♦જોડણી♦ આ ‘ઈ.બુક’ભાં ભાત્ર એક જ ‘ઈ’–‘ઉ’ લામાા છે.
January 01, 2018 યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
1
●eBook : ‘Rationalism_no_Ghatanaad’● ●By Dinesh Panchal● (‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગભાં ભુકામેરા દીનેળ ાંચારના રેખની ઈ.ફુક)
♦© Dinesh Panchal ♦ ● ઈ.ફુક ભુલ્મ : તદ્દન ભપત...● ●ઈ.ફુક પ્રકાળક● ભણી ભારુ, 405, વયગભ એાટાભેન્ટ, કૃ ી મુનીલવીટી વાભે, નલવાયી સ્ટ : એરુ એ. વી. – 396450 વેરપન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@gmail.com
●ઈ.ફુક અક્ષયાંકન● ગલીન્દ ભારુ ‘અબીવ્મક્તી’ https://govindmaru.wordpress.com/ વેરપન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@gmail.com યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
2
અાણ ભાયા ફ્રેન્ડ, પીરવપય અને ગાઈડ
યશીતબાઈ ળાશ ને બાલુલાક અાણ..
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
3
આ યીતે એટરે કઈ યીતે...? ભાયા યૅ ળનારીસ્ટભીત્ર ગલીન્દબાઈ ભારુના અત્મન્ત રકપ્રીમ થઈ ચુકેરા ‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભારું ુસ્તક ‘ચાર, આ યીતે લીચાયીએ!’ની રેખભાા ળરુ થઈ છે. તેઓના ‘ભણી ભારુ પ્રકાળન’ દ્વાયા આ ુસ્તકના 12 રેખની ભાયી આ ત્રીજી ઈ.ફુક ‘યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ’ યજુ થઈ યશી છે તે ભાટે શં ુ ગલીન્દબાઈ વશીત દેળલીદેળના અનેક લાચકભીત્રન શાદીક આબાય ભાનું છુ .ં વાશીત્મકાય ભાટે કુ મ્બભેા વભી લીત્ર ગણાતી વુયતની પ્રકાળન વંસ્થા ‘વાશીત્મ વંગભ’ દ્વાયા ભારું ુસ્તક ‘ચાર, આ યીતે લીચાયીએ!’ પ્રગટ થમું શતું ત્માયે એક લડીરે પ્રશ્ન કયે ર : ‚આ યીતે એટરે કઈ યીતે?‛ (લડીરન પ્રશ્ન એલ શત, ભાન કઈ શૉટરના ભારીકને ુછલાભાં આલે, ફશાય તભે ‘સ્લાદીષ્ટ ઉંધીમું ભળે' એલું ફડા ભામુું છે. ણ સ્લાદીષ્ટ એટરે કેલ.ું ..?') ભેં કષ્ણું, ‚લડીર, કઈ લાનગીની ભજા ભાણલી શમ ત તેને આયગલી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
4
ડે. તેનું લણાન વાંબલાથી ભાણી ન ળકામ. ‘સ્લાદ’ અને ‘આસ્લાદ’ લચ્ચે આટર પે ય છે.‛ છતાં લડીરે આગ્રશ જાયી યાખ્મ : ‚ના, ણ તમ ‘આ યીતે’ એટરે એભાં તભે ળું રખ્મું છે?‛ શં ુ જયા ભુંઝામ. ભેં એભની લાત ય ુણાલીયાભ ભુકલાની કળીળ કયતાં કષ્ણું : ‚તભે ુસ્તક લાંચળ એટરે લીગતે જાણલા ભળે. અન્દય રખેરી લાત લાચકને ભોખીક યીતે વભજાલી ના ળકામ.‛ ‘શં ુ કાંઈ વભજ્મ નશીં. ુસ્તકની લાત ફીજા ના વભજાલી ળકે; ણ તભે ત ુસ્તકના રેખક છ. તભે ત જરુય વભજાલી ળક.' લડીરે ીછ ના છડ્ય. અંતે ભેં એભને કષ્ણું– ‘લડીર, રખલું અને ફરલું એ ફે જુ દી લાત છે. જ ે લાત ભેં અન્દય દાખરા–દરીર વશીત વભજાલી શમ તે લાત ળબ્દભાં શં ુ તભને ઠીક યીતે વભજાલી ળકું નશીં. ફધું માદ ણ ના શમ. દા.ત. ુસ્તકભાં ભેં ધભા–અધભા લીળે રખ્મું છે એભ કશં ુ ત એ જલાફ તભને અધુય રાગે. ધભા લીળે ળું રખ્મું છે તે જાણલાની જીજ્ઞાવા યશે ; ણ ુસ્તકનાં ાનાં ખર (ત કેાની છાર ખલ્મા છી અવરી કેું પ્રાપ્ત થામ તેભ) ધભા યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
5
અંગેની લાત જાણી ળકામ. જ ેભ કે ‘ભાનલીનું કલ્માણ કયે તે ધભા અને રશીરુશાણ કયે તે અધભા!’ લડીર અને મુલાન લીળે રખ્મું છે એટરું કશીને અટકી જાઉં ત તભને લાત અધુયી રાગે. ણ અન્દય એક લાક્મભાં એ લાત આ યીતે કશી છે : ‘શં ુ ભયાયીફાુ શઉં ત રકને બાયુલાક વભજાલું કે ‘બગલાનની ભુતી આગ અગયફત્તી વગાલલા કયતાં ઘયડાં ભાફાના વુલાના ઓયડાભાં યાત્રે કાચફાછા અગયફત્તી વગાલળ ત લધાયે ુણ્મ ભળે!' ‘ઈશ્વય લીળે રખ્મું છે એભ કશીળ એટરે તુયત તભને પ્રશ્ન થળે– ‘ઈશ્વય લીળે તભે ળું ભાન છ? ઈશ્વય છે કે નશીં?' ત એ ભાટે અન્દય રખેરી લાત માદ કયીને ભાયે કશે લું ડે, ‘વુખળાંતીબમાા જીલન ભાટે દુનીમાભાં બગલાનના શલા ન શલા કયતાં ભાણવભાં ભાણવાઈનું શલું ફશુ જરુયી છે!' અન્ધશ્રદ્ધા લીળે રખ્મું છે એભ કશં ુ ત તભને ભાત્ર લીમની જાણકાયી ભે; ણ અન્દય એ જ લાત આ યીતે કશી શમ– ‘નાયીમેભાંથી
ચુન્દડી
કાઢલાથી
ળ
દશાડ
લે?
નાયીમેભાંથી ઘઉં, ચખા કે જુ લાય કાઢ ત ગયીફનાં ેટની આગ ઠયે !' ગ્રશણ લીળે રખ્મું છે એભ કશં ુ ત તભને પ્રશ્ન થમા લીના નશીં યશે – ‘તભે ગ્રશણભાં ભાન છ કે નથી ભાનતા?' યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
6
તાત્મા એટરું જ કે ભાણવે કેલી યીતે જીલલું જોઈએ તે અંગેની કઈ ઉદેળાત્ભક લાત ુસ્તકભાં રખી નથી; ણ થડા યૅ ળનર લીચાયને દાખરા–દરીર અને પ્રશ્ન વશીત યજુ કમાા છે. જ ેભકે ગ્રશણથી ભાનલજીલનને કઈ જ નુકવાન થતું નથી એલું જણાલીને એક પ્રશ્ન ુછ્ય છે : ‘ગ્રશણથી ાણી દુીત થામ છે એભ ભાની તભે તભાયી ટાંકીનું ફધું ાણી કાઢી નાખળ; ણ નગયારીકાની ટાંકીનું ળું કયળ? યાંધેરી યવઈ પેં કી દેળ; ણ કઠીભાંના અનાજનું ળું કયળ?’ ટુકં ભાં, આજમાન્ત આણે જ ે યમ્યાગત યીતે જીલતા આવ્મા છીએ તે લીળે પે યચકાવણી કયલાની શીભામત કયલાભાં આલી છે? જીલલાનું ફદર એભ નથી કષ્ણું; ણ જ ે યીતે જીલી યષ્ણા છીએ તે લીળે પયી લીચાય અને જો બુર વભજામ ત બુલ્મા ત્માંથી પયી ગણ. રકના લીચાય અને આચાય લચ્ચે ઘણં છેટું યશે તું શમ છે. આજ ે સ્થીતી એ છે કે કભાકાંડ નીયથાક છે એથી અન્ધશ્રદ્ધાભાંથી શલે વોએ ભુક્ત થલું જોઈએ એભ જાશે યભાં ફરત ભાણવ તાના અંગત જીલનભાં અનેક અન્ધશ્રદ્ધાઓ વાથે જીલે છે. (ડૉક્ટયના ક્રીનીકભાં રીમ્ફુ અને ભયચું રટકાલેરું જોલા ભે છે. ભાણવ દીલવ દયભીમાન શ્વાવ રે અને વલાયે મગાવન કયતી લેા યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
7
જ ે શ્વાવ રે એ ફે લચ્ચે જ ે તાત્ત્લીક પે ય શમ છે તેલ પયક જીલાતી જીન્દગીભાં અને લીચાયલાની યીતભાં શમ છે. ભીત્રશ્રી ગલીન્દબાઈએ ભાયી આ અગાઉની ઈ.ફુક ‘વત્મ વન્દુક’ની જ ેભ આ ઈ.ફુકને ણ વુન્દય યીતે યજુ કયી તે ભાટે શં ુ એભન ઋણી છુ .ં એભણે ઈ.ફુકની ફાષ્ણ વજાલટભાં જ ેટરી કાજી રીધી છે તેટરી જ કાજી ભેં ુસ્તકની આંતયીક વજાલટભાં રીધી છે. ભને આળા છે રેખક– પ્રકાળકની વશીમાયી નીષ્ઠાથી તૈમાય થમેરું આ ુસ્તક યૅ ળનર લાચકન પ્રેભ પ્રાપ્ત કયી ળકળે.
...દીનેળ ાંચાર... વી-12, ભજુ ય ભશાજન વવામટી, ગણદેલી યડ, સ્ટ : કારીમાલાડી, જભારય. લામા : નલવાયી – 396 445 વેરપન : 94281 60508 ઈ.ભેર : dineshpanchal.249@gmail.com બ્રગ : dineshpanchalblog.wordpress.com 17 ડીવેમ્ફય, 2017 ♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
●♦●♦
https://govindmaru.wordpress.com/
8
અમારાાં પ્રકાશનો
નલી દૃષ્ટી, નલા લીચાય, નલું ચીન્તન ભાણલા ઈચ્છતા લાચક ફીયાદય ભાટે ‘ભણી ભારુ પ્રકાળને’ ઈ.ફુક્વનું પ્રકાળન કયલાનું કામા ઉાડી રીધું છે. અભારું પ્રત્મેક પ્રકાળન ભાત્ર વદ્ લીચાયના પ્રવાય ભાટે લાચકને ની:ળુલ્ક ભે છે. અભે 01 જાન્મુઆયી, 2018 વુધીભાં નીચે ભુજફની 19 ઈ.ફુક્વનું પ્રકાળન કમુું છે :
1. 1.
‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા પ્રા. યભણ ાઠક (લાચસ્તી)ના 25 રેખની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 01 (ાનાં : 113; ભુલ્મ : ભપત)
2. 2.
‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. દીનેળ ાંચારના 25 રેખની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 02
(ાનાં : 108; ભુલ્મ :
ભપત) 3.
‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. ભુયજી ગડાના 25 રેખની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 03 (ાનાં : 127; ભુલ્મ : ભપત)
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
9
4.
પ્રા. યભણ ાઠક (લાચસ્તી)ના ચીન્તનાત્ભક 37 રેખની (ઈ.ફુક) – ‘લીલેક–લલ્લબ’ (ાનાં : 190; ભુલ્મ : ભપત)
5.
પ્રા. યભણ ાઠક (લાચસ્તી)ના 18 લીમ ય રખેરા ચીન્તનાત્ભક રેખભાંથી 206 યૅ ળનર ભુદ્દાઓ તાયલી કાઢીને ‘લીલેકલીજમ’ ગ્રંથ તૈમાય કમો છે. આ ગ્રંથની (ઈ.ફુક) – ‘લીલેકલીજમ’ (ાનાં : 131; ભુલ્મ : ભપત)
6.
ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘આનન્દની ખજ’ (ાનાં : 53; ભુલ્મ : ભપત)
7.
ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘ટીન–એજ’ભાં ફમફ્રેન્ડથી વાલધાન’ (ાનાં : 51; ભુલ્મ : ભપત)
8.
‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. યશીત ળાશ ના 25 રેખની ઈ.ફુક ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 04 ‘અધ્માત્ભના આટાાટા’ (ાનાં : 111; ભુલ્મ : ભપત)
9.
ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘આનન્દનું આકાળ’ (ાનાં : 116; ભુલ્મ : ભપત)
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
10
10. પ્રા. યભણ ાઠક (લાચસ્તી)ની આત્ભકથાની (ઈ.ફુક) – ‘આત્ભઝયભય’ (ાનાં : 257; ભુલ્મ : ભપત) 11.
આમાવભાજી અને રેખક શ્રી. નાથુબાઈ ડડીમાની ઈ.ફુક ‘દુ:ખ નીલાયણના ભ્રાભક ઉામ’ (ાનાં : 26; ભુલ્મ : ભપત)
12. ‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. એન. લી. ચાલડાના 14 રેખની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 05 ‘ચાલાાક દળાન’ (ાનાં : 96; ભુલ્મ : ભપત) 13. ‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. દીનેળ ાંચારના 20 રેખની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 06 ‘વત્મવન્દુક’ (ાનાં : 110) 14. ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘વમ્ફન્ધભીભાંવા’ (ાનાં : 83; ભુલ્મ : ભપત) 15. ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીકાંત ળાશની ઈ.ફુક ‘જીન્દગી કઈ યીતે જીલળ?’ (ાનાં : 75; ભુલ્મ : ભપત)
16 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. લલ્લબ ઈટારીમાના 10
રેખની
ઈ.ફુક
‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક
–
07
https://govindmaru.wordpress.com/
11
‘લીચાયમાત્રા’ (ાનાં : 84; ભુલ્મ : ભપત) યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
17 અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. ફી. એભ. દલે (જરે ખાતાના નીલૃત્ત પ્રળાવક અને રેખક)ના 08 રેખની ઈ.ફુક ‘ભ્રભ બાંગ્મા છી...’ (ાનાં : 90; ભુલ્મ : ભપત)
18
‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા વુશ્રી. કાભીની વંઘલીના 11 રેખની ઈ.ફુક ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 09 ‘કીતની શકીકત, કીતના પવાના?’ (ાનાં : 72; ભુલ્મ : ભપત)
19 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્રગ ય ભુકામેરા શ્રી. દીનેળ ાંચારના 12 રેખની ઈ.ફુક ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુક – 10 ‘યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ’ (ાનાં : 93; ભુલ્મ : ભપત)
મણી મારુ ●‘ઈ.બુક’ પ્રકાળક● 405, વયગભ એાટાભેન્ટ, કૃ ી મુનીલવીટી વાભે, નલવાયી. સ્ટ : એરુ એ. વી. – 396 450 વેરપન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@yahoo.co.in
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
12
અનુક્રમણીકા ‘રેખનું ળીાક’ કૉરભભાં આની વંદગીના રેખ ય ક્રીક કયતાં જ, તે રેખનું ાનું ખુરળે. એ જ પ્રભાણે દયે ક રેખભાં જે તે ‘રેખના ળીાક’ના ફક્વની નીચે જભણી ફાજુ એ રખલાભાં આલેર ‘અનુક્રમણીકા’ ળબ્દ ય ક્રીક કયતાં જ આ અનુક્રભણીકા ખુરળે. આ વુલીધાન રાબ રેલા લાચકને લીનન્તી છે. ાન
ક્રભ
રેખનું ળીાક
01
ધાભીક ભ્રષ્ટાચાય
14
02
ઈરા શલે યડતી નથી..!
21
03
રાગણી એટરે જીલનરુી જરેફીની ચાવણી!
28
04
આડા વમ્ફન્ધ દેલી દેલતાની કૃ ાથીમ નબી ળકે છે!
34
05
ઈશ્વય : દુનીમાનું એક અઘરું ઉખાણ!
42
06
અન્ધશ્રદ્ધાનું ભનલીજ્ઞાન
47
07
મુલાેઢી અને યૅ ળનારીઝભ
53
08
કંકુલયણા કાલતયાં
59
09
વનુ જોઈએ કવીને... ભાણવ જોઈએ પવીને!
66
10
યભેશ્વય જોડે ંજો રડાલત ભાણવ
72
11
શ્રદ્ધાન નશીં અન્ધશ્રદ્ધાન લીયધ કયીએ!
79
12
શ્રદ્ધાલાદ લવીવ ફુદ્ધીલાદ...!
84
I
શ્રી. દીનેળ ાંચારનું રેખન–વજ ાન–ચીન્તન
91
II
અન્તીભ ટાઈટર ેજ
93
ક્રભાંક
♦●♦●♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
13
01
ધાભીક ભ્રષ્ટાચાય અનુક્રમણીકા
શભણાં એક વયકાયી ઑપીવભાં દાખર કઢાલલા જલાનું થમુ.ં એલા ધક્ક ે ચઢ્યા કે વાલ નાખી દેલા જ ેલા કાભભાં ુયા ચાય કરાક ફગડ્યા. કભાચાયીઓની અન્દયઅન્દયની લાતચીત યથી એટર ખ્માર આવ્મ કે દાખર કાઢી આલાનું કાભ કયતા ભી. ગાંધી નાભના વજ્જન ચારુ ઑપીવે વત્મનાયામણની કથા વાંબલા ગમા શતા. એ ગાંધીબાઈ જરદી ાછા આલી જામ એલી અભે વત્મનાયામણને પ્રાથાના કયી ણ વ્મથા“!!! અભેયીકાથી ધાયે રા એક ભીત્ર અભાયી વાથે શતા. ચારુ નકયીએ કથા વાંબલાની વયકાયભાન્મ વુલીધા નીશાી તેઓ શીઝયાતાં શૈ મે ફલ્મા, ‘અભાયે ત્માં ત ઑપીવે ાંચ ભીનીટ ભડા શોંચ તમ ગાય કાી રે છે!' વભજો ત દીલા જ ેલી ચખ્ખી લાત છે. ભાણવના યજીન્દા કાભભાં રુકાલટ રાલે એલી બક્તી ભાણવે ભનસ્લીણે ઉબી કયી છે. આણે એને ધાભીક ભ્રષ્ટાચાય કશી ળકીએ. દુનીમાન કઈ ણ ધભા કદી ચારુ ઑપીવે કથા વાંબલા જલાનું કશે ત નથી. ખુદ બગલાનને ણ ભાણવની એલી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
14
બક્તી વાભે ખાસ્વ લાંધ શળે ણ એનું કણ વાંબે? શજી આગ વાંબ. ફેંકભાં એક ભાણવ ડરાપટ કઢાલલા ગમ. ડરાપટ રઈને એણે તુયત ગાડી કડલાની શતી. ફાજુ ના ક્રાકે કષ્ણું, ‘લાય રાગળે, ડરાપટ રખનાય બાઈ નભાઝ ઢલા ગમા છે.' ેરા ફીયાદય નભાઝ ઢીને આવ્મા ત્માં વુધી ગ્રાશકે તેની આતુયતાબયી પ્રતીક્ષા કયી ણ ગાડી ત નીકી જ ગઈ. વત્મ એ છે કે પ્રત્મેક ભાણવ ભાટે કતાવ્મથી ભટ ધભા ફીજો એકેમ નથી. ખુદાની ફન્દગી કે પ્રબુની ુજાન લાંધ ના શઈ ળકે; યન્તુ તે કાભ નકયી ધન્ધાના બગે ત ના જ કયલાનું શમ. એલી અળીસ્તબયી બક્તીથી ગ્રાશક ખુફ ભુશ્કેરીભાં ભુકાઈ જામ છે. જયા લીચાય, એક ાયવી ડૉક્ટય ઑયે ળન અધુરું ભુકી અગીમાયીભાં રફાન–વુખડ ચઢાલલા જામ ત દયદીની ળી શારત થામ? એક શીન્દુ ામરટ ચારુ લીભાને યાભની ભાા જલા ફેવે ત એલી બક્તીથી યાભચન્રજી યાજી થામ ખયા? કઈ જ ૈનફન્ધુ ફવડરાઈલય શમ અને ભાગાભાં જ્માં જ્માં દેયાવય નજયે ડે ત્માં ફવ થબાલીને દળાને જામ ત ેવન્ે જયને તે યલડે ખરું? લીકવીત દેળની પ્રજા ધભા ાછ વભમ ફગાડતી નથી. તેઓ કાભને જ ુજા ગણે છે. વયદાય લલ્લબબાઈ ટેર અદારતભાં કેવ રડતા શતા તે વભમે તેભની ભાતાના ભૃત્મુના વભાચાય ભળ્યા; યન્તુ વશે જ ણ અસ્લસ્થ થમા લીના તેભણે છેલટ વુધી લકીરાત યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
15
ચારુ યાખી અને કેવ જીત્મા મ ખયા. દયે ક ભાણવ વયદાય ટેર જ ેલી કતાવ્મનીષ્ઠા અને એકાગ્રતા દાખલે ત જીલનભાં તેના વાયાં યીણાભ જરુય પ્રાપ્ત થઈ ળકે; યન્તુ આણી ત બક્તીમ બંગાય અને ફન્દગીમ ફગવ... એલી તકરાદી બક્તીના લધુ એક ફે દાખરા જોઈએ. લીતેરા ગણેળત્વલ લખતે એક પ્રવંગ ફન્મ શત ગણેળભંડના થડાંક જુ લાનીમાઓ ભુતી ખયીદલા ગમા. ફન્મું એલું કે ૈવા યત કયલાભાં ભુતીલાાથી એક બુર થઈ. ૈવા યત કમાા તેભાં વ રુીમા વભજીને ાંચવની નટ અાઈ ગઈ. થડે ગમા ત્માં ખ્માર આવ્મ કે ભુતીલાાએ બુરથી ચાયવ રુીમા લધાયે આી દીધા છે. જ ેલી એ લાતની ખફય થઈ કે ફધાં મુલાન ગેરભાં આલી ગમા. એકાદને મ એલ લીચાય ના આવ્મ કે ગયીફ ભુતીલાાને ચાયવ રુીમા યત કયી દઈએ. એક ફે ત શયખના ભામાા ચીલ્લાઈ ઉઠમા– ‘ગણતીફાપ્ા ભયીમા...!' (અભાયા ફચુબાઈ શત ત જલાફ આપ્મ શત– ‘ને ચાયવ રુીમા ચયીમા...!') ધયભકયભલાા આ દેળભાં બગલાનના વદાભાંમ રક આલી રુચ્ચાઈ આદયે છે ત્માં ફૉપવાના તવદાની ળી લીવાત? થડા લખત યની એક ફીના વાંબ. એક ભુસ્રીભ ભીકેનીકે એક યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
16
ભાણવનું સ્કુ ટય યીેય કયતી લેા તેભાંથી નલી કઈર કાઢી રઈને જુ ની નાંખી આી. સ્કુ ટય ભારીકે ઝઘડ કમો અને તાની નલી કઈરની ભાંગણી કયી. ભીકેનીકે કષ્ણું : ‘અભાયા યજા ચારે છે. યજાભાં અભે થુંક ણ ગતા નથી ત ધન્ધાભાં જુ ઠું ળું કાભ ફરીએ? ભેં તભાયી કઈર ફદરી જ નથી!' ેરા સ્કુ ટયચારકે બાયે ભનદુુઃખ વાથે લીદામ રીધી. ચાયે ક દીલવ ફાદ ફન્મું એલું કે એના બાઈના સ્કુ ટયની કઈર પે ઈર થઈ ગઈ અને મગાનુમગ એજ ભીકેનીક ાવે તે ગમ. એ ભીકેનીકે ેરી ચયી રીધેરી કઈર નાંખી આી અને ૈવા ઉજાલી રીધા. (થમેરું ળું કે કઈર ય ેરા ભુ ભારીકે યંગ લડે નીળાની કયી શતી એથી તુયત ઓખી ગમા કે આ એભની જ કઈર છે) આ દેળભાં ધભાના ઓથે ઠગાઈ ઉદ્યગન ખાસ્વ લીકાવ થમ છે. છકટ કઈ કભન ઈજાય નથી. ભાનલીના પ્રંચ વમ્ુણા ફીનવાંપ્રદામીક યષ્ણાં છે. દગાફાજી, લીશ્વાવઘાત, કે રુચ્ચાઈને શીન્દુત્ત્લ કે ભુસ્રીભત્ત્લ વાથે કઈ ક્ષાત નથી શત. શલે એક સ્ટલ યીેય કયનાય શીન્દુ ભાણવન દાખર જોઈએ. સ્ટલનું પક્ત લૉળય ફદરલાનું શતુ.ં સ્ટલભાં ફીજી કઈ ખયાફી શતી નશીં. ‘એક ઢાંકણીભાં થડું તેર રઈ આલ' એલું કશી સ્ટલલાાએ ત્નીને યવડાભાં ભકરી અને તે દયભીમાન મ્ન ે લાલ્લ નાંખી દીધ. છી કષ્ણું : ‘જુ ઓ મ્ભાં લાલ્લ ફદરી તુટર યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
17
ે છે. ફદરલ ડળે!' ભીત્રએ જોમું કેયવીન આલે છે. લાલ્લ તુટર કે સ્ટલલા રુચ્ચાઈ ય ઉતમો છે એથી ધભકાવ્મ. ેરાએ કષ્ણું : ‘શં ુ નાગદેલતાન બક્ત છુ .ં ..! શં ુ ધન્ધાભાં કદી જુ ઠું ફરત નથી!’ કશી એણે શાથ ય ચીતયે ર નાગ ફતાવ્મ. ભીત્રે એને ભાયલા રીધ. અને રીવભાં કડાલલાની ધભકી આી. ત્માયે તેણે કયગયી ડતાં ભાપી ભાગી અને લાલ્લ ફદલ્મ શલાનું કફુલ્મું. ફચુબાઈ કશે છે, ‘ભાણવના ચાયીત્ર્મ ય ડેરા ફેઈભાનીના ડાઘ ધભાના વાફુથી ધઈ ળકાતાં ના શમ ત એલા ધભાન પામદ ળ? યજાભાં થુંક ગાઈ જામ ત ા રાગે એભ ભાનત ભુસ્રીભ આખેઆખી કમર ગી જામ તમ તેના યજા અખંડ યશે છે. એક શીન્દુ નાગદેલતાન બક્ત શલાનું ગલા રે છે, ણ ધન્ધાભાં નાગની જ ેભ ગ્રાશકને ડખ ં ભાયે છે ત્માં તેન ધભાબંગ થત નથી. ફધાં જ શીન્દુ–ભુસ્રીભ એલાં શતાં નથી. ણ ઘણા રક વગલડીમ ધભા ાે છે. તેઓ ધભા ણ ાે છે અને તક ભતાં ફેઈભાની ણ આચયી રે છે. ધભાને એલા ભાણવએ ખુફ ફદનાભ કમો છે.’ એકલાય અભે એક દૃશ્મ જોમું શતુ.ં એક બ્રાષ્ઢણના નાના છકયાએ ધુન ઢગર કયી તેભાં ેળાફ કમો અને તેરીભાં કડછી લડે ળાક શરાલે તેભ જનઈ લડે તેભાં શરાલલા રાગ્મ. એ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
18
દૃશ્મ જોઈ ભને લીચાય આવ્મ– ભાણવે ધભા જોડે આ નાદાન છકયા જ ેલું જ અલીતરું કમુું છે. જનઈ ફાડીન નાય નાદાન છકયા જોડે ડ્ય. નાદાનકી દસ્તી ને ેળાફભાં સ્નાન...! શ્રદ્ધાુ ભાણવ ધભાની ટીકા વાંબી છછ ં ડે ાઈ ઉઠે છે; ણ લાસ્તલીક્તા એ છે કે ધભાને ભાણવે ેળાફતુલ્મ ફનાલી ભુક્મ છે. ધભા અને બગલાનના ભાથા ય વોથી લધુ શથડા ધાભીકએ ભામાા છે. ભાણવે ધભા અને બગલાન ફન્નેને યાતા ાણીએ યડાવ્મા છે. એક લડીરે શીન્દુન દાખર આતાં કષ્ણું, ‘એ ભાણવ યજ લશે ર ઉઠીને ભન્દીયે જામ. બાલથી પ્રબુજા ુ કયે ; ણ ાછા આલતી લેા એની કાકીના ઘય ય એકાદ ફે થ્થય ભાયત આલે. (કાકી જોડે એને કઈ ભીરકત લીમક ભનદુુઃખ શતું) એ જ ે શમ તે ણ કઈ ણ ળાણ શીન્દુ ુજા અને થ્થયના આ અધભ કક્ષાના ગઠફન્ધનને આલકાયી ળકે ખય? કઈ ચુસ્ત ભુસ્રીભ ત્રણ લાય નભાઝ ઢત શમ, યજ કુ યાનેળયીપ લાંચત શમ; ણ ત્માયફાદ આતંકલાદીઓના ળષ્ડગડાઉનનું ભેનેજીગ ં કયત શમ ત અલ્લાશ ત દુય ળાણા ભુસ્રીભ મ તેને ટેક આે ખયાં? એટરું ખાવ માદ યાખલા જ ેલું છે. ળીક્ષણ ભેવ્મા છી ભાણવ ળું ફની ળકે છે તેભાં ળીક્ષણની ઈજ્જત યશે રી છે. તે યીતે ધભાનું ારન કમાા છી ભાણવ કેલ વ્મલશાય કયે છે તેભાં તેના યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
19
બગલાનની ઈજ્જત યશે રી છે. ચાર આણે જીલનભાં ધભાન શ્રેષ્ઠ ઉમગ કયીને આણાં બગલાનની ઈજ્જતની યક્ષા કયીએ.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
20
02
ઈરા શલે યડતી નથી..! અનુક્રમણીકા
આંખ યડે અને હૃદમ યડે એ ફે લચ્ચે ખાસ્વ પયક શમ છે. ભાણવ કાંદા કાે ત્માયે આંખ યડે છે; ણ ઘયભાં કાંદા ખયીદલાના મ ૈવા ના શમ ત્માયે હૃદમ યડે છે. શભણાં હૃદમના રુદનના વાક્ષી ફનલાનું થમું. લાત ઈરા અને અરુણની છે. નાભ કાલ્નીક છે ણ ઘટના વાચી છે. એભની જીન્દગીની લાત એક રઘુકથા જ ેટરી ટુકં ી છે. વંવાય છડી વાધુ ફની જતાં ભાણવની આણને નલાઈ નથી ણ આ કીસ્વ જયા જુ દ છે. ફન્નેને પ્રેભ થમ. લડીરની વમ્ભતીથી ફન્ને યણ્મા. દાંત્મના ભધુય દામકા દયભીમાન ફે ભજાના ફાક થમા. ફીજાં વાતેક લા એલાંજ આનન્દભાં લીતી ગમા. વંવાયભાં ક્માંમ કઈ દુુઃખ નશતુ.ં ફધું ઠીકઠાક ચારતું શતું; ણ વત્તયભે લે અરુણને કણ જાણે ળાથી વાધુ ફનલાનું ઘેરુ રાગ્મુ.ં એક દીલવ એણે ત્નીને કષ્ણું, ‘આણં વશજીલન ુરું થમુ.ં શં ુ વંવાય ત્માગી વાધુ ફનલા ભાગું છુ .ં તું યજા આ...!' ને ત્નીએ યજા આી.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
21
આ– ‘તું યજા આ' અને ‘ત્નીએ યજા આી' એ ફે લાક્મ લચ્ચે અશીં ભાત્ર એક વેન્ટીભીટયની જગ્મા છે; ણ એભના અવરી જીલનભાં ુયા છ ભશીનાનું યડાયબમુું અન્તય શતુ.ં છ ભશીનાની એકધાયી વભજાલટ, લીનન્તી, આજીજી, કાકરુદી, આક્રન્દ લગેયે છી ણ અરુણ એકન ફે ના થમ ત્માયે ઈરાએ ના છુ ટકે યજા આલી ડી. અરુણ ધાભધુભીુલાક વાધુ ફન્મ. કશે છે ઈરા ત્માયફાદ કદી યડી નથી. અરુણને પ્રણાભ કયી એણે લીદામ આી. છકયાઓ ાવે શાથ જોડાવ્મા. અરુણના ગમા છી ઈરાને ઘણી તકરીપ ડી. અરુણ ાવે ખાવ ભીરકત શતી નશીં. ફરકે થડું દેલું શતુ.ં યણીને આલી ત્માયે ઈરા ાવે ાંચ આંકડાના ગાયલાી વુંદય નકયી શતી. રગ્ન ફાદ અરુણે તે ણ છડાલી દીધી શતી. રગ્ન ુલે ઈરા યંગબુભીની નમ્ફય લન અબીનેત્રી યશી શતી. ફેસ્ટ એક્ટીંગના કથ બયીને ળીલ્ડ જીતી શતી; ણ રગ્ન ફાદ અરુણે કષ્ણું : ‘આ નાટક ચેટક છડી દે. એભાં આણી ળબા નથી!' ઈરાએ તે ણ છડલું ડ્યુ.ં ટ ઉડી જતાં ુલે ભેનાની ફન્ને ાંખ કાી ગમ શત. ઈરાને તાના કયતાં છકયાંઓના બલીષ્મની ભટી ચીંતા શતી; યન્તુ દુુઃખના દયીમા લચ્ચે ણ ઈરા બાયે વંઘા કયીને કાંઠ ે શોંચી ળકી.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
22
ઈરા શલે યડતી નથી. તેણે આછી ાતી નકયી ળધી કાઢી છે. ઘયભાં ફ્રીઝ છે. ટીલી છે. વભાજની નજયભાં ઈરા વાધનવમ્ન્ન છે; ણ અભને તે યલલ્લીની કાઈ ગમેરી ુંછડીની જ ેભ તયપડતી દેખામ છે. એક દીલવ અભે એને ુછ્ય,ું ‘અરુણની માદ આલે છે ખયી? તે અત્માયે ક્માં છે?' ઈરાએ ડુવ ં કા જ ેલા ટુકં ા લાક્મભાં કષ્ણું : ‘એ ખુફ પ્રેભા શત... માદ ત આલે જ...! અત્માયે ક્માં શળે કણ જાણે...; ણ દીરભાં ત છે જ.' અભે ુછ્યું : ‘ણ એકાએક એનું એલું હૃદમયીલતાન ળી યીતે થમુ?ં ' ઈરાએ કષ્ણું : ‘એકાએક કળું થમું નશતુ.ં ફેએક લાથી એ ધભા તયપ ખુફ ઢળ્ય શત. શમ્ભેળાં ઋીભુનીઓના વમ્કાભાં યશે ત શત. ધન્ધ ફન્ધ યાખીને કથાઓ વાંબલા જત. ધભાુસ્તક અને વત્વંગ, એ ફેના અતી વશલાવથી એનું ચીત્ત બભી ગમું શતુ.ં ભારું ભાનલું છે કે ધભા દ્વાયા ઉદેળાતી વંવાયત્માગની લાતથી ભાણવ ફગડી જામ છે. તીને તેના સ્લજનથી અરગ કયી દે એલા ધભાભાં શલે ભાયી શ્રદ્ધા યશી નથી!' ઈરા શલે ફાક ખાતય જીલે છે. તે જીલી જળે. ઘણીલાય રાળ ણ (જીન્દગીના કલ્ડ સ્ટયે જભાં) રાંફુ જીલે છે. ઈરાની આંખભાં આંવુ નથી. આંવુઓ લચ્ચે ઈરા ગઠલાઈ ગઈ છે. પ્રશ્ન થામ છે એના જીલનની એલી સ્થીતી ભાટે કણ જલાફદાય– એન તી કે ધભા? કંઈક એલું વભજામ છે કે ધભાએ જ્માયે જ્માયે યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
23
જીલનલીયધી ઉદેળ આી ભાણવને જીલનલીભુખ કયલાની કળી કયી છે ત્માયે ધભા દ્વાયા વભાજની ફશં ુ ભટી કુવેલા થઈ છે. એક યણીત વ્મક્તીન વાચ ધભા તેના યીલાયનું યક્ષણ કયલાન શમ છે. ભક્ષના ભશભાં તે ધભાગુરુઓન ચઢાવ્મ વંવાય છડી દેત શમ ત તેનાથી ભટ અધભા ફીજો એકે નથી. ભાણવને ન યણલાની છુ ટ શઈ ળકે ણ છી વંવાય છડીને બાગી છુ ટલાની છુ ટ કદી કઈ ધભે આલી જોઈએ નશીં. ટીકીટ રીધા છી ભાણવ ગાડીભાં ના ફેવે તે ગુન નથી ણ 100 કી.ભી.ની ઝડે દડતી ટરને ભાંથી બુવક ભાયે એ ાગરણં કશે લામ. ધભા ભક્ષ કે ઈશ્વયપ્રાપ્તીને નાભે ભાણવના રામનલાદને ંાે છે. પ્રબુબક્તી વંવાયભાં યશીને મ કયી ળકામ છે. આણા ભટા બાગના પ્રાચીન ઋીભુનીઓ યણેરા શતાં; ણ અશીં બુર એ થામ છે કે ભાણવ પ્રેભ કયે ... યણે... ફાક ણ ેદા કયે અને છી વોને છડીને વાધુ ફની જામ એ ઠડં ે કરેજ ે કયામેરા ખુન જ ેલ કાતીર ગુન છે. કઈ બગલાને કદી એલું કષ્ણું નથી કે વંવાય છડીને વાધુ થઈ જાઓ. વાધુ થનાયાઓને ભક્ષ ભત શળે કે નશીં તે બગલાન જાણે ણ જીલનભાં અધલચ્ચે જ ેભને નીયાધાય છડી દેલાભાં આલે છે એભને ત છી જીલતાં જીલત નકાથી મ ફદતય માતના લેઠલી ડે છે.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
24
દારુભાં ખુલાય થઈ જનાયને આખ વભાજ ધીક્કાયે છે; યન્તુ ધભાભાં ખુલાય થઈ જનાયન જમજમકાય થામ છે. દારુડીમાને વજા થામ છે; ણ સ્લજનન ઠુકયાલી જ ેઓ વંવાય છડી જામ છે તેભન ધભા તયપથી જમજમકાય થામ છે. શમાત તીએ લીધલા વભુ જીલન ગુજાયતી ત્ની કયતાં દારુડીમાની ત્ની લધુ વુખી ગણામ. કેભકે દારુડીમ યાત્રે ઘયે ત આલે છે. વાધુ તે ફેઘય થઈને તેના સ્લજનને ણ ફેઘય કયત જામ છે. દારુના નળાન એક ભટ પામદ એ છે કે તે ઉતયી જામ છે. ધભાન નળ ઉતયત નથી. ઈરા– અરુણની ઘટના વભાજ વાભે કેટરાંક પ્રશ્ન ઉબાં કયે છે. યણ્મા છી વન્માવ રેલાની લાતને જ ેઓ ધભાના નાભે ફીયદાલે છે તેભને ઈરા લતી અભે થડાં પ્રશ્ન ુછીએ છીએ : પ્રશ્ન (1) : ભાણવ તાની વાંવાયીક જલાફદાયીઓ છડીને દુનીમાભાં અશીંતશીં બટકત યશે એલા ધભાન વયલાે ભાનલજાતને ળ પામદ થામ છે? (દુનીમાના વો વંવાયીઓએ એ ભાગે ચાલ્મા શત ત દુનીમાન જ ે લીકાવ થમ છે તે થઈ ળક્મ શત ખય? દુનીમાના ફધાં લીજ્ઞાનીઓ વાધુ થઈ ગમા શત ત આટરી ળધ થઈ છે તે થઈ શત ખયી?)
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
25
પ્રશ્ન (2) : ત્નીને છડી જત ભાણવ વંબલતુઃ ધભાના લૈચાયીક ઝનુનથી તાની જાતીમ જરુયીમાત ય કાફુ યાખી ળકે ણ તેની જુ લાન ત્નીનું ળું? તેની ભાનવીક જરુયીમાતનું ળું? તીને લૈયાગ્મ જન્ભે તે બેગી જ ત્નીની જાતીમ જરુયીમાત આઆ ફન્ધ થઈ જામ એલું ફની ળકે ખરું? એલી ત્નીએ કમા અયાધની વજારુે વંમભની વજા લેઠલી ડે છે? આલી ષ્ડીઓન ગ ક્માંક રસ્મ ત વભાજ તેને ક્ષભા કયળે ખય? પ્રશ્ન (3) : ીતાન આધાય ગુભાલી ચુકેરા ફાકન જરુયી લીકાવ ના થઈ ળકે અથલા તેઓ ગુનાની અન્ધાયી દુનીમાભાં ધકેરાઈ જામ ત એની જલાફદાયી કની? પ્રશ્ન (4) : રગ્નલેા બ્રાષ્ઢણ વપ્તદીના શ્લક ફરે છે. તેન અથા એ થામ છે કે તી ભાત્ર ત્નીના બયણણ ભાટે જ નથી શત. એના વભગ્ર જીલનના વુખદુુઃખન વાથી શમ છે. ત્ની તેનું વભગ્ર જીલન તીને વભીત કયી દે છે. એલી ત્ની ાવેથી તેન તી છીનલાઈ જામ છે તે ભાટે જલાફદાય કણ? કઈ તી તાની ત્નીનું બયણણ ન કયત શમ તેલા વંજોગભાં કટા તેને બયણણન ખચા ચુકલલાન શુકભ કયે છે. વાધુ ફની જતા ભાણવ ય ત્ની એલ કેવ કયે ત કામદ વાધુને વજા કયળે ખય? યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
26
ઈરાની વ્મથાન વાચ અન્દાજ ાભલા ભાટે યકામા પ્રલેળની લીદ્યા લડે તેના જરતા જીગયભાં પ્રલેળ કયીએ ત જ તેની બીતયી તાયાજીના વાચા આંકડા પ્રાપ્ત થઈ ળકે. કશે છે તીઓથી દુય પેં કામેરી લીયશી નાયીઓના આંવુઓન શીવાફ તેના ઓળીકા ાવે શમ છે. છતે ધણીએ લૈધવ્મ બગલતી ઈરાની વ્મથા જાણલાના ઉામરુે ઈરાના ઓળીકાન ઈન્ટયવ્મુ રઈ ળકામ; યન્તુ કદાચ ઓળીકું મ કશી દેળે : ‘ઈરા શલે યડતી નથી! રુદન ઈરાના અસ્તીત્લભાં ઓગી ગમું છે!'
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
27
03
રાગણી એટરે જીલનરુી જરેફીની ચાવણી! અનુક્રમણીકા
કઈ દીકય તાના ભાતાીતાનું શ્રાદ્ધ કયાલે એ ઘટના યૅ ળનારીઝભ ભુજફ અન્ધશ્રદ્ધાભાં ખે છે. જો કે પ્રેભ અને રાગણી એ જીલનની નક્કય વચ્ચાઈ છે. જીલનભાં તેનું ણ ખાસ્વું ભશત્લ યષ્ણું છે. ફીજી ફાજુ યૅ ળનારીઝભ જીલનની કેલ એક તયાશ છે. જીલન જીલલાન એક ફોદ્ધીક અબીગભ છે– ુરું જીલન નથી. રાગણી જ ેલી પ્રચંડ ભાનલીમ વંલેદનાને કદી યૅ ળનારીઝભથી અલગણી ળકાતી નથી. પ્રખય યૅ ળનારીસ્ટએ ણ ક્માયે ક રાગણી ખાતય કશે લાતી અન્ધશ્રદ્ધાને ળયણે જલું ડતું શમ છે. ક્માયે ક નીકટતભ સ્લજનની રાગણી ખાતય ફુદ્ધીનું લૉલ્મુભ ધીભું કયીને રાગણીના રમ વાથે થડું લશી જલું ડતું શમ છે. જીલનનું ફીજુ ં નાભ અનુકુરન છે. અનુકુરન દ્વાયા સ્લજનના ભન જાલીને જીલલા ભાટે ક્માયે ક નીજી ભાન્મતા જોડે થડી ફાંધછડ કયલી ડે ત તેભ કયલાભાં કળું ખટું નથી. આણે ત્માં શી વગાલલાભાં પ્રતીલા ટનફંધી રાકડાં વાલ નીયથાક ફી જામ છે. તે અંગે આણ વખત લીયધ શમ છે છતાં ભશલ્લાના જુ લાન શીન પા ઉઘયાલલા આલે છે ત્માયે તેભને ના નથી ાડી ળકાતી. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
28
(અભાયા ફચુબાઈ શી વગાલલાના વખત લીયધી છે; ણ તેઓ ણ ભશલ્લાના જુ લાનીમાઓને શીન પા આે છે. કાયણભાં તેઓ તેભની યભુજી ળૈરીભાં જણાલે છે કે, ‘તેઓ વો બેગાં ભીને ભારું ઘય વગાલે તેના કયતાં શી વગાલે તેભાં ભને નુકવાન થલાનું નથી!') વભાજભાં એલી ઘણી અફોદ્ધીક પ્રલૃત્તીઓ થતી યશે છે તે આણી ઈચ્છાના એક ઝાટકે વુધાયી દઈ ળકાતી નથી. ગભે તેલા ચુસ્ત યૅ ળનારીસ્ટે ણ ીતાનું ભૃત્મુ થામ ત્માયે ઘયડી ભાની રાગણી ના દુબામ તે ભાટે ભયણત્તય કભાકાંડ કયાલલા ડે છે. એભ કયલું ખટું ણ નથી. એકાદ અંગત ભાન્મતા ખાતય સ્લજનની રીરીછભ રાગણીભાં બડબડત દેલતા ચાંલ એને નયી ઍન્ટી–યૅ ળનર ઍક્ટીલીટી કશી ળકામ. જીલનભાં ફુદ્ધી અને રાગણીના મુદ્ધ શમ્ભેળાં થતાં યશે છે. ફશુધા તેભાં રાગણીન લીજમ થામ છે. જીલન નાભની પીલ્ભની ભુખ્મ શીયઈનનું નાભ રાગણી છે. ફુદ્ધીનું સ્થાન વાઈડ શીયઈનનું છે. માદ યશે રાગણીન લીજમ એ જીલનની જીત છે; ણ યૅ ળનારીઝભની શાય નથી. જીલનભાં જ્માં રાગણી પ્રગાઢણે વંકામેરી છે ત્માં દીભાગથી નશીં દીરથી લીચાયલું ડે છે. ભાનલીમ રાગણીઓને ઉચીત ભશત્લ આીને યૅ ળનારીઝભ લધુ યીમાત ફને છે.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
29
અન્ધશ્રદ્ધા વમ્ફન્ધે એક અન્મ ભનલૈજ્ઞાનીક ભુદ્દ લીચાયલાનું આણે ચુકી જઈએ છીએ. ભાનલભનની રીરા અાય છે. ભાણવનું ભુઠી વયખું દીભાગ વૃષ્ટીનું શ્રેષ્ઠ કૉમ્પ્મુટય છે. ભાનલ જીલનભાં જીલ કયતાંમ દીભાગનું પ્રદાન લીળે છે. જીલની જલાફદાયી ભમાાદીત છે. ફુદ્ધીની જલાફદાયીન ાય નથી. વૃષ્ટીન લીકાવ ભાનલીના દીભાગને આબાયી છે. કુ દયત અને ભાણવના વંમક્ુ ત ઉક્રભે આ દુનીમાન કાયફાય ચારે છે. જીલ ભાણવને કેલ જીલાડી જાણે છે. દીભાગ ભાણવને અભય ફનાલે છે. જીલ ભાણવને જીલીત વ્મક્તી તયીકેનું વટીપીકેટ આે છે. ફુદ્ધીના પ્રતાે ભાણવભાંથી ભશાન લીબુતી પ્રગટી ળકે છે. કુ દયતે ભનની જ ે અદ્બુત, ગુઢ ળક્તીઓ આી છે તે લીળે ભાણવ ફશં ુ ઓછુ ં જાણે છે. ભનલીજ્ઞાનીઓ ઘણીલાય કશે છે : ‘વુખ અને દુુઃખ ભનના કાયણ છે. ભાણવ જ ેલું લીચાયે તેલું થામ છે.' આલા કથન પ્રથભ નજયે અતાકીક જણામ છે; યન્તુ તેભાં ભનલૈજ્ઞાનીક વત્મ યશે રું છે. ઉમુાક્ત કથનભાં ભનની અાય ક્ષભતાન સ્લીકાય યશે ર છે. ડૉ. જીતેન્ર અઢીમા કશે છે– ‘ભન ાવેથી કાભ રેતાં આલડે ત તભાયી તભાભ ઈચ્છાઓ ુણા થઈ ળકે છે.' એભ કશીને તેભણે ભનની ળક્તીનું મળગાન કમુું છે. ભનની કેટરીક રીરાઓ ભનલૈજ્ઞાનીકને ણ ભુંઝલે એલી અટટી શમ છે. ભનભાં વાચી જુ ઠી કઈ ભાન્મતા જડાઈ ગઈ શમ ત યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
30
કાક્રભે ભનની બીતય તેના અજીફગયીફ, ચભત્કાયીક યીણાભ ઉદ્બલે છે. એ વન્દબે નલરકથાકાય ભોંાવાની એક લાતાાનું સ્ભયણ થામ છે. એક અન્ધ ષ્ડીન તી ભૃત્મુ ાભે છે. ષ્ડી ાવે તેના તીની એક તવલીય શતી. તી શમાત શત ત્માયે કઈ કાયણવય તેના ભનભાં એલું ઠવી ગમું શતું કે એના તી ાવે કઈ અરોકીક ળક્તી છે. જ ે કાયણે તેભના ફધાં દુુઃખ દુય થઈ જામ છે. ષ્ડીને લો વુધી રાગ્મું કે તીની તવલીયભાંથી છુ ી યીતે ેરી ગેફી ળક્તી તેને વાથ આી યશી છે. એ ભાન્મતાના વશાયે તેણે તાના લૈધવ્મના દળ લા વુખભાં ખેંચી કાઢમાં. એક દીલવ તેના ભકાનભારીકે ઘયબાડાંની તકયાયભાં ષ્ડીન ફધ વાભાન ફશાય પેં કી દીધ. વાભાન બેગી ેરી તવલીય ણ યસ્તા ય પેં કાઈ ગઈ. ષ્ડીને તવલીય ના ભતાં તેના દુુઃખન ાય ના યષ્ણ. ઘય ઝુંટલાઈ ગમું તેનાથી મ અધીક તવલીય ગુભ થઈ ગઈ તેન ષ્ડીને લીળે આઘાત રાગ્મ. તેને રાગ્મું કે તીના ભૃત્મુ ફાદ દળ લા છી તે લીધલા થઈ ગઈ છે. તે યડ ય તવલીય પંપવી યશી શતી તે વભમે ત્માંથી વાય થઈ યશે રા એક પ્રૉપે વયે તેને ળું ળધે છે એભ ુછમુ.ં . ષ્ડીએ કષ્ણુ,ં ‘શં ુ ભાયા તીની તવલીય ળધું છુ .ં ' થડે દુય એક તવલીય ડી શતી તે ઉઠાલીને પ્રૉપે વયે ષ્ડીને આતાં કષ્ણુ,ં ‘આત નશીં?' ષ્ડીએ તવલીય ય આંગીન સ્ળા કમો અને તે શાુલાક ચીલ્લાઈ ઉઠી, ‘શા, એ જ એ જ... તભાય ખુફ ખુફ આબાય!' યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
31
લાતાાના અન્તભાં ભોંાવા એક લાક્મ રખે છે : એ તવલીય કઈ ભાણવની નશતી. એ ત કઈ ભળીનયીની ડીઝાઈનન નકળ શત. લાતાાભાં ઉચીત યીતે જ એ સ્ષ્ટતા નશતી કે તીની તવલીયને સ્થાને ભળીનયીન પટ ળી યીતે આલી ગમ શત? ળક્મ છે ષ્ડીના અન્ધત્લને કાયણે એલ ગટા વજાામ શમ. (લાચકે એ કલ્ી રેલાનું શતુ)ં ભનની ળક્તી કેલાં ચભત્કાયી યીણાભ વજીા ળકે છે એ ભનલૈજ્ઞાનીક ભુદ્દ લાતાાભાં ભાભીક યીતે યજુ કયલાભાં આવ્મ શત. તાત્મા એટરું જ કે ક્માયે મ કઈ વ્મક્તીભાં અરોકીક ળક્તી શતી નથી અને તવલીયભાંથી કદી દુુઃખભુક્તીન આળીલાાદ ણ લયવી ળકત નથી. જ ે કાંઈ પ્રતા શત તે તવલીયન નશીં, ભનની કઈ અક રીરાન શત. વભજો ત વીધી લાત છે. ભનની ળાંતી ન જાણે ક્માં ક્માંથી અને કેલી યીતે ભી ળકે છે. જ ે આયવ પાઈલસ્ટાય શૉટરના જાજરુભાં શમ છે તે જ આયવ ભન્દીયભાં મ જડેરાં શમ છે; ણ ભન્દીયના આયવભાંથી જ ે ળાંતી પ્રગટે છે તેલી જાજરુભાંથી પ્રગટતી નથી. બગલાનની ભુતીભાંથી કદી પ્રબુની કૃ ા લયવતી નથી; ણ ભુતીના દળાનથી દીરભાં એક ભનલૈજ્ઞાનીક ળાંતી પ્રગટે છે. ખટી દીળાભાંથી ભતી ળાંતી ણ ભાણવ ભાટે શ્રેમકય નીલડે છે. વનાની રગડી ગટયભાં ડી જલાથી તેની યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
32
કીમ્ભત ઘટી જતી નથી. ભાણવના ભનના કૉમ્પ્મુટયભાં એકલાય અભુક ભાન્મતાનું ળપટલેય ઈન્સ્ટર થઈ ગમા ફાદ ભનની ભામાલી નગયીભાં ફધું જ ળક્મ ફને છે. ભનની રીરાઓ અાય શમ છે.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
33
04
આડા વમ્ફન્ધ દેલી–દેલતાની
કૃ ાથીમ નબી ળકે છે! અનુક્રમણીકા
વુયતના રેડી ડૉક્ટય એક કામાક્રભભાં ભી ગમાં. એભણે કષ્ણું– ‘એક વભમે શં ુ વોથી લીળે શ્રદ્ધાુ ષ્ડી શતી. ટરને મા ફવભાં બગલાનની ુજા કયી ળકામ તે ભાટે પટ વાથે રઈ જતી. કાંઈ નશીં ત દીલાવીનું એક ડીંગરું વગાલીનેમ આયતી કયી રેતી. આજ ે એ ફધી ઝંઝટ પગાલી દઈને વમ્ુણા ભુક્ત ફની ગઈ છુ .ં ન ત તેન કળ યંજ છે ન યતીબાય નુકવાન! ભને અનુબલે વભજામું છે કે ષ્ડીના લીકાવ આડે તેન અફોદ્ધીક અબીગભ ફશુ ભટ અલયધ ફની યશે છે!’ ડૉક્ટયફશે નની લાત વાચી છે. ષ્ડીઓનું ળણ કયી ળકામ તે ભાટે તેભની અન્ધશ્રદ્ધા કે અફોદ્ધીકતા ુરુને ઘણી ભદદરુ થામ છે. એક ઘટનાનું સ્ભયણ થામ છે. એક ભાણવ તેના ાડળીની ત્ની જોડે અનૈતીક વમ્ફન્ધ ધયાલત શત. એક દીલવ ાડળણ જોડેનું રપરું ત્ની દ્વાયા કડાઈ ગમું; ણ તે યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
34
છીમે ુરુે જાતીમ વમ્ફન્ધ ચારુ યાખ્મા. લાયમ્લાય ત્નીને જાણ થામ, દય લખતે ઝઘડ થામ, ત્ની ીમય ચારી જલા કે વગી ભયલા તૈમાય થામ અને ુરુ ફડી ચારાકીથી તેની ભાપી ભાગી રે– ‘તું ભને ભાપ ન કયે ત તને તાયા લશારા દીકયાના વગન્દ છે! તને તાયા જરાયાભ ફાાના વગન્દ છે!’ વગન્દની લાત આલે એટરે ત્ની કશે – ‘તભે જરાયાભ ફાાના વગન્દ આ છ એટરે ભાપ કરું છુ ;ં ણ જો તભે પયી આલું કયળ ત તભને ભાયા વગન્દ છે!’ ફીજી તયપ ભડે ભડે ાડળણને જોખભ વભજાતાં તેણે ળાયીયીક વમ્ફન્ધન ઈન્કાય કમો. ાડળણના ઈન્કાયનું તાું ણ ેરા ુરુે વગન્દની ચાલીથી એભ કશીને ખરી નાખ્મું કે– ‘જો તું ભાયી ઈચ્છા ુણા નશીં કયે ત તને આણા પ્રેભના વગન્દ છે“ તને તાયી બુલનેશ્વયી ભાતાના વગન્દ છે“!’ ભા બુલનેશ્વયીના વગન્દ આલાભાં આલે એથી ાડળણ રાચાય ફની જામ. આભ વગન્દના વીરવીરા લડે (એભ કશ કે દેલી–દેલતાની કૃ ાથી) એ ભાણવ વેક્વ કોબાંડને આગ ધાવ્મે જત શત. ષ્ડીઓને ુછલાનું ભન થામ છે– આ ‘વગન્દ’ ળી ફરા છે? વગન્દ તડલાથી યતીબાય નુકવાન થતું શમ ત આ દેળની ભોંઘલાયી કે ગયીફીના વગન્દ ખાઓ અને છી તડીને એ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
35
લાતની ખાતયી કયી ર કે વગન્દ તડલાથી ગયીફી કે ભોંઘલાયીન લા ણ લાંક થત નથી. આલી અન્ધશ્રદ્ધા લડે ુરુની રુચ્ચાઈની રેટભાં આલી જલાને ફદરે ષ્ડીઓએ ુરુના યષ્ડીગભનને વખ્તાઈથી ડકાયલું જોઈએ. આ ફન્ને ષ્ડીઓ વગન્દ જ ેલી અન્ધશ્રદ્ધાભાં ન ભાનતી શત ત તેન અલશ્મ ફચાલ થઈ ળક્મ શત. ષ્ડીઓએ દામ્ત્મ જીલનભાં પુરટાઈભ રાગણીળીર ફની યશે લાને ફદરે લીલેકફુદ્ધીથી નીણામ રેતાં ળીખલું જોઈએ. અત્રે કઈ ફુદ્ધીલાદી, જાગૃત ષ્ડી શત ત તીન કરય ઝારી તેની આંખભાં આંખ યલી તેણે શવફન્ડની શલવખયીન શીવાફ ભાગ્મ શત. અયે ! ચીભકીમ આી શત ‘ભીસ્ટય તીદેલ, ભેં તભને ભાપ કયી દીધા; ણ ક્માયે ક શં ુમ ભાયા ભનગભતા ુરુભીત્ર જોડે આલ વભાન અધીકાય બગલું ત તભે ભને ભાપ કયી દેળને? લચન આું છુ ં કે તભે કશ તેના વગન્દ ખાઈને શં ુ ણ તભાયી ભાપી ભાગી રઈળ!’ એક ફાફતનું શમ્ભેળાં આશ્ચમા યષ્ણું છે. ફશુ ઓછી ષ્ડીરેખીકાઓએ ષ્ડીઓને યૅ ળનર ફનલાન અનુયધ કમો છે. આજના લીકવીત મુગભાં શલે ુરુને ાડ, અથાણાં, કડલાચથ કે વ વભલાયભાં ગાડુફ યશે તી ત્નીઓ વન્દ શતી નથી. તીને દેલ ભાની તેના ચયણની દાવી ફની યશે તી ફશે ન કયતાં; યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
36
તી વાથે દામ્ત્મના દયે ક પ્રશ્નની વભાન રેલરે ચચાા કયતી ફોદ્ધીક ત્ની જ તીને લીળે ગભે છે. ભટા બાગની ષ્ડીઓ વન્તીભાની કથા, વ વભલાયની કથા કે લૈબલરક્ષ્ભીની કથા લાંચે છે. તે કદી કઈ વાયા રેખકનાં ુસ્તક લાંચતી નથી. યજ વલાયે ઘયના ભન્દીયીમા વાભે ફેવી કૃ ષ્ણએ અજુ ાનને ળું કષ્ણું તે એકની એક લાત લાંચતી યશે છે; ણ દેળના ભશાબાયતભાં અજુ ાનવીંઘે ભનભશનવીંઘને ળું કષ્ણું તે લીળે ફેખફય શમ છે. આણે ત્માં દીકયીને નાટકની, નૃત્મની કે જુ ડ કયાટેની તારીભ આનાયી ભાતાઓ કેટરી? જો કે એલી એક ભાતાને શં ુ ઓખું છુ ં જ ે દીકયીને કશે છે : ‘યણલાની ઉતાલ કયીળ નશીં, શે રાં તાયા યવના લીમભાં ખુફ પ્રગતી કય! ભુયતીમાઓ દડતા આલળે. ષ્ડી જીલનન શે તુ ભાત્ર રગ્ન કયીને ફાક ેદા કયલાન નથી!’ આલી પ્રગતીળીર લીચાયધાયા વંવાયની અડધી ષ્ડીઓમ અનાલે ત ષ્ડીઓની દમનીમ શારતભાં થડ વુધાય થઈ ળકે. શભણાં એક દમ્તીએ દુ:ખુલાક કષ્ણું– ‘અભાયી દીકયી કથ બયામ એટરાં નૃત્મ અને નાટકના ળીલ્ડ જીતી રાલી શતી; યન્તુ રગ્ન છી ફધું ફન્ધ થઈ ગમું. તીએ દીકયી ાવે નકયીમ છડાલી દીધી છે. શલે ઘયભાં યવઈ–ાણી કયી ફેવી
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
37
યશે લું ડે છે. દીકયી બાયે ભુંઝામ છે ણ ળું કયીએ? તી જ ેભ યાખે તેભ યશે લું ડે!’ તીની ઈચ્છાને ભાન આીને નકયી મા અભ્માવ છડી ચુકેરી ષ્ડીઓ કાક્રભે તેની ફધી જ તેજસ્લીતા ગુભાલીને વાભાન્મ કક્ષાની ગૃશીણી ફની યશે છે. લાચન, લીચાય કે ળીક્ષણ જોડે તેન વમ્કા કાઈ જામ છે. ઉયથી તેણે અળીક્ષીત ષ્ડીઓ લચ્ચે જીલલાનું આલે છે; તેથી ળીક્ષીત ષ્ડીઓ ણ કાક્રભે ઓછુ ં બણેરી ષ્ડી જ ેલું જ ફરતી, લીચાયતી કે લતાતી થઈ જામ છે. તેની ડીગ્રી કે જ્ઞાન ય અળીક્ષીત ભાશરની ધુ પયી લે છે. યીણાભે ફી.એવવી. થમેરી ષ્ડી અને ફીજી ચડી બણેરી ષ્ડી, ફન્ને લખત જતાં વભાન ભાનવીક રેલરે ફરતી, લીચાયતી થઈ જામ છે. ગાભડાભાં જ નશીં, ળશે યભાંમ ઘયે રું ગૃશીણીઓન ભટ લગા આવભાં જ ે ચચાા કયે તે તયપ કાન વયલા કયીળું ત વભજાળે કે તેભની લાતભાં ઘયગથ્થુ પ્રશ્ન જ ેલા કે : ‘તભે ઘઉં બમાા કે નશીં“? તભાયી જુ લાય ળા બાલની આલી“? અથાણાં ભાટે ભવાર કઈ દુકાનભાંથી રાવ્મા“? ાડ અડદીમા કમાા કે ભયીલાા? તભાયા ભંગવુત્રનું ચાંદી કેલું નીકળ્યું? પરાણાં ફશે ન ક્માયે વન્તીભાના ળુક્રલાય ઉજલલાનાં છે? અથલા ઢીંકણીફશે ને યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
38
ચાંદીના વેટને વનાનું ગીરીટ કયાવ્મું તે તભે જોમું?’ આલી વાભાન્મ કક્ષાની ચચાાઓ થતી યશે છે. ફધી જ ષ્ડીઓ અંગુઠાછા શતી નથી; ણ તેઓની ચચાાનું સ્તય ક્માયે મ ઉંચી કક્ષાનું શતું નથી. આલું ળાથી થામ છે? ષ્ડીઓને ન ગભે તેલી લાત છે; ણ વાચી છે. યાભચન્રજીની ભુતીને રી રીને ુજતી ષ્ડીઓ યાભન વીતાત્માગ કેટર લાજફી શત તે ભુદ્દા ય કદી ચચાા કયતી નથી; જ્માયે ુરુભાં કોંગ્રેવ ાટી વાયી કે બાજ તે ય તીવ્ર યવાકવીબયી ચચાાઓ થામ છે. ફ્મુઝન તાય ફાંધલા જ ેટરું વશે રું કાભ ફીજુ ં એકે નથી. ફ્મુઝ ઉડી ગમ શળે ત ષ્ડી ત્રણ કરાક અંધાયાભાં ફેવી યશે ળ;ે ણ ફ્મુઝ નાંખલાની કળીળ નશીં કયે . ુરુ ઈરેક્ટરીકનું કાભ નશીં જાણત શળે તમ જાતે ફ્મુઝ નાખી ઘયનું અન્ધારું દુય કયળે. ગેવના, દુધના, કેયવીનના કે લીજીના લધેરા બાલ ય ષ્ડીઓ કેલ કકાટ કયી ળકે છે. ુરુ એ બાલલધાયા ાછ ખેરાતા યાજકીમ ભ્રષ્ટાચાય અંગે ચચાા– લીચાયણા કયી ળકે છે. લાચન, લીચાય, ભનન કે લતાભાન પ્રલાશ જોડે જ ેભન થડ ઘણ વમ્ફન્ધ જલાઈ યષ્ણ શમ એલી નકયીમાત ષ્ડીઓની તુરનાભાં કેલ ચુર વંબાતી ષ્ડીઓભાં અફોદ્ધીકતાનું પ્રભાણ લીળે જોલા ભે છે.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
39
ગાભડાંની અળીક્ષીત ઘયે રું ગૃશીણીઓને લાચનની એલી શદે એરજીા શમ છે કે કેટરીક ષ્ડીઓને તાના ઘયભાં કમું છાું આલે છે તેનીમ ખફય શતી નથી. ઘણાં ઘયભાં ત છાાં– વાભમીક આલતાં જ નથી. શં ુ ગાભડાના એક ધનાઢ્ય ખેડતુ ને ઓખું છુ ,ં જ ેને ત્માં ગરુછ ં ણીમાભાંમ ભતી ભઢી ળકામ એટર ધનલૈબલ છે. લે દશાડે લીવ રાખની ખેતી વીલામ ળૅય લગેયેની અન્મ આલક છે; ણ ફાડા એલા ગયીફ છે કે તેભને ત્માં એકે છાું આલતું નથી. એ ભટા ખયડાની લશુએ ભને એકલાય ભાયી રેખન પ્રલૃત્તી લીળે ુછર ે ું: ‘તભે આ ફધું ળાભાંથી ઉતાય છ?’ અથાાત્ આ ફધા લીચાય સ્લમમ્ સ્પુયી ળકે એલી એને ફાડીને કલ્ના જ નશીં! અથાણાં, ાડ–ાડી, અરુણાં, વ વભલાય કે લૈબલરક્ષ્ભીના વ્રત ઉલાવભાં જ ગાડુફ યશે તી ગૃશીણીઓ બરે તેભ કયતી યશે ; ણ વભાજભાં તાની સ્થીતી પ્રત્મે થડી જાગ્રત ફની લીચાયતી થામ તે જરુયી છે. એલી ઘયે રું ગૃશીણીઓ વરભાન યળદીનું ‘ળેતાનીક લવીવ’ બરે ન લાંચી ળકે; ણ કુ ન્દનીકા કાડીમાની ‘વાત ગરાં આકાળભાં’ લાંચલાથી લંચીત ન યશી જલી જોઈએ. વન્તીભાના ળુક્રલાયની કથા કયતાં ‘ગૃશળબા’, ‘ષ્ડી’ કે ‘વન્નાયી’ ુતીન અભ્માવ કયતી ષ્ડીઓ વાચી દીળાભાં ભુખ યાખીને ઉબી છે એભ કશી ળકામ! (તેભણે ઝડથી ડગરાં યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
40
બયલાની જરુય છે.) ષ્ડીઓને સ્લમમ્ લીચાય ન સ્પુયે તે ગુન નથી. (ફધી ષ્ડીઓને તસ્રીભા નવયીન ફનલાનું પયજીમાત નથી) ણ રેખક, લીચાયક કે વભાજળાષ્ડીઓએ વુચલેરા ઉામ ય તેભણે તાની યીતે લીચાયતાં ળીખલું જોઈએ.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
41
05
ઈશ્વય : દુનીમાનું એક અઘરું ઉખાણ! અનુક્રમણીકા
ઈશ્વય લીળે દુનીમાબયના ચીંતક વદીઓથી ફોદ્ધીક વ્મામાભ કયતાં આવ્મા છે. જ ેને જ ે વભજામ તે કશે છે. ઈશ્વય લીળેની ભાન્મતાઓ વાથે તેન તા ભત નથી. વત્મ જોડે એન ભે ખામ તજ એ લીચાયલરણં વાથાક થમું રેખામ. જો કે અન્તીભ વત્મ ક્માં છે એ ભુદ્દ શમ્ભેળાં લીલાદાસ્દ યષ્ણ છે. કશે લામ છે કે ભાન્મતાઓના લાદ ઓથે વત્મન વુયજ ઝાઝીલાય વુધી છુ યશી ળકત નથી; ણ ભાન્મતા અને વત્મ લચ્ચે ક્માયે ક વા અને દયડા જ ેલું વામ્મ શમ છે, ત ક્માયે ક શાથી અને શયણ જ ેલ તપાલત! વત્મ એલાં લીલીધ અન્તીભ લચ્ચે કમાંક છુ ામેરું છે. ઈશ્વયના અસ્તીત્લ લીળે થકફન્ધ રખામા છીમ એ યશસ્મ લણઉકેલ્મું જ યષ્ણું છે. એભ કશ કે ઈશ્વયનું અસ્તીત્લ એ આ દુનીમાનું વોથી અઘરું ઉખાણં છે. લીશ્વના ફધાં દેળભાં ઈશ્વય લીેના ચીંતન ભનન થતાં યષ્ણાં છે. થડાંક લોથી આણે ત્માં યૅ ળનર લીચાયધાયાન લીકાવ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
42
થતાં ઈશ્વય લીળેન નુતન દૃષ્ટીકણ અભરભાં આવ્મ છે; ણ તેનું પ્રભાણ વીંધુભાં ફીન્દુ વભુ અલ્ છે. આણં બાયતીમ જનજીલન ધાભીક વંસ્કૃ તીના આધ્માત્ભીક યંગે યંગામેરું છે. અશીં ઈશ્વયની બક્તી ાછ ફેશદ વભમ, ળક્તી અને નાણા લેડપલાભાં આલે છે. શ્ચીભના દેળભાં એલું થતું નથી. ત્માં યજ ભન્દીયે જઈ ભુતીની પયતે પ્રદક્ષીણા પયલાન કે વાષ્ટાંગ દંડલત પ્રણાભ કયલાન કઈ ાવે વભમ શત નથી. છતાં તેઓ આણાં કયતાં અનેક યીતે ચડીમાતી પ્રજા છે. આસ્તીક્તા– નાસ્તીક્તા એ લૈચાયીક સ્લાતન્ત્ર્મન ભુદ્દ છે. તે અયાધ નથી; યન્તુ આસ્તીક્તાન અતીયે ક જાશે ય જનજીલનભાં અયાધકીમ યીણાભ વજ ાત શમ ત તેને વાભાજીક અયાધ ગણલ જોઈએ. આણી પ્રજાના રશીભાં લધુ ડતી આસ્તીક્તા બી ગઈ છે. કભાભાંથી કભી થઈ જામ એભ અશીં બક્તીભાંથી બલાઈ થઈ ગઈ છે. ળીક્ષીતમ તેભને ગથુથીભાંથી પ્રાપ્ત થમેર બક્તીના વંસ્કાયભાં ગાડુફ શમ છે. લીજ્ઞાન બણાલત ળીક્ષક શનુભાનજીની ખપા દૃષ્ટી લશયલી ન ડે તે ભાટે ળનીલાયે શજાભત કયાલત નથી. ઘણાં ડૉક્ટય તાના દલાખાનાની ફાયવાખે રીંફુ અને ભયચું રટકાલે છે. અયે ! કૉમ્પ્મુટયની ઈન્સ્ટીટમુટભાં રીંફુ અને ભયચું રટકતું ભેં જોમું છે. આ દેળભાં ઉગ્રશ છડતી લેા વામન્ટીસ્ટ નાયીમે પડે છે. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
43
વયકવભાં ખેર ફતાલત લાંદય ખેર ુય થમા ફાદ અન્મ વાધાયણ લાંદયાથી અરગ લતાન કયત નથી. આણ કશે લાત ળીક્ષીત ભાનલી એ વયકવીમા લાંદયાની પ્રતીભુતી છે. તેના લીચાય અને લતાન લચ્ચે શાથી અને શયણ જ ેલ તપાલત છે. લૈચાયીક યીતે તેનું વમ્ુણા ફોદ્ધીક સ્લરુ પ્રગટ થામ છે; ણ લાસ્તલીક્જીલનભાં તે અન્મ વાધાયણ ભાનલી જ ેલી વેંકડ જડ લીચાયધાયાન ગુરાભ શમ છે. વીનેભા શૉરભાં ફે ભાણવ પીલ્ભ જોઈ યષ્ણાં છે. એક ભાણવ ળશે યી છે. તે તલ્લીન ફની અઢી કરાક વુધી પીલ્ભની ુયી ભજા ભાણે છે. ફીજો ભાણવ ગાભડીમ છે. તે યદા ય દેખાતા યંગીન ચીત્રને અરોકીક ળક્તી ભાની શાથ જોડી પ્રણાભ કયે છે. દુનીમાની લસ્તી ફે પ્રકાયના ભાણવભાં લશેં ચાઈ ગઈ છે. પ્રથભ લગાભાં ફોદ્ધીક ભાણવન વભાલેળ થામ છે. જ ેઓ દુનીમાની પીલ્ભ ુયી તન્ભમતાથી ભાણે છે. ફીજો લગા એલા ભાણવન છે જ ેઓ દુનીમાની પીલ્ભ જોઈ ક્ષણે ક્ષણે એના વજ ાકને માદ કયે છે. તેની ુજા કયે છે. અને એ પ્રલૃત્તીભાં એલા ખલાઈ જામ છે કે ન પીલ્ભ ભાણી ળકે છે ન પીલ્ભના વજ ાકનું ગેરું ળધી ળકે છે. દુનીમાભાં આ ફન્ને પ્રકાયના ભાણવ આસ્તીક અને નાસ્તીકના ભયચાભાં લશેં ચાઈ ગમા છે.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
44
એક લગા ભાને છે – આ દુનીમાને વજ ાનાય કઈક છે. તે અદૃશ્મણે કઠુતીની જ ેભ આ લીળા જગતન કાયફાય ચરાલી યષ્ણ છે. ફીજો લગા એલું લીચાયે છે– બગલાન, ઈશ્વય, ખુદા એ ફધી ભાનલીની ભીથ્મા ભાન્મતાઓ છે. ઈશ્વયનું અસ્તીત્લ છે જ નશીં. આ દુનીમા કેલ એક અકસ્ભાત છે. લીજ્ઞાનની ભદદથી ભાણવ તેને ચરાલે છે. ઈશ્વય લીળેનું આ લૈચાયીક મુદ્ધ લોથી ચારતું આવ્મું છે. વત્મ જ ે શમ તે, ણ એટરું સ્ષ્ટ છે કે ભાનલીન આ દુનીમા વાથેન વમ્ફન્ધ ફુદ્ધીગમ્મ શલ જરુયી છે. જગતના જનયે ટયની સ્લીચ ભાનલીના દીભાગભાં આલેરી છે. માદ યશે પીલ્ભના યદાને ગે રાગતા જીલતા ભાણવ કયતાં પીલ્ભનું નીજીાલ યીર જગતને લધુ ઉમગી છે. બુસ્તયળાસ્ત્રીઓના ભત ભુજફ જાાનની બુગબીમ સ્થીતી એલી રાલામુક્ત છે કે ત્માં ધયતીકમ્ લાયંલાય થામ છે. જાાનીઓએ એના ઉામ તયીકે ુઠાંના ઘય લીકવાવ્માં છે. જ ે ધયાળામી થામ ત્માયે કઈની જીલશાની થતી નથી. કુ દયત વાથેનું આલું ફુદ્ધીગમ્મ તાદાત્મ્મ જ વાચી વભજ રેખામ. આણે ત્માં આલું થતું શત ત તેને કુ દયતન પ્રક ભાની રેલાત શત અને તેના ઉામરુે ુજા–ાઠ, શભ–શલન કે મજ્ઞ ચારું થઈ જતાં શત. વુયતભાં લો ુલે પ્રેગ પાટી નીકમ શત ત્માયે કથા– કીતાન, ુજા–ાઠ, શભ–શલન લગેયે ચારુ થઈ ગમા શતા. કદાચ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
45
ભનની ળાંતી ભાટે તેલું કયલાભાં આલતું શમ ત વ્મક્તીની તે અંગત ફાફત ગણી ક્ષમ્મ રેખામ..! યન્તુ યગભુક્તીઅથે જાશે યભાં આલા ધાભીક ક્રીમાકાંડ કયલાભાં આલે છે. યભુજની લાત એ છે કે પ્રેગ પાટી નીકે એલી ચભેયની ગન્દકી દુય કયલાન આણે કઈ જાશે ય પ્રમત્ન કયતાં નથી અને તેની નાફુદી ભાટે જાશે યભાં ુજા ાઠ કયાલીએ છીએ. લલ્ડાકની ભૅચભાં બાયતની જીત થામ તે ભાટે ણ આણે ત્માં શભ–શલન કે કથા લગેયે કયાલલાભાં આલે છે. શ્રદ્ધાન આલ અતીયે ક ઉચીત નથી. કઈ શ્રદ્ધાુ ભન્દીયભાં ફેવી ઈશ્વયબક્તી કયત શમ અને ભન્દીયન ગુમ્ફજ તેના ભસ્તક ય તુટી ડે ત વૃષ્ટીન કઈ બગલાન તેને રશીરુશાણ થતાં ફચાલી ળકત નથી. આણે ત્માં એલા કીસ્વાભાં ભન્દીયનું ફાંધકાભ કયનાય કન્ટરાક્ટયને વજા કયલાને ફદરે એભ ભાનલાભાં આલે છે કે ભન્દીયનું ભત કના બાગ્મભાં? બગલાનના ચયણભાં ભમાા એટરે વીધા સ્લગાભાં ગમા! ભાનલજીલનભાં ઈશ્વય પ્રત્મેની આસ્થાનું પ્રભાણ દાભાં નભક જ ેટરું શલું જોઈએ. ઈશ્વયને વભજ્મા લીનાની આંધી આસ્તીક્તા અન્ધાયાભાં છડાતા તીય જ ેલી શમ છે. શ્રદ્ધાના ગાંડણ કક્ષાના અતીયે કથી ભાણવે ફચલું જોઈએ.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
46
06
અન્ધશ્રદ્ધાનું ભનલીજ્ઞાન અનુક્રમણીકા
જયા ઝીણલટથી અન્ધશ્રદ્ધાનું અલરકન કયીળું ત વભજાળે કે કટાભાં ગીતા ય શાથ ભુકીને વાચું ફરલાના વગન્દ ખાલા એને ણ અન્ધશ્રદ્ધા કશી ળકામ. વગન્દનું ભુ ગત્ર જ અન્ધશ્રદ્ધા છે! કેટરીક ફાફત ફાલ્મકાની ગથુથીભાં ઘુંટાઈને ભાનલપ્રકૃ તીભાં એલી જડાઈ જામ છે કે ળીક્ષીત ભાણવ ણ ક્માયે ક વગન્દન વશાય રેતા શમ છે. ગ્રાભીણ ધયતી ય જન્ભીને ભટ થમ છુ ં એટરે– ‘અભાવને દીલવે ખીચડી ન યન્ધામ'થી ભાંડી ‘દીકયીથી ફુધલાયે વાવયે ના જલામ...!' જ ેલી તભાભ અન્ધશ્રદ્ધાન ભને વુેયે યીચમ છે. ફાણભાં શાથે ભાદીમાં ફાંધીને પમો ણ છુ .ં જો કે એ અન્ધશ્રદ્ધાભાં ભાય કઈ શાથ નશત. (કેલ ભાય શાથ લયામ શત!) ભાયે કશે લું જોઈએ આ એકલીળભી વદીભાં ણ અભાયા લતનભાં બગત–બુલા, ફાધા–આખડી, દયા–ધાગા કે જન્તય– ભન્તયની ફરફારા પ્રલતે છે. કેટરાંક બગતની ત અઠલાડીમા યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
47
અગાઉથી ઍઈન્ટભેન્ટ રેલી ડે છે. (રુંટાલા ભાટે મ રક રાઈન રગાલીને ઉબા યશે છે!) એક પ્રવંગ માદ આલે છે. ભાણવ તાના દુુઃખના નીલાયણ અથે બગત બુલા ાવે જામ એ લાત નલી નથી; ણ અભાયા ગાભન એક ડરાઈલય તાની ટરક રઈ ધયભુય, બગત ાવે એલી પયીમાદ રઈને ગમ શત કે ટરકને કઈ બુતપ્રેતના લગાડની અવય છે. તેભાં ુયાલેરું ેટર ર બુત ી જામ છે. અને ટરક યાત્રીના વભમે અટકીને યડ ય ઉબી યશી જામ છે. બગતે તેને રીમ્ફુ અને ભયચું ભન્તયી આી ટરકના આગના બાગે ફાંધેરું યાખલાની વરાશ આી છે. (ભીત્ર, રીમ્ફુ અને ભયચું ફાંધેરી કઈ ટરક તભાયી નજયે ડે ત નક્કી જાણજો તે અભાયા ગાભની ‘પ્રેતળક્તી'લાી ટરક છે.) આ લાત જાણલા ભી ત્માયે અભાયા ફચુબાઈએ કષ્ણુ–ં ‘નભાદ જીલીત શત ત તેને આ જાણી એટર આઘાત રાગ્મ શત કે તેણે એ ટરકના ૈંડા નીચે કચડાઈને આત્ભશત્મા કયી રીધી શત! એભ કશ કે અન્ધશ્રદ્ધાની લેદી ય લધેયાઈ જઈને તેણે કભુજા કયી શત!' આજકાર રગ્નની ભવભ ચારે છે. કંકતયીઓન અભ્માવ કયીળું ત જણાળે કે દળભાંથી વાત કંકતયીઓ એલી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
48
શળે જ ેભાં નીભન્ત્રક તયીકે ભૃત લડીરના નાભ છાલાભાં આવ્મા શમ. અશીં પ્રથભ નજયે પ્રશ્ન થઈ ળકે દુનીમાભાં જ ેનું અસ્તીત્લ જ નથી એ ભૃત વ્મક્તી કઈને આભન્ત્રણ ળી યીતે આી ળકે? ણ આ ભુદ્દ જયા જુ દી યીતે લીચાયલ ડળે. ઘણીલાય અન્ધશ્રદ્ધાને મ તેનું એક તીકું લજુ દ શમ છે. લાજફીણં શમ છે. પ્રત્મેક ફાફતને ફુદ્ધીની પુટટ્ટીથી ભાલાની આણને ટેલ ડી ગઈ છે. એથી લીજ્ઞાને ન પ્રભાણી શમ એલી દયે ક ફાફતને આણે અન્ધશ્રદ્ધા ગણી લખડી કાઢીએ છીએ. લીજ્ઞાનની વ્માખ્મા પ્રભાણે ભાણવની કેટરીક લતાણક અન્ધશ્રદ્ધા ગણામ છે; યન્તુ તેભાં બાયબાય રાગણીન અન્ડય કયન્ટ પ્રલાશ લશે ત શમ છે. આણે બાગ્મે જ તે લાતને યૅ ળનરી વભજલાની કળી કયીએ છીએ. રાગણી એ જીલનનું અત્મન્ત અનીલામા અંગ છે. શભણાં એલી એક કંકતયી શાથભાં આલી. જ ેભાં કન્માના અલવાન ાભેર ીતાનું નાભ નીભંત્રક તયીકે રખલાભાં આવ્મું શતુ.ં કંકતયી રાલનાય જોડે થડી ઘનીષ્ઠતા શતી એથી તેભને ુછ્યું ‘કંકતયીભાં સ્લગાસ્થ વ્મક્તીનું નાભ ન રખ્મું શત ત ન ચારત? ભૃત વ્મક્તી કેલી યીતે નીભન્ત્રણ આી ળકે?' જલાફભાં ભીત્રે કષ્ણું : ‘કાકાજીને દીકયી યણાલલાન બાયે ઉભક શત; ણ અચાનક તેઓ શાટાએટેકભાં ભૃત્મુ ામ્મા. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
49
ભમાા ત્માયે એભની જફાન ચારી ગઈ શતી. ફરી નશતા ળક્મા. ણ એભની આંખભાં આબ ગજલી દે તેલું આક્રન્દ દેખાતું શતુ.ં જાણે કશે તાં શતાં ‘અયે યે, શં ુ ભાયી દીકયીનું કન્માદાન ન કયી ળક્મ!' દીકયીના રગ્ન અંગે એભના દીરભાં પ્રગાઢ રાગણી શતી. એ લડીરને નાભે જ કંકતયી છામ એલી ઘયના વોની પ્રફ ઈચ્છા શતી. એથી શ્રદ્ધા અન્ધશ્રદ્ધાન ખ્માર ફાજુ ય યાખી અભે કાકાજીના નાભે કંકતયી છાલી. કાકાજી વુધી એ રાગણી શોંચી શળે કે નશીં તે બગલાન જાણે ણ ઘયનાં ભાણવને આનન્દ થમ છે. તેભના દીરન કઈ ખુણ વચલામ છે. સ્લજનના ભૃતદેશ ય પુર ચઢાલલાથી કઈ પામદ થત નથી તે આણે જાણીએ છીએ ણ તેભ કયલાથી દીરને વારું રાગે છે. ફુદ્ધી કયતાં આ રાગણીન પ્રશ્ન લધુ છે!' ભાણવ ભયે છે ત્માયે તેન નશ્વય દેશ નષ્ટ ાભે છે ણ તેની માદ, તેના વંસ્ભયણ, તેની ઈચ્છા– અનીચ્છાઓ કે રાગણીબીના વમ્ફન્ધની વુગન્ધ નષ્ટ થઈ જતી નથી. ીંડ એક ભીનીટભાં કાઈ જામ છે. જીલનબયની રાગણીના વમ્ફન્ધ એક ભીનીટભાં કાઈ જતાં નથી. એક ભીત્રે વ્મંગ કમો : ‘તભે યૅ ળનારીસ્ટ ભુતીુજાન લીયધ કય છ એથી વીતાજીએ અળક લાટીકાભાં તાના આંવુભાંથી યાભચન્રજીની ભુતી ફનાલી ુજા કયી શતી તે ફાફતનેમ નીયથાક રાગણીલેા ગણાલી ળક છ. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
50
અથલા યાભચન્રજી લનભાં ગમા ત્માયે બયતે અમધ્માની ગાદી ય ફેવીને યાજ કયલાને ફદરે યાભની ાલડીની ુજા કયી શતી એ ફાફતનેમ વ ટકા અન્ધશ્રદ્ધા ગણી ળક. યન્તુ આલા કીસ્વાભાં વંડલામેરી એક પ્રચંડ ળક્તીળાી ભાનલીમ વચ્ચાઈને નજયઅન્દાજ કયલા જ ેલી નથી. તે વચ્ચાઈનું નાભ છે– રાગણી... બાલના!' લાત ખટી નથી. યાભચન્રજી રાગણીની લાત વભજતા શતા એથી ળફયીના એંઠા ફય ખાલાભાં એભને આયગ્મળાષ્ડન કઈ ફાધ નડમ નશત. (જો કે ભાયે એભને ુછલું શતુ–ં રાગણીને વભજનાયા યાભચન્રજીએ વીતાજીન ફબ્ફેલાય ત્માગ કમો શત ત્માયે વીતાજીની રાગણીને તેઓ કેભ વભજી નશતા ળક્મા? યન્તુ ભુ લાત અન્ધશ્રદ્ધાની શતી એથી એ લીલાદપ્રેયક પ્રશ્ન અસ્થાને શત.) તાત્મા એટરું જ જીલનભાં ઘણીલાય રાગણીના પ્રલાશભાં તણાઈને અન્ધશ્રદ્ધાને ળયણે થલું ડે છે. ુત્રકાભેષ્ઠી મજ્ઞન લીયધ કયનાયે ખુદ ુત્રપ્રાપ્તી ભાટે ત્ની જોડે ભન્દીયના ગથીમાં ઘવલા ડે એલું ફની ળકે છે. વત્મનાયામણની કથાભાં લીશ્વાવ ન ધયાલતા શઈએ ત ણ દળ ભાણવ લચ્ચે ફેઠાં શઈએ અને કઈ વત્મનાયામણન પ્રવાદ આે ત તેને પેં કી દઈ ળકાત નથી. વાભે ુજાની આયતી ધયલાભાં આલે ત્માયે એભ કશી ળકાતું નથી– ‘ના, યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
51
શં ુ આયતીભાં ભાનત નથી!' કદાચ એ જ કાયણે આસ્તીક શલા કયતાં નાસ્તીક શલાભાં લીળે જલાફદાયી યશે રી છે. આસ્તીક અલ્લાશ કે ઈશ્વયના નાભ ય ખુન લશાલી ળકે છે. ફોદ્ધીકએ કઈની રાગણીનું ખુન કયતાં ુલે દળલાય લીચાય કયલ ડે છે.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
52
07
મુલાેઢી અને યૅ ળનારીઝભ અનુક્રમણીકા
થડા ભશીના ુલન ે એક રગ્નપ્રવંગ વાંબયે છે. ગ્રશળાંતેક થઈ યશી શતી. મજ્ઞભાં ઘી શભલાન વભમ આવ્મ એટરે બ્રાષ્ઢણે કન્માના ભાફાની ાછ તેભના કુ ટમ્ુ ફીઓને એકભેકને અડીને ઉબાં યશે લા જણાવ્મું. આ લીધી કુ તશ ુ રબાલે નીયખી યશે રા ન્દયે ક લાના એક કીળયને પ્રશ્ન થમ– આ યીતે એકફીજાને શાથ અડાડીને ઉબા યશે લાન ળ ભતરફ? એભ કયલાથી ળ પામદ? એલું ના કયીએ ત ળું નુકવાન થામ? છકયાએ તેના ીતાને પ્રશ્ન ુછી તંગ કયી નાખ્મા. એભણે કંટાીને ભને ખ આતાં કષ્ણુ–ં ‘આ અંકરને ુછ, એ તને ફધું વભજાલળે!' ભેં એ છકયાને તેના તભાભ પ્રશ્ન વશીત ફચુબાઈને શલારે કમો. ફચુબાઈએ તેની વાથે થડી યકડી લાત કયી. ‘ફેટા, તને તાયા પ્રશ્નન વાચ જલાફ કઈ નશીં આે. કેભ કે જ ે વત્મ છે તે સ્લીકાયલાની શીમ્ભત કઈ ાવે નથી. વાંબ, વાચ જલાફ એ છે કે આલા ધાભીક કભાકાંડ નમાા અથાશીન છે. ફધું જ ફગવ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
53
છે. યમ્યાગત છે. ગ્રશળાંતેક લેા ફધાં એકભેકને અડીને કેભ ઉબાં યશે છે એ પ્રશ્ન છી આલે, શં ુ ત કશં ુ છુ ં આ ગ્રશળાંતેક જ ળા ભાટે કયલાભાં આલે છે? ળ પામદ થામ છે એનાથી? ળું ગ્રશળાંતેક વાંવાયીક વુખળાંતીની ગેયન્ટી ફની ળકે છે? વીલીર ભેયેજ કયનાયા ક્માં ગ્રશળાંતેક કયાલે છે? લીદેળભાં રગ્નલેા આલી કઈ ગ્રશળાંતેક કયાલલાભાં આલતી નથી. તે વોના રગ્ન ળું નીષ્પ જામ છે? કઈ લડીરને ુછીળ ત તે એલું વભજાલલાની કળી કયળે– કુ ટમ્ુ ફના વલા વભ્મ વુધી ગ્રશળાંતકે નું પ શોંચી ળકે તે ભાટે વો એકભેકને અડીને ઉબા યશે છે!' કેભ જાણે મજ્ઞનું ુણ્મ એ લીદ્યુતન કયન્ટ ના શમ? તું કદી આલી લાતભાં લીશ્વાવ કયીળ નશીં. આ ફધાં યમ્યાગત કભાકાંડ જીલનના વુખદુુઃખ ય યજભાત્ર અવય કયતાં નથી!' ખફય નશીં છકય ફચુબાઈની લાત કેટરી વભજી ળક્મ શળે; યન્તુ તે પ્રશ્ન ુછતાં અટક્મ. વદ્બાગ્મે ઉગતી ેઢીભાં યૅ ળનર અબીગભન લીકાવ થઈ યષ્ણ છે. નલી ેઢીના ફાક વભાજના અન્ધશ્રદ્ધામુક્ત લીચાય કે યીલાજો વાથે વમ્ભત થતાં નથી. નાનણભાં ભને ભાદીમું શે યાલલાભાં આલતુ.ં શં ુ તે ચુચા શે યી રેત. ભાયે ભાટે કેલ એટરું ુયતું શતું કે એ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
54
ભાદીમું ભાયા ભાલતયે ભને શે યાવ્મું છે. અને ભાયે તે શે યી યાખલાનું છે. શલે વભમ ફદરામ છે. આજ ે શં ુ ભાયા દીકયાને એલું ભાદીમું શે યાલું ત તે દળ વલાર કયળે. આ ળું છે? ભાયે તે ળા ભાટે શે યલાનું છે? એ ભાદીમું કંઈ યીતે દુુઃખ ભટાડી ળકે છે? એ યીતે દુુઃખ ભટી ળકતા શમ ત ડૉક્ટય દલાને ફદરે ભાદીમાં કેભ નથી આતા? આલા પ્રશ્ન લારીઓને અકાલે છે. ભાયા ભાલતયને શં ુ નાનણભાં લધુ ડાષ્ણ ડભય અને આજ્ઞાંકીત રાગ્મ શઈળ; ણ ભાયી તે આજ્ઞાંકીતતાભાં અજ્ઞાન શતુ.ં કદાચ ભાનવીક યીતે આજના ફાક ઘણાં તેજસ્લી શમ છે. તેભને પ્રશ્ન ફશં ુ થામ છે. તેભના એ પ્રશ્ન લારીઓને જીલનનાં નક્કય વત્મની વન્ભુખ ખડાં કયી દે છે. એક યીચીત કુ ટમ્ુ ફભાં 80 લાના લૃદ્ધનું અલવાન થમું. ઘયના લડીર શ્રાદ્ધ લગેયેની તૈમાયીભાં ડ્યા. એ કુ ટમ્ુ ફની ફે દીકયીઓ કૉરેજભાં બણે. તેભણે એ શ્રાદ્ધ ક્રીમાન લીયધ કયતાં કષ્ણું : ‘પ્ા, ૈવા અને વભમની ફયફાદી વીલામ આન કળ અથા નથી. ભાણવને જીલતાં જીલત જ ે વુખ આી ળકીએ તે જ વાચાં. ભયણ છી કાંઈ ઉય શોંચતું નથી. એને ફદરે દાદાના નાભે સ્કુ રભાં કે બ્રડફેંકભાં થડું દાન કયળ ત તે લધાયે ઉમગી થળે!'
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
55
અરફત્એ જુ દી લાત શતી કે લડીરએ દીકયીનું ભાન્મું નશીં, અને તભાભ ખચાા ભયણત્તય શ્રાદ્ધ ક્રીમા કયાલી. યન્તુ દીકયીન આલ લૈચાયીક લીયધ આળાનું કીયણ જન્ભાલે છે. આજના ફાક વભાજભાં દીભાગ ખુલ્લું યાખી ફધું જુ એ છે. જોઈને લીચાયે છે. આંખ ભીચીંને કળું સ્લીકાયી રેતાં નથી. તેભને પ્રશ્ન ઉદ્બલે છે ત્માયે તેઓ ચુ ફેવતાં નથી. લડીરને પ્રશ્ન ુછીને ભુંઝલી નાંખે છે. લડીરના સ્ષ્ટીકયણથી તેભને વંત ના થામ ત લાત ભાનલાન સ્ષ્ટ ઈન્કાય કયી દે છે. દીભાગનું જનયે ટય જીલન્ત શમ ત જ પ્રશ્ન થઈ ળકે છે. એ વન્દબે સ્લાભી વચ્ચીદાનન્દજીએ એક વુન્દય પ્રવંગ ટાંક્મ છે. ‘આણે અને શ્ચીભ' નાભના તેભના ુસ્તકભાં ‘દુધની ધાયા' ળીાક શે ઠ તેઓ રખે છે. ‘એક યીચીત કથાકાય ભમા. તેભણે એક સ્લાનુબલ ટાંકતાં કષ્ણું : ‘જ ૈનની વબાભાં ભેં કષ્ણું કે બગલાન ભશાલીયને ચંડકળીમ નાગ કયડ્ય અને રશીની જગ્માએ દુધની ધાયા છુ ટી. શ્રતાઓ ત યાજી યાજી થઈ ગમા. શ્રતાઓના ઉભકાથી લક્તાને ઉત્વાશ આલત શમ છે. એટરે ભેં ણ ભાન્મું કે પ્રલચન ખુફ જામ્મુ.ં ણ યાતના અઢી લાગ્મે એક જ ૈન વજ્જનન પન આવ્મ. તેભણે કષ્ણું કે ‘તભારું પ્રલચન વાંબલા ભાય ચોદ લાન ુત્ર ણ આવ્મ શત. વા કયડલાથી રશીની જગ્માએ દુધની ધાયા છુ ટી તે લાત તેના ભગજભાં ઉતયી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
56
નથી. તે ભારું ભાથુ ખાઈ ગમ કે પ્ા, ળું આલું ફને ખરું? જો નવભાં રશીની જગ્માએ દુધ પયે ત ભાણવ જીલી જ ના ળકે લગેયે લગેયે અનેક પ્રશ્ન ુછ ે છે. અત્માયે અઢી લાગ્મે ણ તે ઉંઘત નથી કે ઉંઘલા દેત નથી. શલે તભે જ તેનું વભાધાન કય એભ કશીને તેભણે યીવીલય ુત્રને આી દીધું. શં ુ ળું વભાધાન કરું? આજ વુધી વેંકડ લાય કથાભાં ભેં આ પ્રવંગ કષ્ણ શળે ણ આલું ત કઈએ ુછ્યું જ ન શતુ.ં ફધાં યાજી યાજી થઈ જતાં. એ ફાકને શં ુ ળ જલાફ આું? ભેં યીવીલય ભુકી દીધુ.ં કાયણકે ભાયી ાવે જ એન ઉત્તય નશત!' અભાયી ભીત્રભંડીભાં આ ઘટના જાણી ફચુબાઈએ ક્માંક લાંચેર એક પ્રવંગ કષ્ણ. એ પ્રવંગ આભ ત ફાકન એક યભુજી ટુચક ભાત્ર છે; યન્તુ દયા ધાગા કે તાલીજ શે યનાયા ભાણવ ય એભાં શલ વ્મંગ છે. એ વંલાદ આ પ્રભાણે શત. સ્કુ રેથી ઘયે આલેર વંજુને ભમ્ભીએ ુછમુ–ં ‘વલાયે તાયા ગાભાં ભેં તાલીજ શે યાવ્મું શતું તે ક્માં ગમુ?ં વંજુએ કષ્ણુ,ં ‘ભમ્ભી, તેં કષ્ણું શતું કે એ તાલીજ શે યલાથી કઈ દુુઃખ આલલાનું શમ ત ટી જામ છે. એથી ભેં તે દીકને આપ્મું છે!' ભમ્ભીએ ુછ્ય,ું ‘દીકને કેભ આપ્મુ?ં '
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
57
વંજુ ફલ્મ– ‘આજ ે ક્રાવભાં એ શભલકા કમાા લીના આવ્મ શત!' ‘ઓશ ફફુચક! ઘયે આલતી લેા એની ાવેથી તે રઈ રેલું શતું ને?' ‘ભમ્ભી, સ્કુ રભાં દીક વીગાયે ટ ીતાં કડામ શત. ટીચયે એના પ્ાને કડક કાગ રખ્મ છે. એથી વાંજ ે ઘયે ણ દીકને એ તાલીજની જરુય ડલાની છે!' ભમ્ભીએ કાે શાથ દેતાં કષ્ણું, ‘શં ુ ત યે ળાન થઈ ગઈ છુ ં તાયાથી... એક ત આજ ે ટીલી તુટી ગમું છે. તાયા પ્ા જાણળે ત ફશં ુ ખીજાળે!' ‘ચીંતા ના કય ભમ્ભી, શં ુ શભણાં જ ેરું તાલીજ દીકને ત્માંથી રઈ આલું છુ .ં એને કશીળ, અભાયે ત્માં તાલીજની ખાવ જરુય ઉબી થઈ છે!'
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
58
08
કંકુલયણા કાલતયાં અનુક્રમણીકા
બાયતીમ પ્રજાને ત્રણ લગોભાં લશેં ચી ળકામ. પ્રથભ લગા આસ્તીકન છે. તેઓ ભાને છે– આ વૃષ્ટીનું સ્કુ ટય પ્રબુ નાભના ેટર રથી ચારે છે. ફીજો લગા નાસ્તીકન છે. તેઓ ભાને છે– એ સ્કુ ટય સ્લમં વંચારીત છે. તેની તભાભ ગતીલીધીભાં બગલાનન કઈ શાથ નથી. અને ત્રીજો લગા તટસ્થ રકન છે. તેઓનું કશે લું છે– ‘ઈશ્વય શઈ ણ ળકે... ન ણ શમ! ણ ભાણવના શલા ન શલા લીળે ફે ભત નથી. એથી ઈશ્વયની લાત છડી ભનુષ્મની વેંકડ વભસ્માઓ અને તેના વુખદુુઃખ લીળે જ લીચાય!' ભાણવની વભસ્મા એ છે કે ઈશ્વયના રુ– સ્લરુ અને તેની કાભગીયીની એની ાવે કઈ ઠવ વાફીતી નથી. દુધભાં ાણી બેવ્મું શમ ત ભીટય દ્વાયા જાણી ળકામ છે. ણ ઈશ્વયના સ્લરુને ાયખલા ભાટે ફુદ્ધી વીલામની કઈ ચકાવણી ઉરબ્ધ નથી. ઈશ્વય લીળેના અનેક પ્રશ્ન અનુત્તય છે. ઈશ્વયની વાચી બક્તી ક્માયે થઈ કશે લામ? ઈશ્વય ભાણવની બક્તીની નોંધ રે છે કે નશીં? રેત શમ ત ભાણવને તેની જાણ ળી યીતે થઈ ળકે? યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
59
ઈશ્વયની કૃ ા– અલકૃ ા ભાલાન આધાયબુત ભાદંડ કમ? ઈશ્વયના સ્લરુ લીળે ણ ભાણવ સ્ષ્ટ નથી. ુયાણ અથલા ધભાગ્રંથભાં ચીતમાા ભુજફન બગલાન તેના ભનભાં લવેર છે. ઈશ્વયબક્તી એલી યીક્ષા છે જ ેનું યીઝલ્ટ જાશે ય થતું નથી. ઈશ્વયબક્તી એલ પ્રેભત્ર છે જ ેન લત જલાફ ભત નથી. ઈશ્વયને ચુંટણીના ઉભેદલાય તયીકે કલ્ી રઈએ ત દુનીમાના વઘા આસ્તીકને ભતદાતા ગણલા યષ્ણાં. કભનવીફે તેઓ એલા ભતદાતા છે જ ેભન ભત કેન્વર થઈ જામ છે તેની તેભને ખફય ડતી નથી. વંક્ષીપ્તભાં ઈશ્વય બક્તી એટરે આકાળની દીળાભાં ઉંચે પેં કલાભાં આલત ટચાન પ્રકાળ! આકાળભાં એ ક્માં અંકીત થામ છે તેનું કઈ પ્રભાણ ભતું નથી. ઈશ્વય ઝાંઝલાનું જ છે. તે જીન્દગીબય ાછ દડલા પ્રેયે છે; ણ તેનાથી ભાણવની પ્માવ ફુઝાતી નથી. પ્રશ્ન થામ છે– ઈશ્વયના ચડાભાં આખું લા જભા કયાલેરું ુજાાઠનું પ્રલીડન્ટ પંડ ઘડણભાં ડફર થઈને ાછુ ં ભે છે ખરું? ઘડણનું છડ ભમાા છી તેભાંથી ફીજા બલભાં ુણ્મનું કઈ ેન્ળન ભે છે ખરું? આ પ્રશ્નના જલાફ શકાયભાં આનાયાઓની વંખ્મા ભટી છે; યન્તુ વૃષ્ટી યના ઈશ્વયના અનેક અટટા આમજન લીળે ઉંડાણથી લીચાયનાયા ફોદ્ધીકને અનેક પ્રશ્ન ઉદ્બલે છે.
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
60
જ ેભકે– ‘શયીને બજતાં શજી કઈની રાજ જતાં નથી જાણી યે ...' એલું બજનભાં ગલામું છે યન્તુ ભન્દીયભાં જીન્દગીબય ુજાાઠ કયનાયા ુજાયીને ત્માં આંધા રુરાં વંતાન કેભ અલતયે છે? ળું ઈશ્વયની ઑપીવભાં ી.એપ., ગ્રેજ્મુટી લગેયેભાં આલું અન્ધેય ચારે છે? ખુદ કૃ ષ્ણબગલાનન ભીત્ર વુદાભા ગયીફ કેભ શત? વુખદુુઃખન આધાય યબલના વાયા નયવા કભો ય જ યશે ત શમ ત એભ નથી રાગતું કે બગલાનન કેડ ભુકી દઈ ભાણવે કભો જ વાયા કયલા જોઈએ, જ ેના ભીઠાં પ આ જન્ભે જ પ્રાપ્ત થઈ ળકે! ઈશ્વયની ચચાા નીકે છે ત્માયે ુલજ ા ન્ભ અને તેના કભાપની લાત ખાવ ચચાામ છે. પ્રશ્ન ઉદ્બલે છે– ુલાજન્ભ કે તેના કભાપની વાફીતી કઈ છે? કીડી તેના આખા અલતાયભાં કઈ ા કે ુણ્મ કયતી નથી. તેને ફીજો અલતાય ળેન ભત શળે? ભ્રષ્ટ યાજકાયણીઓ, દાણચય, કે ગુંડાઓ આ જન્ભે જ દુનીમાબયન તભાભ વુખલૈબલ બગલતાં શમ છે. ફાકીના કયડ રકને એલું વુખ ભતું નથી. ળું એભ ભાનલું કે એ કયડ રક ુલાજન્ભના ાીઓ શળે? લો ુલે જમરરીતાના ઘયભાંથી શજાય વાડીઓ, વેન્ડર અને શજાય વના–ચાંદીના ઘયે ણાં નીકમાં શતાં. કઈ ધભાંડીતને ુછીએ, એટરું બવ્મ વુખ ભેલલા
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
61
જમરરીતાએ યજ કેટરીલાય ભાા પે યલી શતી? કેટરાં મજ્ઞ કયાવ્માં શતાં? કમા કમા ુણ્મ કમાું શતાં? જગતબયના વંત કે ધભાગુરુઓ બેગાં ભી ઈશ્વયના અસ્તીત્લન કુ ટપ્રશ્ન શર કયલા ધાયે તમ કયી ળકે એભ નથી. ઈશ્વયના પ્રશ્ન ઈશ્વયથીમ અધીક ેચીદા છે. ૃથ્લીરકની મુનીલવીટીભાં ઈશ્વય અંગન ે કઈ ભાન્મ અભ્માવક્રભ નથી. એની યીક્ષા નથી અને યીણાભ ણ નથી. એથી ઈશ્વયને બજલાનું કાભ દુનીમાનું વોથી વશે રું કાભ છે. ફચુબાઈ કશે છે– ‘ઈશ્વય અને તેની કૃ ા એટરે શલાન ગ શલાના શાથભાં ઉછાલા જ ેલી ઘટના! શાથ ક્માં છે, શલા ક્માં છે, ગ ક્માં છે– કળું જ દેખાતું નથી. આખી પ્રક્રીમા ભાનવીક યીતે કલ્ી રેલાતી શમ છે. ચીત્રકાય નથી દેખાત. ીંછી, યંગ અને કેનલાવ ણ નજયે ડતાં નથી; છતાં ભાણવ કશે છે– ‘ચીત્ર ખુફ વુન્દય છે!' બગલાન કયતાં ભાણવે બગલાન લીળે લધુ ગુંચલાડા ઉબા કમાા છે. ભાણવના દીભાગભાં બગલાનના શજાય ચીત્ર અંકીત થમેરાં છે. દુબાાગ્મે એક ચીત્રન ફીજા ચીત્ર વાથે ભે ખાત નથી. દુનીમાના ફધાં શ્રદ્ધાુઓ ઈશ્વય લીળે એક ભત થઈ ળકતાં નથી. ભરાવીઓ ેન્ટને ફદરે રુંગી ળા ભાટે શે યે છે? કદાચ એનું કઈ ઠવ કાયણ શમ ત એટરું જ કે તેભના ીતા અને યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
62
દાદા, યદાદાઓ રુંગી શે યતા શતાં. ઈશ્વયુજા ણ ભાણવ ભાટે ભરાવીઓની રુંગી જ ેલી ઘટના છે. વદીઓથી ભાણવના ુલાજો ઈશ્વયની ુજા કયતાં શતાં એથી આજન ભાણવ ણ કયે છે. ઈશ્વય એ ભાણવની ફાુકી ભીરકત છે. ભાણવને ફાદાદાની ભીરકત લશારી શમ છે. આસ્તીક્તા ભાણવન આધ્માત્ભીક લાયવ છે. વનાન ફંગર ખયીદી ળકે એલ ધનાઢમ ભાણવ ણ ફાુકી ઝુંડી ભાટે ભયી પીટે છે. ભુરતુઃ ભાણવ રાગણીળીર પ્રાણી છે. તેની રાગણીળીરતા તેને ઈશ્વયના અસ્તીત્લ તયપ દયી જામ છે. તેને જીલનભાં વુખ ભે છે, વીદ્ધી ભે છે, ત્માયે તે લીચાયે છે– ઈશ્વય વીલામ આલું વુખ કણ આી ળકે? ફાણથી ભાણવને ળીખલલાભાં આલે છે– દુનીમાભાં ફધું બગલાનની કૃ ાથી થામ છે. તેની ઈચ્છા લીના એક ાંદડુમં શારતું નથી. યન્તુ નાસ્તીકના લીચાય વાભા છેડાના છે. તેઓ કશે છે– ‘જ ેના નાભન આ ૃથ્લી ય જફયજસ્ત શાઉ ઉબ કયામ છે એ ઈશ્વય અવરભાં ખેતયના ચાડીમા જ ેલ છે. ચાડીમ ક્ષીઓ ભાટે ઉબ કયે ર શાઉ ભાત્ર છે. લાસ્તલભાં તે નીરુરલી ુતું છે. ચાડીમાની અવરીમત જાણી ચુકેરાં ચતુય ક્ષીઓ ચાડીમાના ભાથે ફેવી દાણા ચણે છે. ઘણાં ધાભીક ધુતાયાઓ ણ બગલાનના નાભે યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
63
રુંટ ચરાલે છે. કાળી, ભથુયા કે દ્વાયકા જ ેલા ઘણાં તીથાસ્થએ બગલાનની ુજા કયાલનાયા ંડાઓ બગલાનના નાભે બક્તને ઠગી રેતાં શમ છે. અભાયા ફચુબાઈ તેભના વ્મલવામને ‘કંકુલયણા કાલતયાં' કશે છે. બગલાનના
નાભે
એલી
ચાંચીમાગીયી
ચરાલતાં
બગલાધાયી ઠગને પ્રભળન ભે ત્માયે વભાજને એક સ્લાભી પ્રાપ્ત થામ છે. આણા વભાજને ધભા અને બગલાનના નાભે રુંટાલાન બાયે ઉભક શમ છે. ફદ્કીસ્ભતે એલા વભાજની યચના ઉજ્જલ વંસ્કૃ તીભાં થામ છે. ચાડીમાની અવરીમત જાણી ચુકેરાં ક્ષીઓની જ ેભ ઘણાં ભાણવને વભજાઈ ચુક્મું છે કે અશીં રુંટ કય કે રુંટાલી દ, બગલાન ખુળ થત નથી અને ખપામ થત નથી. તેભને ખાતયી થઈ ચુકી છે કે બગલાન ડેડફડી જ ેલ છે. ડેડફડી વાથે જીલીત વ્મક્તી કેલ રાગણીથી જોડામેરી શમ છે. ભાણવના પ્રેભ કે નપયતની ભૃતદેશને કઈ અવય થતી નથી. ભાણવ અને ભૃતદેશ લચ્ચે રાગણીન લનલે ટરાપીક શમ છે તેલ ઈશ્વય અને ભાણવ લચ્ચે શમ છે. ફોદ્ધીક કક્ષાના શ્રદ્ધાુઓને ણ પ્રશ્ન થમા લીના નથી યશે તા. આણે ત્માં નીત નલાં ભન્દીય ફન્ધામ છે. વતત યથમાત્રાઓ કે બગલાનના લયઘડાઓ નીકતા યશે છે. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
64
યાભકથાઓ કે બાગલત વપ્તાશ મજાતી યશે છે. એ વીલામ આખું લા ઢગરેફન્ધ ધાભીક તશે લાય ઉજલાતાં યશે છે. અયે ! અશીં લીશ્વળાંતી મજ્ઞ ણ થતાં યશે છે...! છતાં આ દેળ ય ઈશ્વયકૃ ા કેભ લયવતી નથી. વમ્બલતુઃ બાયત લીશ્વન વોથી દુુઃખી દેળ શળે. જ્માં તેત્રીવ કયડ દેલી દેલતાઓ જન્મ્માં છે, જ્માં યાત દશાડ ભાણવ બગલાનને બજ ે છે ત્માં વુખળાંતી અને પ્રગતીના નાભે આલું અંધારું ળા ભાટે? ળું ઈશ્વયને ભાણવના વુખદુુઃખની કળી યલા નથી? શ્ચીભીના દેળભાં બગલાનની આટરી ગાઢ બક્તી થતી નથી છતાં તે પ્રજા આણાં કયતાં લધુ વુખી અને વભૃદ્ધ કેભ છે? આણે નલેવયથી લીચાયીને એ નક્કી કયલું ડળે કે ભાણવનું કલ્માણ ળેભાં છે? નયવીંશ ભશે તાની જ ેભ દીનયાત બક્તીન તંફુય લગાડ્યા કયલાભાં કે વખત યીશ્રભ કયી દેળન લીકાવ કયલાભાં? આ ફધા પ્રશ્નભાં કેટરું લાજફીણ છે તે લીળે લીચાયાલું જોઈએ.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
65
09
વનુ જોઈએ કવીને... ભાણવ જોઈએ પવીને! અનુક્રમણીકા
ચાયે ક લા ુલન ે ી એક ઘટનાનું સ્ભયણ થામ છે. એક વુંદય મુલાન યજ અભાયા ભીત્ર અયલીંદબાઈ જોડે ફવભાં આલજા કયત. મુલાન ળાંત, ઠયે ર અને લીનમ્ર શત. અયલીંદબાઈ જોડે તેને કઈ લીળે યીચમ નશીં; ણ તે અયલીંદબાઈ ભાટે ફવભાં જગ્મા યાખત. તેના શાથભાં શમ્ભેળાં કઈ ુસ્તક યશે ત.ું કૉરેજની મુલતીઓ ણ એ ફવભાં ભુવાપયી કયતી; યન્તુ મુલાન ુસ્તકભાં જ ભગ્ન યશે ત. બાગ્મે જ છકયીઓ તયપ તેનું ધ્માન જતુ.ં અયલીંદબાઈ ભનભન તેની પ્રતીબાથી પ્રબાલીત થમા શતા. ત્માય ફાદ ફન્મું એલું કે અયલીંદબાઈની ફદરી થતાં મુલાન જોડેની ભુરાકાત ફન્ધ થઈ. ચાયે ક લા ફાદ અયલીંદબાઈની દીકયી શ્વેતાના રગ્ન ભાટે ભુયતીમાઓ આલલા રાગ્મા. એક દીલવ અયલીંદબાઈના એક દુયના વમ્ફન્ધી શ્વેતા ભાટે ેરા જ ભુયતીમાને રઈને આલી ચડ્યા. અયલીંદબાઈને યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
66
આશ્ચમા કયતાં વન્ત લધુ થમ. જોમેર જાણેર અને અનુબલેર મુલાન શત. થડીક રગ્નલીમક ુછયછ કયી અયલીંદબાઈએ દીકયીના રગ્ન કયી દીધાં. ણ રગ્ન ફાદ વાવયે થી આલેરી શ્વેતાએ એલી એલી પયીમાદ કયી કે અયલીંદબાઈ આઘાતના ભામાા દંગ યશી ગમા. છકયાને યજ યાત્રે ડરીંક કયલાની આદત શતી. ખાસ્વું દેલું થઈ ગમું શતુ.ં ઘય ગીયલે શતુ.ં થડા ઉંડા ઉતમાા ત એમ જાણલા ભમું કે જુ ગાયભાં એક ફેલાય એ રીવ થાણે ણ ફેવી આવ્મ શત. વાભા ભાણવને ઓખલાભાં ક્માયે ક કેલી થા ખાઈ જલામ છે તેનું આ ઉદાશયણ છે. આ કીસ્વ એ લીચાયલા ભજફુય કયે છે કે એકાદ વદ્ગુણથી જીલનની એકાદ ક્ષણ ઉજી ફની ળકે છે. વભગ્ર જીલનને ઉજું ફનાલલા ભાટે વદ્ગુણન આખ ગુરદસ્ત જોઈએ. ફવ પ્રલાવની થડી ભીનીટભાં ભાણવ ડાષ્ણ ડભય જણામ તે ફાફત તેના પુરટાઈભ વજ્જન શલાની વાફીતી શતી નથી. અભાયા એક દુયના ભાવી કશે તાં– ‘કાકડી ખયીદતી લેા ચાખીને જાણી ળકામ તે કડલી છે કે ભીઠી; ણ ભુયતીમાને ન ચાખી ળકામ, ન ભાી ળકામ. એ ત નીલડ્યે જ લખાણ...!' લાત ખટી નથી. ભુયતીમાના ભાભરાભાં ગભે તેટરી છાનફીન કયીએ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
67
તમ તે કેલ વાટી યનું ક્ષુલ્લક યીક્ષણ ફની યશે છે. કેયીની બીતય જીલડું શમ ત તે કાપ્મા છી જ ખફય ડે છે. ભુયતીમાની અન્દય અરક્ષણના જીલડાં શમ ત તે કન્માના લધેયાઈ ગમા છી જ ખફય ડે છે. ‘વનુ જોઈએ કવીને અને ભાણવ જોઈએ લવીને' એલી એક કશે લત છે. અભાયા ફચુબાઈ એને આ યીતે ઉચ્ચાયે છે. ‘વનુ જોઈએ કવીને અને ભાણવ જોઈએ પવીને!' જ્માં વુધી ેરા ભુયતીમાની જ ેભ ભાણવના દુગાણન યચ ના ભે ત્માં વુધી તેના લીળેની અવરી વચ્ચાઈ જાણલા ભતી નથી. વનાન શાય ગભે તે ગાભાં શે યામ તેના કૅયેટ ફદરાતાં નથી. ભાણવનું ચાયીત્ર્મ વંજોગ પ્રભાણે ફદરાતું યશે છે. કૉરેજના એક બુતુલા લીદ્યાથીને નકયી ભાટે વાયી ચારચરગતના વટીપીકેટની જરુય ડી. તે કૉરેજના આચામા ાવે ગમ. આચામાએ શલાળભાં કષ્ણું– ‘તું કૉરેજભાં શત ત્માયે તાયી ચારચરગત વાયી શતી; યન્તુ કૉરેજ છડ્યા છી તેભાં કઈ દુુઃખદ યીલતાન આવ્મું શમ ત ભને તેની ળી યીતે ખફય ડે?' લાત બરે શલાળભાં કશે લાઈ શમ ણ વાચી છે. ળૅયફજાયભાં ળૅયના બાલ ગગડી ગમા શમ તે છાા દ્વાયા જાણી ળકામ છે. ભાણવના ચાયીત્ર્મભાં યીલતાન આલે તે ઝટ જાણી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
68
ળકાતું નથી. શા, ક્માયે ક દીકયાના ગગડેરા બાલની જાશે યાત તેના ફાે છાાભાં આ યીતે આલી ડે છે. ‘ભાય દીકય ભાયા કષ્ણાભાં નથી. તેની જોડે કઈએ અભાયા નાભે રેલડદેલડ કયલી નશીં!' અભ્માવકા દયભીમાન ‘યાભરીરા' નાભની એક શીન્દી લાતાા લાંચલા ભી શતી. લો ુલે યાભના ાત્રભાં જ ે કરાકાયે ધુભ ભચાલી શતી તે જ કરાકાયે અભુક લો ફાદ યાલણના ાત્રભાં અબુતુલા લીક્રભ સ્થાપ્મ શત. ‘જ ૅકીર એન્ડ શાઈડ' નાભની અંગ્રેજી નલરકથા યથી ‘ચશે યે ે ચશે યા' નાભનું એક શીન્દી ચરચીત્ર ફન્મું શતુ.ં તેન વાય કંઈક ઉય ભુજફન શત. દીલવ દયભીમાન વજ્જન ફની યશે ત ભાણવ યાત્રીના વભમે શે લાન ફની અનેક ખુન કયે છે. ઘણીલાય વાંબલા ભે છે– ભાણવભાં પરાણ વદ્ગુણ શલ જોઈએ. ઢીકણ વદ્ગુણ શલ જોઈએ. એ ભાદંડ અધુય જણામ છે. થડાં ઉદાશયણ જોઈએ. ભને યૅ ળનર લીચાયધાયાલાા ભાણવ ગભે છે; યન્તુ દુબાાગ્મે યૅ ળનારીઝભ વાથે નમ્રતા, લીલેક લગેયે અબીન્નણે વંકામેરા શતા નથી. કઈ યૅ ળનારીસ્ટ અલીલેકી શમ, તછડ શમ, લૈચાયીક યીતે આતંકલાદી શમ ત તેનું યૅ ળનારીઝભ ળા ખનુ?ં ઈશ્વયભાં શ્રદ્ધા યાખલાભાં એટર
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
69
ભટ અનથા નથી જ ેટર યૅ ળનર શલાન દાલ કયીને ઝનુન દાખલલાભાં થામ છે. ભાણવ ાવે એકાદ વદ્ગુણ શમ તે ુયતું નથી. વદ્ગુણન ગુરદસ્ત શલ જરુયી છે. રીમ્ફુના યવનું એક ટીું આખી તેરીના દુધને દશીંભાં પે યલી નાખે છે તે યીતે એક નાન દુગુાણ ભાણવના વ વદ્ગુણ ય ાણી પે યલી દે છે. દયે ક વદ્ગુણની એક વયશદ શમ છે. એ વયશદની લીસ્તાય ભમાાદાભાં જ તેની અવય થામ છે. તે છી થતી નથી. આસ્તીક્તા એ વદ્ગુણ છે એભ કલ્ી રઈએ. ણ આસ્તીક ભાણવ સ્લબાલે રુચ્ચ શમ, જુ ઠાફર શમ, દગાખય શમ ત તેની આસ્તીક્તાની કઈ કીમ્ભત યશે તી નથી. કઈ ભાણવ પ્રેભા શમ, નમ્ર અને લીલેકી શમ ત તે વાયી ફાફત રેખામ; યન્તુ તેનાભાં ફુદ્ધીન અબાલ શમ તેને જીલન વ્મલશાયની કળી ગતાગભ ના શમ ત તેની નમ્રતા કે પ્રેભાતાની કઈ શ્રેમકય પરશ્રુતી પ્રાપ્ત થતી નથી. ભાણવ ફુદ્ધીળાી શમ ણ તે દુષ્ટ શમ, ખંધ શમ, ભનન ભેર શમ, શે લાન જ ેલી ભનલૃત્તી ધયાલત શમ ત ફુદ્ધી ફાડી એકરી ળું કયે ? કાગડાની ટી લચ્ચે એક કફુતય દુુઃખી થઈ જામ છે તેભ ઘણાં દુગુાણ લચ્ચે એકાદ વદ્ગુણ ુયના તણખરાની જ ેભ તણાઈ જામ છે. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
70
તાત્મા એટરું જ ભાણવ બરે ‘ભાસ્ટય ઓપ ઑર’ ના શમ ળકે. તેનું ‘જ ેક ઓપ ઑર’ શલું જરુયી છે. પયીથી એક જ લાત વાભે આલે છે. ભાણવભાં વદ્ગુણનું ગડાઉન બરે ના બમુું શમ, થડાંક વદ્ગુણન નાનકડ ગુરદસ્ત જરુય શલ જોઈએ.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
71
10
યભેશ્વય જોડે ંજો રડાલત ભાણવ અનુક્રમણીકા
દુનીમાનું વોથી શીંવક પ્રાણી કમું? દુનીમાનું વોથી રુચ્ચું પ્રાણી કમું? દુનીમાનું વોથી વુદં ય અને ફુદ્ધીળાી પ્રાણી કમું? ભાન મા ના ભાન ણ આ ત્રણે પ્રશ્નન જલાફ એક જ છે ભાણવ! આ ૃથ્લીરકભાં શે લાનીમત અને ઈન્વાનીમતના ફધાં ઍલડા ભાણવે અંકે કયી રીધાં છે. ભાણવ વાડા ાંચ પુટન જટીર કુ ટપ્રશ્ન છે, અને ભાણવ જ એ કુ ટપ્રશ્નન જલાફ છે. (ફચુબાઈના ભત ભુજફ ભાણવ આ દુનીમાન ભેનજી ે ંગ ડીયે ક્ટય છે. ભાણવે અલનલી ળધખ દ્વાયા જ ે કુ નેશથી દયે ક કુ દયતી યશસ્મની ફાંધી ભુઠી ખરલા ભાંડી છે તે નીશાી ભને શીન્દી પીલ્ભના લીરનનું સ્ભયણ થામ છે. એ લીરન પ્રાયંબભાં તેના ભારીકના દયે ક ધંધાકીમ યશસ્મ જાણી રે છે. છી ચારાકી ુલાક ભારીક ાવેથી તેની વભગ્ર ભીરકત ડાલી રે છે. ભાણવે ણ કુ દયત જોડે એલી દગાફાજી કયી શમ એલ લશે ભ ડે છે.) યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
72
અરફત્ જીલન અને ભૃત્મુ જ ેલી કેટરીક ભશત્લની ભેઈન સ્લીચ શજી કુ દયતે તાના શસ્તક યાખી છે. જો કે એભ કશે લું મ વમ્ુણા વાચું નથી. જન્ભની ચાલી ભાનલીએ કુ દયતના જુ ડાભાંથી વેયલી રઈ કુ ટફ ંુ નીમજનની ખીંટીએ રટકાલી દીધી છે. આ ૃથ્લીરકભાં ભૃત્મુની અવરના કઈ જુ લ્ભખય જાગીયદાય જ ેલી દાદાગીયી શતી. યન્તુ ‘ેવભેકય' (કૃ ત્રીભ હૃદમ)ની ળધ છી શલે ભાણવે ભૃત્મુના ગઢભાં મ ગાફડું ાડી દીધું છે. એટરેથી જ એ અટક્મ શત ત ધુ નાખી; ણ એણે કશે લાતા બગલાનનેમ ભન્દીયની જ ેરભાં એલ ુયી દીધ છે કે ફીચાય ેયર ય ણ છુ ટી ળકત નથી. અને એથી જ ભૃત્મુ ફાદ બગલાન તાના ગુનાન ળ પેં વર કયળે તે લાતની ભાણવને ચીંતા વતાલે છે. ણ ભાણવ જ ેનું નાભ... ભૃત્મુ ફાદ બગલાનને રાંચ આી કેલી યીતે પડી કાઢલ તે ઉામ ણ એણે લીચાયી યાખ્મ છે. આ યષ્ણ એ ઉામ ‘રે ચર છુ ાકે કપનભેં ફતર કબ્રે ફેઠકે ીમા કયેં ગે... ઔય જફ ખુદા કયે ગા ગુનાશોંકા પેં વરા... ત દ દ જાભ ઉવે બી દીમા કયેં ગે...!'
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
73
ક્માયે ક ભાણવ એલ દુષ્ટ ફની યશે છે કે એને ભાથે શથડ ઝીંકલાનું ભન થામ છે. ક્માયે ક એ એટરા વાયા કાભ કયે છે કે ગદ્ગદ્ ફની લીચાયી યશીએ છીએ– બગલાન તે લી આનાથી જુ દ કેલક શત શળે? ટુકં ભાં ભાણવ જ ભધય ટેયેવા અને ભાણવ જ ભેભણ બ્રધવા...! વભુરભંથનભાંથી નીકેરું ઝેય એટરે ભાણવ...! અને ળંકયની જટાભાંથી પ્રગટતી પ્રેભની ગંગત્રી એટરે ભાણવ...! ભાણવ નાભનું કડીમુ,ં ુરુાથાનું તેર અને ફુદ્ધીની જમત... આ ત્રણેના ત્રીલેણી વંગભથી દુનીમાન ચક પ્રગતીના પ્રકાળથી ઝશી ઉઠમ છે. ભાની રીધેરા બગલાનને ખટું ના રાગે તે ભાટે ભાણવ કશે ત પયે છે ઈશ્વયની ઈચ્છા લીના એક ાંદડુમં શારતું નથી; ણ ફીજી તયપ એણે જ્ઞાન લીજ્ઞાનના અને ટૅક્નરજીના લીકાવ લડે દુનીમાભાં એલું ચક્રલતી વામ્રાજ્મ સ્થાપ્મું છે કે એ(ભાણવ)ની ઈચ્છા લીના એક ાંદડુમં ઉગી ળકતું નથી. ધુભાં ગફડી ડેરું ફાક ધુ ખંખેયીને ફેઠું થઈ જામ એભ લીક્રભ વજ ાક બુકંભાંથીમ ભાણવ ઝડથી ફેઠ થઈ ગમ છે. અબુતુલા જવંકટ શમ, કાયભ દુષ્કા શમ કે બમંકય યગચા શમ... ભાણવને શલે ભચ્છયની જ ેભ ભવી નાખલાનું વશે રું યષ્ણું નથી. બરું થજો ભાણવનું કે એણે કુ દયતરુી ઉંટના ઢેકા ય ફુદ્ધીુલાકના કાંઠા કમાા છે. ુનયક્તીન બમ લશયીનેમ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
74
કશં ુ કે ભાણવને વ લાનું આમુષ્મ આીને કુ દયતે 42 લે જ એને આંખે આંધ ફનાલી દીધ. ભાણવે ચશ્ભા ના ળધ્મા શત ત અડધી દુનીમા શાથભાં રાકડી રઈ વુયદાવ ફની ઘુભતી શત. ફે લાની ફેફીની ફન્ને આંખભાં ભતીમ શમ એલું નજયે જોઈએ ત્માયે લીચાય આલે છે આ તે ઈશ્વય છે કે આતંકલાદી? (ભાણવની આંખન ભતીમ કાઢી આત ડૉક્ટય એટરે ભાયે ભન કુ દયતે યચેરી અન્ધાાની જ ેરભાંથી ભાણવને જાભીન ય છડાલત પયીસ્ત?) કુ દયતે ભાણવને ફશે ય ફનાવ્મ ત ભાણવે ઈમયપન ફનાવ્મુ.ં કુ દયતે ભાણવને રંગડ ફનાવ્મ ત ભાણવે કૃ ત્રીભ ગ ફનાવ્મ. દેશની નાની ભટી ફીભાયીથી ભાંડી હૃદમ અને ભગજ જ ેલાં નાજુ ક અલમલના ઑયે ળન કયલાની ત્રેલડ શાંવર કયીને ભાણવે ભાણવની રાજ યાખી છે. કુ દયત ડાે ડાે ચારે ત ભાણવ ાંદડે ાંદડે ચાલ્મ! કલ્ના કયી જુ ઓ ેટભાં ઍેન્ડીક્વન દુુઃખાલ ઉડ્ય શમ તે ટાણે યાભનાભના ભંજીયા લગાડલાથી દુુઃખાલ દુય થઈ ળકે ખય? ભાણવે ળસ્ત્રક્રીમાની ળધ કયલાને ફદરે જીલનબય પ્રબુબજન જ કમાા કમુું શત ત લધેયાતાં ફકયા જ ેલી ચીવ ાડતા ભાણવને ળી યીતે દદાભુક્ત કયી ળકામ શત? કુ દયત આડી પાટે અને સ્ત્રીનાં ગબાભાં ફાક આડું થઈ જામ અથલા કઈ કાયણવય ફાક નભાર યીતે ન યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
75
અલતયી ળકે ત્માયે ળું કયી ળકામ? વીઝેયીમન ઑયે ળનની ળધ નશતી થઈ તે જભાનાભાં એલી સ્ત્રીઓએ ત એડી યગડી યગડીને ભયલું જ ડતું શળેન?ે અભાયા ફચુબાઈ અને કશે લાતા બગલાન લચ્ચે કૉંગ્રેવ અને બાજ જ ેલું ચારે છે. તેઓ બગલાન લીળે ફશુધા શલાળભાં ત ક્માયે ક ગમ્બીયણે લાત કયતા યશે છે. તેઓ કશે છે ‘રાખ લાય કફુર કે ભાણવને એ ફધી ળધખ કયલાની ફુદ્ધી બગલાને આી છે ણ કઈ ભને એ વભજાલ કે આ કશે લાતા બગલાનની એ કેલી લીચીત્ર નીતી કે શે રાં તે સ્ત્રીના ેટભાં ફાકને આડું કયી દે છે અને છી ભાણવને વીઝેયીમન કયલાની ફુદ્ધી આે છે. એ ભશાળમનું ટીખ ત જુ ઓ પ્રથભ ભાણવને દાઢન દુુઃખાલ આે છે છી ળાનભાં વભજાલે છે ‘શલે રલીંગનું તેર ઘવ અને પટકડીના કગા કય!' એભ વભજો કે ચયને એ ચયી કયલા ઉશ્કેયે છે અને ળાશુકાયને એ જાગતા યશે લાની વરાશ આે છે. વાચું કશં ુ ભને ચશ્ભાની ળધથી એટર આનન્દ થત નથી, જ ેટરું દુુઃખ 45 લે ભાણવની આંખ નફી થઈ જામ તે લાતથી થામ છે!' શભણાં ડૉક્ટય ભીત્રે એક લીચીત્ર કીસ્વ કશી વંબાવ્મ. એભની ાવે રગબગ વ્મંઢ પ્રકાયન એક દયદી આવ્મ. એ યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
76
બમંકય જાતીમ આલેગથી ીડાત શત. જ ે ળક્મ નશતું તેની તીવ્ર તરફ જાગી શતી. એભ વભજો કે જ ેનું ગબાાળમ કાઢી નાંખલાભાં આવ્મું શમ એલી સ્ત્રીને ભાતૃત્લ ધાયણ કયલાની ઈચ્છા જ ભે તેલ ઘાટ થમ શત. ગ લીનાના ુરુને કુ દયતે લાત ચઢલા ઉશ્કેમો શત. પાંટાફાજ કુ દયતનું આ કેલું કરુણ ટીખ? ફચુબાઈ કશે છે : ‘બગલાન ભાણવને ક્માયે ક એલી શાસ્માસ્દ સ્થીતીભાં ભુકી દે છે ભાન કઈ વ્મક્તીને જુ રાફની દળફાય ગીઓ ખલડાલી દીધા છી તેના જાજરુભાં ાણીન ુયલઠ ફન્ધ કયી દેલાભાં આલે!' જયા લીચાય, બગલાનની એ કેલી ભેન્મુપેક્ચયીંગ ડીપે ક્ટ કે એણે ભાણવને ુયાં વ લાનું આમુષ્મ આપ્મું શમ અને ફેતારીળ લે જ આંખે ફેતારા આલી જામ! ઍયપ્રેનની ટાંકીભાં એક જ રીટય ેટર ર વભાઈ ળકે એલી ટુકં ી ફુદ્ધીની વ્મલસ્થા કયનાય એન્જીનીમયને આણે કશીએ ત ળું કશીએ? ભાણવ કઈ લાશન ફનાલે છે ત્માયે તેના લાયંલાયના યીક્ષણ ફાદ તેને અદ્યતન અને વંુણા ક્ષતીયશીત ફનાલીને યડ ય દડતું કયે છે; ણ ઉયલાા એન્જીનીમયે ભાણવની ડીઝાઈન એલી નફી ઘડી છે કે ચાવ વાંઠ લે જ તે ેટર ર લીનાના સ્કુ ટયની જ ેભ ડચકા ખાલા રાગે છે. બગલાન જ ેલ બગલાન થઈ આલી નફી ક્લૉરીટીન ભાર ૃથ્લીરકભાં વપ્રામ કયે એભાં બરે એના ધંધાને યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
77
ખટ ના જતી શમ, ણ જ ેઓ એન બગ ફને છે તેનું જીલન ત વ ટકા ફયફાદ થામ છે. નફી આંખલાા, નફા હૃદમલાા કે નફા ભગજલાા કેટરાંમ કભનવીફ ભાણવ આ કશે લાતા બગલાન વાભે ગ્રાશક વુયક્ષા ધાયાભાં જઈ ળકતાં નથી. ભૃત્મુરકની અદારતભાં ઈશ્વય અયાધી ઠયે તમ પ્રશ્ન એ છે કે એને કમે વયનાભે વભન્વ ભકરલ? ળી યીતે એની ધયકડ કયલી? આયી વદીઓથી પયાય છે...!!!
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
78
11
શ્રદ્ધાન નશીં અન્ધશ્રદ્ધાન લીયધ કયીએ! અનુક્રમણીકા
એક પંક્ળનભાં બેગાં થમેરા ફે ત્રણ યૅ ળનારીસ્ટ ઈશ્વયના અસ્તીત્લની જગજુ ની ચચાા કાઢી ફેઠાં. ઈશ્વયના ઈન્કાયની એ જ ઘીવીીટી દરીર વાંબી ફચુબાઈએ અકાઈને કષ્ણું– ‘ભાપ કયજો દસ્ત, તભારું લરણ જોઈ એક ગાભઠી કશે લત માદ આલે છે– ‘કુ મ્બાય યાજા થામ ત ગધેડા ય અમ્ફાડી ભુકાલે!' તભે નાસ્તીક બેગા ભ અને ઈશ્વયના અસ્તીત્લની ચચાા રઈ ફેવ તે એલું રાગે છે ભાન શીન્દુ યીદના પ્રલીણ તગડીમા લડાપ્રધાન ફને અને યાતયાત અમધ્માભાં ભન્દીય ફાંધલાનું કાભ રઈ ફેવ!ે ' ફચુબાઈની અકાભણ ખટી નથી. ઈશ્વયના અસ્તીત્લની ચચાા શલે ચલાઈને કવશીન ફની ગમેરી ચ્મુઈંગમગભ જ ેલી રાગે છે. ઈશ્વય લીળેન આખ પ્રશ્ન યૅ ળનારીસ્ટએ તેભના એજન્ડા યથી ઉડાલી દેલા જ ેલ છે. આજન ભાનલી ાય લીનાની અન્ધશ્રદ્ધાઓથી ઘેયામેર છે. તે તભાભ અન્ધશ્રદ્ધાન લીયધ થામ તે જરુયી છે. વદીઓથી ભાણવના રશીભાં બી ગમેરી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
79
આસ્તીક્તાને દુય કયલાનું કાભ વશે રું નથી. ઈશ્વયન લીયધ કયલાથી ત ફાલાના ફેમ ફગડ્યા જ ેલ ઘાટ થામ છે. તેભને ઈશ્વય લીળે કળું ઠવ વભજાલી ળકાતું નથી. લધાયાભાં યૅ ળનર લીચાયધાયાનેમ છી રક એટરા ભાટે જ કાને ધયતાં નથી કે યૅ ળનારીસ્ટ ઈશ્વયન લીયધ કયે છે. આભ થલાથી યૅ ળનારીઝભ જ ેલી અત્મન્ત ઉમગી તયાશને બાયે નુકવાન શોંચે છે. એક દૃષ્ટાંતકથાનું સ્ભયણ થામ છે. એક લૃદ્ધાનાં ત્રણ દીકયા શતાં. એક છગન, ફીજો ભગન અને ત્રીજાનું નાભ નાનક. ભગન ઈશ્વયભાં ભાને. છગન ુય નાસ્તીક. એકલાય એભની ભા ફીભાયીભાં ટકાઈ. ભગને ભાના ખાટરા ાવે ફેવી બગલાનની પ્રાથાના કયલા ભાંડી. છગને તેન લીયધ કમો. ભાને કકડીને બુખ રાગી શતી. તેને દલા ણ ીલડાલલાની શતી; યન્તુ ફન્ને દીકયા ઈશ્વયના અસ્તીત્લ અંગે લીલાદે ચઢી ગમા શતા. અંતે નાનક ઉબ થમ. તેણે ભાને દલા આી અને યવડાભાં જઈ ભાને ભાટે યટર ફનાલી રાવ્મ. ભાએ યટર ખાધ ત્માયે તેને થડી યાશત થઈ. તાત્મા એટરું જ, દુનીમાને છગન ભગન કયતાં નાનકાની લીળે જરુય છે. યાભ કયતાં યટરાની લધુ જરુય છે. ઈશ્વયે ભાણવને ફુદ્ધી આી છે. શાથ આપ્મા છે. યટર ફનાલલા તે
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
80
સલમં આલલાન નથી. એથી ઈશ્વયના અસ્તીત્લની ચચાા છડી ભાણવે નક્કય ભાનલઉમગી કાભ કયલાં જોઈએ. લીચાય ત ઝટ વભજામ એલી લાત છે. ઈશ્વયનું અસ્તીત્લ એ ભાણવન પ્રાણપ્રશ્ન છે જ નશીં. ઈશ્વયથીમ અગ્રક્રભે ભુકલા ડે એલા પ્રશ્નન ાય નથી; યન્તુ શ્રદ્ધાુઓ ઈશ્વયબક્તીને જ ભનુષ્મ જીલનનું એકભાત્ર ધ્મેમ વભજ ે છે. તેભને વભજાલલાનું અઘરું છે. એ કાયણે યૅ ળનારીસ્ટએ શ્રદ્ધાુઓની ઈશ્વયબક્તીને છડી દઈ વેંકડ અન્ધશ્રદ્ધાન જ લીયધ કયલ જોઈએ. કેટરાંક ધભાગુરુઓએ ભાણવની શ્રદ્ધાને અત્મન્ત વુંદય યચનાત્ભક ભડ આલાન પ્રમાવ કમો છે. એભાના એક શતા ાંડયુ ં ગ ળાસ્ત્રીજી. એક નાનુ ઉદાશયણ જોઈએ. લૃક્ષ ભાણવ ભાટે કાભધેનુ ગામ જ ેટરાં ઉમગી છે. માાલયણની દષ્ટીએ તેની ઉમગીતા અનેક ગણી છે. લીજ્ઞાન ગભે તેટરા ઘાંટા ાડીને એ લાત વભજાલે તમ ભાણવ આડેધડ લૃક્ષ કાી નાખે છે; યન્તુ એ જ લાત શ્રી. ાંડયુ ં ગ ળાસ્ત્રીએ શ્રદ્ધા અને બક્તીના ભાધ્મભ દ્વાયા વભજાલીને રીરછભ ચભત્કાય કયી દેખાડ્ય છે. (ી યાત્રે અને દીલવે ફન્ને વભમે પ્રાણલામુ આે છે. ફીજાં લૃક્ષ ભાત્ર દીલવે પ્રાણલામુ આે છે. એ યીતે ી ભાનલજીલન ભાટે વોથી લધુ ઉમગી લૃક્ષ છે; યન્તુ એ માાલયણીમ વત્મને રક વીધી યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
81
યીતે સ્લીકાયલા તૈમાય થતાં નથી.) ભાણવના ભનના ભીકેનીઝભભાં કુ દયતે શ્રદ્ધા, બાલના, રાગણી લગેયેનું એલું વમ્ભીશ્રણ કમુું છે કે કઈ ફયછટ વત્મને શ્રદ્ધાથી વભજાલલાભાં આલે ત ભાણવ તુયત તે તયપ લે છે. નમુું કરું વત્મ ચાવણી લીનાની જરેફી જ ેલું પીક્ક ું રાગે છે. ભુ લાત એટરી જ, ભાણવ પ્રાકૃ તીક યીતે જ શ્રદ્ધાુ અને રાગણીળીર જીલ છે. તેના ઉત્થાન ભાટે તેને તેના બગલાન વશીત સ્લીકાયલ ડે છે. ફચુબાઈ એ અંગે એક ઉદાશયણ આતાં કશે છે– ‘ભને માદ છે નાનણભાં ભાયી ફશે ન ાવે એક ઢીંગરી શતી. તે તેને એલી પ્રીમ શતી કે એક ભાટે તેને અરગ કયતી નશતી. ત્માં વુધી કે જભલા કે ન્શાલામ તે ઉઠતી નશતી. છેલટે ભાયી ભા એને ઢીંગરી વભેત ફાથરુભભાં રઈ જતી. ફશે ન ઢીંગરીને નલડાલતી અને ભા ફશે નને નલડાલતી. ફશે નને યડાવ્મા લગય
તેને
નલડાલલાનું
કાભ
આવાનીથી
તી
જતું!'
યૅ ળનારીસટએ આ લાત લીચાયલા જ ેલી છે. ભાણવને વુધાયલ શળે ત પ્રથભ તેને તેના ઈશ્વય વશીત સ્લીકાયલ ડળે. તેની અન્ધશ્રદ્ધાઓને દત્તક રેલી ડળે. શ્રદ્ધાની ઢીંગરીને તેના શાથભાંથી છડાલલાની કળી કયીળું ત તે તપાને ચડમા લીના નશીં યશે .
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
82
દસ્ત, ભાણવની એકાદ શ્રદ્ધા બરે અકફન્ધ યશે તી. ફદરાભાં તેની અન્મ વેંકડ અન્ધશ્રદ્ધાઓ દુય થઈ ળકતી શમ ત એ ખટન વદ નથી. અભાયા શ્રદ્ધાુ લડીર બગલાનદાવકાકા કશે છે– ‘યૅ ળનારીસ્ટની ઘણી લાત વાચી છે; યન્તુ શ્રદ્ધા અને રાગણી એ ણ ભાનલજીલનની એટરી જ પ્રફ વચ્ચાઈ છે. તેને ળી યીતે અલગણી ળકામ? કાકા આગ કશે છે– ‘મુનીમન અને ભેનજ ે ભેન્ટ લચ્ચે લાટાઘાટ થામ છે ત્માયે ભેનેજભેન્ટ કશે છે– ‘તભે આટરું જતું કય ત અભે આટરી ભાગણીઓ સ્લીકાયલા તૈમાય છીએ!' એ પ્રભાણે શં ુ ભાયા તભાભ આસ્તીક ભીત્ર લતી યૅ ળનારીસ્ટને કશં ુ છુ –ં તભે અભાયી ઈશ્વયઆસ્થાન લીયધ કયલાનું છડી દ ત અભે તભાયી ફીજી ફધી લાત સ્લીકાયલા તૈમાય છીએ!' બગલાનદાવકાકાની લાત લીચાયલા જ ેલી છે. રક ઈશ્વયભાં ભાનતા યશીનેમ વેંકડ અન્ધશ્રદ્ધાભાંથી ભુક્ત થામ તે વભગ્ર ભાનલવભાજના શીતભાં છે.
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
83
12
શ્રદ્ધાલાદ લવીવ ફુદ્ધીલાદ...! અનુક્રમણીકા
એક યૅ ળનારીસ્ટ ભીત્ર દાઢી લધાયી પયતા શતા. એક ફશે ને તેભને કાયણ ુછ્ય.ું ેરા ભીત્રે કષ્ણુ–ં ‘ભાયી નાની દીકયીને ભશાયાજ આવ્મા છે!' લાત વાંબી ેરા ફશે ન ચોંકી ઉઠમા– ‘અયે ...! ળું લાત કય છ...? તભે અને ભશાયાજ? તભે આલી અન્ધશ્રદ્ધાભાં ભાનતા ક્માયથી થઈ ગમા? તભે ત ાક્કા નાસ્તીક છ!' ભીત્રે સ્ષ્ટતા કયી– ‘ફશે નજી, શં ુ અન્ધશ્રદ્ધાભાં નથી ભાનત ણ ભાની ભભતાભાં ભાનું છુ .ં ત્નીની રાગણીભાં ભાનું છુ .ં ીતાજીન પ્રેભ વભજુ ં છુ .ં કેલ ફે દીલવ દાઢી ન કયલાથી ભાયા સ્લજનની રાગણી વચલાતી શમ ત અન્ધશ્રદ્ધાુભાં ખી જલાની ભાયી ુયી તૈમાયી છે. ફાકી અભેયીકા, જાાન કે રંડનભાં કઈને ભશાયાજ નથી આલતા ને આણે ત્માં જ કેભ આલે છે? એલી દરીર કયીને ભેં દાઢી કયી શત ત તેઓ ભન દુબલીને ફેવી યષ્ણાં શત; ણ કદાચ દીકયીનું ભત થામ ત તેનું વાચું કાયણ ગભે તે શમ; ણ ભાયા ળીયે જીન્દગીબયન ફટ્ટ રાગ્મા લીના ના યશે ...! અને તેભન લશે ભ લધુ દૃઢ ફને તે લધાયાનું નુકવાન. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
84
ફશે નજી, જીલનભાં ફુદ્ધી કયતાં રાગણીનું સ્થાન ભુઠી ઉંચેરું શમ છે!' ભીત્રની લાત વાચી છે. શ્રી. બગલતીકુ ભાય ળભાા કૃ ત– ‘નખદાણ'ની એક ંક્તીભાં રાગણીની લાત વુેયે વ્મક્ત થઈ છે– રાગણી રખાલે ત રાખ લાય રખલું છે, ફુદ્ધી ફુભ ાડે ત ણ ધયાય રખલું છે. એ ભીત્રે આગ કષ્ણુ–ં ‘ત્નીને કંઈકે વભજાલી ળકામ, ણ 80ની આવાવ શોંચેરા ભાયા ભાફાને શં ુ આ ઉમ્ભયે યૅ ળનારીઝભના ાઠ ક્માં બણાલલા ફેવ?ું એ ત વાઈકર બાંગીને તેભાંથી ઍયપ્રેન ફનાલલાની કાભગીયી શાથ ધયલા જ ેલી બુર ગણામ. આ ધયભકયભલાા દેળભાં બણેરા ગણેરાઓ ણ દયા ધાગા કે ભાદીમાં ફાંધીને પયે છે, અયે ! ખુદ ડૉક્ટયના ક્રીનીક ય રીંફુ અને ભયચું ફાંધેરા શમ છે ત્માં ચાય ચડીમ નશીં બણેરા ભાયા ભાફાની અન્ધશ્રદ્ધાને લખડલા ફેવું ત ભારું યૅ ળનારીઝભ રાજ ે. જડણે યૅ ળનારીઝભને લગી યશે લા કયતાં વભજદાયીુલાક થડીક અન્ધશ્રદ્ધાને નબાલી રેલી એ લધુ ઉચીત ગણામ એભ શં ુ ભાનું છુ .ં '
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
85
લાત અન્ધશ્રદ્ધાની નીકી છે ત્માયે થડી અંતયંગ લાતમ કયી રઉં. કેલ રખલા ખાતય રખત નથી. વભાજભાં લીયધ કે લીસ્પટ જગાલલામ રખત નથી. ભાયા રખાણને કેટરાંક સ્લાનુબલનું વભથાન છે. નાના છકયાની ફાફયી, લાસ્તુજા ુ , શ્રાદ્ધ, શભશલન, મજ્ઞ, જ–ત, ભાા, ુજાાઠ કે ભન્દીયભાં જઈ દેલદળાન જ ેલું કાંઈ જ કયત નથી; છતાં અભે અત્મન્તત વુખી છીએ. સ્લજનની રાગણી જાલલા એકાદ લાય વત્મનાયામણની કથા જ ેલાં કેટરાંક કભાકાંડ કયાલલા ડ્યા શતાં, ણ એ ભાફાનું ભન જાલલા ભાટે જ... ફાકી જીલનની અભુક ભશે ચ્છાઓ ુણા થામ તે ભાટે ફાધા આખડી કે દયા ધાગાભાં ક્માયે મ ડ્ય નથી. વેંકડ રક આ પ્રકાયનું જીલન જીલે છે. તે વલાના કઈ કાભ અટક્માં નથી. કેટરાંક ભુસ્રીભ ભીત્ર લોથી નભાઝ નથી ઢતા છતાં તેઓ વુખી છે. આટરા અનુબલ ફાદ વભજામું છે કે ભન્દીયભાં ન જાઓ, દીલા દીલેટ ના કય, ભાા ના કય ત કળું જ અટકતું નથી; ણ જીલનભાં ડગરેને ગરે ખટાં કાભ કય, અપ્રભાણીક્તા આચય કે ફીજા જોડે દુષ્ટતાથી લતો ત આખ વભાજ દુુઃખી થામ છે. છેલ્લા ચાીળ લોથી ભાય ફુદ્ધીલાદ અને ત્નીન શ્રદ્ધાલાદ એક છત તે વમ્ીને યશે છે. કાયણ એટરું જ કે ત્નીએ કદી ભાયા યૅ ળનારીઝભને અલગણ્મ નથી. અને ભેંમ તેના શ્રદ્ધાલાદને ુય આદય આપ્મ છે. ઘયભાં એક નાનું ભન્દીયીમું યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
86
છે. જ ે લી ભેં જ ત્નીને બેટભાં આપ્મું છે. ભજાકભાં શં ુ તેને બગલાન જોડે લાત કયલાનું ટેરીપન ફુથ કશં ુ છુ .ં ત્નીના આગ્રશથી શં ુમ ક્માયે ક ભુકણે એ ભન્દીયીમા વાભે શાથ જોડી ઉબ યશં ુ છુ .ં બગલાનની આંખભાં આંખ યલી પ્રશ્નની ઝડી લયવાલું છુ –ં ‘ફૉવ, તાયી આ દુનીમાભાં આટરા દુુઃખદદો અને યડાય કેભ છે? તાયી બક્તીભાં યાતદશાડ ભગ્ન યશે તાં બક્તને અશીં ચધાય આંવુડે યડલું ડે છે અને તને કદી ન બજનાયા ભાયા જ ેલા ભાણવ આટરાં વુખી કેભ છે? તાયી કામાદ્ધતી વભજાતી નથી. ક્માંક તું ઉંધુ ત નથી લેતયી યષ્ણ ને? ' એક ખાવ ઘટના કશં ુ તે વાંબ. ‘ફર, ઈશ્વય છે કે નથી?'નાભના ભાયા ુસ્તકભાં ભેં એ રખી છે. એક ગાભભાં થડાંક આસ્તીક અને નાસ્તીક લચ્ચે ઈશ્વયના અસ્તીત્લ લીળે ઉગ્ર ચચાા થઈ યશી શતી. તેલાભાં ત્માંથી વાય થતું કુ મ્બાયનું એક ફદગાડું ઉંડી ગટયભાં ઉથરી ડ્યું. આની જાણ થતાં આસ્તીક અને નાસ્તીક ત્માં દડી ગમા. વોએ ધક્ક ભાયી ગાડું ફશાય કાઢ્યું. કુ મ્બાયના ફધાં જ ભાટરાં બાંગી ગમા શતા. નુકવાન જોઈ ગયીફ કુ મ્બાયની આંખભાં આંવુ આલી ગમા. આસ્તીક નાસ્તીકએ થડા થડા ૈવાન પા એકત્ર કયી તેનું નુકવાન બયાઈ કયી આપ્મુ.ં
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
87
કુ મ્બાયે વોન આબાય ભાન્મ. છી જીજ્ઞાવા ખાતય ુછ્ય–ું ‘તભે વો અશીં ળા ભાટે બેગા થમા છ?' ફધાએ જલાફ આપ્મ– ‘અભે અશીં ઈશ્વય છે કે નશીં તે નક્કી કયલા બેગા થમા છીએ.' કુ મ્બાયે ુછ્ય–ું ‘છી ળું થમુ?ં કઈ નીલેડ આવ્મ?' જલાફ ભમ : ‘ના... ચચાા શજુ ચારુ છે!' કુ મ્બાયે વંકચુલાક કષ્ણું– ‘તભે ફધાં લીદ્વાન છ. શં ુ ત ફશં ુ નાન ભાણવ છુ ં ણ ભને એક પ્રશ્નન જલાફ આ.' કશી કુ મ્બાયે આસ્તીકને પ્રશ્ન કમો– ‘તભે ભાયી ભદદે આવ્મા તે ળું લીચાયીને આવ્મા?' આસ્તીકએ કષ્ણું– ‘અભે એલ લીચાય કમો કે ભુશ્કેરીભાં આલી ડેરા ભાણવને ભદદ નશીં કયીએ ત એક દીલવ બગલાનના દયફાયભાં શાજય થલાનું છે ત્માં ળ જલાફ આીળું?' કુ મ્બાયે નાસ્તીકને પ્રશ્ન કમો– ‘તભે ત બગલાનભાં નથી ભાનતા. તભે કેભ ભાયી ભદદે આવ્મા?' નાસ્તીકએ કષ્ણુ–ં ‘બાઈ, તું વાચું કશે છે. અભે ભાનીએ છીએ કે ભાણવ જ્માયે ભુશ્કેરીભાં આલી ડે છે ત્માયે એને ભદદ કયલા આકાળભાંથી કઈ બગલાન આલલાન નથી. ભાનલતાના નાતે ભાણવે જ ભાણવને ભદદ કયલી જોઈએ!' કુ મ્બાયે આગ કષ્ણું– ‘તભે તભાયી ચચાા અટકાલી ભાયી ભદદે દડી આવ્મા, ભને આથીક ભદદ ણ કયી. શં ુ ભાનું છુ ં કે ભાયે ભાટે તભે જ ભાયા બગલાન છ. આલું ભાનલતાનું કાભ કમાા ફાદ તભે ઈશ્વયના અસ્તીત્લને સલીકાય કે નકાય કઈ પયક યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
88
ડત નથી. બાઈઓ, શં ુ ત કશીળ જ ેઓ આસ્તીક છે તેભણે બગલાનને નજયભાં યાખીને ભાનલતાના કાભ કયલા જોઈએ. અને જ ે રક નાસ્તીક છે તેભણે– બગલાન નથી, એથી આ આણી પયજ છે એભ ભાની ભાનલતાના કાભ કયલા જોઈએ!' કશી કુ મ્બાય યસ્તે ડ્ય. કુ મ્બાયની લાત ેરા આસ્તીક નાસ્તીક વભજ્માં શમ કે નશીં; ણ આણને એક લાત વભજામ છે. અને તે એકે ઈશ્વય છે કે નશીં તેની ચીંતા કમાા લીના ભાણવે દુનીમાભાં બરાઈના કાભ કયલા જોઈએ. કઈકે વાચું કષ્ણું છે– ‘અલ્લાશક નભાઝકી જરુયત નશીં બગલાનક ુજાકી જરુયત નશીં, યાભ યશીભ ગરે ભીર જામ ત ઈન્વાનક ભજશફકી જરુયત નશીં...! આણે એક લાત વભજલાની છે. બગલાન શમ ત તેને ણ એલાં જ આસ્તીક ગભળે જ ે ભાણવના ઘોંચભાં ડેરા ગાડાને ધક્ક ભાયીને ફશાય કાઢી આે. અને બગલાન છે જ નશીં એલું ભાનતા નાસ્તીક પ્રત્મે ણ ઈશ્વયને કઈ જ પયીમાદ નશીં યશે જો તેઓ રકના ડુફતાં લશાણ તાયળે. દુુઃખીઓના આંવુ રુછળે. યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
89
આસ્તીક્તા કે નાસ્તીક્તા કયતાં ભાનલતા ભશાન છે. આલ આણે ેરા કુ મ્બાયની જ ેભ ભાનલતાભાં જ વાચી પ્રબુતા છે, એલી વભજ આણે કેલીએ!
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
90
I
શ્રી. દીનેળ ાંચારનું રેખન–વજ ાન–ચીન્તન અનુક્રમણીકા
ક્રભ ુસ્તકનું નાભ
પ્રકાળકની લીગત
1
ળબ્દન સ્લમંલય
ગુજયા ગ્રંથયત્ન પ્રકાળન, યતન નાકા
2
ઉયે ઉગ્મ અરુણ
વાભે, ગાંધી યડ, અભદાલાદ.
3
ફર, ઈશ્વય છે કે નથી?
4
ષ્ડી : વંવાયરક્ષ્ભી
5
તનકતાયા
6
અંતયના ઈન્રધનુ
ીન કડ : 380 001 પન : (079) 2662 0472/ 2214 4663 ઈ.ભેઈર : goorjar@yahoo.com
(ુયસ્કૃ ત) 7
શૈ માન શસ્તભેા
8
ધયભકાંટ
9
વંવાયની વીતાય
10
ભનના ભામાફજાયભાં
♦
અંતયના આંગણેથી
11
જીલન વયીતાને તીયે
વાશીત્મ વંગભ, ગીુયા, વુયત.
12
ચાર, આ યીતે લીચાયીએ!
ીન કડ : 395 003
13
ધુછાંલ
બન્ને પુસ્તકોનુું પ્રકાશન હાથ પર છે.
દીરના દુયફીન
વેરપન : 98251 12481 લેફવાઈટ : http://sahityasangam.com ઈ.ભેઈર : sahitya_sankool@yahoo.com
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
91
ક્રભ ુસ્તકનું નાભ 14
પ્રકાળકની લીગત
જીલનવયીતા
નલબાયત વાશીત્મ ભંદીય, જ ૈન દેયાવય ાવે, ગાંધી યડ, અભદાલાદ – 380 001 પન : (079) 2213 2921 લેફવાઈટ : www.navbharatonline.com ઈ.ભેઈર : info@navbharatonline.com
15
ભનનાં ભયીંછ’ (ુયસ્કૃ ત)
ઈભેજ બ્રીકેળન્વ પ્રા. રી., 199/1, ગાર બુલન, પ્રીન્વેવ સ્ટરીટ, ભુમ્ફઈ – 400 002 પન : (022) 2200 2691 ઈ.ભેઈર : info@imagepublications.com લેફવાઈટ : www.imagepublications.com
●♦●♦
♦
યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
92
II
અન્તીભ ટાઈટર ેજ અનુક્રમણીકા
વભાપ્ત યૅ ળનારીઝભન ઘંટનાદ
https://govindmaru.wordpress.com/
93