Ebook 19 abheevyakti dinesh panchal rationalism no ghantanaad

♦જોડણી♦ આ ‘ઈ.બુક’ભાં ભાત્ર એક જ ‘ઈ’–‘ઉ’ લા઩મા​ા છે.

January 01, 2018 યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

1

●eBook : ‘Rationalism_no_Ghatanaad’● ●By Dinesh Panchal● (‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગભાં ભુકામેરા દીનેળ ઩ાંચારના રેખ૊ની ઈ.ફુક)

♦© Dinesh Panchal ♦ ● ઈ.ફુક ભુલ્મ : તદ્દન ભપત...● ●ઈ.ફુક પ્રકાળક● ભણી ભારુ, 405, વયગભ એ઩ાટાભેન્ટ, કૃ ઴ી મુનીલવીટી વાભે, નલવાયી ઩૊સ્ટ : એરુ એ. વી. – 396450 વેરપ૊ન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@gmail.com

●ઈ.ફુક અક્ષયાંકન● ગ૊લીન્દ ભારુ ‘અબીવ્મક્તી’ https://govindmaru.wordpress.com/ વેરપ૊ન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@gmail.com યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

2

અ઩ાણ ભાયા ફ્રેન્ડ, પીર૊વ૊પય અને ગાઈડ

ય૊શીતબાઈ ળાશ ને બાલ઩ુલાક અ઩ાણ..

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

3

આ યીતે એટરે કઈ યીતે...? ભાયા યૅ ળનારીસ્ટભીત્ર ગ૊લીન્દબાઈ ભારુના અત્મન્ત ર૊કપ્રીમ થઈ ચુકેરા ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભારું ઩ુસ્તક ‘ચાર૊, આ યીતે લીચાયીએ!’ની રેખભા઱ા ળરુ થઈ છે. તેઓના ‘ભણી ભારુ પ્રકાળન’ દ્વાયા આ ઩ુસ્તકના 12 રેખ૊ની ભાયી આ ત્રીજી ઈ.ફુક ‘યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ’ યજુ થઈ યશી છે તે ભાટે શં ુ ગ૊લીન્દબાઈ વશીત દેળલીદેળના અનેક લાચકભીત્ર૊ન૊ શાદીક આબાય ભાનું છુ .ં વાશીત્મકાય૊ ભાટે કુ મ્બભે઱ા વભી ઩લીત્ર ગણાતી વુયતની પ્રકાળન વંસ્થા ‘વાશીત્મ વંગભ’ દ્વાયા ભારું ઩ુસ્તક ‘ચાર૊, આ યીતે લીચાયીએ!’ પ્રગટ થમું શતું ત્માયે એક લડીરે પ્રશ્ન કયે ર૊ : ‚આ યીતે એટરે કઈ યીતે?‛ (લડીરન૊ પ્રશ્ન એલ૊ શત૊, ભાન૊ ક૊ઈ શૉટરના ભારીકને ઩ુછલાભાં આલે, ફશાય તભે ‘સ્લાદીષ્ટ ઉંધીમું ભ઱ળે' એલું ફ૊ડા ભામુ​ું છે. ઩ણ સ્લાદીષ્ટ એટરે કેલ.ું ..?') ભેં કષ્ણું, ‚લડીર, ક૊ઈ લાનગીની ભજા ભાણલી શ૊મ ત૊ તેને આય૊ગલી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

4

઩ડે. તેનું લણાન વાંબ઱લાથી ભાણી ન ળકામ. ‘સ્લાદ’ અને ‘આસ્લાદ’ લચ્ચે આટર૊ પે ય છે.‛ છતાં લડીરે આગ્રશ જાયી યાખ્મ૊ : ‚ના, ઩ણ ત૊મ ‘આ યીતે’ એટરે એભાં તભે ળું રખ્મું છે?‛ શં ુ જયા ભુંઝામ૊. ભેં એભની લાત ઩ય ઩ુણાલીયાભ ભુકલાની ક૊ળીળ કયતાં કષ્ણું : ‚તભે ઩ુસ્તક લાંચળ૊ એટરે લીગતે જાણલા ભ઱ળે. અન્દય રખેરી લાત૊ લાચક૊ને ભોખીક યીતે વભજાલી ના ળકામ.‛ ‘શં ુ કાંઈ વભજ્મ૊ નશીં. ઩ુસ્તકની લાત ફીજા ના વભજાલી ળકે; ઩ણ તભે ત૊ ઩ુસ્તકના રેખક છ૊. તભે ત૊ જરુય વભજાલી ળક૊.' લડીરે ઩ીછ૊ ના છ૊ડ્ય૊. અંતે ભેં એભને કષ્ણું– ‘લડીર, રખલું અને ફ૊રલું એ ફે જુ દી લાત છે. જ ે લાત ભેં અન્દય દાખરા–દરીર વશીત વભજાલી શ૊મ તે લાત ળબ્દ૊ભાં શં ુ તભને ઠીક યીતે વભજાલી ળકું નશીં. ફધું માદ ઩ણ ના શ૊મ. દા.ત. ઩ુસ્તકભાં ભેં ધભા–અધભા લીળે રખ્મું છે એભ કશં ુ ત૊ એ જલાફ તભને અધુય૊ રાગે. ધભા લીળે ળું રખ્મું છે તે જાણલાની જીજ્ઞાવા યશે ; ઩ણ ઩ુસ્તકનાં ઩ાનાં ખ૊ર૊ (ત૊ કે઱ાની છાર ખ૊લ્મા ઩છી અવરી કે઱ું પ્રાપ્ત થામ તેભ) ધભા યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

5

અંગેની લાત જાણી ળકામ. જ ેભ કે ‘ભાનલીનું કલ્માણ કયે તે ધભા અને ર૊શીરુશાણ કયે તે અધભા!’ લડીર૊ અને મુલાન૊ લીળે રખ્મું છે એટરું કશીને અટકી જાઉં ત૊ તભને લાત અધુયી રાગે. ઩ણ અન્દય એક લાક્મભાં એ લાત આ યીતે કશી છે : ‘શં ુ ભ૊યાયીફા઩ુ શ૊ઉં ત૊ ર૊ક૊ને બાય઩ુલાક વભજાલું કે ‘બગલાનની ભુતી આગ઱ અગયફત્તી વ઱ગાલલા કયતાં ઘયડાં ભાફા઩ના વુલાના ઓયડાભાં યાત્રે કાચફાછા઩ અગયફત્તી વ઱ગાલળ૊ ત૊ લધાયે ઩ુણ્મ ભ઱ળે!' ‘ઈશ્વય લીળે રખ્મું છે એભ કશીળ એટરે તુયત તભને પ્રશ્ન થળે– ‘ઈશ્વય લીળે તભે ળું ભાન૊ છ૊? ઈશ્વય છે કે નશીં?' ત૊ એ ભાટે અન્દય રખેરી લાત માદ કયીને ભાયે કશે લું ઩ડે, ‘વુખળાંતીબમા​ા જીલન ભાટે દુનીમાભાં બગલાનના શ૊લા ન શ૊લા કયતાં ભાણવભાં ભાણવાઈનું શ૊લું ફશુ જરુયી છે!' અન્ધશ્રદ્ધા લીળે રખ્મું છે એભ કશં ુ ત૊ તભને ભાત્ર લી઴મની જાણકાયી ભ઱ે; ઩ણ અન્દય એ જ લાત આ યીતે કશી શ૊મ– ‘નાયીમે઱ભાંથી

ચુન્દડી

કાઢલાથી

ળ૊

દશાડ૊

લ઱ે?

નાયીમે઱ભાંથી ઘઉં, ચ૊ખા કે જુ લાય કાઢ૊ ત૊ ગયીફ૊નાં ઩ેટની આગ ઠયે !' ગ્રશણ લીળે રખ્મું છે એભ કશં ુ ત૊ તભને પ્રશ્ન થમા લીના નશીં યશે – ‘તભે ગ્રશણભાં ભાન૊ છ૊ કે નથી ભાનતા?' યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

6

તાત્઩મા એટરું જ કે ભાણવે કેલી યીતે જીલલું જોઈએ તે અંગેની ક૊ઈ ઉ઩દેળાત્ભક લાત ઩ુસ્તકભાં રખી નથી; ઩ણ થ૊ડા યૅ ળનર લીચાય૊ને દાખરા–દરીર૊ અને પ્રશ્ન૊ વશીત યજુ કમા​ા છે. જ ેભકે ગ્રશણથી ભાનલજીલનને ક૊ઈ જ નુકવાન થતું નથી એલું જણાલીને એક પ્રશ્ન ઩ુછ્ય૊ છે : ‘ગ્રશણથી ઩ાણી દુ઴ીત થામ છે એભ ભાની તભે તભાયી ટાંકીનું ફધું ઩ાણી કાઢી નાખળ૊; ઩ણ નગય઩ારીકાની ટાંકીનું ળું કયળ૊? યાંધેરી યવ૊ઈ પેં કી દેળ૊; ઩ણ ક૊ઠીભાંના અનાજનું ળું કયળ૊?’ ટુકં ભાં, આજ઩માન્ત આ઩ણે જ ે ઩યમ્઩યાગત યીતે જીલતા આવ્મા છીએ તે લીળે પે યચકાવણી કયલાની શીભામત કયલાભાં આલી છે? જીલલાનું ફદર૊ એભ નથી કષ્ણું; ઩ણ જ ે યીતે જીલી યષ્ણા છીએ તે લીળે પયી લીચાય૊ અને જો બુર વભજામ ત૊ બુલ્મા ત્માંથી પયી ગણ૊. ર૊ક૊ના લીચાય અને આચાય લચ્ચે ઘણં છેટું યશે તું શ૊મ છે. આજ ે સ્થીતી એ છે કે કભાકાંડ૊ નીયથાક છે એથી અન્ધશ્રદ્ધાભાંથી શલે વોએ ભુક્ત થલું જોઈએ એભ જાશે યભાં ફ૊રત૊ ભાણવ ઩૊તાના અંગત જીલનભાં અનેક અન્ધશ્રદ્ધાઓ વાથે જીલે છે. (ડૉક્ટય૊ના ક્રીનીકભાં રીમ્ફુ અને ભયચું રટકાલેરું જોલા ભ઱ે છે. ભાણવ દીલવ દયભીમાન શ્વાવ રે અને વલાયે મ૊ગાવન કયતી લે઱ા યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

7

જ ે શ્વાવ રે એ ફે લચ્ચે જ ે તાત્ત્લીક પે ય શ૊મ છે તેલ૊ પયક જીલાતી જીન્દગીભાં અને લીચાયલાની યીતભાં શ૊મ છે. ભીત્રશ્રી ગ૊લીન્દબાઈએ ભાયી આ અગાઉની ઈ.ફુક ‘વત્મ વન્દુક’ની જ ેભ આ ઈ.ફુકને ઩ણ વુન્દય યીતે યજુ કયી તે ભાટે શં ુ એભન૊ ઋણી છુ .ં એભણે ઈ.ફુકની ફાષ્ણ વજાલટભાં જ ેટરી કા઱જી રીધી છે તેટરી જ કા઱જી ભેં ઩ુસ્તકની આંતયીક વજાલટભાં રીધી છે. ભને આળા છે રેખક– પ્રકાળકની વશીમાયી નીષ્ઠાથી તૈમાય થમેરું આ ઩ુસ્તક યૅ ળનર લાચક૊ન૊ પ્રેભ પ્રાપ્ત કયી ળકળે.

...દીનેળ ઩ાંચાર... વી-12, ભજુ ય ભશાજન વ૊વામટી, ગણદેલી ય૊ડ, ઩૊સ્ટ : કારીમાલાડી, જભાર઩૊ય. લામા : નલવાયી – 396 445 વેરપ૊ન : 94281 60508 ઈ.ભેર : dineshpanchal.249@gmail.com બ્ર૊ગ : dineshpanchalblog.wordpress.com 17 ડીવેમ્ફય, 2017 ♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

●♦●♦

https://govindmaru.wordpress.com/

8

અમારા​ાં પ્રકાશનો

નલી દૃષ્ટી, નલા લીચાય, નલું ચીન્તન ભાણલા ઈચ્છતા લાચક ફીયાદય૊ ભાટે ‘ભણી ભારુ પ્રકાળને’ ઈ.ફુક્વનું પ્રકાળન કયલાનું કામા ઉ઩ાડી રીધું છે. અભારું પ્રત્મેક પ્રકાળન ભાત્ર વદ્ લીચાય૊ના પ્રવાય ભાટે લાચક૊ને ની:ળુલ્ક ભ઱ે છે. અભે 01 જાન્મુઆયી, 2018 વુધીભાં નીચે ભુજફની 19 ઈ.ફુક્વનું પ્રકાળન કમુ​ું છે :

1. 1.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા પ્રા. યભણ ઩ાઠક (લાચસ્઩તી)ના 25 રેખ૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 01 (઩ાનાં : 113; ભુલ્મ : ભપત)

2.

2.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. દીનેળ ઩ાંચારના 25 રેખ૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 02

(઩ાનાં : 108; ભુલ્મ :

ભપત) 3.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. ભુયજી ગડાના 25 રેખ૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 03 (઩ાનાં : 127; ભુલ્મ : ભપત)

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

9

4.

પ્રા. યભણ ઩ાઠક (લાચસ્઩તી)ના ચીન્તનાત્ભક 37 રેખ૊ની (ઈ.ફુક) – ‘લીલેક–લલ્લબ’ (઩ાનાં : 190; ભુલ્મ : ભપત)

5.

પ્રા. યભણ ઩ાઠક (લાચસ્઩તી)ના 18 લી઴મ૊ ઩ય રખેરા ચીન્તનાત્ભક રેખ૊ભાંથી 206 યૅ ળનર ભુદ્દાઓ તાયલી કાઢીને ‘લીલેકલીજમ’ ગ્રંથ તૈમાય કમો છે. આ ગ્રંથની (ઈ.ફુક) – ‘લીલેકલીજમ’ (઩ાનાં : 131; ભુલ્મ : ભપત)

6.

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘આનન્દની ખ૊જ’ (઩ાનાં : 53; ભુલ્મ : ભપત)

7.

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘ટીન–એજ’ભાં ફ૊મફ્રેન્ડથી વાલધાન’ (઩ાનાં : 51; ભુલ્મ : ભપત)

8.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. ય૊શીત ળાશ ના 25 રેખ૊ની ઈ.ફુક ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 04 ‘અધ્માત્ભના આટા઩ાટા’ (઩ાનાં : 111; ભુલ્મ : ભપત)

9.

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘આનન્દનું આકાળ’ (઩ાનાં : 116; ભુલ્મ : ભપત)

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

10

10. પ્રા. યભણ ઩ાઠક (લાચસ્઩તી)ની આત્ભકથાની (ઈ.ફુક) – ‘આત્ભઝયભય’ (઩ાનાં : 257; ભુલ્મ : ભપત) 11.

આમાવભાજી અને રેખક શ્રી. નાથુબાઈ ડ૊ડીમાની ઈ.ફુક ‘દુ:ખ નીલાયણના ભ્રાભક ઉ઩ામ૊’ (઩ાનાં : 26; ભુલ્મ : ભપત)

12. ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. એન. લી. ચાલડાના 14 રેખ૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 05 ‘ચાલા​ાક દળાન’ (઩ાનાં : 96; ભુલ્મ : ભપત) 13. ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. દીનેળ ઩ાંચારના 20 રેખ૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 06 ‘વત્મવન્દુક’ (઩ાનાં : 110) 14. ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘વમ્ફન્ધભીભાંવા’ (઩ાનાં : 83; ભુલ્મ : ભપત) 15. ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘જીન્દગી કઈ યીતે જીલળ૊?’ (઩ાનાં : 75; ભુલ્મ : ભપત)

16 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. લલ્લબ ઈટારીમાના 10

રેખ૊ની

ઈ.ફુક

‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક

–

07

https://govindmaru.wordpress.com/

11

‘લીચાયમાત્રા’ (઩ાનાં : 84; ભુલ્મ : ભપત) યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

17 અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. ફી. એભ. દલે (જરે ખાતાના નીલૃત્ત પ્રળાવક અને રેખક)ના 08 રેખ૊ની ઈ.ફુક ‘ભ્રભ બાંગ્મા ઩છી...’ (઩ાનાં : 90; ભુલ્મ : ભપત)

18

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા વુશ્રી. કાભીની વંઘલીના 11 રેખ૊ની ઈ.ફુક ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 09 ‘કીતની શકીકત, કીતના પવાના?’ (઩ાનાં : 72; ભુલ્મ : ભપત)

19 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ગ ઩ય ભુકામેરા શ્રી. દીનેળ ઩ાંચારના 12 રેખ૊ની ઈ.ફુક ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 10 ‘યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ’ (઩ાનાં : 93; ભુલ્મ : ભપત)

મણી મારુ ●‘ઈ.બુક’ પ્રકાળક● 405, વયગભ એ઩ાટાભેન્ટ, કૃ ઴ી મુનીલવીટી વાભે, નલવાયી. ઩૊સ્ટ : એરુ એ. વી. – 396 450 વેરપ૊ન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@yahoo.co.in

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

12

અનુક્રમણીકા ‘રેખનું ળી઴ાક’ કૉરભભાં આ઩ની ઩વંદગીના રેખ ઩ય ક્રીક કયતાં જ, તે રેખનું ઩ાનું ખુરળે. એ જ પ્રભાણે દયે ક રેખભાં જે તે ‘રેખના ળી઴ાક’ના ફ૊ક્વની નીચે જભણી ફાજુ એ રખલાભાં આલેર ‘અનુક્રમણીકા’ ળબ્દ ઩ય ક્રીક કયતાં જ આ અનુક્રભણીકા ખુરળે. આ વુલીધાન૊ રાબ રેલા લાચક૊ને લીનન્તી છે. ઩ાન

ક્રભ

રેખનું ળી઴ાક

01

ધાભીક ભ્રષ્ટાચાય

14

02

ઈરા શલે યડતી નથી..!

21

03

રાગણી એટરે જીલનરુ઩ી જરેફીની ચાવણી!

28

04

આડા વમ્ફન્ધ૊ દેલી દેલતાની કૃ ઩ાથીમ નબી ળકે છે!

34

05

ઈશ્વય : દુનીમાનું એક અઘરું ઉખાણ!

42

06

અન્ધશ્રદ્ધાનું ભન૊લીજ્ઞાન

47

07

મુલા઩ેઢી અને યૅ ળનારીઝભ

53

08

કંકુલયણા કાલતયાં

59

09

વ૊નુ જોઈએ કવીને... ભાણવ જોઈએ પવીને!

66

10

઩યભેશ્વય જોડે ઩ંજો રડાલત૊ ભાણવ

72

11

શ્રદ્ધાન૊ નશીં અન્ધશ્રદ્ધાન૊ લીય૊ધ કયીએ!

79

12

શ્રદ્ધાલાદ લવીવ ફુદ્ધીલાદ...!

84

I

શ્રી. દીનેળ ઩ાંચારનું રેખન–વજ ાન–ચીન્તન

91

II

અન્તીભ ટાઈટર ઩ેજ

93

ક્રભાંક

♦●♦●♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

13

01

ધાભીક ભ્રષ્ટાચાય અનુક્રમણીકા

શભણાં એક વયકાયી ઑપીવભાં દાખર૊ કઢાલલા જલાનું થમુ.ં એલા ધક્ક ે ચઢ્યા કે વાલ નાખી દેલા જ ેલા કાભભાં ઩ુયા ચાય કરાક ફગડ્યા. કભાચાયીઓની અન્દય૊અન્દયની લાતચીત ઩યથી એટર૊ ખ્માર આવ્મ૊ કે દાખર૊ કાઢી આ઩લાનું કાભ કયતા ભી. ગાંધી નાભના વજ્જન ચારુ ઑપીવે વત્મનાયામણની કથા વાંબ઱લા ગમા શતા. એ ગાંધીબાઈ જરદી ઩ાછા આલી જામ એલી અભે વત્મનાયામણને પ્રાથાના કયી ઩ણ વ્મથા“!!! અભેયીકાથી ઩ધાયે રા એક ભીત્ર અભાયી વાથે શતા. ચારુ ન૊કયીએ કથા વાંબ઱લાની વયકાયભાન્મ વુલીધા નીશા઱ી તેઓ શીઝયાતાં શૈ મે ફ૊લ્મા, ‘અભાયે ત્માં ત૊ ઑપીવે ઩ાંચ ભીનીટ ભ૊ડા ઩શોંચ૊ ત૊મ ઩ગાય કા઩ી રે છે!' વભજો ત૊ દીલા જ ેલી ચ૊ખ્ખી લાત છે. ભાણવના ય૊જીન્દા કાભ૊ભાં રુકાલટ રાલે એલી બક્તી ભાણવે ભનસ્લી઩ણે ઉબી કયી છે. આ઩ણે એને ધાભીક ભ્રષ્ટાચાય કશી ળકીએ. દુનીમાન૊ ક૊ઈ ઩ણ ધભા કદી ચારુ ઑપીવે કથા વાંબ઱લા જલાનું કશે ત૊ નથી. ખુદ બગલાનને ઩ણ ભાણવની એલી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

14

બક્તી વાભે ખાસ્વ૊ લાંધ૊ શળે ઩ણ એનું ક૊ણ વાંબ઱ે? શજી આગ઱ વાંબ઱૊. ફેંકભાં એક ભાણવ ડરાપટ કઢાલલા ગમ૊. ડરાપટ રઈને એણે તુયત ગાડી ઩કડલાની શતી. ફાજુ ના ક્રાકે કષ્ણું, ‘લાય રાગળે, ડરાપટ રખનાય બાઈ નભાઝ ઩ઢલા ગમા છે.' ઩ેરા ફીયાદય નભાઝ ઩ઢીને આવ્મા ત્માં વુધી ગ્રાશકે તેની આતુયતાબયી પ્રતીક્ષા કયી ઩ણ ગાડી ત૊ નીક઱ી જ ગઈ. વત્મ એ છે કે પ્રત્મેક ભાણવ ભાટે કતાવ્મથી ભ૊ટ૊ ધભા ફીજો એકેમ નથી. ખુદાની ફન્દગી કે પ્રબુની ઩ુજાન૊ લાંધ૊ ના શ૊ઈ ળકે; ઩યન્તુ તે કાભ ન૊કયી ધન્ધાના બ૊ગે ત૊ ના જ કયલાનું શ૊મ. એલી અળીસ્તબયી બક્તીથી ગ્રાશક૊ ખુફ ભુશ્કેરીભાં ભુકાઈ જામ છે. જયા લીચાય૊, એક ઩ાયવી ડૉક્ટય ઑ઩યે ળન અધુરું ભુકી અગીમાયીભાં ર૊ફાન–વુખડ ચઢાલલા જામ ત૊ દયદીની ળી શારત થામ? એક શીન્દુ ઩ામર૊ટ ચારુ લીભાને યાભની ભા઱ા જ઩લા ફેવે ત૊ એલી બક્તીથી યાભચન્રજી યાજી થામ ખયા? ક૊ઈ જ ૈનફન્ધુ ફવડરાઈલય શ૊મ અને ભાગાભાં જ્માં જ્માં દેયાવય નજયે ઩ડે ત્માં ફવ થ૊બાલીને દળાને જામ ત૊ ઩ેવન્ે જય૊ને તે ઩યલડે ખરું? લીકવીત દેળ૊ની પ્રજા ધભા ઩ાછ઱ વભમ ફગાડતી નથી. તેઓ કાભને જ ઩ુજા ગણે છે. વયદાય લલ્લબબાઈ ઩ટેર અદારતભાં કેવ રડતા શતા તે વભમે તેભની ભાતાના ભૃત્મુના વભાચાય ભળ્યા; ઩યન્તુ વશે જ ઩ણ અસ્લસ્થ થમા લીના તેભણે છેલટ વુધી લકીરાત યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

15

ચારુ યાખી અને કેવ જીત્મા મ ખયા. દયે ક ભાણવ વયદાય ઩ટેર જ ેલી કતાવ્મનીષ્ઠા અને એકાગ્રતા દાખલે ત૊ જીલનભાં તેના વાયાં ઩યીણાભ૊ જરુય પ્રાપ્ત થઈ ળકે; ઩યન્તુ આ઩ણી ત૊ બક્તીમ બંગાય અને ફન્દગીમ ફ૊ગવ... એલી તકરાદી બક્તીના લધુ એક ફે દાખરા જોઈએ. લીતેરા ગણેળ૊ત્વલ લખતે એક પ્રવંગ ફન્મ૊ શત૊ ગણેળભંડ઱ના થ૊ડાંક જુ લાનીમાઓ ભુતી ખયીદલા ગમા. ફન્મું એલું કે ઩ૈવા ઩યત કયલાભાં ભુતીલા઱ાથી એક બુર થઈ. ઩ૈવા ઩યત કમા​ા તેભાં વ૊ રુ઩ીમા વભજીને ઩ાંચવ૊ની ન૊ટ અ઩ાઈ ગઈ. થ૊ડે ગમા ત્માં ખ્માર આવ્મ૊ કે ભુતીલા઱ાએ બુરથી ચાયવ૊ રુ઩ીમા લધાયે આ઩ી દીધા છે. જ ેલી એ લાતની ખફય થઈ કે ફધાં મુલાન૊ ગેરભાં આલી ગમા. એકાદને મ એલ૊ લીચાય ના આવ્મ૊ કે ગયીફ ભુતીલા઱ાને ચાયવ૊ રુ઩ીમા ઩યત કયી દઈએ. એક ફે ત૊ શયખના ભામા​ા ચીલ્લાઈ ઉઠમા– ‘ગણ઩તીફાપ્઩ા ભ૊યીમા...!' (અભાયા ફચુબાઈ શ૊ત ત૊ જલાફ આપ્મ૊ શ૊ત– ‘ને ચાયવ૊ રુ઩ીમા ચ૊યીમા...!') ધયભકયભલા઱ા આ દેળભાં બગલાનના વ૊દાભાંમ ર૊ક૊ આલી રુચ્ચાઈ આદયે છે ત્માં ફૉપ૊વાના ત૊઩વ૊દાની ળી લીવાત? થ૊ડા લખત ઩યની એક ફીના વાંબ઱૊. એક ભુસ્રીભ ભીકેનીકે એક યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

16

ભાણવનું સ્કુ ટય યી઩ેય કયતી લે઱ા તેભાંથી નલી ક૊ઈર કાઢી રઈને જુ ની નાંખી આ઩ી. સ્કુ ટય ભારીકે ઝઘડ૊ કમો અને ઩૊તાની નલી ક૊ઈરની ભાંગણી કયી. ભીકેનીકે કષ્ણું : ‘અભાયા ય૊જા ચારે છે. ય૊જાભાં અભે થુંક ઩ણ ગ઱તા નથી ત૊ ધન્ધાભાં જુ ઠું ળું કાભ ફ૊રીએ? ભેં તભાયી ક૊ઈર ફદરી જ નથી!' ઩ેરા સ્કુ ટયચારકે બાયે ભનદુ​ુઃખ વાથે લીદામ રીધી. ચાયે ક દીલવ ફાદ ફન્મું એલું કે એના બાઈના સ્કુ ટયની ક૊ઈર પે ઈર થઈ ગઈ અને મ૊ગાનુમ૊ગ એજ ભીકેનીક ઩ાવે તે ગમ૊. એ ભીકેનીકે ઩ેરી ચ૊યી રીધેરી ક૊ઈર નાંખી આ઩ી અને ઩ૈવા ઉ઩જાલી રીધા. (થમેરું ળું કે ક૊ઈર ઩ય ઩ેરા ભુ઱ ભારીકે યંગ લડે નીળાની કયી શતી એથી તુયત ઓ઱ખી ગમા કે આ એભની જ ક૊ઈર છે) આ દેળભાં ધભાના ઓથે ઠગાઈ ઉદ્ય૊ગન૊ ખાસ્વ૊ લીકાવ થમ૊ છે. છ઱ક઩ટ ક૊ઈ ક૊ભન૊ ઈજાય૊ નથી. ભાનલીના પ્ર઩ંચ૊ વમ્઩ુણા ફીનવાંપ્રદામીક યષ્ણાં છે. દગાફાજી, લીશ્વાવઘાત, કે રુચ્ચાઈને શીન્દુત્ત્લ કે ભુસ્રીભત્ત્લ વાથે ક૊ઈ ઩ક્ષ઩ાત નથી શ૊ત૊. શલે એક સ્ટલ યી઩ેય કયનાય શીન્દુ ભાણવન૊ દાખર૊ જોઈએ. સ્ટલનું પક્ત લૉળય ફદરલાનું શતુ.ં સ્ટલભાં ફીજી ક૊ઈ ખયાફી શતી નશીં. ‘એક ઢાંકણીભાં થ૊ડું તેર રઈ આલ૊' એલું કશી સ્ટલલા઱ાએ ઩ત્નીને યવ૊ડાભાં ભ૊કરી અને તે દયભીમાન ઩મ્઩ન૊ ે ૊ લાલ્લ નાંખી દીધ૊. ઩છી કષ્ણું : ‘જુ ઓ ઩મ્઩ભાં લાલ્લ ફદરી તુટર યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

17

ે ૊ છે. ફદરલ૊ ઩ડળે!' ભીત્રએ જોમું કેય૊વીન આલે છે. લાલ્લ તુટર કે સ્ટલલા઱૊ રુચ્ચાઈ ઩ય ઉતમો છે એથી ધભકાવ્મ૊. ઩ેરાએ કષ્ણું : ‘શં ુ નાગદેલતાન૊ બક્ત છુ .ં ..! શં ુ ધન્ધાભાં કદી જુ ઠું ફ૊રત૊ નથી!’ કશી એણે શાથ ઩ય ચીતયે ર૊ નાગ ફતાવ્મ૊. ભીત્રે એને ભાયલા રીધ૊. અને ઩૊રીવભાં ઩કડાલલાની ધભકી આ઩ી. ત્માયે તેણે કયગયી ઩ડતાં ભાપી ભાગી અને લાલ્લ ફદલ્મ૊ શ૊લાનું કફુલ્મું. ફચુબાઈ કશે છે, ‘ભાણવના ચાયીત્ર્મ ઩ય ઩ડેરા ફેઈભાનીના ડાઘ ધભાના વાફુથી ધ૊ઈ ળકાતાં ના શ૊મ ત૊ એલા ધભાન૊ પામદ૊ ળ૊? ય૊જાભાં થુંક ગ઱ાઈ જામ ત૊ ઩ા઩ રાગે એભ ભાનત૊ ભુસ્રીભ આખેઆખી ક૊મર ગ઱ી જામ ત૊મ તેના ય૊જા અખંડ યશે છે. એક શીન્દુ નાગદેલતાન૊ બક્ત શ૊લાનું ગલા રે છે, ઩ણ ધન્ધાભાં નાગની જ ેભ ગ્રાશકને ડખ ં ભાયે છે ત્માં તેન૊ ધભાબંગ થત૊ નથી. ફધાં જ શીન્દુ–ભુસ્રીભ૊ એલાં શ૊તાં નથી. ઩ણ ઘણા ર૊ક૊ વગલડીમ૊ ધભા ઩ા઱ે છે. તેઓ ધભા ઩ણ ઩ા઱ે છે અને તક ભ઱તાં ફેઈભાની ઩ણ આચયી રે છે. ધભાને એલા ભાણવ૊એ ખુફ ફદનાભ કમો છે.’ એકલાય અભે એક દૃશ્મ જોમું શતુ.ં એક બ્રાષ્ઢણના નાના છ૊કયાએ ધુ઱ન૊ ઢગર૊ કયી તેભાં ઩ેળાફ કમો અને ત઩ેરીભાં કડછી લડે ળાક શરાલે તેભ જન૊ઈ લડે તેભાં શરાલલા રાગ્મ૊. એ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

18

દૃશ્મ જોઈ ભને લીચાય આવ્મ૊– ભાણવે ધભા જોડે આ નાદાન છ૊કયા જ ેલું જ અ઱લીતરું કમુ​ું છે. જન૊ઈ ફા઩ડીન૊ ઩નાય૊ નાદાન છ૊કયા જોડે ઩ડ્ય૊. નાદાનકી દ૊સ્તી ને ઩ેળાફભાં સ્નાન...! શ્રદ્ધા઱ુ ભાણવ૊ ધભાની ટીકા વાંબ઱ી છછ ં ડે ાઈ ઉઠે છે; ઩ણ લાસ્તલીક્તા એ છે કે ધભાને ભાણવે ઩ેળાફતુલ્મ ફનાલી ભુક્મ૊ છે. ધભા અને બગલાનના ભાથા ઩ય વોથી લધુ શથ૊ડા ધાભીક૊એ ભામા​ા છે. ભાણવે ધભા અને બગલાન ફન્નેને યાતા ઩ાણીએ યડાવ્મા છે. એક લડીરે શીન્દુન૊ દાખર૊ આ઩તાં કષ્ણું, ‘એ ભાણવ ય૊જ લશે ર૊ ઉઠીને ભન્દીયે જામ. બાલથી પ્રબુ઩જા ુ કયે ; ઩ણ ઩ાછા આલતી લે઱ા એની કાકીના ઘય ઩ય એકાદ ફે ઩થ્થય૊ ભાયત૊ આલે. (કાકી જોડે એને ક૊ઈ ભીરકત લી઴મક ભનદુ​ુઃખ શતું) એ જ ે શ૊મ તે ઩ણ ક૊ઈ ઩ણ ળાણ૊ શીન્દુ ઩ુજા અને ઩થ્થયના આ અધભ કક્ષાના ગઠફન્ધનને આલકાયી ળકે ખય૊? ક૊ઈ ચુસ્ત ભુસ્રીભ ત્રણ લાય નભાઝ ઩ઢત૊ શ૊મ, ય૊જ કુ યાનેળયીપ લાંચત૊ શ૊મ; ઩ણ ત્માયફાદ આતંકલાદીઓના ળષ્ડગ૊ડાઉનનું ભેનેજીગ ં કયત૊ શ૊મ ત૊ અલ્લાશ ત૊ દુય ળાણા ભુસ્રીભ૊ મ તેને ટેક૊ આ઩ે ખયાં? એટરું ખાવ માદ યાખલા જ ેલું છે. ળીક્ષણ ભે઱વ્મા ઩છી ભાણવ ળું ફની ળકે છે તેભાં ળીક્ષણની ઈજ્જત યશે રી છે. તે યીતે ધભાનું ઩ારન કમા​ા ઩છી ભાણવ કેલ૊ વ્મલશાય કયે છે તેભાં તેના યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

19

બગલાનની ઈજ્જત યશે રી છે. ચાર૊ આ઩ણે જીલનભાં ધભાન૊ શ્રેષ્ઠ ઉ઩મ૊ગ કયીને આ઩ણાં બગલાનની ઈજ્જતની યક્ષા કયીએ.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

20

02

ઈરા શલે યડતી નથી..! અનુક્રમણીકા

આંખ યડે અને હૃદમ યડે એ ફે લચ્ચે ખાસ્વ૊ પયક શ૊મ છે. ભાણવ કાંદા કા઩ે ત્માયે આંખ યડે છે; ઩ણ ઘયભાં કાંદા ખયીદલાના મ ઩ૈવા ના શ૊મ ત્માયે હૃદમ યડે છે. શભણાં હૃદમના રુદનના વાક્ષી ફનલાનું થમું. લાત ઈરા અને અરુણની છે. નાભ કાલ્઩નીક છે ઩ણ ઘટના વાચી છે. એભની જીન્દગીની લાત એક રઘુકથા જ ેટરી ટુકં ી છે. વંવાય છ૊ડી વાધુ ફની જતાં ભાણવ૊ની આ઩ણને નલાઈ નથી ઩ણ આ કીસ્વ૊ જયા જુ દ૊ છે. ફન્નેને પ્રેભ થમ૊. લડીર૊ની વમ્ભતીથી ફન્ને ઩યણ્મા. દાં઩ત્મના ભધુય દામકા દયભીમાન ફે ભજાના ફા઱ક૊ થમા. ફીજાં વાતેક લ઴ા એલાંજ આનન્દભાં લીતી ગમા. વંવાયભાં ક્માંમ ક૊ઈ દુ​ુઃખ નશ૊તુ.ં ફધું ઠીકઠાક ચારતું શતું; ઩ણ વત્તયભે લ઴ે અરુણને ક૊ણ જાણે ળાથી વાધુ ફનલાનું ઘેરુ રાગ્મુ.ં એક દીલવ એણે ઩ત્નીને કષ્ણું, ‘આ઩ણં વશજીલન ઩ુરું થમુ.ં શં ુ વંવાય ત્માગી વાધુ ફનલા ભાગું છુ .ં તું યજા આ઩...!' ને ઩ત્નીએ યજા આ઩ી.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

21

આ– ‘તું યજા આ઩' અને ‘઩ત્નીએ યજા આ઩ી' એ ફે લાક્મ લચ્ચે અશીં ભાત્ર એક વેન્ટીભીટયની જગ્મા છે; ઩ણ એભના અવરી જીલનભાં ઩ુયા છ ભશીનાનું યડાય૊઱બમુ​ું અન્તય શતુ.ં છ ભશીનાની એકધાયી વભજાલટ, લીનન્તી, આજીજી, કાકરુદી, આક્રન્દ લગેયે ઩છી ઩ણ અરુણ એકન૊ ફે ના થમ૊ ત્માયે ઈરાએ ના છુ ટકે યજા આ઩લી ઩ડી. અરુણ ધાભધુભી઩ુલાક વાધુ ફન્મ૊. કશે છે ઈરા ત્માયફાદ કદી યડી નથી. અરુણને પ્રણાભ કયી એણે લીદામ આ઩ી. છ૊કયાઓ ઩ાવે શાથ જોડાવ્મા. અરુણના ગમા ઩છી ઈરાને ઘણી તકરીપ ઩ડી. અરુણ ઩ાવે ખાવ ભીરકત શતી નશીં. ફરકે થ૊ડું દેલું શતુ.ં ઩યણીને આલી ત્માયે ઈરા ઩ાવે ઩ાંચ આંકડાના ઩ગાયલા઱ી વુંદય ન૊કયી શતી. રગ્ન ફાદ અરુણે તે ઩ણ છ૊ડાલી દીધી શતી. રગ્ન ઩ુલે ઈરા યંગબુભીની નમ્ફય લન અબીનેત્રી યશી શતી. ફેસ્ટ એક્ટીંગના ક૊થ઱૊ બયીને ળીલ્ડ જીતી શતી; ઩ણ રગ્ન ફાદ અરુણે કષ્ણું : ‘આ નાટક ચેટક છ૊ડી દે. એભાં આ઩ણી ળ૊બા નથી!' ઈરાએ તે ઩ણ છ૊ડલું ઩ડ્યુ.ં ઩૊઩ટ ઉડી જતાં ઩ુલે ભેનાની ફન્ને ઩ાંખ૊ કા઩ી ગમ૊ શત૊. ઈરાને ઩૊તાના કયતાં છ૊કયાંઓના બલીષ્મની ભ૊ટી ચીંતા શતી; ઩યન્તુ દુ​ુઃખ૊ના દયીમા લચ્ચે ઩ણ ઈરા બાયે વંઘ઴ા કયીને કાંઠ ે ઩શોંચી ળકી.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

22

ઈરા શલે યડતી નથી. તેણે આછી ઩ાત઱ી ન૊કયી ળ૊ધી કાઢી છે. ઘયભાં ફ્રીઝ છે. ટીલી છે. વભાજની નજયભાં ઈરા વાધનવમ્઩ન્ન છે; ઩ણ અભને તે ઩યલલ્લીની ક઩ાઈ ગમેરી ઩ુંછડીની જ ેભ તયપડતી દેખામ છે. એક દીલવ અભે એને ઩ુછ્ય,ું ‘અરુણની માદ આલે છે ખયી? તે અત્માયે ક્માં છે?' ઈરાએ ડુવ ં કા જ ેલા ટુકં ા લાક્મભાં કષ્ણું : ‘એ ખુફ પ્રેભા઱ શત૊... માદ ત૊ આલે જ...! અત્માયે ક્માં શળે ક૊ણ જાણે...; ઩ણ દીરભાં ત૊ છે જ.' અભે ઩ુછ્યું : ‘઩ણ એકાએક એનું એલું હૃદમ઩યીલતાન ળી યીતે થમુ?ં ' ઈરાએ કષ્ણું : ‘એકાએક કળું થમું નશ૊તુ.ં ફેએક લ઴ાથી એ ધભા તયપ ખુફ ઢળ્ય૊ શત૊. શમ્ભેળાં ઋ઴ીભુનીઓના વમ્઩કાભાં યશે ત૊ શત૊. ધન્ધ૊ ફન્ધ યાખીને કથાઓ વાંબ઱લા જત૊. ધભા઩ુસ્તક૊ અને વત્વંગ, એ ફેના અતી વશલાવથી એનું ચીત્ત બભી ગમું શતુ.ં ભારું ભાનલું છે કે ધભા દ્વાયા ઉ઩દેળાતી વંવાયત્માગની લાત૊થી ભાણવ ફગડી જામ છે. ઩તીને તેના સ્લજન૊થી અરગ કયી દે એલા ધભાભાં શલે ભાયી શ્રદ્ધા યશી નથી!' ઈરા શલે ફા઱ક૊ ખાતય જીલે છે. તે જીલી જળે. ઘણીલાય રાળ ઩ણ (જીન્દગીના ક૊લ્ડ સ્ટ૊યે જભાં) રાંફુ જીલે છે. ઈરાની આંખ૊ભાં આંવુ નથી. આંવુઓ લચ્ચે ઈરા ગ૊ઠલાઈ ગઈ છે. પ્રશ્ન થામ છે એના જીલનની એલી સ્થીતી ભાટે ક૊ણ જલાફદાય– એન૊ ઩તી કે ધભા? કંઈક એલું વભજામ છે કે ધભાએ જ્માયે જ્માયે યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

23

જીલનલીય૊ધી ઉ઩દેળ૊ આ઩ી ભાણવને જીલનલીભુખ કયલાની ક૊ળી઴ કયી છે ત્માયે ધભા દ્વાયા વભાજની ફશં ુ ભ૊ટી કુવેલા થઈ છે. એક ઩યણીત વ્મક્તીન૊ વાચ૊ ધભા તેના ઩યીલાયનું યક્ષણ કયલાન૊ શ૊મ છે. ભ૊ક્ષના ભ૊શભાં તે ધભાગુરુઓન૊ ચઢાવ્મ૊ વંવાય છ૊ડી દેત૊ શ૊મ ત૊ તેનાથી ભ૊ટ૊ અધભા ફીજો એકે નથી. ભાણવને ન ઩યણલાની છુ ટ શ૊ઈ ળકે ઩ણ ઩છી વંવાય છ૊ડીને બાગી છુ ટલાની છુ ટ કદી ક૊ઈ ધભે આ઩લી જોઈએ નશીં. ટીકીટ રીધા ઩છી ભાણવ ગાડીભાં ના ફેવે તે ગુન૊ નથી ઩ણ 100 કી.ભી.ની ઝડ઩ે દ૊ડતી ટરને ભાંથી બુવક૊ ભાયે એ ઩ાગર઩ણં કશે લામ. ધભા ભ૊ક્ષ કે ઈશ્વયપ્રાપ્તીને નાભે ભાણવના ઩રામનલાદને ઩ં઩ા઱ે છે. પ્રબુબક્તી વંવાયભાં યશીને મ કયી ળકામ છે. આ઩ણા ભ૊ટા બાગના પ્રાચીન ઋ઴ીભુનીઓ ઩યણેરા શતાં; ઩ણ અશીં બુર એ થામ છે કે ભાણવ પ્રેભ કયે ... ઩યણે... ફા઱ક૊ ઩ણ ઩ેદા કયે અને ઩છી વોને છ૊ડીને વાધુ ફની જામ એ ઠડં ે કરેજ ે કયામેરા ખુન જ ેલ૊ કાતીર ગુન૊ છે. ક૊ઈ બગલાને કદી એલું કષ્ણું નથી કે વંવાય છ૊ડીને વાધુ થઈ જાઓ. વાધુ થનાયાઓને ભ૊ક્ષ ભ઱ત૊ શળે કે નશીં તે બગલાન જાણે ઩ણ જીલનભાં અધલચ્ચે જ ેભને નીયાધાય છ૊ડી દેલાભાં આલે છે એભને ત૊ ઩છી જીલતાં જીલત નકાથી મ ફદતય માતના લેઠલી ઩ડે છે.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

24

દારુભાં ખુલાય થઈ જનાયને આખ૊ વભાજ ધીક્કાયે છે; ઩યન્તુ ધભાભાં ખુલાય થઈ જનાયન૊ જમજમકાય થામ છે. દારુડીમાને વજા થામ છે; ઩ણ સ્લજન૊ન૊ ઠુકયાલી જ ેઓ વંવાય છ૊ડી જામ છે તેભન૊ ધભા તયપથી જમજમકાય થામ છે. શમાત ઩તીએ લીધલા વભુ જીલન ગુજાયતી ઩ત્ની કયતાં દારુડીમાની ઩ત્ની લધુ વુખી ગણામ. કેભકે દારુડીમ૊ યાત્રે ઘયે ત૊ આલે છે. વાધુ ઩૊તે ફેઘય થઈને તેના સ્લજન૊ને ઩ણ ફેઘય કયત૊ જામ છે. દારુના નળાન૊ એક ભ૊ટ૊ પામદ૊ એ છે કે તે ઉતયી જામ છે. ધભાન૊ નળ૊ ઉતયત૊ નથી. ઈરા– અરુણની ઘટના વભાજ વાભે કેટરાંક પ્રશ્ન૊ ઉબાં કયે છે. ઩યણ્મા ઩છી વન્માવ રેલાની લાતને જ ેઓ ધભાના નાભે ફીયદાલે છે તેભને ઈરા લતી અભે થ૊ડાં પ્રશ્ન૊ ઩ુછીએ છીએ : પ્રશ્ન (1) : ભાણવ ઩૊તાની વાંવાયીક જલાફદાયીઓ છ૊ડીને દુનીમાભાં અશીંતશીં બટકત૊ યશે એલા ધભાન૊ વયલા઱ે ભાનલજાતને ળ૊ પામદ૊ થામ છે? (દુનીમાના વો વંવાયીઓએ એ ભાગે ચાલ્મા શ૊ત ત૊ દુનીમાન૊ જ ે લીકાવ થમ૊ છે તે થઈ ળક્મ૊ શ૊ત ખય૊? દુનીમાના ફધાં લીજ્ઞાનીઓ વાધુ થઈ ગમા શ૊ત ત૊ આટરી ળ૊ધ૊ થઈ છે તે થઈ શ૊ત ખયી?)

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

25

પ્રશ્ન (2) : ઩ત્નીને છ૊ડી જત૊ ભાણવ વંબલતુઃ ધભાના લૈચાયીક ઝનુનથી ઩૊તાની જાતીમ જરુયીમાત ઩ય કાફુ યાખી ળકે ઩ણ તેની જુ લાન ઩ત્નીનું ળું? તેની ભાનવીક જરુયીમાતનું ળું? ઩તીને લૈયાગ્મ જન્ભે તે બેગી જ ઩ત્નીની જાતીમ જરુયીમાત આ઩૊આ઩ ફન્ધ થઈ જામ એલું ફની ળકે ખરું? એલી ઩ત્નીએ કમા અ઩યાધની વજારુ઩ે વંમભની વજા લેઠલી ઩ડે છે? આલી ષ્ડીઓન૊ ઩ગ ક્માંક ર઩સ્મ૊ ત૊ વભાજ તેને ક્ષભા કયળે ખય૊? પ્રશ્ન (3) : ઩ીતાન૊ આધાય ગુભાલી ચુકેરા ફા઱ક૊ન૊ જરુયી લીકાવ ના થઈ ળકે અથલા તેઓ ગુનાની અન્ધાયી દુનીમાભાં ધકેરાઈ જામ ત૊ એની જલાફદાયી ક૊ની? પ્રશ્ન (4) : રગ્નલે઱ા બ્રાષ્ઢણ૊ વપ્ત઩દીના શ્લ૊ક ફ૊રે છે. તેન૊ અથા એ થામ છે કે ઩તી ભાત્ર ઩ત્નીના બયણ઩૊઴ણ ભાટે જ નથી શ૊ત૊. એના વભગ્ર જીલનના વુખદુ​ુઃખન૊ વાથી શ૊મ છે. ઩ત્ની તેનું વભગ્ર જીલન ઩તીને વભ઩ીત કયી દે છે. એલી ઩ત્ની ઩ાવેથી તેન૊ ઩તી છીનલાઈ જામ છે તે ભાટે જલાફદાય ક૊ણ? ક૊ઈ ઩તી ઩૊તાની ઩ત્નીનું બયણ઩૊઴ણ ન કયત૊ શ૊મ તેલા વંજોગ૊ભાં ક૊ટા તેને બયણ઩૊઴ણન૊ ખચા ચુકલલાન૊ શુકભ કયે છે. વાધુ ફની જતા ભાણવ ઩ય ઩ત્ની એલ૊ કેવ કયે ત૊ કામદ૊ વાધુને વજા કયળે ખય૊? યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

26

ઈરાની વ્મથાન૊ વાચ૊ અન્દાજ ઩ાભલા ભાટે ઩યકામા પ્રલેળની લીદ્યા લડે તેના જરતા જીગયભાં પ્રલેળ કયીએ ત૊ જ તેની બીતયી તાયાજીના વાચા આંકડા પ્રાપ્ત થઈ ળકે. કશે છે ઩તીઓથી દુય પેં કામેરી લીયશી નાયીઓના આંવુઓન૊ શીવાફ તેના ઓળીકા ઩ાવે શ૊મ છે. છતે ધણીએ લૈધવ્મ બ૊ગલતી ઈરાની વ્મથા જાણલાના ઉ઩ામરુ઩ે ઈરાના ઓળીકાન૊ ઈન્ટયવ્મુ રઈ ળકામ; ઩યન્તુ કદાચ ઓળીકું મ કશી દેળે : ‘ઈરા શલે યડતી નથી! રુદન ઈરાના અસ્તીત્લભાં ઓગ઱ી ગમું છે!'

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

27

03

રાગણી એટરે જીલનરુ઩ી જરેફીની ચાવણી! અનુક્રમણીકા

ક૊ઈ દીકય૊ ઩૊તાના ભાતા઩ીતાનું શ્રાદ્ધ કયાલે એ ઘટના યૅ ળનારીઝભ ભુજફ અન્ધશ્રદ્ધાભાં ખ઩ે છે. જો કે પ્રેભ અને રાગણી એ જીલનની નક્કય વચ્ચાઈ છે. જીલનભાં તેનું ઩ણ ખાસ્વું ભશત્લ યષ્ણું છે. ફીજી ફાજુ યૅ ળનારીઝભ જીલનની કેલ઱ એક તયાશ છે. જીલન જીલલાન૊ એક ફોદ્ધીક અબીગભ છે– ઩ુરું જીલન નથી. રાગણી જ ેલી પ્રચંડ ભાનલીમ વંલેદનાને કદી યૅ ળનારીઝભથી અલગણી ળકાતી નથી. પ્રખય યૅ ળનારીસ્ટ૊એ ઩ણ ક્માયે ક રાગણી ખાતય કશે લાતી અન્ધશ્રદ્ધાને ળયણે જલું ઩ડતું શ૊મ છે. ક્માયે ક નીકટતભ સ્લજન૊ની રાગણી ખાતય ફુદ્ધીનું લૉલ્મુભ ધીભું કયીને રાગણીના રમ વાથે થ૊ડું લશી જલું ઩ડતું શ૊મ છે. જીલનનું ફીજુ ં નાભ અનુકુરન છે. અનુકુરન દ્વાયા સ્લજન૊ના ભન જા઱લીને જીલલા ભાટે ક્માયે ક નીજી ભાન્મતા જોડે થ૊ડી ફાંધછ૊ડ કયલી ઩ડે ત૊ તેભ કયલાભાં કળું ખ૊ટું નથી. આ઩ણે ત્માં શ૊઱ી વ઱ગાલલાભાં પ્રતીલ઴ા ટનફંધી રાકડાં વાલ નીયથાક ફ઱ી જામ છે. તે અંગે આ઩ણ૊ વખત લીય૊ધ શ૊મ છે છતાં ભશ૊લ્લાના જુ લાન૊ શ૊઱ીન૊ પા઱૊ ઉઘયાલલા આલે છે ત્માયે તેભને ના નથી ઩ાડી ળકાતી. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

28

(અભાયા ફચુબાઈ શ૊઱ી વ઱ગાલલાના વખત લીય૊ધી છે; ઩ણ તેઓ ઩ણ ભશ૊લ્લાના જુ લાનીમાઓને શ૊઱ીન૊ પા઱૊ આ઩ે છે. કાયણભાં તેઓ તેભની યભુજી ળૈરીભાં જણાલે છે કે, ‘તેઓ વો બેગાં ભ઱ીને ભારું ઘય વ઱ગાલે તેના કયતાં શ૊઱ી વ઱ગાલે તેભાં ભને નુકવાન થલાનું નથી!') વભાજભાં એલી ઘણી અફોદ્ધીક પ્રલૃત્તીઓ થતી યશે છે તે આ઩ણી ઈચ્છાના એક ઝાટકે વુધાયી દઈ ળકાતી નથી. ગભે તેલા ચુસ્ત યૅ ળનારીસ્ટે ઩ણ ઩ીતાનું ભૃત્મુ થામ ત્માયે ઘયડી ભાની રાગણી ના દુબામ તે ભાટે ભયણ૊ત્તય કભાકાંડ કયાલલા ઩ડે છે. એભ કયલું ખ૊ટું ઩ણ નથી. એકાદ અંગત ભાન્મતા ખાતય સ્લજન૊ની રીરીછભ રાગણીભાં બડબડત૊ દેલતા ચાં઩લ૊ એને નયી ઍન્ટી–યૅ ળનર ઍક્ટીલીટી કશી ળકામ. જીલનભાં ફુદ્ધી અને રાગણીના મુદ્ધ૊ શમ્ભેળાં થતાં યશે છે. ફશુધા તેભાં રાગણીન૊ લીજમ થામ છે. જીલન નાભની પીલ્ભની ભુખ્મ શીય૊ઈનનું નાભ રાગણી છે. ફુદ્ધીનું સ્થાન વાઈડ શીય૊ઈનનું છે. માદ યશે રાગણીન૊ લીજમ એ જીલનની જીત છે; ઩ણ યૅ ળનારીઝભની શાય નથી. જીલનભાં જ્માં રાગણી પ્રગાઢ઩ણે વંક઱ામેરી છે ત્માં દીભાગથી નશીં દીરથી લીચાયલું ઩ડે છે. ભાનલીમ રાગણીઓને ઉચીત ભશત્લ આ઩ીને યૅ ળનારીઝભ લધુ ય઱ીમાત ફને છે.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

29

અન્ધશ્રદ્ધા વમ્ફન્ધે એક અન્મ ભન૊લૈજ્ઞાનીક ભુદ્દ૊ લીચાયલાનું આ઩ણે ચુકી જઈએ છીએ. ભાનલભનની રીરા અ઩ાય છે. ભાણવનું ભુઠી વયખું દીભાગ વૃષ્ટીનું શ્રેષ્ઠ કૉમ્પ્મુટય છે. ભાનલ જીલનભાં જીલ કયતાંમ દીભાગનું પ્રદાન લીળે઴ છે. જીલની જલાફદાયી ભમા​ાદીત છે. ફુદ્ધીની જલાફદાયીન૊ ઩ાય નથી. વૃષ્ટીન૊ લીકાવ ભાનલીના દીભાગને આબાયી છે. કુ દયત અને ભાણવના વંમક્ુ ત ઉ઩ક્રભે આ દુનીમાન૊ કાય૊ફાય ચારે છે. જીલ ભાણવને કેલ઱ જીલાડી જાણે છે. દીભાગ ભાણવને અભય ફનાલે છે. જીલ ભાણવને જીલીત વ્મક્તી તયીકેનું વટીપીકેટ આ઩ે છે. ફુદ્ધીના પ્રતા઩ે ભાણવભાંથી ભશાન લીબુતી પ્રગટી ળકે છે. કુ દયતે ભનની જ ે અદ્બુત, ગુઢ ળક્તીઓ આ઩ી છે તે લીળે ભાણવ ફશં ુ ઓછુ ં જાણે છે. ભન૊લીજ્ઞાનીઓ ઘણીલાય કશે છે : ‘વુખ અને દુ​ુઃખ ભનના કાયણ૊ છે. ભાણવ જ ેલું લીચાયે તેલું થામ છે.' આલા કથન૊ પ્રથભ નજયે અતાકીક જણામ છે; ઩યન્તુ તેભાં ભન૊લૈજ્ઞાનીક વત્મ યશે રું છે. ઉ઩મુાક્ત કથન૊ભાં ભનની અ઩ાય ક્ષભતાન૊ સ્લીકાય યશે ર૊ છે. ડૉ. જીતેન્ર અઢીમા કશે છે– ‘ભન ઩ાવેથી કાભ રેતાં આલડે ત૊ તભાયી તભાભ ઈચ્છાઓ ઩ુણા થઈ ળકે છે.' એભ કશીને તેભણે ભનની ળક્તીનું મળ૊ગાન કમુ​ું છે. ભનની કેટરીક રીરાઓ ભન૊લૈજ્ઞાનીક૊ને ઩ણ ભુંઝલે એલી અટ઩ટી શ૊મ છે. ભનભાં વાચી જુ ઠી ક૊ઈ ભાન્મતા જડાઈ ગઈ શ૊મ ત૊ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

30

કા઱ક્રભે ભનની બીતય તેના અજીફ૊ગયીફ, ચભત્કાયીક ઩યીણાભ૊ ઉદ્બલે છે. એ વન્દબે નલરકથાકાય ભોં઩ાવાની એક લાતા​ાનું સ્ભયણ થામ છે. એક અન્ધ ષ્ડીન૊ ઩તી ભૃત્મુ ઩ાભે છે. ષ્ડી ઩ાવે તેના ઩તીની એક તવલીય શતી. ઩તી શમાત શત૊ ત્માયે ક૊ઈ કાયણ૊વય તેના ભનભાં એલું ઠવી ગમું શતું કે એના ઩તી ઩ાવે ક૊ઈ અરોકીક ળક્તી છે. જ ે કાયણે તેભના ફધાં દુ​ુઃખ૊ દુય થઈ જામ છે. ષ્ડીને લ઴ો વુધી રાગ્મું કે ઩તીની તવલીયભાંથી છુ ઩ી યીતે ઩ેરી ગેફી ળક્તી તેને વાથ આ઩ી યશી છે. એ ભાન્મતાના વશાયે તેણે ઩૊તાના લૈધવ્મના દળ લ઴ા વુખભાં ખેંચી કાઢમાં. એક દીલવ તેના ભકાનભારીકે ઘયબાડાંની તકયાયભાં ષ્ડીન૊ ફધ૊ વાભાન ફશાય પેં કી દીધ૊. વાભાન બેગી ઩ેરી તવલીય ઩ણ યસ્તા ઩ય પેં કાઈ ગઈ. ષ્ડીને તવલીય ના ભ઱તાં તેના દુ​ુઃખન૊ ઩ાય ના યષ્ણ૊. ઘય ઝુંટલાઈ ગમું તેનાથી મ અધીક તવલીય ગુભ થઈ ગઈ તેન૊ ષ્ડીને લીળે઴ આઘાત રાગ્મ૊. તેને રાગ્મું કે ઩તીના ભૃત્મુ ફાદ દળ લ઴ા ઩છી તે લીધલા થઈ ગઈ છે. તે ય૊ડ ઩ય તવલીય પંપ૊વી યશી શતી તે વભમે ત્માંથી ઩વાય થઈ યશે રા એક પ્રૉપે વયે તેને ળું ળ૊ધે છે એભ ઩ુછમુ.ં . ષ્ડીએ કષ્ણુ,ં ‘શં ુ ભાયા ઩તીની તવલીય ળ૊ધું છુ .ં ' થ૊ડે દુય એક તવલીય ઩ડી શતી તે ઉઠાલીને પ્રૉપે વયે ષ્ડીને આ઩તાં કષ્ણુ,ં ‘આત૊ નશીં?' ષ્ડીએ તવલીય ઩ય આંગ઱ીન૊ સ્઩ળા કમો અને તે શ઴ા઩ુલાક ચીલ્લાઈ ઉઠી, ‘શા, એ જ એ જ... તભાય૊ ખુફ ખુફ આબાય!' યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

31

લાતા​ાના અન્તભાં ભોં઩ાવા એક લાક્મ રખે છે : એ તવલીય ક૊ઈ ભાણવની નશ૊તી. એ ત૊ ક૊ઈ ભળીનયીની ડીઝાઈનન૊ નકળ૊ શત૊. લાતા​ાભાં ઉચીત યીતે જ એ સ્઩ષ્ટતા નશ૊તી કે ઩તીની તવલીયને સ્થાને ભળીનયીન૊ પ૊ટ૊ ળી યીતે આલી ગમ૊ શત૊? ળક્મ છે ષ્ડીના અન્ધત્લને કાયણે એલ૊ ગ૊ટા઱૊ વજા​ામ૊ શ૊મ. (લાચકે એ કલ્઩ી રેલાનું શતુ)ં ભનની ળક્તી કેલાં ચભત્કાયી ઩યીણાભ૊ વજીા ળકે છે એ ભન૊લૈજ્ઞાનીક ભુદ્દ૊ લાતા​ાભાં ભાભીક યીતે યજુ કયલાભાં આવ્મ૊ શત૊. તાત્઩મા એટરું જ કે ક્માયે મ ક૊ઈ વ્મક્તીભાં અરોકીક ળક્તી શ૊તી નથી અને તવલીયભાંથી કદી દુ​ુઃખભુક્તીન૊ આળીલા​ાદ ઩ણ લયવી ળકત૊ નથી. જ ે કાંઈ પ્રતા઩ શત૊ તે તવલીયન૊ નશીં, ભનની ક૊ઈ અક઱ રીરાન૊ શત૊. વભજો ત૊ વીધી લાત છે. ભનની ળાંતી ન જાણે ક્માં ક્માંથી અને કેલી યીતે ભ઱ી ળકે છે. જ ે આયવ પાઈલસ્ટાય શૉટરના જાજરુભાં શ૊મ છે તે જ આયવ ભન્દીયભાં મ જડેરાં શ૊મ છે; ઩ણ ભન્દીયના આયવભાંથી જ ે ળાંતી પ્રગટે છે તેલી જાજરુભાંથી પ્રગટતી નથી. બગલાનની ભુતીભાંથી કદી પ્રબુની કૃ ઩ા લયવતી નથી; ઩ણ ભુતીના દળાનથી દીરભાં એક ભન૊લૈજ્ઞાનીક ળાંતી પ્રગટે છે. ખ૊ટી દીળાભાંથી ભ઱તી ળાંતી ઩ણ ભાણવ ભાટે શ્રેમકય નીલડે છે. વ૊નાની રગડી ગટયભાં ઩ડી જલાથી તેની યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

32

કીમ્ભત ઘટી જતી નથી. ભાણવના ભનના કૉમ્પ્મુટયભાં એકલાય અભુક ભાન્મતાનું ળ૊પટલેય ઈન્સ્ટ૊ર થઈ ગમા ફાદ ભનની ભામાલી નગયીભાં ફધું જ ળક્મ ફને છે. ભનની રીરાઓ અ઩ાય શ૊મ છે.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

33

04

આડા વમ્ફન્ધ૊ દેલી–દેલતાની

કૃ ઩ાથીમ નબી ળકે છે! અનુક્રમણીકા

વુયતના રેડી ડૉક્ટય એક કામાક્રભભાં ભ઱ી ગમાં. એભણે કષ્ણું– ‘એક વભમે શં ુ વોથી લીળે઴ શ્રદ્ધા઱ુ ષ્ડી શતી. ટરને મા ફવભાં બગલાનની ઩ુજા કયી ળકામ તે ભાટે પ૊ટ૊ વાથે રઈ જતી. કાંઈ નશીં ત૊ દીલાવ઱ીનું એક ડીંગરું વ઱ગાલીનેમ આયતી કયી રેતી. આજ ે એ ફધી ઝંઝટ પગાલી દઈને વમ્઩ુણા ભુક્ત ફની ગઈ છુ .ં ન ત૊ તેન૊ કળ૊ યંજ છે ન યતીબાય નુકવાન! ભને અનુબલે વભજામું છે કે ષ્ડીના લીકાવ આડે તેન૊ અફોદ્ધીક અબીગભ ફશુ ભ૊ટ૊ અલય૊ધ ફની યશે છે!’ ડૉક્ટયફશે નની લાત વાચી છે. ષ્ડીઓનું ળ૊઴ણ કયી ળકામ તે ભાટે તેભની અન્ધશ્રદ્ધા કે અફોદ્ધીકતા ઩ુરુ઴૊ને ઘણી ભદદરુ઩ થામ છે. એક ઘટનાનું સ્ભયણ થામ છે. એક ભાણવ તેના ઩ાડ૊ળીની ઩ત્ની જોડે અનૈતીક વમ્ફન્ધ ધયાલત૊ શત૊. એક દીલવ ઩ાડ૊ળણ જોડેનું રપરું ઩ત્ની દ્વાયા ઩કડાઈ ગમું; ઩ણ તે યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

34

઩છીમે ઩ુરુ઴ે જાતીમ વમ્ફન્ધ૊ ચારુ યાખ્મા. લાયમ્લાય ઩ત્નીને જાણ થામ, દય લખતે ઝઘડ૊ થામ, ઩ત્ની ઩ીમય ચારી જલા કે વ઱ગી ભયલા તૈમાય થામ અને ઩ુરુ઴ ફડી ચારાકીથી તેની ભાપી ભાગી રે– ‘તું ભને ભાપ ન કયે ત૊ તને તાયા લશારા દીકયાના વ૊ગન્દ છે! તને તાયા જરાયાભ ફા઩ાના વ૊ગન્દ છે!’ વ૊ગન્દની લાત આલે એટરે ઩ત્ની કશે – ‘તભે જરાયાભ ફા઩ાના વ૊ગન્દ આ઩૊ છ૊ એટરે ભાપ કરું છુ ;ં ઩ણ જો તભે પયી આલું કયળ૊ ત૊ તભને ભાયા વ૊ગન્દ છે!’ ફીજી તયપ ભ૊ડે ભ૊ડે ઩ાડ૊ળણને જોખભ વભજાતાં તેણે ળાયીયીક વમ્ફન્ધન૊ ઈન્કાય કમો. ઩ાડ૊ળણના ઈન્કાયનું તા઱ું ઩ણ ઩ેરા ઩ુરુ઴ે વ૊ગન્દની ચાલીથી એભ કશીને ખ૊રી નાખ્મું કે– ‘જો તું ભાયી ઈચ્છા ઩ુણા નશીં કયે ત૊ તને આ઩ણા પ્રેભના વ૊ગન્દ છે“ તને તાયી બુલનેશ્વયી ભાતાના વ૊ગન્દ છે“!’ ભા બુલનેશ્વયીના વ૊ગન્દ આ઩લાભાં આલે એથી ઩ાડ૊ળણ રાચાય ફની જામ. આભ વ૊ગન્દના વીરવીરા લડે (એભ કશ૊ કે દેલી–દેલતાની કૃ ઩ાથી) એ ભાણવ વેક્વ કોબાંડને આગ઱ ધ઩ાવ્મે જત૊ શત૊. ષ્ડીઓને ઩ુછલાનું ભન થામ છે– આ ‘વ૊ગન્દ’ ળી ફરા છે? વ૊ગન્દ ત૊ડલાથી યતીબાય નુકવાન થતું શ૊મ ત૊ આ દેળની ભોંઘલાયી કે ગયીફીના વ૊ગન્દ ખાઓ અને ઩છી ત૊ડીને એ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

35

લાતની ખાતયી કયી ર૊ કે વ૊ગન્દ ત૊ડલાથી ગયીફી કે ભોંઘલાયીન૊ લા઱ ઩ણ લાંક૊ થત૊ નથી. આલી અન્ધશ્રદ્ધા લડે ઩ુરુ઴૊ની રુચ્ચાઈની ર઩ેટભાં આલી જલાને ફદરે ષ્ડીઓએ ઩ુરુ઴૊ના ઩યષ્ડીગભનને વખ્તાઈથી ઩ડકાયલું જોઈએ. આ ફન્ને ષ્ડીઓ વ૊ગન્દ જ ેલી અન્ધશ્રદ્ધાભાં ન ભાનતી શ૊ત ત૊ તેન૊ અલશ્મ ફચાલ થઈ ળક્મ૊ શ૊ત. ષ્ડીઓએ દામ્઩ત્મ જીલનભાં પુરટાઈભ રાગણીળીર ફની યશે લાને ફદરે લીલેકફુદ્ધીથી નીણામ રેતાં ળીખલું જોઈએ. અત્રે ક૊ઈ ફુદ્ધીલાદી, જાગૃત ષ્ડી શ૊ત ત૊ ઩તીન૊ ક૊રય ઝારી તેની આંખ૊ભાં આંખ ઩ય૊લી તેણે શવફન્ડની શલવખ૊યીન૊ શીવાફ ભાગ્મ૊ શ૊ત. અયે ! ચીભકીમ આ઩ી શ૊ત ‘ભીસ્ટય ઩તીદેલ, ભેં તભને ભાપ કયી દીધા; ઩ણ ક્માયે ક શં ુમ ભાયા ભનગભતા ઩ુરુ઴ભીત્ર જોડે આલ૊ વભાન અધીકાય બ૊ગલું ત૊ તભે ભને ભાપ કયી દેળ૊ને? લચન આ઩ું છુ ં કે તભે કશ૊ તેના વ૊ગન્દ ખાઈને શં ુ ઩ણ તભાયી ભાપી ભાગી રઈળ!’ એક ફાફતનું શમ્ભેળાં આશ્ચમા યષ્ણું છે. ફશુ ઓછી ષ્ડીરેખીકાઓએ ષ્ડીઓને યૅ ળનર ફનલાન૊ અનુય૊ધ કમો છે. આજના લીકવીત મુગભાં શલે ઩ુરુ઴૊ને ઩ા઩ડ, અથાણાં, કડલાચ૊થ કે વ૊઱ વ૊ભલાયભાં ગ઱ાડુફ યશે તી ઩ત્નીઓ ઩વન્દ શ૊તી નથી. ઩તીને દેલ ભાની તેના ચયણ૊ની દાવી ફની યશે તી ફશે ન૊ કયતાં; યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

36

઩તી વાથે દામ્઩ત્મના દયે ક પ્રશ્ન૊ની વભાન રેલરે ચચા​ા કયતી ફોદ્ધીક ઩ત્ની જ ઩તીને લીળે઴ ગભે છે. ભ૊ટા બાગની ષ્ડીઓ વન્ત૊઴ીભાની કથા, વ૊઱ વ૊ભલાયની કથા કે લૈબલરક્ષ્ભીની કથા લાંચે છે. તે કદી ક૊ઈ વાયા રેખક૊નાં ઩ુસ્તક૊ લાંચતી નથી. ય૊જ વલાયે ઘયના ભન્દીયીમા વાભે ફેવી કૃ ષ્ણએ અજુ ાનને ળું કષ્ણું તે એકની એક લાત લાંચતી યશે છે; ઩ણ દેળના ભશાબાયતભાં અજુ ાનવીંઘે ભનભ૊શનવીંઘને ળું કષ્ણું તે લીળે ફેખફય શ૊મ છે. આ઩ણે ત્માં દીકયીને નાટકની, નૃત્મની કે જુ ડ૊ કયાટેની તારીભ આ઩નાયી ભાતાઓ કેટરી? જો કે એલી એક ભાતાને શં ુ ઓ઱ખું છુ ં જ ે દીકયીને કશે છે : ‘઩યણલાની ઉતાલ઱ કયીળ નશીં, ઩શે રાં તાયા યવના લી઴મ૊ભાં ખુફ પ્રગતી કય! ભુયતીમાઓ દ૊ડતા આલળે. ષ્ડી જીલનન૊ શે તુ ભાત્ર રગ્ન કયીને ફા઱ક૊ ઩ેદા કયલાન૊ નથી!’ આલી પ્રગતીળીર લીચાયધાયા વંવાયની અડધી ષ્ડીઓમ અ઩નાલે ત૊ ષ્ડીઓની દમનીમ શારતભાં થ૊ડ૊ વુધાય૊ થઈ ળકે. શભણાં એક દમ્઩તીએ દુ:ખ઩ુલાક કષ્ણું– ‘અભાયી દીકયી ક૊થ઱૊ બયામ એટરાં નૃત્મ અને નાટકના ળીલ્ડ જીતી રાલી શતી; ઩યન્તુ રગ્ન ઩છી ફધું ફન્ધ થઈ ગમું. ઩તીએ દીકયી ઩ાવે ન૊કયીમ છ૊ડાલી દીધી છે. શલે ઘયભાં યવ૊ઈ–઩ાણી કયી ફેવી

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

37

યશે લું ઩ડે છે. દીકયી બાયે ભુંઝામ છે ઩ણ ળું કયીએ? ઩તી જ ેભ યાખે તેભ યશે લું ઩ડે!’ ઩તીની ઈચ્છાને ભાન આ઩ીને ન૊કયી મા અભ્માવ છ૊ડી ચુકેરી ષ્ડીઓ કા઱ક્રભે તેની ફધી જ તેજસ્લીતા ગુભાલીને વાભાન્મ કક્ષાની ગૃશીણી ફની યશે છે. લાચન, લીચાય કે ળીક્ષણ જોડે તેન૊ વમ્઩કા ક઩ાઈ જામ છે. ઉ઩યથી તેણે અળીક્ષીત ષ્ડીઓ લચ્ચે જીલલાનું આલે છે; તેથી ળીક્ષીત ષ્ડીઓ ઩ણ કા઱ક્રભે ઓછુ ં બણેરી ષ્ડી જ ેલું જ ફ૊રતી, લીચાયતી કે લતાતી થઈ જામ છે. તેની ડીગ્રી કે જ્ઞાન ઩ય અળીક્ષીત ભાશ૊રની ધુ઱ પયી લ઱ે છે. ઩યીણાભે ફી.એવવી. થમેરી ષ્ડી અને ફીજી ચ૊઩ડી બણેરી ષ્ડી, ફન્ને લખત જતાં વભાન ભાનવીક રેલરે ફ૊રતી, લીચાયતી થઈ જામ છે. ગાભડાભાં જ નશીં, ળશે ય૊ભાંમ ઘયે રું ગૃશીણીઓન૊ ભ૊ટ૊ લગા આ઩વભાં જ ે ચચા​ા કયે તે તયપ કાન વયલા કયીળું ત૊ વભજાળે કે તેભની લાત૊ભાં ઘયગથ્થુ પ્રશ્ન૊ જ ેલા કે : ‘તભે ઘઉં બમા​ા કે નશીં“? તભાયી જુ લાય ળા બાલની આલી“? અથાણાં ભાટે ભવાર૊ કઈ દુકાનભાંથી રાવ્મા“? ઩ા઩ડ અડદીમા કમા​ા કે ભયીલા઱ા? તભાયા ભંગ઱વુત્રનું ચાંદી કેલું નીકળ્યું? પરાણાં ફશે ન ક્માયે વન્ત૊઴ીભાના ળુક્રલાય ઉજલલાનાં છે? અથલા ઢીંકણીફશે ને યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

38

ચાંદીના વેટને વ૊નાનું ગીરીટ કયાવ્મું તે તભે જોમું?’ આલી વાભાન્મ કક્ષાની ચચા​ાઓ થતી યશે છે. ફધી જ ષ્ડીઓ અંગુઠાછા઩ શ૊તી નથી; ઩ણ તેઓની ચચા​ાનું સ્તય ક્માયે મ ઉંચી કક્ષાનું શ૊તું નથી. આલું ળાથી થામ છે? ષ્ડીઓને ન ગભે તેલી લાત છે; ઩ણ વાચી છે. યાભચન્રજીની ભુતીને ર઱ી ર઱ીને ઩ુજતી ષ્ડીઓ યાભન૊ વીતાત્માગ કેટર૊ લાજફી શત૊ તે ભુદ્દા ઩ય કદી ચચા​ા કયતી નથી; જ્માયે ઩ુરુ઴૊ભાં કોંગ્રેવ ઩ાટી વાયી કે બાજ઩ તે ઩ય તીવ્ર યવાકવીબયી ચચા​ાઓ થામ છે. ફ્મુઝન૊ તાય ફાંધલા જ ેટરું વશે રું કાભ ફીજુ ં એકે નથી. ફ્મુઝ ઉડી ગમ૊ શળે ત૊ ષ્ડી ત્રણ કરાક અંધાયાભાં ફેવી યશે ળ;ે ઩ણ ફ્મુઝ નાંખલાની ક૊ળીળ નશીં કયે . ઩ુરુ઴ ઈરેક્ટરીકનું કાભ નશીં જાણત૊ શળે ત૊મ જાતે ફ્મુઝ નાખી ઘયનું અન્ધારું દુય કયળે. ગેવના, દુધના, કેય૊વીનના કે લીજ઱ીના લધેરા બાલ૊ ઩ય ષ્ડીઓ કેલ઱ કક઱ાટ કયી ળકે છે. ઩ુરુ઴૊ એ બાલલધાયા ઩ાછ઱ ખેરાતા યાજકીમ ભ્રષ્ટાચાય અંગે ચચા​ા– લીચાયણા કયી ળકે છે. લાચન, લીચાય, ભનન કે લતાભાન પ્રલાશ જોડે જ ેભન૊ થ૊ડ૊ ઘણ૊ વમ્ફન્ધ જ઱લાઈ યષ્ણ૊ શ૊મ એલી ન૊કયીમાત ષ્ડીઓની તુરનાભાં કેલ઱ ચુર૊ વંબા઱તી ષ્ડીઓભાં અફોદ્ધીકતાનું પ્રભાણ લીળે઴ જોલા ભ઱ે છે.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

39

ગાભડાંની અળીક્ષીત ઘયે રું ગૃશીણીઓને લાચનની એલી શદે એરજીા શ૊મ છે કે કેટરીક ષ્ડીઓને ઩૊તાના ઘયભાં કમું છા઩ું આલે છે તેનીમ ખફય શ૊તી નથી. ઘણાં ઘય૊ભાં ત૊ છા઩ાં– વાભમીક૊ આલતાં જ નથી. શં ુ ગાભડાના એક ધનાઢ્ય ખેડતુ ને ઓ઱ખું છુ ,ં જ ેને ત્માં ઩ગરુછ ં ણીમાભાંમ ભ૊તી ભઢી ળકામ એટર૊ ધનલૈબલ છે. લ઴ે દશાડે લીવ રાખની ખેતી વીલામ ળૅય લગેયેની અન્મ આલક છે; ઩ણ ફા઩ડા એલા ગયીફ છે કે તેભને ત્માં એકે છા઩ું આલતું નથી. એ ભ૊ટા ખ૊યડાની લશુએ ભને એકલાય ભાયી રેખન પ્રલૃત્તી લીળે ઩ુછર ે ું: ‘તભે આ ફધું ળાભાંથી ઉતાય૊ છ૊?’ અથા​ાત્ આ ફધા લીચાય૊ સ્લમમ્ સ્પુયી ળકે એલી એને ફા઩ડીને કલ્઩ના જ નશીં! અથાણાં, ઩ા઩ડ–઩ા઩ડી, અરુણાં, વ૊઱ વ૊ભલાય કે લૈબલરક્ષ્ભીના વ્રત ઉ઩લાવભાં જ ગ઱ાડુફ યશે તી ગૃશીણીઓ બરે તેભ કયતી યશે ; ઩ણ વભાજભાં ઩૊તાની સ્થીતી પ્રત્મે થ૊ડી જાગ્રત ફની લીચાયતી થામ તે જરુયી છે. એલી ઘયે રું ગૃશીણીઓ વરભાન યળદીનું ‘ળેતાનીક લવીવ’ બરે ન લાંચી ળકે; ઩ણ કુ ન્દનીકા કા઩ડીમાની ‘વાત ઩ગરાં આકાળભાં’ લાંચલાથી લંચીત ન યશી જલી જોઈએ. વન્ત૊઴ીભાના ળુક્રલાયની કથા કયતાં ‘ગૃશળ૊બા’, ‘ષ્ડી’ કે ‘વન્નાયી’ ઩ુતીન૊ અભ્માવ કયતી ષ્ડીઓ વાચી દીળાભાં ભુખ યાખીને ઉબી છે એભ કશી ળકામ! (તેભણે ઝડ઩થી ડગરાં યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

40

બયલાની જરુય છે.) ષ્ડીઓને સ્લમમ્ લીચાય ન સ્પુયે તે ગુન૊ નથી. (ફધી ષ્ડીઓને તસ્રીભા નવયીન ફનલાનું પયજીમાત નથી) ઩ણ રેખક૊, લીચાયક૊ કે વભાજળાષ્ડીઓએ વુચલેરા ઉ઩ામ૊ ઩ય તેભણે ઩૊તાની યીતે લીચાયતાં ળીખલું જોઈએ.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

41

05

ઈશ્વય : દુનીમાનું એક અઘરું ઉખાણ! અનુક્રમણીકા

ઈશ્વય લીળે દુનીમાબયના ચીંતક૊ વદીઓથી ફોદ્ધીક વ્મામાભ કયતાં આવ્મા છે. જ ેને જ ે વભજામ તે કશે છે. ઈશ્વય લીળેની ભાન્મતાઓ વાથે તેન૊ તા઱૊ ભ઱ત૊ નથી. વત્મ જોડે એન૊ ભે઱ ખામ ત૊જ એ લીચાયલર૊ણં વાથાક થમું રેખામ. જો કે અન્તીભ વત્મ ક્માં છે એ ભુદ્દ૊ શમ્ભેળાં લીલાદાસ્઩દ યષ્ણ૊ છે. કશે લામ છે કે ભાન્મતાઓના લાદ઱૊ ઓથે વત્મન૊ વુયજ ઝાઝીલાય વુધી છુ ઩૊ યશી ળકત૊ નથી; ઩ણ ભાન્મતા અને વત્મ લચ્ચે ક્માયે ક વા઩ અને દ૊યડા જ ેલું વામ્મ શ૊મ છે, ત૊ ક્માયે ક શાથી અને શયણ જ ેલ૊ તપાલત! વત્મ એલાં લીલીધ અન્તીભ૊ લચ્ચે કમાંક છુ ઩ામેરું છે. ઈશ્વયના અસ્તીત્લ લીળે થ૊કફન્ધ રખામા ઩છીમ એ યશસ્મ લણઉકેલ્મું જ યષ્ણું છે. એભ કશ૊ કે ઈશ્વયનું અસ્તીત્લ એ આ દુનીમાનું વોથી અઘરું ઉખાણં છે. લીશ્વના ફધાં દેળ૊ભાં ઈશ્વય લી઴ેના ચીંતન ભનન થતાં યષ્ણાં છે. થ૊ડાંક લ઴ોથી આ઩ણે ત્માં યૅ ળનર લીચાયધાયાન૊ લીકાવ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

42

થતાં ઈશ્વય લીળેન૊ નુતન દૃષ્ટીક૊ણ અભરભાં આવ્મ૊ છે; ઩ણ તેનું પ્રભાણ વીંધુભાં ફીન્દુ વભુ અલ્઩ છે. આ઩ણં બાયતીમ જનજીલન ધાભીક વંસ્કૃ તીના આધ્માત્ભીક યંગે યંગામેરું છે. અશીં ઈશ્વયની બક્તી ઩ાછ઱ ફેશદ વભમ, ળક્તી અને નાણા લેડપલાભાં આલે છે. ઩શ્ચીભના દેળ૊ભાં એલું થતું નથી. ત્માં ય૊જ ભન્દીયે જઈ ભુતીની પયતે પ્રદક્ષીણા પયલાન૊ કે વાષ્ટાંગ દંડલત પ્રણાભ કયલાન૊ ક૊ઈ ઩ાવે વભમ શ૊ત૊ નથી. છતાં તેઓ આ઩ણાં કયતાં અનેક યીતે ચડીમાતી પ્રજા છે. આસ્તીક્તા– નાસ્તીક્તા એ લૈચાયીક સ્લાતન્ત્ર્મન૊ ભુદ્દ૊ છે. તે અ઩યાધ નથી; ઩યન્તુ આસ્તીક્તાન૊ અતીયે ક જાશે ય જનજીલનભાં અ઩યાધકીમ ઩યીણાભ૊ વજ ાત૊ શ૊મ ત૊ તેને વાભાજીક અ઩યાધ ગણલ૊ જોઈએ. આ઩ણી પ્રજાના ર૊શીભાં લધુ ઩ડતી આસ્તીક્તા બ઱ી ગઈ છે. કભ઱ાભાંથી કભ઱ી થઈ જામ એભ અશીં બક્તીભાંથી બલાઈ થઈ ગઈ છે. ળીક્ષીત૊મ તેભને ગ઱થુથીભાંથી પ્રાપ્ત થમેર બક્તીના વંસ્કાય૊ભાં ગ઱ાડુફ શ૊મ છે. લીજ્ઞાન બણાલત૊ ળીક્ષક શનુભાનજીની ખપા દૃષ્ટી લશ૊યલી ન ઩ડે તે ભાટે ળનીલાયે શજાભત કયાલત૊ નથી. ઘણાં ડૉક્ટય૊ ઩૊તાના દલાખાનાની ફાયવાખે રીંફુ અને ભયચું રટકાલે છે. અયે ! કૉમ્પ્મુટયની ઈન્સ્ટીટમુટભાં રીંફુ અને ભયચું રટકતું ભેં જોમું છે. આ દેળભાં ઉ઩ગ્રશ છ૊ડતી લે઱ા વામન્ટીસ્ટ૊ નાયીમે઱ પ૊ડે છે. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

43

વયકવભાં ખેર ફતાલત૊ લાંદય૊ ખેર ઩ુય૊ થમા ફાદ અન્મ વાધાયણ લાંદયાથી અરગ લતાન કયત૊ નથી. આ઩ણ૊ કશે લાત૊ ળીક્ષીત ભાનલી એ વયકવીમા લાંદયાની પ્રતીભુતી છે. તેના લીચાય૊ અને લતાન લચ્ચે શાથી અને શયણ જ ેલ૊ તપાલત છે. લૈચાયીક યીતે તેનું વમ્઩ુણા ફોદ્ધીક સ્લરુ઩ પ્રગટ થામ છે; ઩ણ લાસ્તલીક્જીલનભાં તે અન્મ વાધાયણ ભાનલી જ ેલી વેંકડ૊ જડ લીચાયધાયાન૊ ગુરાભ શ૊મ છે. વીનેભા શૉરભાં ફે ભાણવ૊ પીલ્ભ જોઈ યષ્ણાં છે. એક ભાણવ ળશે યી છે. તે તલ્લીન ફની અઢી કરાક વુધી પીલ્ભની ઩ુયી ભજા ભાણે છે. ફીજો ભાણવ ગાભડીમ૊ છે. તે ઩યદા ઩ય દેખાતા યંગીન ચીત્રને અરોકીક ળક્તી ભાની શાથ જોડી પ્રણાભ કયે છે. દુનીમાની લસ્તી ફે પ્રકાયના ભાણવ૊ભાં લશેં ચાઈ ગઈ છે. પ્રથભ લગાભાં ફોદ્ધીક ભાણવ૊ન૊ વભાલેળ થામ છે. જ ેઓ દુનીમાની પીલ્ભ ઩ુયી તન્ભમતાથી ભાણે છે. ફીજો લગા એલા ભાણવ૊ન૊ છે જ ેઓ દુનીમાની પીલ્ભ જોઈ ક્ષણે ક્ષણે એના વજ ાકને માદ કયે છે. તેની ઩ુજા કયે છે. અને એ પ્રલૃત્તીભાં એલા ખ૊લાઈ જામ છે કે ન પીલ્ભ ભાણી ળકે છે ન પીલ્ભના વજ ાકનું ઩ગેરું ળ૊ધી ળકે છે. દુનીમાભાં આ ફન્ને પ્રકાયના ભાણવ૊ આસ્તીક અને નાસ્તીકના ભ૊યચાભાં લશેં ચાઈ ગમા છે.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

44

એક લગા ભાને છે – આ દુનીમાને વજ ાનાય ક૊ઈક છે. તે અદૃશ્મ઩ણે કઠ઩ુત઱ીની જ ેભ આ લીળા઱ જગતન૊ કાય૊ફાય ચરાલી યષ્ણ૊ છે. ફીજો લગા એલું લીચાયે છે– બગલાન, ઈશ્વય, ખુદા એ ફધી ભાનલીની ભીથ્મા ભાન્મતાઓ છે. ઈશ્વયનું અસ્તીત્લ છે જ નશીં. આ દુનીમા કેલ઱ એક અકસ્ભાત છે. લીજ્ઞાનની ભદદથી ભાણવ તેને ચરાલે છે. ઈશ્વય લીળેનું આ લૈચાયીક મુદ્ધ લ઴ોથી ચારતું આવ્મું છે. વત્મ જ ે શ૊મ તે, ઩ણ એટરું સ્઩ષ્ટ છે કે ભાનલીન૊ આ દુનીમા વાથેન૊ વમ્ફન્ધ ફુદ્ધીગમ્મ શ૊લ૊ જરુયી છે. જગતના જનયે ટયની સ્લીચ ભાનલીના દીભાગભાં આલેરી છે. માદ યશે પીલ્ભના ઩યદાને ઩ગે રાગતા જીલતા ભાણવ કયતાં પીલ્ભનું નીજીાલ યીર જગતને લધુ ઉ઩મ૊ગી છે. બુસ્તયળાસ્ત્રીઓના ભત ભુજફ જા઩ાનની બુગબીમ સ્થીતી એલી રાલામુક્ત છે કે ત્માં ધયતીકમ્઩ લાયંલાય થામ છે. જા઩ાનીઓએ એના ઉ઩ામ તયીકે ઩ુઠાંના ઘય૊ લીકવાવ્માં છે. જ ે ધયાળામી થામ ત્માયે ક૊ઈની જીલશાની થતી નથી. કુ દયત વાથેનું આલું ફુદ્ધીગમ્મ તાદાત્મ્મ જ વાચી વભજ રેખામ. આ઩ણે ત્માં આલું થતું શ૊ત ત૊ તેને કુ દયતન૊ પ્રક૊઩ ભાની રેલાત૊ શ૊ત અને તેના ઉ઩ામરુ઩ે ઩ુજા–઩ાઠ, શ૊ભ–શલન કે મજ્ઞ૊ ચારું થઈ જતાં શ૊ત. વુયતભાં લ઴ો ઩ુલે પ્રેગ પાટી નીક‍મ૊ શત૊ ત્માયે કથા– કીતાન, ઩ુજા–઩ાઠ, શ૊ભ–શલન લગેયે ચારુ થઈ ગમા શતા. કદાચ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

45

ભનની ળાંતી ભાટે તેલું કયલાભાં આલતું શ૊મ ત૊ વ્મક્તીની તે અંગત ફાફત ગણી ક્ષમ્મ રેખામ..! ઩યન્તુ ય૊ગભુક્તીઅથે જાશે યભાં આલા ધાભીક ક્રીમાકાંડ૊ કયલાભાં આલે છે. યભુજની લાત એ છે કે પ્રેગ પાટી નીક઱ે એલી ચ૊ભેયની ગન્દકી દુય કયલાન૊ આ઩ણે ક૊ઈ જાશે ય પ્રમત્ન કયતાં નથી અને તેની નાફુદી ભાટે જાશે યભાં ઩ુજા ઩ાઠ કયાલીએ છીએ. લલ્ડાક઩ની ભૅચભાં બાયતની જીત થામ તે ભાટે ઩ણ આ઩ણે ત્માં શ૊ભ–શલન કે કથા લગેયે કયાલલાભાં આલે છે. શ્રદ્ધાન૊ આલ૊ અતીયે ક ઉચીત નથી. ક૊ઈ શ્રદ્ધા઱ુ ભન્દીયભાં ફેવી ઈશ્વયબક્તી કયત૊ શ૊મ અને ભન્દીયન૊ ગુમ્ફજ તેના ભસ્તક ઩ય તુટી ઩ડે ત૊ વૃષ્ટીન૊ ક૊ઈ બગલાન તેને ર૊શીરુશાણ થતાં ફચાલી ળકત૊ નથી. આ઩ણે ત્માં એલા કીસ્વાભાં ભન્દીયનું ફાંધકાભ કયનાય ક૊ન્ટરાક્ટયને વજા કયલાને ફદરે એભ ભાનલાભાં આલે છે કે ભન્દીયનું ભ૊ત ક૊ના બાગ્મભાં? બગલાનના ચયણ૊ભાં ભમા​ા એટરે વીધા સ્લગાભાં ગમા! ભાનલજીલનભાં ઈશ્વય પ્રત્મેની આસ્થાનું પ્રભાણ દા઱ભાં નભક જ ેટરું શ૊લું જોઈએ. ઈશ્વયને વભજ્મા લીનાની આંધ઱ી આસ્તીક્તા અન્ધાયાભાં છ૊ડાતા તીય જ ેલી શ૊મ છે. શ્રદ્ધાના ગાંડ઩ણ કક્ષાના અતીયે કથી ભાણવે ફચલું જોઈએ.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

46

06

અન્ધશ્રદ્ધાનું ભન૊લીજ્ઞાન અનુક્રમણીકા

જયા ઝીણલટથી અન્ધશ્રદ્ધાનું અલર૊કન કયીળું ત૊ વભજાળે કે ક૊ટાભાં ગીતા ઩ય શાથ ભુકીને વાચું ફ૊રલાના વ૊ગન્દ ખાલા એને ઩ણ અન્ધશ્રદ્ધા કશી ળકામ. વ૊ગન્દનું ભુ઱ ગ૊ત્ર જ અન્ધશ્રદ્ધા છે! કેટરીક ફાફત૊ ફાલ્મકા઱ની ગ઱થુથીભાં ઘુંટાઈને ભાનલપ્રકૃ તીભાં એલી જડાઈ જામ છે કે ળીક્ષીત ભાણવ૊ ઩ણ ક્માયે ક વ૊ગન્દન૊ વશાય૊ રેતા શ૊મ છે. ગ્રાભીણ ધયતી ઩ય જન્ભીને ભ૊ટ૊ થમ૊ છુ ં એટરે– ‘અભાવને દીલવે ખીચડી ન યન્ધામ'થી ભાંડી ‘દીકયીથી ફુધલાયે વાવયે ના જલામ...!' જ ેલી તભાભ અન્ધશ્રદ્ધાન૊ ભને વુ઩ેયે ઩યીચમ છે. ફા઱઩ણભાં શાથે ભાદ઱ીમાં ફાંધીને પમો ઩ણ છુ .ં જો કે એ અન્ધશ્રદ્ધાભાં ભાય૊ ક૊ઈ શાથ નશ૊ત૊. (કેલ઱ ભાય૊ શાથ લ઩યામ૊ શત૊!) ભાયે કશે લું જોઈએ આ એકલીળભી વદીભાં ઩ણ અભાયા લતનભાં બગત–બુલા, ફાધા–આખડી, દ૊યા–ધાગા કે જન્તય– ભન્તયની ફ૊રફારા પ્રલતે છે. કેટરાંક બગત૊ની ત૊ અઠલાડીમા યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

47

અગાઉથી ઍ઩૊ઈન્ટભેન્ટ રેલી ઩ડે છે. (રુંટાલા ભાટે મ ર૊ક૊ રાઈન રગાલીને ઉબા યશે છે!) એક પ્રવંગ માદ આલે છે. ભાણવ ઩૊તાના દુ​ુઃખના નીલાયણ અથે બગત બુલા ઩ાવે જામ એ લાત નલી નથી; ઩ણ અભાયા ગાભન૊ એક ડરાઈલય ઩૊તાની ટરક રઈ ધયભ઩ુય, બગત ઩ાવે એલી પયીમાદ રઈને ગમ૊ શત૊ કે ટરકને ક૊ઈ બુતપ્રેતના લ઱ગાડની અવય છે. તેભાં ઩ુયાલેરું ઩ેટ૊ર ર બુત ઩ી જામ છે. અને ટરક યાત્રીના વભમે અટકીને ય૊ડ ઩ય ઉબી યશી જામ છે. બગતે તેને રીમ્ફુ અને ભયચું ભન્તયી આ઩ી ટરકના આગ઱ના બાગે ફાંધેરું યાખલાની વરાશ આ઩ી છે. (ભીત્ર૊, રીમ્ફુ અને ભયચું ફાંધેરી ક૊ઈ ટરક તભાયી નજયે ઩ડે ત૊ નક્કી જાણજો તે અભાયા ગાભની ‘પ્રેતળક્તી'લા઱ી ટરક છે.) આ લાત જાણલા ભ઱ી ત્માયે અભાયા ફચુબાઈએ કષ્ણુ–ં ‘નભાદ જીલીત શ૊ત ત૊ તેને આ જાણી એટર૊ આઘાત રાગ્મ૊ શ૊ત કે તેણે એ ટરકના ઩ૈંડા નીચે કચડાઈને આત્ભશત્મા કયી રીધી શ૊ત! એભ કશ૊ કે અન્ધશ્રદ્ધાની લેદી ઩ય લધેયાઈ જઈને તેણે કભ઱઩ુજા કયી શ૊ત!' આજકાર રગ્નની ભ૊વભ ચારે છે. કંક૊તયીઓન૊ અભ્માવ કયીળું ત૊ જણાળે કે દળભાંથી વાત કંક૊તયીઓ એલી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

48

શળે જ ેભાં નીભન્ત્રક તયીકે ભૃત લડીર૊ના નાભ છા઩લાભાં આવ્મા શ૊મ. અશીં પ્રથભ નજયે પ્રશ્ન થઈ ળકે દુનીમાભાં જ ેનું અસ્તીત્લ જ નથી એ ભૃત વ્મક્તી ક૊ઈને આભન્ત્રણ ળી યીતે આ઩ી ળકે? ઩ણ આ ભુદ્દ૊ જયા જુ દી યીતે લીચાયલ૊ ઩ડળે. ઘણીલાય અન્ધશ્રદ્ધાને મ તેનું એક ઩૊તીકું લજુ દ શ૊મ છે. લાજફી઩ણં શ૊મ છે. પ્રત્મેક ફાફતને ફુદ્ધીની પુટ઩ટ્ટીથી ભા઩લાની આ઩ણને ટેલ ઩ડી ગઈ છે. એથી લીજ્ઞાને ન પ્રભાણી શ૊મ એલી દયે ક ફાફતને આ઩ણે અન્ધશ્રદ્ધા ગણી લખ૊ડી કાઢીએ છીએ. લીજ્ઞાનની વ્માખ્મા પ્રભાણે ભાણવની કેટરીક લતાણક અન્ધશ્રદ્ધા ગણામ છે; ઩યન્તુ તેભાં બાય૊બાય રાગણીન૊ અન્ડય કયન્ટ પ્રલાશ લશે ત૊ શ૊મ છે. આ઩ણે બાગ્મે જ તે લાતને યૅ ળનરી વભજલાની ક૊ળી઴ કયીએ છીએ. રાગણી એ જીલનનું અત્મન્ત અનીલામા અંગ છે. શભણાં એલી એક કંક૊તયી શાથભાં આલી. જ ેભાં કન્માના અલવાન ઩ાભેર ઩ીતાનું નાભ નીભંત્રક તયીકે રખલાભાં આવ્મું શતુ.ં કંક૊તયી રાલનાય જોડે થ૊ડી ઘનીષ્ઠતા શતી એથી તેભને ઩ુછ્યું ‘કંક૊તયીભાં સ્લગાસ્થ વ્મક્તીનું નાભ ન રખ્મું શ૊ત ત૊ ન ચારત? ભૃત વ્મક્તી કેલી યીતે નીભન્ત્રણ આ઩ી ળકે?' જલાફભાં ભીત્રે કષ્ણું : ‘કાકાજીને દીકયી ઩યણાલલાન૊ બાયે ઉભ઱ક૊ શત૊; ઩ણ અચાનક તેઓ શાટાએટેકભાં ભૃત્મુ ઩ામ્મા. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

49

ભમા​ા ત્માયે એભની જફાન ચારી ગઈ શતી. ફ૊રી નશ૊તા ળક્મા. ઩ણ એભની આંખ૊ભાં આબ ગજલી દે તેલું આક્રન્દ દેખાતું શતુ.ં જાણે કશે તાં શતાં ‘અયે યે, શં ુ ભાયી દીકયીનું કન્માદાન ન કયી ળક્મ૊!' દીકયીના રગ્ન અંગે એભના દીરભાં પ્રગાઢ રાગણી શતી. એ લડીરને નાભે જ કંક૊તયી છ઩ામ એલી ઘયના વોની પ્રફ઱ ઈચ્છા શતી. એથી શ્રદ્ધા અન્ધશ્રદ્ધાન૊ ખ્માર ફાજુ ઩ય યાખી અભે કાકાજીના નાભે કંક૊તયી છ઩ાલી. કાકાજી વુધી એ રાગણી ઩શોંચી શળે કે નશીં તે બગલાન જાણે ઩ણ ઘયનાં ભાણવ૊ને આનન્દ થમ૊ છે. તેભના દીરન૊ ક૊ઈ ખુણ૊ વચલામ૊ છે. સ્લજનના ભૃતદેશ ઩ય પુર ચઢાલલાથી ક૊ઈ પામદ૊ થત૊ નથી તે આ઩ણે જાણીએ છીએ ઩ણ તેભ કયલાથી દીરને વારું રાગે છે. ફુદ્ધી કયતાં આ રાગણીન૊ પ્રશ્ન લધુ છે!' ભાણવ ભયે છે ત્માયે તેન૊ નશ્વય દેશ નષ્ટ ઩ાભે છે ઩ણ તેની માદ, તેના વંસ્ભયણ૊, તેની ઈચ્છા– અનીચ્છાઓ કે રાગણીબીના વમ્ફન્ધ૊ની વુગન્ધ નષ્ટ થઈ જતી નથી. ઩ીંડ એક ભીનીટભાં ક઩ાઈ જામ છે. જીલનબયની રાગણીના વમ્ફન્ધ૊ એક ભીનીટભાં ક઩ાઈ જતાં નથી. એક ભીત્રે વ્મંગ કમો : ‘તભે યૅ ળનારીસ્ટ૊ ભુતી઩ુજાન૊ લીય૊ધ કય૊ છ૊ એથી વીતાજીએ અળ૊ક લાટીકાભાં ઩૊તાના આંવુભાંથી યાભચન્રજીની ભુતી ફનાલી ઩ુજા કયી શતી તે ફાફતનેમ નીયથાક રાગણીલે઱ા ગણાલી ળક૊ છ૊. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

50

અથલા યાભચન્રજી લનભાં ગમા ત્માયે બયતે અમ૊ધ્માની ગાદી ઩ય ફેવીને યાજ કયલાને ફદરે યાભની ઩ાલડીની ઩ુજા કયી શતી એ ફાફતનેમ વ૊ ટકા અન્ધશ્રદ્ધા ગણી ળક૊. ઩યન્તુ આલા કીસ્વાભાં વંડ૊લામેરી એક પ્રચંડ ળક્તીળા઱ી ભાનલીમ વચ્ચાઈને નજયઅન્દાજ કયલા જ ેલી નથી. તે વચ્ચાઈનું નાભ છે– રાગણી... બાલના!' લાત ખ૊ટી નથી. યાભચન્રજી રાગણીની લાત વભજતા શતા એથી ળફયીના એંઠા ફ૊ય ખાલાભાં એભને આય૊ગ્મળાષ્ડન૊ ક૊ઈ ફાધ નડમ૊ નશ૊ત૊. (જો કે ભાયે એભને ઩ુછલું શતુ–ં રાગણીને વભજનાયા યાભચન્રજીએ વીતાજીન૊ ફબ્ફેલાય ત્માગ કમો શત૊ ત્માયે વીતાજીની રાગણીને તેઓ કેભ વભજી નશ૊તા ળક્મા? ઩યન્તુ ભુ઱ લાત અન્ધશ્રદ્ધાની શતી એથી એ લીલાદપ્રેયક પ્રશ્ન અસ્થાને શત૊.) તાત્઩મા એટરું જ જીલનભાં ઘણીલાય રાગણીના પ્રલાશભાં તણાઈને અન્ધશ્રદ્ધાને ળયણે થલું ઩ડે છે. ઩ુત્રકાભેષ્ઠી મજ્ઞન૊ લીય૊ધ કયનાયે ખુદ ઩ુત્રપ્રાપ્તી ભાટે ઩ત્ની જોડે ભન્દીયના ઩ગથીમાં ઘવલા ઩ડે એલું ફની ળકે છે. વત્મનાયામણની કથાભાં લીશ્વાવ ન ધયાલતા શ૊ઈએ ત૊ ઩ણ દળ ભાણવ૊ લચ્ચે ફેઠાં શ૊ઈએ અને ક૊ઈ વત્મનાયામણન૊ પ્રવાદ આ઩ે ત૊ તેને પેં કી દઈ ળકાત૊ નથી. વાભે ઩ુજાની આયતી ધયલાભાં આલે ત્માયે એભ કશી ળકાતું નથી– ‘ના, યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

51

શં ુ આયતીભાં ભાનત૊ નથી!' કદાચ એ જ કાયણે આસ્તીક શ૊લા કયતાં નાસ્તીક શ૊લાભાં લીળે઴ જલાફદાયી યશે રી છે. આસ્તીક૊ અલ્લાશ કે ઈશ્વયના નાભ ઩ય ખુન લશાલી ળકે છે. ફોદ્ધીક૊એ ક૊ઈની રાગણીનું ખુન કયતાં ઩ુલે દળલાય લીચાય કયલ૊ ઩ડે છે.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

52

07

મુલા઩ેઢી અને યૅ ળનારીઝભ અનુક્રમણીકા

થ૊ડા ભશીના ઩ુલન ે ૊ એક રગ્નપ્રવંગ વાંબયે છે. ગ્રશળાંતેક થઈ યશી શતી. મજ્ઞભાં ઘી શ૊ભલાન૊ વભમ આવ્મ૊ એટરે બ્રાષ્ઢણે કન્માના ભાફા઩ની ઩ાછ઱ તેભના કુ ટમ્ુ ફીઓને એકભેકને અડીને ઉબાં યશે લા જણાવ્મું. આ લીધી કુ તશ ુ રબાલે નીયખી યશે રા ઩ન્દયે ક લ઴ાના એક કીળ૊યને પ્રશ્ન થમ૊– આ યીતે એકફીજાને શાથ અડાડીને ઉબા યશે લાન૊ ળ૊ ભતરફ? એભ કયલાથી ળ૊ પામદ૊? એલું ના કયીએ ત૊ ળું નુકવાન થામ? છ૊કયાએ તેના ઩ીતાને પ્રશ્ન ઩ુછી તંગ કયી નાખ્મા. એભણે કંટા઱ીને ભને ખ૊ આ઩તાં કષ્ણુ–ં ‘આ અંકરને ઩ુછ, એ તને ફધું વભજાલળે!' ભેં એ છ૊કયાને તેના તભાભ પ્રશ્ન૊ વશીત ફચુબાઈને શલારે કમો. ફચુબાઈએ તેની વાથે થ૊ડી ય૊કડી લાત૊ કયી. ‘ફેટા, તને તાયા પ્રશ્ન૊ન૊ વાચ૊ જલાફ ક૊ઈ નશીં આ઩ે. કેભ કે જ ે વત્મ છે તે સ્લીકાયલાની શીમ્ભત ક૊ઈ ઩ાવે નથી. વાંબ઱, વાચ૊ જલાફ એ છે કે આલા ધાભીક કભાકાંડ૊ નમા​ા અથાશીન છે. ફધું જ ફ૊ગવ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

53

છે. ઩યમ્઩યાગત છે. ગ્રશળાંતેક લે઱ા ફધાં એકભેકને અડીને કેભ ઉબાં યશે છે એ પ્રશ્ન ઩છી આલે, શં ુ ત૊ કશં ુ છુ ં આ ગ્રશળાંતેક જ ળા ભાટે કયલાભાં આલે છે? ળ૊ પામદ૊ થામ છે એનાથી? ળું ગ્રશળાંતેક વાંવાયીક વુખળાંતીની ગેયન્ટી ફની ળકે છે? વીલીર ભેયેજ કયનાયા ક્માં ગ્રશળાંતેક કયાલે છે? લીદેળ૊ભાં રગ્નલે઱ા આલી ક૊ઈ ગ્રશળાંતેક કયાલલાભાં આલતી નથી. તે વોના રગ્ન૊ ળું નીષ્પ઱ જામ છે? ક૊ઈ લડીરને ઩ુછીળ ત૊ તે એલું વભજાલલાની ક૊ળી઴ કયળે– કુ ટમ્ુ ફના વલા વભ્મ૊ વુધી ગ્રશળાંતકે નું પ઱ ઩શોંચી ળકે તે ભાટે વો એકભેકને અડીને ઉબા યશે છે!' કેભ જાણે મજ્ઞનું ઩ુણ્મ એ લીદ્યુતન૊ કયન્ટ ના શ૊મ? તું કદી આલી લાત૊ભાં લીશ્વાવ કયીળ નશીં. આ ફધાં ઩યમ્઩યાગત કભાકાંડ૊ જીલનના વુખદુ​ુઃખ ઩ય યજભાત્ર અવય કયતાં નથી!' ખફય નશીં છ૊કય૊ ફચુબાઈની લાત૊ કેટરી વભજી ળક્મ૊ શળે; ઩યન્તુ તે પ્રશ્ન ઩ુછતાં અટક્મ૊. વદ્બાગ્મે ઉગતી ઩ેઢીભાં યૅ ળનર અબીગભન૊ લીકાવ થઈ યષ્ણ૊ છે. નલી ઩ેઢીના ફા઱ક૊ વભાજના અન્ધશ્રદ્ધામુક્ત લીચાય૊ કે યીલાજો વાથે વમ્ભત થતાં નથી. નાન઩ણભાં ભને ભાદ઱ીમું ઩શે યાલલાભાં આલતુ.ં શં ુ તે ચુ઩ચા઩ ઩શે યી રેત૊. ભાયે ભાટે કેલ઱ એટરું ઩ુયતું શતું કે એ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

54

ભાદ઱ીમું ભાયા ભાલતયે ભને ઩શે યાવ્મું છે. અને ભાયે તે ઩શે યી યાખલાનું છે. શલે વભમ ફદરામ૊ છે. આજ ે શં ુ ભાયા દીકયાને એલું ભાદ઱ીમું ઩શે યાલું ત૊ તે દળ વલાર૊ કયળે. આ ળું છે? ભાયે તે ળા ભાટે ઩શે યલાનું છે? એ ભાદ઱ીમું કંઈ યીતે દુ​ુઃખ૊ ભટાડી ળકે છે? એ યીતે દુ​ુઃખ૊ ભટી ળકતા શ૊મ ત૊ ડૉક્ટય૊ દલાને ફદરે ભાદ઱ીમાં કેભ નથી આ઩તા? આલા પ્રશ્ન૊ લારીઓને અક઱ાલે છે. ભાયા ભાલતયને શં ુ નાન઩ણભાં લધુ ડાષ્ણ૊ ડભય૊ અને આજ્ઞાંકીત રાગ્મ૊ શ૊ઈળ; ઩ણ ભાયી તે આજ્ઞાંકીતતાભાં અજ્ઞાન શતુ.ં કદાચ ભાનવીક યીતે આજના ફા઱ક૊ ઘણાં તેજસ્લી શ૊મ છે. તેભને પ્રશ્ન૊ ફશં ુ થામ છે. તેભના એ પ્રશ્ન૊ લારીઓને જીલનનાં નક્કય વત્મ૊ની વન્ભુખ ખડાં કયી દે છે. એક ઩યીચીત કુ ટમ્ુ ફભાં 80 લ઴ાના લૃદ્ધનું અલવાન થમું. ઘયના લડીર૊ શ્રાદ્ધ લગેયેની તૈમાયીભાં ઩ડ્યા. એ કુ ટમ્ુ ફની ફે દીકયીઓ કૉરેજભાં બણે. તેભણે એ શ્રાદ્ધ ક્રીમાન૊ લીય૊ધ કયતાં કષ્ણું : ‘઩પ્઩ા, ઩ૈવા અને વભમની ફયફાદી વીલામ આન૊ કળ૊ અથા નથી. ભાણવને જીલતાં જીલત જ ે વુખ૊ આ઩ી ળકીએ તે જ વાચાં. ભયણ ઩છી કાંઈ ઉ઩ય ઩શોંચતું નથી. એને ફદરે દાદાના નાભે સ્કુ ર૊ભાં કે બ્રડફેંકભાં થ૊ડું દાન કયળ૊ ત૊ તે લધાયે ઉ઩મ૊ગી થળે!'

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

55

અરફત્એ જુ દી લાત શતી કે લડીર૊એ દીકયીનું ભાન્મું નશીં, અને તભાભ ખચા​ા઱ ભયણ૊ત્તય શ્રાદ્ધ ક્રીમા કયાલી. ઩યન્તુ દીકયીન૊ આલ૊ લૈચાયીક લીય૊ધ આળાનું કીયણ જન્ભાલે છે. આજના ફા઱ક૊ વભાજભાં દીભાગ ખુલ્લું યાખી ફધું જુ એ છે. જોઈને લીચાયે છે. આંખ ભીચીંને કળું સ્લીકાયી રેતાં નથી. તેભને પ્રશ્ન૊ ઉદ્બલે છે ત્માયે તેઓ ચુ઩ ફેવતાં નથી. લડીર૊ને પ્રશ્ન૊ ઩ુછીને ભુંઝલી નાંખે છે. લડીર૊ના સ્઩ષ્ટીકયણથી તેભને વંત૊઴ ના થામ ત૊ લાત ભાનલાન૊ સ્઩ષ્ટ ઈન્કાય કયી દે છે. દીભાગનું જનયે ટય જીલન્ત શ૊મ ત૊ જ પ્રશ્ન૊ થઈ ળકે છે. એ વન્દબે સ્લાભી વચ્ચીદાનન્દજીએ એક વુન્દય પ્રવંગ ટાંક્મ૊ છે. ‘આ઩ણે અને ઩શ્ચીભ' નાભના તેભના ઩ુસ્તકભાં ‘દુધની ધાયા' ળી઴ાક શે ઠ઱ તેઓ રખે છે. ‘એક ઩યીચીત કથાકાય ભ‍મા. તેભણે એક સ્લાનુબલ ટાંકતાં કષ્ણું : ‘જ ૈન૊ની વબાભાં ભેં કષ્ણું કે બગલાન ભશાલીયને ચંડક૊ળીમ૊ નાગ કયડ્ય૊ અને ર૊શીની જગ્માએ દુધની ધાયા છુ ટી. શ્ર૊તાઓ ત૊ યાજી યાજી થઈ ગમા. શ્ર૊તાઓના ઉભ઱કાથી લક્તાને ઉત્વાશ આલત૊ શ૊મ છે. એટરે ભેં ઩ણ ભાન્મું કે પ્રલચન ખુફ જામ્મુ.ં ઩ણ યાતના અઢી લાગ્મે એક જ ૈન વજ્જનન૊ પ૊ન આવ્મ૊. તેભણે કષ્ણું કે ‘તભારું પ્રલચન વાંબ઱લા ભાય૊ ચોદ લ઴ાન૊ ઩ુત્ર ઩ણ આવ્મ૊ શત૊. વ઩ા કયડલાથી ર૊શીની જગ્માએ દુધની ધાયા છુ ટી તે લાત તેના ભગજભાં ઉતયી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

56

નથી. તે ભારું ભાથુ ખાઈ ગમ૊ કે ઩પ્઩ા, ળું આલું ફને ખરું? જો નવ૊ભાં ર૊શીની જગ્માએ દુધ પયે ત૊ ભાણવ જીલી જ ના ળકે લગેયે લગેયે અનેક પ્રશ્ન૊ ઩ુછ ે છે. અત્માયે અઢી લાગ્મે ઩ણ તે ઉંઘત૊ નથી કે ઉંઘલા દેત૊ નથી. શલે તભે જ તેનું વભાધાન કય૊ એભ કશીને તેભણે યીવીલય ઩ુત્રને આ઩ી દીધું. શં ુ ળું વભાધાન કરું? આજ વુધી વેંકડ૊ લાય કથાભાં ભેં આ પ્રવંગ કષ્ણ૊ શળે ઩ણ આલું ત૊ ક૊ઈએ ઩ુછ્યું જ ન શતુ.ં ફધાં યાજી યાજી થઈ જતાં. એ ફા઱કને શં ુ ળ૊ જલાફ આ઩ું? ભેં યીવીલય ભુકી દીધુ.ં કાયણકે ભાયી ઩ાવે જ એન૊ ઉત્તય નશત૊!' અભાયી ભીત્રભંડ઱ીભાં આ ઘટના જાણી ફચુબાઈએ ક્માંક લાંચેર૊ એક પ્રવંગ કષ્ણ૊. એ પ્રવંગ આભ ત૊ ફા઱કન૊ એક યભુજી ટુચક૊ ભાત્ર છે; ઩યન્તુ દ૊યા ધાગા કે તાલીજ ઩શે યનાયા ભાણવ૊ ઩ય એભાં શ઱લ૊ વ્મંગ છે. એ વંલાદ આ પ્રભાણે શત૊. સ્કુ રેથી ઘયે આલેર વંજુને ભમ્ભીએ ઩ુછમુ–ં ‘વલાયે તાયા ગ઱ાભાં ભેં તાલીજ ઩શે યાવ્મું શતું તે ક્માં ગમુ?ં વંજુએ કષ્ણુ,ં ‘ભમ્ભી, તેં કષ્ણું શતું કે એ તાલીજ ઩શે યલાથી ક૊ઈ દુ​ુઃખ આલલાનું શ૊મ ત૊ ટ઱ી જામ છે. એથી ભેં તે દી઩કને આપ્મું છે!' ભમ્ભીએ ઩ુછ્ય,ું ‘દી઩કને કેભ આપ્મુ?ં '

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

57

વંજુ ફ૊લ્મ૊– ‘આજ ે ક્રાવભાં એ શ૊ભલકા કમા​ા લીના આવ્મ૊ શત૊!' ‘ઓશ ફફુચક! ઘયે આલતી લે઱ા એની ઩ાવેથી તે રઈ રેલું શતું ને?' ‘ભમ્ભી, સ્કુ રભાં દી઩ક વીગાયે ટ ઩ીતાં ઩કડામ૊ શત૊. ટીચયે એના ઩પ્઩ાને કડક કાગ઱ રખ્મ૊ છે. એથી વાંજ ે ઘયે ઩ણ દી઩કને એ તાલીજની જરુય ઩ડલાની છે!' ભમ્ભીએ ક઩ા઱ે શાથ દેતાં કષ્ણું, ‘શં ુ ત૊ ઩યે ળાન થઈ ગઈ છુ ં તાયાથી... એક ત૊ આજ ે ટીલી તુટી ગમું છે. તાયા ઩પ્઩ા જાણળે ત૊ ફશં ુ ખીજાળે!' ‘ચીંતા ના કય ભમ્ભી, શં ુ શભણાં જ ઩ેરું તાલીજ દી઩કને ત્માંથી રઈ આલું છુ .ં એને કશીળ, અભાયે ત્માં તાલીજની ખાવ જરુય ઉબી થઈ છે!'

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

58

08

કંકુલયણા કાલતયાં અનુક્રમણીકા

બાયતીમ પ્રજાને ત્રણ લગોભાં લશેં ચી ળકામ. પ્રથભ લગા આસ્તીક૊ન૊ છે. તેઓ ભાને છે– આ વૃષ્ટીનું સ્કુ ટય પ્રબુ નાભના ઩ેટ૊ર રથી ચારે છે. ફીજો લગા નાસ્તીકન૊ છે. તેઓ ભાને છે– એ સ્કુ ટય સ્લમં વંચારીત છે. તેની તભાભ ગતીલીધીભાં બગલાનન૊ ક૊ઈ શાથ નથી. અને ત્રીજો લગા તટસ્થ ર૊ક૊ન૊ છે. તેઓનું કશે લું છે– ‘ઈશ્વય શ૊ઈ ઩ણ ળકે... ન ઩ણ શ૊મ! ઩ણ ભાણવના શ૊લા ન શ૊લા લીળે ફે ભત નથી. એથી ઈશ્વયની લાત છ૊ડી ભનુષ્મ૊ની વેંકડ૊ વભસ્માઓ અને તેના વુખદુ​ુઃખ લીળે જ લીચાય૊!' ભાણવની વભસ્મા એ છે કે ઈશ્વયના રુ઩– સ્લરુ઩ અને તેની કાભગીયીની એની ઩ાવે ક૊ઈ ઠ૊વ વાફીતી નથી. દુધભાં ઩ાણી બે઱વ્મું શ૊મ ત૊ ભીટય દ્વાયા જાણી ળકામ છે. ઩ણ ઈશ્વયના સ્લરુ઩ને ઩ાયખલા ભાટે ફુદ્ધી વીલામની ક૊ઈ ચકાવણી ઉ઩રબ્ધ નથી. ઈશ્વય લીળેના અનેક પ્રશ્ન૊ અનુત્તય છે. ઈશ્વયની વાચી બક્તી ક્માયે થઈ કશે લામ? ઈશ્વય ભાણવની બક્તીની નોંધ રે છે કે નશીં? રેત૊ શ૊મ ત૊ ભાણવને તેની જાણ ળી યીતે થઈ ળકે? યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

59

ઈશ્વયની કૃ ઩ા– અલકૃ ઩ા ભા઩લાન૊ આધાયબુત ભા઩દંડ કમ૊? ઈશ્વયના સ્લરુ઩ લીળે ઩ણ ભાણવ સ્઩ષ્ટ નથી. ઩ુયાણ૊ અથલા ધભાગ્રંથ૊ભાં ચીતમા​ા ભુજફન૊ બગલાન તેના ભનભાં લવેર૊ છે. ઈશ્વયબક્તી એલી ઩યીક્ષા છે જ ેનું યીઝલ્ટ જાશે ય થતું નથી. ઈશ્વયબક્તી એલ૊ પ્રેભ઩ત્ર છે જ ેન૊ લ઱ત૊ જલાફ ભ઱ત૊ નથી. ઈશ્વયને ચુંટણીના ઉભેદલાય તયીકે કલ્઩ી રઈએ ત૊ દુનીમાના વઘ઱ા આસ્તીક૊ને ભતદાતા ગણલા યષ્ણાં. કભનવીફે તેઓ એલા ભતદાતા છે જ ેભન૊ ભત કેન્વર થઈ જામ છે તેની તેભને ખફય ઩ડતી નથી. વંક્ષીપ્તભાં ઈશ્વય બક્તી એટરે આકાળની દીળાભાં ઉંચે પેં કલાભાં આલત૊ ટ૊ચાન૊ પ્રકાળ! આકાળભાં એ ક્માં અંકીત થામ છે તેનું ક૊ઈ પ્રભાણ ભ઱તું નથી. ઈશ્વય ઝાંઝલાનું જ઱ છે. તે જીન્દગીબય ઩ાછ઱ દ૊ડલા પ્રેયે છે; ઩ણ તેનાથી ભાણવની પ્માવ ફુઝાતી નથી. પ્રશ્ન થામ છે– ઈશ્વયના ચ૊઩ડાભાં આખું લ઴ા જભા કયાલેરું ઩ુજા઩ાઠનું પ્ર૊લીડન્ટ પંડ ઘડ઩ણભાં ડફર થઈને ઩ાછુ ં ભ઱ે છે ખરું? ઘડ઩ણનું છ૊ડ૊ ભમા​ા ઩છી તેભાંથી ફીજા બલભાં ઩ુણ્મનું ક૊ઈ ઩ેન્ળન ભ઱ે છે ખરું? આ પ્રશ્ન૊ના જલાફ શકાયભાં આ઩નાયાઓની વંખ્મા ભ૊ટી છે; ઩યન્તુ વૃષ્ટી ઩યના ઈશ્વયના અનેક અટ઩ટા આમ૊જન લીળે ઉંડાણથી લીચાયનાયા ફોદ્ધીક૊ને અનેક પ્રશ્ન૊ ઉદ્બલે છે.

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

60

જ ેભકે– ‘શયીને બજતાં શજી ક૊ઈની રાજ જતાં નથી જાણી યે ...' એલું બજનભાં ગલામું છે ઩યન્તુ ભન્દીયભાં જીન્દગીબય ઩ુજા઩ાઠ કયનાયા ઩ુજાયીને ત્માં આંધ઱ા રુરાં વંતાન૊ કેભ અલતયે છે? ળું ઈશ્વયની ઑપીવભાં ઩ી.એપ., ગ્રેજ્મુટી લગેયેભાં આલું અન્ધેય ચારે છે? ખુદ કૃ ષ્ણબગલાનન૊ ભીત્ર વુદાભા ગયીફ કેભ શત૊? વુખદુ​ુઃખન૊ આધાય ઩યબલના વાયા નયવા કભો ઩ય જ યશે ત૊ શ૊મ ત૊ એભ નથી રાગતું કે બગલાનન૊ કેડ૊ ભુકી દઈ ભાણવે કભો જ વાયા કયલા જોઈએ, જ ેના ભીઠાં પ઱ આ જન્ભે જ પ્રાપ્ત થઈ ળકે! ઈશ્વયની ચચા​ા નીક઱ે છે ત્માયે ઩ુલજ ા ન્ભ અને તેના કભાપ઱ની લાત ખાવ ચચા​ામ છે. પ્રશ્ન ઉદ્બલે છે– ઩ુલાજન્ભ કે તેના કભાપ઱ની વાફીતી કઈ છે? કીડી તેના આખા અલતાયભાં ક૊ઈ ઩ા઩ કે ઩ુણ્મ કયતી નથી. તેને ફીજો અલતાય ળેન૊ ભ઱ત૊ શળે? ભ્રષ્ટ યાજકાયણીઓ, દાણચ૊ય૊, કે ગુંડાઓ આ જન્ભે જ દુનીમાબયન૊ તભાભ વુખલૈબલ બ૊ગલતાં શ૊મ છે. ફાકીના કય૊ડ૊ ર૊ક૊ને એલું વુખ ભ઱તું નથી. ળું એભ ભાનલું કે એ કય૊ડ૊ ર૊ક૊ ઩ુલાજન્ભના ઩ા઩ીઓ શળે? લ઴ો ઩ુલે જમરરીતાના ઘયભાંથી શજાય૊ વાડીઓ, વેન્ડર૊ અને શજાય૊ વ૊ના–ચાંદીના ઘયે ણાં નીક‍માં શતાં. ક૊ઈ ધભા઩ંડીતને ઩ુછીએ, એટરું બવ્મ વુખ ભે઱લલા

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

61

જમરરીતાએ ય૊જ કેટરીલાય ભા઱ા પે યલી શતી? કેટરાં મજ્ઞ૊ કયાવ્માં શતાં? કમા કમા ઩ુણ્મ૊ કમાું શતાં? જગતબયના વંત૊ કે ધભાગુરુઓ બેગાં ભ઱ી ઈશ્વયના અસ્તીત્લન૊ કુ ટપ્રશ્ન શર કયલા ધાયે ત૊મ કયી ળકે એભ નથી. ઈશ્વયના પ્રશ્ન૊ ઈશ્વયથીમ અધીક ઩ેચીદા છે. ઩ૃથ્લીર૊કની મુનીલવીટીભાં ઈશ્વય અંગન ે ૊ ક૊ઈ ભાન્મ અભ્માવક્રભ નથી. એની ઩યીક્ષા નથી અને ઩યીણાભ ઩ણ નથી. એથી ઈશ્વયને બજલાનું કાભ દુનીમાનું વોથી વશે રું કાભ છે. ફચુબાઈ કશે છે– ‘ઈશ્વય અને તેની કૃ ઩ા એટરે શલાન૊ ગ૊઱૊ શલાના શાથભાં ઉછા઱લા જ ેલી ઘટના! શાથ ક્માં છે, શલા ક્માં છે, ગ૊઱૊ ક્માં છે– કળું જ દેખાતું નથી. આખી પ્રક્રીમા ભાનવીક યીતે કલ્઩ી રેલાતી શ૊મ છે. ચીત્રકાય નથી દેખાત૊. ઩ીંછી, યંગ અને કેનલાવ ઩ણ નજયે ઩ડતાં નથી; છતાં ભાણવ કશે છે– ‘ચીત્ર ખુફ વુન્દય છે!' બગલાન કયતાં ભાણવે બગલાન લીળે લધુ ગુંચલાડા ઉબા કમા​ા છે. ભાણવના દીભાગભાં બગલાનના શજાય૊ ચીત્ર૊ અંકીત થમેરાં છે. દુબા​ાગ્મે એક ચીત્રન૊ ફીજા ચીત્ર વાથે ભે઱ ખાત૊ નથી. દુનીમાના ફધાં શ્રદ્ધા઱ુઓ ઈશ્વય લીળે એક ભત થઈ ળકતાં નથી. ભરાવીઓ ઩ેન્ટને ફદરે રુંગી ળા ભાટે ઩શે યે છે? કદાચ એનું ક૊ઈ ઠ૊વ કાયણ શ૊મ ત૊ એટરું જ કે તેભના ઩ીતા અને યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

62

દાદા, ઩યદાદાઓ રુંગી ઩શે યતા શતાં. ઈશ્વય઩ુજા ઩ણ ભાણવ ભાટે ભરાવીઓની રુંગી જ ેલી ઘટના છે. વદીઓથી ભાણવના ઩ુલાજો ઈશ્વયની ઩ુજા કયતાં શતાં એથી આજન૊ ભાણવ ઩ણ કયે છે. ઈશ્વય એ ભાણવની ફા઩ુકી ભીરકત છે. ભાણવને ફા઩દાદાની ભીરકત લશારી શ૊મ છે. આસ્તીક્તા ભાણવન૊ આધ્માત્ભીક લાયવ૊ છે. વ૊નાન૊ ફંગર૊ ખયીદી ળકે એલ૊ ધનાઢમ ભાણવ ઩ણ ફા઩ુકી ઝું઩ડી ભાટે ભયી પીટે છે. ભુરતુઃ ભાણવ રાગણીળીર પ્રાણી છે. તેની રાગણીળીરતા તેને ઈશ્વયના અસ્તીત્લ તયપ દ૊યી જામ છે. તેને જીલનભાં વુખ ભ઱ે છે, વીદ્ધી ભ઱ે છે, ત્માયે તે લીચાયે છે– ઈશ્વય વીલામ આલું વુખ ક૊ણ આ઩ી ળકે? ફા઱઩ણથી ભાણવને ળીખલલાભાં આલે છે– દુનીમાભાં ફધું બગલાનની કૃ ઩ાથી થામ છે. તેની ઈચ્છા લીના એક ઩ાંદડુમં શારતું નથી. ઩યન્તુ નાસ્તીક૊ના લીચાય૊ વાભા છેડાના છે. તેઓ કશે છે– ‘જ ેના નાભન૊ આ ઩ૃથ્લી ઩ય જફયજસ્ત શાઉ ઉબ૊ કયામ૊ છે એ ઈશ્વય અવરભાં ખેતયના ચાડીમા જ ેલ૊ છે. ચાડીમ૊ ઩ક્ષીઓ ભાટે ઉબ૊ કયે ર૊ શાઉ ભાત્ર છે. લાસ્તલભાં તે નીરુ઩રલી ઩ુત઱ું છે. ચાડીમાની અવરીમત જાણી ચુકેરાં ચતુય ઩ક્ષીઓ ચાડીમાના ભાથે ફેવી દાણા ચણે છે. ઘણાં ધાભીક ધુતાયાઓ ઩ણ બગલાનના નાભે યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

63

રુંટ ચરાલે છે. કાળી, ભથુયા કે દ્વાયકા જ ેલા ઘણાં તીથાસ્થ઱૊એ બગલાનની ઩ુજા કયાલનાયા ઩ંડાઓ બગલાનના નાભે બક્ત૊ને ઠગી રેતાં શ૊મ છે. અભાયા ફચુબાઈ તેભના વ્મલવામને ‘કંકુલયણા કાલતયાં' કશે છે. બગલાનના

નાભે

એલી

ચાંચીમાગીયી

ચરાલતાં

બગલાધાયી ઠગ૊ને પ્રભ૊ળન ભ઱ે ત્માયે વભાજને એક સ્લાભી પ્રાપ્ત થામ છે. આ઩ણા વભાજને ધભા અને બગલાનના નાભે રુંટાલાન૊ બાયે ઉભ઱ક૊ શ૊મ છે. ફદ્કીસ્ભતે એલા વભાજની યચના ઉજ્જલ઱ વંસ્કૃ તીભાં થામ છે. ચાડીમાની અવરીમત જાણી ચુકેરાં ઩ક્ષીઓની જ ેભ ઘણાં ભાણવ૊ને વભજાઈ ચુક્મું છે કે અશીં રુંટ કય૊ કે રુંટાલી દ૊, બગલાન ખુળ થત૊ નથી અને ખપામ થત૊ નથી. તેભને ખાતયી થઈ ચુકી છે કે બગલાન ડેડફ૊ડી જ ેલ૊ છે. ડેડફ૊ડી વાથે જીલીત વ્મક્તી કેલ઱ રાગણીથી જોડામેરી શ૊મ છે. ભાણવના પ્રેભ કે નપયતની ભૃતદેશને ક૊ઈ અવય થતી નથી. ભાણવ અને ભૃતદેશ લચ્ચે રાગણીન૊ લનલે ટરાપીક શ૊મ છે તેલ૊ ઈશ્વય અને ભાણવ લચ્ચે શ૊મ છે. ફોદ્ધીક કક્ષાના શ્રદ્ધા઱ુઓને ઩ણ પ્રશ્ન થમા લીના નથી યશે તા. આ઩ણે ત્માં નીત નલાં ભન્દીય૊ ફન્ધામ છે. વતત યથમાત્રાઓ કે બગલાનના લયઘ૊ડાઓ નીક઱તા યશે છે. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

64

યાભકથાઓ કે બાગલત વપ્તાશ૊ મ૊જાતી યશે છે. એ વીલામ આખું લ઴ા ઢગરેફન્ધ ધાભીક તશે લાય૊ ઉજલાતાં યશે છે. અયે ! અશીં લીશ્વળાંતી મજ્ઞ૊ ઩ણ થતાં યશે છે...! છતાં આ દેળ ઩ય ઈશ્વયકૃ ઩ા કેભ લયવતી નથી. વમ્બલતુઃ બાયત લીશ્વન૊ વોથી દુ​ુઃખી દેળ શળે. જ્માં તેત્રીવ કય૊ડ દેલી દેલતાઓ જન્મ્માં છે, જ્માં યાત દશાડ૊ ભાણવ બગલાનને બજ ે છે ત્માં વુખળાંતી અને પ્રગતીના નાભે આલું અંધારું ળા ભાટે? ળું ઈશ્વયને ભાણવના વુખદુ​ુઃખની કળી ઩યલા નથી? ઩શ્ચીભીના દેળ૊ભાં બગલાનની આટરી ગાઢ બક્તી થતી નથી છતાં તે પ્રજા આ઩ણાં કયતાં લધુ વુખી અને વભૃદ્ધ કેભ છે? આ઩ણે નલેવયથી લીચાયીને એ નક્કી કયલું ઩ડળે કે ભાણવનું કલ્માણ ળેભાં છે? નયવીંશ ભશે તાની જ ેભ દીનયાત બક્તીન૊ તંફુય૊ લગાડ્યા કયલાભાં કે વખત ઩યીશ્રભ કયી દેળન૊ લીકાવ કયલાભાં? આ ફધા પ્રશ્ન૊ભાં કેટરું લાજફી઩ણ છે તે લીળે લીચાયાલું જોઈએ.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

65

09

વ૊નુ જોઈએ કવીને... ભાણવ જોઈએ પવીને! અનુક્રમણીકા

ચાયે ક લ઴ા ઩ુલન ે ી એક ઘટનાનું સ્ભયણ થામ છે. એક વુંદય મુલાન ય૊જ અભાયા ભીત્ર અયલીંદબાઈ જોડે ફવભાં આલજા કયત૊. મુલાન ળાંત, ઠયે ર અને લીનમ્ર શત૊. અયલીંદબાઈ જોડે તેને ક૊ઈ લીળે઴ ઩યીચમ નશીં; ઩ણ તે અયલીંદબાઈ ભાટે ફવભાં જગ્મા યાખત૊. તેના શાથભાં શમ્ભેળાં ક૊ઈ ઩ુસ્તક યશે ત.ું કૉરેજની મુલતીઓ ઩ણ એ ફવભાં ભુવાપયી કયતી; ઩યન્તુ મુલાન ઩ુસ્તકભાં જ ભગ્ન યશે ત૊. બાગ્મે જ છ૊કયીઓ તયપ તેનું ધ્માન જતુ.ં અયલીંદબાઈ ભન૊ભન તેની પ્રતીબાથી પ્રબાલીત થમા શતા. ત્માય ફાદ ફન્મું એલું કે અયલીંદબાઈની ફદરી થતાં મુલાન જોડેની ભુરાકાત૊ ફન્ધ થઈ. ચાયે ક લ઴ા ફાદ અયલીંદબાઈની દીકયી શ્વેતાના રગ્ન ભાટે ભુયતીમાઓ આલલા રાગ્મા. એક દીલવ અયલીંદબાઈના એક દુયના વમ્ફન્ધી શ્વેતા ભાટે ઩ેરા જ ભુયતીમાને રઈને આલી ચડ્યા. અયલીંદબાઈને યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

66

આશ્ચમા કયતાં વન્ત૊઴ લધુ થમ૊. જોમેર૊ જાણેર૊ અને અનુબલેર૊ મુલાન શત૊. થ૊ડીક રગ્નલી઴મક ઩ુછ઩યછ કયી અયલીંદબાઈએ દીકયીના રગ્ન કયી દીધાં. ઩ણ રગ્ન ફાદ વાવયે થી આલેરી શ્વેતાએ એલી એલી પયીમાદ૊ કયી કે અયલીંદબાઈ આઘાતના ભામા​ા દંગ યશી ગમા. છ૊કયાને ય૊જ યાત્રે ડરીંક કયલાની આદત શતી. ખાસ્વું દેલું થઈ ગમું શતુ.ં ઘય ગીયલે શતુ.ં થ૊ડા ઉંડા ઉતમા​ા ત૊ એમ જાણલા ભ‍મું કે જુ ગાયભાં એક ફેલાય એ ઩૊રીવ થાણે ઩ણ ફેવી આવ્મ૊ શત૊. વાભા ભાણવને ઓ઱ખલાભાં ક્માયે ક કેલી થા઩ ખાઈ જલામ છે તેનું આ ઉદાશયણ છે. આ કીસ્વ૊ એ લીચાયલા ભજફુય કયે છે કે એકાદ વદ્ગુણથી જીલનની એકાદ ક્ષણ ઉજ઱ી ફની ળકે છે. વભગ્ર જીલનને ઉજ઱ું ફનાલલા ભાટે વદ્ગુણ૊ન૊ આખ૊ ગુરદસ્ત૊ જોઈએ. ફવ પ્રલાવની થ૊ડી ભીનીટ૊ભાં ભાણવ ડાષ્ણ૊ ડભય૊ જણામ તે ફાફત તેના પુરટાઈભ વજ્જન શ૊લાની વાફીતી શ૊તી નથી. અભાયા એક દુયના ભાવી કશે તાં– ‘કાકડી ખયીદતી લે઱ા ચાખીને જાણી ળકામ તે કડલી છે કે ભીઠી; ઩ણ ભુયતીમાને ન ચાખી ળકામ, ન ભા઩ી ળકામ. એ ત૊ નીલડ્યે જ લખાણ...!' લાત ખ૊ટી નથી. ભુયતીમાના ભાભરાભાં ગભે તેટરી છાનફીન કયીએ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

67

ત૊મ તે કેલ઱ વ઩ાટી ઩યનું ક્ષુલ્લક ઩યીક્ષણ ફની યશે છે. કેયીની બીતય જીલડું શ૊મ ત૊ તે કાપ્મા ઩છી જ ખફય ઩ડે છે. ભુયતીમાની અન્દય અ઩રક્ષણ૊ના જીલડાં શ૊મ ત૊ તે કન્માના લધેયાઈ ગમા ઩છી જ ખફય ઩ડે છે. ‘વ૊નુ જોઈએ કવીને અને ભાણવ જોઈએ લવીને' એલી એક કશે લત છે. અભાયા ફચુબાઈ એને આ યીતે ઉચ્ચાયે છે. ‘વ૊નુ જોઈએ કવીને અને ભાણવ જોઈએ પવીને!' જ્માં વુધી ઩ેરા ભુયતીમાની જ ેભ ભાણવના દુગાણ૊ન૊ ઩યચ૊ ના ભ઱ે ત્માં વુધી તેના લીળેની અવરી વચ્ચાઈ જાણલા ભ઱તી નથી. વ૊નાન૊ શાય ગભે તે ગ઱ાભાં ઩શે યામ તેના કૅયેટ ફદરાતાં નથી. ભાણવનું ચાયીત્ર્મ વંજોગ૊ પ્રભાણે ફદરાતું યશે છે. કૉરેજના એક બુત઩ુલા લીદ્યાથીને ન૊કયી ભાટે વાયી ચારચરગતના વટીપીકેટની જરુય ઩ડી. તે કૉરેજના આચામા ઩ાવે ગમ૊. આચામાએ શ઱લાળભાં કષ્ણું– ‘તું કૉરેજભાં શત૊ ત્માયે તાયી ચારચરગત વાયી શતી; ઩યન્તુ કૉરેજ છ૊ડ્યા ઩છી તેભાં ક૊ઈ દુ​ુઃખદ ઩યીલતાન આવ્મું શ૊મ ત૊ ભને તેની ળી યીતે ખફય ઩ડે?' લાત બરે શ઱લાળભાં કશે લાઈ શ૊મ ઩ણ વાચી છે. ળૅયફજાયભાં ળૅયના બાલ ગગડી ગમા શ૊મ તે છા઩ા દ્વાયા જાણી ળકામ છે. ભાણવના ચાયીત્ર્મભાં ઩યીલતાન આલે તે ઝટ જાણી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

68

ળકાતું નથી. શા, ક્માયે ક દીકયાના ગગડેરા બાલની જાશે યાત તેના ફા઩ે છા઩ાભાં આ યીતે આ઩લી ઩ડે છે. ‘ભાય૊ દીકય૊ ભાયા કષ્ણાભાં નથી. તેની જોડે ક૊ઈએ અભાયા નાભે રેલડદેલડ કયલી નશીં!' અભ્માવકા઱ દયભીમાન ‘યાભરીરા' નાભની એક શીન્દી લાતા​ા લાંચલા ભ઱ી શતી. લ઴ો ઩ુલે યાભના ઩ાત્રભાં જ ે કરાકાયે ધુભ ભચાલી શતી તે જ કરાકાયે અભુક લ઴ો ફાદ યાલણના ઩ાત્રભાં અબુત઩ુલા લીક્રભ સ્થાપ્મ૊ શત૊. ‘જ ૅકીર એન્ડ શાઈડ' નાભની અંગ્રેજી નલરકથા ઩યથી ‘ચશે યે ઩ે ચશે યા' નાભનું એક શીન્દી ચરચીત્ર ફન્મું શતુ.ં તેન૊ વાય કંઈક ઉ઩ય ભુજફન૊ શત૊. દીલવ દયભીમાન વજ્જન ફની યશે ત૊ ભાણવ યાત્રીના વભમે શે લાન ફની અનેક ખુન૊ કયે છે. ઘણીલાય વાંબ઱લા ભ઱ે છે– ભાણવભાં પરાણ૊ વદ્ગુણ શ૊લ૊ જોઈએ. ઢીકણ૊ વદ્ગુણ શ૊લ૊ જોઈએ. એ ભા઩દંડ અધુય૊ જણામ છે. થ૊ડાં ઉદાશયણ૊ જોઈએ. ભને યૅ ળનર લીચાયધાયાલા઱ા ભાણવ૊ ગભે છે; ઩યન્તુ દુબા​ાગ્મે યૅ ળનારીઝભ વાથે નમ્રતા, લીલેક લગેયે અબીન્ન઩ણે વંક઱ામેરા શ૊તા નથી. ક૊ઈ યૅ ળનારીસ્ટ અલીલેકી શ૊મ, ત૊છડ૊ શ૊મ, લૈચાયીક યીતે આતંકલાદી શ૊મ ત૊ તેનું યૅ ળનારીઝભ ળા ખ઩નુ?ં ઈશ્વયભાં શ્રદ્ધા યાખલાભાં એટર૊

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

69

ભ૊ટ૊ અનથા નથી જ ેટર૊ યૅ ળનર શ૊લાન૊ દાલ૊ કયીને ઝનુન દાખલલાભાં થામ છે. ભાણવ ઩ાવે એકાદ વદ્ગુણ શ૊મ તે ઩ુયતું નથી. વદ્ગુણ૊ન૊ ગુરદસ્ત૊ શ૊લ૊ જરુયી છે. રીમ્ફુના યવનું એક ટી઩ું આખી ત઩ેરીના દુધને દશીંભાં પે યલી નાખે છે તે યીતે એક નાન૊ દુગુાણ ભાણવના વ૊ વદ્ગુણ૊ ઩ય ઩ાણી પે યલી દે છે. દયે ક વદ્ગુણની એક વયશદ શ૊મ છે. એ વયશદની લીસ્તાય ભમા​ાદાભાં જ તેની અવય થામ છે. તે ઩છી થતી નથી. આસ્તીક્તા એ વદ્ગુણ છે એભ કલ્઩ી રઈએ. ઩ણ આસ્તીક ભાણવ સ્લબાલે રુચ્ચ૊ શ૊મ, જુ ઠાફ૊ર૊ શ૊મ, દગાખ૊ય શ૊મ ત૊ તેની આસ્તીક્તાની ક૊ઈ કીમ્ભત યશે તી નથી. ક૊ઈ ભાણવ પ્રેભા઱ શ૊મ, નમ્ર અને લીલેકી શ૊મ ત૊ તે વાયી ફાફત રેખામ; ઩યન્તુ તેનાભાં ફુદ્ધીન૊ અબાલ શ૊મ તેને જીલન વ્મલશાયની કળી ગતાગભ ના શ૊મ ત૊ તેની નમ્રતા કે પ્રેભા઱તાની ક૊ઈ શ્રેમકય પરશ્રુતી પ્રાપ્ત થતી નથી. ભાણવ ફુદ્ધીળા઱ી શ૊મ ઩ણ તે દુષ્ટ શ૊મ, ખંધ૊ શ૊મ, ભનન૊ ભેર૊ શ૊મ, શે લાન જ ેલી ભન૊લૃત્તી ધયાલત૊ શ૊મ ત૊ ફુદ્ધી ફા઩ડી એકરી ળું કયે ? કાગડાની ટ૊઱ી લચ્ચે એક કફુતય દુ​ુઃખી થઈ જામ છે તેભ ઘણાં દુગુાણ૊ લચ્ચે એકાદ વદ્ગુણ ઩ુયના તણખરાની જ ેભ તણાઈ જામ છે. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

70

તાત્઩મા એટરું જ ભાણવ બરે ‘ભાસ્ટય ઓપ ઑર’ ના શ૊મ ળકે. તેનું ‘જ ેક ઓપ ઑર’ શ૊લું જરુયી છે. પયીથી એક જ લાત વાભે આલે છે. ભાણવભાં વદ્ગુણ૊નું ગ૊ડાઉન બરે ના બમુ​ું શ૊મ, થ૊ડાંક વદ્ગુણ૊ન૊ નાનકડ૊ ગુરદસ્ત૊ જરુય શ૊લ૊ જોઈએ.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

71

10

઩યભેશ્વય જોડે ઩ંજો રડાલત૊ ભાણવ અનુક્રમણીકા

દુનીમાનું વોથી શીંવક પ્રાણી કમું? દુનીમાનું વોથી રુચ્ચું પ્રાણી કમું? દુનીમાનું વોથી વુદં ય અને ફુદ્ધીળા઱ી પ્રાણી કમું? ભાન૊ મા ના ભાન૊ ઩ણ આ ત્રણે પ્રશ્ન૊ન૊ જલાફ એક જ છે ભાણવ! આ ઩ૃથ્લીર૊કભાં શે લાનીમત અને ઈન્વાનીમતના ફધાં ઍલ૊ડા ભાણવે અંકે કયી રીધાં છે. ભાણવ વાડા ઩ાંચ પુટન૊ જટીર કુ ટપ્રશ્ન છે, અને ભાણવ જ એ કુ ટપ્રશ્ન૊ન૊ જલાફ છે. (ફચુબાઈના ભત ભુજફ ભાણવ આ દુનીમાન૊ ભેનજી ે ંગ ડીયે ક્ટય છે. ભાણવે અલનલી ળ૊ધખ૊઱૊ દ્વાયા જ ે કુ નેશથી દયે ક કુ દયતી યશસ્મ૊ની ફાંધી ભુઠી ખ૊રલા ભાંડી છે તે નીશા઱ી ભને શીન્દી પીલ્ભના લીરનનું સ્ભયણ થામ છે. એ લીરન પ્રાયંબભાં તેના ભારીકના દયે ક ધંધાકીમ યશસ્મ૊ જાણી રે છે. ઩છી ચારાકી ઩ુલાક ભારીક ઩ાવેથી તેની વભગ્ર ભીરકત ઩ડાલી રે છે. ભાણવે ઩ણ કુ દયત જોડે એલી દગાફાજી કયી શ૊મ એલ૊ લશે ભ ઩ડે છે.) યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

72

અરફત્ જીલન અને ભૃત્મુ જ ેલી કેટરીક ભશત્લની ભેઈન સ્લીચ૊ શજી કુ દયતે ઩૊તાના શસ્તક યાખી છે. જો કે એભ કશે લું મ વમ્઩ુણા વાચું નથી. જન્ભની ચાલી ભાનલીએ કુ દયતના જુ ડાભાંથી વેયલી રઈ કુ ટફ ંુ નીમ૊જનની ખીંટીએ રટકાલી દીધી છે. આ ઩ૃથ્લીર૊કભાં ભૃત્મુની અવરના ક૊ઈ જુ લ્ભખ૊ય જાગીયદાય જ ેલી દાદાગીયી શતી. ઩યન્તુ ‘઩ેવભેકય' (કૃ ત્રીભ હૃદમ)ની ળ૊ધ ઩છી શલે ભાણવે ભૃત્મુના ગઢભાં મ ગાફડું ઩ાડી દીધું છે. એટરેથી જ એ અટક્મ૊ શ૊ત ત૊ ધુ઱ નાખી; ઩ણ એણે કશે લાતા બગલાનનેમ ભન્દીયની જ ેરભાં એલ૊ ઩ુયી દીધ૊ છે કે ફીચાય૊ ઩ેય૊ર ઩ય ઩ણ છુ ટી ળકત૊ નથી. અને એથી જ ભૃત્મુ ફાદ બગલાન ઩૊તાના ગુનાન૊ ળ૊ પેં વર૊ કયળે તે લાતની ભાણવને ચીંતા વતાલે છે. ઩ણ ભાણવ જ ેનું નાભ... ભૃત્મુ ફાદ બગલાનને રાંચ આ઩ી કેલી યીતે પ૊ડી કાઢલ૊ તે ઉ઩ામ ઩ણ એણે લીચાયી યાખ્મ૊ છે. આ યષ્ણ૊ એ ઉ઩ામ ‘રે ચર છુ ઩ાકે કપનભેં ફ૊તર કબ્ર઩ે ફેઠકે ઩ીમા કયેં ગે... ઔય જફ ખુદા કયે ગા ગુનાશોંકા પેં વરા... ત૊ દ૊ દ૊ જાભ ઉવે બી દીમા કયેં ગે...!'

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

73

ક્માયે ક ભાણવ એલ૊ દુષ્ટ ફની યશે છે કે એને ભાથે શથ૊ડ૊ ઝીંકલાનું ભન થામ છે. ક્માયે ક એ એટરા વાયા કાભ૊ કયે છે કે ગદ્ગદ્ ફની લીચાયી યશીએ છીએ– બગલાન તે લ઱ી આનાથી જુ દ૊ કેલ૊ક શ૊ત૊ શળે? ટુકં ભાં ભાણવ જ ભધય ટેયેવા અને ભાણવ જ ભેભણ બ્રધવા...! વભુરભંથનભાંથી નીક઱ેરું ઝેય એટરે ભાણવ...! અને ળંકયની જટાભાંથી પ્રગટતી પ્રેભની ગંગ૊ત્રી એટરે ભાણવ...! ભાણવ નાભનું ક૊ડીમુ,ં ઩ુરુ઴ાથાનું તેર અને ફુદ્ધીની જમ૊ત... આ ત્રણેના ત્રીલેણી વંગભથી દુનીમાન૊ ચ૊ક પ્રગતીના પ્રકાળથી ઝ઱શ઱ી ઉઠમ૊ છે. ભાની રીધેરા બગલાનને ખ૊ટું ના રાગે તે ભાટે ભાણવ કશે ત૊ પયે છે ઈશ્વયની ઈચ્છા લીના એક ઩ાંદડુમં શારતું નથી; ઩ણ ફીજી તયપ એણે જ્ઞાન લીજ્ઞાનના અને ટૅક્ન૊ર૊જીના લીકાવ લડે દુનીમાભાં એલું ચક્રલતી વામ્રાજ્મ સ્થાપ્મું છે કે એ(ભાણવ)ની ઈચ્છા લીના એક ઩ાંદડુમં ઉગી ળકતું નથી. ધુ઱ભાં ગફડી ઩ડેરું ફા઱ક ધુ઱ ખંખેયીને ફેઠું થઈ જામ એભ લીક્રભ વજ ાક બુકં઩ભાંથીમ ભાણવ ઝડ઩થી ફેઠ૊ થઈ ગમ૊ છે. અબુત઩ુલા જ઱વંકટ શ૊મ, કાયભ૊ દુષ્કા઱ શ૊મ કે બમંકય ય૊ગચા઱૊ શ૊મ... ભાણવને શલે ભચ્છયની જ ેભ ભવ઱ી નાખલાનું વશે રું યષ્ણું નથી. બરું થજો ભાણવનું કે એણે કુ દયતરુ઩ી ઉંટના ઢેકા ઩ય ફુદ્ધી઩ુલાકના કાંઠા કમા​ા છે. ઩ુનય૊ક્તીન૊ બમ લશ૊યીનેમ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

74

કશં ુ કે ભાણવને વ૊ લ઴ાનું આમુષ્મ આ઩ીને કુ દયતે 42 લ઴ે જ એને આંખે આંધ઱૊ ફનાલી દીધ૊. ભાણવે ચશ્ભા ના ળ૊ધ્મા શ૊ત ત૊ અડધી દુનીમા શાથભાં રાકડી રઈ વુયદાવ ફની ઘુભતી શ૊ત. ફે લ઴ાની ફેફીની ફન્ને આંખ૊ભાં ભ૊તીમ૊ શ૊મ એલું નજયે જોઈએ ત્માયે લીચાય આલે છે આ તે ઈશ્વય છે કે આતંકલાદી? (ભાણવની આંખન૊ ભ૊તીમ૊ કાઢી આ઩ત૊ ડૉક્ટય એટરે ભાયે ભન કુ દયતે યચેરી અન્ધા઩ાની જ ેરભાંથી ભાણવને જાભીન ઩ય છ૊ડાલત૊ પયીસ્ત૊?) કુ દયતે ભાણવને ફશે ય૊ ફનાવ્મ૊ ત૊ ભાણવે ઈમયપ૊ન ફનાવ્મુ.ં કુ દયતે ભાણવને રંગડ૊ ફનાવ્મ૊ ત૊ ભાણવે કૃ ત્રીભ ઩ગ ફનાવ્મ૊. દેશની નાની ભ૊ટી ફીભાયીથી ભાંડી હૃદમ અને ભગજ જ ેલાં નાજુ ક અલમલ૊ના ઑ઩યે ળન૊ કયલાની ત્રેલડ શાંવર કયીને ભાણવે ભાણવની રાજ યાખી છે. કુ દયત ડા઱ે ડા઱ે ચારે ત૊ ભાણવ ઩ાંદડે ઩ાંદડે ચાલ્મ૊! કલ્઩ના કયી જુ ઓ ઩ેટભાં ઍ઩ેન્ડીક્વન૊ દુ​ુઃખાલ૊ ઉ઩ડ્ય૊ શ૊મ તે ટાણે યાભનાભના ભંજીયા લગાડલાથી દુ​ુઃખાલ૊ દુય થઈ ળકે ખય૊? ભાણવે ળસ્ત્રક્રીમાની ળ૊ધ કયલાને ફદરે જીલનબય પ્રબુબજન જ કમા​ા કમુ​ું શ૊ત ત૊ લધેયાતાં ફકયા જ ેલી ચીવ૊ ઩ાડતા ભાણવને ળી યીતે દદાભુક્ત કયી ળકામ૊ શ૊ત? કુ દયત આડી પાટે અને સ્ત્રીનાં ગબાભાં ફા઱ક આડું થઈ જામ અથલા ક૊ઈ કાયણવય ફા઱ક ન૊ભાર યીતે ન યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

75

અલતયી ળકે ત્માયે ળું કયી ળકામ? વીઝેયીમન ઑ઩યે ળનની ળ૊ધ નશ૊તી થઈ તે જભાનાભાં એલી સ્ત્રીઓએ ત૊ એડી યગડી યગડીને ભયલું જ ઩ડતું શળેન?ે અભાયા ફચુબાઈ અને કશે લાતા બગલાન લચ્ચે કૉંગ્રેવ અને બાજ઩ જ ેલું ચારે છે. તેઓ બગલાન લીળે ફશુધા શ઱લાળભાં ત૊ ક્માયે ક ગમ્બીય઩ણે લાત૊ કયતા યશે છે. તેઓ કશે છે ‘રાખ લાય કફુર કે ભાણવને એ ફધી ળ૊ધખ૊઱ કયલાની ફુદ્ધી બગલાને આ઩ી છે ઩ણ ક૊ઈ ભને એ વભજાલ૊ કે આ કશે લાતા બગલાનની એ કેલી લીચીત્ર નીતી કે ઩શે રાં તે સ્ત્રીના ઩ેટભાં ફા઱કને આડું કયી દે છે અને ઩છી ભાણવને વીઝેયીમન કયલાની ફુદ્ધી આ઩ે છે. એ ભશાળમનું ટીખ઱ ત૊ જુ ઓ પ્રથભ ભાણવને દાઢન૊ દુ​ુઃખાલ૊ આ઩ે છે ઩છી ળાનભાં વભજાલે છે ‘શલે રલીંગનું તેર ઘવ અને પટકડીના ક૊ગ઱ા કય!' એભ વભજો કે ચ૊યને એ ચ૊યી કયલા ઉશ્કેયે છે અને ળાશુકાયને એ જાગતા યશે લાની વરાશ આ઩ે છે. વાચું કશં ુ ભને ચશ્ભાની ળ૊ધથી એટર૊ આનન્દ થત૊ નથી, જ ેટરું દુ​ુઃખ 45 લ઴ે ભાણવની આંખ નફ઱ી થઈ જામ તે લાતથી થામ છે!' શભણાં ડૉક્ટય ભીત્રે એક લીચીત્ર કીસ્વ૊ કશી વંબ઱ાવ્મ૊. એભની ઩ાવે રગબગ વ્મંઢ઱ પ્રકાયન૊ એક દયદી આવ્મ૊. એ યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

76

બમંકય જાતીમ આલેગથી ઩ીડાત૊ શત૊. જ ે ળક્મ નશ૊તું તેની તીવ્ર તરફ જાગી શતી. એભ વભજો કે જ ેનું ગબા​ાળમ કાઢી નાંખલાભાં આવ્મું શ૊મ એલી સ્ત્રીને ભાતૃત્લ ધાયણ કયલાની ઈચ્છા જ ભે તેલ૊ ઘાટ થમ૊ શત૊. ઩ગ લીનાના ઩ુરુ઴ને કુ દયતે ઩લાત ચઢલા ઉશ્કેમો શત૊. પાંટાફાજ કુ દયતનું આ કેલું કરુણ ટીખ઱? ફચુબાઈ કશે છે : ‘બગલાન ભાણવને ક્માયે ક એલી શાસ્માસ્઩દ સ્થીતીભાં ભુકી દે છે ભાન૊ ક૊ઈ વ્મક્તીને જુ રાફની દળફાય ગ૊઱ીઓ ખલડાલી દીધા ઩છી તેના જાજરુભાં ઩ાણીન૊ ઩ુયલઠ૊ ફન્ધ કયી દેલાભાં આલે!' જયા લીચાય૊, બગલાનની એ કેલી ભેન્મુપેક્ચયીંગ ડીપે ક્ટ કે એણે ભાણવને ઩ુયાં વ૊ લ઴ાનું આમુષ્મ આપ્મું શ૊મ અને ફેતારીળ લ઴ે જ આંખે ફેતારા આલી જામ! ઍય૊પ્રેનની ટાંકીભાં એક જ રીટય ઩ેટ૊ર ર વભાઈ ળકે એલી ટુકં ી ફુદ્ધીની વ્મલસ્થા કયનાય એન્જીનીમયને આ઩ણે કશીએ ત૊ ળું કશીએ? ભાણવ ક૊ઈ લાશન ફનાલે છે ત્માયે તેના લાયંલાયના ઩યીક્ષણ ફાદ તેને અદ્યતન અને વં઩ુણા ક્ષતીયશીત ફનાલીને ય૊ડ ઩ય દ૊ડતું કયે છે; ઩ણ ઉ઩યલા઱ા એન્જીનીમયે ભાણવની ડીઝાઈન એલી નફ઱ી ઘડી છે કે ઩ચાવ વાંઠ લ઴ે જ તે ઩ેટ૊ર ર લીનાના સ્કુ ટયની જ ેભ ડચકા ખાલા રાગે છે. બગલાન જ ેલ૊ બગલાન થઈ આલી નફ઱ી ક્લૉરીટીન૊ ભાર ઩ૃથ્લીર૊કભાં વપ્રામ કયે એભાં બરે એના ધંધાને યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

77

ખ૊ટ ના જતી શ૊મ, ઩ણ જ ેઓ એન૊ બ૊ગ ફને છે તેનું જીલન ત૊ વ૊ ટકા ફયફાદ થામ છે. નફ઱ી આંખલા઱ા, નફ઱ા હૃદમલા઱ા કે નફ઱ા ભગજલા઱ા કેટરાંમ કભનવીફ ભાણવ૊ આ કશે લાતા બગલાન વાભે ગ્રાશક વુયક્ષા ધાયાભાં જઈ ળકતાં નથી. ભૃત્મુર૊કની અદારતભાં ઈશ્વય અ઩યાધી ઠયે ત૊મ પ્રશ્ન એ છે કે એને કમે વયનાભે વભન્વ ભ૊કરલ૊? ળી યીતે એની ધય઩કડ કયલી? આય૊઩ી વદીઓથી પયાય છે...!!!

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

78

11

શ્રદ્ધાન૊ નશીં અન્ધશ્રદ્ધાન૊ લીય૊ધ કયીએ! અનુક્રમણીકા

એક પંક્ળનભાં બેગાં થમેરા ફે ત્રણ યૅ ળનારીસ્ટ૊ ઈશ્વયના અસ્તીત્લની જગજુ ની ચચા​ા કાઢી ફેઠાં. ઈશ્વયના ઈન્કાયની એ જ ઘીવી઩ીટી દરીર૊ વાંબ઱ી ફચુબાઈએ અક઱ાઈને કષ્ણું– ‘ભાપ કયજો દ૊સ્ત૊, તભારું લરણ જોઈ એક ગાભઠી કશે લત માદ આલે છે– ‘કુ મ્બાય યાજા થામ ત૊ ગધેડા ઩ય અમ્ફાડી ભુકાલે!' તભે નાસ્તીક૊ બેગા ભ઱૊ અને ઈશ્વયના અસ્તીત્લની ચચા​ા રઈ ફેવ૊ તે એલું રાગે છે ભાન૊ શીન્દુ ઩યી઴દના પ્રલીણ ત૊ગડીમા લડાપ્રધાન ફને અને યાત૊યાત અમ૊ધ્માભાં ભન્દીય ફાંધલાનું કાભ રઈ ફેવ!ે ' ફચુબાઈની અક઱ાભણ ખ૊ટી નથી. ઈશ્વયના અસ્તીત્લની ચચા​ા શલે ચલાઈને કવશીન ફની ગમેરી ચ્મુઈંગમગભ જ ેલી રાગે છે. ઈશ્વય લીળેન૊ આખ૊ પ્રશ્ન યૅ ળનારીસ્ટ૊એ તેભના એજન્ડા ઩યથી ઉડાલી દેલા જ ેલ૊ છે. આજન૊ ભાનલી ઩ાય લીનાની અન્ધશ્રદ્ધાઓથી ઘેયામેર૊ છે. તે તભાભ અન્ધશ્રદ્ધાન૊ લીય૊ધ થામ તે જરુયી છે. વદીઓથી ભાણવના ર૊શીભાં બ઱ી ગમેરી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

79

આસ્તીક્તાને દુય કયલાનું કાભ વશે રું નથી. ઈશ્વયન૊ લીય૊ધ કયલાથી ત૊ ફાલાના ફેમ ફગડ્યા જ ેલ૊ ઘાટ થામ છે. તેભને ઈશ્વય લીળે કળું ઠ૊વ વભજાલી ળકાતું નથી. લધાયાભાં યૅ ળનર લીચાયધાયાનેમ ઩છી ર૊ક૊ એટરા ભાટે જ કાને ધયતાં નથી કે યૅ ળનારીસ્ટ૊ ઈશ્વયન૊ લીય૊ધ કયે છે. આભ થલાથી યૅ ળનારીઝભ જ ેલી અત્મન્ત ઉ઩મ૊ગી તયાશને બાયે નુકવાન ઩શોંચે છે. એક દૃષ્ટાંતકથાનું સ્ભયણ થામ છે. એક લૃદ્ધાનાં ત્રણ દીકયા શતાં. એક છગન, ફીજો ભગન અને ત્રીજાનું નાભ નાનક૊. ભગન ઈશ્વયભાં ભાને. છગન ઩ુય૊ નાસ્તીક. એકલાય એભની ભા ફીભાયીભાં ઩ટકાઈ. ભગને ભાના ખાટરા ઩ાવે ફેવી બગલાનની પ્રાથાના કયલા ભાંડી. છગને તેન૊ લીય૊ધ કમો. ભાને કકડીને બુખ રાગી શતી. તેને દલા ઩ણ ઩ીલડાલલાની શતી; ઩યન્તુ ફન્ને દીકયા ઈશ્વયના અસ્તીત્લ અંગે લીલાદે ચઢી ગમા શતા. અંતે નાનક૊ ઉબ૊ થમ૊. તેણે ભાને દલા આ઩ી અને યવ૊ડાભાં જઈ ભાને ભાટે ય૊ટર૊ ફનાલી રાવ્મ૊. ભાએ ય૊ટર૊ ખાધ૊ ત્માયે તેને થ૊ડી યાશત થઈ. તાત્઩મા એટરું જ, દુનીમાને છગન ભગન કયતાં નાનકાની લીળે઴ જરુય છે. યાભ કયતાં ય૊ટરાની લધુ જરુય છે. ઈશ્વયે ભાણવને ફુદ્ધી આ઩ી છે. શાથ આપ્મા છે. ય૊ટર૊ ફનાલલા તે

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

80

સલમં આલલાન૊ નથી. એથી ઈશ્વયના અસ્તીત્લની ચચા​ા છ૊ડી ભાણવે નક્કય ભાનલઉ઩મ૊ગી કાભ૊ કયલાં જોઈએ. લીચાય૊ ત૊ ઝટ વભજામ એલી લાત છે. ઈશ્વયનું અસ્તીત્લ એ ભાણવન૊ પ્રાણપ્રશ્ન છે જ નશીં. ઈશ્વયથીમ અગ્રક્રભે ભુકલા ઩ડે એલા પ્રશ્ન૊ન૊ ઩ાય નથી; ઩યન્તુ શ્રદ્ધા઱ુઓ ઈશ્વયબક્તીને જ ભનુષ્મ જીલનનું એકભાત્ર ધ્મેમ વભજ ે છે. તેભને વભજાલલાનું અઘરું છે. એ કાયણે યૅ ળનારીસ્ટ૊એ શ્રદ્ધા઱ુઓની ઈશ્વયબક્તીને છ૊ડી દઈ વેંકડ૊ અન્ધશ્રદ્ધાન૊ જ લીય૊ધ કયલ૊ જોઈએ. કેટરાંક ધભાગુરુઓએ ભાણવની શ્રદ્ધાને અત્મન્ત વુંદય યચનાત્ભક ભ૊ડ આ઩લાન૊ પ્રમાવ કમો છે. એભાના એક શતા ઩ાંડયુ ં ગ ળાસ્ત્રીજી. એક નાનુ ઉદાશયણ જોઈએ. લૃક્ષ૊ ભાણવ૊ ભાટે કાભધેનુ ગામ જ ેટરાં ઉ઩મ૊ગી છે. ઩મા​ાલયણની દષ્ટીએ તેની ઉ઩મ૊ગીતા અનેક ગણી છે. લીજ્ઞાન ગભે તેટરા ઘાંટા ઩ાડીને એ લાત વભજાલે ત૊મ ભાણવ આડેધડ લૃક્ષ૊ કા઩ી નાખે છે; ઩યન્તુ એ જ લાત શ્રી. ઩ાંડયુ ં ગ ળાસ્ત્રીએ શ્રદ્ધા અને બક્તીના ભાધ્મભ દ્વાયા વભજાલીને રીર૊છભ ચભત્કાય કયી દેખાડ્ય૊ છે. (઩ી઩઱૊ યાત્રે અને દીલવે ફન્ને વભમે પ્રાણલામુ આ઩ે છે. ફીજાં લૃક્ષ૊ ભાત્ર દીલવે પ્રાણલામુ આ઩ે છે. એ યીતે ઩ી઩઱૊ ભાનલજીલન ભાટે વોથી લધુ ઉ઩મ૊ગી લૃક્ષ છે; ઩યન્તુ એ ઩મા​ાલયણીમ વત્મને ર૊ક૊ વીધી યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

81

યીતે સ્લીકાયલા તૈમાય થતાં નથી.) ભાણવના ભનના ભીકેનીઝભભાં કુ દયતે શ્રદ્ધા, બાલના, રાગણી લગેયેનું એલું વમ્ભીશ્રણ કમુ​ું છે કે ક૊ઈ ફયછટ વત્મને શ્રદ્ધાથી વભજાલલાભાં આલે ત૊ ભાણવ તુયત તે તયપ લ઱ે છે. નમુ​ું ક૊રું વત્મ ચાવણી લીનાની જરેફી જ ેલું પીક્ક ું રાગે છે. ભુ઱ લાત એટરી જ, ભાણવ પ્રાકૃ તીક યીતે જ શ્રદ્ધા઱ુ અને રાગણીળીર જીલ છે. તેના ઉત્થાન ભાટે તેને તેના બગલાન વશીત સ્લીકાયલ૊ ઩ડે છે. ફચુબાઈ એ અંગે એક ઉદાશયણ આ઩તાં કશે છે– ‘ભને માદ છે નાન઩ણભાં ભાયી ફશે ન ઩ાવે એક ઢીંગરી શતી. તે તેને એલી પ્રીમ શતી કે એક ઩઱ ભાટે તેને અરગ કયતી નશ૊તી. ત્માં વુધી કે જભલા કે ન્શાલામ તે ઉઠતી નશ૊તી. છેલટે ભાયી ભા એને ઢીંગરી વભેત ફાથરુભભાં રઈ જતી. ફશે ન ઢીંગરીને નલડાલતી અને ભા ફશે નને નલડાલતી. ફશે નને યડાવ્મા લગય

તેને

નલડાલલાનું

કાભ

આવાનીથી

઩તી

જતું!'

યૅ ળનારીસટ૊એ આ લાત લીચાયલા જ ેલી છે. ભાણવને વુધાયલ૊ શળે ત૊ પ્રથભ તેને તેના ઈશ્વય વશીત સ્લીકાયલ૊ ઩ડળે. તેની અન્ધશ્રદ્ધાઓને દત્તક રેલી ઩ડળે. શ્રદ્ધાની ઢીંગરીને તેના શાથભાંથી છ૊ડાલલાની ક૊ળી઴ કયીળું ત૊ તે ત૊પાને ચડમા લીના નશીં યશે .

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

82

દ૊સ્ત૊, ભાણવની એકાદ શ્રદ્ધા બરે અકફન્ધ યશે તી. ફદરાભાં તેની અન્મ વેંકડ૊ અન્ધશ્રદ્ધાઓ દુય થઈ ળકતી શ૊મ ત૊ એ ખ૊ટન૊ વ૊દ૊ નથી. અભાયા શ્રદ્ધા઱ુ લડીર બગલાનદાવકાકા કશે છે– ‘યૅ ળનારીસ્ટ૊ની ઘણી લાત૊ વાચી છે; ઩યન્તુ શ્રદ્ધા અને રાગણી એ ઩ણ ભાનલજીલનની એટરી જ પ્રફ઱ વચ્ચાઈ છે. તેને ળી યીતે અલગણી ળકામ? કાકા આગ઱ કશે છે– ‘મુનીમન અને ભેનજ ે ભેન્ટ લચ્ચે લાટાઘાટ૊ થામ છે ત્માયે ભેનેજભેન્ટ કશે છે– ‘તભે આટરું જતું કય૊ ત૊ અભે આટરી ભાગણીઓ સ્લીકાયલા તૈમાય છીએ!' એ પ્રભાણે શં ુ ભાયા તભાભ આસ્તીક ભીત્ર૊ લતી યૅ ળનારીસ્ટ૊ને કશં ુ છુ –ં તભે અભાયી ઈશ્વયઆસ્થાન૊ લીય૊ધ કયલાનું છ૊ડી દ૊ ત૊ અભે તભાયી ફીજી ફધી લાત૊ સ્લીકાયલા તૈમાય છીએ!' બગલાનદાવકાકાની લાત લીચાયલા જ ેલી છે. ર૊ક૊ ઈશ્વયભાં ભાનતા યશીનેમ વેંકડ૊ અન્ધશ્રદ્ધાભાંથી ભુક્ત થામ તે વભગ્ર ભાનલવભાજના શીતભાં છે.

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

83

12

શ્રદ્ધાલાદ લવીવ ફુદ્ધીલાદ...! અનુક્રમણીકા

એક યૅ ળનારીસ્ટ ભીત્ર દાઢી લધાયી પયતા શતા. એક ફશે ને તેભને કાયણ ઩ુછ્ય.ું ઩ેરા ભીત્રે કષ્ણુ–ં ‘ભાયી નાની દીકયીને ભશાયાજ આવ્મા છે!' લાત વાંબ઱ી ઩ેરા ફશે ન ચોંકી ઉઠમા– ‘અયે ...! ળું લાત કય૊ છ૊...? તભે અને ભશાયાજ? તભે આલી અન્ધશ્રદ્ધાભાં ભાનતા ક્માયથી થઈ ગમા? તભે ત૊ ઩ાક્કા નાસ્તીક છ૊!' ભીત્રે સ્઩ષ્ટતા કયી– ‘ફશે નજી, શં ુ અન્ધશ્રદ્ધાભાં નથી ભાનત૊ ઩ણ ભાની ભભતાભાં ભાનું છુ .ં ઩ત્નીની રાગણીભાં ભાનું છુ .ં ઩ીતાજીન૊ પ્રેભ વભજુ ં છુ .ં કેલ઱ ફે દીલવ દાઢી ન કયલાથી ભાયા સ્લજન૊ની રાગણી વચલાતી શ૊મ ત૊ અન્ધશ્રદ્ધા઱ુભાં ખ઩ી જલાની ભાયી ઩ુયી તૈમાયી છે. ફાકી અભેયીકા, જા઩ાન કે રંડનભાં ક૊ઈને ભશાયાજ નથી આલતા ને આ઩ણે ત્માં જ કેભ આલે છે? એલી દરીર૊ કયીને ભેં દાઢી કયી શ૊ત ત૊ તેઓ ભન દુબલીને ફેવી યષ્ણાં શ૊ત; ઩ણ કદાચ દીકયીનું ભ૊ત થામ ત૊ તેનું વાચું કાયણ ગભે તે શ૊મ; ઩ણ ભાયા ળીયે જીન્દગીબયન૊ ફટ્ટ૊ રાગ્મા લીના ના યશે ...! અને તેભન૊ લશે ભ લધુ દૃઢ ફને તે લધાયાનું નુકવાન. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

84

ફશે નજી, જીલનભાં ફુદ્ધી કયતાં રાગણીનું સ્થાન ભુઠી ઉંચેરું શ૊મ છે!' ભીત્રની લાત વાચી છે. શ્રી. બગલતીકુ ભાય ળભા​ા કૃ ત– ‘નખદ઩ાણ'ની એક ઩ંક્તીભાં રાગણીની લાત વુ઩ેયે વ્મક્ત થઈ છે– રાગણી રખાલે ત૊ રાખ લાય રખલું છે, ફુદ્ધી ફુભ ઩ાડે ત૊ ઩ણ ધયાય રખલું છે. એ ભીત્રે આગ઱ કષ્ણુ–ં ‘઩ત્નીને કંઈકે વભજાલી ળકામ, ઩ણ 80ની આવ઩ાવ ઩શોંચેરા ભાયા ભાફા઩ને શં ુ આ ઉમ્ભયે યૅ ળનારીઝભના ઩ાઠ૊ ક્માં બણાલલા ફેવ?ું એ ત૊ વાઈકર બાંગીને તેભાંથી ઍય૊પ્રેન ફનાલલાની કાભગીયી શાથ ધયલા જ ેલી બુર ગણામ. આ ધયભકયભલા઱ા દેળભાં બણેરા ગણેરાઓ ઩ણ દ૊યા ધાગા કે ભાદ઱ીમાં ફાંધીને પયે છે, અયે ! ખુદ ડૉક્ટય૊ના ક્રીનીક ઩ય રીંફુ અને ભયચું ફાંધેરા શ૊મ છે ત્માં ચાય ચ૊઩ડીમ નશીં બણેરા ભાયા ભાફા઩ની અન્ધશ્રદ્ધાને લખ૊ડલા ફેવું ત૊ ભારું યૅ ળનારીઝભ રાજ ે. જડ઩ણે યૅ ળનારીઝભને લ઱ગી યશે લા કયતાં વભજદાયી઩ુલાક થ૊ડીક અન્ધશ્રદ્ધાને નબાલી રેલી એ લધુ ઉચીત ગણામ એભ શં ુ ભાનું છુ .ં '

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

85

લાત અન્ધશ્રદ્ધાની નીક઱ી છે ત્માયે થ૊ડી અંતયંગ લાત૊મ કયી રઉં. કેલ઱ રખલા ખાતય રખત૊ નથી. વભાજભાં લીય૊ધ કે લીસ્પ૊ટ જગાલલામ રખત૊ નથી. ભાયા રખાણને કેટરાંક સ્લાનુબલ૊નું વભથાન છે. નાના છ૊કયાની ફાફયી, લાસ્તુ઩જા ુ , શ્રાદ્ધ, શ૊ભશલન, મજ્ઞ, જ઩–ત઩, ભા઱ા, ઩ુજા઩ાઠ કે ભન્દીયભાં જઈ દેલદળાન જ ેલું કાંઈ જ કયત૊ નથી; છતાં અભે અત્મન્તત વુખી છીએ. સ્લજન૊ની રાગણી જા઱લલા એકાદ લાય વત્મનાયામણની કથા જ ેલાં કેટરાંક કભાકાંડ કયાલલા ઩ડ્યા શતાં, ઩ણ એ ભાફા઩નું ભન જા઱લલા ભાટે જ... ફાકી જીલનની અભુક ભશે ચ્છાઓ ઩ુણા થામ તે ભાટે ફાધા આખડી કે દ૊યા ધાગાભાં ક્માયે મ ઩ડ્ય૊ નથી. વેંકડ૊ ર૊ક૊ આ પ્રકાયનું જીલન જીલે છે. તે વલાના ક૊ઈ કાભ અટક્માં નથી. કેટરાંક ભુસ્રીભ ભીત્ર૊ લ઴ોથી નભાઝ નથી ઩ઢતા છતાં તેઓ વુખી છે. આટરા અનુબલ ફાદ વભજામું છે કે ભન્દીયભાં ન જાઓ, દીલા દીલેટ ના કય૊, ભા઱ા ના કય૊ ત૊ કળું જ અટકતું નથી; ઩ણ જીલનભાં ડગરેને ઩ગરે ખ૊ટાં કાભ૊ કય૊, અપ્રભાણીક્તા આચય૊ કે ફીજા જોડે દુષ્ટતાથી લતો ત૊ આખ૊ વભાજ દુ​ુઃખી થામ છે. છેલ્લા ચા઱ીળ લ઴ોથી ભાય૊ ફુદ્ધીલાદ અને ઩ત્નીન૊ શ્રદ્ધાલાદ એક છત ત઱ે વમ્઩ીને યશે છે. કાયણ એટરું જ કે ઩ત્નીએ કદી ભાયા યૅ ળનારીઝભને અલગણ્મ૊ નથી. અને ભેંમ તેના શ્રદ્ધાલાદને ઩ુય૊ આદય આપ્મ૊ છે. ઘયભાં એક નાનું ભન્દીયીમું યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

86

છે. જ ે લ઱ી ભેં જ ઩ત્નીને બેટભાં આપ્મું છે. ભજાકભાં શં ુ તેને બગલાન જોડે લાત૊ કયલાનું ટેરીપ૊ન ફુથ કશં ુ છુ .ં ઩ત્નીના આગ્રશથી શં ુમ ક્માયે ક ભુક઩ણે એ ભન્દીયીમા વાભે શાથ જોડી ઉબ૊ યશં ુ છુ .ં બગલાનની આંખ૊ભાં આંખ ઩ય૊લી પ્રશ્ન૊ની ઝડી લયવાલું છુ –ં ‘ફૉવ, તાયી આ દુનીમાભાં આટરા દુ​ુઃખદદો અને યડાય૊઱ કેભ છે? તાયી બક્તીભાં યાતદશાડ૊ ભગ્ન યશે તાં બક્ત૊ને અશીં ચ૊ધાય આંવુડે યડલું ઩ડે છે અને તને કદી ન બજનાયા ભાયા જ ેલા ભાણવ૊ આટરાં વુખી કેભ છે? તાયી કામા઩દ્ધતી વભજાતી નથી. ક્માંક તું ઉંધુ ત૊ નથી લેતયી યષ્ણ૊ ને? ' એક ખાવ ઘટના કશં ુ તે વાંબ઱૊. ‘ફ૊ર૊, ઈશ્વય છે કે નથી?'નાભના ભાયા ઩ુસ્તકભાં ભેં એ રખી છે. એક ગાભભાં થ૊ડાંક આસ્તીક૊ અને નાસ્તીક૊ લચ્ચે ઈશ્વયના અસ્તીત્લ લીળે ઉગ્ર ચચા​ા થઈ યશી શતી. તેલાભાં ત્માંથી ઩વાય થતું કુ મ્બાયનું એક ફ઱દગાડું ઉંડી ગટયભાં ઉથરી ઩ડ્યું. આની જાણ થતાં આસ્તીક૊ અને નાસ્તીક૊ ત્માં દ૊ડી ગમા. વોએ ધક્ક૊ ભાયી ગાડું ફશાય કાઢ્યું. કુ મ્બાયના ફધાં જ ભાટરાં બાંગી ગમા શતા. નુકવાન જોઈ ગયીફ કુ મ્બાયની આંખ૊ભાં આંવુ આલી ગમા. આસ્તીક નાસ્તીક૊એ થ૊ડા થ૊ડા ઩ૈવાન૊ પા઱૊ એકત્ર કયી તેનું નુકવાન બય઩ાઈ કયી આપ્મુ.ં

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

87

કુ મ્બાયે વોન૊ આબાય ભાન્મ૊. ઩છી જીજ્ઞાવા ખાતય ઩ુછ્ય–ું ‘તભે વો અશીં ળા ભાટે બેગા થમા છ૊?' ફધાએ જલાફ આપ્મ૊– ‘અભે અશીં ઈશ્વય છે કે નશીં તે નક્કી કયલા બેગા થમા છીએ.' કુ મ્બાયે ઩ુછ્ય–ું ‘઩છી ળું થમુ?ં ક૊ઈ નીલેડ૊ આવ્મ૊?' જલાફ ભ‍મ૊ : ‘ના... ચચા​ા શજુ ચારુ છે!' કુ મ્બાયે વંક૊ચ઩ુલાક કષ્ણું– ‘તભે ફધાં લીદ્વાન છ૊. શં ુ ત૊ ફશં ુ નાન૊ ભાણવ છુ ં ઩ણ ભને એક પ્રશ્નન૊ જલાફ આ઩૊.' કશી કુ મ્બાયે આસ્તીક૊ને પ્રશ્ન કમો– ‘તભે ભાયી ભદદે આવ્મા તે ળું લીચાયીને આવ્મા?' આસ્તીક૊એ કષ્ણું– ‘અભે એલ૊ લીચાય કમો કે ભુશ્કેરીભાં આલી ઩ડેરા ભાણવને ભદદ નશીં કયીએ ત૊ એક દીલવ બગલાનના દયફાયભાં શાજય થલાનું છે ત્માં ળ૊ જલાફ આ઩ીળું?' કુ મ્બાયે નાસ્તીક૊ને પ્રશ્ન કમો– ‘તભે ત૊ બગલાનભાં નથી ભાનતા. તભે કેભ ભાયી ભદદે આવ્મા?' નાસ્તીક૊એ કષ્ણુ–ં ‘બાઈ, તું વાચું કશે છે. અભે ભાનીએ છીએ કે ભાણવ જ્માયે ભુશ્કેરીભાં આલી ઩ડે છે ત્માયે એને ભદદ કયલા આકાળભાંથી ક૊ઈ બગલાન આલલાન૊ નથી. ભાનલતાના નાતે ભાણવે જ ભાણવને ભદદ કયલી જોઈએ!' કુ મ્બાયે આગ઱ કષ્ણું– ‘તભે તભાયી ચચા​ા અટકાલી ભાયી ભદદે દ૊ડી આવ્મા, ભને આથીક ભદદ ઩ણ કયી. શં ુ ભાનું છુ ં કે ભાયે ભાટે તભે જ ભાયા બગલાન છ૊. આલું ભાનલતાનું કાભ કમા​ા ફાદ તભે ઈશ્વયના અસ્તીત્લને સલીકાય૊ કે નકાય૊ ક૊ઈ પયક યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

88

઩ડત૊ નથી. બાઈઓ, શં ુ ત૊ કશીળ જ ેઓ આસ્તીક છે તેભણે બગલાનને નજયભાં યાખીને ભાનલતાના કાભ૊ કયલા જોઈએ. અને જ ે ર૊ક૊ નાસ્તીક છે તેભણે– બગલાન નથી, એથી આ આ઩ણી પયજ છે એભ ભાની ભાનલતાના કાભ૊ કયલા જોઈએ!' કશી કુ મ્બાય યસ્તે ઩ડ્ય૊. કુ મ્બાયની લાત ઩ેરા આસ્તીક નાસ્તીક વભજ્માં શ૊મ કે નશીં; ઩ણ આ઩ણને એક લાત વભજામ છે. અને તે એકે ઈશ્વય છે કે નશીં તેની ચીંતા કમા​ા લીના ભાણવે દુનીમાભાં બરાઈના કાભ૊ કયલા જોઈએ. ક૊ઈકે વાચું કષ્ણું છે– ‘અલ્લાશક૊ નભાઝકી જરુયત નશીં બગલાનક૊ ઩ુજાકી જરુયત નશીં, યાભ યશીભ ગરે ભીર જામ ત૊ ઈન્વાનક૊ ભજશફકી જરુયત નશીં...! આ઩ણે એક લાત વભજલાની છે. બગલાન શ૊મ ત૊ તેને ઩ણ એલાં જ આસ્તીક૊ ગભળે જ ે ભાણવના ઘોંચભાં ઩ડેરા ગાડાને ધક્ક૊ ભાયીને ફશાય કાઢી આ઩ે. અને બગલાન છે જ નશીં એલું ભાનતા નાસ્તીક૊ પ્રત્મે ઩ણ ઈશ્વયને ક૊ઈ જ પયીમાદ નશીં યશે જો તેઓ ર૊ક૊ના ડુફતાં લશાણ તાયળે. દુ​ુઃખીઓના આંવુ રુછળે. યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

89

આસ્તીક્તા કે નાસ્તીક્તા કયતાં ભાનલતા ભશાન છે. આલ૊ આ઩ણે ઩ેરા કુ મ્બાયની જ ેભ ભાનલતાભાં જ વાચી પ્રબુતા છે, એલી વભજ આ઩ણે કે઱લીએ!

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

90

I

શ્રી. દીનેળ ઩ાંચારનું રેખન–વજ ાન–ચીન્તન અનુક્રમણીકા

ક્રભ ઩ુસ્તકનું નાભ

પ્રકાળકની લીગત

1

ળબ્દ૊ન૊ સ્લમંલય

ગુજયા ગ્રંથયત્ન પ્રકાળન, યતન઩૊઱ નાકા

2

ઉયે ઉગ્મ૊ અરુણ

વાભે, ગાંધી ય૊ડ, અભદાલાદ.

3

ફ૊ર૊, ઈશ્વય છે કે નથી?

4

ષ્ડી : વંવાયરક્ષ્ભી

5

તનકતાયા

6

અંતયના ઈન્રધનુ઴

઩ીન ક૊ડ : 380 001 પ૊ન : (079) 2662 0472/ 2214 4663 ઈ.ભેઈર : goorjar@yahoo.com

(઩ુયસ્કૃ ત) 7

શૈ માન૊ શસ્તભે઱ા઩

8

ધયભકાંટ૊

9

વંવાયની વીતાય

10

ભનના ભામાફજાયભાં

♦

અંતયના આંગણેથી

11

જીલન વયીતાને તીયે

વાશીત્મ વંગભ, ગ૊઩ી઩ુયા, વુયત.

12

ચાર૊, આ યીતે લીચાયીએ!

઩ીન ક૊ડ : 395 003

13

ધુ઩છાંલ

બન્ને પુસ્તકોનુ​ું પ્રકાશન હાથ પર છે.

દીરના દુયફીન

વેરપ૊ન : 98251 12481 લેફવાઈટ : http://sahityasangam.com ઈ.ભેઈર : sahitya_sankool@yahoo.com

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

91

ક્રભ ઩ુસ્તકનું નાભ 14

પ્રકાળકની લીગત

જીલનવયીતા

નલબાયત વાશીત્મ ભંદીય, જ ૈન દેયાવય ઩ાવે, ગાંધી ય૊ડ, અભદાલાદ – 380 001 પ૊ન : (079) 2213 2921 લેફવાઈટ : www.navbharatonline.com ઈ.ભેઈર : info@navbharatonline.com

15

ભનનાં ભ૊ય઩ીંછ’ (઩ુયસ્કૃ ત)

ઈભેજ ઩બ્રીકેળન્વ પ્રા. રી., 199/1, ગ૊઩ાર બુલન, પ્રીન્વેવ સ્ટરીટ, ભુમ્ફઈ – 400 002 પ૊ન : (022) 2200 2691 ઈ.ભેઈર : info@imagepublications.com લેફવાઈટ : www.imagepublications.com

●♦●♦

♦

યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

92

II

અન્તીભ ટાઈટર ઩ેજ અનુક્રમણીકા

વભાપ્ત યૅ ળનારીઝભન૊ ઘંટનાદ

https://govindmaru.wordpress.com/

93