Ο Βιομιμητισμός Στην Αρχιτεκτονική – Παραδείγματα Βιώσιμου Σχεδιασμού

Ο ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΓΙΩΤΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΟΥΤΖΙΑΡΗ ΑΘΗΝΑ

Ο ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΦΟΙΤΗΤΡΙΕΣ: ΓΙΩΤΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΟΥΤΖΙΑΡΗ ΑΘΗΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΖΟΚΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΔΙΑΛΕΞΗ 9ου ΕΞΑΜΗΝΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΞΑΝΘΗ, ΙΟΥΝΙΟΣ 2020

Ευχαριστούμε τον κύριο Κοζόκο για την πολύτιμη βοήθεια.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο 1. Εισαγωγή – Θεωρητικό πλαίσιο......................................................σελ. 8-23 1.1. Εισαγωγή....................................................................................σελ. 8 1.2. Η προέλευση του βιομιμητισμού – Ιστορική αναδρομή.........σελ. 9-12 1.3. Ο βιομιμητισμός ως ορολογία.................................................σελ. 12 1.4. Ορολογίες συσχετισμένες με τον βιομιμητισμό–Ένα μικρό λεξικό των βιο-εμπνευσμένων όρων...............................................σελ. 12-14 1.5. Εφαρμογές της βιομίμησης......................................................σελ. 14-17 1.6. Βιομιμησμός στην αρχιτεκτονική..............................................σελ. 17-18 1.7. Βιομιμητικά υλικά........................................................................σελ. 19-20 1.8. Βιομιμητικός σχεδιασμός...........................................................σελ. 20-22 1.9. Επίπεδα βιομιμητισμού...............................................................σελ. 22-23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.

Σύγχρονα παραδείγματα βιομιμητικής αρχιτεκτονικής...............σελ. 26-41 2.1. Εισαγωγή....................................................................................σελ. 26 2.2. Παραδείγματα σε επίπεδο οργανισμού...................................σελ. 26 2.2.1. Gherkin Tower (Λονδίνο, Αγγλία)...................................σελ. 26-29 2.2.2. Θέατρο Esplanade (Σιγκαπούρη)...................................σελ. 29-31 2.3. Παράδειγμα σε επίπεδο συμπεριφοράς..................................σελ. 31 2.3.1. Το κέντρο Eastgate (Χαράρε, Ζιμπάμπουε)...................σελ. 31-34 2.4. Παραδείγματα σε επίπεδο οικοσυστήματος...........................σελ. 34 2.4.1. Το Eden Project (Κορνουάλη, Αγγλία)...........................σελ. 34-38 2.4.2. To Sahara Forest Project, Κατάρ.....................................σελ. 38-41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο 3.

Προτάσεις βιομιμητικών οικοσυστημάτων για την

αντιμετώπιση μελλοντικών προβλημάτων.........................................σελ. 44-64 3.1. Εισαγωγή....................................................................................σελ. 44 3.2. Mobius Project..........................................................................σελ. 44-47 3.3. Coral Reef (Αϊτή)......................................................................σελ. 47-50 3.4. Asian Cairns (Σενζέν, Κίνα).......................................................σελ. 50-53 3.5. Zira Island (Αζερμπαϊτζάν).......................................................σελ. 53-59 3.6. The Biomimetic Office Building (Ζυρίχη, Ελβετία)..................σελ. 59-64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο 4.

Συμπεράσματα - Ρεαλιστική ή ουτοπική

η εφαρμογή του βιομιμητισμού...........................................................σελ. 68-76 4.1. Συμπεράσματα 1ου Κεφαλαίου................................................σελ. 68-70 4.2. Συμπεράσματα 2ου Κεφαλαίου................................................σελ. 70-73 4.3. Συμπεράσματα 3ου Κεφαλαίου................................................σελ. 73-76

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο 5.

Βιβλιογραφία.................................................................................σελ. 78-88 5.1. Bιβλία...........................................................................................σελ. 78 5.2. Ερευνητικές εργασίες.................................................................σελ. 78-79 5.3. Διαδίκτυο.....................................................................................σελ. 79-84 5.4. Βίντεο...........................................................................................σελ. 84 5.5. Πηγές εικόνων............................................................................σελ. 85-88

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

01

1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη σύγχρονη εποχή εντοπίζεται μία δραστική αλλαγή ως προς τους ρυθμούς ζωής, καθώς τα προβλήματα που μαστίζουν την κοινωνία έχουν αυξηθεί και χρήζουν την εύρεση νέων λύσεων και καινοτόμων ιδεών. Ως αρωγός αυτής της προσπάθειας, η τεχνολογία και η επιστήμη συνεργάζονται με τον ανθρώπινο παράγοντα και εξελίσσονται διαρκώς. Όμως, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες παρατηρούνται μελανά σημεία σχετικά με τις ανθρώπινες ενέργειες. Το κυριότερο είναι ότι ο άνθρωπος προσφεύγει σε αποσπασματικές λύσεις, οδηγώντας σε μεγαλύτερα προβλήματα. Η κλιματική αλλαγή και τα οικολογικά ζητήματα που προκύπτουν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν φτάσει σε ανησυχητικό επίπεδο. Σε όλους τους τομείς, όπως και στην αρχιτεκτονική, η κοινωνία επιζητά βιώσιμες λύσεις. Στον τομέα του σχεδιασμού, επί δεκαετίες η σχέση ανάμεσα στην κατασκευή και τη φύση έρχεται σε αντιπαράθεση. Όπως προαναφέρθηκε, η αρχιτεκτονική κατέχει μείζονα ρόλο στην οικολογική κατάπτωση. Η δράση των αρχιτεκτόνων και των 10

σχεδιαστών για πολλά χρόνια υφίσταται με έναν τρόπο περιοριστικό ως προς το φυσικό περιβάλλον, τοποθετώντας σαφή όρια διαχωρισμού ανάμεσα στο φυσικό κόσμο και τον τεχνητό. Ως αποτέλεσμα δημιουργείται μία δυσλειτουργική σχέση μεταξύ κατασκευαστικού χώρου και οικοσυστήματος. Η λογική αυτή είναι απαραίτητο να αναθεωρηθεί και να αντικατασταθεί μέσω της αλλαγής του ρόλου της αρχιτεκτονικής, από επιζήμιος στο περιβάλλον σε αναγεννητικό υπόδειγμα. Η φύση εδώ και εκατομμύρια χρόνια, έχει καταφέρει να αναπτύξει ιδιότητες και μηχανισμούς οι οποίοι είναι ικανοί να φέρουν επίλυση σε πολλά από τα ζητήματα που χρήζουν αντιμετώπισης. Ακολουθώντας το παράδειγμά της, η επιστήμη του βιομιμητισμού έχει τις δυνατότητες να αποτελέσει πρότυπο αλλαγής. Πρόκειται για μια σύγχρονη προσέγγιση, η οποία επιζητεί λύσεις στις ανθρώπινες ανάγκες μέσω της φύσης. Στον τομέα της κατασκευής, ο βιομιμητισμός χαρακτηρίζεται ως μια καινοτόμα φιλοσοφία και πρακτική, η οποία στοχεύει στη μετατόπιση του κέντρου

βάρους από το τεχνικό περιβάλλον σε μια βιοφιλική προσέγγιση. Η σχέση μεταξύ της αρχιτεκτονικής και της φύσης θα πρέπει να έχει ως επίκεντρο την αμοιβαιότητα και την ομαλή συμβίωση μεταξύ τους. Σε αυτήν την ερευνητική εργασία θα εξετασθούν οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να επιτευχθεί αυτή η αρμονική σχέση, καθώς και η επίδραση που είναι ικανή να επιφέρει η βιομιμητική διαδικασία στο σχεδιασμό και την κατασκευή. Μέσω της ανάλυσης ορισμένων σύγχρονων παραδειγμάτων βιομιμητικών κτιρίων και μελλοντικών αυτότ ρ ο φ ο δ ο τ ο ύ μ ε ν ω ν οικοσυστημάτων,θα προκύψουν συμπεράσματα για το αν ο βιομιμητισμός αποτελεί μία ρεαλιστική ή εν τέλει ουτοπική πραγματικότητα.

1.2. Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΥ – ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Ο βιομιμητισμός ως ιδέα χρονολογείται πολλούς αιώνες πριν. Βέβαια, ως ορολογία καθιερώθηκε τη δεκαετία του 1960 και ύστερα. Παρόλα αυτά, δείγματα της ιδέας αυτής, εντοπίζονται ακόμα και στα αρχαία χρόνια. Αυτό συμβαίνει, διότι οι άνθρωποι αναζητούσαν ανέκαθεν ιδέες από τη φύση, παρατηρώντας τους μηχανισμούς της και λαμβάνοντας έμπνευση από την πολυπλοκότητά της.

Από τα πιο αξιοσημείωτα βιομιμητικά δείγματα της αρχαιότητας κρίνεται το μετάξι. Το μετάξι θα μπορούσε να θεωρηθεί το πρώτο υλικό το οποίο εισήγαγε την ιδέα. Ως υλικό χρονολογείται από το 4000 π.Χ. και προέρχεται από τους μεταξοσκώληκες. Ο κινέζικος πολιτισμός ήταν εκείνος ο οποίος πρώτος παρατήρησε την ιδιότητα του οργανισμού, και σε αυτόν οφείλεται η επινόηση και διάδοσή του έως σήμερα. Επιπρόσθετα, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι γνωστός για τη σχέση αλληλεξάρτησης με τη φύση, καθώς τα πρότυπά της κόσμησαν πολλές πτυχές της τέχνης, φέροντας επιτεύγματα που άλλαξαν το περιεχόμενο της φιλοσοφίας. Μάλιστα, ο

Πλάτωνας (429-374 π.Χ.)1, όπως και οι Πυθαγόρειοι,2 στα βιβλία του υποστήριξε ότι η μίμηση είναι μία μεταφυσική αλλά και ανθρώπινη διαδικασία, η οποία κατέχει καθοριστικό ρόλο στην επίλυση φιλοσοφικών προβλημάτων, όπως είναι η δημιουργία του αθάνατου μακρόκοσμου και του θνητού, αισθητού μικρόκοσμου. Σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης3 υποστήριξε ότι η μίμηση είναι η αναπαράσταση της πραγματικότητας μέσω των αισθήσεων. Αποτελεί έμφυτη ικανότητα τόσο στον άνθρωπο όσο και στα ζώα και τελειοποιείται με τη συνήθεια. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι ο άνθρωπος χαρακτηρίζεται ως το πιο μιμητικό ον, αφού χρησιμοποιεί τη μίμηση στην τέχνη για λόγους προσωπικής αρεσκείας και τελειοποίησης της φύσης.

Εικόνα 1 Το ζώο μεταξοσκώληκας.

Εικόνα 2 Το πρώτο αεροπλάνο των αδερφών Wright.

Με την πάροδο των χρόνων, η κοινωνία εναπόθεσε τις ελπίδες της στην φύση για την επίλυση των προβλημάτων της καθημερινότητας. Ένα 1 Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος (429-374 π.Χ., Αθήνα), ο οποίος στα έργα του ασχολήθηκε με ορθολογικές θεωρίες περί φύσης του κόσμου.

2 Φιλοσοφική, πολιτική, θρησκευτική σχολή που ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον Πυθαγόρα τον Σάμιο και υποστήριζε την μαθηματική υπόσταση της φύσης.

3 Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και επιστήμονας (384-322 π.Χ.) που σε αντίθεση με τον Πλάτωνα βασίστηκε στην ερμηνεία της φύσης μέσω των αισθήσεων. Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα.

11

Εικόνα 3 Ο Κάρολος Δαρβίνος και η θεωρία της εξέλιξης.

Εικόνα 4 Άποψη της εκκλησίας Sagrada da Famillia.

από τα πρώιμα παραδείγματα βιομιμητικής υπήρξε η μελέτη των πτηνών, η οποία κατέστησε δυνατή την επίτευξη της ανθρώπινης πτήσης. Ο Leonardo Da Vinci (1452-1519)4, ήταν αυτός ο οποίος παρατηρώντας την ανατομία των πτηνών δημιούργησε σκίτσα ιπτάμενων μηχανών και θεωρήθηκε ο πρώτος υποστηρικτής της βιομιμητικής, καθιστώντας τον έτσι πρωτοπόρο για την εποχή του. Ωστόσο, η εφεύρεση και η κατασκευή του πρώτου επιτυχημένου αεροπλάνου στον κό4 Ιταλός πανεπιστήμονας (14521519 μ.Χ.) ο οποίος παρατηρώντας τη φύση ανέπτυξε θεωρίες μηχανικής.

12

σμο, πραγματοποιήθηκε πολλά χρόνια αργότερα από τους αδερφούς Wright5, το 1903. Ένας ακόμα επιστήμονας που συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη της βιομιμητικής ήταν ο Κάρολος Δαρβίνος (1859)6, ο οποίος θεμελίωσε την θεωρία της εξέλιξης. Ο ίδιος υποστήριξε ότι όλα τα είδη προήλθαν από έναν κοινό πρόγονο, 5 Αμερικανοί μηχανικοί στους οποίους αποδίδεται η εφεύρεση και η κατασκευή του πρώτου αεροπλάνου στον κόσμο.

6 Άγγλος γεωλόγος (1809-1882 μ.Χ.) και ένας από τους πιο σημαντικούς φυσιοδίφες που έμεινε στην ιστορία για την θεωρία της εξέλιξης.

ωστόσο στην πορεία με τις αλλαγές του περιβάλλοντος και τη μάχη για επιβίωση προέκυψε η διακλάδωση των ειδών. Συνεπώς, οι καλύτερα προσαρμοσμένοι οργανισμοί κατάφεραν να αναπτύξουν μηχανισμούς αναπαραγωγής και επιβίωσης, μέσω των οποίων εξασφαλίστηκε η διαιώνισή τους. Πάνω σε αυτούς τους μηχανισμούς στηρίχθηκε αργότερα η επιστήμη της βιομιμητικής, αλλάζοντας τις αρχές της αρχιτεκτονικής και του σχεδίου. Στα τέλη του 19ου και αρχές 20ου αιώνα εμφανίζεται ένα νέο καλλιτεχνικό κίνημα, το Art Nouveau. Πρόκειται για ένα ρεύμα εμπνευσμένο από τις μορφές και τις δομές της φύσης, το οποίο εισάγει στην αρχιτεκτονική διακοσμητικά μοτίβα λουλουδιών και φυσικών μορφών. Η πρακτική αυτή ωστόσο, καταγράφεται από την πρώιμη ιστορία με την φυτική διακόσμηση του Κορινθιακού ρυθμού στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη. Αργότερα, ο αρχιτέκτονας Antoni Gaudi με την εκκλησία Sagrada da Famillia χρησιμοποιεί μορφές από τον φυσικό κόσμο για τη διακόσμηση, αλλά ταυτόχρονα μιμείται και τις φυσικές δομές του, έχοντας ως στόχο τη λειτουργικότητα της κατασκευής. Συγκεκριμένα, συνέλαβε την εκκλησία σαν να ήταν η δομή ενός δάσους, όπου τα κατακόρυφα δομικά στοιχεία διαμορφώνουν

ένα σύνολο δέντρων και μοιράζονται σε διάφορους κλάδους για να στηρίξουν μία δομή διασταυρωμένων θόλων. Ο Α. Gaudi θεωρήθηκε ένας από τους πιο σύγχρονους και πρωτοπόρους αρχιτέκτονες που ασχολήθηκαν με τη βιομίμηση. Ο ίδιος μάλιστα είχε δηλώσει ότι ‘‘Το να είσαι αυθεντικός σημαίνει να επιστρέφεις στην αρχή’’.7 Βέβαια, στον τομέα της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού υπήρξαν πολλοί πρεσβευτές που προωθούσαν μέσα από τα έργα τους τη φύση ως βασικό πρότυπο στο σχεδιασμό, πριν ακόμα εφευρεθεί και εδραιωθεί η έννοια του βιομιμητισμού. Ο Frank Lloyd Wright και ο Alvar Aalto καθιερώθηκαν ως θερμοί υποστηρικτές αυτής της αντίληψης. Μάλιστα, στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Frank Lloyd Wright ήταν εκείνος ο οποίος εισήγαγε τον όρο της ‘’οργανικής αρχιτεκτονικής’’, καθιστώντας τον πρόδρομο του βιομιμητισμού. Η φιλοσοφία του ήταν ότι τα κτίρια δεν πρέπει να μοιάζουν ξένα σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον, αλλά να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του. Στη συνέχεια, παρατηρείται μία αλλαγή προσέγγισης στις θετικές επιστήμες, από τον ορθολογικό προς το βιοφιλικό χαρακτήρα τους, προς τα 7 Η μετάβαση από το δοχείο φύτευσης στο «κτίριο δοχείο φύτευσης» , Δημήτρης Βερβέρης, Οκτώβριος 2016, Ε.Μ.Π.

τέλη του 20ου αιώνα. Πιο συγκεκριμένα, ο καθηγητής βιολογίας Steven Vogel ως ο πιο σημαντικός εισηγητής της βιομηχανικής, μελέτησε και έγραψε βιβλία για τη μηχανική και τη φυσική λειτουργία που εντοπίζεται στο φυσικό κόσμο. Έπειτα από έρευνα, συμπέρανε ότι υπάρχουν δυο πεδία βιομηχανικής. Το πρώτο πεδίο αφορά την ανθρώπινη λειτουργική βιολογία που ασχολείται με τον αποδοτικό σχεδιασμό μηχανών, οι οποίες χρησιμοποιούνται από ανθρώπους, ενώ το δεύτερο αφορά τη συγκριτική βιομηχανική. Θεωρεί ότι είναι δύσκολη η ακριβής αντιγραφή ενός συστήματος της φύσης, αλλά είναι δυνατή η έμπνευση του από αυτήν. Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο καθηγητής βιομιμητικής Julian Vincent, ο οποίος ασχολήθηκε με τη μελέτη του μηχανικού σχεδίου των οργανισμών, το σχεδιασμό σύνθετων υλικών και τα έξυπνα συστήματα. Στην πραγματικότητα, προσπάθησε να εισάγει τη βιολογία στη μηχανική και να προσαρμόσει τον σχεδιασμό των οργανισμών στον προηγμένο μηχανικό σχεδιασμό και έλεγχο. Υποστηρίζει ότι η βιομιμητική διδάσκεται από τη φύση και μεταφέρει αυτήν τη γνώση για την επίλυση ενός σχεδιαστικού προβλήματος. Ο ίδιος όρισε τη βιομίμηση ως ‘‘την αφαίρεση του καλού σχεδιασμού από τη

Εικόνα 5 Χαρακτηριστικό παράδειγμα κτιρίου οργανικής αρχιτεκτονικής του Frank Lloyd Wright.

Εικόνα 6 Η συνιδρύτρια του Ινστιτούτου Βιομιμητισμού Janine Benyus.

13

φύση’’.8 Η ριζοσπαστική αλλαγή και η καθιέρωση του βιομιμητισμού ως φιλοσοφία, επήλθε ωστόσο από τη βιολόγο Janine Benyus, η οποία στα έργα της ανέπτυξε την έννοια του βιομιμητισμού καταφέρνοντας να κεντρίσει το ενδιαφέρον πολλών μηχανικών και σχεδιαστών. Στόχος της, είναι η προώθηση αυτής της φιλοσοφίας στο ευρύτερο κοινό, ώστε να έρθει σε επαφή με καινοτόμες πρακτικές και εφαρμογές, προσαρμοσμένες στις εκάστοτε ανθρώπινες ανάγκες.

1.3. Ο ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΟΡΟΛΟΓΙΑ Ο όρος βιομιμητισμός προέρχεται από τις αρχαίες λέξεις ‘‘βίος‘‘ και ‘‘μίμησις‘‘ και δηλώνει τη μίμηση ορισμένων μοντέλων και συστημάτων της φύσης. Στόχος του είναι η εφαρμογή παρόμοιων μηχανισμών, με αυτών της φύσης, στην ανθρώπινη καθημερινότητα επιδιώκοντας την επίλυση σοβαρών προβλημάτων βιωσιμότητας. Παρότι οι άνθρωποι παρατηρούσαν την φύση και αντέγραφαν τα στοιχεία της από την αρχή του κόσμου, η επιστήμη του βιομιμητισμού έγινε γνωστή από την Αμερικανίδα βιολόγο Janine Benyus, συνιδρύτρια του Ινστιτούτου Βιομιμητικής, όταν δημοσίευσε το βιβλίο της ‘‘Βιομιμητισμός: Καινοτομία Εμπνευσμένη από 8 αρχιτεκτονική, Διάλεξη Δ.Π.Θ.

14

Η Βιομιμητική στην Καραδέδου Ι. Νεφέλη,

την Φύση’’(Biomimicry: Innovation Inspired by Nature), το 1997. Η Benyus πιστεύει ότι η φύση έχει βρει τον τρόπο να λειτουργεί βιώσιμα και για αυτό το λόγο οι άνθρωποι χρειάζεται να υιοθετήσουν τις στρατηγικές της, και να τις εφαρμόσουν στη σύγχρονη ζωή. Αν παρατηρήσουμε τους ζωντανούς οργανισμούς, θα διαπιστώσουμε ότι έχουν αναπτύξει μηχανισμούς αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας, για να διατηρούν τη θερμοκρασία τους σε οποιοδήποτε περιβάλλον βρίσκονται. Επίσης, έχουν διαμορφώσει ειδικό τρόπο αποθήκευσης και διατήρησης νερού για να αντέχουν σε ακραίες θερμοκρασίες και παρόλες αυτές τις διεργασίες δεν επιβαρύνουν τη φύση με απορρίμματα. Αν ακολουθήσουν το παράδειγμά τους, οι επιστήμονες θα βρίσκονται σύντομα σε θέση να δώσουν λύσεις σε προβλήματα που πλήττουν τη σημερινή κοινωνία. Σύμφωνα με την J. Benyus, ο βιομιμητισμός ορίζεται από τρείς παραμέτρους: ως πρότυπο, μέτρο και μέντορας. Δεν αντιγράφει απλά τη φύση, αλλά εμπνέεται από φυσικά μοντέλα και χρησιμοποιεί οικολογικές παραμέτρους για να κρίνει μια καινοτομία ως αποδεκτή. Με τον τρόπο αυτό, εισάγει μια εποχή βασισμένη στο τι μπορούμε να μάθουμε από την φύση και όχι στο τι μπορούμε να εκμαιεύσουμε από αυτή.

1.4. ΟΡΟΛΟΓΙΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΜΕ ΤΟ ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟ – ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΒΙΟ-ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΩΝ ΟΡΩΝ Στο προηγούμενο κεφάλαιο κατατέθηκε η εξελικτική πορεία του βιομιμητισμού και το πώς καθιερώθηκε εν τέλει ο όρος. Ωστόσο, στην αναζήτηση για τις συγκεκριμένες πληροφορίες, αποδεικνύεται ότι υπάρχουν αρκετοί όροι που συσχετίζονται με αυτόν. Λέξεις όπως βιομιμητική, βιονικός, βιομηχανική, βιοφιλία συναντώνται συχνά, όπως αναφερθήκαμε κι εμείς αντίστοιχα στο προηγούμενο κεφάλαιο σε μερικές από αυτές, και συγχέονται με την έννοια του βιομιμητισμού. Ενώ λοιπόν παρουσιάζουν ομοιότητες, διαφέρουν ως προς την εννοιολογική τους σημασία και αυτό που πρεσβεύουν. Παρακάτω αναλύονται διεξοδικά οι πιο καθοριστικές: • Βιομιμητισμός: Όπως έχουμε επισημάνει, ο βιομιμητισμός αποτελεί μια ολοκληρωμένη φιλοσοφία, η οποία έχει ως στόχο τη δημιουργία βιώσιμου σχεδιασμού, την εφεύρεση έξυπνων πρακτικών, αξιοποιώντας τα στοιχεία της φύσης ως προς τις λειτουργίες και τα συστήματα της. Δεν πρόκειται για έναν επιστημονικό και εξειδικευμένο κλάδο, αλλά διαθέτει ένα διεπιστημονικό χαρακτήρα ως ιδέα και ως προσέγγιση.

•

Βιονικός (βιολογία+τεχνικός):Ο όρος εμφανίστηκε το 1960 από τον ψυχολόγο και μηχανικό της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ, Jack Steele και αφορούσε ορισμένα συστήματα στα οποία οι λειτουργίες τους ήταν αντιγραμμένες από τη φύση. Προστέθηκε στο λεξικό Webster ως ‘‘μία επιστήμη που ασχολείται με την εφαρμογή δεδομένων, σχετικών με τη λειτουργία βιολογικών συστημάτων για την επίλυση μηχανικών προβλημάτων’’.Η έννοια άλλαξε όταν ο συγγραφέας Martin Caidin αναφέρθηκε στην δουλειά του J. Steele, στο έργο του ‘‘Cyborg’’. Τότε συσχετίστηκε με τεχνολογίες που αφορούν το ανθρώπινο σώμα και έχουν ως επί το πλείστον στρατιωτική εφαρμογή, για παράδειγμα τα τεχνητά μέλη σε στρατιώτες με τραύματα πολέμου. Για τον λόγο αυτό, η επιστημονική κοινότητα στις αγγλόφωνες χώρες παραμέρισε τη χρήση του όρου για τα επόμενα χρόνια.

• Βιομιμητική: Ο όρος επινοήθηκε από τον Αμερικανό ερευνητή Otto Schmitt, το 1969 και αναφέρεται κυρίως στη μεταφορά ιδεών από τον τομέα της βιολογίας στον

τομέα της τεχνολογίας. Πιο συγκεκριμένα, αφορά τη μελέτη των δομών και των μηχανισμών της φύσης με σκοπό την δημιουργία προϊόντων με παρόμοια λειτουργία, κατασκευασμένα όμως με τη χρήση τεχνολογικών μέσων. Αν και οι όροι ‘‘Βιονικός’, ‘‘Βιο μιμητική’’,‘‘Βιομιμητισμός’’ συχνά χρησιμοποιούνται με ίδια σημασία, καθώς και οι τρείς σχετίζονται με τη βιολογία, ιστορικά και εννοιολογικά διαφέρουν. Αυτό συμβαίνει, διότι επινοήθηκαν από άτομα που εργάζονταν πάνω σε διαφορετικούς κλάδους και χρησιμοποιήθηκαν για την περιγραφή διαφορετικών πτυχών της ευρύτερης επιστήμης που ασχολείται με τη φύση. Ο τομέας του ‘‘Βιονικού’’ προσπαθεί να επιλύσει υπάρχοντα προβλήματα εφαρμόζοντας φυσικές αρχές, με τη χρήση της τεχνολογίας. Αντίθετα, ο βιομιμητισμός θεωρείται πιο εναρμονισμένος με το φυσικό περιβάλλον και προσπαθεί να επιλύσει προβλήματα βιωσιμότητας, υιοθετώντας μηχανισμούς της φύσης, σε τομείς όπως η αρχιτεκτονική και το design. Ενώ ο βιομιμητισμός αποτελεί την καθολική προσέγγιση της φύσης, εντούτοις χρειάζεται τα μέσα και τα αποτελέσματα της βιομιμητικής για να εξελιχθεί και να υποστηριχθεί με πρακτικές λειτουργίες. Και οι δύο αυτές ορολογίες υποστηρίζουν έναν κοινό στόχο: την προώθηση και εξύμνηση της καινοτομίας

που προσφέρει η φύση.

• Β ι ο μ ο ρ φ ι σ μ ό ς (βίος+μορφή): Αποτελεί στοιχείο της αρχιτεκτονικής από τα αρχαία χρόνια έως σήμερα, αλλά εδραιώθηκε επίσημα από τον ανθρωπολόγο Alfred Cort Haddon το 1895. Πρόκειται για μία έννοια η οποία συχνά μεταφράζεται ως βιομιμητισμός. Ο βιομορφισμός περιγράφει τη μορφολογία των έμβιων όντων και ασχολείται με την αντιγραφή των μορφών των ζωντανών οργανισμών. Πολλές φορές μια βιομορφική κατασκευή μεταφράζεται λανθασμένα ως βιομιμητική κατασκευή. Ο βιομορφισμός δεν εμβαθύνει στις εσωτερικές λειτουργίες των ζωντανών οργανισμών, αλλά περιορίζεται στο εξωτερικό τους περίβλημα και στο πώς αυτό αναπαράγεται στο σχεδιαστικό κομμάτι. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις η μορφολογική ομοιότητα από μόνη της επιφέρει θετικές αισθητικές επιδράσεις. Η αίθουσα γραφείων στο κτίριο Johnson Wax αποτελεί αξιόλογο παράδειγμα, σχεδιασμένο από τον Frank Lloyd Wright, ο οποίος εμπνεύστηκε από τα δέντρα τη μορφή των υποστυλωμάτων. Τα δομικά αυτά στοιχεία χαρακτηρίζονται από πολύ λεπτούς άξονες, οι οποίοι καταλήγουν σε μεγάλες κυκλικές κεφαλές που θυμίζουν νούφαρα.

15

Εικόνα 7 Εσωτερικός χώρος του κτιρίου Johnson Wax.

• Βιοφιλία: Πρόκειται για έναν γενικό όρο, ο οποίος συγχέεται επίσης συχνά με αυτόν του βιομιμητισμού. Στην ουσία η βιοφιλία περιγράφει το βαθμό αναγκαιότητας των ζωντανών οργανισμών να προσεγγίζουν τη φύση και τους υπόλοιπους έμβιους οργανισμούς. Ο όρος έγινε γνωστός από τον Αμερικανό βιολόγο Edward O. Wilson και είχε ως στόχο, την προώθηση της αξίας της βιολογίας στις ανθρώπινες ανάγκες. Ο βιοφιλικός σχεδιασμός δίνει έμφαση στα πρωτογενή υλικά, τις φυσικές μορφές και τη σχέση της κατασκευαστικής σύνθεσης με τα στοιχεία του περιβάλλοντος, δηλαδή το νερό, τον αέρα και τον ήλιο.9 • Βιο-αξιοποίηση: Με τον όρο αυτό, εννοείται η άμεση εκμετάλλευση των προϊόντων της φύσης, για την αξιοποίηση των παραγώγων της, προς όφελος του 9 Glossary of terms, Biomimicry Toolbox, Biomimicry Institute 16

ανθρώπου. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια φαρμακευτικών φυτών, με σκοπό την προώθηση και πώλησή τους ως εναλλακτικές των χημικών φαρμάκων, καθώς και η κοπή της ξυλείας, με σκοπό την παραγωγή ξυλουργίας. Η βιο-αξιοποίηση έχει μεγάλες διαφορές από την ιδέα της βιομίμησης, όμως αν επιτυγχάνεται με λογική οριοθέτηση και σωστούς κανόνες, έχει τις δυνατότητες να είναι βιώσιμη και να μην επιβαρύνει το περιβάλλον. Παρόλες τις διαφορές τους, οι παραπάνω έννοιες που ερευνήθηκαν έχουν ως κοινό γνώμονα τη ζωή (βίος) και τη σημασία της φύσης στις ζωές όλων των έμβιων οργανισμών. Συνεπώς, κρίνεται σημαντικό να αναγνωριστεί η αξία των καινοτόμων ιδεών, οι οποίες εφαρμόζονται με σεβασμό προς τη φύση, δημιουργώντας πρωτοποριακές λύσεις στις ανθρώπινες ανάγκες. Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται η στροφή του ανθρώπου προς τη φύση και τα αγαθά που προσφέρει. Οι εποχές έχουν αλλάξει δραματικά, ο υπερπληθυσμός και τα οικολογικά προβλήματα οδηγούν σε ανθυγιεινές συνθήκες, οι οποίες έχουν επεκταθεί σε όλους τους τομείς της ζωής, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς αλλά και οικονομικούς. Για τους λόγους αυτούς, η μελέτη και εφαρμογή της βιο-εμπνευσμένης προσέγγισης και των

εφαρμογών της, μπορεί να επιφέρει θετικές συνέπειες στον κόσμο και να δημιουργήσει εναλλακτικές εφαρμογές, βιώσιμες για τον πλανήτη.

1.5. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΜΙΜΗΣΗΣ Το θεωρητικό πλαίσιο το οποίο αναλύθηκε, κατέχει σίγουρα σημαντικό ρόλο για τη συνέχεια της εργασίας, όπου θα ερευνηθεί ο τρόπος, με τον οποίο αυτή η φιλοσοφία εφαρμόζεται στην πράξη. Πολυάριθμες μελέτες από επιστήμονες, υποστηρικτές της βιομίμησης, εκπονούνται καθημερινά. Σε αυτήν την ενότητα θα περιγράψουμε τις πιο αξιοσημείωτες από αυτές, οι οποίες κατά τη γνώμη μας αποτελούν λαμπρά παραδείγματα •

Ένα από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά βιομιμητικά παραδείγματα είναι το Velcro. Εφευρέθηκε από τον George de Mestral το 1955. Η ιδέα προήλθε όταν επιστρέφοντας από μια βόλτα με τον σκύλο του στις ελβετικές Άλπεις, ο γνωστός μηχανικός ανακάλυψε ότι έχουν κολλήσει κολλιτσίδες στα ρούχα του και στο τρίχωμα του σκύλου. Η εικόνα αυτή αποτέλεσε το εφαλτήριο για την έρευνα του μηχανισμού αγκίστρωσης του φυτού πάνω σε μια επιδερμίδα με την οποία έχει έρθει σε επαφή. Όταν εξέτασε το φυτό στο μικροσκόπιο,

ανακάλυψε ότι αποτελείται από πολλά μικρά γαντζάκια, πράγμα που τον ενέπνευσε να δημιουργήσει τη γνωστή σε όλους αυτοκόλλητη ταινία, η οποία χρησιμοποιείται έως και σήμερα.

•

•

που διενεργείται ώστε να αναδιαμορφωθεί, το καθιστά αδύναμο, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ισχύς και διάρκεια. Η εταιρεία υλικών Natural Process Inc., εφηύρε μια βελτιωμένη εκδοχή του, προσθέτοντας τα υλικά που χρειάζονται για την επισκευή στο εσωτερικό του, ενισχύοντάς το με έναν διαφορετικό τρόπο. Αυτή η ιδιότητα της αυτό-θεραπείας εξασφαλίζει τη μέγιστη διάρκεια ζωής του υλικού και τη διασφάλιση της αντοχής του. Η έμπνευση προήλθε από την ιδιότητα που εμφανίζουν πολλοί οργανισμοί στην αυτό-επιδιόρθωση. Τα κοχύλια, τα οστά και οι αστερίες είναι μερικά από τα παραδείγματα οργανισμών που διαθέτουν αυτή την ικανότητα, λόγω της φυσικής κατασκευής των επιφανειών τους. Η επιδιόρθωση σε αυτές τις περιπτώσεις δεν πραγματοποιείται από εξωτερικούς παράγοντες, αλλά πραγματοποιείται εντός του οργανισμού τους. Η ερευνήτρια Carolyn Dry, από τη Natural Process Inc., εμπνεύστηκε από τον συγκεκριμένο μηχανισμό των οργανισμών και κατασκεύασε αυτήν την καινοτόμα έκδοση του σκυροδέματος.11

Μία σημαντική πλεονεκτική ιδιότητα διαθέτει και ο λωτός. Η επιφάνεια του φυτού παραμένει διαρκώς καθαρή, χωρίς τη χρήση κάποιου χημικού καθαριστικού. Ένα τέτοιο γεγονός και ειδικότερα για το φυσικό περιβάλλον του λωτού, που είναι λασπώδες, είναι άξιο μελέτης. Η επιδερμίδα του φυτού αποτελείται από διαλυτά λιπίδια που είναι ενσωματωμένα σε μια πολυεστερική μήτρα – κερί, ενώ ο βαθμός απωθητικότητας του νερού είναι ακραίος (υπερυδροφόρο). Με βάση αυτή την ιδιότητα του φυτού, έχουν κατασκευαστεί βαφές, υφάσματα και άλλα προϊόντα, τα οποία διαθέτουν τον αυτό-καθαριζόμενο μηχανισμό του λωτού, χωρίς τη χρήση απορρυπαντικών και άλλων χημικών.10 Το σκυρόδεμα είναι ένα από τα πιο πολύ-χρησιμοποιημένα δομικά υλικά, καθώς προσφέρει πολλές δυνατότητες στη μορφή, τη δομή και την κατασκευή ενός κτιρίου. Ωστόσο, σε περίπτωση θραύσης του, η επισκευαστική διαδικασία

10 Surface allows self-cleaning, September 3 2019, Ask Nature

•

Εικόνα 8 Το αυτοκόλλητοVelcro.

Εικόνα 9 Ψηφιακή απεικόνιση της επιφάνειας ενός φύλλου του λωτού.

Εικόνα 10 Το Bionic car.

Η εταιρεία Mercedes-Benz κατασκεύασε το 2005 το Bionic car, ένα αυτοκίνητο εμπνευσμένο από το σχήμα

11 Self-repairing concrete, February 3 2017, Ask Nature 17

και τη μορφή του ψαριού – κουτί yellowbox fish ή Osctracioncubicus. Το αεροδυναμικό σχήμα του ψαριού, καθώς και η ακαμψία του σκελετού του, οδήγησε στο σχεδιασμό του συγκεκριμένου αυτοκινήτου. Εικόνα 11 Το τρένο Shinkansen και το πτηνό αλκυόνη ως πηγή έμπνευσης.

Εικόνα 12 Λεπτομέρεια της επιδερμίδας του καρχαρία, από όπου εμπνεύστηκαν οι δημιουργοί το Sharklet TM.

Εικόνα 13 Το σκαθάρι της Ναμίμπια με την ιδιότητα να συλλέγει νερό στις ερήμους.

18

•

Το τρένο Shinkansen είναι ένα από τα κορυφαία παραδείγματα βιομιμητισμού. Αποτελεί το ταχύτερο τρένο στον κόσμο, καθώς τρέχει με 300 km/h. Ωστόσο, με την παλαιότερή του μορφή αντιμετώπιζε ένα μεγάλο πρόβλημα: κάθε φορά που περνούσε από τούνελ, κατά την έξοδό του, δημιουργούσε εκκωφαντικό θόρυβο. Ο μηχανικός Eiji Nakatsu κλήθηκε να αντιμετωπίσει αυτό το ζήτημα. Μαζί με τη σιδηροδρομική εταιρεία JR West διαπίστωσαν ότι υπάρχει ένα είδος πτηνού, η αλκυόνη, το οποίο βουτάει από τον αέρα στο νερό, για να πιάσει τα ψάρια, με τη χαμηλότερη δυνατή πίεση. Αυτή η χαρακτηριστική του κίνηση μειώνει την κρούση με το νερό, καθώς σφηνώνει μέσα χωρίς μεγάλη αντίσταση. Τη συγκεκριμένη ιδιότητα αξιοποίησε ο Nakatsu επανασχεδιάζοντας το μπροστινό μέρος της αμαξοστοιχίας, βασισμένο στο ράμφος του πτηνού. Πλέον, το τρένο Shinkansen έχει πετύχει την εξάλειψη του θορύβου και τρέχει 10% ταχύτερα, ενώ καταναλώνει 15% λιγότερη ενέργεια.

•

Τα πλάσματα του υδάτινου κόσμου, συχνά κινδυνεύουν από τους μικροοργανισμούς που υπάρχουν και αναπτύσσονται στο περιβάλλον τους. Το γεγονός αυτό αναφέρεται ως βιοσυσσώρευση. Τα ψάρια, όπως και οι υπόλοιποι θαλάσσιοι οργανισμοί, διαθέτουν ανεπτυγμένους μηχανισμούς αντίστασης για την καταπολέμηση του προβλήματος. Ειδικότερα, οι καρχαρίες λόγω της φύσης τους, φαίνεται να υποφέρουν σπάνια από τη βιοσυσσώρευση. Το δέρμα τους αποτελείται από ένα είδος σύνθεσης απωθητικό για τα βακτήρια και τους υπόλοιπους μικροοργανισμούς. Μολονότι ακόμα βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο, έχει αναπτυχθεί μια καινούρια εφαρμογή, το Sharklet TM, εμπνευσμένη από αυτή την ιδιότητα των καρχαριών. Αυτό το προϊόν θα μπορούσε να έχει καταλυτική εφαρμογή στα νοσοκομεία, στις πόρτες ή στις βοηθητικές μπάρες, όπως και στα ιατρικά αντικείμενα, αποσκοπώντας στη μείωση της εξάπλωσης των μικροβίων και στη διατήρηση ενός υγιούς περιβάλλοντος.

•

Ένα χαρακτηριστικό έντομο, το οποίο έχει αποτελέσει έμπνευση για τους επιστήμονες, είναι το σκαθάρι της Ναμίμπια, λόγω της ιδιαίτερης ικανότητάς του να συλλέγει νερό στο

σώμα του, επιβιώνοντας στην έρημο. Ο μηχανικός Sheerang Chhatre, του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, σχεδίασε ένα υλικό που μιμείται την ιδιότητα της συλλογής υγρασίας του σκαθαριού. Λόγω της τραχιάς επιφάνειας του σώματός του και των εξογκωμάτων στα φτερά του, οι σταγόνες του νερού κυλούν πάνω του καταλήγοντας στο στόμα του. Ο σχεδιασμός του Chhatre αφορά ένα πλέγμα, το οποίο στοχεύει στην εξοικονόμηση νερού, μιμούμενο το σύστημα του σκαθαριού. Έτσι διαμορφώθηκαν υδρόφιλα υλικά, τα οποία προσελκύουν νερό, και υδροφοβικά υλικά, τα οποία οδηγούν το νερό στο ειδικό δοχείο συγκομιδής. Αυτή η πρωτοποριακή εφεύρεση μπορεί να βοηθήσει τους πληθυσμούς για τους οποίους η μεταφορά νερού είναι μια μακρά και δύσκολη καθημερινή διαδικασία.12

12 Fog-harvesting mesh, October 1 2016, Ask Nature

1.6. ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Η αρχιτεκτονική τα τελευταία 500 χρόνια βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τη φύση. Οι αρχιτέκτονες έχουν δημιουργήσει τσιμεντουπόλεις θυσιάζοντας και καταπατώντας πολλές φορές δασικές εκτάσεις, προκειμένου να κτισθούν οικοδομήματα στο βωμό της αστικοποίησης. Για πολλά χρόνια, ο άνθρωπος εξαντλεί τους φυσικούς πόρους και πιέζει τα όρια ανοχής του φυσικού συστήματος, προκαλώντας έτσι σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, με κυρίαρχη αυτή της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, τον τελευταίο αιώνα με την εμφάνιση των σύγχρονων μεθόδων σχεδίασης και δόμησης, καθώς και τις εκκλήσεις των επιστημόνων, οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές προσπαθούν να εμπνευστούν από τη φύση και να υιοθετήσουν έναν οικολογικό τρόπο κατασκευής. Αυτό επιτυγχάνεται με κτίρια, τα οποία ακολουθούν φυσικούς μηχανισμούς, φέροντας ευθύνη προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Είναι γνωστό ότι η φύση διαθέτει άπειρους τρόπους και μηχανισμούς προσαρμογής στο συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Οι ζωντανοί οργανισμοί αναπροσαρμόζουν και αλλάζουν τα χαρακτηριστικά τους, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.

Παρατηρείται λοιπόν, ότι τα φυτά όπως και τα κτίρια είναι στατικοί οργανισμοί, ριζωμένοι σε ένα σημείο, όπου ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες μαραίνονται, για κάποιο χρονικό διάστημα, και ξαναζωντανεύουν όταν οι καιρικές συνθήκες είναι οι κατάλληλες. Στην ουσία προσλαμβάνουν όλη την ενέργειά τους από τον ήλιο, όλο το νερό τους από τον ουρανό και όλα τα θρεπτικά στοιχεία από το έδαφος. Τα φυτά αποτελούν μέρη ενός οικοσυστήματος, το οποίο υποστηρίζει μικροοργανισμούς και άλλα επιμέρους υποσυστήματα. Είναι σχεδιασμένα αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά και θα μπορούσαν να αποτελούν πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία κτιρίων, τα οποία θα είναι αυτόνομα, έχοντας την ικανότητα να προσλαμβάνουν την απαραίτητη ενέργεια από τον ήλιο, τον άνεμο και τη βροχή. Φτάνουμε λοιπόν στο σημείο, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα David Benjamin13, να οραματιζόμαστε κτίρια, τα οποία έχουν ιδιότητες προσαρμογής, αυτόοργάνωσης, αυτό-θεραπείας και αναγέννησης. Έτσι, προκύπτει ότι η βιομιμητική αρχιτεκτονική αποτελεί μία από τις σύγχρονες 13 Αρχιτέκτονας, συνεργάτης της Autodesk και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Columbia της Αμερικής. Είναι γνωστός για το έργο του πάνω στον βιώσιμο σχεδιασμό σε συνδυασμό με την χρήση υπολογιστικών προγραμμάτων.

19

Εικόνα 14 αρχιτεκτονική.

Κλιματική

αλλαγή

και

Εικόνα 15 Το κτίριο Toronto Tree Tower ως παράδειγμα πράσινης αρχιτεκτονικής.

φιλοσοφίες της αρχιτεκτονικής, καθώς επικεντρώνεται στην κατανόηση και την εφαρμογή των φυσικών κανόνων, με σκοπό την οικολογική επίλυση των προβλημάτων βιωσιμότητας. Η βιομιμητική αρχιτεκτονική δεν έχει ως στόχο να αντιγράψει τη μορφή ενός στοιχείου της φύσης, αλλά να συλλέξει πληροφορίες από τον τρόπο λειτουργίας του απέναντι στις προκλήσεις του περιβάλλοντος, και να τις εφαρμόσει στα σύγχρονα κτίρια. Με τον τρόπο αυτό, προσπαθεί να περιορίσει τις βλαβερές επιπτώσεις των προηγούμενων τρόπων συμπεριφοράς και με νέους όρους να δημιουργήσει ‘‘πράσινες’’ πόλεις. Παύουμε λοιπόν να σκεφτόμαστε τα κτίρια ως ‘‘μηχανές κατοίκησης’’, όπως υποστήριζε ο Le Corbusier14 και στρεφόμαστε στην καθιέρωση του κτιρίου ως ζωντανό οργανισμό, προορισμένο να στεγάσει άλλους ζωντανούς οργανισμούς. Έχοντας το ίδιο όραμα, ο Άγγλος αρχιτέκτονας Michael Pawlyn, γνωστός για το έργο του πάνω στον τομέα της βιομίμησης, παραθέτει την άποψη ότι η αρχιτεκτονική έχει ‘‘κολλήσει’’ στο σημείο όπου τα κτίρια δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον, αλλά μένουν ουδέτερα, φέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα τα πράσινα κτίρια. Θέλοντας έτσι να

20

14 Ελβετός αρχιτέκτονας (1887-1965 μ.Χ.) που καθιέρωσε τον μοντερνισμό και βελτίωσε τις συνθήκες διαβίωσης στη συλλογική κατοίκηση.

δώσει μία επιπλέον ώθηση στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, κρίνει αναγκαίο τα νέα κτίρια να έχουν αναγεννητικό σχεδιασμό (regenerative design), ο οποίος θα περιέχει συστήματα αποκατάστασης και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με τη βοήθεια αυτών, θα παράγεται μεγαλύτερη ενέργεια από αυτήν που καταναλώνουν και συνεπώς, θα είναι ωφέλιμη προς τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Για το λόγο αυτό, ο Pawlyn έπαιξε σημαντικό ρόλο στην προώθηση των Architects Declare. Οι Architects Declare εμφανίστηκαν στην Αγγλία τον Μάιο του 2019. Πρόκειται για ένα κίνημα γνωστών γραφείων αρχιτεκτόνων, όπως το Ζaha Hadid Architects, HOK Architects, Grimshaw Architects κλπ, το οποίο στοχεύει στην ευαισθητοποίηση των μηχανικών προς τη φύση. Ειδικότερα, παρακινεί, όσους εργάζονται στον τομέα των κατασκευών, να υιοθετήσουν πιο οικολογικούς τρόπους κατασκευής, μέσω της χρήσης υλικών χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα και της αναβάθμισης των συστημάτων των ήδη υπαρχόντων κτιρίων, ώστε να έχουν αποδοτικότερη λειτουργία. Σε κοινή πορεία με τον Pawlyn, υποστηρίζουν τον αναγεννητικό σχεδιασμό και θεμελιώνουν τις βάσεις για ένα μελλοντικό αυτό-διατηρούμενο οικοσύστημα πόλεων.

1.7.ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ Τα τελευταία χρόνια τα αποθέματα των υλικών και των πηγών ενέργειας, λόγω της αλόγιστης χρήσης τους, λιγοστεύουν ολοένα και περισσότερο με αποτέλεσμα στο άμεσο μέλλον πολλά από αυτά να κινδυνεύουν να εκλείψουν. Αρκετοί ήταν οι επιστήμονες που έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για την οικολογική καταστροφή, αλλά μόλις πρόσφατα άρχισε να ευαισθητοποιείται η κοινωνία και να γίνεται μία προσπάθεια διάσωσης του πλανήτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη αντίδραση του ανθρώπου για τον περιορισμό της φυσικής καταστροφής, ήταν η αλλαγή της ποσότητας και της μορφής των υλικών, καθώς και η μείωση της ενέργειας που χρησιμοποιούνταν. Το παράδειγμα της φύσης επισημαίνει ότι αντί να χρησιμοποιούνται συνεχώς διαφορετικά υλικά, καταγράφοντας μεγάλη σπατάλη πόρων, χρειάζεται να προσαρμοστούν και να συνδυαστούν τα ήδη υπάρχοντα. Σύμφωνα με την J. Benyus, στο φυσικό κόσμο συναντώνται περίπου πέντε κοινά υλικά, τα οποία μετά τη χρήση τους αποδομούνται, ώστε να γίνουν πάλι πρώτες ύλες και να χρησιμοποιηθούν ξανά, εγκαθιστώντας έτσι έναν επαναλαμβανόμενο βρόχο ανακύκλωσης. Έχοντας αυτό υπόψη, όλο και περισσότεροι μηχανικοί και σχε-

διαστές στρέφονται στη χρήση σύνθετων τεχνητών υλικών και βιομιμητικών συστημάτων, τα οποία στο τέλος της ζωής τους μετατρέπονται στην αρχική μορφή των πρώτων υλών και επαναχρησιμοποιούνται. Μία από αυτούς, είναι η σχεδιάστρια και καθηγήτρια στο ΜΙΤ, Neri Oxman, η οποία έχει καθιερωθεί στο χώρο για την έρευνα πάνω στον συνδυασμό αρχιτεκτονικής και βιολογίας. Η ίδια αποκαλεί το έργο της ‘‘material ecology’’, καθώς χρησιμοποιεί υλικά που βρίσκονται στη φύση και μέσω της 3D εκτύπωσης μιμείται δομές της ζωής, δίνοντας λύσεις σε προβλήματα του μέλλοντος. Τα πιο γνωστά από τα έργα της, είναι το ρομποτικό χέρι από ιστό αράχνης και τα βακτήρια που μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια σε ζάχαρη. Λόγω της σημαντικής συμβολής της στον τομέα της βιομίμησης, δεν είναι λίγοι αυτοί που συγκρίνουν την πρωτοπορία της για την εποχή, με την αντίστοιχη του Da Vinci.

Εικόνα 16 Η εκκλησία Jubilee Church του Richard Meier στη Ρώμη.

Εικόνα 17 Η Neri Oxman και δείγμα του έργου της πάνω στο material ecology.

Επιπλέον αξιόλογα παραδείγματα μίμησης φυσικών υλικών, αποτελούν το τσιμέντο που επουλώνει μόνο του τις οποιεσδήποτε ρωγμές εμφανίσει, λόγω των αυτόενεργοποιημένων βακτηρίων (Bacilluspseudofirmus ή Sporo sarcinapasteurii) που περιέχει, αλλά και τα τζάμια που αυτόκαθαρίζονται, τα οποία έχουν μία επικάλυψη διοξειδίου του 21

τιτανίου και διατηρούνται καθαρά μόνο με τη βοήθεια του ήλιου και της βροχής. Τέτοιου είδους υλικά χρησιμοποίησε και ο αρχιτέκτονας Richard Meier στην εκκλησία Jubilee Church, στην Ρώμη. Επίσης, αξίζει να ειπωθεί το παράδειγμα των ερευνητών του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, οι οποίοι ανέπτυξαν ένα βιονικό φύλλο που μετατρέπει την ηλιακή ενέργεια σε υδρογόνο, κάτι που θα μπορούσε να συμβάλει στην παροχή ενέργειας στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και εν τέλει, στην παροχή ενέργειας σε ολόκληρα κτίρια.15 Καταλήγοντας, διαπιστώνεται ότι αν οι αρχιτέκτονες καταφέρουν να εφαρμόσουν τις ικανότητες ορισμένων οργανισμών στα υλικά και τους μηχανισμούς των κτιρίων, τότε θα ήταν δυνατή η μείωση της ενεργειακής απώλειας. Συγκεκριμένα, θα μειωθούν κατά 40% οι θερμικές και ψυκτικές απώλειες και κατά 20% η κατανάλωση ηλιακής ενέργειας σε ζεστές περιόδους. Επιπρόσθετα, το κέλυφος του κτιρίου θα είναι δυνατόν να κλείνει τη νύχτα, μιμούμενο φυσικά συστήματα όπως το κουκουνάρι, προκειμένου να διατηρεί μία σταθερή θερμοκρασία τροφοδοτώντας το και για το υπόλοιπο της 15 Βιομιμητισμός (Biomimicry) – Μαθαίνοντας από τη φύση, 1 Ιουνίου 2017, Επιμέλεια: Κυριακή Πετρίδου, αρχιτέκτων μηχανικός, MSc, TEE/TKM 22

ημέρας. Έτσι, ακολουθώντας το παράδειγμά τους θα θεμελιωθούν οι βάσεις για μια αρχιτεκτονική, η οποία θα προσαρμόζεται στις κλιματικές αλλαγές και θα συνεισφέρει στη φύση αντί να την επιβαρύνει.

1.8. ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ένα από τα βασικά στοιχεία του βιομιμητικού σχεδιασμού είναι η ανταπόκριση στα φυσικά πρότυπα. Σήμερα, όλο και περισσότερα κτίρια αποκτούν βιομιμητικά συστήματα εξοπλισμένα με αισθητήρες, ενεργοποιητές και άλλες τεχνολογίες, που αντιδρούν αυτόματα στις αλλαγές της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος και απαρτίζουν τις λεγόμενες ‘‘έξυπνες κατοικίες’’. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η αρχή του σχεδιασμού μιας νέας εποχής της αρχιτεκτονικής που στοχεύει να κατακλύσει όλες τις αισθήσεις. Για παράδειγμα, συστήματα αισθητήρων που μιμούνται τα μοντέλα επικοινωνίας των μελισσών, έχουν αναπτυχθεί για να ρυθμίζουν την κατανάλωση ενέργειας των οικιακών συσκευών, επιτρέποντάς τα να εργάζονται πιο αποτελεσματικά στις ώρες αιχμής. Επίσης, η δημιουργία αναπνεόντων μετάλλων, η αντιγραφή του

τρόπου με τον οποίο τα ζώα δροσίζουν τις φωλιές τους και πολλές άλλες εφαρμογές, που βασίζονται σε βιολογικές λειτουργίες, χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο από τους αρχιτέκτονες και τους σχεδιαστές, εισάγοντας τις αρχές του βιομιμητισμού στην εργασία τους. Σύμφωνα με την J. Benyus υπάρχουν δυο απόψεις σχετικά με την εφαρμογή της βιομίμησης στον τομέα του σχεδιασμού. Αυτές είναι η αναγωγική βιομίμηση, η οποία είναι και η πιο διαδεδομένη, και η ολιστική. Η πρώτη αποτελεί την επιφανειακή εφαρμογή της βιομιμητικής θεωρίας, που αναφέρεται στην προσαρμογή βιολογικών τεχνολογιών στον τομέα της μηχανικής και του σχεδιασμού. Αντίθετα, η ολιστική βιομίμηση αφορά τη βαθιά εφαρμογή της φιλοσοφίας της βιομιμητικής και τη δημιουργία οικολογικά βιώσιμων κτιρίων, τα οποία δεν θα είναι επιβλαβή προς το περιβάλλον. Στο σημείο αυτό, αξίζει να ειπωθεί ότι ο βιομιμητικός σχεδιασμός δεν διαφέρει τόσο από τον αρχιτεκτονικό, αφού και στις δυο περιπτώσεις ο σχεδιαστής χρειάζεται να ερευνήσει πρώτα τις εκάστοτε ανάγκες της σύνθεσης και έπειτα να προβεί στην επίλυση αυτών. Ένας από τους βασικότερους διαχωρισμούς της βιομίμησης

σε διαδικασίες, έγινε από τους ερευνητές Oliver και Thomas Speck. Πρόκειται για την μέθοδο Bottom Up, από την βιολογία στο σχεδιασμό και την Top Down, από το πρόβλημα στην βιολογία. Η πρώτη προσέγγιση επικεντρώνεται στην περίπτωση που ο σχεδιαστής εμπνέεται από τη φύση και προσπαθεί να προσαρμόσει την ιδέα στο σχέδιο. Συγκεκριμένα, αναπτύσσεται ένα σύστημα με πολλά επίπεδα, στη βάση του οποίου πραγματοποιείται η συλλογή των πληροφοριών από το περιβάλλον. Έπειτα αυτές οι πληροφορίες συνδυάζονται και δημιουργούν επιπλέον επίπεδα, μέχρι να σχηματιστεί ένα πλήρες σύστημα ανώτατου επιπέδου. Ουσιαστικά, ξεκινά από τη βιολογία και καταλήγει στην τεχνική εφαρμογή του μελετημένου μοντέλου. Αντίθετα, η δεύτερη προσέγγιση αφορά την περίπτωση στην οποία το πρόβλημα είναι ήδη γνωστό και επιζητείται η λύση στο φυσικό κόσμο. Σε αυτό το στάδιο, πραγματοποιείται η αποδόμηση ενός συστήματος, από την κορυφή προς τη βάση, με σκοπό τη διερεύνηση των πολύπλοκων μηχανισμών. Ξεκινά δηλαδή με τη μεγάλη εικόνα και κατακερματίζεται σε μικρότερα τμήματα. Είναι εύλογο όμως να σημειωθεί, ότι για την επίλυση ενός πολύπλοκου ζητήματος συχνά αυτές οι δυο διαδικασίες χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα και ορισμένες φορές συγχέονται, με αποτέλεσμα να

μην είναι πάντοτε εφικτός ο διαχωρισμός τους. Ο βιομιμητικός σχεδιασμός είναι επίσης άρρηκτα συνδεδεμένος με τη διαδικασία της μορφογένεσης. Από τη βιολογία και τις εξελικτικές θεωρίες των ειδικών, μέχρι και σήμερα με τα σύγχρονα μέσα, η μορφογένεση κατέχει σημαντικό ρόλο στη δομική σύνθεση. Ο D’Arcy Wentworth Thompson, το 1917 με το έργο του ‘‘On Growth and Form’’, ανέπτυξε τη θεωρία ότι όλοι οι φυσικοί οργανισμοί και οι μορφές τους μπορούν να αναλυθούν με τους κανόνες των μαθηματικών και της φυσικής. Συγκεκριμένα, ανέπτυξε τη θεωρία των μετασχηματισμών, εννοώντας τη γεωμετρική απεικόνιση των στοιχείων των έμβιων όντων,

Εικόνα 18 Η σχέση των μαθηματικών με το κέλυφος ενός έμβιου οργανισμού.

Εικόνα 19 Η μέθοδος Bottom Up και Top Down. Εικόνα 20 Διάγραμμα που δείχνει πώς τα θερμοδιμεταλλικά υλικά ανταποκρίνονται σε εξωτερικά ερεθίσματα, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας.

23

θέτοντας τα θεμέλια προς την ουσιαστική πρακτική της βιομίμησης με απτά παραδείγματα. Η δημοσίευση του βιβλίου του, επέφερε ριζοσπαστικές αλλαγές στη μελέτη των οργανισμών και στον τομέα της βιολογίας. Σε βιολογικό πλαίσιο, με τον όρο μορφογένεση εννοείται η ανάδυση της μορφής των οργανισμών μέσω της εξελικτικής διαδικασίας και της ανάπτυξης. Στο σχεδιαστικό πλαίσιο, απαιτείται η ίδια μεταφορά αυτής της διαδικασίας για την παραγωγή της μορφής, ακολουθώντας τις αντίστοιχες διαδικασίες με τη φύση, τη λεγόμενη ψηφιακή μορφογένεση μέσω υπολογιστικών μεθόδων. Στον ψηφιακό σχεδιασμό, έχουν αναπτυχθεί αλγόριθμοι προσαρμοσμένοι στις βιολογικές αναπτυξιακές διαδικασίες, με σκοπό τη μοντελοποίηση του μιμούμενου προϊόντος. Παραδείγματος χάριν ένα κτίριο που έχει ως βάση τις βιολογικές αρχές ενός συγκεκριμένου φυτού. Η ψηφιακή μορφογένεση δεν έχει ως στόχο την απεικόνιση ενός εξωτερικού περιβλήματος, αλλά η μορφή του σχεδιαστικού προϊόντος γεννάται μέσα από εσωτερικές διαδικασίες, ακριβώς όπως στη βιολογία. Σε ένα τέτοιο σύστημα, τα σχέδια προκύπτουν με τρισδιάστατο τρόπο και όχι με τον παραδοσιακό των κλασικών αρχιτεκτονικών σχεδίων, καθώς αποδίδονται εξ αρχής οι τιμές για όλα τα σημεία της μορφής.

24

1.9.ΕΠΙΠΕΔΑ ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΥ Σύμφωνα με την συγγραφέα και αρχιτέκτονα MaibritPedersen Zari16, μεταξύ της αναγωγικής και της ολιστικής βιομίμησης υπάρχουν ορισμένα επίπεδα εφαρμογής. Τα επίπεδα αυτά, διακρίνονται συγκεκριμένα σε τρία: • οργανισμός • συμπεριφορά • οικοσύστημα Σε κάθε ένα από αυτά υπάρχουν επιπλέον πέντε πιθανές διαστάσεις μίμησης.

1. η μορφή 2. το υλικό 3. η δομή 4. η διαδικασία 5. η λειτουργία Ωστόσο, η διάσταση του υλικού, της μορφής και της λειτουργίας μπορεί να είναι απόρροια του ενός από το άλλο. Όσον αφορά το πρώτο επίπεδο, τα κτίρια μιμούνται έναν οργανισμό από τον φυσικό κόσμο, ζωικό ή φυτικό, χωρίς τον τρόπο αλληλεπίδρασής του με το ευρύτερο περιβάλλον. Αυτοί 16 Ερευνήτρια η οποία ασχολείται με τον βιομιμητισμό των οικοσυστημάτων. Έχει εκδώσει πολλές ερευνητικές εργασίες, καθώς και έχει γράψει το βιβλίο: ‘’Regenerative Urban Design and Ecosystem Biomimicry’’

οι οργανισμοί εξελίσσονται εδώ και εκατομμύρια χρόνια, με αποτέλεσμα να έχουν αποκτήσει μηχανισμούς επιβίωσης που τους βοηθούν να προσαρμόζονται στις αλλαγές που υφίσταται η γη, με την πάροδο των χρόνων. Η αρχιτεκτονική μελετά τέτοιους οργανισμούς αξιοποιώντας είτε τη μορφή τους, είτε τις λειτουργίες τους, στα σύγχρονα κτίρια. Μολονότι αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου οικοσυστήματος, μελετώνται μεμονωμένα. Έτσι, καθίσταται αδύνατο να παραχθεί ένα κτίριο πλήρως προσαρμοσμένο στο περιβάλλον. Στη συνέχεια, στο επίπεδο συμπεριφοράς, ένα κτίριο μιμείται τον τρόπο με τον οποίο ένας φυσικός οργανισμός συμπεριφέρεται και αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον του. Ένας τέτοιος οργανισμός, μέσα σε ένα οικοσύστημα, μιμείται τους κύκλους διεργασιών και τις φυσικές διαδικασίες που απαιτούνται για την ομαλή λειτουργία του. Κατά συνέπεια, το κτίριο μελετά και μιμείται τη διαδικασία με την οποία ο οργανισμός διαχειρίζεται τους πόρους του, την ενέργεια που διαθέτει και τον τρόπο που κατασκευάζει τις δομές του. Ωστόσο, δεν αρμόζουν όλες οι συμπεριφορές των οργανισμών στην κοινωνία των ανθρώπων. Για το λόγο αυτό, πρέπει να τίθενται κάποιοι ηθικοί φραγμοί στην επιλογή της συμπεριφοράς που κρίνεται

κατάλληλη για να μιμηθούν τα κτίρια. Για παράδειγμα, αν επιλεχθεί η συμπεριφορά μιας φωλιάς τερμιτών, μπορεί να θεωρείται αποδεκτή, όσον αφορά τη δημιουργία παθητικά ρυθμιζόμενων θερμικών κτιρίων, αλλά μη αποδεκτή αν με τη μίμηση της κοινωνικής διάρθρωσης των αποικιών υποβιβάζονται κατά οποιοδήποτε τρόπο τα διεθνή ανθρώπινα δικαιώματα.17 Τέλος, όσον αφορά το επίπεδο του οικοσυστήματος, το κτίριο ξεπερνά τον οργανισμό και τη συμπεριφορά του και φτάνει στο σημείο να μιμείται τις φυσικές διεργασίες και τους μηχανισμούς του ευρύτερου περιβάλλοντος. Πρόκειται δηλαδή για την εφαρμογή της ολιστικής βιομίμησης, όπως αναφέραμε στις μεθόδους σχεδιασμού. Για να γίνει αυτό εφικτό, το κτίριο εμφανίζει τα εξής χαρακτηριστικά: 1. Εξαρτάται από τον ήλιο 2. Είναι προσαρμοσμένο σε τοπικές συνθήκες 3. Φέρει ποικιλία εξαρτήματα πληροφορίες

σε και

4. Δημιουργεί συνθήκες που ευνοούν τη βιωσιμότητα 5. Προσαρμόζει τα συστήματά του και όχι τα 17 BIOLOGICALLY INFORMED DISCIPLINES: A COMPARATIVE ANALYSIS OF BIONICS, BIOMIMETICS, BIOMIMICRY, AND BIO-INSPIRATION AMONG OTHERS , A. Iougouina, J.W. Dawson, B. Hallgrimsson, G. Smart

επιμέρους εξαρτήματά του 6. Προσαρμόζεται και εξελίσσεται σε διάφορα επίπεδα και διαφορετικούς ρυθμούς.18 Σύμφωνα με τις παραπάνω αρχές, το ένα κομμάτι αλληλοσυμπληρώνει το άλλο, αντί να αντιπαρατίθενται μεταξύ τους και εξασφαλίζεται έτσι η ομαλή λειτουργία του συνόλου.

και τα τρία επίπεδα και θα αρχίσουμε, όπως υποστηρίζει ο καθηγητής βιολογίας Ralf Baumeister, να κάνουμε ό,τι όλοι οι καλά προσαρμοσμένοι οργανισμοί έχουν μάθει να κάνουν. Δηλαδή, να δημιουργούμε συνθήκες που συμβάλλουν στη ζωή.

Καταλήγοντας, διαπιστώνουμε ότι στον σημερινό κόσμο δεν εντοπίζονται πολλά παραδείγματα κτιρίων, που τοποθετούνται στο επίπεδο του οικοσυστήματος, διότι δεν έχει μελετηθεί ακόμα εις βάθος στον τομέα της αρχιτεκτονικής. Καθίσταται δύσκολο ένα οικοδόμημα να λειτουργεί και να συντηρείται μόνο του, όπως ένα οικοσύστημα. Ελάχιστα είναι επίσης και τα παραδείγματα που ανήκουν στο δεύτερο επίπεδο βιομιμητισμού, αυτό της συμπεριφοράς, καθώς τα σύγχρονα κτίρια κατασκευάζονται και λειτουργούν με συμβατικό τρόπο. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι οι περισσότερες περιπτώσεις βρίσκονται στο επίπεδο του οργανισμού και μελετώνται μεμονωμένα, υιοθετώντας μηχανισμούς και λειτουργίες από τον φυσικό κόσμο. Ωστόσο, δεν παύουμε να ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα είναι εφικτό να βιομιμηθούν 18 Η μετάβαση από το δοχείο φύτευσης στο ‘‘κτίριο δοχείο φύτευσης’’ , Δημήτρης Βερβέρης, Οκτώβριος 2016, Ε.Μ.Π.

25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

02

2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Έπειτα από την ανάλυση του εισαγωγικού κεφαλαίου, θεωρήθηκε σκόπιμο να αναλυθούν ορισμένες υφιστάμενες εφαρμογές της βιομιμητικής αρχιτεκτονικής. Στην πορεία του κεφαλαίου, θα περιγράψουμε μερικά από τα πιο αξιόλογα και αντιπροσωπευτικά παραδείγματά της. Ακόμη, θα αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο επηρεάζουν αυτά τα κτίρια το ευρύτερο περιβάλλον και το αντίκτυπο που έχουν στην κοινωνία του σήμερα. Τα έργα τα οποία θα αναλύσουμε, λοιπόν, είναι: το κτίριο Gherkin στο Λονδίνο, το κέντρο Esplanade στη Σιγκαπούρη, το κέντρο Eastgate στη Ζιμπάμπουε, το Eden Project στην Κορνουάλη και το Sahara Forest Project στο Κατάρ. Σε προηγούμενο κεφάλαιο έγινε μια εκτενέστερη αναφορά στα επίπεδα της βιομίμησης: στο επίπεδο του οργανισμού, στο επίπεδο της συμπεριφοράς και στο επίπεδο του οικοσυστήματος. Τα παραδείγματα έχουν ταξινομηθεί και αναλυθεί ανάλογα με τα τρία επίπεδα με σκοπό να καλυφθεί όλο το φάσμα και να εντοπιστούν οι διαφορές τους. Επιπλέον, καλύφθηκαν παραδείγματα υψίστης σημασίας σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, έτσι ώστε να διαπιστωθεί πώς αλληλοεπιδρά η βιομιμητική αρχιτεκτονική σε διαφορετικές τοπικές και κοινωνικές συνθήκες. Τέλος, τα 28

παραδείγματα επιλέχθηκαν με χρονολογικό κριτήριο, θέλοντας να αναλύσουμε έργα, κατασκευασμένα τον 21ο αιώνα. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το κέντρο Eastgate το οποίο χρονολογείται κοντά στο πέρας του 20ου αιώνα, εξαιρετικά καινοτόμο για την εποχή του, όπως θα ανακαλύψουμε στη συνέχεια.

2.2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Το επίπεδο οργανισμού στη βιομίμηση αναφέρεται σε όλους τους οργανισμούς, οι οποίοι για ένα συγκεκριμένο πρόβλημα έχουν δώσει μια λύση, κατάλληλη για προσωπικό τους όφελος χωρίς κάποια αλληλεξάρτηση με το γύρω περιβάλλον. Όταν ο άνθρωπος μιμείται τη φύση σε επίπεδο οργανισμού, επιζητεί ουσιαστικά την εναλλακτική σε κάτι που έχει λύσει ο ίδιος με τεχνητό τρόπο. Το θετικό είναι ότι μέσω αυτού, μπορεί να διαπιστωθεί κατά πόσο ήταν επιβλαβής μια ανθρωπογενής λύση σε σχέση με μια φυσική λύση. Το αρνητικό είναι ότι καλύπτει την απάντηση στο πρόβλημα σε μικρή εμβέλεια, εννοώντας ότι δεν αλληλοεπιδρά με το περιβάλλον ή με τους υπόλοιπους οργανισμούς, αλλά λειτουργεί ως αυτοτελής. Σε αυτήν την κατηγορία

ανήκουν ο πύργος Gherkin στο Λονδίνο, και το κέντρο Esplanade στη Σιγκαπούρη.

2.2.1. GHERKIN TOWER (ΛΟΝΔΙΝΟ, ΑΓΓΛΙΑ) Ο πύργος Gherkin ή αλλιώς 30 St Mary Axe είναι ένας από τους δημοφιλέστερους εμπορικούς ουρανοξύστες και αποτελεί μέρος της οικονομικής περιοχής του Λονδίνου. Αποτελεί κτίριο ορόσημο, καθώς έχει χρησιμοποιηθεί σε μεγάλες καμπάνιες με σκοπό την προώθηση και ανάδειξη της Μεγάλης Βρετανίας. Ο οικολογικός σχεδιασμός του αποτέλεσε την κατάλληλη προσέγγιση στην έξαρση της κλιματικής αλλαγής από αρχιτεκτονικής άποψης. Η ανάληψη του έργου έγινε από το γραφείο Norman Foster and Partners19 και η μηχανική και στατική του μελέτη από το Arup Group.20 Το κτίριο διαθέτει 40 ορόφους, έχει ύψος 180 μέτρα και στεγάζει τις έδρες μεγάλων γραφείων, ενώ η θολωτή οροφή του χρησιμοποιείται ως παρατηρητήριο. Είναι γνωστό για το ιδιαίτερο σχήμα του (καμπύλο στη βάση του με μια στρογγυλεμένη μυτερή 19 Μία από τις μεγαλύτερες βρετανικές αρχιτεκτονικές εταιρείες, διακεκριμένη για την πρωτοπορία και τη βιώσιμη προσέγγιση στον σχεδιασμό.

20 Μεγάλη πολυεθνική κατασκευαστική εταιρεία με έδρα το Λονδίνο.

απόληξη προς τα επάνω) και τον καινοτόμο σχεδιασμό του. Το έργο είναι εμπνευσμένο από το λεγόμενο Venus’ Flower Basket Sponge, με απλή μετάφραση στα ελληνικά ως: καλάθι των ανθών της Αφροδίτης. Αυτός ο σπόγγος έχει την ιδιαιτερότητα να επιβιώνει σε μεγάλα βάθη στο βυθό του νερού, χάρη στον εξωτερικό του σκελετό που μοιάζει με πλέγμα, και το καμπύλο του σχήμα, το οποίο παρέχει ακαμψία και ελαττώνει την ένταση των ισχυρών ρευμάτων. Η δομή του και τα συστατικά του υλικά εξασφαλίζουν τη μέγιστη αντοχή και ακαμψία του. Ο σκελετός πυριτίου σχηματίζει το κοίλο ‘καλάθι’ του σφουγγαριού μέσω του οποίου το θαλασσινό νερό φιλτράρεται για θρεπτικά συστατικά. Έπειτα το νερό ρέει μέσω του πλέγματος και κατευθύνεται προς τα επάνω.21 Σε αναλογία, ο αέρας εισάγεται στο κτίριο, φιλτράρεται με φυσικό τρόπο και διαχέεται στο εξωτερικό περιβάλλον. Οι καμπύλες του κτιρίου συμβάλλουν έτσι, ώστε ο αέρας να το διαπερνά με έναν ομαλό και μαλακό τρόπο, σε αντίθεση με το πώς ο αέρας διακόπτεται απότομα στην αιχμή ενός ορθογώνιου κτιρίου όπου οι διαφορές πίεσης είναι προφανείς. Μία από τις προκλήσεις που 21 Biomimetic Architecture: The Gherkin, Snaves, 2018, https://steemit. com/architecture/@snaves/biomimetic-architecture-the-gherkin

κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι μηχανικοί του κτιρίου ήταν η στήριξή του. Τη λύση σε αυτό το ζήτημα την έδωσε και πάλι το σφουγγάρι του βυθού. Το σχήμα που προέκυψε οδήγησε στην εμφάνιση κατόψεων των ορόφων διαφορετικού μεγέθους η κάθε μια και με απόκλιση περιστροφής 5 μοιρών η μία από την άλλη. Το κτίριο χαρακτηρίζεται από μία διακριτή δομή τριγωνικών χαλύβδινων σωλήνων. Οι σωλήνες αυτοί συνδέθηκαν με πλακίδια στις γωνίες τους. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίστηκε η μέγιστη στήριξη του κτιρίου και αποτράπηκε η χρήση εσωτερικών υποστυλωμάτων. Αυτό εξυπηρέτησε και τη διαμόρφωση ανοιχτών χώρων γραφείων, συμπληρωμένο από τριγωνικά ανοίγματα στο δάπεδο του κάθε ορόφου. Τα συγκεκριμένα ανοίγματα επιτρέπουν τον αερισμό και φωτισμό στον κάθετο άξονα του κτιρίου και λειτουργούν ως σημεία συνάντησης και συνάθροισης των εργαζομένων και των επισκεπτών. Το Gherkin επικεντρώθηκε στην καλύτερη δυνατή ενεργειακή απόδοση. Ο αρχικός στόχος των μηχανικών ήταν η επίτευξη φυσικού αερισμού στους εσωτερικούς χώρους του κτιρίου. Το κωνοειδές σχήμα και η διακριτή δομή του συμπληρώθηκε με το σχεδιασμό ανοιχτής πρόσοψης, αποτελούμενης εξολοκλήρου από γυαλί. Αυτό συντελεί σε έναν ολοκληρωμένο φυσικό

Εικόνα 21 Άποψη του Gherkin όπως είναι σήμερα.

Εικόνα 22 Απεικόνιση του καλαθιού ανθών της Αφροδίτης(Venus flower basket).

Εικόνα 23 Διαγραμματική τομή του κτιρίου.

29

Εικόνα 24 Διαγραμματική απεικόνιση του συστήματος εξαερισμού από την εξωτερική όψη του κτιρίου.

φωτισμό στους εσωτερικούς χώρους του κτιρίου και αποκαλύπτει την πανοραμική θέα από κάθε σημείο του. Οι τριγωνικοί φωταγωγοί στα δάπεδα του κάθε ορόφου σε συνάρτηση με τη διπλή πρόσοψη συνδράμουν στον φυσικό εξαερισμό του. Η εξωτερική όψη της πρόσοψης αποτελείται από κουφώματα και προκατασκευασμένα τριγωνικά υαλοπετάσματα, διατεταγμένα με τέτοιο τρόπο, ώστε οι διαφορετικές αποχρώσεις τους να δημιουργούν πλάγιες λωρίδες στην πρόσοψη του κτιρίου, οι οποίες τονίζουν το καμπύλο του σχήμα.

Εικόνα 25 Εσωτερικό του κτιρίου, λεπτομέρεια στην εσωτερική όψη αποτελούμενη από υαλοπετάσματα που συμβάλλουν στην παθητική θέρμανση και ψύξη.

Εικόνα 26 Χαρακτηριστικές κατόψεις του Gherkin.

30

Η εσωτερική όψη αποτελείται από υαλόθυρες οι οποίες είναι προσπελάσιμες μόνο για τη συντήρησή τους. Αυτά τα δύο στρώματα διαθέτουν πτερύγια εξαερισμού, ώστε ο θερμός αέρας να διαπερνά το εσωτερικό του κτιρίου και να εξέρχεται από αυτό. Με αυτόν τον τρόπο, επιτυγχάνεται η μόνωση του κτιρίου μέσω παθητικής θέρμανσης και ψύξης.22 Επιπλέον, ανάμεσα στις δύο όψεις υπάρχει μια σειρά οριζόντιων διατάξεων σκίασης.23 Τα τριγωνικά ανοίγματα στα δάπεδα κατανέμουν ομοιόμορφα τον αέρα σε 22 Biomimetic Architecture: The Gherkin, Snaves, 2018, https://steemit. com/architecture/@snaves/biomimetic-architecture-the-gherkin 23 Biomimicry as an Alternative Approach to Sustainability, Halil Zafer Alibaba, 2018, https://www.researchgate.net/ publication/323573055_Biomimicry_as_ an_Alternative_Approach_to_Sustainability

όλη την έκταση και το ύψος του κτιρίου. Ο συνδυασμός των παραπάνω δημιουργεί τη ‘’μικτή λειτουργία εξαερισμού’’. Θεωρείται ότι με το σύστημα αυτό, οι ενεργειακές δαπάνες μειώνονται κατά το ήμισυ σε σχέση με ένα άλλο συμβατικό κτίριο γραφείων, ομοίων διαστάσεων. Ωστόσο, αυτό το σύστημα, αν και ευοίωνο, δεν κατάφερε να λειτουργήσει. Το 2005 ένα παράθυρο της εξωτερικής όψης έσπασε και προσγειώθηκε στην πλατεία κάτω από το κτίριο. Το συμβάν αυτό οδήγησε στην απόφαση της περιορισμένης χρήσης της μικτής λειτουργίας εξαερισμού. Από τότε έως και σήμερα, το κτίριο χρησιμοποιεί κυρίως συμβατικά ενεργειακά συστήματα. Παρά το ζήτημα της αδυναμίας εφαρμογής του παραπάνω συστήματος, το Gherkin παραμένει μέχρι και σήμερα ένα από τα αξιόλογα δείγματα ενεργειακής οικονομίας και έμπνευσης καινοτόμων βιομιμητικών συστημάτων.

2.2.2. ΘΕΑΤΡΟ ESPLANADE (ΣΙΓΚΑΠΟΥΡΗ) Το θέατρο Esplanade βρίσκεται στο κέντρο της Σιγκαπούρης και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά κέντρα της χώρας. Από το 1965, η Σιγκαπούρη κηρύχθηκε ανεξάρτητη και αναπτύχθηκε σε διάφορους τομείς με

κυριότερο τον οικονομικό. Ως επόμενος στόχος της συνεχούς ανάπτυξής της, ήταν να διακριθεί στον πολιτιστικό τομέα. Παρουσιάστηκε η ανάγκη για κατασκευή ενός μεγάλου πολιτιστικού κέντρου, το οποίο θα στεγάζει συναυλίες και παραστάσεις υψηλών προδιαγραφών, ώστε να προσελκύσει καλλιτέχνες διεθνούς κλάσης.24 Κατά τη διάρκεια της απόφασης για τον σχεδιασμό και την αποπεράτωση του συγκεκριμένου έργου, επικράτησε μια σύγχυση η οποία αφορούσε το γεγονός ότι η επιλογή των αρχιτεκτόνων για το έργο έγινε κεκλεισμένων των θυρών, αντί να διεξαχθεί ένας ανοιχτός διαγωνισμός. Εν τέλει τα αρχιτεκτονικά γραφεία Michael Wilford & Partners (MWP)25 και DP Architects (DPA)26 ανέλαβαν τον σχεδιασμό του έργου, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1995 και τέθηκε σε λειτουργία το 2002.

Εικόνα 27 Άποψη του θεάτρου Esplanade από τον κόλπο.

Εικόνα 28 Άποψη του πολιτιστικού κέντρου (bird’s eye view).

Η κατασκευή του έργου χωρίστηκε σε δύο φάσεις. Την πρώτη ανέλαβε το γραφείο DP Architects και τη δεύτερη το γραφείο Michael Wilford & Partners. Η Σιγκαπούρη είναι μια πολυεθνική χώρα με ανε24 East Meets West on the Waterfront: Esplanade - Theatres on the Bay by Michael Wilford & Partners; DP Architects; Theatre Projects Consultants; and Artec Consultants, Kristen Richards, 2013, http:// www.archnewsnow.com/ 25 Βρετανός αρχιτέκτονας, ο οποίος συνεργάστηκε μαζί με τον αρχιτέκτονα James Stirling, ιδρύοντας από κοινού το αρχιτεκτονικό τους γραφείο.

26 Μία από τις μεγαλύτερες αρχιτεκτονικές εταιρείες στη Σιγκαπούρη.

Εικόνα 29 Εσωτερικά σε ένα από τα φουαγιέ του κέντρου, όψη του μεταλλικού πλέγματος που στηρίζει τα αλουμινένια τριγωνικά σκίαστρα.

31

Εικόνα 30 Μέρος της πλάγιας όψης του Esplanade.

Εικόνα 31 Τοπογραφικό διάγραμμα του θεάτρου Esplanade.

Εικόνα 32 Εσωτερικό του συναυλιακού χώρου.

32

πτυγμένη οικονομία, η οποία προσελκύει μεταναστευτικό και τουριστικό κοινό από όλο τον κόσμο. Για το λόγο αυτό, ήταν σημαντικό να συνδυαστούν η χαρακτηριστική ανατολική κουλτούρα μαζί με τα στοιχεία του δυτικού πολιτισμού στο κτίριο. Παράλληλα, οι αρχιτέκτονες είχαν ως στόχο ένα πολιτιστικό κέντρο ανοιχτό στην κοινότητα με μεγάλα ανοίγματα και κοινόχρηστους χώρους. Ωστόσο, το τροπικό κλίμα της χώρας κατείχε καθοριστικό ρόλο στην κατασκευή του κέντρου, το οποίο θα χαρακτηρίζεται από ανοιχτές όψεις, αλλά ταυτόχρονα θα λειτουργεί αρμονικά με τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Η λύση για το συγκεκριμένο ζήτημα βρέθηκε στα σκίαστρα αλουμινίου τριγωνικού σχήματος, τα οποία επιτρέπουν το φως στο εσωτερικό του κέντρου και έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν κατεύθυνση ανάλογα με τη γωνία κλίσης του ήλιου. Η κεντρική δομή του έργου αποτελείται από δύο πανομοιότυπες καμπυλωτές γυάλινες κατασκευές, οι οποίες καλύπτονται σε όλη τους την επιφάνεια με ένα μεταλλικό πλέγμα πάνω στο οποίο είναι τοποθετημένα τα τριγωνικά σκίαστρα. Έγιναν διάφορες παρατηρήσεις πάνω στις ομοιότητες της κατασκευής με βιολογικούς οργανισμούς με το επικρατέστερο και ακριβέστερο να είναι τελικά το Durian. Πρόκειται για ένα

τροπικό φρούτο το οποίο ευδοκιμεί στη Νοτιοανατολική Ασία. Πέρα από ότι η δομή της κατασκευής μοιάζει με το συγκεκριμένο φρούτο μορφολογικά, μοιράζονται και τον λειτουργικό τους σκοπό. Το συγκεκριμένο φρούτο είναι ακανθώδες στο εξωτερικό του με σκληρό κέλυφος προκειμένου να προστατεύει το εσωτερικό του. Το αξιοσημείωτο σε αυτήν την περίπτωση είναι ότι δεν υπήρχε εξ αρχής κάποια πρόθεση να μιμηθούν οι αρχιτέκτονες το Durian. Η έμπνευση της δομής από το φρούτο προέκυψε στην πορεία, ως η καταλληλότερη για τον σχεδιασμό του σκιάστρου. Το κτίριο είναι σχεδιασμένο με μεγαλύτερη βαρύτητα στην κάτοψη και όχι τόσο στην καθ’ ύψος ανάπτυξή του. Αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι καταλαμβάνει μεγάλη επιφάνεια του οικοπέδου, ενώ δεν έχει επεκταθεί τόσο στο ύψος του. Ακόμη, το κέντρο δεν έχει δευτερεύουσα έξοδο, όπως έχουν παραδοσιακά άλλα θέατρα, αλλά διαθέτει τρεις κύριες όψεις από τρία διαφορετικά σημεία. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι η ακουστική των συναυλιακών του χώρων είναι άρτια μελετημένη, καθιστώντας το ένα από τα καλύτερα δείγματα ακουστικής παγκοσμίως. Το κτιριολογικό πρόγραμμα του κέντρου Esplanade περιλαμβάνει: • χώρο συναυλιών χωρητικότητας 1.600

θέσεων • θέατρο χωρητικότητας 2.000 θέσεων • στούντιο ρεσιτάλ χωρητικότητας 250 θέσεων • θεατρικό στούντιο χωρητικότητας 220 θέσεων • υπαίθριους παραστάσεων • αίθουσες λειτουργιών

χώρους μηχανικών

• άλλες χρήσεις εκτός των πολιτιστικών, όπως ένα εμπορικό κέντρο και χώρους εστίασης. Τα τελευταία λειτουργούν ως χώροι αναψυχής στο πολιτιστικό κέντρο, αλλά και ως χώροι προσέγγισης του ευρύτερου κοινού, καθιστώντας το έτσι, ως ένα από τα πιο πολυλειτουργικά πολιτιστικά κέντρα ανά την υφήλιο. Οι υπαίθριοι χώροι παραστάσεων εξυπηρετούν τις απαιτήσεις της ασιατικής κουλτούρας, της οποίας χαρακτηριστικό είναι οι παραστάσεις σε εξωτερικούς και όχι σε εσωτερικούς χώρους. Η διαμόρφωση ενός τέτοιου πολιτιστικού κέντρου διεθνών προδιαγραφών, καλύπτει τις ανάγκες όλων των θεάτρων και συναυλιών του κόσμου. Το Esplanade κατάφερε να γίνει έργο-ορόσημο στην κοινωνία της Σιγκαπούρης. Η ευνοϊκή του τοποθεσία δίπλα στον κόλπο, ο αποτελεσματικός σχεδιασμός του με σκοπό

τη σωστή φωτοσκίασή του, σχεδιασμένο όμοιο με φυτικό οργανισμό, καθώς και ο συνδυασμός της ανατολικής και της δυτικής κουλτούρας, το μετατρέπει σε ένα έργο υψηλής αξίας, στο οποίο κάθε επισκέπτης μπορεί να βρει ενδιαφέρον.

2.3 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Στο δεύτερο επίπεδο του βιομιμητισμού, αυτό της συμπεριφοράς, συναντάμε οργανισμούς οι οποίοι όχι μόνο διαθέτουν χαρακτηριστικά κατάλληλα για αυτούς, αλλά συμπεριλαμβάνονται και οι οργανισμοί που επιβιώνουν και εξελίσσονται σύμφωνα με το περιβάλλον στο οποίο ζουν, με τη διαθέσιμη πρώτη ύλη που τους παρέχεται. Αυτοί οι οργανισμοί έρχονται αντιμέτωποι με δοκιμασίες που αντιμετωπίζουν και οι άνθρωποι, καθιστώντας τους καταλληλότερους για τη διαδικασία της βιομίμησης. Σε αυτήν την ενότητα ανήκει το κέντρο Eastgate στη Ζιμπάμπουε.

2.3.1. ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ EASTGATE (ΧΑΡΑΡΕ, ΖΙΜΠΑΜΠΟΥΕ) Το εμπορικό κέντρο και κτίριο γραφείων Eastgate στη Χαράρε της Ζιμπάμπουε, ίσως το πιο γνωστό και αντιπροσωπευτικό παράδειγμα βιομιμητικής αρχιτεκτονικής, τέθηκε σε λειτουργία το 1996, παραμένοντας ρηξικέλευθο μέχρι και σήμερα.

33

Σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Mick Pearce27 και το γραφείο Arup Engineers, μέσα από τη δημιουργία του αναδείχθηκε η χρησιμότητα της φύσης με μηχανισμούς εξαερισμού, θέρμανσης και ψύξης, μιμούμενοι τους τερμίτες.

Εικόνα 33 Εσωτερική άποψη του αίθριου.

Εικόνα 34 Εξωτερική άποψη του κέντρου Eastgate.

34

Οι αφρικανικοί τερμίτες κατασκευάζουν τεράστια αναχώματα στα οποία καλλιεργείται και συλλέγεται η τροφή τους. Τα αναχώματα αυτά για την εξυπηρέτηση του σκοπού τους διατηρούν μια σταθερή θερμοκρασία στους 30 βαθμούς Κελσίου. Είναι κατασκευασμένα να λειτουργούν ως πνεύμονες, οι οποίοι μέσω των αεραγωγών τους, ανακυκλώνουν τον αέρα και επιτυγχάνεται η σταθερή θερμοκρασία στο εσωτερικό τους. Ο αέρας εισάγεται από τα κατώτερα στρώματα, προσαρμόζεται στην κατάλληλη θερμοκρασία και

27 O Mick Pearce (1938) είναι αρχιτέκτονας από τη Ζιμπάμπουε, γνωστός για τα επιτεύγματα του στη βιομιμητική αρχιτεκτονική.

εξέρχεται από την κορυφή τους. Το ψηλό και στενό στην κορυφή σχήμα των αναχωμάτων βοηθάει στην θέρμανσή τους μέσα από τη γωνία κλίσης του ήλιου. Όταν οι θερμοκρασίες είναι πιο χαμηλές και ο ήλιος χτυπάει το ανάχωμα από το πλάι, συσσωρεύεται μεγαλύτερο ποσό θερμότητας, καθώς διοχετεύεται στη μεγαλύτερη επιφάνεια. Όταν ο ήλιος βρίσκεται κάθετα του αναχώματος και η θερμοκρασία είναι υψηλότερη, οι ακτίνες του χτυπούν την κορυφή του, συγκεντρώνοντας ένα μικρότερο ποσό θερμότητας. Ο αρχιτέκτονας εμπνεύστηκε από την κατασκευή των τερμιτών και προσάρμοσε τα δεδομένα τους στις ανάγκες του κτιρίου. Ο στόχος ήταν εξ αρχής ένα κτιριακό κέντρο το οποίο θα επιτυγχάνει ψύξη και θέρμανση με το μικρότερο δυνατό κόστος. Αυτό διότι ο τεχνητός κλιματισμός είναι εξαιρετικά δαπανηρός και χρειάζεται να γίνει εισαγωγή εξαρτημάτων από το εξωτερικό, αφού δεν είναι σε διαθεσιμότητα στη Ζιμπάμπουε. Η λύση προέκυψε από την εκμετάλλευση των τοπικών πόρων και του εύκρατου κλίματος της περιοχής. Το κέντρο αποτελείται από δυο κτίρια με ένα αίθριο στη μέση, καλυμμένο με γυάλινη οροφή, ξεφεύγοντας από τα πρότυπα του κλασσικού γυάλινου πύργου γραφείων. Συνδυάζει το σκυρόδεμα και τους

πλίνθους ως τα δύο βασικά δομικά στοιχεία. Στο αίθριο, υπάρχουν χαλύβδινα δομικά στοιχεία, όπως οι γέφυρες που συνδέουν τα κτίρια μεταξύ τους, και οι ανελκυστήρες οι οποίοι βρίσκονται πάνω σε χαλύβδινες δοκούς. Στις εξωτερικές όψεις και εσωτερικά στις όψεις του αίθριου υπάρχει φύτευση σε όλα τα επίπεδα, ενισχύοντας τον οικολογικό χαρακτήρα του Eastgate. Ο αέρας εισέρχεται στο κτίριο από τη μάζα του, ανάλογα με το τι είναι θερμότερο, είτε το σκυρόδεμα είτε ο αέρας, αυξάνοντάς έτσι τη θερμοκρασία του. Στη συνέχεια, οι ανεμιστήρες του κτιρίου πάνω από τον ημιυπαίθριο χώρο στο ισόγειό του, εισάγουν τον αέρα που περνάει στα ανώτερα επίπεδα μέσω κάθετων αγωγών και συνδέεται με τον κεντρικό πυρήνα των κτιρίων. Έπειτα εξαερίζεται στα δάπεδα μέσω τον κοιλοτήτων τους και διοχετεύεται στο χώρο γραφείων. Λόγω της εσωτερικής θερμοκρασίας από την ανθρώπινη δραστηριότητα και των διαφορών πίεσης αέρα (στα χαμηλότερα τμήματα είναι πυκνότερος σε σχέση με τα υψηλότερα), ο αέρας ανυψώνεται μέσω των αγωγών, προσεγγίζει τη θολωτή οροφή, όπου και εξέρχεται μέσω θυρίδων εξάτμισης (καπνοδόχοι).

O συνδυασμός μεταξύ θολωτής οροφής και του κενού ορόφου ακριβώς κάτω από αυτήν, βοηθούν στην εναλλαγή

και ρύθμιση της θερμοκρασίας. Ακόμη, οι εξωτερικές χαρακτηριστικές οδοντωτές δομές σκυροδέματος στην όψη, ενισχύουν τη θερμική ισορροπία. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, ο θερμός αέρας διέρχεται από τον κενό όροφο και η περιττή θερμότητα εξέρχεται μέσω των ‘’δοντιών’’. Αντίστοιχα, ο θερμός εξωτερικός αέρας ψύχεται από τα ίδια ‘’δόντια’’ στους 3 βαθμούς Κελσίου προτού εισέλθει στον χώρο.28 Ο Mick Pearce ανέφερε χαρακτηριστικά ότι τα ‘’δόντια’’ στις όψεις λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο όπως τα αγκάθια στους κάκτους, τα οποία εξάγουν την περιττή θερμική ενέργεια μέσω αυτών. Τέλος, τα κτίρια σε όλη την επιφάνειά τους διαθέτουν μικρά ανοίγματα, ενισχύοντας την παθητική ψύξη από την εισαγωγή και εξαγωγή εξωτερικών ανέμων.

Εικόνα 35 Πάνω αριστερά: Άποψη του Eastgate. Πάνω δεξιά: Διαγραμματική τομή αναχώματος η οποία δείχνει πώς εξαερίζεται. Κάτω: Διαγραμματική τομή του Eastgate με επίδειξη του συστήματος παθητικής ψύξης.

Έπειτα από υπολογιστικές π ρ ο σ ο μ ο ι ώ σ ε ι ς , καταγράφηκαν συγκεκριμένοι κανόνες για την τελική μορφή των κτιρίων, με σκοπό την ορθή λειτουργία του συστήματος παθητικής ψύξης. Διαπιστώθηκε ότι: • η νότια όψη δεν θα πρέπει να προσλαμβάνει απευθείας το ηλιακό φως • το εμβαδόν των ανοιγμάτων στη βόρεια όψη δεν πρέπει να υπερβαίνει το 25% αυτής 28 Eastgate, Mick Pearce, https:// www.mickpearce.com/Eastgate.html 35

• Είναι απαραίτητο να εξισορροπηθεί η χρήση μεταξύ φυσικού και τεχνητού φωτός, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η κατανάλωση της ενέργειας και η αύξηση της θερμότητας • Τα ανοίγματα χρειάζεται να είναι καλά σφραγισμένα προκειμένου να προστατεύονται από την ηχορύπανση και τις εξωτερικές δυνατές πιέσεις του ανέμου.

• Τα ανοίγματα χρειάζεται να λειτουργούν ως φίλτρα φωτός, ελέγχοντας την αντανάκλαση, τον θόρυβο και την ασφάλεια.29 Το κέντρο Eastgate φτάνει στα επίπεδα ποσοστού 35% εξοικονόμησης ενέργειας και εξοικονόμησης δαπανών 10%, σε σχέση με ένα συμβατικό κτίριο στη Χαράρε. Αποτελεί ίσως το πρώτο κτίριο που έχει επιχειρήσει την παθητική ψύξη μέσω φυσικών συστημάτων. Μέχρι και σήμερα, η λειτουργία του συνεχίζει κανονικά με διαρκείς βελτιώσεις του συστήματος.

2.4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Το τρίτο επίπεδο, αυτό του οικοσυστήματος, ίσως να αποτελεί και το πιο ολοκληρωμένο. Αυτό συμβαίνει, διότι συμπεριλαμβάνει όλα τα επίπεδα (οργανισμού και συμπεριφοράς), εξετάζει όλες τις σχέσεις και τις διαφορές μεταξύ τους και ως εκ τούτου επιτυγχάνει μια αρμονική συσχέτιση και επικοινωνία μεταξύ των οργανισμών και των συμπεριφορικών μηχανισμών, δημιουργώντας μια οργανωμένη κοινωνία. Μέσω ενός τόσο μελετημένου συστήματος αυξάνονται οι πιθανότητες στο μέγιστο για την εγγύηση βιώσιμης αποδοτικότητας και υγιών επιδράσεων στο περιβάλλον. Σε αυτήν την ενότητα συμπεριλαμβάνεται το Eden Project στην Κορνουάλη και το Sahara Forest Project, το οποίο εγκαταστάθηκε προσωρινά στο Κατάρ και τώρα λειτουργεί στην περιοχή της Ιορδανίας.

2.4.1. EDEN PROJECT (ΚΟΡΝΟΥΑΛΗ, ΑΓΓΛΙΑ)

29 Biomimicry as an Alternative Approach to Sustainability, Halil Zafer Alibaba, 2018, https://www.researchgate.net/ publication/323573055_Biomimicry_as_ an_Alternative_Approach_to_Sustainability 36

Το Eden Project αφορά το μεγαλύτερο οικολογικό πάρκο παγκοσμίως. Βρίσκεται στην Κορνουάλη της Αγγλίας και άνοιξε στο κοινό για πρώτη φορά το 2001. Η ιδέα για την ίδρυση ενός μεγάλου βοτανικού πάρκου ήταν του

Tim Smit30 και προήλθε από τους Χαμένους κήπους του Χέλιγκαν (Lost Gardens of Heligan) για τον σχεδιασμό ενός τοπίου, όπου οι άνθρωποι και τα φυτά θα αλληλοεπιδρούν. Το γραφείο Grimshaw and Partners31 ανέλαβε τον σχεδιασμό και την κατασκευή του έργου. Ο Michael Pawlyn32 ήταν τότε εργαζόμενος στο συγκεκριμένο γραφείο και όντας εξειδικευμένος στον βιομιμητισμό, οι γνώσεις του και η συμβολή του κατείχαν καθοριστικό ρόλο στο έργο. Το Eden αποτελεί ένα συνονθύλευμα αρχιτεκτονικής, κηπουρικής και περιβαλλοντολογικής επιστήμης, δίνοντας μια νέα διάσταση στα περιβαλλοντικά κέντρα και τους βοτανικούς κήπους. Σκοπός του είναι να κινητοποιήσει τους ανθρώπους να ενημερωθούν και να ασχοληθούν ουσιαστικά με τη φύση. Το έργο περιλαμβάνει οχτώ γεωδαιτικούς θόλους, οι οποίοι είναι μοιρασμένοι σχηματίζοντας δύο μεγάλα βιοσύνολα (επονομαζόμενα στα αγγλικά ως biomes).

30 Βρετανός επιχειρηματίας, ολλανδικής καταγωγής. Ένας από τους συνιδρυτές και εμπνευστές του Lost Gardens of Heligan και του Eden Poject.

31 Πρόκεται για βρετανική αρχιτεκτονική εταιρεία. Ιδρύθηκε από τον Nicholas Grimshaw, βρετανός αρχιτέκτονας ο οποίος έχει διακριθεί για τα υψηλής τεχνολογίας έργα του.

32 Βρετανός αρχιτέκτονας, διακεκριμένος για το έργο του πάνω στο βιομιμητισμό. Είναι συγγραφέας του βιβλίου ‘‘Biomimicry in Architecture’’.

Ως βιοσύνολο ορίζεται μια βιοτική ενότητα που περιλαμβάνει τους κυρίαρχους φυτικούς οργανισμούς και το κλίμα που επικρατεί σε αυτήν. Το πρώτο είναι το τροπικό βιοσύνολο, το οποίο περιέχει φυτά και δέντρα τροπικού κλίματος, τα οποία επιβιώνουν στις απαραίτητες συνθήκες και το δεύτερο είναι το μεσογειακό, το οποίο αντιστοίχως περιλαμβάνει φύτευση μεσογειακού κλίματος, διαμορφωμένο με τις κατάλληλες συνθήκες. Επίσης, περιλαμβάνει ένα υπαίθριο βιοσύνολο, το οποίο έχει ως θεματική τη βρετανική φύτευση, διαθέτοντας μια ποικιλία από είδη βοτάνων και τσαγιού. Τέλος, το Eden αποτελείται από το κτίριο του πυρήνα, το κέντρο επισκεπτών, το κτίριο του ιδρύματος και ένα υπαίθριο αμφιθέατρο. Η συντήρηση των φυτικών αναγκών του είναι μελετημένη να επιτυγχάνεται με βιώσιμους τρόπους. Το μεγαλύτερο μέρος του νερού, με το οποίο ποτίζονται τα φυτά, προήλθε από ένα υπόγειο σύστημα αποστράγγισης. Αυτό το σύστημα δεν ήταν σκόπιμο να γίνει, αλλά προέκυψε από το τεράστιο ποσό βρόχινου νερού, τους δύο πρώτους μήνες κατασκευής του έργου. Τα βιοσύνολα δεν τοποθετήθηκαν τυχαία στο οικόπεδο, αλλά με βάση τις ανάγκες του κάθε θερμοκηπίου. Το τροπικό θερμοκήπιο δεν χρειάζεται τόσο ήλιο όσο χρειάζεται το μεσογειακό. Έτσι το ένα είναι

Εικόνα 36 Γενική άποψη του Eden Project με το κτίριο του πυρήνα, τα δύο θερμοκήπια και το κτίριο επισκεπτών.

Εικόνα 37 Εσωτερικό του τροπικού βιοσυνόλου.

Εικόνα 38 Άποψη του τροπικού βιοσυνόλου, του μεσογειακού και του υπαίθριου.

37

τοποθετημένο στην άκρη του λόφου, ώστε να μη δέχεται μεγάλη ποσότητα ηλίου, σε αντίθεση με το δεύτερο, το οποίο είναι ανοιχτό σε όλη του την επιφάνεια.

H λογική της τεχνικής ομάδας του Eden ήταν να έχουν τα βέλτιστα αποτελέσματα με όσο το δυνατόν λιγότερους πόρους. Αυτό εφαρμόστηκε σε κάθε στάδιο της κατασκευής. Το κατασκευαστικό έργο διακρίθηκε σε 4 φάσεις. Η πρώτη φάση του έργου αφορούσε τη δημιουργία του κέντρου επισκεπτών. Περιλαμβάνει τον χώρο υποδοχής, στον οποίο υπάρχει η προμήθεια των εισιτηρίων, ένα πωλητήριο και μια έκθεση. Το κτίριο έχει τη μορφή της μπανάνας και βρίσκεται στο κέντρο των δύο μεγάλων θερμοκηπίων. Αποτελείται από μια κεκλιμένη χαλύβδινη δομή με φυτεμένο δώμα.33 Η δεύτερη φάση αφορά την κατασκευή των θερμοκηπίων. Το έργο, το οποίο είναι χτισμένο πάνω σε ένα παλιό ορυχείο πηλού, σε συνδυασμό με το ανώμαλο έδαφος της περιοχής, αποτέλεσαν σημαντικές προκλήσεις με τις οποίες ήρθε αντιμέτωπη η ομάδα των μηχανικών. Η απάντηση στις προκλήσεις αυτές ήταν ο σχεδιασμός των θερμοκηπίων σε σχήμα φυσαλίδας. Αυτό, διότι οι φυσαλίδες έχουν την ιδιότητα να προσαρμόζονται και να 33 Eden Project – Data, Photos & Plans, https://en.wikiarquitectura.com/ building/eden-project/ 38

εγκαθίστανται σε οποιαδήποτε επιφάνεια, ομαλή ή μη. Οι δομές στο σχήμα αυτό άρμοζαν ιδανικά στη συγκεκριμένη περίπτωση, καθώς εγκαταστάθηκαν τέλεια πάνω στο μεταβαλλόμενο έδαφος του παλιού ορυχείου. Η διαμόρφωση των θερμοκηπίων είναι εμπνευσμένη από το έργο του αρχιτέκτονα Buckminster Fuller,34 ο οποίος ήταν πρωτοπόρος στο σχεδιασμό γεωδαιτικών δομών. Οι δομές αυτές αποσκοπούν στη δημιουργία κατασκευών, καταλαμβάνοντας τη μέγιστη δυνατή επιφάνεια, με όσο το δυνατόν λιγότερο βάρος. Η ιδέα αυτή εναρμονίστηκε απόλυτα με την ιδέα του σχήματος της φυσαλίδας των βιοτικών κοινοτήτων. Η στατική δομή των βιοσυνόλων, εμπνευσμένη από τις κηρήθρες των μελισσών, έγινε με ένα πλαίσιο, αποτελούμενο από διασταυρωμένους χαλύβδινους σωλήνες σε δύο στρώματα, δημιουργώντας πεντάγωνα και εξάγωνα. Η κατασκευή από μόνη της ζυγίζει λιγότερο από ό,τι ζυγίζει ο αέρας εσωτερικά των θερμοκηπίων. Οι δομές είναι αγκυροβολημένες στο έδαφος για την εξασφάλιση της σταθερότητάς τους. Τα πλαίσια των σωλήνων επενδύθηκαν με το διαφανές υλικό ETFE (συμπολυμερές αιθυλένιο 34 O Buckminster Fuller(1895-1983) ήταν Αμερικανός αρχιτέκτονας, ένας από τους σημαντικότερους νεωτεριστές του 20ού αιώνα.

τετραφθοροαιθυλενίου). Σε κάθε άνοιγμα τοποθετήθηκαν τρία στρώματα αυτού του υλικού. Ο λόγος της χρήσης του έγκειται στο ότι είναι ένα ελαφρύ υλικό, πολύ ισχυρό, αυτό-καθαριζόμενο και έχει την ικανότητα μετάδοσης ακτινών UV για τους λειτουργικούς μηχανισμούς των φυτών, αλλά και για τη θερμομόνωση της δομής. Τέλος, είναι ένα ανθεκτικό υλικό το οποίο έχει χρόνο διάρκειας 25-30 χρόνια. Με τις ιδιότητες αυτές, το ETFE κρίθηκε ως το κατάλληλο υλικό, σε αντίθεση με το γυαλί το οποίο ελλόχευε πολλούς κινδύνους στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η τρίτη φάση του έργου περιλαμβάνει την κατασκευή του Ιδρύματος του Eden. Η ιδέα ήταν ο σχεδιασμός ενός ενεργειακά αυτόδιαχειριζόμενου κτιρίου, χωρίς τη χρήση PVC. Δομικά, το κτίριο διαμορφώνεται από ένα ξύλινο κιβώτιο καλυμμένο με μεταλλικό πλέγμα. Χρησιμοποιείται ως χώρος εργασίας και συγκέντρωσης των εργαζομένων του Eden, αλλά περιέχει επίσης χώρους διδασκαλίας και σεμιναρίων. Η κατασκευή του πυρήνα του Eden αποτελεί την τέταρτη φάση του έργου. Ο αρχιτέκτονας για τη διαμόρφωσή του, εμπνεύστηκε από τα πρότυπα ανάπτυξης των φυτών. Συγκεκριμένα το κτίριο στη θέα του από ψηλά μοιάζει με ηλίανθο. Χρησιμοποιώντας την

ακολουθία Fibonacci, στην οποία κάθε αριθμός είναι το άθροισμα του προηγούμενου, κατόρθωσε αυτό το επαναλαμβανόμενο μοτίβο, και το κάθε μέρος της οροφής του κτιρίου φαίνεται σαν να είναι η συνέχεια του προηγούμενου. Η επιλογή των δομικών υλικών, οι ξύλινες δοκοί και η χρήση χαλκού στην οροφή, είναι τόσο προσεκτική, ώστε να είναι εγγυημένα τόσο από ηθικής όσο και από οικολογικής άποψης. Ο τρόπος και τα υλικά κατασκευής του αποσκοπούν στη μέγιστη ενεργειακή απόδοση. Οι τοίχοι είναι μονωμένοι από το υλικό Warmcel, μια σύνθεση από ανακυκλωμένο χαρτί εφημερίδας. Τα φωτοβολταϊκά πάνελ στην οροφή ενισχύουν την εξοικονόμηση ενέργειας του κτιρίου. Ακόμη, τα δάπεδα συγκροτούνται από υλικά φιλικά προς το περιβάλλον. Το πράσινο δάπεδο του ισογείου συντίθεται από ανακυκλωμένα καπάκια Heineken, η επένδυση στην είσοδο αποτελείται από ανακυκλωμένα ελαστικά φορτηγών και το δάπεδο της καφετέριας είναι ξύλινο. Το κτίριο του πυρήνα φιλοξενεί μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις, μια καφετέρια και ένα εργαστήριο. Το Eden λειτουργεί ως ένα καλά ρυθμισμένο οικοσύστημα. Κάθε σχεδιαστική μελέτη και κάθε υλικό είναι προσεκτικά επιλεγμένα. Από την ολοκληρωμένη αξιοποίηση του νερού της βροχής, μέχρι τους

Εικόνα 39 Εξωτερική όψη του κτιρίου ιδρύματος του Eden.

Εικόνα 40 Άποψη της χάλκινης οροφής του πυρήνα του Eden.

Εικόνα 41 Αρχιτεκτονικά σχέδια των θερμοκηπίων του Eden.

39

μηχανισμούς εξαερισμού των κτιρίων. Ακόμα και τα πιο κοινά υλικά, όπως είναι το ξύλο και το σκυρόδεμα, μελετήθηκαν με τόση λεπτομέρεια, ώστε να πληρούν ένα εξολοκλήρου βιομιμητικό έργο, χωρίς κάποια διακριτή αδυναμία στη λειτουργία του. Τη δεδομένη στιγμή το Eden λειτουργεί κανονικά και υπάρχει το πλάνο για μελλοντική επέκτασή του σε διεθνές επίπεδο.

γνωστή συνθήκη η μείωση της ποσότητας του νερού, των τροφίμων και των ενεργειακών πηγών, λόγω της αλόγιστης σπατάλης από τη σκοπιά του ανθρώπινου παράγοντα. Η απάντηση σε αυτό το ζήτημα εντοπίζεται στο γεγονός ότι πολλοί ζωικοί και φυτικοί οργανισμοί έχουν την ιδιότητα να μετατρέπουν και να επαναχρησιμοποιούν τα απόβλητά τους. Σε αυτή τη λογική κινήθηκαν οι δημιουργοί του Sahara Forest Project.

2.4.2. SAHARA FOREST PROJECT (ΚΑΤΑΡ)

Το έργο αναπτύχθηκε ως μια ιδέα που θα αξιοποιεί τους πόρους που υπάρχουν σε αφθονία, όπως το διοξείδιο του άνθρακα, τη φύση των ερήμων και το θαλασσινό νερό, και θα το μετατρέπουν σε πόρους που εκλείπουν, όπως οι πρώτες ύλες σε τρόφιμα, το πόσιμο και αρδεύσιμο νερό και οι πηγές ενέργειας. Το έργο αποτελεί ένα συνονθύλευμα οικολογικών πρακτικών και τεχνολογικών εγκαταστάσεων, τα οποία διαμόρφωσαν μια πρωτοποριακή πιλοτική μορφή θερμοκηπίου. Στην ομάδα των μηχανικών που ήταν αρμόδιοι για το έργο, συγκαταλέγονται ο Michael Pawlyn, ο οποίος εξειδικεύεται στον τομέα του βιομιμητισμού και ήταν ένας από τους υπεύθυνους του προαναφερόμενου Eden Project, ο Charlie Paton,35 δημιουργός του θερμοκηπίου αλμυρού νερού, και ο δομικός μηχανικός

Το Sahara Forest Project αποτελεί ένα έργο ανακύκλωσης αποβλήτων και επαναχρησιμοποίησής τους, που αποσκοπεί σε ένα γενικότερο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης. Έχει ως στόχο την αξιοποίηση των μεγάλων εκτάσεων της ερήμου και την παραγωγή χρήσιμων πόρων. Το έργο ξεκίνησε ως πείραμα το 2012 στο Κατάρ. Σήμερα λειτουργεί επίσημα στην περιοχή της Ιορδανίας και προβλέπεται στην περιοχή της Τυνησίας. Το εφαλτήριο για την ανάπτυξη του συγκεκριμένου έργου είναι η σύγχρονη κατάσταση, όσον αφορά τη διαθεσιμότητα σε πόρους, κάτι που ισχύει εντονότερα στις ερημικές περιοχές με την επέκταση της ερημοποίησής τους. Αυτές συνιστούν σημεία ενδιαφέροντος για την εφαρμογή του. Αποτελεί 40

35 Βρετανός αρχιτέκτονας και εμπνευστής του Seawater Greenhouse.

Bill Watts.36 Στο εισαγωγικό κεφάλαιο, αναλύσαμε μέσα στα παραδείγματα του εφαρμοσμένου βιομιμητισμού και αυτό του σκαθαριού το οποίο επιβιώνει στην έρημο της Ναμίμπια. Το σκαθάρι αυτό έχει την ιδιότητα να συλλέγει την υγρασία κατά τη διάρκεια της νύχτας και μέσω της επιφάνειας του κελύφους του να την αποθηκεύει, εξασφαλίζοντας την ανάγκη του για νερό. Αυτήν την ιδιότητα εκμεταλλεύτηκε ο μηχανικός Charlie Paton για τη δημιουργία του θερμοκηπίου, το οποίο χρησιμοποιεί θαλασσινό νερό και αποτελεί μια από τις κύριες εγκαταστάσεις του έργου. Στο μπροστινό μέρος του θερμοκηπίου, ο αέρας διαχέεται πάνω από τους αποστακτήρες, δημιουργώντας ένα δροσερό και υγρό περιβάλλον, απαραίτητο για τη φύτευση των ξηρών παράκτιων περιοχών, ενώ δημιουργείται το κατάλληλο κλίμα υγρασίας και χαμηλών θερμοκρασιών για την ευδοκίμηση των φυτών εσωτερικά του θερμοκηπίου. Οι αποστακτήρες συμβάλλουν στην εξάτμιση του αλμυρού νερού, ενώ χρησιμοποιούν την περιττή θερμότητα από το σύστημα συσσωρευμένης ηλιακής ενέργειας. Το θερμό θαλασσινό νερό τρέχει στους αγωγούς στην οροφή του θερμοκηπίου, απορροφώντας ένα μέρος της θερμότητας. Στη μία 36 Βρετανός δομικός μηχανικός, μέλος της τεχνικής ομάδας του Sahara Forest Project.

επιφάνειά του, το θερμοκήπιο είναι δομημένο με πορώδες τοίχωμα. Το θαλασσινό νερό περνάει μέσα από αυτό, ενώ ο εξωτερικός αέρας περνάει κάθετα και μέσα στο θερμοκήπιο. Αυτό έχει ως συνέπεια το νερό της θάλασσας να εξατμίζεται, να ψύχεται και να παράγεται υγρός αέρας. Η υπόσταση του υγρού και ψυχρού αέρα οδηγεί στη μείωση της θερμοκρασίας στο εσωτερικό του θερμοκηπίου. Μέσω αυτής της διαδικασίας, δημιουργείται κατάλληλο κλίμα για τα φυτά εσωτερικά. Στο πίσω άκρο του θερμοκηπίου, ένας αποστακτήρας, εφοδιασμένος με θερμό θαλασσινό νερό από τους αγωγούς της οροφής, οδηγεί στην αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας του αέρα.37 Ο υγρός αέρας εισέρχεται μέσα από κάθετους αγωγούς πολυαιθυλενίου, οι οποίοι ψύχονται με το θαλασσινό νερό, προερχόμενο από τους μπροστινούς αποστακτήρες. Ο αποστακτήρας συμπυκνώνει τον υγρό αέρα, μετατρέποντάς τον σε νερό, κατάλληλο για την άρδευση των φυτών. Κατά αυτόν τον τρόπο, παράγεται καθαρό νερό, μεγαλύτερης ποσότητας από όση χρειάζεται, βελτιστοποιώντας έτσι τις αποδόσεις της εγκατάστασης. Το πλεονάζον καθαρό νερό θα κατανεμηθεί στον υπαίθριο χώρο για την παραγωγή 37 Principles in Practice, Biomimicry in Architecture, Michael Pawlyn, London, RIBA Publications, 2016

Εικόνα 42 Εσωτερικό του θερμοκηπίου αλμυρού νερού στην εγκατάσταση.

Εικόνα 43 Απεικόνιση της ιδέας του Sahara Forest Project.

Εικόνα 44 Απεικόνιση της πιλοτικής εγκατάστασης του Sahara Forest Project στο Κατάρ.

41

περισσότερης φυτικής καλλιέργειας, δημιουργώντας ένα συνολικά βιολογικό έργο, καταλαμβάνοντας εσωτερικό και εξωτερικό χώρο. Όσον αφορά την εξωτερική βλάστηση, όπως προαναφέρθηκε, αναπτύσσεται μέσω της παραγωγής του νερού στο θερμοκήπιο. Εξωτερικά, το υγρό περιβάλλον που διαμορφώνεται είναι κατάλληλο για να ευδοκιμήσουν ποικίλα είδη φυτικής καλλιέργειας, τα οποία χαρακτηρίζονται από τη βλάστηση της εγχώριας ερήμου. Στα είδη αυτά συγκαταλέγονται προϊόντα βιοενέργειας, καθώς και διαφόρων ειδών ζωοτροφές. Το νερό που προκύπτει στο θερμοκήπιο είναι κατά το 15% αλμυρό. Αυτό περνάει από εξωτερικούς και κάθετους αποστακτήρες, ώστε να συγκρατηθεί η περιττή άλμη. Κατά τη διαδικασία εξάτμισης του νερού, παράγονται άλατα στο στάδιο που αυτά καθιζάνουν από την άλμη.38 Έτσι, προκύπτουν ικανές ποσότητες αλατιού για προώθηση και εμπορική χρήση. Επίσης, λόγω πλεονασμού του αλμυρού νερού, έχουν εγκατασταθεί καλλιέργειες με αλόφυτα, τα φυτά δηλαδή τα οποία ευδοκιμούν σε αλμυρό νερό. Τα συγκεκριμένα αρμόζουν στις συνθήκες τις ερήμου, καθώς 38 Qatar, estproject.com/ 42

https://www.saharafor-

είναι συχνά προσαρμοσμένα σε τέτοια περιβάλλοντα. Ωστόσο, το περιβάλλον καλλιέργειάς τους προκαλεί προβλήματα στις υπόλοιπες καλλιέργειες. Για αυτόν τον λόγο, στο Sahara Forest Project η εγκατάστασή τους είναι περιορισμένη και τοποθετημένη με τέτοιον τρόπο, ώστε να μην απειλούνται οι υπόλοιπες καλλιέργειες. Επιπλέον, στο project, εγκαταστάθηκε πειραματικά μια καλλιέργεια 50 κυβικών μέτρων από φύκια. Αυτή προήλθε από τον Περσικό κόλπο και την Ερυθρά θάλασσα ως ερευνητική καλλιέργεια για χρήση βιοκαυσίμου, ζωοτροφής, τροφής ψαριών, και καρυκευμάτων. Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών για την ανάπτυξη των φυτών, όπως και για την ολοκληρωμένη λειτουργία του έργου προέρχεται από το σύστημα συγκεντρωμένης ηλιακής ενέργειας (CSP–Concentrated Solar Power). Το σύστημα περιλαμβάνει κάτοπτρα τα οποία είναι στραμμένα κατά τέτοιον τρόπο, ώστε να κατευθύνουν την ηλιακή ακτινοβολία που χτυπάει, πάνω από έναν λέβητα νερού. Το νερό θερμαίνεται σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες και τελικά εξατμίζεται. Οι ατμοστρόβιλοι που έχουν παραχθεί, θέτουν σε λειτουργία τουρμπίνες οι οποίες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Με αυτόν τον τρόπο, υπάρχει συγκέντρωση της θερμότητας, η οποία σε συνδυασμό με το νερό παράγει

ενέργεια. Το σύστημα CSP, σε αντίθεση με τα φωτοβολταϊκά τα οποία μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια κατευθείαν σε ηλεκτρική, χρησιμοποιούν την εξάτμιση του νερού σε συνδυασμό με την ηλιακή ακτινοβολία για την παραγωγή ενέργειας. Από την εφαρμογή του συστήματος αυτού, προέκυψε ότι τα αποτελέσματα είναι δύο φορές καλύτερα από τα φωτοβολταϊκά. Τα αποτελέσματα και τα προϊόντα της εγκατάστασης στο Κατάρ ήταν αξιοσημείωτα. Αναφορικά, καταγράφονται τα εξής: • Ta ποσά τα οποία αξιολογήθηκαν από την παραγωγή του θερμοκηπίου είναι τέτοια, ώστε να ανταγωνίζονται θερμοκήπια ευρωπαϊκών προδιαγραφών.

• Μέσω των συστημάτων εξαερισμού και ψύξης του αλμυρού νερού, μειώνεται στο μισό η κατανάλωση του νερού σε σχέση με τα τυπικά συστήματα γλυκού νερού.

• 19 είδη φυτών ερήμου, καθώς και άλλα είδη φύτευσης καλλιεργήθηκαν επιτυχώς στην εγκατάσταση.

• Προέκυψαν σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη, όσον αφορά την ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα, με την απορρόφησή του από τις φυτικές καλλιέργειες.

Τα παραπάνω αποτελέσματα, καθώς και όλα τα αναλυτικά ποσοτικά αποτελέσματα της πιλοτικής εγκατάστασης οδηγούν σε μια νέα τάξη πραγμάτων. Το Sahara Forest Project κατάφερε σε ένα μικρό χρονικό διάστημα τα βέλτιστα δυνατά αποτελέσματα. Με τη συνεχή εξέλιξή του, είναι δυνατή η αναστολή της αυξανόμενης ερημοποίησης περιοχών και αντί αυτού η οργανωμένη βλάστηση και οικολογική αξιοποίησή τους. Ακόμη, η μείωση της ποσότητας του διοξειδίου του άνθρακα των φυτών αποσκοπεί στη γενικότερη μείωση της ποσότητάς του στην ατμόσφαιρα. Αφού ολοκληρώθηκε επιτυχώς η πιλοτική εφαρμογή στο Κατάρ, το έργο λειτουργεί από το 2017 στην Ιορδανία με όλες τις τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν, αλλά και με επιπρόσθετες εγκαταστάσεις.

Εικόνα 45 Απεικόνιση της εξωτερικής φυτικής καλλιέργειας και τα πάνελ συσσώρευσης ηλιακής ενέργειας πίσω.

Εικόνα 46 Η εγκατάσταση του Sahara Forest Project στην Ιορδανία.

43

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ

03

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σήμερα ζούμε σε μια εποχή, όπου το περιβάλλον έχει αρχίσει να αποδυναμώνεται και οι επιπτώσεις του είναι εμφανείς, καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη, η αύξηση της στάθμης της θάλασσας και τα ακραία καιρικά φαινόμενα αποτελούν πλέον συχνό φαινόμενο. Επίσης, τα κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν από τον υπερπληθυσμό και τα παραγωγικά, που αδυνατούν να εκμεταλλευτούν ορθά τους φυσικούς πόρους για την παραγωγή βιώσιμων υλικών, συντελούν στην ανάγκη για επιβολή άμεσων λύσεων. Όπως αναλύσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, η αρχιτεκτονική ήδη μέσω του βιομιμητισμού αναγνωρίζει τα προβλήματα αυτά και προσπαθεί μέσω της κατασκευής βιομιμητικών κτιρίων, κυρίως σε επίπεδο οργανισμού, να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία για την υιοθέτηση οικολογικών αρχών. Ωστόσο, προβλέποντας τις συνέπειες τόσων χρόνων κατάχρησης και αμέλειας της φύσης να γίνονται ορατές, προσπαθεί να δώσει λύσεις για τα μελλοντικά ζητήματα. Έτσι, προσαρμόζεται στις κλιματικές-κοινωνικές αλλαγές και επιδιώκει τη δημιουργία οικοσυστημάτων με τη μορφή πόλεων σε μεγάλη κλίμακα, τα οποία θα είναι βιώσιμα και αυτό-τροφοδοτούμενα, 46

με σκοπό να προστατέψει την ανθρώπινη ζωή και να βελτιώσει την αρμονική συνύπαρξη μεταξύ όλων των έμβιων οργανισμών.

για το μέλλον του πλανήτη, την πηγή έμπνευσης για την εύρεση της λύσης.

Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Michael Pawlyn, για να διατηρηθεί η ισορροπία της φύσης και να λυθούν τα παραπάνω προβλήματα, κρίνεται αναγκαίο να επέλθουν αλλαγές ως προς τον τρόπο που χρησιμοποιούνται οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Συγκεκριμένα, επιβάλλεται η:

3.2. MOBIUS PROJECT

• Ριζική αύξηση αποτελεσματικότητας πόρων.

της των

• Μετατροπή των συστημάτων από γραμμικό σε κλειστό βρόχο διεργασιών.

• Μετατροπή ενέργειας από τη χρήση καυσίμων σε χρήση ηλιακής ενέργειας.39 Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναπτύξουμε παραδείγματα οικοσυστημάτων, τα οποία δεν έχουν ακόμη κατασκευαστεί, αλλά έχουν σχεδιαστεί ακολουθώντας αυτές τις βιομιμητικές αρχές και θα αποτελέσουν αν όχι τη λύση 39 BIOMIMICRY IN ARCHITECTURE , MITIGATION AND ADAPTATION TO CLIMATE CHANGE , Svetlana Normantovich, Ioana Leordean, Corso Marzo, Ex-Borletti Factory

Το Mobius Strip αποτελεί ένα φαινόμενο μαθηματικού βρόχου με μόνο μία πλευρά, περιπλέκοντας το μυαλό με την απλή του φύση. Όντας μία συνεχόμενη λούπα δεν ξεφεύγει ποτέ από το κυκλικό του μοτίβο, το οποίο μοιάζει με σύμβολο αιωνιότητας. Αν και δεν σχεδιάστηκε από τη φύση, εύκολα μετατρέπεται σε υπόθεση μελέτης βασισμένη στα μοντέλα συνεχών κύκλων της φύσης. Είναι γεγονός εξάλλου, ότι ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα της φύσης είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει την περιττή ύλη. Σε αντίθεση με τον άνθρωπο, που ό,τι απόβλητο προέρχεται από τα κτίρια αποτελεί ρύπανση, η φύση ως οικοσύστημα ανακυκλώνει τα υλικά της με διάφορες διεργασίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα σταθερού φυσικού οικοσυστήματος, αποτελεί η βελανιδιά. Συγκεκριμένα, η βελανιδιά ανακυκλώνει κάθε περιττό υλικό, δημιουργώντας έναν κλειστό κύκλο διεργασίας, ο οποίος διατηρεί υλικά, ενέργεια και νερό. Αυτά

από μόνα τους αποτελούν άλλους ξεχωριστούς βρόχους διεργασίας. Ωστόσο, υπάρχουν πολλές κοινές διεργασίες μεταξύ τους που τους αναγκάζουν να συνεργάζονται. Αν κάποιος από αυτούς τους κύκλους αποτύχει, τότε ο κλειστός βρόχος θα ανοίξει και το σύστημα κρίνεται αναποτελεσματικό. Αυτού του είδους το οικοσύστημα σε συνδυασμό με το μαθηματικό μοντέλο έχει εμπνεύσει το γραφείο αρχιτεκτόνων Exploration Architecture που συνεργάζεται με τους αρχιτέκτονες Yaniv Peer και Filipo Privatali, να σχεδιάσουν ένα κτίριο που μιμείται την ικανότητα της βελανιδιάς να διατηρεί υλικά, ενέργεια και νερό σε ένα κλειστό αυτό-τροφοδοτούμενο σύστημα. Πρόκειται για το Mobius Project. Το Mobius Project ενθαρρύνει την επικοινωνία εσωτερικών και εξωτερικών εισροών με τη μορφή ενός κλειστού κύκλου διεργασιών. Επίσης, συνδέει μεμονωμένες δραστηριότητες που στο παρελθόν λειτουργούσαν ξεχωριστά η μία από την άλλη, ενώ εδώ βρίσκονται συγκεντρωμένες και ενσωματωμένες σε συνεργατικούς βρόχους διεργασιών. Συγκεκριμένα, το Project περιέχει: • Παραγωγικό

θερμοκήπιο,

Εικόνα 47 Ρεαλιστικό μοντέλο του Mobius Project.

Εικόνα 48 Ο κλειστός βρόχος ανακύκλωσης των υλικών του Mobius Project.

Εικόνα 49 Σχέδιο του Mobius Project.

47

για την ανάπτυξη καλλιεργειών που δεν θα ευδοκιμούσαν στο εξωτερικό περιβάλλον • Εστιατόριο στο οποίο σερβίρεται εποχιακό φαγητό προερχόμενο από το θερμοκήπιο και τις γύρω περιοχές • Ιχθυοτροφείο για την εκτροφή ποικιλίας βρώσιμων ψαριών • Αγορά τροφίμων • Σύστημα κομποστοποίησης με σκώληκες • Καλλιέργεια μανιταριών με τη χρήση απορριμμάτων κόκκου καφέ •

Αναερόβιο κομποστοποιητή και σύστημα θέρμανσης με βιομάζα

• Σύστημα επεξεργασίας υγρών λυμάτων “EcoMachine”, όπως αυτό εφευρέθηκε από τον βιολόγο John Todd40 • Τεχνητό σχηματισμό ασβεστόλιθου από απόβλητο διοξείδιο του άνθρακα με χρήση τεχνολογίας ε π ι τ α χ υ ν ό μ ε ν η ς

40 Καναδός βιολόγος, εφευρέτης του “Eco-Machine”. Ασχολείται με τον οικολογικό σχεδιασμό.

48

ενανθράκωσης41 Η μεγαλύτερη καινοτομία που εισάγει το Mobius Project, είναι ότι ενώνει την παραγωγή τροφίμων, την παραγωγή ενέργειας και την επεξεργασία υγρών αποβλήτων σε έναν συνδετικό και συνεργατικό κύκλο. Στην ουσία το απόβλητο του ενός είναι το φαγητό του άλλου. Το κτίριο είναι ικανό να διαχειριστεί τα περισσότερα από τα βιοδιασπώμενα απόβλητα των τοπικών αστικών περιοχών κάνοντας χρήση των τεχνολογιών κομποστοποίησης και αναερόβιας χώνεψης. Το μεθάνιο που προκύπτει από αυτή τη διαδικασία χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρισμού και θερμότητας προς όφελος του θερμοκηπίου, ενώ κάποια μόρια των καπναερίων δεσμεύονται μέσω της επιταχυνόμενης ενανθράκωσης για να μετατραπούν σε οικοδομικό υλικό. Το εστιατόριο, εκτός του ότι προμηθεύεται είδη τροφίμων από το θερμοκήπιο, γεγονός που μειώνει σημαντικά την ανάγκη του σε πρώτες ύλες, λειτουργεί με σχεδόν μηδαμινή παραγωγή αποβλήτων, καθώς τα υπολείμματα γίνονται τροφή για τα ψάρια ή κομποστοποιούνται. Τα στερεά από τη διαχείριση του νε41 Biomimetic Design, Jeannyffer Campos’s Research Blog, WordPress & Portfolio.

ρού προωθούνται στους αναερόβιους χωνευτήρες, ενώ το εναπομείναν νερό λαμβάνει επεξεργασία καθαρισμού με τη χρήση ειδικών φυτών, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί είτε ως πόσιμο στην τοπική κοινότητα είτε να τροφοδοτήσει τα συστήματα υγιεινής. Ένα τμήμα των λιπαντικών ουσιών που προκύπτουν από τις ποικίλες μορφές επεξεργασίας των αποβλήτων, διατίθεται στο θερμοκήπιο και το σημαντικό πλεόνασμα προωθείται για την αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων εκτάσεων στα προάστια της πόλης.42 Έτσι τα κτίρια-πόλεις μετατρέπονται από ανεπαρκές γραμμικό σύστημα σε μοντέλο κλειστού κύκλου διεργασιών και επέρχεται λύση στις προκλήσεις διατήρησης των πηγών νερού, ενέργειας και υλικών. Παρά τους περιορισμούς οικονομικής βιωσιμότητας και τεχνικής λειτουργικότητας που μπορεί να προκύπτουν σε κάποιες από τις συνιστώσες αυτού του εγχειρήματος, μέρη του Mobius Project λειτουργούν ήδη επιτυχημένα. Μπορεί να φαίνεται πολύ καλό για να είναι αληθινό, αλλά με λεπτομερή σχεδιασμό έχει τις δυνατότητες να βελτιώσει τα αστικά περιβάλλοντα, καθώς και 42 ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ: ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, Χίου Αργυρώ, Διάλεξη του Πολυτεχνείου Κρήτης, Δεκέμβριος 2014

να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τα αυτό-τροφοδοτούμενα συστήματα. Επιπλέον, από κοινωνικής άποψης, το Mobius Project αποκαθιστά τη σχέση του ατόμου με το περιβάλλον, δημιουργεί μία αίσθηση κοινότητας και επανασύνδεσης με την τροφή, ενώ ταυτόχρονα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των έργων υποδομής αειφόρου διαβίωσης σε αστικές περιοχές. Έτσι λοιπόν, ανοίγεται ο δρόμος για μελλοντική διαμόρφωση βιώσιμων γειτονιών μέσα σε ήδη υπάρχουσες πόλεις ή ακόμα και για δημιουργία από το μηδέν ενός αυτότροφοδοτούμενου οικισμού.

3.3. CORAL REEF (ΑΪΤΗ) Η Αϊτή γνωστή και ως ‘‘Το μαργαριτάρι των δυτικών Ινδιών’’, αποτελούσε για μεγάλο χρονικό διάστημα την πιο επισκέψιμη χώρα των Μεγάλων Αντιλλών, καταλαμβάνοντας το δυτικό τμήμα της νήσου Ισπανιόλα. Το 2010 ωστόσο, πλήγηκε από έναν καταστροφικό σεισμό των 7.0 Ρίχτερ με αποτέλεσμα η χώρα να χρήζει ανακατασκευής σύγχρονων κτιρίων και πολεοδομικού σχεδιασμού. Έχοντας ως γνώμονα αυτό, το αρχιτεκτονικό γραφείο Vincent Callebaut Architectures σχεδίασε το Coral Reef Project. Πρόκειται για ένα ενεργειακά αυτό-τροφοδοτούμενο πλωτό χωριό, κατασκευασμένο από

μία και μόνο τυποποιημένη και προκατασκευασμένη δομική μονάδα που επαναλαμβάνεται, δημιουργώντας χώρους διαμονής για τους πληγέντες από φυσικές καταστροφές. Η μονάδα αυτή χωρίζεται εσωτερικά και δημιουργεί δυο παθητικά σπίτια με μεταλλική δομή και προσόψεις από τροπική ξυλεία της περιοχής, στα οποία ζουν δυο οικογένειες εκατέρωθεν. Το ορατό ελικοειδές σχήμα του έργου δομείται με οχτώ σπονδυλικές κολώνες, οι οποίες συνδέουν όλες τις κατακόρυφες κυκλοφορίες και επιτρέπουν την κίνηση σε όλα τα επίπεδα, από την αρχή έως το τέλος του χωριού. Οι μονάδες σε κάθε όροφο αλληλοσυνδέονται μέσω μιας οριζόντιας κυκλοφορίας, από τη μία μονάδα στην άλλη, και είναι έτοιμες να φιλοξενήσουν πάνω από χίλιες οικογένειες

Εικόνα 50 Οι οχτώ κατακόρυφοι άξονες επικοινωνίας την δυο κτιρίων και ο τρόπος με τον οποίο πολλαπλασιάζονται οι μονάδες.

Εικόνα 51 Σχέδιο τομής των μονάδων και της πλωτής πλατφόρμας στη βάση των κτιρίων.

Εικόνα 52 Άποψη του έργου Coral Reef από ψηλά.

49

της Αϊτής.

Εικόνα 53 Εικόνα του χώρου ενδιάμεσα από τα δυο τμήματα του έργου.

Εικόνα 54 Εικόνα της μονάδας η οποία στηρίζεται στα δώματα των κάτω μονάδων και δημιουργεί οργανικούς κήπους.

Το Project έχει εμπνευστεί από τα ρευστά και στερεά σχήματα που κάνει ένας κοραλλιογενής ύφαλος. Συγκεκριμένα, αποτυπώνεται σαν μία ζωντανή δομή δυο κυμάτων, τα οποία κυματίζουν κατά μήκος της επιφάνειας του νερού στη θάλασσα της Καραϊβικής, πάνω σε μία τεχνητή πλατφόρμα, χτισμένη σε ειδικές επιφάνειες για τους σεισμούς. Το σχήμα κύματος επιτυγχάνεται με τις κοίλες και τις κυρτές καμπύλες που διαμορφώνουν οι μονάδες, όντας στοιβαγμένες η μία πάνω στην άλλη. Ευθυγραμμίζονται και συσσωρεύονται με διαδοχικά στρώματα όπως ένα μεγάλο origami.43 Στην πραγματικότητα, η κάθε μονάδα στηρίζεται στις 43 Εικαστική τέχνη, επινόηση των Ιαπώνων, που έχει ως στόχο το δίπλωμα του χαρτιού με τέτοιον τρόπο ώστε να σχηματιστούν διάφορες μορφές.

Εικόνα 55 Το κυματοειδές σχήμα του έργου και άποψη από την πλωτή πλατφόρμα.

50

άκρες των δωμάτων του κάτω ορόφου, με αποτέλεσμα τα μέρη των δωμάτων που περισσεύουν να μετατρέπονται σε κήπους για την εκάστοτε μονάδα. Έτσι, κάθε οικογένεια έχει έναν δικό της οργανικό κήπο που μπορεί να καλλιεργεί για να παράγει το φαγητό της και στη συνέχεια να χρησιμοποιεί τα απόβλητά της ως λίπασμα. Με τον τρόπο αυτό, η μονάδα μειώνει στο ελάχιστο τη χρήση ενέργειας και ταυτόχρονα με τις ανανεώσιμες πηγές, όλο το Project καθίσταται ουδέτερο ως προς τον άνθρακα. Ανάμεσα στα δύο κατοικημένα κύματα δημιουργείται ένα πολυτελές εσωτερικό ‘‘φαράγγι’’ με βεράντες, χώρους εκτόνωσης και τους καλλιεργήσιμους κήπους των μονάδων. Μάλιστα, αναπτύσσεται ένα τροπικό οικοσύστημα για την τοπική χλωρίδα και πανίδα. Εκτός από την βιοποικιλότητα που παρέχει, αποτελεί και τον κεντρικό άξονα της κοινοτικής ζωής αυτού του φουτουριστικού χωριού, καθώς ενσωματώνει χώρους για την ομαλή διεκπεραίωση των δημόσιων λειτουργιών της κοινότητας. Επιπρόσθετα, ενδιάμεσα και γύρω από τα δυο κύματα παρατηρούνται ορισμένες ελικοειδείς υψομετρικές χαράξεις, οι οποίες ενισχύουν την

αντισεισμική δραστηριότητα, απορροφώντας τους κραδασμούς σε περίπτωση σεισμού, και συγχρόνως οργανώνουν χώρους για την ανακύκλωση του νερού. Συγκεκριμένα, σχηματίζονται αγροκτήματα υδατοκαλλιέργειας τα οποία φιλοξενούν πισίνες για ιχθυοκαλλιέργειες, ενώ οι λιμνοθάλασσες των εγκαταστάσεων καθαρισμού ανακυκλώνουν τα χρησιμοποιημένα ύδατα πριν τα ρίξουν στη θάλασσα. Σε αυτό το σημείο, κρίνεται αναγκαίο να τονισθεί ότι το έργο είναι οικολογικά σχεδιασμένο και ενσωματώνει βιοκλιματικά συστήματα, καθώς και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στην ουσία, η μετατροπή της υδάτινης θερμότητας επιτυγχάνεται στα μέρη που βυθίζεται η προβλήτα μέσω της διαφοράς της θερμοκρασίας μεταξύ των επιφανειακών και των βαθέων υδάτων. Αντίστοιχα, η κινητική ενέργεια από τα θαλάσσια κύματα μετατρέπεται σε ηλεκτρική με τη βοήθεια ειδικών μηχανών υδροστροβίλων που βρίσκονται κάτω από την προβλήτα. Επίσης, στα δώματα των ανώτερων μονάδων των κτιρίων, υπάρχουν πέργκολες πάνω στις οποίες έχουν τοποθετηθεί φωτοβολταϊκά πάνελ, τα

οποία συγκεντρώνουν την ηλιακή ενέργεια. Ακόμη, έχει προβλεφθεί και ένα πάρκο με ανεμογεννήτριες στη βάση του έργου, σε έναν κεντρικό τροπικό κήπο. Το γενικό σχέδιο του Coral Reef μπορεί να εξελιχθεί και να επεκταθεί σύμφωνα με την αρχή ‘‘plug-in’’.44 Το αστικό πλαίσιο αυτού του οικολογικού χωριού παραμένει ευέλικτο και αναπτύσσεται συνεχώς, ανάλογα με το χρόνο και το χώρο. Οι μονάδες εξάλλου είναι προκατασκευασμένες και μπορούν να προστίθενται και να δημιουργούν περισσότερους ορόφους ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες κάλυψης. Τέλος, η Αϊτή, αξιοποιώντας τις φυσικές και κλιματικές συνθήκες της, χαρακτηρίζεται 44 Πρόκειται για μια τεχνική όπου μπορείς να προσθέτεις συνεχώς νέα παρόμοια τμήματα πάνω σε μια ήδη υπάρχουσα κατασκευή.

Εικόνα 56 Εικόνα από τον τροπικό κήπο και το πάρκο με τις ανεμογεννήτριες.

Εικόνα 57 Σχέδιο αποτύπωσης της θέσης των μονάδων με τους άξονες κατακόρυφης επικοινωνίας.

Εικόνα 58 Άποψη από την πλωτή πλατφόρμα, ειδικά κατασκευασμένη για τους σεισμούς.

51

ως μία από τις χώρες που επωφελούνται ενεργειακά και αναπτύσσει μια αειφόρο αστικοποίηση, υλοποιώντας προκλήσεις άμεσης ανασυγκρότησης. Το πρωτότυπο έργο Coral Reef αποτελεί, στο πλαίσιο της ανθρωπιστικής κρίσης, μια θετική και δυναμική απάντηση για την αειφόρο βιομηχανική και τυποποιημένη ανοικοδόμηση της συλλογικής κατοικίας, με υψηλή ανθρωπιστική και περιβαλλοντική δράση σε πληγείσες περιοχές.

3.4. ASIAN CAIRNS (ΣΕΝΖΕΝ, ΚΙΝΑ) Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των κατοίκων στις πόλεις της Κίνας έχει αυξηθεί σημαντικά σε σχέση με τον πληθυσμό της εξοχής. Σύμφωνα με έρευνες, το ποσοστό θα φτάσει το 75% μέχρι το 2030. Οι σύγχρονες πόλεις καταναλώνουν το 75% της ενέργειας και εκκρίνουν 80% CO2 στο περιβάλλον. Πρόκειται για έναν ελαττωματικό ενεργειακό βρόχο ο οποίος όμως έχει τη δυνατότητα να αλλάξει, αν κατά κάποιον τρόπο ενσωματωθεί η εξοχή μέσα στην πόλη, δίνοντας πράσινους πνεύμονες στην καρδιά του αστικού κέντρου. Καταγράφοντας αυτή τη μαζική ανάγκη για αστικοποίηση και τη συγκέντρωση υπερπληθυσμού στα κέντρα 52

των πόλεων, κρίνεται αναγκαία η εύρεση οικολογικών λύσεων και η δημιουργία βιώσιμων οικοσυστημάτων με ελάχιστη απελευθέρωση άνθρακα στο περιβάλλον. Επωφελούμενη από την προνομιακή γεωγραφική της θέση στο Δέλτα του ποταμού Περλ, η πόλη Σενζέν μαζί με το Χονγκ Κονγκ μετά την ενσωμάτωση του στην Κίνα, έχουν μετατραπεί σε οικονομικά κέντρα με πάνω από 20 δισεκατομμύρια κατοίκους. Βασισμένο πάνω σε αυτή την υπερανάπτυξη εμφανίζεται το Asian Cairns Project του Βέλγου αρχιτέκτονα Vincent Callebaut, το οποίο επιδιώκει τη δημιουργία ενός πολυλειτουργικού και οικολογικού πόλου. Το συγκεκριμένο Project σχεδιάστηκε με σκοπό να καταπολεμήσει το φαινόμενο του υπερπληθυσμού στην πόλη Σενζέν και να σταματήσει την έκκριση CΟ2 στην ατμόσφαιρα. Πρόκειται για ένα νέο είδος αστικού περιβάλλοντος εναρμονισμένο με τις αρχές του φυσικού κόσμου, το οποίο χρησιμοποιεί στοιχεία βιομιμητισμού. Η μορφή του μοιάζει με τεράστια βότσαλα, στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο, δημιουργώντας ολόκληρες κοινότητες έτοιμες να φιλοξενήσουν οικογένειες. Όλη η απαραίτητη ενέργεια για την ορθή λειτουργία του Project, προσλαμβάνεται απευθείας από τον ήλιο και τον άνεμο,

ενώ ό,τι παράγεται έπειτα θα ανακυκλώνεται και η τοπική τεχνογνωσία θα κεφαλοποιείται, όπου καθίσταται αυτό δυνατό. Επιπλέον, όλοι οι κάτοικοι θα εργάζονται εκεί με σκοπό να μειωθεί η ανάγκη για μετακινήσεις. Το φαγητό και τα εμπορεύματα θα παράγονται μέσα στο κτίριο σε κρεμαστούς οπωρώνες και ειδικούς κήπους για λαχανικά και στη συνέχεια, όλα τα απόβλητα θα επιστρέφουν στο οικοσύστημα μέσω της κομποστοποίησης. Η κατασκευή του θυμίζει τη νεολιθική τακτική τοποθέτησης των βότσαλων σε στοίβες που χρησίμευαν ως δείκτες για τους πεζοπόρους. Στο Project οι κωνικές αυτές στήλες βράχων παίρνουν ζωή ως μεγαλιθικές μονάδες, σχηματίζοντας έξι πύργους μικτής χρήσης, οι οποίοι περιλαμβάνουν κατοικίες, γραφεία και χώρους αναψυχής. Το Master Plan έχει σχεδιαστεί με τη μορφή τριών μεταβλητών σπειρών που αντιπροσωπεύουν τα τρία στοιχεία της φύσης, δηλαδή τη φωτιά, το χώμα και το νερό, όλα οργανωμένα γύρω από τον αέρα στο κέντρο. Οι πύργοι είναι τοποθετημένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε η κάθε σπείρα να βρίσκεται ενδιάμεσα από δυο πύργους, ενώ ένας τρίτος τοποθετείται στο κέντρο της. Γύρω από κάθε πύργο και σπείρα σχηματίζονται αστικά οικοσυστήματα που εμφυτεύουν τη βιοποικιλότητα στην καρδιά της πόλης, υπό τη μορφή τεράστιων

δημόσιων οπωρώνων και αστικών γεωργικών πεδίων. Τα υγρά απόβλητα από τους κήπους θα συγκεντρώνονται και θα ανακυκλώνονται, αφού πρώτα καθαριστούν με τη χρήση ειδικών φυτών μέσω μιας συνεργασίας βιολογικών, φυσικών και χημικών διεργασιών. Οι ρυπαντικές ουσίες απομακρύνονται με την ευνοϊκότερη χρήση των πλέον αποτελεσματικών μικροβιακών και φυτικών διαδικασιών καθίζησης και απορρόφησης. Κάθε πύργος έχει ως κύριο δομικό στοιχείο έναν κατακόρυφο ορθογώνιο άξονα, ο οποίος αποτελεί τη βασική κατακόρυφη επικοινωνία μεταξύ των ορόφων και λειτουργεί ως κεντρικός φορέας στήριξης. Χωρογραφεί τις ανθρώπινες ροές, διανέμει τους φυσικούς πόρους και επεξεργάζεται τα απόβλητα με διαλογή και επιλεκτική κομποστοποίηση. Όλα τα ‘‘βότσαλα΄΄ συνδέονται με αυτή τη σπονδυλική στήλη και το καθένα ξεχωριστά αποτελεί ένα μικρόκοσμο της οικολογικής πόλης. Το εξωτερικό τους περίβλημα αποτελείται από χαλύβδινους δακτυλίους που οριοθετούν τη γυάλινη επιδερμίδα τους, η οποία είναι επενδεδυμένη με φωτοβολταϊκά πάνελ και ένα πεδίο ηλιακών κυψελών. Πάνω στο γυάλινο περίβλημα υπάρχουν σε ορισμένα σημεία

ανεμογεννήτριες. Οι δακτύλιοι καμπυλώνονται γύρω από οριζόντια διπλά καταστρώματα και συνδέονται με την κεντρική σπονδυλική στήλη από δοκούς Vierendeel, επιτρέποντας τη μέγιστη ευελιξία και χωροταξική διαμόρφωση. Αυτές οι τεράστιες δοκοί σχηματίζουν ένα σχέδιο σταυρού σε κάτοψη και διαχωρίζουν τις εκάστοτε λειτουργίες του κάθε βότσαλου. Οι ενδιάμεσοι χώροι μεταξύ των δοκών και της γυάλινης επιδερμίδας περιλαμβάνουν κήπους με τη μορφή θερμοκηπίων. Τα κρυστάλλινα βότσαλα είναι οικολογικά σχεδιασμένα από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν ενεργειακή ισορροπία ως προς το ενεργειακό και το τροφικό κομμάτι. Αυτοί οι έξι πρωτοπόροι πύργοι στοχεύουν στην επίτευξη των παρακάτω:

Εικόνα 59 Ο κάθε πύργος είναι χτισμένος σε μία σπειροειδή βάση.

Εικόνα 60 Τα τζάμια, οι ανεμογεννήτριες και το άφθονο πράσινο περιβάλλουν στο κάθε διώροφο βότσαλο.

Εικόνα 61 Φωτορεαλιστική εικόνα από τους 6 πύργους του Asian Cairns Project.

53

Εικόνα 62 Κάτοψη των δωμάτων των πύργων και των σπειρών στη βάση τους.

Εικόνα 63 Κάτοψη σε σχήμα σταυρού του τελευταίου βότσαλου -χώρου στάθμευσης.

Εικόνα 64 Δείγμα από το εσωτερικό χώρο ενός βότσαλου.

Εικόνα 65 Τομή βότσαλων με άποψη κοινόχρηστων χώρων και μιας πισίνας.

54

1. Μείωση του οικολογικού α π ο τ υ π ώ μ α τ ο ς ενισχύοντας την τοπική κατανάλωση μέσω της αυτονομίας των τροφίμων και του περιορισμού χρήσης των μέσων μεταφοράς.

2. Επανένταξη της τοπικής απασχόλησης στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, που συνεπάγεται την παραγωγή των φρέσκων και βιολογικών προϊόντων στους κατοίκους των πόλεων, οι οποίοι θα είναι σε θέση να επαναπροσδιορίσουν τη γνώση των τρόπων παραγωγής της γεωργίας.

3. Ανακύκλωση, σε κλειστό βρόχο, των υγρών ή στερεών οργανικών αποβλήτων των χρησιμοποιούμενων υδάτων από την αναερόβια κομποστοποίηση και τα φύλλα πράσινων φυκιών που παράγουν βιοαέριο με επιταχυμένη φωτοσύνθεση.

4. Οικονομία του αγροτικού εδάφους με σκοπό τη μείωση της αποψίλωσης των δασών, της ερημοποίησης και της μόλυνσης των φρεατίων.

5. Ενίσχυση του οξυγόνου των μολυσμένων κέντρων της πόλης, των οποίων η ποιότητα του αέρα είναι

κορεσμένη σε σωματίδια μόλυβδου.

6. Παραγωγή μιας κάθετης οργανικής καλλιέργειας φρούτων και λαχανικών, που περιορίζει τη συστηματική προσφυγή σε παρασιτοκτόνα, εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα και χημικά λιπάσματα.

7. Εξοικονόμηση υδάτινων πόρων με την ανακύκλωση των αστικών υδάτων, των νερών από το πότισμα και το εξατμισμένο νερό από τα φυτά.

8. Προστασία της βιοποικιλότητας και ανάπτυξη οικοσυστημάτων στην καρδιά της πόλης.

9. Μείωση των υγειονομικών κινδύνων με την εξαφάνιση φυτοφαρμάκων επιβλαβών για την υγεία και τη γονιμότητα και πλήρης προστασία των φρεατικών πινάκων.

10. Μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, που απαιτούνται για τη συμβατική γεωργία σε μακροχρόνια βάση, για την ψύξη και τη μεταφορά αγαθών.45 45 SUSTAINABLE FARMSCRAPERS FOR RURAL URBANITY, Vincent Callebaut Architectures Paris, Shenzhen, 2013, China

Το Asian Cairns Project συνθέτει τη φιλοσοφία της αρχιτεκτονικής, η οποία μεταμορφώνει τις πόλεις σε οικοσυστήματα, τα οικοδομικά τετράγωνα σε δάση και τα κτίρια σε ώριμα δέντρα, μετατρέποντας κάθε περιορισμό σε ευκαιρία και κάθε σπατάλη σε ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι αποτελεί ένα καινοτόμο μοντέλο σχεδιασμού, έτοιμο να δώσει τη λύση σε προβλήματα υπερπληθυσμού και να συμβάλει στην εξέλιξη της κοινωνίας δημιουργώντας μία πράσινη πόλη.

3.5. ZIRA ISLAND (ΑΖΕΡΜΠΑΪΤΖΑΝ) Ο βιομιμητικός σχεδιασμός σε επίπεδο οικοσυστήματος χαρακτηρίζεται ως αρκετά περίπλοκος, καθώς περιλαμβάνει μία ολική αναθεώρηση της ενεργειακής επάρκειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού, μπορεί να θεωρηθεί το Zira Island Master Plan, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Δανό αρχιτέκτονα Bjarke Ingels, ιδρυτή των BIG Architects, σε συνεργασία με τους μηχανικούς της κατασκευαστικής εταιρείας Ramboll. Το νησί Zira βρίσκεται στην Κασπία Θάλασσα στο ύψος του Αζερμπαϊτζάν, έχει έκταση 1.000.000τμ. και προβλέπεται να

υποστεί τις ανάλογες δράσεις προκειμένου να μετατραπεί σε θέρετρο μηδαμινής ενέργειας και κέντρο ψυχαγωγίας. Το Αζερμπαϊτζάν είναι γνωστό και ως ‘‘οι Άλπεις της κεντρικής Ασίας.’’ Βρίσκεται σε στρατηγική θέση έχοντας τον Καύκασο προς το Βορρά και την ακτογραμμή της Κασπίας θάλασσας προς το Νότο, αποτελώντας σημαντικό πέρασμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Το φυσικό του τοπίο εξακολουθεί να κατέχει κυρίαρχο ρόλο μέχρι και σήμερα, με τις χιονισμένες κορυφές του να ξεπερνούν τα 4.000μ. υψόμετρο, τις καταπράσινες κοιλάδες και τις μεγάλες εκτάσεις ερήμου. Τοποθετημένο στον κόλπο της πρωτεύουσας του Μπακού, εντοπίζεται το ακατοίκητο νησί Zira, γνωστό και ως Nargin. Είναι το μεγαλύτερο από τη συστάδα νησιών της περιοχής, έχει μήκος 3,1χλμ. και πλάτος 600μ. Η βόρεια πλευρά του νησιού είναι κατακόρυφη και βραχώδης ενώ η νότια επίπεδη. Το Master Plan είναι εμπνευσμένο από τις κορυφογραμμές των εφτά βουνών του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες είναι ορατές από την πρωτεύουσα του Μπακού. Οι κορυφές αυτές αποτελούν ένα αρχιτεκτονικό τοπίο βασισμένο στο φυσικό περιβάλλον της χώρας. Οι BIG θέλουν να δημιουργήσουν μια βιώσιμη 55

Εικόνα 66 Τρισδιάστατη πανοραμική άποψη του προτεινόμενου οικισμού στη νήσο Zira στο Αζερμπαϊτζάν.

Εικόνα 67 Οι κορυφογραμμές των κτιρίων στο νησί Zira.

Εικόνα 68 Η σταδιακή εξέλιξη των κορυφών-κτιρίων.

56

αστική ανάπτυξη, η οποία εκμεταλλεύεται το φυσικό τοπίο του νησιού και έχει ως στόχο την αναζωογόνηση του τόπου. Κάθε βουνό αντικατοπτρίζει ένα οικοδόμημα, το οποίο αποτελεί ένα ολόκληρο οικοσύστημα από μόνο του. Ένα βουνό δημιουργεί βιότοπους, διοχετεύει νερό, αποθηκεύει ενέργεια, παρέχει κοιλάδες και θέα, πρόσβαση και καταφύγιο. Οι εφτά κορυφές του Αζερμπαϊτζάν δεν είναι απλά μεταφορές, αλλά ζωντανά μοντέλα οικοσυστήματος των βουνών. Οι κορυφές αυτές συνδυάζουν δημόσιες και ιδιωτικές χρήσεις. Το αποτέλεσμα, είναι η αντικατάσταση της κορυφογραμμής με μια μίξη κτιρίων και φυσικού τοπίου. Ανάμεσα στις κορυφές υπάρχει ένα δημόσιο μονοπάτι το οποίο συνδέει μια σειρά ιδιωτικών θέρετρων με παραλίες. Επίσης, δημιουργείται μία διαδρομή που συνδέει τα βουνά και επιτρέπει στους επισκέπτες να ανέβουν στις κορυφές. Ο κύριος στόχος του έργου είναι η ολική αυτονομία του νησιού ως προς τις εξωτερικές πηγές ενέργειας, το οποίο επιτυγχάνεται με τον συνδυασμό της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του τόπου και της χρήσης νέων τεχνολογιών. Έτσι, παρατηρείται ένα υψηλό βιοτικό επίπεδο με ελάχιστη κατανάλωση των πηγών. Αξίζει να σημειωθεί ότι το νησί, λαμβάνοντας υπόψη τις

κλιματικές συνθήκες του τόπου, θα χρησιμοποιεί την ενέργεια που προέρχεται από τον ήλιο, τον άνεμο και το νερό με τον πιο φυσικό τρόπο, προκειμένου να είναι ενεργειακά αυτόνομο, θέτοντας τις βάσεις για μελλοντικά παρόμοια έργα. Το νησί πρόκειται να συνδεθεί με την ηπειρωτική χώρα με ποικίλα μεταφορικά μέσα από το νερό, την ξηρά και τον αέρα. Συγκεκριμένα, θα υπάρξει σύνδεση με λεωφορεία, τα οποία θα φεύγουν σε τακτά χρονικά διαστήματα και θα διανύουν μία απόσταση 10χλμ. περίπου μέχρι το Μπακού. Ταυτόχρονα, στο νησί ένα δίκτυο ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων και ταξί θα εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων, εξασφαλίζοντας παράλληλα περιορισμένη κυκλοφορία και ιδιωτικότητα των επισκεπτών στα ξενοδοχεία και στις μαρίνες. Τα μέσα θα χρησιμοποιούν τον περιφερειακό δρόμο κατά μήκος ενός κεντρικού πάρκου και δεν θα εκπέμπουν ρυπογόνες ουσίες στο περιβάλλον. Επίσης, θα κατασκευαστούν δυο ελικοδρόμια, τα οποία θα παρέχουν άμεσες συνδέσεις σε διάφορες τοποθεσίες της πρωτεύουσας.

εγχώριους επισκέπτες. Το γενικό σχέδιο προβλέπει μια σειρά γειτονιών κατά μήκος της ακτογραμμής, οι οποίες θα χωρίζονται σε αστικές περιοχές υψηλής πυκνότητας στο δυτικό μέρος και σε βίλες στο ανατολικό τμήμα του νησιού. Οι γειτονιές αυτές συνδέονται μέσω του κεντρικού πάρκου, το οποίο οδηγεί στην κεντρική δημόσια παραλία. Το ανατολικότερο άκρο του νησιού, έκτασης 70.000τμ., έχει αφιερωθεί στην κατασκευή τριών υπερπολυτελών βιλών, από τις οποίες η κάθε μία είναι 2.500τμ. Οι βίλες που θα σχεδιαστούν θα αποτελούν μια πιο ιδιωτική γειτονιά και θα περιλαμβάνουν μία εκπληκτική λιμνοθάλασσα, μία μαρίνα για τα ιδιωτικά σκάφη και ένα

υψηλών προδιαγραφών σπα. Όλες οι βίλες θα κατασκευαστούν σε διάφορα επίπεδα, εναρμονισμένα με τις υψομετρικές χαράξεις του τοπίου, για να έχουν απεριόριστη θέα προς τη θάλασσα και τη λιμνοθάλασσα. Επιπρόσθετα, θα διαθέτουν ιδιωτικές πισίνες, ευρύχωρους χώρους ηλιοθεραπείας, καθώς και ένα ελικοδρόμιο. Κάθε βίλα βρίσκεται σε περιοχή 600τμ. και κυμαίνεται από 300 έως 800τμ. Η ακτογραμμή του νησιού είναι σχεδιασμένη με μαρίνες και παραλίες, προσφέροντας ποικιλία δραστηριοτήτων αναψυχής. Μάλιστα, διαθέτει τρείς διαφορετικές μαρίνες. Τη μαρίνα Kapaz, η οποία βρίσκεται στο κεντρικό λιμάνι του

Εικόνα 69 Νυχτερινή λήψη από τα κτίρια -κορυφές.

Εικόνα 70 Η γειτονιά με τις 300 βίλες.

Το νησί Zira θα δημιουργήσει μία εκλεπτυσμένη όαση στην καρδιά την κεντρικής Ασίας, προσφέροντας αποκλειστικό καταφύγιο για τους πιο απαιτητικούς διεθνείς και 57

νησιού και περιλαμβάνει τον σταθμό των σκαφών, τη μεγάλη μαρίνα Savalan και τη μαρίνα Babadagh, η οποία περιβάλλεται από καλοκαιρινά διαμερίσματα με ιδιωτικά σκάφη. Το τοπίο του νησιού έχει διαμορφωθεί από τις διακυμάνσεις του αέρα και του μικροκλίματος που δημιουργείται από τα βουνά. Το κεντρικό πάρκο του Zira Island θα συμβάλλει στη δημιουργία ενός πράσινου τοπίου, του οποίου η ατμόσφαιρα θα αντιστοιχεί με τροπικού νησιού. Η διακόσμηση των πλατειών και των δημόσιων χώρων,

όσον αφορά το είδος της φύτευσης και τον τρόπο χάραξης, προκύπτει από τα μοτίβα του ανέμου, καθώς περνάει ανάμεσα από τις κορυφές των βουνών. Πιο αναλυτικά, όπου οι άνεμοι είναι δυνατοί τα δέντρα θα είναι πιο πυκνά προκειμένου να μειώσουν την ταχύτητά τους και να δημιουργήσουν έναν άνετο χώρο. Το νησί επωφελείται από το γεγονός ότι το Μπακού είναι η πόλη των ανέμων. Συλλέγοντας την αιολική ενέργεια μέσω του υπεράκτιου αιολικού πάρκου του νησιού, το Project θα έχει

Εικόνα 71 Σχεδιάγραμμα με τις επεμβάσεις στο νησί Zira.

Εικόνα 72 Διάγραμμα εκμετάλλευσης και διαχείρισης των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας στον οικισμό, καθώς και των όμβριων υδάτων.

58

τη δική του ουδέτερη παροχή ενέργειας CO2. Οι ανεμογεννήτριες θα τροφοδοτούν ολόκληρο το νησί, καταργώντας τις πλατφόρμες της υπάρχουσας πετρελαϊκής βιομηχανίας και αντικαθιστώντας το δάσος των πετρελαϊκών πύργων στον ορίζοντα της Κασπίας θάλασσας. Τα κτίρια του νησιού θερμαίνονται και ψύχονται ολοκληρωτικά από αγωγούς θερμότητας που συνδέονται με τη θάλασσα. Τα πάνελ ηλιακής θερμότητας που είναι ενσωματωμένα στα κτίρια, δημιουργούν μια σταθερή παροχή ζεστού νερού, ενώ τα φωτοβολταϊκά που βρίσκονται στρατηγικά τοποθετημένα σε προσόψεις και στέγες, τροφοδοτούν καθημερινά τις πισίνες και τα πάρκα νερού. Όλα τα λύματα και τα όμβρια ύδατα συλλέγονται και οδηγούνται σε ειδική εγκατάσταση επεξεργασίας λυμάτων, όπου καθαρίζονται, υφίστανται επεξεργασία και ανακυκλώνονται για άρδευση. Τα στερεά τμήματα των λυμάτων επεξεργάζονται, κομποστοποιούνται και τελικά μετατρέπονται σε λίπασμα, επιστρέφοντας στο έδαφος. Η σταθερή άρδευση και επεξεργασία των λυμάτων του νησιού συμβάλει με ελάχιστο οικολογικό αποτύπωμα στην διατήρηση της καταπράσινης κατάστασης του τροπικού κλίματος.

Φάσεις:

χής.

Το Master Plan του Zira Island χωρίζεται σε δυο φάσεις. Η πρώτη φάση περιλαμβάνει τον σχεδιασμό και την κατασκευή 300 βιλών με ιδιωτικές παραλίες, καθώς και την κατασκευή ενός ξενοδοχείου πέντε αστέρων στο βουνό Kapaz. Επίσης, θα συμπεριληφθεί ο σχεδιασμός ενός σταθμού σκαφών και μιας μαρίνας στους πρόποδες του Kapaz, ενώ όλες οι βοηθητικές λειτουργίες, όπως οι εγκαταστάσεις στάθμευσης, θα οργανωθούν παράλληλα με τα υπόλοιπα έργα. Στη δεύτερη φάση θα κατασκευαστούν οι εγκαταστάσεις στα υπόλοιπα έξι βουνά, ολοκληρώνοντας ταυτόχρονα τον σχεδιασμό τοπίου, θα τελειοποιηθούν οι τρείς υπερπολυτελείς βίλες, στο βόρειο άκρο του νησιού, και θα δημιουργηθεί ένα παράκτιο πάρκο ανεμόμυλων. Οι δυο αυτές φάσεις θα ξεκινήσουν ανεξάρτητα η μία από την άλλη και θα ολοκληρωθούν ακολουθώντας το δικό τους ατομικό χρονοδιάγραμμα.

AYIDAGH: Το βουνό αυτό σχεδιάστηκε για να διαθέτει πολυτελή διαμερίσματα με μεγάλες βεράντες με θέα προς την Κασπία θάλασσα. Τα διαμερίσματα είναι τοποθετημένα γύρω από μία κεντρική δημόσια αίθουσα η οποία φιλοξενεί κατά καιρούς διάφορα συνέδρια και εκθέσεις.

Οι εφτά κορυφές : SAVALAN: Το πρώτο βουνό διαθέτει μεγάλο εύρος διαφορετικών δραστηριοτήτων. Από ξενοδοχεία στο κέντρο μέχρι γειτονιές διαμερισμάτων που καταλήγουν σε εμπορικούς δρόμους με μαγαζιά, καφέ και εστιατόρια. Επίσης, υπάρχουν χώροι για αθλήματα, πισίνες και μεγάλα πάρκα που φιλοξενούν δραστηριότητες αναψυ-

ILANDAGH: Πρόκειται για την πιο εικονική και αναγνωρίσιμη κορυφή, καθώς δημιουργείται εύκολα με πρόγραμμα 3D. Αφορά δύο ίδιες σιλουέτες, οι οποίες τέμνονται σε μια διασταύρωση, δημιουργώντας ένα τρισδιάστατο προφίλ που φαίνεται από όλες τις κατευθύνσεις του νησιού. Το κτίριο περιέχει ένα πολυτελές ξενοδοχείο που περικλείεται από τέσσερις παραλίες με πισίνες και εστιατόρια.

SHAHDAGH: Γνωστό και ως το βουνό του Βασιλιά, είναι μία ελαφριά κατασκευή διάτρητη από τετράγωνες αυλές. Από ψηλά το βουνό μοιάζει με τεράστιο πίνακα σκάκι. Στο εσωτερικό του διαθέτει διαμερίσματα, γραφεία και μία μεγάλη αίθουσα θεάτρου.

Εικόνα 73 Η κορυφή Savalan.

Εικόνα 74 Η κορυφή Ayidagh.

Εικόνα 75 Η κορυφή Ilandagh.

KAPAZ: Το βουνό Kapaz αναπαριστά τη σιλουέτα του Bridal Crown Mountain που βρίσκεται στη λίμνη Goy Gol. Χρησιμοποιώντας τις δομικές αρχές του μηχανικού Eladio Dieste, η λεπτή πλάκα που χρησιμοποιείται για την κατασκευή 59

Εικόνα 76 Η κορυφή Shahdagh.

Εικόνα 77 Η κορυφή Kapaz.

Εικόνα 78 Η κορυφή Beshbarmaq.

Εικόνα 79 Η κορυφή Babadagh.

60

του, επιτυγχάνει την απαιτούμενη σταθερότητα σχηματίζοντας μια ελαστική καμπύλη στο επίπεδο του εδάφους. Οι παραμορφώσεις που προκύπτουν από την αρχή και το τέλος της καμπύλης δημιουργούν βεράντες και δημόσιους χώρους που καλύπτονται από την κύρια πλάκα. Στον κορμό της φιλοξενεί ένα ξενοδοχείο πέντε αστέρων, ενώ λόγω σχήματος διαμορφώνει έναν κόλπο, ο οποίος αποτελεί το βασικό λιμάνι του νησιού διαθέτοντας μεγάλη μαρίνα και μια σειρά εστιατορίων.

BESHBARMAQ: Το βουνό αυτό είναι ένα σύμπλεγμα πέντε μικρών πύργων, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους από την βάση μέχρι τις κορυφές μέσω ενός δρόμου που φέρει δημόσιες χρήσεις. Είναι κατασκευασμένοι σε θέση που τους επιτρέπει να έχουν πανοραμική θέα από όλες τις προσόψεις. Οι πύργοι περιέχουν γραφεία, διαμερίσματα, εστιατόρια και μαγαζιά στο επίπεδο του εδάφους.

BABADAGH: Η κορυφογραμμή ‘‘Water Shed Ridge’’ είναι ένα από τα πολλά ονόματα του βουνού Babadagh στο Αζερμπαϊτζάν. Στο νησί Zira αποτυπώνεται ως μια διάτρητη μορφή που περικλείει την κεντρική μαρίνα. Στις εισόδους τόσο από την ξηρά όσο και από τη θάλασσα, το κτίριο έχει την ικανότητα να ανυψώνεται προκειμένου να εισέλθουν ή να εξέλθουν οι επισκέπτες

και τα σκάφη στη μαρίνα. Το κτίριο διαθέτει διαμερίσματα με μεγάλους εξωτερικούς χώρους και ιδιωτικές εξέδρες για σκάφη. Το νησί Zira θα αποτελέσει ένα σημαντικό βήμα για το μέλλον της αστικής ανάπτυξης στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία. Με τη βοήθεια των φυσικών πόρων, το νησί θα έχει την δυνατότητα να παράγει την ίδια ποσότητα ενέργειας με αυτήν που καταναλώνει, εξισορροπώντας τη φυσική τάξη. Έτσι το έργο θα προκαλέσει μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, βελτιώνοντας το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων που θα ζουν εκεί την επόμενη δεκαετία. Σε μία κοινωνία βασισμένη αποκλειστικά στο πετρέλαιο, αυτός ο καινοτόμος σχεδιασμός θα ταρακουνήσει τον μέχρι πρότινος τρόπο σκέψης και σύντομα θα αποτελέσει το θεμέλιο για την εξέλιξη της αειφόρου ανάπτυξης.

3.6. THE BIOMIMEΤIC OFFICE BUILDING (ΖΥΡΙΧΗ, ΕΛΒΕΤΙΑ) Το Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων (Biomimetic Office Building) αποτελεί ένα καινοτόμο παράδειγμα, καθώς είναι το πρώτο κτίριο στο είδος του που έχει σχεδιαστεί ολοκληρωτικά ακολουθώντας τις αρχές του βιομιμητισμού. Έχει σχεδιαστεί από τον αρχιτέκτονα Michael Pawlyn και την ομάδα του, τους Exploration Architecture. Αν και δεν έχει χτιστεί ακόμη, η τοποθεσία για την οποία σχεδιάστηκε βρίσκεται στην πόλη Ζυρίχη, της Ελβετίας. Στην αρχή, πραγματοποιήθηκε μια ανοιχτή μελέτη χωρίς πολλούς περιορισμούς, ούτε ως προς την τοποθεσία, ούτε ως προς το συνολικό κόστος, αλλά με σκοπό την προσεγγιστική αναγνώριση του κεφαλαίου και της μακροπρόθεσμης αξίας του κτιρίου. Για τη μελέτη αυτή διορίστηκε επικεφαλής μία ομάδα που απαρτίζονταν από τους καλύτερους σχεδιαστές της Ευρώπης και έναν παγκοσμίου φήμης καθηγητή του βιομιμητισμού, τον Julian Vincent. Η ιδέα της μελέτης ακολουθήθηκε από μια εμπορική μελέτη σκοπιμότητας, η οποία βελτίωσε τις σχεδιαστικές έννοιες και κατέδειξε ότι το Project θα μπορούσε να κατασκευαστεί με ρεαλιστικό κόστος. Ο

μηχανικός περιβάλλοντος της ομάδας προβλέπει ότι το Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων, όταν χτιστεί, θα αποτελεί ένα από τα πιο χαμηλά σε χρήση ενέργειας κτίρια γραφείων στον κόσμο. Μάλιστα, θα καταφέρει να εκμηδενίσει το κόστος που χρειάζεται για την κατασκευή του μόλις σε τρία χρόνια. Εστιάζοντας στην ανάπτυξη οικονομικών, ορθολογικών και έξυπνων συστημάτων, έγινε χρήση βιολογικών μηχανισμών ως πηγή έμπνευσης και πρότυπο σχεδιασμού. Ένας βασικός παράγοντας που κατείχε σημαντικό ρόλο στα δομικά συστήματα ήταν η ελαχιστοποίηση των αερίων του άνθρακα, προκειμένου το έργο να γίνει βιώσιμο. Όπως και στη φύση, έτσι και στα κτίρια κάθε εξάρτημά τους χρησιμοποιείται για πολλαπλούς σκοπούς, πιέζοντάς τα να φτάσουν στα όριά τους. Ο καλός σχεδιασμός περιλαμβάνει τη συνεργασία και την ενσωμάτωση πολλών παραγόντων και μετρικών αποδόσεων. Για το συγκεκριμένο έργο απαιτείται η μεγιστοποίηση του φυσικού φωτός, η κατοχύρωση ενοικίασης μεγάλης έκτασης εδάφους, η ορθή δομική απόδοση και η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πάνελ πάνω στο περίβλημα του κτιρίου. Μάλιστα, δημιουργήθηκαν 61

Εικόνα 80 Πανοραμική λήψη του Biomimetic Office Building.

Εικόνα 81 Όψη της εισόδου του κτιρίου.

Εικόνα 82 Διαφορετικές απόψεις του Biomimetic Office Building.

62

ειδικοί αλγόριθμοι, οι οποίοι αναπαριστούν το παραμετρικό μοντέλο και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν στη βελτιστοποίηση της συνολικής μορφής και στη διαμόρφωση των κτιρίων για πολλαπλές χρήσεις. Η ομάδα των Exploration Architecture ερεύνησε όλες τις βασικές αρχές του σχεδιασμού γραφείων και τελικά άντλησε έμπνευση από ορισμένους ζωντανούς οργανισμούς της φύσης. Συγκεκριμένα μιμήθηκε μηχανισμούς από: • το ψάρι Spookfish, το φυτό Lithop και τα εχινόδερμα Brittle Stars για την εύρεση λύσεων αποτελεσματικού φυσικού φωτισμού • τα κρανία των πτηνών, τα κοτσάνια των φυτών, τους αχινούς και τα γιγάντια νούφαρα του Αμαζονίου για την ορθή κατασκευή της δομής του κτιρίου • τους τερμίτες, τα φτερά των πιγκουίνων και τη γούνα των πολικών αρκούδων για τον έλεγχο του περιβάλλοντος χώρου • τα φύλλα του φυτού Μιμόζα, τα φτερά των σκαθαριών και τα φύλλα του δέντρου Hornbeam για τη σκίαση από τον ήλιο46. Σύμφωνα λοιπόν με αυτές τις αρχές, στο Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων τα εξωτερικά τζάμια 46 Exploration Architects site, The Biomimetic Office Building

μιμούνται τα ιριδίζοντα κελύφη ορισμένων οστρακοειδών, αντανακλώντας το φως για αποτελεσματικότερη σκίαση. Γενικά, ο συμβατικός τρόπος σχεδιασμού πραγματοποιείται μέσω του υπολογισμού της σωστής απόστασης μεταξύ παραθύρων και τοίχων. Το Project συντίθεται από δυο όμοια κτίρια, με πέντε ορόφους το καθένα, τα οποία ενώνονται με ένα κεντρικό γυάλινο αίθριο. Το αίθριο διαμορφώνει μία εσωτερική αυλή, η οποία αποτελεί την κεντρική είσοδο στο συγκρότημα και το μέρος από όπου εισέρχεται το περισσότερο φυσικό φως. Για την επίτευξη της βέλτιστης ποιότητας φωτός σε όλους τους ορόφους, οι πλάκες του δαπέδου έλαβαν το σχήμα των κυματοειδών καμπύλων ακολουθώντας το μοτίβο των αχτίδων ηλίου που εισέρχονται. Το κάθε δάπεδο είναι φτιαγμένο έτσι, ώστε οι καμπύλες του να μην ξεπερνάνε τα 6μ. απόσταση από τα παράθυρα. Η πραγματική πρόκληση όμως ήταν να εισχωρεί το φως μέχρι τα βαθύτερα σημεία του τελευταίου ορόφου. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος, οι σχεδιαστές μελέτησαν το ψάρι Spookfish. Το ψάρι Spookfish ζει 1.000μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, οπότε δεν έρχεται

σε άμεση επαφή με το φως του ηλίου. Για το λόγο αυτό, έχει αναπτύξει δυο ζευγάρια μάτια, τα οποία έχουν φακούς όμοιους με καθρέφτες για να εκτρέψουν τη διαδρομή του εισερχόμενου φωτός και να το συγκεντρώσουν σε ένα ειδικό σημείο του αμφιβληστροειδούς. Αυτοί οι φακοί επιτρέπουν στο ψάρι να συλλέξει όσο το δυνατόν περισσότερο φως από ψηλά γίνεται και να εντοπίσει τη σιλουέτα των ζώων που κολυμπούν γύρω του. Έτσι μπορεί να βρίσκει εύκολα την λεία του, αλλά και να προστατεύεται από τα αρπακτικά. Το κτίριο ενδέχεται να μην χρειαστεί να προσέχει για θηρευτές τη νύχτα, αλλά χρειάζεται να μεγιστοποιήσει την ποσότητα φυσικού φωτός που λαμβάνει, ιδιαίτερα σε τμήματα γραφείων μεγάλου βεληνεκούς, τα οποία συχνά λειτουργούν με τεχνητό φως κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αντιγράφοντας τον μηχανισμό του ψαριού, ο Pawlyn και η ομάδα του ανέπτυξαν ένα είδος καθρέφτη, παρόμοιο με τα μάτια του Spookfish. Ο καθρέφτης αυτός βρίσκεται στο έδαφος, στο κέντρο του αιθρίου του κτιρίου, και μπορεί να αντανακλά το φως εις βάθος όλων των επιπέδων γραφείων.

Επιπρόσθετα, το κτίριο μιμείται μηχανισμούς και άλλων ζωντανών οργανισμών, όπως των φυτών Lithops και των εχινόδερμων Brittle Stars. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες πρόσφατα ανακάλυψαν ότι τα εχινόδερμα, τα οποία είναι τυφλά, έχουν έναν μοναδικό εξωσκελετό, καλυμμένο με κρυσταλλικούς φακούς, οι οποίοι σχηματίζουν ένα ολοζώντανο μάτι στο δέρμα τους. Τα Lithops τα οποία αναπτύσσονται υπόγεια, έχουν ημιδιαφανείς θύλακες στα φύλλα τους για να επιτρέπουν στο φως να φτάσει στους φωτοσυνθετικούς ιστούς που βρίσκονται βαθιά μέσα στο υπόγειο φύλλωμα. Αντλώντας έμπνευση από τα φυτά αυτά, κατασκευάστηκαν ειδικοί σωλήνες οπτικών ινών, οι οποίοι μπορούν να συλλέγουν το φως και να το διοχετεύουν όπου αυτό απαιτείται. Αξιοποιώντας αυτές τις ιδιαιτερότητες των οργανισμών και ενσωματώνοντάς τες στα συστήματα του κτιρίου, προκύπτει ότι το Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων θα χρησιμοποιεί γυαλί κατά 50% λιγότερο από ένα ισοδύναμο γραφείο της ίδιας έκτασης, ενώ η αφθονία του φυσικού φωτός θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων κατά 10%.

63

Εικόνα 83 Το ψάρι Spookfish.

Εικόνα 84 Tα φυτό Lithop.

64

Το γενικό σχέδιο του κτιρίου, επηρεασμένο από τις αρχές του βιομιμητισμού, θέτει τα θεμέλια για έναν καινούριο τρόπο αντιμετώπισης των εργασιακών χώρων με την αναθεώρησή τους σε καθαρό παραγωγό ενέργειας, οι οποίοι έχουν την δυνατότητα να αυτό-θερμαίνονται και να αυτό-αερίζονται. Ως εκ τούτου, οι δυνατότητες του βιομιμητισμού γίνονται πιο ξεκάθαρες, με κύριες αυτές του βιώσιμου σχεδιασμού και της μείωσης του κόστους. Επίσης, το έργο ενσωματώνει τις ιδέες του ψυχολόγου Craig Knight, προσθέτοντας φυτά στους χώρους εργασίας, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ευημερία των εργαζομένων και την αύξηση της παραγωγικότητας. Σύμφωνα με τον Pawlyn, η διαμάχη για τον τρόπο κατασκευαστικού σχεδιασμού έχει μετατοπιστεί τα τελευταία δέκα χρόνια από την εξοικονόμηση πόρων και ενέργειας στην βελτίωση της παραγωγικότητας. Το Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων με την ολοκλήρωσή του, αν και υπόσχεται να είναι ένα από τα πιο χαμηλά κτίρια ενέργειας στον κόσμο, το κόστος των μισθών των εργαζομένων θα είναι υψηλό. Το κτίριο έχει στόχο να επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό με σκοπό να αυξήσει την παραγωγικότητα κατά 25%. Αυτή η γειωμένη, πρακτική εξίσωση κόστους-οφέλους

ωστόσο, αμαυρώνει την ψυχή του έργου. Η δομή του κτιρίου είναι βασισμένη στη λογική με την οποία είναι κατασκευασμένος ο σκελετός των πτηνών και της σουπιάς. Η κάθε λεπτομέρεια στη δομή των πτηνών είναι έτσι φτιαγμένη, ώστε ο σκελετός τους να είναι ελαφρύς, δυνατός και αποτελεσματικός για την πτήση. Ενώ τα κόκαλά τους φαίνονται λεπτεπίλεπτα, στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου εύθραυστα. Συγκεκριμένα, τα κρανία τους είναι κατασκευασμένα από πολλαπλά στρώματα πολύ λεπτών οστών. Αυτά τα στρώματα δίνουν επιπλέον δύναμη, χωρίς ωστόσο να προσθέτουν βάρος, το οποίο θα τα καθιστούσε ανίκανα για πτήση. Ομοίως, τα στρώματα που περιβάλλουν τα κόκαλα της σουπιάς ποικίλουν για να προσθέτουν δύναμη στις περιπτώσεις που ο οργανισμός χρειάζεται να καλύψει βασικές ανάγκες, όπως η κίνηση, η στήριξη και η προστασία. Στην ουσία, αυτοί οι μικροί οργανισμοί χρησιμοποιούν ελάχιστα υλικά ακριβώς στο σωστό σημείο. Είναι μια αρχή που διέπει γενικά τον χαρακτήρα της φύσης. Η ευρηματικότητα τους επηρέασε κατά παρόμοιο τρόπο τα δομικά στοιχεία του κτιρίου και

ενσωματώθηκε στις κολώνες και στις πλάκες του δαπέδου. Η σπονδυλική στήλη του κτιρίου βασίζεται και μοιράζει τα φορτία της σε μικρότερες στήλες στήριξης, οι οποίες περιβάλλουν τα ενεργειακά συστήματα. Στις περιοχές όπου το δάπεδο παραλαμβάνει τις μεγαλύτερες δυνάμεις και το βάρος από τη δομή του κτιρίου, χρειάζεται πιο πυκνές στρώσεις σκυροδέματος. Οι στήλες και οι πλάκες δαπέδου που προορίζονται για ελαφρύτερες στηρίξεις μπορούν να είναι κενές εσωτερικά και τα κενά τους να χρησιμοποιούνται για δευτερεύοντες σκοπούς, όπως για τοποθέτηση καλωδίων ή εξαρτημάτων ελέγχου θερμοκρασίας. Με τη σωστή αυτή κατανομή υλικών μειώνεται αυτόματα το κόστος κατασκευής και γίνεται εξοικονόμηση πόρων. Η φιλοδοξία των αρχιτεκτόνων είναι να δημιουργηθεί ένας πρωτοποριακός περιβαλλοντικός σχεδιασμός για την ανάπτυξη των 20.000τμ. του κτιρίου γραφείων. Ως εκ τούτου, το κτίριο έχει σχεδιαστεί για να υιοθετεί και να χρησιμοποιεί τοπικά πρότυπα κλίματος και πόρους, που θα συμβάλλουν στη βελτιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιδόσεών του. Για να ελαχιστοποιηθεί η κατανάλωση ενέργειας που

Εικόνα 85 Εξωτερική άποψη από το Biomimetic Office Building.

Εικόνα 86 Εικόνα από το αίθριο του βιομιμητικού γραφείου που είναι εμπνευσμένο από το μάτι του ψαριού Spookfish και αντανακλά το φως βαθιά στα επίπεδα των γραφείων.

Εικόνα 87 Τομή στο αίθριο του κτιρίου.

65

απαιτείται για ψύξη, χρειάζεται να γίνει εκμετάλλευση της φυσικής ροής της θερμοκρασίας κατά τη διάρκεια του κύκλου ημέρας και νύχτας. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω μηχανημάτων, τα οποία αντλούν αέρα από ένα γεωθερμικό σύστημα τη νύχτα, προκειμένου να εκμεταλλευτούν την εναλλαγή στη θερμοκρασία. Ψύχοντας το σύστημα κατά αυτόν τον τρόπο, μπορεί να επιτευχθεί η παροχή κρύου αέρα τις θερμές ημέρες. Χρησιμοποιώντας έναν προσομοιωτή θερμικής δυναμικής, διαπιστώνεται ότι η θερμική απόδοση αυτού του συστήματος ψύξης χαμηλής απόδοσης είναι τόσο αποτελεσματική, που η περιοχή των γραφείων του κτιρίου μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά σε αυτό το σύστημα γεωθερμικών σωληνώσεων για τη ψύξη που απαιτείται. Για τη δημιουργία υψηλής ποιότητας θερμότητας και, εάν απαιτείται, υψηλής ποιότητας ψύξης σε χώρους αιχμής, προτείνεται η χρήση τεχνολογίας αντλίας θερμότητας. Αυτά τα συστήματα λειτουργούν μεταφέροντας θερμότητα ή ψύξη από μία πηγή χαμηλής ποιότητας σε μία υψηλής 66

ποιότητας παροχή. Εκτός από τη συλλογή ενέργειας από το εξωτερικό περιβάλλον, η αντλία θερμότητας συλλέγει ρεύματα ανεκμετάλλευτης ενέργειας από το εσωτερικό του κτιρίου και τα χρησιμοποιεί πιο αποτελεσματικά, όπου αλλού αυτά χρειάζονται. Στα σύγχρονα κτίρια γραφείων, υπάρχουν δωμάτια τα οποία απαιτούν συνεχόμενη ψύξη, όπως είναι τα δωμάτια με τους υπολογιστές, αλλά και τμήματα που απαιτούν συνεχόμενη θερμότητα, παραδείγματος χάριν για παροχή ζεστού νερού οικιακής χρήσης. Όπως ένα κυκλοφορικό σύστημα, έτσι και οι αντλίες θερμότητας μεταφέρουν θερμότητα από τις περιοχές που απαιτούν ψύξη σε χώρους που απαιτούν αυτή τη θερμότητα ανακυκλώνοντας αποτελεσματικά την ενέργεια ατέρμονα. Για περεταίρω έλεγχο της θερμοκρασίας, το κτίριο έχει σχεδιαστεί κατάλληλα, ώστε να αντιδράει αυτόματα, είτε ολόκληρο είτε κάποια μέρη του ξεχωριστά, στις αλλαγές του φωτός, όπως το λουλούδι Μιμόζα και το σαρκοφάγο φυτό Διωναία διεγείρονται σε κάθε εξωτερικό ερέθισμα. Μια άλλη ποικιλία τροπικού φυτού, είναι το Ανθούριο, το οποίο παρασιτεί πάνω σε μεγαλύτερα φυτά κοντά στο έδαφος του δάσους και έχει την ικανότη-

τα να αιχμαλωτίζει και να χρησιμοποιεί το ελάχιστο ηλιακό φως που διαπερνά τις πυκνές φυλλωσιές. Το φυτό αυτό, έχει δώσει τροφή για σκέψη για την επόμενη φάση σχεδιασμού του Βιομιμητικού Κτιρίου Γραφείων. Τέλος, συμπεραίνουμε ότι τέτοιου είδους έργα, όπως το Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων, αποτελούν το μέλλον της αρχιτεκτονικής και είναι απαραίτητο να διαμορφώσουν τα πρότυπα της σύγχρονης σχεδίασης. Πρόκειται για ένα οικοσύστημα που θα μπορούσε να υφίσταται σε οποιοδήποτε αστικό κέντρο του σύγχρονου κόσμου, καθιστώντας ρεαλιστική την αλληλεπίδραση της τεχνολογίας με το ευρύτερο περιβάλλον. Όσο συνεχίζουν να εμφανίζονται καινοτόμες σχεδιαστικές λύσεις που αντλούν την έμπνευσή τους από τα δισεκατομμύρια χρόνια σοφίας της φύσης, τόσο θα συνεχίζουν να επεκτείνονται τα όρια της φαντασίας του ανθρώπου και της αλληλένδετης δημιουργίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ Ή ΟΥΤΟΠΙΚΗ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΒΙΟΜΙΜΗΤΙΣΜΟΥ

04

4.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Μελετώντας τα παραπάνω κεφάλαια και ολοκληρώνοντας την έρευνα στην εξέλιξη του βιομιμητισμού και την πορεία του στην αρχιτεκτονική, καταλήγουμε σε ορισμένα συμπεράσματα. Αρχικά, ο βιομιμητισμός αν και εδραιώθηκε επίσημα ως όρος τον 20ο αιώνα, είχε θέσει τις βάσεις του από την αρχαιότητα. Ο άνθρωπος είχε αντιληφθεί πως ο τρόπος για να επιβιώσει ήταν η παρατήρηση της φύσης και η μίμηση των ιδιοτήτων της. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου το γεγονός, ότι όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, οι οποίοι μελετώνται παγκοσμίως μέχρι και σήμερα, στήριξαν τα έργα τους σε συμπεριφορές του φυσικού κόσμου. Ήταν αυτοί οι οποίοι έθεσαν τα βασικά ερωτήματα για το πώς λειτουργεί ο κόσμος, πώς εξελίχθηκε από την αρχή της δημιουργίας του και με ποιόν τρόπο οι άνθρωποι αντιγράφοντας τους μηχανισμούς της φύσης, μπορούν να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις της καθημερινότητας και ταυτόχρονα να εξελιχθούν. Με το πέρασμα των χρόνων, αρκετοί ερευνητές και καλλιτέχνες όπως ο Da Vinci, προσπάθησαν να μεταφέρουν τους μηχανισμούς 70

των έμβιων οργανισμών στην πράξη, δημιουργώντας σχέδια και κατασκευές που αποτέλεσαν αρωγό στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Έτσι, στα τέλη του 19ου αιώνα, εμφανίζονται καλλιτεχνικά ρεύματα τα οποία ενισχύουν και προωθούν αυτόν τον τρόπο σκέψης, ενώ σύντομα θα αλλάξουν μια για πάντα την πορεία της τέχνης. Ο βιομιμητισμός δεν άργησε να εμφανιστεί και στον τομέα της αρχιτεκτονικής, όπου παίρνει τη μορφή της οργανικής αρχιτεκτονικής και υποστηρίζει την εναρμόνιση των κτιρίων με το περιβάλλον, ώστε να μη δείχνουν ξένα. Πρόκειται για μια ιδεολογία που άλλαξε δραματικά τον τρόπο σχεδιασμού και χάραξε πορεία προς μια πιο οικολογική κατεύθυνση. Προς τα τέλη του 20ου αιώνα, η βιομίμηση μεταβάλλει το επιστημονικό φάσμα της βιολογίας, διευρύνοντας το αντικείμενό της σε όλο και περισσότερους τομείς. Συνεπώς, η βιολογία αρχίζει να αναπτύσσεται ως επιστήμη κερδίζοντας κύρος, αφού μπορεί και αναλύει πλέον εις βάθος τους μηχανισμούς των έμβιων οργανισμών και απαντά σε σημαντικά ερωτήματα που ταλάνιζαν τον άνθρωπο από παλαιοτάτων χρόνων.

Έτσι, ξεκινά μία παραγωγική συνεργασία με τον τομέα της βιομηχανικής ανοίγοντας τους ορίζοντες για νέες εφευρέσεις. Σταδιακά λοιπόν, εμφανίζονται τα λεγόμενα ‘‘έξυπνα συστήματα’’, τα οποία ενσωματώνονται στη λειτουργία των κτιρίων και βελτιώνουν τη ροή της καθημερινότητας, δίνοντας λύσεις σε σύγχρονα προβλήματα. Γενικά, ο όρος βιομιμητισμός συχνά χρησιμοποιούνταν ως ταυτόσημος με τους όρους ‘‘βιονικός’’ και ‘‘βιομιμητικός’’. Αυτό συνέβαινε διότι οι συγκεκριμένοι όροι σχετίζονται με την επιστήμη της βιολογίας. Έπειτα όμως διαχωρίστηκαν, καθώς απεδείχθη ότι διαφέρουν εννοιολογικά. Ειδικότερα, ο κάθε όρος χρησιμοποιήθηκε από τους ερευνητές για να περιγράψει έναν διαφορετικό τομέα, με αποτέλεσμα να καθιερωθούν ως σήματα κατατεθέντα για τα εκάστοτε πεδία. Όσον αφορά τον βιομιμητισμό, καθιερώθηκε επίσημα από τη βιολόγο J. Benyus το 1997 και πρόκειται για έναν όρο που σε αντίθεση με τους παραπάνω, είναι καταλληλότερος για να περιγράψει τη σχέση της τεχνολογίας με τη φύση. Ειδικεύεται στη μελέτη των μηχανισμών του

περιβάλλοντος, με σκοπό να τους διερευνήσει και να τους ενσωματώσει στην αρχιτεκτονική και το design. Σήμερα ο βιομιμητισμός έχει καταφέρει να εφαρμόσει τις αρχές του και να δημιουργήσει λαμπρά παραδείγματα κατασκευών που βοήθησαν τη σύγχρονη κοινωνία να αναπτυχθεί. Επιπρόσθετα, έχει καταφέρει να δημιουργήσει καινοτόμα προϊόντα, όπως τα αυτο-καθαριζόμενα υφάσματα, τα οποία έχουν μιμηθεί τις ιδιότητες του λωτού, ή το Bionic car, το οποίο έχει εμπνευστεί από τη μορφή ψαριού. Ωστόσο, στον τομέα της αρχιτεκτονικής δεν παρατηρούνται ακόμα αρκετά υφιστάμενα βιομιμητικά κτίρια. Μπορούμε όμως να υποστηρίξουμε ότι το πρώτο βήμα έχει γίνει και η σύγχρονη νοοτροπία ξεπέρασε το στάδιο αντιμετώπισης των κτιρίων ως μηχανές κατοίκησης, μεταφράζοντάς τα σε ζωντανούς οργανισμούς. Αυτό τονίζεται περισσότερο με την εμφάνιση διάφορων κινημάτων, τα οποία υποστηρίζουν την κατασκευή βιώσιμων κτιρίων που θα περιορίσουν τη χρήση άνθρακα και θα βοηθούν στην βελτίωση του περιβάλλοντος, αντί να το επιβαρύνουν. Για την ενίσχυση αυτού του σκοπού, σύμφωνα με

τους επιστήμονες κρίνεται ως απαραίτητη προϋπόθεση η χρήση των κατάλληλων υλικών. Πιο αναλυτικά, χρειάζεται να σταματήσει η παραγωγή νέων υλικών και η αλόγιστη σπατάλη των πηγών ενέργειας και να επιτευχθεί η ανακύκλωση των ήδη υπαρχόντων που βρίσκονται στη φύση. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό μέσω της συνεργασίας βιολογίας και μηχανικής να καταφέρουμε να απομονώσουμε τις βασικές ιδιότητες των οργανισμών του φυσικού κόσμου και να τις ενσωματώσουμε στα υλικά, τα οποία με τη σειρά τους θα προσαρμοστούν στα κτίρια. Έτσι, θα έχει επιτευχθεί ένα σημαντικό βήμα προς την κατασκευή βιώσιμων και αυτοτροφοδοτούμενων κτιρίων, τα οποία θα έχουν την ικανότητα να μειώνουν τις θερμικές απώλειες και να παράγουν λιγότερη ενέργεια από αυτή που καταναλώνουν για τη λειτουργία τους. Άρα θα είναι ικανά να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που υφίσταται η σύγχρονη κοινωνία, και να δημιουργήσουν ένα υγιές περιβάλλον που θα αποσκοπεί στην αρμονική συνύπαρξη όλων των έμβιων οργανισμών. Εκτός από τα υλικά, η προσπάθεια αυτή επιβάλλει και την αναδιαμόρφωση των

τεχνικών σχεδιασμού, ώστε να υπάρξει ένα πετυχημένο αποτέλεσμα. Μέσα στα χρόνια έχουν εφαρμοστεί ποικίλες τακτικές, με πιο συνηθισμένες την αναγωγική βιομίμηση και τη μορφογένεση. Η πρώτη αφορά τη μεταφορά των βιολογικών λειτουργιών στο πεδίο της μηχανικής, ενώ η δεύτερη υποστηρίζει ότι όλες οι οργανικές μορφές μπορούν να αναλυθούν με τους κανόνες των μαθηματικών και της φυσικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το όστρακο Ναυτίλος, το κέλυφος του οποίου αποτελείται από ισογώνιες σπείρες που υπολογίζονται ακριβέστατα μέσω της γεωμετρίας. Λόγω των μαθηματικών, η μορφογένεση επέτρεψε στον σχεδιασμό να επεκταθεί στο υπολογιστικό κομμάτι, δίνοντας την ευκαιρία στους σχεδιαστές να διαμορφώνουν πρώτα το εσωτερικό των κτιρίων και μέσα από αυτή τη διαδικασία να γεννάται η μορφή του εξωτερικού περιβλήματος. Σύμφωνα με τα παραπάνω, διαπιστώνεται ότι η βιομίμηση διακρίνεται σε τρία επίπεδα: το επίπεδο του οργανισμού, της συμπεριφοράς και του οικοσυστήματος. Ωστόσο, επειδή ο βιομιμητισμός χαρακτηρίζεται ως σχετικά νέα φιλοσοφία, που τώρα αρχίζει να διαδίδεται και να 71

υιοθετείται, κυρίως από τους μηχανικούς, δεν έχει προλάβει να δημιουργήσει αρκετά απτά παραδείγματα. Συγκεκριμένα, από τα λίγα βιομιμητικά κτίρια που εντοπίζονται στον σύγχρονο κόσμο, η πλειοψηφία ανήκει στο επίπεδο του οργανισμού. Αυτό σημαίνει ότι μιμούνται τη μορφή και τις λειτουργίες της φύσης, αλλά δεν αλληλοεπιδρούν με το ευρύτερο περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Βέβαια, αυτά τα κτίρια αποτελούν το πρώτο βήμα για την επίτευξη μελλοντικών οικοσυστημάτων μεγάλης κλίμακας.

4.2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 2ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Στα προηγούμενα κεφάλαια, αναλύσαμε τον βιομιμητισμό ως επιστημονικό κλάδο, τον αντίκτυπο που αποτυπώνεται στο περιβάλλον και τη σχέση του με την αρχιτεκτονική. Ως επιστημονικός τομέας, ο βιομιμητισμός έχει τη δυνατότητα να συνεργάζεται με πολλούς άλλους τομείς, από διαφορετικά αντικείμενα ενδιαφέροντος. Όταν λοιπόν, συνδυάζεται η τεχνολογία με τη βιολογία, είναι δυνατόν να παραχθούν σημαντικά βιομιμητικά αποτελέσματα, άξια έρευνας και περαιτέρω εξέλιξης.

72

Το δεύτερο κεφαλαίο περιλαμβάνει κτίρια γνωστά στο ευρύτερο κοινό με μεγάλη απήχηση σε διεθνές επίπεδο. Κάθε βιομιμητικό δημιούργημα, λόγω του πολύπλοκου σχεδιασμού του, αποτελεί αντικείμενο μελέτης και συζήτησης. Οι μορφές που παράγονται, τα λειτουργικά τους συστήματα και η αλληλοεπίδραση με το περιβάλλον, είναι στοιχεία με τα οποία ο άνθρωπος δεν είναι εξοικειωμένος. Στην προσπάθεια του να δημιουργήσει μια αυτόνομη κοινωνία, στράφηκε στην εξέλιξη της τεχνολογίας και απομακρύνθηκε από τη φύση. Γεγονός που χαρακτηρίστηκε ανορθόδοξο μιας και ο άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ελκύεται από το ανθρωπογενές, ενώ κάθε τι φυσικό να μοιάζει ξένο. Ως συνέπεια των παραπάνω, η κοινωνία οδηγήθηκε σε τεχνητές λύσεις οι οποίες προκαλούν ρυπογόνες επιδράσεις και ως εκ τούτου συνεργούν στην αύξηση των οικολογικών προβλημάτων. Όπως διαπιστώθηκε μέσα από την έρευνα, η απάντηση μπορεί να προέλθει από τις λύσεις που δίνουν οι βιολογικοί οργανισμοί. Οι ίδιοι έχουν απαντήσει ήδη σε πολλά

προβλήματα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, άλλοι σε μεμονωμένο επίπεδο και άλλοι σε συλλογικό επίπεδο οικοσυστήματος. Η κατανόηση της επίδρασης των υπαρχόντων βιομιμητικών παραδειγμάτων οδηγεί στη βελτίωση και ανάδειξή τους. Το Gherkin και το Esplanade, τα οποία αναλύθηκαν εκτενώς, ακολουθούν τον βιομιμητισμό σε επίπεδο οργανισμού. Πρόκειται για αξιοθαύμαστα κτίρια λόγω του ιδιαίτερου σχεδιασμού τους, ωστόσο διαθέτουν ορισμένες λειτουργικές ατέλειες. Συγκεκριμένα, το Gherkin, με το πρωτότυπο σύστημα εξαερισμού, μιμούμενο από το Venus flower sponge, αποτελεί ένα από τα δημοφιλέστερα κτίρια της Μεγάλης Βρετανίας κι ένα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Όμως, το ατύχημα της θραύσης ενός παραθύρου οδήγησε σε αναστολή της λειτουργίας του, μετατρέποντάς το σε ένα θεωρητικά καινοτόμο και αποδοτικό εγχείρημα, αλλά χωρίς να προσεγγίζει αυτές τις προσδοκίες σε πρακτικό επίπεδο. Το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι ότι ένα κτίριο υψηλών αναγκών και μεγάλων διαστάσεων, δεν ανταπεξέρχεται στις προϋποθέσεις του συγκεκριμένου συστήματος, όσο ιδανικό κι αν φαίνεται,

μιας και κάθε κτίριο προϋποθέτει διαφορετικές προδιαγραφές. Ακόμη, το κτίριο λόγω του μεμονωμένου ενεργειακού συστήματος, το οποίο αστόχησε εν μέρει, δεν κατάφερε να αλληλοεπιδρά με το ευρύτερο περιβάλλον του σε μεγάλο βαθμό, οπότε η αποδοτικότητα της βιομιμητικής διαδικασίας δεν είναι τόσο εμφανής. Είναι σημαντικό να εξετάζονται όλοι οι παράμετροι σχετικά με το αν ο βιομιμητισμός είναι η σωστή λύση για τις εκάστοτε κατασκευαστικές ανάγκες. Το Esplanade με το βιομιμητικό σχεδιασμό του κατάφερε να αναβαθμίσει τη Σιγκαπούρη σε πολιτισμικό επίπεδο, προβάλλοντας σύγχρονες λύσεις. Ο προβληματισμός για το συγκεκριμένο έργο ήταν η δημιουργία ενός μεγάλου ανοιχτού πολιτιστικού κέντρου, του οποίου οι ανάγκες για φωτισμό ήταν υψηλές, και παράλληλα η προστασία από το τροπικό κλίμα της περιοχής. Έτσι, η επιφάνεια του έργου καλύφθηκε με τριγωνικά ανοίγματα τα οποία ανοίγουν και κλείνουν ανάλογα με την κατεύθυνση των ηλιακών ακτινών. Εν τέλει, το κτίριο πήρε τη μορφή του τροπικού φρούτου Durian, το οποίο χρησιμοποιεί το ακανθώδες κέλυφός του για τον ίδιο ακριβώς σκοπό. Το κτίριο κατόρθωσε την εξοικονόμηση των ενεργειακών πόρων κατά 30% και τη μείωση του τεχνητού

φωτισμού κατά 55%. Μολονότι πρόκειται για ένα βιομιμητικό κτίριο σε μικρότερο επίπεδο, αυτό του οργανισμού, η προσεχτική μελέτη και εφαρμογή των νεωτερισμών, ασκεί μεγάλη επίδραση στην ευρύτερη κοινότητα και ο στόχος του έχει επιτευχθεί σε σημαντικό βαθμό. Σε αυτό το σημείο, προκύπτει ότι για την ορθή εφαρμογή του βιομιμητισμού σε κατασκευαστικό επίπεδο, είναι απαραίτητο να εντοπιστούν τα ζητήματα και οι ιδιαιτερότητες της εκάστοτε περιοχής για να βρεθεί και η σωστή λύση από τη φύση. Παράλληλα, το κέντρο Eastgate, ενδεχομένως να αποτελεί το πιο ολοκληρωμένο βιομιμητικό παράδειγμα στον τομέα της αρχιτεκτονικής. Για την εποχή που κατασκευάστηκε, ο βιομιμητισμός δεν εφαρμοζόταν σε ολοκληρωτικό επίπεδο, μιας και αποτελούσε την αρχή της έννοιας για τα χρονικά δεδομένα. Το γεγονός από μόνο του, ανυψώνει την αξία του. Σύμφωνα με την ταξινόμηση της βιομίμησης, το κτίριο ανήκει στο επίπεδο της συμπεριφοράς, με την έννοια ότι χρησιμοποιούνται οι διαθέσιμες πρώτες ύλες του ευρύτερου περιβάλλοντος για την επίλυση των εκάστοτε ζητημάτων. Έτσι το κτίριο δε διαθέτει μόνο έναν απόλυτα αποδοτικό σχεδιασμό σε ενεργειακό επίπεδο, αλλά διαθέτει και σε οικονομικό, αφού για δομικά υλικά της ανέγερσής

του έχουν χρησιμοποιηθεί διαθέσιμες πρώτες ύλες από τη Ζιμπάμπουε, στην οποία βρίσκεται. Τέλος, το κτίριο είναι εμπνευσμένο από τα αναχώματα των τερμιτών και τους κάκτους, που έχουν ως κοινό σημείο την ικανότητα να επιβιώνουν και να αναπτύσσονται στην αφρικανική φύση. Στο τρίτο επίπεδο βιομίμησης, αυτό του οικοσυστήματος, αναλύθηκαν παραδείγματα μείζονος μεγέθους και υψηλής σημασίας. Όταν ένα έργο λειτουργεί ως ολοκληρωμένο σύνολο, από το οποίο τα επιμέρους μέρη συνεργάζονται και επικοινωνούν μεταξύ τους, τότε οδηγούν σε ένα εναρμονισμένο και λειτουργικό σύστημα. Συνεπώς, αν τα επιμέρους μέρη ενός τέτοιου συνόλου είναι αποδοτικά, προκύπτει και ένα σωστό αποτέλεσμα. Τα δύο παραδείγματα που αναλύθηκαν, το Eden Project και το Sahara Forest Project αποτελούν ολοκληρωμένα βιομιμητικά οικοσυστήματα. Το πρώτο είχε ως στόχο να αποτελέσει πυλώνα ανάπτυξης ενδιαφέροντος των ανθρώπων με το φυσικό περιβάλλον. Μέσω της αναβίωσης και της ανάπλασης ενός παλιού ορυχείου πηλού, ένα άγονο περιβάλλον μετατράπηκε αυτόματα σε γόνιμο και ζωντανό οικοσύστημα. Η απήχηση που έχει έως σήμερα στον κόσμο είναι μεγάλη, αναβαθμίζοντας την αξία του έργου. Η διαδικασία της κατασκευής του έδωσε τις 73

κατάλληλες λύσεις σε μεγάλα ζητήματα. Ένα από αυτά ήταν το ανώμαλο έδαφος, το οποίο μεταβαλλόταν συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια κατασκευής του. Η λύση προήλθε από το σχήμα της φυσαλίδας, μια όχι τόσο συνηθισμένη, αλλά αποδεδειγμένα κατάλληλη λύση στη συγκεκριμένη περίπτωση. Ακόμη, αποφεύχθηκε η χρήση του γυαλιού για την κάλυψη τόσο μεγάλων επιφανειών, αλλά αντί αυτού χρησιμοποιήθηκε το κάλυμμα ETFE (συμπολυμερές αιθυλένιο τετραφθοροαιθυλενίου). Το δοθέν υλικό αποδείχθηκε καλύτερο για τον συγκεκριμένο σκοπό, μιας και προσδίδει ελαφρότητα στη δομή του έργου, είναι ασφαλέστερο στη χρήση και καλύτερο στις ενεργειακές του αποδόσεις για τα φιλοξενούμενα φυτά. Τα πρωτοφανή για την εποχή λειτουργικά συστήματα του έργου επιτυγχάνουν αειφόρα αποτελέσματα. Τα φυσικά συστήματα εξαερισμού και η χρήση του νερού της βροχής συνεργούν στην εξοικονόμηση ενεργειακών αναγκών και ύδατος. Τα δομικά υλικά όπως και τα ανακυκλώσιμα υλικά, που έχουν χρησιμοποιηθεί στη δόμηση και επένδυση των κτιρίων, ενισχύουν τον βιοκλιματικό χαρακτήρα του έργου. Από την έναρξη λειτουργίας του, το Eden Project καθίσταται ως ένα από τα πιο πετυχημένα βιομιμητικά δημιουργήματα 74

της

σύγχρονης εποχής.

Το Sahara Forest Project αποσκοπεί στην επιβράδυνση της ερημοποίησης των χωρών, οι οποίες πλήττονται από αυτό το φαινόμενο και υποφέρουν από έλλειψη τροφής, καθαρού νερού και ενεργειακών πηγών. Η λύση είχε ως έμπνευση το σκαθάρι της Ναμίμπια, το οποίο καταφέρνει να αποθηκεύει νερό, επιβιώνοντας στην έρημο. Με ανάλογο τρόπο λειτουργεί το σύστημα ψύξης και εξαερισμού του θαλασσινού νερού, σε συνδυασμό με τη συσσωρευμένη θερμότητα του ηλίου. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από μεγάλες εταιρείες και εγκαταστάθηκε πιλοτικά στην περιοχή του Κατάρ για να διαπιστώσουν εάν όντως κάτι τέτοιο είναι δυνατόν να λειτουργήσει. Η υπεύθυνη επιστημονική ομάδα του Project, λειτούργησε στρατηγικά και εντόπισε τους διαθέσιμους εκμεταλλεύσιμους πόρους, το θαλασσινό νερό, την ηλιακή ακτινοβολία και τις ερημικές εκτάσεις, για την παραγωγή αναγκαίων πόρων, όπως είναι η πρώτη ύλη σε τροφή, νερό και βιοκαύσιμα. Αν και πρόκειται για ένα προσεκτικά μελετημένο έργο, και τα αποτελέσματα της πιλοτικής εγκατάστασης ήταν παραπάνω από ικανοποιητικά, εντούτοις εντοπίζεται ένας ανασταλτικός παράγοντας για την επιτυχημένη λειτουργία του. Αυτός έγκειται στο γεγονός ότι όλες οι ερημικές περιοχές της Αραβίας και της Αφρικής

πλήττονται από αμμοθύελλες, οι οποίες δυσχεραίνουν τις ενέργειες των εγκαταστάσεων του έργου. Ωστόσο, η απόπειρα απερήμωσης και φύτευσης άγονων περιοχών αξίζει την προσοχή και την εξέλιξή της. Στον αντίποδα, εκτός από το βιώσιμο επακόλουθο της εγκατάστασης, η ύπαρξη του Project συνέβαλε στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, σε όλα τα επίπεδα. Ο βιομιμητισμός στην αρχιτεκτονική είναι ικανός να παρέχει τις κατάλληλες εφαρμογές με σκοπό την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και των κοινωνικών προβλημάτων που μαστίζουν καθημερινά τον πλανήτη. Όμως πρόκειται για έναν σχετικά καινούριο κλάδο, στον οποίο οι μηχανικοί και οι αρχιτέκτονες δεν έχουν εμβαθύνει ιδιαίτερα και δεν διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία για να τον διαχειριστούν σωστά. Όπως είναι φυσικό, όταν ο σκοπός είναι αόριστος, θα είναι ανεπιτυχές το αποτέλεσμα. Όταν ο αρχιτέκτονας σχεδιάζει υπό το πρίσμα της βιώσιμης αρχιτεκτονικής σε ευρύτερο πλαίσιο, δε σημαίνει απαραίτητα ότι εφαρμόζει βιομιμητικές μεθόδους. Είναι απαραίτητο να γνωρίζει ο επιστήμονας πότε και με ποιόν τρόπο μπορεί να εφαρμοστεί ο βιομιμητισμός. Για αυτό και είναι σημαντική η γνώση και η έρευνα των βιολογικών οργανισμών και το πώς αυτοί έχουν ανταποκριθεί σε ζητήματα που

καλείται τώρα να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος. Το ζήτημα δεν είναι να μιμηθεί ο σχεδιαστής έναν ζωντανό οργανισμό αυτούσιο, κάτι τέτοιο ούτως ή άλλως δεν θα οδηγήσει σε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Αυτό συμβαίνει ίσως γιατί λησμονείται κάτι βασικό: τα κτίρια δεν είναι στην πραγματικότητα ζωντανοί οργανισμοί, οπότε δεν τίθεται θέμα σύγκρισης. Εξάλλου, ο σκοπός της βιομίμησης είναι η κατάλληλη προσαρμογή. Όπως οι βιολογικοί οργανισμοί μέσω της μορφογένεσης, της φυσικής επιλογής και άλλων σχετικών διαδικασιών προσαρμόζονται και εξελίσσονται, έτσι και η αρχιτεκτονική και οι κατασκευαστικές διαδικασίες καλούνται να καταπολεμήσουν αντίστοιχα, τα δικά τους ζητήματα. Η προσαρμογή των κτιρίων στη βιολογική διαδικασία, ίσως αποτελεί την πιο ορθή φιλοσοφία της βιομιμητικής πρακτικής. Οι σχεδιαστές και οι μηχανικοί χρειάζεται να αναθεωρήσουν τον τρόπο σκέψης τους, όσον αφορά την παραγωγή ιδεών και κατασκευών. Η περιοχή μελέτης ενός προσεχούς έργου είναι ικανή να δώσει την απάντηση στη συνθετική ιδέα. Με τη συμβολή της μελέτης των οργανισμών που επιβιώνουν και αναπτύσσονται στο ευρύτερο περιβάλλον και των σχέσεων μεταξύ των έμβιων όντων, κατοπτρίζεται άμεσα η βιομιμητική διαδικασία, η εύρεση έξυπνων συστημάτων και η προσέγγιση

του σχεδιασμού σε ολιστικό επίπεδο. Δεν αρκεί ένα κτίριο να θεωρείται βιώσιμο χρησιμοποιώντας βιομιμητικές τεχνικές, προς αποκλειστική ικανοποίηση των χρηστών τους, ενώ παράλληλα λειτουργεί με συμβατικό τρόπο. Είναι αναγκαίο να λειτουργεί ως ολοκληρωμένο σύστημα, ώστε να επωφελείται και να αλληλοεπιδρά με αυτό. Αποτελεί σύγχρονη πραγματικότητα το γεγονός ότι η βιομιμητική αρχιτεκτονική δεν ασκείται σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Όμως ο βιομιμητισμός αφορά τη διεπιστημονικότητα, δηλαδή τη συνεργασία μεταξύ διαφόρων τομέων για το παραγόμενο προϊόν. Η συνεργασία βιολόγων, σχεδιαστών και μηχανικών διαμορφώνει μία άρρηκτη σχέση, αφού μέσω αυτής μπορεί να επιτευχθεί η σωστή μελέτη μεταξύ έμβιων και άβιων όντων και η παραγωγή εποικοδομητικών και δεοντολογικών ιδεών. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ένα κτίριο ή ένα προϊόν το οποίο εμπνέεται από ένα έμβιο όν, αλλά δεν έχει θετικό αντίκτυπο στο περιβάλλον, δεν μπορεί να θεωρείται ουσιαστικά βιομιμητικό. Για παράδειγμα, όπως αναφέρεται σε δημοσίευση της Maibritt Pedersen Zari, το Velcro, το οποίο σημειώθηκε ως το πρώτο δείγμα βιομιμητισμού, πράγματι αντιγράφει τη λειτουργία της κολλιτσίδας, όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί βι-

ώσιμο. Αυτό προκύπτει από το γεγονός ότι παράγεται σε εργοστάσια πετροχημικών, δεν ανακυκλώνεται, και άρα δεν θεωρείται ωφέλιμο για το περιβάλλον. Γίνεται εύκολα αντιληπτό λοιπόν, ότι ενώ η βιομιμητική διαδικασία υποστηρίζει την έμπνευση από τα φυσικά συστήματα, εντούτοις εμπεριέχει μια πολυμερή προσέγγιση.

4.3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 3ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Έχοντας αναπτύξει την έννοια του βιομιμητισμού και έχοντας αναλύσει τα παραδείγματα των κτιρίων που συναντάμε στη σύγχρονη εποχή, είμαστε πλέον ικανοί να περάσουμε στο επόμενο στάδιο και να καταθέσουμε σχεδιαστικές προτάσεις βιώσιμων οικοσυστημάτων. Όπως παρατηρήσαμε, τα περισσότερα project των οικοσυστημάτων βρίσκονται ολοκληρωμένα μόνο στα σχέδια, χωρίς να έχουν κατασκευαστεί στον πραγματικό κόσμο. Αυτό συμβαίνει, διότι αποτελούν τις λύσεις για προβλήματα που έχουν αρχίσει να εμφανίζονται τον τελευταίο αιώνα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών είναι ο υπερπληθυσμός, η έντονη αστικοποίηση, η κλιματική αλλαγή με την αύξηση της θερμοκρασίας 75

και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Μπορεί να μην πρόκειται για άμεσες λύσεις, αλλά μακροπρόθεσμα θα κριθούν αναγκαίες για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Κάθε ένα παράδειγμα που αναλύσαμε στο κεφάλαιο των οικοσυστημάτων παρουσιάζει μεταξύ των άλλων, τόσο ομοιότητες ως προς τα συστήματα που περιέχει όσο και διαφορές ως προς την αιτία σχεδιασμού του και την κλίμακα στην οποία ανταποκρίνεται. Συγκεκριμένα, το Mobius Project είναι ο ορισμός του κλειστού κύκλου διεργασιών που ακολουθεί το αντίστοιχο πρότυπο της φύσης. Αποτελεί ένα μικρό χωριό με διάφορες επιχειρήσεις οι οποίες συνεργάζονται μεταξύ τους, ώστε να παράγουν υλικά, να τα χρησιμοποιούν, να τα ανακυκλώνουν και να τα επιστρέφουν πάλι στην αρχική τους μορφή. Πρόκειται στην ουσία για έναν άρτιο τρόπο διαχείρισης των πόρων που θα μπορούσε να είναι η λύση στο πρόβλημα λιμού, το οποίο συναντάται συνήθως σε υποβαθμισμένες περιοχές. Το Coral Reef Project όντας μία πλωτή αυτοτροφοδοτούμενη πόλη, δείχνει τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να αντι76

μετωπίσει την εξαφάνιση ολόκληρων πόλεων από το λιώσιμο των πάγων. Πρόκειται για έναν φόβο που σήμερα είναι ιδιαίτερα έντονος κυρίως για τις πόλεις Βενετία και Άμστερνταμ. Χρησιμοποίει λοιπόν υλικά που κάποιος βρίσκει εύκολα στη φύση και κατασκευάζει μονάδεςκατοικίες με τέτοιο τρόπο, ώστε να πολλαπλασιάζονται συνεχώς, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες. Επίσης, εκμεταλλεύεται τον ήλιο, το νερό και τον αέρα για να παρέχει κάλυψη των ενεργειακών αναγκών των συστημάτων του, ενώ μέσω της ανακύκλωσης των πόρων παράγει τρόφιμα για τους κατοίκους του. Είναι ένα σχέδιο μεγάλης κλίμακας, σε αντίθεση με το Mobius Project, που δημιουργεί μία ολόκληρη βιώσιμη και ανεξάρτητη πόλη από το μηδέν. Παράλληλα, το Asian Cairns είναι ένα έργο το οποίο σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει τη μεγάλη εισροή πληθυσμού στις πόλεις, που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, προσπαθεί να αποτελέσει έναν πράσινο πνεύμονα στο κέντρο μιας μεγαλούπολης, με σκοπό τη μείωση των ρύπων και του άνθρακα που απελευθερώνονται στο περιβάλλον. Όπως όλα τα οικοσυστήματα, έτσι και αυτό

είναι αυτο-τροφοδοτούμενο μέσω της αξιοποίησης των φυσικών πηγών ενέργειας. Με τη βοήθεια αυτών, δημιουργεί χώρους πρασίνου που καλλιεργούνται για να παράγουν τα απαραίτητα τρόφιμα και να συντηρήσει τους κατοίκους του. Ωστόσο, αυτό που επιτυγχάνει επιπλέον, σε σχέση με τα προηγούμενα project, είναι ότι εκτός από διαμονή, προσφέρει και εργασία στους κατοίκους. Έτσι, μειώνει τις μετακινήσεις και δημιουργεί μία μικρή αυτόνομη πόλη μέσα στην καρδιά της μεγαλούπολης. Όλα τα προαναφερθέντα έργα ήταν είτε σχεδιασμένα στο πλαίσιο μιας πόλης, είτε εξ ολοκλήρου τεχνητά στο νερό. Το Ζira Island όμως καινοτομεί και σχεδιάζεται σε ένα ήδη υπάρχον ακατοίκητο νησί, απέναντι από την πρωτεύουσα Μπακού. Επιδιώκει κατά αυτόν τον τρόπο να δημιουργήσει μία ολόκληρη συνοικία, η οποία θα επαναφέρει τη ζωή σε αυτόν τον ξεχασμένο τόπο. Το Master Plan επιτυγχάνει την εκμετάλλευση του φυσικού τοπίου με τη μίμηση των εφτά κορυφών του Αζερμπαϊτζάν. Διαμορφώνεται έτσι μία κορυφογραμμή, της οποίας οι κορυφές είναι κτίρια που αποτελούν μικρά μεμονωμένα οικοσυστήματα, τα οποία συνεργάζονται μεταξύ τους και μετατρέπουν ολόκληρο το νησί

σε ένα ενιαίο οικοσύστημα. Όπως κάθε πόλη, έτσι και το Ζira Island παρέχει διαμονή, εργασία και αναψυχή στους κατοίκους της και στους επισκέπτες. Ακόμα ένα αξιοσημείωτο project είναι το Βιομιμητικό Κτίριο Γραφείων. Το συγκεκριμένο, δε συσχετίζεται με κατοίκηση, αλλά αποτελεί ξεκάθαρα χώρο εργασίας. Είναι ένα οικοσύστημα το οποίο επίσης ανακυκλώνει την ενέργεια της φύσης και συγχρόνως μιμείται πολλούς μηχανισμούς των οργανισμών που βρίσκονται σε αυτήν. Χρησιμοποιούνται τόσο για την κατασκευή του, όσο για τη θέρμανση, τον εξαερισμό και τον φωτισμό των χώρων που διαθέτει. Με αυτόν τον συνδυασμό λοιπόν, μειώνει το κόστος κατασκευής του, τη σπατάλη πόρων σε σχέση με τα μη βιομιμητικά κτίρια και αυξάνει την παραγωγικότητά των εργαζομένων του. Έτσι δικαιωματικά μπορεί να θεωρηθεί ως άριστο δείγμα αναγεννητικού σχεδιασμού, που έχει τις δυνατότητες να αλλάξει τον τρόπο αντιμετώπισης των κτιρίων εργασίας και να αναδείξει μία νέα πιο οικολογική προσέγγιση προς αυτά.

Αναλύοντας και μελετώντας όλα αυτά τα βιομιμητικά παραδείγματα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αν καταφέρουν να πραγματοποιηθούν, ενδεχομένως να αποτελέσουν τις λύσεις για τα μελλοντικά προβλήματα. Ωστόσο, δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι η κοινωνία του σήμερα απέχει αρκετά από ένα τέτοιο βήμα, με αποτέλεσμα να αναρωτιόμαστε αν τα βιομιμητικά οικοσυστήματα είναι μία ρεαλιστική ιδέα. Σε αυτό το κομμάτι βασίζεται και η αρχιτέκτονας Kamila Buraczynski,47 η οποία κρατάει επιφυλάξεις για τα παραδείγματα των οικοσυστημάτων και θεωρεί ότι δεν έχουν μελετηθεί ακόμη διεξοδικά. Μάλιστα ισχυρίζεται ότι αν και μοιάζουν με ασφαλή και λειτουργική λύση κτιρίων σε επίπεδο οργανισμού, οι τρόποι με τους οποίους θα συνεργάζονται μεταξύ τους σε επίπεδο οικοσυστήματος έχουν παραμεληθεί. Για τον λόγο αυτό, τονίζει ότι ο συνδυασμός συστημάτων χωρίς την κατάλληλη έρευνα θα μπορούσε να έχει επιβλαβείς συνέπειες στους χρήστες. Αν συμβεί ένα λάθος σε έναν τομέα, τότε ολόκληρο το οικοσύστημα θα χάσει την 47 Πολωνή αρχιτέκτονας. Έχει γράψει άρθρα που σχολιάζει τις ιδέες της J. Benyus και αναπτύσσει τις αμφιβολίες της για τον βιομιμητικό σχεδιασμό.

ισορροπία του και θα αποτύχει. Δεν αποκλείει ακόμα και την πιθανότητα της λανθασμένης μίμησης του βιολογικού μοντέλου, ή τη μη ισορροπία από ανθρώπινο λάθος, το οποίο θα οδηγούσε στη δυσλειτουργία της βιομιμητικής αρχιτεκτονικής. Ερωτήματα και π ρ ο β λ η μ α τ ι σ μ ο ύ ς καταθέτει και η J. Benyus για τον τρόπο χρήσης της βιομίμησης. Συγκεκριμένα, ανησυχεί ότι όταν ο κόσμος συνειδητοποιήσει για το τι είναι ικανή η φύση, θα το εκμεταλλευτεί και θα το χρησιμοποιήσει με λανθασμένο τρόπο εναντίον της. Υποστηρίζοντας την άποψη αυτή, υπενθυμίζει το παράδειγμα με το πρώτο αεροπλάνο των αδερφών Wright, οι οποίοι το κατασκεύασαν αντιγράφοντας τον πτητικό μηχανισμό των πουλιών, και το οποίο σύντομα μετατράπηκε σε όπλο για τη ρίψη πυραύλων στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Καταλήγει λοιπόν στο ότι αν πρόκειται να συνυπάρξουμε σε αυτή τη γη, τότε χρειάζεται να αλλάξει ο βασικός τρόπος σκέψης για τη φύση. Σε αυτό το σημείο έρχεται να συμφωνήσει ο συγγραφέας Mark Twain, με το βιβλίο του ‘‘Letters from the earth of the damned human race’’, και να προσθέσει ότι 77

το κύριο πρόβλημα είναι πως οι άνθρωποι πιστεύουν ότι βρίσκονται στην κορυφή της ιεραρχικής πυραμίδας και για αυτό στο τέλος θα κινδυνέψουν με εξαφάνιση. Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει την ουσιαστική βιομιμητική δραστηριότητα είναι ο οικονομικός. Ενώ διαπιστώθηκε στα παραδείγματά ότι επιτυγχάνεται σημαντική εξοικονόμηση ενεργειακών, υλικών και κατ’ επέκταση οικονομικών πόρων, εντούτοις δεν υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για την προώθηση τέτοιου είδους δημιουργημάτων. Το οικονομικό σύστημα που επικρατεί έχει ως κύριο στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Ως εκ τούτου, κάθε μορφή καινοτομίας, κατά την οποία το ποσοστό του κέρδους πρέπει να θυσιαστεί, δεν αποτελεί προτεραιότητα για όσους κρατάνε τα ηνία αυτού του συστήματος. Κρίνεται απαραίτητο να γίνει αντιληπτή η ανάγκη για επίτευξη της βιομίμησης και των θετικών απορροιών που μπορεί αυτή να επιφέρει, όχι μόνο στο περιβάλλον, αλλά και στις ζωές όλων. Η βιομιμητική αρχιτεκτονική όμως έχει δείξει τα πρώτα της δείγματα και συνεχίζει μέρα με τη μέρα να εξελίσσεται και να μας 78

εκπλήσσει θετικά. Με τη σωστή δρομολόγηση των ερευνών, με συνεχή εξέλιξη και συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων, είναι ικανή να επιφέρει ωφέλιμα αποτελέσματα, να προχωρήσει τον τομέα της αρχιτεκτονικής και να τον εισάγει στο επίπεδο του οικοσυστήματος. Με αυτόν τον τρόπο, θα αναβαθμιστεί η επιστήμη και τα ανθρωπογενή περιβάλλοντα, θα μπορέσουν να αποκατασταθούν οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπου και φύσης, ώστε να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις των τεχνητών πρακτικών και να διαμορφωθεί ένα υγιές και αναγεννητικό περιβάλλον. Έχοντας λάβει υπόψη μας όλες τις μελέτες και τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί για τον βιομιμητισμό, συμπεραίνουμε ότι είναι μία φιλοσοφία η οποία διαδίδεται με γοργούς ρυθμούς και τείνει σταδιακά να αλλάξει την αρχιτεκτονική. Μπορεί να μη διαθέτει ακόμα τα μέσα για να πραγματοποιηθεί σε ολιστικό επίπεδο, αλλά έχει διαμορφώσει πρόσφορο έδαφος για να ευδοκιμήσει σε βάθος χρόνου. Σίγουρα δεν μπορούμε να αρνηθούμε την εγκυρότητα των προβληματισμών που διατυπώθηκαν, αλλά όπως κάθε νέα εφαρμογή, έτσι και αυτή δεν ευθύνεται για τον λανθασμένο τρόπο χρήσης της. Την ευθύνη για τις

επιβλαβείς συνέπειες την έχει μόνο ο άνθρωπος. Ωστόσο, ελπίζουμε ότι η κοινωνία σύντομα θα ξεπεράσει το ατομικό συμφέρον, θα αποδεσμεύσει τον εαυτό της από το ‘εγώ’ και θα ενωθεί σε μια συλλογική προσπάθεια του ‘εμείς’. Σκοπός αυτού είναι η εύρεση λύσεων στα προβλήματα του σήμερα, αλλά και στα μελλοντικά ζητήματα. Τέλος, με μια νότα αισιοδοξίας ευελπιστούμε ότι η στροφή προς την φύση μέσω του βιομιμητισμού, θα αποτελέσει την κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία ενός ελπιδοφόρου αύριο.

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΒΙΒΛΙΑ: • Benyus Janine (1997), Biomimicry - Innovation Inspired by Nature • Butera Federico M. (2014), Sustainable Building Design for Tropical Climates, UN Habitat, Nairobi • Cohen Yael H. & Reich Yoram (2016), Biomimetic Design Method for Innovation and Sustainability, Springer, Switzerland • Green Architecture in China - Trends and Developments of Modern Sustainable Buildings, 2014 HI - Design International Publishing, China • Gruber Petra (2010), Biomimetics in Architecture :architecture of life an buildings, Springer Wien New York • KAROFI ABUBAKAR USMAN & ARC J.C. EZE (2015), INTEGRATION OF BIOMIMICRY PRINCIPLES AS A MEANS TO ENERGY EFFICIENCY IN OFFICE DESIGN, ABUJA, NIGERIA, Department of Architecture, Federal University of Technology Minna

80

• Pawlyn Michael (2011), Biomimicry in Architecture, RIBA Publishing, London • Song Sebastian (2017), C O N T E M P O R A R Y P A R A M E T R I C I S M AND BIOMIMICRY IN ARCHITECTURE, Melbourne School of Design • Thompson D’Arcy Wentworth (1992), On Growth and Form, Cambridge University Press • Virmani Sahil (2014), ARCHITECTURE AND NATURE, Vastu Kala Academy, New Delhi • Vogel Steven (2013), Comparative Biomechanics: Life’s physical world, Princeton University Press, Second Edition • Βερβέρης Δημήτρης (2016), Η ΜΕΤΑΒΑΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΔΟΧΕΙΟ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ‘‘ΚΤΙΡΙΟ ΔΟΧΕΙΟ ΦΥΤΕΥΣΗΣ’’, Η ΕΠΙΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟΝ ΑΣΤΙΚΟ ΧΩΡΟ, Αθήνα

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ: • Bharati Pragya (2017), Biomimicry as a tool for sustainable architecture • Bhatt J., Mistry N., Patel A. & Rai S., Biomimicry Design Inspiration from Nature • Brading Annabelle J. (2016), Biomimicry: the answer to environmentally sustainable architecture?, Department of Architecture at the University of Strathclyde, Glasgow • Burnett Shelby (2017), Biophilic Design & Biomimicry • Hussein Ateeb (2015), Biomimicry - Architecture learnt from the nature • IOUGUINA A., DAWSON J.W., HALLGRIMSSON B. & SMART G. (2014), B I O L O G I C A L L Y INFORMED DISCIPLINES: A COMPARATIVE ANALYSIS OF BIONICS, BIOMIMETICS, BIOMIMICRY, AND BIOINSPIRATION AMONG OTHERS, Carleton University, Department of Biology, Canada • Kavosh Mojan (2016), Dissertasion: ‘‘Architecture in the age of ecology’’, Newcastle University, England

• Maniar Anjali (2019), Biomimicry in architecture: A study of biomimetic design for sustainability, BMS College of Architecture, Bengaluru • Maskowicz Katarzyna (2019), Is biomimicry a valuable design solution for sustainable architecture?

• Mazher Rafay (2007), Biomimicry in architecture: Nature as model, Measure & Mentor, Department of Architecture and Planning, NED University of Engineering and Technology, Karachi Pakistan • Nkandu Isabel Mwila, Halil Zafer Alibaba (2018), Biomimicry as an Alternative Approach to Sustainability, Department of Architecture, Eastern Mediterranean University, Mersin, Northern Cyprus • Normantovich Svetlana & Leordean Ioana (2016), BIOMIMICRY IN ARCHITECTURE - MITIGATION AND ADAPTATION TO CLIMATE CHANGE , Master of Architecture thesis University: Politecnico di Milano • Nurbhai Rukaiya (2020), A PHILOSOPHICAL FOCALIZATION OF THE THEORIES AND PRACTICE OF BIOMIMICRY IN ARCHITECTURE, University of Kent, England

• Peka Ergys (2012), Biomimicry: The use of Biomimicry Principles to inform Architectural Design, University of LINCOLN, Lincoln School of Architecture, England • Safronova Nadia (2017), Biomimicry in Architecture, Politecnico di Milano • Sector Katelyn (2019), ‘‘Inspired by Nature - A Mutualistic architecture framework’’ • Titoto Silvia (2014), MODELS AND PROTOTYPES OF BIOMIMETIC DEVICES TO ARCHITECTURAL PURPOSES, Department of Aerospace Engineering, University Federal do ABC – Santo Andre, Brazil • Ζαχάρης Γιάννης (2018), Growing Matter - From Assembly to Growth, Α.Π.Θ., Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών • Κιρέτση Ελισάβετ (2019), Blueprints of Nature, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών •

Κούλαλη Παναγιώτα (2014), Φυσικοί Μηχανισμοί και Μορφογεννετικές ‘‘Μεταφορές’’ Στην Αρχιτεκτονική Διαδικασία, Α.Π.Θ., Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

• Μαρούδα Ιουλία (2015), Βιομιμητική στην Αρχιτεκτονική - Η φύση ως μοντέλο, Ε.Μ.Π., Τμήμα Αρχιτεκτόνων

Μηχανικών • Χίου Αργυρώ (2014), Βιομιμητικές Εφαρμογές στα Οικιστικά Σύνολα : οι προοπτικές συμβολής της φυσικής τεχνογνωσίας στην επίτευξη αειφόρου αστικού περιβάλλοντος, Πολυτεχνείο Κρήτης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: • 30 St Mary Axe|Offices and Headquarters| Foster + Partners, https://www. fosterandpartners.com/ projects/30-st-mary-axe/ • 2011, An undulating ecovillage for Haiti, https:// www.floornature.com/ blog/an-undulatingeco-village-forhaiti-6577/, FLOORNATURE ARCHITECTURE & SURFACES • Architecture at Eden, https://www.edenproject. com/eden-story/behindthe-scenes/architectureat-eden • Architecture & Building Design, https://www. esplanade.com/about-us/ architecture-and-buildingdesign • Arnaud Isabelle (2018), Design innovation inspired by nature, https://issuu.com/ luminous.international. lighting.magazine/docs/ luminous-18-lighting81

magazine-2016-, Luminous, International Lighting Magazine

asknature.org/strategy/ surface-allows-selfcleaning/

• ASIAN CAIRNS: SUSTAINABLE FARMSCRAPERS FOR RURAL URBANITY, 2013, http://vincent.callebaut. org/object/130104_ asiancairns/asiancairns/ projects, Vincent Callebaut Architectures, SARL Paris

• Aziz Moheb Sabry, Amr Y. El sheriff (2015), Biomimicry as an approach for bioinspired structure with the aid of computation, https:// www.researchgate.net/ publication/284913393_ Biomimicry_as_an_ approach_for_bioinspired_structure_with_ the_aid_of_computation

• AskNature Team (2016), Eastgate Centre, https:// asknature.org/idea/ eastgate-centre/ • AskNature Team (2016), Fog-Harvesting mesh, https://asknature.org/ idea/fog-harvesting-mesh/ • AskNature Team (2017), Self-repairing concrete, https://asknature.org/ idea/self-repairingconcrete/ • AskNature Team (2016), Sharklet Surface Texture, https://asknature.org/ idea/sharklet-surfacetexture/#.Wqgk-JPwaL4 • AskNature Team (2017), Shinkansen Train, https:// asknature.org/idea/ shinkansen-train/ • AskNature Team (2019), Skin reduces biofouling, https://asknature.org/ strategy/skin-reducesbiofouling/ • AskNature Surface cleaning, 82

Team (2019), allows selfhttps://

• Bar-Cohen Yoseph (2005), Biomimetics: mimicking and inspired-by biology, https:// pdfs.semanticscholar. org/35c0/f5f1dd7795e5ba 607be73852b7f472092ec3. pdf, SPIE Smart Structures, Pasadena California • Basulto David (2009), Zira Island Carbon Neutral Master Plan / BIG Architects, https://www.archdaily. com/12956/zira-islandcarbon-neutral-masterplan-big-architects, Archdaily site • Bernett Allison (2015), Biomimicry, Bioutilization, Biomorphism: The Opportunities of Bioinspired Innovation, https://www. terrapinbrightgreen.com/ blog/2015/01/biomimicrybioutilization-biomorphism/ • Benyus Janine, A Biomimicry Primer, https:// biomimicry.net/b38files/A_ Biomimicry_Primer_Janine_ Benyus.pdf

• Biomimetic Office with Exploration Architecture, https://www.atelierten. com/projects/biomimeticoffice/, Atelier Ten magazine • Biomimetics, https:// royalsocietypublishing. org/doi/pdf/10.1098/ rsta.2009.0026 • Biomimicry & The Biomimetic Office Building, 2016, https://blog. interface.com/biomimicrythe-biomimetic-officebuilding/, Interface magazine • Brain Emma (2019), Architects Declare, https://www.thefulcrum. agency/2019/07/ architects-declare, The Fulcrum Agency, , Architectural consultancy • Block India (2019), UK architects including Foster and Chipperfield declare climate and biodiversity emergency, https://www. dezeen.com/2019/05/30/ climate-emergencychipperfield-foster-zahahadid/, Dezeen Magazine • Campos Jeannyffer, Biomimetic Design, https:// pages.stolaf.edu/bioarchitecture/2015/10/27/ the-mobius-project/, WordPress & Portfolio.

• Chino Mike (2011), Norway and Jordan Sign Agreement to Make Sahara Forest Project Oasis

a Reality, https://inhabitat. com/norway-and-jordansign-agreement-to-makesahara-forest-projectoasis-a-reality/2/

mimicry and Biomimetics, http://businessinspiredbynature.com/bio-inspired-buzzwords-biomimicry-biomimetics/

• Coral Reef – Matrix for the Construction of 1000 Passive Houses in Haiti / V. Callebaut, 2011, http://www.evolo.us/ coral-reef-matrix-forthe-construction-of1000-prefabricatedpassive-houses-in-haitiv-callebaut/, eVolo Magazine

• Detanico Flora Bittencourt, Biomimicry: Human Creation Inspired

by Nature, https://library. acropolis.org/biomimicry-human-creation-inspired-by-nature/

• CORAL REEF, 2011, http://vincent.callebaut. org/object/110211_ coral/coral/projects, VINCENT CALLEBAUT ARCHITECTURES, PARIS • Crook Lizzie (2019), ‘‘We fooled ourselves that sustainability was getting us where we needed to go’’ says Michael Pawlyn of Architects Declare, https://www. dezeen.com/2019/10/07/ michael-pawlynarchitects-declareinterview-regenerativearchitecture/, Dezeen Magazine • Davidson Emily A. (2009), The Gherkin and the Swiss Re Tower in London, https://www.trendhunter. com/trends/gherkin-likesea-sponge • DeLuca Denise (2014), , Bio-inspired Buzzwords:Bio-

• Dewolf Christopher (2015), Learning from nature, http://www.cladglobal. com/architecture_design_ features?codeid=29663, CLADfeatures, Cladma • D r . G e h a n . A . N . R a d w a na & Arch. Nouran Osama (2016), BIOMIMICRY, AN APPROACH, FOR ENERGY EFFECIENT BUILDING SKIN DESIGN, https:// www.sciencedirect. com/science/article/pii/ S1878029616300391 • Eastgate Building Harare, https://www.mickpearce. com/Eastgate.html • Eastgate Development Harare Zimbabwe, https://web.archive.org/ web/20041114141220/ http://www.arup.com/feature.cfm?pageid=292 • Eden Project, Data, Photos & Plans, https://en.wikiarquitectura.com/building/ eden-project/ • Esplanade

Complex

–

Data, Photos & Plans, https://en.wikiarquitectura.com/building/esplanade-complex/ • Esplanade – Theaters on Bay, https://dpa.com.sg/ projects/esplanadetheatresonthebay/ • Etherington Rose (2009), Zira Island masterplan by BIG, https://www.dezeen. com/2009/01/30/zira-island-masterplan-by-big/, Dezeen magazine

• Exploration Architects site, http://www.exploration-architecture.com/ projects/biomimetic-office-building • Fehrenbacher Jill (2012), BIOMIMETIC ARCHITECTURE: Green Buildings in Zimbabwe Modeled after Termite Mounds, https://inhabitat.com/ building-modelled-on-termites-eastgate-centre-in-zimbabwe/ • Frearson Amy (2013), Asian Cairns by Vincent Callebaut, https://www.dezeen. com/2013/03/21/asiancairns-by-vincent-callebaut/, Dezeen Magazine • Gherkin London, http:// www.30stmaryaxe.com/ • Glossary of Terms – Biomimicry Toolbox, https://toolbox.biomimicry.org/references/glossary/ 83

• History, https://www.saharaforestproject.com/history/ • Holding Avrositi, ZIRA ISLAND: Central Asia’s first carbon neutral master plan in Baku, Azerbaijan, http://www.ziraisland. com/downloads/Mipim_ brochure.pdf Pdf, Ramboll • How we built the Core, https://www.edenproject. com/eden-story/behindthe-scenes/how-we-builtthe-core • International Water Association, Sahara Forest Project – Re-vegetation and creation of green jobs through food, freshwater, biofuel and electricity production, https://iwa-network.org/wp-content/ uploads/2015/12/Case_ 20study_Sahara_20Forest_20Project.pdf • Introduction – Biomimicry Toolbox, https://toolbox. biomimicry.org/introduction/ • Introduction to Sustainable Development for Engineering and Built Environment Professionals, Pdf, https://cms.qut.edu. au/__data/assets/pdf_ file/0005/549905/ISD_Lecture-7.pdf • Iouguina Alëna (2012), Bionics ≠ Biomimetics ≠ Biomimicry, https://biol84

ogytodesign.wordpress. com/2012/05/08/design-biology-linguistics/, Biology to Design • Jordan, https://www.saharaforestproject.com/jordan/ • Labbé Fred & Winslow Pete, The Biomimetic Office Building, https://expedition.uk.com/projects/ biomimetic-office/, Expedition site • Langmuir Molly (2019), Neri Oxman Has All the Answers, https://www.elle. com/culture/a28646115/ neri-oxman-interview/, Elle magazine • Massey Jonathan, Risk Design, http://we-aggregate. org/piece/risk-design • McKeag Tom (2009), How Termites inspired Mick Pearce’s Buildings, https:// www.greenbiz.com/ blog/2009/09/02/how-termites-inspired-mick-pearces-green-buildings • Menocal Garcia (2013), Vincent Callebaut Architectures: Asian Cairns, https://www.designboom. com/architecture/vincent-callebaut-architectures-asian-cairns-shenzen-china/, Designboom • Meinhold Bridgette (2013), Vincent Callebaut Unveils Stacked Pebble-Inspired Eco-Farm-

scrapers for Shenzhen, https://inhabitat.com/ vincent-callebaut-unveils-stacked-pebble-inspired-eco-farmscrapers-for-shenzen/, Inhabitat magazine • Monks Kieron (2016), How to grow vegetables in Sahara, https://edition.cnn. com/2016/03/16/africa/ sahara-forest-project-tunisia-feat/index.html • Murray-White James (2010), Green Architect, Designer of the Eden Project: A Case study, http:// www.sustainablebuild. co.uk/designer-eden-project-case-study.html • NATURE IS A DESIGN TOOL, 2014, https://materialdistrict.com/article/nature-isa-design-tool/, MATERIAL DISTRICT MAGAZINE • Oppenheim Leonora (2011), Incredible Sahara Forest Project Moves From Concept To Reality With Major Development Ideas, https://www.treehugger. co m /s u st a i n a bl e - p rod uct-design/incredible-sahara-forest-project-moves-from-concept-to-reality-with-major-development-deal.html • Qatar, https://www.saharaforestproject.com/qatar/ • Richards Kristen (2003), East

Meets West on the Waterfront: Esplanade - Theatres on the Bay by Michael Wilford & Partners; DP Architects; Theatre Projects Consultants; and Artec Consultants, http://www. archnewsnow.com/features/Feature101.htm • Riemann Lars Ostenfeld, Zira Island Master Plan, https://ramboll.com/projects/group/zirazeroisland, Ramboll • Ryan Audrey (2015), Bioinspiration in Structures, https://somfoundation. som.com/repository/files/ submissions/audrey.ryan_. portfolio.pdf • Sahara Forest Project, http://annamariaorru. com/filter/biomimicry/Sahara-Forest-Project • Schreiner Wyatt, Biomimicry: A History, https://ehistory.osu.edu/exhibitions/biomimicry-a-history • Schumacher College, https://www.schumachercollege.org.uk/teachers/ julian-vincent • Snaves (2018), Biomimetic Architecture: The Gherkin, https://steemit.com/ architecture/@snaves/ biomimetic-architecture-the-gherkin • Sustainable construction at Eden, https://www.edenproject.com/eden-story/

behind-the-scenes/sustainable-construction-at-eden • The Biomimicry Institute – Examples of nature-inspired sustainable design, https://biomimicry.org/biomimicry-examples/ • The Biomimicry Institute – Inspiring Sustainable Innovation, https://biomimicry. org/ • The Eden Project: the Biomes – Grimshaw Architects, https://grimshaw. global/projects/the-edenproject-the-biomes/ • The Eden Project: The Foundation Building – Grimshaw Architects, https://grimshaw.global/projects/theeden-project-the-foundation-building/ • The Gherkin – Famous buildings and Architecture of London, http://www. designbookmag.com/ thegerkin.htm • Trebou Hannah (2019), The Mobius Project, http://htrebour.blog.stab. org/2019/02/08/the-mobius-project/, On the Basis of Biomimicry • TFC Automated Invention for Smart Industries, https:// tfc2018.fr/our-speaker/professor-julian-vincent/ • Vincent Callebaut’s Coral Village For Haiti, 2011, https://www.

huffpost.com/entry/ vincent-callebaut-coral-village_n_824061?guccounter=1&guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_ referrer_sig=AQAAAEm_ mJvj7jZbdx3iUlCG6Bo7odMCHwZXAT-gdEOPfghiMrlfeI_d95iSR9dxXEqVCX_ KY6yZBYpWRf6kc4CDVphgXCnYyIL2Ik3PpOoGqT8xcHrhn-elULQ6Cp-Fzzdnt30JFmVjRwh3cduvjj_VRewo5L68bW97OSNBnGQf-uvR, HUFFPOST MAGAZINE • Wainwright Oliver (2014), Will the buildings of the future be grown underwater?, https://www. theguardian.com/artanddesign/architecture-design-blog/2014/feb/17/ buildings-future-underwater-nature-architecture-michael-pawlyn-exhibition, Architecture and design blog • What is Biomimicry – Biomicry 3.8, https://biomimicry.net/what-is-biomimicry/ • What is Biomimicry?, http://environment-ecology.com/biomimicry-bioneers/367-what-is-biom i m i c r y . h t m l , ENVIRONMENT AND ECOLOGY • Wikipedia , https://en.wikipedia.org/wiki/Neri_Oxman • Wikipedia, https://en.wiki85

pedia.org/wiki/Michael_ Pawlyn • Wikipedia, https://en.wikipedia.org/wiki/Steven_Vogel • Wilcock Naomi (2013), Farming in the sky:Sustainable ‘farmscrapers’ for Shenzhen unveiled by Vincent Callebaut Architects, https://www.worldarchitecturenews.com/article/1512532/farming-sky, WORLD ARCHITECTURE NEWS • Wiley Online Library (2009), Biomimetic Patterns in Architectural Design, https:// onlinelibrary.wiley.com/ doi/abs/10.1002/ad.982# • Zari Maibritt Pedersen (2007), An ecosystem based biomimetic theory for a regenerative built environment, https://www. researchgate.net/publication/261477552_An_ecosystem_based_biomimetic_theory_for_a_regenerative_built_environment • Zari Maibritt Pedersen (2010), Biomimetic design for climate change adaptation and mitigation, https://www. researchgate.net/pub lication/323576624_Biomimetic_Materials_for_Addressing_Climate_Change • Μπούρμπος Βαγγέλης (2017), Ο βιομιμητισμός ελπίδα προστασίας του πλανήτη, Χανιώτικα Νέα, 86

http://www.haniotika-nea. gr/o-viomimitismos-elpida-prostasias-tou-planiti/ , Κρήτη • Πετρίδου Κυριακή (2017), Βιομιμητισμός (Biomimicry) – Μαθαίνοντας από τη φύση, http://www.teetkm.gr/biomimicry-innovation-inspired-by-nature/, TEE/TKM, Ελλάδα

ΒΙΝΤΕΟ: • BETTR: The Biomimetic Office Building, https://vimeo. com/111462063?fbclid=IwAR191uH0ZO1BALw8ZXPkIFRsn3HiwQjRAsKZxJkf3Kq5XCVyVPKaSGQcqUU • Bio-Inspired Design|Neri Oxman, https://www. youtube.com/watch?v=nAA0DfAdiIU&t=5s • Biomimicry, https://www. youtube.com/watch?v=sf4oW8OtaPY • Designing with Nature: The Biomimetic Office Building, https:// vimeo.com/86659369?fbclid=IwAR2ihandRN-6swslP4q9eYZXMF P i l C F g i 8 o t ZKy9pXUWRL3p1bkclKPa60U • Eastgate Mall, https:// www.youtube.com/ watch?v=VIKYjriWgiY • Eden

Project,

https://

www.youtube.com/ watch?v=iznqE-TI8O4 • Innovation Through Biodesign: William Myers at TEDxCroningen, https://www. youtube.com/watch?v=JTMXhb00Mi0 • Janine Benyus: Biomimicry in Action, https://www. youtube.com/watch?v=k_ GFq12w5WU • Michael Pawlyn: Using nature’s genius|TED Talk, https://www.ted.com/ talks/michael_pawlyn_using_nature_s_genius_in_architecture/transcript • Sahara Forest Project: From Vision to Reality, https:// www.youtube.com/ watch?v=3aZ8E7hj8VU • See How Termites Inspired a Building That Can Cool Itself|Decoder, https:// www.youtube.com/ watch?v=620omdSZzBs • The Eden Project, https:// www.youtube.com/ watch?v=wuOjoU27wx4 • Zira Island (Nargin) Project (Baku Bay, Azerbaijan), https://www.youtube. com/watch?v=ef5HksFDh9E&fbclid=IwAR0eyNOdUn89x_FCxY9OpB4bmOOlBGCGpt_RXOYYS7oLyNFUToS1QcfBX58

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ: • Εικόνα εξώφυλλου βιβλίου: Πύργος στέγασσης σχεδιασμένο από τους B+U Architects https://www.archdaily. com/324366/bus-housing-tower-rethinks-window-dna/51101ed9b3fc4b534e00001b-bus-housing-tower-rethinks-window-dna-image?next_project=no&fbclid=IwAR2PIWd4iKa6LvtvsU6hewD02T0bjYgq7DyJlkTyNmTDQalAflm-R_qsiS • Εικόνα εξώφυλλου πρώτου κεφαλαίου: https://www. flickr.com/photos/wielandschmidt/9078091192/in/album-72157634193623617/ • Εικόνα 1: https://ehistory. osu.edu/exhibitions/biomimicry-a-history • Εικόνα 2: https:// time.com/3629042/ wright-brothers/ • Εικόνα 3: https://www.psychology.gr/istoria-psyxologias/4424-charles-darwin. html • Εικόνα 4: https://lbc.gr/ipiresies/eisitiria/sagrada-familia-ticket/ • Εικόνα 5: https://www. dezeen.com/2017/06/07/ fallingwater-frank-lloydwright-pennsylvaniahouse-usa-150th-birthday/ • Εικόνα 6: https://www.livingcircular.veolia.com/en/ inspirations/janine-beny-

us-naturally-inspired • Εικόνα 7: https:// gr.pinterest.com/ pin/152911349820707981/ • Εικόνα 8: https://www.fayerwayer.com/2011/03/elorigen-de-el-velcro/ • Εικόνα 9: https://asknature. org/strategy/surface-allows-self-cleaning/ • Εικόνα 10: https://www. researchgate.net/figure/ DaimlerChryslers-prototype-bionic-car-D-inspiredby-the-box-fish-A-skeleton_ fig5_282048866 • Εικόνα 11: https://www. oreilly.com/content/whathappens-when-you-combine-a-kingfisher-and-abullet-train-innovation/ • Εικόνα 12: https://www. prnewswire.com/news-releases/sappi-north-america-announces-neoter ixst-the-first-commercial-casting-and-release-paper-with-sharklet-bacteria-inhibition-technology-300325590.html • Εικόνα 13: https://www. mnn.com/earth-matters/ wilderness-resources/ photos/7-amazing-examples-of-biomimicry/ bug-water-collection • Εικόνα 14: https://www. enikos.gr/specials/145305/ anthropogenis-i-klimatiki-allagi • Εικόνα 15: https://

• • •

• •

•

www.precht.at/toronto-tree-tower/ Εικόνα 16: https://archello.com/project/jubilee-church Εικόνα 17: https://www. pca-stream.com/en/articles/material-ecology-19 Εικόνα 18: http://www. mentality10.com/ matrix-1984-category/kosmos-category/ item/367-ti-einai-i-akolouthia-fibonacci-ston-kodika-da-vinci Εικόνα 19: http://www.railsystem.net/cut-and-cover/ Εικόνα 20: http://tkm.tee. gr/afierwma-tou-mhna/ biomimicry-innovation-inspired-by-nature/ Εικόνα εξώφυλλου δεύτερου κεφαλαίου: Άποψη εσωτερικά του βιοσυνόλου στο Eden Project, https:// brookschurch.com/biomimicry-eden-project/

• Εικόνα 21: https://www.fosterandpartners.com/ • Εικόνα 22: https://en.wikipedia.org/wiki/Venus%27_ flower_basket • Εικόνα 23: https://www. buildingthegherkin.com/ press/ • Εικόνα 24: http://aw-are. com/risk/ • Εικόνα 25: https://www. archdaily.com/ • Εικόνα 26: https://www.fos87

terandpartners.com/ • Εικόνα 27: https://www.esplanade.com/ • Εικόνα 28: http://www. archnewsnow.com/ • Εικόνα 29: com.sg/

https://dpa.

• Εικόνα 30: https://www.esplanade.com/ • Εικόνα 31: http://www. archnewsnow.com/ • Εικόνα 32: https://www.esplanade.com/venue-hire/ concert-hall • Εικόνα 33: https://en.wikivoyage.org/wiki/File:Zimbabwe_Harare_Eastgate_ Shopping_Mall.jpg • Εικόνα 34: https://www. livinspaces.net/ls-tv/ watch-how-the-eastgate-center-in-zimbabwecools-itself-without-air-conditioning/attachment/ eastgate-center_001_ mick-pearce/ • Εικόνα 35: https://www. researchgate.net/publication/323573055_Biomimicry_as_an_Alternative_Approach_to_Sustainability • Εικόνα 36: https://www. crowdfunder.co.uk/edenproject-bond-2 • Εικόνα 37: https://www. flickr.com/photos/ sheeprus/43893731034 • Εικόνα 38: http://nsccreative.com/projects/mis88

sion-to-mars-eden-project/ eden-project/ • Εικόνα 39: https://grimshaw.global/ • Εικόνα 40: https://www. edenproject.com/ • Εικόνα 41: https://grimshaw.global/ • Εικόνα 42: https://www.saharaforestproject.com/ • Εικόνα 43: https://www. smithsonianmag.com/ innovation/norwegian-company-transforming-deserts-into-farmland-180954486/ • Εικόνα 44: https://www.saharaforestproject.com/ • Εικόνα 45: https://www.saharaforestproject.com/ • Εικόνα 46: https://www. saharaforestproject.com/ jordan/ • Εικόνα εξώφυλλου τρίτου κεφαλαίου: Οικολογική γειτονιά στην Ινδία σχεδιασμένη από τον Vincent Callebaut, https://www. archdaily.com/782603/ vincent-callebauts-hyperions-eco-neighborhood-produces-energy-in-india • Εικόνα 47: Pawlyn, Michael, Biomimicry in Architecture, Riba Publishing, 2016 • Εικόνα 48: Architecture in the age of ecology;

Towards a practice of a new environmental synthesis, Mojan Kavosh, 2016 • Εικόνα 49: http://htrebour. blog.stab.org/2019/02/08/ the-mobius-project/ • Εικόνα 50: https://www.arch2o.com/coral-reef-vincent-callebaut-architecture/ • Εικόνα 51: http://vincent.callebaut.org/object/110211_coral/coral/ projects • Εικόνα 52: https://www.arch2o.com/coral-reef-vincent-callebaut-architecture/ • Εικόνα 53: https://www.arch2o.com/coral-reef-vincent-callebaut-architecture/ • Εικόνα 54: http://www. evolo.us/coral-reef-matrix-for-the-construction-of1000-prefabricated-passive-houses-in-haiti-v-callebaut/ • Εικόνα 55: https:// www.pinterest.es/ pin/763219468079126015/ • Εικόνα 56: https://www.arch2o.com/coral-reef-vincent-callebaut-architecture/ • Εικόνα 57: https://inhabitat.com/vincent-callebaut-unveils-coral-inspired-carbon-neutral-eco-village-for-haiti/ vincent-callebaut-cor-

al-14/ • Εικόνα 58: https://www.arch2o.com/coral-reef-vincent-callebaut-architecture/ • Εικόνα 59: https:// www.designboom. com/architecture/vincent-callebaut-architectures-asian-cairns-shenzen-china/ • Εικόνα 60: https:// www.designboom. com/architecture/vincent-callebaut-architectures-asian-cairns-shenzen-china/ • Εικόνα 61: https:// www.designboom. com/achitecture/vincent-callebaut-architectures-asian-cairns-shenzen-china • Εικόνα 62: https://www. designboom.com/ architecture/vincentcallebaut-architecturesasian-cairns-shenzenchina/ • Εικόνα 63: https:// www.designboom. com/architecture/vincent-callebaut-architectures-asian-cairns-shenzen-china/ • Εικόνα 64: https://www. designboom.com/ architecture/vincentcallebaut-architecturesasian-cairns-shenzenchina/

• Εικόνα 65: https:// www.designboom. com/architecture/vincent-callebaut-architectures-asian-cairns-shenzen-china/ • Εικόνα 66: https://www. arch2o.com/zira-island-carbon-neutral-master-plan-big-architects/ • Εικόνα 67: https://www. archdaily.com/12956/ zira-island-carbon-neutral-master-plan-big-architects/176729766_ziraisland-big-ramboll-fromthe-waterfront-of-baku-zira-island-will-appear-asconcentrated-azerbaijani-landscape-rather-thanjust-another-urban-sky line?next_project=no • Εικόνα 68: https://www. archdaily.mx/mx/0227949/zira-zero-island-masterplan-big/print-3?next_ project=no • Εικόνα 69: https://www. arch2o.com/zira-island-carbon-neutral-master-plan-big-architects/ • Εικόνα 70: https://www. youtube.com/watch?v=PP1VeBFMdwc • Εικόνα 71: https://www. arch2o.com/zira-island-carbon-neutral-master-plan-big-architects/ • Εικόνα 72: https://www. arch2o.com/zira-island-carbon-neutral-master-plan-big-architects

• Εικόνα 73: https://images. lib.ncsu.edu/luna/servlet/ view/all/when/Contemporary?widgetFormat=javascript&os=3550&widgetType=thumbnail&showAll=who&embedded=true&cic=NCS U L I B ~ 1 ~ 1 , N C SULIB~2~2&res=2 • Εικόνα 74: https://www. arch2o.com/zira-island-carbon-neutral-master-plan-big-architects/ • Εικόνα 75: https://arcspace.com/feature/zira-island-master-plan/ https://arc• Εικόνα 76: space.com/feature/zira-island-master-plan/ • Εικόνα 77: https://images. lib.ncsu.edu/luna/servlet/ view/all/when/Contemporary?widgetFormat=javascript&os=3550&widgetType=thumbnail&showAll=who&embedded=true&cic=NCS U L I B ~ 1 ~ 1 , N C SULIB~2~2&res=2 • Εικόνα 78: http://www. zoom96.mx/zira-island-project-english-6316/ • Εικόνα 79: https://images. lib.ncsu.edu/luna/servlet/ view/all/when/Contemporary?widgetFormat=javascript&os=3550&widgetType=thumbnail&showAll=who&embedded=true&cic=NCS U L I B ~ 1 ~ 1 , N C SULIB~2~2&res=2 89

• Εικόνα 80: https://www. theguardian.com/artanddesign/architecture-design-blog/2014/feb/17/ buildings-future-underwater-nature-architecture-michael-pawlyn-exhibition • Εικόνα 81: https://www.iconeye.com/architecture/ features/item/10585-future-50-michael-pawlyn • Εικόνα 82: https://expedition.uk.com/projects/biomimetic-office/ • Εικόνα 83: https://xraymag.com/content/spookfish-has-mirrors-eyes • Εικόνα 84: http://www. llifle.com/Encyclopedia/ SUCCULENTS/Family/Aizoaceae/13128/Lithops_ pseudotruncatella • Εικόνα 85: https://www. atelierten.com/projects/ biomimetic-office/ • Εικόνα 86: https://www. atelierten.com/projects/ biomimetic-office/ • Εικόνα 87: https://www. atelierten.com/projects/ biomimetic-office/ • Εικόνα εξώφυλλου τετάρτου κεφαλαίου: Κέντρο αναψυχής σχεδιασμένο από τον Jürgen Mayer στη Σεβίλλη, http://theslowpace.com/2013/04/17/ geometry-and-architecture/#comments

90

Γιώτη Ε., Τουτζιάρη Α. (2020), Ο βιομιμητισμός στην αρχιτεκτονική, Δ.Π.Θ.