RATIONALISTNI DRUSHTIYE GEETANO SANDESH

♦જોડણી♦ આ ‘ઈ.બુક’ભ ાં એઔ જ ‘ઈ’–‘ઉ’લ ઩મ ા છે. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

1

RATIONALISTNI DRUSHTIYE GEETANO SANDESH

By VIKRAM DALAL લીક્રભ દર ર

Birth Date: 14-10-1930

ચ૊કલટ આ ઩ુસ્ક્તીઔ ભ ાં દળ ાલેર લીચ ય૊ પ્રવયે તે ભ ટે રેકઔે ઔૉ઩ીય ઈટ જત૊ ઔમો છે. ઔ૊ઈ ઩ણ પ્રઔ યન૊ પે યપ ય ઔમ ા લખય તેને છ઩ લલ ની ઔે અનુલ દ ઔયલ ની છુ ટ છે. આ ફ તની જાણ ઔયલ લીનન્તી; ઩ણ તેભ ઔયલુાં ફન્ધનઔત ા નથી.

઩ૃષ્ઠવાંખ્મ : 40 રેકઔ અને પ્રઔ ળઔ

લીક્રભ દર ર 2/15, ઔલ્શ ય ફાંખર૊ઝ, ળીરજ ખ ભ ઩ છ઱, અભદ લ દ–380 058 વેરપ૊ન : 94273 25820 ઈ.ભેઈર : inkabhai@gmail.com ભુદ્રઔ એ. ફી. સ્ક્ક્રીન, શ્રીજી ઔૉમ્઩રૅક્વ, ખુરુઔુ ર, ભેભનખય, અમદાવાદ–380 058 રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

2

●eBook : ‘RATIONALISTNI_DRUSHTIYE_GEETANO_SANDESH’● ♦By VIKRAM DALAL♦

●‘અબીવ્મક્તી’ બ્રૉખ ઩ય પ્રખટ થમેર રેક૊ની ઈ.ફુઔ●

♦ઈ.ફુઔ ભુલ્મ : વલાને યૅ ળનર દૃષ્ટી પ્ર પ્ત થ મ એ જ ભુલ્મ♦

●ઈ.ફુઔ પ્રઔ ળઔ● ભણી ભ રુ 405, વયખભ એ઩ ટાભેન્ટ, ઔૃ ઴ી મુનીલવીટી વ ભે, નલવ યી ઩૊સ્ક્ટ : એરુ એ. વી. – 396450 વેરપ૊ન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@gmail.com

●ઈ.ફુઔ અક્ષય ાંઔન● ‘ભણી ભ રુ’ પ્રઔ ળન લતી : ખ૊લીન્દ ભ રુ ‘અબીવ્મક્તી’ વેરપ૊ન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@gmail.com રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

3

અ઩ાણ ખુજય તી પ્રજાને ઢઢાં ૊઱ન ય

સ્ક્લ ભીશ્રી વચ્ચીદ નન્દજીને

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

4

અનુક્રમણીકા

‘રેકનુાં ળી઴ાઔ’ ઔૉરભભ ાં આ઩ની ઩વાંદખીન રેક ઩ય ક્રીઔ ઔયત ાં જ, તે રેકનુાં ઩ નુાં કુરળે. એ જ પ્રભ ણે દયે ઔ રેકભ ાં જ ે તે ‘રેકન ળી઴ાઔ’ની નીચે જભણી ફ જુ એ રકલ ભ ાં આલેર ‘અનુક્રભણીઔ ’ ળબ્દ ઩ય ક્રીઔ ઔયત ાં જ આ અનુક્રભણીઔ કુરળે. આ વુલીધ ન૊ ર બ રેલ લ ચઔભીત્ર૊ને લીનન્તી છે. ક્રભ

રેકનુાં ળી઴ાઔ

઩ નક્રભ ાંઔ

1

ખીત ની ઩યીબ ઴

06

2

ઈ.ફુઔ – પ્રસ્ક્ત લન

07

3

ધભાખુરુ઒ અને વભ જ

12

4

લીજ્ઞ નની નીક રવત અને ભમ ાદ

21

5

ખીત નુાં અથાગટન

29

6

આ઩ણાં ફેલડુાં અસ્ક્તીત્ત્લ

36

7

અભય આત્ભ ની ભધુય ઔલ્઩ન

42

8

દૈલ અને અનીશ્ચીતત ન૊ નીમભ

46

9

આ઩ણે અને વભ જ

52

10

ખીત ન૊ ‘સ્ક્લધભા’

63

11

ઔભાણ્મેલ ધીઔ યસ્ક્તે (2/47)

67

12

સ્ક્થીતપ્રજ્ઞત

73

13

અભ ય ાં પ્રઔ ળન૊

77

14

ખીત ન૊વાંદેળ (અન્તીભ ટ ઈટર ઩ેજ)

81

♦●♦●♦ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

5

1

ખીત ની ઩યીબ ઴ અનુક્રમણીકા

ખીત ની, જુ ન ળ ષ્ડીમ ળબ્દ૊ નલ અથાભ ાં લ ઩યલ ની ક વીમત છે. જુ ન ળબ્દ૊ ઩ય નલ અથોની ઔરભ ફ ધ ાં લી, એ લીચ યક્ર ાંતીની અશીંવઔ પ્રક્રીમ છે. આ પ્રક્રીમ ભ ાં વ્મ વની ક વ શથ૊ટી ફેવી ખમેરી છે. આથી, ખીત ભ ાં લ઩ય મેર ળબ્દ૊ને વ્મ ઩ઔ વ ભર્થમા ભળ્ુાં શ૊ઈ ખીત ત જી, નયલી ને પ્રપુલ્લીત યશી છે અને અનેઔ લીચ યઔ૊ ઩૊ત઩૊ત ની જરુય તેભ જ ઩૊ત઩૊ત ન અનુબલ પ્રભ ણે, તેભ ાંથી અનેઔ અથા ગટ લી ળક્મ છે. એ ફધ અથો જ ેની તેની ને જ ે તે બુભીઔ ઩યથી વ ચ શ૊ઈ ળઔે અને તે અથોન૊ લીય૊ધ ઔયલ ની જરુય ન યશે ત ાં, આ઩ણે સ્ક્લતન્ત્ર અથા ઔયી ળઔીએ છીએ એલી ભ યી ઩૊ત ની દૃષ્ટી છે.

–લીન૊ફ બ લે ખીત પ્રલચન૊ ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

6

2

ઈ.ફુઔ – પ્રસ્ક્ત લન અનુક્રમણીકા

આ ઩ુસ્ક્તીઔ નુાં ન ભ ‘યૅ ળન રીસ્ક્ટની દૃષ્ટીએ ખીત ન૊ વાંદેળ’ ગણ ને લીચીત્ર ર ખલ ન૊ વમ્બલ છે; ઔ યણ ઔે ઈશ્વયન અસ્ક્તીત્લભ ાં જ ભ નત ન શ૊લ ને ઔ યણે, યૅ ળન રીસ્ક્ટ૊ને પ્રેયણ ભ઱ે એલુાં ઔળુાં ખીત ભ ાં શ૊ઈ ળઔે તેની ઔલ્઩ન ઩ણ થઈ ન ળઔે. લીવેઔ લ઴ા ઩શે ર ાંની લ ત છે. દુનીમ બયભ ાં આદય ઩ ભેરી શ૊ઈને, ભને ખીત લ ાંચલ નુાં ઔુ તુશર થમુાં. વાંસ્ક્ઔૃત આલડતુાં ન શ૊લ ને ઔ યણે ‘વસ્ક્તુાં વ શીત્મ લધાઔ’ ઔ મ ારમે ખુજય તી વયર થા વશીત પ્રવીધ્ધ ઔયે રી, કીવ ભ ાં વભ ઈ જામ તેટરી ન નઔડી ‘શ્રીભદ્ બખલદ્ખીત ’ લ ાંચી. ઩શે ર લ ચનભ ાં જ થ૊ડ ઔ યૅ ળનર શ્લ૊ઔ૊થી શાં ુ પ્રબ લીત થમ૊, તેથી વભમ ન્તયે અનેઔલ ય લ ાંચી. ફીજા઒નુાં દૃષ્ટીફીન્દુ જાણલ ભ ટે લીન૊ફ જીન ‘ખીત પ્રલચન૊’, ય૊શીત ભશે ત ની ‘ખીત ની મ૊ખવ ધન ’ તથ ખીત ન ઉલ્લેકલ ઱ ફીજા જ ે ઔ૊ઈન રેક૊ નજયે ચડ્ય તે લ ાંચ્મ . આ ઉ઩ય ન્ત લ઴ો ઩શે ર ાં જ્મ યે નડીમ દન ટ ઉનશૉરભ ાં ‘ખુજય ત રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

7

યૅ ળન રીસ્ક્ટ ઍવ૊વીએળન’ની સ્ક્થ ઩ન થઈ ત્મ યે , તેને પ્ર૊ત્વ શન આ઩ન ય દન્ત રીન સ્ક્લ ભીશ્રી વચ્ચીદ નન્દજીન ાં ખીત ઉ઩યન ાં પ્રલચન૊ની ઔૅવૅટ૊ વ બ ાં ઱ી. આ ફધ ન લીચ ય૊ભ ાંથી જ ેટર ભને ખ઱ે ઉતમ ા, તેટર લીચ ય૊ને ભ યી યીતે અને ભ યી વભઝણ પ્રભ ણે અશીં યજુ ઔમ ા છે. જુ ન લકતની ખુરુ–ળીષ્મ઩યમ્઩ય ભ ાં ળ ષ્ડ૊ન૊ ઩ ઠ એઔ ભ૊ઢેથી ફીજા ભ૊ઢે જત૊ શત૊. આ઩ણ૊ અનુબલ છે ઔે એઔ ભ૊ઢેથી ફીજા ભ૊ઢે લ ત જામ ત્મ યે ગણી લ ય તેભ ાં જાણ્મે–અજાણ્મે પે યપ ય થ મ છે. ગ્રન્થન સ્ક્લરુ઩ભ ાં આલત ાં વુધીભ ાં ત૊ ળ ષ્ડ૊નુાં ઔેટરીમે લકત ભોકીઔ ઩ુનય લતાન થઈ ખમુાં શળે, તેથી ખીત ન જ ે ઩ ઠ ભ઱ે છે તેભ ાં થ૊ડ૊ થ૊ડ૊ તપ લત છે. આ ઉ઩ય ન્ત શ થેથી ગ્રન્થની નઔર ઔયતી લકતે બુર૊ થલ ન૊ વમ્બલ યશે છે. લ઱ી ઔ૊ઈઔ ઔ૊ઈઔ રશીઆએ ઩૊ત નુાં ઩ણ ઔળુાંઔ ઉભેમુ​ું શ૊મ ત૊ નલ ઈ નશીં. ખીત ભ ાં આલત ઔેટર ઔ ઩યસ્ક્઩ય લીય૊ધી લીચ યલ ઱ શ્લ૊ઔ૊ (દ .ત. 9/29 અને 12/14થી 20) ભ઱ે છે તેનુાં વભ ધ ન ભેં આ યીતે ઔમુ​ું છે. અજુ ાનન પ્રશ્ન૊ન જલ ફભ ાં ઔૃ ષ્ણએ આ઩ેર ફધ જ જલ ફ૊ યૅ ળન રીસ્ક્ટન ખ઱ે ઉતયે તેલ નથી. છત ાં વ યી યીતે જીલન જીલલ ભ ટે ભ નલીભ ત્રને ઉ઩મ૊ખી થ મ તેલ ઩ણ ઔેટર ઔ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

8

યૅ ળનર લીચ ય૊ તેભ ાં છે. ભ ય૊ ઉદ્દ ેળ ખીત ન ળક્મ શ૊મ તેટર લીચ ય૊ને તઔાફદ્ધ દરીર૊ દ્વ ય યજુ ઔયીને, તેની વ મ્પ્રદ મીઔ છ ઩ દુય ઔયલ ન૊ છે જ ેથી ફીનશીન્દુ઒ અને ઝનુની યૅ ળન રીસ્ક્ટ૊ન૊ ઩ુલાગ્રશ શ઱લ૊ થ મ અને તેભ ાં પ્રફ૊ધ મેરી ‘જીલન જીલલ ની ઔર ’ (Art Of Living)ન૊ ર બ રઈ ળઔે. આ ઩ુસ્ક્તીઔ નથી ખીત ઉ઩યની ટીઔ ઔે નથી ખીત ઉ઩યનુાં બ ષ્મ. ખીત ન ફધ જ શ્લ૊ઔ૊ ભને વભઝ મ નથી અથલ ભને સ્ક્લીઔ મા નથી, તેથી તે છ૊ડીને જ ે શ્લ૊ઔ અથલ શ્લ૊ઔ–કન્ડ, ભને સ્ક્લીઔ મા છે તેટર ન૊ આધ ય રીધ૊ છે. લ઱ી શે તુ વયે તે ભ ટે ઔેટર ઔ ળબ્દ૊ન અથાભ ાં પે યપ ય ઔયલ વુધ્ધ ન ાં ી ઩ણ છુ ટ રીધી છે. જ ેને ભુ઱ શ્લ૊ઔ જોલ૊ શ૊મ તેને વય઱ત યશે તે ભ ટે તેન અધ્મ મ અને ક્રભન આાંઔડ ઔૌંવભ ાં આપ્મ છે. ભ ય૊ ઉદ્દ ેળ વીદ્ધ ઔયલ ભ ટે શ્લ૊ઔન૊ ક્રભ જા઱લલ૊ જરુયી ફન્મ૊ નથી. લીજ્ઞ નની વીદ્ધી઒ને શાં ુ ફીયદ લુ છુ ;ાં ઩યન્તુ લીજ્ઞ નન૊ લીદ્ય થી શ૊ઈને તેની ભમ ાદ શાં ુ જાણાં છુ ાં અને સ્ક્લીઔ રુાં છુ ,ાં તેથી શાં ુ ‘લીજ્ઞ ન ન ધ ાં ’ નથી. ખ઱ે ઉતયે તેલ ઔ૊ઈ લીચ યને ભ ત્ર તે ધભાગ્રન્થભ ાં છે ભ ટે જ અલખણલ૊, એલ જડવુ લરણભ ાં ળ ણ઩ણ નથી. જ્મ થ ાં ી જ ે વ ચુાં ઔે વ રુાં ભ઱ે તે અ઩ન લલુાં એનુાં ન ભ જ લીલેઔફુદ્ધી. ભ ય બુતઔ ઱ન અનુબલ ઉ઩યથી ઔલ્઩ી ળઔુાં છુ ાં રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

9

ઔે ઔૃ ષ્ણએ અજુ ાનને આ઩ેર ફ૊ધભ ાં ભને તર્થમ જણ મુાં, તેથી ઔેટર ઔ

ઝનુની

યૅ ળન રીસ્ક્ટ૊ને

ભ ય ભ ાં ‘ઉમ્ભયની

અવય’

લયત લ ન૊ વમ્બલ છે. શાં ુ ચ૊કલટ ઔયી રેલ ભ ાંખુ છુ ાં ઔે ‘પ્રઔૃ તી એ જ ઈશ્વય’ એભ ભ નલ ભ ાં ભને જય મે છ૊છ નથી (3/27, 4/6, 5/14, 13/30); ઩યન્તુ ય જઔ યણી઒ની ભ પઔ ઈચ્છ નુવ ય ઩૊ત ને ભ ટે, બક્ત૊ ભ ટે ઔે ઩ ઩ી઒ ભ ટે નીમભ૊ પે યલે, તથ તેની ભુતીન દળાન ઔયલ થી, તેને બ૊ખ ધય લલ થી ઔે તેની સ્ક્તત ુ ી ઔયલ થી યીઝે, તેલ૊ શ થ઩ખલ ઱૊ અને ઩૊ત ન

જ ેલી

નફ઱ ઈ઒લ ઱૊, ભ ણવે ફન લેર૊, કુળ ભતપ્રીમ, ક્ર૊ધી, અને ર ાંચીમ૊ ઈશ્વય ભને શયખીઝ સ્ક્લીઔ મા નથી (7/24). પ્રઔૃ તી નીય ઔ ય, સ્ક્લમમ્બુ, વલાવ્મ ઩ી, અભ પ્મ, અન દી, અનન્ત, ઈચ્છ યશીત અને અ઩યીલતાનળીર છે. ભ ણવની ઈચ્છ ઒, પ્ર થાન ઒, ઔ ઔરુદી઒, બ ટ ઈ઒, અનુભ ન૊, ઔલ્઩ન ઒, દુ:ક૊ ઔે જરુયીઆત૊ની, તેન ઉ઩ય ઔ૊ઈ અવય થતી નથી. ‘઩ય૊઩ઔ ય ભ ટે નદી઒ લશે છે અને ઩ય૊઩ઔ ય ભ ટે લૃક્ષ૊ પ઱ે છે’, તેલ૊ પ્રચરીત ઔય મેર૊ કમ ર, વભ જ ભ ટે ઉ઩ઔ યઔ શ૊લ છત ાં; ઩૊ત ને ઔુ ટમ્ુ ફનુાં ઔેન્દ્ર ભ નત ફ ઱ઔ જ ેટર૊ જ ફ રીળ અને ક૊ટ૊ છે. ખીત ભ ાં લણાલેરી ભૃત્મુ ઩છીની વમ્બલીત સ્ક્થીતી઒ભ ાં ભને લીશ્વ વ નથી; ઩યન્તુ જીલનભ ાં આલી ઩ડતી અણખભતી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

10

઩યીસ્ક્થીતીભ ાં વભત૊ર યશે લ ની વભઝણ આ઩ત જ ે લીચ ય૊ ખીત ભ ાં ભ઱ે છે, તેની ઉ઩ય ભનન ઔયલ થી અને તેને અભરભ ાં ભુઔલ થી, ઉદ્વ ેખન૊ વભમખ ઱૊ ગટી ળઔે છે તેલ૊ ભ ય૊ અનુબલ છે. ઈન્ટયનૅટન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયત ભને ફશુ આલડત૊ નથી. શ્રી. ખ૊લીન્દબ ઈ ભ રુ અને ‘અબીવ્મક્તી’ બ્રૉખની વશ મથી શાં ુ ગણ ાં દેળ૊ અને વ્મક્તી઒ વુધી ભ ય લીચ ય૊ ઩શોંચ ડી ળક્મ૊ છુ ાં તે ફદર શાં ુ તેભન૊ ઋણી છુ .ાં

લીક્રભ દર ર 2/15,ઔલ્શ ય ફાંખર૊ઝ, ળીરજખ ભ ઩ છ઱, અમદાવાદ–380 058 સેલફોન : 94273 25820 ઈ–મેઈલ:inkabhai@gmail.com ત . 1 જાન્મુઆયી, 2019 ♦●♦●♦ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

11

3

ધભાખુરુ઒ અને વભ જ અનુક્રમણીકા

‘ભ ણવ’ એ શ થ લ ઩યતુાં, લીચ ય ઔયતુાં અને વભ જ ફ ાંધીને જીલતુાં પ્ર ણી છે. ફીજા​ાં પ્ર ણી઒ અને ભ ણવ લચ્ચેન૊ ઩ મ ન૊ તપ લત એ છે ઔે ફીજા​ાં પ્ર ણી઒ ભ ત્ર લૃત્તીથી દ૊યલ ઈને લતે છે. જ્મ યે લીચ યળક્તીને ઔ યણે ભ ણવ વ ભ જીઔ વ્મલસ્ક્થ ભ ાં કરેર ન ઩ડે તે ભ ટે લૃત્તી ઉ઩ય વભઝણ઩ુલાઔ નીમન્ત્રણ ય કીને લતે છે. ભ ણવભ ાં જ ેભ વભઝણ ઒છી તેભ તેન અને પ્ર ણીન લતાન લચ્ચેન૊ તપ લત ગટે. ફઔયીને ખ૊થુ ભ યીને તેનુાં ગ વ ચયી જતી ખ મ, ન ન ફ ઱ઔનુાં યભઔડુાં ઝુાંટલી રેતુાં ભ૊ટુાં ફ ઱ઔ અને રુાંટ ય૊, એ ત્રણે લચ્ચે ત ત્ત્લીઔ યીતે ઔ૊ઈ બેદ નથી. લ રીમ રુાંટ ય અને લ લ્ભીઔી ઋ઴ી લચ્ચેન૊ તપ લત એ ળયીયન૊ નશીં ઩ણ વભઝણન૊ છે. લીચ યળક્તીને ઔ યણે ભ ણવ આદીઔ ઱થી ઔુ દયતી ગટન ઒ ફનલ ઩ છ઱ન ાં ઔ યણ૊ વભઝલ ભ ટે અને વ ભ જીઔ વભસ્ક્મ ઒ન ઉઔેર ભ ટે ભર્થમ ઔયે છે. દીલવ અને ય ત, વુમા અને ત ય –વભુશ૊નુાં ય૊જ ચ૊ક્કવ દીળ ભ ાં ઉખલુાં અને આથભલુાં, રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

12

ચન્દ્રની ઔ઱ ઒, બયતી–઒ટ અને ઋતુચક્ર જ ેલી ઔુ દયતી ગટન ઒ન ાં નીમભીત યીતે થત ાં ઩ુનય લતાનન અલર૊ઔનથી તથ ગ્રશણ, ધુભઔેતુ, કયત ‘ત ય ’ અને ધયતીઔમ્઩ જ ેલી ક્મ યે ઔ જ થતી (અને ભ ટે અજ્ઞ તન૊ બમ ઩ભ ડતી) ગટન ઒ને રીધે ભ ણવ અબ ન઩ણે ‘અલઔ ળ (space)’ ‘વભમ (time)’ લીળે લીચ યત૊ થમ૊. વજ ાનળીરત એ ભ નલપ્ર ણીની લીળે઴ત છે. અાંગ્રેજીભ ાં ઔશે લત છે, ‘Necessity is the mother of invention’ (જરુયીમ ત એ ળ૊ધની જનેત છે). ભ ણવે ભ ટી, ઩ ણી, ઩ર્થથય, ઩ ાંદડ ાં, ગ વ, લેર , લ ાંવ, ડ ઱ી઒, શ ડઔ ાં, ળીંખડ ાં અને ચ ભડ ાં જ ેલ ઔુ દયતી યીતે ભ઱ી ળઔત ઩દ થોન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને ફન લેરી ચીજલસ્ક્તુ઒થી વખલડ૊ ઉબી ઔયી. એઔરે શ થે થઈ ન ળઔે તેલ ાં ઔ ભ ભ ટે ફીજાની ભદદ રેલ ની જરુય ઩ડે. આ ભ ટે શ લબ લ ઉ઩ય ાંત ઩૊તે ભુકથી ઔ ઢી ળઔત લીલીધ પ્રઔ યન અલ જને અથા આ઩ીને ભ ણવે બ ઴ ફન લી. પ્ર ણી઒, લૃક્ષ૊ અને ઔુ દયતી દૃશ્મન ાં ચીત્ર૊ દ૊યી ળઔત ભ ણવે આખ઱ જત ાં અલ જ ભ ટે ઩ણ આઔૃ તી઒ (અક્ષય૊) નક્કી ઔયીને રી઩ી ફન લી. આભ, રક ણ દ્વ ય ભ શીતી અને લીચ ય૊ને ફીજાને દુય વુધી ઩શોંચ ડલ ની તથ આલતી ઩ેઢીને લ યવ ભ ાં આ઩ી જલ ની ભ ણવે ઔયે રી ળ૊ધથી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

13

information technologyની ળરુઆત થઈ. ફીજુ ાં ઔ૊ઈ ઩ણ પ્ર ણી આભ ઔયી ળઔતુાં નથી. ભ ણવ ટ૊઱ઔીભ ાં યશે છે. ટ૊઱ઔીન દયે ઔ વભ્મની વુઝ વયકી ન જ શ૊મ તેથી ટ૊઱ઔી ભ ટે ઔ ભની ચ ર નક્કી ઔયલ ની વુઝ ધય લન ય વભ્મની દ૊યલણી શે ઠ઱ ટ૊઱ઔી ઔ ભ ઔયે . સ્ક્લ બ લીઔ યીતે જ આલ૊ વભ્મ ટ૊઱ઔીન૊ નેત ફને અને ઩૊ત ની વભઝણ અને ઔલ્઩ન પ્રભ ણે ઔુ દયતી ગટન ઒ અને વ ભ જીઔ પ્રશ્ન૊ન ઉઔેર આ઩ે. શઔીઔત ઔે ઔલ્઩ન આધ યીત અ઩ મેર (કય ઔે બુરબયે ર ) ઉઔેરને ‘ધભા’ ખણલ ભ ાં આવ્મ૊. આભ, ટ૊઱ઔીન૊ નેત ‘ધભાખુરુ’ ઩ણ ભન મ૊. ‘જ્ઞ ન’ શમ્ભેળ ાં અનુબલ પ્રેયીત ચીન્તનથી જ ભ઱તુાં શ૊લ ને ઔ યણે વ ભ ન્મ યીતે એલુાં ફને ઔે ઉમ્ભયની વ થે જ્ઞ ન લધે; ઩ણ ળયીય નફ઱ુાં ઩ડતુાં જામ તેથી ળ યીયીઔ શ્રભ ગટે. વભમ જત ાં ઩ીડ દ મઔ ળ યીયીઔ શ્રભ છ૊ડીને ધભાખુરુ઒ પક્ત ચીન્તન ઔયલ ભ ાંડ્ય . ર ઠી, ઩ર્થથય અને લેર થી ફન લેર ખદ અને ખ૊પણ જ ેલ ાં શથીમ ય૊ની ળ૊ધને ઔ યણે ળયીયફ઱નુાં ભશત્ત્લ લધ્મુાં અને તેથી ટ૊઱ઔીનુાં નેતૃત્લ ઔયલ નુાં ઔ ભ વળક્ત વભ્મન શ થભ ાં આવ્મુાં. આભ છત ાં ‘જ્ઞ ન’ને ઔ યણે નેત ઉ઩ય અને તેની ભ યપત ટ૊઱ઔી ઉ઩ય ધભાખુરુની ઩ઔડ યશી. ઈતીશ વ વ ક્ષી ઩ુયે છે ઔે એઔ ઔ ઱ે દયે ઔ પ્રદેળભ ાં ય જ્મની વત્ત ભ યપત ધભાખુરુ઒ ઩૊ત ન વભ જ ઉ઩ય વમ્઩ુણા઩ણે છલ ઈ ખમ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

14

શત . ઩ ઔીસ્ક્ત ન જ ેલ

વ મ્પ્રદ મીઔ ફાંધ યણલ ઱

દેળ૊ભ ાં

વમ્઩ુણા઩ણે અને બ યત જ ેલ ફીનવ મ્પ્રદ મીઔ ફાંધ યણલ ઱ દેળ૊ભ ાં થ૊ડે ગણે અાંળે ઩ણ આ જ શઔીઔત છે. રકત

થમ

઩છી ઉઔેર૊ને એઔત્રીત ઔયીને ગ્રાંથ

ફન લલ ભ ાં આવ્મ . આભ, ધભાગ્રાંથ૊ એ ભ નલીની જ ે તે ઔ ઱ની વભઝણ પ્રભ ણેન લીજ્ઞ ન અને વભ જળ ષ્ડ છે. જ ેભ બોખ૊રીઔ ઔ યણ૊વય ક૊ય ઔ, ઩૊ળ ઔ અને યીતયીલ જોભ ાં તપ લત શ૊મ છે. તેલી જ યીતે જુ દ જુ દ પ્રદેળન લીચ યઔ૊એ ઩૊ત઩૊ત ની બોખ૊રીઔ અને વ ભ જીઔ ઩યીસ્ક્થીતીને ખ્મ રભ ાં ય કીને સ્ક્થ ઩ેર ધભોન ઉ઩દેળ૊, ક્રીમ ઔ ાંડ અને યીતયીલ જોભ ાં ઩ણ તપ લત શ૊મ તે સ્ક્લ બ લીઔ છે. આભ છત ,ાં દયે ઔ ધભાન૊ ઩ મ ન૊ વુય એઔ જ છે : વભ જન શીતભ ાં જ વ્મક્તીનુાં શીત વભ મેરુાં છે. જ ે ગટન ઒ન ાં ઔ યણ૊ આ઩ી ળઔ મ તેભ શત ાં તે ત૊ ધભાખુરુ઒એ આપ્મ ાં; ઩યન્તુ જન્ભ–ભયણ, અઔસ્ક્ભ ત ઔે લયવ દ જ ેલી જ ે ગટન ઒ન ાં ઔ યણ૊થી ઩૊તે અજાણ શત તે ભ ટે ઔેટર ઔે વલાજ્ઞ, વલાવ્મ ઩ી, અભય, સ્ક્લમમ્બુ, વલાળક્તીળ ઱ી અને ભ ણવની ભ પઔ ઈચ્છ ધય લત ઈશ્વયની ઔલ્઩ન ઔયી. અને જ ેની ઔદીમે વ ફીતી ભ઱ી ન ળઔે તેલ ‘ઈશ્વયની ઈચ્છ , નવીફ અને ખમ જન્ભન ાં ઔભો’ જ ેલ ઉઔેર આપ્મ . અને ત્મ ાં જ ભ ણવ થ ઩ ક ઈ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

15

ખમ૊. તઔાની ખ ડી ‘શઔીઔત’ને ફદરે ‘ભ ન્મત ’ન આડ ઩ ટે ચડી ખઈ. આ઩ણ૊ અનુબલ છે ઔે ઩૊તે ફન લેર નીમભને ફ જુ એ ય કીને ભ ણવ ત૊ શજીમે બુર ભ પ ઔયી દે; ઩યન્તુ બુર અજાણત ાં થઈ શ૊મ ત૊ ઩ણ પ્રઔૃ તીન નીમભભ ાં ફ ધ ાં છ૊ડ થતી નથી; ઔ યણ ઔે પ્રઔૃ તી ઈચ્છ યશીત છે. ઔ૊ઈ છ ઩યે થી ઩ડતુાં ભુઔે, ઔ૊ઈ લીધલ ભ ત ન૊ નલ૊ ઩યણેર૊ એઔન૊ એઔ ઔભ ઉ દીઔય૊ અઔસ્ક્ભ ત ત્મ થ ાં ી ઩ડી જામ છે ઔે છ ઩ય નુાં ન઱ીમુાં કવીને નીચે ઩ડે – એ ત્રણે જ્મ યે ધયતી વ થે બટઔ મ ત્મ યે ત્રણેની ઝડ઩ વયકી જ શ૊મ છે (5/14). આ ઉ઩યથી ભ ની ળઔ મ ઔે પ્રઔૃ તીને ર ખણી જ ેલુાં ઔ ાંઈ શ૊તુાં નથી. પ્રઔૃ તી ક્રુય ઩ણ નથી અને દમ ઱ુ ઩ણ નથી. To err is human but to forgive is divine એ લ ક્મન ઉત્તય ધાન૊ અનુબલ થલ૊ એ ક્મ ાં ત૊ અઔસ્ક્ભ ત છે અથલ ભ્રભણ છે; ઩ણ શઔીઔત નથી. ઈચ્છ ધય લત ઈશ્વયની ઔલ્઩ન ઔયલ ની થમેરી બુરની બ યે ઔીમ્ભત ભ ણવજાતને ચુઔલલી ઩ડી છે. વભ જભ ાં પ્રલતાતી ભ નવીઔ આ઱વ(તભવ)ને ઔ યણે અજ્ઞ ત ઩યીફ઱૊થી આલત ાં ઩યીણ ભ૊ન આલ વય઱ ઉઔેર૊ ફશુજનવભ જને જચી ત૊ ખમ ; ઩યન્તુ તેથી તેની લીચ યલ ની ળક્તી ઔુાંઠીત થઈ ખઈ. ખુાંચલ ઈ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

16

ખમેર ભ નલીભ ાં અજ્ઞ નત ન૊ બમ એટર૊ ત૊ વ્મ ઩ી ખમ૊ ઔે ઩૊ત ન યક્ષણ ભ ટે ઈશ્વયનુાં ળયણાં રેલ ભ ાં જ જીલનની વર ભતી દેક ઈ. આ઩ણ પ્રશ્ન૊ન ઉઔેરભ ાં ‘ઈશ્વયે ચ્છ જ વલો઩યી છે’ તેલી જ ે ભ ન્મત ઈશ્વયલ દી઒એ પ્રચરીત ઔયી છે, એ ભ ણવજાતન લીઔ વભ ાં ભ૊ટ ભ ાં ભ૊ટી આડકીરી વ ફીત થઈ છે; ઔ યણ ઔે તેન થી ઩૊ત ની આ઱વ ઔે ઉણ઩ ઉ઩ય ભ ણવ આધ્મ ત્ભીઔત ન વ૊નેયી લ ગ ચડ લી દઈને પ્રશ્નને ઢ ાંઔી દઈ ળઔે છે; ઩ણ તેથી ઔ ાંઈ પ્રશ્ન ઉઔેર ત૊ નથી. આ઩ણ ભ૊ટ બ ખન બજન૊ભ ાં રગુત ગ્રાંથી, અ઩ય ધબ લ, બીક યીલેડ , ઔ ઔરુદી અને ઈશ્વયની બ ટ ઈ જોલ ભ઱ે છે તેન ભુ઱ભ ાં ધભાખરુ​ુ ઒એ ઉ઩દેળ૊ ભ યપત વભ જભ ાં પે ર લેરી વ્મક્તી઩ુજા, અન્ધશ્રદ્ધ , ફીનજલ ફદ યી, બમ, ર રચ અને ર ચ યી છે. ધભાખુરુ઒ ઩ણ છેલટે ત૊ ભ ણવ૊ જ છે. ઩૊ત નુાં અજ્ઞ ન છુ ઩ લલ ભ ટે અને વભ જ ઉ઩ય ઩૊ત નુાં લચાસ્ક્લ ટઔ લી ય કલ ની ર રવ ને ઔ યણે તેભણે ધભાગ્રાંથ૊ની ભ ન્મત ઒ને ‘અન્તીભ વત્મ’ તયીઔે ઠવ લી દીધી. આભ થલ થી તેભ ાં વાંળમ ઔયલ ની ઔે પે યપ ય ઔયલ ની ભન ઈ થઈ એટરે ધભાન૊ લીઔ વ રુાંધ ઈ ખમ૊; ઔ યણ ઔે લીઔ વ એટરે જ ‘મ૊ગ્મ પે યપ ય’. ધભાન૊ ઔુ દયત વ થેન૊ વમ્ફન્ધ નફ઱૊ ઩ડત૊ ખમ૊. ક્ષીણ થઈ ખમેર ધભાભ ાં વડ૊ ઩ેવી ખમ૊. શ્રદ્ધ નુાં સ્ક્થ ન અન્ધશ્રદ્ધ એ અને ચીન્તનનુાં સ્ક્થ ન ક્રીમ ઔ ાંડે રઈ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

17

રીધુાં. ‘વત્મ’ને ફદરે ‘ભ ન્મત ’ન૊ આધ ય રેલ ને ઔ યણે તે અનેઔ વમ્પ્રદ મ૊ અને પીયઔ ઒ભ ાં લીબ જીત અને લીઔૃ ત થત૊ ખમ૊. ભ નલીની પ્ર ણીવશજ લૃત્તીને ઔ યણે ઔુ તય ની ટ૊઱ી઒ની ભ પઔ વમ્પ્રદ મ૊ ઩ણ આ઩વભ ાં ઝખડલ ભ ડ્ય ાં . ઩૊ત ન૊ ઔક્ક૊ કય૊ ઔય લલ ની રશ મભ ાં મશુદી઒, ખ્રીસ્ક્તી઒ અને ભુસ્ક્રીભ૊ લચ્ચે થમેર ‘ધભામુદ્ધ૊’ભ ાં શજાય૊ ભ ણવ૊ ક઩ી ખમ અને ભ ણવ ઈ શ૊ભ ઈ ખઈ. ઔુ દયતી ગટન ઒ અાંખે ધભાગ્રાંથ૊ ઔયત જુ દ૊ ભત ધય લત લીજ્ઞ ની઒ને મુય૊઩ન ધભાખુરુ઒એ ઩ ઩ી, ળેત ન ઔે ધભાનીન્દઔ ખણ લીને ઔ૊’ઔને જ ેરભ ાં ન ાંખ્મ ત૊ ઔ૊’ઔને ભ યી ન ાંખ્મ . ઩૊઩ે ખૅરીરીમ૊ને ઔયે ર અન્મ મથી ખૅરીરીમ૊ એઔર૊ જ દુકી થમ૊ શળે; ઩યન્તુ તેને ઔ યણે લીજ્ઞ નન લીઔ વભ ાં જ ે ઔ ાંઈ લીરમ્ફ થમ૊ શળે તેની ઔીમ્ભત ત૊ વભગ્ર ભ નલજાતને ચુઔલલી ઩ડી. અનેઔ દેલ–દેલી઒ અને એઔથી લધ યે ધભાગ્રાંથ૊ની ભ ન્મત ની આડ઩ેદ ળન રુ઩ભ ાં અન મ વે ઩ ાંખયે રી વશીષ્ણત ને ઔ યણે અન્મ ધભો ઔયત ાં શીન્દુ ધભા લધ યે ઉદ ય શ૊લ છત ાં ચ લ ાઔ ન ભન યૅ ળન રીસ્ક્ટ ઋ઴ીન ગ્રાંથ૊ન૊ ન ળ ઔયલ ભ ાં આવ્મ૊ તથ બ યતભ ાં સ્ક્થ ઩ મેર૊ શ૊લ છત ાં ફોદ્ધ ધભા બ યતભ ાં પ રી ન ળક્મ૊. ભ નલીની અદમ્મ જીજ્ઞ વ લૃત્તીને ઔ યણે લીજ્ઞ નન૊ લીઔ વ નીયન્તય થમ જ ઔમો છે. જ ેભ જ ેભ લૈજ્ઞ નીઔ જાણઔ યી લધતી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

18

ખઈ તેભ તેભ લીજ્ઞ ની઒ ઉ઩યની ધભાખુરુ઒ની જોશુઔભી ગટતી ખઈ. લીજ્ઞ નની વીદ્ધી઒થી પ્રબ લીત થમેર ઔેટર ઔ જાગ્રત અને નીક રવ ધભાધુયન્ધય૊ શલે ઩૊ત ન વમ્પ્રદ મને લીજ્ઞ ન ભ યપત વભઝ લલ ની ઔ૊ળીળ ઔયે છે. આ છત ાં, ધભાગ્રથ ાં ૊ને ‘વમ્઩ુણ’ા ભ નત ઔટ્ટયલ દી ધભાખુય૊ લીજ્ઞ નની દયે ઔ વીદ્ધીન૊ ઉલ્લેક ધભાગ્રાંથ૊ભ ાં ઩ણ છે જ એભ રરઔ યીને ભીર્થમ બીભ નભ ાં ય ચે છે. તેભને ઍય૊પ્રેનભ ાં ઩ુષ્઩ઔ લીભ ન, યે ડીમ૊ભ ાં આઔ ળલ ણી, લચુઅ ા ર યીમ રીટીભ ાં ઩ ાંડલ૊ન૊ ભશે ર, ટૅરીલીઝનભ ાં વાંજમદૃષ્ટી, અણફોંફભ ાં બ્રષ્ઢ ષ્ડ અને શૉલયક્ર ફ્ટભ ાં મુધીષ્ઠયન૊ યથ દેક મ છે. ઩છી બરે જ્મ યે ઩૊તે ભ ાંદ ઩ડે ત્મ યે ‘જીણા થમેર લષ્ડ’ને ફદરલ ને ફદરે ઈશ્વયન દુત જ ેલ ર ખત ડૉક્ટય ઩ વે લષ્ડને થીખડુાં ભય લલ ભ ટે અનુમ મી઒ને દ૊ડ લત શ૊મ ઔે ઍય૊પ્રેનભ ાં ઉડીને ઩યદેળ જત શ૊મ. તેભન ઔશે લ પ્રભ ણે ઈશ્વય જ તેભને ભન્દીયને ફદરે શૉસ્ક્઩ીટરભ ાં જલ ની તથ ડૉક્ટયને ઉ઩ચ ય વુઝ ડલ ની પ્રેયણ આ઩ે છે. સ્ક્લફચ લ ભ ટે ડૉક્ટય૊ ઩ણ દલ અને દુલ નુાં ખ ણાં ખ મ છે. ઈશ્વયન એજન્ટ ફની ફેઠર ે આધુનીઔ બુલ જ ેલ ધભાખુરુ઒ની ચુાંખ રભ પવ ઈને વભ જ ઔેટર૊ ફેલઔુ પ ફની ખમ૊ છે તેનુાં અનુભ ન એઔ જ દીલવ ભ ટે ‘દુધ ઩ીત ખણેળ’ન લ શીમ ત દ લ ને અનુભ૊દન આ઩ન ય ની જખી ાં ફશુભતી ઉ઩યથી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

19

આલી ળઔે તેભ છે. ઩૊ત નુાં ભશત્ત્લ લધ યલ ભ ટે તેભણે ઔેળ ઔ઴ાણની વ ભ ન્મ બોતીઔ ગટન ને ચભત્ઔ યભ ાં ક઩ લી દીધી અને ‘અબણ’ વભ જ ે તેને સ્ક્લીઔ યી ઩ણ રીધી. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

20

4

લીજ્ઞ નની નીક રવત અને ભમ ાદ અનુક્રમણીકા

પયવ ઉ઩ય ઩૊તુ ભ યલુાં ઔે અગ્ની ઩ેટ લીને ય ાંધલ જ ેલી વ ભ ન્મ ર ખતી ય૊જીન્દી ક્રીમ ઒ભ ાં તથ ઔ૊ડીમ થી ૅ ઈટ જ ેલી ભ ણવે ફન લેરી તભ ભ લસ્ક્તુ઒ભ ાં ભ ાંડીને તે વૅટર લીજ્ઞ નન૊ ઉ઩મ૊ખ થ મ છે. લીજ્ઞ નન ઉ઩મ૊ખ લખય આ઩ણે એઔ ક્ષણ ઩ણ જીલત નથી; છત ાં ફશુજનવભ જભ ાં લીજ્ઞ ન લીળેન૊ ખ્મ ર ક્મ ાં ત૊ છે જ નશીં અથલ ક૊ટ૊ ઔે અધુય૊ છે; ઔ યણ ઔે ‘લીજ્ઞ ન એટરે ળુાં?’ એલ૊ પ્રશ્ર ફશુ ઒છ ને થ મ છે. જ ેને થ મ છે તેને ઩ણ તેની વ ચી વભઝ આ઩ી ળઔે તેલ વ થે જલલ્લે જ વમ્઩ઔા થ મ છે. અશીં આ઩ણે એઔ લ ત દુ:ક વ થે નોંધલી જોઈએ ઔે –ફધ નશીં ઩ણ ભ૊ટ બ ખન – લીજ્ઞ ન બણ લત , ળીક્ષઔ૊, લીજ્ઞ નન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને લસ્ક્તુ ફન લત ઔ યક ન દ ય૊, ઍન્જીનીમય૊, ડૉક્ટય૊ ઔે લીજ્ઞ ન વાંસ્ક્થ ભ ાં ન૊ઔયી ઔયત લીજ્ઞ ની઒ વુધ્ધ ને લીજ્ઞ નભ ાં યવ ઔે શ્રદ્ધ છે તેભ ભ નલુાં એ બુરબયે રુાં છે. એભને ભ ટે ‘લીજ્ઞ ન’ એ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

21

‘વત્મ ળ૊ધલ ની વ ધન ’ નશીં; ઩ણ આજીલીઔ નુાં વ ધન છે. તેભની યશે ણીઔયણી અને લીચ યવયણીભ ાં લશે ભ અને અન્ધશ્રદ્ધ ન ાં દળાન થત ાં શ૊મ છે. ‘ન્મુટનન૊ નીમભ’ એટરે ન્મુટને ફન લેર૊ નીમભ નશીં; ઩યન્તુ ઔુ દયતી ગટન ઒ન અલર૊ઔન ઉ઩યથી ન્મુટને ઔ ઢેરુાં ત યણ. આભ, લીજ્ઞ ન એટરે ઔુ દયતી ગટન ઒ ફનલ અાંખન ે ુાં લીળે઴ જ્ઞ ન અને લૈજ્ઞ નીઔ વાંળ૊ધન એટરે ઔુ દયતભ ાં થતી ગટન ઒ ઉ઩યથી ‘વત્મ’ ત યલલ ની ઔ૊ળીળ ઔયલી તે. લીજ્ઞ નનુાં સ્ક્થ ન ‘ઈશ્વય’(પ્રઔૃ તી) અને વમ્પ્રદ મની લચ્ચે છે. તેથી લીજ્ઞ ન ફધ વમ્પ્રદ મ૊થી ઩ય છે. પ્રઔૃ તીન નીમભ૊ સ્ક્લમમ્બુ છે. તે સ્ક્થ઱ અને ઔ ઱ પ્રભ ણે ફદર ત નથી. તેને ઔદીમે ઉથ ઩ી ઔે ફદરી ળઔ ત નથી (3/27). તેભ ાં અ઩લ દ ઔે લીઔલ્઩૊ શ૊ત નથી (4/6). તે ‘છે’ તેથી તેને ળ૊ધલ ન શ૊મ છે – ફન લલ ન નશીં (13/20, 30), લીજ્ઞ ન ભ ત્ર પ્રઔૃ તીની આણને જ સ્ક્લીઔ યતુાં શ૊ઈને તે અ઩લ દ અને બેદબ લ લખય તભ ભ વજીલ (3/33) અને નીજીાલ ઩દ થોને સ્ક્઩ળે છે. ઔુ દયતી ગટન ફનલ ઩ છ઱ન ાં ઔ યણ૊ ળ૊ધત લીજ્ઞ ની઒ની ઔ ભ ઔયલ ની યીત આ પ્રભ ણે છે. જ્મ યે ઔ૊ઈ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

22

નલી ગટન લી઴ે જાણ થ મ ત્મ યે તે વોથી ઩શે ર ાં ગટન નુાં ધ્મ ન઩ુલાઔ અલર૊ઔન ઔયીને તેન ઉ઩યથી તેન ાં ઔ યણ૊ લી઴ે તઔા આધ યીત અનુભ ન ફ ધ ાં ે છે. ત્મ ય ઩છી અનુભ ન કરુાં છે ઔે ક૊ટુાં તે ચઔ વલ ભ ટે જુ દીજુ દી યીતે પ્રમ૊ખ૊ ઔયે છે. ‘વ તત્મ’ એ પ્રઔૃ તીનુાં રક્ષણ છે, તેથી દયે ઔ પ્રમ૊ખનુાં ઩યીણ ભ જો ધ યણ પ્રભ ણેનુાં ભ઱તુાં શ૊મ ત૊ અનુભ નને વ ચુાં ભ ને છે અને ઩૊ત ની ળ૊ધની જાણ ફીજા લીજ્ઞ ની઒ને ઔયે છે. લીજ્ઞ ની ખભે તેટર૊ ભ૊ટ૊ ભન ત૊ શ૊મ ત૊ ઩ણ ક તયી ઔમ ા લીન તેની લ ત લીજ્ઞ નજખતભ ાં ઔ૊ઈ ભ ની રેતુાં નથી. ફીજા લીજ્ઞ ની઒ ઩ણ ઩૊ત ની યીતે પ્રમ૊ખ૊ ઔયે છે અને જ્મ યે જણ મ ઔે તે઒ને ઩ણ એલુાં જ ઩યીણ ભ ભ઱ે છે ત્મ યે જ અનુભ નન૊ ‘નીમભ’ તયીઔે સ્ક્લીઔ ય થ મ છે. ‘ભનુષ્મભ ત્ર બુરને ઩ ત્ર’ શ૊મ છે. લીજ્ઞ ની઒ ઩ણ અન્તે ત૊ ભ નલી઒ જ છે. તેભની વભઝણભ ાં ઩ણ બુર શ૊ઈ ળઔે તેથી નીમભ સ્ક્લીઔ ય મ ઩છી; ઩ણ જ્મ ાં વુધી દયે ઔ ગટન ભ ાં તે નીમભ ભુજફનુાં ઩યીણ ભ ભ઱તુાં યશે ત્મ ાં વુધી જ તેને વ ચ૊ ભન મ છે. નીમભ સ્ક્લીઔ ય મ ઩છી ઩ણ જો ઩ છ઱થી તેભ ાં ન ની વયકી ઩ણ બુર જણ મ ત૊ નીમભને રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

23

વુધ યલ ભ ાં ઔે ફદરલ ભ ાં આલે છે. બુરને વુધ યલ ની છુ ટ એ લૈજ્ઞ નીઔ ઩દ્ધતીનુાં વોથી ભ૊ટુાં જભ ઩ વુાં છે, તથ વમ્પ્રદ મ અને લીજ્ઞ ન લચ્ચેની સ્ક્઩ષ્ટ બેદયે ક છે. સ્ક્લમાંવુધ યણ ની ઔ માયીતીને ઔ યણે જ લીજ્ઞ નન૊ વતત લીઔ વ થત૊ યશે છે. એઔ ઔ ઱ે ક૊ય ઔની ળ૊ધભ ાં પ્ર ણીની ભ પઔ લખય ઔ઩ડે અને ઉગ ડ ઩ખે ગયતી ઉ઩ય બટઔત૊ ઩ ઴ ણમુખન૊ આદીભ નલ લીજ્ઞ નન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને વભુદ્રન ત઱ીમ થી ભ ાંડીને તે ઠેઠ ચન્દ્ર વુધી ઩શોંચી ળક્મ૊ છે, એ ફત લે છે ઔે ઔુ દયતન ાં યશસ્ક્મ૊ જાણલ ની લીજ્ઞ ની઒ની ઩દ્ધતી બરે ધીભી અને કચ ા઱ શ૊મ; ઩યન્તુ ફીજી ઔ૊ઈ ઩ણ યીત ઔયત ાં તે લધ યે બય૊વ ઩ ત્ર છે. તેભ ાં અાંખત ભ ન્મત ઒નુાં ઔ૊ઈ સ્ક્થ ન ન શ૊ઈને

અશાંઔ ય, આડમ્ફય, લ ડ ફન્ધીને અલઔ ળ નથી.

ભ્રભણ ,

છેતય઩ીંડી

ઔે

જ્મ યે ઔ૊ઈ ગટન લી઴ે લીજ્ઞ નીને જાણઔ યી ન શ૊મ ત્મ યે તે નીક રવત ઩ુલઔા ઩૊ત નુાં ‘અજ્ઞ ન’ સ્ક્લીઔ યે છે. લીજ્ઞ નીન૊ જલ ફ ક૊ટ૊ શ૊ઈ ળઔે ઩ણ જુ ઠ૊ નશીં. આભ, વત્મને ળ૊ધલ ભ ટે ભ નલીએ આદયે રી વો પ્રલૃત્તી઒ભ ાં આ એઔભ ત્ર પ્રલૃત્તી એલી છે ઔે જ ેભ ાં શમ્ભેળ ાં વત્મન૊ અને ભ ત્ર રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

24

વત્મન૊ જ જમ થ મ છે; ઔ યણ ઔે તે ભ ત્ર પ્રઔૃ ત્તીને જ પ્રભ ણ ખણે છે, ભ ન્મત ઒ને નશીં. આભ, લીજ્ઞ નની ઉ઩ેક્ષ ઔયલી એટરે પ્રઔૃ તીની જ ઉ઩ેક્ષ ઔયલ ફય ફય છે. જો ‘ઈશ્વય’ ળબ્દ લ ઩યલ૊ જ શ૊મ ત૊ એભ ઔશી ળઔ મ ઔે લીજ્ઞ ની઒ ઈશ્વયન વ ચ અથાભ ાં ‘ઉ઩ વઔ’ છે. લીજ્ઞ ની઒ બુતઔ ઱ (લીશ્વની અને જીલનની ઉત્઩ત્તી), લતાભ નઔ ઱ (ભ નલીની વુક ઔ યી) અને બલીષ્મઔ ઱ (ઉજા​ા અને ઩મ ાલયણ) એભ ત્રણે ઔ ઱નુાં ચીન્તન એઔવ થે ઔયત શ૊ઈને વભ જ લચ્ચે યશે ત ઋ઴ી઒ છે. ઩ ઴ ણમુખથી ભ ાંડીને આજ વુધીન૊ ભ નલીન૊ જાણલ ર મઔ અને ઉ઩મ૊ખી ઈતીશ વ એ ય જા઒ન૊ ઔે ઈશ્વયન

અલત ય૊ન૊ નથી; ઩ણ ઔુ દયતન

઩યીફ઱૊ની

જાણઔ યી ભે઱લલ ભ ટેની ભ નલીની ભથ ભણન૊ છે. લીજ્ઞ નને ઔ યણે ભ ત્ર 200 લ઴ા ઩શે ર ાં શલ ભ ાં ઉડી ન ળઔત૊ ભ ણવ આજ ે ઠેઠ ચન્દ્ર વુધી ઩શોંચી ળક્મ૊ છે, જ્મ યે ‘બખલ નન બય૊વે’ જીલત અન્મ પ્ર ણી઒ની જીલનળૈરીભ ાં 200 લ઴ાભ ાં ઔ૊ઈ પે યપ ય થમ૊ નથી.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

25

લીજ્ઞ નની ફે ભમ ાદ ઒ સ્ક્઩ષ્ટ યીતે વભઝી રેલી જોઈએ. લીજ્ઞ ન એ પ્રઔૃ તીને વભઝલ ન૊ પ્રમ વ શ૊ઈને જ ે પ્રઔૃ તીભ ાં ન શ૊મ તે લીજ્ઞ નભ ાં ઩ણ ન જ શ૊મ તે સ્ક્લ બ લીઔ છે. આ ઔ યણથી પ્રઔૃ તીની ભ પઔ લીજ્ઞ ન ઩ણ ભ ણવની ર ખણી઒, ભ ન્મત ઒, ય જઔ યણ ઔે વ ભ જીઔ નીતીનીમભ૊ અને ઔ મદ ઒થી ઩ય છે. લીજ્ઞ નની અરીપ્તત ને ઔ યણે તેન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને ફન લેર ાં વ ધન૊થી વખલડ૊ અને અખલડ૊ ફન્ને ઉબ ાં થઈ ળઔે છે ઩ણ વુક નશીં. લીજ્ઞ નની આ ઩શે રી ભમ ાદ છે. ઔુ દયતી ગટન થલ અાંખન ે ી ઔયે રી ધ યણ વ ચી છે ઔે ક૊ટી તે પ્રમ૊ખ દ્વ ય ચઔ વલ ની યીતની ળરુઆત ઔયન ય ખૅરીરી઒ન

જભ ન ભ ાં લૈજ્ઞ નીઔ વાંળ૊ધન એ એઔ

વ્મક્તીખત ફ ફત શતી. ફશુ જ થ૊ડ ર૊ઔ૊ લીજ્ઞ નભ ાં યવ અને વુઝ ધય લત શત . જ ેભ જ ેભ લીજ્ઞ નન૊ લીઔ વ થત૊ ખમ૊ તેભ તેભ વાંળ૊ધન લધ યે જટીર થતુાં ખમુાં અને ભ ટે લધ યે ને લધ યે વ ધન૊ અને વ્મક્તી઒ની ભદદની જરુય ઩ડલ ભ ાંડી તેથી વાંળ૊ધન કચ ા઱ થતુાં ખમુાં. આધુનીઔ લીજ્ઞ ન એટરુાં ફધુ કચ ા઱ થઈ ખમુાં છે ઔે વાંળ૊ધનન૊ કચા જનત એ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

26

એટરે ઔે વયઔ યે જ ઉઠ લલ૊ ઩ડે. આ ઔ યણથી લૈજ્ઞ નીઔ વાંળ૊ધન ઉ઩ય ય જઔ યણન૊ ઔ ફુ યશે છે. કચ ા઱઩ણ ને ઔ યણે ય જઔ યણન ાં પ્મ દ ાં ફનલ ની ર ચ યી એ લીજ્ઞ નની ફીજી ભમ ાદ છે. વત્ત આખ઱ ળ ણ઩ણ નઔ ભુાં શ૊મ છે. ભ નલત ની દૃષ્ટીએ જા઩ ન ઉ઩ય અણફ૊મ્ફ ન ઝીઔલ ની લૈજ્ઞ નીઔ૊ની વર શને* ય જઔ યણે ઠુઔય લી દીધી શતી તે ળ ણ઩ણની ર ચ યીન૊ તથ ય જઔ યણી઒ની સ્ક્લ થાલૃત્તીન૊ વજ્જડ ઩ુય લ૊ છે. અણફ૊મ્ફ ઝીંઔલ ન૊ નીણામ રીધ૊ ય જઔ યણે અને લખ૊લ મુાં ફીચ રુાં લીજ્ઞ ન. અણભ ાંથી ભે઱લી ળઔ તી ળક્તીની લી઩ુરત એટરી ફધી છે ઔે જો તેન૊ દુરુ઩મ૊ખ થ મ ત૊ વભગ્ર ભ નલજાતન૊ ન ળ થ મ. આલી ળક્મત વ થે બરે પ્રઔૃ તીને ઔળી રેલ દેલ ન શ૊મ; ઩યન્તુ લીજ્ઞ ની઒ને છે. વ યી યીતે જીલલ ભ ટે લીજ્ઞ ન અને ધભા ફન્નેની જરુય ઩ડે છે તે વભઝ લત આઈનસ્ક્ટ ઈન ઔશે છે, ‘‘ધભા લખય લીજ્ઞ ન આાંધ઱ુાં છે અને લીજ્ઞ ન લખય ધભા ઩ ાંખ઱૊ છે.’’ આલી વભઝણ આ઩ત દન્ત રીન સ્ક્લ ભીશ્રી. વચ્ચીદ નન્દજી ઔશે છે, ‘‘ધભા એ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

27

વ મઔરન આખ઱ન ઩ૈડ ની ભ પઔ જીલનની દીળ નક્કી ઔયે છે અને લીજ્ઞ ન એ વ મઔરને ચર લતુાં ઩ છ઱નુાં ઩ૈડાંુ છે.’’ પ્રજાભતની આખ઱ ય જઔ યણે ઝુઔલુાં ઩ડતુાં શ૊ઈને – ચપ્઩ુ શ૊મ ઔે અણળક્તી – તેન૊ દુરુ઩મ૊ખ ન થલ દેલ૊ શ૊મ ત૊ પ્રજાભ ાં ળ ણ઩ણ શ૊લુાં જરુયી છે. વાંસ્ક્ઔ ય આ઩લ નુાં ઔ ભ ભ લતય, ળીક્ષઔ૊ અને ધભાખુરુ઒નુાં જ છે – લીજ્ઞ ની઒નુાં નશીં.

* MANIFESTO ‚ “ There lies before us, if we choose, continual progress in happiness, knowledge and wisdom. Shall we, instead, choose death because we cannot forget our quarries? We appeal as human beings to human beings: Remember your humanity and forget the rest.‛

Bertrand Russell : Max Born : Percy Bridgman Leopold Infeld : Frederic Joliot-Curie Herman Muller : Cecil Powell : Linus Pauling Joseph Rotblat : Hidei Yukawa : Albert Einstein

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

28

5

ખીત નુાં અથાગટન અનુક્રમણીકા

ખીત એટરે ઩૊ત ન૊ ન્મ મી બ ખ ભે઱લલ ભ ટે ઩ીતય ઈ બ ઈ઒, લડીર૊, વખ ઒ અને ખુરુ઒ વ થે મુદ્ધ ઔયલ ભ ટે છેઔ છેલ્લી ગડીએ પવડ ઈ ઩ડેર અજુ ાનને પયજનુાં બ ન ઔય લીને ઩ ન૊ ચડ લલ ભ ટે ઔૃ ષ્ણએ આ઩ેરી વભઝણન૊ વાંજમે ધૃતય ષ્ટ રને વમ્બ઱ લેર૊ ‘આાંક૊ દેખ્મ૊ અશે લ ર’. ખીત ન૊ આલ૊ સ્ક્થુ઱ અથા અનેઔ ઔ યણ૊વય ભ ની ળઔ મ તેભ નથી. દ .ત. : 1.

ઔ૊ની વ થે રડલ નુાં છે તેની અખ ઉથી કફય શતી જ. લ઱ી, મુદ્ધ ઔ ાંઈ એઔ એઔ આલી ઩ડ્યુાં નશ૊તુાં. ફન્ને ફ જુ લીળ ઱ વાંખ્મ ભ ાં મ૊દ્ધ ઒ એઔઠ થમ શ૊મ અને મુદ્ધ ભ ટેન ળાંકધ્લની ઩ણ થઈ ચુક્મ શ૊મ (1/12થી 18) ત્મ યે છેઔ છેલ્લી ગડીએ (1/20) અને ઔૃ ષ્ણન ઔશે લ પ્રભ ણે ‘ઔવભમે’ (2/2) આટરી ખમ્બીય ફ ફતની રમ્ફ ણથી ચચ ા ઔયલી ળક્મ ઔે મ૊ગ્મ છે?

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

29

2.

ભશ બ યતની ઔથ પ્રભ ણે ઩ ાંડલ૊ની ઩ વે વ ત અને ઔોયલ૊ની ઩ વે અખીઆય અક્ષોશીણી વેન શતી. આટર યથ, શ થી, ગ૊ડ અને મ૊દ્ધ ઒ ઔુ રુક્ષેત્રન ભેદ નભ ાં વભ મ કય ાં? (અક્ષોશીણી = 21,870 યથ, 21,870 શ થી, 65,610 ગ૊ડ તથ 1,09,350 ઩ મદ઱ની વેન ની એઔ ટુઔડી.)

3.

આટર ગોંગ ટભ ાં ફે જણ ાં ઔેલી યીતે લ ત ઔયી ળઔે? ળુાં ળાંકધ્લની ઔમ ા ઩છી ઩ણ રખબખ 20 ર ક રડલૈમ ઒ ખીત ન 18 અધ્મ મ ઩ુય થ મ ત્મ ાં વુધી ળ ત ાં ીથી ઉબ યષ્ણ શળે? ઔદ ચ ઩ ાંડલ૊ની વેન તેલી આભન્મ ય કે ત૊ ઩ણ ળુાં ઔોયલ૊ એટર ફધ વજ્જન ઔે બ૊ટ શળે ઔે અજુ ાન જ ેલ ભશ યથીની વ્મ ઔુ ઱ત ન૊ (1/29, 30, 47, 2/9) ર બ ન ઉઠ લે?

4.

ઔથ પ્રભ ણે વાંજમ ઩ વે દીવ્મદૃષ્ટી શતી. દૃષ્ટી શ૊મ ત૊ તેન થી દેક મ; ઩ણ વમ્બ઱ મ ઔે વુાંગ મ નશીં. ળાંકધ્લની તથ અજુ ાન અને ઔૃ ષ્ણ લચ્ચેન૊ લ ત ાર ઩ વાંજમ ઔેલી યીતે વ બ ાં ઱ી ળઔે? ટીલીન૊ અલ જ જત૊ યશે ત૊? લ઱ી, ઔૃ ષ્ણનુાં ઈશ્વયીમ સ્ક્લરુ઩ ‘દીવ્મ ખાંધન રે઩લ ઱ુાં’ શતુાં તેલુાં તેણે ઔેલી યીતે જાણ્મુાં? (11/11). એ જ પ્રભ ણે જો એઔ

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

30

વુમાથી આટર૊ ફધ૊ ત ઩ ર ખત૊ શ૊મ ત૊ ‘શજાય૊ વુમો’ એઔ જ લકતે આઔ ળભ ાં પ્રઔ ળત શ૊મ (11/12) ત૊ એ જ ક્ષણે આકી ઩ૃર્થલી ઩યનુાં જીલન ન ળ ઩ મ્મુાં શ૊ત. ય ભ મણ ઔે ભશ બ યતને ઐતીશ વીઔ ગ્રન્થ ભ નલ ને ફદરે ધ ભીઔ (વ મ્પ્રદ મીઔ નશીં) ગ્રન્થ તયીઔે ભ નીએ ત૊ તેની અળક્મ ર ખતી ઔથ ઒ને ‘ઔીડી અને ઔફુતય’ ઔે ‘ઉન્દય વ ત ઩ુાંછડીમ૊’ જ ેલી ફ૊ધઔથ ઒ભ ાં ક઩ લી ળઔ મ. આ઩ણે ઩ણ બલ ઈ, ન ટઔ, વીનેભ અને ટીલી જ ેલ ાં ભ ધ્મભ૊ ભ યપત ફશુજનવભ જને વન્દેળ૊ ઩શોંચ ડલ ભ ટે ઔ લ્઩નીઔ લ ત ા઒ન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીએ જ છીએ. ભશ બ યત (અને ભ ટે ખીત ) એ ઈતીશ વ નશીં; ઩ણ ઔથ છે. ખીત ભ ાં ઔૃ ષ્ણ અને અજુ ાનન વાંલ દન રુ઩ે ભશ઴ી લેદવ્મ વ જીલન જીલલ ની ઔ઱ નુાં દળાન ઔય લે છે. ખીત ન ાં ઩ ત્ર૊ને ભ નલીભ ાં યશે રી ઔુ દયતી લૃત્તી઒ન અને ભશ બ યતન મુદ્ધને ભનભ ાં ચ રત ઩યસ્ક્઩ય લીય૊ધી લીચ ય૊ન ગ઴ાણન રુ઩ઔ તયીઔે જોઈએ ત૊ જ આલી અનેઔ અળક્મ ર ખતી ઔથ ઒નુાં વભ ધ ન થઈ ળઔે. ખીત ભ ાં કયે કય બોતીઔ મુદ્ધની નશીં; ઩ણ જીલનભ ાં દયય૊જ અનુબલ ત આાંતયીઔ વાંગ઴ાની લ ત છે. આ઩ણે આ દૃષ્ટીએ ખીત ન યૅ ળનર શ્લ૊ઔ૊ન૊ વન્દેળ વભઝલ ની ઔ૊ળીળ ઔયીળુાં. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

31

઩ ાંડલ૊ અને ઔોયલ૊ : ઔ૊ઈ ઩ણ ભ ણવ વમ્઩ુણા઩ણે વ ય૊ ઔે કય ફ શ૊ત૊ નથી (14/5). દયે ઔભ ાં વદ્ખુણ અને અલખુણનુાં ઒છ –લધત પ્રભ ણભ ાં ભીશ્રણ શ૊મ છે (14/10). જીલનભ ાં ડખરે ને ઩ખરે નીણામ રેલ૊ ઩ડે છે. નીણામ રેતી લકતે જો શ્રેમ અને પ્રેમ લચ્ચે ઩વન્દખી ઔયલ ની શ૊મ ત૊ ભનભ ાં વદ્ અને અવદ્ લૃત્તી઒ લચ્ચે વન્ગ઴ા થ મ છે. ઩ ાંડલ૊ વદ્ નુાં, ઔોયલ૊ અવદ્ નુાં અને આ઩ણ ભનને ઔુ રુક્ષેત્રનુાં પ્રતીઔ ખણીએ ત૊ મુદ્ધ એટરે નીણામ રેતી લકતે ભનભ ાં ચ રત૊ લૃત્તી઒ લચ્ચેન૊ વાંગ઴ા. આભ, જીલનન વાંગ઴ાને ધ્મ નભ ાં ય કીને જ ખીત ન૊ ભભા વભઝી ળઔ મ તેભ છે. ધૃતય ષ્ટ ર : ફધ જ દુખુાણ૊નુાં ઉખભસ્ક્થ ન ભ ણવની પ્ર ણીવશજ સ્ક્લ થાલૃત્તીભ ાં યશે રુાં છે. સ્ક્લ થા આાંધ઱૊ છે તેથી દુખુાણ૊ (100 ઔોયલ૊)ન૊ ઩ીત ધૃતય ષ્ટ ર આાંધ઱૊ છે. (વાંત ન૊ ભ ટેન ભ૊શને ઔ યણે તેભન ાં ઔુ ઔભો તયપ આાંક આડ ઔ ન ઔયન ય ભ ત ખ ધ ાં યી ઩ણ છતી આાંકે અન્ધ છે.) ખીત ન આળયે 700 શ્લ૊ઔ૊ભ ાંથી ધૃતય ષ્ટ ર ઩શે ર૊ અને એઔભ ત્ર શ્લ૊ઔ ફ૊રે છે; છત ાં તેભ ાં ઩ણ તેની સ્ક્લ થાલૃત્તી દેક ઈ આલે છે. આ સ્ક્લ થ ન્ા ધ ભ૊ટ ઔ ઔ ન ભનભ ાં ફ ઩ લખયન ઩ ાંચ બત્રીજા઒ન વૈન્મ ઔયત ાં દ૊ઢુાં વૈન્મ ધય લત શ૊લ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

32

છત ાં ઩૊ત ન 100 ઩ુત્ર૊ની ચીંત લધ યે છે અને ભ ટે શ્લ૊ઔભ ાં તેભન૊ ઉલ્લેક ઩શે ર૊ છે (1/1). અજુ ાન : અજુ ાન ફ ગ૊, ગભાંડી, ઔ મય ઔે ભુકા નથી. ભશ બ યતન ‘ભત્સ્ક્મલેધ’ન૊ પ્રવાંખ એ લીલીધ ઩યીફ઱૊નુાં વાંઔરન અને વાંતુરન ઔયલ ની તેની ક્ષભત નુાં દ્ય૊તઔ છે. નીણામ રેત ઩શે ર ાં તે પ્રશ્નને ચ યે ફ જુ થી તટસ્ક્થત થી ત઩ વે છે. તેથી બોતીઔ ર બ ક તય નજીઔન વખ ઒, લડીર૊ અને ખુરુને ભ યી ન ાંકલ ભ ાં ‘ઓચીત્મ છે?’ તેલ૊ મક્ષપ્રશ્ન ભ ત્ર તેને એઔર ને જ થ મ છે. તે બર૊ છે ઩ણ બ૊ટ નથી. તે જીજ્ઞ વુ અને વય઱ છે તેથી જ્મ યે ભુઝ ાં મ (2/7) ત્મ યે પ્રશ્ન૊ ઩ુછલ જ ેટરી નીક રવત અને શીમ્ભત ફત લે છે. ઔૃ ષ્ણભ ાં તેને શ્રદ્ધ છે – અન્ધશ્રદ્ધ નશીં, તેથી ઔૃ ષ્ણની લ તને જ ેભની તેભ લખય દરીરે સ્ક્લીઔ યી રેત૊ નથી (3/1–2, 4/4). દરીર અને પ્રશ્ન૊ ભ યપત જ જ્ઞ ન ભે઱લલ ન૊ અજુ ાનન૊ અબીખભ એ ભ નલીભ ત્રભ ાં યશે રી જીજ્ઞ વ અને યૅ ળન રીટીનુાં પ્રતીઔ છે. લીજ્ઞ નન૊ જન્ભ અને લીઔ વ ઩ણ આ જ યીતે થમ૊ છે. ઔૃ ષ્ણ : ઔૃ ષ્ણ એઔ આદળા ભીત્ર, આદળા ળીક્ષઔ અને આદળા લડીર છે અને ભ ટે તે આદળા ઩ુરુ઴ (઩ુરુ઴૊ત્તભ)નુાં પ્રતીઔ છે. વ ચ૊ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

33

ળીક્ષઔ ળીષ્મને પ્રશ્નન જલ ફ ઔશી દેત૊ નથી; ઩યન્તુ પ્રશ્ન ઉઔેરલ ની યીત વભજાલે છે –ખ૊ક લત૊ નથી. અજુ ાનને બ ખે આલેરુાં ઔ ભ ઩૊તે ધ યે ત૊ ક્ષણ ધાભ ાં (11/32) ઔયી ળઔે તેભ શ૊લ છત ાં તે ઔયી આ઩ત૊ નથી; ઩યન્તુ અજુ ાનને તેની ભ૊શજન્મ ઩ર મનલૃત્તી તયપ ધ્મ ન દ૊યીને તથ પયજનુાં બ ન ઔય લીને પ્રેમ ઔયત શ્રેમને ભશત્ત્લ આ઩લ ભ ટેની વભઝણ આ઩ે છે – અને તે ઩ણ અજુ ાને ઩ુછ્ુાં ભ ટે (2/7). તે ઔદીએ અજુ ાન ઉ઩ય દફ ણ ઔયત૊ નથી. છેલટન૊ નીણામ રેલ ભ ટે અજુ ાનને આદેળ નશીં; ઩ણ સ્ક્લતન્ત્રત આ઩ીને (18/63) આદળા લડીર, આદળા ળીક્ષઔ (18/72) અને વ્મક્તી સ્ક્લ તન્​્મત ન ઩ુયસ્ક્ઔત ા તયીઔેનુાં ઉત્તભ ઉદ શયણ ઩ુરુાં ઩ ડે છે. ઔૃ ષ્ણ ખુણલત્ત પ્રીમ છે (10/41). છેલ્લ ફે ર ક લ઴ાન૊ ભ નલીન૊ ઈતીશ વ જોત ાં જણ મ છે ઔે ળ યીયીઔ ઔયત ાં ભ નવીઔ ઉત્ક્ર ાંતી ગણી લધ યે ઝડ઩થી થ મ છે. ઉત્ક્ર ાંતીની વીડી ઉ઩ય ઔ૊ઈ ઩ણ ઔ ઱ે આક૊ વભ જ એઔ જ ઩ખથીમે નથી શ૊ત૊ (7/3) તેથી ભ નલીની ળયીય યચન ભ ાં ક વ નશીં; ઩યન્તુ વભઝણભ ાં (અને તેથી તેની ઔીળ૊ય લસ્ક્થ અને પ્રોઢ લસ્ક્થ ન લતાનભ ાં) ગણ૊ ભ૊ટ૊ તપ લત જોલ ભ઱ે છે. પ્રઔૃ તી લીળેની જાણઔ યી ભે઱લલ ન૊ મળ ઔ૊ઈ એઔ જ વ્મક્તીને ઔે ઩ેઢીને નશીં; ઩યન્તુ બુતઔ ઱ભ ાં થઈ ખમેર અજુ ાન જ ેલ પ્રશ્ન૊ ઩ુછત ાં ળીષ્મ૊ અને ઔૃ ષ્ણ જ ેલ વભઝણ આ઩ત ખુરુ઒ જ ેલી અનેઔ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

34

વ્મક્તી઒ને પ ઱ે જામ છે (4/5, 4/8 અને 4/15). બલીષ્મભ ાં ઩ણ આ વીરવીર૊ ચ રુ જ યશે ળે (2/12). ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

35

6

આ઩ણાં ફેલડુાં અસ્ક્તીત્ત્લ અનુક્રમણીકા

નલજાત ભ નલફ ઱ અને પ્ર ણીન ફચ્ચ લચ્ચે ળયીયની યચન વીલ મ ઝ ઝ૊ તપ લત શ૊ત૊ નથી. વભમ જત ાં આવ઩ વ થતી ગટન ઒ લીળે ફ ઱ઔ વબ ન થતુાં જામ છે, જ્મ યે પ્ર ણી઒ભ ાં આલી વબ નત ઔદી આલતી નથી. તે ભ ત્ર લૃત્તીથી જ જીલે છે તેથી ભ નલીની ભ પઔ તેભને ઈશ્વયની ઔલ્઩ન ની ઔે ઔુ દયતન અભ્મ વની જરુય ઩ડતી નથી. આ઩ણે એઔવ થે ફે દુનીમ ભ ાં જીલીએ છીએ – બોતીઔ અથલ ફશ યની અને ભ નવીઔ અથલ ભનની ઔે અન્દયની. જીલનને વભઝલ ભ ટે આ ફે લચ્ચેન૊ તપ લત સ્ક્઩ષ્ટ યીતે વભઝી રેલ૊ જરુયી છે. બોતીઔ દુનીમ ભ ાં આ઩ણાં અસ્ક્તીત્ત્લ ળયીય ભ યપત છે. વ્મક્તીની ઒઱ક ચશે ય ભ યપત થતી શ૊મ છે. તેથી ચશે ય ને એઔ ન ભ આ઩લ ભ ાં આલે છે. જ્મ ાં વ્મક્તીનુાં નશીં; ઩ણ ળયીયનુાં ભશત્ત્લ શ૊મ ત્મ ાં નમ્ફય આ઩લ ભ ાં આલે છે. આ દુનીમ નુાં બ ન આ઩ણને રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

36

ળયીયની ઩ ાંચ જ્ઞ નેન્દ્રી઒ ભ યપત થ મ છે. ઩દ થા, ઉજા​ા અને અલઔ ળ (Matter, Energy and Space)થી ફનેર બોતીઔ જખતનુાં લણાન ખીત એ આ આ પ્રભ ણે ઔમુા છે – ઩દ થાન ાં ત્રણ સ્ક્લરુ઩૊ ગન, પ્રલ શી અને લ મુ ભ ટે અનુક્રભે ઩ૃર્થલી, જ઱ અને લ મુ, ઉજા​ા ભ ટે ‘અગ્ની’ અને અલઔ ળ ભ ટે ‘આઔ ળ’ (7/4 ઩ૈઔી). આ દુનીમ ભ ાં દેક લ, વખલડ, પ્રતીષ્ઠ , વત્ત , ચ ર ઔી, ન્મ ત, વમ્પ્રદ મ, દમ્બ, આડમ્ફય, શયીપ ઈ, ફશુભતી, ન ણ ાં અને લીજ્ઞ નનુાં ચરણ ચ રે છે. તેભ ાં ખુન૊ થ મ ત્મ યે પયીમ દી, તશ૊ભતદ ય, વ ક્ષી અને ન્મ મ ધીળ એ ચ યે મ વ્મક્તી઒ જુ દી શ૊ઈને ઔ મદ ઔીમ ચ ર ઔીથી ‘શોંળીમ ય’ ખણ ત લઔીર૊ વત્મને છુ ઩ લી ઔે ખુાંચલી ળઔે છે. અને તેથી ગણ ખુન્શે ખ ય૊ને ળઔન૊ ર બ આ઩ીને છ૊ડી ભુઔલ ઩ડે છે. ગણીલ ય ત૊ આલી યીતે છટઔી ખમેર ઒ વભ જભ ાં ઩ છ ભ૊ટ બ થઈને પયત શ૊મ છે. ઩ૈવ , વત્ત અને ઔીતી એ વ્મક્તીને તેની ફશ યની દુનીમ ભ ાં ભ઱ેરી ‘વપ઱ત ’ ભ ટે વભ જ ે આ઩ેર એલ પ્રભ ણ઩ત્ર૊ છે ઔે જ ે ક૊ટ યસ્ક્તે ઩ણ ભ઱ી ળઔે છે. વ ભ ન્મ ભ ણવ૊ ઩ણ વ ય દેક લ ભ ટે ભ લતય આખ઱, જીલનવ થી આખ઱, વાંત ન૊ આખ઱, ભીત્ર૊ આખ઱, ઑપીવભ ાં, ધભાસ્ક્થ નભ ાં અને ક્રફભ ાં જરુયત ભુજફ જુ દ ાંજુદ ાં ભશ૊ય ઩શે યે રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

37

છે. ય લણન ાં દવ ભ થ ાં એ આ ભશ૊ય ઒નુાં પ્રતીઔ છે. ભશ૊ય ઒ને અઔફન્ધ ય કલ ની લેતયણભ ાં જ જીલનન૊ એટર૊ ફધ૊ વભમ અને ળક્તી લેડપ ઈ જામ છે ઔે બોતીઔ દુનીમ ભ ાં ય ચન ય ઒ ઩ વે અન્દયની દુનીમ ભ ાં ડ૊ઔીમુાં ઔયલ ભ ટે વભમ ફચત૊ નથી (2/44) – જ ેભ ઩૊ત ન વ્મલવ મભ ાં ખ઱ ડુફ યશે ત ર૊ઔ૊ને ઔુ ટમ્ુ ફ ભ ટે વભમ યશે ત૊ નથી તેભ. ભ નવીઔ દુનીમ એ ર ખણી, ફુદ્ધી અને ‘શાં ુ’ન૊ પ્રદેળ છે (7/4 ઩ૈઔી). એ દુનીમ ભ ાં આ઩ણે એઔર અટુર અને તદ્દન ઉગ ડ શ૊ઈએ છીએ. બોતીઔ દુનીમ ની વીદ્ધી઒નુાં તેભ ાં ઔ૊ઈ ભુલ્મ ઔે ચરણ નથી. તેભ ચરણ છે લીશ્વ વનુાં અને ભ ત્ર લીશ્વ વનુાં જ. લીશ્વ વ એ ફે વ્મક્તી઒ને જોડત૊ વીભેન્ટ છે ભ ટે તે વુક અને પ્રેભનુાં ઉદ્બલસ્ક્થ ન છે. અલીશ્વ વને ઔ યણે ભ ત અને વાંત નન વોથી ગનીષ્ટ અને ઔુ દયતી વમ્ફન્ધભ ાં ઩ણ તીય ડ ઩ડી જતી શ૊મ છે. તેથી ફીજા વ થેન વમ્ફન્ધ૊ભ ાં ઩ણ તેભ જ થ મ તે વભઝલુાં અગરુાં નથી. પ્રેભ, આનન્દ અને વન્ત૊઴ એ વ્મક્તીની અન્દયની દુનીમ ભ ાંથી ભ઱ત જીલનની વપ઱ત ન પ્રભ ણ઩ત્ર૊ છે. આ પ્રભ ણ઩ત્ર૊ ઔદીએ ક૊ટી યીતે ભ઱ી ળઔત નથી અને ભ ટે બય૊વ ઩ ત્ર છે.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

38

ફન્ને દુનીમ ભ ાં પ્રશ્ન૊ ઉબ થ મ છે. ફશ યન પ્રશ્ન૊ અખલડ૊ ઉબી ઔયે છે જ્મ યે આાંતયીઔ પ્રશ્ન૊ દુ:ક ઉત્઩ન્ન ઔયે છે. વુકી થલુાં શ૊મ ત૊ ફશ યન પ્રશ્ન૊ ઔયત ાં આાંતયીઔ પ્રશ્ન૊ ઉઔેરલ લધ યે જરુયી છે. ભ ણવની કયી ભુશ્ઔેરી એ છે ઔે બોતીઔ દુનીમ ન ચરણને ભ નવીઔ દુનીમ ભ ાં ચર લલ ની ખભે તેટરી વીપત઩ુલાઔની ઔ૊ળીળ ઔયલ ભ ાં આલે; ઩ણ તેભ ાં શમ્ભેળ ાં નીષ્પ઱ત જ ભ઱ે છે. ઔ યણ ઔે ભ નવીઔ દુનીમ ભ ાં પયીમ દી, અ઩ય ધી, વ ક્ષી અને ન્મ મ ધીળ એ ચ યે મ આ઩ણે ઩૊તે જ શ૊ઈને ફચ લ ઩ક્ષન ચ ર ઔ લઔીર જ ેલ ‘ભન’નુાં ઔળુાં ઉ઩જતુાં નથી. ભશ૊ય ઒ ફદરી ફદરીને વભ જ આક ને છેતયી ળઔત૊ ભ ણવ ઩૊ત ની જાતને ઔુ દયતને છેતયી ળઔત૊ નથી. તેથી ચીંત અને બમને ઔ યણે ભનભ ાં તન લ અને ળ૊ઔ ઩ેદ થ મ છે. તન લની ઔીમ્ભત શત ળ જ ેલ ભ નવીઔ ય૊ખ૊ દ્વ ય ચુઔલલી ઩ડે છે. જ્મ યે ભશ૊ય ની જા઱લણી ભ ટે વત્મને ખુાંખ઱ લલ ભ ાં આલે ત્મ યે પ્રૅળયઔુ ઔયની રુન્ધ મેરી લય ઱ની ભ ઔપ તે અન્દયથી વતત દફ ણ ઔયીને ભનને ઔ૊વે છે એટરે ભ ણવનુાં ભન અળ ાંત યશે છે. ખીત ઔશે છે, ‘અળ ાંત (ભ ણવ)ને વુક ક્મ ાંથી શ૊મ?’ (2/66). ખીત ન૊ આ ભ ત્ર એઔ જ લ ક્મન૊ ‘ભ સ્ક્ટય સ્ક્ટ૊ર ઔ’ બોતીઔ દુનીમ ની દૃષ્ટીએ ‘વુકી’ ખણ ત ભ નલીન ભશ૊ય ને ઉડ લી રઈને તેની આાંતયીઔ ખયીફ ઈનુાં દ રુણ દળાન ઔય લે છે. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

39

વુકી થલ ભ ટે વો તનત૊ડ પ્રમત્ન૊ ઔયે છે; છત ાં એલુાં ઔેભ થ મ છે ઔે રખબખ દયે ઔ ભ ણવ દુ:કી જણ મ છે? સ્ક્઩ષ્ટ છે ઔે જ્મ ાં વુધી ભ નવીઔ દુનીમ ન ‘વુક’ ન ભન૊ ઩દ થા ભે઱લલ ભ ટે બોતીઔ દુનીમ ન ચરણની નીષ્પ઱ત ની ચ૊ક્કવ ક તયી ભ ણવને થઈ ન જામ ત્મ ાં વુધી તે ખુાંચલ મેર૊ અને અળ ત ાં યશે છે (5/22). વ ચ વાંત૊ વભ જભ ાં આલી વબ નત ર લલ ની ઔ૊ળીળ ઔયત શ૊મ છે; ઩યન્તુ તે઒ ‘ચીંથયે લીંટેર ાં યતન’ શ૊ઈને ર૊ઔ૊ભ ાં ફશુ જાણીત થત નથી. ફીજી ફ જુ જો ‘વખલડ’ અને ‘વુક’ લચ્ચેન૊ તપ લત વભઝલ જ ેટરી વભ જભ ાં વભઝણ ઩ેદ થઈ જામ ત૊ બક્ત૊ન ઩ૈવ થી ઐશ્વમાભ ાં ય ચત અને ધભાને ન ભે ધતીંખ ચર લીને ફશુજનવભ જને આાંજી ન કત દમ્બી ધભાખયુ ૊નુાં શીત જોકભ મ, તેથી તે઒ ધન્ધ દ યી યીતયવભ૊ અજભ લીને ‘વત્વાંખ’ન ન ભે ખુાંચલ મેર ઒ન ાં ટ૊઱ ાંને વ ફીત ન થઈ ળઔે તેલી ખ૊઱ખ૊઱ લ ત૊થી લધ યે ખુાંચલે છે. જ ેભ ખુચ ાં લણ લધ યે તેભ ળ૊઴ણ વય઱. ધભાનુાં ફજાયીઔયણ ઔયલ ની આલડત ધય લત પ્રદળાનઔ યી ખુરુ઒ ખુાંચલ મેર ધનીઔ૊ને ર ડઔ બક્ત૊ ફન લીને તેભની ઔ૊ણીએ વુકન૊ ખૉ઱ રખ ડે છે. બ૊ટ ફનલ ભ ાં ઩ણ ધન્મત અનુબલત ધનીઔ બક્ત૊ વભ જભ ાં ખુરુન૊ ભશીભ લધ યલ ભ ટે વ ભ ન્મ ર૊ઔ૊ને ખુરુ વુધી ઩શોંચલ ન દઈને તથ ખુરુન ચભત્ઔ ય૊ ઔે ળક્તી લી઴ે ખ઩ખ૊઱ ચર લીને ખુરુનુાં ભુલ્મ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

40

ઔુ ત્રીભ યીતે લધ યે છે. આલ લી઴ચક્રને ઔ યણે દમ્બી ધભાખુરુ઒ન અનુમ મી઒ની વાંખ્મ લધતી જામ છે. મ ત્ર ધ ભ૊, ઔ ઱ ન ણ ાંન ાં દ ન લડે ઠેઔઠેઔ ણે ફન્ધ ત ાં આરીળ ન ધભાસ્ક્થ ન૊ અને આશ્રભ૊, ઩ નન ખલ્લ ની ભ પઔ યસ્ક્ત ઉ઩ય ય ત૊ય ત આડેધડ ઉબી થઈ જતી દેયી઒. ક્રફ૊, ધ ભીઔ પ્રલચન૊ભ ાં જાભતી બીડ, ક્રીમ ઔ ાંડ, ફેવણ ભ ાં ‘ભયે ર ન૊ ળ૊ઔ ન ઔયલ૊’ એભ વભજાલતી ખીત ની ટે઩ લખ ડલી, નળીર ઩દ થોનુાં વેલન, ફ ધ – આકડી, ળુબ–અળુબ ગટન ઒, ચ૊ગડીમ ાં, ળુઔન–અ઩ળુઔન, લશે ભ, જ્મ૊તી઴, એઔન ડફર થઈ ળઔે ઔે ખણેળની ભુતી દુધ ઩ીએ તેલી અન્ધશ્રદ્ધ , લ સ્ક્તુળ ષ્ડ અને પેં ખળુઈ, છ ઩ ભ ાં આલતી શ્રદ્ધ ાંજરીની જાશે યકફય૊, એ ફધ ાં ખુાંચલ મેર વભ જન ાં રક્ષણ૊ છે. વભ જભ ાં ખુાંચલ મેર ાં઒ની ફશુભતી યશે તી શ૊મ છે; ઔ યણ ઔે ભ૊ટ બ ખન ાં ફ ઱ઔ૊ન ઉછેયભ ાં વભઝણને ફદરે ભ ય, ધભઔી, ફીઔ, ર રચ અને જુ ઠ ણ ાંન૊ આળય૊ રેલ ભ ાં આલત૊ શ૊મ છે. જ્મ યે ભ લતય (અને ળીક્ષઔ) ઩૊તે જ ખુાંચલ મેર શ૊મ ત્મ યે ઔ૊યી સ્ક્રેટ જ ેલ ફ ઱ઔને વભઝણ આ઩લ ની તેભની ક્ષભત ઔેટરી? ઩ેઢી દય ઩ેઢી આ લી઴ચક્ર ચ લ્મ ાં જ ઔયે છે. અઔસ્ક્ભ ત જો ‘ઔ ખનુાં ફેવલુાં અને ડ ઱નુાં તુટલુાં’ જલે ી એઔ દ ઩ણ ગટન ફને ત૊ લશે ભન ઔુ ાંડ ઱ ને બેદલુાં રખબખ અળક્મ થઈ ઩ડે છે. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

41

7

અભય આત્ભ ની ભધુય ઔલ્઩ન અનુક્રમણીકા

ખીત અને લીજ્ઞ ન ફન્ને એઔ લ ત ઩ય વશભત છે ઔે ખભે તેટરુાં ભથીએ ત૊ ઩ણ જન્ભત ાંની વ થે જ ળરુ થમેરી આ઩ણી જીલનમ ત્ર પ્રત્મેઔ ક્ષણે ભૃત્મુની દીળ તયપ જ આખ઱ લધતી શ૊મ છે. અને તેથી જન્ભેર૊ દયે ઔ ભ ણવ લશે ર૊ભ૊ડ૊ ભૃત્મુ ઩ ભે છે (2/27, 28) ભૃત્મુ નીશ્ચીત અને અનીમતઔ રીન છે. ‘ભૃત્મુ ઩છી ળુાં?’ એ પ્રશ્નન૊ જલ ફ ઔ૊ઈ ક તયી઩ુલાઔ આ઩ી ળઔે તેભ ત૊ નથી; ઩યન્તુ જ્મ યે શીન્દુ઒ ળફને ફ ઱ે, ભુવરભ ન૊ અને ખ્રીસ્ક્તી઒ દ ટે, ઩ યવી઒ ખીધને શલ રે ઔયી દે, તેનુાં ઩૊સ્ક્ટભૉટાભ થ મ ઔે ળફ આખ઱ વખ લશ ર ઒ ખભે તેટરી ય૊ઔઔ઱ ઔયે – ઔ૊ઈ ઩ણ ળફ ઉંશઔ ય૊ વુધ્ધ ાં ઔયતુાં નથી. આ ઉ઩યથી એટરુાં ત૊ નક્કી જ છે ઔે ળફને ર ખણી થતી નથી. ભૃત્મુ થ મ એટરે દુનીમ ન તભ ભ વમ્ફન્ધ૊ન૊ અન્ત આલી જામ છે. તેથી ઔફીય ઔશે છે, ‘‘આ઩ ભુએ ઩ીછે ડુફ ખઈ દુનીમ ’’. આભ છત ાં ળયીય ઉ઩યન રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

ભ૊શને ઔ યણે ફશુજનવભ જ આ http://govindmaru.com

42

લ સ્ક્તલીઔત સ્ક્લીઔ યી ળઔત૊ નથી અને દેશદ નન લીચ યભ ત્રથી તે ધ્રુજી ઉઠે છે. જન્ભ અને ભયણ લચ્ચેન ખ ઱ ને ‘જીલન’ ઔશે લ મ છે. ફધ જ પ્ર ણી઒ની જ ેભ ભ ણવભ ાં ઩ણ જીજીલી઴ શ૊મ છે તેથી તે ફુદ્ધીન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને જીલનને ફને તેટરુાં ર ાંફુ અને વય઱ ફન લલ ન ઉ઩ મ૊ ળ૊ધે છે. જીલનમ ત્ર વય઱ત થી ઩વ ય ઔયલી શ૊મ ત૊ એઔ ફ જુ ટ ઱ી ન ળઔ મ તેલુાં ભૃત્મુ અને ફીજી ફ જુ પ્ર ણીવશજ જીજીલી઴ છે. આ ઩યસ્ક્઩ય લીય૊ધી લ સ્ક્તલીઔત ઒ લચ્ચે ઔ૊ઈઔ યીતે ભે઱ ફેવ ડલ૊ જોઈએ. આ ભ ટે ખીત ભ ાં ‘ન ભ ભ ઔયત ાં ઔશે ણ૊ ભ ભ૊ વ ય૊’ એલ૊ ‘઩ુનજ ાન્ભ’ન૊ ભન૊લૈજ્ઞ નીઔ વધીઆય૊ ઔૃ ષ્ણએ આપ્મ૊ છે (2/12 – 13 અને 4/5). ઔૃ ષ્ણ ઔશે છે, ‘‘આત્ભ અને ળયીય ફે જુ દ ાં છે.’’ આત્ભ ભયત૊ નથી ઩ણ ળયીય ભયે છે (2/19 – 20). જ ેભ ળયીય પ ટેરુાં લષ્ડ ફદરીને નલુાં લષ્ડ ઩શે યે છે તેભ ભૃત્મુ ઩છી ત ય આત્ભ ને નલુાં ળયીય ભ઱ળે એટરે પયી ઩ છુ ાં જીલ ળે (2/22). જ ે઒ ઩૊ત ન જીલનથી ઔાંટ ઱ેર છે તેલ ઒ને ઔૃ ષ્ણએ ભ૊ક્ષન૊ લીઔલ્઩ આપ્મ૊ છે (8/15 – 16). ભૃત્મુન ડયને શ઱લ૊ ઔયલ ન અને ભ ણવની જીજીલી઴ ને વાંત૊઴લ ન આ ‘વ્મલશ રુ’ ઉ઩ મભ ાં ઔેટરુાં તર્થમ છે તે ત૊ જાણી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

43

ળઔ મ તેભ નથી (2/25); ઩ણ ઩ુનજ ાન્ભની ઔલ્઩ન ન૊ આધ ય રઈને લતાભ ન જીલન ઔેલી યીતે જીલલુાં જોઈએ તે ઔૃ ષ્ણ વભઝ લે છે. ઔૃ ષ્ણ ઔશે છે ઔે જો શલે ઩છીન૊ જન્ભ વુધ યલ૊ શ૊મ ઔે ઩છી ભ૊ક્ષ ઩ ભલ૊ શ૊મ ત૊ (આ ઩ણ એઔ પ્રઔ યની ર રચ જ છે) તે ભ ટેની મ૊ગ્મત ત યે આ જન્ભભ ાં જ ભે઱લલી ઩ડળે. લ઱ી ઩ુનજ ાન્ભન વીદ્ધ ન્તન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને ભ ણવ૊ લચ્ચેની આલડત, ફુદ્ધી, દેક લ લખેયેની અવભ નત ન૊ કુર વ૊ ઩ણ તે આ઩ે છે (6/41, 42, 43). આભ, અભયઆત્ભ ની ઔલ્઩ન ઔયીને ભશ઴ી લેદવ્મ વે એઔ ઔ ાંઔયે ત્રણ ઩ક્ષી ભ મ ા છે – ભૃત્મુન૊ શ ઉ, જીલનવુધ યણ અને ભ ણવ૊ લચ્ચેન૊ તપ લત. એભ જણ મુાં છે ઔે જીલન દયભીમ ન ઔયે રી ઔે થઈ ખમેરી બુર૊ને છ લયન ય ગભાંડી ભ ણવ અન્તઔ ઱ે ઩સ્ક્ત મ છે એટરે ઩યે ળ ન થ મ છે. બુર ત૊ ફધ ન ાં ી જ થ મ; ઩યન્તુ જો બુરન૊ કયે કય અપવ૊વ થત૊ શ૊મ ત૊ તેન૊ ડક ાં નીલ યી ળઔ મ છે. જ ે ભૃત્મુ વભમે પ્રવન્નત ઈચ્છત૊ શ૊મ, તેણે દયય૊જ ય ત્રે વુત ઩શે ર ાં ફશ ન ાંક૊ય ભનને ચુ઩ ઔયીને દીલવે ઔયે ર દયે ઔ ઔ માનુાં તટસ્ક્થત થી અલર૊ઔન (ધ્મ ન) ઔયલુાં જોઈએ અને જો બુર જણ મ ત૊ નીક રવત થી સ્ક્લીઔ યીને તે વુધ યી ળઔ મ તેભ શ૊મ ત૊ વુધ યી રેલી જોઈએ. જો વુધ યી ળઔ મ તેભ ન શ૊મ ત૊ તેલી બુર પયીલ ય ન થ મ તેન૊ ખ્મ ર ય કલ૊ જોઈએ. આભ ઔયલ થી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

44

ભ ણવભ ાં અ઩ય ધબ લ ઩ેદ થત૊ નથી. ગડ઩ણભ ાં આલત ડીપ્રેળનનુાં ભુખ્મ ઔ યણ આલી જાખરુઔત ન૊ અબ લ છે. ય૊જ વલ યે છ ઩ ભ ાં આલતી ફેવણ ની જાશે યકફય લ ચ ાં ીને એઔ દીલવ આ઩ણી ઩ણ આલી જાશે યકફય આલળે તેલ૊ ખ્મ ર જ ેને યશે ત૊ શ૊મ છે તે જીલનભ ાં ક૊ટુાં ઔ ભ ઔયલ નુાં ઩વન્દ ઔયત૊ નથી. ભ ણવન૊ લીઔ વ ઔયલ નુાં એન ઩૊ત ન જ શ થભ ાં છે (6/5, 6). ‘ઉંડ અન્ધ યે થી ઩યભ તેજ ે’ જાતે જ જલ નુાં છે, રઈ જલ ભ ટે પ્રબુ આલલ ન૊ નથી. ફશ યની અને અન્દયની દુનીમ લચ્ચે જ ેભ તપ લત ઒છ૊ તેભ જીલનભ ાં ઉદ્વ ેખની ભ ત્ર ઒છી. નીક રવત ને વદ્ખુણ ખણલ ને ફદરે વ યી યીતે જીલન જીલલ ની યીત તયીઔે વભજલ થી તેને અ઩ન લલી ભુશ્ઔેર નથી. ડક ાં લખયનુાં ભૃત્મુ એ ઔુ દયતે આ઩ેરુાં વદ્વતાનનુાં ઈન ભ છે. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

45

8

દૈલ અને અનીશ્ચીતત ન૊ નીમભ અનુક્રમણીકા

વર ભત યશે લુાં એ પ્ર ણી ભ ત્રનુાં પ્ર થભીઔ રક્ષણ છે. ભૃત્મુને ટ ઱ી ળઔ તુાં નથી. તેથી તેન લીઔલ્઩ે ‘જીલનમ ત્ર ને ઔેલી યીતે રમ્ફ લલી અને વય઱ત થી ઩ુયી ઔયલી’ એ લીચ યન ઔેન્દ્રની આવ઩ વ ભ ણવની ફધી જ પ્રલૃત્તી઒ ખુથ ાં મેરી છે. કેતી, ગય, ઔુ ટમ્ુ ફ, દલ ક ન ાં, ન્મ મતન્ત્ર, વમ્પ્રદ મ, ન્મ ત, તશે લ ય૊, ધભાસ્ક્થ ન૊, તીથો, ઔે઱લણી, વ્મલવ મ, દેળબક્તી, રશ્ઔય, ઩૊રીવ, લીજ્ઞ ન, ફૅન્ઔ, લીભ૊, આનન્દપ્રભ૊દ, જુ ઠુાં ફ૊રલુાં, ર ચ ાં આ઩લી – અને છેલ્લે ઈશ્વયનુાં વજ ાન, એ તભ ભ ભ નલીમ પ્રલૃત્તી઒નુાં પ્રેયઔફ઱ એઔ જ છે – વર ભત યશે લ ની લૃત્તી. ખીત વભજાલે છે ઔે ભ ણવ પ્રલૃત્તી ઔમ ા લખય એઔ ક્ષણ ઩ણ યશી ળઔત૊ નથી (3/5). પ્રલૃત્તી ઔયલ ભ ટે ડખરે ને ઩ખરે નીણામ રેલ૊ ઩ડે છે. નીણામ રેલ ભ ાં જો બુર થ મ ત૊ નીષ્પ઱ત વ ાં઩ડે છે. ઔે઱લણી અને અનુબલને આધ યે રેલ મેર નીણામભ ાં બુર થલ ની ળક્મત ગટે છે કયી ઩ણ વમ્઩ુણા઩ણે ન ફુદ થઈ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

46

ળઔતી નથી; ઔ યણ ઔે નીણામ રેલ ાં ભ ટેન ાં ફધ ાં જ જરુયી ઩યીફ઱૊ને ઔ૊ઈ ઩ણ વ્મક્તી ઔદીએ ઩ુયે઩ુય ાં જાણી ળઔતી નથી. અજ્ઞ ત ઩યીફ઱૊ને ઔ યણે અનીશ્ચીતત ઩ેદ થ મ છે. આ લ સ્ક્તલીઔત ઉ઩ય જ લીભ ઔમ્઩ની઒ અને જુ ખ યક ન ાં નબે છે તથ પ્ર યબ્ધલ દી઒ પુર ત પયે છે. જ ેભ આ઩ણ ાં અસ્ક્તીત્ત્લ, દેક લ તથ સ્ક્લબ લનુાં ઩ખેરુાં છેઔ આદીભ નલ વુધી ઩શોંચે છે તેભ આ઩ણ દયે ઔ ઔ માની વપ઱ત ન૊ આધ ય તે ભ ટે જરુયી શ૊મ તે ફધ જ પ્રઔૃ તીન નીમભ૊નુાં ઩ રન થમુાં છે ઔે નશીં તેની ઉ઩ય યશે ર૊ છે (3/27 ઩ૈઔી). લૈજ્ઞ નીઔ વાંળ૊ધનને ઔ યણે પ્રઔૃ તીન નીમભ૊ની જાણઔ યી દીનપ્રતીદીન લધતી જામ છે; ઩યન્તુ લીજ્ઞ નન૊ ખભે તેટર૊ લીઔ વ થ મ ઩ણ અન્તે એઔ સ્ક્થીતી એલી આલે જ ઔે જ્મ ાં જાણઔ યીની વીભ આલી જામ. આભ, જ્ઞ ન શમ્ભેળ ાં વીભીત જ શ૊મ. અજ્ઞ ત ઩યીફ઱૊ની વાંખ્મ જ ેભ ગટે તેભ વપ઱ત ની ળક્મત લધે અને તેથી જ વુમથ ા ી રખબખ 15 ઔય૊ડ ઔી.ભી. દુય આલેરી ઩ૃર્થલી અને ઩ૃર્થલીથી રખબખ 4 ર ક ઔી.ભી. દુય આલેર

ચન્દ્રની ખતીની

ચ૊ક્કવ ઈબયી જાણઔ યીને ઔ યણે આજથી 100 લ઴ા દયભીમ ન થન ય

ગ્રશણ૊ની વચ૊ટ આખ શી ઔયી ળઔતુાં લીજ્ઞ ન

આલતીઔ રની આફ૊શલ ની આખ શી ઔયલ ભ ાં ઩ણ ગણીલ ય ક૊ટુાં ઩ડે છે. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

47

અજ્ઞ ત ઩યીફ઱૊ન વભુશને ઈશ્વયલ દી઒ ‘ઈશ્વયે ચ્છ ’, ‘નવીફ’ ઔે ‘પ્ર યબ્ધ’ ઔશે છે. ખીત એને ‘દૈલ’ ઔશે છે. ખુરુત્ત્લ ઔ઴ાણની ભ પઔ અનીશ્ચીતત ને ઩ણ નીલ યી ળઔ તી નથી. અણલીજ્ઞ ની઒ તેને ‘અનીશ્ચીતત ન૊ નીમભ’ ઔશે છે. જ ેભ ‘ઉંડ અન્ધ યે થી ઩યભ તેજ’ તયપ જલુાં એ ઈશ્વયલ દી઒નુાં ધ્મેમ છે તેભ પ્રઔૃ તીન અભ્મ વ દ્વ ય અનીશ્ચીતત ભ થ ાં ી નીશ્ચીતત ની દીળ તયપ જલુાં એ લીજ્ઞ ની઒નુાં ધ્મેમ છે. જ ેભ જ ેભ જાણઔ યી લધતી જામ તેભ તેભ ‘ઈશ્વયે ચ્છ ’નુાં ક્ષેત્ર ક્ષીતીજની ઩ેઠ ે આખ઱ કવતુાં જામ છે; ઩ણ ન ફુદ થઈ ળઔતુાં નથી અને ઔદી થઈ ળઔલ નુાં ઩ણ નથી. ઔ યણ ઔે છેલ્લે ળ૊ધ મેરુાં ઩યીફ઱ ઩ણ અનન્ત અજ્ઞ ત ઩યીફ઱૊નુાં ઩યીણ ભ શ૊મ છે. લીજ્ઞ નની આ ભમ ાદ એ બોતીઔ જખતની લ સ્ક્તલીઔત છે અને લીજ્ઞ નન૊ ર બ રેલ છત ાં લીજ્ઞ નની શ ાંવી ઉડ ડલ ભ ટે નખુણ ઈશ્વયલ દી઒નુાં બ્રષ્ઢ ષ્ડ છે. જાણેઅજાણે ઩ણ જો નીણામ રેલ ભ ાં બુર થઈ શ૊મ ત૊ નીષ્પ઱ત ન રુ઩ભ ાં ભ઱ેરી ળીક્ષ ભ ાંથી છટઔી ળઔ તુાં નથી; ઔ યણ ઔે બુરનુાં તે ઔુ દયતી અને અનીલ મા ઩યીણ ભ છે. (3/27 ઩ૈઔી). આભ શ૊લ ને ઔ યણે આ઩ણ દયે ઔ ઔ ભભ ાં ‘નીષ્પ઱ત ’ ભ઱લ ની ળક્મત છુ ઩ મેરી છે જ. નીષ્પ઱ત થી શત ળ થઈને જો ઔ ભ છ૊ડી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

48

દઈએ ત૊ લીઔ વ જ અટઔી જામ. તેથી ળીક્ષ ન૊ ધક્ક૊ શ઱લ૊ ઔયલ ભ ટે ખીત વભ ઝ લે છે ઔે ઔ ભ ઔયલ ન૊ તને અધીઔ ય છે; ઩યન્તુ તેનુાં ઩યીણ ભ ળુાં આલળે તે નક્કી ઔયલ નુાં ત ય શ થભ ાં શ૊તુાં નથી (2/47 લીલયણ ભ ટે જુ ઒ અનુક્રભ નમ્ફય : 10). નીષ્પ઱ત વ ભે ઝઝુભલ ની વભઝણ આ઩ત૊ ખીત ન૊ આ ફશુ જાણીત૊ લીય૊ધ બ વી શ્લ૊ઔ ભ નવીઔ ‘ળૉઔ ઍફવ૊ફાય’ની ખયજ વ યે છે. ફીજી યીતે ઔશીએ ત૊ ઔ ભ ઔયલ ની સ્ક્લતન્ત્રત ની વ થે વ થે નીષ્પ઱ત ભ ટે તૈમ ય યશે લ અને શત ળ થમ લખય પ્રમત્ન ચ રુ ય કલ ન ફ૊ધ ભ યપત ખીત જીલન જીલલ ની ઔ઱ ળીકલે છે. ઔ ભની વપ઱ત ભ ટે ખીત ઩ ાંચ ઩યીફ઱૊ ખણ લે છે. દેળ–ઔ ઱, ઔત ા, જુ દ ાં જુ દ ાં વ ધન૊, જુ દી જુ દી ક્રીમ ઒ ને ઩ ચ ાં ભુાં દૈલ (18/14). આ઩ણે નોંધલુાં જોઈએ ઔે ઔ ભની વપ઱ત ભ ાં દૈલનુાં સ્ક્થ ન ખીત એ છેલ્લુાં ભ ન્મુાં છે – ઩શે રુાં નશીં. લૈજ્ઞ નીઔ જાણઔ યી, ઔ ભની ઔુ ળ઱ત અને મન્ત્ર૊નુાં ભશત્ત્લ દૈલ ઔયત ાં આખ઱ સ્ક્લીઔ ય મુાં છે. ઔ ભની ઔુળ઱ત ન ભશત્ત્લ ભ ટે ત૊ ખીત એટરે વુધી ઔશે છે, ‘ઔુ ળ઱ત ઩ુલાઔ ઔયે રુાં ઔ ભ એ જ મ૊ખ છે’ (2/50). આધ્મ ત્ભીઔત ન આાંચ઱ શે ઠ઱ જીલત આ઱વુ઒ને ર઩ડ ઔ ભ યત ખીત ઔશે છે ઔે તે઒ વન્મ વી ઔે મ૊ખી નથી (6/1). રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

49

આલી વભઝણ શ૊મ ત૊ જ્મ યે ભ નલી નીષ્પ઱ જામ ત્મ યે શત ળ થમ લખય નીષ્પ઱ત ભ ટેન ાં ઔ યણ૊ ળ૊ધીને તેને દુય ઔયલ ભાંડી ઩ડે છે. આભ, નીષ્પ઱ત એ ઔ માનુાં અન્તીભ નશીં; ઩ણ વપ઱ત ની દીળ તયપ પ્રમ ણ ઔયલ નુાં આયમ્બફીન્દુ ફને છે. લીજ઱ીન દીલ ન ળ૊ધઔ એડીવન, લીભ નન ળ૊ધઔ ય ઈટ બ ઈ઒ અને યૉઔેટ ફન લન ય બ યતન એન્જીનીમય૊ તેન આદળા ઉદ શયણ૊ છે. દયે ઔ લીજ્ઞ ની આ શઔીઔત વભઝે છે ભ ટે જ તેન ચીન્તનભ ાં પ્રમ૊ખનુાં ભશત્ત્લ વોથી લધ યે છે. જો ઔ૊ઈ ઩યીફ઱ની અવય ધ્મ નભ ાં રેલ ની યશી ખઈ શ૊મ ત૊ પ્રમ૊ખ વપ઱ થત૊ નથી. આભ, પ્રમ૊ખની વપ઱ત એ ‘વત્મ’ને ઩ યકલ ની ઔવ૊ટી છે. જુ ન લકતન ઔીભીમ ખય૊એ યાંખન વયક ઩ણ ને ઔ યણે વીવ ભ ાંથી ચ ાંદી અને ત ફ ાં ભ થ ાં ી વ૊નુાં ફન લલ ન ઔયે ર પ્રમ૊ખ૊થી યવ મણળ ષ્ડની ળરુઆત થઈ. બરે તેભન૊ ભુ઱ શે તુ વીદ્ધ ન થમ૊ ઩ણ તેથી તેભની ભશે નત વ લ એ઱ે ખઈ નથી. પ્રમ૊ખ૊ને ઔ યણે જ ત૊ યવ મણળ ષ્ડન૊ આટર૊ લીઔ વ થમ૊ છે. ઔલ્઩ન ભ થ ાં ી જન્ભેર૊ લીચ ય એ કય૊ છે ઔે ક૊ટ૊ તે ચચ ા ઔયલ થી નશીં; ઩ણ પ્રમ૊ખથી જ નક્કી થઈ ળઔે. પ્રમ૊ખનુાં અ઩ેક્ષીત ઩યીણ ભ ન આલે ત૊ ઩ણ આ ઔશે લ તી નીષ્પ઱ત નઔ ભી જતી રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

50

નથી; ઔ યણ ઔે તેન થી ઩ણ ‘ળુાં થઈ ન ળઔે’ તેલુાં નઔ ય ત્ભઔ ‘જ્ઞ ન’ ત૊ ઩ેદ થ મ જ છે. પ્રમ૊ખની નીષ્પ઱ત ની શ ાંવી ઉડ ડન ય અજ્ઞ ની શ૊ઈને ‘ભુક ા઒ન સ્ક્લખાભ ાં’ ય ચત શ૊મ છે.

સ્વાધ્યાય દૈવ એટલે શું? સ્ક્લીચ દફ લી શ૊મ છત ાં ઩ાંક૊ ન ચ રે ત૊તેન ાં જ ેટર ાં ઔ યણ૊ તભે જાણત શ૊ તે એઔ ઔ ખ઱ ઉ઩ય રક૊. તભ યી મ દીને ઩ેજ નમ્ફય : 76 ઩ય આ઩ેરી મ દી વ થે વયક લલ લીનન્તી છે. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

51

9

આ઩ણે અને વભ જ અનુક્રમણીકા

ફધ ાં પ્ર ણી઒ભ ાં વોથી લધ યે ફુદ્ધી શ૊લ છત ાં અન્તે ત૊ ભ ણવ એઔ પ્ર ણી છે તેથી પ્ર ણી઒ની ભ પઔ તેન ભ ાં ઩ણ ‘સ્ક્લઔેન્દ્રીત ’ શ૊મ છે. આ તેનુાં ‘કય ફ’ નશીં ઩ણ ઔુ દયતી રક્ષણ છે. ઔ૊ઈ઩ણ વભ જવ્મલસ્ક્થ વૈદ્ધ ન્તીઔ યીતે ખભે તેટરી ઉભદ શ૊મ ત૊ ઩ણ; જો તેભ ાં ઔુ દયતની અલખણન થતી શ૊મ ત૊ તેલી વભ જવ્મલસ્ક્થ શીંવ આચયીને ફ઱જફયીથી થ૊ડ ાં લ઴ો વુધી ર દી ળઔ મ; ઩ણ અશીંવ થી ઔદીએ સ્ક્થ ઩ી ળઔ મ નશીં. વ મ્મલ દ, ખ ાંધીલ દ અને વલોદમન લીચ યભ ાં ભ નલીન આ ઔુ દયતી રક્ષણની અલખણન થ મ છે તેથી શીંવ થી સ્ક્થ઩ મેર૊ વ મ્મલ દ ટઔી ન ળક્મ૊ અને અશીંવ ને લયે ર૊ ખ ધ ાં ીલ દ ઔે વલોદમ સ્ક્થ઩ ઈ જ ન ળક્મ૊. વભ જભ ાં ‘ખ ાંધીજી઒’ શમ્ભેળ ાં અતીઅલ્઩ વાંખ્મ ભ ાં જ શ૊મ (7/3). વભ જન ઉત્ઔ઴ાની ચીંત ઔયત વોએ આ ઔડલી લ સ્ક્તલીઔત સ્ક્લીઔ યલ વીલ મ છુ ટઔ૊ નથી.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

52

જીલનની ભ૊ટ બ ખની પ્રલૃત્તી઒ ભ ટે ફીજાની જરુય યશે છે ભ ટે ભ ણવે વભુશભ ાં યશે લુાં ઩ડે છે. જય ઔ ઉંડ ણથી લીચ યત વભજામ છે ઔે આ઩ણે ભ ત્ર ઔુ ટમ્ુ ફન વભ્મ૊, વખ ઒, ઩ડ૊ળી઒ અને ભીત્ર૊ વ થે જ નશીં; ઩યન્તુ આડઔતયી યીતે દુનીમ ની તભ ભ વ્મક્તી઒ વ થે વાંઔ઱ મેર છીએ અને તેથી ઔશે લ મુાં છે ઔે, ‘લીશ્વ એઔ ઔુ ટમ્ુ ફ છે’ (4/35). આ જ લીચ યને ઔ યણે લીન૊ફ જીએ ‘જમ શીન્દ’ને ફદરે ‘જમ જખત’ની તથ ‘વલોદમ’ની લ ત ઔયી છે. ‘પુરયડ૊ભ’થી દુનીમ બયભ ાં જાણીત થમેર સ્ક્ટક્ર ચયર એન્જીનીમય ફઔભીનીસ્ક્ટય પુરય ઔશે છે ઔે ઩ૃર્થલી એઔ અન્તયીક્ષ મ ન છે અને આ઩ણે વો તેન મ ત્રી઒ છીએ. અણવભજને ઔ યણે ફ ઱ઔ૊, મુલ ન૊ અને ભુઢ વ્મક્તી઒ને આ ‘એઔત્લની બ લન ’ વભજાતી નથી. બોતીઔ જખતન ાં ગણ ાં ઔ ભ૊ ઩ૈવ ન જોયે થઈ ળઔત ાં શ૊ઈને ભ૊ટ બ ખન ધનીઔ૊ને – ક વ ઔયીને ત જા ત રેલ ન૊ને – આ ઩યસ્ક્઩ય લરમ્ફન વભજાતુાં નથી અથલ સ્ક્લીઔ મા નથી. લી઩ુરત ભ ાં ય ચત ધનીઔ૊ અને વત્ત ધીળ૊ન જીલનની વોથી ભ૊ટી ઉણ઩ એ છે ઔે તે઒ વતત કુળ ભતીમ ઒ ઔે આશ્રીત૊થી ધેય મેર યશે ત શ૊ઈને તેભને ત ઱ીભીત્ર૊ ગણ શ૊મ છે; ઩યન્તુ આ ઩ મ ની બુર તયપ તેભનુાં ધ્મ ન દ૊યે તેલ વ ચ ભીત્ર૊ ભ૊ટેબ ખે શ૊ત નથી. લણવુધયે રી બુર વભમ જત ાં લઔયી જઈને દુ:ક ઉત્઩ન્ન ઔયે છે. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

53

ય જઔ યણી઒ અને વ મ્પ્રદ મીઔ લડ ઒ ઩ણ સ્ક્લ થાને ઔ યણે આ વત્મ તયપ આાંક આડ ઔ ન ઔયે છે. તેભનુાં સ્ક્થ ન અને ભશત્ત્લ ઩૊ત ન અનુમ મી઒ન વાંખ્મ ફ઱ ઉ઩ય આધ ય ય કે છે. વાંખ્મ ન ગટલ દેલ ન૊ તથ ળક્મ શ૊મ તેટર૊ તેભ ાં લધ ય૊ ઔયલ ન૊ વય઱ (઩ણ ભ નલજાત ભ ટે શ નીઔ યઔ) ઉ઩ મ ભ નલી઒ને ગેટ ની ભ પઔ લ ડ ભ ાં ઩ુયી ય કલ ન૊ છે. લ ડ ને ટઔ લલ ભ ટે તે઒ પ્ર ણીવશજ બમ અને ર રચન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયે છે. રશ્ઔયભ ાં ચ રત ભ્રષ્ટ ચ યન ગણ ઔીસ્ક્વ ફશ ય આલત શ૊લ છત ાં દેળની વયશદને ટઔ લી ય કલ ની ન૊ઔયી ઔયત ઩ખ યદ ય વૈનીઔ૊ને દયે ઔ દેળ ઩૊ત ન ઩ન૊ત ઩ુત્ર૊ તયીઔે ફીયદ લે છે. એઔ ફ જુ ઩૊ત ન

દેળન

પ્રજાજન૊ને રુાંટત

ભ્રષ્ટ ચ યી ય જઔ યણી઒ જ દેળબક્તીન ન ભે ‘જમ જમ ખયલી ખુજય ત’, ‘જખતન વલા દેળ૊ભ ાં અભ ય૊ દેળ વ ય૊ છે’, ‘ભેય બ યત ભશ ન’, ‘વ યે જશ ાં વે અચ્છ ..’ અને ‘બ યતભ ત ઔી જમ’ જ ેલ ન ય રખ લીને લ ડ ને ટઔ લલ ભ ટે પન થઈ જલ ભ ટે બ૊઱ી પ્રજાને બયભ લે છે ત૊ ફીજી ફ જુ ધભાન

઒ઠ

શે ઠ઱ વ મ્પ્રદ મીઔ લડ ઒ ‘તભે ખભે તે દેળભ ાં યશે ત શ૊; ઩યન્તુ છેલટે ત૊ તભે જખતન વોથી શ્રેષ્ઠ પર ણ ધભાન છ૊ એ ન બુરળ૊’ તેલ૊ ઉ઩દેળ આ઩ીને ઩૊ત ન૊ લ ડ૊ અઔફાંધ ય કલ ન૊ પ્રમત્ન ઔયે છે. દુનીમ બયન રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

ય જઔ યણી઒ અને વ મ્પ્રદ મીઔ http://govindmaru.com

54

લડ ઒એ ઉબ ઔયે ર ઔ લ્઩નીઔ બમે વ્મક્તી઒ લચ્ચે અને પ્રજા઒ લચ્ચે અલીશ્વ વની ક ઈ ઩ેદ ઔયી છે. ય જઔ યણ અને વમ્પ્રદ મે ઉબ ઔયે ર લ ડ ભ ાં ઩ુય મેર બ યત અને ઩ ઔીસ્ક્ત નન અણવભજુ ન ખયીઔ૊ ઩યસ્ક્઩યન અલીશ્વ વને ઔ યણે જ નપયતની આખભ ાં ળેઔ મ છે એ શઔીઔત આ લીચ યને ઩ુષ્ટી આ઩ે છે. ભ નલી ભ નલી લચ્ચે બેદ ઉબ૊ ઔયલ૊ એ કયે કય ત૊ ‘પ્રઔૃ તી’(ઈશ્વય)ની અલખણન ઔયલ ફય ફય છે (6/31, 6/32, 13/29, 16/18) ભ ટે જ ત૊ ફધ વાંત૊ લ ડ દુય ઔયલ નુાં ઔશે છે. ઔુ દયતની દયે ઔ ગટન ય જઔ યણ અને વમ્પ્રદ મથી ઩ય શ૊ઈને ઔુ દયતને વભજલ ની ઔ૊ળીળ ઔયત લીજ્ઞ ની઒ભ ાં ત૊ લ ડ નુાં ભશત્ત્લ ઔદીએ સ્ક્લીઔ ય મુાં જ નથી (13/31, 18/20). વભ જ – આ઩ણી વશીમ યી જલ ફદ યી જ ે ફ ફત આ઩ણને વીધી જ સ્ક્઩ળાતી જણ તી નથી તે ભ ટે ‘એભ ાં આ઩ણે ળુ?ાં ’ એ ફશુ વ ભ ન્મ ઉદ્ખ ય છે. દ .ત. રખબખ ય૊જ આ઩ગ ત, દશે જ, અઔસ્ક્ભ ત ઔે છેતય઩ીંડીન વભ ચ ય છ ઩ ભ ાં લ ાંચીએ ત્મ યે ભનભ ાં થ મ છે, ‘એભ ાં આ઩ણે ળુાં?’ ઩યન્તુ, વભ જન ાં ભુલ્મ૊ની અવય વ્મક્તીખત જીલન ઉ઩ય ઩ણ ઩ડે જ છે. સ્ક્઩ષ્ટ છે ઔે આ઩ણે જ ેલ જીલનની અ઩ેક્ષ ય કીએ તેને અનુઔુ઱ વ ભ જીઔ લ ત લયણ ન શ૊મ ત૊ યચલુાં જરુયી છે. આ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

55

ભ ટે જ ેભ ગય ટઔ લલ ભ ટે આ઩ણે પ્રલૃત્તી ઔયીએ છીએ તેલી જ યીતે વભ જ ટઔ લલ ભ ટે ઩ણ દયે ઔે પ્રલૃત્તી ઔયલી જરુયી છે. વ્મક્તી અને વભ જ એઔફીજા વ થે અતુટ યીતે વાંઔ઱ મેર ાં છે એ શઔીઔત ખીત અનેઔ યીતે વભજાલે છે. વભ જ ભ ટે ખીત ‘દેલ’ ળબ્દ લ ઩યે છે (3/11). વભ જન શીત ક તય આદયે ર ઔ૊ઈ ઩ણ ઔ મા ઔે પ્રલૃત્તી ભ ટે ‘મજ્ઞ’ ળબ્દ લ઩ય મ છે. સ્ક્લ બ લીઔ યીતે જ વભ જન દયે ઔ વભ્મએ મજ્ઞભ ાં ઩૊ત ન૊ પ ઱૊ આ઩લ૊ જોઈએ. પ ઱ ભ ટે ‘આશુતી’ ળબ્દ લ઩ય મ૊ છે. જો આદળા વભ જની ઔલ્઩ન ઔયીએ ત૊ વયઔ યે ઔે મ્મુનીવી઩ રીટીએ વભ જ(દેલ)ન શીત ક તય ઉ઩ ડેરુાં દયે ઔ ઔ ભ એ ‘મજ્ઞ’ છે અને તે ભ ટે આ઩ણે આ઩લ ન૊ થત૊ પ ઱૊(ટૅક્ષ) એ ‘આશુતી’ છે. પ ઱૊(ટૅક્ષ) ન આ઩ન યને ખીત ચ૊ય ખણે છે (3/12). ઔૃ ષ્ણ અજુ ાનને મજ્ઞ ભ ટે ઔ મા ઔયલ ની વર શ આ઩ે છે (3/9). લ઱ી, દુનીમ બયભ ાં ચ રત ભ્રષ્ટ ચ યની ખાંખ૊ત્રી જ ેલ તભ ભ પ્રઔ યન નેત ઒ને તેભની જલ ફદ યીનુાં બ ન ઔય લે છે (3/21–23). રગ્નપ્રથ – વાંત નન ઉછેય ભ ટે વભ જ ે વોં઩ેરી જલ ફદ યી પ્ર ણી઒ભ ાં ઩ીત , બ ઈ ઔે ઩ુત્ર જ ેલ ાં વખ ઈન ફન્ધન૊ શ૊ત ાં નથી; ઔ યણ ઔે લાંળલેર૊ લધ યલ ભ ટે પ્રઔૃ તીને પક્ત નય અને ભ દ ની જરુય ઩ડે છે – રગ્નની નશીં. પ્ર ણીની ભ પઔ ભ ત્ર રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

56

લૃત્તીથી જીલત ઩ ઴ ણમુખન આદીભ નલ૊ભ ાં ઩ણ રગ્નપ્રથ શ૊લ ન૊ વમ્બલ નથી. જો વભ જને વ્મલસ્ક્થીત ય કલ૊ શ૊મ ત૊ વોથી ઩શે ર૊ પ્રશ્ન એ આલે ઔે વાંત નન૊ ઉછેય ઔ૊ણ ઔયે ? સ્ક્લ બ લીઔ છે ઔે વાંત નન જન્ભ ભ ટે જ ે ષ્ડી અને ઩ુરુ઴ ઔ યણબુત શ૊મ તે ફન્નેની વશીમ યી જલ ફદ યી ખણ મ. જો ષ્ડી અનેઔ ઩ુરુ઴૊ વ થે વાંઔ઱ મેરી યશે તી શ૊મ ત૊ ફ ઱ઔન ઉછેય ભ ટે ઩ીત ની જલ ફદ યી નક્કી થઈ ન ળઔે અને તેથી ફ ઱ઔનુાં શીત જોકભ મ અને તેન ઩યીણ ભે વભ જભ ાં બ યે અવ્મલસ્ક્થ ઉબી થ મ. મ દ યશે ઔે ભ લતયન છુ ટ છેડ ને ઔ યણે ઔે અન્મ ઔ યણવય લીકુટ ઩ડી જલ થી વોથી લધ યે નુઔવ ન ત૊ નીદો઴ ફ ઱ઔને જ થતુાં શ૊મ છે. આલ ાં ફ ઱ઔ૊ને ઔ યણે વભ જભ ાં ઔેલી ખમ્બીય વભસ્ક્મ ઒ ઉબી થતી શ૊મ છે તે જાણલ ભ ટે એઔ નજય અભેયીઔ તયપ ન કલ જ ેલી છે. આલી અાંધ ધુધ ાં ી અટઔ લલ ભ ટે દયે ઔ વભ જ ે રગ્નપ્રથ સ્ક્થ ઩ી છે. રગ્નની લીધી એ ફે વ્મક્તી઒ એઔફીજાની ઒થે યશીને શલે ઩છીનુાં જીલન ઔેલી યીતે જીલળે તેની વભજુ તી ભ ત્ર છે. વુમોદમ, વુમ ાસ્ક્ત અને લયવ દન જ ેલી એ ઔુ દયતી ગટન નથી તેથી રગ્નની લીધી ઔયલ ભ ત્રથી તે આ઩૊આ઩ ઔ મભ ભ ટે ટઔી યશે તુાં નથી – તેને ટઔ લલુાં ઩ડે છે. લ઱ી, ફ ઱ઔન જન્ભ ભ ટે તે જરુયી નથી. ભશ બ યતની ઔથ પ્રભ ણે ઔુાંતીન ઩ ાંડુ વ થે રગ્ન રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

57

થમ ાં તે ઩શે ર ાં જ ઔણા જન્મ્મ૊ શત૊ તે ફત લે છે ઔે ભ નલીએ ફન લેર નીમભ૊ન૊ બાંખ થઈ ળઔે છે; ઩યન્તુ ઔુ દયતન નીમભન૊ બાંખ થઈ ળઔત૊ નથી. છેલટે ત૊ પ્રઔૃ તી જ વલો઩યી છે (4/6). ઔે઱લણી – વભ જન લીઔ વ ભ ટે જરુયી ‘જ ેન લડે પ્રશ્ન૊નુાં નીય ઔયણ થ મ તેને ‘લીદ્ય ’ ઔશે લ મ’. ભ ણવજાતે ભે઱લેરુાં જ્ઞ ન ‘લડીર૊઩ જીાત’ છે તેથી કયે કય ત૊ તેન૊ ર બ વભ જની પ્રત્મેઔ વ્મક્તીને ભ઱લ૊ જોઈએ. આભ છત ાં આ઩ણ દેળની બુતઔ ઱ની બુરબયે રી જન્ભજાત લણાવ્મલસ્ક્થ ને ઔ યણે વભ જન ગણ ભ૊ટ બ ખને અબણ ય કલ ભ ાં આવ્મ૊. ઩ુલાજોએ ઔયે ર આ ‘઩ ઩’(બુર)નુાં પ્ર મશ્ચીત આ઩ણે અન ભત ફેઠઔ૊ ભ યપત ઔયલુાં ઩ડે છે. મુય૊઩ીમન વભ જ ે લણાવ્મલસ્ક્થ ની બુર ન ઔયી તેથી ત્મ ાં નીયક્ષયત નુાં પ્રભ ણ ઒છુ ાં છે. ર૊ઔળ શીભ ાં ‘જ ેલી પ્રજા તેલી વયઔ ય’ શ૊મ. અબણ શ૊લ ને ઔ યણે ખુાંચલ મેર યશે ત ભતદ ય૊ને બમ અને ર રચથી લળ ઔયીને તેભન ભત૊થી ચુટાં ઈ આલેર ની વયઔ ય ઔેલી શ૊મ છે એન૊ આ઩ણને અનુબલ છે. અનુબલ ઔશે છે ઔે જ ેભ ાં ય જઔ યણ પ્રલેળે તેભ ાં ખુણલત્ત ની અ઩ેક્ષ

ય કલી વ્મથા

છે. ઔે઱લણીન ક્ષેત્રભ ાં ય જઔ યણન૊ પ્રલેળ એ ચીંત ન૊ લી઴મ છે. લીદ્ય એ લશેં ચલ ની લસ્ક્તુ છે – લેચલ ની નશીં (4/33). તે રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

58

કયીદી ળઔ તી નથી; ઩ણ મ૊ગ્મ વ્મક્તી(ખુરુ) ઩ વેથી તેની ઔૃ ઩ (વમ્ભતી)થી ભે઱લલ ની શ૊મ છે (4/34). ઔૃ ઩ ભે઱લલ ભ ટે નમ્ર શ૊લુાં જરુયી છે. ગભાંડી઒ ઔદી ઔળુાં ળીકી ળઔત નથી. ઩ડ૊ળી – વભ જ ે આ઩ેર૊ ઩શે ર૊ વખ૊ ભ ણવને ફીજાની ભદદ રેલી ઩ડતી શ૊મ છે. અખ ઉથી નક્કી શ૊મ તેલ પ્રવાંખે વખ ાં઒, ભીત્ર૊ અને શ થ નીચેન ભ ણવ૊ની ભદદ ભ઱ી ળઔે; ઩યન્તુ જ્મ યે ભદદની એઔ એઔ જરુય ઩ડે ત્મ યે ત૊ ઩ડ૊ળી જ ઔ ભભ ાં આલી ળઔે છે તેથી ઔશે લ મ છે ઔે ઩શે ર૊ વખ૊ ઩ડ૊ળી. વખ અને ઩ડ૊ળીની ફ ફતભ ાં ઩વાંદખીને અલઔ ળ નથી એ ઔડલી શઔીઔત છે. દયે ઔ ભ ણવ ભશ ન થઈ ળઔત૊ નથી; ઩યન્તુ વજ્જન ત૊ થઈ જ ળઔે છે. વ ય૊ ઩ડ૊ળી ઔેલ૊ શ૊મ? તે ખભે ત્મ યે ફીજાન ગયભ ાં દ કર થઈ જત૊ નથી, ઩૊ત ન ગયન૊ ઔચય૊ ઔે એાંઠલ ડ ફીજાન ગય આખ઱ ન ાંકત૊ નથી ઔે ઩ઔડેર ઉન્દયને ફીજાન ગય આખ઱ છ૊ડત૊ નથી, ગયભ ાંથી ઔ૊ઈને ફ૊ર લલ ભ ટે શ૊ના લખ ડત૊ નથી, તેન યે ડી઒ ઔે ટીલીન૊ અલ જ ધીભ૊ શ૊મ છે, ય ત્રે 10 ઩છી પટ ઔડ પ૊ડત૊ નથી. ટુઔાં ભ ાં, વ ય૊ ઩ડ૊ળી ફીજાને કરેર ઩શોંચ ડત૊ નથી. ઔૃ ષ્ણ ઔશે છે, ‘જ ેન થી ર૊ઔ ઉદ્વ ેખ ઩ ભત નથી તે ભને પ્રીમ છે’ (12/15). આ઩ણે બુરલુાં ન જોઈએ ઔે જ ેભ આ઩ણે રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

59

વ ય ઩ડ૊ળીની ઈચ્છ ય કીએ છીએ તેભ આ઩ણ ઩ડ૊ળી ઩ણ તેલી જ ઈચ્છ ય કત શ૊મ છે. વ્મલવ મ – વભ જનુાં ઩યસ્ક્઩ય લરમ્ફન વ્મક્તી અને વભ જ લચ્ચેન૊ વમ્ફન્ધ હૃદમ અને ભખજ લચ્ચેન

વમ્ફન્ધની ભ પઔ ઩યસ્ક્઩ય લરમ્ફનન૊ છે. અનેઔ

પ્રલૃત્તી઒ને ઔ યણે આલતુાં ઩યસ્ક્઩ય લરમ્ફન એ ભ નલ જીલનની અનીલ મા શઔીઔત છે. ભ નલીન૊ વ્મલવ મ એલ૊ શ૊લ૊ જોઈએ ઔે ન ણ ાંન ફદર ભ ાં ક્મ ાંત૊ તે ઔ૊ઈ વેલ આ઩ત૊ શ૊મ, ચીજલસ્ક્તુ ફન લત૊ શ૊મ અથલ ફન લલ ભ ાં ભદદ ઔયત૊ શ૊મ. ફીજી યીતે ઔશીએ ત૊ તેની પ્રલૃત્તી઒થી ઩૊તે તેભ જ વભ જ – ફન્નેનુાં શીત જ઱લ મ. આ ગ૊યણ અનુવ ય અવત્મ, શીંવ , જુ ખ ય, ઔ ભ અને દ ભની ચ૊યી, રુાંટપ ટ ઔે છેતય઩ીંડી જ ેલી પ્રલૃત્તી઒ અવભ જીઔ છે અને ભ ટે ત્મ જ્મ છે. વભ જની ભ૊ટ બ ખની વ્મક્તી઒ ‘ભજુ ય’ છે. ભજુ યને ઔ ભની ખુણલત્ત વ થે નશીં; ઩યન્તુ તેન ભ઱તય વ થે જ વમ્ફન્ધ શ૊મ છે. ‘લય ભય૊ ઔે ઔન્મ ભય૊, ખ૊યનુાં તયબ ણાં બય૊’. જીલન તયપન આલ ભજુ યીમ અબીખભને ઔ યણે જીલન એઔ ઢવયડ૊ ફની જામ છે. ફધ ન ાં ે ફધુાં જ વ રુાં જોઈએ છે કરુાં; ઩યન્તુ ઔ૊ઈ ઩૊તે ઩૊ત નુાં ઔ ભ વ યી યીતે ઔયલ ભ ાંખત૊ નથી. ઩યીણ ભે ઔ૊ઈને રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

60

ઔળુાં જ વ રુાં ભ઱તુાં નથી. પ્રધ નથી ભ ાંડીને તે બીક યી વુધીન વો ઔ૊ઈ ફીજાને વુધ યી ન ાંકલ ભથે છે; ઩યન્તુ ઔ૊ઈ ઩૊ત ની જાતને વુધ યલ ભ ાંખત૊ નથી. દયે ઔ એભ ભ ને છે ઔે ઩૊તે ઩ૈવ ભ ાં ઩ુય૊ નથી, અને અક્કરભ ાં અધુય૊ નથી. મ૊ખ ઔયલ ભ ટે જખ ાં રભ ાં ઝ ડ નીચે ફેવીને ઔે અાંખ૊ને ભચડી ન ાંકલ ની જરુય નથી. ખીત ઔશે છે ઔે તભ યે બ ખે આલેરુાં ઔ ભ વ યી યીતે ઔયલુાં એ જ મ૊ખ છે (2/50). પ્રવન્ન વભ જ ઉબ૊ ઔયલ ની આ એઔભ ત્ર યીત છે. ધભા – વભ જને ટઔ લલ ની વભજણ ધભા અને ધભાન આબ વ જ ેલ વમ્પ્રદ મ લચ્ચેન૊ બેદ ઩ યકી રેલ૊ જરુયી છે. ધભા એટરે જ ેનુાં ઩ રન ઔયલ થી વભસ્ક્ત ભ નલવભ જ ટઔે અને ઩ુષ્ટી ઩ ભે તે. ‘આકુાં લીશ્વ એઔ ઔુ ટમ્ુ ફ છે’ તેલી વભજણ આ઩ીને ધભા ભ ણવભ ત્રને એઔફીજા વ થે જોડે છે. જ્મ યે વમ્પ્રદ મ ત૊ ઩ડ૊ળી વ થેન લ઴ો જુ ન વમ્ફન્ધભ ાં ઩ણ પ ચય ભ યે છે. ધભા વત્મ આધ યીત શ૊મ છે. જ્મ યે વમ્પ્રદ મ ભ ન્મત આધ યીત શ૊મ છે. ઔટ્ટયત , લ ડ ફાંધી, જુ ઠ, શીંવ અને વ્મક્તી઩ુજા એ વ મ્પ્રદ મીઔત ન ાં રક્ષણ૊ છે. વમ્પ્રદ મ ઔશે છે, ‘ભ ય એટર વ ય ’ જ્મ યે ધભા ઔશે છે, ‘વ ય એટર ભ ય ’. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

61

ધ ભીઔ ભ ણવની ઒઱ક ઩શે યલેળથી ઔે ફીજી ઔ૊ઈ ફ ષ્ણ નીળ ની઒થી થતી નથી. તે ફને તેટરી લધ યે વ્મક્તી઒ વુધી ઩શોંચલ ની ઈચ્છ ય કે; ઩ણ ઝાંકન નશીં. તે વ ધનળુદ્ધીભ ાં ભ ને છે તથ વભગ્ર ભ નલજાતનુાં ઔલ્મ ણ ઈચ્છે છે. ઉ઩ વન ભ ટે તેને ભન ઔ૊ઈ ચ૊ક્ક્વ સ્ક્થ઱નુાં ભશત્ત્લ શ૊તુાં નથી. ચ૊ગડીમ , ભુશુતા લખેયેભ ાં તે ભ નત૊ નથી. તેની લ તભ ાં ળાંઔ ઔયલ ની છુ ટ શ૊મ છે. બુર જણ મ ત્મ યે વુધ ય૊ ઔયલ તે વદ તૈમ ય શ૊મ છે. તે બમ ઔે ર રચ નશીં ઩ણ વભજણ આ઩ે છે. તે સ્ક્લધભાનુાં ઩ રન ઔયે છે તેથી અ઱ક ભણ થલ નુાં જોકભ કેડીને ઩ણ ઩૊ત ની ભ ન્મત પ્રભ ણે લતે છે. તેનુાં જીલન કાંડીત શ૊તુાં નથી. તેની પ્રત્મેઔ પ્રલૃત્તી ‘ધ ભીઔ’ શ૊મ છે. લીજ્ઞ ની઒ વ ચ અથાભ ાં ધ ભીઔ ભ ણવ૊ શ૊મ છે. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

62

10

ખીત ન૊ ‘સ્ક્લધભા’ અનુક્રમણીકા

વભ જ એ ઔુ ટમ્ુ ફનુાં જ લીસ્ક્તૃત સ્ક્લરુ઩ શ૊ઈને ઔુ ટમ્ુ ફની ભ પઔ વભ જભ ાં ઩ણ ભ ણવ તેની પ્ર ણીવશજ લૃત્તી઒ને ફશે ઔલ ન દે તે જરુયી છે. આ ઔ યણથી ફ ઱ઔની સ્ક્લઔેન્દ્રીત ક્ષમ્મ છે; ઩યન્તુ જો ઩ુખ્તલમન૊ ભ ણવ ઩ણ તેલી યીતે લતે ત૊ તે અવાંસ્ક્ઔ યીત ની નીળ ની ભન મ છે. નયવીંશ ભશે ત નુાં પ્રખ્મ ત બજન, ‘લૈષ્ણલજન ત૊ તેને યે ઔશીએ ...’ એ ભ ણવભ ાં યશે રી પ્ર ણીવશજ સ્ક્લઔેન્દ્રીત ઉ઩ય વભઝણ઩ુલાઔ નીમન્ત્રણ ય કત૊ શ૊મ તેલ વાંસ્ક્ઔ યી ભ ણવન લતાનનુાં લણાન છે. ભ ણવ જ ે ઔ૊ઈ પ્રલૃત્તી (લીચ ય અને/અથલ આચ ય) ઔયે તેની અવય વભ જ ઉ઩ય ઩ણ થ મ. અવયને કમ રભ ાં ય કીને ભ ણવની પ્રલૃત્તીને ભુખ્મત્લે ત્રણ પ્રઔ યભ ાં લશેં ચી ળઔ મ – વભ જ઩૊ળઔ પ્રલૃત્તી, અાંખત ર બ ભ ટેની પ્રલૃત્તી અને વભ જગ તઔ પ્રલૃત્તી. આ પ્રઔ ય૊ ભ ટે ખીત અનુક્રભે વત્ત્લ, યજવ અને તભવ ળબ્દ લ ઩યે છે. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

63

ભ ણવ એઔ ક્ષણ ઩ણ પ્રલૃત્તી ઔમ ા લખય યશી ળઔત૊ નથી (3/5) ભ ટે જીલનભ ાં ડખરેને ઩ખરે નીણામ રેલ૊ ઩ડે છે. દયે ઔ વ્મક્તી ઩૊ત ની વભઝણ પ્રભ ણે ‘મ૊ગ્મ’ નીણામ રે છે; ઩યન્તુ દયે ઔન મ૊ગ્મત ન કમ ર જુ દ જદ શ૊મ છે તેથી દયે ઔન૊ ભત જુ દ૊ શ૊મ છે. આ શઔીઔતન૊ સ્ક્લીઔ ય ઔયલ૊ એટરે જ વ્મક્તીસ્ક્લ તન્ત્રન૊ સ્ક્લીઔ ય ઔયલ૊. આભ છત ાં, વભ જન વભ્મ૊એ એઔફીજા વ થે જીલલ નુાં શ૊ઈને વ્મક્તીસ્ક્લ તન્ત્રની લીબ લન ભ ાં સ્ક્લછદાં ત ને સ્ક્થ ન નથી જ (2/61, 67). આ઩ણી ફ૊રચ રની બ ઴ ભ ાં ‘ધભા’ ળબ્દ વમ્પ્રદ મન અથાભ ાં લ઩ય મ છે; ઩યન્તુ ‘ધભા’ન૊ ભુ઱ અથા છે – જ ે લીચ ય ઔે આચ યને ઔ યણે વભ જ (અને ભ ણવજાત) ટઔે છે તે. વભ જન લીઔ વ ભ ટે દયે ઔ વ્મક્તીએ ઩૊ત ન બ ખે આલેરુાં ઔ ભ વ ય ભ ાં વ યી યીતે ઔયલુાં જોઈએ (2/50). ભ ટે ખીત ભ ાં ‘ધભા’ ળબ્દ વમ્પ્રદ મન અથાભ ાં નશીં ઩ણ ‘ઔતાવ્મ’ન અથાભ ાં લ઩ય મ૊ છે. સ્ક્લધભા એટરે વભ જને ટઔ લલ ભ ટેનુાં વ્મક્તીનુાં ઔતાવ્મ. આ ઔ ભ ફશ યન દફ ણથી નશીં; ઩ણ અન્દયથી આલતી પ્રેયણ થી થતુાં શ૊મ ત૊ જ તેન૊ બ ય ન ર ખે. અન્ત:પ્રેયણ ન૊ અનુબલ ઔયલ ભ ટે ઔીતીર૊રુ઩ ખુરુ઒એ ઉબી ઔયે રી ભ મ જા઱ પખ લી દઈને ઩૊ત ની જાતને તટસ્ક્થત રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

અને નીદામત થી

http://govindmaru.com

64

જીલન઩માન્ત વતત ત઩ સ્ક્મ ઔયલી ઩ડે. જ ેભ બોતીઔ દુનીમ ભ ાં દયે ઔન૊ ચશે ય૊ જુ દ૊ તેભ ભ નવીઔ દુનીમ ભ ાં દયે ઔનુાં ચીન્તન જુ દુાં. ઩૊ત ન ચીન્તનથી આલતી વભઝણ એ ‘સ્ક્લધભા’ છે (18/47). સ્ક્લધભાન ઩ રન ભ ટે ફશુભતીથી જુ દ ઩ડલ ની તથ તેન ઩યીણ ભની વમ્઩ુણા જલ ફદ યી સ્ક્લીઔ યલ ની નૈતીઔ શીમ્મ્ત ઩ણ ઔે઱લલી ઩ડે છે. ભ ટે પ્રીતભ ઔશે છે, ‘શયીન૊ ભ યખ છે ળુય ન૊, નશીં ઔ મયનુાં ઔ ભ જોને...’. વભઝણ લધે તેભ ‘સ્ક્લધભા’ ઩ણ લીઔવે ભ ટે ‘સ્ક્લધભા’ એ વતત લીઔવત૊ અને ભ ટે ફદર ત૊ ધભા છે. ‘સ્ક્લધભા’ભ ાં બુર શ૊ઈ ળઔે ઩ણ જુ ઠ નશીં. ખ ાંધીજી ઔશે ત શત ઔે, ‘જ્મ યે ભ ય ફે લીધ ન૊ લચ્ચે તપ લત જણ મ ત્મ યે ભ ય છેલ્લ લીધ નને ભ નલુાં.’ સ્ક્લધભાન ઩ રનભ ાં અબીભ ન નશીં; ઩ણ આત્ભખોયલ યશે રુાં છે. લીચ યળીર વ્મક્તી઒ ‘વત્મ’ ળ૊ધતી શ૊મ છે. વત્મને ફશુભતી વ થે વમ્ફન્ધ નથી (7/3). તે આત્ભચીન્તનભ ાંથી ઉદ્બલેર ‘સ્ક્લધભા’ પ્રભ ણે લતાતી શ૊મ છે. ઔન્ફ્મુળીમવ, ફુદ્ધ, ખૅરેરીમ૊, નયવીંશ ભશે ત , અક૊, નભાદ, યજા ય ભભ૊શન ય મ, જખદીળચન્દ્ર ફ૊ઝ, આઈન્સ્ક્ટ ઈન, જ્મ૊તીફ પુરે, ખ ાંધી, ડૉ. આાંફેડઔય અને યજનીળ તેન થ૊ડ ાંઔ ઉદ શયણ૊ છે.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

65

લીચ યળીર વ્મક્તી઒ વભ જન લીઔ વ ભ ટે ઔ ભ ઔયતી શ૊મ છે. આબડછેટ, વતી થલ ન૊ યીલ જ, ભ નલી–ભ નલી લચ્ચેન લ ડ , અન્ધશ્રદ્ધ , ન યીળક્તીની અલશે રન લખેયે જ ેલી વભ જની ઔુ રુઢી઒ દુય ઔયલ ભ ટે તે વભ જને વભઝ લે છે એટરુાં જ નશીં; ઩ણ ઩૊તે ‘સ્ક્લધભા’ પ્રભ ણે જીલીને રુઢીચુસ્ક્ત વભ જન૊ ક૊પ ઩ણ લશ૊યી રે છે. તેભનુાં જીલન અને લતાન ભ નલજાતને શ ની ઩શોંચે તેલુાં ઔદી શ૊તુાં નથી. તે઒ વ ચ અથાભ ાં ‘લૈષ્ણલજન’ શ૊મ છે. વભઝણ લખય ભ ત્ર વશે ર ર ખત શ૊લ ને ઔ યણે ઩ યઔ ની અક્કર (‘઩યધભા’) પ્રભ ણે લતાન યનુાં જીલન ઩ીંજય ભ ાં ઩ુય મેર ઩૊઩ટ જ ેલુાં બમયશીત; ઩ણ ઉડલ ની ભ૊જ લખયનુાં શ૊મ છે. જાતને ઈશ્વયે ફન લેરી ઔઠ઩ુત઱ી ભ નીને ઩૊ત ઩ણાં ખુભ લી દેલ ભ ાં ઔે ભખજને લીચ યળુન્મ સ્ક્થીતીભ ાં ય કલ થી જ જો ‘વુક’ ભ઱લ નુાં શ૊મ ત૊ ત૊ ઩છી ભૃત્મુ જ ેલુાં વુક ઔળ ભ ાં નથી. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

66

11

ઔભાણ્મેલ ધીઔ યસ્ક્તે (2/47) અનુક્રમણીકા

જીલનમ ત્ર ને વન્ત૊઴થી ઩ુયી ઔયલ નુાં ભ ખાદળાન આ઩ત આ શ્લ૊ઔન ચ યે ચયણ યૅ ળનર લીચ યધ ય ધય લે છે. જ્ઞ ન શમ્ભેળ ાં

ઠ૊ઔય ક ઈને એટરે ઔે અજભ મેળ અને વુધ યણ (Trial and error)થી ભ઱તુાં શ૊ઈને વાંળ૊ધન ઔયત લીજ્ઞ ની઒ જાણેઅજાણે આ પ્રભ ણે જ ઔ મા ઔયત શ૊મ છે. ખીત ન આ ફશુ જાણીત અને અવ્મલશ રુ ર ખત શ્લ૊ઔનુાં સ્ક્થ઱ ુ બ ઴ ન્તય આ પ્રભ ણે થ મ : ત ય૊ ઔભાભ ાં જ અધીઔ ય છે, પ઱ભ ાં ઔદી નથી; તુ ઔભાપ઱ન શે તુલ ઱૊ ન થ ; તેભ જ ઔભા ન ઔયલ ભ ાં ત યી આવક્તી ન થ ઒. રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

67

પ્રથભ દૃષ્ટીએ આ ફીરઔુ ર ખ઱ે ન ઉતયે તેલી લ ત છે; ઔ યણ ઔે ઔ ભ ઔમ ા ઩છી જો તેનુાં લ઱તય ભે઱લલ ન૊ અધીઔ ય ઔદીએ ન શ૊મ ત૊ પ૊ખટનુાં લૈતરુાં ઔયલ ભ ટે ઔ૊ઈ ઩ણ વ્મક્તી ળ ભ ટે તૈમ ય થ મ? આ શ્લ૊ઔન૊ ભભા વભઝલ ભ ટે ‘અધીઔ ય’ અને ‘પ઱’ ળબ્દ૊ની વ થે વુક્ષ્ભ યીતે વાંઔ઱ મેરી ફ ફત૊ન૊ લીચ ય ઔયલ૊ જોઈળે. એઔ ફ જુ અધીઔ યની વ થે નીણામ રેલ ની સ્ક્લતન્ત્રત ભ઱ે છે ત૊ ફીજી ફ જુ તેનુાં જ ે ઔ ાંઈ ઩યીણ ભ આલે તે ઔચલ ટ લખય સ્ક્લીઔ યી રેલ ની તૈમ યી ઩ણ ય કલી ઩ડે છે. શ્લ૊ઔન ઩શે ર ચયણભ ાં ખીત વભઝ લે છે ઔે તને ઔ ભ ઔયલ ન૊ અધીઔ ય છે ભ ટે ઔમુાં ઔ ભ ઔયલુાં, ક્મ યે ઔયલુાં, ઔેટરુાં ઔયલુાં, ઔેલી યીતે ઔયલુાં લખેયે તભ ભ ફ ફતન૊ નીણામ રેલ ન૊ તને ‘અધીઔ ય’ એટરે ઔે તે ભ ટેની તને ઩ુયી સ્ક્લતન્ત્રત છે. પ્રશ્ન એ થ મ છે ઔે જો ઔ ભ ઔયલ ન૊ અધીઔ ય શ૊મ ત૊ તેન પ઱ન૊ ઩ણ અધીઔ ય ઔેભ નશીં? આ પ્રશ્નન ઉત્તયભ ાં જ જીલનનુાં ઩યભ વત્મ છુ ઩ મેરુાં છે. પ઱ એ ઔ માનુાં ઩યીણ ભ શ૊ઈને ‘પ઱’ ળબ્દભ ાં નીષ્પ઱ત અને વપ઱ત ફન્નેન૊ વભ લેળ થ મ છે. જ્ઞ ન શમ્ભેળ ાં વીભીત જ શ૊મ ભ ટે પ્રઔૃ તીન ફધ ાં જ ઩યીફ઱૊ની ઔ૊ઈને ઩ણ કફય શ૊તી નથી તેથી શ્લ૊ઔન ફીજા ચયણભ ાં ખીત વભઝ લે છે ઔે તને ઔ ભ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

68

ઔયલ ની સ્ક્લતન્ત્રત શ૊લ છત ાં જ્ઞ નની અ઩ુણાત ને ઔ યણે તેન પ઱નુાં સ્ક્લરુ઩ (નીષ્પ઱ત ઔે વપ઱ત ) નક્કી ઔયલ ની તને સ્ક્લતન્ત્રત (અધીઔ ય) નથી. આ઩ણ જ્ઞ નની વીભ નુાં તે ઔુ દયતી અને ભ ટે અનીલ મા ઩યીણ ભ છે. ળ ાંતીથી લીચ યત જણ ળે ઔે આ ઔ ાંઈ અજુ ખતી ઔે નલી લ ત થની. દ .ત. આ઩ણે જાણીએ છીએ ઔે : આ઩ણ૊ અધીઔ ય ફી લ લલ ન૊ છે, ઩ણ છ૊ડને ઉખ ડલ નુાં આ઩ણ શ થભ ાં નથી. આ઩ણ૊ અધીઔ ય યભતભ ાં બ ખ રેલ ન૊ છે, ઩ણ જીતલ નુાં આ઩ણ શ થભ ાં નથી. આ઩ણ૊ અધીઔ ય ઩યીક્ષ આ઩લ ન૊ છે, ઩ણ ઩ વ થલ નુાં આ઩ણ શ થભ ાં નથી. આ઩ણ૊ અધીઔ ય રગ્નન૊ પ્રસ્ક્ત લ ભુઔલ ન૊ છે, ઩ણ તેની સ્ક્લીઔૃ તી આ઩ણ શ થભ ાં નથી. આ઩ણ૊ અધીઔ ય વન્ત ન૊ભ ાં વાંસ્ક્ઔ ય વીંચલ ન૊ છે, ઩ણ તેથી તે વાંસ્ક્ઔ યી ફને જ તે આ઩ણ શ થભ ાં નથી.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

69

આ઩ણ૊ અધીઔ ય દલ ઔય લલ ન૊ છે, ઩ણ વ જા થલ નુાં આ઩ણ શ થભ ાં નથી. આ઩ણ૊ અધીઔ ય ઉભેદલ યને ભત આ઩લ ન૊ છે, ઩ણ તેને જીત ડલ નુાં આ઩ણ શ થભ ાં નથી. આલ પ્રવાંખ૊ની મ દીને શજી ગણી રમ્ફ લી ળઔ મ. જીલનન ફધ જ પ્રવાંખ૊ને આલયી રેત ાં ખીત ઔશે છે, ત ય૊ અધીઔ ય પક્ત પ્રમત્ન ઔયલ ન૊ જ છે, વપ઱ત ની ક તયી ય કલ ન૊ નથી. લ઱ી, ઩ૈવ (લ઱તય) અને ઔ ભ એઔફીજા​ાં વ થે વાંઔ઱ મેર ાં શ૊લ છત ાં, ઩ૈવ ભ ટે ઔ ભ ઔયલુાં અને ઔ ભ ઔયીને ઩ૈવ રેલ એ ફે જુ દી ફ ફત૊ છે. જ ે ભ ણવ એભ ભ નત૊ શ૊મ ઔે ‘઩ૈવ થી ફધુાં જ ભ઱ી ળઔે છે’ તે ઩ૈવ ભે઱લલ ભ ટે ફધુાં જ ઔયી છુ ટે છે. છેતયલ ભ ાં, લેઠ ઉત યલ ભ ાં, ર ાંચ રેલ ભ ાં ઔે ર ચ ાં આ઩લ ભ ાં ઩૊તે ઔળુાં ક૊ટુાં ઔયે છે એભ તેને ર ખતુાં જ નથી. તેને ભ ટે વ ધનળુદ્ધી એ ભુક ાઈ છે. તે સ્ક્઩ષ્ટ યીતે ભ ને છે ઔે ‘લ ાંઔી આાંખ઱ીએ જ ગી નીઔ઱ે’. જ્મ યે ભ ણવ ઩ૈવ ભે઱લલ ભ ટે જ ઔ ભ ઔયે ત્મ યે તેની નજય પક્ત ઩ૈવ તયપ જ શ૊ઈને જ્મ ાં વુધી ઩ૈવ ખુભ લલ ન૊ ડય

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

70

ઉબ૊ ન થ મ ત્મ ાં વુધી તેને ઔ ભની ખુણલત્ત વુધ યલ ની જરુયત ર ખતી નથી. આલ૊ ભ ણવ ઩ ભય છે (2/49). આન થી ઉરટુ,ાં જ ે ભ ણવ ઔ ભ ઔયીને ઩ૈવ ભે઱લલ ભ ખ ાં ે છે તે ઩૊ત ની તભ ભ આલડત લ ઩યીને ચીલટથી ઔ ભ ઔયે છે. તે જાતે જ ઩૊ત ન ઔ ભની ખુણલત્ત વુધ યલ વતત પ્રમત્નળીર યશે છે તેથી તેની ઉ઩ય વુ઩યલ ઈઝય ય કલ ની જરુય યશે તી નથી. આ઩ણે વશુ એઔફીજા વ થે વાંઔ઱ મેર શ૊ઈને જો દયે ઔ ઩૊ત નુાં ઔ ભ જાતે જ વ યી યીતે ઔયે ત૊ દયે ઔને ફધી જ લસ્ક્ત઒ ુ વ યી ભ઱ી યશે . આ ઩ણ એઔ પ્રઔ યન૊ મજ્ઞ જ છે. આ તેથી શ્લ૊ઔન ત્રીજા ચયણભ ાં ખીત વભઝ લે છે ઔે, ‘તુાં ઔભાપ઱ન શે તલુ ઱૊ ન થ ’. ઔ ભ ઔયલુાં એ ઩૊તે જ ભુખ્મ શે તુ છે, તેનુાં લ઱તય એ તેની આડ઩ેદ ળ છે. આખ઱ ત્રણ ચયણન૊ આળય૊ રઈને ભ ણવ ઩૊ત ની આ઱વને ‘઩ાંડીત ઈન ફ૊ર’ ભ યપત છ લયે નશીં તે ભ ટે વભ જવેલ ન ઩ુયસ્ક્ઔત ા અને ભ નલ સ્ક્લબ લન અચ્છ જાણઔ ય લેદવ્મ વ શ્લ૊ઔન ચ૊થ અને છેલ્લ ચયણભ ાં ઔશે છે, ‘ઔભા ન ઔયલ ભ ાં ત યી આવક્તી ન થ ઒.’ એટરે ઔે પ઱ ભ઱લ ની અનીશ્ચીતત શ૊લ ને ઔ યણે ‘ધ મુ​ું ધણીનુાં થ મ છે’ તેભ ભનને ઩ટ લીને ત યી ઔ ભચ૊ય લૃત્તીને છ લયીળ નશીં. ખીત નુાં ઩ ય મણ રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

71

ઔયત ફીનજલ ફદ ય અને આ઱વુ ઈશ્વયલ દી઒ આ ચ૊થ ચયણ તયપ આાંક આડ ઔ ન ઔયે છે. જીલનમ ત્ર ને વન્ત૊઴થી ઩ુયી ઔયલ નુાં ભ ખાદળાન આ઩ત આ શ્લ૊ઔન ચ યે ચયણ યૅ ળનર લીચ યધ ય ધય લે છે. જ્ઞ ન શમ્ભેળ ાં ઠ૊ઔય ક ઈને એટરે ઔે અજભ મેળ અને વુધ યણ (Trial and error)થી ભ઱તુાં શ૊ઈને વાંળ૊ધન ઔયત

લીજ્ઞ ની઒

જાણેઅજાણે આ પ્રભ ણે જ ઔ મા ઔયત શ૊મ છે. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

72

12

સ્ક્થીતપ્રજ્ઞત અનુક્રમણીકા

પ્રશ્ન૊ ઉઠલ અને એનુાં વભ ધ ન ળ૊ધલુાં એનુાં ન ભ જીલન. ળફને ઔ૊ઈ પ્રશ્ન૊ શ૊ત જ નથી. પ્રશ્ન૊ને ઔેલી યીતે ઉઔેરીએ છીએ એની ઉ઩ય આ઩ણી જીલનમ ત્ર ની વપ઱ત ન૊ આધ ય યશે છે. ય જઔ યણી઒ અને ધનીઔ ઩યીલ યન ાં વન્ત ન૊ન ાં ઔયતુત૊, ઔોટુમ્ફીઔ ક્રેળ અને આ઩ગ તન ફન લ૊ ઉ઩યથી વ ફીત થ મ છે ઔે આાંતયીઔ પ્રશ્ન૊ન૊ ઉઔેર ઔદીએ ઩ૈવ ઔે વત્ત થી ર લી ળઔ ત૊ નથી. આ લ ત વ્મક્તી અને વભ જ ફન્નેને વભ ન યીતે ર ખુ ઩ડે છે. પ્રશ્નન ઉઔેર ભ ટે વો પ્રથભ ત૊ પ્રશ્નને મ૊ગ્મ યીતે વભઝલ૊ ઩ડે. પ્રશ્ન વભઝતી લકતે આ઩ણી સ્ક્થીતી શ થીન આઔ યન૊ ત ખ ભે઱લત ઩ેર પ્રજ્ઞ ચક્ષુ઒ જ ેલી શ૊મ છે. તેથી પ્રશ્નન૊ ઉઔેર નક્કી ઔયત અજભ લત ઩શે ર ાં પ્રશ્નને ફધી દીળ એથી (વભગ્રત ભ ાં) જોલ૊ જરુયી છે. ભ ત્ર સ્ક્લ થાલૃત્તીન એઔ ાંખીદળાનથી રીધેર નીણામથી પ્રશ્ન લધ યે જટીર ફને છે.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

73

ઔુ દયતને અને ભ ટે વત્મને આ઩ણી ર ખણી઒ વ થે વમ્ફન્ધ નથી તેથી પ્રશ્નન૊ વ ચ૊ ઉઔેર ળ૊ધલ૊ શ૊મ ત૊ યાંખીન ઔ ચ જ ેલ આ઩ણ ખભ –અણખભ , ઩ુલાગ્રશ૊ અને ભ ન્મત ઒ને લચ્ચે ન આલલ દઈને તેને તટસ્ક્થત ઩ુલાઔ જોલ૊ જોઈએ. જ ેની ફુદ્ધી ખભ –અણખભ થી પ્રબ લીત થઈને ચ઱ી જતી ન શ૊મ તેલી વ્મક્તી ભ ટે વ્મ વે ખીત ભ ાં ‘સ્ક્થીતપ્રજ્ઞ’ ળબ્દ મ૊જ્મ૊ છે. સ્ક્થીતપ્રજ્ઞ વ્મક્તી ઔ૊ને ઔશે લ મ, તેનુાં લતાન ઔેલુાં શ૊મ? તેલ૊ પ્રશ્ન અજુ ાનને થ મ છે (2/54). તેન જલ ફભ ાં ઔૃ ષ્ણ ઔશે છે ઔે સ્ક્થીતપ્રજ્ઞ વ્મક્તી ફધી જ ઝાંકન ઒ છ૊ડી વન્ત૊઴થી જીલે છે (2/55), તે દુ:કભ ાં નથી લીર ઈ જત૊ ઔે વુકભ ાં નથી છઔી જત૊. લ઱ી, તે લેલર૊ તથ ડય઩૊ઔ નથી શ૊ત૊ તથ એને ખુસ્ક્વ૊ આલત૊ જ નથી (2/56). વ ય –નયવ દયે ઔ પ્રવાંખે તેનુાં ભખજ ઠેઔ ણે યશે છે (2/57). ઩ૈવ , વત્ત અને ઔીતી જ ેલુાં ફશ યની દુનીમ નુાં ચરણ અન્દયની દુનીમ ભ ાં ચ રતુાં નથી તેનુાં તેને બ ન શ૊ઈને તેન થી આઔ઴ ાત૊ નથી (2/58). વભ જન શીતન જ ે પ્રશ્ન૊ તયપ વ ભ ન્મજન૊ વબ ન શ૊ત નથી તે પ્રશ્ન૊ન ઉઔેર ભ ટે તે ઔ ભ ઔયત૊ શ૊મ છે (જાગ્રત શ૊મ છે) અને (અણવભઝને ઔ યણે) જ ે બોતીઔ વીદ્ધી઒ ભે઱લલ ભ ટે ફશુજન વભ જ લરક ાં ભ યે છે, તેની તેને ઝાંકન ન શ૊લ ને ઔ યણે તે તેની વદન્તય ઉ઩ેક્ળ ઔયે છે તેથી ળ ત ાં ી અનુબલે છે (2/68). રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

74

આલ ાં ફ ષ્ણ રક્ળણ૊ ઉ઩યથી જ ભ ણવ લીળે અનુભ ન ફ ાંધલ ભ ાં બુર થલ ન૊ વમ્બલ યશે છે; ઔ યણ ઔે જડ અને સ્ક્થીતપ્રજ્ઞ ભ ણવ લચ્ચે કુફ જ ઩ ત઱ી બેદયે ક છે. જડ ભ ણવને ર ખણી થતી જ નથી. જ્મ યે સ્ક્થીતપ્રજ્ઞને ર ખણી ત૊ થ મ છે; ઩ણ તેન થી તેન ભનભ ાં ક઱બ઱ ટ ભચી જત૊ નથી. સ્ક્થીતપ્રજ્ઞ પુર ઔયત ાં ઔ૊ભ઱ અને લજ્ર ઔયત ાં ઩ણ ઔઠણ થઈ ળઔે છે. ♦●♦●♦ ઩ાંક૊ ન ચ રે તેન ાં મને ખબર છે તેટર ાં ઔ યણ૊ (આ વીલ મ ફીજા​ાં ઩ણ શ૊ઈ ળઔે)

1.

ક૊ટી સ્ક્લીચ દફ લી શ૊મ.

2.

યે ગ્મુરેટય ઝીય૊ ઉ઩ય શ૊મ.

3.

ઔમ્઩નીએ લીજ઱ી ફન્ધ ઔયી શ૊મ.

4.

ફ્મુઝ ઉડી ખમ૊ શ૊મ.

5.

સ્ક્લીચ ફખડી ખઈ શ૊મ.

6.

઩ાંક નુાં ઔાંડન્ે વય ફખડી ખમુાં શ૊મ.

7.

઩ાંક ની ઔ૊ઈર ફ઱ી ખઈ શ૊મ.

8.

ઉંદયે લ મય ઔ તયી ન ાંખ્મ૊ શ૊મ.

9.

લ મયન૊ એઔ છેડ૊ છુ ટ૊ ઩ડી ખમ૊ શ૊મ.

10.

઒ઈરીંખની જરુયત શ૊મ.

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

75

આભ નુાં ભ ત્ર એઔ જ ઔ યણ જાણભ ાં ન શ૊મ ત૊ ઩ણ ઩ાંક૊ ઔેભ નથી ચ રત૊ તે વભજાળે નશીં. જ ેટર ાં ઔ યણ૊ની તભને કફય નશ૊તી તે ફધ ાં તભ યે ભ ટે ઩શે ર ાં ‘દૈલ’ શત ાં ઩ણ શલે નથી. આભ, દૈલ એટરે જ ે ઔ યણ૊ની કફય ન શ૊મ તેન૊ વભુશ. પ્રઔૃ તીન

નીમભ૊ અનુવ ય જ ગટન ઒ ગટે છે.

ગટન ઒ન અલર૊ઔન ઉ઩યથી લીજ્ઞ ની઒ નીમભ૊ને જાણલ ની ઔ૊ળીળ ઔયે છે. ‘ફશે યી, ભુાંખી, આાંધ઱ી અને ર ખણીળુન્મ’ પ્રઔૃ તી વ થે ઩ નુાં ઩ ડન ય લીજ્ઞ નીને ઔળુાં ન વભજામ ત્મ યે ઔ૊ને ઩ુછલ જામ? લીજ્ઞ ની઒ની ભમ ાદ ની શ ાંવી ઉડ ડત ઩શે ર ાં તેભની જખ એ તભ યી જાતને ભુઔી જોજો. લીજ્ઞ ની઒ પ્ર ભ ણીઔ શ૊ઈને દયે ઔ પ્રશ્નન૊ જલ ફ તેભની ઩ વે છે તેલ૊ દ લ૊ તે ઔદી ઔયત નથી; ઩યન્તુ ઈશ્વયલ દી઒ ઔયે છે. ઔ યણ ઔે જ્મ યે ઔળુાં ન વભજામ ત્મ યે ‘દૈલ’ન૊ ઉ઩મ૊ખ ઔયીને તે઒ ઩૊ત નુાં અજ્ઞ ન છુ ઩ લી ળઔે છે. ઈશ્વયલ દી઒ જુ ઠુાં નથી ફ૊રત ; ઩ણ વત્મ છુ ઩ લે છે. આ ઔ યણથી ભ ય૊ ‘ઝગડ૊’ ઈશ્વય વ થે નશીં; ઩ણ ઈશ્વયલ દી઒ વ થે છે. ♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

76

13

અભ ય ાં પ્રઔ ળન૊ અનુક્રમણીકા

નલી દૃષ્ટી, નલ લીચ ય, નલુાં ચીન્તન ભ ણલ ઈચ્છત લ ચઔ ફીય દય૊ ભ ટે ‘ભણી ભ રુ પ્રઔ ળને’ ઈ.ફુક્વનુાં પ્રઔ ળન ઔયલ નુાં ઔ મા ઉ઩ ડી રીધુાં છે. અભ રુાં પ્રત્મેઔ પ્રઔ ળન ભ ત્ર વદ્ લીચ ય૊ન પ્રવ ય ભ ટે લ ચઔ૊ને ની:ળુલ્ઔ ભ઱ે છે. અભે 18 જાન્મુઆયી, 2019 વુધીભ ાં નીચે ભુજફની 28 ઈ.ફુક્વનુાં પ્રઔ ળન ઔમુ​ું છે : 1. 1.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર પ્ર . યભણ ઩ ઠઔ (લ ચસ્ક્઩તી)ન 25 રેક૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 01 (઩ ન ાં : 113; ભુલ્મ : ભપત)

2.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. દીનેળ ઩ ાંચ રન 25 રેક૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 02 (઩ ન ાં : 108; ભુલ્મ : ભપત)

3.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. ભુયજી ખડ ન 25 રેક૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 03 (઩ ન ાં : 127; ભુલ્મ : ભપત)

4.

પ્ર . યભણ ઩ ઠઔ (લ ચસ્ક્઩તી)ન ચીન્તન ત્ભઔ 37 રેક૊ની (ઈ.ફુઔ) – ‘લીલેઔ–લલ્લબ’ (઩ ન ાં : 190; ભુલ્મ : ભપત)

5.

પ્ર . યભણ ઩ ઠઔ (લ ચસ્ક્઩તી)ન 18 લી઴મ૊ ઩ય રકેર ચીન્તન ત્ભઔ રેક૊ભ ાંથી 206 યૅ ળનરભુદ્દ ઒ ત યલી ઔ ઢીને ‘લીલેઔલીજમ’ ગ્રાંથ તૈમ ય ઔમો છે. આ ગ્રાંથની (ઈ.ફુઔ) – ‘લીલેઔલીજમ’ (઩ ન ાં : 131; ભુલ્મ : ભપત)

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

77

6.

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘આનન્દની ક૊જ’ (઩ ન ાં : 53; ભુલ્મ : ભપત)

7.

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘ટીન–એજ’ભ ાં ફ૊મફ્રેન્ડથી વ લધ ન’ (઩ ન ાં : 51; ભુલ્મ : ભપત)

8.

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. ય૊શીત ળ શન 25 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 04 ‘અધ્મ ત્ભન આટ ઩ ટ ’ (઩ ન ાં: 111; ભુલ્મ : ભપત)

9.

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘આનન્દનુાં આઔ ળ’ (઩ ન ાં : 116; ભુલ્મ : ભપત)

10. પ્ર . યભણ ઩ ઠઔ (લ ચસ્ક્઩તી)ની આત્ભઔથ ની (ઈ.ફુઔ) – ‘આત્ભઝયભય’ (઩ ન ાં : 257; ભુલ્મ : ભપત) 11.

આમાવભ જી અને રેકઔ શ્રી. ન થુબ ઈ ડ૊ડીમ ની ઈ.ફુઔ ‘દુ:કનીલ યણન ભ્ર ભઔ ઉ઩ મ૊’ (઩ ન ાં : 26; ભુલ્મ : ભપત)

12. ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. એન. લી. ચ લડ ન 14 રેક૊ની ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 05 ‘ચ લ ાઔ દળાન’ (઩ ન ાં : 96; ભુલ્મ : ભપત) 13. ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. દીનેળ ઩ ાંચ રન 20 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 06 ‘વત્મવન્દુઔ’ (઩ ન ાં : 110) 14. ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘વમ્ફન્ધભીભ ાંવ ’ (઩ ન ાં : 83; ભુલ્મ : ભપત) 15. ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘જીન્દખી ઔઈ યીતે જીલળ૊?’ (઩ ન ાં : 75; ભુલ્મ : ભપત) રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

78

16

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. લલ્લબ ઈટ રીમ ન 10 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 07 ‘લીચ યમ ત્ર ’ (઩ ન ાં : 84; ભુલ્મ : ભપત)

17

અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. ફી. એભ. દલે (જ ેર ક ત ન નીલૃત્ત પ્રળ વઔ અને રેકઔ)ન 08 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘ભ્રભ બ ાંગ્મ ઩છી...’ (઩ ન ાં : 90; ભુલ્મ : ભપત)

18

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર વુશ્રી. ઔ ભીની વાંગલીન 11 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 09 ‘ઔીતની શઔીઔત, ઔીતન પવ ન ?’ (઩ ન ાં : 72; ભુલ્મ : ભપત)

19

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. દીનેળ ઩ ાંચ રન 12 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 10 ‘યૅ ળન રીઝભન૊ ગાંટન દ’ (઩ ન ાં : 93; ભુલ્મ : ભપત)

20 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. યભેળ વલ ણીન 14 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 11 ‘દેતે શૈં બખલ ન ઔ૊ ધ૊ક ’ (઩ ન ાં : 136; ભુલ્મ : ભપત) 21

‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. દીનેળ ઩ ાંચ રન 12 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 12 ‘યૅ ળન રીઝભન૊ ગાંટન દ–2’ (઩ ન ાં : 110; ભુલ્મ : ભપત)

22 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર શ્રી. દીનેળ ઩ ાંચ રન 12 રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અબીવ્મક્તી’–ઈ.ફુઔ – 13 ‘યૅ ળન રીઝભન૊ ગાંટન દ–3’ (઩ ન ાં : 122; ભુલ્મ : ભપત) 23

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘વાંત ન૊ભ ાં વાંસ્ક્ઔ યવીંચન’ (઩ ન ાં : 95; ભુલ્મ : ભપત)

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

79

24 ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘ભૃત્મુભીભ ાંવ ’ (઩ ન ાં : 34; ભુલ્મ : ભપત) 25

ળીક્ષણલીદ્ ડૉ. ળળીઔ ાંત ળ શની ઈ.ફુઔ ‘જીપ્વીની ડ મયી’–‘એઔ વૈનીઔની નોંધ઩૊થી’ (઩ ન ાં : 112; ભુલ્મ : ભપત)

26 તત્લીજ્ઞ ન–ભન૊લીજ્ઞ નન આજીલન અભ્મ વી ડૉ. ફી. એ. ઩યીકની ઈ.ફુઔ ‘ભન્ત્ર–મન્ત્ર–તન્ત્રનુાં અલીજ્ઞ ન’ (઩ ન ાં : 101; ભુલ્મ : ભપત) 27 ‘અબીવ્મક્તી’ બ્ર૊ખ ઩ય ભુઔ મેર ‘અાંખદ ન’ન રેક૊ની ઈ.ફુઔ ‘અાંખદ નથી નલજીલન’ (઩ ન ાં : 102; ભુલ્મ : ભપત) 28

યૅ ળન રીસ્ક્ટ લીક્રભ દર રની ઈ.ફુઔ ‘યૅ ળન રીસ્ક્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ’ (઩ ન ાં : 81; ભુલ્મ : ભપત)

ભણી ભ રુ ●‘ઈ.બુક’ પ્રઔ ળઔ●

405, વયખભ એ઩ ટાભેન્ટ, નલવ યી ઔૃ ઴ી મુનીલવીટી વ ભે, લીજર઩૊ય. જીલ્લ૊ : નલવ યી ઩૊સ્ક્ટ : એરુ એ. વી. – 396 450 વેરપ૊ન : 9537 88 00 66 ઈ.ભેઈર : govindmaru@yahoo.co.in

♦●♦●♦

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

80

અન્તીમટાઈટલપેજ

ખીત ન૊ વાંદેળ અનુક્રમણીકા

1. જેજન્ભેછતે ેભયે છ.ે 2. જીલત૊ ભ ણવ પ્રલૃત્તી ઔમ ા લખય યશી ળઔત૊ નથી ભ ટે જીલન એલી યીતે જીલલુાં ઔે અન્તઔ ઱ે ભનભ ાં ન ઔ૊ઈ ડક ાં શ૊મ ઔે ન ઔ૊ઈ અપવ૊વ.

3. ભ ટે જે ઔય૊ તે ફય ફય ઔય૊.

4. આભ ઔયલ ભ ટે ઔ ભ ઔયતી લકતે ર ખણીને ફુદ્ધી ઉ઩ય વલ ય ન થલ

દેલી. શ્રેમ ને પ્રેમ લચ્ચે ઩વન્દખી ઔયલ ની આલે ત૊ શ્રેમન ઩ક્વે યશે લુાં.

5. આભ છત ાં દયે ઔ લકતે આ઩ણાં ધ મુ​ું નથી થતુાં. નીષ્પ઱ત ભ઱લ ની ળક્મત શમ્ભેળ શ૊મ છે તેથી તેની તૈમ યી ય કલી.

6. આ઩ણે દુનીમ ન તભ ભ ભ ણવ૊ વ થે વાંઔ઱ મેર છીએ. દુનીમ આ઩ણ એઔર ભ ટે જ નથી.

7. વુકન૊ અનુબલ થલ ભ ટે ભન ળ ાંત શ૊લુાં જરુયી છે ભ ટે ફીજાને કરેર ઩શોંચ ડ્ય લખય જીલ૊.

8. દયે ઔ વ્મક્તીની વભ જ તયપ ઩ણ જલ ફદ યી શ૊મ છે.

9. ‘ચભત્ઔ ય’ એટરે પ્રઔૃ તીની અલખણન . આ ળક્મ નથી.

●♦●

રૅ શનાલીસ્ટની દૃષ્ટીએ ગીતાનો સંદેશ

http://govindmaru.com

81