Wto research

ԱՀԿ ՇՐՋԱՆԱԿՆԵՐՈՒՄ ԲԱՆԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆ

ԵՐԵՎԱՆ - 2008

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 ՆԵ­ՐԱ­ԾՈՒԹՅՈՒՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

ՊԱՏ­ՄԱ­ԿԱՆ ԱԿ­ՆԱՐԿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1. ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒԹՅՈՒՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

1.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 1.2. ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

1.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻ ԿՈՂ­ՄԻՑ Ա­ԿՆ­ԿԱԼ­ՎՈՂ Օ­ԳՈՒՏ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 1.4 ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹՅԱՆ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՎԵ­ՐԱ­ՆԱՅ­ՎԱԾ ՆԱ­ԽԱԳ­ԾԻ (TN/AG/W/4/REV.3) ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵ­ՐԻ ՎԵՐ­ԼՈՒ­ԾՈՒ­ԹՅՈՒՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.5 ԳՁՎՆ-Ո­ՒՄ ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵՐ . . . . . . . .

32

2. ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒԹՅՈՒՆ . . . . . . . . . . . . . 35 2.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 2.2 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԹԱ­ՑԻ ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՒՄ­ՆԵ­ՐԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻ ԿՈՂ­ՄԻՑ Ա­ԿՆ­ԿԱԼ­ՎՈՂ Օ­ԳՈՒՏ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 2.4 ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅԱՆ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՎԵ­ՐԱ­ՆԱՅ­ՎԱԾ ՆԱ­ԽԱԳ­ԾԻ (TN/MA/W/103/REV.2) ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵ­ՐԻ ՎԵՐ­ԼՈՒ­ԾՈՒ­ԹՅՈՒՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

44

2.5 Ո­ԳՇՄՎՆ-Ո­ՒՄ ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵՐ . . . . . 48 2.6 ­ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹՅԱՆ ԵՎ ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅԱՆ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ԿԻ­ՐԱՌ­ՄԱՆ ԱՐ­ԴՅՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՎԵՐ­ԼՈՒ­ԾՈՒԹՅՈՒՆ 50 3. ԾԱ­ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ Ա­ՌԵՎ­ՏՈՒՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 3.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 3.2 «ՈՒ­ՂԵ­ՑՈՒՅՑ­ՆԵՐ ՈՒ ԸՆ­ԹԱ­ՑԱ­ԿԱՐ­ԳԵՐ` ԾԱ­ՌԱ­ՅՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻ ԲԱՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԱ­ՄԱՐ» ՓԱՍ­ՏԱ­ԹՈՒՂԹ (S/L/93) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 3.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻՆ ՀԵ­ՏԱՔՐՔ­ՐՈՂ ՀԱ­ՏՈՒԿ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

3

4. Մ­ՏԱ­ՎՈՐ ՍԵ­ՓԱ­ԿԱ­ՆՈՒԹՅԱՆ Ի­ՐԱ­ՎՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԻ` Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ՀԱՅԵ­ՑԱ­ԿԵ­ՏԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

67

4.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4.2 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻ ԿՈՂ­ՄԻՑ Ա­ԿՆ­ԿԱԼ­ՎՈՂ Օ­ԳՈՒՏ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 4.4 ՄՍԱԱ ՀԱ­ՄԱ­ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐԻՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ՀԱՐ­ՑԵ­ՐԻ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՆԱ­ԽԱ­ԳԻԾ (TN/C/W/52) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

71

5. Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻ ԴՅՈՒ­ՐԱ­ՑՈՒՄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 5.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 5.2 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 5.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻՆ ՀԵ­ՏԱՔՐՔ­ՐՈՂ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 5.4 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԹԱ­ՑՈՒՄ ՀՀ-Ի ԿՈՂ­ՄԻՑ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱՑ­ՎԱԾ Ա­ՌԱ­ՋԱՐ­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 ԵԶ­ՐԱ­ԿԱ­ՑՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

4

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐ ԱՀԿ

Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպություն

Անդամ

ԱՀԿ անդամ երկիր

ՄԱԳՀ

Մաքսերի և Առևտրի Գլխավոր Համաձայնագիր

ԴԶՕ

Դոհայի Զարգացման Օրակարգ

ՀՏՄ

Հատուկ և Տարբերակված Մոտեցում

ԹԶԵ

Թույլ Զարգացած Երկրներ

ՎԱԵ

Վերջերս Անդամակցած Երկրներ

ՓԽՏ

Փոքր Խոցելի Տնտեսություններ

ԳՁՎՆ

Գյուղատնտեսության Ձևաչափերի Վերանայված Նախագիծ

ԱԽԸԱ

Առևտրին Խոչընդոտող Ընդհանուր Ներքին Աջակցություն

ԱՀՉ

Աջակցության Համախառն Չափ

ՇՄԲԽ

Շուկայի Մատչելիության Բանակցային Խումբ

ՈԳՇՄ

Ոչ Գյուղատնտեսական Ապրանքների Շուկայի Մատչելիություն

ՈԳՇՄՎՆ

Ոչ Գյուղատնտեսական Ապրանքների Շուկայի Մատչելիություն Վերանայված Նախագիծ

ԱԱԲ

Ազգերի Առավել Բարենպաստություն

ՄՍԱԱ համաձայնագիր

Մտավոր սեփականության իրավունքների` առևտրին առնչվող հայեցակետերի մասին համաձայնագիր

ԱՑ

Աշխարհագրական Ցուցանշումներ

ԾԱԳՀ

Ծառայությունների Առևտրի մասին Գլխավոր Համաձայնագիր

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

5

ՆԵ­ՐԱ­ԾՈՒԹՅՈՒՆ 2001թ. նոյեմ­բե­րին Քա­տա­րի մայ­րա­քա­ղաք Դո­հա­յում կա­յա­ցած 4-րդ նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­ վում Ա­ռևտ­րի հա­մաշ­խար­հային կազ­մա­կեր­պու­թյան ան­դամ ե­րկր­նե­րը նոր բա­նակ­ցու­թյուն­ներ սկ­սե­ լու հա­մա­ձայ­նու­թյուն ձեռք բե­րե­ցին։ Դո­հայի hռ­չա­կագ­րով ըն­դուն­ված փա­թեթն ան­վան­վեց «­Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կարգ», ո­րով էլ ամ­րագր­վեց Ա­ՀԿ շր­ջա­նակ­նե­րում ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նոր փու­լի սկիզ­բը։ Դո­հայի հռ­չա­կագ­րում նե­րառ­ված խն­դիր­նե­րի մեծ մա­սը նա­խա­տե­սում են բա­նակ­ ցու­թյուն­նե­րի նա­խա­ձեռ­նում և ան­ցկա­ցում, ի­նչ­պես նաև Ա­ՀԿ հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի ի­րա­կա­նաց­ման, վեր­լու­ծու­թյան և մո­նի­տո­րին­գի հետ կապ­ված գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի փու­լի հիմ­նա­կան նպա­տակն է` մի­ջազ­գային ա­ռևտ­րի նոր կա­նոն­նե­րի մշա­կումն Բ ու ապ­րանք­նե­րի և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան հե­տա­գա ա­զա­տա­կա­նա­ցու­մը։ «ԱՀԿ շր­ջա­նակ­նե­րում բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի Դո­հայի փու­լի ըն­թաց­քի ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը» ան­դրա­ դառ­նում է Դո­հայի փու­լի հիմ­նա­կան և կար­ևոր բա­նակ­ցային հետ­ևյալ ո­լորտ­նե­րին` ­գյու­ղատն­տե­սու­թյուն­ ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն ­ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մ­տա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող ի­րա­վունք­նե­րի հայե­ցա­կե­տեր­ առևտ­րի դյու­րա­ցում։ ­ Ու­սում­նա­սի­րու­թյան մեջ, ը­ստ վե­րոն­շյալ բա­նակ­ցային ո­լորտ­նե­րից յու­րա­քան­չյու­րի, ներ­կա­յաց­ված են Դո­հայի հռ­չա­կագ­րով տր­ված լի­ա­զո­րու­թյուն­նե­րը, բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հիմ­նա­կան խն­դիր­նե­րը, բա­ նակ­ցու­թյուն­նե­րի զար­գա­ցում­ներն ու ըն­թա­ցիկ ի­րա­վի­ճա­կը, ա­ռան­ձին ե­րկր­նե­րի և ե­րկր­նե­րի խմ­բե­րի կող­մից ներ­կա­յաց­ված հիմ­նա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րը, զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին հե­տաքրք­րող խն­դիր­ներն ու բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րից ա­կն­կալ­վող օ­գուտ­նե­րը։ Ի­րա­կա­նաց­վել է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի սե­ղա­նին դրված բա­նակ­ցային փաս­տաթղ­թե­րի նա­խագ­ծե­րի հիմ­նադ­րույթ­նե­րի ներ­կա­յա­ցում և վեր­լու­ծու­թյուն։ Ու­սում­նա­սի­րու­թյու­նը ան­դրա­դառ­նում է նաև բա­նակ­ցային գոր­ծըն­թա­ցում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­ տու­թյան ներ­կա­յաց­րած ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րին և բա­նակ­ցային փաս­տաթղ­թե­րում նե­րառ­ված Հա­ յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյանն ա­ռնչ­վող դրույթ­նե­րին։ Այն պա­րու­նա­կում է նաև տե­ղե­կատ­վու­թյուն մի­ջազ­գային ա­ռևտ­րային կա­նոն­նե­րի ձևա­վոր­ման նա­խորդ բա­նակ­ցային փու­լե­րի, ի­նչ­պես նաև Դո­ հայի փու­լի ը­նդ­հա­նուր զար­գա­ցում­նե­րի մա­սին։

6

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՊԱՏ­ՄԱ­ԿԱՆ ԱԿ­ՆԱՐԿ ­ՄԻ­ՋԱԶ­ԳԱՅԻՆ Ա­ՌԵՎՏ­ՐԱՅԻՆ ԿԱ­ՆՈՆ­ՆԵ­ՐԻ ՁԵՎԱ­ՎՈՐ­ՄԱՆ ԲԱ­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ՓՈՒ­ԼԵՐ ­ ի­ջազ­գային ա­ռևտ­րային կազ­մա­կեր­պու­թյուն ստեղ­ծե­լու ա­ռա­ջին փոր­ձը ի­րա­կա­նաց­վել է ե­րկ­րորդ Մ հա­մաշ­խար­հային պա­տե­րազ­մից հե­տո։ Նա­խա­տես­վում էր ստեղ­ծել մի կա­ռույց, ո­րը կզ­բաղ­վեր միջ­ ազ­գային տն­տե­սա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյան ա­ռևտ­րային մա­սով։ Ա­վե­լի քան 50 ե­րկր­ներ մաս­նակ­ ցե­ցին այդ նպա­տա­կով սկս­ված բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րին։ ­ եռևս մինչև բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­վար­տը, 50 մաս­նա­կից ե­րկր­նե­րից 23-ը ո­րո­շե­ցին կր­ճա­տել և ամ­ Դ րագ­րել մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րը։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­ռա­ջին փու­լը հան­գեց­րեց ա­ռևտ­ րային կա­նոն­նե­րի փա­թե­թի ստեղծ­մա­նը, ո­րն էլ ըն­դուն­վեց 23 ե­րկր­նե­րի կող­մից։ Այն ստո­րագր­վեց 1947թ. հոկ­տեմ­բե­րի 30-ին և հայտ­նի դար­ձավ որ­պես Մաք­սե­րի և ա­ռևտ­րի գլ­խա­վոր հա­մա­ձայ­ նա­գիր (ՄԱԳՀ)։ Վե­րոն­շյալ 23 ե­րկր­ներն էլ դար­ձան ՄԱԳՀ հիմ­նա­դիր ան­դամ­ներ (պաշ­տո­նա­պես` «­պայ­մա­նա­վոր­վող կող­մեր»)։­ Այս­պի­սով, ՄԱԳՀ-ն դար­ձավ մի­ջազ­գային ա­ռև­տու­րը կա­նո­նա­կար­գող մի­ակ մի­ջազ­գային կա­ռույ­ցը։ Այն շա­րու­նա­կեց գոր­ծել մինչև Ա­ռևտ­րի հա­մաշ­խար­հային կազ­մա­կեր­պու­թյան հիմ­նադ­րու­մը` 1995թ. հուն­վա­րի 1-ի­ն։ ՄԱԳՀ-ով սահ­ման­ված հիմ­նա­րար ի­րա­վա­կան սկզ­բունք­ներն ան­փո­փոխ մնա­ցին գրե­թե կես դար, ո­րի ըն­թաց­քում հա­մաշ­խար­հային ա­ռև­տու­րը մի քա­նի ան­գամ ան­նա­խա­դեպ աճ ապ­րեց։ 47 տա­րի­ նե­րի այդ պատ­մու­թյան մեծ մա­սը գր­վել է Ժն­ևում։ Սա­կայն 1948 թվա­կա­նից մինչև 1994 թվա­կա­նը այդ պատ­մու­թյա­նը մաս­նա­կից են ե­ղել մի շարք վայ­րեր` Հա­վա­նան (Կու­բա), Ա­նե­սին (Ֆ­րան­սի­ա), Տոր­ քայը (Մեծ Բրի­տա­նի­ա), Տո­կի­ոն (Ճա­պո­նի­ա), Պոն­տա դել Էս­տեն (Ու­րուգ­վայ), Մոն­րե­ա­լը (Կա­նա­դա), Բրյու­սե­լը (Բել­գի­ա) և, վեր­ջա­պես, Մա­րա­քե­շը (Մա­րոկ­կո)։ ­ ԱԳՀ-ի օգ­նու­թյամբ հա­ջող­վեց ստեղ­ծել հզոր և զար­գա­ցող բազ­մա­կողմ ա­ռևտ­րային հա­մա­կարգ։ Մ Դա ի­րա­կա­նաց­վեց բազ­մա­կողմ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի մի շարք փու­լե­րի շնոր­հիվ, ո­րոն­ցից յու­րա­քանչ­ յու­րի ա­վար­տից հե­տո բազ­մա­կողմ ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գը ա­վե­լի ու ա­վե­լի էր ա­զա­տա­կա­նաց­ վում։ Վաղ շր­ջա­նում ըն­թա­ցող ՄԱԳՀ-ի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի փու­լե­րում քն­նարկ­վող հիմ­նա­կան հար­ցը շա­ րու­նակ մաք­սա­տուր­քե­րի հե­տա­գա կր­ճա­տումն է­ր։ Այ­նու­հետև, 1960-ա­կան թվա­կան­նե­րին կա­յա­ցած բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի Քե­նե­դի­ի փու­լի ըն­թաց­քում քն­նարկ­վե­ցին ՄԱԳՀ Հա­կագ­նագց­ման հա­մա­ձայ­ նագ­րի և զար­գաց­ման վե­րա­բե­րյալ դրույթ­նե­րը։ 1970-ա­կան թվա­կան­նե­րին կա­յա­ցած բա­նակ­ցու­ թյուն­նե­րի Տո­կի­ոյի փու­լը ա­ռա­ջին կար­ևոր փորձն էր` ան­դրա­դառ­նա­լու ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­ րին և ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գի կա­տա­րե­լա­գործ­ման հար­ցե­րին։ 1986-94 թթ. կա­յա­ցած Ու­րուգ­վայի փու­լը վեր­ջինն էր ու ա­մե­նաար­դյու­նա­վե­տը, ո­րի ար­դյուն­քում էլ մշակ­վե­ցին մի շարք նոր հա­մա­ձայ­ նագ­րեր և ստեղծ­վեց Ա­ՀԿ-ն։ ­

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

7

Աղյուսակ 1: ՄԱԳՀ շր­ջա­նակ­նե­րում կա­յա­ցած բա­նակ­ցային փու­լե­րը

1947

Ժնև

Մաք­սա­տուր­քեր

Մաս­նա­կից­ երկր­ներ 23

1949

Ա­նե­սի

Մաք­սա­տուր­քեր

13

1951

Տոր­քայ

Մաք­սա­տուր­քեր

38

1956

Ժնև

Մաք­սա­տուր­քեր

26

1960-1961

Ժնև (Դի­լո­նի փուլ)

Մաք­սա­տուր­քեր

26

1964-1967

Ժնև (Քե­նե­դի­ի փուլ)

Տա­րի

1973-1979

1986-1994

Վայր/ան­վա­նում

Քն­նարկ­ված խն­դիր­նե­րը

Մաք­սա­տուր­քեր և հա­կագ­նագց­ման մի­ջոց­ներ Մաք­սա­տուր­քեր, ոչ սա­կագ­նային կար­գա­վոր­ Ժնև (Տո­կի­ոյի փուլ) ման մի­ջոց­ներ, «շր­ջա­նա­կային» հա­մա­ձայ­նա­ գրեր Մաք­սա­տուր­քեր ոչ սա­կագ­նային կար­գա­վոր­ման մի­ջոց­ներ, կա­նոն­ներ, ծա­ռա­յու­թյուն­ներ, մտա­ Ժնև (Ու­րուգ­վայի փուլ) վոր սե­փա­կա­նու­թյուն, վե­ճե­րի կար­գա­վո­րում, մա­նա­ծա­գործ­վածք­ներ, գյու­ղատն­տե­սու­թյուն, Ա­ՀԿ ստեղ­ծում և այլն

62 102

123

Տո­կի­ոյի փու­լը, ո­րին մաս­նակ­ցեց 102 եր­կիր, տևեց 1973թ.-ից մինչև 1979թ.-ը։ Այդ ըն­թաց­քում շա­ րու­նակ­վե­ցին մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­մանն ո­ւղղ­ված աշ­խա­տանք­նե­րը։ Ար­դյուն­քում, աշ­խար­հի ի­նը խո­շոր ար­դյու­նա­բե­րա­կան շու­կա­նե­րում տե­ղի ու­նե­ցավ մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րի կր­ճա­տում` մի­ջի­նում մեկ եր­րոր­դով։ Ար­դյու­նա­բե­րա­կան ապ­րանք­նե­րի մաք­սա­տուր­քե­րի մի­ջին դրույ­քա­չա­փը հա­սավ 4,7%-ի։ 8 տա­րի շա­րու­նակ ըն­թա­ցող մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տում­նե­րը ի­րա­կա­նաց­վում է­ին հետևյալ սկզ­բուն­քով` ի­նչ­քան բարձր է մաք­սա­տուր­քը, այն­քա­նով էլ մեծ է նվա­զե­ցու­մը։­ Այլ հար­ցե­րում Տո­կի­ոյի փու­լը հա­սավ տար­բեր ար­դյունք­նե­րի։ Չհա­ջող­վեց հաղ­թա­հա­րել գյու­ ղատնտեսու­թյան ո­լոր­տում մի շարք հիմ­նախն­դիր­ներ և չհա­մա­ձայ­նեց­վեց «­պաշտ­պա­նա­կան մի­ջոց­ նե­րի» վե­րա­բե­րյալ ա­վե­լի ժա­մա­նա­կա­կից հա­մա­ձայ­նա­գիր։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում ձևա­վոր­վե­ցին ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ մի շարք հա­մա­ձայ­նագ­րեր։ Սա­կայն ՄԱԳՀ ան­դամ ե­րկր­նե­րից քչե­րը մի­ա­ցան այդ հա­մա­ձայ­նագ­րե­րին և դրանք մնա­ցին որ­պես ոչ պաշ­տո­նա­կան «­կա­նոն­ներ»։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի Տո­կի­ոյի փու­լի ըն­թաց­քում փոր­ձեր ձեռ­նարկ­վե­ցին նաև լու­ծե­լու ժա­մա­նա­կի ըն­ Բ թաց­քում ծա­գած մի շարք նոր հիմ­նախն­դիր­ներ, սա­կայն հա­ջո­ղու­թյուն­ներն այս ո­ւղ­ղու­թյամբ խիստ սահ­մա­նա­փակ է­ին։ Չ­նա­յած ՄԱԳՀ-ն ան­վի­ճե­լի հա­ջո­ղու­թյուն­նե­րի հա­սավ մի­ջազ­գային ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գի մեծ մա­սի ա­զա­տա­կա­նաց­ման ա­պա­հով­ման և պահ­պան­ման գոր­ծում, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ 1980-ա­կան թվա­ կան­նե­րին նրա դրույթ­նե­րը դա­դա­րե­ցին հա­մա­պա­տաս­խա­նել մի­ջազ­գային ա­ռևտ­րի ի­րո­ղու­թյուն­նե­ րին, ի­նչ­պես դա կար 1940-ա­կան­նե­րին։ ­ ախ­ևա­ռաջ, մի­ջազ­գային ա­ռև­տու­րը դար­ձել էր ա­վե­լի բարդ և կար­ևոր, քան 40 տա­րի ա­ռաջ։ Սկսվել Ն էր հա­մաշ­խար­հային տն­տե­սու­թյան գլո­բա­լի­զա­ցի­այի գոր­ծըն­թա­ցը։ ՄԱԳՀ շր­ջա­նակ­նե­րից դուրս

8

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

մնա­ցած ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռև­տու­րը ա­վե­լի ու ա­վե­լի շատ ե­րկր­նե­րի հե­տաքրք­րու­թյունն էր ա­ռա­ ջաց­նում, ի­սկ մի­ջազ­գային ներդ­րում­նե­րի ծա­վալ­նե­րը ա­ճում է­ին։ Ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի շր­ջա­ նակ­նե­րի ը­նդ­լայ­նու­մը սեր­տո­րեն կապ­ված էր հատ­կա­պես հա­մաշ­խար­հային շու­կա­յում ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի ծա­վալ­նե­րի ա­ճի հետ։ Պրոբ­լեմ­ներ է­ին ա­ռա­ջա­ցել գյու­ղատն­տե­սու­թյան, մա­նա­ծա­գործ­ վածք­նե­րի և հա­գուս­տե­ղե­նի ո­լորտ­նե­րում, ՄԱԳՀ ի­նս­տի­տու­ցի­ո­նալ կա­ռուց­ված­քում և վե­ճե­րի կար­ գա­վոր­ման հա­մա­կար­գում։ Այս և մի շարք այլ գոր­ծոն­ներ ՄԱԳՀ ան­դամ ե­րկր­նե­րին հա­մո­զե­ցին բազ­մա­կողմ հա­մա­կար­գի հզո­ րաց­ման և ը­նդ­լայն­ման ո­ւղ­ղու­թյամբ նոր ջան­քեր գոր­ծադ­րե­լու։ Ար­դյուն­քում կա­յա­ցավ բա­նակ­ցու­ թյուն­նե­րի Ու­րուգ­վայի փու­լը։ ԱՀԿ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի Ու­րուգ­վայի փու­լը տևեց յոթ ու կես տա­րի։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­վար­տին դրան մաս­նա­կից ե­րկր­նե­րի թի­վը հաս­նում էր 123-ի։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը ա­ռնչ­վում է­ին ա­ռևտ­րի գրե­թե բո­լոր ո­լորտ­նե­րին։ Այն ա­ռևտ­րի ո­լոր­տում կա­յաց­ված ա­մե­նաեր­կար բա­նակ­ցու­թյունն էր և, հա­վա­նա­կան է, պատ­մու­թյան մեջ ե­րբ­ևէ կա­յա­ցած ա­մե­նաեր­կար բա­նակ­ցու­թյունն ը­նդ­հան­րա­պես։ ­ Երկ­րորդ հա­մաշ­խար­հային պա­տե­րազ­մից հե­տո ձևա­վոր­ված ՄԱԳՀ-ից ի վեր Ու­րուգ­վայի փու­լը նշա­ նա­վո­րեց հա­մաշ­խար­հային ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գի ա­մե­նա­մեծ բա­րե­փո­խու­մը։ Ըն­դա­մե­նը եր­կու տար­վա ըն­թաց­քում մաս­նա­կից­նե­րին հա­ջող­վեց հա­մա­ձայ­նու­թյան գալ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րից ար­ տա­հան­վող ար­ևա­դար­ձային ապ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ ներ­մուծ­ման մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման փա­թե­թի շուրջ։ Վե­րա­նայ­վե­ցին վե­ճե­րի կար­գա­վոր­ման կա­նոն­նե­րը։ ՄԱԳՀ բո­լոր ան­դամ­նե­րը պար­ տա­վոր­վե­ցին նաև պար­բե­րա­բար ներ­կա­յաց­նել ի­րենց ա­ռևտ­րային քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն­նե­րի վե­րա­ բե­րյալ հաշ­վետ­վու­թյուն­ներ։ Վեր­ջինս խիստ կար­ևոր քայլ է հա­մար­վում հա­մայն աշ­խար­հում` ա­ռևտ­ րային ռե­ժիմ­նե­րը թա­փան­ցիկ դարձ­նե­լու ա­ռու­մով։ Ու­րուգ­վայի փու­լի հիմ­քե­րը դր­վե­ցին դեռևս 1982թ-ի նոյեմ­բե­րին Ժն­ևում կա­յա­ցած ՄԱԳՀ ան­դամ­ նե­րի նա­խա­րար­նե­րի հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ։ Չորս տար­վա ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րի, կար­ևոր հար­ ցե­րի պար­զա­բա­նում­նե­րի և հա­մա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում նա­խա­րար­նե­րը ո­րո­շե­ցին սկ­սել բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նոր փուլ։ Դա տե­ղի ու­նե­ցավ 1986թ-ի սեպ­տեմ­բե­րին Պուն­տա դել Էս­տե­ում (Ու­ րուգ­վայ)։ Այս­տեղ հա­մա­ձայ­նեց­վեց բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի օ­րա­կար­գը։ Այն ը­նդ­գր­կում էր ա­ռևտ­րային քա­ղա­քա­կա­նու­թյանն ա­ռնչ­վող գրե­թե բո­լոր հիմ­նա­հար­ցե­րը։ Օ­րա­կար­գով նա­խա­տես­վում էր նաև ը­նդ­լայ­նել ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գը` նրա­նում նե­րա­ռե­լով ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռև­տու­րը և մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյու­նը։ ՄԱԳՀ-ի բո­լոր հոդ­ված­նե­րը են­թարկ­վե­ցին վե­րաքն­նու­թյան։ Դա բա­նակ­ցու­թյուն­ նե­րի ե­րբ­ևէ հա­մա­ձայ­նեց­ված ա­մե­նա­մեծ ման­դատն էր, և նա­խա­րար­նե­րը չորս տա­րի ժա­մա­նակ նա­ խան­շե­ցին այն ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար։ 1990թ-ի դեկ­տեմ­բե­րին Բրյու­սե­լում կա­յա­ցած նա­խա­րար­նե­րի հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ գյու­ղատն­տե­ սա­կան ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի բա­րե­փո­խում­նե­րի շուրջ հա­մա­ձայ­նու­թյուն չկա­յա­ցավ և ո­րոշ­վեց եր­ կա­րաձ­գել բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը։ ­ ա­ջորդ տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը ըն­թա­նում է­ին փո­փո­խա­կան հա­ջո­ղու­թյուն­նե­ Հ րով։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, 1992թ-ի նոյեմ­բե­րից հիմ­նա­կան տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը սկ­սե­ցին հարթ­վել և բա­նակ­ցու­թուն­նե­րում զգա­լի ա­ռա­ջըն­թաց գրանց­վեց։ 1993 թվա­կա­նի դեկ­տեմ­բե­րի 15-ին ապ­րանք­

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

9

նե­րի ու ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան շուրջ ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­ներն ա­վարտ­վե­ ցին և բո­լոր խն­դիր­նե­րը կար­գա­վոր­վե­ցին։ 1994թ-ի ապ­րի­լի 15-ին Մա­րա­քե­շում (Մա­րոկ­կո) կա­յա­ ցած հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ 123 ե­րկր­նե­րի կող­մից կնք­վեց Մա­րա­քե­շի հռ­չա­կա­գի­րը և հիմ­նադր­վեց Ա­ՀԿ-ն։ Ու­րուգ­վայի փու­լի ըն­թաց­քում ձևա­վոր­ված հա­մա­ձայ­նագ­րե­րից շա­տե­րը սահ­մա­նում է­ին հե­տա­գա աշ­խա­տանք­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցույ­ցեր։ Ո­րոշ ո­լորտ­նե­րում նա­խանշ­վում է­ին հե­տա­գա նոր բա­նակ­ցու­ թյուն­նե­րի ան­ցկա­ցում կամ հին բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի շա­րու­նա­կում։ Ո­րոշ ո­լորտ­նե­րում էլ նա­խանշ­վե­ ցին ի­րա­վի­ճա­կի գնա­հա­տում և նոր ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­ներ։ Այժմ դրան­ցից մի քա­նի­սը նե­րառ­վել են Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կար­գի (Դ­ԶՕ) մեջ։

­ ԱՀԿ ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԴՈ­ՀԱՅԻ ՓՈՒԼ 2001թ. նոյեմ­բե­րին Քա­տա­րի մայ­րա­քա­ղաք Դո­հա­յում կա­յա­ցած 4-րդ նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­ վում Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րը ձեռք բե­րե­ցին նոր բա­նակ­ցու­թյուն­ներ սկ­սե­լու հա­մա­ձայ­նու­թյուն։ Դո­ հայի hռ­չա­կագ­րով ըն­դուն­ված փա­թեթն ան­վան­վեց «­Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կարգ» (Դ­ԶՕ), ո­րով էլ ամ­րագր­վեց Ա­ՀԿ շր­ջա­նակ­նե­րում ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նոր փու­լի սկիզ­բը։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի փու­լի հիմ­նա­կան նպա­տակն էր` մի­ջազ­գային ա­ռևտ­րի նոր կա­նոն­նե­րի մշա­կումն Բ ու ապ­րանք­նե­րի և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան հե­տա­գա ա­զա­տա­կա­նա­ցու­մը։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­ներն ըն­թա­նում է­ին Ա­ռևտ­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հանձ­նախմ­բի և նրա են­թա­կա մար­ Բ մին­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում, ո­րոնք ի­րեն­ցից ներ­կա­յաց­նում է­ին «­հա­տուկ» նիս­տե­րի հա­մար գու­մար­վող մշ­տա­կան խոր­հուրդ­ներ կամ հանձ­նախմ­բեր, կամ էլ հա­տուկ նպա­տակ­նե­րի հա­մար ստեղծ­ված բա­ նակ­ցային խմ­բեր։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը նա­խա­տես­վում է­ին ա­վար­տել մինչև 2005թ. հուն­վա­րի 1-ը­։ Դ­ԶՕ-ո­ւմ նե­րառ­ված են 21 խն­դիր­ներ։ Դրանց մեծ մա­սը նա­խա­տե­սում է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նա­ խա­ձեռ­նում և ան­ցկա­ցում, ի­նչ­պես նաև հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի ի­րա­կա­նաց­ման, վեր­լու­ծու­թյան և մո­նի­ տո­րին­գի հետ կապ­ված գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ։ Նա­խանշ­ված բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը նե­րա­ռում են հետ­ևյալ ո­լորտ­նե­րը. ­գյու­ղատն­տե­սու­թյուն ­ծա­ռա­յու­թյուն­ներ­ ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյուն մ­տա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող ի­րա­վունք­նե­րի հայե­ցա­կե­տեր­ առևտ­րի և ներդ­րում­նե­րի փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ­ առևտ­րի և մր­ցակ­ցային քա­ղա­քա­կա­նու­թյան փոխ­հա­րա­բե­րու­թյուն­ներ ­պե­տա­կան գնում­նե­րի թա­փան­ցի­կու­թյուն­ առևտ­րի խթա­նում, ա­ռևտ­րի դյու­րա­ցում­ ԱՀԿ կա­նոն­ներ. հա­կագ­նագ­ցում, լրավ­ճար­ներ, տա­րա­ծաշր­ջա­նային ա­ռևտ­րային հա­մա­ձայ­ նագ­րեր

10

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

­վե­ճե­րի կար­գա­վոր­ման մա­սին փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյուն­ առև­տուր և շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի պաշտ­պա­նու­թյուն­ առև­տուր և տեխ­նո­լո­գի­ա­նե­րի փո­խան­ցում ­տեխ­նի­կա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն և նե­րու­ժի հզո­րա­ցում ­հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը բաց են Ա­ՀԿ բո­լոր ան­դամ ե­րկր­նե­րի, ի­նչ­պես նաև ան­դա­մակ­ցու­թյան գոր­ծըն­ Բ թա­ցում գտն­վող ե­րկր­նե­րի հա­մար։ Բայց, բնա­կա­նա­բար, վերջ­նա­կան ար­դյունք­նե­րի մա­սին ո­րո­շում­ ներ կա­րող են կա­յաց­վել մի­այն Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րի կող­մից։ Բա­նակ­ցային ամ­բողջ գոր­ծըն­թա­ցը թա­փան­ցիկ է­։ ­ ո­հայի օ­րա­կար­գը պա­րու­նա­կում էր մի շարք գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ, ո­րոնք են­թա­կա է­ին ի­րա­կա­նաց­ Դ ման մինչև 5-րդ նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վի մեկ­նար­կը, ո­րը կա­յա­ցավ 2003թ. սեպ­տեմ­բե­րին` Կան­կու­նում (Մեք­սի­կա)։ Հա­մա­ժո­ղո­վի նա­խօ­րե­ին պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն ձեռք բեր­վեց մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան և հան­րային ա­ռող­ջու­թյան ո­րոշ խն­դիր­նե­րի շուրջ։ Բայց և այն­պես, լրա­ցան մի շարք վերջ­նա­ժամ­կետ­ներ, օ­րի­նակ` գյու­ղատն­տե­սա­կան և ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­ կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վար­ման պայ­ման­նե­րի, վե­ճե­րի կար­գա­վոր­ման փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյան վե­րաքն­նու­թյան, գի­նի­նե­րի և սպիր­տային այլ խմիչք­նե­րի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցանշում­նե­րի մի­ջազ­գային գրանց­ման մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի և հա­տուկ ու տար­բե­րակ­ված մո­ տեց­ման վե­րա­բե­րյալ ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րի հա­մար։ ­ ազ­մա­թիվ այլ խն­դիր­նե­րի շուրջ դեռևս առ­կա է­ին լուրջ տա­րա­ձայ­նու­թյուն­ներ, օ­րի­նակ` Բ «­Սին­գա­պու­րյան խն­դիր­նե­րի» շուրջ` ներդ­րում­նե­րի, մր­ցակ­ցային քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, պե­տա­կան գնում­նե­րի թա­փան­ցի­կու­թյան, ա­ռևտ­րի խթան­ման և գյու­ղատն­տե­սու­թյան շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­ րի ա­ռն­չու­թյամբ։ ­ որհր­դա­ժո­ղովն ա­վարտ­վեց ա­ռանց որ­ևէ փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյան։ Փո­խա­րե­նը, նա­խա­րար­ներն ըն­ Խ դու­նե­ցին վեց կե­տից բաղ­կա­ցած մի հայ­տա­րա­րու­թյուն, ո­րը Գլ­խա­վոր խորհր­դին կոչ է ա­նում բարձ­ րաս­տի­ճան պաշ­տո­նյա­նե­րի մա­կար­դա­կով կազ­մա­կեր­պել հան­դի­պում և մինչև 2003թ. դեկ­տեմ­բե­րի 15-ը ձեռ­նար­կել բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­րագ և ար­դյու­նա­վետ ըն­թացքն ա­պա­հո­վող մի­ջոց­ներ։ ­ ան­կու­նի հա­մա­ժո­ղո­վից հե­տո ան­դամ­նե­րը սկ­սե­ցին ի­րենց ջան­քե­րը` բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը բնա­կա­ Կ նոն հուն վե­րա­դարձ­նե­լու նպա­տա­կով։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը հատ­կա­պես ին­տեն­սիվ բնույթ ստա­ցան 2004թ. ա­ռա­ջին կե­սին, ո­րի ար­դյուն­քում օ­գոս­տո­սի 1-ին Ա­ՀԿ Գլ­խա­վոր խորհր­դի կող­մից շր­ջա­նա­ ռու­թյան մեջ դր­վեց բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ը­նդ­հա­նուր սկզ­բունք­ներն ամ­րագ­րող մի փաս­տա­թուղթ, ո­րը շատ հա­ճախ կոչ­վում է «2004թ. հու­լի­սյան փա­թեթ»։ Այս փա­թե­թը պա­րու­նա­կում է բա­նակ­ցու­թյուն­ նե­րը նոր մա­կար­դա­կի բե­րե­լու շր­ջա­նակ­ներն ու նա­խանշ­ված հա­մա­ձայ­նու­թյուն­նե­րը։ ­ Ա­մեն դեպ­քում 2005թ. հուն­վա­րի 1-ին բա­նակ­ցու­թյուն­ներն ա­վար­տե­լու նա­խա­տես­ված վերջ­նա­ժամ­ կե­տը ձա­խող­վեց։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

11

2005թ. դեկ­տեմ­բե­րին Հոնգ-Կոն­գում կա­յա­ցած 6-րդ նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վը գրան­ցեց վեր­ջին մեկ և կես տա­րի­նե­րի կա­յա­ցած ա­ռա­ջըն­թա­ցը։ Ըն­դուն­ված հռ­չա­կա­գի­րը պա­րու­նա­կում էր մի շարք հար­ցե­րի վե­րա­բե­րյալ ը­նդ­հա­նուր հա­մա­ձայ­նու­թյուն­ներ, ո­րոնք նե­ղաց­նում է­ին Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­ րի միջև տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի մա­կար­դա­կը` ո­ւղ­ղոր­դե­լով բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը դե­պի կոն­սեն­սու­սի։ Բայց և այն­պես մի շարք խն­դիր­ներ մնա­ցին չլուծ­ված։ Հա­մա­ժո­ղո­վը սահ­մա­նեց բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­վար­տի նոր վերջ­նա­ժամ­կետ (2006թ. վերջ), ո­րը սա­կայն, նույն­պես խախտ­վեց։ 2006թ. հու­լի­սին կա­յա­ցած Ա­ՀԿ Գլ­խա­վոր խոր­հուր­դը ո­րո­շեց եր­կա­րաձ­գել Դո­հայի բա­նակ­ցու­թյուն­ նե­րի վերջ­նա­ժամ­կե­տը։ 2008թ. ըն­թաց­քում, հատ­կա­պես ին­տեն­սիվ բա­նակ­ցու­թյուն­ներ ըն­թա­ցան գյու­ղատն­տե­սու­թյան և ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում, ո­րոնց ըն­թա­ցիկ զար­գա­ցում­նե­րը, սկզ­բունք­ներն ու բա­նակ­ցային փաս­տաթղ­թե­րի հիմ­նադ­րույթ­նե­րը ներ­կա­յաց­ված են հա­ջորդ բա­ժին­նե­րում։

12

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

1. ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒԹՅՈՒՆ

1. ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒԹՅՈՒՆ ­ յու­ղատն­տե­սու­թյան շուրջ բա­նա­կա­ցու­թյուն­ներն Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­մա­ձայ­նա­ Գ գրի 20-րդ հոդ­վա­ծին հա­մա­պա­տաս­խան դեռևս մեկ­նար­կել են 2000թ. սկզ­բին։ Մինչև Դո­հայի նա­ խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վը, 121 ե­րկր­նե­րի կող­մից ներ­կա­յաց­վել է­ին մեծ թվով բա­նակ­ցային ա­ռա­ ջարկ­ներ։ 2001թ. նոյեմ­բե­րին Դո­հա­յում կա­յա­ցած 4-րդ նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վում ըն­դուն­ված Դո­հայի հռ­չա­կագ­րով ամ­րագր­վե­ցին գյու­ղատն­տե­սու­թյան շուրջ ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը և դրանց հիմ­ նա­կան ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­րը (Դ­ԶՕ, կետ13 և 14)։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը շա­րու­նակ­վե­ցին ար­դեն Դո­հայի հռ­չա­կագ­րի ման­դա­տի ներ­քո։ ­ ա­մա­ձայն Դո­հայի հռ­չա­կագ­րի կետ 13-ի, Ան­դամ­նե­րը պար­տա­վոր­վե­ցին «… բազ­մա­կող­մա­նի բա­ Հ նակ­ցու­թյուն­ներ, ո­րոնք նպա­տա­կաուղղ­ված են շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյանն ո­ւղղ­ված է­ա­կան բա­րե­փո­ խում­նե­րին, ար­տա­հան­ման բո­լոր տե­սա­կի լրավ­ճար­նե­րի կր­ճատ­մա­նը` հիմ­քում նպա­տակ ու­նե­նա­լով իս­պառ վե­րաց­նել դրանք, և ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյու­նը լր­ջո­րեն կր­ճա­տե­լուն…»։ ­ ո­հայի հռ­չա­կա­գի­րը վե­րա­հաս­տա­տում է նաև գոր­ծող Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­մա­ձայ­ Դ նագ­րով նա­խանշ­ված եր­կա­րա­ժամ­կետ նպա­տա­կը` ար­մա­տա­կան բա­րե­փո­խում­նե­րի ճա­նա­պար­հով ստեղ­ծել ար­դար և շու­կա­յա­կան ո­ւղղ­վա­ծու­թյամբ գյու­ղատն­տե­սա­կան ա­ռևտ­րի հա­մա­կարգ։ Ծրա­ գիրն ը­նդ­գր­կում է գյու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տի պաշտ­պա­նու­թյանն ո­ւղղ­ված ա­վե­լի ար­դյու­նա­վետ կա­նոն­նե­րի մշա­կում և նա­խա­տե­սում է Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րի կող­մից հա­մա­պա­տաս­խան պար­տա­ վո­րու­թյուն­նե­րի ստանձ­նում։ Նպա­տա­կը հա­մաշ­խար­հային գյու­ղատն­տե­սա­կան շու­կա­նե­րում սահ­մա­ նա­փա­կում­նե­րի և ան­կա­յու­նու­թյան կան­խար­գել­ման և կար­գա­վոր­ման ա­պա­հո­վումն է­։ ­ Այս­պի­սով, Դո­հայի հռ­չա­կագ­րի ներ­քո Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րը պար­տա­վոր­վե­ցին, ա­ռանց ար­դյունք­նե­ րի որ­ևէ նա­խո­րոշ­ման, հա­մա­կող­մա­նի բա­նակ­ցու­թյուն­ներ վա­րել հետ­ևյալ ո­լորտ­նե­րի շուրջ. ­շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյուն` մաք­սա­տուր­քե­րի զգա­լի կր­ճա­տում­ներ­ ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­ներ` կի­րառ­ման բո­լոր ձևե­րի կր­ճա­տում` լի­ար­ժեք վե­րաց­ման ա­կնկալի­քով ­ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյուն` ա­ռևտ­րին խո­չըն­դո­տող ա­ջակ­ցու­թյան զգա­լի կր­ճա­տում­ներ։ Հռ­չա­կա­գի­րը զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի նկատ­մամբ հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը դարձ­նում է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի կար­ևոր մաս` այն ը­նդ­գր­կե­լով ի­նչ­պես ե­րկր­նե­րի նոր պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ցան­կի, այն­պես էլ նոր սահ­ման­ված կա­նոն­նե­րի և պա­հանջ­նե­րի մեջ։ Այն սահ­մա­նում է, որ ար­դյուն­քը պետք է գործ­նա­կա­նում ար­դյու­նա­վետ լի­նի և պետք է զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին օգ­նի բա­վա­րա­րել ի­րենց կա­րիք­նե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես` պա­րե­նային ան­վտան­գու­թյան և գյու­ղատն­տե­սա­կան ո­լոր­տի զար­գաց­ ման ա­ռու­մով։ ­ ե­րոն­շյալ բա­նա­կա­ցու­թյուն­ներն ըն­թա­նում են Գյու­ղատն­տե­սու­թյան հար­ցե­րով հանձ­նախմ­բի Վ «­հա­տուկ նիս­տե­րի» տես­քով։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

15

1.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ

­ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ ու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան հիմ­նախն­դի­րը բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­մե­նա­բարդ և խա­ռը հարցն է։ Ո­րոշ Շ Ան­դամ­ներ կապ են տես­նում շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան և ճկու­նու­թյան միջև։ Մաս­նա­վո­րա­պես այն, որ ճկու­նու­թյան ա­վե­լա­ցու­մը (պաշտ­պա­նա­կան շա­հեր) բե­րում է շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան կր­ճատ­մա­նը (հար­ձա­կո­ղա­կան շա­հեր)։ Այս ա­ռու­մով Ա­ՀԿ Գլ­խա­վոր խորհր­դի 2004թ-ի օ­գոս­տո­սի 1-ի ո­րո­շու­մը («­հու­լի­սյան փա­թեթ» (WT/L/579)) նուրբ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյուն է ստեղ­ծում բո­լոր Ան­դամ­նե­րի պաշտ­ պա­նա­կան և հար­ձա­կո­ղա­կան շա­հե­րի միջև։ Չնա­յած իր բարդ բնույ­թին, շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան հիմ­նա­սյու­նը, հա­վա­նա­բար, Ան­դամ­նե­րին կբե­րի ի­րա­կան մեծ տն­տե­սա­կան օ­գուտ­ներ։ Ե­րբ զար­գա­ ցող և զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րում սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րը նվա­զեց­վեն և մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­ քա­չա­փե­րի քվո­տա­նե­րը ը­նդ­լայն­վեն, շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան մե­ծաց­ված հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը թույլ կտան Ան­դամ­նե­րին խթա­նել ի­րենց բա­րե­կե­ցու­թյու­նը` ար­տա­հան­ման ծա­վալ­ներն ու ե­կա­մուտ­նե­րը ա­վե­լաց­նե­լու և ներ­մու­ծում­նե­րի հա­մար ա­ռա­վել մեծ մատ­չե­լի­ու­թյուն ա­պա­հո­վե­լու մի­ջո­ցով։ Ի­րենց զար­գաց­ման և ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող այլ նպա­տակ­նե­րին հաս­նե­լու հա­մար զար­գա­ցող շատ ե­րկրներ ձգ­տում են ստա­նալ մաք­սա­տուր­քե­րի զգա­լի կր­ճա­տում­ներ և սա­կագ­նային քվո­տա­նե­րի ը­նդ­լայ­նում` մաս­նա­վո­րա­պես զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի շու­կա­նե­րում։ Ի լրումն, ո­րոշ Ան­դամ­ներ հա­մա­ րում են, որ մաք­սա­տուր­քե­րի հե­տա­գա ա­ճի կր­ճա­տու­մը և ար­ևա­դար­ձային ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի ա­զա­տա­կա­նաց­ման պար­տա­վո­րու­թյան լի­ա­կա­տար ի­րա­կա­նա­ցու­մը դառ­նում են բա­նակ­ցու­թյուն­նե­ րի Դո­հայի փու­լի զար­գա­ցում­նե­րի չափ­ման ա­ռանց­քային բա­ղադ­րիչ­ներ։ Միև­նույն ժա­մա­նակ, շատ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ մտա­հոգ­ված են, որ մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տու­մը հնա­րա­վոր ազ­դե­ցու­թյուն կու­ նե­նա գյու­ղա­կան կեն­սա­պա­հով­ման և, հետ­ևա­բար, ի­րենց սնն­դի ան­վտան­գու­թյան մի­ջոց­նե­րի վրա։ Մաս­նա­վո­րա­պես, նրանք գտ­նում են, որ ո­րոշ ե­րկր­նե­րում պետք է պահ­պան­վի գյու­ղատն­տե­սու­թյան ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյան մա­կար­դա­կը։ Հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար, նրանք պն­դում են մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման ճկու­նու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյան օգ­տա­գոր­ծու­մը հատ­կա­պես «Հա­տուկ ապ­րանք­նե­րի» հա­մար և Հա­տուկ պաշտ­պա­նա­կան մե­խա­նիզ­մի կի­րա­ռու­մը։ Ար­տո­նու­թյուն­ներ ստա­ցող զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը ևս մտա­հոգ­ված են այն խնդրով, որ ար­տո­նու­թյուն­ներ տրա­մադ­րող ե­րկր­նե­րի կող­մից մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տու­մը կհան­գեց­նի ար­ տո­նու­թյուն­նե­րի զգա­լի է­րո­զի­այի։ Դա տե­ղի կու­նե­նա հատ­կա­պես այն բա­նի պատ­ճա­ռով, որ ար­ տո­նյալ մուտ­քի պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րը կեն­սա­կան դեր ու­նեն ար­տա­հան­ման ու ար­տա­սահ­ մա­նյան ար­տար­ժույ­թի ստաց­ման հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի և, հետ­ևա­պես, ի­րենց տն­տե­սու­թյուն­նե­րի զար­գաց­ման հա­մար։

­

16

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՆԵՐ­ՔԻՆ Ա­ՋԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ եր­քին բարձր ա­ջակ­ցու­թյան մա­կար­դակ­նե­րի կր­ճա­տու­մը ե­րկր­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյան հա­մար Ն ա­ռանց­քային խն­դիր է, քա­նի որ այդ­պի­սի քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն­նե­րը խա­թա­րում են գյու­ղատն­տե­սու­ թյան ա­ռևտ­րային մի­ջա­վայ­րը և խթա­նում են հա­մաշ­խար­հային ցածր գնե­րին` նե­րա­ռյալ ապ­րանք­ նե­րի գնե­րի ան­կու­մը։ Սա բա­ցա­սա­կան ազ­դե­ցու­թյուն ու­նի լրավ­ճար­ներ չս­տա­ցող ար­տադ­րող­նե­րի վրա, մաս­նա­վո­րա­պես նրանց հա­մար, ով­քեր գոր­ծում են զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում և ո­րոն­ցից շա­տե­րը պատ­րաս­տա­կամ են տես­նե­լու ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող ա­ջակ­ցու­թյան խո­շոր կր­ճա­տում­ներ։ ­ եր­քին ա­ջակ­ցու­թյան բա­րե­փո­խու­մը կապ­ված է շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան հիմ­նա­սյան հետ։ Ո­րոշ զար­ Ն գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­ներ փաս­տում են, որ ի­րենց մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տում­նե­րը ան­ շուշտ հա­կա­ռակ ազ­դե­ցու­թյուն կու­նե­նան ի­րենց զար­գաց­ման նպա­տակ­նե­րի վրա այն դեպ­քում, ե­րբ այլ ե­րկր­ներ կշա­րու­նա­կեն պահ­պա­նել ի­րենց Դե­ղին և Կա­պույտ ա­րկ­ղե­րի լրավ­ճար­նե­րի բարձր մա­ կար­դա­կը։ Նրանք մտա­հոգ­ված են այն խնդ­րի շուրջ, որ շու­կայի հե­տա­գա բա­ցու­մը կա­րող է նշա­նա­կել ա­ճող մր­ցակ­ցու­թյուն ի­րենց ար­տադ­րող­նե­րի հա­մար` այլ ե­րկր­նե­րի ար­տադ­րող­նե­րի կող­մից, ո­րոնց հատ­կաց­վել են լրավ­ճար­ներ։ ­

ԱՐ­ՏԱ­ՀԱՆ­ՄԱՆ ՄՐ­ՑԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ Ո­րոշ ե­րկր­ներ պն­դում են, որ բո­լոր տե­սա­կի ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րը ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող ա­ջակ­ցու­թյան ա­մե­նաա­ղա­ղա­կող ձևերն ե­ն։ Ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րի օգ­տա­գործ­ման պա­րա­գա­ յում հա­մաշ­խար­հային շու­կա­նե­րում հայտն­վում է ա­վե­լի շատ գյու­ղատն­տե­սա­կան ար­տադ­րանք, ին­չի ար­դյուն­քում ձևա­վոր­վում են ա­վե­լի ցածր հա­մաշ­խար­հային գներ։ Ի­սկ դա տե­ղի չի ու­նե­նա ար­տա­ հան­ման լրավ­ճար­նե­րի բա­ցա­կա­յու­թյան դեպ­քում։ Լ­րավ­ճար­ներ չօգ­տա­գոր­ծող ե­րկր­նե­րի հա­մար սա նշա­նա­կում է ներ­քին և ար­տա­քին շու­կա­նե­րում ար­հես­տա­կա­նո­րեն ստեղծ­ված ա­վե­լի սուր մր­ցակ­ցու­թյուն։ Հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար, ար­հես­տա­կան մր­ցակ­ցու­թյան և գնե­րի ճնշ­ման այս տե­սա­կի վե­րա­ցու­մը կն­պաս­տի այդ­պի­սի ծրագ­րեր չի­րա­կա­ նաց­նող Ան­դամ­նե­րին (հատ­կա­պես զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րին) բա­րե­լա­վե­լու ի­րենց մրցակ­ցային կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը։ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը պն­դում և պա­հան­ջում է ար­տա­հան­ման բո­լոր տե­սա­կի Զ լրավ­ճար­նե­րի վե­րա­ցում` նե­րա­ռյալ ար­տա­հան­ման վար­կե­րը և ար­տա­հա­նող պե­տա­կան ա­ռևտրա­ յին ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րի ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող գոր­ծե­լա­կեր­պե­րը։ Սա­կայն, կա նաև մտա­վա­խու­ թյուն, որ բո­լոր տե­սա­կի ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րի վե­րա­ցու­մը կա­րող է բարձ­րաց­նել ներ­մուծ­վող սննդամթեր­քի ար­ժե­քը զուտ սնն­դամ­թերք ներ­մու­ծող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

17

1.2. ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը բարդ է­ին և ըն­թա­նում է­ին դժ­վար և դան­դաղ, քա­նի որ բա­նակ­ցող Ա­ՀԿ ան­դամ Բ ե­րկր­նե­րի հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի, շա­հե­րի և տե­սա­կետ­նե­րի շր­ջա­նա­կը բա­վա­կա­նին լայն է­ր։ ­ եռևս 2003թ. մար­տին մշակ­վեց գյու­ղատն­տե­սու­թյան ձևա­չա­փե­րի նա­խա­գիծ։ Մի շարք ա­ռա­ջարկ­ Դ ներ ներ­կա­յաց­վե­ցին 2003թ. Կան­կու­նում կա­յա­ցած 5-րդ Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վից ա­ռաջ և դրա ըն­թաց­քում։ 2004թ. օ­գոս­տո­սի 1-ին Ա­ՀԿ 147 ան­դամ ե­րկր­նե­րը հաս­տա­տե­ցին հա­մա­ձայ­նու­ թյուն­նե­րի մի փա­թեթ, ո­րը հա­ճախ ան­վան­վում է «­հու­լի­սյան փա­թեթ» և ո­րի Հա­վել­ված Ա-ով ձևա­ կերպ­վում է գյու­ղատն­տե­սու­թյան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում ձևա­չա­փե­րի սահ­ման­ման շր­ջա­նակ­նե­րը։ ­ ոնգ­կոն­գի վե­ցե­րորդ Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վում Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րը վե­րա­հաս­տա­տե­ցին Հ ի­րենց պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը և լի­ազ ­ ո­րու­թյուն­նե­րը` գյու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տում։ Այ­լոց թվում, նրանք հա­մա­ձայն­վե­ցին կի­րա­ռել ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյան կր­ճատ­ման ե­ռա­մա­կար­դակ հա­մա­կարգ, ո­րը նա­խա­տե­սում է ա­ռա­վել մեծ կր­ճա­տում­ներ` բարձր մա­կար­դակ­նե­րում։ Ան­դամ­նե­րը հա­մա­ձայ­նե­ցին նաև ա­պա­հո­վել բո­լոր տե­սա­կի ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րի վե­րա­ցում մինչև 2013թ-ի վեր­ջը։ Ի լրումն, ար­տա­կարգ ի­րա­վի­ճակ­նե­րին ար­դյու­նա­վետ տի­րա­պե­տե­լու հա­մար նա­խա­տես­ված կլի­նի ան­ վտան­գու­թյան ա­րկղ` սնն­դամ­թեր­քի ի­րա­կան օգ­նու­թյան հա­մար։ Շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան վե­րա­բեր­ յալ ըն­դուն­վե­ցին մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տում­նե­րը նա­խա­տե­սող չորս մա­կար­դակ­ներ ի­րենց հա­մա­ պա­տաս­խան շե­մե­րով` նե­րա­ռյալ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված­նե­րը, ո­րոնք դեռ պետք է հա­մա­ձայ­նեց­վեն։ ­ ա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կա­գի­րը նաև նշում է, որ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը կու­նե­նան ճկու­նու­թյուն` ի­նք­նու­ Ն րույն ո­րո­շե­լու Հա­տուկ ապ­րան­քի կար­գա­վի­ճակ ու­նե­ցող ի­րենց մաք­սային տո­ղե­րի հա­մա­պա­տաս­ խան քա­նա­կու­թյու­նը` ա­ռաջ­նորդ­վե­լով սնն­դի ան­վտան­գու­թյան, կեն­սա­պա­հով­ման ան­վտան­գու­թյան և գյու­ղա­կան զար­գաց­ման չա­փա­նիշ­նե­րի վրա հիմն­ված ցու­ցա­նիշ­նե­րով։ Նրանք ի­րա­վունք կու­նե­ նան պահ­պա­նել Հա­տուկ պաշտ­պա­նա­կան մե­խա­նիզ­մը` հիմն­ված ներ­մուծ­ման քա­նա­կային և գնային պայ­ման­նե­րի վրա։ ­ Ինչ­պես նշել է գյու­ղատն­տե­սու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի ղե­կա­վա­րը Գլ­խա­վոր խորհր­դին ո­ւղղ­ված 2006թ-ի հու­լի­սի 27-ի իր զե­կույ­ցում (TN/AG/23), Հոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վից ի վեր տար­բեր Ան­դամ­նե­րից ստաց­վել են մի շարք ա­ռա­ջարկ­ներ։ Ա­ռա­ջարկ­ներ են ստաց­վել նաև զար­գա­ ցող ե­րկր­նե­րի այն­պի­սի խմ­բե­րից, ի­նչ­պի­սիք են Աֆ­րի­կյան խում­բը, թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի խում­ բը, G-20-ը, G-33-ը և փոքր, խո­ցե­լի տն­տե­սու­թյամբ ե­րկր­նե­րի խում­բը։ Ի լրումն, ա­ռա­ջարկ­ներ են ներ­կա­յաց­վել նաև ո­րոշ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ նե­րա­ռող խմ­բե­րի կող­մից, ի­նչ­պի­սիք են G-10-ը և գյու­ ղատն­տե­սա­կան ար­տադ­րանք ար­տա­հա­նող ե­րկր­նե­րի խում­բը։ ­ յու­ղատն­տե­սու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի ղե­կա­վա­րի` Հնա­րա­վոր ձևա­չա­փե­րի նա­խա­գի­ծը (TN/ Գ AG/W/3) ցույց է տա­լիս, որ ան­հրա­ժեշտ են մե­ծա­ծա­վալ աշ­խա­տանք­ներ և Ան­դամ­նե­րի միջև փոխ­ զի­ջում­ներ` նախ­քան ձևա­չա­փե­րը վերջ­նա­կան տեսք ստա­նա­լու հա­մար։ Սա­կայն, նաև ը­նդ­գծում է Հոնգ­կոն­գի հա­մա­ժո­ղո­վից ի վեր կա­տար­ված ա­ռա­ջըն­թա­ցը։ Ան­գամ այն ո­լորտ­նե­րում, որ­տեղ տար­ բե­րու­թյուն­նե­րը ա­մե­նաընդգծ­վածն է­ին, այ­սօր ար­դեն Ան­դամ­նե­րի դիր­քո­րո­շում­ներն ու խն­դիր­նե­րը ա­վե­լի պարզ և հս­տակ է­ին դա­ռել։ Ե­թե Ան­դամ­նե­րը ցու­ցա­բե­րեն ան­հրա­ժեշտ ճկու­նու­թյուն, կա­րող է գրանց­վել ա­վե­լի մեծ ա­ռա­ջըն­թաց։

18

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

­ ա­րու­նակ­վող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում 2007թ. հու­լի­սին բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի սե­ղա­նին Շ դրվեց ձևա­չա­փե­րի ե­րկ­րորդ նա­խա­գի­ծը (TN/AG/W/4)։ Այն պա­րու­նա­կում էր ա­ռա­ջարկ­վող տեքս­տեր, բա­նաձ­ևեր, թվեր, ո­րոնք Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րը պետք է օգ­տա­գոր­ծեն մաք­սա­տուր­քե­րի և լրավ­ճար­ նե­րի կր­ճա­տում­նե­րի հա­մար և դրանք ամ­րագ­րեն ի­րենց պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­ րում։ ­ ինչև 2008թ. հուն­վար շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ են դր­վել 16 աշ­խա­տան­քային փաս­տաթղ­թեր։ Կա­յա­ցած Մ ակ­տիվ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի և Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րի վեր­ջին դիր­քո­րո­շում­նե­րի հի­ման վրա գյու­ ղատն­տե­ու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի ղե­կա­վա­րը 2008թ. փետր­վա­րի 8-ին ներ­կա­յաց­րեց գյու­ղատն­տե­ սու­թյան ձևա­չա­փե­րի վե­րա­նայ­ված նա­խա­գի­ծը (TN/AG/W/4/Rev.1)։ Այս փաս­տաթղ­թի քն­նար­կում­նե­ րի ժա­մա­նակ նույն­պես առ­կա է­ին մի շարք տա­րա­ձայ­նու­թյուն­ներ` ե­րկր­նե­րի միջև։ Ա­ՀԿ Ա­ռևտ­րային բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հանձ­նախմ­բի նա­խա­գա­հի ա­ռա­ջար­կով բա­նակ­ցային խմ­բի ղե­կա­վա­րը հե­տա­ գա ե­րեք ա­միսների ըն­թաց­քում կր­կին խորհր­դակ­ցու­թյուն­ներ կազ­մա­կեր­պեց Ա­ՀԿ բա­նակ­ցային գոր­ ծըն­թա­ցի շր­ջա­նակ­նե­րում ձևա­վոր­ված Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րի խմ­բե­րի, ա­ռան­ձին ան­դամ ե­րկր­նե­րի հետ։ Ար­դյուն­քում, 2008թ. մայի­սի 19-ին շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ դր­վեց գյու­ղատն­տե­սու­թյան ձևա­չա­փե­րի ե­րկ­րորդ վե­րա­նայ­ված նա­խա­գի­ծը (TN/AG/W/4/Rev.2), ի­սկ 2008թ. հու­լի­սի 10-ին` եր­րորդ վե­րա­նայ­ ված նա­խա­գի­ծը (TN/AG/W/4/Rev.3)։ 2008թ. օ­գոս­տո­սի 11-ին գյու­ղատն­տե­սու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի ղե­կա­վա­րը շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ դրեց բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րի մա­սին զե­կույ­ցը, մաս­նա­վո­րա­պես գյու­ղատն­տե­ սու­թյան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի 2008թ. հու­լի­սյան 10 օ­րե­րի ար­դյունք­նե­րը («2008թ. հու­լի­սյան փա­ թեթ»)։ Դա այն ժա­մա­նա­կա­հատ­վածն է, ե­րբ Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րի նա­խա­րար­նե­րը հա­վաք­վե­ցին Ժն­ևում` փոր­ձե­լու հա­մա­ձայ­նեց­նել գյու­ղատն­տե­սու­թյան և Ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան շու­կայի մատ­չե­ լիու­թյան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի եզ­րա­փա­կիչ փաս­տաթղ­թե­րը։ Չ­նա­յած գյու­ղատն­տե­սու­թյան բա­նակ­ցային ամ­բող­ջա­կան փա­թե­թը հա­մա­ձայ­նեց­նե­լու ջան­քե­րը ձա­ խող­վե­ցին, բայց և այն­պես մի շարք հիմ­նախն­դիր­նե­րում տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րը բա­ վա­կա­նին նե­ղաց­վե­ցին։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

19

1.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻ ԿՈՂ­ՄԻՑ Ա­ԿՆ­ԿԱԼ­ՎՈՂ Օ­ԳՈՒՏ­ՆԵՐ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի խն­դիր­նե­րը նե­րառ­ված են բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի բո­լոր ե­րեք ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­րում։ Զ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին հե­տաքրք­րող հա­տուկ հար­ցե­րի շր­ջա­նա­կը ը­նդ­գր­կում է շու­կայի մատ­չե­լի­ ու­թյան բո­լոր կող­մե­րը։ Հաշ­վի առ­նե­լով տար­բեր ի­րա­վի­ճակ­նե­րը` զար­գա­ցող տար­բեր ե­րկր­նե­րում, նրանց տե­սա­կետ­նե­րը հա­տուկ հար­ցե­րի շուրջ հա­ճա­խա­կի տար­բեր­վում ե­ն։ Տար­բեր դիր­քո­րո­շում­նե­ րը նե­րա­ռում են մաս­նա­վո­րա­պես. ­ ա) Շ ­ ու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն ­Բա­րե­լավ­ված շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն` դե­պի զար­գա­ցած ե­րկր­ներ Բա­րե­լավ­ված շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն` դե­պի այլ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ (Հա­րավ-Հա­րավ ա­ռև­ տուր), սա­կայն բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում ոչ լրիվ փո­խա­դար­ձու­թյամբ, նե­րա­ռյալ ա­ռա­վել պա­կաս պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ստանձ­նու­մը (մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման և/­կամ սա­կագ­նային քվո­ տա­նե­րի ը­նդ­լայն­ման) զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մե­մատ Ար­ևա­դար­ձային գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի և հա­տուկ կար­ևո­րու­թյան ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի ամ­բող­ջա­կան ա­զա­տա­կա­նա­ցում Ար­տո­նու­թյուն­նե­րի տա­րան­ջատ­ման խն­դիր­նե­րի քն­նար­կում ­Մաք­սա­տուր­քե­րի հե­տա­գա ա­ճի և մաք­սա­տուր­քե­րի պար­զեց­ման խն­դիր­նե­րի քն­նար­կում ­Մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րի քվո­տա­նե­րի կա­ռա­վար­ման բա­րե­լա­վում Առ­կա հա­տուկ գյու­ղատն­տե­սա­կան պաշտ­պա­նու­թյան գոր­ծո­ղու­թյան եր­կար ժամ­կետ ­Հա­մա­պա­տաս­խան հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում` զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար։ բ) Ն ­ եր­քին ա­ջակ­ցու­թյուն Առև­տու­րը խա­թա­րող ա­ջակ­ցու­թյան զգա­լի կր­ճա­տում` զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րում Կ ­ ա­պույտ ա­րկ­ղի չա­փա­նիշ­նե­րի ըն­դար­ձա­կում` ե­րաշ­խա­վո­րե­լով, որ այս տե­սա­կի ա­ջակ­ցու­ թյու­նը ա­վե­լի քիչ է խա­թա­րում ա­ռև­տու­րը, քան Դե­ղին ա­րկ­ղի ա­ջակ­ցու­թյու­նը Կ ­ ա­նաչ ա­րկ­ղի չա­փա­նիշ­նե­րի վե­րա­նա­յում և պար­զա­բա­նում` ե­րաշ­խա­վո­րե­լով այդ­պի­սի մի­ ջոց­նե­րի ա­ռևտ­րի վրա ան­վնաս լի­նե­լը կամ ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող նվա­զա­գույն ազ­դե­ցու­թյու­ նը։ Մի­ա­ժա­մա­նակ ա­պա­հո­վե­լով զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի ար­դյու­նա­վետ ը­նդ­գրկ­վա­ծու­թյու­նը նշյալ ծրագ­րե­րին Ար­տադ­րան­քի հետ կապ­ված ա­ջակ­ցու­թյան հա­մա­խառն չա­փի եզ­րագ­ծում` հա­մա­ձայ­նեց­ված մե­թո­դա­բա­նու­թյան հի­ման վրա Հ ­ ա­մա­պա­տաս­խան հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում, նե­րա­ռյալ ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող ա­ջակ­ցու­թյան ա­վե­լի քիչ կր­ճա­տում­ներ և ո­րոշ տե­սա­կի ներդ­րում­նե­րի և լրավ­ճար­նե­րի հատ­ կաց­ման ճկու­նու­թյան տրա­մադ­րում։

20

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

գ)­Ար­տա­հան­ման մր­ցակ­ցու­թյուն ­Բո­լոր տե­սա­կի ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րի վե­րա­ցում Հ ­ ա­մա­պա­տաս­խան կա­նոն­նե­րի մշա­կում, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են կար­ճա­ժամ­կետ ար­տա­հան­ ման վար­կե­րին, ար­տա­հան­ման վար­կա­վոր­ման ա­պա­հո­վագր­մա­նը կամ ե­րաշ­խա­վոր­ման ծրագ­րե­րին (օ­րի­նակ` 180 օ­րից ա­վել վե­րա­դարձ­ման ժամ­կե­տով ար­տա­հան­ման վար­կե­րը պետք է վե­րաց­վեն), ար­տա­հա­նող Պե­տա­կան ա­ռևտ­րային ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րին և սնն­դի օգ­նու­թյա­նը։ Միև­նույն ժա­մա­նակ, պետք է ա­պա­հո­վել, որ այս կա­նո­նա­կար­գե­րը ու­նե­նան տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման հա­մա­պա­տաս­խան դրույթ­ներ` թույլ զար­գա­ցած և զուտ մթերք ներկրող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար Հա­մա­պա­տաս­խան հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում, նե­րա­ռյալ ի­րենց ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րի բո­լոր տե­սակ­նե­րի վե­րաց­ման ա­վե­լի եր­կար ժամ­կետ­նե­րի տրա­մադ­րու­մը (այն զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար, ո­րոնք ու­նեն կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ այս ո­լոր­տում), Հոդ­ված 9.4-ո­ւմ նե­րառ­ված դրույթ­նե­րի ը­նդ­լայ­նում, ո­րը ար­տա­հան­ման մար­քե­թին­գի և փո­ խադր­ման ծախ­սե­րի ո­րո­շա­կի տե­սակ­նե­րի հա­մար սահ­մա­նում է կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­ թյուն­նե­րից բա­ցա­ռու­թյուն­ներ։ ­ Ի լրումն զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի վե­րը նշ­ված շա­հե­րի, ՀՏՄ-ը զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար կնե­րա­ ռի կր­ճատ­ման ա­վե­լի ցածր դրույ­քա­չա­փեր և ի­րա­կա­նաց­ման ա­վե­լի եր­կար ժամ­կետ­ներ, մինչ­դեռ ԹԶԵ-ը ը­նդ­հան­րա­պես պար­տա­վոր չեն լի­նի ստանձ­նել կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ և ա­զա­տո­ րեն կկա­րո­ղա­նան օ­գտ­վել ՀՏՄ բո­լոր դրույթ­նե­րից։ Հոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կա­գի­րը նաև նա­խա­տե­սում է, որ զար­գա­ցած և հնա­րա­վո­րու­թյուն ու­նե­ցող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը կտ­րա­մադ­րեն տուր­քե­րից և քվո­տա­նե­րից ա­զատ շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն` ԹԶԵ-ից ծա­գած ապ­րանք­նե­րի ա­ռն­վազն 97 տո­կո­սին։ ­ աշ­վի առ­նե­լով բամ­բա­կի կար­ևո­րու­թյու­նը մի շարք զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար (մաս­նա­վո­րա­պես Հ ԹԶԵ-ի), գյու­ղատն­տե­սու­թյան շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քում դրան հատ­կաց­վում է հա­տուկ տեղ` բամ­բա­կի հար­ցե­րով են­թա­հանձ­նախմ­բի մի­ջո­ցով։ Չնա­յած այս խնդ­րի լուծ­մա­նը կողմ են մի շարք զար­գա­ցող ե­րկր­ներ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ այս խն­դի­րը շատ ակ­տիվ ա­ռաջ է մղ­վում բամ­բա­կի ո­լոր­ տային նա­խա­ձեռ­նու­թյան չորս մաս­նա­կից­նե­րի` Բե­նի­նի, Բուր­կի­նա Ֆա­սոյի, Չա­դի և Մա­լի­ի կող­մից։ Հոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վում Ան­դամ­նե­րը ե­կան այն հա­մա­ձայ­նու­թյան, որ 2006թ-ին զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը կվե­րաց­նեն բամ­բա­կին հատ­կաց­վող բո­լոր տե­սա­կի ար­տա­հան­ման լրավճար­ նե­րը և ԹԶԵ-ից ներ­մուծ­վող բամ­բա­կին կտ­րա­մադ­րեն մաք­սա­տուր­քե­րից և քվո­տա­նե­րից ա­զատ մուտք` սկ­սած ի­րա­կա­նաց­ման ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նից։ Ան­դամ­նե­րը նաև հա­մա­ձայն­վել են բամ­բա­կի ար­տադ­րու­թյա­նը հատ­կաց­վող ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող ներ­քին լրավ­ճար­նե­րի կր­ճատ­ման նկատ­մամբ լի­նել ա­վե­լի խս­տա­պա­հանջ, քան դա կա­րող է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քում նա­խա­տես­վել որ­ևէ ը­նդ­հա­նուր բա­նաձ­ևով, և ի­րա­կա­նաց­նել այդ կր­ճա­տու­մը ա­վե­լի կարճ ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում։ ­ ոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վից հե­տո բամ­բա­կի հար­ցե­րով են­թա­հանձ­նա­ժո­ղո­վը շա­ Հ րու­նա­կեց իր աշ­խա­տան­քը` զու­գա­հե­ռա­բար ա­ռա­ջարկ­ներ ստա­նա­լով կողմ­նա­կից­նե­րից, նե­րա­ռյալ 2006թ-ի հու­լի­սի 16-ի TN/AG/SCC/GEN/6 փաս­տա­թուղ­թը։ Այս ա­ռա­ջարկ­նե­րը ար­տա­ցոլ­ված են Հնա­ րա­վոր ձևա­չա­փե­րի նա­խագ­ծում (TN/AG/W/3)։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

21

­ ՀԿ-ին վեր­ջերս ան­դա­մակ­ցած մի շարք ե­րկր­ներ (ՎԱԵ) մտա­հոգ­ված են ի­րենց գյու­ղատն­տե­սու­թյան Ա ո­լորտ­նե­րի վրա շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան ա­պա­գա զգա­լի պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի հնա­րա­վոր ազ­ դե­ցու­թյամբ։ Այս Ան­դամ­նե­րը հիմ­նա­վո­րում են, որ Ա­ՀԿ ան­դա­մակ­ցու­թյան գոր­ծըն­թաց­քում ի­րենց կող­մից ստանձ­նած զգա­լի պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում սահ­մա­նային պաշտ­պա­նու­թյան մա­ կար­դա­կը ար­դեն ի­սկ գտն­վում է բա­վա­կան ցածր աս­տի­ճա­նի վրա։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­ջող ա­վար­տը զգա­լի օ­գուտ­ներ կտա զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին։ Գյու­ղատն­տե­ Բ սա­կան ա­ռևտ­րի հա­մաշ­խար­հային ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գի ա­պա­գա բա­րե­փո­խում­նե­րը Ան­դամ­նե­ րին ա­վե­լի կմո­տեց­նեն ի­րենց եր­կա­րա­ժամ­կետ նպա­տա­կին, ո­րը հա­մա­ձայ­նեց­վել էր նրանց կող­մից Ու­րուգ­վայի փու­լի ըն­թաց­քում, ո­րը հե­տա­գա­յում նե­րառ­վել է Դո­հայի հռ­չա­կագ­րի, 2004թ-ի օ­գոս­տո­սի 1-ի ո­րոշ­ման («­հու­լի­սյան փա­թեթ») և Հոնգ­կոն­գի հռ­չա­կագ­րի մեջ։ Դրա է­ու­թյու­նը կա­յա­նում է ար­դար ու շու­կային նպա­տա­կաուղղ­ված գյու­ղատն­տե­սա­կան ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գի ստեղծ­ման մեջ։ ­ աք­սա­տուր­քե­րի, ա­ռա­վե­լա­գույն մաք­սա­տուր­քե­րի և մաք­սա­տուր­քե­րի հե­տա­գա ա­ճի է­ա­կան Մ կրճատման ար­դյուն­քում կբաց­վեն շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան լայն հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ։ Կա­ճի ար­տա­ հա­նու­մը դե­պի զար­գա­ցած ե­րկր­ներ և կխ­թան­վի Հա­րավ-Հա­րավ ա­ռև­տու­րը։ Սա ոչ մի­այն թույլ կտա զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին ար­տա­հա­նել այն ապ­րանք­նե­րը, որ­տեղ նրանք ու­նեն հա­մե­մա­տա­կան ա­ռա­վե­ լու­թյուն­ներ, այլև հնա­րա­վո­րու­թյուն կտա դի­վեր­սի­ֆի­կաց­նել ար­տադ­րու­թյու­նը։ Ը­նդ­լայն­ված սա­կա­ գնային քվո­տա­նե­րի և դրանց կա­ռա­վար­ման բա­րե­լավ­ված ռե­ժի­մի ար­դյուն­քում ևս կբաց­վեն շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան նոր հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ։ Ա­ռև­տու­րը խա­թա­րող ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյան զգա­լի կրճա­ տում­նե­րը և բո­լոր տե­սա­կի ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րի վե­րա­ցու­մը կդարձ­նեն հա­մաշ­խար­հային գնե­րը ա­վե­լի ի­րա­տե­սա­կան, կն­վա­զեց­նեն ար­հես­տա­կան մր­ցակ­ցու­թյու­նը և կմե­ծաց­նեն ար­տա­հա­ նող­նե­րի շա­հույթ­նե­րը։ ­ իև­նույն ժա­մա­նակ, հա­մա­պա­տաս­խան հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը, նե­րա­ռյալ ապ­րանք­ Մ նե­րին «­հա­տուկ» կար­գա­վի­ճա­կի շնորհ­ման ճկու­նու­թյու­նը և Հա­տուկ պաշտ­պա­նա­կան մե­խա­նիզ­մի ստեղ­ծու­մը, կա­րող են մեղ­մել ո­րոշ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի մտա­վա­խու­թյուն­նե­րը` գյու­ղա­կան զար­գաց­ ման, կեն­սա­պա­հով­ման և սնն­դի ան­վտան­գու­թյան վրա մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման հնա­րա­վոր ազ­ դե­ցու­թյան ո­ւղ­ղու­թյամբ։ Նմա­նա­պես, ո­րո­շա­կի գյու­ղատն­տե­սա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և լրավ­ճար­նե­րի ո­րոշ տե­սակ­նե­րի տրա­մադր­ման ճկու­նու­թյու­նը կա­րող են օգ­նել զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին բա­րե­լա­վե­ լու ի­րենց գյու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տի ար­դյու­նա­վե­տու­թյու­նը և, հետ­ևա­բար, շա­հու­թա­բե­րու­թյու­նը։ Միև­նույն ժա­մա­նակ, ա­վե­լի կա­յուն հի­մունք­նե­րով բա­րե­լավ­ված շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյու­նը կա­րող է օգ­նել կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու են­թա­կա­ռուց­ված­քը և մե­ծաց­նե­լու ներդ­րում­նե­րը` նե­րա­ռյալ օ­տա­րերկ­ րյա ո­ւղ­ղա­կի ներդ­րում­նե­րը և, հետ­ևա­բար, կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու և բարձ­րաց­նե­լու ար­տադ­րու­թյան ու մշակ­ման ստան­դարտ­նե­րը, զբաղ­վա­ծու­թյու­նը և կյան­քի մա­կար­դա­կը։

22

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

1.4 ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹՅԱՆ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՎԵ­ՐԱ­ՆԱՅ­ՎԱԾ ՆԱ­ԽԱԳ­ԾԻ (TN/AG/W/4/REV.3) ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵ­ՐԻ ՎԵՐ­ԼՈՒ­ԾՈՒ­ԹՅՈՒՆ

I . ՆԵՐ­ՔԻՆ Ա­ՋԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ 1. ԱՌԵՎՏ­ՐԻՆ ԽՈ­ՉԸՆ­ԴՈ­ՏՈՂ Ը­ՆԴ­ՀԱ­ՆՈՒՐ ՆԵՐ­ՔԻՆ Ա­ՋԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ (Ա­ԽԸԱ)

Ա­ԽԸԱ-ն նե­րա­ռում է վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ջակ­ցու­թյան հա­մա­խառն չա­փը (Ա­ՀՉ), նվա­զա­գույն մա­կար­դա­կը (de minimis) և «­կա­պույտ ա­րկ­ղը»։ ­ իմ­նային Ա­ԽԸԱ-ն կկր­ճատ­վի հա­մա­ձայն հետ­ևյալ բա­նաձ­ևի` Հ ­ ա) ե­թե հիմ­նային Ա­ԽԸԱ-ն գե­րա­զան­ցում է 60 մլրդ. $-ը, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 75 կամ 85%, բ) ե­թե հիմ­նային Ա­ԽԸԱ-ն գե­րա­զան­ցում է 10 մլրդ. $-ը և փոքր/­հա­վա­սար է 60 մլրդ $-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 66 կամ 73%, գ) ե­թե հիմ­նային Ա­ԽԸԱ-ն փոքր/­հա­վա­սար է 10 մլրդ. $-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 50 կամ 60%։ ­ ար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը վե­րոն­շյալ կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն 5 տար­ Զ վա ըն­թաց­քում` վեց փու­լով։ Ը­նդ ո­րում` ա) և բ) խմ­բի ե­րկր­նե­րը կի­րառ­ման ա­ռա­ջին ի­սկ օր­վա­նից պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն 1/3-ի չա­փով նախ­նա­կան կր­ճա­տում, ի­սկ գ) խմ­բի ե­րկր­նե­րը` 25%-ի չա­փով, մնա­ցյա­լը 5 տար­վա ըն­թաց­քում` հա­մար­ժեք փու­լե­րով։ Մաս­նա­վո­րա­պես, ա) խմ­բի տակ է մտ­նում Եվ­րա­մի­ու­թյու­նը, ո­րի ըն­թա­ցիկ սահ­մա­նը կազ­մում է 110 մլրդ եվ­րո։ Կր­ճատ­ման ար­դյուն­քում այն կկազ­մի 27մլրդ կամ 16 մլրդ եվ­րո; բ) խմ­բի տակ են մտ­նում Ա­ՄՆ -ն և Ճա­պո­նի­ան։ Ա­ՄՆ-ի հա­մար այն կազ­մում է 48 մլրդ $։ Կր­ճա­տա­ման ար­դյուն­քում այն կկազ­մի 16մլրդ կամ 13 մլրդ $։ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը հիմ­նային Ա­ԽԸԱ-ի կր­ճա­տում պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն գ) կե­տով սահ­ման­վա­ծի Զ 2/3-ի չա­փով։ Այն կի­րա­կա­նաց­վի 8 տար­վա ըն­թաց­քում 9 փու­լով` նախ­նա­կան 20%-ի չափ կր­ճա­տու­ մով։ ­ Ո­րոշ տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում­ներ են ա­ռա­ջարկ­վում վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ պար­տա­վո­րու­թյուն չու­նե­ցող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին և նոր ան­դա­մակ­ցած ո­րոշ ե­րկր­նե­րի։

2. ՎԵՐՋ­ՆԱ­ԿԱՆ ԱՄ­ՐԱԳՐ­ՎԱԾ Ը­ՆԴ­ՀԱ­ՆՈՒՐ Ա­ՀՉ ­Վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ն կկր­ճատ­վի հա­մա­ձայն հետ­ևյալ բա­նաձ­ևի` ա) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ն գե­րա­զան­ցում է 40 մլրդ. $-ը, ա­պա կր­ճա­ տու­մը պետք է կազ­մի 70%,

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

23

բ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ն գե­րա­զան­ցում է 15 մլրդ. $-ը և փոքր/­հա­վա­ սար է 40 մլրդ $-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 60%, գ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ն փոքր/­հա­վա­սար է 15 մլրդ. $-ից, ա­պա կր­ճա­ տու­մը պետք է կազ­մի 45%։ Զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը վե­րոն­շյալ կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն 5 տար­ վա ըն­թաց­քում` վեց փու­լով։ Ը­նդ ո­րում` ա) և բ) խմ­բի ե­րկր­նե­րը կի­րառ­ման ա­ռա­ջին ի­սկ օր­վա­նից պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն 25%-ի չա­փով նախ­նա­կան կր­ճա­տում, մնա­ցյա­լը 5 տար­վա ըն­թաց­քում` հա­ մար­ժեք փու­լե­րով։ Մաս­նա­վո­րա­պես, ա) խմ­բի տակ է մտ­նում Եվ­րա­մի­ու­թյու­նը, ո­րի ըն­թա­ցիկ սահ­ մա­նը կազ­մում է 67 մլրդ եվ­րո։ Կր­ճատ­ման ար­դյուն­քում այն կկազ­մի 20 մլրդ եվ­րո; բ) խմ­բի տակ են մտ­նում Ա­ՄՆ-ն և Ճա­պո­նի­ան։ Ա­ՄՆ-ի հա­մար այն կազ­մում է 19 մլրդ $։ Կր­ճա­տ­ման ար­դյուն­քում կկազ­մի 8 մլրդ $։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի կր­ճա­տում պետք է ի­րա­կա­նաց­նեն գ) կե­տով սահ­ման­վա­ծի 2/3-ի չա­փով։ Այն կի­րա­կա­նաց­վի 8 տար­վա ըն­թաց­քում` 9 փու­լով։ Հատ­կա­պես մեծ ու­շադ­րու­թյուն է դարձ­վում ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյան ի­րա­կա­նաց­մա­նը Ա­ՄՆ-ո­ւմ և Եվ­րո­ պա­յում։ Ի­րա­կան ա­ջակ­ցու­թյու­նը և ձևա­չա­փե­րի նա­խագ­ծով նա­խա­տես­ված կր­ճատ­ման պար­տա­վո­ րու­թյուն­նե­րը, նույ­նիսկ ա­մե­նա­մեծ նվա­զե­ցում­նե­րի դեպ­քում չեն սահ­մա­նա­փա­կի ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ն կամ Ա­ԽԸԱ-ն Ա­ՄՆ-ո­ւմ (պատկեր 1)։ Պատկեր 1. Սահ­ման­նե­րը և ա­ջակ­ցու­թյան նա­խա­տես­ված մի­ջոց­նե­րը Ա­ՄՆ-ո­ւմ, կր­ճա­տում­ներ

30

25

Միլիարդ դոլար

20

ԱԽԸԱ սահման ԱԽԸԱ ԱՀՉ սահման Ընդհանուր ԱՀՉ

15

10

5

0 2008

24

2009

2010

2011

2012

2013

2014

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ձ­ևա­չա­փե­րով նա­խա­տես­ված Ա­ԽԸԱ-ի կր­ճատ­ման ա­մե­նա­խիստ բա­նաձ­ևը Եվ­րո­պա­յում կի­ջեց­նի այդ ցու­ցա­նի­շը նրա Ա­ՀՉ-ից և ա­ջակ­ցու­թյան նա­խա­տես­ված մա­կար­դա­կից` ի­նչ­պես դա ցույց է տված պատկեր 2-ո­ւմ։ Պատկեր 2. Սահ­ման­նե­րը և ա­ջակ­ցու­թյան նա­խա­տես­ված մի­ջոց­նե­րը Ա­ՄՆ-ո­ւմ, կր­ճա­տում­ներ 80

70

60

Միլիարդ եվրո

50 ԱԽԸԱ սահման ԱԽԸԱ ԱՀՉ սահման Ընդհանուր ԱՀՉ

40

30

20

10

0 2007/08

2008/09

2009/10

2010/11

2011/12

2012/13

2013/14

3. ՆՎԱ­ԶԱ­ԳՈՒՅՆ ՄԱ­ԿԱՐ­ԴԱԿ (DE MINIMIS) ­ ար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար նվա­զա­գույն մա­կար­դա­կը (de minimis) պետք է կր­ճատ­վի ոչ պա­կաս Զ քան 50 կամ 60%-ով` ան­մի­ջա­պես կի­րառ­ման ա­ռա­ջին ի­սկ օ­րը կամ 5 տար­վա ըն­թաց­քում` հա­մար­ժեք փու­լե­րով։ Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի հոդ­ված 6.4 (ա)-ի հա­մա­ձայն զար­գա­ ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար de minimis-ը սահ­ման­ված է գյու­ղատն­տե­սա­կան ը­նդ­հա­նուր ար­տադ­րու­թյան ար­ժե­քի 5 %-ի չա­փով։ Հետ­ևա­պես, նա­խա­տես­ված կր­ճա­տու­մից հե­տո այն կկազ­մի 2.5 % կամ 2 % ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար նվա­զա­գույն մա­կար­դա­կը պետք է կր­ճատ­վի զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի Զ հա­մար նա­խա­տես­ված կր­ճատ­ման 2/3-ի չա­փով։ Հա­մա­ձայն Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­ մա­ձայ­նագ­րի հոդ­ված 6.4 բ)-ի, զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար այն սահ­ման­ված է գյու­ղատն­տե­սա­կան ը­նդ­հա­նուր ար­տադ­րու­թյան ար­ժե­քի 10 %-ի չա­փով։ Ի­րա­կա­նաց­ման ժամ­կե­տը կլի­նի ե­րեք տա­րով ա­վե­լի եր­կար, քան զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար։ Նոր ան­դա­մակ­ցած ո­րոշ ե­րկր­նե­րի հա­մար այն կլի­նի հինգ տա­րով ա­վե­լի եր­կար։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

25

4. ԿԱ­ՊՈՒՅՏ ԵՎ ԿԱ­ՆԱՉ Ա­ՐԿ­ՂԵՐ ԳՁՆ-ո­ւմ նշ­ված են ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյան մի քա­նի տե­սակ­ներ, ո­րոնց ծա­վալ­նե­րը պետք է հան­վեն ե­րկր­նե­րի Ըն­թա­ցիկ ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի հաշ­վար­կից, բայց պետք է նե­րառ­վեն «­կա­պույտ ա­րկ­ղի» պար­ տա­վո­րու­թյուն­նե­րի և Ա­ԽԸԱ-ի մեջ։ Յու­րա­քան­չյուր ան­դամ պետք է իր պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­ մա­նա­կա­ցան­կում նե­րա­ռի նշ­ված պար­տա­վո­րու­թյու­նը։ Վե­րոն­շյալ «­կա­պույտ ա­րկ­ղի» չա­փա­նիշ­նե­րի ներ­քո ա­ջակ­ցու­թյան ա­ռա­վե­լա­գույն ծա­վա­լը, ո­րը կա­րող է տրա­մադր­վել Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 6.5-ով, չպետք է գե­րա­ զան­ցի 1995-2000թթ. ե­րկ­րի գյու­ղատն­տե­սա­կան ար­տադ­րան­քի մի­ջին հա­մա­խառն ծա­վա­լի 2.5%-ը։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար այն նա­խա­տես­ված է 5%։ ԳՁՆ-ո­ւմ նե­րառ­ված հա­վել­վա­ծով կա­նաչ ա­րկ­ղե­րի մա­սով ո­րոշ փո­փո­խու­թյուն­ներ և մշա­կում­ներ են ա­ռա­ջարկ­վում կա­տա­րել Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի Հա­վել­ված 2-ո­ւմ։

II. ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ երջ­նա­կան ամ­րագր­ված բո­լոր մաք­սա­տուր­քե­րը պետք է կր­ճատ­վեն հա­մա­ձայն ներ­քո­շա­րադ­րյալ Վ բա­նաձ­ևի։ Այդ բա­նաձ­ևի կի­րառ­ման նպա­տա­կով` ե­րկր­նե­րը, ո­րոնք ու­նեն վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ոչ ադ­վա­լո­րային մաք­սա­տուր­քեր, պետք է ա­ռաջ­նորդ­վեն դրանց ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քի հաշ­ վարկ­ման մե­թո­դո­լո­գի­այով։ ­ ար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը պետք է կր­ճա­տեն ի­րենց վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րը 5 տար­վա Զ ըն­թաց­քում, հա­մար­ժեք չա­փե­րով` հա­մա­պա­տաս­խան հետ­ևյալ բա­նաձ­ևի. ա) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը փոքր է 20%-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 50%, բ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը մեծ է 20%-ից և փոքր 50%-ից, կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 57%, գ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը մեծ է 50%-ից և փոքր 75%-ից, կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 64%, դ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը մեծ է 75%-ից, կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 66-73%։ ­ ար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար նվա­զա­գույն մի­ջին կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 54%, հա­կա­ռակ դեպ­ Զ քում պետք է կա­տար­վեն լրա­ցու­ցիչ կր­ճա­տում­ներ։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը պետք է կր­ճա­տեն ի­րենց վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րը 8 տար­վա ըն­թաց­քում հա­մար­ժեք չա­փե­րով` հա­մա­ձայն հետ­ևյալ բա­նաձ­ևի. ա) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը փոքր է 30%-ից, կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի վե­րոն­շյալ ա) կե­տի 2/3-ի չա­փով,

26

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

բ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը մեծ է 30%-ից և փոքր 80%-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի վե­րոն­շյալ բ) կե­տի 2/3-ի չա­փով, գ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը մեծ է 80%-ից և փոքր 130%-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի վե­րոն­շյալ գ) կե­տի 2/3-ի չա­փով, դ) ե­թե վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կամ ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժե­քը մեծ է 130%-ից, ա­պա կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի վե­րոն­շյալ դ) կե­տի 2/3-ի չա­փով։ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար ա­ռա­վե­լա­գույն մի­ջին կր­ճա­տու­մը պետք է կազ­մի 36%, հա­կա­ռակ դեպ­ Զ քում ե­րկր­նե­րը կա­րող են կա­տա­րել պա­կաս կր­ճա­տում­ներ։ ­ Որ­պես տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում, փոքր և կա­րի­քա­վոր տն­տե­սու­թյամբ ե­րկր­նե­րին թույ­լատր­վում է վե­րոն­շյալ յու­րա­քան­չյուր կե­տում ի­րա­կա­նաց­նել 10%-ի չա­փով պա­կաս կր­ճա­տում։ Ի­սկ նոր ան­դա­ մակ­ցած ե­րկր­նե­րը կա­րող են ա) և բ) կե­տե­րի ներ­քո կա­տա­րել10%-ով պա­կաս, ի­սկ գ) և դ) կե­տե­րի ներ­քո` 5%-ով պա­կաս կր­ճա­տում­ներ։ Մի­ա­ժա­մա­նակ, վեր­ջին­ներս կա­րող են 10%-ից ցածր վերջ­նա­ կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րում կր­ճա­տում­ներ չի­րա­կա­նաց­նել։ Ձ­ևա­չա­փե­րը նա­խա­տե­սում են Հա­տուկ պաշտ­պա­նա­կան մե­խա­նիզմ գյու­ղատն­տե­սա­կան բո­լոր ապ­ րանք­նե­րի հա­մար` հիմն­ված ծա­վա­լի կամ գնի վրա։ Ներ­մուծ­ման մաք­սա­տուր­քե­րը կա­րող են ա­վե­ լաց­վել մինչև 25 տո­կո­սային կե­տով այն դեպ­քում, ե­րբ ներ­մու­ծու­մը ե­րեք տար­վա ըն­թաց­քում գե­ րա­զան­ցում է յու­րա­քան­չյուր տար­վա 110 տո­կո­սը, բայց ոչ ա­վել, քան բա­զային ներ­մու­ծում­նե­րի 115 տո­կո­սը։ Գ­նի վրա հիմն­ված մի­ջոց կա­րող է կի­րառ­վել այն ժա­մա­նակ, ե­րբ ներ­մու­ծում­նե­րի գի­նը ը­նկ­նում է ներ­մուծ­ման գնե­րի ե­րեք տար­վա սա­հող մի­ջի­նի 85 տո­կո­սից ներքև։ Այս դեպ­քում լրա­ցու­ցիչ տուր­քը կա­րող է հաս­նել մինչև ներ­մուծ­ման ըն­թա­ցիկ գնե­րի և ե­րեք տար­վա սա­հող մի­ջի­նի տար­բե­րու­թյան 85 տո­կո­սին։ Չնա­յած նա­խա­տես­ված է, որ տուր­քի և կի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քի հա­մակ­ցու­մը չի կա­ րող գե­րա­զան­ցել նախ­քան Դո­հան ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փը, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ ո­րո­շա­կի քա­նա­կով ապ­րան­քա­տե­սակ­նե­րի հա­մար Ան­դամ­նե­րին հնա­րա­վո­րու­թյուն է տր­վում գե­րա­զան­ցել այդ մա­կար­ դա­կը։ ԳՁՎՆ-ն պա­րու­նա­կում է նաև մի շարք դրույթ­ներ, ա­ռա­ջար­կու­թյուն­ներ և մո­տե­ցում­ներ` գյու­ ղատնտեսա­կան զգա­յուն ար­տադ­րանք­նե­րի, սա­կագ­նային քվո­տա­նե­րի, մաք­սա­տուր­քե­րի պար­զեց­ ման, հա­տուկ գյու­ղատն­տե­սա­կան պաշտ­պա­նու­թյան, հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման վե­րա­ բե­րյալ։ ­

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

27

Ա­ղյու­սակ 2-ո­ւմ ներ­կա­յաց­ված են զար­գա­ցած և զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար չորս խմ­բե­րից յու­րա­ քան­չյու­րում մաք­սա­տուր­քե­րի նա­խա­տես­ված կր­ճա­տում­նե­րի չա­փե­րը։ ­ Ա­ղյու­սակ 2։ Գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման բա­նաձ­ևեր, %

Զար­գա­ցած

Զար­գա­ցող

Խումբ

Մի­ջա­կայք

Ն­վա­զե­ցում

Մի­ջա­կայք

Ն­վա­զե­ցում

A

0-20

50

0-30

33.3

В

20-50

57

30-80

38

С

50-75

64

80-130

42.7

D

>75

66-73

>130

44-48.6

Մի­ջին կր­ճա­տում

Ն­վա­զա­գույն

54%

Ա­ռա­վե­լա­գույն

36%

­ Մաք­սա­տուր­քե­րի նվա­զեց­ման բա­նաձ­ևե­րի հա­մա­ձայն, ա­վե­լի բարձր մաք­սա­տուր­քե­րում ի­րա­կա­ նաց­վում են ա­վե­լի մեծ նվա­զե­ցում­ներ։ ­ ա­մե­մա­տու­թյան հա­մար նշենք, որ Ու­րուգ­վայի փու­լում զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը կա­տա­րե­ցին 36%, ի­սկ Հ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը` 24% մի­ջին նվա­զե­ցում­ներ։ Ը­նդ ո­րում, ա­մե­նա­ցածր մաք­սա­տուր­քե­րի նկատ­ մամբ կի­րառ­վե­ցին ա­մե­նա­մեծ նվա­զե­ցում­նե­րը։ ­ ո­լոր ե­րկր­նե­րին թույլ է տր­վում կա­տա­րել ա­վե­լի քիչ նվա­զե­ցում­ներ` «զ­գա­յուն» ապ­րանք­նե­րի վրա։ Բ Զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը կա­րող են նաև մաք­սա­տուր­քե­րի 4-6%-ը ո­րա­կել որ­պես զգա­յուն։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը մեկ եր­րորդ ան­գամ ա­վե­լի շատ զգա­յուն ար­տադ­րանք­ներ ը­նդ­գր­կե­լու ի­րա­վունք ու­նեն, քան զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը։

28

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ս­տորև գրա­ֆիկ­նե­րով ներ­կա­յաց­ված է բա­նաձ­ևի կի­րառ­ման ար­դյուն­քում մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ ման չա­փե­րը` տար­բեր մա­կար­դակ­նե­րի հա­մար։ Պատկեր 3: Զար­գա­ցած ե­րկր­ներ

Սակագին 150 Վերին կարգ

140 130 120 110 100 Սկզբնական կետ 10% (կրճատում)

90

Սկզբնական կետ 35% (կրճատում)

80

Սկզբնական կետ 62,5% (կրճատում)

70 Մեջտեղի վերին կարգ

Սկզբնական կետ 100% (առավելագույն կրճատում) Սկզբնական կետ 100% (նվազագույն կրճատում)

60 50 40

Մեջտեղի ստորին կարգ

30 20 10

Ստորին կարգ

0 Տարի 0

Ավարտական տարի

­ ե­րին դաս։ 75%-ից բարձր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 66-73%-ո­վ Վ ­Բարձր մի­ջին դաս։ 75%-ից ցածր, 50%-ից բարձր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 64%-ո­վ ­Ցածր մի­ջին դաս։ 50%-ից ցածր, 20%-ից բարձր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 57%-ո­վ Ս­տո­րին դաս։ 20%-ից ցածր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 50%-ո­վ։ Ն­վա­զա­գույն մի­ջին կր­ճա­տում-54%։ Ե­թե ար­դյուն­քը դրա­նից փոքր է, ա­պա պետք է կա­տար­վեն լրա­ցու­ցիչ կր­ճա­տում­ներ։

Պատկեր 4: Զար­գա­ցող ե­րկր­ներ Սակագին 150 140 130

Վերին կարգ

120

Սկզբնական կետ 10% (կրճատում)

110

Սկզբնական կետ 35% (կրճատում)

100 90

Սկզբնական կետ 62,5% (կրճատում) Մեջտեղի վերին կարգ

Սկզբնական կետ 100% (կրճատում)

80

Սկզբնական կետ 15% (կրճատում)

70

Սկզբնական կետ 55% (կրճատում)

60

Սկզբնական կետ 150% (առավելագույն կրճատում) Սկզբնական կետ 150% (նվազագույն կրճատում) Սկզբնական կետ 105% (կրճատում)

50 40

Մեջտեղի ստորին կարգ

30 20 10 Ստորին կարգ

0 Տարի 0

Ավարտական տարի

­ ե­րին դաս։ 130%-ից բարձր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 44–48.7%-ո­վ Վ ­Բարձր մի­ջին դաս։ 130%-ից ցածր, 80%-ից բարձր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 42.7%-ո­վ ­Ցածր մի­ջին դաս։ 80%-ից ցածր, 30%-ից բարձր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 38%-ո­վ Ս­տո­րին կարգ։ 30% -ից ցածր մաք­սա­տուր­քեր — կր­ճա­տում 33.3%-ո­վ

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

29

Ա­ղյու­սակ 3-ո­ւմ ներ­կա­յաց­վում է տար­բեր ե­րկր­նե­րի խմ­բե­րի հա­մար ձևա­չա­փե­րի կի­րառ­ման ար­ դյուն­քում մի­ջին կշռ­ված մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րի հաշ­վարկ­ված կր­ճա­տում­նե­րը։ Ա­ղյու­սակ 3։ Ձևա­չա­փե­րի կի­րա­ռու­մը գյու­ղատն­տե­սա­կան գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րի վրա, %

Հիմ­նային

Բա­նաձև

Բա­նաձև գու­մա­ րած ճկու­նու­թյուն

Ավստ­րա­լի­ա ՆԶ

2.5

1.5

1.9

Ար­գեն­տի­նա

4.2

4.1

4.2

Բանգ­լա­դեշ

16.5

16.4

16.5

Բ­րա­զի­լի­ա

4.8

4.7

4.8

Կա­նա­դա

10.7

5.1

8.6

Չի­նաս­տան

7.8

5.3

7.5

ԵՄ-27

15.2

6.2

9.6

Կո­րե­ա և Տայ­վան

27.8

18.5

27.1

0.2

0.2

0.2

Հնդ­կաս­տան

59.2

54.6

59.2

Ճա­պո­նի­ա

29.8

14.0

20.4

Կամ­բո­ջի­ա

16.5

12.7

16.5

Մեք­սի­կա

3.9

3.3

3.9

Մի­ջին Ար­ևելք և Հյու­սի­սային Աֆ­րի­կա

15.5

12.9

15.5

Նի­գե­րի­ա

24.0

24.0

24.0

Պա­կիս­տան

20.9

20.7

20.9

Ա­ռան­ձին ԹԶԵ-ներ

9.7

9.7

9.7

Հա­րա­վային Աֆ­րի­կա

6.7

6.1

6.7

Շ­րի Լան­կա

18.4

16.2

18.4

Թայ­լանդ

20.6

15.3

19.6

Թուր­քի­ա

13.6

11.2

13.4

4.8

2.1

3.0

Բո­լոր ե­րկր­ներ

14.6

9.0

11.9

Բարձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­ներ ե­ե­ոե­րերկր­ներ

15.0

7.5

11.0

Զար­գա­ցող ե­րկր­ներ

13.7

11.8

13.6

Թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­ներ

12.5

12.2

12.5

Զար­գա­ցած Ա­ՀԿ

15.1

6.9

10.2

Զար­գա­ցող Ա­ՀԿ

14.0

11.4

13.9

ՎԱԵ Ա­ՀԿ

10.1

6.7

9.8

ՓԽՏ Ա­ՀԿ

14.0

12.5

14.0

Հոնգ­կոնգ և Սին­գա­պուր

Ա­մե­րի­կայի Մի­ա­ցյալ Նա­հանգ­ներ Հա­մաշ­խար­հային Բան­կի դա­սա­կար­գում

ԱՀԿ դա­սա­կար­գում

30

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

­ ա­նաձ­ևե­րի կի­րա­ռու­մը կհան­գեց­նի ո­ղջ աշ­խար­հում գյու­ղատն­տե­սա­կան գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րի Բ մի­ջի­նում 14,6-ից 9% ան­կման։ ԱՀԿ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րում կր­ճա­տում­նե­րի ար­դյուն­քում գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րում կն­վա­զեն մոտ 50%-ով` 15,1-ից 6,9%։ Ա­ՀԿ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում նվա­զե­ցու­մը կկազ­մի 14%-ից 11,4%, ին­չը զար­ գա­ցած ե­րկր­նե­րից ա­վե­լի փոքր է` մա­սամբ բա­նաձ­ևի հիմ­նա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րի պատ­ ճա­ռով։ ԵՄ-27-ո­ւմ գյու­ղատն­տե­սա­կան գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րի նվա­զե­ցու­մը ա­ռանց ճկու­նու­թյան, 15.2-ից 6.2% է` այ­սինքն իր նախ­նա­կան ար­ժե­քից գրե­թե 60 տո­կո­սով նվա­զե­ցում։ Մի­ա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րում հա­մա­պա­տաս­խան նվա­զե­ցու­մը 4.8-ից 2.1% է` այ­սինքն իր նախ­նա­կան ար­ժե­քից 56%-ի ճա­փով կր­ ճա­տում։ Ճա­պո­նի­այի գյու­ղատն­տե­սա­կան մի­ջին գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րի կր­ճա­տու­ մը կազ­մում է գրե­թե 16%` 29.8%-ից 14%, այ­սինքն մո­տա­վո­րա­պես 50% նվա­զե­ցում։ Կա­նա­դա­յում կր­ճա­տու­մը 10.7-ից 5.1% է` այ­սինքն, ա­վե­լի քան 53% նվա­զե­ցում։ ­ ա­նաձ­ևի ներ­գոր­ծու­թյու­նը զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի վրա զգա­լի­ո­րեն կախ­ված Բ է մաք­սա­տուր­քե­րի ամ­րագ­րում­նե­րի նախ­նա­կան մա­կար­դա­կից։ Հնդ­կաս­տա­նում բա­նաձ­ևի կի­րառ­ ման ար­դյուն­քում մի­ջին մաք­սա­տուր­քե­րը կր­ճատ­վում են ի­րենց նախ­նա­կան մա­կար­դա­կից գրե­թե 10%-ով, մինչ­դեռ Չի­նաս­տա­նում կր­ճա­տու­մը կլի­նի 7.8%-ից մինչև 5.3%, այ­սինքն 32% նվա­զե­ցում։ Վեր­ջերս ան­դա­մակ­ցած մեկ այլ ե­րկ­րում` Կամ­բո­ջի­ա­յում զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար նա­խա­տես­ված բա­նաձ­ևից ար­դյուն­քում գյու­ղատն­տե­սա­կան գոր­ծող մի­ջին մաք­սա­տուր­քը կն­վա­զի 16.5-ից 12.7, այ­սինքն մո­տա­վո­րա­պես մեկ քա­ռոր­դի չա­փով։ Ի հա­կադ­րու­թյուն սրան` բազ­մա­թիվ ՄԱԳՀ նախ­ կին Պայ­մա­նա­վոր­վող կող­մե­րի հա­մար, ի­նչ­պի­սիք են Բրա­զի­լի­ան և Նի­գե­րի­ան, բա­նաձ­ևի կի­րա­ռու­մը ա­ռանց ճկու­նու­թյան, կհան­գեց­նի գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի մի­ջի­նի շատ փոքր նվա­զե­ցում­նե­րի։

III. ԱՐ­ՏԱ­ՀԱՆ­ՄԱՆ ՄՐ­ՑԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ ար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը պետք է վե­րաց­նեն ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րը մինչև 2013 թվա­կա­նի վեր­ Զ ջը` տա­րե­կան հա­մար­ժեք չա­փե­րով։ Ը­նդ ո­րում, կր­ճատ­ման 50%-ը պետք է ի­րա­կա­նաց­վի մինչև 2010 թվա­կա­նի վեր­ջը` ու­ժի մեջ մտ­նե­լու օր­վա­նից սկ­սած։ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը պետք է վե­րաց­նեն ի­րենց ար­տա­հան­ման լրավ­ճար­նե­րը մինչև 2016 թվա­կա­նի Զ վեր­ջը` տա­րե­կան հա­մար­ժեք չա­փե­րով։ ­ ի­ա­ժա­մա­նակ, ե­րկր­նե­րը կա­րող են շա­րու­նա­կել օ­գտ­վել Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­թյան մա­սին հա­մա­ Մ ձայ­նագ­րի հոդ­ված 9.4-ի դրույթ­նե­րից մինչև 2021 թվա­կա­նի վեր­ջը։ ԳՁՎՆ-ն նե­րա­ռում է նաև մի քա­նի հա­վել­ված­ներ, ո­րոն­ցով ա­ռա­ջարկ­վում են Ա­ՀԿ Գյու­ղատն­տե­սու­ թյան մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի հոդ­ված­ներ 10.2 և 10.4-ը փո­խա­րի­նել նոր հոդ­ված­նե­րով, ի­նչ­պես նաև հա­մա­ձայ­նա­գի­րը լրաց­նել նոր` 10 bis հոդ­վա­ծով։ Այդ հոդ­ված­նե­րը վե­րա­բե­րում են ար­տա­հան­ման վար­կե­րին, ար­տա­հան­ման վար­կային ե­րաշ­խիք­նե­րի տրա­մադր­մանն ու ա­պա­հո­վագ­րու­թյան ծրագ­ րե­րին, մի­ջազ­գային պա­րե­նային օգ­նու­թյա­նը և գյու­ղատն­տե­սա­կան ար­տա­հա­նող պե­տա­կան ա­ռևտ­ րային ձեռ­նար­կու­թյուն­նե­րին։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

31

1.5 ԳՁՎՆ-Ո­ՒՄ ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵՐ ­ յու­ղատն­տե­սու­թյան ձևա­չա­փե­րի ներ­կա­յաց­ված նա­խա­գի­ծը պա­րու­նա­կում է մի քա­նի դրույթ­ներ, Գ ո­րոն­ցով բա­ցա­ռու­թյուն­ներ են սահ­ման­վում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան հա­մար։ Մաս­նա­վո­րա­ պես` Հ ­ ա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը հիմ­նային Ա­ԽԸԱ-ի կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն չի ստանձ­նում (հոդ­ված 9)։ Հ ­ ա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն չի ստանձ­նում (հոդ­ված 19)։ Ա­վե­լին, ներդ­րու­մային լրավ­ճար­նե­րը, ո­րոնք ը­նդ­հա­նուր առ­մամբ հա­սու են գյու­ղատն­տե­սու­թյա­նը, գյու­ղատն­տե­սա­կան ար­տադ­րա­մի­ ջոց­նե­րի լրավ­ճար­նե­րը և ֆի­նան­սա­վոր­ման ծախ­սե­րը կր­ճա­տող տո­կո­սային լրավ­ճար­նե­րը, ի­նչ­պես նաև պարտ­քե­րի վճար­ման հա­մար նա­խա­տես­ված դրա­մաշ­նորհ­նե­րը կա­րող են չնե­ րառ­վել Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան ըն­թա­ցիկ ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի հաշ­վար­կի մեջ (հոդ­ված 19)։ Հ ­ ա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն չի ստանձ­նում (հոդ­ված 67)։

­ Ա­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԹԱ­ՑՈՒՄ ՀՀ-Ի ԿՈՂ­ՄԻՑ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱՑ­ՎԱԾ Բ Ա­ՌԱ­ՋԱՐ­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ «Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­ներ» բա­ նակ­ցային խմ­բի գոր­ծու­նե­ու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը ներ­կա­յաց­րել է հետ­ևյալ դիր­քո­րո­շու­մը և ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րը (TN/AG/GEN/10 և TN/AG/GEN/21)` Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­ րով բո­լոր Ան­դամ­նե­րին, ո­րոնք վեր­ջերս են ան­դա­մակ­ցել Ա­ՀԿ-ին, պետք է գյու­ղատն­տե­սու­ թյան ո­լոր­տում շնորհ­վեն նույն ճկու­նու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք ար­դեն ի­սկ հա­մա­ձայ­նեց­վել են թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի և մյուս խո­ցե­լի զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար։

­ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅՈՒՆ Հ ­ աշ­վի առ­նե­լով բա­վա­կա­նին ցածր գոր­ծող և ամ­րագր­ված գյու­ղատն­տե­սա­կան մաք­սա­տուր­ քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րը` ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­րը պետք է ա­զատ­վեն մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տու­մից, Մատ­չե­լի­ու­թյուն ու­նե­նալ բո­լոր այն գոր­ծիք­նե­րին, ո­րոնք հա­սա­նե­լի են տն­տե­սա­կան զար­ գաց­ման նույն մա­կար­դա­կի վրա գտն­վող այլ Ան­դամ­նե­րին` նե­րա­ռյալ այն գոր­ծիք­նե­րը, ո­րոնք մշակ­վել են խո­ցե­լի տն­տե­սու­թյուն­նե­րին պաշտ­պա­նե­լու նպա­տա­կով, ի­նչ­պի­սին է օ­րի­նակ, հա­ տուկ պաշտ­պա­նա­կան մե­խա­նիզ­մը։

32

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

­ՆԵՐ­ՔԻՆ Ա­ՋԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ Հ ­ աշ­վի առ­նե­լով ը­նդ­հա­նուր ա­ջակ­ցու­թյան հա­մա­խառն չա­փը, ո­րը գտն­վում է դե-մի­նի­մի­սի 5%-ա­նոց մա­կար­դա­կի վրա, ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող` ցածր ե­կա­մուտ ու­ նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­րը պետք է ա­զատ­վեն ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի մա­կար­դա­կի կր­ճա­ տում­նե­րից և շնորհ­վեն դե-մի­նի­մի­սի սահ­մա­նը մինչև 10% մա­կար­դա­կի ա­ճի ժա­մա­նա­կային ամ­րագր­ված հնա­րա­վո­րու­թյուն, Գ ­ յու­ղատն­տե­սու­թյանն ը­նդ­հան­րա­պես հա­սա­նե­լի ներդ­րու­մային լրավ­ճար­նե­րի և ներդ­րան­ քային լրավ­ճար­նե­րի, ֆի­նան­սա­վոր­ման ծախ­սե­րը նվա­զեց­նող տո­կո­սային լրավ­ճար­նե­րի, ի­նչ­ պես նաև ըն­թա­ցիկ ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի հաշ­վար­կից ստաց­վող փոխ­հա­տուց­ման պարտ­քե­րը ծած­կե­լու հա­մար նա­խա­տես­ված դրա­մաշ­նորհ­նե­րի բա­ցա­ռում։ «­Վեր­ջերս ան­դա­մակ­ցած ե­րկր­ներ» խմ­բի գոր­ծու­նե­ու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­ տու­թյու­նը ներ­կա­յաց­րել է հետ­ևյալ դիր­քո­րո­շումն ու ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րը (TN/AG/GEN/24)`

­ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ ԱԵ-ը պետք է ու­նե­նան ա­ռն­վազն 5 տար­վա ար­տո­նյալ ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջան և նրանց Վ պետք է շնորհ­վի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար ա­ռն­վազն 5 տա­րի ա­վել ժա­մա­նա­կաշր­ջան, քան այլ զար­ գա­ցող ան­դամ ե­րկր­նե­րին։ Կախ­ված նրա­նից, թե որ­քա­նով Ա­ՀԿ-ին ան­դա­մակ­ցու­թյան ըն­թաց­քում ստանձ­նած պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծը կհա­մընկ­նի այս ձևա­չա­ փե­րի ար­դյուն­քում ստանձ­նած պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծի հետ, ձևա­չա­փե­րի հետ կապ­ված պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը կսկս­վի ան­դա­մակ­ցու­թյան ըն­ թաց­քում ստանձ­նած պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ա­վար­տից 5 տա­րի հե­տո։ ­ ԱԵ-ը պետք է ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րը նվա­զեց­նեն զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի նկատ­մամբ կի­րառ­ Վ վող բա­նաձ­ևի հի­ման վրա պա­հանջ­վող նվա­զեց­ման 50 տո­կո­սի չա­փով, ի­սկ 10 տո­կո­սին հա­վա­ սար կամ դրա­նից ցածր մա­կար­դա­կի վրա ամ­րագր­ված ՎԱԵ-ի մաք­սա­տուր­քե­րը պետք է ա­զատ­վեն կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյու­նից։ Հաշ­վի առ­նե­լով նման ճկու­նու­թյան դրույթ­նե­րը, վեր­ջերս ան­դա­ մակ­ցած ե­րկր­նե­րից չպետք է պա­հանջ­վի մի­ջին մաք­սա­տուր­քի կր­ճատ­ման որ­ևէ պար­տա­վո­րու­թյան ստանձ­նում։ ՎԱԵ-ը Հա­տուկ ապ­րանք­նե­րի ը­նտ­րու­թյան և դրանց նկատ­մամբ մո­տեց­ման մեջ պետք է ու­նե­նան լրա­ցու­ցիչ զի­ջում­ներ։ Ա­վե­լին` վեր­ջերս ան­դա­մակ­ցած ե­րկր­նե­րը պետք է ու­նե­նան Հա­տուկ պաշտ­պա­ նա­կան մե­խա­նիզ­մի կի­րառ­ման լրա­ցու­ցիչ ճկու­նու­թյուն։

ՆԵՐ­ՔԻՆ Ա­ՋԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ ԱԵ-ը պետք է ու­նե­նան ա­ռն­վազն 5 տար­վա ար­տո­նյալ ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջան և նրանց Վ պետք է շնորհ­վի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար ա­ռն­վազն 5 տա­րի ա­վել ժա­մա­նա­կաշր­ջան, քան այլ զար­ գա­ցող ան­դամ ե­րկր­նե­րին։ Կախ­ված նրա­նից, թե որ­քա­նով Ա­ՀԿ-ին ան­դա­մակ­ցու­թյան ըն­թաց­քում

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

33

ստանձ­նած պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծը կհա­մընկ­նի այս ձևա­չա­ փե­րի ար­դյուն­քում ստանձ­նած պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծի հետ, ձևա­չա­փե­րի հետ կապ­ված պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը կսկս­վի ան­դա­մակ­ցու­թյան ըն­ թաց­քում ստանձ­նած պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման ա­վար­տից 5 տա­րի հե­տո։ ­ ԱԵ-ը, ո­րոնք ու­նեն ամ­րագր­ված Ա­ՀՉ-ի պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ, պետք է պահ­պա­նեն ի­րենց ներ­ Վ կայիս դե-մի­նի­մի­սի մա­կար­դակ­նե­րը։ Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­ նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­րով Ան­դամ­նե­րից չի պա­հանջ­վի կա­տա­րել կր­ճա­տում­ներ` Վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված ը­նդ­հա­նուր Ա­ՀՉ-ի և դե-մի­նի­մի­սի մա­կար­դա­կի մեջ։ ­ ԱԵ-ի պա­րա­գա­յում չի պա­հանջ­վի գյու­ղատն­տե­սու­թյանն ը­նդ­հան­րա­պես հա­սա­նե­լի ներդ­րու­մային Վ լրավ­ճար­նե­րը և ներդ­րան­քային լրավ­ճար­նե­րը նե­րա­ռել ի­րենց Ա­ՀՉ-ի և դե-մի­նի­մի­սի հաշ­վարկ­ման մեջ։ Այս­պի­սի լրավ­ճար­նե­րը ֆի­նան­սա­վոր­ման ծախ­սե­րը նվա­զեց­նող տո­կո­սային լրավ­ճար­նե­րի, ի­նչ­ պես նաև փոխ­հա­տուց­ման պարտ­քե­րի ծած­կե­լուն ո­ւղղ­ված դրա­մաշ­նորհ­նե­րը պետք է բա­ցառ­վեն ներ­քին ա­ջա­կու­թյան Ա­ՀՉ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րից։

34

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

2. ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒԹՅՈՒՆ

2. ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒԹՅՈՒՆ 2001թ. նոյեմ­բե­րին Դո­հա­յում կա­յա­ցած 4-րդ նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վում ըն­դուն­ված Դո­հայի Հռ­չա­կագ­րով նա­խա­ձեռն­վե­ցին բա­նակ­ցու­թյուն­ներ` ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի հե­տա­գա ա­զա­տա­կա­նաց­ման և շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան նպա­տա­կով։ Դո­հայի հռ­չա­կագ­րի հա­մա­ձայն Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րը պայ­մա­նա­վոր­վե­ցին բա­նակ­ցու­թյուն­ներ սկսել ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան բո­լոր ապ­րանք­նե­րի հա­մար մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման շուրջ։ ԴԶՕ-ի կետ 16-ը, մաս­նա­վո­րա­պես, սահ­մա­նում է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նպա­տակ` «…­մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տու­ մը և ո­րո­շա­կի դեպ­քե­րում վե­րա­ցումն է` նե­րա­ռյալ ա­ռա­վե­լա­գույն մաք­սա­տուր­քե­րի, բարձր մաք­սա­ տուր­քե­րի և մաք­սա­տուր­քե­րի ա­ճի, ի­նչ­պես նաև ոչ-սա­կագ­նային մի­ջոց­նե­րի կր­ճա­տու­մը կամ վե­րա­ ցու­մը հատ­կա­պես այն ապ­րանք­նե­րի հա­մար, ո­րոնք ար­տա­հան­ման կար­ևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նեն զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար»։ Ը­նդ ո­րում, ապ­րան­քային ը­նդ­գր­կու­մը պետք է լի­նի հա­մա­պար­փակ` ա­ռանց նախ­նա­կան բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րի։ Վե­րոն­շյալ բա­նակ­ցու­թյուն­ներն ըն­թա­նում են Շու­կայի մատ­ չե­լի­ու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի (ՇՄԲԽ) շր­ջա­նակ­նե­րում։ Սկզ­բում մաս­նա­կից­նե­րը պետք է պայ­մա­նա­վոր­վե­ին, թե ի­նչ­պես ի­րա­կա­նաց­նել մաք­սա­տուր­քե­րի կրճա­տու­մը («ձ­ևա­չա­փեր»)։ Հարկ է նշել, որ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նա­խորդ Տո­կի­ոյի փու­լում մաս­նա­ կից­նե­րը մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման հա­մար կի­րա­ռե­ցին մեկ ը­նդ­հա­նուր մա­թե­մա­տի­կա­կան բա­ նաձև, ի­սկ Ու­րուգ­վայի փու­լում նրանք պայ­մա­նա­վոր­վե­ցին ը­ստ ապ­րան­քա­տե­սակ­նե­րի կր­ճատ­ման շուրջ։ Ժն­ևում բա­նակ­ցող կող­մե­րը ո­րո­շե­ցին, որ մո­դա­լի­տի­նե­րը պետք է հաս­տատ­վեն մինչև 2003թ.-ի մայի­սի 31-ը, ո­րը հե­տա­գա­յում եր­կա­րաձգ­վեց։ ­ Եր­կար բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րը ըն­դու­նե­ցին բա­նաձ­ևային մո­տեց­ ման ա­ռա­վե­լու­թյուն­նե­րը։ Այն ա­պա­հո­վում է թա­փան­ցի­կու­թյուն (յու­րա­քան­չյուր Ա­ՀԿ ան­դամ եր­կիր կի­մա­նա, թե ի­նչ­պես են մյուս­նե­րը ի­րա­կա­նաց­նե­լու կր­ճա­տում­նե­րը), ար­դյու­նա­վե­տու­թյուն (ա­վե­լի պարզ գոր­ծըն­թաց է, քան պա­հան­ջարկ/ա­ռա­ջարկ մո­տե­ցու­մը), ա­նա­չա­ռու­թյուն (հիմն­վում է կա­նոն­ նե­րի վրա) և կան­խա­տե­սե­լի­ու­թյուն (հար­մար է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյունք­նե­րը կան­խա­տե­սե­լու հա­մար)։

2.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ

­ Ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան (Ո­ԳՇՄ) բա­նակ­ցու­թյուն­ներն ա­ռա­ջար­ կում են բա­րե­լավ­ված և ա­ռա­վել ա­պա­հով շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան պայ­ման­նե­րի հե­ռան­կար զար­գա­ ցած և զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի շու­կա­նե­րի հա­մար։ Մաս­նա­վո­րա­պես` Բ ­ ա­րե­լավ­ված մատ­չե­լի­ու­թյուն դե­պի զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի շու­կա­ներ (Հյու­սիս-Հա­րավ ա­ռև­ տուր). Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րից ծա­գած ապ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ ա­ռա­վե­լա­գույն մաք­սա­տուր­քե­րի‚ բարձր մաք­սա­տուր­քե­րի և մաք­սա­տուր­քե­րի ա­ճի վե­րա­ցու­մը կամ կր­ճա­տու­մը շու­կայի մատ­ չե­լի­ու­թյան ար­ժե­քա­վոր նոր հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ է բա­ցում դե­պի զար­գա­ցած ե­րկր­ներ։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

37

Բ ­ ա­րե­լավ­ված հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ այլ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի շու­կա­ներ (Հա­րավ-Հա­րավ ա­ռև­ տուր). Քա­նի որ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի ապ­րանք­նե­րի ար­տա­հան­ման ա­վե­լի քան 40 տո­կոսն ո­ւղղ­ված է դե­պի այլ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ, ա­պա սկզ­բուն­քո­րեն կար­ևոր հե­տաքրք­րու­թյուն է ներ­կա­յաց­ նում մի­մյանց նկատ­մամբ շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան պայ­ման­նե­րի բա­րե­լա­վու­մը։ Բ ­ ա­րե­լավ­ված շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար. Թ­ԶԵ-ը հա­մա­րում են, որ շու­կայի բա­րե­լավ­ված մատ­չե­լի­ու­թյու­նը ա­ռանց տուրք և ա­ռանց քվո­տա ար­տո­նյալ մուտ­քի տես­քով կար­ևոր է նրանց զար­գաց­ման նպա­տակ­նե­րին հաս­նե­ լու հա­մար։ Հոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վում հա­մա­ձայ­նու­թյուն ձեռք բեր­վեց, որ զար­գա­ցած Ան­դամ­նե­րը, ի­նչ­պես նաև այն զար­գա­ցող Ան­դամ­նե­րը, ո­րոնք ի վի­ճա­կի են դա ա­նել, պետք է ԹԶԵ-ից ծա­գած ապ­րանք­նե­րի ա­ռն­վազն 97%-ին շու­կայի մուտք տրա­մադ­րեն` ա­ռանց տուրք և ա­ռանց քվո­տա։ ՈԳՇՄ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում զար­գա­ցող Ան­դամ ե­րկր­նե­րը հա­ճախ պա­հան­ջում են ճկու­նու­ թյուն­ներ, ո­րոնք ի­րենց թույլ կտան ա­վե­լի քիչ կր­ճա­տել մաք­սա­տուր­քե­րը, կամ ո­րոշ մաք­սային տո­ղեր զերծ պա­հել նոր ամ­րագ­րում­նե­րից կամ կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րից` հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը և կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րում ոչ լրիվ փո­խա­դար­ձու­ թյան սկզ­բուն­քը հաշ­վի առ­նե­լու մի­ջո­ցով։ Այս փաս­տարկ­նե­րի հիմ­քում ըն­կած են հետ­ևյալ նկա­տա­ռում­նե­րը` «­Քա­ղա­քա­կա­նու­թյան տա­րա­ծու­թյան» պահ­պա­նու­թյուն. ­Բազ­մա­թիվ զար­գա­ցող Ան­դամ ե­րկր­ներ ի­րենց զար­գաց­ման նպա­տակ­նե­րին և տն­տե­սու­թյուն­ նե­րի բազ­մա­զա­նու­թյա­նը հաս­նե­լու նպա­տա­կով պն­դում են ի­րենց ներ­մուծ­ման մաք­սա­տուր­ քե­րի սահ­ման­ման հա­մար ճկու­նու­թյան ո­րո­շա­կի աս­տի­ճա­նի ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նը։ Մյուս­նե­րը նշում են, որ շատ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ ու­նեն ամ­րագր­ման մեծ պա­շար (ամ­րագր­ված և կի­ րառ­վող տուր­քե­րի տար­բե­րու­թյուն), և որ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի այս փու­լի ար­դյուն­քում մաք­ սա­տուր­քե­րի նվա­զե­ցում­նե­րը չեն բե­րի կի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քե­րի նվա­զեց­ման։ Քն­նարկ­ման ա­ռար­կա դար­ձավ նաև այն գա­ղա­փա­րը, որ քա­նի որ ո­րոշ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի ի­նս­տի­տու­ ցի­ո­նալ կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը բա­վա­րար չեն օգ­տա­գոր­ծե­լու ա­ռևտ­րային մի­ջոց­նե­րը (այ­սինքն` պաշտ­պա­նա­կան, հա­կագ­նագց­ման և այլ մի­ջոց­ներ), նրանք կա­րիք կու­նե­նան պահ­պա­նե­լու ամ­րագր­ված բարձր մաք­սա­տուր­քե­րը` որ­պես փո­խա­րի­նող գոր­ծիք։ ­ Ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նոր ճյու­ղե­րի պաշտ­պա­նու­թյուն. Ո­րոշ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ գտ­նում են, որ ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նոր ճյու­ղե­րի կա­րիք­նե­րը բա­ վա­րա­րե­լու նպա­տա­կով ան­հրա­ժեշտ է պահ­պա­նել մաք­սա­տուր­քե­րը, քա­նի որ նրանք այդ նպա­տա­կով լրավ­ճար­ներ կամ այլ տե­սա­կի նպաստ­ներ տրա­մադ­րե­լու հա­մար չու­նեն բա­վա­ րար պե­տա­կան մի­ջոց­ներ։ Մյուս­նե­րը նշել են, որ գրե­թե բո­լոր Ան­դամ­նե­րը պաշտ­պա­նել են ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նոր ճյու­ղե­րը` ի­րենց զար­գաց­ման ո­րո­շա­կի փու­լում։

38

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Չ ­ ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րի պահ­պա­նում. Ո­րոշ Ան­դամ­ներ փաս­տարկ­ներ են բե­րել մաք­սային տո­ղե­րը, հատ­կա­պես զգա­յուն ո­լորտ­նե­ րում, չամ­րագր­ված պա­հե­լու օգ­տին։ Մյուս­նե­րը պն­դում է­ին, որ մաք­սա­տուր­քե­րի նոր ամ­ րագ­րու­մը վնա­սա­բեր չի լի­նի ցան­կա­ցած ար­դյու­նա­բե­րու­թյան հա­մար։ Նրանք հի­շա­տա­կում են, որ բո­լոր գյու­ղատն­տե­սա­կան մաք­սա­տուր­քե­րը, ո­րոնք սո­վո­րա­բար ա­ռա­վել զգա­յուն են հա­մար­վում, ամ­րագր­վել են Ու­րուգ­վայի փու­լի ըն­թաց­քում, և որ մի շարք զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­ներ ար­դեն ի­սկ ու­նեն ամ­բող­ջա­կան ամ­րագր­ման ծած­կույթ։ ­ Ոչ փո­խա­դար­ձու­թյան ար­տո­նու­թյան տա­րան­ջա­տում. Բազ­մա­թիվ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ փաս­տել են, որ նրանք կախ­ված են զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի կող­մից նրանց ար­տա­հա­նում­նե­րի զգա­լի մա­սի նկատ­մամբ կի­րառ­վող ոչ փո­խա­դար­ձու­թյան ար­տո­նու­թյուն­նե­րից։ Նրանք հա­մա­րում են, որ ԱԱԲ-ի ցան­կա­ցած հե­տա­գա ա­զա­տա­կա­նա­ ցում պետք է ա­ռևտ­րի հա­մար այն­պի­սի լու­ծում նա­խա­տե­սի, ո­րը հաշ­վի կառ­նի նաև վե­րոն­շյալ դրույ­թը։ Այն նաև չպետք է հան­գեց­նի նրանց տն­տե­սու­թյուն­նե­րի հե­տա­գա ա­պաար­դյու­նա­բե­ րաց­մա­նը և մե­կու­սաց­մա­նը։ Այլ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ, ո­րոնք այս ար­տո­նու­թյուն­նե­րից ա­վե­լի քիչ օ­գուտ են ստա­նում, շեշ­տում են ԱԱԲ մո­տեց­ման հե­տա­գա ա­զա­տա­կա­նաց­ման կար­ևո­րու­ թյու­նը հենց ար­տո­նու­թյուն տրա­մադ­րող ե­րկր­նե­րի շու­կա­նե­րում և նշում են, որ ոչ փո­խա­դար­ ձու­թյան ար­տո­նու­թյուն­նե­րը ի­նք­նու­րույ­նա­բար շնորհ­վում են նաև Ա­ՀԿ հա­մա­կար­գից դուրս։ Մ ­ աք­սա­տուր­քե­րից ստաց­վող ե­կամ­տի կորս­տի կան­խում. ­Մաք­սա­տուր­քերն ըն­թա­ցիկ մա­կար­դա­կի վրա պահ­պա­նե­լու նպա­տա­կով ո­րոշ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ վկա­յա­կոչ­ել են պե­տա­կան ե­կամ­տի կախ­վա­ծու­թյու­նը` ներ­մուծ­ման մաք­սա­տուր­քե­ րից։ Մինչ­դեռ ե­րկր­նե­րի մի մա­սը գտ­նում է­ին, որ ե­րկ­րի հա­մար նպա­տա­կա­հար­մար է ժա­մա­ նա­կի ըն­թաց­քում դի­վեր­սի­ֆի­կաց­նել հարկ­ման բա­զան։ Մյուս­նե­րը նշում է­ին, որ քա­նի դեռ ամ­րագր­ված և չկի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քե­րի շուրջ ըն­թա­նում են բա­նակ­ցու­թյուն­ներ, բազ­մա­ թիվ զար­գա­ցող Ան­դամ ե­րկր­նե­րի հա­մար ե­կա­մու­տը կորց­նե­լու ռիս­կը ցածր է­։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

39

2.2 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԹԱ­ՑԻ ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՒՄ­ՆԵ­ՐԸ

­ Ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի, հան­դի­պում­նե­րի և խորհր­դակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում` ՇՄԲԽ-ի ղե­կա­վա­րը 2006թ. հու­լի­սին ներ­կա­յաց­րեց «­Դե­պի ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­ չե­լի­ու­թյան ձևա­չա­փե­րը» (TN/MA/W/80) փաս­տա­թուղ­թը։ Այս փաս­տաթղ­թում նե­րառ­վել են 2004թ. օ­գոս­տո­սի 1-ին Գլ­խա­վոր խորհր­դի կող­մից ըն­դուն­ված ո­րոշ­ման («­Հու­լի­սյան փա­թեթ»-WT/L/579) Հա­վել­ված Բ-ով նա­խա­տես­ված հնա­րա­վոր ձևա­չա­փե­րի ձևա­կեր­պում­նե­րը։ Ամ­րագր­վե­ցին նաև նա­ խա­տես­վող բա­նաձ­ևի տար­բե­րա­կը, մաք­սա­տուր­քե­րի և ոչ սա­կագ­նային մի­ջոց­նե­րի կր­ճա­տում­նե­րի սկզ­բունք­ներն ու ժա­մա­նա­կա­հատ­ված­նե­րը։ ­ ոնգ­կոն­գի նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վում հա­մա­ձայ­նու­թյուն էր ձեռք բեր­վել ըն­դու­նե­լու Շվեյ­ Հ ցա­րա­կան բա­նաձևն այն գոր­ծա­կից­նե­րով, ո­րոնք բա­վա­րա­րում են Դո­հայի հռ­չա­կագ­րի կետ 16-ի ման­դա­տին։ Ե­րկր­նե­րը նաև վե­րա­հաս­տա­տե­ցին հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման, ի­նչ­պես նաև կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րում ոչ լրիվ փո­խա­դար­ձու­թյան սկզ­բուն­քի կար­ևո­րու­թյու­նը` նե­րա­ ռե­լով «­Հու­լի­սյան փա­թե­թի» 8-րդ կե­տը որ­պես ձևա­չա­փե­րի ան­բա­ժան մաս։ 2006թ. հու­լի­սին ներ­ կա­յաց­ված վե­րոն­շյալ փաս­տաթղ­թում ամ­րագր­ված էր Շվեյ­ցա­րա­կան բա­նաձ­ևը` հա­մա­պա­տաս­խան գոր­ծա­կից­նե­րով։ «­Հու­լի­սյան փա­թե­թում» և Հոնգ­կոն­գի նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կագ­րում պա­րու­նակ­վող տար­բեր ճկու­ նու­թյուն­նե­րը (այ­սինքն` ԹԶԵ-ի, ամ­րագր­ման փոքր պա­շար ու­նե­ցող Ան­դամ­նե­րի, փոքր և խո­ցե­լի տն­տե­սու­թյուն­նե­րի, վեր­ջերս ան­դա­մակ­ցած Ան­դամ­նե­րի և բա­նաձև կի­րա­ռող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար) դար­ձել են բազ­մա­թիվ ա­ռան­ձին քն­նար­կում­նե­րի ա­ռար­կա։ Այս կե­տի շուրջ լար­վա­ծու­թյու­նը բարձ­րա­նում է հա­վակ­նու­թյուն­նե­րի և ճկու­նու­թյուն­նե­րի (մաս­նա­վո­րա­պես` 8-րդ կե­տով նա­խա­տես­ ված ճկու­նու­թյուն­նե­րի) միջև զի­ջում­նե­րի պատ­ճա­ռով, քա­նի որ վեր­ջի­նիս մե­ծա­ցու­մը (պաշտ­պա­նա­ կան շա­հեր) հան­գեց­նում է շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան կր­ճատ­ման (հար­ձակ­վո­ղա­կան շա­հեր)։ Հա­մա­ ձայ­նեց­ված կար­ևոր հար­ցե­րից մեկն այն է, որ ԹԶԵ-ն ա­զատ­ված են մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյու­նից և ա­կն­կալ­վում է մի­այն, որ նրանք կա­վե­լաց­նեն ի­րենց ամ­րագր­ված մաք­սա­ տուր­քե­րի թի­վը` նրանց ո­րոշ­մա­նը թող­նե­լով ամ­րագ­րում­նե­րի մա­կար­դա­կը և ծած­կույ­թը։ ­ ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րը նույն­պես մտա­հո­գու­թյան ա­ռար­կա է­ին բազ­մա­թիվ ե­րկր­նե­րի հա­ Չ մար։ Հոնգ­կոն­գում նա­խա­րար­նե­րը հա­մա­ձայ­նե­ցին ըն­դու­նել ոչ գծային վե­րանշ­ման մո­տե­ցու­մը` մաք­ սա­տուր­քե­րի նվա­զե­ցում­նե­րը սկ­սե­լու հա­մար հիմ­նային դրույ­քա­չա­փեր սահ­մա­նե­լու նպա­տա­կով։ ՇՄԲԽ ղե­կա­վարն իր 2006թ. հու­լի­սի զե­կուց­ման մեջ նշեց, որ այս վե­րան­շու­մը գտն­վում է 5-30 տո­ կո­սի մի­ջա­կայ­քում։ Հարկ է նշել, որ 35 տո­կո­սից ցածր ամ­րագր­ման ծած­կույթ ու­նե­ցող 12 զար­գա­ցող ե­րկր­ներ կա­զատ­ վեն բա­նաձ­ևի և ոչ գծային վե­րան­շում­նե­րի կի­րա­ռու­մից։ Փո­խա­րե­նը, ա­կն­կալ­վում է, որ նրանք կամ­ րագ­րեն ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան մաք­սա­տուր­քե­րի տո­ղե­րի ո­րո­շա­կի մա­սը 28,5%-ը չգե­րա­զան­ցող մի­ ջին մա­կար­դակ վրա։ ՇՄԲԽ ղե­կա­վա­րի 2006թ. հու­լի­սյան զե­կուց­ման մեջ նշ­ված է, որ ամ­րագր­ման են­թա­կա մաք­սային տո­ղե­րի տո­կո­սը տա­տան­վում է 70-100%-ի մի­ջա­կայ­քում։ ՇՄԲԽ-ո­ւմ քն­նարկ­վել են բազ­մա­թիվ լրա­ցու­ցիչ խն­դիր­ներ, այդ թվում` ՎԱԵ-ի հար­ցը։ «­Հու­լի­սյան փա­թեթն» ըն­դու­նում է, որ այս Ան­դամ­նե­րը կա­րող են դի­մել մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման հա­տուկ

40

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

դրույթ­նե­րի օգ­նու­թյա­նը` որ­պես­զի հաշ­վի ա­ռն­վեն ան­դա­մակ­ցու­թյան գոր­ծըն­թա­ցում նրանց կող­ մից շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան ա­ռու­մով ստանձ­նած ծա­վա­լուն պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը։ Ղե­կա­վարն իր 2006թ. հու­լի­սի զե­կուց­ման մեջ նշեց, որ կա փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյուն այդ ե­րկր­նե­րին լրա­ցու­ցիչ ճկու­ նու­թյուն­ներ տալ` «­կի­րառ­ման ա­վե­լի եր­կար ժամ­կետ­նե­րի» տես­քով։ ՎԱԵ-ի կող­մից ա­ռա­ջարկ­ված այլ ճկու­նու­թյուն­ներն ը­նդ­գր­կում են` բա­նաձ­ևում ա­վե­լի բարձր գոր­ծա­կից և ար­տո­նյալ ժամ­կետ­ներ։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ո­լոր­տային մաք­սա­տուր­քե­րի բա­ղադ­րի­չը ակ­տի­վո­րեն քն­նարկ­վում է Ան­դամ­նե­ Բ րի կող­մից ի­րա­կա­նաց­վող ոչ պաշ­տո­նա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րում։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­մար ա­ռա­ ջարկ­վել են 14 ո­լորտ­ներ, ո­րոն­ցից մի քա­նի­սը դի­տարկ­վում են զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի կող­մից (օ­րի­նակ` ձուկ և ձկ­նային ար­տադ­րանք­ներ, թան­կար­ժեք քա­րեր ու զար­դեր և հումք)։ Հոնգ­կոն­գում նա­խա­րար­ նե­րը հանձ­նա­րա­րե­ցին Բա­նակ­ցային խմ­բին վե­րա­նայել ա­ռա­ջարկ­նե­րը` նա­խան­շե­լու հա­մար նրանք, ո­րոնք ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար կա­պա­հո­վեն բա­վա­րար մաս­նակ­ցու­թյուն։ Նրանք հա­մա­ձայ­նե­ցին, որ մաս­նակ­ցու­թյու­նը պետք է լի­նի ոչ պար­տա­դիր։ Ո­րոշ Ան­դամ ե­րկր­ներ մատ­նան­շել են, որ նման նա­ խա­ձեռ­նու­թյուն­նե­րը կա­րող են փոքր Ան­դամ­նե­րի հա­մար վնա­սա­բեր լի­նել։ Այլ Ան­դամ­ներ ո­լոր­տային մաք­սա­տուր­քե­րի բա­ղադ­րի­չը հա­մա­րում են Ո­ԳՇՄ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի է­ա­կան բա­ղադ­րիչ։ ­ Ին­տեն­սի­վո­րեն քն­նարկ­ված մեկ այլ թե­ման ար­տո­նու­թյուն­նե­րի ոչ փո­խա­դար­ձու­թյունն է։ Հոնգ­կոն­ գում նա­խա­րար­նե­րը ՇՄԲԽ-ին հանձ­նա­րա­րե­ցին հնա­րա­վոր լու­ծում­ներ գտ­նե­լու նպա­տա­կով ա­րա­ գաց­նել խնդ­րի ծա­վա­լի գնա­հատ­ման աշ­խա­տանք­նե­րը։ Ա­ՀԿ Քար­տու­ղա­րու­թյան կող­մից սկզբ­նա­կան գնա­հատ­ման վրա հիմն­ված խնդ­րի շուրջ լար­ված քն­նար­կում­ներ տե­ղի ու­նե­ցան, ի­սկ ներ­կա­յումս շեշ­ տը դր­ված է հնա­րա­վոր լու­ծում­նե­րի սահ­ման­ման վրա։ ­ Ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րին ան­դրա­դար­ձը կար­ևոր է բազ­մա­թիվ զար­գա­ցող ու թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար։ Ա­վե­լի պարզ դար­ձավ, որ ծա­նուց­ված Ո­ՍԽ-ի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը հա­մա­պա­տաս­ խան Ան­դամ­նե­րի կող­մից կքն­նարկ­վի Ա­ՀԿ մշ­տա­կան կո­մի­տե­նե­րում կամ այլ բա­նակ­ցային խմ­բե­ րում։ Այս խո­չըն­դոտ­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը վե­րա­բե­րում է ա­ռևտ­րի տեխ­նի­կա­կան խո­չըն­դոտ­նե­րին, ա­ռևտ­րի դյու­րաց­մա­նը, մաք­սային գնա­հատ­մա­նը, ի­նչ­պես նաև սա­նի­տա­րա­կան և բու­սա­սա­նի­տա­րա­ կան մի­ջոց­նե­րին։ Հոնգ­կոն­գում նա­խա­րար­նե­րը ճա­նա­չե­ցին բա­նակց­վող Ո­ՍԽ հա­տուկ ա­ռա­ջարկ­նե­ րի ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նը և խրա­խու­սե­ցին մաս­նա­կից­նե­րին հնա­րա­վո­րինս ա­րագ ներ­կա­յաց­նել այդ­ պի­սի ա­ռա­ջարկ­ներ։ Ներ­կա­յումս կան ող­ղա­հա­յաց և հո­րի­զո­նա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րի 8 նա­խագ­ծեր։ Սա ի­րե­նից ներ­կա­յաց­նում է աշ­խա­տան­քի շատ բարդ ո­լորտ, որ­տեղ բազ­մա­թիվ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ և ԹԶԵ դժ­վա­րու­թյուն­ներ ու­նեն` կապ­ված ի­րենց ար­տա­հա­նում­նե­րին վնաս պատ­ճա­ռող Ո­ՍԽ-ի սահ­ ման­ման հետ։ ­ աշ­վի առ­նե­լով այն հան­գա­ման­քը, որ գյու­ղատն­տե­սու­թյան և ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի Հ շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան բա­նակ­ցու­թյուն­ներն ան­դամ ե­րկր­նե­րը հա­մա­րում են ի­րար հետ խիստ փոխ­կա­պակց­ված, ի­նչ­պես նաև այն, որ Ան­դամ­նե­րը նպա­տակ ու­նեն գտ­նե­լու գյու­ղատն­տե­սա­կան և ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան մաք­սա­տուր­քե­րի և գյու­ղատն­տե­սա­կան լրավ­ճար­նե­րի կր­ճատ­ման խո­րու­ թյուն­նե­րի միջև ըն­դու­նե­լի բա­լան­սը, ի­նչ­պես նաև կր­ճա­տում­նե­րի չա­փերն ու սկզ­բունք­նե­րը, ա­պա ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի հե­տա­գա աշ­խա­ տանք­ներն ըն­թա­նում է­ին նույն ին­տեն­սի­վու­թյամբ, զար­գա­ցում­նե­րով և ժա­մա­նա­կային սցե­նա­րով, ի­նչ գյու­ղատն­տե­սա­կան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի­նը։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

41

­ եր­ջերս ըն­թա­ցող ին­տեն­սիվ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­ Վ րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան բա­նակ­ցային խմ­բի ղե­կա­վա­րի կող­մից ամ­փոփ­վել և հա­մա­պա­տաս­խա­ նա­բար շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ են դր­վել` ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան ձևա­չա­փե­րի նա­խա­գի­ծը (JOB(07)126, հու­լիս, 2007թ.), նրա լրամ­շակ­ված տար­բե­րա­կը (TN/MA/W/103, 8 փետր­վա­րի. 2008թ.), ա­ռա­ջին վե­րա­նայ­ված տար­բե­րա­կը (TN/MA/W/103/Rev.1, 19 մայի­սի, 2008թ.) և, վեր­ջա­պես, ե­րկ­րորդ վե­րա­նայ­ված տար­բե­րա­կը (TN/MA/W/103/Rev.2, 10 հու­լիս, 2008թ.)։ 2008թ. օ­գոս­տո­սի 11-ին ՇՄԲԽ ղե­կա­վա­րը շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ դրեց բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վեր­ջին զար­գա­ցում­նե­րի մա­սին զե­կույ­ցը, մաս­նա­վո­րա­պես ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի 2008թ. հու­լի­սյան 10 օ­րե­րի ար­դյունք­նե­րը («2008թ. հու­լի­սյան փա­թեթ»)։ Դա այն ժա­մա­նա­կա­հատ­վածն է, ե­րբ Ա­ՀԿ ան­դամ ե­րկր­նե­րի նա­խա­րար­նե­րը հա­վաք­վե­ցին Ժն­ևում` փոր­ձե­լու հա­մա­ձայ­նեց­նել գյու­ղատն­տե­սու­թյան և Ո­ԳՇՄ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի եզ­րա­փա­կիչ փաս­տաթղ­թե­րը։ Չ­նա­յած Ո­ԳՇՄ բա­նակ­ցային ամ­բող­ջա­կան փա­թե­թը հա­մա­ձայ­նեց­նե­լու ջան­քե­րը ձա­խող­վե­ցին, բայց և այն­պես մի շարք հիմ­նախն­դիր­նե­րում տա­րա­ձայ­նու­թյուն­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րը բա­վա­կա­նին նե­ղաց­ վե­ցին։

2.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻ ԿՈՂ­ՄԻՑ Ա­ԿՆ­ԿԱԼ­ՎՈՂ Օ­ԳՈՒՏ­ՆԵՐ ­ ետք է նշել, որ բազ­մա­թիվ զար­գա­ցող Ան­դամ ե­րկր­ներ տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում ի­նք­նու­րույ­նա­բար Պ նվա­զեց­նում են ի­րենց ներ­մու­ծում­նե­րի մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րը։ Նրանց մի մա­սը ա­զա­տա­ կա­նաց­վել են մաք­սային մի­ու­թյուն­նե­րի և տա­րա­ծաշր­ջա­նային ա­ռևտ­րային հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի հա­ մա­տեքս­տում։ Հա­մաշ­խար­հային ա­ռևտ­րում զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի նշա­նա­կու­թյու­նը նույն­պես ա­ճում է։ Ընդ­հա­նուր առ­մամբ, Ո­ԳՇՄ ա­զա­տա­կա­նա­ցու­մից ստաց­ված օ­գուտ­նե­րը մի քա­նի հաս­տա­տու­թյուն­ նե­րի կող­մից գնա­հատ­վել են 54,2 մի­լի­արդ Ա­ՄՆ դո­լա­րից մինչև 276,8 մի­լի­արդ Ա­ՄՆ դո­լա­րի սահ­ ման­նե­րում։ Այս հաշ­վարկ­նե­րի մեծ մա­սը եր­կա­րա­ժամ­կետ են այն ի­մաս­տով, որ դրանք գնա­հա­տում են լի­ար­ժեք կար­գա­վոր­մա­նը հա­ջոր­դող ազ­դե­ցու­թյու­նը։ Կար­ճա­ժամ­կետ հետ­ևանք­նե­րին վե­րա­բե­րող ա­պա­ցույց­նե­րը բա­վա­րար չեն։ Այս գնա­հա­տում­նե­րը պետք է քն­նարկ­վեն` հաշ­վի առ­նե­լով հետ­ևյա­լը. ա­ռա­ջին, հաշ­վարկ­նե­րը հիմն­ված են գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի այն ծրագ­րի վրա, ո­րը կա­րող է զգա­լի­ո­րեն տար­բեր լի­նել ձեռք բեր­ված ցան­կա­ցած վերջ­նա­կան հա­մա­ձայ­նու­թյու­նից։ Ե­րկ­րորդ, մո­դել­նե­րը սո­վո­ րա­բար ճշգր­տու­թյամբ հաշ­վի չեն առ­նում այն­պի­սի գոր­ծոն­ներ, ի­նչ­պի­սիք են ա­ճի հետ­ևանք­նե­րը կամ ար­տո­նու­թյուն­նե­րը։ Օ­գուտ­նե­րը, ո­րոնք կա­րող են ա­ռա­ջա­նալ ա­ռան­ձին զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում, նույն­պես կա­րող են տար­բեր լի­նել` կախ­ված յու­րա­քան­չյուր ե­րկ­րի հա­մե­մա­տա­կան ա­ռա­վե­լու­թյու­նից, ի­նչ­պես նաև իր սե­ փա­կան ա­զա­տա­կա­նաց­ման աս­տի­ճա­նից։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, մաք­սա­տուր­քե­րի ա­ճի նվա­զե­ցու­մը կամ վե­րա­ցու­մը զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին հնա­րա­վո­րու­թյուն կտա բազ­մա­զան դարձ­նել ի­րենց ար­տա­հան­ ման բա­զան, և ար­տադ­րել ու ար­տա­հա­նել ա­վե­լի բարձր ներ­քին ա­վե­լաց­ված ար­ժե­քի բա­ղադ­րի­չով ապ­րանք­ներ։

42

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

­ կն­կալ­վում է, որ Ո­ԳՇՄ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի մեկ այլ ար­դյունք կլի­նի ամ­րագր­ման ծած­կույ­թի մա­ Ա կար­դակ­նե­րի բա­րե­լա­վու­մը, ո­րը ամ­րագր­ման պա­շար­նե­րի հնա­րա­վոր կր­ճա­տում­նե­րի հետ մեկ­տեղ կա­րող է մե­ծաց­նել ա­ռևտ­րային մի­ջա­վայ­րի կան­խա­տե­սե­լի­ու­թյու­նը և թա­փան­ցի­կու­թյու­նը։ Սա կա­ րող է հե­տա­գա­յում ձևա­կերպ­վել այն պա­հան­ջի, որ ամ­րագ­րում­նե­րը ու­նե­նան մի­այն ար­ժե­քային (ադ­ վա­լո­րային) տուր­քի տեսք։ Ակն­կալ­վում է, որ ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րի ո­լոր­տի հիմ­նախն­դիր­նե­րը նույն­պես լու­ծում կգտնեն Ո­ԳՇՄ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­մա­տեքս­տում և այլ բա­նակ­ցային խմ­բե­րում։ Քա­նի որ տար­բեր ոչ սա­ կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյունք­նե­րը կի­րառ­վե­լու են ԱԱԲ սկզ­բուն­քի հի­ ման վրա, ա­պա օ­գուտ կս­տա­նան բո­լոր Ան­դամ­նե­րը։ Ամ­փո­փենք, որ զար­գա­ցող Ան­դամ ե­րկր­նե­րին հե­տաքրք­րում են մի շարք հա­տուկ խն­դիր­ներ։ Մաս­ նա­վո­րա­պես` Ա­ռա­վե­լա­գույն մաք­սա­տուր­քե­րի‚ բարձր մաք­սա­տուր­քե­րի և մաք­սա­տուր­քե­րի ա­ճի նվա­զե­ ցում զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի շու­կա­նե­րում (բա­րե­լավ­ված մատ­չե­լի­ու­թյուն դե­պի զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի շու­կա­ներ)­ Այլ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի շու­կա­նե­րում ա­ռա­վե­լա­գույն մաք­սա­տուր­քե­րի‚ բարձր մաք­սա­տուր­ քե­րի և մաք­սա­տուր­քե­րի ա­ճի նվա­զե­ցում (բա­րե­լա­վել Հա­րավ-Հա­րավ ա­ռև­տու­րը) Թ­ԶԵ-ին ա­ռանց տուրք և ա­ռանց քվո­տա ար­տո­նյալ մուտ­քի տրա­մադ­րում` ա­պա­հո­վե­լով, որ ԹԶԵ-ից պա­հանջ­վում է մի­այն բարձ­րաց­նել ամ­րագ­րում­նե­րի ծած­կույ­թը և չկի­րա­ռել բա­նաձևը կամ չմաս­նակ­ցել ո­լոր­տային քն­նար­կում­նե­րին Կր­ճա­տել կամ վե­րաց­նել ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րը ­Պահ­պա­նել «­քա­ղա­քա­կա­նու­թյան տա­րա­ծու­թյու­նը»­ Ար­դյու­նա­բե­րու­թյան նոր ճյու­ղե­րի տրա­մադ­րել հա­մա­պա­տաս­խան պաշտ­պա­նու­թյուն ­Պահ­պա­նել չամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րը ­Կի­րա­ռել ոչ փո­խա­դար­ձու­թյան ար­տո­նու­թյուն­նե­րը ­Կան­խել մաք­սային ե­կամ­տի կո­րուս­տը։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

43

2.4 ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅԱՆ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ ՓԵ­ՐԻ ՎԵ­ՐԱ­ՆԱՅ­ՎԱԾ ՆԱ­ԽԱԳ­ԾԻ (TN/MA/W/103/REV.2) ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵ­ՐԻ ՎԵՐ­ԼՈՒ­ԾՈՒ­ԹՅՈՒՆ Շատ ջան­քեր են ծախս­վել Դո­հայի բա­նակ­ցային փու­լի ըն­թաց­քում` ստա­նա­լու հա­մար այն­պի­սի արդ­ յունք­ներ, ո­րոնք կու­նե­նան նվա­զա­գույն ա­ռևտ­րային էֆ­ֆեկտ։ Դի­տենք վեր­ջին 20 տա­րի­նե­րի հա­մար ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի ըն­դար­ձակ փոր­ձը (պատկեր 5)։ 1990-ա­կան թթ. կե­սե­րից հա­մաշ­խար­հային ա­ռև­տու­րը ա­րագ էր ա­ճում` տա­րե­կան մոտ 6 տո­կոս։ Այս ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծում ամ­րագր­ված մաք­ սա­տուր­քե­րը, ո­րոնք ե­րկր­նե­րը ստանձ­նել է­ին Ա­ՀԿ ան­դա­մակ­ցու­թյամբ, մնում է­ին կա­յուն։ Այլ խոս­քե­ րով, ա­ռև­տու­րը ծաղ­կում էր, չնա­յած բազ­մա­կողմ ա­ռևտ­րային գոր­ծըն­թա­ցը դան­դա­ղում է­ր։­ Իսկ ե­րկր­նե­րը այդ ըն­թաց­քում ա­զա­տա­կա­նաց­նում է­ին ի­րենց ա­ռևտ­րային ռե­ժիմ­նե­րը։ Կա­ռա­վա­րու­ թյուն­նե­րի կող­մից կի­րառ­վող գոր­ծող մաքսա­տուր­քե­րը ի­ջան 25 տո­կոս մի­ջին մա­կար­դա­կից մինչև 10 տո­կո­սից էլ ցածր մա­կար­դակ։ Պատկեր 5: Մաք­սա­տուր­քեր և ա­ռև­տուր (1985-2006)

Տոկոս

Տոկոս 70

80

Ամրագրված մաքսատուրքեր Առևտուր/ՀՆԱ, աջ առանցք

60 50

75

70

40 65 30 20

60 Գործող մաքսատուրքեր 55

10 0

50 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

44

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման հա­մար տող առ տող կկի­րառ­վի հետ­ևյալ բա­նաձ­ևը`

{a կամ (x կամ y կամ z)} x t0 t1 = {a կամ (x կամ y կամ z)} + t0 ­

որ­տեղ, t1= վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քի դրույ­քա­չափ t0= մաք­սա­տուր­քի բա­զային դրույ­քա­չափ a = [7-9] = գոր­ծա­կից` զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար x =[19-21], y = [21-23], z = [23-26] = գոր­ծա­կից­ներ` զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար ­

Ընդ ո­րում` ­ա) ապ­րան­քային ը­նդ­գր­կու­մը պետք է լի­նի ամ­բող­ջա­կան, ա­ռանց նախ­նա­կան բա­ցա­ռու­թյուն­նե­ րի, բ) մաք­սա­տուր­քի կր­ճա­տու­մը կամ վե­րա­ցու­մը պետք է կի­րառ­վի ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քի դրույ­քա­չա­փից` ըն­թա­ցիկ զի­ջում­նե­րի լի­ար­ժեք ի­րա­գոր­ծու­մից հե­տո, գ) բո­լոր ոչ ադ­վա­լո­րային մաք­սա­տուր­քե­րը պետք է վե­րած­վեն ադ­վա­լո­րային հա­մար­ժեք­նե­րի։ դ) ա­ռա­ջին կր­ճա­տու­մը պետք է ի­րա­կա­նաց­վի Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կար­գի ար­դյունք­նե­րի ու­ժի մեջ մտ­նե­լուն հա­ջոր­դող տար­վա հուն­վա­րի 1-ին, ի­սկ յու­րա­քան­չյուր հեր­թա­կան կր­ճա­ տու­մը` յու­րա­քան­չյուր հա­ջորդ տար­վա հուն­վա­րի 1-ի­ն։ Զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար մաք­սա­ տուր­քե­րի կր­ճա­տու­մը պետք է ի­րա­կա­նաց­վի 5 տար­վա ըն­թաց­քում (այ­սինքն` 6 հա­մար­ժեք չա­փե­րով կր­ճա­տում), ի­սկ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար` 10 տար­վա ըն­թաց­քում (այ­սինքն` 11 հա­մար­ժեք չա­փե­րով կր­ճա­տում)։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին տր­ված է ի­նչ­պես կի­րառ­վող գոր­ծակ­ցի ը­նտ­րու­թյան, այն­պես էլ դրա կի­րառ­ման հետ կապ­ված ո­րո­շա­կի ճկու­նու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ։ Դրանք հան­գա­մա­նո­րոն նկա­րագրված են Ո­ԳՇՄՎՆ-ի հոդ­ված 7 ա), բ) և գ)-ո­ւմ։ ­ ա­նաձ­ևի կի­րառ­ման ժա­մա­նակ ճկուն մո­տե­ցում­նե­րի հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ է տրա­մադր­ված նաև ոչ Բ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փե­րի տո­ղե­րի 35 %-ից պա­կաս ծած­կույթ ու­նե­ցող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին, փոքր կա­րի­քա­վոր տն­տե­սու­թյամբ ե­րկր­նե­րին և նվազ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րին` ը­ստ նրանց ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փե­րի ծած­կույթ­նե­րի մա­կար­դա­կի, է­ա­կա­նո­րեն մե­ ծաց­նե­լով նրանց մաք­սա­տուր­քե­րի ամ­րագր­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը։ ­ աք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման ո­րո­շա­կի տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում­ներ են ա­ռա­ջարկ­վում նաև նոր ան­ Մ դա­մակ­ցած ե­րկր­նե­րին։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

45

Ա­ղյու­սակ 4-ո­ւմ ներ­կա­յաց­ված է բա­նաձ­ևի կի­րառ­ման ար­դյուն­քում մի­ջին մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­ տում­նե­րի չա­փե­րը ը­ստ ե­րկր­նե­րի, և ե­րկր­նե­րի­ի խմ­բե­րի։

­ Ա­ղյու­սակ 4։ Ո­ԳՇՄ գոր­ծող մաք­սա­տուր­քեր, %

Ավստ­րա­լի­ա ՆԶ

3.6

2.4

Բա­նաձև գու­մա­րած ճկու­նու­թյուն 2.4

Ար­գեն­տի­նա

6.1

5.2

5.4

Բանգ­լա­դեշ

18.3

12.3

18.3

Բ­րա­զի­լի­ա

8.5

7.4

7.8

Կա­նա­դա

0.9

0.5

0.5

Չի­նաս­տան

5.6

3.9

4.4

ԵՄ-27

1.8

1.0

1.0

Կո­րե­ա և Տայ­վան Pr.

4.0

2.9

3.1

Հոնգ­կոնգ և Սին­գա­պուր

0.0

0.0

0.0

Հնդ­կաս­տան

12.9

11.7

12.0

Ճա­պո­նի­ա

1.3

0.7

0.7

Կամ­բո­ջի­ա

14.8

9.4

14.8

Մեք­սի­կա

3.0

2.5

2.5

Մի­ջին Ար­ևելք և Հյու­սի­սային Աֆ­րի­կա

5.8

4.5

5.0

Նի­գե­րի­ա

21.4

12.8

21.4

Պա­կիս­տան

15.3

10.8

15.3

Ա­ռան­ձին ԹԶԵ-ներ

7.3

6.3

7.3

Հա­րա­վային Աֆ­րի­կա

4.9

4.9

4.9

Շ­րի Լան­կա

5.3

4.8

5.3

Թայ­լանդ

8.1

5.4

6.7

Թուր­քի­ա

1.1

1.0

1.1

Ա­մե­րի­կայի Մի­ա­ցյալ Նա­հանգ­ներ

1.5

0.8

0.8

Բո­լոր ե­րկր­ներ

2.9

2.1

2.3

Բարձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­ներ

1.7

1.1

1.1

Զար­գա­ցող ե­րկր­ներ

6.4

4.8

5.6

Թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­ներ

10.9

8.0

10.9

Զար­գա­ցած Ա­ՀԿ

1.7

1.0

1.0

Զար­գա­ցող Ա­ՀԿ

4.8

3.7

4.3

ՎԱԵ Ա­ՀԿ

4.9

3.5

3.9

ՓԽՏ Ա­ՀԿ

8.9

6.7

8.9

Հիմ­նային

Բա­նաձև

Հա­մաշ­խար­հային Բան­կի դա­սա­կար­գում

ԱՀԿ դա­սա­կար­գում

46

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ե­թե բա­նաձ­ևե­րը կի­րառ­վեն ա­ռանց ճկու­նու­թյան, ա­պա գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րի մի­ջի­նը 2.9-ից կընկ­ներ մինչև 2.1%։ Բարձր ե­կամ­տով ե­րկր­նե­րում նվա­զե­ցու­մը 1.7%-ից 1.1% է, այ­սինքն կր­ճա­տում 0.6 տո­կո­սային կե­տով։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում են­թադր­վում է, որ մաք­սա­տուր­քե­րը կն­վա­զեն 6.4%ից 4.8%, այ­սինքն կր­ճա­տում 1.6 տո­կո­սային կե­տի կամ նախ­նա­կան մաք­սա­տուր­քի մեկ քա­ռոր­դի չա­փով։ Ո­րոշ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում, օ­րի­նակ` Բանգ­լա­դե­շում, Պա­կիս­տա­նում և Թայ­լան­դում, մի­այն բա­նաձ­ևի կի­րա­ռու­մը հան­գեց­նում է մի­ջին մաք­սա­տուր­քե­րի է­ա­կան կր­ճա­տում­նե­րի։ Երկր­նե­րի և ապ­րանք­նե­րի հա­մար ճկու­նու­թյուն­նե­րի/­բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րի կի­րա­ռու­մը փոք­րաց­նում է կր­ճա­տում­նե­րի չա­փը։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար այն 1.6 տո­կո­սային կե­տից դառնւմ է 0.8 տո­կո­ սային կետ։ Մի շարք զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում մի­ջին մաք­սա­տուր­քե­րի նվա­զե­ցում­նե­րը հա­րա­բե­րա­կա­ նո­րեն զուսպ են, օ­րի­նակ` Ար­գեն­տի­նա­յում Ո­ԳՇՄ մի­ջին մաք­սա­տուր­քի կր­ճա­տու­մը 0.7 տո­կո­սային կետ է, ի­սկ Չի­նաս­տա­նում` 1.2 տո­կո­սային կետ։ ­

ՈՉ ՍԱ­ԿԱԳ­ՆԱՅԻՆ ԽՈ­ՉԸՆ­ԴՈՏ­ՆԵՐ Ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րի կր­ճա­տու­մը կամ վե­րա­ցու­մը Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կար­գի ան­ բա­ժա­նե­լի և հա­վա­սա­րա­պես կար­ևոր մասն է։ Այս ո­լոր­տում նա­խա­ձեռ­նու­թյուն­նե­րը ա­ռանձ­նա­պես նպա­տակ ու­նեն հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար կր­ճա­տե­լու կամ վե­րաց­նե­լու ոչ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­ րը` հատ­կա­պես զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար կար­ևոր նշա­նա­կու­թյուն ու­նե­ցող ապ­րանք­նե­րի ար­տա­ հան­ման հա­մար, և ը­նդ­լայ­նե­լու շու­կա­նե­րի մատ­չե­լի­ու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը։ ­ Երկր­նե­րը հա­մա­ձայն են աշ­խա­տանք­նե­րը շա­րու­նա­կել և ա­վար­տել հնա­րա­վո­րին կարճ ժա­մա­նա­կա­ հատ­վա­ծում` բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցում ցու­ցա­բե­րե­լով զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի նկատ­մամբ։ ­ Ան­դամ ե­րկր­նե­րը հա­մա­ձայն են նաև շա­րու­նա­կել տեքս­տային («text-based») բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը մի շարք ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րի վե­րա­բե­րյալ և այն ա­վար­տել հնա­րա­վո­րինս շուտ։ Ո­ԳՇՄՎՆ-ի հա­վել­ ված­նե­րում ներ­կա­յաց­ված են ա­ռա­ջարկ­ված ի­րա­վա­կան տեքս­տե­րի նա­խագ­ծե­րը (հա­մա­ձայ­նագ­րեր, փոխ­հա­մա­ձայ­նու­թյուն­ներ, ո­րո­շում­ներ և այլն), ո­րոնք վե­րա­բե­րում են մի շարք ո­լորտ­նե­րում ոչ սա­ կագ­նային կար­գա­վոր­ման մի­ջոց­նե­րին և ա­ռևտ­րի տեխ­նի­կա­կան խո­չըն­դոտ­նե­րին։ Ո­ԳՇՄՎՆ-ո­ւմ տր­ ված է նաև տեքս­տային բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ան­ցկաց­ման ժա­մա­նա­կա­ցույ­ցը։ ­ աս­նա­վո­րա­պես, Ո­ԳՇՄՎՆ հա­վել­ված­նե­րում ներ­կա­յաց­ված են նա­խա­րա­րա­կան ո­րո­շում­ներ` ոչ Մ սա­կագ­նային խո­չըն­դոտ­նե­րի լուծ­ման դյու­րաց­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րի, վե­րամ­շակ­ված ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի մա­սին։ Ներ­կա­յաց­ված են նաև քի­մի­ա­կան ապ­րանք­նե­րի և նյու­թե­րի, Է­լեկտ­րա­կան ապ­ րանք­նե­րի է­լեկտ­րաանվ­տան­գու­թյան և Է­լեկտ­րա­մագ­նի­սա­կան հա­մա­տե­ղե­լի­ու­թյան, Է­լեկտ­րո­նի­ կայի ա­ռևտ­րի, մա­նա­ծա­գործ­վածք­նե­րի, հա­գուս­տե­ղե­նի, կոշ­կե­ղե­նի և ճամ­փոր­դա­կան ապ­րանք­նե­րի պի­տա­կա­վոր­ման, h­րա­վա­ռու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի, լու­սա­վո­րու­թյան ապ­րանք­նե­րի, շի­նա­րա­րու­թյան մեջ օգ­տա­գործ­վող փայ­տա­նյու­թի և այլ ո­լորտ­նե­րում ոչ սա­կագ­նային կար­գա­վոր­ման մի­ջոց­նե­րին և ա­ռևտ­րի տեխ­նի­կա­կան խո­չըն­դոտ­նե­րին։­ ՈԳՇՄՎՆ-ո­ւմ տր­ված է նաև տեքս­տային բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ան­ցկաց­ման ժա­մա­նա­կա­ցույ­ցը։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

47

2.5 Ո­ԳՇՄՎՆ-Ո­ՒՄ ՀԱ­ՅԱՍ­ՏԱ­ՆԻ ՀԱՆ­ՐԱ­ՊԵ­ՏՈՒ­ԹՅԱՆՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ԴՐՈՒՅԹ­ՆԵՐ ­ Ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան ձևա­չա­փե­րի ներ­կա­յաց­ված նա­խա­գի­ ծը պա­րու­նա­կում է դրույթ, ո­րով բա­ցա­ռու­թյուն­ներ են սահ­ման­վում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան հա­մար` ­ ա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը չի ստանձ­նում մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճատ­ման նոր պար­տա­վո­րու­ Հ թյուն­ներ, բա­ցի այն, ո­րն ըն­դու­նել է Ա­ՀԿ ան­դա­մակ­ցու­թյան ժա­մա­նակ (հոդ­ված 20)։

­ Ա­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԹԱ­ՑՈՒՄ ՀՀ-Ի ԿՈՂ­ՄԻՑ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱՑ­ՎԱԾ Բ Ա­ՌԱ­ՋԱՐ­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ «Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­ներ» բա­ նակ­ցային խմ­բի գոր­ծու­նե­ու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը ներ­կա­յաց­րել է հետ­ևյալ դիր­քո­րո­շումն ու ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րը (TN/MA/W/56/Rev.1)` Քն­նարկ­վող բա­նաձ­ևե­րի վեր­լու­ծու­թյու­նը ցույց է տա­լիս, որ Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտնվող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­րը ստիպ­ված կլի­նեն կա­տա­րել մաք­սա­տուր­ քե­րի լրա­ցու­ցիչ կր­ճա­տում­ներ` ու­նե­նա­լով շատ ա­վե­լի ցածր վերջ­նա­կան ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փե­ րով մաք­սա­տուր­քեր, քան զար­գա­ցող Ան­դամ­նե­րի բա­ցար­ձակ մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը։ Դա այդ ե­րկր­նե­րի խո­ցե­լի տն­տե­սու­թյուն­նե­րի հա­մար կհան­գեց­նի նույ­նիսկ ա­վե­լի լուրջ կար­գա­վոր­ման ծախ­սե­րի, քա­նի որ դեպ­քե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նում կի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քե­րը հա­մար­ժեք են ամ­րագր­ված մաք­սա­ տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րին։ Այս­պի­սով, միջ­նա­ժամ­կետ կտր­ված­քում Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­ նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­րին հս­տա­կո­րեն ան­հրա­ժեշտ են ող­ջա­ միտ ու ժա­մա­նա­կա­վոր ճկու­նու­թյուն­ներ` բազ­մա­կողմ ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գին ին­տեգր­ման ո­րա­կը բա­րե­լա­վե­լու և ար­տադ­րու­թյան ու ար­տա­հան­ման բազ­մա­զա­նու­թյու­նը մե­ծաց­նե­լու հա­մար։ ­ Ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան վե­րա­բե­րյալ Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­ կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող փոքր տն­տե­սու­թյուն­նե­րին պետք է տրա­մադր­վեն նույն ճկու­նու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք ար­դեն ի­սկ հա­մա­ձայ­նեց­վել են թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի և մյուս խո­ցե­լի զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար։ ­ Ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում գտն­վող ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­նե­րը բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ներ­կայիս փու­լում պետք է ա­զատ­վեն հե­տա­գա մաք­սա­տուր­քե­րի նվա­զե­ցում­նե­րից։

«­Վեր­ջերս ան­դա­մակ­ցած ե­րկր­ներ» խմ­բի գոր­ծու­նե­ու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­ տու­թյու­նը ներ­կա­յաց­րել է հետ­ևյալ դիր­քո­րո­շումն ու ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րը (TN/MA/W/83)` ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը այս փու­լի ըն­թաց­քում ՎԱԵ-ի կող­մից պա­հանջ­վող տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը Բ օ­րի­նա­կան է, քա­նի որ Ա­ՀԿ-ն ի­րենց ան­դա­մակ­ցու­թյան ըն­թաց­քում ՎԱԵ-ը Ա­ՀԿ բո­լոր ո­լորտ­նե­րում ստանձ­նել են բա­վա­կա­նին բարձր մա­կար­դա­կի պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ, ո­րն էլ նրանց ա­ռանձ­նաց­նում

48

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

է Ա­ՀԿ մնա­ցած ան­դամ ե­րկր­նե­րից։ Այս տե­սան­կյու­նից, ՎԱԵ-ը կար­ծում են, որ զար­գաց­ման այս փու­լի նպա­տա­կը չպետք է լի­նի զար­գա­ցող Ան­դամ­նե­րի միջև առ­կա տար­բե­րու­թյուն­նե­րի խո­րա­ցու­մը կամ հա­մաշ­խար­հային ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գում է­ա­կան ներդ­րում­ներ ու­նե­ցող Ան­դամ­նե­րի դրու­թյան վատ­թա­րա­ցու­մը։ Դրա փո­խա­րեն Ան­դամ­նե­րը պետք է նոր մո­տե­ցում­ներ փնտ­րեն, ո­րոնք հաշ­վի կառ­ նեն ի­րենց պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րի միջև առ­կա տար­բեր տե­սա­կի ի­րա­կա­նու­ թյուն­նե­րը և կնա­խա­տե­սեն ա­ռա­վել հա­վա­սա­րակշռ­ված ար­դյունք։ ­ ԱԵ-ին պետք է տրա­մադր­վի 5 տա­րով ա­վել եր­կար ի­րա­կա­նաց­ման ժամ­կետ, քան զար­գա­ցող Վ ե­րկրնե­րի հա­մար ի­րա­կա­նաց­ման ժամ­կետն է, 5 տա­րի ան­ցու­մային ար­տո­նյալ ժամ­կետ և 1,5 ան­գամ ա­վե­լի բարձր գոր­ծա­կից, քան զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի գոր­ծա­կի­ցը։ ­ ԱԵ-ը պետք է մինչև 15% մաք­սա­տուր­քե­րի տո­ղե­րի հա­մար ստա­նան հնա­րա­վո­րու­թյուն բա­նաձ­ևով Վ նա­խա­տես­ված կր­ճա­տու­մից ա­վե­լի ցածր կր­ճա­տում ա­նե­լու, կամ նրանք կա­րող են 10% մաք­սա­տուր­ քե­րի տո­ղե­րի հա­մար ստա­նալ կր­ճատ­ման պար­տա­վո­րու­թյու­նից ա­զա­տում։ Բա­ցի դրա­նից, ՎԱԵ-ի ցածր մաք­սա­տուր­քե­րը բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի այս փու­լում պետք է ա­զատ­ված լի­նեն ցան­կա­ցած տե­ սա­կի կր­ճա­տում­նե­րից։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

49

2.6 ­ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍՈՒ­ԹՅԱՆ ԵՎ ՈՉ ԳՅՈՒ­ՂԱՏՆ­ՏԵ­ՍԱ­ԿԱՆ ԱՊ­ՐԱՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒ­ԿԱՅԻ ՄԱՏ­ՉԵ­ԼԻ­ՈՒ­ԹՅԱՆ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ԿԻ­ՐԱՌ­ՄԱՆ ԱՐ­ԴՅՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԻ ՎԵՐ­ԼՈՒ­ԾՈՒ­ԹՅՈՒՆ ­ ո­հայի օ­րա­կար­գի ներ­քո ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հիմ­նա­կան ար­դյունք­նե­րը ե­րկր­նե­րի չորս Դ հիմ­նա­կան խմ­բե­րի կող­մից կի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քե­րի վրա ներ­կա­յաց­ված է Ա­ղյու­սակ 4-ո­ւմ։ Տվյալ­ նե­րը տր­ված են ը­նդ­հա­նուր ա­ռևտ­րի, գյու­ղատն­տե­սու­թյան շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան և ոչ գյու­ղատնտե­ սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան տե­սան­կյու­նից։ Ա­ռա­ջին ե­րեք սյու­նե­րը վե­րա­բե­րում են գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րին։ Վեր­ջին ե­րե­քը ներ­կա­յաց­նում են Ա­ՀԿ շր­ջա­նակ­նե­րում բա­նակց­ված ամ­ րագր­ված դրույ­քա­չա­փե­րը։ Ե­րեք են­թա­սյու­նե­րից ա­ռա­ջին­նե­րը վե­րա­բե­րում են հիմ­նային դրույ­քա­չա­ փե­րին, ո­րոնք կի­րառ­վում է­ին փու­լից ա­ռաջ։ Ե­րկ­րորդ սյու­նակ­նե­րը («­բա­նաձև») ցույց են տա­լիս այն դրույ­քա­չա­փե­րը, ե­րբ բա­նակց­վող բա­նաձ­ևե­րը կի­րառ­վեն ա­ռանց ճկու­նու­թյուն­նե­րի/­բա­ցա­ռու­թյուն­ նե­րի։ Եվ եր­րորդ սյու­նակ­նե­րը («­Բա­նաձև գու­մա­րած ճկու­նու­թյուն») ցույց են տա­լիս դրույ­քա­չա­փե­րը, որ­տեղ նե­րառ­ված են ե­րկր­նե­րի հա­մար առ­կա ճկու­նու­թյուն­նե­րը/­բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րը, ի­նչ­պի­սիք են փոքր և խո­ցե­լի տն­տե­սու­թյուն­նե­րի հա­մար գոր­ծող­նե­րը, և ապ­րան­քա­տե­սակ­նե­րի հա­մար ճկու­նու­ թյուն­նե­րը, ի­նչ­պի­սիք են գյու­ղատն­տե­սա­կան զգա­յուն և հա­տուկ ապ­րանք­նե­րի հա­մար գոր­ծող­նե­րը։ Ա­ղյու­սակ 5: Ա­ՀԿ Ա­նդամ­նե­րի կող­մից կի­րառ­վող մի­ջին կշռ­ված գոր­ծող և ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փեր Գոր­ծող դրույ­քա­չա­փեր

Ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փեր

Բա­նաձև գու­մա­րած Հիմ­նային ճկու­նու­թյուն

Բա­նաձև

Բա­նաձև գու­մա­րած ճկու­նու­թյուն

%

%

%

2.9

9.9

5.7

6.9

1.4

1.7

5.2

3.1

3.8

6.9

5.3

6.2

21.8

12.6

14.4

11.1

8.7

11.1

-

-

-

Բո­լոր ե­րկր­ներ

14.5

8.9

11.8

40.3

20.7

29.9

Բարձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­ներ

15.0

7.5

11.0

31.9

13.5

20.2

Զար­գա­ցող ե­րկր­ներ

13.4

11.5

13.3

53.9

33.0

45.4

Թ­ԶԵ

12.5

12.2

12.5

94.1

51.6

94.1

Բո­լոր ե­րկր­ներ

2.9

2.1

2.3

7.8

4.7

5.3

Բարձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­ներ

1.7

1.1

1.1

3.5

2.5

2.7

Զար­գա­ցող ե­րկր­ներ

6.4

4.8

5.6

19.1

10.9

11.8

Թ­ԶԵ

10.9

8.0

10.9

-

-

-

Հիմ­նային

Բա­նաձև

%

%

%

Բո­լոր ե­րկր­ներ Բարձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­ներ Զար­գա­ցող ե­րկր­ներ

3.7

2.5

2.5

Թ­ԶԵ

Ընդ­հա­նուր

Գյու­ղատն­տե­սու­թյուն

ՈԳՇՄ

Ա­ղյու­սակ 5-ի ա­ռա­ջին տո­ղում տես­նում ե­նք, որ Դո­հայի հա­մա­ձայ­նագ­րի բա­ցա­կա­յու­թյան դեպ­քում մի­ջին գոր­ծող մաք­սա­տուր­քը 3.7 տո­կոս է, մինչ­դեռ մի­ջին ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը` 9.9 տո­կոս։ Ե­թե բա­նաձ­ևե­րը գյու­ղատն­տե­սու­թյան և Ո­ԳՇՄ հա­մար կի­րառ­վե­ին ա­ռանց ճկու­նու­թյուն­նե­րի, ա­պա

50

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

մի­ջին գոր­ծող դրույ­քա­չա­փը կն­վա­զեր մինչև 2.5 տո­կոս, ի­սկ մի­ջին ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փը` մինչև 5.7 տո­կոս։ Բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րը և ճկու­նու­թյուն­նե­րը նվա­զեց­նում են կր­ճա­տում­նե­րը, և այդ պատ­ ճա­ռով մի­ջին մաք­սա­տուր­քը կազ­մում է 2.9 տո­կոս (27 տո­կո­սի նվա­զե­ցում), ի­սկ մի­ջին ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը կազ­մում է 6.9 տո­կոս (30 տո­կո­սի նվա­զե­ցում)։ ­ արձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­նե­րի խմ­բում մի­ջին գոր­ծող մաք­սա­տուր­քը նվա­զել է 32 տո­կո­սով` Բ 2.5-ից մինչև 1.7 տո­կոս, ի­սկ ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը 5.2 տո­կո­սից նվա­զել է մինչև 3.8 տո­կոս։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի նվա­զե­ցու­մը բա­ցար­ձակ ար­ժե­քով նման է բարձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­նե­րի` 0.7 տո­կո­սային կե­տով նվա­զեց­մա­նը, սա­կայն ցածր է իր նախ­նա­կան մա­կարդ­կի հա­մե­մա­տու­թյամբ` 10 տո­կո­սով։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի խմ­բում ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­ փե­րի նվա­զե­ցու­մը շատ ա­վե­լի մեծ է, քան հա­մա­պա­տաս­խան նվա­զե­ցու­մը գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­ րում։ Դրա պատ­ճա­ռը գլ­խա­վո­րա­պես այս խմ­բում ի սկզ­բա­նե առ­կա է­ա­կան տար­բե­րու­թյունն է` ամ­ րագրված և գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի միջև (ամ­րագր­ման ա­վել­ցուկ)։ ­ յու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տում մաք­սա­տուր­քե­րը շատ ա­վե­լի բարձր են, քան ը­նդ­հա­նուր ապ­րանք­ Գ նե­րի մի­ջին մաք­սա­տուր­քե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես ար­տա­ցո­լե­լով այն փաս­տը, որ սա մի­այն ե­րկ­րորդ բազ­մա­կողմ փուլն է, որ­տեղ ը­նդ­հան­րա­պես բա­նակց­վել են այս մաք­սա­տուր­քե­րը։ Ա­ղյու­սակ 4-ը ցույց է տա­լիս, որ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քում օգ­տա­գործ­ված բա­նաձ­ևը կն­վա­զեց­նի գյու­ղատն­տե­սա­ կան ապ­րանք­նե­րի մի­ջին ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը գրե­թե կի­սով չափ` 40.3-ից մինչև 20.7 տո­կոս։ Հա­մաշ­խար­հային մի­ջին կի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քը կն­վա­զի մոտ 40 տո­կո­սով` 14.5-ից մինչև 8.9 տո­ կոս։ Այս կր­ճա­տում­նե­րը կտ­րուկ նվա­զում են ե­րկր­նե­րի հա­մար գոր­ծող բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րի և, հատ­ կա­պես զգա­յուն ու հա­տուկ ապ­րանք­նե­րի հա­մար գոր­ծող ճկու­նու­թյուն­նե­րի առ­կա­յու­թյան պա­րա­ գա­յում։ Այս բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րի պա­րա­գա­յում հա­մաշ­խար­հային մի­ջին ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փե­րի նվա­զե­ցում­նե­րը կր­ճատ­վել են գրե­թե մեկ քա­ռոր­դով, ի­սկ գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի­նը մեկ հին­գե­րոր­ դով` 14.5-ից մինչև 11.8 տո­կոս։ ­ արձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­նե­րի խմ­բում բա­նաձ­ևե­րի կի­րա­ռու­մը ա­ռանց զի­ջում­նե­րի կհան­գեց­ Բ նի գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի մաք­սա­տուր­քե­րի չա­փա­զանց մեծ կր­ճա­տում­նե­րի։ Մի­ջին ամ­ րագր­ված և գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րը ի­րենց սկզբ­նա­կան մա­կար­դա­կից հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար կն­վա­զեն 58 և 50 տո­կո­սով։ Զգա­յուն ապ­րանք­նե­րի հա­մար գոր­ծող ճկու­նու­թյուն­նե­րը նվա­զեց­նում են մի­ջին մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տում­նե­րը` թող­նե­լով մի­այն 4 տո­կո­սային կե­տի կր­ճա­տում` գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րում` 15-ից մինչև 11 տո­կոս (մոտ 27 տո­կո­սի կր­ճա­տում)։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում ամ­ րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րի դրույ­քա­չա­փե­րի կր­ճա­տու­մը շատ է­ա­կան է` մոտ 40 տո­կոս կր­ճա­տում սկզբ­նա­կան 54 տո­կո­սից։ Սա­կայն զգա­յուն և հա­տուկ ապ­րանք­նե­րի հա­մար գոր­ծող ճկու­նու­թյուն­ նե­րը այս ցու­ցա­նի­շը հասց­րել են 16 տո­կո­սի։ Ամ­րագր­ված և գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի միջև առ­կա սկզբ­նա­կան տար­բե­րու­թյան պատ­ճա­ռով (մի­ջի­նը 40.5 տո­կո­սային կետ) զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րում գոր­ ծող մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տում­նե­րը կլի­նեն շատ ա­վե­լի փոքր։ Գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի 1.9 տո­կո­սային կե­տով նվա­զե­ցում (կամ 14 տո­կոս կր­ճա­տում)։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար գոր­ծող զի­ջում­նե­րը զգա­յուն ու հա­տուկ ապ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ գրե­թե ամ­բող­ջո­ վին վե­րաց­նում են կր­ճա­տու­մը գյու­ղատն­տե­սու­թյան մեջ գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րում։ ԹԶԵ-նե­րի գյու­ ղատն­տե­սու­թյան մեջ կի­րառ­վող մաք­սա­տուր­քե­րի կր­ճա­տում­նե­րը ամ­րագր­ման ա­վել­ցու­կի պատ­ճա­ ռով շատ փոքր են, և ըն­հան­րա­պես բա­ցա­կա­յում են` մաք­սա­տուր­քե­րը կր­ճա­տե­լու պա­հան­ջից, նրանց ա­զա­տե­լու պատ­ճա­ռով։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

51

Ոչ գյու­ղատն­տե­սա­կան ապ­րանք­նե­րի շու­կա­յում սկզբ­նա­կան մաք­սա­տուր­քե­րը շատ ա­վե­լի ցածր է­ին, քան գյու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տում։ Հա­մաշ­խար­հային գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րի մի­ջի­նը կազ­մում էր 2.9 տո­կոս, ի­սկ ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փի մի­ջի­նը` 7.8 տո­կոս։ Սա­կայն չնա­յած նրան, որ այս մի­ ջին դրույ­քա­չա­փե­րը ցածր են, դրանք ի­րենց մեջ պա­րու­նա­կում են ա­ռա­վե­լա­գույն մաք­սա­տուր­քեր` մաս­նա­վո­րա­պես զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հե­տաքրք­րող ար­տա­հա­նում­նե­րի նկատ­մամբ։ Ո­ԳՇՄ-ի Շվեյ­ ցա­րա­կան բա­նաձ­ևը ի­ջեց­նում է մաք­սա­տուր­քե­րի ա­ռա­վե­լա­գույն դրույ­քա­չա­փե­րը և ներ­մու­ծում է մաք­սա­տուր­քե­րի սահ­ման­ներ։ Այն ի­ջեց­նում է մի­ջին ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քը մոտ 40 տո­կո­սով` սկզբ­նա­կան 7.8 տո­կո­սից մինչև 4.7 տո­կոս։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար գոր­ծող ճկու­նու­թյուն­նե­րի նե­րա­ռու­մից հե­տո նվա­զե­ցու­մը դեռևս կազ­մում է 31 տո­կոս և ի­ջեց­նում է դրույ­քա­չա­փը մինչև 5.3 տո­կոս։ ­ արձր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող ե­րկր­նե­րի խմ­բում բա­նաձ­ևի մի­ջո­ցով ամ­րագր­ված դրույ­քա­չա­փի նվա­զե­ Բ ցու­մը կազ­մում է 28 տո­կոս` 3.5-ից մինչև 2.5 տո­կոս։ Ճկու­նու­թյուն­նե­րը փոքր ազ­դե­ցու­թյուն կու­նե­ նան այս խմ­բի վրա, քա­նի որ դրանք կա­րող են օգ­տա­գործ­վել Ա­ՀԿ-ի մի­այն այն ան­դամ­նե­րի կող­մից, ո­րոնք ի­րենց դա­սել են զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի շար­քին։ Ար­դյու­նա­բե­րա­կան ե­րկր­նե­րում մի­ջին գոր­ծող Ո­ԳՇՄ մաք­սա­տուր­քը կընկ­նի 1.7 տո­կո­սից մինչև 1.1 տո­կոս` կր­ճատ­վե­լով 35 տոկ­սով, իր նախ­ նա­կան մա­կար­դա­կից։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի խմ­բում սա­կագ­նի սկզբ­նա­կան դրույ­քա­չա­փը 19.1 տո­ կոս է, ի­սկ բա­նաձ­ևի կի­րա­ռու­մը ա­ռանց ճկու­նու­թյուն­նե­րի կհան­գեց­նի մի­ջին սա­կագ­նի 43 տո­կո­սով կրճատ­մա­նը։ Ճկու­նու­թյուն­նե­րի կի­րա­ռու­մը զար­գա­ցող ան­դամ­նե­րի հա­մար այս խմ­բում կհան­գեց­նի ամ­րագր­ված մաք­սա­տուր­քե­րի 38 տո­կո­սի կր­ճատ­ման` 19.1-ից մինչև 11.8 տո­կոս։ Գոր­ծող դրույ­ քա­չա­փե­րի պա­րա­գա­յում բա­նաձ­ևի կի­րա­ռու­մը կհան­գեց­նի 25 տո­կոս կր­ճատ­ման։ Հաշ­վի առ­նե­լով զի­ջում­նե­րը, մի­ջին գոր­ծող դրույ­քա­չա­փե­րը նվա­զում են 0.8 տո­կո­սային կե­տով` 6.4-ից 5.6 տո­կոս` մի­ջի­նը գրան­ցե­լով 25 տո­կո­սի կր­ճա­տում։

52

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

3. ԾԱ­ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ Ա­ՌԵՎ­ՏՈՒՐ

3. ԾԱ­ՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ Ա­ՌԵՎ­ՏՈՒՐ ­ ա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի գլ­խա­վոր հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված XIX-ի ներ­քո` ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի Ծ ա­ռևտ­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը սկս­վել են դեռևս 2000թ. հուն­վա­րին։ 2001թ. մար­տին Ծա­ռա­յու­ թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի խորհր­դի կող­մից հաս­տատ­վեց «Ու­ղե­ցույց­ներ ու ըն­թա­ցա­կար­գեր ծա­ռա­յու­թյուն­ նե­րի ա­ռևտ­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­մար» փաս­տա­թուղ­թը։ 2001թ. նոյեմ­բե­րին կա­յա­ցած Դո­հայի նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վի ըն­թաց­քում ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը նե­րառ­վե­ ցին Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կար­գի մեջ և դար­ձան նրա ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը։ Դ­ԶՕ-ի կետ 15-ը, մաս­նա­վո­րա­պես, սահ­մա­նում է «… Ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի շուրջ բա­նակ­ցու­ թյուն­նե­րը պետք է ա­վար­տել` նպա­տակ հե­տապն­դե­լով օ­ժան­դա­կել բո­լոր ա­ռևտ­րային գոր­ծըն­կեր­նե­ րի տն­տե­սա­կան ա­ճին և զար­գա­ցող ու թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի ա­ռա­ջըն­թա­ցին։ Մենք ըն­դու­նում ե­նք Ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի գլ­խա­վոր հա­մա­ձայ­նագ­րի 19-րդ հոդ­վա­ծի ներ­քո 2000 թվա­կա­ նի հուն­վա­րին մեկ­նար­կած բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում ար­դեն ի­սկ կա­տար­ված աշ­խա­տան­քը և ան­դամ ե­րկր­նե­րի կող­մից քն­նարկ­ման ներ­կա­յաց­ված բազ­մա­թիվ ա­ռա­ջարկ­նե­րը մե­ծա­թիվ ճյու­ղե­րի և մի քա­նի հո­րի­զո­նա­կան խն­դիր­նե­րի, ի­նչ­պես նաև ֆի­զի­կա­կան ան­ձանց տե­ղա­շար­ժի վե­րա­բե­րյալ»։

3.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ ­Դո­հայի փու­լում բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը վար­վում են հիմ­նա­կա­նում եր­կու ո­ւղ­ղու­թյուն­նե­րով. Երկ­կողմ և/­կամ բազ­մա­կող բա­նակ­ցու­թյուն­ներ` ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի շու­կա­յա­կան պայ­ման­նե­րը բա­րե­լա­վե­լու նպա­տա­կով։ Դրանք հիմ­նա­կա­նում վե­րա­բե­րում են շու­կայի մատ­ չե­լի­ու­թյան ու ազ­գային մո­տեց­ման վե­րա­բե­րյալ հա­տուկ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի բա­րե­լավ­ մա­նը (այ­սինքն` ա­պա­հո­վել, որ տե­ղա­կան ըն­կե­րու­թյուն­նե­րին տր­վող ար­տո­նու­թյուն­նե­րը տրա­մադր­վեն նաև օ­տա­րերկ­րյա ըն­կե­րու­թյուն­նե­րին) և Ազ­գե­րի ա­ռա­վել բա­րեն­պաս­տու­թյան մո­տեց­ման խթան­մա­նը։­ Ան­դամ­նե­րի միջև բազ­մա­կողմ բա­նակ­ցու­թյուն­ներ` այն­պի­սի ան­հրա­ժեշտ կա­նոն­ներ և հիմ­ նադ­րույթ­ներ հիմ­նե­լու նպա­տա­կով (ի­նչ­պես օ­րի­նակ` ներ­քին կա­նո­նա­կար­գու­մը, պաշտ­պա­ նա­կան ար­տա­կարգ մի­ջոց­նե­րը, պե­տա­կան գնում­նե­րը և լրավ­ճար­նե­րը), ո­րոնք կկի­րառ­վեն Ա­ՀԿ-ի բո­լոր ան­դամ ե­րկր­նե­րի վրա` զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար ո­րո­շա­ կի հա­տուկ պայ­ման­նե­րով։ ­ Շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը տար­վում են ԾԱԳՀ ներ­քո` Ան­դամ­նե­րի հա­տուկ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րում նոր կամ բա­րե­լավ­ված պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ը­նդ­ գրկ­ման և Հոդ­ված II-ից Ա­զա­տում­նե­րի մա­սին հա­վել­վա­ծի ներ­քո` ԱԱԲ-ից ներ­կայիս ա­զա­տում­նե­րի վե­րա­բա­նակց­ման շուրջ։ Հա­մա­պա­տաս­խան ճկու­նու­թյուն պետք է կի­րառ­վի յու­րա­քան­չյուր զար­գա­ ցող ե­րկ­րի նկատ­մամբ, ին­չը թույլ կտա նրանց բա­ցել քիչ թվով ո­լորտ­ներ և ա­զա­տա­կա­նաց­նել գոր­ծառ­ նու­թյուն­նե­րի մի քա­նի տե­սակ­ներ` ի­րենց զար­գաց­վա­ծու­թյան մա­կար­դա­կին հա­մա­պա­տաս­խան։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

55

3.2 «ՈՒ­ՂԵ­ՑՈՒՅՑ­ՆԵՐ ՈՒ ԸՆ­ԹԱ­ՑԱ­ԿԱՐ­ԳԵՐ` ԾԱ­ՌԱ­ՅՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻ ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԱ­ՄԱՐ» ՓԱՍ­ՏԱ­ԹՈՒՂԹ (S/L/93) ­ ԱԳՀ-ի Հոդ­ված XIX-ի հա­մա­պա­տաս­խան` բա­նակ­ցու­թյուն­ներ վա­րե­լու հա­մար Ան­դամ­նե­րը ըն­դու­նե­ Ծ ցին հա­տուկ գոր­ծիք­ներ։ Դրան­ցից է «Ու­ղե­ցույց­ներ ու ըն­թա­ցա­կար­գեր ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­մար» փաս­տա­թուղ­թը (S/L/93)։ Այդ փաս­տա­թուղ­թը` փաս­տում է, որ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նպա­տակն է հաս­նել ա­զա­տա­կա­նաց­ման շատ ա­վե­լի բարձր մա­կար­դա­կի և մե­ծաց­նել զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի մաս­նակ­ցու­թյու­նը ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի մեջ կր­կին վե­րա­հաս­տա­տում է, որ ա­զա­տա­կա­նաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը ան­ցնե­լու է ազ­գային քա­ղա­ քա­կա­նու­թյան նպա­տակ­նե­րին, զար­գաց­ման մա­կար­դա­կին և յու­րա­քան­չյուր Ան­դա­մի տն­տե­ սու­թյան չա­փե­րին հա­մա­պա­տաս­խան պա­հան­ջում է Ան­դամ­նե­րից հա­տուկ ու­շադ­րու­թյուն դարձ­նել զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար ար­տա­հան­ման հե­տաքրք­րու­թյուն ներ­կա­յաց­նող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­լորտ­նե­րին և մա­տուց­ ման ե­ղա­նակ­նե­րին ճա­նա­չում է ղե­կա­վա­րե­լու և նոր կա­նո­նա­կար­գեր ներդ­նե­լու Ան­դամ­նե­րի ի­րա­վուն­քը։ ­Փաս­տա­թուղ­թը ամ­րագ­րում է նաև կի­րառ­ման շր­ջա­նակ­նե­րը`­ ոչ մի ո­լորտ կամ մա­տուց­ման տե­սակ ի սկզ­բա­նե չպետք է բա­ցառ­վի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի շրջա­նակ­նե­րից ­հա­տուկ ու­շադ­րու­թյուն պետք է դարձ­վի զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի ար­տա­հան­ման շա­հե­րին բ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը կնե­րա­ռեն ԱԱԲ մո­տե­ցու­մից ա­զա­տում­նե­րի վե­րաց­ման շուրջ քն­նար­ կում­նե­րը Հ ­ ա­մա­ձայ­նագ­րի «­կա­նո­նաս­տեղծ» օ­րա­կար­գը (վե­րա­բե­րում է ներ­քին կա­նո­նա­կարգ­մա­նը (Հոդ­ված VI։4), պաշտ­պա­նա­կան ար­տա­կարգ մի­ջոց­նե­րին (Հոդ­ված X), պե­տա­կան գնում­նե­րին (Հոդ­ված XIII) և լրավ­ճար­նե­րին (Հոդ­ված XV)) մի­աս­նա­կա­նաց­ված է ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի լայն հա­մա­տեքս­տին։ ­Փաս­տա­թուղ­թը նա­խան­շում է ձևա­չա­փեր և ըն­թա­ցա­կար­գեր` Ըն­թա­ցիկ ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րը հան­դի­սա­նում են մեկ­նար­կային կետ «­պա­հան­ջարկ-ա­ռա­ջարկ» բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը հան­դի­սա­նում են գլ­խա­վոր մո­տե­ցում­ ինք­նու­րույն ա­զա­տա­կա­նաց­ման հա­մար բա­նակ­ցային մո­տե­ցու­մը հիմն­ված է ը­նդ­հա­նուր չափա­նիշ­նե­րի վրա ­Պետք է լի­նի ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի ըն­թա­ցիկ գնա­հա­տում։

56

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՀԱ­ՏՈՒԿ ՊԱՐ­ՏԱ­ԿԱ­ՆՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՇՈՒՐՋ ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ Շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը ղե­կա­վա­րող վե­րոն­շյալ բա­նակ­ցային ու­ղե­ցույց­ նե­րը սահ­մա­նում են «­պա­հան­ջարկ-ա­ռա­ջարկ» մո­տե­ցու­մը որ­պես բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի գլ­խա­վոր մե­ թոդ։ Ներ­կա­յումս էլ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի հա­մար շու­կա­յա­կան պայ­ման­ներն ա­զա­տա­կա­նաց­ նե­լու շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը գլ­խա­վո­րա­պես վար­վում են հենց այդ մե­թո­դով։ Ան­դամ­ներն ի­րենց պա­հան­ջարկ­ներն ու­ղար­կում են ան­մի­ջա­պես մի­մյանց` նշե­լով, թե ի­նչ բա­րե­լա­ վում­ներ են ա­կն­կա­լում ի­րենց ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի և ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­տու­ցող­նե­րի հա­մար։ Ի պա­ տաս­խան այդ պա­հան­ջարկ­նե­րին, ի­րենց նախ­նա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րում Ան­դամ­նե­րը նշում են, թե ի­նչ­ պես և ի­նչ չա­փով են նրանք ցան­կա­նում ստանձ­նել պար­տա­դիր պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ։ Սա կա­րող է հան­գեց­նել մի շարք ե­րկ­կողմ կամ բազ­մա­կողմ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի։ Ան­կախ նրա­նից, թե որ Ան­դամն է ներ­կա­յաց­նում պա­հան­ջար­կը, բա­րե­լավ­ված պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի «­ժա­մա­նա­կա­ցան­կի» տես­քով ա­ռա­ջար­կը պետք է ներ­կա­յաց­վի բո­լոր Ան­դամ­նե­րին։­ Ի տար­բե­րու­թյուն պա­հան­ջարկ­նե­րին, ո­րոնք չեն ներ­կա­յաց­վում Ա­ՀԿ քար­տու­ղա­րու­թյա­նը, ա­ռա­ջարկ­ նե­րը, որ­պես Ա­ՀԿ փաս­տա­թուղթ, շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ են դր­վում Ա­ՀԿ բո­լոր ան­դամ ե­րկր­նե­րի մեջ։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վեր­ջում վերջ­նա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րը դառ­նում են ի­րա­վա­կա­նո­րեն ամ­րագր­ված պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ` հատ­կո­րո­շե­լով ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի պայ­ման­նե­րը։

­ՊԱ­ՀԱՆ­ՋԱՐԿ­ՆԵ­ՐԻ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱ­ՑՈՒՄ ­ ա­հան­ջարկ­նե­րը կա­րող են ո­ւղղ­վել ա­ռան­ձին Ան­դա­մի կամ Ան­դամ­նե­րի խմ­բի։ Պա­հան­ջարկ­նե­րի Պ հա­մար կան չորս հնա­րա­վոր թի­րախ­ներ, ո­րոնք ի­րար փո­խա­դար­ձա­բար չեն բա­ցա­ռում։ ­Հա­մա­պա­տաս­խան Ժա­մա­նա­կա­ցան­կում չընդգրկ­ված ո­լորտ­նե­րի ա­վե­լա­ցում Գ ­ ո­յու­թյուն ու­նե­ցող սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի վե­րա­ցում կամ կր­ճա­տում (օ­րի­նակ` թույ­լատր­ված մա­տու­ցող­նե­րի թվի ա­վե­լա­ցում կամ օ­տա­րերկ­րյա կա­պի­տա­լի մաս­նակ­ցու­թյան մա­կար­դա­կի բարձ­րա­ցում) Պա­հան­ջար­կը կա­րող է նաև նպա­տակ ու­նե­նալ «ան­սահ­մա­նա­փակ» պար­տա­ վո­րու­թյու­նը փո­խա­րի­նել սահ­մա­նա­փա­կու­մով կամ ա­ռանց դրա պար­տա­վո­րու­թյան։ Այս­պի­սի պա­հան­ջարկ­նե­րը միշտ վե­րա­բե­րում են շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան (Հոդ­ված XVI) կամ ազ­գային մո­տեց­ման (Հոդ­ված XVII) վրա ազ­դող մի­ջոց­նե­րին։ Հ ­ ոդ­ված­ներ XVI-ի և XVII-ի կի­րա­ռու­թյան շր­ջա­նակ­նե­րի մեջ չընկ­նող հար­ցե­րին վե­րա­բե­րող լրա­ցու­ցիչ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի (Հոդ­ված XVIII) գրան­ցում ԱԱԲ-ից ա­զա­տում­նե­րի վե­րա­ցում։ ԱԱԲ-ից ա­զա­տում­նե­րի մա­սին հա­վել­վա­ծի 6-րդ կե­տը ամ­ րագ­րում է, որ գոր­ծող ա­զա­տում­նե­րը հան­դի­սա­նում են բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­ռար­կա` բա­ նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­ջոր­դա­կան փու­լե­րի ըն­թաց­քում ­ ա­հան­ջար­կը կա­րող է ներ­կա­յաց­վել սո­վո­րա­կան նա­մա­կի տես­քով։ Հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար, ե­թե Պ Ան­դա­մը պա­հան­ջում է Հոդ­ված­ներ XVI-ի և XVI-ի ներ­քո լրիվ ամ­բող­ջա­կան պար­տա­վո­րու­թյուն, ա­պա այն պետք է պար­զա­պես պա­հան­ջի իր ա­ռևտ­րային գոր­ծըն­կե­րո­ջը գրան­ցել «չ­կան» բա­ռը իր Ժա­մա­ նա­կա­ցան­կում։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

57

­Ա­ՌԱ­ՋԱՐԿ­ՆԵ­ՐԻ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱ­ՑՈՒՄ ­ ո­վո­րա­բար ա­ռա­ջարկ­նե­րը պետք է հաս­ցե­ագր­ված լի­նեն վե­րը նշ­ված նույն խն­դիր­նե­րին` այ­սինքն Ս նոր ո­լորտ­նե­րի ա­վե­լա­ցում, գոր­ծող սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի վե­րա­ցում կամ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­ տուց­ման տե­սակ­նե­րի սահ­մա­նա­փա­կում, ո­րոն­ցով ըն­թա­ցիկ պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ չեն ստանձն­ված, Հոդ­վա­ծի XVIII-ի ներ­քո լրա­ցու­ցիչ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ստանձ­նում, ԱԱԲ-ից ա­զա­տում­նե­րի վե­րա­ ցում։ Ե­թե պա­հան­ջարկ­նե­րը սո­վո­րա­բար ներ­կա­յաց­վում են նա­մա­կի տես­քով, ա­պա ա­ռա­ջարկ­նե­րը սո­վո­ րա­բար բաղ­կա­ցած են պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րի նա­խագ­ծե­րից։ Այդ պատ­ճա­ռով ա­ռա­ջարկ­նե­րը պա­հան­ջում են լուրջ տեխ­նի­կա­կան պատ­րաս­տու­թյուն։ ­ ա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քում ներ­կա­յաց­վում են ի­րար հա­ջոր­դող պա­հան­ջարկ­ներ ու ա­ռա­ջարկ­ Բ ներ։ Նախ­նա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րը վե­րա­նայ­ման կա­րիք ու­նեն` հիմ­նա­կա­նում նոր կամ նո­րաց­ված պա­ հան­ջարկ­նե­րի պատ­ճա­ռով։ Ա­ռա­ջարկ­նե­րը դր­վում են բազ­մա­կողմ շր­ջա­նա­ռու­թյան։ Այս մե­խա­նիզ­մը ար­դյու­նա­վետ է ոչ մի­այն թա­փան­ցի­կու­թյան ա­ռու­մով, այլ նաև գոր­ծառ­նա­կան։ Քա­նի որ ա­ռա­ջարկ­ նե­րը ար­տա­ցո­լում են ստաց­ված պա­հան­ջարկ­նե­րը, ա­պա դրանք պետք է բո­լոր գոր­ծըն­կեր­նե­րի հա­ մար մնան բաց` խորհր­դակ­ցու­թյուն­նե­րի և բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­մար։ 2008թ. հու­նի­սի վեր­ջի դրու­թյամբ Ան­դամ­նե­րի կող­մից քն­նարկ­ման է ներ­կա­յաց­վել 71 նախ­նա­կան և 31 վե­րա­նայ­ված ա­ռա­ջարկ։ Նախ­նա­կան և վե­րա­նայ­ված ա­ռա­ջարկ­նե­րը, ո­րոնք հան­ված են սահ­մա­ նա­փա­կում­նե­րից, հա­սա­նե­լի են TN/S/O և TN/S/O Rev.1 փաս­տաթղ­թե­րի շար­քում։ Պատկեր 6։ Ու­րուգ­վայի փու­լի պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ, Դո­հայի ա­ռա­ջարկ­ներ և ի­րա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն` ը­ստ ո­լորտ­նե­րի

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Ֆինանսական ծառայություններ

Հեռահաղորդակցություն

Մանրածախ առևտուր

Ծովային փոխադրման ծառայություններ

Մասնագիտական ծառայություններ

Իրական քաղաքականություն Առաջարկի միջակայք (Դոհայի առաջարկ–իրական քաղաքականություն) Առաջարկի բարելավում (Ուրուգվայի փուլի պարտավորություն Դոհայի առաջարկ)

58

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Պատկեր 7: Սահ­մա­նա­փակ­վա­ծու­թյան ցու­ցա­նիշ. ՄԱԳՀ պար­տա­վո­րու­թյուն, Դո­հայի ա­ռա­ջարկ­ներ, ըն­թա­ցիկ քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն

100 90

89

80 73 70 60

59 55

54

51

ՄԱԳՀ (1998) Առաջարկներ (2005) Քաղաքականություն (2007)

50 40

40

42

29

30 21

21

20

16

10 0 Ցածր եկամուտ

Միջին ցածր

Միջին բարձր

Բարձր եկամուտ

ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ՓՈՒ­ԼԵ­ՐԸ ­ ո­հայի նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կա­գի­րը 2003թ. մար­տի 31-ը սահ­մա­նում է վերջ­նա­ժամ­կետ նախ­նա­ Դ կան ա­ռա­ջարկ­նե­րի ներ­կա­յաց­ման հա­մար։ 2003թ. սեպ­տեմ­բե­րին կա­յա­ցած Կան­կու­նի Նա­խա­րա­րա­ կան հա­մա­ժո­ղո­վի ձա­խող­ման հետ­ևան­քով, վե­րա­նայ­ված ա­ռա­ջարկ­նե­րի հա­մար որ­պես նոր վերջ­նա­ ժամ­կետ նշա­նակ­վեց 2005թ. մայի­սը։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, Կան­կու­նի եզ­րա­փա­կիչ հայ­տա­րա­րու­թյու­նը վե­րա­հաս­տա­տեց Դո­հայի հռ­չա­կա­գիրն ու ո­րո­շում­նե­րը, և կր­կին հանձ­նա­րա­րեց Ան­դամ­նե­րին «աշ­ խա­տել դրանք ամ­բող­ջո­վին և բա­րեխղ­ճո­րեն ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար»։ «2004թ. հու­լի­սյան փա­թե­թը» (2004թ. օ­գոս­տո­սի 1-ին Գլ­խա­վոր խորհր­դի կող­մից ըն­դուն­ված Դո­ հայի աշ­խա­տան­քային ծրա­գիր-ո­րո­շում - WT/L/579) նոր տե­ղա­շարժ ա­ռա­ջաց­րեց ըն­թա­ցող բա­նակ­ ցու­թյուն­նե­րում։ «­Հու­լի­սյան փա­թե­թում» նե­րա­ռում է­ին մի շարք հանձ­նա­րա­րա­կան­ներ` ն ­ ախ­նա­կան ա­ռա­ջարկ­ներ դեռ չներ­կա­յաց­րած Ան­դամ­նե­րին` որ­քան հնա­րա­վոր է շուտ ներ­ կա­յաց­նել դրանք ա­պա­հո­վել ա­ռա­ջարկ­նե­րի բարձր ո­րա­կը, մաս­նա­վո­րա­պես զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար հե­ տաքրք­րու­թյուն ու­նե­ցող ո­լորտ­նե­րում և մա­տուց­ման տե­սակ­նե­րում ա­ռա­վել ակ­տի­վաց­նել Հոդ­ված­ներ VI.4, X, XIII և XV-ի ներ­քո «­կա­նո­նաս­տեղծ» բա­նակ­ցու­ թյուն­նե­րի ի­րա­կա­նա­ցու­մը` դրանց լի­ա­զո­րու­թյուն­նե­րին և վերջ­նա­ժամ­կետ­նե­րին հա­մա­պա­ տաս­խան ­թի­րա­խային տեխ­նի­կա­կան օ­ժան­դա­կու­թյուն տրա­մադ­րել զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին` բա­նակ­ցու­ թյուն­նե­րին նրանց մաս­նակ­ցու­թյունն ա­ռա­վել ար­դյու­նա­վետ դարձ­նե­լու նպա­տա­կով։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

59

2005թ. սեպ­տեմ­բե­րի Հոնգ­կոն­գի նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կա­գի­րը (WT/MIN(05)/DEC) վե­րա­հաս­տա­տեց ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հիմ­նա­կան սկզ­բունք­ներն ու նպա­տակ­նե­րը։ Հռ­չա­կագ­րի Հա­վել­ված Գ -ո­ւմ պա­րու­նակ­վում է­ին բա­նակ­ցային նպա­տակ­նե­րին հաս­նե­լու ա­ռա­վել ման­րակր­կիտ և հա­վակ­նոտ մո­տե­ցում­ներ, քան դրան նա­խոր­դող ցան­կա­ցած այլ փաս­տաթղ­թում։ Այն սահ­մա­նում է բա­նակ­ցային մո­տե­ցում­ներ` ծ ­ ա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տուց­ման յու­րա­քան­չյուր տե­սա­կի ներ­քո նոր կամ բա­րե­լավ­ված պար­ տա­վո­րու­թյուն­ներ ա­ռա­ջար­կե­լու հա­մար ԱԱԲ մո­տե­ցու­մից ա­զա­տում­նե­րի հետ վար­վե­լու հա­մար ­պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի դա­սա­կարգ­ման և ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րում գրանց­ման հա­մար ­պա­հան­ջարկ-ա­ռա­ջարկ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ի­րա­գոր­ծում` բազ­մա­կողմ հիմ­քի վրա։ ­ ոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կա­գի­րը վե­րա­հաս­տա­տեց ներ­քին կա­նո­նա­կարգ­ման հիմ­նադ­րույթ­ Հ նե­րի մշակ­մանն ո­ւղղ­ված Հոդ­ված VI։4-ի հանձ­նա­րա­րա­կա­նը և դի­մեց Ան­դամ­նե­րին, որ­պես­զի վեր­ ջին­ներս մշա­կեն հա­մա­պա­տաս­խան տեքստ։ Չնա­յած մի շարք հար­ցեր բարձ­րաց­վե­ցին և քն­նարկ­վե­ ցին ԾԱԳՀ-ի Կա­նոն­նե­րի աշ­խա­տան­քային խմ­բի շր­ջա­նակ­նե­րում, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, եր­կա­րա­ժամ­կետ մո­տե­ցում­նե­րի տե­սան­կյու­նից ոչ մի նկա­տե­լի փո­փո­խու­թյուն չգ­րանց­վեց։ ­ ոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վի ժա­մա­նակ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վերջ­նա­ժամ­կետ սահ­ Հ ման­վեց 2006թ. հու­լի­սի 31-ը։ Հե­տա­գա­յում բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը շա­րու­նակ­վե­ցին ա­ռանց նոր ժամ­ կետ­նե­րի նշա­նակ­ման։ ­ ա­ռա­յու­թյուն­նե­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի նա­խա­գա­հը 2008թ. մայի­սի 26-ին հրա­տա­րա­կեց զե­կույց` Ծ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի տեքս­տի նա­խագ­ծի հետ մի­ա­սին (TN/S/33)։ Նա­խա­գի­ծը, ո­րը հիմն­ված էր նա­խա­ գա­հի կող­մից կազ­մա­կերպ­ված խորհր­դակ­ցու­թյուն­նե­րի վրա, հաս­ցե­ագր­վեց այն­պի­սի հար­ցե­րի, ի­նչ­ պի­սիք են մաս­նա­կից­նե­րի հա­վակ­նո­տու­թյան մա­կար­դա­կը, գոր­ծող և բա­րե­լավ­ված շու­կայի մատ­ չե­լիու­թյան և ազ­գային մո­տեց­ման մա­կար­դակ­ներ ամ­րագ­րե­լու նրանց պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը, ին­չպես նաև հա­տուկ հղում­նե­րը ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տուց­ման 1-ին և 4-րդ տե­սակ­նե­րին` զար­գա­ ցող ե­րկր­նե­րի ար­տա­հան­ման հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում գտն­վող ո­լորտ­նե­րի և մա­տուց­ ման տե­սակ­նե­րի նկատ­մամբ։ Զու­գա­հե­ռա­բար, նա­խա­տես­ված էր ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի «ազ­դան­շա­նային հա­մա­ ժո­ղո­վի ան­ցկա­ցում»։

60

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

ՆԵՐ­ԿԱ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ Չ­նա­յած դժ­վար է գնա­հա­տա­կան տալ պա­հան­ջարկ-ա­ռա­ջարկ շա­րու­նա­կա­կան գոր­ծըն­թա­ցին, քա­նի որ նա դեռ ըն­թաց­քի մեջ է, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ ամ­բողջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վե­րա­բե­րյալ կա­րող են ար­վել ո­րոշ ը­նդ­հա­նուր դի­տո­ղու­թյուն­ներ ` Վերջ­նա­ժամ­կետ հա­մար­վող 2003թ. մար­տի 31-ին առ­կա է­ին 12 նախ­նա­կան ա­ռա­ջարկ­ներ, ո­րոնց հետ­ևե­ցին ևս 26-ը` նախ­քան 2003թ. սեպ­տեմ­բե­րի սկզ­բին կա­յա­ցած Կան­կու­նի նա­ խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վը։ Մինչև Հոն­կոն­գի նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վը (2005թ. դեկ­ տեմ­բեր) ա­ռա­ջարկ­նե­րի ը­նդ­հա­նուր թի­վը հա­սել էր 69-ի (ը­նդգր­կե­լով Ա­ՀԿ 93 ան­դամ­նե­րին)` լրաց­վե­լով 30 վե­րա­նայ­ված ա­ռա­ջարկ­նե­րով։ Այդ ժա­մա­նակ­վա­նից քիչ բան է փոխ­վել. նախ­ նա­կան ա­ռա­ջարկ­նե­րի թի­վը հա­սել է մի­այն 71-ի, ի­սկ վե­րա­նայ­ված ա­ռա­ջարկ­նե­րի­նը` 31-ի­։ Բ ­ ո­լոր զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րը և շատ զար­գա­ցող ե­րկր­ներ, ո­րոշ բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րով, ներդ­րում են ու­նե­ցել։ Ընդ­հա­նուր առ­մամբ, ա­ռա­ջարկ­նե­րը կենտ­րո­նա­ցած է­ին այն ո­լորտ­նե­րի և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տուց­ման տե­սակ­նե­րի վրա, ո­րոնք ար­դեն ի­սկ գե­րա­կա­յում են առ­կա Ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­ րում` ամ­րագր­ման կա­ռուց­ված­քում հա­մե­մա­տա­բար քիչ փո­փո­խու­թյուն­նե­րով։ Այն ո­լորտ­նե­ րում, որ­տեղ առ­կա են քիչ թվով պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ, (կր­թու­թյուն, ա­ռող­ջա­պա­հու­թյուն, փոս­տային փո­խան­ցում­ներ, ճա­նա­պար­հային փո­խադ­րում­ներ) հա­մե­մա­տա­բար քիչ ա­ռա­ջարկ­ ներ են ար­վել։ Պա­հան­ջարկ-ա­ռա­ջարկ գոր­ծըն­թա­ցի սահ­մա­նա­փակ ա­ռա­ջըն­թա­ցը ը­նդ­գծ­ված էր Ա­ԲՀ-ին ո­ւղղ­ված ԾԱԽ-ի նա­խա­գա­հի զե­կույ­ցում (TN/S/33)։ Փոքր ա­ռաջ­խա­ղա­ցում է ար­ձա­նագր­վել «­կա­նո­նաս­տեղծ» բնա­գա­վառ­նե­րում։ Չնա­յած Ներ­ քին կա­նո­նա­կարգ­ման աշ­խա­տան­քային խմ­բի նա­խա­գա­հը 2007թ. ապ­րի­լին կա­րո­ղա­ցավ ներ­կա­յաց­նել նա­խա­գիծ, սա­կայն մյուս ե­րեք հար­ցե­րի շուրջ (ար­տա­կարգ պաշտ­պա­նու­թյուն, պե­տա­կան գնում­ներ և լրավ­ճար­ներ) բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ա­ռա­ջըն­թա­ցը քիչ է­։ Ծ ­ ա­ռա­յու­թյուն­նե­րը ԴԶՕ-ի կար­ևոր բա­ղադ­րիչն են և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի բնա­գա­վա­ռում ի­մաս­ տա­լից բա­նակ­ցային փա­թե­թը մեծ նշա­նա­կու­թյուն կու­նե­նա` բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի Դո­հայի փու­լի հա­ջող ա­վար­տը ե­րաշ­խա­վո­րե­լու հա­մար։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

61

Պատկեր 8։ Ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն­նե­րի սահ­մա­նա­փակ­վա­ծու­թյու­նը ըստ ե­րկր­նե­րի խմ­բե­րի, 2007

60

Սահմանափակվածության ցուցանիշներ

50

40

30

20

10

0 Ցածր եկամուտ

Միջին ցածր

Միջին բարձր

Բարձր եկամուտ

Պատկեր 9։ Ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի սահ­մա­նա­փակ­վա­ծու­թյուն­նե­րի ցու­ցա­նիշ­նե­րը ը­ստ ե­րկր­նե­րի խմ­բե­րի և ո­լորտ­նե­րի

90

80

Սահմանափակվածության ցուցանիշներ

70

60

Ֆինանսական ծառայություններ Հեռահաղորդակցություն Մանրածախ առևտուր Տրանսպորտ Մասնագիտական ծառայություններ

50

40

30

20

10

0 Ցածր եկամուտ

62

Միջին ցածր

Միջին բարձր

Բարձր եկամուտ

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

3.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻՆ ՀԵ­ՏԱՔՐՔ­ՐՈՂ ՀԱ­ՏՈՒԿ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵՐ ­ ա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի սկզ­բից ի վեր մի շարք զար­գա­ցող ե­րկր­ներ գրա­վոր Ծ տես­քով ար­տա­հայ­տե­ցին ի­րենց բա­նակ­ցային նպա­տակ­նե­րը և սպա­սե­լիք­նե­րը։ 2000թ-ի նոյեմ­բե­րից ի վեր քն­նարկ­մա­նը ներ­կա­յաց­ված 150 ա­ռա­ջարկ­նե­րի ա­վե­լի քան 40 տո­կո­սը նե­րա­ռում է մեկ կամ մի քա­նի զար­գա­ցող ե­րկր­ներ։ ­ Ընդ­հա­նուր առ­մամբ ա­վե­լի քան 30 զար­գա­ցող Ան­դամ­ներ հայտ­նել են ի­րենց հե­տաքրքր­վա­ծու­թյու­ նը բա­նակց­վող ա­ռն­վազն մեկ մա­տուց­ման ե­ղա­նա­կի կամ ո­լոր­տի մեջ։ Հա­մա­պա­տաս­խան ծա­ռա­յու­ թյուն­նե­րի ո­լորտ­նե­րը նե­րա­ռում են մաս­նա­գի­տա­կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, հա­մա­կարգ­չային և ա­ռնչ­վող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, հե­ռա­հա­ղոր­դակց­ման ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, տե­սա­ձայ­նային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, շի­ նա­րա­րա­կան և ա­ռնչ­վող ճար­տա­րա­գի­տա­կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, բաշխ­ման ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, շր­ ջա­կա մի­ջա­վայ­րի ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, ֆի­նան­սա­կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, զբո­սաշր­ջու­թյան և տրանս­ պոր­տային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը։ ­ ի­զի­կա­կան ան­ձանց տե­ղա­շար­ժը (4-րդ տե­սա­կի ներ­քո) և, ա­ռա­վել ևս, ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ան­դր­ Ֆ սահ­մա­նային մա­տու­ցում­նե­րը (1-րդ և 2-րդ տե­սակ­նե­րի ներ­քո) նույն­պես ու­շադ­րու­թյուն գրա­վե­ցին։ Շատ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար կար­ևո­րա­գույն դեր ու­նե­ցող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տուց­ման 4-րդ տե­սա­կի վե­րա­բե­րյալ ա­ռա­ջարկ­նե­րը նե­րա­ռում է­ին` Ան­դամ­նե­րի պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի մեջ օգ­տա­ գործ­վող ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­տու­ցող­նե­րի տե­սակ­նե­րի ներ­դաշ­նա­կե­ցու­մը, ցածր ո­րա­կա­վո­րում ու­ նե­ցող աշ­խա­տող­նե­րի նկատ­մամբ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ա­վե­լա­ցու­մը, խո­չըն­դոտ­նե­րի կր­ճա­տու­մը այն­պի­սի հար­ցե­րում, ի­նչ­պի­սիք են ազ­գու­թյու­նը, մշ­տաբ­նա­կու­թյու­նը, աշ­խա­տե­լու թույլտ­վու­թյուն ստա­նա­լու հա­մար պա­հանջ­նե­րը, հար­կային մո­տե­ցու­մը, աշ­խա­տա­վար­ձի հա­վա­սա­րու­թյան պա­հանջ­ նե­րը և կա­ցու­թյան ժամ­կետ­նե­րը։ ­ եր­ջին տա­րի­նե­րին ի հայտ ե­կած օ­ֆ­շո­րային գոր­ծու­նե­ու­թյան ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նը ան­դր­սահ­մա­ Վ նային ա­ռև­տու­րը դրել է ու­շադ­րու­թյան կենտ­րո­նում։ Մի շարք զար­գա­ցող ե­րկր­ներ պա­հան­ջե­ցին ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մի շարք ո­լորտ­նե­րում հա­վակ­նոտ պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ ստանձ­նել ծա­ռա­յու­ թյուն­նե­րի մա­տուց­ման 1-րդ և 2-րդ տե­սակ­նե­րի ներ­քո, նե­րա­ռյալ` բիզ­նես ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, հե­տա­ զո­տա­կան և զար­գաց­ման ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, հա­մա­կարգ­չային ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, խորհր­դատ­վա­ կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը, ֆի­նան­սա­կան ին­ֆոր­մա­ցի­այի և տվյալ­նե­րի փո­խան­ցում­նե­րը։ ­ ար­բեր մե­թոդ­ներ պա­րու­նա­կող մի շարք ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­ներ գնա­հա­տել են ծա­ռա­յու­թյուն­նե­ Տ րի ո­լոր­տում հո­վա­նա­վոր­չու­թյան նվա­զեց­ման հետ­ևան­քով ա­կն­կալ­վող օ­գուտ­նե­րը։ Ը­նդ­հա­նուր առ­ մամբ եզ­րա­կա­ցու­թյուն է ար­վել, որ այս օ­գուտ­նե­րը կն­վա­զեց­նեն այն օ­գուտ­նե­րը, ո­րոնք սպաս­վում են ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի հե­տա­գա ա­զա­տա­կա­նա­ցու­մից։ Դա կախ­ված է մի քա­նի հան­գա­մանք­նե­ րից։ Ա­ռա­ջին` ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շատ շու­կա­նե­րում խո­չըն­դոտ­ներն ա­վե­լի մեծ են, քան ապ­րանք­նե­ րի ա­ռևտ­րում գոր­ծող­նե­րը` չհաշ­ված ո­րոշ բա­ցա­ռու­թյուն­ներ, ի­նչ­պի­սիք կան գյու­ղատն­տե­սու­թյան ո­լոր­տում։ Ե­րկ­րորդ` այս խո­չըն­դոտ­նե­րը սո­վո­րա­բար բաղ­կա­ցած են շատ ա­վե­լի քիչ թա­փան­ցիկ և ար­դյու­նա­վետ մի­ջոց­նե­րից (ք­վո­տա­ներ և այլ ե­կա­մուտ չա­ռա­ջաց­նող մի­ջամ­տու­թյուն­ներ), քան մաք­ սա­տուր­քերն են ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րում։ Եր­րորդ` ի­նչ­պես ար­դեն նշ­վել է, ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի հո­ վա­նա­վոր­չու­թյան ծախ­սե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րին ա­ռնչ­վող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի, ցր­ված են և ա­ռա­ջաց­նում են ահ­ռե­լի կո­րուստ­ներ` ար­դյու­նա­բե­րու­թյան մի շարք ճյու­ղե­րի հա­մար։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

63

Չ­նա­յած, որ կա­ռա­վա­րու­թյուն­նե­րը մի­ակ ­ ող­մա­նի կեր­պով կա­րող են ա­նել և ա­նում են նշա­նա­կա­լից բա­րե­փո­խում­ներ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­լոր­տում, այ­նու­հան­դերձ բազ­մա­կողմ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ստանձ­նու­մը ԾԱԳՀ-ի շր­ջա­նակ­նե­րում կա­րող է զգա­լի­ո­րեն ա­րա­գաց­նել նման ա­զա­տա­կա­նա­ցումն ու բա­րե­փո­խում­նե­րի ջան­քե­րը։ ­ ի կող­մից` ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը կա­րող են օգ­նել ը­նդ­լայ­նե­լու ար­տա­հան­ման Մ հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րը զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար հե­տաքրք­րու­թյուն ներ­կա­յաց­նող ո­լորտ­նե­րում, ի­նչ­պի­սիք են` ֆի­զի­կա­կան ան­ձանց տե­ղա­շար­ժը, ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ան­դր­սահ­մա­նային մա­տու­ցու­մը կամ հա­տուկ ո­լորտ­նե­րը։ ԾԱԳՀ-ն կա­րող է նույն­պես օգ­տա­գործ­վել ա­պա­հո­վե­լու մատ­չե­լի­ու­թյու­նը դե­պի ար­դեն ի­սկ բաց շու­կա­ներ, որ­տեղ զար­գա­ցող ե­րկր­ներն ու­նեն հա­մե­մա­տա­կան ա­ռա­վե­լու­թյուն` ի­նչ­պի­սինն է է­լեկտ­րո­նային մա­տուց­վող ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ան­դր­սահ­մա­նային ա­ռև­տու­րը։ Մյուս կող­ մից` հա­տուկ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը կա­րող են դր­դել և խթա­նել մի­ա­կող­մա­նի ա­զա­տա­կա­նաց­ված ո­լորտ­նե­րում ներդ­րում­նե­րին` շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյունն ա­վե­լի կան­խա­տե­սե­լի, ա­պա­հով և խտ­րա­կա­ նու­թյու­նից զերծ դարձ­նե­լով։

­ՆԵՐ­ՔԻՆ ԿԱ­ՆՈ­ՆԱ­ԿԱՐ­ԳՈՒՄ ­ ԱԳՀ-ի Հոդ­ված VI։4-ը պար­տա­վո­րում է ներ­քին կա­նո­նա­կարգ­ման հիմ­նադ­րույթ­նե­րի զար­գա­ցում։ Ծ Այս հոդ­վա­ծը սահ­մա­նում է, թե ի­նչ է նշա­նա­կում ներ­քին կա­նո­նա­կար­գում. այն է ո­րա­կա­վոր­ման պա­ հանջ­ներ ու ըն­թա­ցա­կար­գեր (դիպ­լոմ, աշ­խա­տան­քային փորձ, և այլն), տեխ­նի­կա­կան ստան­դարտ­ներ (է­թի­կայի կա­նո­նա­գիրք և այլն) և լի­ցեն­զա­վոր­ման պա­հանջ­ներ և ըն­թա­ցա­կար­գեր (գ­րան­ցում, լի­ցեն­ զա­վո­րում և այլն)։ Այդ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը, ի­նչ­պես նշ­վել է, նե­րառ­ված են Դո­հային փու­լի մեջ։ ­ եքս­տային ա­ռա­ջարկ­նե­րի վրա Ան­դամ­նե­րը աշ­խա­տում են ա­վե­լի քան մեկ տա­րի։ Հիմ­նադ­րույթ­նե­րի Տ նա­խագ­ծի վեր­ջին տար­բե­րա­կը ներ­կա­յաց­վել է Աշ­խա­տան­քային Խմ­բի ղե­կա­վա­րի կող­մից 2008թ-ի հուն­վա­րի 23-ի­ն։ ­ ա­կայն, այս ա­ռա­ջըն­թա­ցը ու­ներ նաև այլ կողմ։ Հիմ­նադ­րույթ­նե­րի կի­րառ­ման ո­լոր­տը է­ա­պես նվա­զել Ս է։ Օ­րի­նակ Հոդ­ված VI։4-ի ներ­քո ման­դա­տի մաս կազ­մող պա­հանջ­մունք­նե­րի ստու­գու­մը հիմ­նադ­րույթ­ նե­րից ամ­բող­ջո­վին հան­վե­լու ըն­թաց­քում է։ Այս­պի­սով, ըն­թաց­քը ո­ւղղ­ված է դե­պի հիմ­նադ­րույթ­նե­րի «­թեթև» տար­բե­րակ, ո­րը կու­նե­նա շատ փոքր ազ­դե­ցու­թյուն Ան­դամ­նե­րի ներ­քին կա­նո­նա­կարգ­ման վրա։

ՊԱՇՏ­ՊԱ­ՆԱ­ԿԱՆ ԱՐ­ՏԱ­ԿԱՐԳ ՄԻ­ՋՈՑ­ՆԵՐ (ԾԱԳՀ-Ի X-ՐԴ ՀՈԴ­ՎԱԾ) ­ ԱԳՀ-ի X-րդ հոդ­վա­ծը սահ­մա­նում է ԱԱԲ սկզ­բուն­քի վրա հիմն­ված պաշտ­պա­նա­կան ար­տա­կարգ մի­ Ծ ջոց­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­ներ վա­րե­լու հս­տակ կա­ռուց­վածք։ Այս բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյունք­ նե­րը պետք է ու­ժի մեջ մտ­նե­ին մինչև 1998թ-ը։ Այս վերջ­նա­ժամ­կե­տը բազ­մա­թիվ ան­գամ հե­տաձգ­վել է, մինչև բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը չեն նե­րառ­վել Դո­հայի փու­լի մեջ։

64

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Չ­նա­յած ԾԱԳՀ-ի մեջ պաշտ­պա­նա­կան ար­տա­կարգ մի­ջոց­նե­րի օգ­տա­գործ­ման մա­սին դրույթ­նե­րը նե­րա­ռել ցան­կա­ցող ան­դամ­նե­րը ներ­կա­յաց­րել են հա­տուկ ա­ռա­ջարկ­ներ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ հա­մա­պա­ տաս­խան Աշ­խա­տան­քային Խում­բը այս հար­ցում որ­ևէ է­ա­կան ար­դյուն­քի չի հա­սել։ Ա­վե­լին, ան­դամ­ նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը ան­ծա­նոթ են ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի հա­մար պաշտ­պա­նա­կան մի­ջոց­ նե­րի օգ­տա­կա­րու­թյա­նը։ Ներ­քին ար­դյու­նա­բե­րու­թյան սահ­մա­նու­մը լուրջ հայե­ցա­կար­գային խն­դիր­ներ է ա­ռա­ջաց­րել այն դեպ­ քե­րում, ե­րբ օ­տա­րերկ­րյա ծա­ռա­յու­թյուն­ներ մա­տու­ցող­նե­րը ներգ­րավ­ված են ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­ տուց­ման 3-րդ տե­սա­կի մեջ և հիմ­նադր­վել են այն ան­դա­մի տա­րած­քում, ո­րը նա­խա­տե­սում է պաշտ­ պա­նա­կան մի­ջոց­նե­րի ըն­դու­նում։

­ՊԵ­ՏԱ­ԿԱՆ ԳՆՈՒՄ­ՆԵՐ (ԾԱԳՀ-Ի XIII-ՐԴ ՀՈԴ­ՎԱԾ) ­ ԱԳՀ-ի XIII։1 հոդ­վա­ծը նշում է, որ Հոդ­ված­ներ II-ը (ԱԱԲ Մո­տե­ցում), XVI-ը (Շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյուն) Ծ և XVII-ը (Ազ­գային մո­տե­ցում) չպետք է տա­րած­վեն ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­լոր­տում պե­տա­կան գնում­նե­ րի վրա։ Հոդ­ված XIII։2-ը նա­խա­տե­սում է հա­մա­պա­տաս­խան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ան­ցկա­ցում, սա­ կայն մի­այն հատ­կո­րո­շում է, որ դրանք պետք է սկս­վեն մինչև 1997թ-ի վեր­ջը։ Այս բա­նակ­ցու­թյուն­նե­ րը նույն­պես նե­րառ­վել են Դո­հայի փու­լի մեջ։ ­ Այս բնա­գա­վա­ռում շատ քիչ ա­ռա­ջըն­թաց է գրանց­վել։ Քա­նի որ ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­լոր­տում պե­տա­ կան գնում­նե­րը ար­դեն մաս­նա­կի­ո­րեն ը­նդ­գրկ­ված են Ա­ՀԿ Պե­տա­կան գնում­նե­րի մա­սին բազ­մա­կողմկա­մա­վոր Հա­մա­ձայ­նագ­րի մեջ, ո­րոշ ան­դամ­ներ ա­ռաջ­նայ­նու­թյուն են տա­լիս այդ հա­մա­ձայ­նագ­րին ան­դա­մակ­ցած ե­րկր­նե­րի թվա­քա­նա­կին։

Լ­ՐԱՎ­ՃԱՐ­ՆԵՐ (ԾԱԳՀ-Ի XV-ՐԴ ՀՈԴ­ՎԱԾ) ­ ԱԳՀ Հոդ­ված XV-ը սահ­մա­նում է լրավ­ճար­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի կա­ռուց­վածք` ա­ռևտ­րի Ծ վրա լրավ­ճար­նե­րի խա­թա­րող ազ­դե­ցու­թյու­նից խու­սա­փե­լու նպա­տա­կով։ Հոդ­ված XV-ի 7-րդ նշու­մը բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ան­ցկաց­ման ժամ­կետ­նե­րի հար­ցը թող­նում է ա­պա­գա աշ­խա­տան­քային ծրագ­ րին։ Ի­րա­կա­նում, ան­դամ­նե­րը եր­բեք չեն կա­րո­ղա­ցել հա­մա­ձայ­նու­թյան գալ ժամ­կետ­նե­րի շուրջ և այս բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը ևս ը­նդ­գրկ­վել են Դո­հայի փու­լի մեջ։ ­ Աշ­խա­տան­քային խմ­բի հաս­ցե­ագ­րած խն­դիր­նե­րից ա­մե­նաքիչ ա­ռա­ջըն­թա­ցը գրանց­վել է հենց այս մե­կում։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

65

«ԱԶ­ԴԱՆ­ՇԱ­ՆԱՅԻՆ ՀԱ­ՄԱ­ԺՈ­ՂՈՎ» 2008թ. հու­լի­սի 26-ին կա­յա­ցած Ազ­դան­շա­նային Հա­մա­ժո­ղո­վի ժա­մա­նակ մաս­նա­կից­նե­րը աշ­խա­տել են շատ կա­ռու­ցո­ղա­կան ո­ճով և մտադ­րու­թյուն են հայտ­նել բա­րե­լա­վել ի­րենց հա­տուկ պար­տա­վո­րու­ թյուն­նե­րը։ Հնա­րա­վոր բա­րե­լա­վում­նե­րի պատ­կե­րը կդառ­նա ա­վե­լի պարզ, ե­րբ վե­րա­նայ­ված ա­ռա­ ջարկ­նե­րը շր­ջա­նառ­վեն։ ­ Ինչ­պես և ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տուց­ման տե­սակ­նե­րի պա­րա­գա­յում, մաս­նա­կից­նե­րի մե­ծա­մաս­ նու­թյու­նը (հատ­կա­պես զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րից) ար­տա­հայ­տել են ի­րենց մտադ­րու­թյու­նը բա­րե­լա­վել պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րը 4-րդ տե­սա­կի ներ­քո` տրա­մադ­րե­լով ա­վե­լի լայն հնա­րա­վո­րու­թյուն­ներ ան­ կախ մաս­նա­գետ­նե­րի հա­մար։ Ի­նչ վե­րա­բե­րում է 3-րդ տե­սա­կին, ա­պա շա­տե­րը մտադ­րու­թյուն ու­ նեն բարձ­րաց­նել կա­պի­տա­լի օ­տա­րերկ­րյա բաժ­նե­մա­սի սահ­ման­նե­րը կամ ան­գամ վե­րաց­նել դրանք, մաս­նա­վո­րա­պես հե­ռա­հա­ղոր­դակ­ցու­թյան, ֆի­նան­սա­կան, շր­ջա­կա մի­ջա­վայ­րի և բաշխ­ման ծա­ռա­ յու­թյուն­նե­րի ո­լորտ­նե­րում։ Ո­րոշ բա­րե­լա­վում­ներ, չնա­յած ա­վե­լի փոք­րա­քա­նակ, կա­րող են լի­նել նաև ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­տուց­ման 1-ի և 2-րդ տե­սակ­նե­րի ա­ռն­չու­թյամբ։

­ ­լոր­տային տե­սան­կյու­նից ա­ռա­ջար­կու­թյուն­ներ ներ­կա­յաց­վել են ո­լորտ­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյան հա­ Ո մար։ Ի լրա­ցում վե­րը նշ­ված ո­լորտ­նե­րի, բիզ­նես, է­ներ­գե­տիկ և փո­խադ­րում­նե­րի բո­լոր ե­ղա­նակ­նե­րին վե­րա­բե­րող ո­լորտ­նե­րը ստա­ցել են ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րի ա­մե­նա­մեծ քա­նա­կը։ Այս բա­րե­լա­վում­նե­րը պետք է օգ­նեն է­ա­պես փա­կել ճեղ­քը ներ­կա դրու­թյան և ան­դամ­նե­րի հա­տուկ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի միջև կամ ան­գամ վե­րաց­նել այն դեպ­քե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նում։ Ո­րոշ Ան­դամ­ներ ար­տա­հայ­տել են ի­րենց պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը հրա­ժար­վել ստա­տուս քվոյից և էլ ա­վե­լի ա­զա­տա­կա­նաց­նել ի­րենց կի­րառ­վող ռե­ժիմ­նե­րը ո­րո­շա­կի ո­լորտ­նե­րում։ Վեր­ջա­պես, մաս­նա­կից­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նը ցան­ կու­թյուն է հայտ­նել սահ­մա­նել ներ­քին կա­նո­նա­կարգ­ման հա­մար ար­դյու­նա­վետ հիմ­նադ­րույթ­ներ։ ­ ա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ներ­կա դրու­թյան մա­սին մի­ակ պաշ­տո­նա­կան փաս­տա­ Ծ թուղթն է Ղե­կա­վա­րի 2008թ-ի հու­լի­սի 30-ի զե­կույ­ցը (JOB(08)/93)։ Ան­դամ­նե­րը հա­մա­ձայ­նել են նոր ա­ռա­ջարկ­նե­րի (2008թ-ի հոկ­տեմ­բե­րի 15) և ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րի նա­խագ­ծե­րի (2008թ-ի դեկ­տեմ­բե­ րի 1) ժամ­կետ­նե­րի շուրջ, սա­կայն սա ոչ մի բան չի նշա­նա­կում, քա­նի որ Ա­ՀԿ «­մի­նի» նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վը ար­դյունք չի ու­նե­ցել։ Շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան և ազ­գային մո­տեց­ման ա­ռն­վազն ներ­կա կի­րառ­վող մա­կար­դակ­նե­րը ամ­րագ­րե­լու ո­րոշ ան­դամ­նե­րի նպա­տակ­նե­րը մնում են վի­ճե­լի։

66

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

4. Մ­ՏԱ­ՎՈՐ ՍԵ­ՓԱ­ԿԱ­ՆՈՒԹՅԱՆ Ի­ՐԱ­ՎՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԻ` Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ՀԱՅԵ­ՑԱ­ԿԵ­ՏԵՐ

4. Մ­ՏԱ­ՎՈՐ ՍԵ­ՓԱ­ԿԱ­ՆՈՒԹՅԱՆ Ի­ՐԱ­ՎՈՒՆՔ­ՆԵ­ՐԻ` Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ՀԱՅԵ­ՑԱ­ԿԵ­ՏԵՐ

4.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵ­ՐԸ ­ ի­նի­նե­րի ու ո­գե­լից խմիչք­նե­րի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի ծա­նուց­ման և գրանց­ման բազ­ Գ մա­կողմ հա­մա­կար­գի ստեղծ­ման (այ­սու­հետ` «­բազ­մա­կողմ հա­մա­կարգ») բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը կազ­մում են Դո­հայի զար­գաց­ման օ­րա­կար­գի ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը։ Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին (Մ­ՍԱԱ) հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23.4-ը նա­խա­տե­սում է, որ «­գի­նի­նե­րի հա­մար աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյա­նը նպաս­տե­լու նպա­տա­ կով ՄՍԱԱ-ի խորհր­դում բա­նակ­ցու­թյուն­ներ են ձեռ­նարկ­վում` գի­նի­նե­րի հա­մար այն աշ­խար­հագ­րա­ կան ցու­ցան­շում­նե­րի ծա­նուց­ման և գրանց­ման բազ­մա­կողմ հա­մա­կար­գի հիմ­նադր­ման վե­րա­բե­րյալ, ո­րոնք պաշտ­պա­նու­թյան են­թա­կա են հա­մա­կար­գին մաս­նա­կից Ան­դամ ե­րկր­նե­րում»։ ­ ո­հայի hռ­չա­կագ­րի 18-րդ կե­տի ա­ռա­ջին նա­խա­դա­սու­թյամբ սահ­ման­վում է, որ Ան­դամ­նե­րը հա­մա­ Դ ձայ­նել են «…Մ­ՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23.4-ի ի­րա­կա­նաց­ման ո­ւղ­ղու­թյամբ Մտա­վոր սե­փա­ կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի հար­ցե­րով խորհր­դի կող­մից մեկ­նար­ կած աշ­խա­տանք­ներն ա­վար­տին հասց­նե­լու նպա­տա­կով Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վի հին­գե­րորդ նս­տաշր­ջա­նի կող­մից բա­նակ­ցել գի­նի­նե­րի ու ո­գե­լից խմիչք­նե­րի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի ծա­նուց­ման և գրանց­ման բազ­մա­կողմ հա­մա­կար­գի հիմ­նադր­ման հար­ցը»։ Այդ­պի­սով, ը­նդ­լայն­վում է ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23.4-ի ման­դա­տը` ը­նդ­գր­կե­լով նաև ո­գե­լից խմիչք­նե­րը։

4.2 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ 2002թ-ից ի վեր զգա­լի աշ­խա­տանք է ի­րա­կա­նաց­վել` նե­րա­ռյալ պատ­վի­րա­կու­թյուն­նե­րի կող­մից ներ­կա­յաց­ված դիր­քո­րո­շում­նե­րի և ա­ռա­ջարկ­նե­րի ամ­փո­փու­մը։ Սե­ղա­նի վրա դր­ված են ե­րեք ա­ռա­ ջարկ­ներ` ա­ռա­ջարկ Հոնգ­կոն­գից (Չի­նաս­տան) (TN/IP/W/8), Հա­մա­տեղ ա­ռա­ջարկ Ար­գեն­տի­նայի, Ա­վստ­րա­լի­այի, Կա­նա­դայի, Չի­լի­ի, Կոս­տա Ռի­կայի, Դո­մի­նի­կյան Հան­րա­պե­տու­թյան, Էկ­վա­դո­րի, Էլ Սալ­վա­դո­րի, Գվա­տե­մա­լայի, Հոն­դու­րա­սի, Ճա­պո­նի­այի, Մեք­սի­կայի, Նոր Զե­լան­դի­այի, Նի­կա­րա­գու­ այի, Պա­րագ­վայի, Չի­նա­կան Թայ­փեյի և Մի­ա­ցյալ Նա­հանգ­նե­րի կող­մից (TN/IP/W/10); և ա­ռա­ջարկ Եվ­րա­մի­ու­թյու­նից (TN/IP/W/11)։ Դրանք կողք կող­քի ներ­կա­յաց­վել են Ա­ՀԿ Քար­տու­ղա­րու­թյան փաս­ տաթղ­թում` TN/IP/W/12։ ­ ա­մա­տեղ ա­ռա­ջար­կի կողմ­նա­կից­նե­րը գտ­նում են, որ ԵՄ-ի ա­ռա­ջար­կը Հոդ­ված 23.4-ով ամ­րագրված Հ ման­դա­տից դուրս է` պա­հան­ջե­լով պար­տա­դիր մաս­նակ­ցու­թյուն և մե­ծաց­նե­լով աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյու­նը` ի­րա­վա­կան կան­խա­վար­կած­նե­րի կի­րառ­ման մի­ջո­ցով, վե­րա­ պա­հում­նե­րի հա­մա­կար­գի, պար­տա­դիր ե­րկ­կողմ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի և բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րի օգ­տա­ գործ­ման վրա դր­ված սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի մի­ջո­ցով։ ­ յուս կող­մից, ԵՄ-ն և Շվեյ­ցա­րի­ան գտ­նում են, որ Հա­մա­տեղ ա­ռա­ջար­կը, ո­րը են­թադ­րում է տե­ Մ ղե­կատ­վա­կան տվյալ­նե­րի բա­զայի ստեղ­ծում, բա­վա­րար չի լի­նի դյու­րաց­նե­լու գի­նի­նե­րի և ո­գե­լից

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

69

խմիչք­նե­րի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի պաշտ­պա­նու­թյու­նը և, հետ­ևա­բար, բա­վա­րա­րե­լու հա­մա­պա­տաս­խա­նե­ցու­մը ման­դա­տին։ Առ­կա են եր­կու հիմ­նա­կան ի­րար բախ­վող տե­սա­կետ­ներ։ Ա­ռա­ջինն այն չափն է, ո­րով բազ­մա­կողմ հա­մա­կար­գում ա­շար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի գրան­ցու­մը ի­րա­վա­կան հետ­ևանք­ներ կու­նե­նա ազ­ գային մա­կար­դա­կում։ Ե­րկ­րորդն այն մա­սին է, թե ա­րդյոք մաս­նակ­ցու­թյու­նը հա­մա­կար­գում պետք է լի­նի կա­մա­վոր, թե պար­տա­դիր։ Այդ թվում` ա­րդյոք հա­մա­կար­գի ներ­քո ի­րա­վա­կան ար­դյունք­նե­րը պետք է վե­րա­բե­րեն Ա­ՀԿ-ի բո­լոր Ան­դամ­նե­րին, թե մի­այն նրանց, ով­քեր նա­խընտ­րում են մաս­նակ­ցել հա­մա­կար­գին։ Ի հա­վե­լումն այս եր­կու հիմ­նա­հար­ցե­րի` կան նաև այլ կե­տեր, ի­նչ­պես օ­րի­նակ բազ­մա­կողմ հա­մա­կար­գի վար­չա­րա­րա­կան և այլ դժ­վա­րու­թյուն­նե­րը` հատ­կա­պես զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկրնե­րի հա­ մար։ Եվ ա­րդյոք քն­նարկ­ման դր­ված ա­ռա­ջարկ­նե­րը կփո­փո­խեն ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րում ի­րա­վունք­նե­ րի և պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րի հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը և կհարգ­վի տա­րած­քայ­նու­թյան սկզ­բուն­քը։ Առևտ­րային բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հանձ­նախմ­բին ո­ւղղ­ված 2006թ-ի հու­լի­սի 26-ի զե­կույ­ցում (TN/ IP/16) Հա­տուկ նս­տաշր­ջա­նի ղե­կա­վա­րը նշել է, որ ներ­կա­յաց­ված փաս­տա­թուղ­թը շա­րու­նա­կում է ներ­կա­յաց­նել Հա­տուկ նս­տաշր­ջա­նում ա­ռա­ջարկ­նե­րի ի­րա­վի­ճա­կի օ­րի­նա­չափ նկա­րա­գի­րը։ Նա նկա­ տել է, որ վերջ­նա­կան բա­նակ­ցային փու­լի հա­մար ը­նդ­հա­նուր հիմք ստեղ­ծե­լու նպա­տա­կով պատ­ վի­րա­կու­թյուն­նե­րից կպա­հանջ­վի ստեղ­ծա­գործ մո­տե­ցում ցու­ցա­բե­րել` նոր ճկու­նու­թյուն գտ­նե­լու ճա­նա­պար­հին։ 2006թ-ի դեկ­տեմ­բե­րին և 2007թ-ի փետր­վա­րին ղե­կա­վա­րի կող­մից ան­ցկաց­ված խորհր­դատ­վու­թյուն­նե­րի ար­դյուն­քում բարձ­րաց­ված հար­ցե­րի և ե­րեք ա­ռա­ջարկ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ ար­տա­հայտ­ված կար­ծիք­նե­րի հա­վա­քագ­րու­մը շր­ջա­նառ­վեց որ­պես ներ­կա­յաց­ված փաս­տաթղ­թի հա­ վել­ված (TN/IP/W/12/Add.1)։ 2008թ. հու­լի­սի 19-ին շր­ջա­նա­ռու­թյան մեջ դր­վեց ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րին ա­ռնչ­վող հար­ցե­րի ձևա­չա­ փե­րի նա­խա­գի­ծը (TN/C/W/52)։

4.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻ ԿՈՂ­ՄԻՑ Ա­ԿՆ­ԿԱԼ­ՎՈՂ Օ­ԳՈՒՏ­ՆԵՐ ­ Այն դեպ­քում, ե­րբ ո­րոշ զար­գա­ցող Ան­դամ­ներ տե­սա­կետ է­ին հայտ­նել, որ ԵՄ-ի ա­ռա­ջար­կը մի­ակն է, ո­րն ի­րե­նից ներ­կա­յաց­նում է ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23.4-ի պա­հանջ­նե­րին հա­մա­պա­տաս­ խա­նեց­նե­լուն ո­ւղղ­ված ի­րա­կան քայլ` այդ դրույ­թի ներ­քո պաշտ­պա­նու­թյու­նը դյու­րաց­նե­լու նպա­տա­ կով (TN/IP/W/3), մյուս­նե­րը պաշտ­պա­նել կամ ա­ջակ­ցել են Հա­մա­տեղ ա­ռա­ջար­կը` որ­պես մի­ա­կը, ո­րն ամ­բող­ջո­վին հա­մա­պա­տաս­խա­նում է ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23.4-ի ման­դա­տին։ Զար­գա­ ցող ե­րկր­նե­րի զգա­լի մա­սը դեռևս պետք է դիր­քո­րո­շում ըն­դու­նեն, և դեռ ու­սում­նա­սի­րում են տար­բեր ա­ռա­ջարկ­ներ` նե­րա­ռյալ այն, թե որ­քա­նով են դրանք ա­ռնչ­վում ի­րենց ի­սկ զար­գաց­մա­նը։ Զար­գա­ցող ե­րկր­ներն ա­ռանձ­նա­հա­տուկ հե­տաքրք­րու­թյուն են ցու­ցա­բե­րում մաս­նակ­ցու­թյան հար­ցին` գտ­նե­լով, որ մաս­նակ­ցու­թյու­նը պետք է լի­նի կա­մա­վոր հի­մունք­նե­րով և չու­նե­նա ի­րա­վա­կան հետ­ևանք­ներ` մաս­նակ­ցել չցան­կա­ցող ե­րկր­նե­րի վրա։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին մտա­հո­գող մյուս հար­ցը վե­րա­բե­րում է հնա­րա­վոր ծախ­սե­րին և այլ դժ­վա­րու­թյուն­նե­րին, ո­րոնք հա­մա­կար­գը կա­րող էր սահ­մա­նել, մաս­նա­ վո­րա­պես` հա­մա­կար­գին չմաս­նակ­ցող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար։

70

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

­ ինչ այժմ հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը հա­րա­բե­րա­կա­նո­րեն սահ­մա­նա­փակ­ված է ե­ղել։ Մ Նշվել է, որ դրա ան­հրա­ժեշ­տու­թյու­նը հիմ­նա­կա­նում կախ­ված կլի­նի ը­նտր­վե­լիք ծա­նուց­ման և գրանց­ ման հա­մա­կար­գի բնույ­թից և բար­դու­թյու­նից, ո­րը դեռևս հս­տա­կեց­ված չէ։ Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, այս հար­ցի շուրջ տե­ղի են ու­նե­ցել ո­րոշ քն­նար­կում­ներ։ Լայ­նո­րեն նշ­վել է, որ հա­մա­ կար­գը պետք է ար­դյու­նա­վետ լի­նի զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար` հաշ­վի առ­նե­լով այն դժ­վա­րու­թյուն­ նե­րը, ո­րոնք նրանք ար­դեն ի­սկ մե­ծա­պես կրում են, և այն փաս­տը, որ Դո­հայի փու­լը դեռևս զար­գաց­ ման ըն­թաց­քում է։ ­ ատ­նանշ­ված այլ հար­ցե­րը վե­րա­բե­րում են` զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի և ԹԶԵ-ի հա­մար գրանց­ման տուր­ Մ քի վճա­րի հա­մար նա­խա­տես­վող հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման չա­փը, հա­մա­կար­գում զար­ գա­ցող ե­րկր­նե­րի մաս­նակ­ցու­թյու­նը դյու­րաց­նե­լու նպա­տա­կով տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյու­նը, ան­ցու­ մային ժա­մա­նա­կաշր­ջան­նե­րը զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի և ԹԶԵ-ի հա­մար։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար հնա­րա­վոր օ­գուտ­նե­րի հար­ցը ե­ղել է բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի մաս­նա­կից­ նե­րի բա­նա­վե­ճի ա­ռար­կա։ Ո­մանք այն կար­ծի­քի են, թե բազ­մա­կողմ հա­մա­կար­գի կա­րո­ղու­թյու­նը` թեթ­ևաց­նե­լու ծախ­սե­րը աշ­խար­հով մեկ պաշտ­պա­նու­թյուն փնտ­րող բո­լոր ար­տադ­րող­նե­րի հա­մար` կենտ­րո­նաց­ված գոր­ծըն­թա­ցի մի­ջո­ցով վեր­ջին­նե­րիս ի­րա­վա­կան կար­գա­վի­ճակ ձեռք բե­րե­լու հնա­ րա­վո­րու­թյուն ըն­ձե­ռե­լով, կօգ­նեն զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի ար­տադ­րող­նե­րին, մաս­նա­վո­րա­պես նրանց, ով­քեր քիչ ռե­սուրս­ներ ու­նեն նման մի­ջազ­գային պաշտ­պա­նու­թյուն ա­պա­հո­վե­լու գոր­ծին ներդ­նե­լու հա­մար։ Մյուս­նե­րը գտ­նում են, որ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի վրա զգա­լի վար­չա­կան դժ­վա­րու­թյուն­ներ սահ­մա­նող հա­մա­կար­գը պար­տա­դիր չէ, որ տն­տե­սի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի սե­փա­կա­նա­ տե­րե­րի ծախ­սե­րը և ցան­կա­ցած պա­րա­գա­յում պետք է ամ­րագ­րի այն բե­ռը, ո­րով ա­վե­լի քան կփոխ­ հա­տուց­վի այն շա­հույ­թը, որ կա­րող է­ին ձեռք բե­րել զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը։ Հատ­կա­պես, որ ման­դա­տը նա­խա­տես­ված է գի­նի­նե­րի և ո­գե­լից խմիչք­նե­րի հա­մար, ո­րոնք մի շարք զար­գա­ցող ե­րկր­ներ չեն ար­տա­հա­նում։ Հետ­ևա­բար կար­ևոր է, որ­պես­զի հա­մա­կար­գը լի­նի պարզ, ու­նե­նա կա­մա­վոր բնույթ և չեն­թադ­րի նոր պար­տա­վո­րու­թյուն­ներ։

4.4 ՄՍԱԱ ՀԱ­ՄԱ­ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐԻՆ Ա­ՌՆՉ­ՎՈՂ ՀԱՐ­ՑԵ­ՐԻ ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՆԱ­ԽԱ­ԳԻԾ (TN/C/W/52) ­

ԱՇ­ԽԱՐ­ՀԱԳ­ՐԱ­ԿԱՆ ՑՈՒ­ՑԱՆ­ՇՈՒՄ­ՆԵ­ՐԻ ԳՐԱՆ­ՑՈՒՄ. ՁԵՒԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՆԱ­ԽԱ­ԳԻԾ ­ ա­խագ­ծում Ան­դամ­նե­րը հա­մա­ձայ­նել են սահ­մա­նել Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` Ն ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի հա­մա­ձայն Ա­ՀԿ ցան­կա­ցած Ան­դա­մի կող­մից պաշտ­պան­վող գի­նի­նե­րի և ո­գե­լից խմիչք­նե­րի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի հա­մար ա­զատ գրան­ցում։ Աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցանշ­ման վե­րա­բե­րյալ ծա­նու­ցում ստա­նա­լուն պես Ա­ՀԿ Քար­տու­ղա­րու­թյու­նը պետք է գրան­ցա­մա­տյա­նում գրան­ցի ծա­նուց­ված աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­ շու­մը։ Ծա­նուց­ման տար­րե­րը պետք է հա­մա­ձայ­նեց­վեն։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

71

­ ՀԿ յու­րա­քան­չյուր Ան­դամ ա­պա­հո­վում է, որ ներ­քին ի­րա­վա­սու մար­մին­նե­րը հիմն­վեն Գրան­ցա­մատ­ Ա յա­նի վրա և հաշ­վի առ­նեն դրա­նում պա­րու­նակ­վող տե­ղե­կատ­վու­թյու­նը` իր ներ­քին ըն­թա­ցա­կար­գե­ րին հա­մա­պա­տաս­խան ապ­րան­քային նշան­նե­րի և աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի գրանց­ման և պաշտ­պա­նու­թյան հետ կապ­ված ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լիս։ Այս ըն­թա­ցա­կար­գե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում և դրանց ըն­թաց­քում հա­կա­ռակ ա­պա­ցույց­նե­րի բա­ցա­կա­յու­թյան դեպ­քում Գրան­ցա­մա­տյա­նը պետք է դիտ­վի որ­պես ա­պա­ցույց­նե­րի կան­խա­վար­կած, որ տվյալ Ան­դա­մի գրանց­ված աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շու­մը հա­մա­պա­տաս­խա­նում է Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչվող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 22.1-ո­ւմ ամ­րագր­ված «աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ ցանշման» սահ­ման­մա­նը։ Այս ըն­թա­ցա­կար­գե­րի սահ­ման­նե­րում ներ­քին ի­րա­վա­սու մար­մին­նե­րը հաշ­ վի են առ­նում Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 24.6-ո­ւմ ամ­րագր­ված մի­այն ը­նդ­հա­նուր բնույ­թի բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րի վե­րա­ բե­րյալ հայ­տա­րա­րու­թյուն­նե­րը, ե­թե այդ­պի­սիք ի­րա­կա­նաց­վել ե­ն։

Մ­ՍԱԱ ՀԱ­ՄԱ­ՁԱՅ­ՆԱԳ­ՐԻ ԼՐԱ­ՑՈՒՄ ­ Ան­դամ­նե­րը հա­մա­ձայ­նու­թյան են ե­կել` լրա­ցում կա­տա­րել Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րում` դրա­նում նե­րա­ռե­լու ծա­գում­նա­բա­նա­ կան ռե­սուրս­ներ տրա­մադ­րող/ս­տա­ցող ե­րկ­րի և/­կամ դրա հետ կապ­ված ա­վան­դա­կան գի­տե­լիք­նե­րի հրա­պա­րակ­ման պար­տա­դիր պա­հան­ջը` ար­տո­նագ­րին դի­մե­լու ժա­մա­նակ։ Ար­տո­նագ­րի հայ­տե­րին ըն­թացք չի տր­վի ա­ռանց հրա­պա­րակ­ման պա­հան­ջը բա­վա­րա­րե­լու։ ­

ԱՑ-Ի Ը­ՆԴ­ԼԱՅ­ՆՈՒՄ. ՁԵՎԱ­ՉԱ­ՓԵ­ՐԻ ՆԱ­ԽԱ­ԳԻԾ ­ Ան­դամ­նե­րը հա­մա­ձայ­նու­թյան են ե­կել Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23-ի պաշտ­պա­նու­թյու­նը տա­րա­ծել բո­լոր աշ­խար­ հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի վրա, նե­րա­ռյալ Գրան­ցա­մա­տյա­նի ը­նդ­լայ­նու­մը։ Մ­տա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի Խորհր­դի Հա­տուկ նստաշր­ջան­նե­րում պետք է ի­րա­կա­նաց­վեն տեքս­տի վրա հիմն­ված բա­նակ­ցու­թյուն­ներ` որ­պես Մի­աս­ նա­կան պար­տա­վո­րու­թյան լի­ար­ժեք մաս։ Այն նպա­տակ ու­նի Մտա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան ի­րա­վունք­ նե­րի` ա­ռևտ­րին ա­ռնչ­վող հայե­ցա­կե­տե­րի մա­սին հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 23-ի պաշտ­պա­նու­թյունն ը­նդ­լայ­նել բո­լոր աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի վրա, ի­նչ­պես նաև նրանց նկատ­մամբ կի­րա­ռել ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րի Հոդ­ված 24-ով նա­խա­տես­ված բա­ցա­ռու­թյուն­նե­րը։ Սրանք կի­րա­կա­նաց­վեն ՄՍԱԱ հա­մա­ձայ­նագ­րում լրա­ցում կա­տա­րե­լու մի­ջո­ցով։ ­ ա­նակ­ցային բո­լոր ո­լորտ­նե­րում հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը, ի­նչ­պես նաև զար­գա­ցող Բ ե­րկր­նե­րի օգ­տին հա­տուկ մի­ջոց­նե­րը կլի­նեն ան­բա­ժա­նե­լի մաս։

72

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

5. Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻ ԴՅՈՒ­ՐԱ­ՑՈՒՄ

5. Ա­ՌԵՎՏ­ՐԻ ԴՅՈՒ­ՐԱ­ՑՈՒՄ

5.1 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ՀԻՄ­ՆԱ­ԿԱՆ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵՐ ­ ար­գաց­ման խն­դիր­նե­րը միշտ ըն­կած են ե­ղել Ա­ՀԿ շր­ջա­նակ­նե­րում ըն­թա­ցող ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման Զ աշ­խա­տանք­նե­րի հիմ­քում` ը­նդ­գծե­լով, որ ա­ռևտ­րի դյու­րա­ցու­մը ե­րկր­նե­րի ա­ռևտ­րային և զար­գաց­ ման քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն­նե­րի հիմ­նա­կան և ա­ռանց­քային բա­ղադ­րիչն է։ ­ աք­սա­տուր­քե­րի խո­չըն­դոտ­նե­րը հասց­նե­լով պատ­մա­կա­նո­րեն նվա­զա­գույն մա­կար­դա­կի` Ան­դամ­ Մ նե­րը ո­րո­շե­ցին կար­գա­վո­րել ա­ռևտ­րային խո­չըն­դոտ­նե­րը։ Ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման բա­նակ­ցու­թյուն­նե­ րը հա­մար­վում են գլո­բալ ա­զա­տա­կա­նաց­ման ջան­քե­րի բա­ղադ­րիչ մաս, ո­րն ան­հրա­ժեշտ է ա­ռա­վել ա­զատ ա­ռևտ­րից լի­ար­ժեք օ­գուտ­ներ քա­ղե­լու հա­մար։ ­ ար­գաց­ման խն­դիր­նե­րի կար­ևո­րու­թյու­նը ար­տա­ցոլ­ված է նաև Դո­հայի բա­նակ­ցային ման­դա­տում։ Զ Դրա հա­մա­ձայն, բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի հա­տուկ նպա­տակն է «­…ընդ­լայ­նել տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­ թյունն ու կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղ­ծու­մը»։ Դո­հայի ման­դա­տում ամ­րագր­ված է, որ «… Ապ­րանք­նե­րի ա­ռևտ­րի խոր­հուր­դը կվե­րա­նայի և, ը­ստ ի­րադ­րու­թյան, կբա­րե­լա­վի ՄԱԳՀ 1994-ի Հոդ­ված­ներ V, VIII և X -ի հա­մա­պա­տաս­խան մա­սե­րը և կհս­տա­կեց­նի ան­դամ ե­րկր­նե­րի` մաս­նա­վո­րա­պես զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի ա­ռևտ­րի օ­ժան­դա­կու­թյան պա­հանջ­ներն ու գե­րա­կա­յու­թյուն­նե­րը»։ Հա­ մա­ձայն վե­րոն­շյա­լի` բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը նպա­տա­կաուղղ­ված են պար­զա­բա­նե­լու և բա­րե­լավ­վե­լու տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող ապ­րանք­նե­րի տե­ղա­փոխ­ման, բաց­թող­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րը և մաք­սա­զերծ­ման հե­տա­գա ա­րա­գաց­ման գոր­ծըն­թա­ցը։ ­ Միև­նույն ժա­մա­նակ, հաշ­վի է ա­ռն­ված զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի և ա­ռա­վել թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը։ Ըն­դուն­ված է, որ ՀՏՄ սկզ­բուն­քը պետք է տա­րած­վի ան­ցու­մային ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի տրա­մադր­ման սահ­ման­նե­րի վրա։ Հա­մա­ձայն բա­նակ­ցային լի­ազ ­ ո­ րու­թյուն­նե­րի` զար­գա­ցող և թույլ զար­գա­ցած Ան­դամ­նե­րը պար­տա­վոր չեն լի­նի ի­րենց կա­րո­ղու­թյուն­ նե­րը գե­րա­զան­ցող ներդ­րում­ներ կա­տա­րել են­թա­կա­ռուց­ված­քային ծրագ­րե­րում։ Բա­վա­կան զգա­լի զի­ջում­ներ են շնորհ­վում ԹԶԵ-ին, ո­րոնք պար­տա­վոր կլի­նեն մի­այն ստանձ­նել այն­քան պար­տա­վո­րու­ թյուն­ներ, որ­քան ան­հրա­ժեշտ կլի­նեն ի­րենց զար­գաց­ման, ֆի­նան­սա­կան և ա­ռևտ­րային կա­րիք­նե­րը բա­վա­րա­րե­լու հա­մար կամ հա­մա­պա­տաս­խան կլի­նեն ի­րենց վար­չա­րա­րա­կան և կա­ռուց­ված­քային կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի հետ։ Զար­գաց­մա­նը ա­ռնչ­վող խն­դիր­նե­րը նաև ար­տա­ցոլ­ված են ա­ռևտ­րի դյու­ րաց­ման կա­րիք­ներն ու ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյուն­նե­րը որ­պես բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ան­բա­ժան մաս դի­տե­ լու բա­նակ­ցային լի­ազ ­ ո­րու­թյան մեջ։ ­Բա­նակ­ցային խմ­բի հաս­տատ­ված օ­րա­կարգն է` Մ ­ ԱԳՀ 1994թ -ի Հոդ­ված­ներ V, VIII և X-ի հա­մա­պա­տաս­խան ո­լորտ­նե­րի պար­զա­բա­նում և բա­րե­լա­վում, տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և այս ո­լոր­տում հնա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման օ­ժան­դա­կու­թյան ու­ժե­ղա­ցում, ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման և մաք­սային գոր­ծըն­թաց­նե­րի հա­մա­պա­ տաս­խա­նու­թյան հար­ցե­րի վե­րա­բե­րյալ մաք­սային կամ ցան­կա­ցած այլ հա­մա­պա­տաս­խան լի­ ա­զոր մար­մին­նե­րի միջև ա­րդյու­նա­վետ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

75

Զ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի և թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ ցում Առևտ­րի դյու­րաց­ման ան­հրա­ժեշ­տու­թյան ու ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյան սահ­մա­նում, ա­ռա­ջարկ­ված մի­ջոց­նե­րի կի­րառ­ման ծախ­սե­րի հետ կապ­ված խն­դիր­ներ Հ­նա­րա­վո­րու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման նպա­տա­կով տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյուն և օ­ժան­դա­կու­ թյուն Աշ­խա­տանք` հա­մա­պա­տաս­խան մի­ջազ­գային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի հետ։

5.2 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵ­ՐԻ ԸՆ­ԹԱ­ՑԻԿ Ի­ՐԱ­ՎԻ­ՃԱԿ ­ Առևտ­րի դյու­րաց­ման բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը ըն­թա­ցել են Ան­դամ­նե­րի կող­մից գրա­վոր և բա­նա­վոր ներ­ կա­յա­ցում­նե­րի մի­ջո­ցով` հիմն­վե­լով Հու­լի­սյան փա­թե­թի Հա­վել­ված Դ-ո­ւմ սահ­ման­ված և Հոնգ­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հա­մա­ժո­ղո­վի ըն­թաց­քում նա­խանշ­ված «Առևտ­րի դյու­րաց­ման բա­նակ­ցու­թյուն­նե­ րի ձևա­չա­փեր» ու­ղե­ցույ­ցի վրա։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ներ­քո քն­նարկ­ման էր դր­վել ա­վե­լի քան 140 ներ­կա­յա­ցում­ներ, ո­րոն­ցից շա­տե­րը ար­վել է­ին զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի կող­մից։ Դրանք վե­րա­բե­րում է­ին բա­նակց­վող խն­դիր­նե­րին և ա­ռև­տու­րը դյու­րաց­նե­լու ի­րենց պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րին։ Գրա­վոր ներդրում­ներ ևս ար­վել են ԹԶԵ-ի կող­մից, ո­րոնք հա­ճախ մի­ա­վոր­վում են զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րից ի­րենց գոր­ծըն­կեր­նե­րի հետ։ ­ ա­նակ­ցային ման­դա­տի բո­լոր բա­ղադ­րիչ­նե­րի շուրջ մի շարք քն­նար­կում­նե­րից հե­տո Ան­դամ­նե­րը Բ ներ­կա­յաց­րե­ցին սկզբ­նա­կան ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րի («ա­ռա­ջին սե­րունդ») և մի­ա­վոր­ված ա­ռա­ջար­կու­ թյուն­նե­րի («երկ­րորդ սե­րունդ») մշակ­ված տար­բե­րա­կը տեքս­տի տես­քով («եր­րորդ սե­րունդ»)։ Դրանք բո­լո­րը հա­վաք­ված են պար­բե­րա­բար թար­մաց­վող փաս­տաթղ­թի մեջ (TN/TF/W/43` հա­մա­պա­տաս­ խան վե­րա­նա­յում­նե­րով), ո­րը հան­դի­սա­ցավ Բա­նակ­ցային խմ­բի ա­պա­գա քն­նար­կում­նե­րի հիմ­քը։ 2006 թ-ի հու­լի­սի 27-28-ին կա­յա­ցած Գլ­խա­վոր խորհր­դի հան­դիպ­մա­նը ղե­կա­վա­րը զե­կու­ցեց ա­ռևտրի դյու­րաց­ման բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քի վե­րա­բե­րյալ` ներ­կա­յաց­նե­լով TN/TF/W/43/Rev.9 փաս­տա­ թուղ­թը որ­պես բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը շա­րու­նա­կե­լու հիմք։ ­ իմն­վե­լով հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման խն­դիր­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րը խո­րաց­նե­լու Հ վե­րա­բե­րյալ Հոն­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կագ­րի Հա­վել­ված Ե-ի վրա` Ան­դամ­նե­րը հա­տուկ ջան­ քեր հատ­կաց­րե­ցին այդ հար­ցե­րում տպա­վո­րիչ ար­դյունք­նե­րի հաս­նե­լու նպա­տա­կով։ Զգա­լի ա­ռա­ ջըն­թաց է նաև գրանց­վել տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան բնա­գա­վա­ռում, ո­րը ևս ա­ռանձ­նաց­ված էր Հոն­կոն­գի Նա­խա­րա­րա­կան հռ­չա­կագ­րի Հա­վել­ված Ե-ո­ւմ։ Ան­դամ ե­րկր­նե­րը ներ­կա­յաց­րե­ցին է­ա­կան ա­ռա­ջար­կու­թյուն­ներ` բա­նակ­ցային խմ­բում քն­նարկ­վող հիմ­նա­կան հար­ցի շուրջ։ Ա­ռա­ջար­կու­թյուն­ նե­րից եր­կու­սը ներ­կա­յաց­վե­ցին տեքս­տի ձևով։ Ա­ռա­ջի­նը ներ­կա­յաց­ված է զար­գա­ցած և զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի խմ­բի կող­մից և ա­ռա­ջար­կում է ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի կա­տար­ման աս­տի­ճա­նա­կան մե­խա­նիզմ, ո­րն իր մեջ ը­նդ­գր­կում է տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան կար­ևոր տար­րեր (TN/TF/W/137 և հա­մա­պա­տաս­խան լրա­ցում)։ Տեքս­տային ա­ռա­ջարկ նույն­պես ներ­կա­յաց­վեց զար­գա­ ցող ե­րկր­նե­րի հիմ­նա­կան խմ­բի կող­մից (TN/TF/W/142), ո­րը գա­ղա­փար­ներ էր ներ­կա­յաց­նում հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման, տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման ա­ջակ­ ցու­թյան հա­մար։

76

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Աշ­խա­տանք­ներ է­ին ըն­թա­նում նաև է­ակ ­ ան կա­րիք­նե­րի գնա­հատ­ման ո­լոր­տում։ Հա­մա­պա­տաս­խան ծրա­գի­րը, ո­րը նե­րա­ռում է տա­րած­քային և ազ­գային գոր­ծըն­թաց­նե­րը աշ­խար­հի բո­լոր մա­սե­րում, Ա­ՀԿ քար­տու­ղա­րու­թյան և ա­ռնչ­վող մի­ջազ­գային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի (մաս­նա­վո­րա­պես` Հա­մաշ­ խար­հային բան­կի, Հա­մաշ­խար­հային մաք­սային կազ­մա­կեր­պու­թյան, ՄԱԿ-ի Ա­ռևտ­րի և զար­գաց­ման հանձ­նա­ժո­ղո­վի, ի­նչ­պես նաև Ար­ժույ­թի մի­ջազ­գային հիմ­նադ­րա­մի) մի­ա­ցյալ նա­խա­ձեռ­նու­թյուն է։ Այն ի­րա­գործ­վում է ի­նք­նագ­նա­հատ­ման ու­ղե­ցույ­ցի հի­ման վրա, ո­րը մշակ­ված է հա­տուկ այդ նպա­տա­կով (TN/TF/W/143)։

5.3 ԶԱՐ­ԳԱ­ՑՈՂ Ե­ՐԿՐ­ՆԵ­ՐԻՆ ՀԵ­ՏԱՔՐՔ­ՐՈՂ ԽՆ­ԴԻՐ­ՆԵՐ ­ ա­ցի տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման հար­ցե­րից, մեծ ու­շադ­րու­թյուն Բ է դարձ­վել զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի կա­րիք­նե­րին և ա­ռաջ­նայ­նու­թյուն­նե­րին` գնա­հա­տե­լու ՀՏՄ ի­րա­կա­ նաց­ման ծախ­սե­րը։ Հե­տա­գա­յում հղում է կա­տար­վել փոխ­կա­պակ­ցե­լու Հու­լի­սյան փա­թե­թի Հա­վել­ ված Դ-ի տար­րե­րը և հա­վա­սա­րակշռ­ված ար­դյուն­քի հա­մար կա­րիք­նե­րը։ ­ Ու­շադ­րու­թյուն է կենտ­րո­նաց­վել նաև հա­մա­պա­տաս­խան կար­գա­վոր­ման շր­ջա­նա­կի զար­գաց­ման և ճշգրտ­ման վրա` զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի ա­ռև­տու­րը ը­նդ­լայ­նե­լու և մե­ծաց­նե­լու նպա­տա­կով։ Այդ ա­ռու­ մով դե­պի ծով ե­լք չու­նե­ցող ե­րկր­նե­րի (ի­նչ­պես նաև դե­պի ծով ե­լք ու­նե­ցող Ան­դամ­նե­րի) հա­մար հատ­ կա­պես խիստ ա­ռաջ­նային են տա­րան­ցիկ ապ­րան­քաշր­ջա­նա­ռու­թյան խն­դիր­նե­րը։ ­ Առևտ­րի դյու­րաց­ման տա­րած­քային մո­տե­ցում­նե­րը դար­ձել են հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի ո­լորտ` մի շարք փոքր տն­տե­սու­թյուն ու­նե­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար (TN/TF/W/129/Rev.1), հատ­կա­պես տեխ­նի­կա­ կան ա­ջակ­ցու­թյան և կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման դրույթ­նե­րի և պա­հանջ­նե­րի կա­տար­ման տե­ սան­կյու­նից։ Այն­պի­սի խն­դիր­ներ, ի­նչ­պի­սիք են ար­տադ­րու­թյան մասշ­տա­բի ա­ճով պայ­մա­նա­վոր­ված տն­տե­սու­թյու­նը, ռե­սուրս­նե­րի մաք­սի­մա­լա­ցու­մը և նպա­տա­կաուղղ­ված ա­ջակ­ցու­թյու­նը, ը­նդ­գծ­վե­ցին որ­պես ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման քն­նար­կում­նե­րի հա­մար կար­ևոր հիմ­նա­կե­տեր։ ­ եխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման ո­լոր­տում կոչ է ար­վել ա­ջակ­ցու­թյուն Տ ի­րա­կա­նաց­նե­լու բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ըն­թաց­քում և դրանց եզ­րա­կա­ցու­թյուն­նե­րից հե­տո` յու­րա­քան­ չյուր փու­լի հա­մար ա­ռա­ջարկ­ված մի շարք կոնկ­րետ մի­ջոց­նե­րով։ Բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում լի­ար­ժեք մաս­նակ­ցու­թյուն ու­նե­նա­լու և դրանց ըն­թաց­քից օ­գուտ քա­ղե­լու նպա­տա­կով զար­գա­ցող և թույլ զար­ գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար այս­պի­սի ա­ջակ­ցու­թյու­նը կեն­սա­կան նշա­նա­կու­թյուն ու­նի։ Պա­հանջ­վում էր, որ այդ ա­ջակ­ցու­թյու­նը լի­նի պատ­շաճ, ար­դյու­նա­վետ և օ­պե­րա­տիվ` ար­տա­ցո­լե­լով զար­գա­ցող ե­րկրնե­րի ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման կա­րիք­նե­րը և ա­ռաջ­նայ­նու­թյուն­նե­րը։ Հղում էր ար­վել նաև բազ­մա­ թիվ օգ­նու­թյուն տրա­մադ­րող­նե­րի միջև հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը և հա­մա­կար­գու­մը ը­նդ­լայ­նե­լու վրա` այդ աշ­խա­տանք­նե­րի ար­դյու­նա­վե­տու­թյու­նը բարձ­րաց­նե­լու և հնա­րա­վոր կրկ­նու­թյու­նից խու­սա­ փե­լու նպա­տա­կով։ Ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման կա­րիք­նե­րի և ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թյուն­նե­րի պար­զա­բա­նու­մը զար­գա­ցող Ան­դամ ե­րկր­նե­րի հա­մար ա­ռանց­քային մեկ այլ հիմ­նա­հարց է` նրանց ա­ռա­ջա­դի­մու­թյանն ու ա­ջակց­մանն ո­ւղղ­ված պա­հանջ­նե­րով հան­դերձ։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

77

­ ա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի մեկ այլ հիմ­նա­սյուն է, ի­նչ­պես նաև ան­ Հ հրա­ժեշտ նա­խա­պայ­ման` դրանց հա­ջող ըն­թաց­քի հա­մար։ Ի­նչ­պես և տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման դեպ­քում, ՀՏՄ դրույթ­նե­րը պետք է լի­նեն պատ­շաճ, ար­դյու­նա­վետ և գործ­նա­կան կի­րա­ռե­լի։ Հե­տա­գա­յում ներ­կա­յաց­վել են պա­հանջ­ներ` բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ար­դյունք­նե­ րի ի­րա­կա­նաց­ման մեջ ա­վե­լի ճկուն լի­նե­լու հա­մար։ ­ ար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի կող­մից բարձ­րաց­ված այն հիմ­նա­հար­ցե­րը, ո­րոնք վե­րա­բե­րում են գո­յու­թյուն Զ ու­նե­ցող կա­նո­նա­կար­գային շր­ջա­նակ­նե­րի բա­րե­լավ­մա­նը և պար­զեց­մա­նը, ա­ռնչ­վում են ՄԱԳՀ-ի հա­մա­պա­տաս­խան հոդ­ված­նե­րին։ Ա­ռա­ջարկ­նե­րը տա­րած­վում են ար­տա­հան­ման և ներ­մուծ­ման վճար­նե­րին ա­ռնչ­վող մի­ջոց­նե­րի թա­փան­ցի­կու­թյան մե­ծաց­ման և ոչ խտ­րա­կան մո­տեց­ման նա­խա­ ձեռ­նու­թյուն­նե­րից մինչև տա­րան­ցիկ ապ­րան­քաշր­ջա­նա­ռու­թյանն ո­ւղղ­ված հար­ցե­րը։ Դե­պի ծով ե­լք չու­նե­ցող ե­րկր­նե­րը հատ­կա­պես ակ­տիվ են ե­ղել այս հիմ­նա­հար­ցե­րից մի քա­նի­սին հե­տա­մուտ լի­նե­լու մեջ։ Այս ա­ռա­ջարկ­նե­րի հիմ­քում ըն­կած ը­նդ­հա­նուր նպա­տակ­նե­րը ա­վե­լի մեծ ա­ռևտ­րային հնա­րա­վո­ րու­թյուն­ներն են, ո­րոնք հաշ­վի են առ­նում զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի կոնկ­րետ կա­րիք­նե­րը։ Առևտ­րի բնա­գա­վա­ռում գոր­ծար­քային ծախ­սե­րի նվա­զե­ցու­մը կա­րող է նպաս­տել հա­մաշ­խար­հային տն­տե­սու­թյու­նում ար­դյու­նա­վետ մր­ցակ­ցե­լու ե­րկր­նե­րի ու­նա­կու­թյան նշա­նա­կա­լից բա­րե­լավ­մա­նը։ Սա լայ­նո­րեն ճա­նաչ­վել է զար­գա­ցող և ԹԶԵ-ի կող­մից, ո­րը նույն­պես ցույց է տա­լիս ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ ման կար­ևո­րու­թյու­նը ի­րենց զար­գաց­ման մի­տում­նե­րի հա­մար։ Նշե­լով տեխ­նի­կա­կան ա­ջակ­ցու­թյան և կա­րո­ղու­թյուն­նե­րի ստեղծ­ման կա­րի­քը, զար­գա­ցած և ԹԶԵ-ը հա­տուկ ու­շադ­րու­թյուն են բևե­ռել այն ե­կա­մուտ­նե­րի նկատ­մամբ, ո­րոնք ի­րենք կան­խա­տե­սում են ի­րենց փոքր և մի­ջին բիզ­նես­նե­րի մր­ցու­նա­կու­թյան մե­ծաց­ման շնոր­հիվ։ Սա մաս­նա­վո­րա­պես վե­րա­բե­րում է դե­պի ծով ե­լք չու­նե­ցող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին և ԹԶԵ-ին, ո­րոնց հա­մար տա­րան­ցիկ ապ­րան­քաշր­ջա­նա­ռու­թյան և ան­դր­սահ­ մա­նային ա­ռևտ­րի դյու­րա­ցու­մը կա­րող է ա­կն­հայ­տո­րեն ազ­դել ի­րենց ներ­մուծ­ման գնե­րի ի­ջեց­ման և հա­մաշ­խար­հային շու­կա­յում ի­րենց ար­տա­հան­ման մր­ցու­նա­կու­թյան բարձ­րաց­ման վրա։ Պատ­վի­ րա­կու­թյուն­նե­րի կող­մից բա­նակ­ցային խմ­բին ներ­կա­յաց­րած ազ­գային փոր­ձե­րը, ի­նչ­պես նաև գոր­ ծըն­թա­ցին ա­ռնչ­վող մի շարք մի­ջազ­գային կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի կող­մից ներ­կա­յաց­ված բազ­մա­ թիվ ու­սում­նա­սի­րու­թյուն­նե­րը ցույց են տա­լիս օ­գուտ­նե­րի հնա­րա­վոր շր­ջա­նակ­նե­րը, ո­րոնք կա­րող են ստաց­վել ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման վե­րա­բե­րյալ մի­ջոց­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման դեպ­քում։ Այն նե­րա­ռում է ե­կա­մուտ­նե­րի հա­վա­քագր­ման ա­ճը, սահ­մա­նային հս­կո­ղու­թյան և ան­վտան­գու­թյան բա­րե­լա­վու­մը, վար­չա­կան ծախ­սե­րի նվա­զե­ցու­մը, օ­տա­րերկ­րյա ներդ­րում­նե­րի խրա­խու­սու­մը, ի­նչ­պես նաև ներ­քին և ար­տա­հան­ման շու­կա­նե­րում տե­ղա­կան բիզ­նե­սի մր­ցու­նա­կու­թյան մե­ծա­ցու­մը։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­ րը կա­րող են նաև մեծ ե­կա­մուտ­ներ քա­ղել ա­ռևտ­րային մի­ջա­վայ­րի ա­նընդ­հատ ա­ճող թա­փան­ցի­կու­ թյու­նից և կան­խա­տե­սե­լի­ու­թյու­նից։

78

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

5.4 ԲԱ­ՆԱԿ­ՑԱՅԻՆ ԳՈՐ­ԾԸՆ­ԹԱ­ՑՈՒՄ ՀՀ-Ի ԿՈՂ­ՄԻՑ ՆԵՐ­ԿԱ­ՅԱՑ­ՎԱԾ Ա­ՌԱ­ՋԱՐ­ԿՈՒ­ԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ ­ Առևտ­րի դյու­րաց­ման բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի շր­ջա­նակ­նե­րում Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյու­նը, մի քա­նի ե­րկր­նե­րի հետ հա­մա­տեղ ներ­կա­յաց­րել է հետ­ևյալ տեքս­տային ա­ռա­ջար­կու­թյուն­նե­րը (TN/TF/ W/133)` ­ ա) Շր­ջա­նակ­ներ 1. ­Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման սահ­մա­նում։ Ապ­րանք­նե­րը (նե­րա­ռյալ ան­շարժ են­թա­կա­ռուց­վածք­նե­րի մի­ջո­ցով փո­խադր­վող ապ­րանք­նե­րը, այդ թվում` խո­ղո­վա­կա­շա­րե­րը, տրանս­պոր­տային մի­ջոց շա­հա­ գոր­ծող ան­ձի ան­ձնա­կան պատ­կա­նե­լի­ու­թյան ի­րերն ու ու­ղե­բեռ­նե­րը) և տրանս­պոր­տային մի­ջոց­նե­րը պետք է հա­մար­վեն Ան­դա­մի տա­րած­քում տա­րանց­ման մեջ գտն­վող, ե­թե այս­պի­սի տա­րած­քի մի­ ջով ան­ցու­մը այն ո­ւղ­ևո­րու­թյան մի մասն է մի­այն, ո­րը սկս­վում և ա­վարտ­վում է այն Ան­դա­մի սահ­ ման­նե­րից դուրս, ո­րի տա­րած­քով ան­ցնում է փո­խադ­րա­բե­ռը։ Այս բնույ­թի փո­խադ­րու­մը կոչ­վում է «­տա­րան­ցիկ փո­խադ­րում»` ան­կախ փո­խա­բեռ­նու­մից, պա­հես­տա­վո­րու­մից, բեռ­նա­թա­փու­մը սկ­սե­լուց կամ տրանս­պոր­տային մի­ջո­ցի փո­փո­խու­մից և ան­կախ նրա­նից, թե ապ­րանք­նե­րը կամ տրանս­պոր­ տային մի­ջոց­ներն Ան­դա­մի տա­րած­քով ան­ցնե­լուց հե­տո վե­րա­դառ­նում են այն Ան­դա­մի տա­րածք, որ­տե­ղից դրանք ար­դեն դուրս են ե­կել։ 2. ­Բա­ցա­ռու­թյուն։ Այս սահ­մա­նու­մը չի կի­րառ­վում տա­րանց­ման մեջ գտն­վող օ­դա­նա­վե­րի գոր­ծո­ղու­ թյան նկատ­մամբ, սա­կայն կի­րառ­վում է ապ­րանք­նե­րի (նե­րա­ռյալ ու­ղե­բեռ­նե­րը) օ­դային տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման վրա։

բ) Տ ­ ա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ա­զա­տու­թյուն 3. Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման և մի­ջազ­գային տա­րան­ցիկ փո­խադ­րում­նե­րի ա­մե­նա­հար­մար ճա­նա­պարհ­ նե­րի ա­զա­տու­թյուն։ Յու­րա­քան­չյուր Ան­դա­մի տա­րած­քով մի­ջազ­գային տա­րան­ցիկ փո­խադրման հա­մար ա­մե­նա­հար­մար ճա­նա­պարհ­նե­րով կա­տար­վող տա­րան­ցիկ փո­խադ­րումն ա­զատ է մյուս Ան­դամ­նե­րի տա­րածք­նե­րից ե­կող կամ մյուս Ան­դամ­նե­րի տա­րածք­ներ գնա­ցող՝ տա­րանց­վող փո­խադ­րա­բեռ­նե­րի հա­ մար։ Ոչ մի տար­բե­րա­կում չի ար­վում՝ հիմն­վե­լով նա­վե­րի դրոշ­նե­րի, ծագ­ման, ե­լա­կե­տի, մուտ­քի, ել­քի կամ նշա­նակ­ման վայ­րի, կամ ապ­րանք­նե­րի, նա­վե­րի կամ այլ փո­խադ­րա­մի­ջոց­նե­րի սե­փա­կա­նու­թյանն ա­ռնչ­վող որ­ևէ հան­գա­ման­քի վրա։

գ) ­Պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան օ­րի­նա­կան նպա­տա­կը և տա­րան­ցիկ փո­խադ­րու­մը 4. ­Ցան­կա­ցած Ան­դամ կա­րող է պա­հան­ջել, որ տա­րանց­վող փո­խադ­րա­բե­ռը իր տա­րածք մտ­նի հա­ մա­պա­տաս­խան մաք­սա­տան մի­ջով` ա­ռանց տա­րանց­ման վե­րա­բե­րյալ այլ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի սահ­մա­նա­փակ­ման։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

79

դ)­Ոչ-խտ­րա­կա­նու­թյուն 5. Ազ­գային մո­տե­ցում։ Ան­դա­մի տա­րած­քով ան­ցնող տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հետ կապ­ված բո­լոր օ­րենք­նե­րի, կա­նո­նա­կար­գե­րի, պա­հանջ­նե­րի և ըն­թա­ցա­կար­գե­րի, ի­նչ­պես նաև տա­րանց­ման վրա կամ դրա հետ կապ­ված բո­լոր վճար­նե­րի և տուր­քե­րի ա­ռու­մով, նե­րա­ռյալ տրանս­պոր­տային ծախ­սե­ րը («­տա­րանց­ման վճար­ներ ու տուր­քեր») և ա­ռանց վնա­սե­լու տա­րան­ցիկ ապ­րանք­նե­րի օ­րի­նա­կան մաք­սային ստու­գումն ու վե­րահս­կո­ղու­թյու­նը, յու­րա­քան­չյուր Ան­դամ պետք է դե­պի ցան­կա­ցած այլ Ան­դա­մի տա­րածք գնա­ցող կամ այն­տե­ղից ե­կող տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հա­մար ցու­ցա­բե­րի ոչ պա­ կաս բա­րեն­պաստ մո­տե­ցում, քան այն, ո­րը ցու­ցա­բե­րում է ներ­քին ապ­րանք­նե­րի, ար­տա­հա­նում­նե­րի ու ներ­մու­ծում­նե­րի, ի­նչ­պես նաև դրանց տե­ղա­փոխ­ման նկատ­մամբ։ 6. Ազ­գե­րի ա­ռա­վել բա­րեն­պաս­տու­թյան մո­տե­ցում։ Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հետ կապ­ված բո­լոր օ­րենք­նե­րի, կա­նո­նա­կար­գե­րի, պա­հանջ­նե­րի և ըն­թա­ցա­կար­գե­րի, ի­նչ­պես նաև վճար­նե­րի և տուր­ քե­րի ա­ռու­մով, նե­րա­ռյալ տրանս­պոր­տային ծախ­սե­րը, յու­րա­քան­չյուր Ան­դամ պետք է դե­պի ցան­կա­ ցած Ան­դա­մի տա­րածք գնա­ցող կամ այն­տե­ղից ե­կող տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հա­մար ցու­ցա­բե­րի ոչ պա­կաս բա­րեն­պաստ մո­տե­ցում, քան այն, ո­րը ցու­ցա­բե­րում է ցան­կա­ցած եր­րորդ ե­րկ­րի տա­րածք գնացող կամ դրա­նից ե­կող տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման նկատ­մամբ։ 7. Տ ­ ա­րան­ցիկ փո­խադր­մա­նը հա­ջոր­դող մո­տե­ցում։ Յու­րա­քան­չյուր Ան­դամ այն ար­տադ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ, ո­րոնք տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ են ե­ղել ցան­կա­ցած այլ Ան­դա­մի տա­րած­քով, ցու­ ցա­բե­րում է ոչ պա­կաս բա­րեն­պաստ մո­տե­ցում, քան այն, որ կցու­ցա­բեր­վեր այդ ար­տադ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ, ե­թե դրանք ի­րենց ծագ­ման վայ­րից դե­պի նշա­նակ­ման վայր փո­խադր­վե­ին ա­ռանց այլ Ան­դա­մի տա­րած­քի մի­ջով ան­ցնե­լու։

ե) Վ­ճար­ներ և տուր­քեր 8. Ան­դամ­նե­րը պետք է տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող փո­խադ­րա­բեռն ա­զա­տեն մաք­սա­տուր­ քե­րից, տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման տուր­քե­րից և այլ վճար­նե­րից և ծախ­սե­րից, բա­ցա­ռու­թյամբ այն տա­ րան­ցիկ վճար­նե­րից և տուր­քե­րից, ո­րոնք հա­մար­ժեք են մա­տուց­ված ծա­ռա­յու­թյան գնին։ Ցան­կա­ցած տա­րան­ցիկ վճար և տուրք պետք է` —— ­լի­նի ող­ջա­միտ` հաշ­վի առ­նե­լով տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման պայ­ման­նե­րը, —— չ­գանձ­վի հյու­պա­տո­սա­կան կամ հա­վա­սա­րա­զոր ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի դեպ­քում, —— չ­գե­րա­զան­ցի տրա­մադր­վող տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ծա­ռա­յու­թյան մո­տա­վոր ծախ­սը, —— չ­հաշ­վարկ­վի ադ­վա­լո­րե­մային հիմ­քի վրա։ 9. Հ­րա­պա­րա­կում։ Ան­դամ­նե­րը պար­տա­վոր են հրա­պա­րա­կել տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման վճար­նե­րի և տուր­քե­րի վե­րա­բե­րյալ տե­ղե­կատ­վու­թյու­նը։ Ան­դամ­նե­րը պետք է այս տե­ղե­կատ­վու­թյու­նը շտապ մատ­չե­լի դարձ­նեն բո­լոր շա­հագր­գիռ կող­մե­րի հա­մար և տե­ղե­կաց­նեն այլ Ան­դամ­նե­րին, թե այդ տե­ ղե­կու­թյուն­նե­րը որ­տեղ են մատ­չե­լի։

80

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

10. Նախ­նա­կան հրա­պա­րա­կում։ Ան­դամ­նե­րը պետք է պատ­շաճ ժամ­կետ տրա­մադ­րեն նոր կամ փո­ փոխ­ված տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման վճար­նե­րի և տուր­քե­րի մա­սին տե­ղե­կատ­վու­թյան հրա­պա­րակ­ ման և դրանց ու­ժի մեջ մտ­նե­լու միջև` բա­ցա­ռու­թյամբ պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան օ­րի­նա­կան նպա­տակ­նե­րով պատ­ճա­ռա­բան­ված դեպ­քե­րի։ 11. Պ ­ ար­բե­րա­կան վե­րա­նա­յում։ Յու­րա­քան­չյուր Ան­դամ պար­տա­վոր է պար­բե­րա­բար վե­րա­նայել իր տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման վճար­ներն ու տուր­քե­րը` հա­վաս­տի­ա­նա­լու հա­մար, որ դրանք հա­մա­պա­ տաս­խան են Ա­ՀԿ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րին, ի­նչ­պես նաև դրանք մի­աս­նա­կա­նաց­նե­լու և դրանց թիվն ու բազ­մա­զա­նու­թյու­նը կր­ճա­տե­լու նպա­տա­կով։

զ) ­Թա­փան­ցի­կու­թյուն 12. Հ­րա­պա­րա­կում։ Ան­դամ­նե­րը պետք է հրա­պա­րա­կեն տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման բո­լոր ըն­թա­ցա­ կար­գե­րը, պա­հանջ­վող փաս­տաթղ­թե­րը, տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման տա­րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­ձայ­ նագ­րերն ու պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րը։ 13. ­Նախ­նա­կան հրա­պա­րա­կում։ Ան­դամ­նե­րը պետք է պատ­շաճ ժամ­կետ տրա­մադ­րեն նոր կամ փո­ փոխ­ված տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րի, պա­հանջ­վող փաս­տաթղ­թե­րի հրա­պա­րակ­ ման և դրանց ու­ժի մեջ մտ­նե­լու միջև` բա­ցա­ռու­թյամբ պե­տա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թյան օ­րի­նա­կան նպատակ­նե­րով պատ­ճա­ռա­բան­ված դեպ­քե­րի։ ­ է) ­Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րը և փաս­տաթղ­թային պա­հանջ­նե­րը 14. ­Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման սահ­մա­նային ան­ցման մի­ջոց­ներ։ Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտնվող փո­խադ­րա­բե­ռը չպետք է են­թարկ­վի որ­ևէ ան­հիմն հե­տաձգ­ման կամ սահ­մա­նա­փակ­ման, և նրա նկատ­մամբ պետք է ցու­ցա­բեր­վի ա­րագ ու պար­զեց­ված մո­տե­ցում` սահ­մա­նային ան­ցման կե­տե­րում, այդ թվում նաև ծո­վային, գե­տային ու օ­դային կա­յան­նե­րում կամ ներ­քին տեր­մի­նալ­նե­րում։ 15. Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող փո­խադ­րա­բե­ռի հա­մար Ան­դամ­ներն ա­պա­հո­վում են` Տ ­ ա­րան­ցիկ փո­խադր­ման փաս­տաթղ­թե­րի և տվյալ­նե­րի մշա­կում մինչև փո­խադր­վող բե­ռի ժա­ մա­նու­մը ­Մատ­չե­լի ա­ռևտ­րային տե­ղե­կատ­վու­թյան, փաս­տաթղ­թե­րի և տվյալ­նե­րի օգ­տա­գոր­ծում ­Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող փո­խադ­րա­բե­ռի հա­մար մեկ պա­տու­հա­նի աս­տի­ճա­նա­ կան հիմ­նադ­րում։ 16. Տ ­ ա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող ապ­րանք­նե­րի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րի հա­մար սահ­ ման­ված ըն­թա­ցա­կար­գեր։ Ան­դամ­ներն ըն­դու­նում են տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող ապ­ րանք­նե­րի նկատ­մամբ են­թադր­վող մա­կար­դա­կի և ռիս­կային բնույ­թի մո­տե­ցում` կապ­ված ֆիս­կալ, սա­նի­տա­րա­կան կամ ան­վտան­գու­թյան ո­լորտ­նե­րի հետ, ո­րը կա­րող է ծա­գել տա­րան­ցիկ փո­խադր­ ման մեջ գտն­վող ապ­րանք­նե­րի ա­ռանձ­նա­հատ­կու­թյուն­նե­րից։ Այն­պի­սի դա­սա­կար­գում­նե­րը, ի­նչ­պի­

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

81

սիք են «­սո­վո­րա­կան ապ­րանք­ներ», «վ­տան­գա­վոր ապ­րանք­ներ», «­շուտ փչա­ցող ապ­րանք­ներ» և «­ռազ­մա­վա­րա­կան ապ­րանք­ներ», կա­րող են սահ­ման­վել պե­տա­կան մա­կար­դա­կով` դրա հետ կապ­ ված ըն­թա­ցա­կար­գե­րով հան­դերձ, ու պետք է հան­րո­րեն մատ­չե­լի դարձ­վեն։ 17. Ապ­րանք­նե­րի սահ­մա­նա­փակ ֆի­զի­կա­կան ստու­գում։ Ան­դամ­նե­րը պետք է սահ­մա­նա­փա­կեն տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող ապ­րանք­նե­րի ֆի­զի­կա­կան ստու­գու­մը, բա­ցի այն դեպ­քե­րից, ե­րբ հան­գա­մանք­նե­րը կա­րող են պա­հան­ջել դա ա­նել։ Մաք­սային կնի­քով ե­րաշ­խա­վոր­ված բեռ­նե­րը, որ­պես կա­նոն, չպետք է են­թարկ­վեն մաք­սային քնն­ման։ Ո­րա­կի վե­րահսկ­ման, ա­նաս­նա­բու­ժա­կան, բժշ­կա­սա­նի­տա­րա­կան կամ բու­սա­սա­նի­տա­րա­կան ստու­գում­ներ չպետք է ի­րա­կա­նաց­վեն տա­րան­ ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող ապ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ` բա­ցա­ռու­թյամբ այն դեպ­քե­րի, ե­րբ դրանք ռիս­կային են ճա­նաչ­վել։ Սա չի սահ­մա­նա­փա­կում մաք­սային ծա­ռա­յու­թյա­նը` ռիս­կե­րի կա­ռա­վար­ման հի­ման վրա ապ­րանք­նե­րի նկատ­մամբ ը­նտ­րո­վի ստու­գում­ներ ան­ցկաց­նե­լուց։ 18. Մ ­ աք­սային ը­նդ­հա­նուր փաս­տաթղ­թեր և ըն­թա­ցա­կար­գեր։ Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մաք­սային ըն­թա­ցա­կար­գի ներ­քո Ան­դամ եր­կիր մտ­նող ապ­րանք­նե­րի հա­մար Ան­դամ­նե­րը պետք է ձեռք բե­րեն մատ­չե­լի ա­ռևտ­րային տե­ղե­կատ­վու­թյուն, նե­րա­ռյալ տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հայ­տա­րա­րա­գի­րը։ Տա­րա­ծաշր­ջա­նային տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի կամ պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­ նե­րի կող­մե­րը պետք է պայ­մա­նա­վոր­վեն ը­նդ­հա­նուր, պար­զեց­ված փաս­տաթղ­թե­րի օգ­տա­գործ­ման վե­րա­բե­րյալ, ո­րոնք հա­մա­պա­տաս­խա­նում են մի­ջազ­գային ստան­դարտ­նե­րին։ Եր­կու դեպ­քե­րում էլ տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ ներգ­րավ­ված Ան­դամ­նե­րը պետք է պա­հան­ջեն մեկն­ման ե­րկ­րից դե­պի ժա­ման­ման եր­կիր բե­ռին ու­ղեկ­ցող փաս­տաթղ­թե­րի նույն ցան­կը։

ը) ­Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման տա­րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի ու պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­ նե­րի խթա­նում 19. Ան­դամ­նե­րը պետք է խթա­նեն ե­րկ­կող­մա­նի ու տա­րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­ձայ­նագ­րերն ու պայ­ մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րը, ո­րոնք հա­մա­տե­ղե­լի են Ա­ռևտ­րի դյու­րաց­ման վե­րա­բե­րյալ այլ պար­տա­ վո­րու­թյուն­նե­րի հետ և ու­նեն ա­ռևտ­րային խո­չըն­դոտ­նե­րի կր­ճատ­ման նկա­տա­ռում­ներ։ Ան­դամ­նե­րը պայ­մա­նա­վոր­վում են հա­մա­գոր­ծակ­ցել ու ի­րա­կա­նաց­նել հա­մա­ձայ­նեց­ված գոր­ծո­ղու­թյուն­ներ ե­րկ­ կող­մա­նի և տա­րա­ծաշր­ջա­նային տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման հա­մա­ձայ­նագ­րե­րի կամ պայ­մա­նա­վոր­ վա­ծու­թյուն­նե­րի մշակ­ման և կի­րառ­ման գոր­ծում։ Ան­դամ­ներն ամ­բող­ջա­պես հաշ­վի են առ­նում մի­ ջազ­գային ստան­դարտ­ներն ու գոր­ծիք­նե­րը` այդ հա­մա­ձայ­նագ­րերն ու պայ­մա­նա­վոր­վա­ծու­թյուն­նե­րը մշա­կե­լիս ու կի­րա­ռե­լիս։

թ) Մ ­ ի­ջազ­գային ստան­դարտ­նե­րի կի­րա­ռում 20. Մ ­ ի­ջազ­գային ստան­դարտ­նե­րի կի­րա­ռում։ Ան­դամ­նե­րը հետ­ևում են մի­ջազ­գային ստան­դարտ­նե­ րին և գոր­ծիք­նե­րին` որ­պես տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րի ու փաս­տաթղ­թային պա­ հանջ­նե­րի հիմք, ե­րբ նման ստան­դարտ­նե­րը և գոր­ծիք­նե­րը առ­կա ե­ն։

82

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

21. Ան­դամ­նե­րը լուրջ ու­շադ­րու­թյուն են դարձ­նում մաք­սային տա­րան­ցիկ փո­խադր­մանն ա­ռնչ­վող մի­ջազ­գային գոր­ծիք­նե­րին ան­դա­մակ­ցե­լու հնա­րա­վո­րու­թյա­նը։ Մի­ջազ­գային Մաք­սային տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գի սահ­ման­ման նպա­տա­կով ե­րկ­կողմ կամ տա­րա­ծաշր­ջա­նային հա­մա­ձայ­ նագ­րեր կն­քե­լիս Ան­դամ­նե­րը պետք է հաշ­վի առ­նեն Կի­ո­տոյի վե­րա­նայ­ված կոն­վեն­ցի­այի հա­վել­ված Ե-ի ստան­դարտ­ներն ու ու­ղե­ցույ­ցե­րը։

ժ) ­Հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյուն և հա­մա­կար­գում 22. ­Լի­ազ ­ որ մար­մին­նե­րի միջև։ Ան­դամ­նե­րը ա­պա­հո­վում են հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը և հա­մա­կար­գու­ մը բո­լոր շա­հագր­գիռ մար­մին­նե­րի և կազ­մա­կեր­պու­թյուն­նե­րի միջև` ի­րենց տա­րած­քում տա­րան­ցիկ փո­խադ­րու­մը հեշ­տաց­նե­լու նպա­տա­կով։ Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող փո­խադ­րա­բեռ­նե­րի հար­ցե­րում Ան­դամ­նե­րը ե­րաշ­խա­վո­րում են այլ Ան­դամ­նե­րի հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թյու­նը` սահ­մա­ նային ան­ցման գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի հա­մա­կարգ­ման, տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գե­րի և փաս­տաթղ­թային պա­հանջ­նե­րի ստան­դար­տաց­ման վե­րա­բե­րյալ հար­ցե­րում։ 23. Լ ­ ի­ազ ­ որ մար­մին­նե­րի և մաս­նա­վոր հատ­վա­ծի միջև։ Տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման մեջ գտն­վող փո­ խադ­րա­բեռ­նե­րի ան­հիմն հե­տաձ­գու­մը և սահ­մա­նա­փա­կու­մը նվա­զա­գույ­նի հասց­նե­լու նպա­տա­կով Ան­դամ­նե­րը հնա­րա­վո­րու­թյուն են տա­լիս շա­հագր­գիռ գոր­ծա­րար­նե­րին ի­րենց կար­ծիքն ար­տա­հայ­տել տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման ռե­ժի­մի ու նրա գոր­ծո­ղու­թյան մա­սին, այդ թվում նաև նոր կամ փո­փոխ­ված տա­րան­ցիկ փո­խադր­ման վճար­նե­րի և տուր­քե­րի ներդր­ման, ըն­թա­ցա­կար­գե­րի ու փաս­տաթղ­թային պա­հանջ­նե­րի վե­րա­բե­րյալ։ 24. ­Պար­բե­րա­կան վե­րաքն­նու­թյուն։ Յու­րա­քան­չյուր Ան­դամ պար­բե­րա­բար վե­րաքն­նում է իր տա­րան­ ցիկ փո­խադր­ման ըն­թա­ցա­կար­գերն ու փաս­տաթղ­թային պա­հանջ­նե­րը` հա­վաս­տի­ա­նա­լու հա­մար դրանց Ա­ՀԿ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի հետ հա­մա­պա­տաս­խա­նու­թյա­նը, ի­նչ­պես նաև դրանք մի­աս­նա­ կա­նաց­նե­լու և ա­ռևտ­րի վրա ներ­գոր­ծու­թյու­նը նվա­զեց­նե­լու նկա­տա­ռում­նե­րով։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

83

ԵԶ­ՐԱ­ԿԱ­ՑՈՒԹՅՈՒՆ­ՆԵՐ 1. ­Թույլ զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի հա­մար ա­ռա­ջարկ­վող «մաք­սե­րից և քվո­տա­նե­րից ա­զատ» շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյու­նը, ան­շուշտ, է­ապ ­ ես կբա­րե­լա­վի այն մատ­չե­լի­ու­թյու­նը, ո­րը նրանք ու­նեն ներ­կա­յումս գոր­ծող ար­տո­նյալ մուտ­քի հա­մա­ձա­յա­նու­թյուն­նե­րի ներ­քո մի­այն այն դեպ­քում, ե­թե զար­գա­ցած ե­րկրնե­րը չբա­ցա­ռեն կար­ևո­րա­գույն մաք­սային տո­ղե­րը։ 2. Առևտ­րի դյու­րաց­ման նա­խա­ձեռ­նու­թյուն­նե­րը է­ա­կան դեր են խա­ղում բա­րե­փո­խում­նե­րի խթան­ ման և ա­ջակ­ցու­թյան հա­մախմբ­ման հար­ցում, սա­կայն դրան­ցից սպաս­վող և պատ­կե­րաց­ված օ­գուտ­ նե­րը ի­րա­կան շա­հույ­թի փո­խա­կեր­պե­լու հա­մար դեռևս պա­հան­ջում են բա­վա­կա­նին լուրջ ջան­քեր։ 3. Ձ­ևա­չա­փե­րը նա­խա­տե­սում են ապ­րանք­նե­րի մաք­սա­տուր­քե­րի, գյու­ղատն­տե­սու­թյան ար­տա­հան­ ման լրավ­ճար­նե­րի ու ներ­քին ա­ջակ­ցու­թյան, ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ո­լոր­տում շու­կայի մատ­չե­լի­ու­թյան ու ազ­գային մո­տեց­ման սահ­մա­նա­փա­կում­նե­րի կր­ճա­տում­ներ։ Սա­կայն, հաշ­վի առ­նե­լով բո­լոր ո­լորտ­ նե­րում ի­րա­վա­կա­նո­րեն ամ­րագր­ված և փաս­տա­ցի գոր­ծող մաք­սա­տուր­քե­րի և պաշտ­պա­նա­կան մա­կար­դակ­նե­րի միջև այ­սօր առ­կա մեծ մի­ջա­կայ­քե­րը, կա­րե­լի է փաս­տել, որ ամ­րագր­ված մա­կար­ դակ­նե­րի կր­ճա­տու­մը կհան­գեց­նեն ա­վե­լի փոքր կր­ճա­տում­նե­րի ըն­թա­ցիկ գոր­ծող պաշտ­պա­նու­թյան մա­կար­դակ­նե­րում։ 4. Այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, վե­րոն­շյալ ի­րա­վի­ճա­կը կու­նե­նա իր դրա­կան ար­դյուն­քը` ը­նդ­հա­նուր կր­ճա­տու­մը կա­րող է սահ­մա­նա­փա­կել մաք­սա­տուր­քե­րի հնա­րա­վոր բարձ­րա­ցում­նե­րը ա­պա­գա­յում։ 5. Ձ­ևա­չա­փե­րով նա­խա­տես­ված է նվա­զեց­նել կամ վե­րաց­նել Հա­տուկ պաշտ­պա­նա­կան մի­ջոց­նե­րի օգ­տա­գոր­ծու­մը, ո­րը ներ­կա­յումս հնա­րա­վո­րու­թյուն է ըն­ձեռ­նում մի շարք ե­րկր­նե­րի կի­րա­ռել Ու­րուգ­ վայի փու­լում ամ­րագր­ված մա­կար­դակ­նե­րից բարձր մաք­սա­տուր­քեր։ Այդ մի­ջոց­նե­րի օգ­տա­գործ­ման ծա­վալ­նե­րը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում ա­վե­լա­ցել են և ներ­կա­յումս օգ­տա­գործ­վում են ո­րոշ ապ­րան­ քա­տե­սակ­նե­րի հո­վա­նա­վոր­չու­թյան հա­մար։ Այդ մի­ջոց­նե­րի նա­խա­տես­ված վե­րա­ցու­մը կբարձ­րաց­ նի մատ­չե­լի­ու­թյան մա­կար­դա­կը և կն­վա­զեց­նի զար­գա­ցած ե­րկր­նե­րի ներ­քին գնե­րի տար­բե­րու­թյան աս­տի­ճա­նը հա­մաշ­խար­հային շու­կայի գնե­րից` այդ­պի­սով նվա­զեց­նե­լով հա­մաշ­խար­հային շու­կայի գնե­րի ան­կա­յու­նու­թյու­նը։ 6. ­Մաս­նա­գի­տա­կան ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի մա­սով պետք է նշել, որ մա­տուց­ման կար­ևո­րա­գույն ե­ղա­նա­ կը` ֆի­զի­կա­կան ան­ձանց ներ­կա­յու­թյու­նը դեռևս ե­րկր­նե­րի մե­ծա­մաս­նու­թյու­նում բախ­վում է գրե­թե ան­հաղ­թա­հա­րե­լի խո­չըն­դոտ­նե­րի, քա­նի որ ա­ռևտ­րային բա­նակ­ցող­նե­րը շատ փոքր ա­զա­տա­կա­նաց­ նող ազ­դե­ցու­թյուն են ու­նե­ցել ի­նչ­պես ներ­գաղ­թի քա­ղա­քա­կա­նու­թյան, այն­պես էլ ներ­քին կա­նո­նա­ կար­գե­րի վրա, ի­նչ­պի­սիք են լի­ցեն­զա­վոր­ման և ո­րա­կա­վոր­ման պա­հանջ­նե­րը։ 7. Մ­տա­վոր սե­փա­կա­նու­թյան բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում դեռևս հս­տա­կեց­ված չէ ա­պա­գա ը­նտր­վե­լիք գի­ նի­նե­րի ու ո­գե­լից խմիչք­նե­րի աշ­խար­հագ­րա­կան ցու­ցան­շում­նե­րի ծա­նուց­ման և գրանց­ման բազ­մա­ կողմ հա­մա­կար­գի բնույթն ու բար­դու­թյու­նը։ Մինչ այժմ հա­րա­բե­րա­կա­նո­րեն սահ­մա­նա­փակ­ված է նաև հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տե­ցու­մը։ Հետ­ևա­բար, զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի հա­մար կար­ևոր է, որ­պես­զի ա­պա­գա հա­մա­կար­գը լի­նի պարզ, ու­նե­նա կա­մա­վոր բնույթ և չեն­թադ­րի նոր պար­տա­վո­ րու­թյուն­ներ։

84

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

8. ­Դե­պի ծով ե­լք չու­նե­ցող զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րի և ԹԶԵ-ի հա­մար տա­րան­ցիկ ապ­րան­քաշր­ջա­նա­ռու­ թյան և ան­դր­սահ­մա­նային ա­ռևտ­րի դյու­րա­ցու­մը ա­կն­հայ­տո­րեն կազ­դի ի­րենց ներ­մուծ­ման գնե­րի ի­ջեց­ման և հա­մաշ­խար­հային շու­կա­յում ի­րենց ար­տա­հան­ման մր­ցու­նա­կու­թյան բարձ­րաց­ման վրա։ 9. Ակն­հայտ է, որ վեր­ջին մեկ և կես տար­վա ըն­թաց­քում գրանց­վել է շատ փոքր ա­ռա­ջըն­թաց ծա­ռա­ յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րի բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րում։ Այս փաս­տը ա­վե­լի շատ ան­հանգս­տաց­նող է` հաշ­վի առ­նե­լով այն, որ Ան­դամ­նե­րի կող­մից ա­ռա­ջարկ­ված հա­տուկ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ցան­կա­ցած է­ա­ կան բա­րե­լա­վում կա­ռա­ջաց­նի ին­տեն­սիվ աշ­խա­տան­քի ան­հրա­ժեշ­տու­թյուն բո­լոր ե­րկր­նե­րի հա­մար։ 10. Ե­թե ան­դամ­նե­րը կա­րո­ղա­նան հա­մա­ձայ­նու­թյան գալ գյու­ղատն­տե­սու­թյան և Ո­ԳՇՄ ձևա­չա­փե­ րի շուրջ, ա­պա հաշ­վի առ­նե­լով դրանց բար­դու­թյու­նը և բազ­մա­թիվ ճկու­նու­թյուն­նե­րը, ա­մե­նայն հա­ վա­նա­կա­նու­թյամբ Ան­դամ­նե­րը կկա­րո­ղա­նան ամ­բող­ջա­կա­նաց­նել ի­րենց մաք­սա­տուր­քե­րի զի­ջում­ նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րը մի քա­նի ա­մս­վա ըն­թաց­քում։ Ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցող­նե­րից կպահանջ­վի շատ ա­վե­լի շատ ժա­մա­նակ ա­ռա­ջարկ­նե­րի և պա­հան­ջարկ­նե­րի նոր փո­խա­նա­կու­մը ա­պա­հո­վե­լու և ե­րկր­նե­րի պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րը ամ­բող­ջա­կա­նաց­նե­լու հա­ մար։ 11. Ի­րա­կա­նում ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռև­տու­րը ը­նգրկ­ված է բազ­մա­կողմ ա­ռևտ­րային հա­մա­կար­գի և 1986թ-ին Պուն­տա դել Էս­թե­ում նա­խա­ձեռն­ված Ու­րուգ­վայի Փու­լի սկզ­բից այդ հա­մա­կար­գի շր­ջա­ նակ­նե­րում ըն­թա­ցող բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի ներ­քո։ Չնա­յած ա­վե­լի քան 20 տար­վա փոր­ձին, Ան­դամ­նե­ րի հա­մար բա­վա­կան դժ­վար է հա­մա­ձայ­նու­թյան գալ զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րին, մաս­նա­վո­րա­պես ԹԶԵին հա­տուկ և տար­բե­րակ­ված մո­տեց­ման շնորհ­ման մի­ջոց­նե­րի շուրջ։ Ներ­կա­յումս, ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի ա­ռևտ­րում Ար­տո­նու­թյուն­նե­րի ը­նդ­հան­րաց­ված հա­մա­կար­գին հա­ման­ման մե­խա­նիզ­մի հնա­րա­վոր մշա­կու­մը հան­դի­պել է ա­ռար­կու­թյուն­նե­րի` ԾԱԳՀ-ին ի­րա­վա­կան ան­հա­մա­պա­տաս­խա­նու­թյան պատ­ ճա­ռով։ Սա­կայն այն ի­րա­վա­կան գոր­ծիք­նե­րը, ո­րոնց մի­ջո­ցով նմա­նա­տիպ լու­ծում­ներ են ի­րա­կա­նաց­ վել Տո­կի­ոյի փու­լի ըն­թաց­քում, կա­րող են հեշ­տու­թյամբ կի­րառ­վել նաև ԾԱԳՀ-ի նկատ­մամբ։ 12. Ան­դամ­նե­րի հա­տուկ պար­տա­վո­րու­թյուն­նե­րի ժա­մա­նա­կա­ցան­կե­րի ամ­բող­ջա­կա­նաց­մա­նը խան­ գա­րում են ոչ մի­այն տեխ­նի­կա­կան դժ­վա­րու­թյուն­նե­րը։ Այս չա­փա­զանց կար­ևոր հար­ցում զգա­լի ա­ռա­ջըն­թա­ցի պա­կա­սը ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րի շուրջ բա­նակ­ցու­թյուն­նե­րի վե­րա­կանգ­ման ա­մե­նա­լուրջ քա­ղա­քա­կան խո­չըն­դոտն է։ Զար­գա­ցող ե­րկր­նե­րը կազ­մում են Ա­ՀԿ ան­դամ­նե­րի մեծ մա­սը։ Այն ժա­ մա­նակ­նե­րը, ե­րբ նրանք ա­ռանց ան­գամ ձայն հա­նե­լու ըն­դու­նում է­ին գլ­խա­վոր ե­րկր­նե­րի կող­մից մշակ­ված հա­մա­ձայ­նագ­րե­րը, ար­դեն ա­վարտ­ված ե­ն։

ԴՈՀԱՅԻ ՓՈՒԼԻ ԸՆԹԱՑՔԻ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

85

Գլոբալ էս-Փի-Սի, Մոսկովյան 24, #1, Երևան, ՀՀ 0002, հեռ. (374 10) 52 08 51, էլ-փոստ: info@globalspc.am, էլ. կայք: www.globalspc.am