Η εφήμερη αρχιτεκτονική

Επιβλέπουσα

Η ΕΦΗΜΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ ΓΝΩΣΕΩΝ

Η περίπτωση των Serpentine Gallery Pavilions

Μαργιάννα Παπανικολάου

Η ΕΦΗΜΕΡΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ

ΜΕΤΑΔΟΣΗΣ

ΓΝΩΣΕΩΝ

Η περίπτωση των Serpentine Gallery Pavilions

Μαργιάννα Παπανικολάου

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Για την ολοκλήρωση αυτής της εργασίας, οφείλω να ευχαριστήσω την επιβλέπουσα καθηγήτρια μου Κορίνα Φιλοξενίδου, για την πολύτιμη βοήθεια της στην διερεύνηση του θέματος.

Ευχαριστώ, επίσης τους δικούς μου ανθρώπους , για την στήριξη τους και την εμπιστοσύνη που δείχνουν σε κάθε μου εγχείρημα.

ABSTRACT

In the modern era of the dominance of the internet and mass media, spatial experience and perception is undermined by intangible information and the barrage of images. The fluidity in which we live makes the need to develop physical and sometimes spiritual relationships with the natural and built environment more necessary than ever.

The limited time of existence of an ephemeral construction creates a particular condition that may be related to the experience of space. Precisely because an ephemeral construction has an expiration date, it inevitably evokes the feeling that it is worth paying attention to, visiting and participating in the spatial experience that the ephemeral construction evokes (or promises). Ephemeral architecture, when created within a cultural context, is an opportunity to experience spaces and emotions that may remain in memory longer than the construction itself in space. Assuming that the visit to a cultural event is made with a desire to explore and participate in a collective experience, ephemeral architecture can also take on an educational character since learning and assimilation of elements is much more pleasant and almost unconscious when pressure and stress are absent.

Starting from a brief review of the first pavilions presented in the context of the International Exhibitions, but also taking as a reference the Serpentine Gallery Pavilion, a world-renowned institution that has been operating since 2000 in London, it will be examined to what extent ephemeral architecture can function as a field of experimentation, contributing new data to architectural practice and how something ephemeral can function, can take on an educational character by being a source of knowledge for the public.

Through the contributions of the last few years to Serpentine, those of the architects Francis Kéré, Frida Escobedo, Junya Ishigami and Sumayya Vally, the exhibition will highlight how and in what ways ephemeral architecture projects the particular character of its place of origin. The integration of local architectural elements in ephemeral constructions, achieved through the transmission of local architectural expressions, is brought back to the fore as a critical look at an international style that tends to prevail.

Keywords: pavilion, ephemeral architecture, experimentation educational character

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην σύγχρονη εποχή της κυριαρχίας του διαδικτύου και των μαζικών μέσων ενημέρωσης, η χωρική εμπειρία και αντίληψη υπονομεύεται από την άυλη πληροφορία και τον καταιγισμό εικόνων. Η ρευστότητα στην οποία ζούμε καθιστά την ανάγκη ανάπτυξης σωματικών, ενίοτε δε και πνευματικών σχέσεων με το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον πιο αναγκαία από ποτέ.

Ο περιορισμένος χρόνος ύπαρξης μιας εφήμερης κατασκευής, δημιουργεί μια ιδιαίτερη συνθήκη που ενδεχομένως να σχετίζεται με την βίωση του χώρου Ακριβώς επειδή μια εφήμερη κατασκευή, έχει ημερομηνία λήξης, προκαλεί αναπόφευκτα την αίσθηση πως αξίζει κανείς να επιστήσει την προσοχή του, να την επισκεφτεί και να συμμετέχει στην χωρική εμπειρία που η εφήμερη κατασκευή προκαλεί( ή και υπόσχεται)

Η εφήμερη αρχιτεκτονική, όταν δημιουργείται μέσα σε ένα πολιτιστικό πλαίσιο, αποτελεί μια ευκαιρία για να βιώσει κανείς χώρους αλλά και συναισθήματα που ενδεχομένως να παραμείνουν στη μνήμη περισσότερο καιρό, απ’ ότι η ίδια κατασκευή στον χώρο. Υποθέτοντας ότι η επίσκεψη σε ένα πολιτιστικό γεγονός πραγματοποιείται με διάθεση εξερεύνησης και συμμετοχής σε μια συλλογική εμπειρία ,η εφήμερη αρχιτεκτονική μπορεί να πάρει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα αφού η εκμάθηση και η αφομοίωση στοιχείων γίνεται πολύ πιο ευχάριστα και σχεδόν ασυναίσθητα, όταν απουσιάζουν η πίεση και το άγχος.

Ξεκινώντας από μια σύντομη αναδρομή στα πρώτα pavilion που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο των Διεθνών Εκθέσεων, αλλά έχοντας και ως πεδίο αναφοράς τον θεσμό Serpentine Gallery Pavilion, έναν παγκοσμίου φήμης θεσμό που λειτουργεί από το 2000 στο Λονδίνο, θα εξεταστεί έως ποιο βαθμό η εφήμερη αρχιτεκτονική μπορεί να λειτουργήσει σαν πεδίο πειραματισμού συνεισφέροντας με νέα δεδομένα στην αρχιτεκτονική πρακτική αλλά και πώς κάτι εφήμερο, μπορεί να λάβει εκπαιδευτικό χαρακτήρα αποτελώντας πηγή γνώσης για το κοινό Μέσα από τις συμμετοχές των τελευταίων ετών στον θεσμό της Serpentine, εκείνες των αρχιτεκτόνων Francis Kéré,Frida Escobedo, Junya Ishigami και Sumayya Vally θα αναδειχθεί πώς και με ποιους τρόπους η εφήμερη αρχιτεκτονική προβάλει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του τόπου προέλευσής της.

Η ένταξη στοιχείων τοπικής αρχιτεκτονικής στις εφήμερες κατασκευές, που επιτυγχάνεται μέσω της μετάδοσης τωντοπικών αρχιτεκτονικών εκφράσεων επανέρχεται στο προσκήνιο ως μια κριτική ματιά, απέναντι σε ένα διεθνές στυλ που τείνει να επικρατήσει

Λέξεις κλειδιά:pavilion, εφήμερη αρχιτεκτονική, πειραματισμός εκπαιδευτικός χαρακτήρας

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ / σελ.11

01 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Pavilions σε Διεθνείς εκθέσεις χαρακτηριστικά παραδείγματα εφήμερης αρχιτεκτονικής που αποτέλεσαν αφορμή για την εξέλιξη της συζήτησης

1.1: Πρώτη περίοδος μελέτης Η εξέλιξη της μεταλλικής κατασκευής 18511900 / σελ.13

1.2: Εκθέσεις Deutscher Werkbund _Το γυάλινο περίπτερο του Taut Bruno, και οι πειραματικές κατοικίες Weissenhof / σελ.16

1.3: Δεύτερη περίοδος μελέτης 1929-1967 / σελ.19

02 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Αναδρομή στον θεσμό της Serpentine Gallery Pavilion

2.1: Εισαγωγικά στοιχεία / σελ.25

2.2: Μελέτη περιπτώσεων συμμετοχής από το 2000-2016 / σελ. 26

03 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Μελέτη περιπτώσεων συμμετοχής από το 2017-2021 / σελ.34

3.1: Francis Kéré / σελ.37

3.2: Frida Escobedo / σελ.45

3.3: Junya Ishigami / σελ.53

3.4: SumayyaVally / σελ.59

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ / σελ.67

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ / σελ.69

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ / σελ.71

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ /σελ.74

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εφήμερη αρχιτεκτονική μπορεί να είναι ένα κτίριο, ένα τοπίο, κάθε ανθρώπινα κατασκευασμένο περιβάλλον που δημιουργείται για περιορισμένο χρόνο.

Οι εφήμερες κατασκευές όταν παρουσιάζονται στο πλαίσιο μιας πολιτιστικής δράσης, αποκτούν σχεδόν αυτόματα τον ρόλο ενός δημόσιου αγαθού, που παραμένει ανοιχτό για εξερεύνηση, και συμβάλλει στην τόνωση της επικοινωνίας, τροφοδοτώντας την ανάγκη ερμηνείας και εμπλοκής του επισκέπτη με το δομημένο περιβάλλον.

Η ένταξη του στοιχείου της τοπικότητας σε εφήμερες κατασκευές μπορεί επίσης να γίνει όχημα για την εκπαίδευση του κοινού στην πολυπολιτισμικότητα, ενισχύοντας την επίγνωση τους για τις κατασκευάστικές τεχνικές διαφορετικών ηπείρων.

Παράλληλα, μέσω της εφήμερης αρχιτεκτονικής, οι αρχιτέκτονες έχουν την δυνατότητα να πειραματιστούν, και να διευρύνουν τα όρια τους, όσον αφορά τη χωρική και ποιοτική εμπειρία των κατασκευών, δεδομένου ότι προσφέρεται η ευκαιρία για δοκιμή νέων μεθόδων και υλικών χωρίς τα εμπόδια και τους περιορισμούς των καθιερωμένων λειτουργιών και τις οικονομικές δαπάνες των μεγάλων έργων Σκοπός της εργασίας είναι να εξετάσει την εφήμερη αρχιτεκτονική ως ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που είναι ικανό αφενός να λειτουργήσει ως πηγή γνώσης για τους επισκέπτες των εφήμερων κατασκευών, φέρνοντάς τους αντιμέτωπους με πειραματικές μεθόδους κατασκευής και ενδεχομένως μη συμβατικούς δομημένους χώρους, αλλά και ως όχημα για πειραματισμό και εξερεύνηση νέων μεθόδων δόμησης από αρχιτεκτονικής πλευράς.

Σε μια εποχή που η εμπειρία τείνει να αντικατασταθεί από την πληροφορία μέσα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, οι σταθερές αναφορές και οι «συνδέσεις» είναι πιο αναγκαίες από ποτέ, με τον όρο «συνδέσεις» να αναφέρεται στην ανάπτυξη σωματικών αλλά και πνευματικών σχέσεων με τα περιβάλλοντα στα οποία κατοικούμε. (Λέφας, 2008)

Για να ξεκινήσει η συγγραφή της εργασίας και συνεπώς η έρευνα, έπρεπε να τεθούν κάποια ερωτήματα που αποτέλεσαν το έναυσμα για την αναζήτηση των σχετικών πηγών.

Το κύριο ερευνητικό ερώτημα αυτής της εργασίας είναι: «Πώς και με ποιον τρόπο η εφήμερη αρχιτεκτονική είναι ικανή να εκπαιδεύσει το κοινό της; Και ποιος ο ρόλος του αρχιτέκτονα στην επίτευξη του σκοπού αυτού;»

Η μεθοδολογία της έρευνας συνδυάζει την βιβλιογραφική και διαδικτυακή έρευνα με την μελέτη περίπτωσης.

Η δομή της εργασίας αποτελείται από μια σύντομη αναδρομή στις Παγκόσμιες Εκθέσεις Expo,που αποτέλεσαν την πρώτη οργανωμένη εκδήλωση εφήμερης αρχιτεκτονικής ,ενώ στα επόμενα κεφάλαια έχοντας ως πεδίο αναφοράς τον θεσμό Serpentine Gallery Pavilion, θα γίνει μια εμβάθυνση στην περιπτωσιολογική μελέτη διαφόρων συμμετοχών με κριτική ματιά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ PAVILIONS ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΕΚΘΕΣΕΙΣ / Χαρακτηριστικά παραδείγματα εφήμερης αρχιτεκτονικής που αποτέλεσαν αφορμή για την εξέλιξη της συζήτησης

Η σύντομη διάρκεια ζωής της εφήμερης αρχιτεκτονικής ιδιαίτερα όταν παρουσιάζεται στο πλαίσιο ενός πολιτιστικού γεγονότος, ενδέχεται να αφήσει ένα σημαντικό αποτύπωμα, το οποίο δεν είναι ανάλογο της σύντομης περιόδου ύπαρξής της.

Εξετάζοντας την εφήμερη αρχιτεκτονική, ενταγμένη σε ένα πολιτιστικό πλαίσιο, θα γίνει μια σύντομη αναφορά στις εκθέσεις Expo που σηματοδότησαν την έναρξη των Διεθνών Εκθέσεων ανά τον κόσμο, και αποτελούν μέχρι και σήμερα πηγή γνώσης και δεδομένων τόσο για το κοινό όσο για τους ίδιους τους αρχιτέκτονες Παρότι οι συμμετοχές είναι πολλές, στο κεφάλαιο αυτό θα εξεταστεί ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας που έχουν λάβει εκθέσεις και εκθεσιακά περίπτερα, ως έναρξη για την μετάβαση στον προβληματισμό της παρούσας ερευνητικής εργασίας

1.1: Πρώτη περίοδος μελέτης _ Η εξέλιξη της μεταλλικής κατασκευής 1851-1900

Βασικό στοιχείο της εφήμερης αρχιτεκτονικής των Παγκόσμιων Εκθέσεων, αποτελεί η δημιουργία μιας εφήμερης πόλης, η οποία στην αρχή της εμφάνισης των διοργανώσεων αυτών λάμβανε χώρα μέσα σε μεγάλα οικοδομήματα –στοές της εποχής ( Σπανογιάννη, 2011). Αρκετά από αυτά τα οικοδομήματα κατάφεραν να συνθέσουν σε μεγάλο βαθμό την ιστορία της αρχιτεκτονικής των μεταλλικών κατασκευών, προσφέροντας λύσεις και κατασκευαστικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται μέχρι και σήμερα.

Το Crystal Palace (εικ.1), ήταν το πρώτο κτίριο αυτού του χαρακτήρα που ανεγέρθηκε το 1851 στο Λονδίνο, για να στεγάσει την πρώτη Παγκόσμια Έκθεση, γνωστή ως « Μεγάλη Έκθεση του 1851» Ο εκθεσιακός χώρος από σίδηρο και γυαλί, που σχεδιάστηκε από τον κηποτέχνη Joseph Paxton1, δεν αντιπροσώπευε μόνο μια ιδιαίτερη μορφή, αλλά κυρίως μια κατασκευαστική μέθοδο, εκφρασμένη ως συνολικό σύστημα, η αξία του οποίου δεν συνίσταται σε κάτι μεμονωμένο, αλλά στη συνάθροιση πολλών ξεχωριστών μεταξύ τους στοιχείων (Σπανογιάννη, 2011)

Με μήκος 563 μέτρα, πλάτος 124 μέτρα και κεντρικό κλίτος ύψους 33 μέτρων, ήταν το μεγαλύτερο κτίριο από γυαλί εκείνη την εποχή και αποτέλεσε ένα θαυμαστό επίτευγμα της μηχανικής2 ενώ ήταν και ένα από τα πρώτα παράδειγμα χρήσης της αρχιτεκτονικής ως διδακτικού εργαλείου για τη μετάδοση πληροφοριών σχετικά με τον πολιτισμό και την τεχνολογική πρόοδο, αφού συνελήφθη σαν μια πλατφόρμα στην οποία οι χώρες από όλον τον κόσμο μπορούσαν να επιδείξουν τα επιτεύγματα τους, αποτελώντας μια πολιτιστική εκδήλωση με εκπαιδευτικό χαρακτήρα.

Tο Palais de L’Exposition Universelle(εικ.2)στην συνέχεια, σχεδιασμένο από τους Frederic Le Play, J.M. Krantz και Gustave Eiffel, ήταν το κτίριο που στέγασε την Έκθεση του 1867, με την πρωτοτυπία του να βρίσκεται στο σχήμα της κάτοψης του, μιας έλλειψης με κύριο άξονα 490 μέτρων και μικρό άξονα 380 μέτρων.

Το οικοδόμημα αποτελούνταν από επτά ομόκεντρους θόλους, καθένας από τους οποίους στέγαζε ένα διαφορετικό θέμα έκθεσης, ενώ εγκάρσιοι διάδρομοι χώριζαν την έλλειψη σε τομείς, που αντιστοιχούσαν σε κάθε διαφορετική χώρα που εκτίθεται εκεί, με αποτέλεσμα να εμφανιστούν για πρώτη φορά μεμονωμένα εθνικά περίπτερα, καθιερώνοντας μια παράδοση που εξακολουθεί να είναι εμφανής σε τέτοιες μεγάλες εκδηλώσεις σήμερα.

1Άγγλος κηπουρός, αρχιτέκτονας και μέλος του Κοινοβουλίου, περισσότερο γνωστός για το σχεδιασμό του CrystalPalace στο Λονδίνο.

2https://intriguing-history com/the-crystal-palace/

Eικόνα 4:Το μέγαρο του Trocadero, 1878

Eικόνα 5: Galerie des Machines,1889

Eικόνα 3:Σχέδιο τομής του οικοδομήματος Palais de L’Exposition Universelle, στο οποίο διακρίνεται η Galerie des Machines

Eικόνα 1:Crystal Palace, 1851

Eικόνα 2: Palais de L’Exposition Universelle,1867

Ο μεγαλύτερος από τους επτά θόλους του κτιρίου, που ονομαζόταν Galerie des Machines(εικ.3) παρουσίασε υψηλό επίπεδο δομικού ενδιαφέροντος, δεδομένου ότι στο έργο αυτό,ο μηχανικός,GrustaveEiffel κατόρθωσε να αξιοποιήσει τη θεωρητική διατύπωση του Thomas Young για την ελαστική συμπεριφορά των υλικών. (Frampton,1985) Εν ολίγοις, η κύρια συμβολή της Galerie des Machines, στην ιστορία των δομικών συστημάτων κατασκευής, ήταν πως αποτέλεσε μια τυπολογική καινοτομία που αντιπροσώπευε την πρόοδο, προσφέροντας μια νέα εμπειρία στην ανάπτυξη των μεταλλικών κατασκευών.

Για την έκθεση του 1878, κατασκευάστηκε ένα μέγαρο στο Trocadero(εικ.4), με τις κύριες συνεισφορές αυτού του κτιρίου να είναι αρχικά η εισαγωγή μιας νέας τυπολογίας πλαισίου πύλης , ενώ σημαντική ήταν και η συνειδητοποίηση της σημασίας των θερμικών φαινομένων σε μεγάλες μεταλλικές κατασκευές και η εφαρμογή συστημάτων για την αποφυγή παθολογιών σχετικών με τα φαινόμενα αυτά Αξιοσημείωτες ήταν επίσης οι δύο πιο καινοτομικές εφευρέσεις που έκαναν την εμφάνιση τους στην έκθεση και συγκεκριμένα η συσκευή τηλεφώνου του Bell και ο ηλεκτρισμός του Edison.(Ivanovic, 2008)

Ιδιαίτερης σημασίας υπήρξε η έκθεση του 1889 με την Galerie des Machines(εικ.5) του Victor Contamin να αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα της γαλλικής μηχανικής. (Σπανογιάννη,2011)

Η Galerie des Machines του Contamin και του συνεργάτη του αρχιτέκτονα Dutent, βασίστηκε στις στατικές μεθόδους που είχε τελειοποιήσει ο Eiffel στις κρεμαστές, αρθρωτές γέφυρες της δεκαετίας του 1880 και αποτέλεσε το πρώτο παράδειγμα χρήσης μιας τοξωτής μορφής αρθρωμένης σε τρία σημεία με στόχο την επίτευξη μεγάλου ανοίγματος.(Frampton, 1985)

Το πιο σημαντικό ωστόσο σημείο ήταν πως κατάφερε να επιλύσει δύο βασικά προβλήματα που σχετίζονται με το σχεδιασμό των μεταλλικών κατασκευών: την οριζόντια σταθερότητα και τις κινήσεις θερμικής διαστολής και συστολής. (Stamper,1989)

Τελευταία της δεκαετίας αυτής, αλλά όχι λιγότερο σημαντική ήταν η Παγκόσμια Έκθεση του 1900 με θέμα «Ο απολογισμός ενός αιώνα», στα πρακτικά της οποίας επισημαίνεται η συμβολή των διαγωνισμών, που έγιναν με την ευκαιρία των εκθέσεων, στην γενίκευση της χρήσης του σιδήρου στην κατασκευή και στην καλύτερη κατανόηση του αρχιτεκτονικού του χαρακτήρα.(Παπαδοπούλου, 2002)

Βασικό σκοπό των εκθέσεων αποτελεί η κληρονομιά που αφήνουν στην ανθρωπότητα, είτε αυτό εκφράζεται με μια κατασκευή, είτε μέσω τεχνολογικών και επιστημονικών προτάσεων εστιασμένων στο κεντρικό θέμα της κάθε έκθεσης Η πεποίθηση του Sigfried Giedion ήταν, πως η ιστορία των εκθέσεων δεν αποκάλυπτε μόνο την εξέλιξη της μεταλλικής κατασκευής αλλά και τη σημαντική αλλαγή στις αισθητικές αντιλήψεις, από εποχή σε εποχή και κυρίως όσον αφορά στους νέους τρόπους χειρισμού του φορέα και του βάρους στις κατασκευές.(Παπαδοπούλου,2002)

Στο σημείο αυτό, και έχοντας ως εφαλτήριο τον εκπαιδευτικό ρόλο που έχει λάβει κατά καιρούς η εφήμερη αρχιτεκτονική, θα γίνει μια σύντομη αναφορά στις εκθέσεις Deutscher Werkbund3, οι οποίες μέσα από την σύμπραξη της τέχνης, της βιομηχανίας και της χειροτεχνίας επιχείρησαν να συμβάλουν με «καλώς» διαμορφωμένα αντικείμενα και σύνολα, στην πολιτιστική και αισθητική εκπαίδευση του πληθυσμού.

1.2 Εκθέσεις Deutscher Werkbund: Το γυάλινο περίπτερο του BrunoTaut και οι πειραματικές κατοικίες Weissenhof

Η ομάδα αυτή συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις με πρώτη την έκθεση του 1914 στην Κολωνία. Σημαντικά περίπτερα μεταξύ πολλών ήταν εκείνα που σχεδίασαν οι αρχιτέκτονες Hendry Van de Velde, Walter Gropius και Bruno Taut.

Τα τρία κτίρια προσέφεραν πολλά θέματα για προβληματισμό σχετικά με το μέλλον της εικονιστικής έρευνας, κυρίως ως προς την δυναμική των όγκων στο θέατρο του Van de Velde(εικ.6), την αποσύνθεση των επιπέδων στα γραφεία του Gropius(εικ.7), και τη διαφάνεια στο Γυάλινο περίπτερο του Taut(εικ.8).(Stankard, 2002)

Μέσα από το περίπτερό του, μια πολύπλευρη βάση από υαλότουβλα, πάνω στην οποία εδραζόταν ένας γυάλινος χρωματιστός θόλος, (εικ 9) ο Taut, έκτισε μια θεωρία σχετικά με το γυαλί και τις ευεργετικές του επιδράσεις στον ψυχισμό του ανθρώπου και την κοινωνία, ενώ παράλληλα αναζήτησε να βρει μια κοσμική αρμονία σε σύγχρονα υλικά όπως το σκυρόδεμα, ο χάλυβας και το γυαλί ( Giacomini, 2000)

Το «Γυάλινο περίπτερο» ήταν ένα από τα πρώτα εκθεσιακά κτίρια που σχεδιάστηκε ως μηχανισμός για τη δημιουργία ζωντανών εμπειριών, όπου οι άνθρωποι θα μπορούσαν να αισθανθούν, να αγγίξουν και κυρίως να δουν4.

Η επόμενη έκθεση της Deutscher Werkbund το 1927, με την υλοποίηση του οικιστικού συγκροτήματος Weissenhof(εικ.10), στην Στουτγάρδη, αποτέλεσε την καθοριστική πράξη ενοποίησης και προώθησης της μοντέρνας αρχιτεκτονικής ως ενιαίου και αναγνωρίσιμου κινήματος. (Giacomini, χ.χ.)

Η πειραματική αυτή έκθεση κατοικίας, σκόπευε να παρουσιάσει νέες προτάσεις στέγασης για τους πολίτες των σύγχρονων πόλεων, προσφέροντας πολεοδομικές και αρχιτεκτονικές λύσεις που θα παρείχαν στους ανθρώπους αξιοπρεπή και άνετα σπίτια, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση.(Giacomini,χ.χ)

Ο Mies va de Rohe, ως επικεφαλής της έκθεσης, και οραματιστής της πόλης του μέλλοντος, συνέταξε τις κατευθυντήριες γραμμές που έπρεπε να ακολουθήσουν όλοι οι συμμετέχοντες αρχιτέκτονες σε μια προσπάθεια να παρουσιαστούν οι καλύτερες λύσεις που ανέπτυξε το Μοντέρνο Κίνημα ( Giacomini,χ χ) Έτσι κοινά χαρακτηριστικά όλων των κτιρίων αποτέλεσαν οι απλοποιημένες προσόψεις, οι επίπεδες οροφές με την δυνατότητα χρήσης τους ως βεράντες, οι ελεύθερες κατόψεις αλλά και η χρήση προκατασκευασμένων στοιχείων, ώστε να είναι εφικτή η ανέγερσή τους σε λίγους μόλις μήνες (Stankard, 2002)

3Η DeutscherWerkbund, ήταν μια ένωση αρχιτεκτόνων, καλλιτεχνών και βιομηχάνων που ιδρύθηκε το 1907 στο Μόναχο και ενδιαφέρονταν για την για την σύγχρονη αρχιτεκτονική και τον σχεδιασμό 4 Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/Glass_Pavilion

Eικόνα 6: Το θέατρο του Hendry Van de Velde, Deutscher Werkbund, 1914

Eικόνα 7: Το περίπτερο του Walter Gropius , Deutscher Werkbund, 1914

Eικόνα 8: Το γυάλινο περίπτερο του Bruno Taut,Deutscher Werkbund, 1914

Eικόνα 9: Εσωτερική απεικόνιση από το γυάλινο περίπτερο του Bruno Taut,Deutscher Werkbund, 1914

Όλες οι συμμετοχές αν και ακολούθησαν έναν πρισματικό και επίπεδο τρόπο κτισίματος, ήταν αρκετά ξεχωριστές μεταξύ τους, δίνοντας την δυνατότητα στους αρχιτέκτονες να εκφράσουν διαφορετικές προοπτικές για τον νέο αυτό τρόπο ζωής5

Έτσι παρουσιάστηκαν κτίρια διαφορετικής σύνθεσης και οικιστικής χρήσης, όπως μονοκατοικίες, διώροφα κτίρια και πολυκατοικίες, τα οποία το κοινό είχε τη δυνατότητα να περιηγηθεί ένα προς ένα

Το οικιστικό συγκρότημα Weissenhof, από εκπαιδευτική σκοπιά, θα λέγαμε πως έλαβε τον χαρακτήρα ενός προσωρινού μουσείου αρχιτεκτονικής, δημιουργώντας στους επισκέπτες μια εμπειρία που πιθανότατα δεν θα ήταν εφικτή μέσω μοντέλων μακέτας ή σχεδίων.

Από τα παραπάνω, διαφαίνεται πως η συνολική εμπειρία που θα λάβει ο επισκέπτης μιας αρχιτεκτονικής έκθεσης, από την άποψη του βιώματος της δομημένης πραγματικότητας ,είναι πολύ σημαντική .Όπως είχε επισημάνει άλλωστε και ο φιλόσοφος John Dewey6: «Κάθε γνήσια μορφή εκπαίδευσης γεννιέται μέσα από την εμπειρία.»(Dewey,1980 )

5Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Weissenhof_Estate

6Ο John Dewey, ήταν φιλόσοφος, ψυχολόγος και παιδαγωγός. Δίδαξε σε πολλά Πανεπιστήμια και μελέτησε τα εκπαιδευτικά συστήματα σε όλο τον κόσμο. Στις μελέτες του, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό, η εκπαιδευτική αλλαγή που ξεκίνησε στις ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα και έθεσε στο κέντρο της εκπαίδευσης τους μαθητές. Άσκησε κριτική τόσο στην εκπαίδευση που στοχεύει στη διασκέδαση των μαθητών και την απασχόλησή τους με τυπικές και

χωρίς ενδιαφέρον δραστηριότητες, όσο και στην εκπαίδευση που στοχεύει αποκλειστικά στην επαγγελματική κατάρτιση.

Eικόνα 10: Ο οικισμός Weissenhof στην Στουτγκάρδη το 1927

1.3 Εκθέσεις και εκθεσιακά περίπτερα 1929-1967 Σε μια Παγκόσμια Έκθεση σπάνια συναντάται ένα κτίριο που δεν αντιπροσωπεύει μόνο τις αξίες και την πρόοδο της χώρας προέλευσής του, αλλά καταφέρνει επίσης να δημιουργήσει έναν νέο κανόνα και ένα νέο πρότυπο στον τομέα της αρχιτεκτονικής

Το Γερμανικό περίπτερο του Mies van de Rohe γνωστό ως Barcelona Pavilion(εικ.11), που παρουσιάστηκε στην Παγκόσμια Έκθεση της Βαρκελώνης το 1929,ήταν ένα κτίριο τόσο ριζοσπαστικό στις ιδέες του, που κατάφερε να γίνει σύμβολο της μοντερνιστικής αρχιτεκτονικής του εικοστού αιώνα. Η συμμετρία, οι ανοιχτοί χώροι, οι ακριβείς αναλογίες και ο μινιμαλιστικός σχεδιασμός , καθώς και τα υλικά του, είναι εκείνα τα στοιχεία που προσφέρουν στο Barcelona Pavilion, την αληθινή αρχιτεκτονική του ουσία καθώς και τις βιωματικές ιδιότητες που ενσωματώνει το περίπτερο, μετατρέποντάς το σε ένα κατοικήσιμο γλυπτό7.(εικ.12,13,14)

7 Πηγή:https://architectuul.com/architecture/barcelona-pavilion

Eικόνα 11: Barcelona Pavilion , Βαρκελώνη,1929

Eικόνα 12: Υποστήλωμα περιπτέρου , 1929

Eικόνα 13: Εσωτερικό που δείχνει την χρήση του μαρμάρου, 1929

Eικόνα 14:Όνυχας, από την ανακατασκευή του Barcelona Pavilion , Μάιος 1986

Στον Μεσοπόλεμο, πραγματοποιήθηκαν πολλές ειδικές εκθέσεις με καθοριστική σημασία για την αρχιτεκτονική, που λειτούργησαν ως όχημα για την δοκιμή νέων επιλογών και πειραματισμών (Σπανογιάννη, 2011)

Σημαντικές υπήρξαν μεταξύ άλλων, η Έκθεση της Στοκχόλμης το 1930, που θεωρήθηκε επίσης ορόσημο για την ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, σε όρους συνολικής θεώρησης του αντικειμένου της, η έκθεση γερμανικής αρχιτεκτονικής το 1931 στο Βερολίνο, η οποία επέδειξε νέες μορφές κατοικίας μέσω μοντέλων που στήθηκαν σε κλίμακα 1:1(εικ.15) αλλά και η έκθεση του 1932 στο Παρίσι, με σημαντικό τον σχεδιασμό του Swiss Pavilion του Le Corbusier8 (εικ.16).

Λίγους μήνες πριν ξεσπάσει στην Ευρώπη ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Παγκόσμια Έκθεση του 1939 στην Νέα Υόρκη, θα μείνει στην ιστορία για την καινοτομία της, καθώς ήταν η πρώτη που μίλησε για το μέλλον -με την έννοια της παρουσίασης μιας νέας και σαφέστερης άποψης του «σήμερα κατά την προετοιμασία του αύριο»- και αποτέλεσε την πηγή νέων δεδομένων για το κοινό της9.

Ως αντανάκλαση ενός ευρέος φάσματος της τεχνολογικής καινοτομίας, στην Παγκόσμια έκθεση του ’39 παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό η τηλεόραση και η προβολή τηλεοπτικού προγράμματος , καθώς και το κασετόφωνο και η τηλεοπτική κάμερα (Παπαδοπούλου, 2002)

Όσον αφορά τις Παγκόσμιες Εκθέσεις Μεταπολεμικά, πολλές ήταν εκείνες που αποτέλεσαν σημείο εκκίνησης για νέους και σημαντικούς πειραματισμούς στην αρχιτεκτονική( Σπανογιάννη, 2011), με πρώτη την Παγκόσμια Έκθεση στις Βρυξέλλες το 1958.

Μέσα στο κλίμα της κορύφωσης του ψυχρού πολέμου αποτέλεσε τόλμημα με αξιοσημείωτη την αναφορά στην αποκλειστικά ειρηνική χρήση της ατομικής ενέργειας

μέσα από το σύμβολο της ατομικής εποχής, Atomium10(εικ.17)

Ο σχεδιασμός ενός εκθεσιακού περιπτέρου μπορεί να αντιμετωπιστεί ως αρχιτεκτονικό φαινόμενο και υπό το φως της πειραματικής αυτής διαδικασίας, να εκθέσει κάτι νέο και επίσης με καινοτόμο τρόπο. (Tuncbilek,2020)

Όπως το Barcelona Pavilion του Mies van de Rohe, κατάφερε να αποτελέσει το αρχιτεκτονικό παράδειγμα της βιομηχανικής εποχής και του μοντέρνου ανθρώπου, έτσι και το Philips Pavilion(εικ.18) αποτέλεσε το αρχιτεκτονικό παράδειγμα της ηλεκτρονικής εποχής, μιας εποχής που πραγματοποιείται η σύζευξη της αρχιτεκτονικής με την πληροφορική

Ο Le Corbusier σε συνεργασία με τον Ιωάννη Ξενάκη, στην Παγκόσμια Έκθεση του 1958, κατόρθωσε να πραγματοποιήσει ένα από τα πρώτα παραμετρικώς οριζόμενα αρχιτεκτονικά παραδείγματα, στο οποίο ο ρόλος της κάτοψης (εικ.19) μετατοπίσθηκε σε μια από τις πολλές παραμέτρους, που όχι μόνο όριζαν τον χώρο, αλλά κατασκεύαζαν και μια μεταβαλλόμενη και ελεγχόμενη από τεχνικά μέσα ατμόσφαιρα, διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον όπου η μορφή, η δομή και το προτεινόμενο οπτικοακουστικό

8 Πηγή: http://www.fondationlecorbusier.fr/corbuweb/morpheus.aspx?sysName=redirect66&sysLanguage=fr-fr&IrisObjectId=9123&sysParentId=66

9Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/1939_New_York_World%27s_Fair 10Πηγή: https://www.expo2000.de/expo2000/geschichte/detail.php?wa_id=15&lang=1&s_typ=8&imag=3

Eικόνα 15:Δύο σπίτια στην έκθεση “The Dwelling of Our Time” στο Βερολίνο το 1931, το μπροστινό σπίτι σχεδιασμένο από τη Lilly Reich και το πίσω σπίτι από τον Mies van der Rohe. Τα σπίτια συνδέονταν με τοίχο.

Eικόνα 16: Το Swiss Pavilion του Le Corbusier, Παρίσι,1932

Eικόνα 18: Το Philips Pavilion, Βρυξέλλες, 1958 Eικόνα 19:Σχέδιο κάτοψης του Philips Pavilion, Βρυξέλλες, 1958

Eικόνα 17:Το Atomium , Βρυξέλλες, 1958

πρόγραμμα ενοποιούνταν για πρώτη φορά. (Ceraz, 2020)

Ο μοντερνισμός παρήγαγε αμέτρητες αρχιτεκτονικές ουτοπίες, αλλά λίγες κατάφεραν να αιχμαλωτίσουν τη φαντασία του κοινού πληρέστερα από ότι η «Βιόσφαιρα» του Buckminster Fuller(εικ.20). (Snyder & Soller, 2021)

Ο γεωδαιτικός αυτός θόλος, που βασίστηκε στις ανακαλύψεις του Αμερικανού εφευρέτη, σχετικά με την εξισορρόπηση των δυνάμεων συμπίεσης και τάσης στο κτίριο , παρουσιάστηκε στην Παγκόσμια Έκθεση του Μόντρεαλ, το 1967 , ως πιθανή λύση για τις παγκόσμιες ελλείψεις.11 Όπως εξήγησε ο Fuller, επειδή μια σφαίρα περιέχει τον μεγαλύτερο όγκο στην μικρότερη επιφάνεια ,ο γεωδαιτικός θόλος μπορούσε να μειώσει τόσο τα υλικά κατασκευής, όσο και τα οικονομικά απόβλητα, αποτελώντας μια πρώιμη λύση για βιώσιμη αρχιτεκτονική. Αν και δεν έγινε ποτέ το παγκόσμιο πρότυπο για φθηνή στέγαση, απαθανάτισε μια στιγμή αρχιτεκτονικής και τεχνολογικής αισιοδοξίας.

Οι κατοικίες και η αναζήτηση εύκολων και οικονομικών λύσεων στέγασης αποτέλεσαν μια από τις βασικότερες θεματικές της Παγκόσμιας έκθεσης του 1967

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο παρουσιάστηκε και το συγκρότημα κατοικιών Habitat 67, από τον αρχιτέκτονα Moshe Safdie, ως ένα όραμα αστικής κατοικίας χρησιμοποιώντας την τεχνολογία της προκατασκευής(εικ.21,22) .

Αν και δεν κατάφερε να αποτελέσει τομή στην προκατασκευή κτιρίων, πρόσφερε μια νέα τυπολογία και εξακολουθεί να υφίσταται και σήμερα ως συγκρότημα κατοικιών12

Όπως διαφαίνεται από τα παραπάνω παραδείγματα το πείραμα και εντατικοποίηση

της εμπειρίας, ενδέχεται να έχει μεγαλύτερη αξία από το τελικό αποτέλεσμα.

Έχοντας ως κύριο στόχο την εκπαίδευση ,οι Παγκόσμιες Εκθέσεις , πυροδοτούν την συμμετοχή των επισκεπτών μέσω μιας μεγάλης ποικιλίας οπτικών και βιωματικών εμπειριών, αυξάνοντας την επίγνωση τους ως προς τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα ( Ceraz,2021)

Όπως έχει αναφέρει και ο Jean Nouvel :«οι διεθνείς εκθέσεις αρχιτεκτονικής συγκεντρώνουν μια ομάδα χωρών που πρωταρχικός σκοπός τους είναι να μεταφράσουν μέσω των περιπτέρων τους, την ουσία και την εικόνα που θέλουν να παρουσιάσουν, ενθαρρύνοντας τους επισκέπτες να εξερευνήσουν διαφορετικούς πολιτισμούς μέσω της αρχιτεκτονικής.» (Παπαδοπούλου, 2002)

Μια αξιοσημείωτη περίπτωση Διεθνούς Έκθεσης, από την οποία ωστόσο απουσιάζει η λογική της δημιουργίας μιας εφήμερης πόλης με διαφορετικά περίπτερα, μέσω των οποίων προβάλλονται τα πολιτιστικά και τεχνολογικά χαρακτηριστικά των χωρών που εκπροσωπούν, είναι ο θεσμός των περιπτέρων της Πινακοθήκης Serpentine,συμμετοχές του οποίου θα μελετήσουμε στα κεφάλαια που ακολουθούν.

11Πηγή: https://www.parcjeandrapeau.com/en/the-dome-biosphere-history/

12Πηγή: https://www.decobook.gr/parousiaseis/xwros-architektoniki/anadromh-stis-ekthesiakes-kataskeyes-twn-diethnwn-ekthesewn

Eικόνα 20: Η “Βιόσφαιρα” του Buckminster Fuller, Μόντρεαλ, 1967

Eικόνα 21: Το συγκρότημα κατοικιών Habitat 67, Μόντρεαλ , 1967

Eικόνα 22: Διάγραμμα συναρμολόγησης μονάδας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΟΝ ΘΕΣΜΟ ΤΗΣ SERPENTINE GALLERY PAVILION

2.1:

Εισαγωγικά στοιχεία

Το Serpentine Pavilion, είναι ένα πρόγραμμα ανέγερσης προσωρινών κατασκευών που πραγματοποιείται κάθε καλοκαίρι στους κήπους του Kensington στο Hyde Park του Λονδίνου Ιδρύθηκε το 2000 και στα πλαίσιά του, κάθε καλοκαίρι η επιτροπή της Πινακοθήκης Serpentine13, αναθέτει σε έναν διεθνώς αναγνωρισμένο αρχιτέκτονα τον σχεδιασμό ενός περιπτέρου, με την προϋπόθεση πως ο ίδιος, κατά τον χρόνο πρόσκλησης του , δεν έχει ολοκληρώσει κτίριο του στην Αγγλία

Κάθε περίπτερο ολοκληρώνεται εντός έξι μηνών και βρίσκεται τοποθετημένο μπροστά από την ιστορική Πινακοθήκη της Serpentine(εικ.23) για τρεις μήνες, ανοιχτό προς το κοινό για να μπορέσει να το εξερευνήσει. Με το πέρας του καλοκαιριού, το περίπτερο αποσυναρμολογείται και το κενό που αφήνει καταλαμβάνεται την επόμενη χρονιά από ένα νέο περίπτερο.

Οι ετήσιες αυτές διοργανώσεις ,προσφέρουν ένα ιδανικό πεδίο για την γνωριμία του κοινού με την σύγχρονη αρχιτεκτονική, με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν της

απλής παράθεσης σχεδίων, μακετών και σκίτσων, που συνήθως αποτελούν το υλικό των αρχιτεκτονικών εκθέσεων, προκειμένου οι επισκέπτες να αποκτήσουν, εκτός των άλλων, την εμπειρία του δομημένου χώρου

Το ζητούμενο από τους επιμελητές της έκθεσης για κάθε αρχιτέκτονα , είναι να παρουσιαστεί ένα λειτουργικό και αντιπροσωπευτικό δείγμα της δουλειάς του, ενώ απώτερος σκοπός είναι οι αρχιτέκτονες να νιώσουν ελεύθεροι να πειραματιστούν και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, ώστε να υλοποιήσουν ιδέες που υπό άλλες συνθήκες δε θα ήταν εφικτές.(Tuncbilek, 2020)

έκθεση της σύγχρονης τέχνης από το Συμβούλιο Τεχνών της

Βρετανίας.

Eικόνα 23:Πανοραμική φωτογραφία από την Serpentine Gallery

2.2: Μελέτη περιπτώσεων συμμετοχής 2000-2016

Ο

θεσμός της Serpentine Pavilion, ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, αποτέλεσε πλατφόρμα για διακεκριμένους αρχιτέκτονες, ώστε να μπορέσουν να κτίσουν το πρώτο τους έργο στο Ηνωμένο Βασίλειο και να γνωστοποιήσουν τον πλούτο της σύγχρονης αρχιτεκτονικής στο ευρύ κοινό

Μεταξύ άλλων οι Zaha Hadid, Daniel Libenskid, Toyo Itto, Oscar Niemeyer, Rem Koolhaas, Frank Gehry, Jean Nouvel, Herzog&de Meuron,Sou Fujimoto, καθώς και τα αρχιτεκτονικά γραφεία Selgascano και BIG, είναι ορισμένα από τα ονόματα που τους ανατέθηκε ο σχεδιασμός του περιπτέρου για την Serpentine μέσα στο χρονικό διάστημα 2000 με 2016.

Το εναρκτήριο περίπτερο του θεσμού σχεδιάστηκε από την αρχιτέκτονα Zaha Hadid, το έτος 2000 Πρόθεση της δημιουργού, ήταν να εφαρμόσει την παραδοσιακή ιδέα της φορητής σκηνής, της κατασκευής δηλαδή από εφελκυόμενο ύφασμα που οριοθετεί έναν εσωτερικό χώρο αδιάσπαστο από υποστυλώματα (Jodidio,2011)

Με την κυματοειδή μορφή των γωνιωδών επιπέδων του υφάσματος, που σε μερικά σημεία εκτείνονταν μέχρι το έδαφος, επεδίωξε να εξελίξει την ιδέα αυτή και να την επανερμηνεύσει σε τρία διαφορετικά σημεία. Να ανατρέψει την έννοια του εφήμερου και του ελαφρού, αποδίδοντας την ψευδαίσθηση της συμπαγούς κατασκευής, να δημιουργήσει ποικιλία στον εσωτερικό στεγασμένο χώρο αλλά και να δημιουργήσει έντονο συσχετισμό με τον φυσικό χώρο που ήταν τοποθετημένη η κατασκευή, δηλαδή το πάρκο14.

Μια παρόμοια στάση, παρατηρήθηκε και στο περίπτερο που σχεδίασε ο Daniel Libeskind το 2001. Ο Libeskind, βασίστηκε ξανά στην ιδέα των πτυχώσεων Στην περίπτωση αυτή ωστόσο συναρμολογήθηκαν μεταλλικά επίπεδα ,σε μια δυναμική αλληλουχία, από την οποία προέκυψαν αλληλεπικαλυπτόμενοι χώροι, άλλοι πιο προστατευμένοι και άλλοι περισσότερο ανοιχτοί (εικ 26) Πέραν της μορφής, που θύμισε τις τεχνικές αναδίπλωσης των “origami”, βαρύτητα δόθηκε και στο υλικό της κατασκευής το οποίο αντανακλούσε τόσο το φως( εικ 27) όσο και το πράσινο της περιοχής, εξομαλύνοντας- όπως και στην περίπτωση της Hadid- την ένταξη του περιπτέρου στο πάρκο (Tuncbilek,2020)

Για τον Toyo Itto, που σχεδίασε το περίπτερο της επόμενης χρονιάς, πρωτεύων στόχος ήταν η δημιουργία μιας απλής δομής, χωρίς όμως εσωτερικά υποστυλώματα, ώστε να υπογραμμίζεται εννοιολογικά και πρακτικά η ομογενοποίηση των επισκεπτών που θα συναθροίζονται εκεί( εικ.28). Ο φέρων οργανισμός της κατασκευής του Itto, έγκειται σε ένα πλέγμα από χαλύβδινες λάμες, το οποίο δεν ήταν τυχαίο, αλλά οριζόταν από έναν αλγόριθμο έκτασης και περιστροφής ενός τετραγώνου(εικ.29). Οι διασταυρούμενες γραμμές σχημάτιζαν διαφορετικά τρίγωνα και τραπεζοειδή, των οποίων η διαφάνεια και η αδιαφάνεια προσέδιδαν μια αίσθηση επαναλαμβανόμενης κίνησης(εικ.30). Κάθε στοιχείο του περιπτέρου, λειτούργησε ως δομική δοκός και με τη σύνθετη αλληλεξάρτησή του προς τα γειτονικά του, εξασφαλιζόταν με τον τρόπο αυτό, μια συνολική ισορροπία (Jencks, 2007).

Έναν χρόνο αργότερα , ο Οscar Niemeyer προσπάθησε να εφαρμόσει στο περίπτερό του την αρχή που διακρίνεται και στα περισσότερα έργα της αρχιτεκτονικής του 14Απόσπασμα από το περιοδικό ΔΟΜΕΣ,τεύχος 71-Περίπτερα Β΄

2002-TOYO ITTO

Eικόνα 24: Serpentine Gallery Pavilion,Zaha Hadid, 2000 Eικόνα 25:Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του περιπτέρου της Zaha Hadid

Eικόνα 26: Serpentine Gallery Pavilion , Daniel Libeskind, 2001

Eικόνα 28: Serpentine Gallery Pavilion, Toyo Itto, 2002

Eικόνα 29: Serpentine Gallery Pavilion, Oscar Niemeyer, 2003 Eικόνα 32: Λεπτομέρεια από το εξωτερικό χώρο, όπου διαφαίνεται η πρόσβαση του περιπτέρου

Eικόνα 29:Διάγραμμα ιδέας

Eικόνα 30: Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του περιπτέρου του Toyo Itto

Eικόνα 27: Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του περιπτέρου του Daniel Libeskind

2008-FRANK GEHRY

2012-HERZOG & DE MEURON

Eικόνα 33: Serpentine Gallery Pavilion, Rem Koolhaas, 2006

Eικόνα 35: Serpentine Gallery Pavilion,Frank Gehry, 2008 Eικόνα 36: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου του Frank Gehry

Eικόνα 37: Serpentine Gallery Pavilion,Jean Nouvel, 2010

Eικόνα 39: Serpentine Gallery Pavilion, Herzog & de Meuron, 2012

Eικόνα 40: Διάγραμμα αρχικής ιδέας του περιπτέρου των Herzog & de Meuron

Eικόνα 38: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου του Jean Nouvel

Eικόνα 34: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου του Rem Koolhaas

πορείας, δηλαδή πως: «…κάθε κατασκευή πρέπει να συνοψίζεται σε ένα απλό σκίτσο… η αρχιτεκτονική κάθε κτιρίου πρέπει να εκφράζεται από την περάτωση του φέροντα οργανισμού»15 . Στόχος του επίσης, ήταν να συμπυκνώσει σε ένα μικρής κλίμακας έργο τα βασικά γνωρίσματα της αρχιτεκτονικής του ιδιωματικής «γλώσσας»(Tuncbilek, 2020). Για να αποδώσει τα παραπάνω, χρησιμοποίησε ένα συνδυασμό καμπύλων και ευθειών γραμμών. Ανύψωσε το επίπεδο του κύριου χώρου του περιπτέρου από το έδαφος, για να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση της ελαφρότητας (εικ.31) και τόνισε με κόκκινο χρώμα το κεκλιμένο επίπεδο που οδηγούσε τους επισκέπτες στο χώρο αυτόν (εικ.32).

Σε αντίθεση με την συμπαγής κατασκευή του Niemeyer, το περίπτερο του 2006, σχεδιασμένο από τον Rem Koolhaas, ήταν ένα λευκό ωοειδές φουσκωτό στέγαστρο.

Στόχος του αρχιτέκτονα ήταν η επίτευξη μιας όσο το δυνατόν πιο άυλης μορφής του περιπτέρου, που θα μπορούσε να αλλάζει μορφή ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες και τις δραστηριότητες, με απώτερο σκοπό να μετατοπίσει το ενδιαφέρον του κοινού, από την θεώρηση του ίδιου του αρχιτεκτονικού έργου, στην δραστηριότητα που λάμβανε χώρα σε αυτό (Jodidio, 2011) Έτσι, τις πολύ θερμές μέρες, το περίπτερο του Koolhaas μετατρέπονταν το ίδιο σε γεγονός, με τον λευκό θόλο να απελευθερώνεται από τα σημεία που τον συγκρατούσαν και να αιωρείται ψηλότερα από ότι συνήθως, ενώ τις νυχτερινές ώρες μετατρεπόταν σε αυτόφωτο σώμα(εικ 33)

Το 2008, ο Frank Gehry θα σχεδιάσει, ένα ξύλινο οικοδόμημα, που θα λειτουργήσει ως αστικός δρόμος που συνδέει το πάρκο με το υπάρχον κτήριο της Πινακοθήκης(εικ.35). Οι επισκέπτες, διασχίζοντάς το περίπτερο, είχαν πρόσβαση σε κλιμακωτά καθιστικά (αμφιθέατρα) εκατέρωθεν του αστικού δρόμου, ενώ από την κατασκευή αναρτιόνταν γυάλινα στέγαστρα που προφύλασσαν τον εσωτερικό χώρο από τον άνεμο, τη βροχή και τον ήλιο.16Τα μεγάλα ξύλινα πλαίσια στην αρχή και στο τέλος του διαδρόμου, που πλαισίωναν την όψη του υπάρχοντος κτιρίου της Πινακοθήκης προσέδιδαν στην κατασκευή τον χαρακτήρα μνημείου(εικ.36).

Ο Jean Nouvelτο έτος 2010, πειραματίστηκε, έχοντας ως κεντρική ιδέα τις αντιθέσεις. Το κόκκινο χρώμα της κατασκευής του, που εμπεριείχε και μία ποικιλία εννοιολογικών συμβολισμών (πρόσκαιρο, θερμό, χρώμα σύμβολο για το Λονδίνο), ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με το πράσινο του πάρκου17(εικ.37). Τα βαριά, μεταλλικά δομικά στοιχεία της κατασκευής έρχονταν, επίσης, σε αντίθεση με τα ελαφρά (αναδιπλούμενα στοιχεία, γυαλί, ύφασμα), τα οποία προσπάθησαν να αποδώσουν ένα ευέλικτο, ρευστό σύστημα εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, ενώ έντονη ήταν και η διαφοροποίηση μεταξύ κεκλιμένων, κάθετων και οριζόντιων επιπέδων(εικ.38).

Σε μια διαφορετική προσέγγιση από όσα περίπτερα προαναφέρθηκαν ,το περίπτερο των αρχιτεκτόνων Herzog & de Meuron, που ανεγέρθηκε στους κήπους του Kensington το 2012, αποτέλεσε την πρώτη υπόγεια εφήμερη κατασκευή που φιλοξένησε το πάρκο,ως φόρο τιμής στις δώδεκα συμμετοχές που προηγήθηκαν της δικής τους (Roberts,2019). Πρόκειται, για μια αρχαιολογική εκσκαφή, που προσκάλεσε το κοινό κάτω από το έδαφος της πινακοθήκης, να ανατρέξει στην ιστορία των προηγούμενων περιπτέρων μελετώντας τα ίχνη τους. Το έδαφος ήταν διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο

15 Απόσπασμα από το περιοδικό ΔΟΜΕΣ,τεύχος 71-Περίπτερα Β΄ 16Πηγή: https://www.dezeen.com/2016/01/31/video-interview-serpentine-gallery-pavilion-2008-frank-gehry-movie/ 17 Πηγή: https://www.architectmagazine.com/project-gallery/2010-serpentine-gallery-pavilion-3801

2013-SOU FUJIMOTO

2015-SELGASCANO

2016BJARKE INGELS/ B.I.G.

Eικόνα 41: Serpentine Gallery Pavilion,Sou Fujimoto, 2013

Eικόνα 43: Serpentine Gallery Pavilion, Selgascano, 2015

Eικόνα 45: Serpentine Gallery Pavilion, BIG , 2016

Eικόνα 46: Πλάγια όψη του περιπτέρου των BIG

Eικόνα 44: Λεπτομέρεια από τον εσωτερικό χώρο του περιπτέρου των Selgascano

Eικόνα 42:Λεπτομέρεια από το περίπτερο του Sou Fujimoto

που θύμιζε τοπογραφικό σχέδιο, με μοτίβα, χαμηλούς τοίχους και σκαλοπάτια ,που οι επισκέπτες μπορούσαν να εξερευνήσουν ή και να ξεκουραστούν (εικ 39,40) Ο χώρος, ήταν επενδυμένος με φελλό(ως αντικατοπτρισμός της ανασκαμμένης γης), και προστατεύονταν από τον ήλιο και τη βροχή από μια στέγη – δεξαμενή νερού, την οποία υποστήριζαν 12 κολώνες-ανασκαφικά θεμέλια (μία για κάθε προηγούμενο περίπτερο)

Για τον Sou Fujimoto, που σχεδίασε το 14ο κατά σειρά περίπτερο του θεσμού της Serpentine Pavilion, στόχο αποτέλεσε η διαμόρφωση μιας κατασκευής που θα θύμιζε φυσικό τοπίο, και συγκεκριμένα ένα σύννεφο (εικ.41), γύρω από το οποίο θα μπορούσαν να πραγματοποιούνται ανθρώπινες δραστηριότητες Για τον σκοπό αυτό κατασκευάστηκε ένας ορθογώνιος, τρισδιάστατος κάνναβος από πολύ λεπτές μεταλλικές κολώνες, πάνω στον οποίο τοποθετήθηκαν διαφανείς ελλειπτικές επιφάνειες για προστασία από τις καιρικές συνθήκες. Με την αφαίρεση ή την πρόσθεση κάθε φορά τμημάτων του καννάβου, προέκυψαν εσοχές και εξάρσεις, που διαμόρφωσαν τους χώρους της εγκατάστασης και απέδωσαν το τελικό οπτικό αποτέλεσμα στην κατασκευή (εικ.42). Επινοήθηκε δηλαδή ένας κάνναβος, ο οποίος αν και βασίστηκε στην τεχνική και την ακρίβεια, στο σύνολό του ήταν κάτι ασαφές και θολό, όπως οι μορφές που συναντά κανείς στην φύση18.

Η διαμόρφωση μιας κατασκευής, όπου το τεχνητό μιμείται οργανισμούς και στοιχεία της φύσης παρατηρήθηκε και από την αρχιτεκτονική ομάδα Selgascano το 2015, με το περίπτερο τους να θυμίζει πολύχρωμη «χρυσαλίδα», που εναρμονίστηκε οργανικά με τους γύρω κήπους19 (εικ 43). Βασική επιδίωξη των αρχιτεκτόνων, πέραν της ιδιότητας του περιπτέρου να μπορεί να αφομοιώνεται αρμονικά από το περιβάλλοντα χώρο, ήταν η αναζήτηση ενός τρόπου που θα επέτρεπε στο κοινό να βιώσει την αρχιτεκτονική μέσα από απλά στοιχεία. Έτσι, σχεδιάστηκε μια διπλής όψης, πολυγωνική κατασκευή που αποτελούνταν από επιφάνειες ημιδιαφανούς, πολύχρωμου πολυμερούς με βάση το φθόριο(ETFE,) υφασμένες και τυλιγμένες σαν πλέγμα γύρω από μια σειρά από μεταλλικά τόξα. Με το φως της μέρας το περίπτερο, δημιουργούσε αντανακλάσεις που θύμιζαν βιτρό και επέτρεπε στους επισκέπτες να βιώσουν την αρχιτεκτονική μέσα από απλά στοιχεία όπως είναι το φως, η σκιά, το χρώμα, η δομή, η διαφάνεια, η ελαφρότητα και η υλικότητα 20(εικ.44).

Τέλος, μια συμμετοχή που θύμισε ως προς το στοιχείο της διαδρομής εκείνη τουFrank Gehry, σε μια διαφορετική ωστόσο εκτέλεση, παρουσιάστηκε το 2016 από την αρχιτεκτονική ομάδα BIG.Το περίπτερο των BIG, ήταν ένας τοίχος αποτελούμενος από κοίλα κουφώματα υαλοβάμβακα, στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο σε τυπικό μοτίβο πλινθοδομής(Baptista, Dudley & Kingman, 2017) Οι κοίλοι αυτοί ογκόλιθοι, μετατοπίζονταν σταδιακά προς τα εμπρός και προς τα πίσω δημιουργώντας έτσι δύο στρώματα κυματιστών επιφανειών, που άνοιγαν, προς σχηματισμό μιας πύλης που οδηγούσε στην Πινακοθήκη (εικ 45) Η επιδίωξη του αρχιτέκτονα, ήταν να προσδώσει μια αίσθηση επαναλαμβανόμενης κίνησης συνδυάζοντας διαφορές, όπως εκείνες της διαφάνεια και της αδιαφάνειας, του καμπύλου και το ορθογωνίου Από τις δυο πλαϊνές του πλευρές , το περίπτερο έμοιαζε ορθογώνιο και διαφανές (ει.46) , ενώ

18 Πηγή:https://www.archdaily.com/384289/serpentine-pavilion-sou-fujimoto

19 Πηγή: https://www.lifo.gr/various/etsi-tha-einai-fetos-serpentine

20 Πηγή: https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2015-designed-selgascano/

απόμπροστά ή υπό γωνία αποκαλύπτονταν η καμπύλη μορφή του21 Από τα παραπάνω, συμπεραίνουμε πως ο θεσμός της Serpentine Gallery Pavilion,κατάφερε να ικανοποιήσει πολλές από τις προσδοκίες των ιδρυτών του, όσον αφορά τον τομέα της αρχιτεκτονικής.

Καταξιωμένοι αρχιτέκτονες πειραματίστηκαν σε νέες μεθόδους δόμησης και εξερεύνησαν νέες ευκαιρίες στην αρχιτεκτονική, που βασίστηκαν κυρίως στον εφήμερο χαρακτήρα των κατασκευών αυτών

Μέσα από τις συμμετοχές στο διάστημα 2000-2016, παρουσιάστηκαν μέσω των περιπτέρων εντυπωσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία και κατασκευαστικές τεχνικές που συνέβαλαν στο να αποτελέσει ο θεσμός το επίκεντρο του ενδιαφέροντος.

Σε μια συνθήκη όπου ο καθένας μπορούσε να έχει ελεύθερη πρόσβαση, δόθηκε η ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει την διεθνή αρχιτεκτονική κοινότητα, ενώ πρόθεση του θεσμού μεταξύ άλλων ήταν και να καταστεί δυνατή η βιωματική εμπειρία, που αποκομίζουν οι επισκέπτες από το ένα περίπτερο στο άλλο, ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν την αρχιτεκτονική και να ασχοληθούν περαιτέρω με αυτή.

21Πηγή: https://archello.com/project/serpentine-pavilion-2016

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 2017-2021

Από το 2017 παρατηρείται μια στροφή στην μέχρι τότε πορεία του θεσμού της Serpentine Gallery Pavilion, με το ενδιαφέρον των επιμελητών να εστιάζει σε κατασκευαστικές

πρακτικές που συναντώνται εκτός του δυτικού προτύπου δόμησης, ανοίγοντας έτσι νέους ορίζοντες τόσο για την αρχιτεκτονική κοινότητα, όσο και για τους επισκέπτες των εφήμερων δομών

Ο Francis Kéré, από την Μπουρκίνα Φάσο της Δυτικής Αφρικής, η FridaEscobedo από το Μεξικό, ο Junya Ishigami από την Ιαπωνία και η SumayyaVally από το Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, παρουσίασαν κατασκευές προσανατολισμένες στην τοπικότητα και την βιωσιμότητα, μέσα από την χρήση τοπικών βρετανικών υλικών, τις οποίες ωστόσο εμπότισαν με κατασκευαστικές και πολιτιστικές αναφορές του τόπου προέλευσής τους, προκαλώντας έτσι το ενδιαφέρον, όχι μόνο για την ίδια την κατασκευή, αλλά και για την χώρα από την οποία αυτή προήλθε, καθιστώντας τον χαρακτήρα του θεσμού ιδιαίτερα εκπαιδευτικό.

47: Francis Kéré, Serpentine Gallery Pavilion, 2017

3.1: Francis Kéré

WEST AFRICA

Ο Francis Kéré, είναι ένας αφρικανός αρχιτέκτονας από την Burkina Faso, που η εμπειρία του, να μεγαλώσει σε ένα απομακρυσμένο έρημο χωριό κατόρθωσε να ενσταλάξει μέσα του μια ισχυρή επίγνωση των κοινωνικών, βιώσιμων και πολιτιστικών επιπτώσεων του σχεδιασμού22

Στα έργα του αναλογίζεται τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και επενδύει στην βιωσιμότητα, την ανθεκτικότητα και την οικονομία, αποδεικνύοντας τη σημασία του περιβάλλοντος και της πολιτισμικής ευαισθησίας στην αρχιτεκτονική .

Είναι γνωστός για την συμμετοχή της κοινότητας στον σχεδιασμό των κτιρίων του, καθώς ο ίδιος, έχει την ανάγκη οι άνθρωποι να κατανοήσουν πως η αρχιτεκτονική δεν είναι τόσο μακριά από την ζωή τους23

Σε κάθε περίπτωση, τα υλικά που χρησιμοποιεί για τα έργα του καθορίζονται τόσο από την διαθεσιμότητα των τοπικών πόρων, όσο και από τις κλιματικές συνθήκες της τοποθεσίας που πρόκειται να δεχτεί την δομή του.

Τα κτίρια του χαρακτηρίζονται από ελαφριές υπερυψωμένες στέγες από κασσίτερο και συμπαγείς τοίχους κατασκευασμένους από τούβλα λάσπης, μια κατασκευαστική τεχνική που ανέπτυξε για το πρώτο του έργο στην γενέτειρά του, σε μια προσπάθεια να κτίσει το πρώτο δημοτικό σχολείο για τα παιδιά του χωριού του(Rabbat, 2013).

22Πηγή:https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2017-designed-francis-kere/ 23 Πηγή:https://www.ribaj.com/culture/profile-francis-kere-architecture-serpentine-pavilion-hyde-park

Eικόνα 48: Δημοτικό Σχολείο στο Gando, Gando, Μπουρκίνα Φάσο, 2001

Eικόνα 49: Εθνικό Πάρκο του Μάλι,Bamako, Μάλι, 2010

Eικόνα 50: Χειρουργική κλινική και κέντρο υγείας, Léo, Μπουρκίνα Φάσο, 2014

Eικόνα 51: Σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, Lycée Schorge, Koudougou, Μπουρκίνα Φάσο, 2016

2017Francis K

Serpentine Gallery Pavilion

Serpentine Gallery Pavilion 2017Francis K é

Ο Francis Kéré, ήταν ο πρώτος αφρικανός αρχιτέκτονας που σχεδίασε περίπτερο για τον θεσμό της Serpentine Gallery Pavilion

Η συμμετοχή του, είχε έναν έντονα εκπαιδευτικό χαρακτήρα καθώς ανέδειξε τόσο κατασκευαστικά όσο και πολιτισμικά στοιχεία της Δυτικής Αφρικής ,προσφέροντας

την ευκαιρία στο κοινό να έρθει σε επαφή με πτυχές της αφρικανικής κουλτούρας.

Έναυσμα για τον σχεδιασμό του περιπτέρου αποτέλεσε ένα δέντρο-σημείο συνάντησης στην γενέτειρα του αρχιτέκτονα και είχε ως πρόθεση να προάγει την αλληλεπίδραση και τη συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων, καθιστώντας τον χώρο ένα κέντρο κοινωνικής ζωής και ανταλλαγής ιδεών(εικ 53)

Τα δέντρα στη Δυτική Αφρική είναι σημαντικά κοινωνικά σύμβολα και χώροι συνάντησης για τις κοινότητες, όπου οι άνθρωποι μπορούν να συγκεντρωθούν και να ανταλλάξουν ιδέες (εικ.54).Η υπερυψωμένη διάτρητη οροφή του περιπτέρου, που θύμιζε φύλλωμα δέντρου, διαμόρφωνε έναν χώρο προστασίας και σκιάς, ενώ ταυτόχρονα επέτρεπε την εισροή φυσικού φωτισμού και αέρα, δημιουργώντας μια ευχάριστη ατμόσφαιρα που ενθάρρυνε τους ανθρώπους να συναντηθούν, να συζητήσουν και να μοιραστούν ιδέες(εικ.55,56).

Τόσο ο σχεδιασμός του περιπτέρου, όσο και η φιλοσοφία του Francis Kéré γύρω από την σημασία των κοινοτήτων, ενέπνευσε την πραγματοποίηση μιας σειράς κοινοτικών δράσεων, στα πλαίσια των οποίων πολλά σχολεία αρχιτεκτονικής είχαν την δυνατότητα να επισκεφθούν και να μελετήσουν το περίπτερο24(εικ 57), γεγονός που απέδειξε πώς η εφήμερη αρχιτεκτονική μπορεί να λειτουργήσει ως πηγή έμπνευσης

για τους αρχιτέκτονες του μέλλοντος

Οι δράσεις αυτές, ήταν ιδιαίτερα επιμορφωτικές για τους σπουδαστές αρχιτεκτονικής αφού τους δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσουν με τον αρχιτέκτονα ανταλλάσσοντας

απόψεις και ιδέες τόσο γύρω από την αρχιτεκτονική του περιπτέρου όσο και πάνω σε νέες και καινοτόμες προσεγγίσεις στον σχεδιασμό ενός χώρου.

Η δομή συνδύασε παραδοσιακές τεχνικές δόμησης της αφρικανικής κουλτούρας, προσαρμοσμένες με κατάλληλο τρόπο, ώστε να εξυπηρετούν τις ανάγκες του κλίματος του Λονδίνου αλλά και του πάρκου γενικότερα (εικ 58)

Ένα από τα σημαντικότερα μηνύματα που μπορούν να αντληθούν από το περίπτερο του Francis Kéré, είναι η συμβολή της αρχιτεκτονικής στην αειφορία και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Η υπερυψωμένη διάτρητη οροφή του περιπτέρου σε σχήμα χοάνης επέτρεπε την διέλευση του ηλιακού φωτός, , ενώ παράλληλα λειτουργούσε ως σύστημα συλλογής του βρόχινου νερού, το οποίο αποστραγγίζονταν και χρησιμοποιούνταν για το πότισμα του πάρκου 25(εικ.59,60).

Παράλληλα, οι κυρτοί τοίχοι (εικ.61) επέτρεπαν την ελεύθερη ροή του αέρα εντός της κατασκευής, προσφέροντας φυσική αερισμό και διατήρηση ευχάριστων συνθηκών διαβίωσης, που συνέβαλε στη μείωση της ανάγκης για ενεργειακές πηγές ψύξης ή 24Πηγή: https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2017-designed-francis-kere/ 25Πηγή:https://arqa.com/arquitectura/serpentine-pavilion-2017.html

Eικόνα 53: Το Serpentine Gallery Pavilion του Francis Kéré, Λονδίνο,2017

Eικόνα 54: Συγκέντρωση κοινότητας γύρω από το κεντρικό δέντρο του χωριού, Gando, Μπουρκίνα Φάσο

Eικόνα 55: Λεπτομέρεια ορφής, Serpentine Gallery Pavilion, 2017

Eικόνα 56:Άποψη από τον εσωτερικό χώρο του Serpentine Pavilion, 2017

Eικόνα 57: Συγκέντρωση φοιτητών αρχιτεκτονικής γύρω από το περίπτερο του Francis Kéré , Λονδίνο, 2017

Eικόνα 58: Διάγραμμα αρχικής ιδέας του περιπτέρου, Francis Kéré, 2017

Eικόνα 61:Άποψη του περιπτέρου όπου διαφαίνονται οι κυρτοί τοίχοι της κατασκευής

Eικόνα 59: Λεπτομέρεια από την οροφή σε σχήμα χοάνης , 2017

Eικόνα 60: Λεπτομέρεια από τον σκελετό της κατασκευής, 2017

Eικόνα 62: Αξονομετρικό διάγραμμα κατασκευής

κλιματισμού, και προήγαγε συνθήκες άνεσης στους χρήστες. Επιπλέον, η χρήση τοπικών βρετανικών υλικών για την κατασκευή του περιπτέρου, συνέβαλε στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της τοπικής κοινότητας Η συμμετοχή ντόπιων τεχνιτών στην διαδικασία κτισίματος μια δομής με αφρικανικά κατασκευαστικά στοιχεία προήγαγε το αίσθημα της κοινότητας και της συνεργασίας, μια βασική επιδίωξη της αρχιτεκτονικής πρακτικής του Francis Kéré.

Οι επισκέπτες μέσα από την κατασκευή αυτή είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τον τεχνικό και αισθητικό πλούτο των αρχιτεκτονικών παραδόσεων της τοπικής αφρικανικής αρχιτεκτονικής και να ανακαλύψουν πώς το σημερινό δομημένο περιβάλλον μπορεί να επιτύχει περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα

Εκτός από τις παραδοσιακές κατασκευαστικές τεχνικές, η δομή εμπεριείχε αναφορές και σε πολιτιστικά στοιχεία της αφρικάνικής κουλτούρα, που μεταφράστηκαν επίσης μέσα από συμβολισμούς.

Πιο συγκεκριμένα, το μοτίβο των αλληλοτεμνόμενων ξύλινων τριγωνικών στοιχείων, που σχημάτιζαν τους τοίχους περιμετρικά του περιπτέρου, αποτέλεσε αναφορά στην αφρικάνικη κλωστοϋφαντουργία, ένα σύμβολο της δημιουργικότητας και της πίστης στις φυλετικές ρίζες26,(εικ.63) ενώ το μπλε τους χρώμα χρησιμοποιήθηκε ως μια ένδειξη σεβασμού από την πλευρά του αρχιτέκτονα προς την χώρα υποδοχής, καθώς είναι το χρώμα της bubu, μιας παραδοσιακής ρόμπας που φορούν άντρες στην Δυτική Αφρική σε σημαντικές περιστάσεις27.

Το περίπτερο του Francis Kéré, ανέδειξε την αξία του θεσμού της Serpentine, ως ένα πεδίο ανταλλαγής πολιτισμικών εμπειριών και γνώσεων, τονίζοντας πως η προώθηση της πολιτιστικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης δεν εξαρτάται απόλυτα από τα ταξίδια σε απομακρυσμένες περιοχές και πως μέσω της αρχιτεκτονικής μπορούν να δημιουργηθούν χώροι και έργα που είναι ικανά να μεταφέρουν πολιτιστικές αξίες, συμβολισμούς και ιστορίες από διάφορες περιοχές του κόσμου.

26Οι αφρικανικές κουλτούρες έχουν μια μακρά παράδοση στην τέχνη της υφαντικής, και τα χρώματα και τα μοτίβα στα υφάσματα, αποτελούν συχνά μέσο

Eικόνα 63: Λεπτομέρεια από το μοτίβο των αλληλοτεμνόμενων ξύλινων τριγωνικών στοιχείων, περιμετρικά του περιπτέρου ,2017

Escobedo, Serpentine Gallery Pavilion, 2018

3.2:Frida Escobedo MEXICO

Η Frida Escobedo είναι μια αναγνωρισμένη αρχιτέκτονας από το Μεξικό, που έχει υλοποιήσει σημαντικά έργα, συμπεριλαμβανομένων ανοιχτών δημόσιων χώρων, εκθεσιακών χώρων, μουσείων και κατοικιών.

Στον σχεδιασμό της, την απασχολούν θέματα όπως η ιστορία, η ταυτότητα, η μνήμη και η κοινωνική αλληλεπίδραση. Μέσω της ενσωμάτωσης αυτών των στοιχείων στα αρχιτεκτονικά της έργα, η Escobedo, δημιουργεί χώρους που έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδεύουν και να ενημερώνουν το κοινό για συγκεκριμένες πολιτιστικές αφηγήσεις και ιστορίες. Διαμορφώνοντας χώρους που προάγουν την εξερεύνηση και ανακάλυψη, η Escobedo παροτρύνει το κοινό να αλληλεπιδρά με την αρχιτεκτονική και τις ιστορίες που ενσωματώνει28

Επιπλέον, προσεγγίζει την αρχιτεκτονική από κοινωνική πλευρά ως ένα τρόπο δημιουργίας ισχυρών χωρικών και κοινοτικών εμπειριών, ενώ την απασχολεί ιδιαίτερα η «κοινωνική λειτουργία» του χρόνου, του χρόνου δηλαδή κατά τον οποίο οι άνθρωποι αισθάνονται, ζουν πράττουν και συνυπάρχουν.

Τέλος, η αρχιτεκτονική της αντανακλά αρχές του βιώσιμου και περιβαλλοντικά συνειδητού σχεδιασμού Η έμφαση αυτή στη βιωσιμότητα μπορεί επίσης να λειτουργήσει ως μορφή εκπαίδευσης, αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση για την σημασία υπεύθυνων αρχιτεκτονικών πρακτικών και την επίδραση τους στο περιβάλλον.

Eικόνα 65: Civic stage, Frida Escobedo, Λισαβόνα, 2013

Eικόνα 67: Πολιτιστικό κέντρο La Tallera, Frida Escobedo, Μεξικό, 2010

Eικόνα 68: Συγκρότημα κατοικιών , Mar Tirreno86, , Frida Escobedo,Μεξικό, 2018

Eικόνα 66: El eco pavilion, Frida Escobedo,Μεξικό, 2010

Serpentine Gallery Pavilion

2018Frida Escobedo

Το περίπτερο που σχεδιάστηκε από την Frida Escobedo για τον θεσμό της Serpentine το έτος 2018, ήταν μια κατασκευή που εμπεριείχε αναφορές στην εγχώρια αρχιτεκτονική του Μεξικού, ενώ παράλληλα αξιοποίησε τα υλικά και την ιστορία της Αγγλίας και στόχευε τόσο στην εκπαίδευση , όσο και στην εμπλοκή του κοινού με το δομημένο χώρο

Βασισμένη σε ένα τυπικό χαρακτηριστικό της οικιακής αρχιτεκτονικής του Μεξικού, η κατασκευή είχε την μορφή μιας εσωτερικής αυλής, περίκλειστης από τσιμεντένιους τοίχους δικτυωτού πλέγματος (εικ.70,71), οι οποίοι σχημάτιζαν τις παραδοσιακές μεξικάνικες «οθόνες» ή «celosia» (εικ.72) και επέτρεπαν στο φως και τον αέρα να ρέουν εντός της δομής29.

Η ενσωμάτωση του στοιχείου αυτού στο περίβλημα του περιπτέρου, ανέδειξε πολιτιστικά στοιχεία της χώρας του Μεξικού, και προσκάλεσε τους επισκέπτες να εξερευνήσουν την παραδοσιακή μεξικανική αρχιτεκτονική και κουλτούρα Το περίπτερο κατασκευάστηκε με την χρήση τοπικών υλικών (εικ.73) και αποτέλεσε

το κομβικότερο ίσως στοιχείο για την αρμονική ενσωμάτωση της κατασκευής στο λονδρέζικο τοπίο. Έτσι, η χρήση γκρι τσιμεντένιων πλακιδίων στέγης βρετανικής προέλευσης συνέβαλε τόσο οπτικά, όσο και από άποψη βιωσιμότητας στην εναρμόνιση του περιπτέρου με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα του πάρκου(εικ.74).

Η χρήση του απλού αυτού υλικού για την διαμόρφωση του περιπτέρου, πέρα από μια ευαισθησία και μια ένδειξη σεβασμού προς τον τόπο φιλοξενίας, ήταν και μια κίνηση που με την σειρά της δύναται να ερμηνευτεί ως «αποφυγή διέγερσης της ατομικής μνήμης ,από την υλική παρουσία, ώστε να προταχθεί η συλλογική μνήμη μέσα από το κοινωνικό γεγονός» (Τσουκαλά, 2017)

Το περίπτερο της Escobedo, ενίσχυσε την φήμη του θεσμού, ως χώρου συνάντησης και κοινής εμπειρίας, μετά την συμμετοχή του Francis Kéré το 2017, αφού λειτούργησε ως μια δημόσια πλατεία, που ενθάρρυνε τους επισκέπτες να καθίσουν,να συνομιλήσουν να παίξουνκαι να περάσουν χρόνο άλλου είδους(εικ.75,76).

Μέσα από το περίπτερο της Serpentine, όπως και στo σύνολο της αρχιτεκτονικής πρακτικής της Escobedo,διερευνήθηκε η ιδέα της ευαισθητοποίησης του κοινού για τον κοινωνικό «χρόνο»30, την έννοια του χρόνου δηλαδή, ως καταγραφή μνήμης Όπως έχει αναφέρει η αρχιτέκτονας, «υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να κατανοήσουμε τον χρόνο, πέρα από λεπτά και δευτερόλεπτα, που έχουν να κάνουν με το πώς ανταλλάσσουμε πράγματα και σχετιζόμαστε μεταξύ μας, και πώς αυτές οι εμπειρίες τελικά συσσωρεύονται για να σχηματίσουν άλλους καταλόγους χρόνου – όπως η μνήμη.»

Η οπτική επέκταση του εσωτερικού χώρου στον εξωτερικό, μέσω των διάτρητων όψεων της κατασκευής(εικ.77,78), ήταν που διαμόρφωσε στην ουσία τον δημόσιοκοινωνικό χώρο του περιπτέρου, επιταχύνοντας τη «μετάβαση από μια ατομική σε 29Πηγή: https://www.wallpaper.com/architecture/serpentine-pavilion-designed-by-frida-escobedo-opens-for-2018 30μια ιδέα εμπνευσμένη από τον «ζωντανό χρόνο» του Henri Bergson, τον χρόνο που δεν έχει να κάνει με των ώρα των ρολογιών ή των ημερολογίων, αλλά με τον χρόνο της δικής μας υποκειμενικής εμπειρίας. ο χρόνος που αισθάνεσαι, ζεις και πράττεις

Eικόνα 70: To Serpentine Gallery Pavilion της Frida Escobedo, 2018

Eικόνα 71:Άποψη από τον εσωτερικό χώρο του περιπτέρου, 2018

Eικόνα 72: Λεπτομέρεια. Σχηματισμός των «celosia»

Eικόνα 73: Γκρι τσιμεντένια πλακιδία στέγης βρετανικής προέλευσης

Eικόνα 74: Serpentine Gallery Pavilion, Frida Escobedo, 2018

Eικόνα 75: Δημόσιος χώρος περιπτέρου, 2018

Eικόνα 77: Άποψη του περιπτέρου, από όπου διαφαίνεται η οπτική επέκταση του εσωτερικού χώρου στον εξωτερικό , 2018

Eικόνα 76: Αλληλεπίδραση του κοινού με το περίπτερο

Eικόνα 78: Serpentine Gallery Pavilion, Διάτρητη όψη περιπτέρου, Λονδίνο, 2018

Eικόνα 79:Serpentine Gallery Pavilion, άνοψη περιπτέρου, Λονδίνο, 2018

Eικόνα 80: Serpentine Gallery Pavilion, Διάτρητη όψη περιπτέρου, Λονδίνο, 2018

μια συλλογική μνήμη» και άρα στην «συγκρότηση ταυτότητας» και την διαμόρφωση του κοινωνικού(χρόνου), αφού κάθε «δημόσιος χώρος» αποτελεί το κατεξοχήν «πεδίο άσκησης των πράξεων της ανάμνη-σης.»(Παπαϊωάννου, 2017)

Η πρόθεση για την συμβολική τοποθέτηση της κατασκευής στον χώρο, οδήγησε στην διαμόρφωση ενός περιπτέρου που αποτέλεσε «συνδετικό κρίκο» με την αρχική του τοποθεσία Ο άξονας της εσωτερικής αυλής του περιπτέρου ευθυγραμμίστηκε προς τα βόρεια(εικ 79), ως αναφορά στο Prime Meridian, που ιδρύθηκε το 1851 στο Βασιλικό Αστεροσκοπείο στο Γκρίνουιτς, περίπου εννέα μίλια μακριά, για να χωρίσει την υδρόγειο σε ανατολικά και δυτικά και έγινε παγκόσμιος πρότυπος δείκτης χρόνου και γεωγραφικής απόστασης31

Έτσι, ακόμα και όταν το περίπτερο βρει την τελική του θέση, θα υπάρχει πάντα αναφορά στη γραμμή Greenwich Meridian που διασχίζει το Λονδίνο.

Στο περίπτερο, η γραμμή αυτή χώριζε τον χώρο στα δύο(εικ 81) Στην μία πλευρά διαμορφωνόταν ένας χώρος με στέγαστρο, του οποίου η επιφάνεια ήταν ένας καθρέφτης από πάνελ ανοξείδωτου χάλυβα, ενώ μια τριγωνική πισίνα χυτή στο πάτωμα του Pavilion εντόπισε τα όριά της ακριβώς κάτω από την άκρη της οροφής, κατά μήκος του βόρειου άξονα του Μεσημβρινού 32 Τα αντανακλαστικά αυτά στοιχεία έδωσαν έμφαση στην κίνηση του φωτός και της σκιάς μέσα στο περίπτερο κατά τη διάρκεια της ημέρας, βοηθώντας στην καλύτερη κατανόηση και επίγνωση των επισκεπτών για τον «κοινωνικό» χρόνο που αφιέρωναν εντός της δομής.

31Πηγή:https://www.wallpaper.com/architecture/serpentine-pavilion-designed-by-frida-escobedo-opens-for-2018 32Πηγή: https://www.dezeen.com/2018/06/11/frida-escobedo-serpentine-pavilion-2018-woven-tapestry-concrete-tiles/

Eικόνα 81: Άποψη του περιπτέρου, όπου διαφαίνονται τα αντανακλαστικά στοιχεία του νερού και του καθρέφτη, Serpentine Gallery Pavilion, Λονδίνο, 2018

Eικόνα 82:Junya Ishigami, Serpentine Gallery Pavilion, 2019

3.3: Junya Ishigami JAPAN

Για τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Junya Ishigami, η αρχιτεκτονική είναι ένα πεδίο απεριόριστων δυνατοτήτων, που επηρεάζει κάθε τομέα της ζωής και απαιτεί τόσο επιστημονική όσο και καλλιτεχνική παρατήρηση.

Στα έργα του, τα οποία συχνά παρομοιάζει με τοπία, ενσωματώνει στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος και της γεωμορφολογίας του εδάφους, με στόχο την δημιουργία δομών εναρμονισμένων με τη φύση, ενώ είναι ιδιαίτερα γνωστός και για τις πειραματικές κατασκευές του που επανερμηνεύουν τις παραδοσιακές αρχιτεκτονικές συμβάσεις

Eικόνα 84:Το ιαπωνικό περίπτερο στην μπιενάλε αρχιτεκτονικής της Ιταλίας, Βενετία, 2008

Eικόνα 86: Νηπιαγωγείο Cloud Garden, Ιαπωνία, 2015

Eικόνα 83: Ινστιτούτο τεχνολογίας, Kanagawa Ιαπωνία, 2008

Eικόνα 85:House & Restaurant, Γιαμαγκούτσι, Ιαπωνία, 2013

Eικόνα 87: Κέντρο επισκεπτών, Park Vijversburg, Ολλανδία, 2017

Eικόνα 88: Βοτανικός κήπος, Tochigi, Ιαπωνία, 2018

2019Junya Ishigami

Serpentine Gallery Pavilion

Serpentine Gallery Pavilion 2019

Junya Ishigami

Το περίπτερο του Junya Ishigami, για την Serpentine , διαμορφώθηκε με την διάταξη 61 τόνων βρετανικού σχιστόλιθου Cumbrian(εικ.89), ως μια ενιαία κεκλιμένη στέγη που έμοιαζε να έχει αναδυθεί από το έδαφος(εικ 90), αναδεικνύοντας και τονίζοντας με έναν σύγχρονο τρόπο τα παραδοσιακά βρετανικά αρχιτεκτονικά υλικά33(Ishigami, 2019), ενώ αποτέλεσε και μια ευκαιρία προκειμένου οι επισκέπτες να μάθουν για την προέλευση του υλικού καθώς και τις δυνατότητές του στην αρχιτεκτονική πρακτική Η μεθερμηνεία του παραδοσιακού στοιχείου της πλινθοδομής , πέρα από την απόδοση αισθητικής ομοιογένειας και προσαρμογής στο περιρρέον τοπίο της Πινακοθήκης ,επιχείρησε πρακτικά, να συσχετίσει «παλαιά πρότυπα» με «νέες εφαρμογές πρωτοτύπων» παρέχοντας μια αντιπαράθεση μεταξύ κλασικού και οργανικού αρχιτεκτονικού στυλ, σε μια προσπάθεια έκφρασης ιδεών πέρα από τα συνηθισμένα πλαίσια (Ishigami,2019).

Μέσω του περιπτέρου, αναδείχθηκε επιπλέον και ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της εφήμερης αρχιτεκτονικής, καθώς προσέφερε στο κοινό μια μοναδική ευκαιρία να μάθει για τον παραδοσιακό σχεδιασμό κήπων της Ιαπωνίας και να εξερευνήσει την αισθητική αλλά και την φιλοσοφία που τον διέπει Η δομή απέτισε φόρο τιμής στην χώρα προέλευσης του αρχιτέκτονα με αναφορές στον παραδοσιακό σχεδιασμό κήπων, «shakkei» ή δανεισμένο σκηνικό-τοπίο, που είναι η αρχή της ενσωμάτωσης του τοπίου στην σύνθεση ενός κήπου34

Στη περίπτωση του εν λόγω περιπτέρου, η έμπνευση προήλθε από την οροφή από σχιστόλιθο του παρακείμενου κτιρίου της Πινακοθήκης(εικ.91), μια προσέγγιση που υπογράμμισε εκτός των άλλων, τη σημασία της κατανόησης και του σεβασμού προς το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου, κατά την διαδικασία ένταξης μιας αρχιτεκτονικής παρέμβασης.

Μέσω αυτής της παρέμβασης το κοινό μπορούσε να ανακαλύψει την σημασία της ενσωμάτωσης της φύσης στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και να αντιληφθεί την αρμονική σχέση που μπορεί να υπάρξει μεταξύ ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος(εικ.92).

H «στέγη» του Ishigami, προσέφερε ένα νέο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο στους κήπους του Hyde Park , εγκαθιδρύοντας ένα νέο αστικό χώρο δημόσιας χρήσης όπου το κοινό κλήθηκε να οικειοποιηθεί (εικ.93) . Η ελεύθερη διάταξη των λεπτών στύλων , που υποστήριζαν την οροφή του περιπτέρου, ενίσχυαν την φιλοσοφία της πρακτικής του Ishigami για τον «ελεύθερο χώρο» Φιλοδοξία αυτής την τακτικής ήταν οι επισκέπτες να βιώσουν το περίπτερο από πολλές οπτικές γωνίες και να ερμηνεύσουν τον χώρο πιο ελεύθερα, καθώς η διάταξη του σχεδίου δεν φανέρωνε τα σημάδια της εποπτείας του αρχιτέκτονα. (εικ.94,95). Ο ίδιος σε συνέντευξή του αναφέρει, ότι εάν οι άνθρωποι ανιχνεύσουν τα κίνητρα πίσω από τον σχεδιασμό, είναι πιο δύσκολο για αυτούς να επινοήσουν διαφορετικούς τρόπους χρήσης του χώρου, που ξεπερνούν την αρχική πρόθεση του αρχιτέκτονα, αλλά εάν τα κίνητρα αυτά ξεπεραστούν, ο χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους, με διαφορετικές ιδέες και προοπτικές. 33Η στέγη από σχιστόλιθο και πέτρα, είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό πολλών ιστορικών αγγλικών κατασκευών, που τα περασμένα χρόνια ήταν άφθονη, ειδικά σε βιομηχανικές πόλεις της Αγγλίας , μια τεχνική που έχει αποδειχθεί απίστευτα πρακτική και με σωστή συντήρηση μπορεί να διαρκέσει αιώνες 34 Ένας κήπος που δανείζεται σκηνικά προβάλλεται από ένα κτίριο και σχεδιάζεται ως σύνθεση με τέσσερα βασικά στοιχεία σχεδιασμού: 1) Ο κήπος πρέπει να βρίσκεται εντός των εγκαταστάσεων του κτιρίου 2) Το Shakkei απαιτεί την παρουσία ενός αντικειμένου για να αποτυπωθεί ζωντανό ως δανεικό τοπίο, δηλαδή μια

Eικόνα 90: Βρετανικός σχιστόλιθος από την περιοχή Cumbrian της Αγγλίας

Eικόνα 92: Άποψη του περιπτέρου όπου διαφαίνεται η λογική του δανεισμένου τοπίου ή “shakkei”,2019

Eικόνα 94: Συγκέντρωση κόσμου κάτω από το περίπτερο του Junya Ishigami, 2019

Eικόνα 95: Άποψη του περιπτέρου εξωτερικά , όπου διαφαίνεται η ελεύθερη διάταξη των στηλών της κατασκευής , 2019

Eικόνα 91:Λεπτομέρεια. To περιπτέρο μοιάζει να αναδύεται από το έδαφος , Serpentine Gallery Pavilion, 2019

Eικόνα 93: Άποψη περιπτέρου εξωτερικά.Ενσωμάτωση της κατασκευής με το τοπίο της Serpentine, 2019

Eικόνα 96: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου, όπου διαφαίνεται ο τρόπος στήριξης της κατασκευής

Sumayya Vally , Serpentine Gallery Pavilion, 2021

3.4: Sumayya Vally

SOUTH AFRICA

Η Sumayya Vally , είναι μια Ινδοαφρικανή αρχιτέκτονας και ιδρύτρια του αρχιτεκτονικού στούντιο Counterspace , με έδρα το Γιοχάνεσμπουργκ.

Το Γιοχάνεσμπουργκ, η γενέτειρά της, είναι το « εργαστήριο της», που την ενθάρρυνε να αναπτύξει το δικό της σχεδιαστικό λεξιλόγιο που τιμά, αναγνωρίζει και γιορτάζει τον πολιτισμό της Αφρικής.

Την πρακτική, συνθέτουν εγκαταστάσεις, κομμάτια ταινιών και ήχου, έργα γύρω από την παράδοση του φαγητού, σχέδια εστιασμένα στην κοινότητα και παραδοσιακά οικοδομικά έργα

Έχει έντονη κοινωνική συνείδηση και επιδιώκει οι αρχιτεκτονικές φόρμες της να ενσωματώνουν τις ανάγκες κάθε κοινότητας . Η αρχιτέκτονας νοιάζεται να χτίσει κτίρια που αναβαθμίζουν την καθημερινότητα και μεταφράζουν τις ανάγκες κάθε κοινότητας, ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής και φύλου, σε αρχιτεκτονική φόρμα.

Τα αρχιτεκτονικά της έργα χαρακτηρίζονται από μια αρμονική σύνθεση λειτουργικότητας, βιωσιμότητας και πολιτισμικής ευαισθησίας ,αποδεικνύοντας συχνά μια βαθιά εκτίμηση για τα κοινωνικά και ιστορικά πλαίσια στα οποία αυτά τοποθετούνται.

98:Children’s

Eικόνα 99: Εγκατάσταση, Histories: Sands, soils, recipes and other archives, Istanbul Biennale, Cairo, Casablanca: Turkey &Egypt( φυσικές τοποθεσίες)& Mediterranean regions(ερευνητικές τοποθεσίες)

Eικόνα

Courtroom, Sumayya Vally, μουσείο Play Africa, Constitutional Hill , Γιοχάνεσμπουργκ, 2021

Eικόνα 100: Εγκατάσταση:folded Skies, Counterspace, Sumayya Vally, Johannesburg, South Africa, 2018

Eικόνα 101: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, 2021

Serpentine Gallery Pavilion 2021-Sumayya

Vally

Σε μια εποχή που μαστίζεται από ανισότητες, το περίπτερο της Sumayya Vally, για την Serpentine το 2021, έθεσε κοινωνικά ερωτήματα, σε μια προσπάθεια χρήσης της αρχιτεκτονικής ως εκπαιδευτικό εργαλείο για την προώθησης της κοινωνικής ευαισθησίας

Η κατασκευή άντλησε έμπνευση από τον ρόλο που διαδραματίζουν οι κοινότητες στην διαμόρφωση της κοινωνίας επισημαίνοντας αξίες της ταυτότητα και της πολυπολιτισμικότητας, καθώς και από τον ρόλο που μπορεί να παίξει η αρχιτεκτονική, ώστε να επηρεάσει την κοινωνία τόσο σε κοινωνικό, όσο και σε περιβαλλοντικό επίπεδο.

Η τελική μορφή του περιπτέρου, ήταν αποτέλεσμα της αφαίρεσης και της σύνδεσης στοιχείων, από αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες διάφορων χώρων συνάντησης μεταναστών στο Λονδίνο, όπως σκαλοπάτια, καθίσματα, πόρτες, κιγκλιδώματα αλλά και αγορές, εστιατόρια, χώρους λατρείας, βιβλιοπωλεία και πολιτιστικά ιδρύματα με ιδιαίτερη σημασία για τις διαπολιτισμικές κοινότητες της διασποράς 35 (εικ.102).

Στην περίπτωση του περιπτέρου της Sumayya Vally, θα λέγαμε πως η προσοχή εστιάζεται σε αυτό που ο Lynch αποκαλεί «απεικονισιμότητα», (εικ. 103-109) θέλοντας να αναφερθεί σε «εκείνο το σχήμα, χρώμα ή διάταξη που διευκολύνει τη διαμόρφωση έντονα αναγνωρίσιμων, ισχυρά δομημένων και ιδιαίτερα χρήσιμων νοερών εικόνων του περιβάλλοντος», και που συνιστά απαραίτητη συνθήκη για την εξασφάλιση των δύο θεμελιωδών στοιχείων της ανθρώπινης κατοίκησης, τον «προσανατολισμό» και την «ταύτιση» (Schulz, 2009).

Δεδομένου ότι πολλά από αυτά τα μέρη δεν υπάρχουν πλέον, το περίπτερο συνέβαλε στην διεύρυνση της κατανόησης του κοινού για την αρχιτεκτονική σημασία αυτών των χώρων, με στόχο την προστασία τους από την απειλή της αστικής ανάπτυξης στο μέλλον

Eικόνα 102: Σημεία ενδιαφέροντος γύρω από το Λονδίνο που συνέβαλαν στην διαμόρφωση του περιπτέρου

35Μεταξύ αυτών το Four Aces Club, έναν από τους

δημοσίευσε για πρώτη φορά μαύρη και queer λογοτεχνία, το Theatre of Black Women, η πρώτη μαύρη γυναικεία ομάδα θεάτρου της Βρετανίας, το εστιατόριο Mangrove Caribbean, τόπο συνάντησης για την μαύρη κοινότητα του Notting Hill και τα Fazl Mosque και East London Mosque, δύο από τα πρώτα τζαμιά που χτίστηκαν στο Λονδίνο.

πρώτους χώρους στο Ηνωμένο Βασίλειο που έπαιξαν μαύρη μουσική, τον εκδοτικό οίκο Centerprise,που

Eικόνα 103: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 105: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 104: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 106: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 107: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 108: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 110: Τμήμα του Serpentine Gallery Pavilion 2021, σχεδιασμένο από την Sumayya Vally για το The Albany, Douglas Way, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 109:Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 112: Τμήμα του Serpentine Gallery Pavilion 2021, σχεδιασμένο από την Sumayya Vally για το New Beacon Books , Λονδίνο, 2021

Eικόνα 113: Τμήμα του Serpentine Gallery Pavilion 2021, σχεδιασμένο από την Sumayya Vally για το The Tabernacle, Powis Square, Λονδίνο, 2021

Eικόνα 111: Τμήμα του Serpentine Gallery Pavilion 2021, σχεδιασμένο από την Sumayya Vally για το Valence Library, Degenham, Λονδίνο, 2021

Για πρώτη φορά στην ιστορία της Serpentine, το πρόγραμμα επεκτάθηκε πέρα από το πάρκο και με στόχο την αύξηση της εμβέλειας του έργου, σχεδιάστηκαν τέσσερις μικρότερες κατασκευές, από «θραύσματα»-«fragments», οι οποίες εγκαταστάθηκαν σε οργανώσεις –εταίρους που βρίσκονται σε περιοχές γύρω από το Λονδίνο και υπήρξαν σημαντικές για τις μεταναστευτικές κοινότητες36 .

Τα κομμάτια αυτά, ένα «κάθισμα», ένα «ράφι», ένα «βάθρο» και μια «σκηνή»(εικ.110113),υποστήριξαν τις καθημερινές λειτουργίες των οργανώσεων, ενώ παράλληλα ενθάρρυναν τις τοπικές συγκεντρώσεις ανθρώπων στις κοινότητες αυτές.

Στην δομή διαφαίνεται επίσης το ενδιαφέρον για κοινωνικό και οικολογικό σχεδιασμό, προσεγγίζοντας ζητήματα που επηρεάζουν τους ανθρώπους και το περιβάλλον τους, με στόχο την ελαχιστοποίηση καταστροφικών επιπτώσεων. Η Vally προσπαθεί να ενσωματώσει την αρχή της βιωσιμότητας σε όλα της τα έργα, συμβάλλοντας στη φιλοδοξία που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια στην Serpentine για περιβαλλοντική βιωσιμότητα στην αρχιτεκτονική.

Το περίπτερο κατασκευάστηκε με επαναχρησιμοποιούμενα υλικά, όπως ανακυκλωμένος χάλυβας και φελλός από τη βιομηχανία κρασιού, ενώ η ξυλεία επικαλύφθηκε με μικροτσιμέντο από ασβέστη και απόβλητα παραγωγής μαρμάρου.

Αυτή η προσέγγιση οδήγησε σε σημαντική μείωση των εκπομπών άνθρακα, καθιστώντας το περίπτερο το πρώτο αρνητικό σε άνθρακα οικοδόμημα στην ιστορία της Serpentine37.

Το περίπτερο της SumayyaVally, επομένως πρότεινε μια νέα αρχιτεκτονική που έχει μια ισχυρή, ενεργή διαλογική σχέση με τη διαγραφή, τη μνήμη, τον εκτοπισμό και την ένταξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και μειονοτήτων. Ένα λεξιλόγιο που εγκολπώνει μορφικές μετεγγραφές προϋπάρχουσων ενθυμήσεων και απεικονίσεων. (Τσουκαλά, 2017)

36Πηγή:https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2021-fragments/ 37Πηγή:https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2021-designed-by-counterspace/

Eικόνα 114: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Κατοικώντας σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποίησης, που πολλές φορές είναι δύσκολο να οριστεί ή και να το δούμε, η εφήμερη αρχιτεκτονική μπορεί να γίνει το μέσο κατανόησης, πειραματισμού και αλλαγής της φυσικής πραγματικότητας, διαμορφώνοντας συνθήκες για νέους τρόπους εξερεύνησης και διάδρασης με τον δομημένο χώρο

Η ερευνητική αυτή εργασία, εστίασε σε παραδείγματα εφήμερης αρχιτεκτονικής, ενταγμένα στο πλαίσιο πολιτιστικών δράσεων, τα οποία εξετάστηκαν με κριτική ματιά, αποκαλύπτοντας τον εκπαιδευτικό ρόλο που μπορούν να λαμβάνουν οι εκθέσεις αρχιτεκτονικής διεθνώς.

Παγκόσμιες Εκθέσεις σχεδιάστηκαν ως ολοκληρωμένα τοπία, και επιδίωξαν μια δυναμική σχέση μεταξύ του θεατή και του χώρου, μετασχηματίζοντας τον τρόπο πρόσληψης και κατανόησης των προβληματισμών της εκάστοτε εποχής.

Αρχιτεκτονικά έργα που κατασκευάστηκαν με προσωρινό χαρακτήρα , αποτέλεσαν τοπόσημα για τις πόλεις που τα φιλοξένησαν, άλλα πρότειναν νέους και καινοτόμους τρόπους κατοίκησης ενώ άλλα κατάφεραν να πείσουν για νέες προοπτικές στην αρχιτεκτονική και να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και γνώσης.

Λόγω της μικρής κλίμακας και της μεταβατικής της φύσης , η εφήμερη αρχιτεκτονική, μπορεί να χρησιμεύσει ως θεμέλιο για πειραματισμό και να θεωρηθεί ως «εργαστήριο»

στην αρχιτεκτονική πρακτική όσων αφορά την χρήση νέων υλικών και μεθόδων

Ο θεσμός Serpentine Gallery Pavilion, τα πρώτα χρόνια λειτούργησε ως ένα πεδίο πολλών και διαφορετικών δυνατοτήτων ως προς την αρχιτεκτονική έκφραση.

Πολλοί από τους αρχιτέκτονες που συμμετείχαν στον θεσμό αντιμετώπισαν την μελέτη του περιπτέρου ως ένα πεδίο πειραματισμού όπου υλοποίησαν ιδέες για πρώτη φορά, συμβάλλοντας στην θεμελίωση νέων τάσεων στην σύγχρονη παγκόσμια αρχιτεκτονική, ενώ για άλλους, ο θεσμός ήταν μια ευκαιρία να επικοινωνήσουν στο ευρύ κοινό ένα μικρό δείγμα της αρχιτεκτονικής τους πορείας

Τα τελευταία παραδείγματα συμμετοχής στον θεσμό της Serpentine, είχαν ιδιαίτερα εκπαιδευτικό χαρακτήρα , αποκαλύπτοντας πως η παραδοσιακή αρχιτεκτονική εκφρασμένη μέσα από εφήμερες κατασκευές, μπορεί να έχει μια μεταμορφωτική δύναμη στη διαμόρφωση των αντιλήψεων για τα έθνη και τους διαφορετικούς πολιτισμούς.

Αρχιτέκτονες με καταγωγή από την Ιαπωνία, την Αφρική μέχρι και την Λατινική Αμερική κατάφεραν μέσω ενός θεσμού εφήμερης αρχιτεκτονικής να περάσουν μηνύματα τόσο οικολογικής, όσο και κοινωνικής φύσεως ενώ παράλληλα, προσέφεραν την δυνατότητα στους επισκέπτες να διευρύνουν τους πολιτισμικούς τους ορίζοντες μέσω της επαφής τους με δομές και πολιτιστικά στοιχεία πολλών διαφορετικών χωρών και να αποκτήσουν την αίσθηση του πόσο ποικιλόμορφος είναι πραγματικά ο κόσμος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Arnheim, R. (1984) .Τέχνη και οπτική αντίληψη (Ιάκωβος Ποταμιανός) ,Θεμέλιο

-Baptista,R.,Dudley,J.,&Kingman J.(2017).The 2016 Serpentine Pavilion: A case study in large-scale GFRP structural design and assembly, UCL Press

-Ceraz,I.L.(2020). World Expos.A history of structures, Bureau International des Expositions

-Dewey, J.(1980). Εμπειρία και Εκπαίδευση( Λέανδρος Πολενάκης) ,Γλάρος /σελ.19

-Fischer, O.W.(2010). In the Shadow of Monumentality, Anyone Corporation.Ανακτήθηκε από:https://www.jstor.org/stable/41765379

-Frampton, K. (2000). Μοντέρνα αρχιτεκτονική - Ιστορία και κριτική, Θεμέλιο/σελ.42-43

-Giedion, S. (1995). Building in France -Buildind in iron - Building ferro-concrete. (J.Duncan Berry) ,The Getty Center for the History of Art and the Humanities

-Heidegger, M. (2008) Κτίζειν, Κατοικείν, Σκέπτεσθαι. (Γ. Ξηροπαΐδης),Πλέθρον.

-Hoy, D.(2009).The Time of Our Lives, a critical history of Temporality, MIT Press

-Ishigami, J. (2018). Freeing architecture, Fondation Cartier pour l’ art contemporain

-Ishigami ,J.(2019) Junya Ishigami (Kayoko Ota, Hans Ulrich Obrist) :Koening Books

-Ishigami, J.(2019) Serpentine Pavilion 2019- Junya Ishigami , Serpentine galleries

-Ivanovic,M. (2009).Cultural Tourism ,Juta Academic / σελ.179

-Jencks,C.(2007). Critical Modernism: Where is Post Modernism Going?What is PostModerism?, Academy Press

-Jodidio,P.(2011).Serpentine Pavilions, Taschen

-Lieberman, R.(1986).The Crystal Palace:A late twentieth century view of its changing place in architectural history and criticism, Architectural Association School of Architecture

-Phillips,A.(2010).Pavilion Politics.Curating Architecture,Anyone Corporation, 104-115.

Ανακτήθηκε από: https://www.jstor.org/stable/41765378

-Rabbat,N.(2013). The right to architecture,Massachusets Institute of Technology. Ανακτήθηκε από: https://www.jstor.org/stable/43876501

-Robert,B.(2019).The Proliferation of Dan Graham’s Pavilions, Association for Art History Ανακτήθηκε από: https://www.academia.edu/34349081/DAN_GRAHAM_PERFORMING_THE_AUDIENCE_FROM_PERFORMANCES_TO_PAVILIONS_catalog_DAN_GRAHAM_WORKS_THAT_ARE_FUN_FOR_THE_FAMILY_ZAGREB_2017

-Robinson,J.(2013). Introducing Pavilions: Big Worlds under Little tents, The open University. Ανακτήθηκε από:https://openartsjournal.org/issue-2/2013w01jr/

-Stankard,M. (2002).Journal of Architecture Education.Re-Covering Mies van der Rohe’s Weissenhof: The Ultimate Surface, Taylor & Francis,50(4), 247-256. Ανακτήθηκε από: https://www.jstor.org/stable/1425726

-Stamper, J.W. (1989).Technology and Culture.The Galerie des Machines of 1889 Paris World’s Fair: The Johns Hopkins University, 30(2),330-353. Ανακτήθηκε από: https:// www.jstor.org/stable/3105107?seq=4#metadata_info_tab_contents

-Tuncbilk, G.(2020).Experimentation in Architecture: Pavilion Design, Athens Journal of Architecture

-Wesemael, P. (2001). Architecture of Instruction and Delight, A socio-historical analysis of World Exhibitions as a didactic phenomenon (1798-1851-1970), 010 Publishers

-Λέφας Π. (2008) Αρχιτεκτονική και Κατοίκηση. Από τον Heidegger στον Koolhaas,Πλέθρον

-Πάγκαλος, Π. (2017) Λήθη και Αμνησία. Στο: Σ. Λαδά και Κ. Τσουκαλά (επιμ.), Χωρικές Αφηγήσεις της Μνήμης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο

-Παπαδοπούλου Τ. (2002).EXPO Exposite. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Παρατηρητής

-Παπαϊωάννου, Κ (2017) Αρχείο, μνημείο, μνήμη Στο: Σ Λαδά και Κ Τσουκαλά (επιμ ), Χωρικές Αφηγήσεις της Μνήμης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο -Τσουκαλά, Κ., (2017). Κατοικημένη μνήμη και ερειπωμένη κατοίκηση. Στο: Σ. Λαδά και Κ. Τσουκαλά (επιμ.), Χωρικές Αφηγήσεις της Μνήμης. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

-Giacomini, L. (2000, June 17). Bruno Taut’s Glass House and Werkbund Exhibition in Cologne (Laurence de Richemont), Hi-story Lessons. Ανακτήθηκε από:https://hi-storylessons.eu/culture/bruno-tauts-glass-house-and-the-werkbund-exhibition-in-cologne/

-Giacomini, L. (χ.χ.). Mies Van der Rohe presents the Stuttgart Weissenhof at the Deutscher Werkbund (Laurence de Richemont), Hi-story Lessons. Ανακτήθηκε από:https://hi-storylessons.eu/culture/mies-van-der-rohe-presents-the-stuttgart-weissenhof-at-the-deutscher-werkbund/

-Kroll,A.(χ.χ). ΑD:Classics:Barcelona Pavilion/Mies van der Rohe. Archdaily. Ανακτήθηκε από: https://www.archdaily.com/109135/ad-classics-barcelona-pavilion-mies-van-der-rohe

-Montreal Biosphere:Buckminster Fuller’s Masterpiece Built in 1967.(2016,April 9). ArchEyes/ Timeless Architecture. Ανακτήθηκε από: https://www.quora.com/Is-Buckminster-Fuller-still-relevant

-Snyder,M. & Soller,K. (2021, August 2). The 25 most significant works of Postwar Architecture. The New York Times Style Magazine. Ανακτήθηκε από: https://www.nytimes.com/2021/08/02/t-magazine/significant-postwar-architecture.html

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

-ΔΟΜΕΣ,τεύχος 71-Περίπτερα Β΄

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ-ΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

-Σπανογιάννη Ε.(2011). Εφήμεροι Εκθεσιακοί χώροι-Μεταξύ Καινοτομίας, Εντυπωσιασμού και Μελλοντολογικών Υπερεντάσεων, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

-Τσάφου Σ.(2013).Εφήμερη Αρχιτεκτονική, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο( ΕΜΠ) Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

- https://readingthecity.com/city-notes/mies-and-the-city-in-1926

-https://artsandculture google com/story/agVB1Fa86YOXJA

- https://intriguing-history.com/the-crystal-palace/

- https://hi-storylessons eu/culture/bruno-tauts-glass-house-and-the-werkbund-exhibition-in-cologne/

- https://www bie-paris org/site/fr/grand-angle/entry/expo-1970-osaka-the-story-of-japan-s-first-world-expo

- https://taiyounotou-expo70.jp/en/about/expo70/

- https :// www serpentinegalleries org / whats - on /serpentine - gallery - pavilion -2003- oscar-niemeyer/

- http://bmktcn com/index php?option=com content&task=view&id=7907&Itemid=184

- https :// www serpentinegalleries org / whats - on / serpentine - gallery - pavilion-2010-jean-nouvel/

- https://www dezeen com/2010/07/06/serpentine-gallery-pavilion-by-jean-nouvel/

- http :// www. jeannouvel . com / en / projects / serpentine - gallery - le - pavillon - du - soleilrouge/

- https:// www.serpentinegalleries.org/ whats- on/serpentine- gallery- pavilion-2012-herzog-de-meuron-and-ai-weiwei/

-https://www wallpaper com/architecture/serpentine-gallery-pavilion-2012-by-herzogde-meuron-and-ai-weiwei

- https :// www archdaily com /232661/ herzog - de - meuron - and - ai - weiweis - serpentine-gallery-pavilion-design-revelaed

-https://www archdaily com/384289/serpentine-pavilion-sou-fujimoto

- https :// www theguardian com / artanddesign / gallery /2013/ jun /04/sou - fujimoto - serpentine-pavilion-architecture

- https :// www dezeen com /2016/06/07/ bjarke - ingels - big - serpentine - gallery - pavilion-london-translucent-blocks-unzipped-wall/

- https :// www architonic com / en / project / big - bjarke - ingels - group - serpentine - pavilion/5103400

- https://www serpentinegalleries org/whats-on/serpentine-pavilion-2015-designed-selgascano/

- https :// www dezeen com /2015/06/22/ serpentine - pavilion -2015- iwan - baan - london-selgascano/

- https://www serpentinegalleries org/whats-on/serpentine-pavilion-and-summer-houses-2016/

- https://www.theguardian.com/artanddesign/2017/jun/25/francis-kere-serpentine-pavilion-2017-review-burkina-faso

-https://www.designboom.com/architecture/francis-kere-serpentine-pavilion-2017-london-revealed-06-20-2017/

- https :// www serpentinegalleries org / whats - on / serpentine - architecture - francis-kere-conversation/

- https://www serpentinegalleries org/whats-on/build-your-own-pavilion/

- https :// www.wallpaper. com / architecture /serpentine - pavilion - designed - by - frida - escobedo-opens-for-2018

- https://www serpentinegalleries org/whats-on/serpentine-architecture-frida-escobedo-conversation/

- https://www serpentinegalleries org/whats-on/serpentine-pavilion-2018-designed-frida-escobedo/

- https :// www dezeen com /2022/03/15/ frida - escobedo - metropolitan - museum - art - tang - wing /? fbclid = IwAR 0 GtrLqk 7 pydS DzfiX 6 RAJFsySl 7 oF 8 vy vXH5b7NK4451TttUX64geFs

-https://www serpentinegalleries org/whats-on/serpentine-pavilion-2019-designed-junya-ishigami/

- https :// www archpaper com /2019/10/ junya - ishigamis - serpentine - pavilion - acquired-by-spa-operator-therme-group/

- https :// www dezeen com /2019/06/18/ serpentine - pavilion -2019- junya - ishigami-slate-mountain/

- https :// www studiointernational com / index php / junya - ishigami - serpentine - pavilion-2019-review

-https://anabata.com/design=the-19th-serpentine-pavilion-by-junya-ishigami-with-theconcept-of-free-space

https://galeriemagazine com/serpentine-pavilion-junya-ishigami/

- https://www.dwell.com/article/shakkei-garden-design-borrowed-scenery-462a906f

- https://www archisearch gr/architecture/serpentine-2020-pavilion-designed-by-counterspace-11-june-11-october-2020/

- https://www counterspace-studio com/projects

- https://a8inea com/sumayya-vally-architektoniki-ke-evesthisia/

- https://www serpentinegalleries org/whats-on/serpentine-pavilion-2021-fragments/

- https://theartnewspaper gr/architektoniki-design/serpentine-pavilion-2021/

- https :// www serpentinegalleries org / whats - on / architects - talk- sumayya - vally - hans - ulrichobrist/

- https://mpavilion org/about/

- https://www serpentinegalleries org/

- https://buildyourownpavilion.serpentinegalleries.org/workshops/

ΚΑΤΑΛΟΛΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

-Εικόνα 1 :Crystal Palace, 1851 / σελ.14

Πηγή : https :// www historyextra com / period / modern / the - crystal - palace - was - con structed-of-iron-and-glass-so-how-and-why-did-it-burn-down/

-Εικόνα 2: Το Palais de L’Exposition Universelle στο Παρίσι, 1867 / σελ.14

Πηγή : https://art rmngp fr /fr /library /artworks /palais - de - l - exposition - universelle - de1867-a-paris_1867

-Εικόνα 3: Σχέδιο τομής του οικοδομήματος Palais de L’Exposition Universelle, στο οποίο διακρίνεται η Galerie des Machines/ σελ.14

Πηγή: https://journals openedition org/abe/2498?lang=de

-Εικόνα 4: Το μέγαρο του Trocadero, 1878 / σελ.14

Πηγή: https://rapha-archives.tistory.com/98

-Εικόνα 5: Galerie des Machines, 1889 / σελ.14

Πηγή: https://blogs.ubc.ca/buildingempire/2021/02/16/materializing-a-new-notionpalais-des-machines-in-1889-worlds-fair/

-Εικόνα 6: Το θέατρο του Hendry Van de Velde, Deutscher Werkbund, 1914/ σελ.17

Πηγή: https://architecturetoday.co.uk/van-de-velde-art-and-industry/

-Εικόνα 7 : Το περίπτερο του Walter Gropius , Deutscher Werkbund, 1914 / σελ.17

Πηγή:https://www.archweb.it/dwg/arch_arredi_famosi/Gropius/Fabbrica-modello/ photos/Gropius_Meyer_Fabbrica_modello_3.html

-Εικόνα 8 : Το γυάλινο περίπτερο του Bruno Taut,Deutscher Werkbund, 1914 / σελ.17

Πηγή : https://www.dw.com/de/vision%C3%A4re-formen-100-jahrewerkbundausstellung-k%C3%B6ln/a-17634405

-Εικόνα 9 : Εσωτερική απεικόνιση από το γυάλινο περίπτερο του Bruno Taut,Deutscher Werkbund, 1914 / σελ.17

Πηγή : https://www.design-is-fine.org/post/131562774984/bruno-taut-designdrawing-of-his-glass-house

-Εικόνα 10 : Ο οικισμός Weissenhof στην Στουτγκάρδη το 1927 / σελ.18

Πηγή:https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE% AE_%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%B4%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CE%9C%C E%BF%CE%BD%CF%84%CE%AD%CF%81%CE%BD%CE%B1%CF%82_%CE%91%CF%81% CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA %CE%AE%CF%82

-Εικόνα 11 :Barcelona Pavilion, Βαρκελώνη, 1929 / σελ.19

Πηγή : https://architectuul.com/architecture/barcelona-pavilion/media/551b1cb2cf14-4b11-9b4f-1b126d7b5e1b

-Εικόνα 12:Υποστήλωμα περιπτέρου, 1929 / σελ.19

Πηγή : https://architectuul.com/architecture/barcelona-pavilion/media/5225a725c5d8-4d35-8d29-2c806d7b5f76

-Εικόνα 13:Εσωτερικό, που δείχνει την χρήση του μαρμάρου, 1929 / σελ.19

Πηγή : https :// architectuul com / architecture / barcelona - pavilion / media /53 e 3 c 448b1c8-4022-b7ae-10546d7b5e1b

-Εικόνα 14: Όνυχας, από την ανακατασκευή του Barcelona Pavilion, 1986 /σελ.19

Πηγή : https://architectuul.com/architecture/barcelona-pavilion/media/53e3c448b1c8-4022-b7ae-10546d7b5e1b

-Εικόνα 15: Δύο σπίτια στην έκθεση “The Dwelling of Our Time” στο Βερολίνο το 1931, το μπροστινό σπίτι σχεδιασμένο από τη Lilly Reich και το πίσω σπίτι από τον Mies van der Rohe. Τα σπίτια συνδέονταν με τοίχο. / σελ.21

Πηγή:https://austincubed.blogspot.com/2015/02/haiku-for-book-lilly-reich-designerand.html

-Εικόνα 16: Το Swiss Pavilion του Le Corbusier, Παρίσι, 1932 / σελ.21

Πηγή: https://divisare.com/projects/336712-le-corbusier-davide-galli-swiss-pavilion

-Εικόνα 17: Το Atomium, Βρυξέλλες, 1958 / σελ.21

Πηγή : https://visuallexicon.wordpress.com/2017/10/03/the-atomium-andrewaterkeyn/

-Εικόνα 18: Το Philips Pavilion, Βρυξέλλες, 1958 / σελ.21

Πηγή : https://www.archdaily.com/157658/ad-classics-expo-58-philips-pavilion-lecorbusier-and-iannis-xenakis/expo-1958-paviljoen-van-philips-2?next_project=no

-Εικόνα 19 :Σχέδιο κάτοψης του Philips Pavilion, Βρυξέλλες, 1958 / σελ.21

Πηγή : https://www.archdaily.com/157658/ad-classics-expo-58-philips-pavilion-lecorbusier-and-iannis-xenakis/image-41?next_project=no

-Εικόνα 20: Η “Βιόσφαιρα” του Buckminster Fuller, Μόντρεαλ, 1967 / σελ.23 Πηγή: https://archeyes.com/montreal-biosphere-1967-buckminster-fuller/

-Εικόνα 21: Το συγκρότημα κατοικιών Habitat 67, Μόντρεαλ , 1967/ σελ.23 Πηγή:https://www.markhazeldinephotography.com/serpentine-pavilion-2021

-Εικόνα 22: Διάγραμμα συναρμολόγησης μονάδας / σελ.23

Πηγή : https://static.dezeen.com/uploads/2014/09/Habitat-67-Brutalism-feature_

dezeen_4_1000.gif

-Εικόνα 23: Πανοραμική φωτογραφία από την Serpentine Gallery / σελ.25 Πηγή : https://www.metalocus.es/en/news/bjarke-ingels-big-unveils-serpentinegallery-pavilion-2016-project

-Εικόνα 24: Serpentine Gallery Pavilion, Zaha Hadid, 2000 / σελ.27

Πηγή: https://www.zaha-hadid.com/design/serpentine-pavilion/

-Εικόνα 25: Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του περιπτέρου της Zaha Hadid Πηγή: https://www.zaha-hadid.com/design/serpentine-pavilion/

-Εικόνα 26: Serpentine Gallery Pavilion , Daniel Libeskind, 2001 / σελ.27 Πηγή: https://www.flickr.com/photos/eoino/34271960

-Εικόνα 27: Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του περιπτέρου του Daniel Libeskind Πηγή: https://www.serpentinegalleries.org/about/press/serpentine-pavilion-2001/

-Εικόνα 28: Serpentine Gallery Pavilion, Toyo Itto, 2002 / σελ.27

Πηγή:https://www10.aeccafe.com/blogs/arch-showcase/2011/08/09/serpentine-gallery-pavilion-2002-in-london-uk-by-toyo-ito-with-arup/

-Εικόνα 29: Διάγραμμα ιδέας του Serpentine Pavilion 2002 / σελ.27 Πηγή: https://parametrichouse.com/wrapping-behaviour/

-Εικόνα 30: Λεπτομέρεια από το εσωτερικό του περιπτέρου του Toyo Itto / σελ.27 Πηγή:https://www.archilovers.com/projects/80765/serpentine-gallery-pavilion-2002. html

-Εικόνα 31: Serpentine Gallery Pavilion, Oscar Niemeyer, 2003 / σελ.27 Πηγή : https://rolandhalbe.eu/portfolio/serpentine-gallery-pavilion-2003-by-oscar-niemeyer/

-Εικόνα 32: Λεπτομέρεια από το εξωτερικό χώρο, όπου διαφαίνεται η πρόσβαση του περιπτέρου / σελ.27

Πηγή : https://rolandhalbe.eu/portfolio/serpentine-gallery-pavilion-2003-by-oscarniemeyer/

-Εικόνα 33: Serpentine Gallery Pavilion, Rem Koolhaas, 2006 / σελ.28

Πηγή : https://www.dezeen.com/2016/01/24/video-interview-julia-peyton-jones-rem-koolhaas-2006-serpentine-gallery-pavilion-inflatable-canopy-balloon-movie/

-Εικόνα 34: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου του Rem Koolhaas / σελ.28 Πηγή : https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-gallery-pavilion2006-rem-koolhaas-and-cecil-balmond-arup-0/

-Εικόνα 35: Serpentine Gallery Pavilion,Frank Gehry, 2008 / σελ.28

Πηγή:https://www.dezeen.com/2016/01/31/video-interview-serpentine-gallery-pavilion-2008-frank-gehry-movie/

-Εικόνα 36: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου του Frank Gehry / σελ.28

Πηγή : https://www.dezeen.com/2016/01/31/video-interview-serpentine-gallerypavilion-2008-frank-gehry-movie/

-Εικόνα 37: Serpentine Gallery Pavilion,Jean Nouvel, 2010 / σελ.28

Πηγή : https://www.thetimes.co.uk/article/jean-nouvels-serpentine-pavilion-paintsthe-park-red-8m8q65nqz0w

-Εικόνα 38: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου του Jean Nouvel / σελ.28 Πηγή : https://www.theguardian.com/artanddesign/gallery/2010/jul/06/serpentinepavilion-jean-nouvel

-Εικόνα 39: Serpentine Gallery Pavilion, Herzog & de Meuron, 2012 / σελ.28 Πηγή: https://archello.com/de/article/1354/attachments/images/14

-Εικόνα 40: Διάγραμμα αρχικής ιδέας του περιπτέρου των Herzog & de Meuron Πηγή : https://cea-seminar.blogspot.com/2013/03/serpentine-gallery-pavilion-2012herzog.html

-Εικόνα 41: Serpentine Gallery Pavilion,Sou Fujimoto, 2013 / σελ.30 Πηγή:https://www.domusweb.it/en/speciali/best-architecture-firms/2019/sou-fujimoto-architects.html

-Εικόνα 42: Λεπτομέρεια από το περίπτερο του Sou Fujimoto / σελ.30 Πηγή : https://www.dezeen.com/2013/06/04/serpentine-gallery-pavilion-2013-soufujimoto-photos/

-Εικόνα 43: Serpentine Gallery Pavilion, Selgascano, 2015 / σελ.30 Πηγή:https://www.yellowtrace.com.au/selgascano-serpentine-pavilion-london/#gallery-2

-Εικόνα 44: Λεπτομέρεια από τον εσωτερικό χώρο του περιπτέρου των Selgascano

Πηγή:https://www.yellowtrace.com.au/selgascano-serpentine-pavilion-london/#gallery-6

-Εικόνα 45: Serpentine Gallery Pavilion, BIG , 2016 / σελ.30

Πηγή: https://floroazqueta.com/serpentine-gallery-pavilion-2016-bjarke-ingels/

-Εικόνα 46: Πλάγια όψη του περιπτέρου των BIG / σελ.30

Πηγή : https://www.archdaily.com/868438/bigs-serpentine-pavilion-to-be-movedto-permanent-home-in-vancouver/58e2a7a4e58ece16bb000040-bigs-serpentinepavilion-to-be-moved-to-permanent-home-in-vancouver-image?next_project=no

-Εικόνα 47: Francis Kéré, Serpentine Gallery Pavilion, 2017 / σελ.36

Πηγή : https://www.archdaily.com.br/br/944033/uia2021rio-promove-debate-comfrancis-kere-como-parte-da-programacao-que-antecede-o-27o-congresso-mundialde-arquitetos

-Εικόνα 48: Δημοτικό Σχολείο στο Gando, Gando, Μπουρκίνα Φάσο, 2001 / σελ.37 Πηγή : https://www.dezeen.com/2017/10/17/movie-diebedo-francis-kere-gandoschool-burkina-faso-interview-video/

-Εικόνα 49: Εθνικό Πάρκο του Μάλι,Bamako, Μάλι, 2010 / σελ.37 Πηγή : https://divisare.com/projects/243997-kere-architecture-iwan-baan-parcnational-du-mali-bamako

-Εικόνα 50: Χειρουργική κλινική και κέντρο υγείας, Léo, Μπουρκίνα Φάσο, 2014 Πηγή : https://www.archilovers.com/projects/127540/surgical-clinic-in-leogallery?995031

-Εικόνα 51: Σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, Lycee Schorge, Κουντουγκού, Μπουρκίνα Φάσο, 2016 / σελ.37

Πηγή : https :// www . archdaily . com /885677/ lycee - schorge - secondary - school - kere - architecture/5 a 3866fbb 22 e38ef83000085-lycee-schorge-secondary-school-kere-architecture-photo?next project=no

-Εικόνα 52: Πανοραμική φωτογραφία του Serpentine Pavilion του Francis Kéré, Λονδίνο, 2017 / σελ.38-39

Πηγή:https://www.civictrustawards.org.uk/winners/serpentine-pavilion-designed-byfrancis-kere

-Εικόνα 53: Το Serpentine Gallery Pavilion του Francis Kéré,Λονδίνο, 2017/ σελ.241

Πηγή:https://inhabitat.com/diebedo-francis-keres-rainwater-harvesting-2017-serpentine-pavilion-unveiled-in-london-today/diebedo-francis-kere-serpentine-pavilion-architecture/

-Εικόνα 54: Συγκέντρωση κοινότητας γύρω από το κεντρικό δέντρο του χωριού, Gando, Μπουρκίνα Φάσο / σελ.41

Πηγή: https://kairosremembered.com/2016/08/21/the-sheltering-tree/

-Εικόνα 55: Λεπτομέρεια ορφής, Serpentine Gallery Pavilion, 2017/ σελ.41

Πηγή : https://www.dezeen.com/2017/06/20/serpentine-gallery-pavilion-diebedofrancis-kere-architecture-london-uk/

-Εικόνα 56: Άποψη από τον εσωτερικό χώρο του Serpentine Pavilion, 2017 / σελ.41 Πηγή : https://divisare.com/projects/347014-kere-architecture-jim-stephenson-gilimerin-iwan-baan-serpentine-pavilion-2017

-Εικόνα 57: Συγκέντρωση φοιτητών αρχιτεκτονικής γύρω από το περίπτερο του Francis Kéré , Λονδίνο, 2017 / σελ.41

Πηγή : https://www.alamy.com/stock-image-the-serpentine-pavilion-2017-designedby-francis-kr-kensington-gardens-164845764.html

-Εικόνα 58: Διάγραμμα αρχικής ιδέας του περιπτέρου, Francis Kéré, 2017/ σελ.42

Πηγή: https://arqa.com/en/architecture/serpentine-pavilion-2017.html

-Εικόνα 59: Λεπτομέρεια από την οροφή σε σχήμα χοάνης , 2017/ σελ.42

Πηγή: https://arquitecturaviva.com/works/pabellon-serpentine-gallery-9

-Εικόνα 60: Λεπτομέρεια από τον σκελετό της κατασκευής, 2017/ σελ.42 Πηγή:https://www.metalocus.es/en/news/diebedo-francis-keres-serpentine-pavilionwill-relocate-malaysia

-Εικόνα 61: Άποψη του περιπτέρου όπου διαφαίνονται οι κυρτοί τοίχοι της κατασκευής Πηγή: https://byalex.co.uk/blog/serpentine-pavilion-designed-diebedo-francis-kere/

-Εικόνα 62: Αξονομετρικό διάγραμμα κατασκευής/ σελ.42 Πηγή: https://arqa.com/en/architecture/serpentine-pavilion-2017.html

-Εικόνα 63: Λεπτομέρεια από το μοτίβο των αλληλοτεμνόμενων ξύλινων τριγωνικών στοιχείων, περιμετρικά του περιπτέρου ,2017/ σελ.43

Πηγή:https://inspirationist.net/the-2017-serpentine-pavilion-fuses-cultural-references-of-burkina-faso-with-experimental-construction-techniques/

-Εικόνα 64: Frida Escobedo, Serpentine Gallery Pavilion, 2018/ σελ.44

Πηγή : https://www.dezeen.com/2018/06/13/video-interview-frida-escapedoserpentine-pavilion-2018-simple-materials-movie/

-Εικόνα 65: Civic Stage, Λισαβόνα, 2013/ σελ.45

Πηγή : https://www.designboom.com/architecture/civic-stage-by-fridaescobedo-12-03-2013/

-Εικόνα 66: El Eco Pavilion, Μεξικό, 2010/ σελ.45

Πηγή : https://www.theguardian.com/artanddesign/2018/jun/03/frida-escobedoserpentine-gallery-pavilion-2018-mexico-youngest-architect

-Εικόνα 67: Πολιτιστικό κέντρο La Tallera, Μεξικό, 2010/ σελ.45

Πηγή: https://www.archdaily.com/320147/la-tallera-frida-escobedo

Εικόνα 68: Συγκρότημα κατοικιών, Mar Tirreno 86, Μεξικό, 2018/ σελ.45

Πηγή: https://divisare.com/authors/2144701719-frida-escobedo/projects/built

-Εικόνα 69: Πανοραμική φωτογραφία του Serpentine Pavilion της Frida Escobedo, Λονδίνο, 2018/ σελ.46-47

Πηγή : https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2018designed-frida-escobedo/

-Εικόνα 70: To Serpentine Gallery Pavilion της Frida Escobedo, 2017/ σελ.49 Πηγή : https://www.attitude-mag.com/en/blog/all/2018-06-13-serpentine-pavil -

ion-2018/

-Εικόνα 71: Άποψη από τον εσωτερικό χώρο του περιπτέρου, 2017 / σελ.49 Πηγή : https://www.attitude-mag.com/en/blog/all/2018-06-13-serpentinepavilion-2018/

-Εικόνα 72: Λεπτομέρεια Σχηματισμός των «celosia», από πλακίδια στέγης/ σελ.49 Πηγή : https://www.attitude-mag.com/en/blog/all/2018-06-13-serpentinepavilion-2018/

-Εικόνα 73: Γκρι τσιμεντένια πλακίδια στέγης βρετανικής προέλευσης/ σελ.49

Πηγή : https://www.architecturalrecord.com/articles/13486-frida-escobedos-2018serpentine-pavilion-opens-in-london

-Εικόνα 74: Serpentine Gallery Pavilion, Frida Escobedo, 2018/ σελ.49

Πηγή : https://www.archdaily.com/896340/frida-escobedos-serpentine-pavilionphotographed-by-laurian-ghinitoiu

-Εικόνα 75:Δημόσιος χώρος περιπτέρου, 2018/ σελ.50 Πηγή : https://www.attitude-mag.com/en/blog/all/2018-06-13-serpentinepavilion-2018/

-Εικόνα 76:Αλληλεπίδραση του κοινού με το περίπτερο / σελ.50

Πηγή : https://latinness.com/en/frida-escobedo-architecture-is-understanding-therelationship-between-human-beings-and-between-humans-and-their-environment/

-Εικόνα 77: Άποψη του περιπτέρου από όπου διαφαίνεται η οπτική επέκταση του εσωτερικού χώρου στον εξωτερικό, 2018/ σελ.50

Πηγή: https://arqa.com/en/architecture/serpentine-pavilion.html

-Εικόνα 78: Serpentine Gallery Pavilion, Διάτρητη όψη περιπτέρου, Λονδίνο, 2018 Πηγή: https://www.archiweb.cz/en/b/serpentine-gallery-pavilion-2018

-Εικόνα 79:Serpentine Gallery Pavilion, Άνοψη περιπτέρου, Λονδίνο, 2018/ σελ.50 Πηγή: https://www.archiweb.cz/en/b/serpentine-gallery-pavilion-2018

-Εικόνα 80: Serpentine Gallery Pavilion, Διάτρητη όψη περιπτέρου, Λονδίνο, 2018 Πηγή : https://www.archdaily.com/978425/frida-escobedo-selected-to-design-thenew-modern-and-contemporary-art-wing-of-the-met-in-new-york

-Εικόνα 81:Άποψη του περιπτέρου όπου διαφαίνονται τα αντανακλαστικά στοιχεία Πηγή : https://divisare.com/projects/388365-frida-escobedo-iwan-baan-radumalasincu-serpentine-pavilion-2018

-Εικόνα 82: Junya Ishigami, Serpentine Gallery Pavilion, 2019 / σελ.52 Πηγή : https://www.archdaily.com/937800/in-praise-of-tokyo-in-conversation-withjunya-ishigami?ad_campaign=normal-tag

-Εικόνα 83: Ινστιτούτο τεχνολογίας, Kanagawa Ιαπωνία, 2008 / σελ.53 Πηγή: https://globalspaces.eu/2020/11/02/kait-workshop/

-Εικόνα 84: Το ιαπωνικό περίπτερο στην μπιενάλε αρχιτεκτονικής της Ιταλίας, Βενετία, 2008 / σελ.53

Πηγή: https://venezia-biennale-japan.jpf.go.jp/e/architecture/2008

-Εικόνα 85: House & Restaurant, Γιαμαγκούτσι, Ιαπωνία, 2013 / σελ.53

Πηγή : https://worldarchitecture.org/article-links/encfh/junya-ishigami-associatesreveals-cave-like-house-and-restaurant-in-earth-form-in-japan.html

-Εικόνα 86: Νηπιαγωγείο Cloud Garden, Ιαπωνία, 2015 / σελ.53

Πηγή:https://www.azuremagazine.com/article/10-interior-designs-that-defined-thedecade/

-Εικόνα 87: Κέντρο επισκεπτών, Park Vijversburg, Ολλανδία, 2017/ σελ.53

Πηγή : https://www.amc-archi.com/photos/junya-ishigami-architecte-portrait,9745/ junya-ishigami-park-groot-vij.7

-Εικόνα 88: Βοτανικός κήπος, Tochigi, Ιαπωνία, 2018/ σελ.53 Πηγή: https://iwan.com/portfolio/art-biotop-junya-ishigami/#20645

-Εικόνα 89: Πανοραμική φωτογραφία του Serpentine Pavilion του Junya Ishigami, Λονδίνο, 2019/ σελ.54-55 Πηγή: https://www.serpentinegalleries.org/anti-racism-statement/

-Εικόνα 90:Βρετανικός σχιστόλιθος από την περιοχή Cumbrian της Αγγλίας/ σελ.57 Πηγή : https://hicarquitectura.com/2019/06/junya-ishigami-serpentine-gallerypavilion/

-Εικόνα 91: Λεπτομέρεια. To περίπτερο μοιάζει να αναδύεται από το έδαφος , Serpentine Gallery Pavilion, 2019/ σελ.57

Πηγή:https://www.designboom.com/architecture/junya-ishigami-serpentine-pavilionslate-roof-london-06-18-2019/

-Εικόνα 92: Άποψη του περιπτέρου όπου διαφαίνεται η λογική του δανεισμένου τοπίου “shakkei”,2019/ σελ.57

Πηγή: https://k.sina.cn/article_5776829712_p158536d1002700obtp.html

-Εικόνα 93: Άποψη περιπτέρου εξωτερικά .Ενσωμάτωση της κατασκευής με το τοπίο Πηγή : http://88designbox.com/architecture/serpentine-pavilion-2019-by-junyaishigami-3544.html

-Εικόνα 94: Συγκέντρωση κόσμου κάτω από το περίπτερο του Junya Ishigami, 2019 Πηγή: https://champ-magazine.com/architecture/serpentine-pavilion-2019/

-Εικόνα 95: Άποψη του περιπτέρου εξωτερικά , όπου διαφαίνεται η ελεύθερη διάταξη των στηλών της κατασκευής , 2019/ σελ.57

Πηγή: https://www.artchitectours.com/serpentine-pavilion-by-junya-ishigami/

-Εικόνα 96: Άποψη από το εσωτερικό του περιπτέρου, όπου διαφαίνεται ο τρόπος στήριξης της κατασκευής/ σελ.57

Πηγή: https://thespaces.com/inside-junya-ishigamis-cave-like-serpentine-pavilion-atlondons-kensington-gardens/

-Εικόνα 97: Sumayya Vally, Serpentine Gallery Pavilion, 2021/ σελ.58

Πηγή: https://www.markhazeldinephotography.com/serpentine-pavilion-2021

-Εικόνα 98: Εγκατάσταση παιδικού δικαστηρίου, Sumayya Vally, μουσείο Play Africa, Constitutional Hill , Γιοχάνεσμπουργκ, 2021/ σελ.59

Πηγή : https://www.dezeen.com/2021/07/01/counterspace-childrens-courtroomsumayya-vally-video-interview/

-Εικόνα 99: Εγκατάσταση, Histories: Sands, soils, recipes and other archives, Istanbul Biennale, Cairo, Casablanca: Turkey &Egypt( φυσικές τοποθεσίες)& Mediterranean regions(ερευνητικές τοποθεσίες) / σελ.59

Πηγή : https://www.dezeen.com/2021/07/02/material-histories-counterspacesumayya-vally-video-interview/

-Εικόνα 100: Εγκατάσταση-Folded Skies, Counterspace, Sumayya Vally, Johannesburg, South Africa, 2018 / σελ.59

Πηγή : https://www.architectural-review.com/awards/w-awards/portfolio-sumayya-vally-counterspace

-Εικόνα 101: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, London, 2021 / σελ.60-61

Πηγή: https://www.markhazeldinephotography.com/serpentine-pavilion-2021

-Εικόνα 102: Σημεία ενδιαφέροντος γύρω από το Λονδίνο που συνέβαλαν στην διαμόρφωση του περιπτέρου / σελ.62

Πηγή : https://kangasep.com/portfolio-sumayya-vally-counterspace-architecturalreview/

-Εικόνα 103: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021 / σελ.63

Πηγή: https://archello.com/de/project/serpentine-pavilion-2020

-Εικόνα 104: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021 / σελ.63

Πηγή : https://www.archdaily.com/963238/the-2021-serpentine-pavilion-bycounterspace-studio-captured-by-mark-hazeldine/60c30c51f91c81e998000031-the2021-serpentine-pavilion-by-counterspace-studio-captured-by-mark-hazeldine-photo

-Εικόνα 105: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021

Πηγή : http://www.urban75.org/blog/in-photos-the-serpentine-pavilion-gatheringspace-in-hyde-park-london/

-Εικόνα 106:Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021 / σελ.63

Πηγή : http://www.urban75.org/blog/in-photos-the-serpentine-pavilion-gatheringspace-in-hyde-park-london/

-Εικόνα 107: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021 / σελ.63

Πηγή : http://www.urban75.org/blog/in-photos-the-serpentine-pavilion-gatheringspace-in-hyde-park-london/

-Εικόνα 108: Λεπτομέρεια από το Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021 / σελ.63

Πηγή : http://www.urban75.org/blog/in-photos-the-serpentine-pavilion-gatheringspace-in-hyde-park-london/

-Εικόνα 109: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021 / σελ.64

Πηγή : https://www.archdaily.com/963238/the-2021-serpentine-pavilion-bycounterspace-studio-captured-by-mark-hazeldine/60c30bf3f91c81e998000030-the2021-serpentine-pavilion-by-counterspace-studio-captured-by-mark-hazeldine-photo

-Εικόνα 110: Τμήμα από το Serpentine Gallery Pavilion 2021 σχεδιασμένο από την

Sumayya Vally για το The Albany, Douglas Way, Λονδίνο, 2021 / σελ.64

Πηγή : https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2021fragments/

-Εικόνα 111: Τμήμα από το Serpentine Gallery Pavilion 2021 σχεδιασμένο από την

Sumayya Vally για το Valence Library, Degenham, Λονδίνο, 2021 / σελ.64

Πηγή : https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2021fragments/

-Εικόνα 112: Τμήμα από το Serpentine Gallery Pavilion 2021 σχεδιασμένο από την

Sumayya Vally για το New Beacon Books, Λονδίνο, 2021 / σελ.64

Πηγή : https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2021fragments/

-Εικόνα 113: Τμήμα από το Serpentine Gallery Pavilion 2021 σχεδιασμένο από την

Sumayya Vally για το The Tabernacle, Powis Square, Λονδίνο, 2021/ σελ.64

Πηγή : https://www.serpentinegalleries.org/whats-on/serpentine-pavilion-2021fragments/

-Εικόνα 114: Serpentine Gallery Pavilion, Sumayya Vally, Λονδίνο, 2021/ σελ.65

Πηγή : https://www.archdaily.com/976381/a-look-at-the-last-5-editions-of-theserpentine-pavilion