET NIEUWE SPEELSEIZOEN

Op zaterdag 14 maart gaat de poort om 18.30 uur open, zodat het spel om 19.00 uur kan beginnen.

Het spel vindt plaats in de buitenlucht en duurt tot 21.00 uur . Zorg voor warme kleding.

OPENINGSTIJDEN

QUATRO TRAKTATIO

De speeltuin is het gehele jaar geopend.

DINSDAG T/M ZONDAG VAN 10.00 UUR TOT 17.30 UUR

Je mag bij de beheerder een kan aanmaaklimonade vragen

MAANDAG VAN 13.30 UUR TOT 17.30 UUR

VEILIGHEID VOOR ALLES

In de winterperiode zijn er IDEAAL VOOR KINDERFEESTJES beperkte openingstijden. EXTRA ACTIVITEITEN In de speeltuin staat veiligheid voor de kinderen voorop.

EN SCHOOLREISJES Daarom is er altijd professioneel toezicht en moeten de aanwijzingen van de beheerder worden opgevolgd.

Hiervoor verwijzen wij naar onze website Ouders blijven verantwoordelijk voor de veiligheid van hun kinderen.

In de speeltuin kun ie ook kinderfeestjes houden. Hiervoor www.speeltuinelckerlyc.nl De beheerders controleren de speeltoestellen dagelijks. Onderhoud is ziJn speciale arrangementen mogelijk. Scholen, peuterspeelbelangrijk voor de veiligheid. In het voorjaar van 2003 is een groot deel zalen en verenigingen kunnen urtstapjes naar de speeltuin Verder beschikt Elckerlyc over ruime sanitaire voorM O T E K S PELEvanaf LE Groepen N 15 personen kriigen korting. van de toestellen vernieuwd en is er een nieuw hek rondom de speelzieningen, aangepast toilet, babykleedruimte en een EEN Pmaken. tuin geplaatst. Ook dit is weer gerealiseerd met de steun van sponsors Wel graag van tevoren reserveren.

EHBO-post. Er zijn diverse versnaperingen te koop Er is steeds minder gelegenheid voor kinderen Routebeschrijving en de inzet van vrijwilligers.

T (0412)om 65te21spelen.

51. zoals ijs, frisdrank, koffie en thee en snoepgoed.

Steeds meer groen wordt bebouwd en auto’s bepalen het straatbeeld. Dit was reden voor de SP afdeling Oss om het initiatief te KOMENDE VANUIT DE RICHTING DEN BOSCH: nemen om een stichting in het leven te roepen met als doel de Afslag Oss, rechtsaf richting Oss, bij verkeerslichten rechtdoor. eerste echte speeltuin van Oss te realiseren.

1e rotonde rechtdoor, 2e rotonde rechtsaf (Schaepmanlaan).

KLEINE VERGOEDING Bij de inrichting van de speeltuin is rekening Speeltuin Elckerlyc is gelegen in het park Elzenhoek in wijk 1e straat(je) rechtsaf Anna van Schuurmanstraat. gehouden met minder valide kinderen.

Ruwaard. Naast de speeltuin ligt een kinderboerderij waar u dieren Voorbij flat “Bard” rechtsaf. Het opbouwen van de speeltuin kostte veel geld, maar het onderhouden en verder uitbouwen eveneens. Daarom zijn we Daarvoor ontving de speeltuin reeds in 1993 van de echte boerderij aantreft en een keur aan vogels een geringe entreeprijs te vragen aan onze bezoekers de Samenspelprijs. en uitheemse vissen. Naast de kinderboerden1igt KOMENDE VANUIT DE RICHTINGgenoodzaakt NIJMEGEN: een grote visvijver.

2e afslag Oss, verder zoals hierboven beschreven.

DE SPEELTUIN IS VOOR KINDEREN TOT EN MET 12 JAAR

speeltuinelckerlyc.nl

Adressen Voor informatie en reserveringen: Speeltuin Elckerlyc, Anna van Schuurmanstraat 604, 5344 TX Oss

VRIENDENPAS Mensen die de speeltuin een warm hart toedragen kunnen zich aansluiten bij ‘Vrienden van Elckerlyc’.

Hiervoor betaalt u per seizoen een vastgesteld bedrag LUCHTKASTELEN WORDEN (meer mag ook natuurlijk). U krijgt dan een vriendenpas WERKELIJKHEID voor het hele gezin. Met de vriendenpas kunt u tegen een gereduceerde priis een tien-bezoekenkaart kopen Met de steun van de gehele Osse bevolking, honderden vrijwilligers, zo vaak u wilt.

Jantje Beton, NUSO, Kinderpostzegels Nederland, de SP vele bedrijven en ondernemers in Oss, ontwerper Ger de Wilde en de gemeente werd het doel in iets meer dan twee jaar gerealiseerd. Speeltuin ‘Elckerlyc’ (wat in oud-Nederlands ‘iedereen’ betekent) opende haar poorten facebook/speeltuinelckerlyc voor het eerst op 15 mei 1993. #speeltuinelckerlyc instagram/speeltuinelckerlyc

‘Iedereen’ is welkom in de speeltuin en ‘iedereen’ heeft aan de totstandkoming van de speeltuin meegeholpen en nog steeds zetten velen zich in om de speeltuin veilig en aantrekkelijk te houden voor de kinderen.

Telefoon: (0412) 65 21 51 Postadres: Stichting Speeltuin Oss Floraliastraat 9, 5342 BG Oss

- Huiss t ijl Sp e e l t ui n S P E E LT U I N D E E L C K E R LY C

Fat asier ijke Speeltuin met veel k as teel vor men en natuur.

?

- Huiss t ijl el e me n t e n S P E E LT U I N D E E L C K E R LY C

Uitwerking v an het logo in borden, banieren ed.

- Huiss t ij l GEMEENTE OSS

Positie ve benader ing v an duur zame reisadviezen voor werknemer s.

Horizonschool Noorderlicht 0412 - 64 79 75

samen wer ken aan opvoed

ing en onder

horizonschool

Postbus 329 5340 ah Oss

ZUIDERLICHT

wijs

Hans Elderson Heufke 3 6651 JP Druten

horizonschool

Datum 18.05.09

ZUIDERLICHT

Betreft

M E TEOOR

Huisstijl Horizonscholen

It has often been noted that the best general-purpose typefaces are those that were made with a specific function in mind. Purpose-driven thinking has produced successful “no-nonsense” sans-serifs such as DIN, a great new incarnation of which is introduced in this newsletter. But even fancy display type may owe its inspiration to specific circumstances and precise briefings. The story of Memoriam, told below, is a case in point. And those are just two of a bunch of inspiring new faces that make up this May newsletter. Enjoy.

It has often been noted that the best general-purpose typefaces are those that were made with a specific function in

horizonschool

mind. Purpose-driven thinking has produced successful “no-nonsense” sans-serifs such as DIN, a great new incarnation of which is introduced in this newsletter.

ZUIDERLICHT

It has often been noted that the best general-purpose typefaces are those that were made with a specific function in mind. Purpose-driven thinking has produced successful “no-nonsense” sans-serifs such as DIN, a great new incarnation of which is introduced in this newsletter. But even fancy display type may owe its inspiration to specific circumstances and precise briefings. The story of Memoriam, told below, is a case in point. And those are just two of a bunch of inspiring new faces that make up this May newsletter. Enjoy. But even fancy display type may owe its inspiration to specific circumstances and precise briefings. The story of Memoriam, told below, is a case in point. And those are just two of a bunch of inspiring new faces that make up this May newsletter. Enjoy.

s often been noted that the best general-purpose typefaces are those that were made with a specific function in mind.

Purpose-driven thinking has produced successful “no-nonsense” sans-serifs such as DIN, a great new incarnation of which is introduced in this newsletter. But even fancy display type may owe its inspiration to specific circumstances and precise briefings.

Met vriendelijke groet,

Basisschool De Bl inke rD

G. Van Puiflik

Postbus 329 5340 ah Oss

Hoofd facilitaire dienst De Schaepskooi 0412 - 64 79 75

- Huiss t ijl Brede Schol e n O ss GEMEENTE OSS

Geheelomv attend logo voor een tient al basisscholen.

Elke school heef t een eigen naam, ver werkt in het logo.

• • • I N

OSS • • •

In de H or iz sc h de vo lg en deon in st elollien w er ke n n ge n sa - Stichtin m en ; g - Stichtin Katholiek Basisond g er - Departe Openbaar Onderwi wijs Oss; m js Groe tot Nut vaent Oss van de n ’t Algem Maatscha p; een; ppij - Stichtin g - Stichtin SIMON; g - Catalpa K Peuterspeelzalen O ss; - De Schae inderopvang; ps - Het Bui kooi Kinderopvan tenschoolse g; - Stichtin Net; g - Algemee Thuiszorg Braban t N n - G.G.D. H Maatschappelijk W oord-Oost; erk; art voor B - Stichtin rabant; g Viataal; - Stichtin g Vivaan; - Openbar e Biblioth - Muzeli eek Oss; nc - Internat k; io - Stichtin naal Vrouwencentru g Trimaran m; - Onderwi ; js gemeent - Sportst imulering e Oss; gemeente O ss.

van de wie g tot de bru gk

las

OSS• • •

• • • IN

van de wieg tot de brugklas

kinderen van 0 – 12 jaar: baby’s, peuters, kleuters, school- en buurtkinderen samen in één gebouw; Leren, spelen, sporten, knutselen: alles bij elkaar!

Dat vind je in een Horizonschool: de Osse versie van de ‘brede school’.

horizonschool Horizonscholen passen in de wijk.

Niet elke Horizonschool is hetzelfde. Ze passen in de wijk.

Voorop staat dat er genoeg te doen is voor kinderen. Dat ze voor en na schooltijd allerlei dingen kunnen doen die goed zijn voor hun ontwikkeling. Het aanbod aan activiteiten en cursussen sluit hierop aan.

Wat is een Horizonschool ?

Een Horizonschool is veel meer dan alleen een school. In een Horizonschool is van alles te beleven voor kinderen van 0-12 jaar en hun ouders: kunst, cultuur, muziek, creativiteit en sport. Er kan een mediatheek, bibliotheek, handvaardigheids- en kookruimte zijn, een consultatiebureau en kinderdagverblijf. In elke Horizonschool is een peuterspeelzaal en buitenschoolse opvang.

Horizonscholen in opkomst.

Horizonscholen hebben kinderen en de wijk waarin zij wonen veel te bieden. Op alle Horizonscholen bruist het van de activiteiten: Noorderlicht in de Oijense Zij, Meteoor in de Krinkelhoek, Poolster en Komeet in de Ruwaard, Zuiderlicht in Berghem. Horizonschool Regenboog in de Schadewijk start in het schooljaar 2008/2009.

Locaties van Horizonscholen:

Er gebeurt van alles onder de Horizon.

De (Osse) Horizonscholen zijn er voor kinderen van 0 tot 12 jaar, hun ouders/verzorgers én de wijkbewoners. Horizonscholen zijn niet alleen onder schooltijd open. Ook na school en ’s avonds gebeurt er van alles. Er kan ruimte worden gehuurd voor vergaderingen of cursussen.

Dan kunt u altijd een keertje binnenlopen.

De gebruikers zullen u graag meer vertellen over ‘hun’ Horizonschool. U kunt ook een bezoekje brengen aan onze website: www.horizonscholen-oss.nl of contact opnemen met: E lis e v a n M i erlo , coördinator Horizonscholen, te bereiken via Stichting Vivaan telefoon 0412 - 64 79 75 of met Ma ri on Büchner projectleider Horizonscholen gemeente Oss telefoon 0412 - 62 98 14.

L o k at i e s v a n h o r i z o n s c h o L e n

➊ oijense zij ➋ krinkelhoek ➌ ruwaard ➍ ruwaard

Elke Horizonschool heeft een eigen karakter en eigen naam. Een naam ergens tussen de sterren vandaan geplukt, passend bij het verbreden van je horizon: Noorderlicht, Zuiderlicht, Poolster, Meteoor, Komeet en Regenboog.

• • • IN

B e n t u ni euws gi er i g gewor den?

staatsliedenbuurt

OSS • • •

In de Horizonscholen werken de volgende instellingen samen; - Stichting Katholiek Basisonderwijs Oss; - Stichting Openbaar Onderwijs Groep; - Departement Oss van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen; - Stichting SIMON; - Stichting Peuterspeelzalen Oss; - Catalpa Kinderopvang; - De Schaepskooi Kinderopvang; - Het Buitenschoolse Net; - Stichting Thuiszorg Brabant Noord-Oost; - Algemeen Maatschappelijk Werk; - G.G.D. Hart voor Brabant; - Stichting Viataal; - Stichting Vivaan; - Openbare Bibliotheek Oss; - Muzelinck; - Internationaal Vrouwencentrum; - Stichting Trimaran; - Onderwijs gemeente Oss; - Sportstimulering gemeente Oss.

-

➎ Piekenhoef ➏ schadewijk -

Noorderlicht Meteoor Poolster Ruwaard Zuiderlicht Regenboog

van de wieg tot de brugklas

o n t w e r p Ge r t - J an B l o e m e r s | dr ukw e rk S & B d ru k

- Huiss t ijlelem ent e n School GEMEENTE OSS

Uitwerking huiss tijlelementen in oa. beletter ing en folder.

Wat ga je doen?

Linda van Putten

Ik loop weg en ga niks doen, luisteren naar wat je anders nooit hoort en even niks aan mijn hoofd hebben.

tel 06-27 82 71 53 www.juvako.nl info@juvako.nl

(vrij vertaald naar Winnie the Pooh) HU L P BIJ (ECHT) SCHEIDING EN O MGANGSREGEL INGEN

P O S TA D R E S

VO O R VO LWASSENEN EN KINDEREN

Irenelaan 20 5342 EL Oss

Voor meer informatie of voor het maken van een afspraak, neem contact op met mij: Linda van Putten tel 06-27 82 71 53 info@juvako.nl www.juvako.nl

P O S TA D R E S

Irenelaan 20 5342 EL Oss

KVK 60 07 97 97 BTW NL15 03 133 78 B 01 REK NL14 RABO 01 54 64 98 13

- Huiss t ijl Juv ako Om g a n g sbe g e l e i di n g J U VA KO

Steun en her nieuwde g roei als s peer punten. Betrokken, pos tief.

Wat ga je doen?

Ik loop weg en ga niks doen, luisteren naar wat je anders nooit hoort en even niks aan mijn hoofd hebben. (vrij vertaald naar Winnie the Pooh)

H U L P B I J ( E C H T ) S C H E I D I N G E N O M G A N G S R E G E L I N G E N V O O R V O LWA S S E N E N E N K I N D E R E N

Juvako biedt begeleiding aan volwassenen en kinderen die te maken hebben met echtscheidings-en of omgangsproblemen. Dit kan zowel tijdens als na de (echt)scheiding plaatsvinden.

Mijn doel is ervoor te zorgen dat ouders elkaar vertrouwen en respect hebben voor elkaar en dat kinderen zo weinig mogelijk hinder ondervinden van het verbreken van de relatie van hun ouders en dat hun stem wordt gehoord. Een vechtscheiding moet altijd worden voorkomen, hoe dan ook. Ik vind dat het wenselijker is dat energie in de kinderen wordt gestopt dan in het afbranden van de ex-partner.

Juvako is gevestigd in Oss en is uniek vanwege de vorm waarin de begeleiding wordt aangeboden.

Gesprekken kunnen plaatsvinden in een kantoorruimte, maar ook bestaat de mogelijkheid om bijvoorbeeld tijdens een boswandeling een stevig gesprek aan te gaan, de natuur geeft vaak rust en inspiratie en dat kan tot nieuwe inzichten leiden. Voor kinderen bestaat de mogelijkheid ‘het praten’ af te wisselen met een creatieve of sportieve activiteit, voor meer informatie hierover verwijs ik u naar mijn website. Juvako helpt u om deze vaak emotioneel belastende tijd zo ontspannen mogelijk te laten verlopen.

Het gaat erom waar u zich prettig bij voelt. Het doel van de begeleiding is om bijvoorbeeld te komen tot een ouderschapsplan waar u als ouder allebei achter kunt staan, het hervinden van vertrouwen in elkaar als ouder en het bieden van een luisterend oor naar de stem van het kind in het geheel, hij/zij dient immers wel degelijk in het geheel te worden betrokken.

J u v a k o is een samengestelde naam. Het is afgeleid van het Latijnse iuvare wat helpen of ondersteunen betekent. Het KO staat voor Knock-Out, de boksterm. Dit slaat op het uitschakelen van problemen en zorgen rondom de echtscheiding, de omgangsregeling, en/ of de zorg voor het kind/de kinderen en alles wat daarmee samenhangt. Het is een krachtterm, en ook dat wil ik u geven, kracht en inspiratie, voor elkaar voor uw kind en voor de rest van uw leven.

Een van de kindersessies die kan worden verzorgd is ook daadwerkelijk een boks-sessie, met een knipoog naar Juvako! Ook voor volwassenen bestaat trouwens deze mogelijkheid, probeert u het eens!

De samenstelling van de naam Juvako geeft exact weer wat ik bied: hulp en begeleiding maar ook ontspanning, en dat laatste dan bijvoorbeeld op een sportieve manier.

Voor meer informatie of voor het maken van een afspraak, neem contact op met mij: Linda van Putten tel 06-27 82 71 53 www.juvako.nl info@juvako.nl

Juvako omgangsbegeleiding is gevestigd in Oss en biedt begeleiding aan kinderen die te maken hebben met omgangsproblematiek in (echt) scheidingssituaties. Ook is ondersteuning mogelijk gedurende of na de echtscheidingsprocedure. Dit kan individueel of in groepsvorm.

Wat ga je doen?

Gesprekken met het kind worden afgewisseld met activiteiten

Ik loop weg en ga niks doen, luisteren naar wat je anders nooit hoort en even niks aan mijn hoofd hebben.

als boksen, schilderen of wandelen, zodat het kind niet alleen

(vrij vertaald naar Winnie the Pooh)

Kijk op de site of neem contact op!

een luisterend oor wordt geboden maar ook een leuke afleiding.

Ook voor volwassenen bestaan diverse mogelijkheden van begeleiding.

- Huiss t ijl Juv ako Om g a n g sbe g e l e i di n g J U VA KO

Uitwerking v an de huiss tijlelementen, hier ger icht op kinderen.

- Rebalan c in g Dr i e l ui k REBALANCING OPLEIDING NEDERLAND

Natuurlijke, har monieuze wijze v an lichaamswerk .

yo ur b od y i s t he d oorway to your be ing

e x plor e yo u rself be f or e yo u a r e gone

e very-body is an original

e v ery bod y is a bu ddha in a bod y

- An sicht k a a r t e n REBALANCINGOPLEIDING NEDERLAND

Inspir atie voor ge誰nteresseerden v an de opleiding.

t hink l es s be m or e

Portfolio Gert-Jan Bloemers Posters - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

2000 1.

28

Groot Oss

29

De kracht van de vrouwen 30

49

Het Maasland globaliseert

48

De industrie op stoom

1500 11

3.

God met twee gezichten

12

13

Onder Hollandse invloed

47

3

Vrijheid in de heerlijkheid

24

1600

500

1400

Aksie!

Kaalslag tussen de kades

5.

9

46

Van dubbelop naar duurzaam: groei van het groene bewustzijn

23

Macho’s aan de Maas: de strijd tussen Gelre en Brabant

14

Romeinen aan de grens 4

0

Van karrenspoor naar spoorlijn

1800

1

8

22

45

2

Heren en Horigen

In de vuurlinies van de Opstand

1000

Vondsten en vorsten

15

Kastelen, kerken en kloosters

5

Van laden en lossen tot logistiek centrum

Kastelen, kerken en kloosters

1830 – 1839

Na de Belgische opstand zijn er negen jaar lang Hollandse legertroepen en schutters gelegerd in heel Brabant, om de zuidgrens van Nederland te verdedigen en om de onrust in Brabant in te dammen. Het maatschappelijk leven krijgt een flinke impuls door de aanwezigheid van soldaten. Het aantal onwettige geboorten stijgt en de overheid waakt angstvallig over de openbare orde.

Door de komst van diverse fraters en zusters naar onder andere Ravenstein, Megen en Haren verschijnen er in de zeventiende en achttiende eeuw talrijke nieuwe kloosters. Ook bestaande kerken en kapellen krijgen een opknapbeurt en oude bedevaartsoorden wordt nieuw leven ingeblazen.

Steden en standen

1200 – 1500

Een groeiende bevolking zorgt voor nieuwe beroepen en meer handel.

Nieuwe steden worden gesticht en krijgen stadsrechten: Megen in 1357, Ravenstein in 1380 en Oss in 1399.

Naast de geestelijkheid en de adel ontstaat een nieuwe stand in de samenleving: de burgerij. 34 De Zaak Oss

21

7.

Dijken en Dijkgraven 6

1300

Plattelands patriottisme

Steden en standen 16

Geloof in het onderwijs

Nieuwe Ossenaren

20

Boerenbloei

17

Voorname verblijven

8.

1600 – 1800

In de veertiende eeuw wordt gewerkt aan de bedijking van de Maas tussen Lithoijen en Grave. Vervolgens worden de Groenendijk (Haren-Berghem) en de Erfdijk (Herpen) aangelegd om de afwatering te regelen. Dat zorgt voor veel problemen tussen de dorpen.

Commissies zijn niet altijd in staat die problemen op lossen, soms komt 35 te Bezetting het tot gewapende conflicten.

In de zeventiende eeuw is het ‘mode’ dat de nieuwe vermogende burgers buitenhuizen opkopen. Vaak worden oude adellijke landgoederen en middeleeuwse kastelen gekocht. Dat geeft status. Als deze niet voor handen zijn, worden nieuwe buitenhuizen gebouwd zoals Huize Munster (1682) en Huize Arendsvlucht (1687) in Oss.

Ambachtslieden en handelslieden

43

Cultuur en centrum 18 19

42

Vreemde troepen

Onder het gezag van de Staten-Generaal

1700

36

Door meer kennis en vaardigheden komen er in de steden gespecialiseerde ambachtslieden. Megen, Oss en Ra-

Bevrijding venstein krijgen het recht om markt

te houden. Het verkrijgen van stadsrecht brengt voordelen, zoals het alleenrecht voor productie van bepaalde goederen.

9.

37

41

De Maas de baas?

Zal ik het opschrijven?

38

1950

40

Pelotons en ‘ploppers’

Veranderingen op het platteland 39

Macho’s aan de Maas: de strijd tussen Gelre en Brabant

In de oorlogen tussen Frankrijk en de Republiek heeft Brabant, en zo ook Oss, veel last van vreemde troepen. In 1747 is het zo erg dat huizen van stadsbestuurders extra worden beveiligd en de stadsarchieven naar ‘s-Hertogen– bosch worden gebracht. In 1748 worden in Oss internationale vredesbesprekingen gehouden onder leiding van de hertog van Cumberland.

1350 – 1500

De hertogen van Gelre en Brabant kijken jaloers naar elkaar vanaf de overkant van de Maas. Ze bestrijden elkaar om de macht in de regio. In 1388 vindt de Slag bij Ravenstein plaats. Voor Brabant verloopt de strijd rampzalig, maar het belang van Ravenstein als militaire versterking tegen Gelre is gevestigd.

1750 – 1800

1350 – 1700

De tweede helft van de achttiende eeuw is een agrarische bloeiperiode in de regio. De slib van de Beerse Maas maakt het Maasland vruchtbaar. Oss kan zich na de verwoestende stadsbrand van 1751 snel herstellen. Terwijl Ravenstein en Megen stagneren, groeit Oss uit tot een plaats waar ambachtslieden en handelaren naar toe trekken. Op de Heuvel komt een stadhuis met boterwaag te staan.

Rondom Oss bestaat een aantal kleine, zelfstandige heerlijkheden. De heren van Ravenstein en Megen zijn Duitse vorsten, Lith is in Luikse handen. Na afloop van de Tachtigjarige Oorlog in 1648 probeert de Republiek grip te krijgen op deze heerlijkheden, maar ze behouden nog een tijd lang hun zelfstandigheid.

U bent welkom in de Nederlands Hervormde kerk in Ravenstein vanaf 15.15 uur. Het programma start om 15.30 uur en wordt om ongeveer 17.00 uur afgesloten met een borrel in Stadsherberg de Keurvorst.

2000 Wilt u vóór 17 april as. laten weten of u aanwezig zult zijn? Dit kan bij het Stadsarchief Oss, bij voorkeur via e-mail: stadsarchief@oss.nl of via t 0412 629101.

1500 1900

De Osse canon wil een breed

Niet in de gelegenheid de

publiek informeren over én

presentatie bij te wonen?

ling is een van de eerste en de Osse geServetstraat 1, Ravenstein

interesseren voor de lokale

Vanaf 23 april is op

de osse canon def.indd 1

met de historie van hun leef-,

kunt u een affiche met een

veel terreinen laat Oss zich van zijn Vanaf Op station Ravenstein is het

werk- of woonomgeving; de

verkorte versie ophalen bij het

ongeveer minuten lopen. heeft15 bij Ossenaren nog altijd een

gemeente Oss.

1300 (Peperstraat 12 Stadsarchief

uurs race van Oss

sportieve zijde zien. De motorsport warm plekje. Dat is te danken aan het

motorsportevenement dat Nederland

bibliotheek in de gemeente Oss

de wereld: de 24-uurs race van Oss die

en het gemeentehuis.

de Bleek. daar isenhet ooitVanaf heeft gekend ookenkele uniek was in minuten lopen de zes kerk. tussen 1969naar en 1975 maal werd ge49. Het Maasland globaliseert 1970 – heden

Ook in Oss is ‘de grote osse canon uitnodiging.indd 2 wereld’ binnengedrongen. Dit is onder andere merkbaar aan de schaalvergroting en globalisering van bedrijven, zoals mengvoederbedrijf De Heus in Ravenstein en het typisch Osse bedrijf Organon dat in buitenlandse handen komt.

1945 – heden

1993 – heden Vanaf 1993 zijn er grootschalige gemeentelijke herindelingen geweest rondom Oss. Berghem, osse Megencanon en Ossuitnodiging.indd 1 vormen in 1993 de nieuwe gemeente Oss. Ravenstein, dat in 2000 besluit zichzelf op te heffen, komt daar op 1 januari 2003 bij. In 2011 komt de gemeente Lith bij Oss. Wie weet wat de volgende stap is?

Waarom een Osse canon?

De Osse canon maakt de lokale historie voor een breed publiek

Colofon

De Osse canon wil een breed publiek informeren over én interesseren

Er is steeds meer aandacht voor erfgoed en historie. Dit blijkt onder

toegankelijk en laagdrempelig.

Coördinatie Stadsarchief, Peperstraat 12, 5341 CZ, Oss,

voor de lokale geschiedenis. In vijftig ‘vensters’ kunnen mensen

meer uit de totstandkoming van de nationale canon van Nederland

kennismaken met de historie van hun leef-, werk- of woonomgeving;

waarin de geschiedenis van Nederland in vijftig zogenaamde

Door wie?

Vormgeving Gert-Jan Bloemers Ontwerper, Oss

de gemeente Oss.

vensters is vastgelegd. Ook de aandacht voor de geschiedenis van de

De Osse canon is samengesteld door een redactiecommissie,

Druk

S&B druk, Oss

Op dit affiche vindt u een overzicht van de vijftig vensters.

eigen omgeving neemt de laatste jaren toe. Lokale canons kunnen

bestaande uit: Henk Buijks, historicus projectbureau BHIC

Oplage

4.000 stuks

Op internet vindt u uitgebreide teksten en verwijzingen naar

hier een grote rol in spelen. Op initiatief van de gemeenteraad is dan

(Brabants Historisch Informatiecentrum); Rop van de Burgt,

relevante websites en literatuur: www.ossecanon.nl

ook een Osse canon ontwikkeld met de geschiedenis van de plaatsen

docent geschiedenis en bestuurslid Heemkunde Kring Ravenstein;

binnen de gemeente Oss. De Osse canon moet het mogelijk maken

Agnes Lewe, archivaris Stadsarchief en Tiny Romme, historicus.

om de informatie over de lokale historie - die nu verspreid is over

De coördinatie van dit project is in handen van het Stadsarchief Oss,

diverse publicaties, op verschillende locaties en in de hoofden van

in samenwerking met de Bibliotheek Maasland. Voor de invulling

deskundigen - te koppelen en als één totaal te kunnen gebruiken.

van de canon zijn diverse deskundige auteurs gezocht.

stadsarchief@oss.nl

april 2009 * Het Stadsarchief is een onderdeel van Museum Jan Cunen en van de gemeente Oss. Het gebruikte beeldmateriaal is afkomstig uit diverse collecties, onder andere van het Stadsarchief Oss, het BHIC, het Noord-Brabants Museum (venster 25) en van diverse particulieren. Neem voor meer informatie op met Martine Eerelman, projectcoördinator Osse canon en medewerker educatie van het Stadsarchief Oss.

13-04-2009 21:26:17

S TA OD P SDARRACCHHITEGF EOV SESR

In de bekende vijf tig s t appen beschr door ijving de geschiedenis v an Oss.

02-04-2009 14:42:41

1950

50. Groot Oss

Ruilverkaveling heeft korte metten gemaakt met het kleinschalige landschap op de zandgronden bij Oss, Berghem en Herpen. Het gemengde bedrijf verdwijnt en maakt plaats voor grootschalige varkens-, kippen- en rundveehouderijen. Concurrentie met het buitenland maakt schaalvergroting noodzakelijk. Het aantal boeren is sterk ingekrompen. Oude boerderijen worden verbouwd tot woning of worden gesloopt.

- Pos t er en-uit voorbeel n odigi ndt g iO t esls e-C a n on -

1700

reden.

40. Veranderingen op het platteland

de osse canon def.indd 2

te Oss), de vestigingen van de

Uw auto kunt gratis parkeren op meest totu de verbeelding sprekende

De Osse Canon

13-04-2009 21:24:49

-3000

De kerk is gelegen 1969 – 1975 in het centrum.

kennismaken met de historie van hun leef-, werk- of woonomgeving; de gemeente Oss. w w w. o s s e c a n o n . n l

1000

www.ossecanon.nl de gehele Osse canon te vinden. Tevens

D e O s s e c a n o n wil een breed publiek informeren over én interesseren voor de lokale geschiedenis. In vijftig ‘vensters’ kunnen mensen Op dit affiche vindt u een overzicht van de vijftig vensters. Op internet vindt u uitgebreide teksten en verwijzingen naar relevante websites en literatuur:

0

1800 In vijftig ‘vensters’ geschiedenis. kunnen mensen kennismaken

Bereikbaarheid: 48. Motormatadoren in de 24-

In het klooster aan de Arendsvlucht in Oss vangen de Zusters van Liefde in vroeger tijden veertig oude mannen en vrouwen op, keurig van elkaar gescheiden. Vergeleken met bijvoorbeeld het huidige Huize Katwijk en Vita Nova zijn er overeenkomsten, maar vooral ook verschillen. De ouderen- en ziekenzorg heeft zich ontwikkeld van liefdewerk tot een professionele bedrijfstak.

1600

500

wer’ enHervormde antiautoritaire bewegingen, Nederlands kerk, meenteraad is oefenterrein voor latere parlementaire actie.

1945 – heden

De industrialisatie van Oss start in de jaren zeventig van de negentiende eeuw met een wereldwijde primeur: de fabricage van margarine. De concurrerende margarinefabrikanten Jurgens en Van den Bergh breiden snel uit in het centrum van Oss. Andere grote bedrijven zijn de exportslagerijen en vleesverwerkende bedrijven Zwanenberg en Hartog. Uit Zwanenenberg komt Organon voort. Ook de tapijtindustrie (Bergoss) komt tot bloei. In Ravenstein komen onder invloed van de spoorlijn enkele fabrieken tot stand.

20. Boerenbloei

10. Vrijheid in de heerlijkheid

Van zusters naar zorgmanagers

presentatie bij te wonen.

Adres

wordt de SP opgericht. De Osse afde-

39. Van zusters naar zorgmanagers

1871 – 1929

U bent van harte uitgenodigd deze feestelijke

1400

De jaren zeventig zijn roerige jaren, met een hoge actiebereidheid. Op 22 oktober 1972, in de tijd van ‘flower po-

Tientallen jongemannen uit Noordoost-Brabant worden kort na de oorlog ingescheept om ingezet te worden tegen de Indonesische vrijheidsstrijders.

Zij komen terecht in een land en in situaties waarop zij niet of nauwelijks zijn voorbereid. Onder andere via het plaatselijke Katholiek Thuisfront worden de contacten onderhouden.

30. De industrie op stoom

gepresenteerd door wethouder Chris Ermers.

1966 – 1980

1945 – 1949

In de loop van de negentiende eeuw bouwt de katholieke kerk het ‘rijke Roomse leven’ op. Er zijn veel conferenties, katholieke verenigingen en processies. Religieuze tradities en rituelen moeten de mensen netjes en gelovig houden. Het hele maatschappelijke leven draait om het (katholieke) geloof.

23.04.2009

Op donderdag 23 april wordt de Osse canon

47. Aksie!

38. Pelotons en ‘ploppers’

1870 – 1960

1672 – 1748

In de veertig jaar tussen de bouw van het aardgaspompstation bij Ravenstein (1967) en de opening van het eerste Osse aardgasvulpunt voor auto’s in 2008 is er veel veranderd. De installatie bij Ravenstein hoort bij de economie van de overvloed, het alternatieve tankstation bij Boekelder tot de wereld van de duurzaamheid, van het ecologisch bewustzijn.

In 1942 wordt de overlaat bij Beers opgehoogd en lijkt de gekanaliseerde Maas getemd te zijn. Maar dit blijkt een schijnveiligheid. Sinds de veranderde inzichten rondom het klimaat en de hoge waterstanden in de jaren tachtig en negentig weten we beter. De dijken worden versterkt en de Maas krijgt extra ruimte: de kleine buurtschap Keent wordt een eiland.

In het zuiden van het land is vanaf het midden van de negentiende eeuw de neogotiek de belangrijkste bouwstijl voor katholieke kerken. De Grote Kerk in Oss die in 1859 in gebruik is genomen, is in deze stijl gebouwd. Ook in andere plaatsen in de gemeente is er een katholieke ‘bouwwoede’ en worden nieuwe kerken gebouwd, of worden de middeleeuwse kerken verbouwd of uitgebreid.

19. Vreemde troepen

1960 – heden

1942 – heden

29. Het rijke Roomsche leven

Met de muziek mee

46. Van dubbelop naar duurzaam: groei van het groene bewustzijn

37. De Maas de baas?

1850 – 1900

De zeventiende eeuw wordt wel de Gouden Eeuw genoemd. Maar voor de mensen in de omgeving van Oss is dit geen rijke tijd. Wel wordt het hier na allerlei oorlogen wat rustiger.

Het Generaliteitsland Brabant wordt als veroverd gebied beschouwd en er wordt geprobeerd om de katholieke bevolking aanhangers te maken van het gereformeerde geloof.

1300 – 1600

Wat in de negentiende eeuw niet lukt, kan in 1968 wel: Oss krijgt een kanaalverbinding met de Maas en wordt bereikbaar over groot vaarwater. Enkele jaren later is ook de snelweg A50 gereed. In Ravenstein maakt het aloude Maasveer naar Niftrik plaats voor een grote verkeersbrug. Enkele vrachtrijders uit de regio zetten Oss op de Europese kaart als logistiek centrum, zoals Vos Logistics.

Op 19 september 1944 wordt Oss bevrijd door een kleine groep Engelse soldaten. In de maanden erna wordt echter in de omgeving van Oss nog steeds gevochten, veel mensen slapen maandenlang in schuilkelders en er is gebrek aan kolen en voedsel. Op 5 mei 1945 wordt heel Nederland bevrijd en is de oorlog voorbij.

28. Opbloei van de katholieke bouwkunst

1648 – 1795

1960 – heden

1944 – 1945

Liberalen werken samen met katholieken om tot een grondwetsherziening te komen. De katholieken doen mee, omdat hen vrijheid van onderwijs in het vooruitzicht wordt gesteld. Uit deze regio gaan veel petities voor de grondwetsherziening richting Koning Willem II. De Gemeentewet zorgt voor emancipatie van plattelandsgemeenten, waartoe ook Oss hoort.

18. Onder het gezag van de Staten-Generaal

O

45. Van laden en lossen tot logistiek centrum

36. Bevrijding

1848 – 1853

17. Voorname verblijven

Dijken en dijkgraven

1290 – 1500

Vooral in de jaren zestig en zeventig komt de industrie handen te kort. In 1957 haalt Zwanenberg de eerste Belgen naar Oss; grensarbeiders uit de Kempen die heen en weer reizen met de bus. Kort daarna volgen duizenden gastarbeiders uit Zuid-Europa, Turkije en later Marokko. Als gevolg van gezinshereniging ontstaat een nieuwe groep Ossenaren met een eigen godsdienst en cultuur.

Op 11 en 12 mei 1940 passeren de Duitse troepen Oss en Berghem; de spoorbrug van Ravenstein is de dag ervoor door het Nederlandse leger opgeblazen.

Een jaar later wordt in Oss een Duits verzorgingsonderdeel gelegerd en in 1942 een luchtobservatiepost. Levensmiddelen gaan op de bon en de bezetting wordt steeds grimmiger. Door een groot aantal verordeningen worden Joden eerst buiten de samenleving gezet en later gedeporteerd.

Ondanks het feit dat vrouwen pas in 1919 actief kiesrecht krijgen, spelen zij al eerder een grote maatschappelijke rol. Weliswaar niet politiek, maar wel op het gebied van zorg en onderwijs. Er is hier geen spraakmakende voorbeeldfiguur, zoals Aletta Jacobs dat in Nederland was. Maar diverse katholieke organisaties, zoals de Zusters van Liefde die in 1839 naar Oss komen, maken zich wel sterk voor onderwijs aan arme kinderen en voor de ziekenzorg.

Scholen zijn vanouds verbonden aan de kerk. In Megen (1645) en Ravenstein (1752) worden Latijnse scholen gesticht, waar het onderwijs wordt verzorgd door paters. In diverse kleinere plaatsen zijn slechts ‘volksscholen’, waar in de gewone taal les wordt gegeven.

1957 – heden

1940 – 1944

1839 – 1950

1600 – 1800

tatie n e e Canon es ss Pr

44. Nieuwe Ossenaren

35. Bezetting

26. De kracht van vrouwen

16. Geloof in het onderwijs

De stad Oss heeft een centrumfunctie voor de omliggende dorpen; op het gebied van winkels en horeca, maar zeker ook op cultureel gebied. In de jaren zeventig en tachtig werden Theater de Lievekamp en hiermee Oss nationaal bekend door de televisie, doordat Ted de Braak zijn bekende Ted Show in de Lievekamp opnam.

In de crisistijd van de jaren twintig en dertig zet Oss zich (weer) in negatieve zin op de kaart; er is een grote golf van criminaliteit. Dit wordt veroorzaakt door de internationale crisis en het vertrek van de margarinefabriek van de familie Jurgens in 1929 van Oss naar Rotterdam. Er is veel aandacht in de landelijke pers en de politiek voor ‘De Zaak Oss’.

25. Onder Hollandse invloed

1600 – 1800

1950 – heden

In de jaren twintig groeit de vraag naar goed opgeleide werknemers. In 1923 richt Titus Brandsma in Oss het Carmelcollege op. In de zestiger jaren verandert de samenleving grondig. Door de geboortegolf zijn er meer scholen nodig en de ontkerkelijking heeft gevolgen voor het onderwijs. Er komen gemengde scholen en er ontstaat een fusiestrijd tussen diverse onderwijsinstellingen.

1925 – 1939

De kersverse Rijkswaterstaat wil ruimte creëren voor de Beerse Maas in de traverse. Obstakels worden verwijderd om de doorstroming te garanderen.

Boeren moeten hun bomen rooien en de kroeg die in de weg staat, wordt gesloopt. Hierdoor ontstaat het kale, troosteloze traversenlandschap.

15. Kunst in kerk en klooster

43. Cultuur en centrum

1923 – 2001

34. De Zaak Oss

1825 – 1850

De Tachtigjarige Oorlog leidt tot het ontstaan van de Republiek. Voor het noordoosten van Brabant is dat geen gunstige ontwikkeling. Het gebied rondom Oss ligt in de vuurlinie tussen Staatse troepen van de Oranjes en Spaanse legereenheden. De combinatie van oorlogshandelingen, inbeslagname van vee en graanvoorraden, stadsbranden en misoogsten leidt tot hongersnood en besmettelijke ziektes.

27. Nieuwe wetten 7

44

24. Kaalslag tussen de kades

1568 – 1648

In de volle middeleeuwen spelen ridders en geestelijken een hoofdrol. In deze regio staan diverse kastelen, zoals in Ravenstein en Oss. De dorpen hebben allemaal een flinke kerk. In 33 Oss’ Haren staat een groot Er zijn onderwijs: vanklooster.

Titus Brandsma nu fusiestrijd nog veel overblijfselen uit deze tijd tot te zien, met name van het religieuze erfgoed.

Kunst in kerk en klooster

De infrastructuur is een zwakke schakel in de regio. Meestal moet er gebruik gemaakt worden van modderige karrensporen. Rond het midden van de negentiende eeuw wordt het wegennet uitgebreid. De spoorlijn dateert pas van 1881; de stoomtram is nog jonger.

Voor de snel groeiende industrie blijft het transport de hele negentiende eeuw een lastig vraagstuk.

14. In de vuurlinies van de Opstand

Heren en horigen

800 – 1300

Elke plaats heeft wel een muziekgezelschap, fanfare, drumband of ‘hermenie’. KVA Oss is zelfs een van de oudste van Nederland. Deze gezelschappen hebben niet alleen een muzikale, maar ook een sociale functie. Aan het einde van de jaren vijftig verandert de muzieksmaak en muziekcultuur; er ontstaat een bloeiende popcultuur.

33. Oss’ onderwijs: van Titus Brandsma tot fusiestrijd

1800 – 1885

Van een tijd waarin fotografie nog lang niet is uitgevonden, geven kaarten uit de zestiende en zeventiende eeuw een beeld van Brabant, in enkele gevallen tot op het niveau per stad. De makers zijn onder andere: Deventer (Megen 1565), Blaeu (Ravenstein 1636-1655) en Jansonius (Brabant 1658).

1950 – 1980

Ondanks de neutraliteit van Nederland in de Eerste Wereldoorlog zijn de gevolgen goed voelbaar, ook in deze regio. Er worden Belgische vluchtelingen opgevangen, voedsel gaat op de bon en in Oss worden noodbiljetten uitgeven door de schaarste aan muntgeld. De spoorbrug in Ravenstein is strategisch gelegen en wordt daarom verdedigd en ondermijnd.

23. Van karrenspoor naar spoorlijn

1540 – 1750

42. Met de muziek mee

1914 – 1918

De Franse inmenging in de Bataafse politiek wordt steeds groter. In 1806 wordt Nederland een satellietstaat van het Franse keizerrijk met Lodewijk Napoleon als eerste koning. Hij wil een geliefd vorst zijn bij zijn onderdanen.

Bij rampen is hij snel ter plekke, zoals na de overstromingen van de Beerse Maas in 1809. Na 1810 neemt keizer Napoleon zelf het bestuur over.

13. De regio in kaart

In de kruidenierswinkel koop je losse ‘grutterswaren‘, alles wordt opgeschreven en aan het eind van de week of de maand betaald. De bakkersjongen en melkboer komen nog langs de deur.

Deze hardwerkende kleine middenstanders uit de jaren vijftig verdwijnen binnen iets meer dan tien jaar. Zij zijn niet opgewassen tegen de concurrentie van de supermarkt, het postorderbedrijf en het warenhuis.

32. De Eerste Wereldoorlog in de regio

1794 – 1800 & 1806 – 1813

Geloof en bijgeloof

1950 – 1970

Nauw verweven met de snelle industrialisatie is het ontstaan van de sociale kwestie in Oss. Er is woningnood en armoede. Door het vertrek van de Osse margarinefabriek van Van den Bergh in 1891 ontstaat grote werkloosheid. De criminaliteit stijgt, er wordt gesproken van de Osse bende. Het dieptepunt is de moord op wachtmeester der marechaussee Hoekman in 1893.

22. De Franse heersers

De schuttersgilden hebben als taak het beschermen van hun woonplaats. De Osse gilden leggen in 1540 rondom de Grote Kerk versterkingen aan. Zij worden geroemd om hun moedige verdediging van de stad. Er zijn vele gilden in de regio. Zij hebben ook maatschappelijke taken, vaak zijn zij verantwoordelijk voor de armenzorg en begrafenissen binnen de eigen kring.

41. Zal ik het opschrijven?

1888 – 1894

Officieel zijn de Oranjes in deze tijd stadhouder, maar na 1750 krijgt hun macht steeds meer koninklijke allure.

De oorlog met Engeland in 1780 verloopt dramatisch voor de Republiek.

Daarvan krijgt stadhouder Willem V de schuld. Ontevreden regenten en burgerij vormen een oppositiebeweging: de Patriotten. Ook in Brabant, onder meer in Oss, slaat het patriottisme aan.

1500 – 1650

600 – 800

31. Sociale onrust in Oss

1780 – 1798

12. Schuttersgilden

Vanaf het laatste decennium voor Christus maakt de regio Oss deel uit van het Romeinse Rijk. Langs de Rijn ligt de noordelijke grens van het Romeinse imperium. Oss ligt op het platteland en kent in deze periode een sterke bevolkingsgroei. Er wonen hier geen Romeinen, maar ze hebben wel grote invloed.

1000 – 1500

6.

-3000

Ambachtslieden en handelslieden

De Franse heersers

Romeinen aan de grens

12 voor Chr. – 250 na Chr.

32 De Eerste Wereldoorlog De meeste mensen in middeleeuws in de regio Noordoost-Brabant leven van het land en zijn boer. Zij zijn als horigen niet vrij en horen bij het grondgebied van hun heer. Bovendien is 1/10e deel van de oogst, de tiende, bestemd voor de kerk. Maar tegenover allerlei plichten staan ook rechten. De heer biedt de horigen rechtszekerheid en veiligheid.

Geloof en bijgeloof

21. Plattelands patriottisme

In de zestiende eeuw komt het protestantisme in de regio op. Er ontstaan in één gebied twee godsdiensten. Het geloof van de heer wordt ook het geloof van de onderdanen. Is de regering protestant, zoals in Oss, Berghem en Dieden, dan is de staatsgodsdienst het protestantisme. Is de heer katholiek, zoals in Ravenstein en Megen, dan zijn de onderdanen dat ook.

1900

De regio in kaart

4.

10

1500 – 1629

Geloof is van alle tijden. De eerste be31 in Ossmeerwoners Sociale van dezeonrust regio vereren dere goden. Vanaf ongeveer 600 na Christus introduceren monniken een nieuwe godsdienst. Oudere vormen van (bij)geloof worden opgenomen in de christelijke geloofsbeleving. Tegelijkertijd ontstaan mythes rondom het geloof, zoals bij het Willibrordusputje op de Osse heide.

Schuttersgilden

Motormatadoren in de 24-uurs race van Oss 25

11. God met twee gezichten

Het rijke Roomsche leven 2.

26

D

Vondsten en vorsten

3000 voor Chr. – 12 voor Chr. In de regio Oss zijn veel archeologische vondsten gedaan van voor onze jaartelling. Het graf van de ‘Vorst van Oss’ is zelfs internationaal bekend. In dit venster worden deze prehistorische vondsten belicht. Ze vormen een belangrijke basis voor archeologen om het verhaal van de vroege geschiedenis te vertellen.

Opbloei van de katholieke bouwkunst

Nieuwe wetten

27 50

Cano e s s n eO

02-04-2009 14:42:40

evenementen

evenementen

kalender 2005-2006

kalender 2005-2006

mei 2005 onk zijspan motorcross 1 mei

5donderdag t/m 8 zondag

15 16

pinksterrace 15-16 mei

S p o r t . Nederlands Kampioen-

Cultuur & muziek. Bevrijdings-

S p o r t . Voetbalvereniging Herpinia organiseert het 7 tegen 7 voetbaltoernooi voor alle sporters vanaf 16 jaar. Sportcomplex ‘De Wilgendaal’, donderdag Fo l k l o r e . Eens in de drie jaar 09.30 tot 16.30 uur, € 15,00 per deelstrijden de gildebroeders om de titel nemend team. van koning van het Sint Barbaragilde op de Bleek te Ravenstein, zondag 13.00 uur. en maandag S p o r t . Pinksterrace Oss op st. barbaragilde 5 mei industrieterrein Vorstengrafdonk, 10.00 – 17.00 uur.

K e r m i s in Ravenstein.

5

15 16

1zondag

pinksterrace 15-16 mei

S p o r t . Nederlands Kampioen-

schap Zijspan Motorcross MON op het circuit de Witte Ruysheuvel te Oss. Training om 10.00 uur, van 12.30 – 17.30 uur wedstrijd. Entree volzaterdag wassenen € 7,50, 12-16 jaar € 3,00.

S p o r t . Internationaal recreatief zitvolleybaltoernooi waar wordt gewoensdag B i j e e n k o m s t . in het kader van streden om de Rotary wisselbeker de dodenherdenking bij het monu- Oss in sportcomplex de Rusheuvel, ment aan de Hescheweg in Oss en van 10.00 tot 17.00 uur. de kernen in Herpen, Ravenstein en Berghem. Het thema van 2005 staat zitvolleybaltoernooi 7 mei in het teken van de culturele aspecten van vrijheid, 19.00 uur.

festivals op diverse plaatsen in de gemeente Oss t.g.v. 60 jaar bevrijding. Ook in de omliggende kernen wordt er van alles georganiseerd. Er zaterdag worden gratis bussen ingezet waar- C u l t u u r . Opening poëzieroute mee belangstellenden de diverse 2005, 15.00 uur in de bibliotheek te dorpen kunnen bezoeken.

Ravenstein, aansluitend wandeling.

7

5 donderdag

8 zondag

M u z i e k . Tijdens Muziekboulevard Markt . Car Boot Sale, verkoop van

zullen meerdere bands in de café’s tweedehands- en ambachtelijke goeén op diverse podia verspreid over deren vanuit de auto bij de Geffense de stad spelen.

Plas, van 08.30 tot 16.00 uur, € 1,80.

openlucht dance-evenement met theater, showballet en vooral muziek. Geffense Plas, 12.00 – 23.00 uur, € 28,00.

21 z a t e r d a g e n 22 z o n d a g

van beelden van Mariëlle Markvoort en schilderijen van Paul van Ernich in de N.H. Kerk te Ravenstein, opening zaterdag 12.00 uur.

Expositie

22 z o n d a g

wedstrijd onder auspiciën van de KNWU op uniek MTB parcour de Witte Ruysheuvel, vanaf 09.15 uur.

4

Cultuur & muziek. Bevrijdings-

M u z i e k . Gigadance, een groot

28 z a t e r d a g e n 29 z o n d a g

park de Rusheuvel. De officiële openingshandeling wordt op zondagochtend verricht door Erica Terpstra.

1 woensdag

S p e l e n . op straat tijdens de

Nationale Straatspeeldag! Op diverse plaatsen sluiten bewoners voor een middag hun straat af voor de kinderen en doen spelletjes op straat. Het nationale thema is dit jaar ‘Stop te hard rijden’.

29 z o n d a g

2 donderdag t/m 5 zondag

M a r k t in het centrum van Ra-

venstein: Gastvrij Ravenstein. Een hobby- en creativiteitsfestival, verkoop van boeken-, antiek- en curiosa. Met 12 blaaskapellen, entertainment en veel kindervermaak, 11.00 – 17.00 uur, € 2,50.

C i r c u s . Circus Bongo is op reis met hun productie ‘Adventure’.

Kaarten zijn verkrijgbaar aan de circuskassa. Brabantstraat/Zaltbommelseweg te Oss.

5 zondag

M a r k t . Herps Mertje, braderie in

het centrum van Herpen, 10.00 – 17.00 uur, € 2,00.

5 zondag Muziek.

Resonent ensemble, Brandenburger concerten in de N.H. Kerk te Ravenstein, 16.00 uur

gastvrij ravenstein 29 mei

5zondag

C u l t u u r & m u z i e k . Kleurrijk

Festival in en rond de Groene Engel met muziek, shows en dans uit alle windstreken. Ondermeer Beef en Fata Morgana. kleurrijk oss 5 juni

7dinsdag 10

2 donderdag t/m 5 zondag

C i r c u s . Circus Bongo is op reis met hun productie ‘Adventure’.

Kaarten zijn verkrijgbaar aan de cirwoensdag cuskassa. Brabantstraat/Zaltbom- S p o r t . Tribuneloop: hardloopwedmelseweg te Oss. strijden door het Osse Centrum van 2, 4 en 10 kilometer, 19.00 uur.

8

5 zondag

11

M a r k t . Herps Mertje, braderie in zaterdag het centrum van Herpen, 10.00 – S p o r t . 7e Osse bridgedrive van de 17.00 uur, € 2,00.

Osse bridgeverenigingen in het centrum van Oss, waarbij een twintigtal horeca-gelegenheden worden zondag M u z i e k . Resonent ensemble, aangedaan, van 10.00 tot 17.30 uur, Brandenburger concerten in de N.H. € 36,00.

5

blues’n bos festival 16 mei

12

11

26

25 26

tijdens het evenement ‘Samen op de Koffie’ in het historische stadje Ravenstein, industrieterrein De Kolk. Het is een jaarmarkt die dit jaar voor de 27e keer wordt gehouden, met 250 stands van hobbyisten, standwerkers, handelaren en diverse oude ambachten met een grote diversiteit aan activiteiten en amusement voor jong en oud, 10.30 – 17.00 uur, € 2,00.

14 15 w o e n s d a g 16 d o n d e r d a g

d’n bergse wielerronde 3 juli

K e r m i s in Berghem.

S p e l e n . Stichting Heivlus organiseert een kindervakantieweek voor 500 kinderen. Activiteiten: hutten bouwen, sportdag, speurtochten, knutselen, toneel, samen spelen.

Wielerbaantje Gemertstraat te Oss, 09.30 tot 16.15 uur. kindervakantieweek heivlus 15-18 aug.

M a r k t . Carnavalsvereniging de

17 z o n d a g

M a r k t . Zomerfeesten in Over-

kindervakantieweek kako 18-22 juli

M a r k t . Car Boot Sale, verkoop van tweedehands- en ambachtelijke goederen vanuit de auto bij de Geffense Plas, van 08.30 tot 16.00 uur, € 1,80.

O PGDERMAECEHNTTGEE O V ES R S

Alle e vementen beschr ijving op een r ijtje.

ducten en diensten aan elkaar presenteE x p o s i t i e met geologisch motief, ren in de Rusheuvel te Oss, 14.00 uur. in 2005 Vulkanisme. Tevens beurs voor zaterdag verzamelaars van mineralen, gesteenV e r m a a k . Tonpraotersavond met ten en fosielen. Sociaal Cultureel Centrum d’n Iemhof, € 0,50 t/m 12 jaar, diverse Brabantse talenten: Maarten van Brug, Cees Coolen, Andy Marce€ 2,00 vanaf 12 jaar, 10.00 – 17.00 uur. lisse, Jan Strik, Rien Bekkers en Rob geosfeer 13 nov.

Schepers, 20.00 uur, € 7,50

19

20 z o n d a g

16 w o e n s d a g 17 d o n d e r d a g

C u l t u u r . Intocht van Sinterklaas in de Haven van Oss. Daarna feest in het centrum met vele zwarte pieten.

Tevens zijn de winkels geopend van 12.00 tot 17.00 uur.

20 z o n d a g

18 m a a n d a g 22 v r i j d a g

t/m

23 z a t e r d a g 24 z o n d a g

en

E x p o s i t i e van schilderijen van Hans van der Linde en beelden van Wilhelmine van Roekel in de N.H. Kerk te Ravenstein, opening zaterdag 12.00 uur.

augustus 2005

26

22

december 2005

en

ravenstein bij kaarslicht 10 dec.

W i n k e l e n . Extra koopavond in het centrum van Oss. Winkels open van 09.00 – 21.00 uur.

10 z a t e r d a g

C u l t u u r . Voor de 15e keer vindt het sfeervolle evenement ‘Ravenstein bij Kaarslicht’ plaats. Op deze avond verlichten vanaf 19.00 uur tienduizenden kaarsen de historische binnenstad van Ravenstein en leveren koren en ensembles een bijdrage aan dit unieke evenement.

11 z o n d a g

T h e at e r . Toneelvereniging Internos verzorgt ’s middags twee familievoorstellingen van ‘A Christmas Carol’.

Op eigentijdse wijze bewerkt tot een voorstelling voor jong en oud, vol spanning, humor en natuurlijk met de nodige fantasie. Laat je verrassen door de spelers van Internos in zaal de Link, theater de Lievekamp.

11 z o n d a g

C u l t u u r . Het Vierde Beeld: cul-

tureel spektakel in de open lucht, plein Grote Kerk te Oss, 20.30 uur. markt organiseert een grootse tweedehands goederenmarkt met hobbykramen. Op de kiosk te Herpen wordt een spectaculair Erfhuis gehouden waarbij veilingmeesters goederen van (zolder)opruimingen dinsdag per opbod verkopen. Verder zijn er e n woensdag staatscircus moskou 23-24 aug. muzikaal amusement en gratis kin- C i r c u s . Staatscircus Moskou aan deractiviteiten, van 10.00 tot 17.00 uur, het Meester Gielenplein te € 2,00 (kinderen t/m 12 jaar gratis).

Berghem.

27 z a t e r d a g 30

S p o r t . Toerwielerclub Coppi Herpen organiseert een ATB tocht door de bossen van Herperduin. Startplaats bij café Thekes te Herpen. Inschrijven van 09.00 tot 10.00 uur.

zondag

7 zaterdag

B i j e e n k o m s t . Stichting Jeugd en Jongeren Berghem organiseert een lampionnenoptocht met aansluitend de kerstboomverbranding te Berghem. kerstboomverbranding 7 jan.

7 zaterdag

14

zaterdag

O p e n Da g . Volksuniversiteit Oss M u z i e k . Disco voor de jeugd van 9 e.o., voor informatie en inschrijving op t/m 14 jaar in dorpshuis ’t Slotje te cursussen, Kruisstraat 94 te Oss, van Herpen, 19.00 – 22.00 uur, € 1,50.

10.00 – 14.00 uur.

18 z o n d a g

M u z i e k . Kerstconcert in de St. Lambertuskerk van Huisseling. Het Huisselings gemengd koor zingt Advents- en kersmuziek van oude en hedendaagse Europese componisten, van 15.30 tot 16.30 uur.

M a r k t . Diverse carnavalsartikelen (kleding voor loopgroepen, individuele kleding, poppen voor carnavalswagen) worden te koop aangeboden tijdens de carnavalsmarkt die door C.V. ‘Alt Goed’ georganiseerd wordt in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, van 14.00 – 16.00 uur, € 1,40.

2 donderdag t/m 5 zondag

25

zaterdag t / m 28 d i n s d a g

7 vrijdag

S p e l e n . Surprisebingo in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 10.30 tot 12.00 uur, € 1,50.

23 v r i j d a g

15

20

23 v r i j d a g 6 vrijdag

t/m

C u l t u u r . Openlucht kerststal.

Jaarlijks wordt de kiosk aan het Alard van Herpenplein te Herpen omgebouwd tot stal voor de kerstgroep. Het stemmige, sfeervolle dorpsplein met in de kiosk de 17 beelden tellende Italiaanse kerstgroep is dagelijks te bezichtigen.

M u z i e k . Muzerara: concert met orgel, houtblazers, strijkers en koor in de kerk te Overlangel, 16.00 uur.

zondag

S p o r t . ATB tocht georganiseerd door Trim- en Toerclub Oss, afstand 30 en 45 km door bosrijk gebied, inschrijfgeld € 4,00 / € 3,00. Inschrijven en vertrek vanuit brasserie ‘De Geffense M u z i e k . C.V. de Raauw Ossekar Plas’ tussen 08.30 en 10.00 uur. organiseert het Maaslands Kapellen vrijdag Festival in zalencentrum de Jong, t/m zondag Kromstraat 64 te Oss, 20.00 uur.

T h e a t e r . Toneelvereniging St. zondag Lambertus speelt de jaarlijkse toneelS p e l e n . Kinderbingo in dorpshuis uitvoering in het gemeenschapshuis te ’t Slotje te Herpen, 10.30 tot 12.00 uur, Haren, 20.00 uur. € 1,50.

22

15

21 z a t e r d a g

V e r m a a k . Carnavalsvereniging ‘De Sliepse’ organiseert een amusementsgala met diverse optredens van tonproaters en amusementsgroepen in zaal Thekes te Herpen, 20.00 uur, € 9,00.

22 z o n d a g

M a r k t . Vrije markt in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 10.00 tot 16.00 uur, entree gratis.

februari 2006

verlichte optocht 26 feb.

T h e at e r . Regiotheater speelt in V e r m a a k . Carnavalsfeesten georLievekamp Oss de voorstelling ‘Fran- ganiseerd door CS de Raauw Ossekar kenstein nu’. 20.15 uur (14.00 uur zo.). in zalencentrum de Jong, Kromstraat 64 te Oss.

M a r k t . Vrije markt in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 10.00 tot 16.00 uur, entree gratis.

27 z o n d a g

30 v r i j d a g

14 z a t e r d a g

8 zondag

beste, meest originele carnavalslied van het Maasland, zalencentrum de Jong, Kromstraat 64 te Oss, 20.00 uur.

27 z o n d a g

M u z i e k . Concert van Dutch Tuba Quartet in de N.H. Kerk Ravenstein, 16.00 uur.

26 z o n d a g

naar Berghem om te genieten van een 2,5 km lange parade van verlichte loopV e r m a a k . In de loop der jaren is groepen, praalwagens en muziekgroede Verlichte Carnavalsoptocht uitgepen, van 19.00 – 22.00 uur. groeid tot een evenement dat zijn weerga niet kent. Tienduizenden carmaandag navalsvierders en niet-carnavallisten V e r m a a k . Dweilmaandag.

27

maart 2006 12 z o n d a g

Cultuur. Grote interculturele manifestatie rond de Internationale Vrouwendag met workshops, muziek, debat, dans, internationale hapjes enz. Hooghuislyceum locatie Oss Zuid, Ruivert 5. Er is kinderopvang! Gratis entree.

manifestatie internationale vrouwendag 12 maart

M u z i e k . Disco voor de jeugd van 9 t/m 14 jaar in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 19.00 – 22.00 uur, € 1,50.

19 z o n d a g

S p e l e n . Kinderbingo in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 10.30 tot 12.00 uur, € 1,50.

april 2006 14 15

Huisselings Gemengd Koor o.l.v. Jan vrijdag zaterdag van Lieshout zingt passiemuziek van e n Finale taalwed- oude en moderne componisten, 15.30 T h e at e r . Na het succes van ‘Geen strijd WOORD. Een unieke combina- tot 16.30 uur. rimpel teveel’ brengt Internos weer tie van jongeren, taal, theater en iets geheel anders op de planken. Voor muziek. Woord is een taalwedstrijd zondag haar trouwe publiek wil Internos voor jongeren die goed kunnen M a r k t . Tweedehandsgoederen- steeds weer iets verrassends brengen. schrijven én voor jongeren die markt georganiseerd door het Sint Wederom zelf geschreven, geregimooie teksten durven te laten horen. Barbaragilde bij Vidi Reo aan de van seerd en geproduceerd. Wordt het Dit vindt plaats in de Lievekamp, Kesselplaats te Ravenstein. De gilde- spannend? Wordt het lachen? Wordt 20.15 uur, € 5,00. broeders verkopen de goederen die het romantisch of een drama? Wie zal aangeboden het zeggen? Internos laat zich in ieder zondag zijn door de Ravensteinse gemeengeval weer van zijn beste kant zien.

M u z i e k . Passieconcert in de St. schap, 10.00 – 16.30 uur, € 1,00.

Nieuwsgierig geworden? Kom dan Lambertuskerk van Huisseling. Het naar de Lievekamp, 20.15 uur.

Cultuur.

18 z o n d a g

9

op eerste Paasdag een tweedehands ren. In het centrum van Oss wordt een markt op sportpark ‘De Koppelsteeg’ te gezellige koninginnedagmarkt georgaBerghem, € 1,50, van 09.00 tot 16.00 uur. niseerd met vele kramen, terrassen, kindermarkt, vrijmarkt, kunstmarkt, zaterdag draaimolen en demonstraties.

M u z i e k . Disco voor de jeugd van 9 zondag t/m 14 jaar in dorpshuis ’t Slotje te Fo l k l o r e . Sint Barbaragilde orgaHerpen, 19.00 – 22.00 uur, € 1,50. niseert het burgerkoningschieten op zondag de Bleek te Ravenstein: degene die het S p e l e n . Kinderbingo in dorpshuis ’t laatste stukje van de houten vogel Slotje te Herpen, 10.30 tot 12.00 uur, schiet mag zich burgerkoning 2006 € 1,50. noemen, 12.00 uur.

22

30

23

30 z o n d a g

burgerkoningschieten 30 apr.

V e r m a a k . Vele activiteiten op diverse locaties in het kader van koninMarkt. Voor de 14e keer organiseert ginnedag, o.a. levend ganzenbord en de supportersvereniging Berghem Sport versierde fietstochten voor de kinde-

16 z o n d a g

31 w o e n s d a g

23 24

30 z o n d a g

W i n k e l e n . Kerstmarkt en koop- W i n k e l e n . Extra koopavond in het zondag in het centrum van Oss. De centrum van Oss. Winkels open van winkels zijn open van 12.00 – 17.00 uur. 09.00 – 21.00 uur.

januari 2006

27 28

M a r k t . Vereniging (avond)jaar-

18

M a r k t . Vrije markt in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 10.00 tot 16.00 uur, entree gratis.

9

zaterdag Een 25-tal verenigingen organiseert ieder een unieke eigen activiteit nabij e n zondag K e r m i s . Oss gaat los tijdens de en in het Hoessenbostheater, op de E x p o s i t i e van beelden van Wiel jaarlijkse kermis. Op de Osse kermis Bergse hei te Berghem, van 10.00 to Reulen en schilderijen van Theo van staan elk jaar diverse grote topat- 17.00 uur, ’s avonds feest. der Steen in de N.H. Kerk te Raventracties. De laatste avond wordt stein, opening zaterdag 12.00 uur. berghem bruist afgesloten met een schitterend 21 aug. vuurwerk.

21 z o n d a g

26 z a t e r d a g

C u l t u u r . Sinterklaasfeest georga- M u z i e k . Disco voor de jeugd van 9 niseerd door de stichting Kako: lampi- t/m 14 jaar in dorpshuis ’t Slotje te onnen maken, pietenavontuur en sin- Herpen, 19.00 – 22.00 uur, € 1,50. terklaas naar bed brengen in wijkcenzaterdag trum d’n Iemhof, 14.30 tot 18.30 uur.

M u z i e k . C.V. de Raauw Ossekar dinsdag organiseert het Maaslands CarnavalsM a r k t . Harmonievereniging Con- liedjes Festival: wedstrijd voor het cordia organiseert een kerstcreamarkt waar hobbyisten op een breed knutselmaaslands carnavalsgebied (schilderen, borduren, bloemliedjes festival 26 nov. schikken, kaarten maken) hun resultaten laten zien, 10.00 tot 17.00 uur, € 2,00.

V e r m a a k . Klunen in het centrum van Oss.

30 z a t e r d a g t/m 2 aug.dinsdag

Stichting Jeugd en Vermaak. Berghem Bruist presen- t / m dinsdag Jongeren Berghem organiseert de teert: ‘Ravotte op de hei!’ Een dorps- K e r m i s in Macharen. kindervakantieweek te Berghem. evenement door en voor vrijwilligers.

--voorbeel Pos t er /fol dt i de t e lr -

13 z o n d a g

5 zondag

K e r m i s in Megen.

21 z o n d a g

22 23

16

5 zondag

15 m a a n d a g 18 d o n d e r d a g t / m 18 d o n d e r d a g t / m 24 w o e n s d a g

Spelen.

26

26 z o n d a g

25 z a t e r d a g t / m 28 d i n s d a g

10 z o n d a g

15 m a a n d a g t / m 19 v r i j d a g

25

26

7 donderdag

9 zaterdag t / m 12 d i n s d a g

organiseert landelijk jeugdtoernooi voor de jeugdwielrenners onder de vlag van de KNWU, in de kom van Berghem, 10.00 tot 16.00 uur.

25 26

15

2

25 z o n d a g

E x p o s i t i e . Werkgroep Kunst in ’t

M a r k t . Car Boot Sale, verkoop van M a r k t . Vrije markt in dorpshuis ’t tweedehands- en ambachtelijke goe- Slotje te Herpen, 10.00 tot 16.00 uur, deren vanuit de auto bij de Geffense entree gratis.

Plas, van 08.30 tot 16.00 uur, € 1,80.

C i r c u s . Het Nederlands Nationaal M u z i e k . Brabantse avond met de Circus Herman Renz presenteert zijn Revuo’s uit Lith in dorpshuis ’t Slotje, nieuwe productie ‘Hello Hollywood’ in 20.15 uur, € 5,00. de tent geplaatst aan de Brabantoktober zaterdag straat/Zaltbommelseweg in Oss. M u z i e k . Disco voor de jeugd van 9 e n zondag circus renz 6-9 okt. t/m 14 jaar in dorpshuis ’t Slotje te E x p o s i t i e van schilderijen, Ravenstein Creatief en van de Ravensteinse Herpen, 19.00 – 22.00 uur, € 1,50. schildersdagen in N.H. Kerk en Raadzondag oktober huis te Ravenstein, opening zaterdag S p o r t . ATB tocht georganiseerd door S p e l e n . Kinderbingo in dorpshuis ’t 12.00 uur.

Trim- en Toerclub Oss, afstand 30 en 45 Slotje te Herpen, 10.30 tot 12.00 uur, km door bosrijk gebied, inschrijfgeld € vrijdag € 1,50.

4,00/ € 3,00.Wegtoertocht ‘Rondom Oss’, M a r k t . Verkoop van speelgoed tijafstand 90 km, inschrijfgeld € 3,60 / € dens de speelgoedbeurs in dorpshuis ’t 2,60. Inschrijven en vertrek vanuit Slotje te Herpen, 19.30 tot 21.30 uur, Brasserie ‘De Geffense Plas’ tusentree gratis. sen 08.30 en 10.00 uur.

in het centrum van Oss. De winkels goederenmarkt (meer dan 300 kra- seert de kindervakantieweek voor men) in de straten rondom de Brink, kinderen van 4 t/m 12 jaar in wijkzijn open tot 22.30 uur.

09.00 – 17.00 uur, € 2,50. park Elzenhoek, 10.00 tot 16.00 uur.

kindervakantieweek berghem 15-19 aug.

12

18 z a t e r d a g

S p o r t . D’n Bergse Wielerronde

S p o r t . De jeugdcommissie van het St. Lambertusgilde organiseert de ‘Baxenbos-battle’: een zevenkamp voor de jeugd waaraan ongeveer 20 teams kunnen deelnemen.

Dit vindt plaats op het gildeterrein aan de Baxenbosstraat in Huisseling, van 14.00 tot 17.00 uur.

8 zaterdag

blues touch 1 okt.

W i n k e l e n . Late night shopping langel met een grote tweedehands- S p e l e n . Stichting Kako organi-

3 zondag

zaterdag

30 z o n d a g

6 donderdag t/m 9zondag

29 w o e n s d a g

M u z i e k . Orkest Danny Malando treedt op in de circustent geplaatst aan de Brabantstraat/Zaltbommelseweg in Oss.

nen in de open lucht. Amateur kunstenaars (op inschrijving) schilderen en tekenen op diverse locaties in Ravenstein, 09.30 uur.

samen op de koffie 3 juli

6

16 o k t o b e r

oktober 2005

26

12

juli

3 zondag

18

1 zaterdag

M u z i e k . Bluestouch, muziekfestival.

26

12

25 z o n d a g

Hart organiseert voor de derde keer een expositie in de H. Hartkerk. Dit jaar rond het thema ‘Op zoek naar het paradijs’. Te bezichtigen ieder weekend van 25 september t/m 16 oktober, van 14.00 – 17.00 uur.

12

2005

14 z o n d a g

12 juni

25

Wheels’. Een toerrit, expositie en S p o r t . Toerwielerclub het Stalen markt voor en door klassieke voer- Ros uit Ravenstein organiseert voor K e r m i s in het centrum van tuigen en brommers op de Eiken- de 31e keer de jaarlijkse 13 Heu- Herpen.

M a r k t . Car Boot Sale, verkoop van tweedehands- en ambachtelijke goederen vanuit de auto bij de Geffense Plas, van 08.30 tot 16.00 uur, € 1,80.

23

23

26

12 z o n d a g

28

12

25 26

boomgaard in het centrum, van velentoertocht, een fietstoertocht zaterdag 10.00 tot 18.00 uur. door Brabant, Limburg, Gelderland en e n zondag Duitsland, 220 km, 160 km of 110 km. E x p o s i t i e van beelden van Recreatief. Stichting Jeugd en Jongeren Berghem organiseert de Marianne Willems en schilderijen zondag jaarlijkse avondvierdaagse in Berghem. M a r k t . Alles is anders markt, van Anette Theunissen in de N.H. donderdag Kerk te Ravenstein, opening zatergeorganiseerd door jeugdvereni- t / m zaterdag avondvierdaagse ging P.J.O.S. Gezellige jaarmarkt M u z i e k . In navolging van eerdere dag 12.00 uur. berghem 7-10 juni met verkoop van hobby, creativiteit succesvolle producties zoals de en tweedehands artikelen. Daar- musicals en de Promconcerten zondag naast is er vermaak voor zowel jong vindt wederom een serie Promcon- S p o r t . Kermis toertocht (met de als oud. Kerkplein te Haren, € 1,00. certen plaats in het stadion van TOP racefiets op de openbare weg) Oss. Alweer een grote productie van georganiseerd door Toerwielerclub Stichting Oss Cultureel, 20.30 uur, Coppi te Herpen. Startplaats bij café zondag Thekes te Herpen, inschrijven van woensdag S p o r t . Open Nederlands Kam- € 20,00.

07.30 – 08.30 uur.

S p o r t . Tribuneloop: hardloopwed- pioenschap Zijspan Motorcross op promconcerten strijden door het Osse Centrum van het circuit de Witte Ruysheuvel te 23-25 juni Oss. Trainingen van 10.00 – 12.00 2, 4 en 10 kilometer, 19.00 uur. zondag uur, wedstrijden van 13.00 – 17.00 S p o r t . Keienloop in Megen. Loopuur. Entree volwassenen € 12,50, festijn met diverse kinderlopen, 5 zaterdag km, 10 km, halve marathon, toerS p o r t . 7e Osse bridgedrive van de kinderen € 5,00. tocht skeelers. Start: Acropolis, Br. Osse bridgeverenigingen in het onk zijspan motorcross Everardusplein te Megen, 13.00 uur. centrum van Oss, waarbij een twin12 juni tigtal horeca-gelegenheden worden aangedaan, van 10.00 tot 17.30 uur, zondag € 36,00.

M a r k t . Carnavalsvereniging de Trappers organiseert een rommelzaterdag markt op de Bleek te Ravenstein, en zondag zondag M a r k t . Car Boot Sale, verkoop S p o r t en gezelligheid aan de 09.00 tot 17.00 uur, € 1,50. van tweedehands- en ambachtelijke Burgemeester van Erpstraat te goederen vanuit de auto bij de Berghem. De KPJ organiseert daar zondag Geffense Plas, van 08.30 tot 16.00 de jaarlijkse zeskamp, zaterdag voor C u l t u u r . Sint Jansviering. Openzondag uur, € 1,80.

M u z i e k . Poposs in het Jan de jeugd, zondag voor volwassenen, luchtmis i.v.m. de verjaardag van St. van 10.00 – 16.00 uur.

Jan. Vogelschieten op het kerkplein Cunenpark in Oss. oss on classic wheels onder bomen. Sint Janskerkje te 12 juni kpj zeskamp 25-26 juni Neerlangel, 10.30 tot 16.30 uur. dinsdag,

T o e r e n door Oss: ‘Oss on Classic

Markt

18 z o n d a g

11 17

2 vrijdag

7dinsdag t / m 10 v r i j d a g

31

boomgaard in het centrum, van velentoertocht, een fietstoertocht zaterdag 10.00 tot 18.00 uur. door Brabant, Limburg, Gelderland en e n zondag Duitsland, 220 km, 160 km of 110 km. E x p o s i t i e van beelden van Marianne Willems en schilderijen zondag van Anette Theunissen in de N.H. M a r k t . Alles is anders markt, donderdag Kerk te Ravenstein, opening zatergeorganiseerd door jeugdvereni- t / m zaterdag ging P.J.O.S. Gezellige jaarmarkt M u z i e k . In navolging van eerdere dag 12.00 uur. met verkoop van hobby, creativiteit succesvolle producties zoals de en tweedehands artikelen. Daar- musicals en de Promconcerten zondag naast is er vermaak voor zowel jong vindt wederom een serie Promcon- S p o r t . Kermis toertocht (met de als oud. Kerkplein te Haren, € 1,00. certen plaats in het stadion van TOP racefiets op de openbare weg) Oss. Alweer een grote productie van georganiseerd door Toerwielerclub Stichting Oss Cultureel, 20.30 uur, Coppi te Herpen. Startplaats bij café zondag Thekes te Herpen, inschrijven van S p o r t . Open Nederlands Kam- € 20,00.

07.30 – 08.30 uur. pioenschap Zijspan Motorcross op promconcerten het circuit de Witte Ruysheuvel te 23-25 juni Oss. Trainingen van 10.00 – 12.00 zondag uur, wedstrijden van 13.00 – 17.00 S p o r t . Keienloop in Megen. Loopuur. Entree volwassenen € 12,50, festijn met diverse kinderlopen, 5 kinderen € 5,00. km, 10 km, halve marathon, toertocht skeelers. Start: Acropolis, Br. onk zijspan motorcross Everardusplein te Megen, 13.00 uur.

31 d i n s d a g

S p o r t . Interscolair softballtoer-

nooi. Tijdens dit softballtoernooi vaardigen alle middelbare scholen een team bestaande uit tweede jaar scholieren af. In dit afsluitende interscolaire toernooi wordt uiteindelijk bekend welke school zich ‘interscolair kampioen schooljaar 2004/2005’ mag noemen. Dit vindt plaats op de velden van Vos Logistics Cardinals, van 09.00 tot zaterdag S p o r t . Finale D/E trampoline 15.00 uur. springen en synchroon springen, georganiseerd door Turnoss i.s.m.

K.N.G.U., in sporthal de Rusheuvel, 09.00 tot 18.00 uur.

C r e at i e f . Schilderen en teke-

Stichting Kako organiseert de avondvierdaagse: 4 M u z i e k . Voor de tweede keer avonden wandelen (5, 10, 15 of 25 wordt het Blues ’n Bos festival geor- km) in Oss en omstreken. ganiseerd in openluchttheater Hoessenbosch te Berghem. M.m.v. dinsdag avondvierdaagse kako 23-26 mei The Antones, Jesus Volt, The S p o r t . Interscolair softballtoerRhythm Junks, Bjorn Berge en CC nooi. Tijdens dit softballtoernooi Adcock, vanaf 14.00 uur. vaardigen alle middelbare scholen een team bestaande uit tweede jaar blues’n bos festival scholieren af. In dit afsluitende 16 mei interscolaire toernooi wordt uiteindelijk bekend welke school zich ‘interscolair kampioen schooljaar 2004/2005’ mag noemen. Dit vindt plaats op de velden van Vos Logistics Cardinals, van 09.00 tot zaterdag S p o r t . Finale D/E trampoline 15.00 uur. springen en synchroon springen, georganiseerd door Turnoss i.s.m.

K.N.G.U., in sporthal de Rusheuvel, 09.00 tot 18.00 uur.

25

10 11

Expositie. Bedrijvenbeurs waar lokale bedrijven uit de regio Oss hun pro-

R e c r e at i e f .

17 z a t e r d a g a v o n d 18 z o n d a g

en

M u z i e k . Muziekboulevard in het centrum van Oss (binnen).

28

8 zondag

8

24 z a t e r d a g 25 z o n d a g

en

M u z i e k en e x p o s i t i e van Bernadette ter Heijne. Op zondag 16.00 uur concert van Bernadette ter C u l t u u r . Diverse monumenten Cultuur . Het centrum van Oss is Heijne (Mezzo sopraan) met Nijin Oss zoals de Grote Kerk en de gevuld met cultuur tijdens het jaarlijk- meegs Blazers ensemble in de N.H. molens Zeldenrust en Nieuw Leven se straattheaterfestival ‘Fantastival’. Kerk te Ravenstein. zijn open in het kader van de Open Zaterdag is er een spectaculaire opeMonumentendagen. ningsact van 21.00 – 22.00 uur, zondagzondag middag tonen (inter)nationale straat- M a r k t . Verkoop van baby- en kinopen monumentendag artiesten, koren, muziekgezelschap- derkleding tijdens de baby- en kin10-11 sep. pen, toneelverenigingen, culturele derbeurs in dorpshuis ’t Slotje te instellingen en dans- en balletscholen Herpen, 10.00 – 12.00 uur, entree hun kunsten van 12.00 tot 17.00 uur. gratis.

10 z a t e r d a g 11 z o n d a g

en

28

Stichting Kako organiseert de avondvierdaagse: 4

wordt het Blues ’n Bos festival geor- km) in Oss en omstreken. ganiseerd in openluchttheater Hoessenbosch te Berghem. M.m.v. avondvierdaagse kako 23-26 mei The Antones, Jesus Volt, The Rhythm Junks, Bjorn Berge en CC Adcock, vanaf 14.00 uur.

oenschappen vendelen, trommen, bazuinblazen en standaardblazen op sportpark Den Ong (v.v. Ravenstein) en terrein Cadans, 12.00 – 18.00 uur.

november 2005

R e c r e at i e f .

en

juni

1 woensdag

16 m a a n d a g

juni 2005

S p o r t . Feestelijke opening sport-

2005 S p e l e n . op straat tijdens de t / m vrijdag Nationale Straatspeeldag! Op diver- Recreatief. Stichting Jeugd en se plaatsen sluiten bewoners voor Jongeren Berghem organiseert de een middag hun straat af voor de jaarlijkse avondvierdaagse in Berghem. kinderen en doen spelletjes op avondvierdaagse straat. Het nationale thema is dit berghem 7-10 juni jaar ‘Stop te hard rijden’.

gastvrij ravenstein 29 mei

M u z i e k . Voor de tweede keer avonden wandelen (5, 10, 15 of 25

zullen meerdere bands in de café’s tweedehands- en ambachtelijke goeén op diverse podia verspreid over deren vanuit de auto bij de Geffense de stad spelen.

Plas, van 08.30 tot 16.00 uur, € 1,80.

23 m a a n d a g t / m 26 d o n d e r d a g

16 m a a n d a g

22 z o n d a g

venstein: Gastvrij Ravenstein. Een hobby- en creativiteitsfestival, verkoop van boeken-, antiek- en curiosa. Met 12 blaaskapellen, entertainment en veel kindervermaak, 11.00 – 17.00 uur, € 2,50.

M a r k t in het centrum van Ra-

wedstrijd onder auspiciën van de KNWU op uniek MTB parcour de Witte Ruysheuvel, vanaf 09.15 uur.

M u z i e k . Tijdens Muziekboulevard M a r k t . Car Boot Sale, verkoop van

S p o r t . Nationale mountainbike

7

5 donderdag

21 z a t e r d a g

29 z o n d a g

23 m a a n d a g t / m 26 d o n d e r d a g

7

5 donderdag

21 22

S p o r t . Nationale mountainbike

festivals op diverse plaatsen in de gemeente Oss t.g.v. 60 jaar bevrijding. Ook in de omliggende kernen wordt er van alles georganiseerd. Er zaterdag worden gratis bussen ingezet waar- C u l t u u r . Opening poëzieroute mee belangstellenden de diverse 2005, 15.00 uur in de bibliotheek te dorpen kunnen bezoeken.

Ravenstein, aansluitend wandeling.

15 z o n d a g

28 z a t e r d a g e n 29 z o n d a g

organiseert het 7 tegen 7 voetbal- openlucht dance-evenement met S p o r t . Feestelijke opening sporttoernooi voor alle sporters vanaf 16 theater, showballet en vooral park de Rusheuvel. De officiële opejaar. Sportcomplex ‘De Wilgendaal’, muziek. Geffense Plas, 12.00 – 23.00 ningshandeling wordt op zondagochtend verricht door Erica Terpstra.

5 donderdag

fantastival 17-18 sep.

18

21 z a t e r d a g

strijden de gildebroeders om de titel nemend team. van koning van het Sint Barbarazaterdag gilde op de Bleek te Ravenstein, en zondag zondag 13.00 uur. en maandag E x p o s i t i e van beelden van S p o r t . Pinksterrace Oss op Mariëlle Markvoort en schilderijen st. barbaragilde 5 mei industrieterrein Vorstengrafdonk, van Paul van Ernich in de N.H. Kerk te Ravenstein, opening zaterdag 10.00 – 17.00 uur.

12.00 uur.

schap Zijspan Motorcross MON op het circuit de Witte Ruysheuvel te Oss. Training om 10.00 uur, van 12.30 – 17.30 uur wedstrijd. Entree volzaterdag wassenen € 7,50, 12-16 jaar € 3,00.

S p o r t . Internationaal recreatief zitvolleybaltoernooi waar wordt gewoensdag B i j e e n k o m s t . in het kader van streden om de Rotary wisselbeker de dodenherdenking bij het monu- Oss in sportcomplex de Rusheuvel, ment aan de Hescheweg in Oss en van 10.00 tot 17.00 uur. de kernen in Herpen, Ravenstein en Berghem. Het thema van 2005 staat zitvolleybaltoernooi 7 mei in het teken van de culturele aspecten van vrijheid, 19.00 uur.

6 dinsdag

‘Rederijkersavond’ met optredens door artiesten van eigen bodem.Op zondag is er om 10.00 uur een gildemis met aansluitend gildegroet en koffieconcert. Om 14.00 uur zijn er wedstrijden en gezellig samenzijn op het gildeveld aan de Baxenbosstraat.

zaterdag W i n k e l e n . Tijdens Fantastival openen de winkels in het centrum en zondag van Oss hun deuren van 12.00 tot 17.00 uur. zondag historische stadje Ravenstein: ‘Op gildefeesten in en rond de feesttent S p e l e n . Kinderbingo in dorpshuis naar Ravenstein’. Een vlooienmarkt bij de kerk van Huisseling. ’t Slotje te Herpen, 10.30 uur, € 1,50. zondag met + 250 kramen, inclusief kinder- Op zaterdag is er om 14.00 uur kinderM a r k t . Vrije markt in dorpshuis ’t attracties, 09.00 – 16.00 uur, € 2,00. middag voor de jeugd en om 20.30 uur Slotje te Herpen, 10.00 – 16.00 uur, zaterdag S p o r t . SP-skateloop, halve mara- entree gratis. thon voor lopers en skaters, AV-Oss ’78 accommodatie op de Rusheuvel, zondag 16.00 uur.

Fo l k l o r e . Federatieve kampi-

Fo l k l o r e . Het St. Lambertusgilde M a r k t rondom de gracht in het organiseert de jaarlijkse Huisselingse

Fo l k l o r e . Eens in de drie jaar 09.30 tot 16.30 uur, € 15,00 per deel- uur, € 28,00.

1zondag

10

e.o., voor informatie en inschrijving zaterdag op cursussen, Kruisstraat 94 te Oss, C u l t u u r . In Ravenstein, Bergvan 10.00 – 16.00 uur. hem en Megen, zijn diverse monumenten geopend in het kader van de jaarlijkse Open Monumentendag. zaterdag

4 zondag

S p o r t . Voetbalvereniging Herpinia M u z i e k . Gigadance, een groot

5donderdag

april 2006 5donderdag t/m 8 zondag

10 z a t e r d a g

M u z i e k . Disco voor de jeugd van 9 t/m 14 jaar in dorpshuis ’t Slotje te Herpen, 19.00 – 22.00 uur, € 1,50.

3 zaterdag

O p e n Da g Volksuniversiteit Oss

K e r m i s in Haren.

15 z o n d a g

K e r m i s in Ravenstein.

4 zondag 4

3

7

onk zijspan motorcross 1 mei

2 vrijdag

S p o r t . De 10 van Berghem, trim- M u z i e k . Poposs in het Jan prestatieloop voor kinderen en vol- Cunenpark in Oss. wassenen, diverse afstanden. Start en finish bij De Berchplaets te zondag Berghem, 18.00 uur.

M a r k t . Car Boot Sale, verkoop van tweedehands- en ambachtelijke de 10 van berghem 2 sep. goederen vanuit de auto bij de Geffense Plas, van 08.30 tot 16.00 uur, € 1,80.

t/m

april 2006

4

mei 2005

september 2005

Actuele informatie over deze activiteiten kunt u vinden op De gemeente Oss is een mooie, groene gemeente met een oppervlak van ruim 10.000 ha.

De 76.000 inwoners wonen verspreid over de kernen Berghem, Dennenburg, Demen, Deursen, Dieden, Haren, Herpen, Huisseling, Keent, Koolwijk, Macharen, Megen, Neerlangel, Neerloon, Oss, Overlangel en Ravenstein.

Megen Macharen

Oss

www.oogvooross.nl.

Alle kernen hebben hun eigen karakter.

De Maasstadjes Megen en Ravenstein zijn welhaast monumenten op zich.

Ravenstein is als karakteristiek vestingstadje ook aangesloten bij de Nederlandse vestingsteden.

Berghem

Ravenstein Herpen

In deze brochure vindt u een overzicht van alle bij oogvooross bekende evenementen. Het streven is om u zo volledig mogelijk te informeren over evenementen, activiteiten en bezienswaardigheden in de gemeente Oss. Voor meer informatie kunt u terecht op de website www.oogvooross.nl Hier vindt u een nog uitgebreider overzicht van alle activiteiten en evenementen die plaatsvinden in een van de kernen van onze gemeente. De grotere evenementen worden ook aangekondigd op de borden langs de invalswegen.

Mist u nog evenementen in dit jaaroverzicht? Meld het aan op onze website.

Ontwerp GJ Bloemers, GJB3D ontwerpers Druk S&B drukkerij

Osse Opera

Osse Opera presenteert

Ă la Carte

C . W. v o

Opera

n

G

l u c ontwerp GJ Bloemers, Oss

k

vrijdag 14 oktober 2011 20.15 uur | zaterdag 15 oktober 2011

20.15 uur

t h e at e r D e L i e v e k a m p O s s

Orfeo: Veronique Lamers, Euridice: Marjolein Latour.

Koor van de Osse Opera en Operabegeleidingsorkest olv. Hans Lamers, regie: Anja Vos. Informatie over de uitvoering: www.osseopera.nl

Kaartverkoop: Theater de Lievekamp, www.lievekamp.nl, tel:. 0412-667676

- Pos t er s Os s e op e r a OSSE OPERA

Ter promotie v an de betref fende oper a’s.

Osse Opera

Ge ef

s et Fi

ee n

aa de

fie a ts

rj e

!

fie

an

g! tin

t ke

n le to

s ge

n e re st gi Re ! ts

WestSideStory

Fiets ik heb je, fiets ik houd je!

1932-

Wie weet er niet over mee te praten, fietsendiefstal. Iedereen heeft wel eens vertwijfeld naar de plek gekeken waar je dacht je fiets geparkeerd te hebben. En bij terugkomst vind je een gapend leeg gat. Fiets weg. Je kunt dingen doen om het te voorkomen.

• Registreer je fiets • Stal je fiets goed en aan de ketting

Theater de Lievekamp | zaterdag 24 maart | zondag 25 maart

• Bel 112 als je een fietsendief in actie ziet • Doe altijd aangifte via www.politie.nl/aangifte of 0900-8844 Fie

Kaarten kunt U bestellen: • telefonisch bij het theater: 0412-64 89 22. • Online via www.lievekamp.nl. • Uw kaarten worden dan na betaling d.m.v. een eenmalige machtiging, thuisgestuurd. • Reserveringskosten 3,- Euro per bestelling. • Toegangsprijs 25,00 Euro. • Aanvang voorstellingen: zaterdag 24 maart om 20.15 uur, zondag 25 maart matinee om 14.00 uur. • Bezoek voor het laatste nieuws en achtergrondinformatie: www.osseopera.nl.

an

ts a

• Kijk op: www.oss.nl/fietsendiefstal

de

ts

!

1 63 6 9 0

ett ek nd

ing

aa

t ket

Fie

3690

ing

!

16

Fiets e Kruinstallin sstra g 3 6 9 0 Fietsenst at a 1 6Kru isstrallaing t

36901

2007

6

Fiets e nst Fietse KKrun staalllliinng ruis trra issst aaattg

336 9 0 6 9 01166

- Pos t er t er voorkom n g di e f s t a l / Pos t e r J ubi l e umvi e r i n g GEMEENTE OSS | OSSE OPERA

Zet je f iets in de g r atis f ietsens t alling! | War mhar tige jubileumvier ing en oper a voor s telling.

Portfolio Gert-Jan Bloemers Boeken | Rapporten - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

Bouwstenen voor

Bouwstenen de Agenda v voor an Oss

av Inhoudsopg

Vooraf [1.]

e

de Agenda va

Sociaal

Uitdagingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 19 Toelichting _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20 Onderwijs _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 20 Participatie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 21 Cultuur-sport-vrije tijd _ _ _ _ _ _ 22 Uitdijend takenpakket gemeent e _ 24

n Oss

Colofon Tekst ¶ Joyce Ber gmans, Gemeente Oss

Peter Noten

Ombuigingsstrategieën [3.] _ _ _

Analyse / Discussiestuk

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 3

De belangrijkste ontwikkelingen en belangrijkste uitdagingen voor Oss [2.] _ 6 Economie, wonen en arbeidsmarkt Uitdagingen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 7 Toelichting _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9 Economie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 9 Landbouw _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _10 Bereikbaarheid _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 12 Zorgeconomie _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13 Leisure _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 13 Wonen _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 15 Arbeidsmarkt _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 17 Tegendraads ontwikkelen _ _ _ _ _ 17

_ _ _ _ 27 B eperk de dienstverlening aan het loket 28 Zet in op Shared services _ _ _ _ _ _ _ 28 ergroot de zelfredzaamheid van de burger V en benut het organiserend vermogen van de Osse gemeenschap _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 29 B ehandel verschillende mensen ook verschillend _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 30

H anteer meer de regioschaal voor de publieke voorzieningen _ _ _ _ _ _ _ _ 31 Versober, verminder en stoot af _ _ _ 32 Verminder bestuurlijke en ambtelijke drukte _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _32

Tot slot [4.]

5

Ontwerp Ger t-Jan Blo emers, Oss

© uitgave

Druk Kluytmans druk, Oss Gemeente

Oss, novem ber 2010

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 35

Bijlage _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _37 Studies / analyses _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37 Gesprekspartners _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 37

1

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

1.

scenariostudie gemaakt. Vervolgens hebben sleutel-

ve. Het is al weer decennia lang geleden dat de nood-

kennis en inzichten aangewend om het beeld aan te

Oss staat aan de vooravond van een ingrijpende opgazaak om verstrekkende keuzes te maken, zó urgent

was. Terwijl een negatieve spiraal van vertrekkende bedrijven en oplopende werkeloosheid zich juist in Oss

lijkt af te tekenen, dreigt ook de bodem onder onze publieke voorzieningen weg te vallen door omvangrijke

kortingen op de gemeentelijke inkomsten. Tegen deze

achtergrond vinden de gemeenteraadsverkiezingen op 24 november plaats. De nieuwe gemeenteraad en het

college zullen geconfronteerd worden met complexe en lastige keuzes, die voor een deel gaan over hoe het

op een verantwoorde manier kan met (veel) minder.

Hoe en door wie wordt de rekening van deze ingrijpende recessie betaald? En hoe houden we zicht op

een aansprekende toekomst met perspectieven voor iedereen?

en de verschillende keuzemogelijkheden en afgezet

tegen hun kennis over landelijke en regionale ontwikkelingen. www

De studie biedt geen hapklare brokken over de meest

gewenste oplossingen. Die zijn er namelijk niet en zullen bovendien altijd de uitkomst moeten zijn van een

politiek afwegingsproces. Gelukkig bestaat er in Oss wel een gemeenschappelijk beeld van een gewenste toekomst. Deze is namelijk verwoord in de Toekomstvisie Oss 2020. Deze Toekomstvisie gebruiken we in on-

derstaande analyse als richtsnoer voor de analyse en de daaruit voortvloeiende opgaven voor Oss.

wensbeeld voor onze gemeente in de toekomst?

voortvloeiende belangrijkste opgaven in het huidige

tijdsgewricht. Die opgaven verbinden we aan een aan-

tal mogelijke scenario’s over de ontwikkelingskansen

van Oss. De scenario’s worden ook verbonden met een aantal ombuigingsstrategieën, want ook daar moeten knopen over worden doorgehakt.

De beleidsafdelingen van de gemeente hebben deze

[ 1. ]

[ 1. ]

Wat zagen we ook al weer als gemeenschappelijk Kort samengevat heeft de gemeente zich ten doel

gesteld om Oss in 2020 een welvarende gemeente te laten zijn, met een sterke regionale functie voor winkelen, recreatie en uitgaan. Alle belangrijke voorzie-

ningen moeten binnen de grenzen voor de inwoners bereikbaar zijn. Inwoners, bedrijven en instellingen geven gezamenlijk vorm aan het sociale klimaat, waarin nabijheid, betrokkenheid en onderlinge solidariteit

belangrijke kenmerken zijn. De verbindingen tussen

De Osse politiek staat voor de grootste keuzes

vincie Noord-Brabant), Food-Health-Farma (5- Sterren

belangrijk om koers te blijven houden, ook al moet er

overzicht verwijzen we naar de bijlage.

sinds jaren. Ongekende bezuinigingen, ook bij de lokale overheden, dwingen tot streng vasthou-

den aan onze kerntaken. In 2011 en 2012 dreigen al miljoenentekorten. Tegelijk moet Oss niet alles weggooien wat de afgelopen decennia is op-

gebouwd. Het nieuwe college zal waarschijnlijk

moeten koorddansen. Om afgewogen keuzes te

kunnen maken, is het belangrijk dat er een visie aan ten grondslag ligt. Daarom heeft de ambte-

lijke organisatie het initiatief genomen voor deze

analyse met Bouwstenen voor de Agenda van Oss. De bouwstenen brengen het speelveld en de alternatieven in beeld. Daarmee is dit een gereedschap bij het formuleren van een nieuw collegeprogramma en investeringsagenda.

hoog aan de wind gezeild worden.

Oss heeft op 24 november 2010 een nieuwe gemeente-

Die gedeelde doelen en ambities hebben we geactua-

raad gekozen. Raad en college zien voor 2011 in elk ge-

liseerd, aangevuld en geaccentueerd aan de hand van

val zo’n 12 tot 13 miljoen aan bezuinigingen. De opgave

huidige inzichten en ontwikkelingen. Niet alleen met

voor de jaren daarna is nog niet met zekerheid vast te

opvattingen en ideeën van onze beleidsmensen, maar

stellen. De gevolgen van het regeerakkoord lijken voor

ook op basis van actuele en gezaghebbende landelijke,

Oss structurele ombuigingen met zich mee te brengen

regionale en lokale studies en analyses. We noemen:

tussen de 7,5 á 15 miljoen.

Nederland in 2040 (CPB), Agenda van Brabant (GS pro-

Tegelijkertijd zal er ook een investeringsagenda nodig

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

Juist in deze turbulente tijden, waarin veranderingen elkaar sneller op lijken te volgen dan ooit, is het

tal experts van buiten Oss gekeken naar de scenario’s

Deze scenariostudie wil behulpzaam zijn bij het tot

compacte integrale analyse van Oss en de daaruit

22

scherpen en verder in te kleuren. Tot slot heeft een aan-

2. Toekomstvisie Oss 2020

stand brengen van dit collegeakkoord. We maken een

figuren uit de Osse gemeenschap (zie bijlage) hun

De hoofdlijnen en belangrijkste kaders voor deze keuzes worden vastgelegd in een collegeakkoord.

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

Vooraf

zijn, om zicht te kunnen houden op de koers naar de

Regio), De Kracht van Oss (Rabobank). Voor een volledig

Vervolgens hebben sleutelfiguren uit de Osse gemeenschap1 hun kennis en inzichten aangewend om het beeld aan te scherpen en verder in te kleuren. Tot slot

heeft een aantal experts van buiten Oss gekeken naar de analyse. Ze hebben de ombuigstrategieën en de verschillende keuzemogelijkheden afgezet tegen hun kennis over landelijke en regionale ontwikkelingen.

1 Zie bijlage

gewenste toekomst. Met de Voorjaarsnota 2011 moet

het nieuwe college een sluitende meerjarenbegroting

TO E KOMST VI S I E O S S 2 0 2 0

gebreide, fundamentele discussie te voeren over de te

wensbeeld voor onze gemeente in de toekomst?

presenteren. Per saldo resteert weinig tijd om een uit-

Wat zagen we ook al weer als gemeenschappelijk

2020 is er een balans tussen werken-wonen-welzijn.

maken keuzes.

De gemeente Oss heeft zich ten doel gesteld om in

duurzaamheid:

2020 een welvarende gemeente te laten zijn, met

een sterke regionale functie voor winkelen, recreatie

Verschillende afdelingen van de gemeente hebben

Die balans wordt gekenmerkt door het streven naar

E E N B A L A N S T U S S E N P E O P L E - P R O F I T- P L A N E T.

en uitgaan. Alle belangrijke voorzieningen moeten,

deze analyse gemaakt. We hebben daarbij aangeslo-

liefst binnen de eigen grenzen, voor de inwoners

ten op drie belangrijke visiestukken, die in de periode

bereikbaar zijn. Inwoners, bedrijven en instellingen

2004-2005 door de raad zijn vastgesteld, nadat de

geven gezamenlijk vorm aan het sociale klimaat,

bevolking op een uitgebreide wijze hierover is gecon-

waarin nabijheid, betrokkenheid en onderlinge soli-

sulteerd. Het gaat hierbij om de Toekomst visie Oss

dariteit belangrijke kenmerken zijn. De verbindingen

2020, de Structuurvisie Oss 2020 en de Sociale Visie

tussen kernen onderling en de stad Oss zijn kort. Ook

Oss. Hierin zijn de breed gedeelde waarden, ambities

de kernen zijn actieve gemeenschappen voor ieder-

en strategische doelen beschreven en vastgesteld door

de raad. Dat is de koers die de gemeenteraad bepaald

een, waar het prettig wonen is. Inwoners, bedrijven,

De gemeente kan en wil niet alles zelf doen en sti-

van initiatieven en verantwoordelijkheid. In Oss

verantwoordelijkheid waar mogelijk.

instellingen worden aangesproken op het nemen

heeft voor de komende jaren.

3

muleert samenwerking en het nemen van eigen

4

- Am bt elijk plan voor Her voorbeel in r ich t dt i n igt eeln P ubl i e ke de e l n a me G OEPM D EREAN C THET G OES V SER

Toeg ankelijk r appor t voor het ambtelijk beschrper ijving soneel en gemeentelijke in wonder s.

55

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

De belangrijkste ontwikkelingen en belangrijkste uitdagingen voor Oss

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

Overzicht van de verschillende ombuigingsstrategieën en het financiële effect wanneer de vrije beslissingsruim-

te van het desbetreffende budget maximaal wordt aangewend. De genoemde bedragen zijn bij benadering en

[ 2. ]

gebaseerd op de inventarisatie van mogelijke maatregelen in het kader van de kerntakendiscussie.

In dit hoofdstuk formuleren we op basis van een

beknopte analyse de belangrijkste uitdagingen voor de gemeente. “Uitdaging” is geen verhullend woord voor “probleem” of “opgave”, maar geeft

Strategie

Maximaal effect obv huidig Voorbeelden van typen maatregelen takenpakket en/of omvang organisatie

Beperk de dienstverlening aan het loket

0,8 miljoen

• verminderen van openingsuren

Zet in op shared services

Nog niet geïnventariseerd

Eerst in de regio bespreekbaar maken

aan dat er kansen zijn om benut te worden. Juist

deze periode vol veranderingen biedt ook mogelijkheden om te saneren en te vernieuwen, zodat

• verminderen van communicatie via weekbladen; Verminderen van klantcontacten

Oss sterker uit deze recessie naar voren komt.

“Snoeien doet bloeien”.

We zijn daarbij aanvullend op de eerder genoemde visiestukken, die de gemeente heeft

vastgesteld als basis voor het toekomstig beleid.

We hanteren hierbij voor het overzicht een twee-

Vergroot de zelfredzaamheid 7,5 miljoen van de burger en benut het organiserend vermogen van de Osse gemeenschap

• stopzetten schoolzwemmen

Behandel verschillende mensen c.q. organisaties ook verschillend

8 miljoen

• Verminder of stopzetten van subsidies

Hanteer meer de regioschaal voor de publieke voorzieningen

Nog niet geïnventariseerd

Eerst in de regio bespreekbaar maken

Versober, verminder en stoot af

4 miljoen

• Verminder de kwaliteit en de kwantiteit van de openbare ruimte

• versoberen van voorzieningen voor gehandicapten, ouderen, jeugd etc.

• verminderen opvoedings-ondersteuning

deling: economisch en sociaal, in het besef dat er

grijze gebieden zijn en vele verbindingen. We be-

ginnen met het formuleren van de uitdagingen om ze daarna toe te lichten en uit te diepen.

• kostendekkend maken van gemeentelijke tarieven

• versober het onderhoudsniveau van accommodaties • verminder het aantal gemeentelijke accommodaties Verminder bestuurlijke en ambtelijke drukte

2,5 miljoen

• verminderen aantal bestuurders • verminderen aantal beleidsambtenaren • versoberen bestuursondersteuning • verminderen wijkgericht werken

6

7

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

35

B O U W ST E N E N VO O R D E A G E N DA VA N O S S

beantwoorden. Verenigingen kunnen en moeten zelf

beleving en cultuurbegrip. Voor andere vormen van

belang. Steeds opnieuw blijkt dat maatschappelijke

C U LT U U R - S P O R T- V R I J E T I J D

is de basis voor dit veelzijdige verenigingsleven gelegd

in staat om daar hun eigen verantwoordelijkheid te

meest geëigende weg is.

gingsleven, dat zich uitstrekt over sport, cultuur en

weer meer verantwoordelijkheden dragen. Per saldo in een tijd dat de overheid veel minder nadrukkelijk aanwezig was. De kunst zit hem dan in om te komen tot een geleidelijke verschuiving hierin, zonder dat dit

ten koste gaat van het verenigingsenthousiasme. Een

insteek hiervoor zou kunnen zijn om meer de nadruk

te gaan leggen op het uitgangspunt om verschillende verenigingen verschillend te behandelen.

Sport en cultuur zijn van groot belang voor de gemeen-

te en haar inwoners. Veel inwoners beleven genoegen

aan actief of passief met sport of kunstvormen om te gaan. Naast sport- en cultuurbeleving op zichzelf, bieden ze ook een podium voor gelijkgestemde mensen

voor ontmoeting, verrijking en verdieping. In die zin geldt in grote lijnen hetzelfde als in de voorgaande

paragraaf is opgemerkt over het verenigingsleven. Cultuur en sport dragen ook in hoge mate bij aan de uit-

straling en leefkwaliteit van een stad. Zeker de grotere, professionele cultuurinstellingen als het museum of

het theater dragen bij aan een dergelijke uitstraling, maar ook de sport- en cultuurevenementen spelen

daarin een grote rol. In die zin heeft een aantrekkelijk

sport/cultuurklimaat ook een economische betekenis: het bindt onder meer hoogopgeleide mensen aan de stad en zorgt voor een eigen dynamiek en sfeer.

Sport- en cultuurparticipatie is een groot goed, dat in het onderwijs zijn vaste plaats heeft verworven. Daar wordt bij jeugd en jongeren de basis gelegd voor sport-

24

34

cultuur en sportparticipatie lijken mensen veel meer

dragen. Met andere woorden, generieke subsidie op

participatie in de vorm van (betaald) werk hiervoor de

In Oss zijn we trots op ons rijk geschakeerd vereni-

Waar het gaat om bijvoorbeeld de zorg voor gehan-

vrije tijd. Verenigingen zijn plekken waar mensen met

dicapten, ouderen, mensen met een beperking, zijn

prijskaartjes kan worden heroverwogen.

investeringen aan de voorkant van groot belang: meer

Uitdijend takenpakket gemeente

welzijn betekent minder zorg. Zeker nu de gemeente

steeds meer direct verantwoordelijk wordt voor een

De laatste tien tot vijftien jaar kenmerken zich door

steeds groter deel van het zorgpakket, kan dit een be-

een steeds omvangrijker wordend takenpakket van

langrijke overweging zijn voor het accentueren van

de gemeente. Door ontwikkelingen op gebieden zo-

het beleid.

als de Wet Maatschappelijke Ontwikkeling, de Wet

De zorg in Nederland wordt steeds meer geschoeid op

Werk en Bijstand, de Kinderopvang, de Onderwijswet,

basis van een verzekeringsstelsel in plaats van collec-

de Participatiewet, het Jeugdbeleid, de integratie van

tieve verzorgingsarrangementen.

Wonen-Zorg-Welzijn et cetera. heeft de gemeente veel instrumenten in handen gekregen om actief sturing te

Deze omslag vindt geleidelijk aan plaats en veron-

geven in het sociale domein. Op basis van het nieuwe

derstelt assertieve, goed geïnformeerde zorgconsu-

Regeerakkoord kunnen we ook rekenen op overdracht

menten. Dat is echter voor een aanzienlijk deel van de

van taken uit de AWBZ naar de WMO, taken op het ge-

bevolking niet vanzelfsprekend. Ook hier ligt een be-

bied van de werkgelegenheid en de overdracht van de

langrijk aandachtspunt voor het welzijnsbeleid.

jeugdzorg naar de gemeenten.

Voor de groep ouderen die de pensioengerechtigde

Het takenpakket van de gemeente dijt dus steeds meer

leeftijd heeft bereikt, is maatschappelijke participatie

uit. Omdat de gemeente dat met vele externe partijen

in de vorm van betaald werk in de meeste gevallen niet

dat moet vormgeven, is de complexiteit van de sturing

meer aan de orde. Hier ligt de uitdaging voor om het

enorm toegenomen en is steeds meer coördinatie en

steeds grotere potentieel aan vitale en actieve oude-

afstemming nodig.

ren beter te benutten, zeker gelet op de exponentieel

Dat pleit er voor om met externe partijen, vooral maat-

stijgende zorgvraag in de nabije toekomst als gevolg

schappelijke partners, tot andere vormen van taakver-

van de dubbele vergrijzing. Een steeds grotere groep

delingen te komen. Net als andere overheden kan ook

ouderen is immers welvarend en steeds langer gezond.

de gemeente meer werk maken van decentraliseren.

Ouderen boven de 65 vormen nu al de bevolkingsgroep

Met de partners op basis van vertrouwen en gedeelde

waar armoede het minste voorkomt.

belangen werken aan andere verdelingen.

25

gelijkgestemde belangstelling elkaar ontmoeten en

met elkaar activiteiten ondernemen, of het nu gaat om sport, vrije tijd of cultuuractiviteiten. Ze bieden jeugd en jongeren de mogelijkheid om ‘in te groeien in sociale verbanden’. Verenigingen zijn ontmoetingsplaat-

sen, dragen bij aan leefbaarheid en vormen daarmee een belangrijk onderdeel van het sociale weefsel van de gemeente.

De rol van de gemeente ten aanzien van het verenigingsleven is de afgelopen decennia steeds intensiever geworden. Huisvesting, subsidies, inventaris, ma-

terialen, onderhoud; met tal van middelen staat de gemeente klaar voor de verenigingen. Daarnaast zijn we recentelijk ook verenigingen gaan professionaliseren, om ze zo beter toe te rusten in samenwerking en productontwikkeling voor nieuwe doelgroepen.

link: Nicolette Barte ct niet subje “Subsidieer het .’” ect obj het

Hier werpen we de vraag op of de gemeente gaandeweg niet teveel is gaan treden in de verantwoordelijkheden van de verenigingen zelf? Los van de financiële consequenties is het ook de vraag of het

zelforganiserend en probleemoplossend vermogen van verenigingen op deze manier wel ten volle wordt

benut. Dit is een precaire vraag, waarvan het antwoord deels afhankelijk is van de politieke beoordeling. Wel kan vastgesteld worden dat veel van de maatschappelijke discussies dit als thema hebben, dus het is op

zijn minst een issue. De vraag stellen is hem hier ook

22

- Am bt elijk plan voor Her in r ich t i n g e n P ubl i e ke de e l n a me GEMEENTE OSS

Toeg ankelijk r appor t voor het ambtelijk per soneel en gemeentelijke in wonder s.

23

leerplic

htmap2

07-04-20

06

16:09

Pagina

2.

Taken en verantwoordelijkheden.

1

a

D e l e e r l i ng

bezorgen, is er voor hen vanaf 14 jaar een vangnet in de vorm van vervangende leerplicht.

In het kader van de vervangende leerplicht hebben

ga naar inhouds

opgave

Ge m

l

Informatie over leerplic ht en voort voor schole ijdig schoo n en onde lverlaten rwijsinstitu ten

ee nt e Be rn he ze Postbus 19 5384 ZG Heesch Tel. 0412 – 459122 Ge

m ee nt e Bo ek el Postbus 99 5427 ZH Boekel 0492 – 32 6800 Re gio La nd va n Cu Postbus 10 ijk .001

5431 DA Cuijk Tel. 0485 – 396719

Ge m

ee nt e La nd er d Postbus 35 5410 AA Zeeland Tel. 0486 – 458131 Ge m ee nt

e Li th De leerplich t van de gem eente Lith wordt uitgev oerd door de gemeen te Oss. Ge m ee nt

e M aa sd on

Postbus 5 5386 ZG Geffen Tel. 073 – 5342100

Ge m ee nt

Postbus 5 5340 BA Os s Tel. 0412 – 62

k Inhoudsopgave Woord vooraf

1 . U i t g a n g s p u n t e n va n d e

7. Bijlagen

Leerplichtwet 1. Leerplichtwet 1969 2 . Ta k e n e n ve r a n t wo o r d e l i j k h e d e n a. De leerling b. De ouders c. De school d. De gemeente

2. Leerplichtregeling 1995 3. Samenvatting Algemene wet bestuursrecht (Awb) 4. HALT-aanpak bij ongeoorloofd schoolverzuim 5. Schema ongeoorloofd schoolverzuim 12-18 jairgen (facultatief)

3 . P r o c e d u r e s e n vo o r s c h r i f t e n a. De Algemene Wet Bestuursrecht (Awb) b. Toelating c. In- en uitschrijving d. Schorsing e. Verwijdering f. Vrijstelling van schoolbezoek i. Godsdienst of levensovertuiging ii.Vakantie iii. Gewichtige omstandigheden

4 . A a n p a k va n s c h o o l ve r z u i m a. Procedures voor melding, registratie en aanpak b. Preventie c. Schoolorganisatie en –cultuur d. Vervangende leerplicht e. Vrijstelling van leerplicht

5 . O n d e r w i j s a a n z i e ke l e e r l i n g e n en leerlinggebonden financiering (rugzakleerlingen) a. Onderwijs aan zieke leerlingen b. Leerlinggebonden financiering

6. Formulieren a. Kennisgeving van in- of uitschrijving (partieel) leerplichtige leerling b. Kennisgeving vermoedelijk ongeoorloofd schoolverzuim c. Aanvraagformulier schoolverlof d. Vakantieverklaring werkgever e. Voorbeeldbrief beslissing op verlofaanvraag 7. Diverse leerplichtonderwerpen. a. De meest gestelde vragen over in- en afschrijvingen b. Toelating, schorsing en verwijdering c. Verlof (vrijstelling van schoolbezoek) d. Vrijstelling van leerplicht e. Verstrekken van gegevens over leerlingen aan de (gescheiden) ouders f. Onderwijs aan illegale leerlingen g. Het dilemma rondom extra leerhulp onder schooltijd 8. Adressen

6 . R eg i o n a l e M e l d - e n C o ö rd i n at i e f u n c t i e vo o r t i j d i g s c h o o l ve r l at e r s / Way 2 g o

e O ss

9667

Ge m ee nt

e Ud en

Postbus 83 5400 AB Ud en Tel. 0413 – 281663

Ge m ee nt

e Ve gh el

Postbus 10 .001 5460 DA Veghel Tel. 0413 – 386491

wegwijze r leerplich t

leerlingen de mogelijkheid om op een andere manier te

De leerplicht begint de maand nadat een jongere de leeftijd van vijf jaar heeft bereikt.

De volledige leerplicht duurt tot en met het schooljaar waarin een jongere de leeftijd van zestien jaar bereikt of tot aan het einde van het schooljaar na afloop waarvan een jongere ten minste twaalf volledige schooljaren de school heeft bezocht. Meestal zijn beide bepalingen tegelijkertijd van toepassing, maar in sommige gevallen, wanneer het de zogenaamde ‘vroege’ leerlingen betreft, is een jongere nog geen zestien jaar bij aanvang van een nieuw schooljaar maar heeft hij al wel voldoende schooljaren de school bezocht.Vroege leerlingen zijn normaliter geboren in augustus of september.

Nadat de volledige leerplicht is afgelopen is een jongere nog een schooljaar partieel leerplichtig.

leren: in een combinatie van algemeen vormend onderwijs, onderwijs gericht op een beroep en lichte arbeid in de vorm van stage.

De beslissing tot vervangende leerplicht wordt altijd genomen in nauw overleg tussen de leerling, ouders, de scholingsinstelling en de leerplichtambtenaar.

Verantwoordelijkheid De ouders en/of verzorgers zijn de eerste verantwoordelijken als het gaat om de naleving van de Leerplichtwet, maar leerplichtigen vanaf 12 jaar zijn zelf medeverantwoordelijk voor geregeld schoolbezoek.

Leerplichtigen kunnen op hun verantwoordelijkheid worden aangesproken met als mogelijk gevolg een Halt-straf, een zorgmelding aan bureau jeugdzorg of een melding aan het schoolverzuimteam.

Meerderjarigheid en huwelijk De leerplicht is gekoppeld aan leeftijd en dus niet aan meerderjarigheid. Leerlingen, die in een ander land voor hun zestiende zijn getrouwd en daardoor meerderjarig zijn, worden niet ontslagen van de leerplicht.

Wel betekent hun meerderjarigheid dat zij zelf verantwoordelijk zijn voor de inschrijving bij een school c.q. instelling (artikel 1.b Leerplichtwet 1969).

Informatie over leerplic ht en voort voor schole ijdig schoo n en onde lverlaten rwijsinstitu ten

stituten

Informatie schoolverla over leerplicht en vo ten voor sc or tijdig holen en on derwijsin

stituten

Informatie schoolverla over leerplicht en vo ten voor sc or tijdig holen en on derwijsin

rl e e r p l i c h t

e e r p l i c h t

wegwijze

w e g w i j z e r

wegwijze r leerplich t

Begin en einde van de leerplicht.

- Leer plicht w ijz e r GEMEENTEN MIDDENBRABANT

Richtingwijzer voor ouder s en leerlinge n die (ter ug)ges tuurd moeten worden...

Vervangende leerplicht Voor sommige leerlingen is het volgen van volledig dagonderwijs geen haalbare kaart. Om deze leerlingen toch een redelijke startpositie op de arbeidsmarkt te

b

D e o ude r s

Verantwoordelijkheid In de eerste plaats zijn ouders verplicht hun leerplichtige kinderen in te schrijven bij een school en erop toe te zien dat deze kinderen ook daadwerkelijk naar school gaan.Vervolgens zijn ouders verplicht alle schoolregels na te leven, zoals het absent melden onder vermelding van geldige gronden en het onderhouden van contact met school.

c

D e scho o l

Beleid en maatregelen opnemen in het schoolwerkplan Scholen moeten in hun schoolwerkplan vermelden hoe zij handelen bij verzuim, met andere woorden, zij dienen hun verzuimbeleid te formuleren. In het verlengde hiervan moeten scholen nadenken over maatregelen die voortvloeien uit dit beleid en worden zij geacht aan te geven hoe zij de samenwerking zien met ouders, de leerplichtambtenaar en – indien het geformuleerde beleid hier aanleiding toe geeft – met professionele hulpverleners.

4.

Aanpak van schoolverzuim.

Bij het voorkomen en bestrijden van schoolverzuim zijn de volgende aandachtspunten essentieel: 1 Voor alle partijen transparante procedures voor melding, registratie en aanpak.

2 Preventieve maatregelen treffen om verzuim te voorkomen.

3 Bereidheid om de eigen organisatie en cultuur kritisch onder de loep te nemen 4 Indien noodzakelijk in nauw overleg met de leerplichtambtenaar en andere actoren zoeken naar andere vormen van onderwijs, passende alternatieve leerroutes, vervangende leerplicht, of; 5 Vrijstelling van de leerplicht.

a

Proce dure s voor m e l di ng , re g i s t r a t i e e n a a npa k

De basis voor een effectief antiverzuimbeleid is een sluitend systeem voor de registratie en afhandeling. Dit begint al bij het melden van absentie door de ouders.

M e l d e n va n a b s e n t i e Ouders of verzorgers zijn verantwoordelijk voor het melden van afwezigheid van hun kind. Omdat de regels hiervoor per school verschillen, moeten alle ouders uitvoerig worden geïnformeerd over de geldende voorschriften.Vaak is het noodzakelijk om ouders regelmatig en via verschillende kanalen op de hoogte te stellen en te houden van de wijze waarop zij de afwezigheid van hun kind moeten melden.

Dit kan bijvoorbeeld door vermelding in de schoolgids en het ter sprake brengen op de ouderavond.

Registratie Signaleren van verzuim begint bij een sluitende registratie. Als leerlingen en ouders weten dat de school serieus en consequent omgaat met registratie en afhandeling, heeft dat een preventief effect. Ook hier geldt dat de gelegenheid vaak de dief maakt. Met een zorgvuldig toegepast systeem hebben alle inspanningen om verzuim te voorkomen en terug te dringen, aanzienlijk meer effect.

Een goed systeem ontstaat pas met een duidelijke taakverdeling. In dit kader is een veelvoorkomende taakverdeling: • Briefjesronde door de conciërge.

• Registratie door de administratie.

• Signaleren van mogelijke probleemsituaties.

• Contact met ouders en leerling door de klassendocent, mentor of het schoolmanagement.

• Schriftelijk melden van verzuim aan ouders door schoolmanagement.

• Contact met de leerplichtambtenaar.

Het spreekt voor zich dat iedere school natuurlijk zelf bepaalt welke de meest effectieve methode is.

Hoofdzaak is dat er duidelijk, snel en consequent wordt gehandeld.

Aanpak Leerlingen moeten weten dat de school hen serieus neemt en zich terdege in wil zetten voor hun schoolcarrière en algemeen welbevinden. Als er geen afwezigheidsmelding van de ouders is ontvangen, neemt de school zelf zo spoedig mogelijk contact op. Ouders en leerlingen weten dan dat de afwezigheid is opgemerkt en dat de school er bovenop zit. In de praktijk blijkt dit een preventief effect te sorteren.

Bij een vermoeden van ongeoorloofd verzuim, vindt zo snel mogelijk vervolgactie plaats in de vorm van huisbezoek, aanschrijving, telefonisch contact, een gesprek met de ouders op school, etc. Wanneer ongeoorloofde afwezigheid is geconstateerd, moeten eerst de ouders

• Ernstige ziekte van ouders of bloed- en aanverwanten tot en met de derde graad: periode in overleg met de directie.

• Overlijden van bloed- en aanverwanten in de eerste graad: maximaal 4 dagen.

• Overlijden van bloed- en aanverwanten in de tweede graad: maximaal 2 dagen.

• Overlijden van bloed- en aanverwanten in de derde of vierde graad: maximaal 1 dag.

• Situaties waarin sprake is van een medische of sociale indicatie. Hierbij dient een verklaring van bijvoorbeeld een arts te worden overlegd, waaruit blijkt dat het verlof noodzakelijk is.

• Andere gewichtige omstandigheden, waarbij er sprake moet zijn van een overmachtsituatie.

De volgende situaties zijn geen ‘andere gewichtige omstandigheden’:

een speciale aanbieding

• Vakantie onder schooltijd bij gebrek aan andere boekingsmogelijkheden

• Een uitnodiging van familie of vrienden om buiten de normale schoolvakantie op vakantie te gaan.

• Eerder vertrek of latere terugkeer in verband met (verkeers)drukte

• Verlof voor een kind, omdat andere kinderen uit het gezin al of nog vrij zijn.

Verlofaanvragen worden altijd individueel beoordeeld.

Een aanvraag voor verlof dient zo spoedig mogelijk bij de directeur te worden ingediend (bij voorkeur minimaal acht weken van tevoren).

treedt de procedure ‘rechtsbescherming Awb’ in werking. (zie bijlage 3).

4

5.

Onderwijs aan zieke leerlingen en leerlinggebonden financiering (rugzakleerlingen). a

Aanpak van schoolverzuim

4.Aanpak van schoolverzuim

• Familiebezoek in het buitenland • Vakantie in een goedkope periode of in verband met

en gemotiveerd op de hoogte gebracht.

3 Als de ouders het niet eens zijn met de beslissing

a. Procedures voor melding, registratie en aanpak b. Preventie c. Schoolorganisatie en –cultuur d. Vervangende leerplicht e. Vrijstelling van leerplicht

Voor advies kunt u te allen tijde contact opnemen met de leerplichtambtenaar.

Onder wijs a a n zieke leer ling en.

Wanneer een leerling langdurig ziek is blijft de school verantwoordelijk voor het onderwijs en de begeleiding van die zieke leerling, ook als het kind wordt opgenomen in een ziekenhuis of revalidatiecentrum. Sinds augustus 1999 ligt de verantwoordelijkheid voor het

Wa t t e d o e n a l s e e n l e e r l i n g langdurig ziek is?

Wanneer de verwachting is dat een leerling langer dan twee weken ziek zal zijn kan de school contact opnemen met de consulent onderwijsondersteuning zieke leerlingen bij de onderwijsbegeleidingsdienst. Het initiatief tot ondersteuning kan ook liggen bij het ziekenhuis of bij de consulent zieke leerlingen. Daarnaast kunnen ouders of verzorgers contact leggen. In alle gevallen is

onderwijs aan chronisch en langdurig zieke leerlingen volledig bij de thuisschool. Dat wil zeggen, de school blijft verantwoordelijk voor goed onderwijs en een ononderbroken schoolloopbaan van deze leerlingen.

Daarbij wordt geen verschil gemaakt tussen ziek zijn thuis of in het ziekenhuis.

het uiteindelijk de school die de ondersteuning aanvraagt. In overleg wordt bepaald of er ondersteuning nodig is en waaruit de ondersteuning zal bestaan. Een schoolprotocol ‘Hoe om te gaan met langdurig zieke leerlingen’ kan helpen om direct de juiste maatregelen te nemen.

De consulent onderwijsonders t e u n i n g z i e ke l e e r l i n g e n .

Procedure 1 De ouders richten het verzoek aan de schooldirectie middels het aanvraagformulier schoolverlof (zie bijlage c).

2 Indien het verzoek meer dan 10 schooldagen betreft, stuurt de directie het verzoek door aan de leerplichtambtenaar van de gemeente waar de leerling woont.

Indien het een verzoek voor 10 schooldagen of minder betreft dan neemt de schooldirectie een beslissing.Van deze beslissing wordt aanvrager schriftelijk

De school kan de hulp inroepen van een consulent onderwijsondersteuning zieke leerlingen van een onderwijsbegeleidingsdienst. Deze consulenten zijn gespecialiseerd in de ondersteuning van de school bij het verzorgen van onderwijs aan deze zieke leerlingen.

Naast de soms noodzakelijke didactische aanpassingen vraagt het omgaan met (ernstig) zieke kinderen, hun

b

familie en de school om een specifieke benadering. De consulenten beschikken over een grote onderwijspraktijkervaring in het omgaan met zieke leerlingen. Zij ken-

mee als hun ouders kiezen voor een reguliere school in de buurt. In die rugzak zit geld voor extra middelen voor het onderwijs op een reguliere school.

nen de weg in de medische wereld en andere hulpverlenende instellingen en hebben een brede kennis van ziektebeelden. Samen met de school kunnen zij een onderwijsaanbod op maat samenstellen en mee helpen uitvoeren.

Leer ling g ebo nden fina ncier ing .

Leerlinggebonden financiering (LGF) is er vanaf augustus 2003. Kinderen met een handicap die een indicatie hebben voor het speciaal onderwijs, krijgen een 'rugzak'

Ouders willen een keuze maken die in het belang is van hun kind. Daarvoor kunnen ze informatie en begeleiding krijgen, bijvoorbeeld bij de Regionale Expertise Centra (REC’s). Diezelfde REC's coördineren ook de ondersteuning van reguliere scholen; die moeten immers voorbereid zijn op de komst van 'rugzakkinderen'. De reguliere scholen stellen daar een beleid voor op zodat ze zorg en aandacht aan deze kinderen kunnen besteden.

3.

Procedures en voorschriften.

De volgende paragrafen bevatten de belangrijkste regels en voorschriften uit de Leerplichtwet 1969 en uit andere relevante wetten.

a

Alge me ne We t B e st uur sr e c ht ( Aw b )

de leerplichtambtenaar.

3 De school stelt leerling en ouders in de gelegenheid te worden gehoord en kennis te nemen van de relevante rapporten en adviezen.

4 De school informeert de ouders binnen 6 weken na de ontvangst van het herzieningsverzoek per brief over de inhoud van het besluit en de mogelijkheid om beroep aan te tekenen.

worden gericht.

c

In- e n af sc hr ijvinge n

ben op in- en afschrijvingen binnen 7 dagen te melden bij de gemeente waar deze leerling staat ingeschreven

De school beslist of een leerling wordt toegelaten. Als

begeleiding of gespecialiseerde zorg.

wijs dan wel een leerlinggebonden financiering, dan kunnen ouders kiezen tussen een reguliere of een speciale school. Ze kunnen dus de school kiezen die het beste past bij hun kind.Voorheen konden kinderen met een handicap wel naar een reguliere school, maar de school moest elk jaar opnieuw extra begeleiding en middelen aanvragen. Dat was omslachtig.

Leerlinggebonden financiering (LGF) biedt zowel ouders als scholen meer houvast.

Wa t h o u d t L G F i n ?

Of een kind recht heeft op speciaal onderwijs of in

Scholen zijn verplicht alle mutaties die betrekking heb-

Toe lat ing

Regeling Leerlinggebonden Financiering. Als een kind in aanmerking komt voor toelating tot het speciaal onder-

5 Als de aangemelde leerling meerderjarig is door een huwelijk dienen de brieven aan de leerling zelf te

daarvoor bijlage 3).

b

voorbeeld remedial teaching, extra ondersteuning van de leerkracht en speciale Leermiddelen.

Het kan zijn dat een gehandicapt kind ook een persoonsgebonden budget krijgt. Dit budget kan ook op school worden ingezet. Het is dan niet bedoeld voor onderwijsvoorzieningen, maar voor (para)medische

in de gemeentelijke basisadministratie (meestal is dit de woongemeente). Met deze meldingsplicht wordt de gemeente in staat gesteld een correcte, up to date, leerplichtadministratie te voeren en te controle op absoluut schoolverzuim.

een leerling wordt toegelaten, is de school verplicht de procedure te volgen die staat omschreven onder ‘in- en afschrijvingen’. Als de school besluit een leerling niet toe te laten, geldt op grond van de Awb de volgende pro-

Scholen mogen leerlingen niet zomaar tussentijds uitschrijven. Onvoldoende vorderingen of hardnekkig verzuim zijn nooit een reden voor uitschrijving. Stelselmatig

cedure:

en zorgwerkkend verzuim moet uiteraard worden

1 De school informeert de ouders per brief over: a) De inhoud van het besluit. b) De reden voor het besluit.

gemeld bij de leerplichtambtenaar die in overleg met school, ouders en leerling naar oplossingen gaat zoeken.

c) De mogelijkheid een verzoek tot herziening in te

Uitschrijving is alleen in de volgende gevallen toege-

dienen. d) De manier waarop dit verzoek moet worden

staan: • Als een inschrijving op een andere school heeft

aanmerking komt voor een 'rugzak' hangt af van objectieve, landelijke criteria.

Speciale scholen in een regio gaan nauwer samenwerken in Regionale Expertise Centra (REC's). Ze bundelen als het ware hun expertise en stellen die via ambulante begeleiders ter beschikking aan reguliere scholen.

Ook zijn zowel reguliere als speciale scholen verplicht om een zogenaamd handelingsplan op te stellen voor elk kind met een handicap. Zo'n plan beschrijft de doelen die de school nastreeft voor het kind en de manier waarop de school die wil bereiken. Ouders moeten instemmen met dat handelingsplan.

Wa t i s d e r u g z a k ?

De term 'rugzak' is een andere naam voor leerlinggebonden financiering. De middelen die nodig zijn om een kind met een handicap onderwijs te laten volgen, gaan als het ware in een rugzak mee naar een reguliere school.

Het geld uit de rugzak is bestemd voor de school.

Ouders en school moeten het dan ook eens zijn over de besteding van het geld. Een deel van de middelen is bestemd voor de ambulante begeleiding door de speciale school.

Daarnaast kan de school een deel inzetten voor bij-

- Leer plicht w ijz e r GEMEENTEN MIDDENBRABANT

Richtingwijzer voor ouder s en leerlinge n die (ter ug)ges tuurd moeten worden...

6

Regionale Meld- en Coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaters (RMC) / Way2go

6. Regionale Meld- en Coördinatiefunctie voortijdig schoolverlaters (RMC) / Way2go

Veel beslissingen van schooldirecties en leerplichtambtenaren vallen onder de werking van deze wet, bijvoorbeeld beslissingen ten aanzien van toelating, schorsing, verwijdering en de aanvragen voor extra verlof of verlof vanwege gewichtige omstandigheden. In deze wet zijn de te volgen procedure opgenomen. Op grond van de Awb kunnen ouders bezwaar maken en beroep aantekenen tegen genomen besluiten. De beroepsprocedure is overigens voor het bijzonder onderwijs niet hetzelfde als voor het openbaar onderwijs (zie

ingediend.

2 De school behandelt het verzoek om herziening van de ouders en overlegt met de onderwijsinspectie en

Wa a r o m L G F ?

Ouders van een gehandicapt kind willen dat hun kind in een zo normaal mogelijke omgeving opgroeit, bijvoorbeeld door het kind samen met vriendjes of vriendinnetjes naar een basisschool in de buurt te laten gaan.

De overheid wil dit bevorderen door middel van de

Aangezien de gemeente beperkt invloed kan uitoefenen op aanschaffingen van derden ten aanzien van verkeer wordt voor de acties vooral ingezet op: Ƿ voorbeeldwerking door gemeente Ƿ voorwaarden scheppen

Milieubeleidsplan Oss 2010-2014

Ƿ stimuleren

Ƿ onderzoek en afspraken.

In de duurzaamheidsagenda van Oss en de Osse mobiliteitsvisie staan globaal dezelfde acties genoemd voor het aspect lucht. Bij de uitvoering van de

duurzaamheidsagenda en de mobiliteitsvisie wordt dan ook verder invulling gegeven aan de uitwerking van dit speerpunt voor lucht.

3.2 Binnenmilieu

Gezondheid was in 1901 één van de belangrijkste aanleidingen om de Woningwet in te voeren. In de afgelopen honderd jaar is veel verbeterd aan de om-

Bij het uitvoeren van deze ambitie wordt vooral gedacht aan manieren om

mogelijke gezondheidseffecten van de plaatsing van hoogspanningslijnen

denken we bijvoorbeeld aan het opzetten van een centraal loket waar bewoners

aardgastransportleidingen en brandstofleidingen) wordt behandeld in de

tegemoet kunnen komen met financiële middelen. Uit de samenwerking tussen gemeente en corporaties is zeker ook (energie)winst te behalen.

speerpunten uit het klimaatprogramma en de duurzaamheidsagenda, waardoor

woningen met het energielabel E, F of G. Hier valt dus nog winst

merkbaar is en winst voor het milieu.

Daarom is het volgende speerpunt geformuleerd.

[ ] - uitwerking speerpunt -

Ten minste 10% van de bestaande woningen met het energielabel

E, F of G zal gedurende de planperiode worden ondersteund met maatregelen om minimaal 1 niveau hoger uit te komen.

Het ministerie van VROM heeft in 2005 een advies voor het hoogspanningsbeleid

de ambities elkaar versterken.

aan onder meer de gemeenten uitgebracht. Het advies luidt als volgt:

Bij de toename van isolatie van woningen is voldoende ventilatie van de woning

Het ministerie van VROM adviseert om bij de vaststelling van streek- en

Door onvoldoende ventilatie ontstaan gezondheidsrisico’s door verontreiniging

dan wel bij wijzigingen in bestaande plannen of van bestaande hoogspannings-

bestemmingsplannen en van de tracés van bovengrondse hoogspanningslijnen,

essentieel. Hoe beter een woning geïsoleerd is, hoe belangrijker ventilatie is.

lijnen, zo veel als redelijkerwijs mogelijk is te vermijden dat er nieuwe

van de binnenlucht met onder andere ziektekiemen, allergenen en fijn stof.

situaties ontstaan waarbij kinderen langdurig verblijven in het gebied

rond bovengrondse hoogspanningslijnen waarbinnen het jaargemiddelde magneetveld hoger is dan 0.4 microtesla (de magneetveldzone).

binnenmilieu. Het aanbieden van een ventilatie-advies-op-maat, in combinatie

Op 4 november 2008 is door het ministerie van VROM een verduidelijking op het

verbetering van het binnenmilieu in scholen. De gemeente ontvangt het advies van de GGD ook en zoekt, in overleg met het schoolbestuur, naar mogelijke oplossingen om het binnenmilieu in de school te verbeteren.

In de Osse huizenvoorraad bevindt zich momenteel nog een aantal

te behalen. Winst dat voor de burgers direct in de portemonnee

magnetische velden afkomstig van hoogspanningslijnen op de gezondheid.

Ook voor dit speerpunt geldt dat er veel overeenkomsten zijn met de

met een ondersteunende CO2 signaalmeter, zorgt voor een aanzienlijke

het belang van bijvoorbeeld goed ventileren.

De afgelopen decennia is veel onderzoek gedaan naar de mogelijke effecten van

planperiode weergegeven.

de lucht binnenshuis ook vaak vervuild door activiteiten in woningen of door

overheid heeft al verschillende voorlichtingscampagnes gevoerd over

Hoogspanningslijnen

In de bijlage, tabel 1 staan voor dit speerpunt de concrete acties voor de komende

De GGD adviseert basisscholen volgens de eendagsmethode over het

de wfysieke omstandigheden van woningen en gebouwen. De rijks-

beleidsnota externe veiligheid.

terecht kunnen voor advies en hulp. Ook bekijken we of we bewoners concreet

standigheden waarin mensen wonen. Toch staat het onderwerp binnenmilieu in dit milieubeleidsplan opnieuw op de agenda. Want naast de buitenlucht is

en zendmasten. Transport van risicovolle stoffen via buizen (hoge druk

bewoners te stimuleren, te verleiden en te ontzorgen. Bij dit laatste aspect

3.3

Straling

advies uit 2005 uitgebracht.

[

VROM t e n a a n z i e n va n h o o g s pa n n i n g s l i j n e n w o r d t

Veel transport en distributie in Nederland vindt niet plaats via de weg of het

spoor, maar via kabels, leidingen en elektromagnetische velden (straling). Bij het

‘antenne-installaties voor mobiel telefoonverkeer’ vastgesteld. In deze nota is

invloedssfeer van deze voorzieningen.

het beleid bepaald voor het plaatsen van vrijstaande antennemasten, om zo

Zo mag er in de veiligheidszone rondom bepaalde leidingen niet worden

wildgroei aan vrijstaande masten te voorkomen.

gebouwd. Op (inter)nationaal niveau wordt ook aandacht besteed aan

13

3.1

komt voornamelijk door schonere brandstoffen, zuinigere en schonere

verbrandingsmotoren, maatregelen bij de industrie en energiebesparing door bijvoorbeeld isolatie van woningen. Er zijn in Oss nagenoeg geen

overschrijdingen van de normen voor stikstofdioxide (NO2) en fijn stof

(PM10) door wegverkeer. In de mobiliteitsvisie van Oss wordt nadrukkelijk

aandacht besteed aan de effecten van de verschillende verkeersvarianten op de luchtkwaliteit in de omgeving. Verkeer is immers van grote invloed op de concentraties stikstofdioxide en fijn stof. Ook de landbouw draagt bij aan

de verontreiniging met fijn stof. Echter het nagenoeg niet overschrijden van

hangt af van diverse aspecten. Denk

normen wil niet zeggen dat er geen verbeteringen mogelijk zijn.

daarbij bijvoorbeeld aan lucht, het binnenmilieu en de bodemkwaliteit.

Deze aspecten komen in dit

1

hoofdstuk aan de orde.

Lucht

De luchtkwaliteit in Nederland, ook in Oss, wordt steeds beter. Dit

Of een woonomgeving gezond is

September 2010

Naast het meeliften op de voortgang in de techniek en het vroegtijdig inbrengen van het onderwerp lucht in de planvorming, heeft Oss de volgende ambitie ten aanzien van de verbetering van de luchtkwaliteit in de woonomgeving.

[ ] - uitwerking speerpunt -

Het vermi n deren van de mi li eu- en gezon dh ei dsschadelijke emissi es van gemotoriseerd verkeer in de woonomgeving.

Deze ambitie wordt als volgt verdeeld: Ƿ het voorkomen van verkeer

Ƿ stimuleren van andere verkeersstromen (geen gemotoriseerd individueel verkeer)

Ƿ aansturen op slimmere verkeersstromen (schone brandstoffen, duurzame energie).

10

van milieuaspecten op de omgeving. Deze aspecten

bouwregelgeving toch met vrijstelling van het bestemmingsplan geplaatst

die wordt ondervonden door een bepaald milieuaspect.

Denk daarbij bijvoorbeeld aan het thema milieuhinder

Lucht

door bedrijven. Het beheersen van dergelijke

aspecten is vaak ingewikkelder. Hinder en beleving

Externe veiligheid

moeten worden. Aan een vrijstelling wordt in ieder geval meegewerkt als de

mast binnen een zoeklocatie gelegen is. Daarbuiten wordt alleen meegewerkt

Hulpdiensten

Straling

zijn niet zomaar meetbaar en afhankelijk van

als van een goede ruimtelijke inpasbaarheid is gebleken. Het betreft dan

maatwerk. De inpasbaarheid wordt per aanvraag beoordeeld als deze zich buiten de zoeklocaties bevindt.

NME

veel verschillende meetbare en niet-meetbare factoren. Naast de aspecten die van invloed zijn op de gezondheid, zijn er aspecten die

Binnenmilieu

een positieve bijdrage leveren aan de

Veiligheid

leefomgeving wanneer er met zorg

3.4 Bodem

Groen

mee wordt omgegaan. Denk hierbij aan zwerfafval en energie.

11

De beleidsnota heeft betrekking op antenne-installaties die onder de nieuwe

hebben meer effect op de beleving, de mate van hinder

Bodem

Figuur 1 laat zien hoe de

verschillende milieuaspecten met elkaar verweven zijn.

Water

Milieu en ruimtelijke kwaliteit

Milieu en gezondheid

Gezond wonen

Milieuhinder bedrijven

stelt medio 2010 gebiedsspecifiek beleid vast voor de stoffen DDT, DDD en DDE in de bodem en voor gechloreerde koolwaterstoffen (zoals tri en per) in het grondwater.

Figuur 1

Geluid

noodzakelijk dat er een gedegen afweging wordt gemaakt naar de gevolgen van het ingrijpen van de mens in de bodem. De provinciale werkgroep bestaat uit

deelnemers uit de diverse provinciale disciplines, de gemeente Tilburg en Breda

Afval

(bevoegd gezag Wet bodembescherming) en de gemeente Oss. Met deelname

aan dit project wordt nu dus ook al zoveel mogelijk rekening gehouden met de

Samenhang milieuaspecten milieu en gezondheid

gewenste ontwikkelingen voor ‘Water in Oss’ weergegeven. Het is de lokale

middel om een betere afstemming te realiseren in de samenwerking tussen de waterpartners, die gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het waterbeheer in

het bebouwde gebied en is daarmee de basis voor een duurzaam waterbeheer binnen de gemeentegrenzen.

Gemeentelijk rioleringsplan

gemeentelijke taak die zijn wettelijke basis vindt in de Wet milieubeheer.

en de gevolgen die dit op de diverse bodemfuncties heeft. De provincie vindt het

Geur

Waterplan Oss

Voor het verwijderen van afvalwater en regenwater uit de woonomgeving is

Doelstelling is het inzichtelijk maken van de effecten van ingrepen in de bodem

Binnenmilieu

functionerend rioolstelsel draagt bij aan de gezondheid van de bewoners van Oss.

landelijke bodembeleid.

De provincie Noord-Brabant is gestart met het project ‘Bodemwijzer’.

Zwerfafval

drinkwaterwinning worden gebruikt, goed te beschermen. Maar ook een goed

het grondgebied van de gemeente Lith geïntegreerd wordt. Naast deze kaart

wordt een bodembeheerplan opgesteld. Tot die tijd volgt de gemeente Oss het

Duurzaamheid

moet worden geschonken aan de bescherming van de kwaliteit van water. Uit het oogpunt van gezondheid is het zaak om de grondwaterlichamen die voor

vertaling van het nationale en provinciale waterbeleid. Het waterplan is een

Verontreiniging van bodem en grondwater komt voor en roept vaak vragen op. Oss

In 2011 wordt er een vernieuwde bodemkwaliteitskaart opgesteld, waarbij

Leefomgeving

Wel blijkt dat met een toenemende druk op de ruimte ook blijvend aandacht

Oss heeft in haar waterplan de gemeenschappelijke visie, uitgangspunten en

fysieke leefomgeving.

Licht

De grond- en oppervlaktewaterkwaliteit is de laatste jaren sterk verbeterd.

ondergrondse infrastructuur, zoals kabels en leidingen en riolering. Kortom, de bodem heeft verschillende functies en vormt een belangrijk onderdeel van de

Mobiliteit

3.5 Water

De bodem is de grond waarop we wonen en recreëren. Het is ook de basis voor landbouw, natuur, verkeer en bedrijvigheid. De bodem biedt ook ruimte aan

riolering een onmisbare voorziening. Aanleg en beheer van riolering is een In het gemeentelijke rioleringsplan (GRP) is weergegeven hoe de

gemeente Oss haar rioleringszorg de komende planperiode vorm wil geven.

Het maken van goede beleidsafwegingen op het terrein van beheer

openbare ruimte, bescherming van bodem en waterkwaliteit, de zorg voor het totale watersysteem en de rioleringszorg wordt steeds belangrijker. Ook het

financiële beleid, de inzet van middelen en toenemende lastendruk zijn hierbij belangrijke aandachtspunten.

effecten van ingrepen in de bodem op de verschillende bodemfuncties.

8

9

]

De gemeenteraad heeft op 21 december 2006 de geactualiseerde beleidsnota

ontwikkelen van ruimtelijke plannen moet rekening worden gehouden met de

3 Afdeling Leefomgeving, Wonen en Economie

u i tg e vo e r d.

GSM en UMTS masten

12

Dienst Stadsbeleid

- beleidsuitspraak -

H e t a d v i e s va n d e sta at s e c r e ta r i s va n h e t m i n i st e r i e va n

14

-Milieubele voorbeel dt i dsp i t ella n- OGP EDM RE AE CN HTTEG EOVSES R

Toeg ankelijk r appor t ter introductie nieuwe beschr regels ijving en mogelijkheden t a v. verbeter ing v an het milieu.

15

4

Geluid

4.1

Geluid heeft direct invloed op hoe we ons voelen en onze omgeving beleven.

Geluid werkt door in veel beleidsterreinen, zoals ruimtelijke ordening, verkeer en vervoer. Vrijwel elke ruimtelijke ontwikkeling heeft consequenties voor

het geluid, terwijl omgekeerd, geluidwetgeving consequenties heeft voor veel

ruimtelijke ontwikkelingen. Geluid moet al vroeg in de planontwikkeling worden

Ons land wordt schoner, maar niet persé

beschouwd als een ontwerpvariabele in plaats van een belemmering. Alleen

leefbaarder. Meer mensen en hogere welvaart

zó voorkomen we dat er nieuwe geluidknelpunten ontstaan of dat ruimtelijke

leiden tot meer lawaai, meer mobiliteit, meer afval

plannen achteraf moeten worden bijgesteld of afgeblazen.

en meer licht. Meer welvaart leidt ook tot kritische

Geluidnota Oss ‘geluidkwaliteit in de leefomgeving’

bewoners die meer eisen stellen aan de kwaliteit van

In de geluidnota ‘geluidkwaliteit in de leefomgeving’ geeft de gemeente Oss aan hoe zij met geluid in de leefomgeving omgaat. In de geluidnota is sprake van

de omgeving. En voor subjectieve milieuproblemen die voor

een gebiedsgerichte aanpak.

bewoners waarneembaar zijn, zoals geur en geluid, geldt dat deze dan

Voor het aspect geluid is voor het milieubeleidsplan het volgende speerpunt

extra in beeld zijn.

geformuleerd.

In 2009 is samen met de GGD Hart voor Brabant de volwassenmonitor uitgezet. De volwassenmonitor is een enquête onder personen van 19 - 64 jaar, waarbij er in 2009 een aantal extra vragen naar de hinderbeleving zijn toegevoegd. Denk hierbij aan vragen over hinder door geluidoverlast, zwerfafval, lichtoverlast, etc. Begin 2010 worden de uitkomsten van de

[

- uitwerking speerpunt -

G e d u r e n d e d e p l a n p e r i o d e zo v e e l m o g e l i j k Sta n d still-step forward voor geluidbelasting nabij rijkswegen en gebiedsontsluitingswegen.

]

Inmiddels is dit speerpunt ingehaald door de ambities in het geluidbeleid van

enquête verwacht. De uitkomsten van de enquête geven een beter beeld van

Oss en valt de uitwerking van dit speerpunt onder de ambities die geformuleerd

de feitelijke hinder bij de bewoners. Deze kan anders zijn, dan de verwachte

zijn in de nota geluid.

hinder, door uitkomsten van bijvoorbeeld berekeningen en theoretische modellen. Met de resultaten van de enquête wordt het milieubeleid, daar waar nodig, bijgestuurd.

16

4.2 Geur

4.5 Afval

nodig zijn. Voor de gemeente was dit de aanleiding tot het opstellen van een groenbeleidsplan.

Het groenbeleidsplan geeft een vernieuwende totaalvisie op de kwaliteit en kwantiteit van het openbaar groen in Oss.

De overlast door geur is vooral een probleem in het landbouwactiviteiten en (intensieve) veehouderijen.

Binnen steden zijn het vooral bepaalde bedrijven die

overlast veroorzaken. Door voldoende afstand te houden

tussen geurbronnen en blootgestelden en door aandacht

te besteden aan de beperking van geurhinder bij de

vergunningverlening en handhaving van bedrijven, kan

onacceptabele geurhinder zoveel mogelijk beperkt worden.

Geurgebiedsvisie gemeente Oss In tegenstelling tot de eerdere wet- en regelgeving biedt de nieuwe

wet Geurhinder en veehouderij (VROM 2007) de mogelijkheid aan gemeenten

om, binnen bepaalde marges en afhankelijk van plaatselijke omstandigheden,

een eigen lokaal geurbeleid te voeren. De gemeente Oss heeft in 2008 haar eigen geurgebiedsvisie opgesteld. De doelstelling van de visie is om mogelijke slechte geursituaties die kunnen ontstaan door autonome ontwikkelingen zoveel

mogelijk te voorkomen. Bestaande geurproblemen worden zoveel mogelijk

verbeterd. Hierbij worden de ontwikkelingsmogelijkheden van de veehouderijen niet meer dan nodig beperkt.

Ƿ het terugdringen van de totale hoeveelheid huishoudelijk afval tot 200 kg per inwoner in 2014 (korte termijn) (223 kg per inwoner in 2008)

Ƿ hergebruikpercentage van 70% in 2014 (korte termijn) (situatie 2008 62%)

energiebronnen meer als potentiële grondstoffen moeten beschouwen. Daarom

structuur, er worden op hoofdlijnen ook belangrijke beleidsuitspraken gedaan.

Ƿ inzicht ontwikkelen in de mogelijkheden voor energie efficiënte en

moet bewust en efficiënt met onze grondstoffen worden omgegaan (preventie)

De beleidsvisie wordt vertaald in concrete aanbevelingen die dienen als

milieuvriendelijke verwijdering van niet herbruikbaar afval en het toepassen

en blijven hergebruik, recycling, maar nadrukkelijk ook energiewinning uit

bouwstenen voor het groenbeleid en de integratie in andere beleidssectoren.

van dit uitgangspunt in ontwikkelplannen (korte termijn)

de niet herbruikbare afvalstromen van groot belang. Om hergebruik van

Ƿ energieneutrale afvalverwerking in eigen regio (lange termijn, na 2017).

afvalstromen mogelijk te maken blijft scheiden van afval nadrukkelijk het

4.4 Licht

centrale thema in het afvalbeleid.

In de bijlage, tabel 2 is de concrete uitwerking van dit speerpunt weergegeven.

Voor dit milieubeleidsplan is voor het onderwerp afval het volgende speerpunt geformuleerd.

[

Steeds meer mensen hebben last van slaapstoornissen als gevolg van verlichting (bijvoorbeeld nabij sportvelden of grote bedrijventerreinen). Nagenoeg nergens in ons land is het ’s nachts nog echt donker. Veel verlichtingsinstallaties

- uitwerking speerpunt -

O p t i m a l i s at i e va n d e i n z e t va n a f va l st r o m e n p r i m a i r

veroorzaken in de praktijk hinderlijke lichtstraling voor omwonenden.

als grondstof of secundair als energiedrager.

Het loont daarom om efficiënt te verlichten, bijvoorbeeld bij sportvelden.

Verlichtingsinstallaties bij sportvelden in Oss worden zodanig ontworpen en

afgesteld dat de omgeving van het sportveld geen of zo min mogelijk nadelige

]

De ambitie is de hoeveelheid afval terug te dringen en de resterende

gevolgen ondervinden.

In de Wet milieubeheer staat niets concreets vermeld over licht. Volgens artikel

betekent dat de gemeente activiteiten ontwikkelt om deze deelstromen op de juiste plek te laten verwerken. Dit kan zijn de betreffende deelstromen beter

Bij de beoordeling van het aspect lichthinder gelden in Oss de

geschikt te maken voor de specifieke verwerkingsmethode dan nu het geval is of

Algemene richtlijnen voor lichthinder.

door gebruik van betere verwerkingsmethoden dan de huidige.

Randvoorwaarden/uitgangspunten bij deze ontwikkelingen zijn service voor de

betrekking tot het groenbeleid, groenbeheer en -onderhoud, waarvoor een

burger, milieu en kosten.

goed toetsingskader ontbrak. Daarnaast deden zich veranderingen voor in het

het beeld en draagt bij aan een negatieve beleving van de eigen buurt en

woonomgeving. Zeker in wijken waar veel mensen dicht bijeen wonen is het mede daarom belangrijk dat iedereen zich op de juiste manier van zijn afval

Naar aanleiding hiervan is het volgende speerpunt geformuleerd.

Optimalisering van de inzet van afvaldeelstromen als grondstof of energiedrager

van een vergunningaanvraag en bij de vergunningverlening.

Zwerfafval vormt voor veel burgers een bron van ergernis. Het verstoort

om de hoeveelheid zwerfafval te beperken.

hergebruiken en in te zetten als energiedrager.

1.1a van de Wet milieubeheer moet echter een ieder voldoende zorg voor het

4.6 Zwerfafval ontdoet. Toch staat vast dat de gemeente Oss zich altijd intensief moet inzetten

hoeveelheid zo veel mogelijk lokaal dan wel regionaal te verwerken, te

lichthinder en/of lichtvervuiling meegenomen in de beoordeling

Binnen de gemeente Oss speelt een aantal vragen en problemen met

geformuleerd:

klimaatgevolgen wordt het steeds duidelijker dat we onze afvalstromen en

Oss: het streefbeeld. Het streefbeeld gaat verder dan het omschrijven van de

milieu in acht nemen. Daarom worden binnen de gemeente Oss de aspecten van

4.3 Groen

Voor het bovengenoemde speerpunt is de volgende concrete ambitie

Met de schaarste aan grondstoffen in het vooruitzicht en de huidige

Centraal in het plan staat de toekomstige groenstructuur van de gemeente

buitengebied. Het is het gevolg van bijvoorbeeld

17

[ ►

- uitwerking speerpunt -

A m b it i e i s d e h o eve e l h e i d z w e r fa fva l d e kom e n d e vier jaar met 50% te verminderen.

]

groenbeheer, doordat bestaande groenvoorzieningen aan ‘renovatie’ toe waren en omdat binnen de geplande stadsuitbreidingen nieuwe groenvoorzieningen

18

20

19

Vermindering van de hoeveelheid zwerfafval betekent dat de gemeente

activiteiten gaat opzetten om het gedrag van de burgers te verbeteren en om

anderszins te voorkomen dat afval op straat komt. Voor een belangrijk deel zit dit ook in het lopende zwerfafvalproject.

TABEL 5

Indicator

Acties

Planning

Indicator

gemeente in haar denken en doen geleidelijk aan gaat verduurzamen.

- samenstellen projectgroep informatiebeheer milieu

derde kwartaal 2010 gereed

- projectgroep uitwerking speerpunt

er wordt een projectgroep GES opgericht

medio 2011 gereed

projectgroep GES

eind 2011 gereed

op een stevige manier op de agenda te zetten, krijgt invulling in de

- infrastructuur opzetten en beheren

derde kwartaal 2010 gereed

- infrastructuur beheersysteem opgesteld

er wordt een inventarisatie gemaakt van ontwikkelplannen, waarvoor een GES kan worden opgesteld

inzicht in mogelijke projecten die in aanmerking komen voor een GES

- opstellen lijst met informatie die brandweer nodig heeft en hoe zij over

eerste kwartaal 2011 gereed

- plan van aanpak voor aanschaf software, geschikt

voor de gekozen ontwikkelingen wordt een plan van aanpak GES opgesteld

medio 2012 gereed

plan van aanpak GES

GES wordt uitgevoerd

medio 2013 gereed

uitgevoerde GES voor plan X

- informatiebeheerplan gereed

resultaat GES inbrengen in ontwikkelplan

eind 2013 gereed

resultaat GES in ontwikkelplan

evaluatie werkwijze GES en verankeren in handboek duurzame stedenbouw

eind 2014 gereed

Werkwijze GES opgenomen in handboek duurzame stedenbouw

De ambitie om duurzaamheid zowel strategisch als ook inhoudelijk

deze informatie wil kunnen beschikken

Uitwerking van de duurzaamheidsagenda levert over het algemeen ook een positieve bijdrage aan de centrale doelstelling van dit milieubeleidsplan.

goed bereikbaar te blijven, per auto, fiets, openbaar vervoer, water en te voet.

Een onbegrensde toename van de automobiliteit beperkt de bereikbaarheid en bedreigt de leefbaarheid van de stad. Om een goede afweging te kunnen

maken tussen ruimtelijke en economische ontwikkelingen en bereikbaarheid, leefkwaliteit en veiligheid heeft de gemeente Oss in juli 2009 een nieuwe mobiliteitsvisie vastgesteld. De doelstelling van de mobiliteitsvisie is het

in balans brengen van de bereikbaarheid, leefbaarheid en veiligheid in de gemeente Oss, nu en in de toekomst.

Bij de verdere uitwerking van de mobiliteitsvisie komen aspecten aan de orde

die direct van invloed zijn op de volksgezondheid van de inwoners van Oss en

daarmee dus een direct effect hebben op de centrale doelstelling van dit plan.

Door regelmatige afstemming bij de uitvoering van acties zal, waar mogelijk,

een hele nauwe relatie heeft met de duurzaamheidsagenda. Het gaat om het volgende speerpunt.

[

- uitwerking speerpunt -

Het bedrijfsleven intensief betrekken bij h e t r e a l i s e r e n va n h a a r m i l i e u b e l e i d.

- lijst kortsluiten met afdeling PBWM en ICT

medio 2011 gereed

- bepalen hoe de gemeente de informatie wil registreren en beheren =

medio 2011 gereed

- opstellen programma van eisen voor eventueel aanschaffen benodigde

eind 2011 gereed

informatiebeheerplan

In het kader van het milieubeleidsplan is één speerpunt benoemd dat wel

software

]

informatievoorziening incidenten gestart

voor registreren en beheren noodzakelijk informatie

- inventariseren typen bedrijven die in verband met risico's incidenten

medio 2012 gereed

- compleet overzicht van bedrijven in Oss die relevant

- aanschrijven bedrijven met verzoek om de betreffende informatie

derde kwartaal 2012 gereed

- relevante, gevraagde informatie is door bedrijven

- toesnijden formulieren LVO op Osse situatie en daarbij de benodigde

derde kwartaal 2012 gereed

relevant zijn

digitaal aan te leveren

informatie in verband met bestrijding incidenten/calamiteiten

zijn in verband met risico’s incidenten

digitaal aangeleverd

meenemen

Via verschillende afdelingen is er inmiddels goed contact met het

bedrijfsleven. Door gebruik te maken van het bestaande netwerk en contacten wordt geïnventariseerd wat het bedrijfsleven zelf doet en kan doen, als het gaat om het verbeteren van de kwaliteit

van de leefomgeving. Daar waar nodig en waar gewenst stelt

eind 2012 gereed

- koppeling van de verschillende systemen en / of registratie informatie in

eerste kwartaal 2013 gereed

- functionerend beheersysteem

- in samenspraak met bedrijfsleven ontwikkelen format digitaal logboek

medio 2013 gereed

- digitaal logboek wordt bijgehouden door relevante

dat elke ondernemer van relevante bedrijven actueel houdt

speerpunt heeft dermate grote overeenkomsten met de uitwerking

Colofon

- doorzoeken digitale en stoffelijke dossiers om inzicht te completeren daartoe beschikbare applicatie

de gemeente haar dienstverlening in dit kader beschikbaar. Dit van het klimaatprogramma en het speerpunt maatschappelijk

verantwoord ondernemen uit de duurzaamheidsagenda, dat de

bedrijven

Fotografie

René Nelissen, Gemeente Oss

Vormgeving

Gert-Jan Bloemers, Oss

Druk

Reprografie, Gemeente Oss

Dit is een produkt van Dienst Stadsbeleid, afdeling leefomgeving, wonen en economie. van de Gemeente Oss, september 2010 Deze uitgave kunt u ook online bekijken op www.oss.nl

gehele uitvoering ervan wordt meegenomen in de uitwerking van het

UITWERKING SPEERPUNT AFVAL

klimaatprogramma en de duurzaamheidsagenda.

22

De afdeling SLWE (Dienst Stadsbeleid) is verantwoordelijk voor de uitwerking van dit speerpunt

Planning

De duurzaamheidsagenda heeft veel raakvlakken met dit milieubeleidsplan.

Met alle ruimtelijke en economische ontwikkelingen staat Oss voor de opgave

TABEL 6 UITWERKING SPEERPUNT GEZONDHEID EN RUIMTELIJKE KWALITEIT

De Brandweer is verantwoordelijk voor de uitwerking van dit speerpunt

duurzaamheidsagenda van Oss.

4.7 Mobiliteit

U ITWERKI NG SPEERPU NT I N FORM ATI EVOORZI EN I NG BIJ I NCI DENTEN

Acties

De toekomst van Oss moet een duurzame zijn. Deze ambitie houdt in dat de

In de bijlage, tabel 3 is de concrete uitvoering van dit speerpunt weergegeven.

zoveel mogelijk samenloop plaatsvinden.

4.8 Duurzaamheid

21

23

- Milieubele i dsp l a n GEMEENTE OSS

Toeg ankelijk r appor t ter introductie nieuwe regels en mogelijkheden t a v. verbeter ing v an het milieu.

Als jij gaat opruimen met je vrienden, kom ik je graag helpen!

Groetjes uit de gemeente Oss!

Bel voor hulp van Niels Netjes naar [0412] 629 612 of kijk op www.oss.nl/afvalinzameling

90x100

Doe mee!

Vanaf

1 februari

andere ophaaldagen huisvuil

Kijk op uw afvalkalender of www.oss.nl

Opschoonweken

Voor bijna alle huishoudens in Oss veranderen de ophaaldagen van de groene en grijze containers. Op uw afvalkalender kunt u zien wat de nieuwe ophaaldagen zijn. Uw afvalkalender staat ook op www.oss.nl. Voor meer informatie: [0412] 62 90 30.

16 - 28 maart

www.oss.nl/afvalinzameling ontwerp GJ Bloemers | druk S&Bdruk

poster opschoonweken niels a2.indd 1

--voorbeel Niels Net dtjietse l -OGP EDM RE AE CN HTTEG EOVSES R

Ontwikkeling char acter/logo beschr ijving tbv. betere afv al ver werking

25-02-2009 14:26:02

verzamel uw kunststof verPakkingsafval en win een treinreis naar Parijs voor twee Personen!

Welk plastic verpakkingsafval wordt ingezameld?

WAT WEL…

• plastic tassen en broodzakken • pasta- en rijstzakken

Plastic verpakkingsafval

WAT NIET… Verpakkingen met inhoud

• snoepzakken

• verpakking van vleeswaren en kaas • folies van tijdschriften en reclamefolders

• blisters van o.a. tandenborstels, snoeren en schroeven

• boterkuipjes, sausbakjes, smeerkaas-, paté- of koffiemelkkuipjes • groente-, fruit- en saladebakjes of –zakjes, patatbakjes • bekers van yoghurt, vla, slagroom en ijs • deksels van potten pindakaas, chocopasta etc.

• knijpflessen van sauzen zoals ketchup en mayonaise • flacons van wasmiddelen en schoonmaakmiddelen

• flacons van bijvoorbeeld shampoo, douchegel, badschuim en zeep • tubes van bijvoorbeeld gel, crème, bodylotion en tandpasta • flessen van olie en azijn

Verpakkingen van chemisch afval make-upverpakkingen, terpentineflessen en kitkokers

Alle informatie voor u op een rij

Piepschuim fastfoodverpakkingen, vleesschaaltjes en verpakkingsvulmateriaal Resten papier, karton of foliemix afdekmaterialen, chipsverpakkingen en doordrukstrips (pillen of kauwgom) Kartonnen (drank)verpakkingen melk- en sappakken

• flessen van frisdrank, water en zuivel • potjes van gel, medicijnen en vitamines • plantenpotjes

Landbouwplastic plastic dekzeilen, grote en kleine plantenbakken

Zorg dat alles leeg is en verwijder papier, karton of aluminium (folie)resten.

Houd u a.u.b. aan deze aanwijzingen, zodat het recycle-proces niet verstoord wordt.

Andere plastic producten en gebruiksvoorwerpen tuinstoelen en speelgoed

Plastic verpakkingsafval

Huis-aan-huis opgehaald én zelf brengen wanneer u wilt Voortaan kunt u op ieder gewenst moment uw plastic verpakkingsafval inleveren. Naast de huis-aan-huis inzameling zijn er speciale ondergrondse containers bij supermarkten en winkelcentra. Bij de Milieustraat kunt u

Meer containers

In totaal wil gemeente Oss dertien ondergrondse

containers plaatsen in 2010. In het najaar komen er

ook nog terecht.

nog acht ondergrondse containers bij:

Huis-aan-huis inzameling

• Ravenstein: Keurvorstplein bij supermarkt Emté

De speciale Plastic Hero zakken

worden maandelijks huis-aan-huis

• Herpen: Alard van Herpenplein

• Lith: Mgr. Bekkersstraat bij supermarkt Plus

• Oss: Winkelcentrum Ruwert bij supermarkt Nettorama

ingezameld. Woont u in een appartement

• Oss: Winkelcentrum Heihoek aan Thorbeckestraat

op de ophaaldag aanbieden naast de

• Oss: Kard. de Jongstraat bij supermarkt Emté

of flat? Dan kunt u uw kunststof afval

• Oss: Rotonde Titusbrandsmaplein/ Industrielaan

verzamelcontainers. Meer informatie

• Oss: Heschepad bij supermarkt Emté

op de afvalkalender op www.oss.nl/

Gewone plastic zakken

over de ophaaldagen kunt u vinden afvalinzameling.

De zakken van Plastic Hero voor de huis-aan-huis

Plastic Hero zakken

Hiervoor kunt u gewone plastic draagtassen van de

inzameling kunt u gratis afhalen bij:

gaten van de ondergrondse container zijn bewust kleiner

Plastic Hero zakken voor de huis-aan-huis • Gemeentehuis Oss • Milieustraat Oss

• Gemeentereiniging Ir. Diddewerf • Servicecentrum Ravenstein

Plastic afval kun je beter scheiden

• Secretarie Berghem • Secretarie Megen • Gemeente Lith Ondergrondse containers

• Oss: Vierhoeksingel bij supermarkt Super de Boer

• Oss: Parkeerterrein Burchtplein bij uitrit naar Singel 1940-1945 • Oss: Winkelcentrum Ruwert aan de Brederostraat • Oss: Winkelcentrum Ussen aan de Looveltlaan • Berghem: Kerkplein / St. Willibrordusstraat

Op bovenstaande locaties staan al glas- en textielcontainers.

- Niels Net jes en de la n de l ij ke ca mp a g n e GEMEENTE OSS

De s tr ijd v an Niels Netjes en zijn landelijke compaan, ook een echte f iguur is gemaakt.

inzameling zijn te groot voor de ondergrondse containers. supermarkten, landelijke ketens en winkels gebruiken. De gemaakt om te voorkomen dat er ander plastic afval

wordt ingegooid. De leging van container wordt dan niet afgekeurd én het voorkomt storingen aan de container.

Meer informatie

Wilt u meer informatie? Kijk dan op de website van Plastic Heroes: www.plasticheroes.nl en op de website van gemeente Oss: www.oss.nl/afvalinzameling.

Ook kunt u contact opnemen met afdeling Bouwen, Milieu en Leefomgeving, telefoon [0412] 629 030.

BEDANKT DAT U RECYCLING MOGELIJK MAAKT!

100 jaar Nicola asschool ~ Oss

100 jaar Nicol aasschool MCMVIII - M MVIII*

*190

008 8 - 2

MCMVIII MMVIII

“Deze dag is het waar iedere Nederlander vier en een kwart jaar lang reikhalzend naar heeft uitgezien.”

De School, deel 2

Het is de dag dat een aantal Engelse tanks de stad binnen rijdt, Oss is bevrijd!

Oorlogsjaren

De Duitse officieren in het fraterhuis worden daar nerveus van en een officier dreigt een granaat in de kamer van de fraters te gooien, wat nog net door een van zijn collega’s kan worden voorkomen. De feestvreugde is in ieder geval maar van korte duur want de Engelsen rijden meteen weer verder, waardoor de Duitsers de volgende dag al weer in de stad terugkeren.

Oss, en zeker ook Heesch, blijft in de maanden daarna het toneel van diverse gevechten tussen Engelse en Duitse troepen. Er zijn in oktober ’s nachts granaatbeschietingen op de stad. De fraters en veel mensen uit de buurt brengen de nacht door in de kelder van het patronaatsgebouw achter het fraterhuis. Om daar te komen, moesten ze wel eerst de tuin oversteken!

Er worden afwisselend Engelse en Canadeese soldaten, gewonden en vluchtelingen in de lokalen van de school ondergebracht. De fraters steken hun handen uit de mouwen bij het verzorgen van de gewonden en proberen het verblijf van de vluchtelingen en evacués zo goed mogelijk te organiseren. Frater Helenus schrijft: “Steeds meer evacués stromen onze stad binnen. Thans bevinden zich 1750 vreem-

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het leven in Oss steeds zwaarder. De stad is niet direct van strategisch belang, dat zijn eerder de dorpen aan de Maas, maar Oss krijgt toch meer en meer te lijden onder de bezetting. De Duitsers nemen de belangrijkste fabrieken in de stad over en deporteren bijna alle joodse inwoners. Er komt gedurende de jaren een gebrek aan kleding en gebruiksvoorwerpen. Ook de kolen moeten op rantsoen en de burgemeester geeft bij de distributie voorrang aan gezinnen. Scholen en bedrijven moesten het maar zonder kolen doen

S5 oorlog

en konden in de winter niet stoken. Vandaar dat de scholen in de winter twee maanden dicht waren, als het te koud was om les te geven.

De lessen op de Nicolaasschool werden tijdens de oorlog toch nog zo vaak mogelijk gegeven en de fraters bleven in het fraterhuis wonen. In 1944 kwamen de gevechten tussen het Duitse leger en de geallieerden steeds dichterbij en kregen de fraters er echt last van met de inkwartiering van een aantal Duitse officieren.

In augustus van dat jaar werd de school op last van de Duitsers ontruimd en werden de lokalen van het internaat en delen van het fraterhuis gevorderd. De officieren verbleven tegen de zin van de fraters bij hen in het huis, terwijl de manschappen (300 infanteriste) in School A en School B gelegerd werden.

-12-

nus beschrijft hoe de fraters de tijd doden en hij schrijft ook over opvallende gebeurtenissen. Dat zijn in de laatste maanden van 1944 steeds meer.

Zijn verslag begint op 15 september. Op die dag en in de dagen daarna kwamen er honderden Engelse vliegtuigen over, op weg naar het front. Het lijkt het begin van het einde. Vier dagen later, op dinsdag 19 september, lezen we in het oorlogsverslag de volgende zin:

“Deze dag is het waar iedere Nederlander vier en een kwart jaar lang reikhalzend naar heeft uitgezien.”

Op 22 november 1979 is het dan zo ver. De nieuwe school op de oude vertrouwde locatie wordt geopend. Er is een feestprogramma in elkaar gezet met als thema ‘Je weet niet wat je ziet!’ dat afkomstig is van de kinderboekenweek.

De kleuters zeggen hun oude school vaarwel door een lied te zingen terwijl ze van de Torenstraat naar de nieuwe school lopen.

De genodigden hebben zich daar al in de aula verzameld en luisteren naar stukjes en toespraken. De leerlingen beelden met schoenendozen uit dat er heel wat stenen bij komen kijken om een school te bouwen. 259.250 stenen om precies te zijn! De pers is volop aanwezig en de volgende dag staan er verschillende artikelen over de opening in de regionale kranten.

Naast de officiële opening is er op 24 november een open dag. Iedereen die een kijkje wil komen nemen in de nieuwe school in het oude centrum van Oss is van harte welkom.

De nieuwe school heeft in totaal vijftien lokalen.

Twaalf daarvan zijn voor de klassen 1 tot 6 en drie lokalen zijn voor de kleuters. Ook wordt er, met de ingang aan de Krakenburg, een gymzaal gebouwd waar de school gebruik van gaat maken.

“Duidelijk hoorde je het instorten van muren en rinkelen van glas. Vijf minuten later ging langzaam de kelderdeur open en twee Engelse officieren staken hun hoofd naar binnen. Met een vrolijke lach op hun Engelse facie vertelden ze ons dat het schoolbord van de Hoofdfrater door een granaat was getroffen. Enkelen van onze dapperen renden de kelder uit om even een kijkje te nemen en kwamen terug met het ontstellende bericht dat één klas totaal tegen de vlakte lag; de tweede was zwaar beschadigd en een derde en vierde ontzet.”

School B moest na de oorlog grotendeels worden herbouwd, de school kreeg daarvoor compensatie van het ministerie van Wederopbouw en Volkshuisvesting. Het ministerie keerde een bedrag van bijna 30.000 uit voor herstel van ‘oorlogs- en bezettingsschade’.

School B, op 25 november 1944  getroffen door een granaa t -14-

-13-

259.250 stenen

-24-

De Nicolaasschool was niet het enige gebouw in Oss dat werd gevorderd, alle grote gebouwen met ruime kamers waren strategisch van belang in de bezetting en verdediging van de stad. Eind 1944 leek de oorlog pas echt te beginnen in Oss. Waar de stad eerst indirect de nadelen en verschrikkingen van de oorlog had ondervonden, verplaatste het front zich vanaf september naar Oss. Frater Helenus van Bavel hield in de laatste paar maanden van dat jaar een oorlogsverslag bij. De school was inmiddels al enige tijd dicht, zodat de fraters hun dagen zonder veel te doen te hebben in het fraterhuis doorbrachten. Frater Hele-

delingen in Oss. Alle scholen liggen propvol.”

Op 25 november is er ’s nachts weer een granaataanval op de stad. De fraters brengen weer een nacht door in de kelder van het patronaatsgebouw, als ze valkbij een enorm lawaai horen.

-15-

Nicolaasschool werd daarom gesplitst in een volksschool, School A, en in een burgerschool, School B. De volksschool ging van start met negen klassen en meer leerlingen per klas dan de vier klassen van de burgerschool. De ouders die hun kinderen naar School B stuurden betaalden extra, omdat hun zonen meer vakken kregen op school en omdat ze het konden betalen. De leerlingen op School A die toch graag naar het vervolgonderwijs wilden, de mulo, konden daarvoor extra lessen volgen in de avonduren, verzorgd door de fraters.

In 1985 wordt besloten dat de kleuterschool en de lagere school voortaan samen verder gaan onder de naam basisschool. De kleuters van de Mariaschool waren toen al weer zes jaar in hetzelfde gebouw ondergebracht als de hogere klassen en de invoering van de basisschool werd daardoor een stuk gemakkelijker. Voortaan waren er 8 groepen. De school kreeg in dat jaar de structuur die ze nog heeft tot op de dag van vandaag. Aan het gebouw is nog wel het een en ander veranderd. Lokalen kregen een nieuwe bestemming en in het schooljaar 2003-2004 werd de aula verbouwd en uitgebreid met onder andere een computerruimte.

[Foto S14 nieuwe school]

Een lege nis boven de ingang Het schoolgebouw aan de krakenburg had boven de ingang van School A een koepeltje met een kleine spitse toren. Boven de deur en onder het koepeltje was een plaquette aangebracht ter herinnering aan de jaren in het fraterhuis en vanwege het vijfentwintigjarig jubileum van fraters in Oss. Op de plaquette stond ‘1883 – 1908 St. Nicolaas – School ‘. Boven de plaquette was een ruimte die er uit zag als een dichtgemetseld raam. Maar de school was net nieuw, een dichtgemetseld raam kon het niet zijn. Het is dan ook een nis. In zo’n nis hoort eigenlijk een beeld te staan en de meest

 De scholen A en B waren gescheiden in hetzelfde gebouw. Ze hadden zelfs eigen briefpapier. Het waren echt twee gescheiden scholen onder dezelfde naam.

Na krapte in het fraterhuis, een eigen gebouw met School A en School B, een granaatinslag in de oorlog, de fusie met de Rafaëlschool, de naamsverandering, de invoering van de basisschool en een nieuwe aula is dit het gebouw waar de Nicolaasschool haar honderd-eneerste jaar mee in gaat.

-25-

-10-

- Jubileumboe k NICOLAASSCHOOL

Ver telling v an 100 jaren geschiedenis en verhalen v an de school.

-11-

logische keuze voor deze school was natuurlijk een beeld van de heilige Nicolaas van Poppel. Maar op alle foto’s van de school is de nis leeg. Ze lijkt te wachten op een beeld, dat kan uitkijken over het schoolplein en in de gaten kan houden wie er door de deur naar binnen gaan. Ondanks dat er zelfs een witstenen voetstuk in de nis is aangebracht is het beeld van Nicolaas er nooit gekomen. Frater Januarius van Ginneke dacht dat er ooit wel een beeld in heeft gestaan, van Nicolaas of van St. Jozef, maar niemand weet het zeker en er is geen bewijs van overgebleven. Op alle foto’s die er ooit van het gebouw zijn gemaakt is de nis leeg. Waarom dat zo is, kan niemand zich nog herinneren.

- Bossche - voorbeel Scho ol dt i tne O l ss ONTW OEPRDPREARCSH K TRG IN EG V EORS S

Beschr ijving v an een veer tigt al woningen,beschr gebouwd ijving volgens de Bossche School bouwmet hode.

14

houden en heeft geen behoefte aan ‘opsmuk’ en zegt over kleur: “Goede verhoudingen hebben geen opvallende kleuren nodig.”

“Over deze uitgangspunten spraken we vooraf met onze opdrachtgevers.” Om het belang van een gelede ruimte uit te leggen, trok Peterse graag een parallel met een kamer en suite: “Ik legde de mensen uit dat je bij een kamer en suite vanuit de afzonderlijke kamers de gehele ruimte kunt ervaren, maar deed je ’s winters de schuifdeuren dicht, dan zat je ineens in een enkele kamer, wat veel minder aantrekkelijk was.”

Een markant project uit je begintijd van de Bossche School is je eigen woonhuis aan de Burgemeester van den Elzenlaan.

Hoe ben je tot dat ontwerp gekomen?

LOOPBAAN JAN PETERSE

T

oen hij in 1999 bij de voltooiing van plan Vredehof de pen neerlegde, had Jan Peterse 53 jaar aan Osse gebouwen getekend. Op advies van Jan de Reus begon Peterse in 1953 met de architectenopleiding in Tilburg, die hij met het diploma Hoger Bouwkunst Onderricht zou afsluiten.Tijdens zijn opleiding werkte hij vervolgens nog bij Jos Bijnen in Oss en Piet Dingemans in Utrecht. In 1960 begon hij zijn eigen architectenbureau in Oss.

“Ik wilde een heel eenvoudig huis maken.

Eén grote open ruimte waarin ik met muurdammen een geleding aanbracht. De binnenwanden en de vloeren moesten van hout zijn.

Ik wilde voor mezelf uitproberen of ik op deze manier een huis kon maken. Ook het bestemmingsplan speelde een rol. Het verlangde een huis met een plat dak en met een behoorlijke

B I J D E W O N I N G E N I N D E B E T Z S T R A AT ( 1 9 6 5 ) PA S T E J A N P E T E R S E V O O R H E T E E R S T M A AT V O E R I N G V O L G E N S H E T P L A S T I S C H E G E TA L TO E .

e stap naar zelfstandigheid werd mogelijk door de opdracht voor het schoolgebouw van het woonwagencentrum in Oss. Het ontwerp werd gepubliceerd als voorbeeld voor de op dat moment gewenste grotere regionale centra. Het gevolg was dat Peterse opdrachten voor woonwagencentra ontving van Sittard tot Alkmaar. Werkende aan het woonwagencentrum van Helmond ontstond in 1960 een samenwerking met Gerard Wijnen. In die tijd ontmoette Peterse opnieuw Piet van Lierop, met wie hij werkervaring deelde en die hij kende van de academie in Tilburg.

Uiteindelijk gingen Peterse en Van Lierop een vaste samenwerking aan, terwijl Wijnen in ’s-Hertogenbosch een eigen bureau begon.

Z

I

ijn eerste kennismaking met de Bossche School was tijdens de opleiding in Tilburg, waar Cees Pouderoyen uit Nijmegen en Dom Hans van der Laan gastcolleges gaven. Maar Peterse werd ook geïnspireerd door Le Corbusier, Gerrit Rietveld en Aldo van Eyck. Zoekende naar goede uitgangspunten voor het eigen werk zijn Van Lierop en Peterse begonnen met de cursus Kerkelijke Architectuur. De laatste vertelt hoe tijdens de cursus de vijftien hoofdstukken van Van der Laan’s ‘De Architectonische Ruimte’

80

woningbouwcomplex

stadswoningen

81

47

47

G.M.C. WIJNEN | WIJNEN EN SENDERS,1977-1982 W A L S T R A AT 1 9 - 3 1 , R A V E N S T E I N

In het beschermd stadgezicht van Ravenstein lagen eind jaren zeventig van de vorige eeuw ook aan de Walstraat nog enkele terreinen braak. Aan de centrumkant zijn in opdracht van het toenmalige stadsbestuur zeven stadwoningen gerealiseerd. Door een klein bouwoppervlak in drie tot vier bouwlagen te combineren en een split-level structuur t.o.v. de straat en de ‘achterom’, ontstond op het laagste niveau een binnentuin, een patio, met bovendien een overdekt terras op een hoger niveau.

Samen met twee ernaast gelegen premiekoopwoningen en een ertegenover gelegen woonhuis met tandartsenpraktijk, die door hetzelfde bureau zijn ontworpen, is een verpauperd deel van het historische stadje op een harmonieuze en vanzelfsprekende manier opgeknapt.

Kleuren, materialen en detaillering zijn ook hier kenmerkend voor de Bossche School, zij het op een eigen wijze geïnterpreteerd.

N

adat zij enige jaren in een modernistisch handschrift hadden gewerkt, kozen Peterse en Van Lierop er in 1965 voor hun ontwerpen voortaan volgens de Bossche School te maken. Werken uit die tijd zijn de voormalige Scheppingskerk en de eigen woonhuizen van beide architecten. Naar mate de jaren vorderden, concentreerden Peterse en Van Lierop zich steeds meer op Oss. Het uitgebreide oeuvre kent een zwaartepunt in particuliere en projectmatige woningbouw. Osse wijken als het Vierhoekje en de Kortfoort werden nieuw leven ingeblazen.

Ook drukten zij hun stempel op veel van de Osse verzorgingshuizen en projecten voor ouderenwoningen. Vanwege het beperkte budget van gesubsidieerde woningbouw hebben Peterse en Van Lierop niet zelden met eenvoudige middelen en veel creativiteit hun doel moeten verwezenlijken.

D

15

in handgeschreven vorm als onderwerp van studie werden voorgelegd. Theorielessen werden afgewisseld met bijeenkomsten waarop de cursisten onder leiding van de gebroeders Van der Laan en Harry van Hal oefenden in het toepassen van het Plastische Getal.

n 1993 nam Piet van Lierop op 65-jarige leeftijd afscheid van het bureau dat door Jan Peterse nog enkele jaren samen met zijn zoon, de schrijver van dit artikel, onder de naam Peterse Architectuur werd voortgezet.

De laatste grote werken zijn de woningen aan de Arendstraat en, zoals gezegd, plan Vredehof. De woningen van Jan Peterse sloten daar aanvankelijk aan op het oudere complex van Jan de Jong. Samen omsloten zij een door eerstgenoemde ontworpen binnentuin met zeshoekige kiosk.

DE BOSSCHE SCHOOL IN OSS

st. lambertuskerk met pastorie

33

46

woningbouwcomplex

J.A. DE REUS, 1953

JOS BIJNEN, 1956-1958

P A S T O O R R O E S S T R A AT 2 , M A R E N - K E S S E L

K A R D I N A A L D E J O N G P L E I N , S C H A D E W I J K S T R A AT,

boerenleenbank

S I N G E L 1 9 4 0 - 1 9 4 5 , J O H A N V A N B I J N E N S T R A AT,

De kerken van de dorpen Maren en Kessel, die samen met Alem een gemeente vormden, werden in de Tweede Wereldoorlog respectievelijk zwaar beschadigd en compleet verwoest. Na de oorlog werd besloten tot de bouw van een nieuw dorpshart met een kerk, scholen en winkels tussen beide oude dorpen in. Het nieuwe dorp Maren-Kessel was geboren. Jan de Reus maakte het ontwerp voor de nieuwe kerk. De St. Lambertuskerk is een driebeukige basilica met een vieringtoren. De vieringtoren wordt bekroond door een met koper beklede lantaarn. De voorgevel is geleed door pilasters van de kolossale orde, die een driehoekig fronton dragen met een gebeeldhouwd zandstenen tympaan van de hand van Frans van den Burgt. Hij maakte ook het Mariabeeld. In de voorgevel zijn behalve de ‘eerste steen’ van de nieuwe kerk ook de gevelstenen van de oude kerken van Maren en Kessel ingemetseld.

W A L R A V E N V A N H A L S T R A AT, H A G E L K R U I S S T R A AT, O S S

In 1956-1958 werd in opdracht van Bouwvereniging St. Willibrordus in het stadsdeel Schadewijk een woningbouwcomplex gerealiseerd naar ontwerp van Jos Bijnen. Het complex bestaat uit triplexwoningen (twee maisonnettes boven op een gelijkvloerse woning) en eengezinswoningen. Alle woningen zijn voorzien van overstekende lessenaarsdaken en een doorzonwoonkamer. De Bossche Schoolinvloed is te zien in de plaatsing van de ramen: op de begane grond staan ze in het vlak van de gevel , terwijl ze op de verdieping juist zo ver mogelijk terugliggen. De diepe neggen accentueren de sterke ritmiek van de staande vensters – extra hoog door de samenvoeging met de zolderramen – op de tweede verdieping van de triplexwoningen.

Opvallend zijn de beëindigingen van de kopgevels van de triplexwoningen en de voor Bijnen typerende ornamenten: siermetselwerk, witgeverfde elementen in zandlopermotief en ronde ramen. De stedenbouwkundige opzet, de karakteristieke, herkenbare ornamentering en de tegelijkertijd met de woningen ontworpen pergola’s, tuinmuren, garages en bergingen geven de buurt extra kwaliteit.

- Bossche Scho ol i n O s s ONTWERPERSKRING OSS

Beschr ijving v an een veer tigt al woningen, gebouwd volgens de Bossche School bouwmet hode.

projecten

Het mooiste gebouw van Oss 2006 - 2012

overzicht van de genomineerden

t o i s t e b o uw n s

ADRES

kwaliteit van onze directe leefomgeving gaat ons allen

Dagblad - het initiatief genomen voor een nieuwe

aan. Natuurlijk worden de winnaars op passende wijze

Dit is een uitgave van Stichting Ontwerperskring Oss in samenwerking met het Brabants Dagblad.

ronde. Opnieuw hebben de inwoners van Oss en een

geëerd, maar met dit boekje wil de Ontwerperskring alle

14 juni 2012

vakjury hun stem kunnen uitbrengen op een van de 30

genomineerden graag tot voorbeeld stellen.

genomineerde gebouwen, dit keer gerealiseerd in de Aan deze uitgave hebben meegewerkt:

periode 2006 – 2012. Dit boekje geeft een overzicht van alle

Het is goed om te zien dat in een tijd, waarin vooral over

Henk Ariëns (architect), Gert-Jan Bloemers (grafisch ontwerper), Natasja Brands (architect),

geselecteerde bouwwerken en uiteraard extra aandacht

problemen in de bouw gesproken wordt, ook in Oss ruimte

Martin Hagreis (stedenbouwkundige), Esther Kruit (landschapsarchitect), Floor Mollen (architect),

voor de winnaars. Bij de voorselectie is gekeken naar de

blijft voor bijzondere bijdragen aan de kwaliteit van de stad

Ton Nijhof (beeldend kunstenaar), Chris Perreijn (communicatie-adviseur), Maurits Cobben (architect),

architectonische kwaliteit, het belang voor het stads- of

en de kernen. Zowel in publieke als private opdrachten,

Ben van Schaijk (uitgever) ism. Henk Verhagen en Henk Snijders van het Brabants Dagblad.

dorpsbeeld en naar de diversiteit van de totale selectie.

groot en klein, wordt met liefde en elan gewerkt aan

Ook is gezocht naar een mengeling van bekende en minder

nieuwe opgaven.

Foto’s Chris Perreijn Vormgeving Gert-Jan Bloemers ontwerper

DEZE VERKIEZING IS MOGELIJK GEMAAKT DOOR MEDEWERKING VAN

ADRES

OPDRACHTGEVER

Korenstraat, Oijen

JAAR

ARCHITECT

riëns cs Architecten & Ingenieurs A Fam. Rademakers 2009

bekende gebouwen.

De lijst met 30 genomineerde gebouwen laat vooral

ADRES

OPDRACHTGEVER

ARCHITECT

JAAR

Passiefhuis Oijen

De Twee Snoeken Gemeente Oss 2010

ADRES

ARCHITECT

Kruikpad, Oss DAT architecten Fam. Windmüller 2010

Woonhuis Horzak Noord

11

nieuwbouw in een grote verscheidenheid aan

positieve, inspirerende bijdrage te leveren aan het publieke

architectuurstijlen zien. De komende jaren komt er zeker

debat over ruimtelijke kwaliteit. Er is bewust gekozen

meer aandacht voor herbestemming van bestaande

voor een publieksverkiezing naast het oordeel van een

gebouwen. Mogelijk is een volgende verkiezing in 2018

vakjury. De inwoners van Oss hebben ongetwijfeld anders

hiervan een afspiegeling. De Ontwerperskring Oss daagt –

gestemd dan de deskundige vakmensen, maar de dialoog

net als in 2006 – opdrachtgevers en ontwerpers uit om de

hierover is wellicht belangrijker dan de keuze zelf. Tijdens

komende jaren bijzondere en vernieuwende bijdragen te

de verkiezing is er op genomineerde scholen, bij bedrijven,

blijven leveren aan de ruimtelijke kwaliteit.

Brabantstraat, Oss

DAT architecten Brabant Wonen 2009

10

OPDRACHTGEVER JAAR

Gemeentehuis Oss

Met deze verkiezing hoopt de Ontwerperskring Oss een

Woningbouwcomplex Brabantstraat

9

Raadhuislaan, Oss

OPDRACHTGEVER JAAR ARCHITECT

de Ontwerperskring Oss - samen met het Brabants

D E N O M I N AT I E S 2 0 0 6 / 2 0 1 2

volop gediscussieerd over de reden van de nominatie. De

Colofon

HET MOOISTE GEBOUW VAN OSS 2006 / 2012

2 0 0 6 / 1 2

bij wooncomplexen en thuis in particuliere woningen

ROC de Leygraaf tot ‘Mooiste gebouw van Oss’ heeft

HET MOOISTE GEBOUW VAN OSS 2006 / 2012

h e mo g e v a Os

Zes jaar na de uitverkiezing van de Zeeheldenbuurt en

12 D E N O M I N AT I E S 2 0 0 6 / 2 0 1 2

HET MOOISTE GEBOUW VAN OSS 2006 / 2012

- voorbeeldti t e l O P D R A C H TG E V E R

- Compet - it voorbeel ie over z dt i cht i t eslboe -k je beschr ijving ONTW OEPRDPREARCSH K TRG IN EG V EORS S

De veer tig deelnemer s in de plaatselijke competitiebeschr v an het ijving moois te gebouw, gebouwd in de vijf jaren er voor.

‘Een goeie buurt maak je samen’ Interculturele bewo nersnetwerke

Ook een schoonmaak-actie is betrekkelijk eenvoudig te organiseren.

2

*

“

”

Hoe vind je als bewoners een woordvoerder binnen eigen kring ?

Je kunt denken aan het volgende profiel: Iemand die communicatief is, met mensen door één deur kan. Iemand die over het

polit ie

C H T(

A

erk uww

23

o opb

TWER

<< >> <<

K• NE

>> << >>

KR

tie

ondersteun ing

St appenboekje om te komen beschr totijving georg aniseerd wijkwerk .

B E RO S -

S T I C H T I N GOW PD I JRKAW C EHRTKG E AV MESRT E R D A M

opvoedings

- Han dboekje -W voorbeel ijkwerkdt wei trk e l Ne -de rl a n d -

*EP

g nigin vere

Als jij er zo over denkt, is dit boekje iets voor jou. Ontdek hoe je samen met anderen de sfeer van jouw buurt kunt verbeteren!

27

1

Duizendpoten zoeken

poli

25

Je bent een actieve club met z’n allen. Je kunt het een panel noemen, maar hoe je het beestje ook noemt, het gaat erom dat je een netwerk hebt van mensen. Leuker en minder zwaar dan het je ’netwerk’ noemen is het bedenken van je eigen naam, zoals ze bijvoorbeeld in kan heel handig zijn, maar let wel op waar je deze de Amsterdamse Van der Pekbuurt hebben gedaan: Een leuke Een stek duizendpoot in beroepskracht voor inschakelt. Geef hem of haar concrete van der Pek! Of in Den Haag-Escamp: Buurtpanel de Tríangel. opdrachten mee, hou de touwtjes in handen. Een duizendpoot kan helpen om professionele instellingen r ee eh tb concreet mee te laten helpen. Denk aan de woningur bu bouwvereniging, het buurtbeheer, de politie, r e e eh opvoedingsondersteuning, opbouwwerk rtb uu b r ee enzovoort. Zo kun je voorkomen dat het eh tb r u bu buurtpanel met 20 instellingen rond de tafel moet gaan zitten. tie

37

*

binnenring en een buitenring.

Netwerk versterken

ouw ing b won

TWER

K •NE

* * poli

De beweging erin houden is het belangrijkste. Voorkom dat je nodige incasseringsvermogen beschikt en zich niet laat verzuren. Geen wijkburgeeen naar binnen gerichte club wordt. Het netwerk moet meester. Hij of zij heeft een bindende rol, moet mensen kunnen motiveren. Iemand geen eilandje worden in de wijk; eb en vloed moeten vrij die tijd heeft en/of tijd erin wil steken. Iemand die realistisch is over met wie je iets spel hebben. Enthousiasme van enkele mensen slaat kan bereiken: beter drie gemotiveerde mensen dan 40 zuurpruimen op je bijeenkomst. vaak over naar anderen. Als je met iets bezig bent, vinden nieuwe mensen het soms ook leuk om aan te haken. Maak daar gebruik van. Nodig een nieuw Zorg dat tijdens de bijeenkomsten de bewoners aan het woord zijn. De iemand uit, als je denkt dat die persoon een leuke rol club zelf bepaalt de agenda. Durf als club nee te zeggen als andere kan spelen in het netwerk. Als de belangstelling erg clubs je bij hun plannen en vergaderingen willen betrekken. groot is, kun je denken aan de vorming van een

>> << >>

<< >> <<

*

kijk ook maar weg. Even verderop, in het plantsoen, spelen Daarbij deelden ze ook pamfletjes uit. Gewoon om mensen eens aan het denken te Groet je je buren? Waarom wel of niet? Het groepje bewoners knoopte ook drie kinderen fanatiek tikkertje. Ik ken die koters zetten. wel, het Hoe vind je mensen die mee willen doen in een netwerk? Weer is het gesprekjes zijn stoere knaapjes en hun ouders kijken weinig naar ze om. aan met onbekende buurtgenoten. Daar kwamen leuke reacties op. Door belangrijk dat je elkaar goed aanvoelt en aanvult. Iedereen heeft wel hun actie gingen meer buurtbewoners elkaar groeten.

Niet iedereen natuurlijk, maar Eén van hen – grote bos bruine krullen, te grote sporttalenten. Benut deze en investeer erin. wel meer dan voorheen.

En dat is een mooi resultaat van een originele actie. sneakers aan – spuwt een flinke fluim op de stoep. Ik vraag me af of hun toekomst ook in dit buurtje ligt, en hoe het er Ook kun je ondersteuning inroepen voor het leren van nuttige dingen, hier over 15 jaar uit zal zien. Schoner? zoals een bijeenkomst begeleiden, vastleggen van afspraken e.d.

Socialer? Samen kun je daar iets aan doen!

Stap 4 Netwerk onderhouden

*

Je eerste acties kunnen lekker praktisch zijn. Simpele, maar leuke 30 activiteiten. Op korte termijn uit te voeren. Een schoonmaakactie, of een straatontbijt.

Het op gang houden van de actieve club van het eerste uur is soms Ik wandel door mijn straatje, mijn buurt, mijn een moeilijk punt. Voorkom dat het formaliseren begint. Het initiatief stek. Terwijl ik de eentonige rij van belwinkels is spontaan begonnen maar continuïteit is ook nodig: eenmalige acties en supermarkten passeer, zie ik hoe Indedehond Indische buurt in Amsterdam hebben ze een grappige actie opgezet om de zetten geen zoden aan de dijk. Het moet leuk blijven, je moet er lol van mijn overbuurman een dampende drol draait midden opsfeer tegen te gaan. Een groepje bewoners liet t-shirts drukken met de tekst anonieme in houden. Mensen willen een evenwicht vinden tussen geven en de stoep. Zijn baasje kijkt een andere kant op. Ik ‘Hallo zuchtbuuf!’ en Getooid met die t-shirts gingen ze een wandeling maken door de buurt. krijgen: laat het geen verplichting worden.

k

22

28

op bo uw we r

32

n

Hoe zit het eigenlijk met de kunst als derde grote kennisdomein? Vraag een kunstenaar naar zijn bronnen en het begrip bron krijgt een andere nuance. De bron is ‘waar iets vandaan komt’, en dat iets kan van alles zijn. Het gaat blijkbaar niet om de vorm, maar om de inhoud; niet om waar het uitkomt, maar wat er uitkomt.

t e r ug n aar d e b r o n

Waar haal je informatie, hoe betrouwbaar is die en hoe correct wordt er mee omgesprongen?

terug naar de bron We zoeken iemand wiens werk velen aanspreekt. Een kunstenaar, die veelzijdig is

DE BRON? ...DAT BEN IKZELF!

en in meerdere materialen werkt en denkt. Bij voorkeur ook iemand, die een relatie heeft met de kunstvakopleiding in Tilburg. Zou Maria Roosen bereid zijn hieraan mee te werken? We kennen haar werk van de vele tentoonstellingen maar we zien er naar uit persoonlijk kennis te maken met een internationaal gerenommeerde kunstenaar. We leggen haar de vraag voor en krijgen meteen een positieve reactie. Ze nodigt ons uit voor een gesprek in haar atelier in Arnhem. Het atelier blijkt gevestigd te zijn

interview maria roosen

in een voormalige kazerne aan de rand van de stad. Op het terrein geen spoor van die militaire voorgeschiedenis. Hoewel het complex besloten is, heerst er geen sfeer van een sacrale kunsttempel. Wel een broedplaats, waar kunst en natuur naadloos in elkaar overgaan. Lopend tussen kweekbakken voor planten en zwartgeblakerde boomstammen door komen we op de plek, waar Maria Roosen werkt: een grote witte ruimte met prachtig licht. Een grote werktafel, voltooid werk, klaar voor exposities, veel uiteenlopende materialen, schetsen, aquarellen en tussen dat alles enige medewerkers. Ondanks de veelvormigheid van objecten op iedere denkbare plaats is er een sfeer van rust, ordening en inspiratie. Het kennismaken ging zo gemoedelijk, zo

Welke kunstenaar zou iets zinnigs kunnen opmerken over

pretentieloos, dat er als vanzelf een gesprek ontstond, zonder een formele interview-

bronnen die gebruikt worden als uitgangspunt om tot beelden

structuur. Maria Roosen blijkt een enthousiast verteller van begin tot eind.

te komen?

Dat was de vraag, die we ons stelden als voorbereiding op een

c ah i e r ab v 4

interview. Een persoon aan wie we de volgende vragen zouden kunnen voorleggen:

Startend met de beste herinneringen aan de invloed van haar moeder, die haar echt op het spoor heeft gezet van de kunsten, begint ze te vertellen: “Mijn moeder adviseerde mij om op de Havo voor textiele werkvormen te kiezen. Ik heb toen al ondervonden, dat het zoeken naar persoonlijke oplossingen voor

* In welke mate is je opleiding bepalend voor je manier van werken?

gestelde beeldende problemen meer oplevert dan het hanteren van de bekende op-

* Wat brengt het beeldend proces op gang?

maar daar werd vooral vrijblijvend gebatikt en ik wilde echt meer. Dus een cursus

* In hoeverre maak je bewust of onbewust gebruik van je inspiratiebronnen? (herinneringen, wereld om je heen en kunst)

lossingsstrategieën. Na de Havo even overwogen om naar de Vrije school te gaan, modeltekenen gevolgd en van een vriend stilleven leren tekenen om zó werk te verzamelen om ermee naar een opleiding te kunnen gaan. Ik werd aangenomen op het Mollerinstituut.

Ik had overigens bewust gekozen voor de Tehatex-opleiding [1] en niet voor de

* Kun je goed werken binnen een vastgesteld kader, bijvoorbeeld een opdrachtsituatie?

academie, omdat mijn beeld van een academie bepaald werd door mensen die uitslui-

* En hoe ga je om met kritiek binnen de kunstwereld?

soorten mensen meemaken. Belangstelling voor kunst alleen vond ik toen te weinig,

tend met kunst bezig zijn. De veelzijdigheid van thuis wilde ik niet kwijt: ik wilde alle maar binnen een half jaar op het Moller was ik ook dag en nacht met kunst bezig. Bij

door loek melis en christianne niesten

cah i er abv 4

[1] De Tehatex-docentenopleiding maakte deel uit van het Mollerinstituut, dat onder de Katholieke Leergangen resorteerde.

19

Toen ik ooit in De Groene Amsterdammer kritisch schreef over bepaalde hygië-

huub beurskens 4 voorwoord 6 fons origo veritatis (Marie-Josée Corsten)

sommige boeken hebben plaatjes, sommige plaatjes hebben boeken

de toelating op het Moller werd me gevraagd, wie mijn grote voorbeelden waren in de kunstgeschiedenis. Die had ik niet echt - dat veranderde toch iedere keer als ik weer

was daar toen niet zo actief in, maar ik regelde iets waardoor ik met het Mollerinsti-

sacrosancte staat die de man en zijn werk gaandeweg gekregen hebben, reageerde

meer leerde over een kunstenaar. Uiteindelijk wilde ik van iedere kennismaking met

tuut naar Florence kon. Met de Witte Lelie uit Amsterdam - ook een lerarenopleiding

Jan Dibbets daar in hetzelfde weekblad op met de schampere opmerking dat zoiets

nieuwe kunstenaars leren.

waar een vriendin van mij studeerde - reisde ik al mee naar Florence en Venetië. Die

typisch was voor de kijk van een literaire schrijver op beeldende kunst, zo’n schrijver

Eenmaal gestart, raakte ik onder de indruk van de vele vakken, die we tegelijkertijd aangeboden kregen. Ik ben daar nu nog blij om. Het heeft me heel veel durf gege-

toen heerlijk om te mogen lezen en nog steeds bezorgt de herinnering eraan me een

ven. Door met al die vakken kennis gemaakt te hebben, wist ik hoe ik mijn ideeën kon

glimlach. De gedachte dat niet alle schrijvers letterkunde op een universiteit hoeven

vormgeven. Ik ben wel altijd rebels geweest in het hanteren van de diverse technie-

te hebben gestudeerd was in Dibbets’ hoofd niet opgekomen en al helemaal niet de

ken: liever een persoonlijke mix, dan alles volgens de regeltjes. Ik kwam zo bijvoor-

maken, waardoor je geboeid en uitgedaagd werd en hoe andere collega’s iedere keer

voorstelling dat een schrijver een kunstacademie met succes kon hebben bezocht,

beeld tot het weven in ijzerdraad.”

weer saai waren.

portfolio Maria Roosen

25 33

34

portfolio Hans de Wit

52

“Ik ontdekte ook hoe sommige docenten van hun lessen een heel theater wisten te

Tijdens de stageperiode kwam ik er achter, dat het reguliere lesgeven niets voor

Het neemt niet weg dat ook ik van menige dichter of schrijver op grond van

sommige boeken hebben plaatjes (Huub Beurskens) interview Hans de Wit (Fens/Niesten)

Het gesprek richt zich vervolgens op het docentschap:

mij was. Als het over didactiek ging wilde ik altijd de codes doorbreken. Ik weet nog,

18

portfolio-informatie Maria Roosen

ervaringen had ik niet willen missen.”

die volgens hem geen verschil kon zien tussen Rembrandt en Anton Pieck. Dat was

laat staan eentje waar hij zelf zijn opleiding had genoten. [1]

interview Maria Roosen (Loek melis en Christianne Niesten)

De kunstgeschiedenis kwam voor mij extra tot leven tijdens excursies. Het Moller

nistische kunst- en cultuuropvattingen van Piet Mondriaan en met name over de

dat ik stage liep bij een docent, die ook kunstenaar bleek te zijn. Dat maakte indruk.

de omgang met beeldende kunst in zijn literaire werk de indruk heb dat hij of zij

Dat wilde ik ook! In zijn lessen ging hij uit van wat de kinderen aansprak, afhankelijk

met weinig oog voor artistieke aspecten naar die beeldende kunst kijkt. In mijn op-

van de gebeurtenissen van het moment. Aan het Mollerinstituut pleitte ik voor meer

tiek is dat meestal een veeg teken voor de kwaliteit van de teksten zelf. Maar soms

mannelijke docenten in het textielonderwijs; dit om de truttigheid te ontlopen. Maar

bevreemdt me zoiets in hoge mate. Zo vraag ik me af hoe het kan dat een van de

nu ik zelf lesgeef wil ik dat er meer vrouwen lesgeven, omdat er meer vrouwelijke stu-

grootste Russische dichters uit de moderne tijd, Iossif Brodski (geen academische

denten zijn en omdat de kunst de vrouwelijke inbreng hard nodig heeft.

studie letterkunde) of, veramerikaniseerd, Joseph Brodsky, maar liefst negen stanza’s Na mijn studie ben ik wel les gaan geven, maar dan meteen op academies. In Gro-

schreef naar aanleiding van schilderijen van Carel Willink. [2] In het laatste gedicht van de reeks met de titel ‘Op een tentoonstelling van Carel Willink’ heeft Brodsky,

ningen heb ik les gegeven vanuit mijn eigen ervaringen met mijn werk en vanuit een

die zijn beelden duidelijk baseert op die van Willinks magisch-realistische werk, het

eigen enthousiasme. Ik had zoveel te melden over mijn persoonlijke levenslessen, dat

zelfs over het ‘meesterschap’ dat hier wordt getoond. Kenmerkend voor Brodsky’s

ik het soms lastig vond om naar studenten te luisteren. Sommigen hadden daar geen

61 portfolio-informatie Hans de Wit

69

beste poëzie is de voortdurend aanwezige zelfreflectie van zowel de dichter als zijn

influence of anxiety (Roderick Laperdrix)

70

last van, anderen werden knettergek van mij. Ik probeerde mijn opdrachten zodanig

gedicht en het daaruit onherroepelijk voorkomende verspringen van standpunt, iets

portret van giovanni arnolfini en zijn vrouw, detail

te formuleren dat de studenten zicht kregen op mogelijke oplossingen. Het kader van

jan van eyck, 1434

de opdracht werd daardoor geen beperking, maar betekende juist vrijheid en uitda-

“Achteraf gezien heb ik veel te danken aan de lessen kunstgeschiedenis. Als kun-

teerd hadden, maar wel ‘thuis hadden zitten nadenken’! Ik vond het jammer van de

ging om tot spannende beelden te komen. bronnen 84 personalia 86 colophon 87

rené magritte, la réproduction interdite, 1937

1 T er gelegenheid van het vijfentachtigjarige bestaan van de Katholieke Leergangen werd in 1997 een omvangrijk boekwerk uitgegeven onder de titel Muzikaal, kleurrijk en vol taal – fragmenten uit het leven van de Katholieke Leergangen. Het voorwoord van de voorzitter van de Raad van Bestuur van Fontys Hogescholen, Norbert Verbaak is, behalve oubollig en obligaat comme il faut, in die zin amusant dat hij er zonder meer van uit gaat dat ik in Tilburg een talenstudie volgde: ‘Dr. Hendrik Moller zag op zijn in 1912 gestarte opleidingen voor moderne talen divers literair talent afkomen. Geestelijken die een versje niet versmaadden alsook groot talent waaronder Dante-vertaler Christinus Kops, de katholieke emancipatoren Anton van Duinkerken en Gerard Knuvelder en de latere auteurs Jacques Hamelink, Jan Siebelink en Huub Beurskens.’ Gelukkig wordt die stupiditeit middels de eigenlijke tekst van het boek ruimschoots aangetoond.

2 Joseph Brodsky; At Carel Willink’s Exhibition. Uit: To Urania, Farrar, Straus and Giroux 1992)

35

Natuurlijk waren er ook studenten, die na twee weken nog steeds niets gepresstenaar reageer je toch op momenten uit de historie. Bij het maken van mijn zwarte

kostbare tijd, waarin beelden tot stand hadden kunnen komen. Om ze te helpen en

bol (‘Jan van Eyck was hier, 1434-1989’) was ik onder de indruk van het werk van Jan

uit de tent te lokken, gaf ik ze de opdracht om het hele lokaal totaal te veranderen

van Eyck. In het portret van Arnolfini hangt tegen de achterwand een stralende spie-

en wel binnen een week - om de beurt kreeg iemand anders de opdracht. Dit maakte

gel. In die spiegel is Van Eyck zelf zichtbaar. Hij maakt iets zichtbaar van de ruimte

ze los: het daagde ze uit eens een groot gebaar te maken. Al doende raakten ze over

buiten de spiegel. Ik had die ervaring ook toen ik een zwarte glazen bol liet blazen

een dood punt. De een strooide zand op de vloer, een ander ging met de meubels

en tijdens het afkoelen van het materiaal zag hoe het uiteinde van het roodgloeiende

aan de gang en weer een ander zocht het in het beïnvloeden van de geur. Ik had

glas langzamerhand reflecterend werd. In die zwarte bol zag ik mezelf in de spiege-

mijn doel bereikt.

ling tevoorschijn komen.

20

D E B R O N ? . . . . DAT B E N I K Z E L F !

- Opn iec ahier voor K un s t vr a a g s t uk ke n HOGERE ACADEMIE VOOR BEELDENDE KUNST EN VORMGEVING TILBURG

W ie komt hoe naar zijn of haar inspir atiebron in de k uns t.

21

portfolio informatie Maria Roosen

terug

1. Roos, aquarel, 2010, 24x35cm 2. Roos, aquarel, 2010, 24x35cm

naar de

3. Roos, aquarel, 2010, 24x35cm 4. Roos, aquarel, 2010, 24x35cm 5. Roos,

tijdens de 25ste poëziezomer. (‘Wortelregen’ 2002, collectie het Paleis, Antwerpen.)

7. Verdronken dorp Oud Doornik, geblazen glas, 2011

presentatie cahier

8. Voor de sterkste man, hout, 1985, 250 cm ø

16 nov.

foto’s maria roosen, behalve: 6. Lieske Meima 7. Dirk Pauwels 8.

8. Fred van Rijen

4

19 .00 u

33

32

e d d y b ec quar t

fons origo veritatis: ontspringt de waarheid aan de bron?

is de titel van de verhandeling die Marie-Josée Corsten schreef voor dit

ma r i e-j os é e corsten Hoe rekbaar, en soms verwarrend het begrip bron is, wordt duidelijk bij het lezen

cahier. Ze buigt zich over het gebruik van bronnen in de (kunst)wetenschap:

van de verschillende artikelen en essays in dit Cahier. Het is ook dit keer een rijk

de oorsprong van alle informatie. Waar haal je informatie, hoe betrouwbaar is die

geschakeerd gezelschap van alumni, docenten en studenten dat de bladzijden vult

en hoe correct wordt er mee omgesprongen? De titel van het artikel lijkt op een ci-

en vormgeeft.

taat van paus Johannes Paulus II, die in dezelfde termen over God spreekt [1]: Hij die

Schrijver en dichter Huub Beurskens, alumnus van de opleiding, wijdt een prik-

de bron en de oorsprong van de waarheid is: Eius qui fons est veritatis atque origo.

kelend essay aan de wederzijdse beïnvloeding van literatuur en beeldende kunst, twee

Waaruit nog maar eens blijkt dat de Waarheid een terrein is waar wetenschap en

kinderen van dezelfde moeder. Van kunstenaar Hans de Wit, oud-klasgenoot van

religie beide aanspraak op maken. Hoe zit het eigenlijk met de kunst als derde grote

Beurskens en docent aan de ABV, is een portfolio opgenomen, voorafgegaan door een

kennisdomein?

interview over zijn inspiratiebronnen. Eenzelfde combinatie van beeld en tekst vindt u

r o d e r i ck laper d r i x

over het werk van Maria Roosen, sinds jaren een van de coryfeeën van de Nederlandse Vraag een kunstenaar naar zijn bronnen en het begrip bron krijgt een andere

tie opgenomen. Roderick Laperdrix onderzoekt het verband tussen de faalangst van

blijkbaar niet om de vorm, maar om de inhoud; niet om waar het uitkomt, maar wat

de jongste generatie dertigers en de anxiety of influence-theorie (hoe ga je om met,

er uitkomt. Maar waar een wetenschapper zijn bronnen moet evalueren op betrouw-

en overleef je inspirerende voorgangers?) van Harold Bloom [2], in ‘the Influence of

baarheid en neutraliteit om gefundeerd stelling te kunnen nemen – de bewering is zo

Anxiety’.

betrouwbaar als de bron -, is bij een kunstenaar het product, het kunstwerk de legitimatie van zijn brongebruik. Voor de universele geldigheid en herkenbaarheid van een kunstwerk is geen neutraliteit, maar een volstrekt persoonlijke, authentieke benadering en verwerking noodzakelijk.

[1] Johannes Paulus II: Fides et Ratio, Caput II, 22, 1998.

4

voorwoord

mar i a r o o s e n

kunst. Naar goede gewoonte is tenslotte een uittreksel van een genomineerde scrip-

nuance. De bron is ‘waar iets vandaan komt’, en dat iets kan van alles zijn. Het gaat

De vormgeving is in handen van een uitmuntend typograaf die dit jaar zijn beste krachten aan de opleiding Visuele Communicatie gaf: Gert Jan Bloemers.

han s de w i t

HF

2 Harold Bloom: The Anxiety of Influence: a Theory of Poetry, Oxford, OU P, 1973

5

o n t w e r p g e r t - ja n b l o e m e r s

oss

- Opn iec ahier voor K un s t vr a a g s t uk ke n HOGERE ACADEMIE VOOR BEELDENDE KUNST EN VORMGEVING TILBURG

W ie komt hoe naar zijn of haar inspir atiebron in de k uns t.

de entree is gratis. je bent welkom vanaf 19.00u. voor een kop thee of koffie. de inleiding start om 19.30 u. h e t d e b at e i n d i g t o m 2 1 . 30 u . daarna is er nog ruim tijd o m n a t e p r at e n b i j e e n d r a n k j e .

VOORWOORD

academietheater, fhk zwijsenplein 1 tilburg

bron

aquarel, 2010, 24x35cm 6. ‘ Wortel van glas’, 1000 glazen wortels in Watou (Be), 2005

f o n t y s

h o g e s c h o o l

v o o r

d e

k u n s t e n

t i l b u r g

e i n d e xame n ab v aca dem i e vo o r b eeldende v o rm i n g ar t c o d e ac a d emy f o r ar t , c ommu n i c a t i o n & de s i gn

aarts

Nicole

bakker

Koen

bakker, de

Anne

bouter, de *

Caroline

broek, van den

Jessie

brouwers

Miriam

chaplin

Emma

ebert

Karen

espelo

Jiska

foolen

Lonneke

gemert, van

Martijn

gessel, van

Suzanne

haertjens

Lieke

heemskerk

Jasper

heeren

Monique

huijsmans

Marleen

kalse

JuliĂŤtte

kiefmeijer

Emilie

koeteeuw

Lisanne

laperdrix

Roderick

legerstee

Annemiek

lemmens

Femke

maaskant

Linda

maat, van der

Mayke

nicole aarts nicole.aarts@12move.nl

z.t

z.t

z.t

afmetingen : 50x65 cm (lxb)

afmetingen : 260x200 cm (lxb)

afmetingen : /

materialen : papier, pen, oi inkt

materialen : papier, pen, oi inkt

materialen : papier, pen, oi inkt

a c a d e m i e v o o r b e e l d e n d e v o r m i n g f o n t y s h o g e s c h o o l v o o r d e k u n s t e n

2011

mennen

Alice

meulendijks

Thijs

michelbrink

Yvette

nooijer

Salva

oerlemans

Laura

oostveen

Saar

ouwerkerk

Michelle

palen, van der

Noortje

pijper, de

Veerle

quesne, du

Rosalie

raaijmakers

Remy

rijnders

Tijs

rooijen

Bernice

saint

Adam

steen

Ingeborg

stegers *

Roger

verhagen

Katharina

verrijth

Ilse

vidal-Cal

Irene

vromans

Charlotte

wijer, de

angela

wijnans

MariĂŤl

wissen, van

Michelle

wittenboer, van den

Sofie

- Ein dex am en ca t a l og us HOGERE ACADEMIE VOOR BEELDENDE KUNST EN VORMGEVING TILBURG

De QR -code als basis voor s tudenten om aan wezig te zijn en te blijven op de academie.

z.t. materialen : papier, pen, oi inkt

koen bakker anne de bakker annedebakker@hotmail.com

koenbakker83@gmail.com

'death'

'devil'

'tower'

afmetingen : 130x76 cm (lxb)

afmetingen : 130x76 cm (lxb)

afmetingen : 130x76 cm (lxb)

materialen/technieken : digitale prints op bord adobe photoshop

materialen/technieken : digitale prints op bord adobe photoshop

materialen/technieken : digitale prints op bord adobe photoshop

academy for art, communication & design tilburg f o n t y s h o g e s c h o o l v o o r d e k u n s t e n

'chariot' afmetingen : 130x76 cm (lxb) materialen/technieken : digitale prints op bord, adobe photoshop

z.t

miriam brouwers miriambrouwers@gmail.com

z.t

z.t

z.t

afmetingen : Âą250x350 cm (hxb)

afmetingen : 148x104 cm (lxb)

afmetingen : 148x104 cm (lxb)

afmetingen : 148x104 cm (lxb)

materialen : diverse brieven en objecten

materialen : diverse brieven en objecten

materialen : katoen en linnen

materialen : katoen en linnen

materialen : katoen en linnen

bijzonderheden : diverse brieven, aantekeningen en objecten

bijzonderheden : diverse brieven, aantekeningen en objecten

afmetingen : detail

z.t

a c a d e m i e v o o r b e e l d e n d e v o r m i n g f o n t y s h o g e s c h o o l v o o r d e k u n s t e n

a c a d e m i e v o o r b e e l d e n d e v o r m i n g f o n t y s h o g e s c h o o l v o o r d e k u n s t e n

z.t. afmetingen : Âą150x100 cm (hxb) materialen : diverse brieven en objecten

z.t. afmetingen : 148x104 cm (lxb) materialen : katoen en linnen

- Ein dex am en ca t a l og us HOGERE ACADEMIE VOOR BEELDENDE KUNST EN VORMGEVING TILBURG

De QR -code als basis voor s tudenten om aan wezig te zijn en te blijven op de academie.

R A A 97

TESTED! APPROVED! CERTIFIED!

– ay M e un -J 15 20

U/V Leak

Independent Magazine for the Automotive a/c Industry Published by: Blue Apple B.V. Published 5-6 times per annum

Detection

Dye

Automotive Airconditioning Reporter

SAE

CERTIFIED J2297 Standards

Offices at: Zonneweide 2 5404 KK, Uden Netherlands.

Postal Adress: P.O. Box 612 5400 AP, Uden Netherlands.

Tel: +31-413-255406 +31-6-53353588 Fax: +31-413-255406 E-mail: auto.ac.reporter@planet.nl Internet: auto-ac-reporter.com Editor: Ron Henselmans

Airconditioning

Like our lubricants, Supercool U/V dyes contain a proprietary additive package designed to protect and extend the life of the compressor, its components and the oil.

Anti-Wear Agents and Friction Modifiers:

Enhance compressor and A/C system efficiency while reducing compressor wear rates which extends compressor life.

Anti-Oxidants:

Stops the oxidation process, reduces acidity and protects the system against the formation of sludge and other deposits which can shorten compressor life and reduce system efficiency

Trusted by Professionals

Named 2014 exporter of the * year!

Powered By Innovation ... Guided By Integrity ™ * TSI Supercool has been named 2014 Exporter of the Year by ThinkGlobal Inc., publisher of Export USA the export magazine of the USA.

TSI Supercool • 3574 Corona St. • Lake Worth • Florida • 33461 561 • 582 • 2245 Fax: 561 • 582 • 1499 www.supercool.ac • email: sales@supercool.ac

“Volkswagen and Audi will adopt R-744 A/C systems” This past April, the Dutch web journal Autokompas reported that the Volkwagen Group will incorporate CO2 (R744) refrigerant A/C systems in its newVolkswagen Phaeton and Audi A8 models. Allegedly, a Japanese supplier has already received an order for this. Autokompas referred to Frankfurter Rundschau in Germany as its source for this information. At a later stage, high volumes will follow as well. Enquiries by Auto A/C Reporter at Audi delivered no concrete confirmation of the news. However, the news was also not denied. Referral to Audi’s press department revealed that official information was not yet available.

Source/Quelle: Mahle

Flushing of the auto aircon system is still an issue which leads to many discussions in our industry. And, not only with respect to the moment that an auto aircon system requires flushing, but also how it should be done. In this article some of the aspects which need to be taken into account.

Das Spülen der Klimaanlage ist ein Thema, das bis auf heute zu Diskussionen führt. Nicht nur wenn es darauf ankommt, wenn eine Autoklimaanlage gespült werden sollte, sondern auch wie dies auszuführen ist.

4

“Volkswagen and Audi will adopt R-744 A/C systems” “Volkswagen und Audi werden R-744 Anlagen einsetzen”

Autokompas reports that for competitive reasons, Volkswagen does not reveal when systems make their debut and who the supplier is. Daimler is also working on CO2 systems, which are said to enter the market next year.

Audi have been part of an SAE technical working group that develops technical standards for R-134a, R-1234yf and R-744 A/C systems. In many cases, SAE standards represent the most important industry standard in the United States and Canada.

For years, both Daimler and Volkswagen/

Daimler does not want to use the already

available R1234yf because of alleged safety risks. The preference therefore goes to R-744 as a refrigerant. Autokompas adds that Volkswagen does not expect to supply additional vehicle models that use R-744, just as the A8 and the Phaeton, and that it may deliver other models with R-1234yf.

Top-Cool: “Electric Vehicles are better off with Water Cooling and Water Heating”

“Volkswagen und Audi werden R-744 Anlagen einsetzen” Im April meldete das niederländische Webmedium Autokompas, daß die Volkswagengruppe Klimaanlagen mit CO2 (R744) Kältemittel in ihren neuen Modellen Volkswagen Phaeton und Audi A8 einsetzen wird. Hierzu sei bereits einen Produktionauftrag an einem japanischen Lieferanten erteilt worden. Autokompas basierte diese Information auf einer Nachricht in der Frankfurter Rundschau. Zu einem späteren Zeitpunkt sollen auch die Volumenmodelle Golf und Polo folgen. Nachfrage von Auto A/C Reporter bei Audi in Ingolstadt ergab keine konkrete Bestätigung, bestritten wurde diese Nachricht allerdings auch nicht. Ein Weiterverweisung an den Audi Pressedienst führte zu keinerlei weiteren Informationen.

Latest News from the Industry Letzte Neuigkeiten

24

zen, und wird diese wahrscheinlich (vorläufig)mit R-1234yf auszuliefern.

Bereits seit Jahren sind Daimler und R-744 Anlagen Volkswagen/Audi Mitglied einer SAE Arbeitsgruppe, die technischen Standards für Wegen der höheren Drucklevel ist es erR-134a, R-1234yf und R-744 Anlagen ausforderlich, Komponenten der CO2 Kliarbeitet. SAE Standards gelten als maßmaanlage robuster zu konzipieren und gebend und als Industriestandard in den herzustellen. In den Anlagen herrschen Vereinigten Staten und Kanada. wesentlich höhere Drucke, bis zu 120-130 bar. Dies bedeutet, daß die ServiceindusDaimler will das jetzige, zugelassene trie sich hierzu auszubilden hat und mit R1234yf wegen angebliche Sicherheitsrider Anschaffung neuer Serviceausrüstung siken nicht einsetzen. Die Präferenz geht zu rechnen hat. daher in Richtung R-744 als zukünftiges Ab wann die Anlagen zu erwarten sind, Gründen nicht mitteilen, fügte AutokomKältemittel. Volkswagen erwartet nicht und wer der Zulieferant ist, wollte Volks- pas hinzu. Auch Daimler arbeitet an R-744 in der Lage zu sein, auch andere Modelle wagen aus wettbewerbsempfindlichen Anlagen, die ab nächsten Jahres auf den ab nächsten Jahres auf R-744 umzuset-

Top-Cool: “elektrische Fahrzeuge kommen besser aus mit Wasserkühlung und -heizung” 22

Markt kommen sollen.

Top-Cool: “electric vehicles are better off with water cooling and water heating”

Flushing the Aircon System after the Compressor has failed Das Spülen der Klimaanlage nach Ausfall des Kompressors

In the recent years, fully electric vehicles are a far more common sight on our roads. They are especially appreciated for their flexibility, zero emissions and cheap energy. The first electric cars had a small driving range and were used mainly in the city. Since the daily driving distances with these small vehicles are mostly short, they can be heated without major problems; for instance with a PTC heater. Loading the vehicle can be done each evening or night. The same applies to the climate system.

Things are different for electric vehicles that can also be used for regional traffic. In such cases, using the heating or air-conditioning system takes so much electric energy, that the driving range can in some cases be reduced by 40-50%.

“This is not necessary”, says Marc Zelissen from the Dutch company, Top-Cool Products. This article is about his plea to employ alternative technologies for fully electric vehicles other than the current ones that are based on the vapour compression principle for cooling and PTC heaters for heating. Zelissen shares a philosophy that would enable fully electric cars to be cooled and heated in an energy efficient way.

AAR 97 – May - June 2015

1

4

AAR 97 – May - June 2015

- voorbeel Tijdsch rdt i f ti t e-l OB P LDUREA C AH P PT LGEE V E R

Aircoditioning Vaktijdschr beschr if t, tweemaandelijk ijving s, vier t alig.

Other shop owners in our industry seem too reluctant to adapt their price level or to charge the time that they needed for diagnosis. This is something that you can only maintain for a short period, but certainly not for long.

There are a few options for approaching the latter problem. One of them is to split your billing into repair and diagnostics and explain this to the customer. After all, in some cases diagnostic work takes more time than the repair itself. Why then should one not invoice the part that takes most of the time?

An approach which can help in this is to present your company more as a high-tech, clean, professional company. For some reason many people seem to be more willing to accept costly repairs from a modern-looking, well-organized company than from a company that looks like an old fashion workshop. Try to get away from the reputation of greasy hands and the stench of oil and fuel. As an example, take a look at the workshop of a modern dealer. They look impeccable with clean floors and sided tool trolleys. Mechanics in clean overalls with their name on it are able to explain precisely how the A/C system operates, why regular service is required and how much money the customer can save in having it checked regularly.

In this way, upgrading the professional image of your company does not have to cost a lot. All it takes is that your customer gets the feeling that you are working on a high-tech, delicate product in a modern and professional environment. Also set up an electronic organiser that invites your customer to come and visit when it’s the time for a service check again. After the visit, schedule the next visit in your planning system. All this is no big deal to organize and gives your customer the feeling that he is being assisted in his busy life.

Ron Henselmans

D

Sehr geehrter Leser,

Advertising director: Cara Henselmans ISSN: English/German 1384-2900 Dutch/Italian 1386-3398 Subscriptions: Subscription for one year e 93,50 (Europe).

Subscriptions are automatically continued unless cancellation was received minimum 2 months prior to end of subscription period.

Postmaster: Send all changes of address to Blue Apple BV, P.O. Box 612 5400 AP Uden Netherlands This paper is an account of work carried out by Automotive Airconditioning Reporter. The material in it reflects A.A.R.’s best judgement in the light of information available at the time of preparation. Any use which a third party makes of this paper is the responsibility of such third party. A.A.R., nor Blue Apple B.V., nor the editor accept responsibility whatsoever for damages, if any, suffered by any third party as a result of decisions made or actions taken by any such third party in reliance on information contained in this paper.

Our general conditions are available at request.

All rights reserved.© Reproduction without permission is prohibited.

Die vorab Kalkulation einer Autoklimareparatur ist nicht gerade einfach. Ich bin sicher, daß viele unter Ihnen die gleiche Erfahrung haben. So gibt es einiges an Fragen, die zu beantworten sind, bevor dem Kunden ein Kostenvoranschlag vorgelegt werden kann. Meistens fängt es an mit: was ist denn das Problem mit dem Fahrzeug bzw. der Klimaanlage, wieviel Diagnosezeit ist erforderlich, was sind die Kosten für Ersatzteile und wieviel Zeit wird gebraucht für die Reparatur. Und zum Schluß, muß noch eine Reserve berücksichtigt werden für etwaige unvorhergesehene Komplikationen?

Ein wichtiger Faktor, der in den letzten Jahren hinzu gekommen ist, ist die Interaktion zwischen der Klimaanlage und den anderen Fahrzeuganlagen über Can- und Linbussystemen und ihre Folgen. Die meisten unter Ihnen haben bestimmt schon mal das Horrorszenario erlebt, wo die Klimaanlage nicht einschaltet, weil das eine oder andere Fahrzeugsystem bei einer Störung derartig programmiert ist bzw. geschützt wird, daß die Klimaanlage vorsorglich ausgeschaltet bleibt.

In Fällen, wo es sich um eine komplizierte Reparatur handelt, kann ab und zu der Zweifel zuschlagen. “Rechne ich jetzt zu viel. Bin ich noch konkurrenzfähig? Kann ich es mir leisten auch die Diagnosezeit in Rechnung zu stellen?”usw.

Diese Art von Zweifel sind natürlich nichts neues in unserer Branche. Sie gab es immer schon, sind mit der Introduktion von z.B. Can- und LIN Systemen schwieriger geworden. Manche Inhaber von Servicewerkstätten haben einfach zuviel Angst, ihre Preise nach oben anzupassen. Dies kann man sich für kurze Zeit leisten, aber bestimmt auch nicht zu lang.

Es gibt einige Optionen, um dieses Problem zu meistern. Eine davon ist, die Rechnung in Reparatur und Diagnose aufzusplitten. Immerhin, in manchen Fällen wird mehr Zeit gebraucht für die Diagnose als für die Reparatur selbst. Die meisten Kunden wissen dies nur nicht.

Eine andere Option ist, ihre Firma als eine High-Tech, professionelle Firma darzustellen. Versuchen Sie von dem Image von schmutzigen Händen und dem Geruch von Öl und Treibstoff weg zu gelangen. Besuchen Sie zum Beispiel mal die Werkstatt eines modernen Vertragshändlers. Diese sehen tadellos aus mit sauberen Fußböden, aufgeräumten Werkstattwagen etc. Die Monteure tragen einen sauberen Overall und können dem Kunden auf fachmännische Art erklären, wie die Anlage funktioniert, aus welchem Grund diese regelmäßig zu warten ist, und, was man sich an Kosten sparen kann, wenn man sie regelmäßig warten läßt.

Professionalisierung braucht an sich also nicht viel zu kosten. Es geht darum, daß der Kunde das Gefühl hat, daß bei Ihnen mit einem hochtechnischen, delikaten Produkt gearbeitet wird. Und, daß Ihre Firma professionell arbeitet. Legen Sie zum Beispiel auch ein elektronisches Planungssystem an, daß Ihren Kunden einlädt, wenn es wieder Zeit für den Klimacheck ist. Nachdem der Kunde Sie besucht hat, dann wieder sofort den nächsten Besuch im Computer festlegen. Es sind alles nur kleine Sachen, geben dem Kunden allerdings das Gefühl, daß er in guten, professionellen Händen ist. Ein weiterer Tipp: zeigen Sie auch Ihre Prüfungs- und Ausbildungszertifikate im Warteraum.

Es wird Zeit daß wir in der Autoklimaindustrie aufhören mit Niedrigpreisen, und dem Kunden berechnen, was uns zusteht. Dies fängt mit einer professionellen Präsentation der Firma an und endet mit einer Rechnung die rechtfertigt, worauf Sie ein Anrecht haben.

Ron Henselmans

AAR 97 – May - June 2015

3

Top-Cool: “electric vehicles are better off with water cooling and water heating

R-744 systems Because of the much higher pressures, components of the CO2 air-conditioning system have to be designed and built to be far more robust. In the systems, operational pressures are much higher and can reach levels up to 120-130 bar. This means that the service industry will have to be trained for R-744a systems and new service equipment will be required.

D

5

Technical graphs: J. Baken

Scan QR code to visit our website

THE

Nowadays, one important factor that has to be added to the job of diagnosing and repairing the A/C system is its interaction with other vehicle systems through LIN and CAN systems, and all the related consequences. I’m sure that many of you have experienced one of these cases where the A/C system simply didn’t work because another vehicle system had been programmed in such way that the air-conditioning system was de-activated to protect that other system’s operation from failing. In such cases, doubt can really start eating at your self-confidence.

Those moments of doubt are of course nothing new in our industry. Even the most experienced mechanic has them from time to time and they also will in future.

It is about time that the independent auto A/C service industry stops working with rock-bottom prices and starts charging the customer accordingly. This all starts with a professional presentation of the company and ends with an invoice that justifies the work that has been put in it.

Contributing correspondants: W. Vloet, L. Turay

Supercool is pleased to announce that our A/C Super Dye Products have been successfully tested, approved and certified to meet the stringent requirements of SAE J2297 Standards. Supercool A/C dye formulations provide the industry with unsurpassed performance and quality. Supercool U/V Leak Detection Super Dye is a high performance, synthetic blend product that is SAE certified for R134a and HFO1234yf systems, safe for use in Hybrid & Electric vehicles and is compatible with all lubricants. Super Dye fluoresces extremely brightly to detect even the smallest leaks.

Dear reader, It is not always easy to prepare a quote for the repair of an auto air-conditioning system.

I think many of you share that experience. In some cases, there are just so many questions that have to be answered before you can start thinking about submitting a quote to the customer. Normally it starts with: what is the problem with the air-conditioning system, how much diagnostic time is required to clarify all the problem details, what is the cost for the replacement parts and how much time will the repair take? And finally, should one reserve a certain amount for unexpected problems?

Ill./ Abb.1. “Spotcooling”

Starting Point The startingpoint of Zelissen’s philosophy “you do not want an environment-unfriendly situation in an environment-friendly car” is the number of limitations in fully electric cars compared to cars with combustion engine.

Compared to cars with combustion engine, fully electric vehicles have a number of limitations. One of them is that because there is no combustion engine, there’s also no combustion energy to be expected. No less than 70% of the combustion energy in a car with combustion engine is converted into heat which has to be disposed of. Only a small part is used for heating purposes.

In addition, the amount of energy that is stored in the battery (in the form of electric energy) in comparison to petrol (in the sense of combustion energy) might be 60 times less. Despite the rather poor efficiency of

a combustion engine, it still has 20 times more energy. In addition, a li-ion battery has an energy density of only 0.36 MJ/kg.

The energy density of petrol is 23 MJ/kg.

Moreover, since they increase the driving range of the vehicle, electric vehicles benefit from the use of as many light weight components as possible. With the knowledge that today’s climate and heating systems weigh between 10 and 20 kilos, it is easy to understand that this does not match the philosophy of environment friendly vehicles.

External factors “Climate systems in fully electric vehicles also have to meet more external factors than the average vehicle with combustion engine”, Zelissen adds. Thermal load, for instance, is not limited only to the activity of driving but it also applies to charging the vehicle at the grid. In addition, the thermal aspects of normal charging are differ-

ent from rapid charging. Besides that the battery unit has to be kept within a certain temperature range at all times. This all means that the direct configuration of the various climate components in a fully electric car is far more critical than for a car with combustion engine.

New Concepts From the perspective of efficiency, maintaining the use of PTC heaters or a traditional air-conditioning systems or heat pumps is no option, Zelissen adds.

He believes in future climate systems where the emphasis in cooling will not be on the entire passenger compartment, but on a more efficient heat transfer, only on those spots where cooling is required (Ill. 1).

In many cases, it may be enough for the passenger to have his body cooled instead of the entire compartment. In other words,

D Top-Cool: “elektrische Fahrzeuge kommen besser aus mit Wasserkühlung und –heizung” Seit einigen Jahren sind Elektrofahrzeuge allmählich Teil des Tagesbild in den Städten und Dörfer geworden. Sie werden insbesondere wegen ihrer Einsatzflexibilität, Null-Emissionen und preisgünstigen Energie geschätzt. Die ersten elektrischen Fahrzeuge hatten einen kleinen Fahrbereich und wurden insbesondere in den Städten eingesetzt. Da die täglichen Fahrdistanzen mit diesen Fahrzeugen meist gering sind, können sie ohne all zu große Probleme geheizt werden. Zum Beispiel mit einer PTC Heizung. Das Fahrzeug kann ja jeden Abend aufgeladen werden. Das gleiche gilt im Prinzip Für die Klimaanlage.

Ganz anders ist es mit den Fahrzeugen, die auch im Überlandverkehr eingesetzt werden. Der Einsatz der Heiz- oder Klimaanlage erfordert dann oft soviel elektrische Energie, daß der Fahrbereich oft um 4050% reduziert wird.

“Dies ist nicht notwendig” meint Marc Zelissen von Top-Cool Products. Dieser Artikel beschreibt seinen Appell, für voll-elektrische Fahrzeuge andere Technologien einzusetzen als die jetzigen mit Verdichtungssystemen auf der Basis von Kältemittel für Kühlung und PTC Heizer zum Heizen. Der Bericht bietet auch Einblick in seiner Philosofie über Elektrofahrzeuge und die Möglichkeit diese trotzdem energieeffizient zu kühlen und zu heizen.

Ausgangspunkt Der Ausgangspunkt zu Zelissenn’s Philosophie “du willst in einem umweltfreundlichen Auto doch keine umweltunfreundliche Klimaanlage” ist die Anzahl an Beschränkungen in Elektrofahrzeugen im Vergleich zu herkömmlichen Fahrzeugen mit Verbrennungsmotor. Voll-elektrische Fahrzeuge haben im Vergleich mit Fahrzeugen mit Otto-Motor nämlich mehrere Einschränkungen.

So ist wegen des Fehlens eines Verbrennungsmotors, hiervon auch keine Verbrennungsenergie zu erwarten. 70% der Verbrennungsenergie in einem Pkw mit Verbrennungsmotor wird in der Form von Wärme als nutzlose Energie abgeführt. Nur ein kleiner Teil wird für’s Heizen eingesetzt.

Die verfügbare Energie, die in Benzin gespeichert ist, beträgt pro Kilo mehr als 60

Mal mehr als in der Lion-Ion Akku in einem Elektro-Fahrzeug.

Trotz der relativ kleinen Rendite eines Verbrennungsmotors nimmt diese im Verhältnis immer noch 20x mehr Energie auf, um die Fortbewegung, und ein angenehmes Klima, zu realisieren. Dazu kommt, daß eine Li-Ion Batterie eine Energiedichte von nur 0,36 MJ/kg hat. Für Benzin gilt einen Wert von 23 MJ/kg.

Elektrische Fahrzeuge brauchen außerdem so viel wie möglich leichtgewicht Komponenten. Eine 10-20 Kilo wiegende Klima-/ Heizanlage paßt nicht zu dieser Philosofie.

Externe Faktoren “Klimaanlagen in vollelektrischen Fahrzeugen haben außerdem eine größere

AAR 97 – May - June 2015

5

Top-Cool: “electric vehicles are better off with water cooling and water heating 1

2

3

4 5

10 9

6 7

8

1= External heat exchanger Externer Wärmetauscher

6= Thermal management battery Temperaturregelung Batterie

2= Internal heat exchanger Interner Wärmetauscher

7= Heat/cold storage Wärme/Kältespeicher

3= Warm/cold liquid Warme/kalte Flüssigkeit

8= Cargo cooling Kühlung der Ladung

4= Thermal management controller Thermisches Steuergerät

9= Seat climate control Klimatisierung Sitze

5= Electronics Airconditioning Temperaturregelung Elektronik

10= Passenger Compartment Fahrgastraum

s Fix Line Letaeks In 5 Minu

Other aspects of such a system could be integrated components and the re-use of heat energy. The components should be lightweight and compact in design and based on environment-friendly and future-oriented technologies. Also sustainability should of course be part of these new technologies.

Medium In the context of engineering and building an efficient, environment-friendly climate system, Zelissen asks himself whether a system with refrigerant which cools air still is the best future solution. Air may be light in weight, freely available and easy to transport. At the same time, especially in a vehicle where more spaces and components have to be cooled, it requires large

volumes of air in cases where this has to be transported by means of ducts.

Using water is another option. That has to be transported by hoses or pipes. A major advantage of water is its thermal capacity.

This is 4171 Joule compared to less than 2 Joule for air. In other words, taking the volume of the medium into account, water removes 3,000 times more energy than air!

Water or refrigerant When water is compared to refrigerant, the eco-friendliness of water catches the eye in particular. Water can be used under a low pressure, it is 100% eco-friendly, it can be used without certification and it is cheap. Its disadvantage is that it has to be mixed with glycol to prevent it from freezing. Refrigerant, on the other hand, is expensive, has to be put under pressure and is not eco-friendly.

However, one of the major advantages of

übertragung wo der Nachdruck nicht länger auf der Klimatisierung des gesamten Innenraums liegt, sondern nur da wo dies gefragt ist. So gilt für den Insassen eines Fahrzeugs, daß es genügt nur den Körper zu kühlen, anstatt den gesamten Innenraum. Mit anderen Worten, ein richtiger thermischer Komfort auf effizienter und energiesparsamer Basis.

A central part of the system is the Thermal Management Controller (Ill.2). This can heat and cool a mixture of water and glycol simultaneously.

The process is based on two separate reservoirs that serve two separate circuits. In one of them the water-glycol mix is cooled,

Medium

Im Rahmen einer effizienten, umweltfreundlichen Klimaanlage, wundert Zelissen sich, ob eine Anlage auf der Basis von Kältemittel wo mit Luft gekühlt wird, heute immer noch die beste Lösung ist. Luft ist zwar leicht an Gewicht, steht gratis zur Verfügung und kann leicht gefördert werden.

Man benötigt allerdings –insbesondere wo im Fahrzeug mehrere Räume und KompoSpotcooling ist hierfür ein Beispiel (Abb. nenten gleichzeitig zu konditionieren sindDazu kommt, daß die Batterie unter allen 1). Hierbei ist es möglich für das Gesicht, viel Luft in den Fällen, wo die Luft mittels Umständen in einem definierten Tempe- den Sitz und das Lenkrad gesondert KühKanälen transportiert werden muß. raturbereich beliben muß. Dies führt da- lung anzubieten. zu, daß eine korrekte Konfiguration der Wasser ist eine andere Option, muß aber verschiedenen Komponenten im Klima- Weitere Möglichkeiten eines Klimatisieüber Schläuche oder Leitungen transporsystem eines vollelektrischen Fahrzeugs rungsprozesses können die Integration tiert werden. als noch kritischer gilt als bei einem Au- von Komponenten und die WiederverwenEin großer Vorteil von Wasser ist seine dung von Wärmeenergie sein. to mit Verbrennungsmotor.

Wärmekapazität. Diese beträgt 4171 JouHierbei ist von Bedeutung, daß die zu verle, während diese für Luft weniger 710 Neue Konzepte wendenen Komponenten leicht und komJoule beträgt. Mit anderen Worten, in pakt sind und auf der Basis vom umweltVerbindung mit dem Volumen des MediDer Einsatz einer PTC Heizung und eifreundlichen und zukunftsorientierten ums, führt Wasser 3000 Mal mehr Enerner Klimaanlage bzw. Wärmepumpe, ist Technologien zu entwickeln sind. Auch gie ab als Luft. außerdem aus dem Blickpunkt der Intedas Thema Dauerhaftigkeit ist hierbei gration keine Option, fügt Zelissen hinzu. nicht aus dem Auge zu verlieren.

Wasser oder Kältemittel Zelissen glaubt an Klimasystemen mit Wenn Wasser mit Kältemittel verglichen einer besseren und effizienteren Wärme-

6

wird, fällt insbesondere die Umweltfreundlichkeit von Wasser auf. Es kann auf der Basis von niedrigem Druck eingesetzt werden, ist 100% umweltfreundlich, kann ohne Zertifizierungsanforderungen eingesetzt werden und ist preisgünstig. Kältemittel dagegen ist teuer, muß unter Druck gesetzt werden und ist nicht umweltfreundlich.

Ein nicht zu vernachlässigender Vorteil von Wasser ist, daß wegen seiner hohen Wärmekapazität nur wenig erforderlich ist, um dies eventuell als Wärmeträger einzusetzen.

Zelissen fügt hinzu, daß Top-Cool diverse Systeme entwickelt hat, wobei eine Wasserschicht von 1 mm bereits reicht, um ausreichend Wärme abzuführen.

Anlage Unter Berufung dieser Anforderungen an Komfort, Umwelt, Integration und den Aufgabenbereich, die Klimaanlagen in einem vollelektrischen Fahrzeug zu bestehen haben, hat Top-Cool jetzt eine Anlage mit Wasser als zentralem Kühlmedium entwickelt. Basis hiervon ist die

Short News from the Industry Letzte Neuigkeiten D Supercool, from Hialeah, Florida has announced that its A/C Super Dye Products have been successfully tested, approved, and certified to meet SAE J2297 standards. Supercool U/V Leak Detection Super Dye is a high-performance, synthetic blend product that is SAE certified for R134a and R1234yf systems, is safe for use in hybrid and electric vehicles, and compatible with all lubricants. Supercool Super Dye fluoresces very brightly to detect even the smallest leaks. Like Supercool’s lubricants, Supercool U/V dye contains a proprietary additive package designed to protect and extend the life of the compressor, its components and oil.

Anti-wear agents and friction modifiers enhance compressor and A/C system’s efficiency while reducing compressor wear rates, which extends the lifespan of the compressor. Anti-oxidants stop the oxidation process, reduce acidity and protect the system against formulation of sludge and other deposits that can shorten compressor lifespan and reduce efficiency.

Sunair Europe: new compressors Sunair Europe from Weert, the Netherlands has announced the availability of new aftermarket compressors. It concerns compressors of the Sanden 7V16 and 6V12 types with various clutch types (all 12V) and connecting plugs. The models are suitable for specific Volkswagen, GM/Opel, Ford and Renault vehicle types.

SOLUTION

Solution y ling Technolog

Problemnes

• Damaged Li • Pinhole Leaks d Joints • Cross-threade

FIXING A DAMAGED LINE?

Tracer Products from Westbury, New York has introduced Tracerline® Cool Seal™ A/C Leak Sealer, an additive that permanently seals slow, pesky leaks in compressors, condensers, evaporators, accumulators, O-rings and hoses. Cool Seal’s non-polymer, oil-soluble formula is safe for A/C system components and recovery equipment, Tracer Products adds. It seals leaks as large as 0.5 mm and is compatible with all popular refrigerants.

Cool Seal is a practical alternative to expensive parts replacement on older, high-mileage vehicles. It can remain safely in the system to guard against future leaks, making it also ideal for preventive maintenance. Unlike aerosol can-type leak sealers, Cool Seal is non-flammable, has no storage-related issues, no need for system pump-down, and allows the technician to see the contents injected into the system. Cool Seal can be injected into an A/C system using various delivery methods. The TP-2210CS Cool Seal™ Syringe Kit includes a pre-filled, disposable syringe, hose/ coupler with check valve and a purge fitting. It services 1 vehicle. The TP-2270-0102CS Cool Seal™ BigEZ™ Cartridge consists of a large, pre-filled cartridge, which works with BigEZ™, EZ-Shot™ and most other caulking gun-style injectors. It can also be used with the EZ-Ject™ injector using an adapter and hose/coupler. A full BigEZ cartridge services 2 vehicles.

22

AAR 97 – May - June 2015

Type compressor disturbance

No compressor failure Oil in the system is clean Qty of oil and leak detection dye is unknown

Compressor is noisy or pumping capacity is decreased; grey oil in the system. No signs of metal particles in the system

Compressor has failed.

Black oil and metal particles in the system.

Flushing procedure

Use of refrigerant flushing to remove oil and dye from the system

Closed, reverse flushing from the expansion valve to the compressor. Preferably with refrigerant

Individually flush all the components. Check components for blockages.

Replace condenser.

2" lines

6" 3/8" and 1/ ameter. Fits: 5/1

of different di

Connects lines

Line Splice

Air Conditioning lines Power Steering Return lines Transmission lines Trans Oil Cooler lines Engine Oil lines Engine Oil Cooler lines Coolant and Heater lines

LIN OPTIONS

Supercool: SAE zertifizierte “Super” UV Lecksuchflüssigkeit Supercool aus Hialeah, Florida hat bekannt gegeben, daß ihre Super Dye Produkte für Klimaanlagen nach ausführlichen Tests den SAE J2297 Standard bestanden haben, und genehmigt wurden. Supercool U/V Leak Detection Super Dye ist ein synthetisches Hochleistungs- Lecksuchflüssigkeitsgemisch, das eine SAE Genehmigung für R134a und R1234yf Anlagen hat. Es kann sicher in Hybrid- und Elektrofahrzeugen eingesetzt werden, und ist kompatibel mit sämtlichen Schmiermitteln. Supercool Super Dye leuchtet äußerst klar auf, damit auch die kleinsten Leckagen gefunden werden können. Identisch zu den Schmiermitteln von Supercool, beinhaltet die Supercool UV Lecksuchflüssigkeit ein geschütztes Additivpaket, das dazu dient, den Verdichter und seine Komponenten zu schützen und ihre Lebensdauer zu verlängern.

Antiverschleißmittel und Reibungsminderer steigern die Effizienz vom Kompressor und der Anlage, während der Kompressorverschleiß abnimmt. Anti-Oxydanten stoppen den Oxydationsprozess, senken den Säuregehalt und schützen die Anlage gegen die Bildung von Schlamm und weiteren Ablagerungen, die die Lebensdauer des Kompressors verkürzen können und seine Effizienz mindern.

Sanden Sanden is still working on official flushing procedures.

Subscribers to the technical database of www.auto-ac-reporter.com sucwill soon be able to enjoy a new technical section on system flushing.

Suction port dirty and black / Ansaugöffnung schwarz und verschmutzt

PANTONE 3415C

PANTONE 361C

than actual size

CERTIFIED LEAK FREE

Zertifiziert Leckagefrei

OE-APPROVED REPAIR SOLUTION INSTALLS IN FIVE MINUTES NO SPECIAL TOOLS, NO GLUE ELIMINATES COSTLY HOSE / LINE INVENTORIES

+49 (0) 2572 879 - 0

gilt insbesondere für den Kondensator.

Wenn es sich hierbei allerdings um eine Anlage mit Multi-Kanal-Kondensator, mit winzig kleinen Kanälen handelt, macht Spülen absolut keinen Sinn. Diese sind sogar mit der besten Spülflüssigkeit und dem besten Spülgerät nicht sauber zu bekommen. Dies hängt auch mit der Konstruktion des Parallel-Flow Kondensators zusammen.

In der Tabelle sind die Einzelheiten der Ebenen 1-3 nochmal in schematischer Form dargestellt.

Aber…

Abgesehen von den oben genannten Fällen, gibt es auch noch Beispiele, wo auch Spülen keinen Sinn macht. So deutet Denso an, daß in den Fällen wo Leckstoppmittel in der Anlage aufgefunden wurde, Spülen absolut keinen Zweck hat. Es bietet in einem solchen Fall keine einzige Garantie auf Erfolg.

In einem derartigen Fall ist die einzige Option, die Anlage auszutauschen, bzw. die Komponenten um die es sich handelt, wenn es überhaupt möglich sein sollte, von den individuellen Komponenten festzustellen, ob sie vor einer derartigen Verschmutzung gerettet sind.

lich ist. Denso hat allerdings die Absicht, so schnell wie möglich Empfehlungen über einzusetzende alternative Spülmittel herauszugeben. Alternativen die nach ihrem Einsatz keine negativen Konsequenzen für die Beurteilung einer Garantieanfrage haben.

Kältemittelfälschungen

Für Denso steht allerdings jetzt bereits fest, daß Spülmittel, die Chlorid beinhalten, ohnehin tabu sind. Diese neigen nämlich dazu, in Kombination mit PAG und PAO Ölen eine Reaktion zu verursachen, bei der Paraffin gebildet wird. Diese neu gebildete Substanz neigt in der Klimaanlage dazu, sich zu verbinden. Ein derartiger Prozess kann zu einem Flüssigkeitsschlag führen. Ein Flüssigkeitsschlag kann bekanntlich zu der Zerstörung des Kompressors führen. Ein andere mögliche Folge ist das defekt geraten des Steuersystems in einem variablen Kompressor, bzw. die Verstopfung eines Kondensators mit Mikrokanälen.

Das gleiche gilt laut dem Denso Installation Guide für die Fälle, wo Kältemittelfälschungen in Anlagen aufgefunden wurden. Bei Imitationskältemitteln kann ja nicht festgestellt werden, woraus diese bestehen. Und, ob sie überhaupt komplett aus der Anlage zu entfernen sind.

Spülflüssigkeit Mit der einzusetzenden Spülsubstanz, beschränkt Denso sich vorläufig noch auf R-134a. Auch davon ist allerdings bekannt, daß es nicht in allen Fällen die Gründlichkeit bietet, die erforder-

Sanden

Ebene 1

Ebene 2

Ebene 3

Typ Kompressorstörung

* Kompressor funktioniert * Öl in der Anlage ist sauber * Unbekannte Menge an Öl und Lecksuchflüssigkeit

* Kompressor verursacht Lärm oder fördert weniger; graufarbiges Öl in der Anlage. Keine Zeichen von Metallspänen in der Anlage

* Kompressor ist ausgefallen.

Schwarzes Öl und Metallspäne in der Anlage

Spülprozedur

* Spülen mit Kältemittel über das Servicegerät um Öl und Lecksuchflüssigkeit zu entfernen.

* Konträres Spülen im geschlossenem Kreislauf zwischen Expansionsventil zu Kompressor. Am besten mit Kältemittel

* Individuelles Spülen der Komponenten * Anlage auf Blockaden überprüfen * Kondensator austauschen

Mit dem Bezug auf Spülen hat Sanden die offiziellen Vorgehensprozeduren noch nicht ausarbeiten können.

Abonnenten des technischen Database des Auto A/C Reporter können sich zu diesem Thema in Kürze auf eine neue Sektion freuen.

Denso: neuer extern geregelter Kompressor mit fester Kupplung & verbesserter Technik Hintergrund und technische Beschreibung

678 .987.0500

Resists Vibration Leaks

Ein derartiger Level 3 Schaden kennzeichnet sich meistens durch den Ausfall des Kompressors. Dieser hat sich festgefressen und/oder die Kupplung funktioniert nicht mehr. In Autos mit Akkumulator wird außerdem das Expansionsventil nahezu dicht sein.

In einem solchen Fall müssen Komponenten wie Verdampfer und Kältemittelleitungen individuell gespült werden.

Hierbei ist es von großer Bedeutung etwaige Blockaden zu beachten. Dies

PANTONE 313 EC

com www.airsept.

EXPANDED SEAL SLEEVE ANTI-VIBRATION TENSION RING Superior Sealing – Burst Resistant up to 2600 PSI

Gel like substance / Eine gelartige Substanz

PANTONE 280C

Shown here larger

800.999.1051

Ebene 3 Schaden: der Kompressor ist ausgefallen

A PERFECT REST IS SAFETY with...

00 8,0 E REPAIR

EVERYTHING NEEDED TO REPAIR:

The paraffin will start to clutter inside the air-conditioning system. Such clutters can provoke a liquid stroke and destruction of the compressor. Cluttered paraffin inside the compressor can also destroy the mechanical control system of a variable compressor or plug a micro-channel condenser.

Verdampfer zurückbleibt. Diesem sollte unter allen Umständen vorgebeugt werden. In einem solchen Fall das Spülen also wenn möglich auf den Bereich zwischen Expansionsventil und Kompressor beschränken. Sollte es allerdings für notwendig gehalten werden, auch die Saugseite zu spülen, dann am besten ohne den Verdampfer.

Standalone Air Conditioning Systems

Fits in tight ces spa OVER

Smart Splice™ Ultimate System Does It All

T. +34 91 877 0510 / F. +34 91 877 1158 sales@dirna.bergstrominc.com www.dirna.com

www.airconservice.eu

Air conditioning for vehicles

Vor einiger Zeit empfing unsere Redaktion einige Fragen über die Denso SBU Kompressor Typen. Die meisten unter Ihnen mögen mit diesem Kompressortyp noch nicht vertreut sein. Dies ist nicht überraschend, es gibt nicht all zu viele Automobilhersteller die diesen Kompressortyp einsetzen.

Kurz beschrieben ist der 6SBU und der 7SBU ein extern angesteuerter variabler Kompressor mit Regelventil. Ein wichtiger Unterschied zu den bekannteren 6SEU und 7SEU Typen ist allerdings, daß die SBU version mit einer Magnetkupplung ausgestattet ist. Der SBU Kompressor kann also komplett ausgeschaltet werden, wo kein Kältemittel verdichtet und gefördert wird.

Dies im Gegensatz zu den SEU Versionen, die keine ein-aus Kupplung haben, sondern eine DL Kupplung. Die DL Kupplung hat eine Verbindung zu der Verdichterwelle, und dreht im Prinzip immer mit dem Fahrzeugmotor mit. Auch wenn die Klimaanlage nicht eingeschaltet ist, läuft der SEU Kompressor immer noch auf Basis einer Minimumleistung von 2-3% mit.

Ausschließlich im Falle einer Blockade kann der Kontakt zwischen DL Riemescheibe und Verdichter komplett unterbrochen werden. Der Grundgedanke hierbei ist, im Falle einer Motorblockade einer weiteren Beschädigung des Kompressors vorzubeugen.

Emissionen Denso SBU Kompressoren werden von unter anderem BMW und Audi eingesetzt.

Obwohl der SBU Kompressor wegen seiner Magnetkupplung teurer ist als die SEU Ausführungen, und zudem noch ca. 1 Kg schwerer ist, hat sich trotzdem herausgestellt, daß diese auf Jahresbasis effizienter wirkt und weniger Emissionen produziert.

Für Automobilhersteller ist dieser letzte Information heutzutage von größtem Wert. Nicht nur wegen der zunehmenden EU Emissionensanforderungen sondern auch in Verbindung mit den sogenannten CAFE Credits in den Vereinigten Staaten.

Diese Credits können errungen werden, wenn ein bestimmter Fahrzeugtyp hinsichtlich Emissionen besser leistet als der gesetzlich festgesetzte Maximumaussstoß.

Anerkannte Credits können von den Fahr-

5/13/15 8:53 AM

AAR 97 – May - June 2015

7

26

AAR 97 – May - June 2015

AAR 97 – May - June 2015

27

AAR 97 – May - June 2015

31

D Mariel: Idea Tronic CS - new concept for the maintenance of automotive A/C systems Mariel Srl has designed and patented the new portable Idea Tronic CS A/C service machine. The Idea Tronic offers three distinctive modules that were designed for more needs than the ones that are covered by a traditional auto A/C recovery station.

Once the base unit and the handheld unit are connected, the device can be easily operated in the palm of your hand, allowing multiple operations. It can perform a vacuum process, test the high-pressure and low-pressure in the A/C system and analyse the tightness of the refrigerant circuit system.

Idea TCS is versatile as it can be connected to different types of vacuum pumps and regenerators. With the probe included in the kit, both external and internal vent temperatures can be checked.

The Idea TCS has an integrated scale that enables the use from 1 kg. cylinders, allowing the operator to refill the system within one-gram accuracy. This is particularly vital for current costly refrigerants, such as R1234yf. Also bigger cylinders from 5 to 12 Kg. can be used. When coupled with a small recovery station, it is still extremely portable and ideal for use on trucks, tractors, construction equipment or for maintenance service to refrigerated transport vehicles.

The ‘operating heart’ of IDEA TRONIC CS weighs only 1.5 kg and it has both a digital and a decimal solution to display the recorded values. Mariel says that Idea TCS has a great flexibility and can be adapted to suit every vehicle. This enables a great return on investment for all garage and workshop operators.

It is a modular solution, easy-to-use, designed to operate with the latest generation of refrigerants, making it the perfect new business solution for the auto A/C service shop, Mariel claims.

Mariel: Idea Tronic CS- ein neues Konzept für die Wartung von Fahrzeugklimaanlagen

2015 Füllgeräte: Ergänzung Mahle

Mariel SRL aus Gattico, Italien hat das neue patentierte tragbare Idea Tronic C/C Füllgerät vorgestellt. Die Idea Tronic beinhaltet drei verschiedene Module, die dazu konzipiert wurden, mehr Bedürfnisse zu decken als die üblichen eines Autoklima-Füllgeräts. Wenn einmal die Basis Anlage und die tragbare Anlage miteinander verbunden sind, können diese einfach von Hand bedient werden. Hierbei können verschiedene Funktionen angesprochen werden. So kann ein Evakuierungsprozess durchgeführt werden, können Hoch- und Niederdrucke in der Anlage getestet und durchgeführt werden, und die Dichtigkeit der Anlage überprüft werden.

Die Idea TCS ist vielseitig, da mehrere Vakuumpumpmodelle und Regeneratoren angeschlossen werden kann. Mit der mitgelieferten Sonde können sowohl die Außen- als auch die Innenraumtemperaturen gemessen werden.

In the March edition you could read our annual article with the latest auto a/c service machines by a number of reputable manufacturers. One of them is Mahle. The Mahle service machines which were highlighted are models that are mainly distributed in the U.S. and other overseas markets. Mahle however also has new models for the European markets. In the next two tables you can find the details.

D

Die Idea TCS beinhaltet eine integrierte Waage für den Einsatz eines 1 Kg Kältemittel Behälters, mit dem die Anlage mit einer Genauigkeit von bis zu 1 Gramm befüllt werden kann. Auch größere Behälter von 5-12 Kilo können eingesetzt werden.In Kombination mit einer kleinen Rückgewinnanlage ist die Anlage immer noch tragbar und ist ideal gestaltet für die Wartung von LKWs, Traktoren, Konstruktionsfahrzeuge oder für den Service von Kältetransportern. Das Herz der Idea Tronic CS wiegt nur 1,5 Kilogramm und bietet sowohl eine digitale als eine dezimale Lösung, um die gemessenen Werte abzulesen. Mariel fügt hinzu, daß die Idea TCS äußerst flexibel ist und jeglichem Fahrzeug angepasst werden kann. Dies garantiert eine gute Rendite für sämtlicheWerkstätten. Die IDEA Tronic ist eine modulare Lösung, ist einfach im Gebrauch, wurde konzipiert für die heutigen Kältemittel und ist damit eine perfekte Lösung für die Autoklimawerkstatt.

2015 Service Machines: additional Information from Mahle In der März Ausgabe gab es eine Übersicht der neuesten Autoklima Servicegeräte einiger namhafter Hersteller.

Einer davon ist Mahle. Die Mahle Geräte die in dieser Ausgabe beschrieben wurden, sind allerdings Geräte, die insbesondere in den Vereinigten Staaten angeboten werden. Seitdem hat Mahle auch neue Geräte für die europäischen Märkte entwickelt. In den nachfolgenden Tabellen gibt es dazu einige technische- und Benutzerdetails.

Sunair Europe: neue Kompressoren Sunair Europe aus Weert, den Niederlanden hat die Verfügbarkeit neuer Aftermarkt-Kompressoren angekündigt. Es betrifft Kompressormodelle der Typen 7V16, 6V12 mit verschiedenen Kupplungsvariationen ( 12V) und Anschlüssen. Die Modelle eignen sich insbesondere für Volkswagen, GM/Opel, Ford und Renault Fahrzeugtypen.

Manufacturer/Hersteller

EQUIPMENTS Tracer Products: Cool Seal™ A/C Leak Sealer

Level 3

At this stage, what is clear to Denso is that flushing agents that include chlorides are not suitable. These tend to react chemically with PAG and PAO oil and build paraffin.

• Proven Sea oval • No Line Rem al Vibration • Resists Torsion

Ac Reporter Waeco_wQR.indd 1

AAR 97 – May - June 2015

Supercool: SAE Certified U/V Leak Detection Super Dye

PROBLEM

System Based on these comparisons and the demand for comfort, eco-friendliness, the integration and coupling of various systems and the multitude of tasks that a climate system in a fully electric vehicle has to meet, Top-Cool has now designed a system that uses water as a cooling medium.

D Vielfalt an Anforderungen als ein durchschnittliches Fahrzeug mit Verbrennungsmotor, zu bestehen”, fügt Zelissen hinzu.

So gibt es nicht nur thermische Belastung beim Fahren sondern auch beim Aufladen über den Stecker. Auch sind die thermischen Aspekte vom Normalladen wieder anders als beim Schnelladen. So existieren beim Schnellladen wesentlich mehr Temperaturspitzen als beim Normalladen.

Level 2

Flushing Fluid

water is that due to its high heat capacity, only a small quantity is required for using it as a heat carrier. According to Zelissen, Top-Cool has developed various systems where a layer of only 1 mm is enough to meet cooling and heating demands.

D

Level 1

Regarding the type of substance to be used for flushing the systems, Denso momentarily sticks to R-134a. It is commonly known, however, that also R-134a does not always offer the required thoroughness. Denso is therefore preparing recommendations of additional flushing agents that can be used without any adverse effects on the A/C system. In other words, flushing agents that will not result in any negative consequences for the evaluation of a warranty claim.

Ill./Abb. 2

genuine thermal comfort for the passenger based on efficiency and low energy.

Spot cooling is one of the options. This allows separate cooling for face, steering wheel and seat.

TTT

Practical/Technical Info - Praktische/Technische Tipps

Tracer Products: Cool Seal™ Leckdichtmittel Tracer Products aus Westbury, New York hat das neue Tracerline® Cool Seal™ A/C Leak Sealer vorgestellt, ein Additiv, das kleine Leckagen in Kompressoren, Kondensatoren, Verdampfern, O-Ringen und Schläuchen langsam abdichtet. Cool Seal basiert auf einer non-polymeren, in Öl lösbaren Formel und kann sicher in Klimaanlagen und Rückgewinngeräten eingesetzt werden, so Tracer. Das Produkt kann mit sämtlichen gängigen Kältemitteln verwendet werden, um Leckagen bis 0.5 mm abzudichten. Lt. Tracer Products ist Cool Seal eine Alternative für kostspieligen Ersatz in älteren Fahrzeugen. Ungleich Leckdichtigkeitsmittel auf der Basis von Aerosolkanistern, ist Cool-Seal nicht-brennbar und braucht die Anlage nicht erst entleert zu werden. Das Produkt kann auf verschiedene Arten eingebracht werden. Der TP-2210CS Cool Seal™ Injektionssatz beinhaltet einen vorbefüllten Einweginjektor für den Gebrauch in einem Fahrzeug. Das TP-2270-0102CS Cool Seal™ BigEZ™ Füllmuster beinhaltet eine größere Befüllung und kann in Kombination mit dem BigEZ™, EZ-Shot™ und weiteren universellen Injektoren eingebracht werden. Mit einer BigEZ Patrone können bis zu zwei Fahrzeuge gewartet werden.

BUSINESS UNIT

• Ideal for low sensing refrigerants: R32, R410A, R407C • Sensitivity: High ≥ 1 g/yr Medium ≥ 7 g/yr Low ≥ 14 g/yr • Intelligent tip design senses environmental conditions, eliminating potential of false alarms • Progressive color LCD corresponds to the magnitude of the detected leak.

Rückgewinnkapazität: >95% bei 21-24°C

Vacuum pump 140L/min./ dual stage

Vakuumpumpe: 140 L/ min./2-stufig

Accuracy scales: +/- 5 Gr.

Genauigkeit Waage: +/- 5 Gr.

Special functions/ features Spezialfunktionen/Merkmale

Industriezone TTS, Laagstraat 19 9140 Temse, Belgium • 32 (0) 3 777 28 48 europe@mastercool.com • www.mastercool.com

Für Adressen bitte kontaktieren Sie die AAR Redaktion / Addresses are available at the AAR office

Arctic Pro ACX180 (R-134a) Automatisch und manuell bedienbar

Recovery capacity: >95% at 21-24°C

BUSINESS UNIT

Mastercool’s 55800 IntellaSense Refrigerant Leak Detector employs a new metal oxide gas sensor for the detection of chlorofluorocarbon gases and blends. This tin oxide sensor is characterized by high sensitivity and a fast response, upon detecting the presence of extremely small levels of chlorofluorocarbon gases. Integrated into the design is a powerful microprocessor int that automatically selects the best operating conditions for the sensor, to ensure optimum performance.

23

Füllgenauigkeit:+/- 15 gr.bei 21-24°C Füllzylinder: 22 kg

Certificate: SAE J2788 & J 2099

Zertifikate: SAE J2788 & J2099

Filter capacity: 150 kg

Filter-Kapazität: 150 kg

Large pressure gauges

Große Manometer Kondensatorlüfter: 370 m3/Stunde

Integrated hose cleaning

Integrierte Schlauchreinigung

Integrated flushing function

Integrierte Spülfunktion

Remarks/Bemerkungen

Can be used in 33 languages

Einsetzbar in 33 Sprachen

Selftestfunction

Selbsttestfunktion

Printer: yes

Drucker:ja

Manufacturer/Hersteller

Mahle

Mahle

Model / Modell

Arctic Pro 200F (R-1234yf)

Arctic Pro ACX 200 F (R-1234yf)

Type / Typ

Automatic or manual

Automatisch oder manuell

Properties/ Ausstattung

Vacuum pump 184L/min./ dual stage

Vakuumpumpe: 184 L/ min./2-stufig

3

Recovery Performance:> 95%

Rückgewinngenauigkeit :>95%

Charge accuracy: +/- 5 gr

Füllgenauigkeit:+/- 5 gr.

Charge Cylinder: 10,5 kg

Füllzylinder: 10,5 Kg

Safety Systems/ Sicherheitsvorrichtungen

Certificate: CE, Tüv Rheinland, J2099

Zertifikate: CE, Tüv Rheinland, J2099

Monitored ventilation system

Überwachtes Lüftungssystem

Filter capacity: 150 kg

Filter-Kapazität: 150 kg

Special functions/ features Spezialfunktionen/Merkmale

Large pressure gauges

Große Manometer

Connection for external refrigerant identifier

Anschluß für externes Kältemittel Analyse gerät

Tanks: 3 for oil, 1 for leakdetection fluid

Behälter: 3 für Öl, 1 für Lecksuchflüssigkeit

Remarks/Bemerkungen

Choice of integrated or external refrigerant tank

Einsetzbarkeit eingebauter und externer Kältemittelbehälter

Printer: yes

Drucker: ja

33 user languages

33 Sprachen

e-commerce e -commerce

AAR 97 – May - June 2015

Charge accuracy: +/- 15 gr at 21-24°C Internal Cylinder: 22 kg

Condenser fan: 370 m /h

CTR S.R.L. Via T.E. Manzini,9 - 43126 Parma - ITALY - Tel.+39 0521.957611 email:info@ctr-srl.com www.ctr-srl.com

www.ctr-srl.com

Mahle

Arctic Pro ACX180 (R-134a) Automatic and manual

Properties/ Ausstattung

SPARE PARTS

EN 14624 SAE J2791 SAE J2913 CERTIFIED

Mahle

Model / Modell Type / Typ

30

AAR 97 – May - June 2015

- Tijdsch r i f t BLUE APPLE

Aircoditioning Vaktijdschr if t, tweemaandelijk s, vier t alig.

- Fot oboek Da a n Schol t e S TA D S A RC H I E F O S S E N U I TG E V E R I J I R I S

Over zicht v an het ouvre v an de betref fende (per s)fotog r aaf in de jaren vijf tig, zes tig en ze ventig.

- Fot oboek Da a n Schol t e S TA D S A RC H I E F O S S E N U I TG E V E R I J I R I S

Over zicht v an het ouvre v an de betref fende (per s)fotog r aaf in de jaren vijf tig, zes tig en ze ventig.

Portfolio Gert-Jan Bloemers Websites - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving

--Wordpress voorbeel - voorbWe edte ilbdt tseilitteel -O P DORPB ADU CRH BAITC NGHETVGEERV E R

Productover beschr beschr zicht ijving ijving en winkel

--Wordpress voorbeel - voorbWe edte ilbdt tseilitteel -O P DORPB ADU CRH BAITC NGHETVGEERV E R

Productover beschr beschr zicht ijving ijving en winkel

- voorbeeldti t e l O P D R A C H TG E V E R

--voorbeeldt Websit voorbeel - voorb e edt ietiledt t le li t el beschr ijving A R I Ă&#x2039; N S A R C H IO TO E PC D PT D ROEA RPN C ADH CERH TNAG TCIG EN HVEG TEVG EREN ERV I EEURR S

Eigen gebouwde site en cms, tbv. cus beschr tom beschr made beschr ijving ijving aanpassingen ijving op de ontwer pen.

--Websit voorbeel - voorb e edte il dt t e li t el A R I Ă&#x2039; N S A RC H I TO EC PT DOERPNADCERH NATCIGN HEG TVG EEN ERV I EEURR S

Eigen gebouwde site en cms, tbv. cus tom beschr made beschr ijving aanpassingen ijving op de ontwer pen.

- Wordpress - voorbeel - voorbWe edtebs il dt t ei tli et el-OSSE OP ND TOR W PAD ECRRHPATECG RHESTV KGE RER IV N EGR

Str ak helder geheel voor beschr snelle beschr ijving infor ijving matie en veel beeld.

- Wordpress - voorbeel - voorbWe edtebs il dt t ei tli et el-OSSE OP ND TOR W PAD ECRRHPATECG RHESTV KGE RER IV N EGR

Str ak helder geheel voorbeschr snelle beschr ijving infor ijving matie en veel beeld.

- Websit - voorbeel - evoorb Oss eedtC e iladt tne lon i t el -S TA OD P SDO ARPRAD CCR HHAITECGFHEO TVG SEE SRV E R

Naas t de pos ter ook een site die de vijfbeschr tigbeschr items ijving ijving blijvend onder s teunt en actualiseer t.

- Websit - voorbeel - evoorb Oss eedtC e iladt tne lon i t el -S TA OD P SDO ARPRAD CCR HHAITECGFHEO TVG SEE SRV E R

Naas t de pos ter ook een site die de vijfbeschr tigbeschr items ijving ijving blijvend onder s teunt en actualiseer t.

-Wordpress voorbeel - voorb edt We e il dt tbsi e li tteel O P DORJPA UDCVRH AAT KCG OHETVGEERV E R

Per soonlijke aanpak beschr beschr ijving per ijving soonlijk ver teld.

Bel naar 06 14 24 08 04 of mail naar mail@gjbloemers.nl voor bemerking en vragen met betrekking tot dit portfolio.

Met dank voor uw aandacht voor dit overzicht!

Gert-Jan Bloemers - voorbeel dt i t e l O P D R A C H TG E V E R

beschr ijving