Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
ÜRETĐM UNSURLARININ VERĐMLĐ KULLANIMI Sabit TUNÇEL(Mba) Ağaçişleri End.Y.Müh.
1. GĐRĐŞ Verim ve verimliliğin, ölçümü ve arttırılması için çalışma yapmak, endüstri yel işletmelerin devamlılığı ile çok yakından ilgilidir. Verimi ölçmek, sürekli i yi ye doğru götürmek sadece işlerin yoğun olup kapasitenin üstünde siparişlerin olduğu durumlarda yapılması gerekli bir eylem değildir. Verimliliğin her işletmede sürekli izlenmesinin gerektiği bu günlerde daha i yi anlaşılmıştır. Ekonomik krizin işletmelerin ayakta kalmasını son derece zorladığı günümüzde verimliliğin en önemli göstergesi olan mali yetleri düşürme ve mevcut olanakları doğru kullanmayı daha da önemli hale getirmektedir. Yani yatırım ya da mevcut işletme ne kadar gelişmiş makine parkuru ve tesise sahip olsa da, bunları en yüksek düzeyde fayd a sağlayacak bir işletme anlayışı ile çalıştırması son derece önemli unsurdur. Makalede üretimin unsurlarının verimli kullanımına yönelik yapılması gereken çalışmaların kısa bir özeti verilmektedir.
2. VERĐMLĐLĐK 2.1.
Verimliliğin Tanımı
Verimlilik kavramı en geniş anlatımla, üretim faktörü veya üretim faktörleri topluluğu başına düşen ortalama üretim düzeyi olarak tanımlanmaktadır. 1 Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere üretim faktörlerinin doğru ve yerinde kullanımı
gerçek
anlamda
verimliliğin
sağlanabilmesinde
etken
rol
o ynamaktadır.
2.2.
Verimliliği Etkileyen Unsurlar i.
Sermaye Bü yük ölçekli işletmelerin vasıflı işçi ve ileri teknoloji kullanımı açısından üstünlükleri küçük ölçekli işletmeler ile aralarında oluşan önemli verimlilik farklarının en başta gelen belirleyicilerindendir.
1
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
ii.
Teknolojik gelişme Teknolojik gelişmeyi üretime yeni fikirlerin ve süreçlerin girmesi veya varolan sistemin, süreçlerin veya malların i yileştirilmesi di ye tanımlayabiliriz.
iii.
Emek kalitesi Beşeri kaynakların miktarı yanında işgücünün yaşı, eğitim düzeyi ve cinsi yeti verimlilik düzeyine etki etmektedir. Beşeri kaynaklarda işletmelerin
sık-sık
yapılan
iş
konusunda
eğitim
olanaklarını
sağlaması verimlilik artışına katkı sağlayacaktır. Firma düzeyinde verimlilik artışı sağlamak uzmanlık gerektiren bir konudur. Verimliliği artırabilmenin en önemli etkenlerinden biri eğer emek yoğun çalışılı yor ise çalışma ortamının i yi aydınlatılmasından, çalışma ortamının tozsuz olmasına, soğuk ve sıcağa karşı yeterli düzeyde korunmasına kadar tüm çalışanların u ygun bir ortamda çalışmasının sağlanması gerekmektedir. Büro hizmetlerinde çalışanlar için de aynı konu geçerlidir. Đşe u ygun çalışma ortamı her zaman çalışanın motivas yonunu dolayısı yla verimini artıracaktır. Üretim açısından iş etütleri, verimliliği kontrol etmek ve arttırmak için ilk yapılacak işlerdendir. Belirli kaynaklardan faydalanarak küçük değişikliklerle ve
yatırım
yapmadan
elde
edilen
üretim
arttırıcı
metot
ve
yöntemlerin
geliştirilmesinde iş etütleri belirleyici ve yönlendirici rol o ynamaktadır.
2.3.
Atıl Kapasite Kullanımı
Atıl
üretim
kapasitelerinde,
öncelikle
talep
yoğunluğuna
bakılır.
Talep
yoğunluğunun sağlanması pazarlama stratejisi ile ilgili ve piyasanın ekonomik yapısı göz önüne alınarak yapılacak bir çalışmadır. Ayrıca yapılan çalışma neticesinde talep canlandırılsa dahi bu kısa vadeli bir çözümden ileri ye gidemeyecektir. Çünkü üretimde verimlilik istenilen düzeyde sağlanamadığında yaratılan talebe cevap verilemeyecek ve devamında yeni veya ilave yatırımlar ile arz artacağından işletmeler atıl kapasite ile çalışacaklardır. Dolayısı yla verimli kullanılamayan makine ve tesis ürün mali yetlerini olumsuz etkileyecek ve
işletmeler
kapasiteyi
tam
kullanamadıklarından
işletme
mali yetleri
yükselecek, bu da doğal olarak ürüne yan sı yacaktır.
2
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
Kısaca mevcut kaynakların kullanım düzeyinin arttırılması, gerek gelişmiş ülkelerde, gerekse az gelişmiş ülkelerde verimlilik artışlarını belirleyen temel etmenler arasında yer almaktadır. 1
3. ORMAN ÜRÜNLERĐ SANAYĐĐNĐN GENEL DURUMU Ülkemizdeki kültürel yapının gelişimi ile birlikte orman ürünleri sanayiinin bir kolu olan ahşap mobil ya endüstrisi teknolojik gelişmeleri yakından takip ederek, bunun gereği olan yeni yatırım ve düzenlemelere gitmesi ile sanayiimiz, dün ya ülkeleri ile teknolojik olarak aynı koşullar altında rekabet edebilir duruma gelmiştir. 2 Sektörün entegre tesislere ihti yaç duymadan talebi karşılayabili yor olması işletmelerin yaygın olarak küçük ölçekli (KÖĐ) veya orta ölçekli (OÖĐ) yatırımlarda yoğunlaşmasına neden olmuştur. Ülkemiz mobilya sanayiini imalat bü yüklüğü olarak iki ana başlıkta gruplandırabiliriz
i. ii.
Fabrikas yon imalat yapan işletmeler (makine yoğun işletmeler) Atöl ye tipi işletmeler (emek yoğun işletmeler)
Ülkemizde son 10 – 15 yıldan bu yana talep artışı ile ortaya çıkan arz, KOĐ ve OÖĐ’in ileri teknoloji ve tesise yönelmesi ile ürün kalitesi olarak ilerlemelerine neden olmuştur. Bunun sonucu olarak yatırımlar artmış ve son yıllarda nitelikleri tartışılır olsa da çok sayıda yeni makine ve tesis ithal edilmiştir. Ancak i yi bir fizibilite çalışması sonucunda kurulmayan veya makinenin teknik özellikleri
ile
işlevselliği,
hedeflenen
kapasiteye
u ygunluğu
göz
önüne
alınmadan yatırıma gidilmesi sonucunda, birçok OÖĐ veya BÖĐ, üretime geçtikten sonra re organizas yona gitmek zorunda kalmıştır. Ülke geneline Pazar payına göre farklı yoğunlukta dağılmış olan orman ürünleri sanayi 1999 yılının II. 3 aylık döneminin DĐE verilerine göre üretim değeri ağırlıklı kapasite kullanım oranlarına bakıldığında Çizelge 2.1.’de işletmelerin atıl kapasite ile çalıştığı gözlenmektedir.
3
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
Ortalama
Çalışan sayısı büyüklük oranına göre kapasite kullanım oranları
Kapasite Kullanımı 70,6
10-24 arası 39,21
25-49 arası 41,6
50-99 arası 59,4
100 ve yukarısı 71,6
Çizelge 2.1. Orman ürünleri sanayii, çalışan sayısı bü yüklük oranına göre kapasite kullanım oranları (DĐE)
Đşletmelerin çizelge 2.1.’de görüldüğü gibi ortalama kapasite kullanımı %70,6 oranındadır. Bu da gösteri yor ki; işletmelerimiz % 30 – 32 oranında atıl kalmaktadır. Đşletmelerimizin %30 oranlarında atıl kapasite ile çalışmasının sebeplerine
baktığımızda
Çizelge
2.2.
ve
2.1.
çizelgelerini
birlikte
incelediğimizde orman ürünleri sanayiinin 100 kişinin altındaki işletmelerde kapasite kullanımı ortalama %50’nin altına düşmektedir. Hammadde yetersizliği Yerli mallarda 1,9
Đthal mallarda 1,7
Đşçiler ile ilgili sorunlar
Mali sorunlar
2,0
3,5
Talep yetersizliği Đç pazarda 53,1
Enerji
Diğer
Dış Yetersizliği nedenler pazarda 31,6 1,2 5,0
Çizelge 2.2 1999 Yılı II. dönem tam kapasite çalışamama nedenlerine Đlişkin üç aylık nitel bilgiler %’si(DĐE)
Çizelge 2.1 de görüldüğü üzere ülkemizde ki kurulu fabrika veya atöl yelerin ancak yarısını kullanabili yoruz. Bir başka yaklaşımla da biz 1TL’lik bir ürünü 1,5TL’ye mal edi yoruz. Aynı çizelgede kapasitenin eksik kullanım nedeni olarak %53 oranında iç talep yetersizliğinin olduğu gözlenmekte. Bu ise yapılan yatırımların doğru planlanmadığını, hatta mobil ya ithalatı ile, mobil ya ihracatı karşılaştırıldığında, son dönemlerde ihracatımızın artığını, ithalatımızın ise, ihracatımızdan daha az olduğunu rahatlıkla görebiliriz. Buna göre sektörde talep daralması değil verimsiz kullanım söz konusudur. Bu savurganlığı önlemek için bir tek yöntem var o da imalatı oluşturan unsurları verimli kullanmak.
4
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
4. ORMAN ÜRÜNLERĐ SANAYĐĐNDE VERĐMLĐLĐĞĐN ĐZLENMESĐ ve DEĞERLENDĐRLMESĐ 4.1.
Đşletme Yapıları ve Verimliliğe Bakış
Verimlilikte insan faktörü ergonomi ile bağlantılı olarak, üretim tesislerinin çevresel yapısı veya bina düzeni, bina içerisindeki makine parkurunun istenilen üretim tarzına en u ygun şekilde düzenlenmiş olması iş akışı ve yarı mamul ürün sirkilas yonunu olumlu yönde etkilemektedir. Bu da direk olarak verimlik ile bağlantılı çevresel faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca makine ve işgücünün verimli kullanımı kontrollerin yoğunluğu ile doğru orantılıdır.
Verimliliğin
izlenmesinin
sağlanabilmesi
i yi
bir
planlama ve
raporlama sisteminin çalışır halde düzenlenmesi ve takibinin yapılması ile sağlanmaktadır. Đşletmelerin makine parkuru ne olursa olsun mevcut makinenin doğru kullanımı ve raporlamanın zamanında doğru veriler ile yapılması. Daha sonra bu verilerin değerlendirilerek gereki yor ise etkin bir şekilde i yileştirme çalışmalarına gidilmelidir.
4.1.1 Sınıflandırma Đşletmeleri verimliğin unsurlarının kullanımına göre bir sınıflandırma yapmak istersek;
i. ii. iii.
Yer ve yerleşim planını doğru yapmayan işletmeler Personel seçimini ve kullanımını doğru yapamayan işletmeler. Makine ve tesisi seçimini doğru yapamayan işletmeler.
Bu sınıflandırmanın yapılmasının nedeni sektörümüzde verimli çalışmayan işletmelerin
en
çok
yaptığı
eksiklikleri
göstermek
amacına
yöneliktir.
Dolayısı yla, en fazla dikkat çeken unsurlar göz önüne alınmıştır. 1.Gruba giren işletmeler, işgücü verimi ve malzeme verimini, gereksiz taşıma, u ygun olmayan çalışma ortamı ve sıkışık ortamdan kaynaklanan malzeme tahribatları nedeni ile düşük verimlilik ile çalışırlar. 2.Gruba giren işletmeler, u ygun planlamayı ve izlemeyi yapacak personeli bulundurmamak ya da çalıştırmamaktan dolayı, genel anlamda paranın kullanım
5
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
verimliliği, özel olarak da, malzeme ve tüm üretim faktörlerini verimsiz kullanırlar. 3.Gruba giren işletmeler, verim çıktının girdi ye oranı olduğuna göre, makine veya tesisin işlem veya işlemlerin sonucunda verimli olduğunu istenilen kalitede işlenmiş malzemenin çıkışını sağlayabiliyor olması gösterir. Ürünün özelikleri gereği imalatın niteliklerini tam karşılayamayan makine seçimi de verimi olumsuz etkilemektedir. Örneğin; Delik delme işlemi için, çoklu delik makinesi yerine CNC tezgah almak ve bunu ağırlıklı olarak delik delme işlemlerinde kullanmak işletme için toplamda verimli değildir.
4.1.2 Verimlilik Đzleme Faaliyetleri Đşletmelerin bü yüklük ölçütüne göre üretim faktörlerini kullanırken sistem değişmemekte her işletme için izlenmesi gereken yöntem aynı olmaktadır. Verimliliği üretim yönünden ele aldığımızda. Kullanılan makine veya makinler konvansi yonel veya sürekli olması u ygulamayı etkilememekte sadece yöntem farklılığı olmaktadır. Verimliliğin her işlem bazında kontrol edilebilmesi için öncelikle, işin yapılış şekli takip edilmeli ve yapılanlar her zaman izlenmelidir. Bunun için ayrıca bir takip yöntemine gerek du yulmadan makine işlem raporları geliştirilerek kullanılabilir. sürekli makinelerde makine hızına göre makinenin tam kapasite kullanımı için seri olarak beslenmesi gerekmektedir. Bunun kontrolü makine raporları ile yapılmalıdır. Makine çalışmaya başladığı andaki saat
yazılıp
iş
parçaları
verilmeye
başlanır,
tüm
parçalar
verilip
işlem
tamamlandıktan sonra makinenin duruş zamanı yazılır. Aynı raporda makinenin boş kalma zamanı, arıza, işlenen parça sayısı, hatalı parça sayısı, kaç kişinin çalıştığı ve bakım zamanları da yazılıp daha sonra bu veriler günlük olarak hesaplanıp haftalık ve aylık istatistiksel veriler oluşturulur ve buradan da makinenin verimliliğine ulaşılır. Raporun sonucunda o makine ile ilgili boşta kalma zamanı ve gerekçeleri ile bakım ve arıza için geçen zamanlara ve makinenin kullanımının kapasiteye u ygunluğu rakamsal olarak gözlenir. Ayrıca yine
aynı
raporda
belirtilen
zaman
içerisinde kaç
parça işlem
gördüğü
görülebildiği gibi, arızalı veya hatalı parça sayısına da rahatlıkla ulaşılarak, neden
sonuç
ilişkileri
karşılaştırılıp
i yileştirme
çalışmaları
yapılır.
Bu
çalışmalardan sonra işlemler tekrar izlenerek yapılan i yileştirme çalışmalarının etkisi ölçülür. 6
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
Ayrıca iş gücünün verimlilik kontrolü performans değerlendirme formları ile yapılmaktadır. Örneğin bir makine operatörünün performansı makineyi verimli kullanımı ve o makineden çıkan ürünlerin işlem ve kullanımdan kaynaklana hata sayısına göre tespit edilmelidir. Đş gücündeki hata sayısını en az sevi yelerde tutmak sürekli eğitim ile mümkün olmaktadır.
4.2.
Verimliliğin Ölçülmesi ve Değerlendirilmesi
4.1.2. de belirtilen formların ve çalışanlar için performans değerlendirme formları karşılaştırmalı olarak değerlendirilmelidir. Bunların elektronik ortamda ve/veya dos yalanarak ilerideki çalışmalara veri tabanı oluşturmak amacı ile bilgiler saklanmalıdır. Daha sonra bu verilerden hareketle işletmenin yapacağı yeni
yatırım veya
istihdamın
arttırılması
çalışmalarında geçmişe
yönelik
bilgilerden faydalanılacaktır. Yapılacak olan yeni bir makine yatırımı için yapılan Pazar araştırmasının yanı sıra formlardan da izlenerek imalattaki dar boğaz tespiti yapılarak gerekli olan makine işlem kapasitesi ve verimi bulunup, bu veriler ışığında yatırım yönlendirilmelidir. Mevcut durumu koruyup ek yatırım yapmadan verimliliği artırarak, daha yüksek kapasitelere cevap vermek isteyen işletmeler ise öncelikle raporlardan çıkan sonuçlara göre mevcut yatırım kapasitesini daha nasıl i yileştirmesi gerektiğinin incelemesini
yaparak
sadece
makine
parkurunda
veya
yerleşim
planında
yapacağı ufak değişikliklerle makinenin verimini arttıracağı gibi ürün ve işlem sayısında ki artış ile kapasitesinde de gelişmeler gözlenecektir. Yine aynı işletmeler çalışanlarının verimliliğini yükseltmek için küçük anket çalışmaları
yapıp.
Çalışanlarının
taleplerini
değerlendirmek
ve
bunu
sonuçlandırarak işgücü verimliliğini arttırabilmektedirler.
5. SONUÇ Sektörümüzde verimliliğin yukarıda kısaca bahsedilen unsurlar çerçevesinde ele alınıp bunlar formlar ile izlenmeli. Bunun sonucunda toplanan bilgilerin değerlendirilip. Hatalı veya eksik görülen yerlerde i yileştirme çalışmaları yapılmalı. Yapılan bu çalışmalarında izlenerek olumlu veya olumsuz etkilerinin gözlenmesi ve tekrar raporlar alınarak yapılan düzenlemenin verimliliğe katkısı sağlanmalıdır. Sürekli olarak gelişen teknolojinin yapılacak yeni u yarlama veya yatırımlar da dikkate alınması da ayrıca gereklidir. Çünkü yapılacak olan en 7
Yapı dekorasyon dergisi Ekim 2004
ufak bir yükleme veya boşaltma ilavesi ile üretimde iş gücü verimini yükselttiği gibi makine verimliliğine de olumlu katkı sağlayacaktır. Her şeyden önce makine yükleme ve boşaltmalarında zaman kayıpları minimuma indiği gibi, yükleme ve boşaltmadan kaynaklanan ürün hataları da ortadan kaldırılmış olacaktır. Tabii ki; yapılacak olan bu veya benzeri küçük yatırımlar da izlenerek verimli kullanımı sağlanmalı ve eski duruma göre toplam verimliliğe etkisi ölçülmelidir. Đşletmeler bu mantık çerçevesinde büyümeye giderse, ülkemizde rakamsal verilerle de görülen atıl kapasite kullanımı ciddi bo yutlarda aşağı ya çekilecek veya kapasiteleri düşük olsa bile verimli çalışacaklardır.
1
Şenses,F.,1987,Gelişmekte Olan Ülkelerde ve Türkiye de Verimlilik,MPM,Verimlilik dergisi,Ankara,240s. Tunçel,S.,2000,Bilgisayar Teknolojilerinin Mobilya Đşletmelerinin Yönetim Organizasyonuna Etkileri Üzerine Araştırmalar,H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Ankara,110s. 2
8