Η Έξυπνη πόλη είναι η απάντηση. Ποια ήταν όμως η ερώτηση; by GRADreview

Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ακαδημαϊκό έτος 2018- 2019 Οκτώβριος 2019, Πάτρα

Η Έξυπνη Πόλη είναι η απάντηση. Ποια ήταν όμως η ερώτηση;

Καποδίστρια Μαρία Επ. Καθηγητής: Δραγώνας

Περίληψη Ο άνθρωπος από πάντα αναρωτιέται και προσπαθεί να προσεγγίσει

το

μέλλον.Σήμερα, τα μελλοντικά συστήματα ήδη αρχίζουν να προσεγγίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες. Βιώνουμε μια μεταβατική εποχή, όπου χαρακτηρίζεται από την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας. Λόγω σύγχρονων παγκόσμιων προβλημάτων και μελλοντικών προκλήσεων, η αναδιαμόρφωση των σημερινών πόλεων κρίνεται απαραίτητη. Η Έξυπνη Πόλη, προβάλλεται σαν την επικρατέστερη εκδοχή της μελλοντικής πόλης. Όλο και περισσότερα μέρη ανά τον κόσμο, χρησιμοποιούν, λειτουργούν και εξελίσσονται σύμφωνα με τις σύγχρονες τεχνολογίες, προκειμένου να χαρακτηριστούν ως «έξυπνα». Ουσιαστικά έξυπνη και λειτουργική όμως, μπορεί να χαρακτηριστεί μια πόλη που κατορθώνει να συνδέσει την τεχνολογία, την ανάπτυξη, την επίλυση των παγκόσμιων προβλημάτων και τη γενικότερη εξέλιξή της με τον άνθρωπο και την κοινωνία. Ο άνθρωπος είναι εκείνος που έρχεται αντιμέτωπος με τις νέες Έξυπνες Πόλεις και οφείλει να έχει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση και αξιολόγηση τους Στην παρούσα εργασία εξετάζονται παραδείγματα Smart Cities και κυρίως αναλύονται οι κοινωνικές συνέπειες που έχουν και οι προϋποθέσεις που τίθενται για τη λειτουργία τους .

Abstract People since always wonder and try to approach the future. Today, the future systems have already begun to reach the modern societies.

We live in a transitional era, which is marked by the rapid evolution of technology. Due to current global problems and future challenges, the reconstruction of the contemporary cities is essential.

The Smart City is presented as the leading version of the future city. More and more places around the world, use, function and progress according to the modern technologies, in order to be characterized as â&#x20AC;&#x153;smartâ&#x20AC;?.

Nevertheless, a city that achieves to connect technology, development, resolution of the global problems and its general evolution with the people and the society, can be characterized as intelligent and functional in real terms.

The person himself is the one that faces the new Smart Cities and must have an active role in their configuration and evaluation. In the current paper, examples of Smart Cities are examined and mainly they are analysed from their social repercussions and the necessary conditions for their functionality.

Εισαγωγή

Αντικείμενο έρευνας είναι η διαμόρφωση των μελλοντικών πόλεων και πιο συγκεκριμένα των «Έξυπνων Πόλεων» σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Θα διερευνηθεί η έννοια της «Έξυπνης Πόλης», ως η επικρατέστερη πόλη του μέλλοντος, η οποία θα εξεταστεί ως προς την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στη λειτουργία της πόλης και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, καθώς επίσης και ως προς τις κοινωνικές επιπτώσεις που επιφέρει. Η διερεύνηση θα επικεντρωθεί στις αστικές και ψηφιακές υποδομές. Το πρώτο ερώτημα που καλείται να απαντήσει η εργασία αφορά στον ορισμό του ίδιου του μέλλοντος: Πότε είναι το μέλλον; Αρχικά θα διερευνηθούν οι θέσεις διαφόρων φουτουριστών, μελλοντολόγων, αρχιτεκτόνων και κοινωνιολόγων που έχουν ασχοληθεί με τον ορισμό και καθορισμό του μέλλοντος. Ακόμα, θα διερευνηθούν οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους ο άνθρωπος οραματιζόταν το μέλλον, στο παρελθόν σε διαφορετικά μέρη του κόσμου, μέσα από βιβλιογραφικές αναφορές, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο το μέλλον προσεγγίζεται από τον κόσμο σήμερα. Στη συνέχεια θα επιχειρηθεί η περιγραφή της επερχόμενης Έξυπνης Πόλης. Εδώ,θα καθοριστούν οι προκλήσεις, τα σύγχρονα προβλήματα και γενικότερα ζητήματα που καθορίζουν την αναδιαμόρφωση των σημερινών πόλεων. Η διερεύνηση θα εστιάσει τόσο σε σύγχρονα παραδείγματα όσο και σε μελλοντικά συστήματα τα οποία μελετώνται, και θα διερευνηθούν σχετικά οι αντίστοιχες πρακτικές και προσδοκίες. Στη συνέχεια, η εργασία θα επικεντρωθεί στη μελέτη των Υποδομών της έξυπνης πόλης, τόσο των υλικών όσο και των ψηφιακών. Στην κατεύθυνση αυτή θα εξεταστούν συγκεκριμένα Case studies. Η έρευνα εστιάζει στην κλίμακα της πόλης και προσεγγίζει τον τρόπο με τον οποίο οι νέες τεχνολογίες εισάγονται σε αυτή. Τα έργα τα οποία πραγματοποιεί ή θα πραγματοποιήσει μια «Έξυπνη Πόλη», διακρίνονται σύμφωνα με το πόσο υλικά ή άυλα είναι για τους πολίτες, και σύμφωνα με το πόσο επιδρά η τεχνολογία σε αυτά. Στις υλικές υποδομές ανήκουν οι παρεμβάσεις στο αστικό περιβάλλον της εκάστοτε πόλης, δηλαδή ζητήματα που είτε αφορούν στη σχέση του αστικού με το φυσικό περιβάλλον, είτε σχετίζονται με αστικές δομές, τα δίκτυα. Στις ψηφιακές αντίστοιχα, ανήκουν οι παρεμβάσεις που σχετίζονται με υπηρεσίες, εφαρμογές και συστήματα μιας πόλης. Ειδικότερα, αρχικά όσον αφορά στις Υλικές Υποδομές, θα αναλυθούν τα νέα

Δίκτυα μεταφοράς (Smart Transportation) και οι Περιβαλλοντικές Υποδομές (Smart Energy). Όσον αφορά στα Δίκτυα μεταφοράς των Έξυπνων Πόλεων, η έρευνα θα επικεντρωθεί σε νομοθεσίες και πρακτικές για τη χρήση των μέσων μεταφοράς και στην κατασκευή νέων οχημάτων, εφαρμογών και συστημάτων τα οποία μέσω της τεχνολογίας επηρεάζουν το σύγχρονο τρόπο μετακίνησης. Αντίστοιχα, για τις Υποδομές Περιβάλλοντος, θα εξεταστούν νέες υποδομές ενέργειας, η χρήση των αποβλήτων και η διαχείριση του νερού για τη λειτουργία Έξυπνων Πόλεων με σεβασμό στο περιβάλλον. Θα εξεταστούν συγκεκριμένα παραδείγματα πόλεων όπως: Βαρκελώνη (Ισπανία), Άμστερνταμ (Ολλανδία), Μπέρμινχαμ και Λονδίνο (Αγγλία), Σιγκαπούρη, Μάσνταρ Σίτυ (Άμπου Ντάμπι), Τρίκαλα (Ελλάδα) κ.ά. Κατά παρόμοιο τρόπο, θα εξεταστούν και οι Ψηφιακές Υποδομές, στις οποίες περιλαμβάνονται αρχικά, η Διακυβέρνηση των Έξυπνων Πόλεων και η διαχείριση της Οικονομίας τους (Smart Governance- Smart Economy). Έπειτα, θα εξεταστούν οι Ψηφιακές Υποδομές, από πλευρά των πολιτών, σε ό,τι αφορά την άμεση επιρροή της Πολιτικής των Έξυπνων Πόλεων στην καθημερινή τους ζωή, καθώς επίσης και τις απαιτήσεις που αυτές δημιουργούν σχετικά με την προετοιμασία και εκπαίδευσή τους (Smart Living- Smart People). Θα εξεταστούν ενδεικτικά, περιπτώσεις πόλεων όπως: Λονδίνο (Αγγλία), Βαρκελώνη (Ισπανία), Άμστερνταμ (Ολλανδία), Παρίσι (Γαλλία), Νέα Υόρκη (ΗΠΑ), Σιγκαπούρη κ.ά. Στόχος της εργασίας είναι να τεκμηριωθεί μια κριτική προσέγγιση της Έξυπνης πόλης του μέλλοντος, αλλά και να προσδιοριστούν οι νέοι ρόλοι που θα κληθούν να αναλάβουν οι αρχιτέκτονες και γενικότερα οι πολίτες μέσα από αυτές τις προκλήσεις.

0.1 Πότε είναι το μέλλον;

0.1. Πότε είναι το μέλλον; Το λεξικό του Cambridge ορίζει το μέλλον ως «την περίοδο του χρόνου που πρόκειται να έρθει »1. Κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από την ηλικία, την καταγωγή, την πόλη ή την εποχή που ζει, θέλει να γνωρίζει το μέλλον, προκειμένου να ικανοποιήσει τους στόχους του, να έχει σχέδιο για τη ζωή του, να γνωρίζει σε τι καταστάσεις πρέπει να ανταπεξέλθει… Έτσι, στο πέρασμα του χρόνου, συναντάμε πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις του μέλλοντος. Συγκεκριμένα, κάθε άνθρωπος, κάθε κοινωνία, και κάθε γενιά αντιλαμβάνεται το μέλλον διαφορετικά, καθώς υπάρχουν διαφορετικοί ρυθμοί εξέλιξης ανά τον κόσμο. Όπως τονίζει ο William Gibson: «Το μέλλον είναι ήδη εδώ- απλά δεν είναι ίσα κατανεμημένο»2 , κατανοούμε πως το μέλλον μπορεί να διαφέρει ως προς το χρόνο και το μέρος που επηρεάζει. Ακόμα, προσθέτουμε, πως το μέλλον μπορεί να επηρεάσει και διαφορετικά, τους τομείς (πολιτική, διοίκηση, οργάνωση, καθημερινή ζωή) που απαρτίζουν μια κοινωνία, όπως θα αναφερθεί και στη συνέχεια. Με βάση αυτά, θα εξετάσουμε ορισμένα παραδείγματα στο πέρασμα του χρόνου από πλευρά λογοτεχνίας, καθημερινότητας, μέσων ενημέρωσης, μελετών τα οποία παρουσιάζουν ποικίλες προσεγγίσεις για το μέλλον σε διαφορετικά μέρη με διαφορετική νοοτροπία. Πρώτο

παράδειγμα,

το Los Angeles

περίοδο

που

«προσβάσιμο

αποτελεί

του 1880, την

διαφημιζόταν όνειρο» . 4

Tο

ως Los

Angeles, παρουσιαζόταν ως μια πολυτελής πόλη του μέλλοντος, όπου «ο αέρας θα είναι καθαρός, το φαγητό άφθονο και ο τρόπος ζωής

πολιτισμένος».

Χάρη

σε

διαφημίσεις που περιελάμβαναν

Εικόνα 1. Απεικόνιση του σιδηρόδρομου του μέλλοντος, στο Λος Άντζελες, Καλιφόρνια, 1956

χρώματα, μελλοντικά σχέδια και υποσχέσεις για το σιδηρόδρομο και μηχανοκίνητα

1 “Meaning of future in English”, Dictionary, accessed 29 Aug., 2019, Dictionary.cambridge.org, https://dictionary. cambridge.org/dictionary/english/future

2 Gibson W., “The future is already here — it’s just not very evenly distributed” in “The

Science in Science Fiction” on Talk of the Nation, NPR, 30 November 1999, 11:55, Nprog.org, https://www.npr.org/2018/10/22/1067220/thescience-in-science-fiction

3 Novak M., “Nobody Walks in L.A.: The Rise of Cars and the Monorails That Never Were”, Απρίλιος 2013, accessed 29

Aug., 2019, Paleofuture.com, https://paleofuture.com/blog/2013/4/26/nobody-walks-in-la-the-rise-of-cars-and-themonorails-that-never-were

Zimmerman T., Paradise Promoted : The Booster Campaign That Created Los Angeles, (United States: Angel City Press, 2008)

αμάξια, η πόλη γέμισε από κόσμο. Στη συνέχεια βέβαια, στο 1910, καθώς αυτές οι προβλέψεις άρχισαν να πραγματοποιούνται, ξεκίνησαν και τα αντίστοιχα προβλήματα, τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί: συμφόρηση στο τρένο, κίνηση στον αυτοκινητόδρομο,

ατυχήματα,

καθώς επίσης και ζητήματα κοινωνικής φύσης, με την αλλαγή του τρόπου ζωής των ανθρώπων αλλά και της σχέσης τους με την πόλη.

Εικόνα 2. “Drive-in market”,1959

Παραδείγματος χάρη, η ευρεία χρήση του αυτοκινήτου λόγω των drive-in5 market, δηλαδή αγορών που λειτουργούσαν μόνο με την είσοδο του αυτοκινήτου, άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο πλοηγούνται στην πόλη και τον τρόπο που ψώνιζαν, δημιουργώντας κυκλοφοριακή συμφόρηση και μεγάλο χρόνο αναμονής στις αγορές.

Ένα διαφορετικό παράδειγμα συναντάμε στο βιβλίο του George Orwell 19846. Το βιβλίο γραμμένο το 1949, πραγματεύεται το μακρινό 1984. Αποτελεί ουσιαστικά μια σάτιρα, σχετικά με το πώς η δύναμη της «παρακολούθησης», μπορεί να διαμορφώσει μια σχετικά υπάκουα κοινωνία. Οθόνες που παρακολουθούν τις ανθρώπινες κινήσεις, νέοι τρόποι γλώσσας και σκέψης, άνθρωποι υποταγμένοι στο Μεγάλο Αδερφό, πόλεμοι, επαναστάσεις, είναι μερικά από τα ιδεολογικά στοιχεία του βιβλίου. Σήμερα θεωρείται ιδιαίτερα επίκαιρο. Αποτελεί ουσιαστικά, έναν προβληματισμό για το πώς ο αποπροσανατολισμός της κοινής γνώμης και η διάβρωση της κοινής εμπιστοσύνης,

Εικόνα 3. Εξώφυλλο του βιβλίου «1984», έκδοση 2008

μπορούν να αποσταθεροποιήσουν τη δημοκρατία. Ο προβληματισμός αυτός έχει γίνει επίκαιρος στις ημέρες μας όπως θα δούμε στη συνέχεια της εργασίας.

5 Novak M., “Nobody Walks in L.A.: The Rise of Cars and the Monorails That Never Were”, Απρίλιος 2013, accessed 29

Aug., 2019, Paleofuture.com, https://paleofuture.com/blog/2013/4/26/nobody-walks-in-la-the-rise-of-cars-and-themonorails-that-never-were

6 Orwell G., 1984, (London: Secker & Warburg, 1949)

Ένα τρίτο σημαντικό παράδειγμα, είναι οι προβλέψεις και το έργο του αρχιτέκτονα και πολεοδόμου, Κωνσταντίνου Δοξιάδη. Ο Κ. Δοξιάδης, ασχολήθηκε με τον ορισμό του μέλλοντος και συγκεκριμένα των μελλοντικών μορφών πόλεων χρησιμοποιώντας ως χρονικό όριο για μια γενιά, τα 25 χρόνια7 και στη συνέχεια τα 100 χρόνια ως χρόνο εδραίωσης του. Συγκεκριμένα, προσεγγίζει στις μελέτες του το μέλλον έως το 2067 και γενικότερα τον 21ο αιώνα, θεωρώντας ότι τότε θα έχουν λάβει χώρα και θα έχουν εδραιωθεί οι όποιες μελλοντικές αλλαγές. Αναφερόταν στην έρευνά του, σε τέσσερα «μέλλοντα» τα οποία αντιπροσωπεύουν διαφορετικές προσεγγίσεις για τον άνθρωπο: πράγματα που δεν μπορεί να αλλάξει, κατάλοιπα από το παρελθόν τα οποία τείνουν να εξαφανιστούν, κατάλοιπα από το παρελθόν τα οποία θα συνεχίζουν να υπάρχουν και τέλος πράγματα που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα, τα νέα Εικόνα 4. Εξώφυλλο του βιβλίου «1984», έκδοση 2008

δεδομένα που πρόκειται να έρθουν8. Σύμφωνα με αυτές τις προσεγγίσεις και σκέψεις του για

το μέλλον, ασχολήθηκε το 19679 με τη θεωρία της «Οικουμενόπολης». Επρόκειτο για την πόλη του μέλλοντος, η οποία «μαζί με την αντίστοιχη ακάλυπτη έκταση γης, που είναι απαραίτητη για τον άνθρωπο, θα καλύπτε ολόκληρη τη γη, σαν ένα συνεχές σύστημα που σχηματίζει έναν παγκόσμιο οικισμό»10. Με άλλα λόγια, προέβλεπε τη δημιουργία μιας ενιαίας πόλης, χωρίς γεωγραφικά σύνορα και κατά συνέπεια διαφορετικές εθνικότητες ή θρησκείες, αλλά που θα ενώνεται σε ένα απεριόριστο, ενιαίο δίκτυο. Παρά το γεγονός ότι αναφέρθηκε σε θέματα όπως η αύξηση του πληθυσμού, η αστικοποίηση και η τεχνολογική εξέλιξη, δεν πίστευε πως αυτά καθορίζουν άμεσα την Οικουμενόπολη, αλλά έδινε μεγαλύτερη έμφαση στη λειτουργία της και στη σχέση της με τον άνθρωπο. Η πόλη αυτή θα ήταν αδύνατο να ελεγχθεί από τον άνθρωπο, καθώς εκείνος από τη μία δεν είναι προετοιμασμένος για τη δημιουργία της και από την άλλη συνεχίζει να χτίζει πόλεις με «φυσικά και κοινωνικά προβλήματα»11. Έτσι, βάζει στο κέντρο 7 C.A. Doxiadis and J.G. Papaioannou, ECUMENOPOLIS Center of Ekistics, 1974), Σελ. 15

the Inevitable City of the Future, (Athens: Athens

8 Ό.π., Σελ. 17 9 Encyclopaedia Britannica, “BRITANNICA Book of the year 1968” by William Benton, (Encyclopaedia Britannica 1968),

accessed 11 Sep., 2019, Archive.org, https://archive.org/stream/in.ernet.dli.2015.147388/2015.147388.Britannica-BookOf-The-Year-1968_djvu.txt

10 C.A. Doxiadis, “ECUMENOPOLIS: Tomorrow’s City” in BRITANNICA

Book of the year 1968, (1968): 1-34, https:// www.doxiadis.org/Downloads/ecumenopolis%20tommorow’s%20city.pdf

11 C.A. Doxiadis, “Journal of the American Water Works Association”, τόμος 62, νο. 12, (Δεκέμβριος 1970): 740-746, 16

της έρευνας του, τη σχέση του σχεδιασμού μιας νέας πόλης με τους κατοίκους της, γεγονός που θα μας απασχολήσει άμεσα στην έρευνά μας. Οι κάτοικοι χωρίς «κατανόηση και φαντασία», ορίζει ο Κ. Δοξιάδης θα συνεχίσουν να χτίζουν πόλεις του μέλλοντος, κάνοντας τις ζωές μας λιγότερο ανθρώπινες, σε δυστοπικές κοινωνίες. Κατά μήκος της παρούσας έρευνας, θα διαπιστώσουμε κατά πόσο εκφράζεται ο προβληματισμός του Κ. Δοξιάδη, στο σύγχρονο σχεδιασμό των μελλοντικών πόλεων.

Ένα επιπρόσθετο παράδειγμα αφορά στην περιγραφή του “ARPANET”12, τον προκάτοχο που

του

αρχικά

σημερινού

Internet,

εξυπηρετούσε

μόνο

επιχειρήσεις και ερευνητικά κέντρα μέχρι την οριστικοποίηση και εξέλιξή του στα τέλη του 80’ και αρχές του 90’13. Το δίκτυο προβλεπόταν να διευκολύνει τις τραπεζικές συναλλαγές καθώς και να παρέχει επικοινωνία και πληροφόρηση,

Εικόνα 5.. Γεωγραφικός χάρτης επιρροής του “ARPANET”, 1984

πρόβλεψη που όπως καταλαβαίνουμε επαληθεύθηκε μερικά χρόνια αργότερα. Παρά το γεγονός ότι, οι εργαζόμενοι στο “ARPANET” υποστήριζαν πως οι κίνδυνοι ασφάλειας και ιδιωτικότητας, θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν από την αρχή της δημιουργίας του και μάλιστα με φθηνές υπολογιστικές λύσεις, το κοινό είχε αντίθετη άποψη. Με αφετηρία ένα άρθρο του 1973, στο Christian Science Monitor, ξεκίνησαν να δημοσιεύονται ποικίλες ανησυχίες για ζητήματα ιδιωτικότητας των πιθανών χρηστών του “ARPANET”. Στην εφημερίδα Des Moines Register, την ίδια χρονιά, γνωστοποιήθηκε πως οι άνθρωποι στη βλέψη αυτού του δικτύου με τις ισχυρές προοπτικές, ανησυχούσαν για τα προσωπικά τους δεδομένα, όπως για τα στοιχεία των πιστωτικών τους καρτών καθώς επίσης και για το ποιοι τα διαχειρίζονται, δημιουργώντας έτσι ένα ζήτημα εμπιστοσύνης. Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι δε σκέφτονται δυο φορές για τις online αγορές τους. Κατά το μεγαλύτερο μέρος, εμπιστευόμαστε τις Doxiadis.org,

12 Novak M., “People Didn’t Trust the Internet Before There Even Was One”, Δεκέμβριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Paleofuture.com, https://paleofuture.com/blog/2013/12/10/people-didnt-trust-the-internet-before-there-evenwas-one

Ό.π.

υπηρεσίες cloud με τα ιδιωτικά μας δεδομένα14. Μήπως λοιπόν οι ανησυχίες των ανθρώπων πριν ακόμα υπάρξει το Internet, θα έπρεπε να μας προβληματίζουν σήμερα που εισβάλλει κατά κόρον στις ζωές μας;

Τέλος, από το βιβλίο Catalog of Tomorrow15 του όχι και τόσο μακρινού 2002, κατανοούμε πως οι προβλέψεις των ανθρώπων για το μέλλον από τη μία απέχουν και από την άλλη πλησιάζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα. Οι πολυάριθμοι μελλοντολόγοι, οραματιστές, συγγραφείς,

τεχνολογικοί

αναλυτές,

αρχιτέκτονες,

σχεδιαστές,

θεωρητικοί

και κριτικοί που συμμετέχουν στο

βιβλίο,

φαντάζονται την κοινωνία του 2007 στην οποία θα κυριαρχούν τα κινητά τηλέφωνα, οι

Εικόνα 6. Εικόνα του βιβλίου “Catalog of Tomorrow”

ασύρματες επικοινωνίες, η ανταλλαγή εικόνων από όλο τον κόσμο, οι ψηφιακές κοινότητες…16. Πιο συγκεκριμένα, πραγματεύονται πρακτικά ζητήματα όπως η μελλοντική ιατρική, ο τρόπος μετακίνησης στο μέλλον, η εκπαίδευση των επόμενων γενεών, ο μελλοντικός σχεδιασμός των σπιτιών και των γραφείων, οι εφαρμογές της νανοτεχνολογίας και της επαυξημένης πραγματικότητας17, ζητήματα δηλαδή που συζητούνται ιδιαίτερα στην εποχή που ζούμε. Από την άλλη βέβαια, οι προβλέψεις του βιβλίου εκτείνονται και στη στερεοτυπική μάλλον αντίληψη των ιπτάμενων αυτοκινήτων, τεχνητών οργάνων, ρομπότ και τουρισμού στο διάστημα. Το μέλλον που πραγματεύεται το βιβλίο, περιλαμβάνει ένα χρονικό εύρος από το 2000 μέχρι το 2020, γι’ αυτό το λόγο κατανοούμε και πού απέχει και πού συγκλίνει από την πραγματικότητα.

Τα παραπάνω παραδείγματα, αναφέρονται σε παρελθοντικές προσδοκίες για το μέλλον σε επίπεδο μεταφορών, διακυβέρνησης, τεχνολογίας, διαδικτύου, πόλης και ανθρώπων, αντίστοιχα. Έχουν επιλεγεί ακόμα και παρουσιαστεί με

14 Ό.π. 15 Zolli A., Catalog of Tomorrow, (Que: 2002) 16 Novak M., “The Future of News in the Dark Ages of 2003”, Δεκέμβριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Paleofuture. com, https://paleofuture.com/blog/2013/12/3/the-future-of-news-in-the-dark-ages-of-2003

17 Zolli A., Catalog

of Tomorrow, (Que: 2002)

χρονολογική σειρά, με σκοπό την κατανόηση των διαφορετικών προοπτικών για το μέλλον ανά 20- 30 χρόνια, ξεκινώντας από το 1880. Εκφράζονται μέσα από αυτά τα παραδείγματα με άλλα λόγια οι ποικίλες προσδοκίες των ανθρώπων, για το μέλλον, αισιόδοξες ή μη, πραγματοποιήσιμες ή όχι. Οι κοινωνίες καθορίζονται από την πρόοδο των χρόνων αυτών και μεταβάλλονται, όπως μεταβάλλονται και οι απόψεις τους. «Ο σχηματισμός των μελλοντικών ανθρώπινων οικισμών θα είναι τελείως διαφορετικός από αυτόν του παρελθόντος, ο οποίος ακόμα επηρεάζει τη σκέψη της ανθρωπότητας και οδηγεί μόνο σε σύγχυση»18 όπως ορίζει ο Κ. Δοξιάδης. Καμία γενιά δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρη για το τι θα ακολουθήσει και με την προσκόλληση σε απόψεις του παρελθόντος για το μέλλον, δεν οδηγείται σε πραγματικά και πρακτικά αποτελέσματα για αυτό και κατά συνέπεια στη σωστή διαχείριση και αντιμετώπισή του. Ο James Bridle αναφέρει σχετικά: « Ο τετριμμένος φουτουρισμός (“Hackneyed futurism”) είναι το κλειδί εδώ: το μέλλον που μας υποσχέθηκαν, της ζωής στο διάστημα, των τζετ-πακ, των σφαιριδίων τροφής, δεν πρόκειται να συμβεί. Και καθώς απορρίπτουμε το σκληρό σκοτεινό μέλλον που επιβιώνει από την περιβαλλοντική και τεχνολογική καταστροφή, πρέπει ακόμα να απορρίψουμε και το αεροσκάφος της NASA που επιθυμούμε από πάντα: αυτά είναι μέλλοντα ενός εξαφανισμένου παρελθόντος, μια γραμμή που δε λειτούργησε, ένα αδιέξοδο.»19

Όσον αφορά στο σήμερα και στη χρονική έκταση με την οποία θα ασχοληθούμε, παράδειγμα σχετικό με προβλέψεις για το κοντινό ή μακρινό μέλλον, αποτελεί η ιστοσελίδα futuretimeline.net η οποία παρουσιάζει ένα ιδιαίτερα συγκεκριμένο χρονολόγιο για το μέλλον των πόλεων και του κόσμου γενικότερα. Αυτό γίνεται με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι στα προηγούμενα χρόνια, δηλαδή πρώτον γίνεται μέσω Internet, και δεύτερον μαζεύοντας πληροφορίες από άλλες ιστοσελίδες, εφαρμογές, νέα επιχειρήσεων και υπηρεσιών. Και σε αυτό το παράδειγμα βέβαια, μπορεί να αμφισβητηθεί η εγκυρότητά του. Ακόμα, σήμερα λόγω κοινωνικών και τεχνολογικών συνθηκών, διανύουμε όπως θα δούμε και στη συνέχεια μια περίοδο στην οποία ακόμα βρίσκονται σε δοκιμή διάφορες καινοτομίες. Ειδικότερα, σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη πολυάριθμα έργα: πόλεις αναδιαμορφώνονται,

18 C.A. Doxiadis, Doxiadis.org

“Journal of the American Water Works Association”, τόμος 62, νο. 12, (Δεκέμβριος 1970): 740-746,

19 Bridle J., “Hauntological Futures”, Μάρτιος 2011, accessed 30 Aug., 2019, notebook/hauntological-futures/

Booktwo.org, http://booktwo.org/

Εικόνα 7. Μέρος της ιστοσελίδας futuretimeline.net

εταιρίες δοκιμάζουν τη δημιουργία νέων τεχνολογικών προϊόντων, πανεπιστήμια διεξάγουν μελέτες για την τεχνολογική εξέλιξη σε διάφορους τομείς (ιατρική, νευροεπιστήμη, αρχιτεκτονική, υλικά). «Ένα πλάγιο μελλοντικό σοκ: όχι το σοκ της άφιξης του μέλλοντος, αλλά η συνειδητοποίηση πως το μέλλον είναι εδώ»20 υπογραμμίζει ο James Bridle. Επομένως, αναφερόμαστε σε ένα μέλλον το οποίο βρίσκεται ήδη υπό επεξεργασία και ανά πάσα στιγμή θα αρχίσει να μας επηρεάζει. Δεν υπάρχει αμφιβολία, η πόλη του μέλλοντος βρίσκεται ήδη υπό κατασκευή21. Οι σύγχρονοι άνθρωποι, σε σχέση με τα παραδείγματα του παρελθόντος που αναφέραμε, έχουν άμεση πρόσβαση στην ενημέρωση, αν όχι για όλα, για πολυάριθμα προγράμματα και έρευνες που αφορούν στο επικείμενο μέλλον. Οι σημερινές γενιές ιδιαίτερα, μεγαλώνουν μέσα στην τεχνολογία και ασχολούνται καθημερινά με αυτή. Με την αλματώδη ανάπτυξή της, δεν είναι δύσκολο να σκεφτούμε πως και οι επόμενες γενιές θα έχουν ενσωματώσει όλο και περισσότερο την τεχνολογία στην προσωπική τους ζωή, διαμορφώνοντας τις δικές τους αντιλήψεις γι’ αυτή. Συνεπώς, επιθυμώντας να ασχοληθούμε με το άμεσα κοντινό μέλλον που αναφέραμε, οφείλουμε να αναφερθούμε όχι μόνο στους ανθρώπους που ήδη ζουν αυτές τις αλλαγές αλλά και στη λεγόμενη «νέα γενιά», η οποία θα έχει ή τουλάχιστον θα πρέπει να έχει μια δική της άποψη για την εξέλιξη του μέλλοντος, αποκομμένη από παρελθοντικές πεποιθήσεις. Οι γενιές συγκεκριμένα, μελετώντας δημογραφικές έρευνες -και σε άμεση συνάρτηση μάλιστα με τα παραπάνω διαφορετικά παραδείγματα- αλλάζουν σχεδόν ανά 2025 χρόνια22. Έτσι, το χρονικό εύρος του μέλλοντος που θα εμβαθύνει η παρούσα εργασία είναι από τώρα μέχρι το 2040-2050. 20 Bridle J., “Network Criticism”, Δεκέμβριος 2012, accessed 29 Aug., 2019, Booktwo.org, http://booktwo.org/ notebook/network-criticism/

21 C.A. Doxiadis, “ECUMENOPOLIS: Tomorrow’s City” in BRITANNICA

Book of the year 1968, (1968): 1-34, https:// www.doxiadis.org/Downloads/ecumenopolis%20tommorow’s%20city.pdf

22 C.A. Doxiadis and J.G. Papaioannou, ECUMENOPOLIS Center of Ekistics, 1974), Σελ. 15

the Inevitable City of the Future, (Athens: Athens

Αναφέραμε ήδη το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει και θα διαδραματίσει η τεχνολογία στις ανθρώπινες γενιές, κοινωνίες και πόλεις. Στο «μέλλον που είναι ήδη εδώ», η τεχνολογία μετατρέπει κάθε κοινωνία σε ένα ψηφιακό οικοσύστημα23. Ζούμε σε μια εξέλιξη της λεγόμενης «εποχής της εικόνας»24, όπου η καθημερινότητά μας έχει να κάνει όχι μόνο με ψηφιακές εικόνες αλλά και με την επιρροή των ψηφιακών συστημάτων και αλγορίθμων. Οι δημοσιεύσεις στα social media, οι ιστοσελίδες που επισκεπτόμαστε, τα μέρη που πηγαίνουμε, οι διαφημίσεις, ανήκουν σε ένα ευρύτερο τεχνολογικό δίκτυο, το οποίο συλλέγει δεδομένα και επηρεάζει τη ζωή, την αντίληψη και την κοινωνική μας συμπεριφορά. Γι’ αυτό το λόγο, δεν παίρνουμε την τεχνολογία ως δεδομένη αλλά θέτουμε ερωτήματα για το πώς αυτή επιδρά στο εγγύς μέλλον. Οι προαναφερθείσες προσεγγίσεις μπορεί να παρουσιάζουν μια υπερβολική εικόνα για το μέλλον, αλλά οφείλουμε να κατανοήσουμε τους προβληματισμούς που εκφράζονται μέσα από αυτές σχετικά με την επίδραση της τεχνολογίας. Αντί για την εικόνα των ογκωδών ανθρωπόμορφων ρομπότ που σκλαβώνουν την ανθρωπότητα, μήπως η επανάσταση των μηχανών έχει ήδη ξεκινήσει ήσυχα, με αλγορίθμους να μειώνουν την ελεύθερη βούληση και να έχουν έλεγχο των ψηφιακών μας εαυτών;25

23 Kok A., “Living in the Algorithmic Society”, Αύγουστος 2018, accessed 31 Aug., 2019, Datadriveninvestor.com, https://www.datadriveninvestor.com/2018/08/17/living-in-the-algorithmic-society/

24 Young L., “Calibration Camouflage Hyphen-Labs and Harvey A.: HyperFace”, (2019), accessed 12 May, 2019 25 Leetaru K., “Do Algorithms Really Control Society?”, Νοέμβριος 2018, accessed 31 Aug., 2019, Forbes.com, https:// www.forbes.com/sites/kalevleetaru/2018/11/15/do-algorithms-really-control-society/#299081d1109a

Συνοψίζοντας, αναφερόμαστε στα επερχόμενα 20- 25 χρόνια με άμεση συνάρτηση της τεχνολογίας και των μελλοντικών αλλαγών που έχουν ήδη φτάσει σε ορισμένα σημεία του πλανήτη. Σε αυτά τα σημεία και συγκεκριμένα στην κλίμακα της πόλης, θα αναλυθεί το πόσο τα συστήματα, οι αλγόριθμοι, τα δεδομένα ή γενικότερα «οι μηχανές» επηρεάζουν τις πόλεις και τους ανθρώπους σε κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, αρχιτεκτονικό επίπεδο.

Εικόνα 8. “How will our future cities look?”

0.2. Η «Έξυπνη» πόλη του μέλλοντος

Παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να προβλέψουμε με ακρίβεια τι πρόκειται να συμβεί στα επόμενα χρόνια, υπάρχουν φανερά προβλήματα στις πόλεις και απαιτήσεις για το μέλλον που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν δημογραφικά και κοινωνικά ζητήματα όπως η εκτενής αστικοποίηση όπου προβλέπεται ότι μέχρι το 2050 το 68%26 του πληθυσμού θα ζει στις πόλεις, η γενικότερη αύξηση του πληθυσμού παγκοσμίως με τους αστικούς χώρους να είναι υπερπλήρεις από ανθρώπους27 και ειδικότερα το μεγάλο ποσοστό γήρανσης του πληθυσμού, λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής. Συγχρόνως, κυριαρχούν πολιτικά και οικονομικά ζητήματα τα οποία χρήζουν αντιμετώπισης. Από τη μία πλευρά, η παγκόσμια οικονομική κρίση οδηγεί στην αύξηση της φτώχειας, στη διόγκωση της ανεργίας, στις μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Συνυφασμένη μάλιστα με τη λεγόμενη κρίση των αξιών, οδηγεί και σε ανθρώπους ανασφαλείς, με χαμηλό βιοτικό ή μορφωτικό επίπεδο και αβέβαιους για το προσωπικό τους μέλλον και το μέλλον της κοινωνίας. Από την άλλη, το πρόβλημα εντείνεται από την αβεβαιότητα των πολιτών για τις κυβερνήσεις και την ελλιπή συνεργασία των θεσμών και των χωρών. Παράλληλα, σήμερα κυριαρχούν και περιβαλλοντικά ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η υπερκατανάλωση ενέργειας και φυσικών πόρων. Προβλήματα τα οποία ήδη συμβαίνουν, αλλά έχουν και άμεσο αντίκτυπο στο εγγύς μέλλον του πλανήτη. Σύμφωνα με αυτές τις σύγχρονες προκλήσεις, θα ήταν ωφέλιμη και πιθανώς απαραίτητη η ανακατασκευή των σύγχρονων πόλεων σε αστικό, οικονομικό, πολιτικό και περιβαλλοντικό επίπεδο, αντίστοιχα. Για τα πληθυσμιακά και αστικά ζητήματα, εγείρεται το ερώτημα για το πώς οι πόλεις μπορούν να διατηρήσουν ένα συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό28 αλλά και να προσαρμοστούν στις ήδη υπάρχουσες υποδομές τους. 26 Population Division of the United Nations Department of Economic and Social Affairs (UN DESA), “68% of the world population projected to live in urban areas by 2050, says UN”, Μάιος 2018, accessed 28 Sept., 2019, Un.org, https:// www.un.org/development/desa/en/news/population/2018-revision-of-world-urbanization-prospects.html

27 Moir E., Moonen T., Clark G., “WHAT ARE FUTURE CITIES? ORIGINS, MEANINGS AND USES”, (Government Office for

Science: The Business of Cities for the Foresight Future of Cities Project and the Future Cities Catapult, 2014), Assets. publishing.service.gov.uk

28 Wakefield J., “How will our future cities look?”, Φεβρουάριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Bbc.com, https://www. bbc.com/news/technology-20770518

Όσον αφορά στην πολιτική, απαιτούνται συστήματα και υποδομές οι οποίες θα βοηθούν στην άμεση συνεργασία των κυβερνήσεων με τους ανθρώπους και την άμεση ανταπόκρισή τους στα πραγματικά προβλήματα της δημόσιας ζωής. Για την ανάπτυξη της οικονομίας, προκύπτει ο προβληματισμός για το πώς η διαμόρφωση μιας πόλης μπορεί να προσφέρει ένα φιλόξενο επιχειρηματικό περιβάλλον το οποίο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των διεθνών ροών ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών29 αλλά και να παρέχει θέσεις εργασίας για τους πολίτες, συντελώντας στη βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου. Παράλληλα βέβαια, να προετοιμάζει και τους πολίτες για τα νέα επιχειρηματικά δεδομένα και να παρέχει τις προϋποθέσεις για την προαγωγή ιδεών, γνώσης και πληροφόρησης. Τέλος, καθώς το 57%30 των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα προέρχεται από τις πόλεις, τα ερωτήματα αφορούν στην προσαρμογή των πόλεων για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών ζητημάτων όπως η διαχείριση των ρύπων, των εκπομπών, του νερού και της ενέργειας καθώς επίσης και ο κατάλληλος σχεδιασμός κτιρίων και αστικού περιβάλλοντος. Επομένως, μια μελλοντική πόλη, ιδανικά θα έπρεπε να απαντά στις παραπάνω προκλήσεις καθώς επίσης και να βρίσκει τρόπους να ικανοποιεί τους παραπάνω στόχους. Ποιοι είναι όμως αυτοί οι τρόποι και πώς βοηθούν στην ουσιαστική επίλυση και πραγμάτωση αυτών των στόχων από την μελλοντική πόλη; Η διατύπωση του όρου “Smart City”31 («Έξυπνη πόλη») έχει διακριθεί ως η πιο δημοφιλής για τη μελλοντική πόλη. Η έννοια της «Έξυπνης Πόλης», ως η επικρατέστερη εκδοχή της πόλης του μέλλοντος, εμφανίζεται την τελευταία δεκαετία, ως ένα σύνολο ιδεών για το πώς τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας μπορούν να επιδράσουν στη λειτουργία των πόλεων. Οι ιδέες της «Έξυπνης Πόλης», παρουσιάζονται από τους δημιουργούς της, ως ικανές να αυξήσει την αποτελεσματικότητά των πόλεων, την ανταγωνιστικότητά τους και να παρέχουν νέους τρόπους με τους οποίους προβλήματα όπως η φτώχεια, η κοινωνική ένδεια και το υποβαθμισμένο περιβάλλον μπορούν να 29 Moir E., Moonen T., Clark G., “WHAT ARE FUTURE CITIES? ORIGINS, MEANINGS AND USES”, (Government Office for

Science: The Business of Cities for the Foresight Future of Cities Project and the Future Cities Catapult, 2014), Assets. publishing.service.gov.uk

30 Satterthwaite D., “Cities’ contribution to global warming: notes on the allocation of greenhouse gas emissions”, (Intergovernmental Panel on Climate Change, International Institute for Environment and Development IIED, 2008), journals.sagepub.com

31 Moir E., Moonen T., Clark G., “WHAT ARE FUTURE CITIES? ORIGINS, MEANINGS AND USES”, (Government Office for

Science: The Business of Cities for the Foresight Future of Cities Project and the Future Cities Catapult, 2014), Assets. publishing.service.gov.uk

αντιμετωπιστούν32. Η “Smart City” αποτελεί έναν ιδιαίτερα διαδεδομένο όρο και προβάλλεται ως η κυριότερη απάντηση στο ερώτημα του σχεδιασμού των πόλεων, δηλαδή στη δόμηση των υπαρχουσών ή όχι αρχιτεκτονικών, τεχνολογιών και υποδομών, σύμφωνα με τα προβλήματα του παρόντος και τις προκλήσεις του μέλλοντος. «Οι Smart Cities βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των προσπαθειών για να εξασφαλίσουν πως οι πόλεις μπορούν να αναπτυχθούν και να απαντήσουν στις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές ερωτήσεις που προσβάλλουν τόσο αυτή όσο και την επόμενη γενιά»33 όπως αναφέρει επικεφαλής του “Smart London”. Ακόμα, ο όρος «Έξυπνη Πόλη», έχει καταστεί ως ο επικρατέστερος για τη μελλοντική πόλη, διότι περιλαμβάνει πολυάριθμες εκδοχές υποδομών ικανών για την αναδιαμόρφωση μιας πόλης. Έτσι, η έννοια της “Smart City” περιλαμβάνει τις: “Digital City” (Ψηφιακή Πόλη), “Wired City” ή “Connected City” (Ενσύρματη, Διασυνδεδεμένη Πόλη), “Information” ή “Knowledge City” (Πόλη Πληροφόρησης, Γνώσης), “Hybrid City” 34 (Υβριδική Πόλη), “Sustainable City” 35 (Αειφορική Πόλη) Παρά το γεγονός ότι η αειφορική πόλη μπορεί να υπάρξει και χωρίς τις «έξυπνα» μέσα, οι “Smart Cities” εντάσσονται στην έννοια της αειφορίας, θέτοντάς την ως βασικό στόχο, κι έτσι σύμφωνα με αναλύσεις36, προκύπτει ο όρος “Smart Sustainable City”, με την έννοια ότι η «Έξυπνη Πόλη» εξασφαλίζει την αειφορία μέσω των «έξυπνων» υποδομών της.

Με αυτές τις έννοιες, η “Smart City” δηλώνει την αστική της καινοτομία και τα νέα μοντέλα κυβέρνησης και αστικής συνείδησης που υιοθετεί.

Όπως αναφέρθηκε, η «Έξυπνη Πόλη» είναι μια «Υβριδική Πόλη». Η έννοια αυτή αναφέρεται σε έναν συνδυασμό του φυσικού αστικού περιβάλλοντος και του 32 Batty M., Axhausen K., Giannotti F. Pozdnoukhov A., Bazzani A., Wachowicz M., Ouzounis G., Portugali Y., “Smart cities of the future” in The European Physical Journal Special Topics 214, (2012): 481–518, Researchgate.net, https:// www.researchgate.net/publication/256305153_Smart_cities_of_the_future

33 Pierce N., “Why Europe’s cities must work together to make smart future a reality”, Ιανουάριος 2018, accessed 30 Aug., 2019, Eu-smartcities.eu, https://eu-smartcities.eu/news/why-europes-cities-must-work-together-makesmart-future-reality

34 Cocchia A., “Smart and Digital City: A Systematic Literature Review”, in R. P. Dameri and C. Rosenthal-Sabroux ,

Smart City, (Progress in IS, Springer International Publishing Switzerland, 2014), Pdfs.semanticscholar.org

35 Moir E., Moonen T., Clark G., “WHAT ARE FUTURE CITIES? ORIGINS, MEANINGS AND USES”, (Government Office for

Science: The Business of Cities for the Foresight Future of Cities Project and the Future Cities Catapult, 2014), Assets. publishing.service.gov.uk, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/ attachment_data/file/337549/14-820-what-are-future-cities.pdf

36 ITU-T Focus Group on Smart Sustainable Cities, “Smart sustainable cities: An analysis of definitions”, (International Telecommunication Union, United Nations, 2014), Itu.int

εικονικού. Με άλλα λόγια η «Έξυπνη Πόλη» αποτελεί μια συνένωση της Αστικής και της Ψηφιακής εποχής37. Έτσι, μπορούμε να διακρίνουμε τις υποδομές μιας «Έξυπνης Πόλης», σε φυσικές ή αστικές και σε εικονικές ή ψηφιακές. Πιο συγκεκριμένα, οι φυσικές ή αστικές υποδομές, αφορούν στα υλικά έργα που κάνει μια «Έξυπνη Πόλη», δηλαδή στο φυσικό ή τεχνητό χτισμένο αστικό περιβάλλον (ανακατασκευή δικτύων, επανασχεδιασμός κτιρίων κ.ά.). Από την άλλη οι ψηφιακές ή εικονικές, υποδομές, αφορούν στις άυλες - ιδιαίτερα προς τους πολίτες, τους χρήστες- υποδομές, δηλαδή στα έργα που πραγματοποιεί μια «Έξυπνη Πόλη» που σχετίζονται με υπηρεσίες, εφαρμογές, δεδομένα, τεχνολογικά συστήματα, ηλεκτρονικές πλατφόρμες κ.ά. Με βάση αυτά, στα επόμενα κεφάλαια, η έρευνά μας θα επικεντρωθεί στην «Έξυπνη Πόλη» και θα εξεταστεί ως προς τις Υλικές και Ψηφιακές υποδομές της, και τη συμβολή της σύγχρονης τεχνολογίας και στις δύο.

Πώς ορίζονται λοιπόν οι “Smart Cities”;

Η έννοια της «έξυπνης» πόλης έγκειται στη σύνδεση της τεχνολογίας, της πληροφόρησης και της πολιτικής διακυβέρνησης μέσω ενός προγράμματος αστικών καινοτομιών38. Μια “Smart City” είναι εκείνη η πόλη που μπορεί να συνδέσει τους διαθέσιμους πόρους με το κοινωνικό κεφάλαιο ώστε να αναπτύξει καλύτερες υπηρεσίες και υποδομές. Είναι μια πόλη εξελιγμένη, καινοτόμα, με σεβασμό προς το περιβάλλον η οποία ενσωματώνει πτυχές της οικονομίας, της τεχνολογίας, των μεταφορών και άλλων τομέων που συνεισφέρουν στη γενικότερη ευμάρειά της. Μια πόλη οφείλει να ικανοποιεί ορισμένα κριτήρια, προκειμένου να μπορεί να χαρακτηριστεί ως «έξυπνη»39. Οι κρίσιμες στρατηγικές αποφάσεις μιας «Έξυπνης πόλης» αφορούν τη χρήση κυρίως της σύγχρονης τεχνολογίας αλλά και των ήδη υπαρχόντων πόρων και οργανισμών προκειμένου να δημιουργηθεί ένα δίκτυο καινοτομίας που θα γαλουχήσει μια κοινωνία με σωστό σχεδιασμό, λειτουργικότητα, επιχειρηματικότητα, δυναμική οικονομία, και περιβαλλοντική 37 “Smart and the City”, “Urban Age + Digital Age = Smart City”, “Design Lab”, accessed 20 Sept., 2019, Hybridspacelab. net, http://hybridspacelab.net/project/smart-and-the-city/

38 Correia L., Wünste K., “Smart Cities Applications and Requirements”, (Net!Works European Technology Platform,

Growtecnico.ulisboa.pt 2011), ,https://grow.tecnico.ulisboa.pt/wpcontent/uploads/2014/03/White_Paper_Smart_ Cities_Applications.pdf

39 Correia L., Wünste K., “Smart Cities Applications and Requirements”, (Net!Works European Technology Platform,

Growtecnico.ulisboa.pt 2011) https://grow.tecnico.ulisboa.pt/wpcontent/uploads/2014/03/White_Paper_Smart_ Cities_Applications.pdf

συνείδηση40. Είναι λάθος να πιστεύουμε πως για τη δημιουργία των «Έξυπνων πόλεων» αρκούν οι επενδύσεις στις Information Technologies41 (Τεχνολογίες Πληροφορικής). Οι νέες τεχνολογίες δεν χρησιμοποιούνται παρά ως μέσο για να ικανοποιήσουν τους στόχους που θέτουν οι “Smart Cities” και να απαντήσουν στις προκλήσεις που προαναφέρθηκαν. Η έννοια των “Smart Cities” χρησιμοποιείται με ποικίλους άλλους τρόπους: ώστε να περιγράψει ένα σύμπλεγμα από καινοτόμους οργανισμούς, την παρουσία επαγγελματικών κλάδων επικεντρωμένων στο ICT: Information and Communication Technology42 (Τεχνολογία Πληροφορικής και Επικοινωνίας), το μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων της εκάστοτε πόλης, τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών στο αστικό περιβάλλον ή τεχνολογικών μέσων που αυξάνουν την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησης κ.ά. Δεσμεύεται ακόμα τη συμμετοχή του ανθρώπινου δυναμικού σε συνδυασμό με τα παραπάνω βήματα και γενικότερα τη συμβολή στα προγράμματά της, από ανθρώπους κάθε κοινωνικού επιπέδου. «Η εξέλιξη μιας δυνατής οικονομίας μέσω της αειφορικής εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων, η επένδυση στους ανθρώπους και στο κοινωνικό κεφάλαιο για τη δημιουργία σύγχρονης μεταφοράς και επικοινωνίας, μπορούν να βοηθήσουν μια «Έξυπνη Πόλη» να πετύχει τους στόχους που θέτει με αποτέλεσμα καθαρό περιβάλλον, ισορροπία και ευημερία στην κοινωνία.»43 Υπάρχουν διαφορετικοί ορισμοί για τις “Smart Cities”, μέσω των οποίων περιγράφονται κυρίως οι τομείς δράσης τους. Οι συγγραφείς του Smart Cities of the Future αναφερόμενοι σε μεσαίου μεγέθους Ευρωπαϊκές πόλεις, ορίζουν μια “Smart City” χρησιμοποιώντας έξι χαρακτηριστικά με τα οποία η πόλη «λειτουργεί με ένα προοδευτικό τρόπο»: Έξυπνη Οικονομία, Έξυπνοι Άνθρωποι, Έξυπνη Κυβέρνηση, Έξυπνη Μεταφορά, Έξυπνο περιβάλλον, Έξυπνος Τρόπος Ζωής44. Αυτά τα χαρακτηριστικά, αποτελούν ουσιαστικά τομείς δράσης μιας 40 Tahir Z., Malek J., “Main criteria in the development of smart cities determined using analytical method” in Journal

of the Malaysian Institute of Planners, Vol. XIV, (2016): 1-14, Researchgate.net, https://www.researchgate. net/publication/309958294_Main_criteria_in_the_development_of_smart_cities_determined_using_analytical_method

41 Correia L., Wünste K., “Smart Cities Applications and Requirements”, (Net!Works European Technology Platform, 2011), Growtecnico.ulisboa.pt, https://grow.tecnico.ulisboa.pt/wpcontent/uploads/2014/03/White_Paper_Smart_Cities_ Applications.pdf

42 Correia L., Wünste K., “Smart Cities Applications and Requirements”, (Net!Works European Technology Platform, 2011) Growtecnico.ulisboa.pt, https://grow.tecnico.ulisboa.pt/wpcontent/uploads/2014/03/White_Paper_Smart_Cities_ Applications.pdf

43 Tahir Z., Malek J., “Main criteria in the development of smart cities determined using analytical method” in

Journal of the Malaysian Institute of Planners, Vol. XIV, (2016): 1-14, Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/309958294_Main_criteria_in_the_development_of_smart_cities_determined_using_ analytical_method

44 Batty M., Axhausen K., Giannotti F. Pozdnoukhov A., Bazzani A., Wachowicz M., Ouzounis G., Portugali Y., “Smart cities of the future” in The European Physical Journal, Special Topics 214,(2012): 481–518, Researchgate.net,

«Έξυπνης Πόλης» και διαφαίνονται στο παρακάτω διάγραμμα:

Εικόνα 9. Διάγραμμα των τομέων δράσης των “Smart Cities”

Προκειμένου να κατανοήσουμε τις προοπτικές των “Smart Cities”, μπορούμε να εξετάσουμε πώς οι παραπάνω στόχοι υλοποιούνται στην πράξη. Με άλλα λόγια, ποια είναι τα μέσα με βάση τα οποία μια «Έξυπνη Πόλη» απαντά στις σύγχρονες προκλήσεις και συγκεκριμένα πώς επιτυγχάνει το καλύτερο επίπεδο ζωής των κατοίκων, την καλύτερη δυνατή οικονομία, τη σωστή πολιτική διακυβέρνηση και την αειφορία; Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά που προκύπτουν από το διάγραμμα και τα οποία ορίζουν τις “Smart Cities” μπορούν να συνοψιστούν σε τρεις βασικούς τομείς δραστηριοποίησής τους. Αυτοί οι τομείς, αφορούν στις δημιουργικές δραστηριότητες και την ισότητα μεταξύ των πολιτών -που αφορά στους Έξυπνους Ανθρώπους και στον Έξυπνο Τρόπο Ζωής- στο διασυνδεδεμένο δίκτυό τους -που σχετίζεται με την Έξυπνη Κυβέρνηση και την Έξυπνη Οικονομία και στο αειφορικό τους οικοσύστημα -δηλαδή στην Έξυπνη Μεταφορά και στο Έξυπνο περιβάλλον. Αυτοί οι τρεις τομείς, είναι ουσιαστικά τα κριτήρια με βάση τα οποία κατηγοριοποιούνται οι σύγχρονες “Smart Cities”, σύμφωνα με το IESE Cities in Motion Index 201945, το οποίο θα εξεταστεί αναλυτικότερα στη συνέχεια.

https://www.researchgate.net/publication/256305153_Smart_cities_of_the_future

45 Berrone P., Ricart J., “IESE Cities in Motion Index”, (IESE Business School,

University of Navarra, 2019), Blog.iese. edu, https://blog.iese.edu/cities-challenges-and-management/2019/05/10/iese-cities-in-motion-index-2019/

1) 1) Εξασφάλιση και διατήρηση αειφορικού οικοσυστήματος Ένας από τους βασικούς στόχους μιας “Smart City”, είναι η εξασφάλιση της αειφορίας δηλαδή της διατήρησης ενός ισορροπημένου περιβάλλοντος μέσω της χρήσης της τεχνολογίας και της καλής εκμετάλλευσης των πόρων μιας πόλης. Σύμφωνα με αυτή την έννοια, οι «Έξυπνες Πόλεις» αποτελούν ένα «οικοσύστημα» που έχει ως στόχο τη διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος, την οποία επιτυγχάνει παρέχοντας οικονομικές, τεχνολογικές λύσεις για τους κατοίκους. Για την πραγμάτωση αυτών, αρχικά, μια «Έξυπνη Πόλη» πρέπει να είναι «πράσινη». Με αυτό τον όρο, τη λεγόμενη “Greenification”46, δεν εννοείται μόνο η στερεοτυπική αντίληψη των πράσινων χώρων (όπως τα πάρκα και οι κήποι) σε μια πόλη. Εννοείται, ο κατάλληλος αστικός σχεδιασμός, προκειμένου να γίνει όσο το δυνατό πιο φιλική προς το περιβάλλον. Μια οργάνωση, πιο συγκεκριμένα, της πόλης, η οποία θα περιλαμβάνει: το σχεδιασμό του δημόσιου χώρου, τη μετατροπή του μεταφορικού συστήματος και τη διαχείριση των φυσικών πόρων και της ενέργειας, για να αντιμετωπιστούν ουσιαστικά περιβαλλοντικά ζητήματα.

2) Δημιουργία και εφαρμογή διασυνδεδεμένου δικτύου

Η «Έξυπνη Πόλη» παρουσιάζεται ως ένα υπερσυνδεδεμένο οικοσύστημα που ανταποκρίνεται στα δεδομένα των κατοίκων της47. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η “Smart City” αποτελεί μια «Ψηφιακή Πόλη» και μια «Διασυνδεδεμένη Πόλη». Αφορά μια διασυνδεδεμένη κοινωνία με συνεχή πρόσβαση στις ψηφιακές και υλικές υποδομές της, χάρη σε ενσύρματες ή ασύρματες τεχνολογίες. Για να εξασφαλίσει αυτή τη «διασύνδεση» είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός «Νευρικού Συστήματος»48 δηλαδή ενός ενιαίου τεχνολογικού δικτύου το οποίο είναι υπεύθυνο για διάφορες λειτουργίες της και τη γενικότερη αποτελεσματικότητά της. Αυτό είναι το Internet of things- IOT49, το οποίο αποτελεί ένα σύστημα 46 Wakefield J., “How will our future cities look?”, Φεβρουάριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Bbc.com, https://www. bbc.com/news/technology-20770518

47 Diamandis P., “The Smart Cities of the Future Are Already Taking Off”, Μάρτιος 2019,

accessed 1 Sept., 2019, Singularityhub.com, https://singularityhub.com/2019/03/08/the-smart-cities-of-the-future-are-already-takingoff/

48 Wakefield J., “How will our future cities look?”, Φεβρουάριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Bbc.com, https://www. bbc.com/news/technology-20770518

49 O’Brien Κ., “Smart City to Future City: Addressing the 21st century urbanization challenge”, Ιανουάριος 2018,

accessed 29 Aug., 2019, The-future-of-commerce.com, https://www.the-future-of-commerce.com/2018/01/23/

αισθητήρων που συλλέγει δεδομένα από την πόλη και τους κατοίκους και τα χρησιμοποιεί σε επιχειρήσεις, υπηρεσίες, προβλήματα αστικού χαρακτήρα (πλημμύρες, ατυχήματα, κίνηση κ.ά.). Το διασυνδεδεμένο αυτό δίκτυο, ενσωματώνει τις Τεχνολογίες Πληροφορικής στις υποδομές της πόλης και αποτελεί ένα μέσο για την επίβλεψή της, με σκοπό την καλύτερη λειτουργία και οργάνωσή της. Με αυτό τον τρόπο, η διακυβέρνηση μιας «Έξυπνης Πόλης», μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα και με πραγματικά δεδομένα, τα πολιτικά, οικονομικά, επιχειρηματικά ζητήματα. Συνδέει ακόμα, τους αρμόδιους φορείς της κυβέρνησης, με πρακτικά ζητήματα της δημόσιας ζωής των κατοίκων όπως η ενημέρωση, η επικοινωνία, η υγεία και η ασφάλεια50.

3) Εξασφάλιση της ισότητας και δημιουργικότητας των πολιτών

Σε άμεση συνάρτηση με τους προαναφερθέντες τομείς, οι άνθρωποι κάθε κοινωνικού επιπέδου, είναι σημαντικό να είναι ενεργοί στα νέα συστήματα που προτείνει μια «Έξυπνη Πόλη». Με αυτή την έννοια, οι “Smart Cities” καλούν όχι μόνο τους αρμόδιους κυβερνήτες, αλλά και μάνατζερ, σχεδιαστές, επενδυτές, πολίτες51 να σχηματίσουν ένα ανθρώπινο δυναμικό, το οποίο θα διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση της πόλης και θα αναπτύσσει δικές του ιδέες και καινοτομίες για αυτή. Το «Νευρικό Σύστημα» μιας “Smart City” συνδέει άμεσα τη διακυβέρνηση με τους πολίτες, που μέσω της δικής τους συμμετοχής θα διαμορφώσουν την πόλη στην οποία ζουν, εργάζονται και αναπτύσσονται, σε ένα παραγωγικό και δημιουργικό μέρος για όλους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω του “Crowdsourcing52 (Πληθοπορισμός), δηλαδή την πρόσκληση του κοινού, των ανθρώπων να αναπτύξουν μια τεχνολογία, να αναλάβουν μια εργασία, να αναλάβουν καθήκοντα, να λύσουν προβλήματα ή να παράγουν νέες ιδέες. Όπως ορίζουν οι Estellés-Arolas και González Ladrón-de- Guevara: «ο πληθοπορισμός είναι μια μορφή συλλογικής διαδικτυακής δραστηριότητας στην οποία ένα άτομο, ένα ίδρυμα, ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός ή μια εταιρεία, προτείνει σε μία smart-city-to-future-city/

50 “Smart Cities of the Future”, Huawei Services, 2019, Cio.com the-future.html

https://www.cio.com/article/3328847/smart-cities-of-

51 Carta M., “Creative City 3.0: smart cities for the urban age” in Smart

Planning for Europe’s getaway cities, Vol. IX, Σελ. 1-10, https://pdfs.semanticscholar.org/37bc/9e15a3b63bd4a168bee0c77cb86b651a0733.pdf

Wakefield J., “How will our future cities look?”, Φεβρουάριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Bbc.com, https://www. bbc.com/news/technology-20770518

ομάδα ατόμων με ποικίλες γνώσεις, ετερογένεια και αριθμό, μέσω μιας ανοιχτής πρόσκλησης, να αναλάβουν μια εργασία.[…]Οι χρήστες λαμβάνουν την ικανοποίηση κάποιας ανάγκης τους είτε αυτή είναι οικονομική, είτε κοινωνική αναγνώριση, προσωπική ικανοποίηση, ανάπτυξη ατομικών ικανοτήτων σε κάποιο τομέα, ενώ ο εκκινητής της πρωτοβουλίας (πληθοποριστής) αποκτά και χρησιμοποιεί προς όφελός του, αυτά που έχει συνεισφέρει ο χρήστης στο εγχείρημα, τα οποία εξαρτώνται από τη δραστηριότητα που έχει αναλάβει ο χρήστης.»53. Δηλαδή, με βάση τον πληθοπορισμό, οι οργανισμοί, φορείς και επιχειρήσεις, καλούν τους πολίτες να μάθουν και να εργαστούν για τις “Smart Cities”, με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών και των φιλοδοξιών και των δύο πλευρών. Προφανώς τίθενται ορισμένες προϋποθέσεις και ερωτήματα προκειμένου να μην υπάρχει εκμετάλλευση των ανθρώπων από τις «Έξυπνες Πόλεις», να μην ικανοποιούνται δηλαδή συμφέροντα μόνο από τη μία πλευρά και γενικότερα να μην καταστεί αυτή η σχέση κοινού-αρμόδιων ως προβληματική. Για αυτή τη σχέση μεταξύ κοινού και αρμόδιων φορέων ακόμα, οι “Smart Cities”, δεσμεύονται ανοιχτές πλατφόρμες, με δεδομένα από κυβερνητικούς φορείς και υπηρεσίες, με στόχο την καλύτερη λειτουργία τους. Ακόμα, προσκαλούν το κοινό να συμμετέχει σε αυτές τις προσβάσιμες πλατφόρμες, καταθέτοντας πιθανές ερωτήσεις, παράπονα, μαθαίνοντας πληροφορίες και διευκολύνοντας την εξυπηρέτησή τους από τους εκάστοτε φορείς. Οι άνθρωποι είναι εκείνοι στους οποίους πρέπει να προσαρμόσουμε τα σχέδια της πόλης54.

Το ερώτημα που προκύπτει από τους στόχους και τις «δεσμεύσεις» που θέτει μια “Smart City”, είναι κατά πόσο αυτές πραγματοποιούνται και βέβαια κατά πόσο ανταποκρίνονται στις ανάγκες των ανθρώπων και της κοινωνίας, τόσο στη σύγχρονη εποχή όσο και στο εγγύς μέλλον. Αυτοί οι στόχοι και τομείς δράσης των “Smart Cities” θα εξεταστούν περεταίρω στα επόμενα κεφάλαια.

53 Estellés-Arolas Ε., González Ladrón-de- Guevarα F.,“Towards an integrated crowdsourcing definition στο Journal of Information Science” in Journal of Information Science XX, (April 2012): 1-14, Researchgate.net

54 Jacobs J., “Downtown is for People”, Fortune

Classic, (1958) , ed. Tseng N., accessed 28 Sept., 2019, Fortune. com, https://fortune.com/2011/09/18/downtown-is-for-people-fortune-classic-1958/

Σε συνάρτηση με τα παραπάνω, έχουν επιλεχθεί ορισμένα παραδείγματα πόλεων με γνώμονα κατά πόσο εκπληρώνουν τους στόχους και τις προϋποθέσεις των “Smart Cities”.

Εικόνα 10. Απεικόνιση Smart City

Σύμφωνα με το IESE Cities in Motion Index 201955, μια πλατφόρμα έρευνας που εμβαθύνει στην αξιολόγηση και εξέλιξη των «Έξυπνων Πόλεων» οι “Smart Cities” ανά τον κόσμο, κατηγοριοποιούνται με βάση τους τρεις τομείς που έχουν ήδη αναλυθεί: το αειφορικό τους οικοσύστημα, τον βαθμό εξασφάλισης ισότητας και τις δημιουργικές δραστηριότητες μεταξύ των πολιτών και το διασυνδεδεμένο δίκτυο που παρέχουν. Βέβαια, οι πόλεις οι οποίες κατατάσσονται, βαθμολογούνται συνολικά με βάση τους τομείς δράσης τους, σημαντικό ρόλο όμως, διαδραματίζει και η γεωγραφική τους θέση, η έκταση ή ο πληθυσμός τους. Έτσι για το 2019, οι κορυφαίες “Smart Cities” είναι το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη και η Άμστερνταμ. Σε αντιπαράθεση, άλλες πόλεις μπορεί να διακρίνονται, είτε από άλλους οργανισμούς αξιολόγησης των “Smart Cities” ή από συγκεκριμένους τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνται. Στην παρούσα εργασία επομένως, θα εξετάσουμε παραδείγματα «Έξυπνων Πόλεων» σύμφωνα με τον εκάστοτε τομέα στον οποίο έχουν διακριθεί. Για παράδειγμα, η Σιγκαπούρη, όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια, κατέχει την όγδοη θέση σε γενικό επίπεδο αλλά πρώτη σε ό,τι αφορά στην 55 Berrone P., Ricart J., “IESE Cities in Motion Index”, (IESE Business School,

University of Navarra, 2019), https://blog. iese.edu/cities-challenges-and-management/2019/05/10/iese-cities-in-motion-index-2019/

τεχνολογία

της.

Αντίστοιχα,

Βαρκελώνη,

σύμφωνα

με

αναφορές

του

Smartcityreworld, κατέχει την τρίτη θέση, αλλά παρουσιάζει ιδιαίτερες καινοτομίες στον τομέα των μεταφορών. Παρομοίως, άλλα case studies, που εξετάζονται κατά μήκος της εργασίας έχουν επιλεχθεί όχι μόνο λόγω εμβάθυνσης στα επιμέρους σημεία αλλά και λόγω της ποικιλίας που εμφανίζουν αυτά τα σημεία μεταξύ τους. Κατά συνέπεια, παράλληλα με την ανάλυσή τους, θα ασκηθεί κριτική για την αποτελεσματικότητά των “smart” συστημάτων τους αλλά και για τις συνέπειες που έχουν αυτά στην εκάστοτε κοινωνία και πόλη.

0.3. Υλικές Υποδομές της Έξυπνης Πόλης

0.3. Υλικές Υποδομές της Έξυπνης Πόλης Η λειτουργία των «Έξυπνων Πόλεων» βασίζεται στην ανακατασκευή ήδη υπαρχουσών υποδομών ή στη δημιουργία καινούργιων, σε συνδυασμό με την ευρεία χρήση της τεχνολογίας. Σε αυτό το σημείο, θα εξεταστούν οι «υλικές» υποδομές, με άλλα λόγια υποδομές που παρά το γεγονός ότι κάνουν χρήση της τεχνολογικών μέσων, όπως θα δούμε στη συνέχεια, σχετίζονται άμεσα με υλικές παροχές μιας κοινωνίας (δίκτυα, οχήματα, ενέργεια, απόβλητα, νερό κ.ά.). Για αυτό το λόγο, θα ερευνηθούν αρχικά, οι Υποδομές Μεταφορών (Smart Mobility) και στη συνέχεια οι Υποδομές Περιβάλλοντος (Smart Environment).

0.3.1. Υποδομές Μεταφορών- Δίκτυα

Το δίκτυο μεταφορών μιας πόλης, γενικά, αποτελεί ένα βασικό πυλώνα για τη λειτουργία της. Ιδιαίτερα, όσον αφορά στις «Έξυπνες Πόλεις», με την πρόοδο της τεχνολογίας, τα συστήματα μεταφορών εξελίσσονται σε «έξυπνα συστήματα». Πιο συγκεκριμένα, η εξέλιξη των μητροπολιτικών περιοχών, έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή του τρόπου ζωής και των πρακτικών μετακίνησης56. Οι κάτοικοι πλέον μιας “Smart City”, καλούνται να επιλέξουν για πολυάριθμους λόγους διαφορετικό μέσο μετακίνησης, γεγονός που δημιουργεί μια πολυπλοκότητα στο μεταφορικό δίκτυο. Ακόμα, αυτό συνδέεται και με άλλους τομείς όπως η τεχνολογία, το περιβάλλον ή η ενέργεια. Έτσι, με βάση αυτή την πολυπλοκότητα, ήδη από το 2009 έχει εδραιωθεί ο όρος“Urban Mobility”57, ένα στρατηγικό πλάνο για να ικανοποιήσει τις ανάγκες των πολιτών στις μεταφορές καθώς επίσης και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους. Πάνω σε αυτό το σχέδιο, στηρίζεται και η δράση των “Smart Cities, όσον αφορά στον τομέα των μεταφορών. Παρακάτω, θα εξετάσουμε πώς η «Αστική μετακίνηση» (“Urban Mobility”) εξελίσσεται και διαμορφώνεται σε συγκεκριμένα παραδείγματα «Έξυπνων Πόλεων», τα οποία διακρίνονται για το μεταφορικό τους σύστημα. Προκειμένου να γίνει αυτό, η “Urban Mobility” μπορεί να διακριθεί σε ορισμένους άξονες που τη χαρακτηρίζουν, δηλαδή τους διαφορετικούς τρόπους μετακίνησης που επιλέγουν οι κάτοικοι της εκάστοτε πόλης καθώς επίσης και τα τεχνολογικά συστήματα που την επηρεάζουν. 56 Arroub A., Zahi B., “A Literature Review on Smart Cities: Paradigms, Opportunities and Open Problems”, (University of Casablanca, Morocco, 2016)

57 Arroub A., Zahi B., “A Literature Review on Smart Cities: Paradigms, Opportunities and Open Problems”, (University of Casablanca, Morocco, 2016)

Σε αυτά τα πλαίσια, ένας από τους στόχους τους οποίους θέτει μια Smart City, είναι ο σεβασμός προς το περιβάλλον. Έτσι, προκύπτει ένας νέος όρος στη διαμόρφωση των Έξυπνων Πόλεων: “Sustainable Transportation”. Με αυτή την έννοια της αειφορίας το μεταφορικό σύστημα μιας Έξυπνης Πόλης, οφείλει να συνδέει το ανθρώπινο και κοινωνικό κεφάλαιο καθώς επίσης και τις υποδομές της, προκειμένου να πετύχει μια αειφόρο ανάπτυξη και έναν καλύτερο τρόπο ζωής για τους κατοίκους58.

0.3.1.1. Αυτοκίνητο- Ταξί Στα πλαίσια αυτά, κινείται και η χρησιμοποίηση του αυτοκινήτου. Είναι γνωστό πως η ευρεία χρήση του αυτοκινήτου είναι υπεύθυνη για ποικίλα προβλήματα. Από τη μία πλευρά, περιβαλλοντικά όπως ατμοσφαιρική ρύπανση -αιθαλομίχλη, φαινόμενο του θερμοκηπίου59-

και από την άλλη πολυάριθμα

ατυχήματα -συμφόρηση, θνησιμότητα. Γι’ αυτό το λόγο, στις σημερινές Smart Cities, εμφανίζεται επιτακτικά η μείωση των αυτοκινήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι πόλεις της Βαρκελώνης και του Άμστερνταμ, στις οποίες έχει απαγορευθεί η χρήση παλαιότερων οχημάτων ή έχει μειωθεί η χρήση αυτοκινήτων, φορτηγών και βαν αντίστοιχα, με σκοπό τη μείωση των εκπομπών ρύπων στο 10% μέσα στα επόμενα 5 χρόνια60. Ακόμα, πιο αυστηρή νομοθεσία για το αυτοκίνητο, συναντάμε και εκτός Ευρ-ώπης και συγκεκριμένα στο Μάσνταρ Σίτυ ή στη Σιγκαπούρη. Στο “Masdar Smart City”, η οποία είναι κατά κόρον αναγνωρισμένη ως “sustainable city”, μια τοπική πολιτική ορίζει ότι δεν επιτρέπεται η χρήση του αυτοκινήτου από κατοίκους ή επισκέπτες, στο πλαίσιο του “zero-emissions city”61, δηλαδή πόλη με μηδενικές εκπομπές. Η Σιγκαπούρη αντίστοιχα, εκτός από τους στόχους για το περιβάλλον έχει ως σκοπό με την ανάπτυξη ορισμένων νομοθεσιών και συστημάτων να διευθετήσει το πρόβλημα συμφόρησης στους δρόμους (600.000 ιδιωτικά αυτοκίνητα κατοίκων και παραπάνω από 11 εκατομμύρια μεταφορές τη μέρα62). «Το Congestion Pricing 58 Bamwesigye D., “Analysis of Sustainable Transport for Smart Cities”, (Department of Forest and Wood Products Economics and Policy, Faculty of Forestry and Wood Technology, Mendel University in Brno, 2019)

59 Bamwesigye D., “Analysis of Sustainable Transport for Smart Cities”, (Department of Forest and Wood Products Economics and Policy, Faculty of Forestry and Wood Technology, Mendel University in Brno, 2019)

60 Taylor J., “Barcelona Smart City: 5G and the Future of Urban Transport”, accessed 7 Sept., 2019, Shotl.com, https:// shotl.com/news/barcelona-smart-city-5g-and-the-future-of-urban-transport

61 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

62 Ό.π

System,

υποχρεώνει

από το 1998, κάθε αυτοκίνητο οποίο στη να

το μπαίνει

Σιγκαπούρη, εξοπλιστεί

με

σύστημα

το

ένα οποίο

Εικόνα 11. In- Vehicle Unit σε αυτοκίνητο στη Σιγκαπούρη

επιτρέπει

την ταυτοποίησή του, σε κάθε ένα από τα 69 σημεία ελέγχου που παρέχουν πρόσβαση στην πόλη»63. Σήμερα, είναι σε ισχύ το δεύτερο σύστημα: EPR Electronic Road Prices64. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα ηλεκτρονικό σύστημα φορολόγησης το οποίο επιβάλλει ένα φόρο σε κάθε αυτοκίνητο που κυκλοφορεί στην πόλη (σε συγκεκριμένη κεντρική ζώνη: Reserved Zone). Ο φόρος αυτός, διαφέρει ανάλογα τον τύπο του αυτοκινήτου, το ωράριο, την περιοχή, και το είδος του δρόμου. Κάθε όχημα όμως, φέρει μια ειδική συσκευή στο μπροστινό του μέρος, επονομαζόμενη In-Vehicle Unit ή UTI, η οποία στο εσωτερικό της έχει μια Cash Card, που σηματοδοτεί πότε το αυτοκίνητο έχει εισχωρήσει στη Reserved Zone και συγκεκριμένα στα σημεία ελέγχου της. Αυτή η Cash Card, μπορεί να φορτιστεί σε πρατήρια καυσίμων ή σε ΑΤΜ, ενώ πλέον χρησιμοποιείται από τους οδηγούς και για στάθμευση ή άλλες αγορές. Ακόμα, η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης, υποχρεώνει κάθε κάτοικο ο οποίος επιθυμεί να αγοράσει αυτοκίνητο, να αγοράσει ένα πιστοποιητικό νομιμότητας (Certificate of Entitlement, COE65) καθώς επίσης και να πληρώνει φόρο για το δρόμο κάθε 6 μήνες. Όπως μπορούμε να κατανοήσουμε, αυτές οι νομοθεσίες και πρακτικές, μπορούν από τη μία να βοηθήσουν στη διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος, καίριο μέλημα μιας έξυπνης πόλης, αλλά από την άλλη μπορεί να θεωρηθούν ως περιορισμοί προς τους κατοίκους. Με αυτή την έννοια, η ίδια η φύση αυτών των πολιτικών, είναι συνυφασμένη με την προϋπόθεση ότι οι άλλες εναλλακτικές πέρα από το αυτοκίνητο για την καθημερινή μετακίνηση, θα είναι εξίσου εξελιγμένες και σχεδιασμένες για να διευκολύνουν απόλυτα τους κατοίκους της πόλης. Ο Paul Barter, καθηγητής στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης και ειδικός σε θέματα αστικής πολιτικής στην ανατολική Ασία αναφέρει πως η Σιγκαπούρη πράγματι οφείλει να σχεδιάσει ή να ανακατασκευάσει κατάλληλα 63 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

64 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

65 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

άλλους τρόπους μετακίνησης όπως τα ταξί, το car-sharing καθώς επίσης και να δημιουργήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις για χρήση ποδηλάτων και για το περπάτημα66. Ακόμα, στο συγκεκριμένο παράδειγμα της Σιγκαπούρης, αυτοί οι νόμοι και συγκεκριμένα η φορολογία που προϋποθέτουν, έχουν κάνει μόνο το 15% των κατοίκων να διαθέτουν ιδιωτικό αυτοκίνητο. Το γεγονός αυτό, σαφώς καθιστά τη Σιγκαπούρη καθαρή σε επίπεδο ρύπων, αλλά παράλληλα, δημιουργεί και μεγάλες κοινωνικές ανισότητες. Με αυτό τον τρόπο, το αυτοκίνητο στην κοινωνία της Σιγκαπούρης έχει αποκτήσει ιδιαίτερο κύρος, καθώς μόνο οι κάτοικοι με υψηλό και σταθερό εισόδημα μπορούν να το αποκτήσουν, δημιουργώντας έτσι ένα από τα μεγαλύτερα χάσματα, μεταξύ οικονομικά ισχυρών και μη. Στη συνέχεια, στο πνεύμα της αειφορίας, είναι η διαμόρφωση και εξέλιξή του σύγχρονου αυτοκίνητου. Σε αυτό το σημείο αναφερόμαστε στο ηλεκτρικό αυτοκίνητο. Το αυτοκίνητο αυτό δε χρησιμοποιεί καύσιμα (πετρέλαιο ή βενζίνη) προκειμένου να είναι φιλικό προς το περιβάλλον αλλά αντίθετα φορτίζει μέσω μπαταρίας σε διάφορα σημεία της εκάστοτε έξυπνης πόλης. Αποτελεί πλέον πολύ διαδεδομένο τρόπο μετακίνησης ιδιαίτερα στους νέους67, καθώς οι αυτοκινητοβιομηχανίες ήδη παρέχουν τέτοια μοντέλα. Προβλέπεται μάλιστα από την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (European Economic and Social Committee68), πως μέχρι το 2050 σε όλες τις σύγχρονες Ευρωπαϊκές πόλεις, θα έχουν καταργηθεί τα παραδοσιακά μηχανοκίνητα οχήματα. Έτσι και οι Smart Cities, οι οποίες μελετάμε, έχουν ενσωματώσει τη χρήση του ηλεκτρικού αυτοκινήτου στις μεταφορές. Ποικίλες έξυπνες πόλεις της Ευρώπης όπως για παράδειγμα Λονδίνο, Μπέρμινχαμ, Άμστερνταμ και Βαρκελώνη διαθέτουν ένα μεγάλο αριθμό ηλεκτρικών οχημάτων. Η καινοτομία αυτή έχει φτάσει και στην πρώτη “Smart City” της Ελλάδας, τα Τρίκαλα με εφαρμογές car- sharing, δηλαδή πέντε ηλεκτρικά αυτοκίνητα που κυκλοφορούν δωρεάν για ξεναγήσεις ή εξυπηρέτηση των πολιτών. Το Άμστερνταμ αντίστοιχα, «έχει σχεδιάσει ένα πρόγραμμα σύμφωνα με το οποίο θα βρίσκονται στο δρόμο 200000 ηλεκτρικά αυτοκίνητα»69 καθώς επίσης υπόσχεται και εγκατάσταση δικτύου με σταθμούς φόρτισης. Ακόμα, λόγω της μορφολογίας 66 Kirk M., “In Singapore

making Cars Unaffordable Has Only Made Them More Desirable”, Ιούνιος 2013,accessed 15 Jul., 2019, Citylab.com, https://www.citylab.com/transportation/2013/06/singapore-making-cars-unaffordable-hasonly-made-them-more-desirable/5931/

67 Fourtane S., “Connected Vehicles in Smart Cities: The Future of Transportation”, Νοέμβριος 2018, accessed 15 Jul., Interestingengineering.com, https://interestingengineering.com/connected-vehicles-in-smart-cities-thefuture-of-transportation

68 Bamwesigye D., “Analysis of Sustainable Transport for Smart Cities”, (Department of Forest and Wood Products Economics and Policy, Faculty of Forestry and Wood Technology, Mendel University in Brno, 2019)

69 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

του με τα πολυάριθμα κανάλια, εφαρμόζει ηλεκτρικά συστήματα και σε ό,τι αφορά στη μετακίνηση στο

νερό.

Με

το

πρόγραμμα

“Ship to Grid”, εγκαθίστανται 73 μονάδες

ηλεκτρικής

ενέργειας

στις όχθες αρχικά του ποταμού Εικόνα 12. Ηλεκτρικά αυτοκίνητα στην Ευρώπη

Ij με 300 συνδέσεις προκειμένου να παράγουν ενέργεια για τα αγκυροβολημένα

καράβια

και

συνεπώς μειώνοντας τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αλλά και θορύβου σε σχέση με τις προυπάρχουσες γεννήτριες ντίζελ. Συγχρόνως, η Βαρκελώνη, που όπως αναφέρθηκε διαθέτει ήδη ηλεκτρικά αυτοκίνητα, σχεδιάζει παράλληλα και τις μελλοντικές προϋποθέσεις για την καλύτερη φόρτισή τους. Ειδικότερα, υπάρχουν προοπτικές οι οποίες υπόσχονται φόρτιση του ηλεκτρικού οχήματος μέσω φωτοβολταϊκών πάνελ και ανεμογεννητριών70 τα οποία θα είναι εγκατεστημένα στις στέγες των σπιτιών. Συγχρόνως, θα υπάρχει η δυνατότητα μεταφοράς αυτής της ενέργειας μεταξύ των κατοίκων: «Όπως το Ίντερνετ, αλλά με ενέργεια» («Like the internet, but with energy») αναφέρει ο Antonio Vives στην έρευνά του Smart City Barcelona71. Σε αυτό το σημείο βέβαια, οφείλουμε να υπογραμμίσουμε, πως οι διάφορες “Smart Cities” προς το παρόν προτείνουν και δεν έχουν ακόμα μεριμνήσει απόλυτα για τον κατάλληλο τρόπο φόρτισης των ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Στα πλαίσια αυτά, και σε συνάρτηση με την κατάργηση των μηχανοκίνητων οχημάτων, δημιουργούνται ορισμένα ερωτήματα: ποιο είναι το κόστος που επιφέρουν τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα στους πολίτες είτε σε επίπεδο αγοράς είτε σε επίπεδο φόρτισης (ηλεκτρική ενέργεια μέσω κάθε σπιτιού που αυξάνει σε μεγάλο ποσοστό την κατανάλωση); Και ακόμα, υπάρχει κάποια μέριμνα σχετικά με την ανακύκλωση παλαιότερων οχημάτων και κινητήρων; Παράλληλα, σχετικά με τη φόρτιση, πόσο συχνά είναι απαραίτητη; Και τι σημαίνει αυτό για την παραγωγή, κατανάλωση και διανομή ενέργειας σε μια “Smart City”; Ιδιαίτερα για το παράδειγμα της Ελλάδας, 70 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018),

71 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

που έχει ήδη υιοθετήσει αυτό το “Smart” μέσο των ηλεκτρικών αυτοκινήτων, αναφερόμαστε σε ηλεκτρική ενέργεια από λιγνίτη, που από τη μία, η παραγωγή κοστίζει και απαιτεί ιδιαίτερες εγκαταστάσεις και τεράστιες ποσότητες νερού και από την άλλη είναι κακής ποιότητας με καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία. Στην εξέλιξη των ηλεκτρικών, βρίσκονται τα «αυτόνομα» αυτοκίνητα. Τα αλλιώς επονομαζόμενα «αυτοκίνητα που οδηγούνται μόνα τους» (“self-driving cars”) είναι οχήματα τα οποία, έχοντας ανεπτυγμένα συστήματα, χρησιμοποιούν αισθητήρες (radar, lidar, sonar, GPS, odometry and inertial measurement units72) οι οποίοι τα καθιστούν ικανά να καταλαβαίνουν ως ένα βαθμό το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται. Με αυτή την έννοια, η ανθρώπινη παρέμβαση καθίσταται ελάχιστη ή μηδενική καθώς το αυτοκίνητο κατανοεί τη θέση του στο χώρο, τις διαδρομές, τα εμπόδια, τη σήμανση καθώς επίσης μπορεί να συνδεθεί και με άλλα οχήματα.

Εικόνα 13. Σχεδιασμός μελλοντικού- αυτόνομου αυτοκινήτου

Σε αυτά τα πλαίσια, το “Smart Nation” της Σιγκαπούρης, ήδη αναπτύσσει μελλοντικές πρακτικές για τα αυτοκίνητα. Πρόκειται για το Vehicle to Everything (V2X)73 το οποίο αναπτύσσεται στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Nanyang σε συνεργασία με 11 εταιρίες αυτοκινήτων και επικοινωνιών. Σκοπός του είναι από τη μία να ενισχύσει και να βελτιστοποιήσει το EPR, που έχουμε ήδη αναφέρει, παρέχοντας του GPS και αντικαθιστώντας τα σημεία ελέγχου με σημεία της πόλης όπως λαμπτήρες, κάμερες και πινακίδες δρόμων. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα διακρίνεται σε δύο μέρη. Από τη μία, το vehicle-to-vehicle (V2V)74 επιτρέπει σε 72 Taeihagh A., Hazel S., “Governing autonomous vehicles: emerging responses for safety, liability, privacy, cybersecurity, and industry risks” in Transport Reviews, (2019):103–128, Reserchgate.net

73 Alphr Group, “Building a smart city: How Singapore is forging a path ahead of the rest”, (Dennis Publishing Limited, 2019), accessed 7 Sept., 2019, Alphr.com, https://www.alphr.com/life-culture/1005939/building-a-smart-city-howsingapore-is-forging-a-path-ahead-of-the-rest

74 Alphr Group, “Building a smart city: How Singapore is forging a path ahead of the rest”, (Dennis Publishing Limited, 2019), accessed 7 Sept., 2019, Alphr.com, https://www.alphr.com/life-culture/1005939/building-a-smart-city-howsingapore-is-forging-a-path-ahead-of-the-rest

δύο οχήματα να επικοινωνούν χωρίς απαραίτητα να κατατάσσονται σε ένα ευρύτερο δίκτυο. Για παράδειγμα, θα μπορούν να συνδεθούν, προκειμένου να αποφευχθούν ατυχήματα, με popup75 ειδοποιήσεις προς τον οδηγό. Από την άλλη, το δεύτερο μέρος του V2X, είναι το vehicle to infrastructure (V2I76). Το σύστημα αυτό, επιτρέπει στο αυτοκίνητο να επικοινωνεί με την

Εικόνα 14. Λειτουργεία

των

αυτόνομων-

διασυνδεδεμένων αυτοκινήτων

πόλη. Με αυτή την έννοια, οι σηματοδότες κυκλοφορίας, οι πινακίδες, οι κάμερες ασφαλείας συνδέονται στο ίδιο δίκτυο με τα οχήματα, καθώς επίσης συλλέγουν και δεδομένα της κυκλοφορίας για τους αρμόδιους της κυβέρνησης. Η κυκλοφορία διευκολύνεται τόσο από τα δεδομένα αυτά, τα οποία γνωστοποιούν την κίνηση στον εκάστοτε δρόμο, αλλά και από την άμεση επικοινωνία με τον οδηγό οπότε μπορούν να αποφευχθούν ατυχήματα ή να επιλεχθούν διαφορετικές διαδρομές.

Σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία, φαίνεται πως τα «αυτόνομα» αυτά συστήματα για τα αυτοκίνητα, συντελούν στον εκσυγχρονισμό μιας πόλης και ιδιαίτερα στη μετατροπή της σε Smart City. Βέβαια, αυτά τα συστήματα από τη μια πλευρά δεν έχουν ελεγχθεί στην πράξη πλήρως και από την άλλη ενδέχεται να προκαλέσουν σοβαρά ηθικά ερωτήματα. Πρώτο παράδειγμα για την ενδεχόμενη «αποτυχία» των αυτόνομων αυτοκίνητων, είναι οι pop up ειδοποιήσεις που ήδη έχουν αναφερθεί, που είναι πολύ πιθανό να αποσυντονίσουν τον οδηγό. Με αυτή την έννοια, είναι καίρια η εκμάθηση των ανθρώπων σε κάθε πόλη, προκειμένου να είναι σε θέση να χειριστούν αυτά τα συστήματα. Δεύτερο και σημαντικότερο παράδειγμα, είναι ένα ατύχημα που προκάλεσε ένα αυτόνομο Google Car στην περιοχή El Camino Real77. Το αυτοκίνητο συγκεκριμένα, χρειάστηκε να σταματήσει σε πράσινο σηματοδότη λόγω κάποιων εμποδίων (σάκοι άμμου) που αντιλήφθηκε 75 Alphr Group, “Building a smart city: How Singapore is forging a path ahead of the rest”, (Dennis Publishing Limited, 2019), accessed 7 Sept., 2019, Alphr.com, https://www.alphr.com/life-culture/1005939/building-a-smart-city-howsingapore-is-forging-a-path-ahead-of-the-rest

76 Alphr Group, “Building a smart city: How Singapore is forging a path ahead of the rest”, (Dennis Publishing Limited, 2019), accessed 7 Sept., 2019, Alphr.com, https://www.alphr.com/life-culture/1005939/building-a-smart-city-howsingapore-is-forging-a-path-ahead-of-the-rest

77 Ziegler C., “A Google self-driving car caused a crash for the first time”, Φεβρουάριος 2016,

accessed 7 Sept., 2019, Theverge.com, https://www.theverge.com/2016/2/29/11134344/google-self-driving-car-crash-report

στο δρόμο. Πίσω του υπήρχε ένα μη αυτόνομο, μηχανοκίνητο λεωφορείο το οποίο δε σταμάτησε λόγω υψηλής ταχύτητας, σε αντίθεση με αυτό που «πίστεψε» το Google Car. Επομένως, όπως ήταν λογικό, το αυτοκίνητο υπέστη ζημιές χωρίς όμως να υπάρχουν τραυματισμοί ανθρώπων. Στο σημείο αυτό προκύπτει ένας βασικός προβληματισμός για τη χρήση των αυτόνομων συστημάτων. Τα συστήματα αυτά, δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν πλήρως τον ανθρώπινο παράγοντα είτε σε επίπεδο οδηγού είτε σε επίπεδο πεζών, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζουμε πώς πρόκειται να αντιδράσουν προκαλώντας πιθανώς ατυχήματα. Υπάρχουν πολλές «Έξυπνες πόλεις», όπως ήδη έχουμε αναφέρει, αλλά καμία από αυτές δεν μπορεί να εντάξει πλήρως τα συστήματα αυτά, καθώς για παράδειγμα όσον αφορά στις μεταφορές, η πόλη ακόμα οργανώνεται από τους ανθρώπους. Ο Ben Byford78 σχολιάζει: «Αν περπατήσω μπροστά από ένα αυτόνομο αυτοκίνητο, δεν μπορώ να εκτιμήσω πώς αυτό θα αντιδράσει, έτσι βάζω τον εαυτό μου σε μειονεκτική θέση». Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πώς ένα τέτοιο όχημα αντιδρά σε ορισμένες καταστάσεις που συμβαίνουν στην καθημερινή πραγματικότητα. Αλλά ακόμα και να ήμασταν, ακόμα και αν οι κατασκευαστές οποιασδήποτε «Έξυπνης πόλης» ή «Έξυπνου οχήματος» έφτιαχναν ένα ενιαίο λογισμικό για τις αντιδράσεις του αυτοκινήτου , πρώτον οι άνθρωποι θα λειτουργούσαν τελείως διαφορετικά στους δρόμους και δεύτερον τα αυτοκίνητα θα ήταν πιο ευάλωτα σε χακάρισμα. Σε αυτό το σημείο, όχι μόνο αυξάνεται ο βαθμός επικινδυνότητας εφόσον το αυτοκίνητο λειτουργεί τελείως ανεξάρτητα χωρίς κάποια λογική, αλλά παράλληλα μπορούν να υποκλαπούν ανθρώπινα δεδομένα. Με την ικανότητα του «αυτόνομου» αυτοκινήτου να συνδέεται με διαδρομές, χάρτες και γενικότερα με το περιβάλλον και με το χρήστη του, δημιουργείται η δυνατότητα εντοπισμού του οχήματος ανά πάσα στιγμή. Ενδέχεται μάλιστα να καταγράφονται και οι παραβάσεις ή πιθανά λάθη που μπορεί να κάνει ο οδηγός στο χειρισμό του οχήματος. Άρα, κατανοούμε πως τα συγκεκριμένα συστήματα, παρά το γεγονός ότι σχεδιάζονται για να βοηθούν τον άνθρωπο, από τη μια δε σχετίζονται απόλυτα με τις πραγματικές ανθρώπινες αντιδράσεις και από την άλλη παρακολουθούν τις κινήσεις του, περιορίζοντας με τη συλλογή δεδομένων την ατομική του ελευθερία. Χρειάζεται, επομένως, ιδιαίτερη προσοχή στον προγραμματισμό αυτών των οχημάτων καθώς οι «Έξυπνες πόλεις» δε διαθέτουν ακόμα το περιβάλλον για να λειτουργήσουν και οι άνθρωποι καθίστανται ανίκανοι για οποιοδήποτε έλεγχο της μεταφοράς και των προσωπικών τους δεδομένων. 78 Byford Ben, computer ethics commentator in “Driverless cars of the future: How far away are we from autonomous

cars?” aut. Pearce M., Σεπτέμβριος 2017, accessed 6 Sept., 2019, Software-focus.com, https://software-focus.com/ Blog/driverless-cars-of-the-future-how-far-away-are-we-from-autonomous-cars

Σε συνάρτηση με τα παραπάνω, ο τρόπος στάθμευσης,

είναι

ένα

ζήτημα

άμεσα

συνδεδεμένο με το αυτοκίνητο, για αυτό και οι “Smart Cities” διαθέτουν ή προτείνουν συστήματα για την καλύτερη διεκπεραίωση. Η Βαρκελώνη έχει εφαρμόσει ένα νέο σύστημα προκειμένου να διευκολύνει τον εντοπισμό χώρου στάθμευσης για τους οδηγούς αυτοκινήτου. Το σύστημα αυτό, τοποθετημένο στην άσφαλτο79, χρησιμοποιεί ανιχνευτές φωτός και μετάλλου

Εικόνα 15. Η εφαρμογή ApparkB της Βαρκελώνης

και μέσω ειδικών αισθητήρων, μπορεί να εντοπίσει αν ένας χώρος στάθμευσης είναι κατειλημμένος ή όχι. Οι αισθητήρες ειδοποιούν τον οδηγό μέσω μιας εφαρμογής που ονομάζεται ApparkB80 στο κινητό (smartphone) κι έτσι περιορίζονται οι περιττές κινήσεις στην πόλη με το αυτοκίνητο. Κατά συνέπεια, όχι μόνο διευκολύνονται οι οδηγοί των αυτοκινήτων, αλλά παράλληλα, στα πλαίσια της αειφόρου εξέλιξης και τη διασύνδεσης των ανθρώπων με τομείς όπως οι μεταφορές, η οικονομία, ο σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, μειώνεται η κυκλοφοριακή συμφόρηση (η οποία κατά 40% οφείλεται σε αδυναμία εύρεσης πάρκινγκ81), οι εκπομπές ρύπων και ο θόρυβος. Ακόμα, η εφαρμογή αυτή, παρέχει δεδομένα για τις προτιμώμενες διαδρομές και τις θέσεις στάθμευσης των κατοίκων και έτσι έχει τη δυνατότητα να ενημερώνει τους αρμόδιους για καλύτερη διαχείριση των μεταφορών. Παρόμοια εφαρμογή, λειτουργεί στο “London Smart City” , και συγκεκριμένα στο Westminster, η οποία ονομάζεται ParkRight82 και με την ίδια λογική των αισθητήρων στο δρόμο, ειδοποιεί τους οδηγούς για θέσεις στάθμευσης. Σε αυτό το σημείο, αναφερόμαστε σε εφαρμογές για το ιδιωτικό αυτοκίνητο, καθώς και σε παρόμοιες για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς που θα περιγραφούν στη συνέχεια, οι οποίες καταγράφουν τις διαδρομές που διασχίζουν οι πολίτες και τους χώρους στάθμευσής τους. Προκύπτει έτσι, ένας συνεχής εντοπισμός των κατοίκων, μια παρακολούθηση των προσωπικών τους ή όχι οχημάτων. 79 Ravindra S., “The Transformation That Barcelona Had To Undergone To Become A Smart City”, Ιούλιος 2018, accessed 20 Jul., 2019, Barcinno.com, http://www.barcinno.com/barcelona-smart-city-technologies/

80 “The ApparkB application”, “Latest News”, Ajutament.barcelona.cat, https://ajuntament.barcelona.cat/ guardiaurbana/en/noticia/my-new-post-tt-4d44c1b682bc0410VgnVCM1000001947900aRCRD_13973

81 UrbanTide Group, “5 Smart Cities Case Studies”, Δεκέμβριος 2014, accessed 7 Sept., 2019, Urbantide.com, https:// urbantide.com/fullstory2/blog/2014/11/5/5-smart-cities-case-studies

82 Kapoor K., Weerakkody V., Millard J., “Smart Transport for Smarter Cities in the UK”, (Brunel University London 2015),

Pdfs.semanticscholar.org, https://pdfs.semanticscholar.org/f665/463ec86762aa4e1ca79aabfa0369a214b118.pdf

Δεδομένα σχετικά με τις προτιμήσεις και τις επιλογές τους, που με πρόφαση τη βελτιστοποίηση των διαδρομών, καταγράφονται, συλλέγονται και αναλύονται. Ποιοι ακριβώς είναι οι αρμόδιοι που αναλύουν αυτά τα δεδομένα; Κατά πόσο μπορούν να τα εκμεταλλευτούν για χρησιμοθηρικούς σκοπούς (π.χ. διαφήμιση); Και τέλος, πόσο καταπατάται η ιδιωτικότητα και η προσωπική επιλογή του ανθρώπου στα πλαίσια της «εύκολης» μετακίνησης στην «Έξυπνη Πόλη»;

0.3.1.2 Μέσα Μαζικής Μεταφοράς Αναπόσπαστο κομμάτι των μεταφορών μιας “Smart City” είναι τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Έτσι, σε συγκεκριμένα παραδείγματα πόλεων, έχουν εξελιχθεί τα ΜΜΜ και προσπαθούν να ανταποκριθούν στις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες καθώς επίσης και στην προστασία του περιβάλλοντος. Εξέχουσα θέση καταλαμβάνει η “Smart City Barcelona”. Συγκεκριμένα, το ΤΜΒ (Transports Metropolitan de Barcelona)83, σύστημα μεταφορών υπεύθυνο για τα λεωφορεία και τα μετρό της πόλης, δημιούργησε ένα καινούργιο δίκτυο για τα λεωφορεία, το οποίο διαχέεται στην πόλη σε οριζόντιες, κάθετες και διαγώνιες γραμμές. Με αυτό τον τρόπο, αυξάνεται η συχνότητα των λεωφορείων και γίνονται πιο γρήγορα και πιο εύκολα στη χρήση. Επίσης, με βάση αυτό, κατά το 95%84 των μεταφορών μεταξύ δύο περιοχών της Βαρκελώνης, ο χρήστης δε χρειάζεται να κάνει κάποια αλλαγή μεταξύ των μέσων με τα οποία ταξιδεύει. Επιπλέον για τα λεωφορεία, κάποια από αυτά είναι ήδη υβριδικά85 μειώνοντας έτσι τους ρύπους. Μάλιστα, στην πόλη Sant Cugat86 στην επαρχία της Βαρκελώνης, προτείνονται τα ηλεκτρικά λεωφορεία, τα οποία θα είναι πιο φιλικά προς το χρήστη, λόγω της ταχύτητάς τους και το σεβασμό προς το περιβάλλον. Βέβαια, προκειμένου να συμβεί αυτό, πρέπει να ληφθούν υπόψη, το κόστος παραγωγής της ηλεκτρικής ενέργειας που χρειάζεται για τη φόρτιση των λεωφορείων καθώς επίσης και το μεγάλο βάρος των μπαταριών, το οποίο αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας και μειώνει την αυτονομία του μέσου. 83 “The city has 20 new hybrid buses”, “Latest News”, accessed 8 Sept., 2019, Ajuntament.barcelona.cat, https:// ajuntament.barcelona.cat/bombers/en/noticia/my-new-post-1040_22919

84 Daganzo C., Ouyang Y., Public

Transportation Systems, (Singapore: World Scientific, 2019), 236, https://

books.google.gr/books

85 “The city has 20 new hybrid buses”, “Latest News”, accessed 8 Sept., 2019, Ajuntament.barcelona.cat, https:// ajuntament.barcelona.cat/bombers/en/noticia/my-new-post-1040_22919

86 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

Εικόνα 16. Ηλεκτρικό- υβριδικό λεωφορείο στη Βαρκελώνη

Σε αυτά τα παραδείγματα, ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η διασύνδεση, μεταξύ των χρηστών, των μέσων, της τεχνογνωσίας καθώς επίσης κατανοούμε πως δίνεται ιδιαίτερη έμφαση σε περιβαλλοντικά ζητήματα, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις μεταφορές. Ακόμα και οι στάσεις λεωφορείων στη Βαρκελώνη, λειτουργούν, από τη μια πλευρά με ηλιακά πάνελ, και από την άλλη έχουν υιοθετήσει έναν πιο διαδραστικό χαρακτήρα σε σχέση με τους κατοίκους. Διαθέτουν οθόνες που ειδοποιούν τους χρήστες για την τοποθεσία του λεωφορείου, υπάρχουν σταθμοί φόρτισης USB, Wifi και εφαρμογές που επιτρέπουν στους χρήστες να γνωρίσουν καλύτερα τους δρόμους, τις οδούς και διάφορα σημεία της πόλης87. Κατά παρόμοιο τρόπο, τα λεωφορεία της πόλης Sant Cugat88 συνδέονται με εφαρμογές, οι οποίες ενημερώνουν τους χρήστες για τα δρομολόγια, τη θέση του λεωφορείου και των κοντινότερων στάσεων. Όπως καταλαβαίνουμε, αυτές οι εφαρμογές παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο καθώς η γνωστοποίηση των νέων αυτών συστημάτων είναι βασικό στοιχείο για την ομαλή λειτουργία της πόλης και βέβαια για την ουσιαστική εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων. Τέλος, σχετικά με τη μεταφορά σε άμεση σχέση με τις εφαρμογές της τεχνολογίας, είναι καίριο να αναφερθούμε στην τεχνολογία του 5G89, δηλαδή στο ασύρματο δίκτυο πέμπτης γενιάς. Ιδιαίτερα για τις μεταφορές, μπορεί να γίνεται ταχύτερη επεξεργασία των δεδομένων που αναφέρθηκαν σε παραπάνω εφαρμογές. Ένα παράδειγμα που υπογραμμίζει το ρόλο του 5G στα δίκτυα, είναι 87 Adler L., “How Smart City Barcelona Brought the Internet of Things to Life”, Φεβρουάριος 2016, accessed 7 Sept.,

2019, Datasmart.ash.harvard.edu, https://datasmart.ash.harvard.edu/news/article/how-smart-city-barcelonabrought-the-internet-of-things-to-life-789

88 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

89 Taylor J., “Barcelona Smart City: 5G and the Future of Urban Transport”, accessed 7 Sept., 2019, Shotl.com, https:// shotl.com/news/barcelona-smart-city-5g-and-the-future-of-urban-transport

η περιοχή El Carmel. Η πυκνοκατοικημένη αυτή περιοχή, λειτουργεί με μικρά τοπικά λεωφορεία τα οποία μετακινούνται σε δύσβατους δρόμους ή συνδέουν τη συγκεκριμένη γειτονιά με το δίκτυο της πόλης γενικότερα. Με την άφιξη του 5G, το TMB(Transports Metropolitan de Barcelona), που έχει ήδη αναφερθεί, συνεργαζόμενο με την εταιρία Shotl90, θα μπορεί να συνδέσει τη γειτονιά του Torre Baró, με τεχνολογία On-demand. Με αυτή την καινοτομία, οι χρήστες θα μπορούν να χρησιμοποιούν τα λεωφορεία, «κατά παραγγελία» και να εισέρχονται στα εκάστοτε δρομολόγια. Μέσω κάποιας εφαρμογής πιθανώς όπως το Uber ή άλλες εφαρμογές car-sharing, ο εκάστοτε κάτοικος θα μπορεί να «παραγγέλνει το λεωφορείο» σε ορισμένες περιοχές και να συμμετέχει στο δρομολόγιο που τον ενδιαφέρει. Το ίδιο μπορεί να συμβεί στο El Carmel που βρίσκεται ακόμα πιο κεντρικά, με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και λειτουργικότητα για την πόλη καθώς επίσης και μείωση χρήσης του αυτοκινήτου. Επιπλέον για τη Βαρκελώνη, ο σχεδιασμός των δικτύων κυκλοφορίας έχει διαμορφωθεί αντίστοιχα με τα παραπάνω, με ξεχωριστές λωρίδες για ποδήλατα, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια και για γρήγορα λεωφορεία, στη θέση τριών λωρίδων για αυτοκίνητα και δύο για λεωφορεία που προϋπήρχαν. Κατά παρόμοιο τρόπο λειτουργούν και άλλες ευρωπαϊκές Smart Cities. Το Άμστερνταμ για παράδειγμα, διαθέτει 14 διαδρομές για τραμ και 5 για μετρό, με ξεχωριστές λωρίδες σε όλη την πόλη91, που έχουν αναπτυχθεί από το αντίστοιχο σύστημα μεταφορών GVB. Το σύστημα αυτό μάλιστα, παρέχει μια εφαρμογή (“GVB app”)92 η οποία ενημερώνει τους πολίτες για την καλύτερη δυνατή διαδρομή, τη διαφορά ρύπων μεταξύ ΜΜΜ και αυτοκινήτου ή τα προβλήματα που μπορεί να υπάρξουν σε κάποιο μέσο.

Ακόμα, το Μπέρμινχαμ στην Αγγλία, ανακατασκευάζει ολόκληρο το σιδηροδρομικό δίκτυο, δημιουργώντας το HS293, μια γραμμή που βασίζεται στη γνώση του εδάφους και βέβαια στην καλύτερη λειτουργία για τα αυτοκίνητα και τους κατοίκους καθώς 90 Taylor J., “Barcelona Smart City: 5G and the Future of Urban Transport”, accessed 7 Sept., 2019, Shotl.com, https:// shotl.com/news/barcelona-smart-city-5g-and-the-future-of-urban-transport

91 “Tourist Guide”, “GVB Exploitatie B.V.”, accessed 16 Jul., 2019, En.gvb.nl, https://en.gvb.nl/bezoek-amsterdam/ tourist-guide

92 “GVB App”, “Practical Info, Amsterdam Apps”, accessed 16 Jul., 2019, Iamsterdam.com, https://www.iamsterdam. com/en/plan-your-trip/practical-info/amsterdam-apps/gvb-app

93 High Speed Two (HS2) Limited, “Constructing the HS2 railway”, Αύγουστος 2017, accessed 15 Jul., 2019, Gov.uk, https://www.gov.uk/government/collections/constructing-the-hs2-railway

επίσης και στη σύνδεση σημείων εντός και εκτός της πόλης.

Εκτός Ευρώπης, ένα από τα πιο νέα συστήματα

που

αναπτύσσεται

σε σχέση με τη μαζική μεταφορά, είναι

αυτό

της

Σιγκαπούρης.

Ειδικότερα, η εταιρία StarHub Εικόνα 17. Κατασκευή του HS2

παρέχει

μια

υπηρεσία

που

ονομάζεται Grid360 . Η υπηρεσία 94

αυτή μέσω μιας συσκευής ΑΡΙ, συλλέγει ανώνυμα δεδομένα από τοποθεσίες, προκειμένου να κατανοήσει τις πυκνότητες κόσμου και τις προτιμώμενες διαδρομές ή τρόπους μετακίνησης. Ουσιαστικά, λειτουργεί δημιουργώντας ένα πλέγμα (grid) από εξάγωνα σχήματα πάνω στο χάρτη της Σιγκαπούρης. Αυτά σηματοδοτούν τα σημεία ενδιαφέροντος για περαιτέρω ανάλυση. Έτσι μπορούν να ελεγχθούν οι υποδομές και η γενικότερη αποτελεσματικότητα των μέσων μαζικής μεταφοράς και να προκύψουν αναλυτικά δεδομένα για τις μεταφορές κι επιλογές των κατοίκων, τα οποία επιδεινώνουν το ζήτημα της προσωπικής τους ελευθερίας όπως έχει ήδη αναφερθεί.

94 GSMA Group, “Singapore: Traffic Management” in Connected

Living Case Study Series – Smart Cities, (London 2016), Gsma.com, https://www.gsma.com/iot//wpcontent/uploads/2016/09/cl_singapore_cs_web_09_16.pdf

Εικόνα 18. “Grid 360 Singapore”

0.3.1.3 Ποδήλατα Στα πλαίσια της μείωσης εκπομπής ρύπων και κατανάλωσης ενέργειας, την οποία επιδιώκει μια “Smart City” στις μεταφορές της, ανήκουν τα ποδήλατα, ως τρόπος μετακίνησης. Τόσο στις ευρωπαϊκές πόλεις Βαρκελώνη, Άμστερνταμ, Λονδίνο, Μιλάνο, Στοκχόλμη κ.α. όσο και σε ασιατικές χώρες Κίνα, Κορέα, Σιγκαπούρη, Μάσνταρ το ποδήλατο αποτελεί πλέον, ιδιαίτερα διαδεδομένο μέσο μεταφοράς. Παράδειγμα αποτελεί η Βαρκελώνη όπου διαθέτει το σύστημα bicing από το 200795. Το γεγονός αυτό, οδηγεί στη διαπίστωση πως η μετακίνηση με το ποδήλατο δεν αποτελεί άμεσο χαρακτηριστικό των “Smart Cities”. Παρόλα αυτά, υπάρχουν “smart” μέσα, τα οποία προκύπτουν από αυτό τον τρόπο μετακίνησης. Πολυάριθμες εφαρμογές (Βαρκελώνη, Άμστερνταμ, Λονδίνο, Σιγκαπούρη), οι οποίες ενημερώνουν τους χρήστες για καλύτερες διαδρομές, διαθέσιμα ποδήλατα, bike-sharing96, χώρους στάθμευσης κ.ά. Ακόμα, ο μεγάλος αριθμός ηλεκτρικών ποδηλάτων97, τα οποία λειτουργούν ήδη σε διάφορες «Έξυπνες Πόλεις» ή τέλος, η καινοτομία των “smart” ποδηλάτων σε περιοχές της Βόρειας Αμερικής. Σχετικά με το SmartHalo98 συγκεκριμένα, σχεδιάζονται ποδήλατα τα οποία λειτουργώντας με αισθητήρες, μπορούν να υπενθυμίζουν στο χρήστη για το πού βρίσκονται παρκαρισμένα, συνδέονται με το κινητό του για αυτόματο ξεκλείδωμα και για 95 “Bicing - Barcelona city bicycles”, accessed 20 Jul., 2019, Barcelonayellow.com, com/bcn-transport/78-bicing-city-bikes

https://www.barcelonayellow.

96 Delacharlerie C., “WHY IS SINGAPORE THE SMARTEST CITY IN THE WORLD?”, Ιούνιος 2018, accessed 15 Jul., 2019,

Innovationiseverywhere.com, https://www.innovationiseverywhere.com/why-is-singapore-the-smartest-city-inthe-world/

97 “Bicing - Barcelona city bicycles”, accessed 20 Jul., 2019, Barcelonayellow.com, com/bcn-transport/78-bicing-city-bikes

98 “SmartHalo”, “Navigation, Light, Alarm, Fitness”, accessed 17 Sept., 2019,

https://www.barcelonayellow.

www.smarthalo.bike

τη λήψη κλήσεων και μηνυμάτων, υποδεικνύουν τον προορισμό και την καλύτερη πιθανή διαδρομή μέσω συστήματος GPS, διαθέτουν συναγερμό για την ασφάλειά τους και τέλος μπορούν, συνδεδεμένα με την αντίστοιχη εφαρμογή να μετρούν την απόσταση και κατά συνέπεια να ελέγχουν το βαθμό άσκησης του ποδηλάτη.

Εικόνα 19. SmartHalo bike

0.3.1.4 Κυκλοφορία των πεζών Τέλος σχετικά με τα “smart” μεταφορικά δίκτυα, στην Αγγλία προτείνονται και τεχνολογικά συστήματα που σχετίζονται με τους πεζούς. Στο Λονδίνο ειδικότερα, με σκοπό να αποφευχθούν τα ατυχήματα και η μεγάλη συγκέντρωση του κόσμου, δημιουργείται το Pedestrian SCOOT (Split Cycle Offset Optimization Technique)99. Πρόκειται για ένα σύστημα που λειτουργεί με κάμερες και αισθητήρες στους δρόμους και σύμφωνα με τις κινήσεις των πεζών, ειδοποιεί και χειρίζεται τη διάρκεια των φωτεινών σηματοδοτών. Σε δρόμους με μεγάλη κυκλοφοριακή συμφόρηση, αναπρογραμματίζει τα φανάρια προκειμένου οι πεζοί να μην έχουν μεγάλο χρόνο αναμονής. Παράλληλα, παρακολουθεί πότε ο δρόμος έχει αδειάσει από πεζούς και θα ανάβει το πράσινο για τη διέλευση των οχημάτων. Σε αυτό το σημείο, κατανοούμε πως με αυτό τον τρόπο, δημιουργείται ένα «δίκτυο παρακολούθησης»100 των πολιτών, σε συνάρτηση με τη συλλογή δεδομένων των προαναφερθέντων μεταφορικών συστημάτων. Οι πολίτες γνωρίζουν την ύπαρξη των καμερών, συμφωνούν με τη συλλογή των διαδρομών, της τοποθεσίας τους, των 99 Kapoor K., Weerakkody V., Millard J., “Smart Transport for Smarter Cities in the UK”, (Brunel University London 2015),

Pdfs.semanticscholar.org, https://pdfs.semanticscholar.org/f665/463ec86762aa4e1ca79aabfa0369a214b118.pdf

100 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

Medium.

δεδομένων τους, όμως δε γνωρίζουν ποιοι διαχειρίζονται αυτά τα συστήματα. Ο James Bridle στο κείμενό του “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”101, το οποίο πραγματεύεται τις κάμερες παρακολούθησης αναλύει: «Η συγκατάθεση, η βάση πάνω στην οποία βασίζεται η συμφωνία να είναι κάποιος υπό αστυνόμευση, δεν έχει νόημα χωρίς κατανόηση, και η κατανόηση είναι αδύνατη χωρίς ορατότητα. Μόνο όταν οι άνθρωποι έρθουν πρόσωπο με πρόσωπο με την πραγματικότητα της παρακολούθησης[…] θα δουν πώς η ιδιωτικότητά τους και το δικαίωμά τους να θεωρηθούν αθώοι, έχει επηρεαστεί.»

Εικόνα 20. Κάμερα του Pedestrian SCOOT στο Λονδίνο

0.3.2 Υποδομές περιβάλλοντος

Μια βασική βλέψη μιας “Smart City”, άρρηκτα συνδεδεμένη με τo πρόβλημα των μεταφορών, είναι η διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος. Οι «Έξυπνες πόλεις» συγκεκριμένα, επιδιώκουν την «αειφορία» (“sustainability”). Με αυτό τον όρο, ορίζονται η διαδικασίες που κάνουν οι άνθρωποι ώστε να διατηρήσουν τις 101 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

αλλαγές σε ένα ισορροπημένο περιβάλλον, στο οποίο η εκμετάλλευση των πηγών, η κατεύθυνση των επενδύσεων, ο προσανατολισμός της τεχνολογικής εξέλιξης και οι θεσμικές μετατροπές βρίσκονται σε αρμονία με στόχο την εξασφάλιση των αναγκών και φιλοδοξιών τους102. Τα παραδείγματα των “Smart Sustainable Cities”, τα οποία θα αναλύσουμε, υπόσχονται ένα αειφόρο, καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον καθώς οι πιέσεις και οι κίνδυνοι λόγω της αστικοποίησης, της βιομηχανοποίησης και της κατανάλωσης πολλαπλασιάζονται. Οι τομείς τους οποίους επιδιώκουν να εξελίξουν και που με τη διαχείρισή τους μπορούν να αντιμετωπίσουν τους σύγχρονους περιβαλλοντικούς κινδύνους και τις μελλοντικές περιβαλλοντικές προκλήσεις, μπορούν να διακριθούν σε: ανανεώσιμες πηγές και κατανάλωση ενέργειας, διαχείριση των αποβλήτων, διαχείριση και κυκλοφορία του νερού.

0.3.2.1 Παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας Οι σύγχρονες πόλεις χαρακτηρίζονται από μεγάλες απαιτήσεις κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας. Τα αυξημένα επίπεδα ενέργειας, συνεπάγονται πολυάριθμα οικονομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα. Γι’ αυτό το λόγο, στόχοι μιας “Smart City” είναι η μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας και η παραγωγή εναλλακτικών μορφών καθώς επίσης και η μείωση των ρύπων. Αρχικά, προτείνονται εφαρμογές ελέγχου για τη διαχείριση της ηλεκτρικής ενέργειας, όπως για παράδειγμα ένα δυναμικό σύστημα κοστολόγησης, το οποίο θα χρεώνει περισσότερο το ηλεκτρικό ρεύμα σε περιπτώσεις μεγάλης ζήτησης. Δεύτερον, για τη μείωση των εκπομπών, προτείνεται η τοποθέτηση αισθητήρων σε σημεία των “Smart Cities” για έλεγχο της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Συγκεκριμένα, στο Πεκίνο103, έχουν εγκατασταθεί συσκευές στους δρόμους και στους σηματοδότες, που ελέγχουν την ποιότητα του αέρα και ενημερώνουν τους πολίτες μέσω εφαρμογών στο κινητό. Στη συνέχεια, η «Έξυπνη Πόλη» Μάσνταρ, είχε ως στόχο να γίνει η πρώτη πόλη με μηδενικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα “zero-emission city”104. Έτσι, 102 HEC Global Learning Centre, “What is Sustainability”, Μάιος 2018, 7 Sept., 2019, www.globalfootprints.org 103 Bughin J., Manyika J., Woetzel J., “SMART CITIES: DIGITAL SOLUTIONS FOR A MORE LIVABLE FUTURE”, (McKinsey

Global Institute,Ιούνιος, 2018), Mckinsey.com , https://www.mckinsey.com/~/media/McKinsey/Industries/Capital%20 Projects%20and%20Infrastructure/Our%20Insights/Smart%20cities%20Digital%20solutions%20for%20a%20more%20 livable%20future/MGI-Smart-Cities-Full-Report.ashx

104 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

σε σχέση με τις εκπομπές ρύπων και τη διαχείριση ενέργειας, η συγκεκριμένη πόλη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, προτείνει τη δημιουργία κέντρων για παραγωγή εναλλακτικής ενέργειας. Ακόμα, τοποθετεί φωτοβολταϊκά συστήματα, τοποθετημένα στις οροφές κτιρίων. Ειδικότερα, σκοπεύει στην κατασκευή μιας μονάδας παραγωγής ενέργειας που θα βασίζεται σε φωτοβολταϊκά πάνελ και θα μπορεί να παράγει 40000 μεγαβάτ καθαρής ενέργειας105. Η τεχνολογία που χαρακτηρίζει αυτή τη μονάδα, είναι ορισμένες ηλεκτρονικές συσκευές (microgrid) που βοηθούν στη μετατροπή της ηλιακής ενέργειας, στη μέτρηση της ανά πάσα στιγμή και στην αποθήκευσή της. Κατά παρόμοιο τρόπο λειτουργούν και Ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Άμστερνταμ (City-ZEN: City-Zero carbon ENergy106). Αντίστοιχα, σε αυτή τη “Smart City” τοποθετούνται ηλιακά ή φωτοβολταϊκά πάνελ στις οροφές των κτιρίων στην περιοχή Zuidas107 ή εγκαθίστανται μικρές μονάδες παραγωγής ενέργειας μέσα στην πόλη. Επιπλέον, εκμεταλλευόμενη την ηλιακή ενέργεια, με ηλιακά πάνελ στις οροφές των στάσεων για τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, παρέχει φωτισμό Led στην πόλη. Το ίδιο μέσο, τη Led τεχνολογία, όσον αφορά στο φωτισμό των δρόμων, χρησιμοποιεί και η πόλη της Βαρκελώνης, μειώνοντας έτσι το κόστος για την κατανάλωση ενέργειας κατά 30%108. Η “smartness” αυτού του μέσου βρίσκεται στην αυτοματοποίησή του. Συγκεκριμένα, τα φώτα Led έχουν τη δυνατότητα σύνδεσης σε ένα ευρύτερο δίκτυο έτσι ώστε να προσαρμόζεται αυτόματα η φωτεινότητά τους ανάλογα με τις συνθήκες ή να σβήνουν όταν δεν υπάρχει δραστηριότητα στην εκάστοτε περιοχή, γεγονός βέβαια που γεννά ζητήματα σχετικά την εγκληματικότητα και γενικότερα την ασφάλεια των κατοίκων. Επιπρόσθετα, και στις τρεις προαναφερθείσες πόλεις, εκτός από τον ήλιο ως ανανεώσιμη πηγή, σημαντική είναι και η αιολική ενέργεια. Το Μάσνταρ Σίτυ, εκτός από ανεμογεννήτριες που έχει, είναι χτισμένο με μικρά κανάλια νερού, κομμάτια πρασίνου και στενές οδούς, προκειμένου να εκμεταλλεύεται τους συχνούς ανέμους. Επιπλέον, πρόκειται να σχεδιαστούν υβριδικές ανεμογεννήτριες με δυνατότητα μέτρησης του ανέμου και ανάλογης αντίδρασης, προκειμένου να παράγουν περισσότερη ενέργεια, ανεξάρτητα από τις καιρικές συνθήκες. Με την ψηφιοποίηση αυτών των συστημάτων μπορούν να ελέγχονται τα επίπεδα 105 Ό.π 106 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

107 Ό.π 108 Fernández C., “Sustainability, Smart Cities and “Sensor Citizens” in Spain”, Οκτώβριος 2015, accessed 8 Sept., 2019, Bbbvaopenmind.com, https://www.bbvaopenmind.com/en/technology/digital-world/sustainability-smart-citiesand-sensor-citizens-in-spain/Οκτώβριος 2015

της ενέργειας που παράγεται και καταναλώνεται, αλλά και να συνδέονται και να ειδοποιούν το χρήση μέσω υπολογιστή ή smartphone. Στο Άμστερνταμ επιπλέον, με βάση την ενεργό δράση των πολιτών σε τέτοια ζητήματα, ακόμα και οικογένειες είναι ικανές να πουλούν ενέργεια η οποία προέρχεται από ανεμογεννήτριες. Στα νότια της πόλης και στην περιοχή Waterland, οι κάτοικοι δίνουν κομμάτι από την ιδιωτική τους γη και μέσω ανεμόμυλων παρέχουν ενέργεια για 8000 σπίτια109. Βέβαια, αυτό δημιουργεί έναν προβληματισμό για την οικονομία αυτών των συστημάτων. Το ερώτημα που προκύπτει είναι σχετικά με το κόστος, καθώς κάθε «Έξυπνη πόλη» στα πλαίσια της λεγόμενης αειφορίας, υπόσχεται οικονομική ισορροπία και ευμάρεια, όμως για την εγκατάσταση των καινούργιων συστημάτων (φωτοβολταϊκά, ηλιακά, ανεμογεννήτριες), απαιτείται μεγάλο κόστος είτε σε προσωπικό επίπεδο για αναδιαμόρφωση κατοικιών ή επιβάλλεται στους κατοίκους ιδιαίτερα υψηλή φορολογία για την πραγματοποίηση και συντήρηση τέτοιων έργων. Γι’ αυτό το λόγο, στις διάφορες “Smart Cities” οφείλουμε να σκεφτούμε το ποσοστό των ανθρώπων που έχουν την οικονομική δυνατότητα και μπορούν να εξασφαλίσουν τα καινούργια συστήματα ενέργειας σε αντίθεση με λιγότερο ευκατάστατους, προκειμένου να μη διογκωθούν οι κοινωνικές ανισότητες σε κάθε πόλη, γεγονός πολύ πιθανό να συμβεί. «Η δημοκρατική πρόσβαση στην ενέργεια είναι ένα από τα κλειδιά της προόδου και της ελευθερίας, στον αναπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο.110» όπως αναφέρει ο Antoni Vives για τη «Smart City» της Βαρκελώνης.

Εικόνα 21. Smart ανεμογεννήτριες στο Μάσνταρ Σίτυ

109 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

110 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

Στη συνέχεια, στα πλαίσια αυτά, για την πραγματοποίηση του προγράμματος του Μάσνταρ που προαναφέρθηκε, χρειάζονται δημόσιες δαπάνες ύψους 22 δισεκατομμυρίων111. Το Μάσνταρ είναι μια καινούργια «Έξυπνη Πόλη» η οποία ήταν σχεδιασμένη να είναι απόλυτα “Smart Sustainable City” και να φιλοξενεί 50.000 κατοίκους και 60.000 τουρίστες καθημερινά. Σήμερα, κατοικείται από μόλις 1.300 ανθρώπους. Σίγουρα, οι εκπομπές ρύπων μειώθηκαν κατά μεγάλο ποσοστό και η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται με τρόπο μη επιβλαβή για το περιβάλλον, όμως πλέον η πόλη έχει ερημωθεί. Οι “Smart Cities” αρχικά παρουσιάζονταν στο πολυδάπανο πρόγραμμα της «Έξυπνης» αυτής πόλης, δεν προβλέφθηκαν άλλοι τομείς της δημόσιας ζωής (εκπαίδευση, εργασία) με αποτέλεσμα την ερήμωσή της και την κοινωνική αποδιοργάνωση.

0.3.2.2 Διαχείριση των αποβλήτων Σε άμεση συνάρτηση με τη μείωση παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας, βρίσκεται η μείωση και ανακύκλωση των αποβλήτων. Σύμφωνα με τη Synova112 τεχνολογική εταιρία της Ελβετίας, οι άνθρωποι παράγουν 3.6 τόνους αστικά απόβλητα, κάθε μέρα. Για καλύτερη διαχείριση των

αποβλήτων,

αρχικά

στη

Βαρκελώνη,

τοποθετούνται “smart” κάδοι σε πολυάριθμα σημεία της πόλης, οι οποίοι ελέγχουν τα επίπεδα των αποβλήτων και βελτιστοποιούν

Εικόνα 22. “Smart bins” στο Λονδίνο

τις διαδρομές για τη συλλογή τους113. Για αυτούς τους «έξυπνους» κάδους, υπάρχουν προτάσεις για παρακολούθησή τους, μέσω αισθητήρων, όπου θα ελέγχεται η ποσότητα των αποβλήτων κάθε νοικοκυριού και θα χρεώνεται αντίστοιχα. Κατά παρόμοιο τρόπο, το Άμστερνταμ τοποθετεί στην πόλη κάδους συμπίεσης -compactor bins114- για ξεχωριστή συλλογή αποβλήτων, όπου τα απόβλητα συμπιέζονται και κατά συνέπεια μειώνεται η ποσότητα και ο 111 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

112 “Synova”, A Global Problem, accessed 7 Sept., 2019, Synovapower.com, https://synovapower.com/a-globalproblem/

113 Ogleby G., “A city reinvented: How Barcelona is leading the smart city revolution”, Δεκέμβριος 2018, accessed 8 Sept., 2019, Edie.net, https://www.edie.net/library/A-city-reinvented--How-Barcelona-is-leading-the-smart-cityrevolution/6864

114 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

https://www.

όγκος που χρειάζονται για αποθήκευση σε ειδικά κέντρα115. Εκτός Ευρώπης, στο Μάσνταρ Σίτυ, τα απόβλητα επαναχρησιμοποιούνται και ανακυκλώνονται116, για τη δημιουργία βιομάζας και ειδικότερα βιοκαυσίμων.

0.3.2.3 Διαχείριση και κυκλοφορία του νερού Η συλλογή των αποβλήτων, επιπρόσθετα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κάθαρση του νερού. Στο Άμστερνταμ, μέσω ενός κλιβάνου, παράγονται 11000000117 κυβικά μέτρα βιοαερίου, από την ίλυ καθαρισμού λυμάτων, από εταιρίες υπεύθυνες για την παροχή πόσιμου νερού στην πόλη. Συγκεκριμένα, έχει κατασκευαστεί μια εργοστασιακή μονάδα που μέσω αυτού του κλιβάνου, χρησιμοποιεί την ίλυ σαν βιο-προϊόν για την καθαριότητα του νερού. Επιπλέον, σε όλη την πόλη το 80% του νερού, μέσω υπόγειου συστήματος ανακυκλώνεται. Παρομοίως, η Βαρκελώνη έχει εγκαταστήσει στην περιοχή Poblenou Park Centre118, ένα σύστημα άρδευσης, το οποίο μέσω αισθητήρων και ανιχνευτών υγρασίας του εδάφους, μπορεί να ελέγξει την κυκλοφορία του νερού στην περιοχή. Το επονομαζόμενο SmartIrrigation119, συλλέγει στοιχεία από το έδαφος (υγρασία, ανάγκες φυτών) και αποστέλλει αυτές τις πληροφορίες σε τμήματα του Συμβουλίου της Βαρκελώνης (Barcelona Council), το οποίο στη συνέχεια τις οπτικοποιεί σε μια συγκεκριμένη πλατφόρμα. Έτσι, ελέγχεται η κυκλοφορία και η πιθανή σπατάλη του νερού αλλά παράλληλα η “Smart Barcelona”, έχει μειώσει το δημοτικό λογαριασμό νερού κατά 25%,αποταμιεύοντας με αυτό τον τρόπο μεγάλο ποσό χρημάτων ετησίως120. Τέλος, και αναφορικά με το ζήτημα της καλύτερης διαχείρισης του νερού στις “Smart Cities”, κυριαρχεί η λογική του ελέγχου και της παρακολούθησης, με την πρόταση συσκευών μέτρησης κατανάλωσης σε κάθε σπίτι και την ανάλογη κοστολόγηση. 115 Ό.π 116 (μόνο το 2% καταλήγει σε χωματερές) Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), https://www.researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

117 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

118 “Saving water with Smart Irrigation System in Barcelona”, Libellium World, Αύγουστος 2016, accessed 8 Sept., 2019, Libellium.com ,libellium.com/saving-water-with-smart-irrigation-system-in-barcelona/

119 “Saving water with Smart Irrigation System in Barcelona”, Libellium World, Αύγουστος 2016, accessed 8 Sept., 2019, Libellium.com ,libellium.com/saving-water-with-smart-irrigation-system-in-barcelona/

120 Fernández C., “Sustainability, Smart Cities and “Sensor Citizens” in Spain”, Οκτώβριος 2015, accessed 8 Sept., 2019, Bbbvaopenmind.com, https://www.bbvaopenmind.com/en/technology/digital-world/sustainability-smart-citiesand-sensor-citizens-in-spain/

Εικόνα 23. SmartIrrigation της Βαρκελώνης

Κατανοούμε βέβαια, πως αυτά τα συστήματα δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμα. Ο έλεγχος, το λεγόμενο “monitoring” που υπόσχονται οι “Smart Cities” είναι δυνατό να συμβεί για παράδειγμα στην ποσότητα νερού που κυκλοφορεί αλλά όσον αφορά σε άλλες περιπτώσεις προκύπτουν βασικά ερωτήματα. Σε σχέση με τα απορρίμματα, ποιος θα είναι υπεύθυνος να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που δέχεται από τους «έξυπνους» κάδους; Πώς μπορούν αυτοί να κατανεμηθούν σε μια κοινότητα; Υπάρχει έλεγχος σε συλλογικό ή ατομικό επίπεδο; Πώς μπορεί αυτός να επιτευχθεί καθώς για μια ακόμα φορά, κάθε άνθρωπος λειτουργεί διαφορετικά ως προς τα καινούργια συστήματα; Υπάρχει επιτακτική ανάγκη να κατανοήσουμε την πρακτικότητα αυτών των συστημάτων και ουσιαστικότερα τη λειτουργία τους σε σχέση με τον άνθρωπο. «Κάποιοι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν πως οι τεχνολογικές λύσεις όχι μόνο μπορεί να αντικαταστήσουν την πολιτική, αλλά φαίνεται να απαιτούν αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου στην κοινωνική ζωή, συμπεριφορές που όχι μόνο είναι δύσκολο να αποκτηθούν αλλά και είναι ανεπίτρεπτές σε μια κοινωνία που δίνει μεγάλη σημασία στην προσωπική ελευθερία» υπογραμμίζει ο Haberlein T.121 Οι υποδομές μπορούν να κατασκευαστούν αλλά ιδιαίτερα για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, οι τεχνολογικές λύσεις που προτείνονται φαίνονται αρκετά επιφανειακές και προσωρινές. Οι στόχοι που θέλουν να επιτύχουν οι «Έξυπνες πόλεις» βασίζονται σε «έξυπνα» συστήματα, αλλά σε όχι τόσο έξυπνους ανθρώπους. Η ρίζα πολλών προβλημάτων όπως για παράδειγμα της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και πόρων, βρίσκεται στην ανθρώπινη νοοτροπία και παιδεία. Με αυτά τα τεχνολογικά συστήματα, φαίνεται να παραγκωνίζεται η ανθρώπινη σκέψη και δράση και αντ’ αυτού οι άνθρωποι να χρεώνονται ή να τιμωρούνται προκειμένου να πράξουν σωστά. «Η 121 Heberlein, T., “The three ﬁxes: Technological, cognitive and structural” in D.

R. Field, J. C. Barron, & B. F. Long, Water and community development: Social and economic perspectives, Arbor A.: Science Publishers

αειφορική εξέλιξη είναι η εξέλιξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να συμβιβάζει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να βρουν τις δικές τους» όπως ορίζεται στην αναφορά του Brundtland122 το 1987. Με βάση αυτό τον ορισμό, οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν η αειφορική εξέλιξη επιτυγχάνεται ουσιαστικά, αν τα συστήματα των «Έξυπνων Πόλεων», ικανοποιούν πραγματικά τις σύγχρονες ανάγκες και αν δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για τα επόμενα χρόνια. Ή μήπως αναφερόμαστε σε παροδικά τεχνολογικά συστήματα που απλά θα επιβληθούν στις μελλοντικές γενιές;

Εικόνα 24. “Is technology making us dumber or smarter? Yes”

122 Report of the World Commission on Environment and Development, Our Report), Oxford University Press, United Nations, 1987

Common Future (Brundtland

0.4. Ψηφιακές Υποδομές της Έξυπνης Πόλης

0.4. Ψηφιακές Υποδομές της Έξυπνης Πόλης Όπως έχει ήδη γίνει κατανοητό από τα προηγούμενα κεφάλαια, η δράση και πραγματοποίηση των “Smart Cities” στηρίζονται από τη μία πλευρά στην ευρεία χρήση της τεχνολογίας και από την άλλη στη δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου το οποίο συνδέει ποικίλους τομείς της δημόσιας ζωής της εκάστοτε «Έξυπνης Πόλης». Στο σημείο αυτό, είναι η στιγμή να αναφερθούμε στο δίκτυο Internet of Things (IoT) το οποίο αποτελεί σημαντικό τμήμα των αναγκαίων υποδομών μιας Ευφυούς Πόλης.123 Τι είναι λοιπόν το Internet of Things και πώς συμμετέχει στις ψηφιακές υποδομές μιας «Έξυπνης Πόλης»; Το Internet of Things (IoT), αποτελεί ένα σύστημα από διασυνδεδεμένες «υπολογιστικές συσκευές, μηχανικές και ψηφιακές μηχανές, αντικείμενα, ζώα ή ανθρώπους» 124 με τη δυνατότητα να μεταφέρουν δεδομένα σε ένα δίκτυο χωρίς να απαιτούν ανθρώπινη αλληλεπίδραση ή αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή. Ουσιαστικά, όπως αποκαλύπτει και η ονομασία του, «παίρνει» όλα τα πράγματα και τα συνδέει στο Διαδίκτυο. Με άλλα λόγια, αποτελώντας μια εξέλιξη του σημερινού Internet, όπως ακριβώς συμβαίνει με τις συσκευές που η πλειοψηφία των ανθρώπων κατέχει σήμερα (smartphones, tablets, φορητούς υπολογιστές), έτσι και αυτό συνδέει μια ακόμα μεγαλύτερη ποικιλία αντικειμένων σε ένα ενιαίο δίκτυο. Με τον τρόπο αυτό, διάφορες φυσικές συσκευές, οχήματα, κτίρια και άλλα αντικείμενα διασυνδέονται με λογισμικό, αισθητήρες125, ελεγκτές ενεργοποίησης126 και σύνδεση δικτύου, γεγονός που επιτρέπει τη συλλογή και ανταλλαγή δεδομένων. Το πραγματικό ερώτημα είναι πώς αυτό το Διαδίκτυο των Πραγμάτων αξιοποιείται από τις «Έξυπνες Πόλεις» και πώς συνεισφέρει στην καλύτερη αστική διοίκηση και εξέλιξη, στην αειφορική ανάπτυξη της οικονομίας και στην πολιτική, χρησιμοποιώντας «κατάλληλες διαδικασίες»127. Σε αυτό το σημείο να διευκρινίσουμε πως το Internet of Things, σχετίζεται 123 Μάγκλαρης Β., «Οι Ευφυείς Πόλεις & Περιοχές στο Πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας & Καινοτομίας για

Ευφυή Εξειδίκευση», Σεπτέμβριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, Smart.cities.ellak.gr, https://smartcities.ellak. gr/2018/09/05/i-effiis-polis-perioches-sto-plesio-tis-ethnikis-stratigikis-erevnas-kenotomias-gia-effii-exidikefsi/

124 McClelland C., “What Is IoT? – A Simple Explanation of the Internet of Things”, Μάιος 2019, 1 Sept., 2019, Iotforall.com, https://www.iotforall.com/what-is-iot-simple-explanation/

125 Μάγκλαρης Β., «Οι Ευφυείς Πόλεις & Περιοχές στο Πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας & Καινοτομίας για

126 Μάγκλαρης Β., «Οι Ευφυείς Πόλεις & Περιοχές στο Πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας & Καινοτομίας για Ευφυή Εξειδίκευση», Σεπτέμβριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, Smart.cities.ellak.gr, https://smartcities.ellak. gr/2018/09/05/i-effiis-polis-perioches-sto-plesio-tis-ethnikis-stratigikis-erevnas-kenotomias-gia-effii-exidikefsi/

127 Babu T., Swathi P., “Internet of Things (IoT) & Big Data Analytics for Smart Cities-A Case Study” in Computing Communications and Data Engineering Series, (2018), Papers.ssrn.com

άμεσα

με

Υποδομές

τις των

Υλικές “Smart

Cities” -συγκεκριμένα με τις Μεταφορές και το Περιβάλλον128- και πολλά από τα προαναφερθέντα παραδείγματα κάνουν ήδη χρήση του. Οι συσκευές παρακολούθησης

των

οχημάτων, οι «έξυπνες» στάσεις με

Wi-fi,

φωτεινοί

λεωφορείων οι

αυτόματοι

σηματοδότες,

ο «έξυπνος» φωτισμός στους

δρόμους

Εικόνα 25. Επεξηγηματική απεικόνιση του Internet of Things

και

παράλληλα οι «έξυπνοι» κάδοι, η διανομή της ενέργειας και οι μετρητές κατανάλωσης (ρεύματος, νερού, αποβλήτων) είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα εφαρμογής του Internet of Things, καθώς όπως έχει αναλυθεί σε προηγούμενα κεφάλαια, τα “smart” αυτά μέσα, πραγματοποιούνται με τη βοήθεια της τεχνολογίας και συγκεκριμένα αισθητήρων. Σε αυτό το σημείο της παρούσας εργασίας, θα επικεντρωθούμε με την εισχώρηση και λειτουργία του Internet of Things, σε άλλους τομείς μιας “Smart City” όπως η Έξυπνη Οικονομία και η Έξυπνη Κυβέρνηση, οι Έξυπνοι Άνθρωποι και ο Έξυπνος Τρόπος Ζωής129, τομείς που συνδέονται περισσότερο με τις ψηφιακές υποδομές και τα δεδομένα μιας πόλης.

128 Batty M., Axhausen K., Giannotti F. Pozdnoukhov A., Bazzani A., Wachowicz M., Ouzounis G., Portugali Y., “Smart cities

of the future” in The European Physical Journal, Special Topics 214,(2012): 481–518, Researchgate.net, https:// www.researchgate.net/publication/256305153_Smart_cities_of_the_future

129 Batty M., Axhausen K., Giannotti F. Pozdnoukhov A., Bazzani A., Wachowicz M., Ouzounis G., Portugali Y., “Smart cities

of the future” in The European Physical Journal, Special Topics 214,(2012): 481–518, Researchgate.net, https:// www.researchgate.net/publication/256305153_Smart_cities_of_the_future

0.4.1 Έξυπνη διακυβέρνηση και Οικονομία Στα πλαίσια του Internet of Things, οι συσκευές που συνδέονται σε αυτό, περιλαμβάνουν αισθητήρες με σκοπό τη συλλογή δεδομένων από το περιβάλλον της «Έξυπνης Πόλης» αλλά και τη διαχείριση των δεδομένων και την αντίδραση σε αυτά. Το Διαδίκτυο των πραγμάτων, πρόκειται στην ουσία για μια οντότητα, η οποία υποβοηθά την τοπική αυτοδιοίκηση, και συγκεντρώνει εκείνη τις αρμοδιότητες και τους πόρους, που επιτρέπουν τον επιτελικό- συντονιστικό ρόλο στο ζήτημα της «Έξυπνης Πόλης», αλλά και την κατάλληλη κλίμακα εφαρμογής ώστε να υπάρχουν μετρήσιμα και απτά αποτελέσματα130. 0.4.1.1 Πλατφόρμες ανοιχτών δεδομένων (Open Data) Οι “Smart Cities” ανά τον κόσμο, ήδη επικεντρώνονται στη συλλογή δεδομένων και τη γνωστοποίηση τους στο κοινό, με σκοπό την καλύτερη συνεργασία των κυβερνήσεων με τη δημόσια ζωή και τη λειτουργία της πόλης. Ξεκινώντας από το παράδειγμα της

Νέας Υόρκης, μια από τις σημαντικότερες σύγχρονες

«Έξυπνες Πόλεις», η συγκέντρωση των δεδομένων, η διαχείριση και η χρήση τους, σύμφωνα με το NYC Open Data Law131, οφείλει να γίνεται αρχικά διαθέσιμη στο ευρύ κοινό με έναν κατανοητό τρόπο. Παράλληλα, οι κατευθυντήριες γραμμές, οι αρχές, οι πολιτικές του IoT πρέπει να κινούνται στα πλαίσια της διαφάνειας και να γνωστοποιούνται στην ιστοσελίδα της κυβέρνησης (City data government website132). Συγχρόνως, τα δεδομένα που συλλέγονται, οφείλουν να χρησιμοποιούνται για νόμιμους σκοπούς και βέβαια αυτά τα δεδομένα και πληροφορίες να παραμένουν ανώνυμα κατά τη γνωστοποίηση τους, στο κοινό. Όμως, εδώ παρουσιάζεται μια αντίφαση, καθώς σε επόμενο άρθρο σχετικά με τη δημοσιοποίηση και διαφάνεια των δεδομένων της «Έξυπνης Πόλης» της Νέας Υόρκης, αναφέρεται πως τα δεδομένα που φτάνουν στην κυβέρνηση που τα επεξεργάζεται, πρέπει να είναι εγγυημένα και δε γίνεται να είναι ανώνυμα. Ακόμα, σε αντίστοιχη πλατφόρμα της κυβέρνησης της Σιγκαπούρης -data.gov. sg133-, παρά το γεγονός ότι και αυτή στηρίζεται στη διαφάνεια των δεδομένων, 130 Μάγκλαρης Β., «Οι Ευφυείς Πόλεις & Περιοχές στο Πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας & Καινοτομίας για

131 Chief Technology Offiicer, “PRIVACY + TRANSPARENCY” in “Guidelines for the Internet of Things”, Iot. cityofnewyork.us, https://iot.cityofnewyork.us/privacy-and-transparency/

132 Chief Technology Offiicer, “PRIVACY + TRANSPARENCY” in “Guidelines for the Internet of Things”, Iot. cityofnewyork.us, https://iot.cityofnewyork.us/privacy-and-transparency/

133 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

στην κρατική υπηρεσία KPI: Key Performance Indicators134, οι κάτοικοι δεν μπορούν να έχουν εξ αρχής πρόσβαση. Κατά συνέπεια, η εμπιστοσύνη που υπόσχονται οι «Έξυπνες Πόλεις» πλέον, αμφισβητείται και οι λεγόμενες «ανοιχτές» πλατφόρμες, δεν είναι και τόσο προσβάσιμες τελικά, αλλά υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που δε λειτουργούν με πλήρη ενάργεια. Επιπλέον, γνωρίζουμε ήδη, πως από τις ηλεκτρονικές συσκευές που χρησιμοποιούμε, αποθηκεύονται δεδομένα τα οποία έχουν σχέση με τις προτιμήσεις μας, με αναζητήσεις που κάνουμε στο διαδίκτυο. Κάθε σύγχρονη ηλεκτρονική συσκευή, διαθέτει ήδη συσκευές εντοπισμού οπότε είναι σημαντικό να αναλογιστούμε αυτή την «ανωνυμία» που υπόσχονται οι «Έξυπνες Πόλεις» στη συλλογή και δημοσίευση των δεδομένων, ιδιαίτερα σε ακόμα πιο εξελιγμένες συσκευές του Internet of Things και ακόμα σε πιθανά χακαρίσματα ή διαρρεύσεις που ενδέχεται να συμβούν. Επιπρόσθετα, η εταιρία ανάλυσης δεδομένων, Cambridge Analytica135, πριν από μερικά χρόνια, θεωρήθηκε υπεύθυνη για παράνομη συλλογή δεδομένων (μέσω Facebook) και χρήση τους για πολιτικές σκοπιμότητες. Στα ίδια πλαίσια των Open Data, κινούνται και άλλες πόλεις Ευρωπαϊκές και μη: Σαν Φρανσίσκο, Άμστερνταμ και Βαρκελώνη, οι οποίες έχουν υπογράψει συμφωνία από το 2013136 για να δημιουργήσουν μια ψηφιακή πλατφόρμα Open Data, η οποία ανασύρει πληροφορίες και βάσεις δεδομένων από αρμόδια όργανα των κυβερνήσεων όπως για παράδειγμα επιτροπές137 (Ethics Comission, Human Rights Comission…), συμβούλια επιτηρητών και ελεγκτών, δημοτικές υπηρεσίες. Αυτές οι πλατφόρμες, έχουν ως σκοπό την εξαγωγή πληροφοριών και τη χρησιμοποίησή των δεδομένων, για επίλυση προβλημάτων, ενημέρωση των πολιτών και καλύτερο έλεγχο ζητημάτων της δημόσιας ζωής. Πιο συγκεκριμένα, η πλατφόρμα της Βαρκελώνης ονομάζεται City- OS138, και πρόκειται για ένα σύστημα Open Data ή “Open Hardware” το οποίο μέσω της συγκέντρωσης δεδομένων από την πόλη, δίνει στους πολίτες απαντήσεις, παρέχοντας πληροφορίες για τους ρυθμούς της: κινητικότητα ανθρώπων, 134 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

135 Reuters , “Factbox: Who is Cambridge Analytica and what did it do?”, Μάρτιος 2018, 2 Sept., 2019, Reuters.com, https://www.reuters.com/article/us-facebook-cambridge-analytica-factbox/factbox-who-is-cambridge-analyticaand-what-did-it-do-idUSKBN1GW07F

136 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

https://www.

137 “Publishing Developers”, “Find all the data you need”, accessed 20 Sept., 2019, Datasf.org, https://datasf.org/ opendata/

138 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

κίνηση, περιβάλλον, χωρητικότητα σε σπίτια και σε ξενοδοχεία, εξάπλωση των τουριστών139. Μέσω αισθητήρων τοποθετημένων σε όλη την πόλη, δεδομένων από υπηρεσίες, επιχειρήσεις, πανεπιστήμια, αλγορίθμους και χαρτογραφήσεις τα οποία μετατρέπει σε στατιστικά στοιχεία, η πόλη μπορεί να μάθει καλύτερα τις επικρατούσες συνθήκες, να πράξει ανάλογα και να λύσει προβλήματα. Οι ιδρυτές του υποστηρίζουν πως οι άνθρωποι δε γνωρίζουν πολλά για την πόλη που διαμένουν καθώς η πολυπλοκότητα των πόλεων αυξάνεται αλματωδώς.140 Οι δήμαρχοι βέβαια, τα στελέχη και ειδικοί της “Smart Barcelona”, πιστεύουν πως το σύστημα αυτό επικεντρώνεται κυρίως στην τεχνολογική λύση. Πράγματι, θα μπορούσαμε να αναλογιστούμε κατά πόσο με τέτοιες εφαρμογές, μαθαίνουμε ουσιαστικά τις ανάγκες μιας πόλης και δεν παραμένουμε σε επιφανειακές και παροδικές πληροφορίες για κάποιους τομείς της. Συγχρόνως, παρά το γεγονός πως δεν αμφισβητείται η ενημέρωση που προσφέρουν τέτοια συστήματα, καθώς σε κείμενα για το πρόγραμμα City- OS, γίνεται λόγος για καταπολέμηση της ανισότητας μέσω της «συνεχούς» πληροφόρησης που παρέχει στο ευρύ κοινό, πρέπει να σκεφτούμε πόσοι κάτοικοι από τον πληθυσμό της Βαρκελώνης ή της εκάστοτε πόλης, έχουν συνεχή πρόσβαση στο Internet, πόσο παρόντες και ενεργοί είναι όλοι οι κάτοικοι σε τέτοιες πρωτοβουλίες και πόσες κοινωνικές ομάδες παραβλέπονται βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα. Για παράδειγμα, ενώ διανύουμε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από μεγάλο κύμα μετανάστευσης παραμένει δύσκολη η ενσωμάτωση των ανθρώπων στην πόλη, και μάλιστα χαρακτηρίζεται από χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Επομένως, οφείλουμε να αναρωτηθούμε κατά πόσο τα συστήματα Open Data, συμπεριλαμβάνουν ανθρώπους κάθε κοινωνικής ομάδας και κάθε οικονομικής κατάστασης και γενικότερα κατά πόσο βοηθούν στην ουσιαστική απόδοση της ιδιότητας του πολίτη. Ο James Bridle, μιλώντας για τα εικονικά αυτά συστήματα και τις online υπηρεσίες των πολιτών, αναφέρει σχετικά: «Η εικονοποίηση της ιδιότητας του πολίτη(visualization of citizenship), κυρίως ωφελεί τα άτομα που ο πλούτος τους δεν επηρεάζεται από την κυριαρχία του κράτους. Την ίδια στιγμή, οι ίδιοι μηχανισμοί που επιτρέπουν στους Κινέζους πολίτες να εγκαταστήσουν επιχειρήσεις στην Εσθονία και κατοικίες στην Κύπρο και στην Ε.Ε., αποδυναμώνουν και περιθωριοποιούν τους άκρατους πληθυσμούς των Εμιράτων Bidoon και

139 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living , (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

140

Ό.π

Σύριους πρόσφυγες.»141 Στα ίδια πλαίσια με το σύστημα της Βαρκελώνης, η Σιγκαπούρη δημιουργώντας μια πλατφόρμα e-government142 (ηλεκτρονικής κυβέρνησης), έχει ως σκοπό τη σύνδεση της κυβέρνησης με τους ανθρώπους, τις υπηρεσίες και τις επιχειρήσεις. Αρχικά, ως απάντηση στον προβληματισμό σχετικά με την ανισότητα που μπορεί να εντείνουν τέτοια προγράμματα, έχει μεριμνήσει προκειμένου τα σχολεία, τα σπίτια, τα γραφεία και γενικά όλο το κράτος να έχει πρόσβαση σε δίκτυο, η οποία είναι περισσότερο οικονομική και με μεγαλύτερες ταχύτητες (Next Gen NII143) κι έτσι διευκολύνεται και αυξάνεται η συμμετοχή των πολιτών σε τέτοιες πλατφόρμες. Στη συνέχεια, όσον αφορά στην ίδια την κυβέρνηση με το σύστημα e-government, παρέχονται τεχνικές συμβουλές για τον αστικό σχεδιασμό και για διοικητικά προγράμματα στο Υπουργείο Οικονομικών της Σιγκαπούρης. Επιπλέον, χάρη στο Government Cloud (G-Cloud), μοιράζονται δεδομένα κρατικών υπηρεσιών καθώς επίσης οι αρμόδιοι μπορούν να ανταλλάσσουν ιδέες. Ακόμα, με το Infocomm Security Masterplan144 μπορούν να αντιμετωπιστούν ηλεκτρονικές απειλές. Βλέπουμε πως με αυτό το σύστημα, σε σύγκριση με άλλα που έχουν αναφερθεί, η Σιγκαπούρη είναι από τις λίγες “Smart Cities” η οποία έχει προβλέψει, τουλάχιστον σε αυτό τον τομέα, τη διαρροή πληροφοριών και δεδομένων από εξωτερικές απειλές. Στον αντίποδα, βρίσκεται το Road Control System του Ισραήλ145 για παράδειγμα, όπου κάθε συσκευή που λειτουργούσε με αισθητήρες, αποτέλεσε το στόχο επιθέσεων χάκινγκ (hacking), με αποτέλεσμα μεγάλα προβλήματα καθημερινής φύσης (π.χ μεταφορικά, συμφόρηση, ατυχήματα). Όπως ορίζει και η “Smart City”, Νέας Υόρκη: «Καθώς οι πόλεις αυξάνουν την εξάρτησή τους σε ένα λογισμικό, να εκτελεί υπηρεσίες, να διαχειρίζεται υποδομές και να αποφασίζει για κριτικά θέματα, αυξάνουν το ρίσκο του κάτι να πάει στραβά.»146 . 141 Bridle J., “The Rise of Virtual Citizenship”, Φεβρουάριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, www.theatlantic.com/technology/archive/2018/02/virtual-citizenship-for-sale/553733/

Theatlantic.com, https://

142 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

143 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

144 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

145 Paganini, P., “Israeli Road Control System hacked, caused Traffic jam on Haifa Highway”, (2013) accessed 20 Sept., 2019, Hackernews.com, http://thehackernews.com/2013/10/israeli-road-control-system-hacked.html

146 Newcomb T., “Santander: The Smartest Smart City”, Μάιος 2014,

accessed 2 Sept., 2019, Governing.com, https:// www.governing.com/topics/urban/gov-santander-spain-smart-city.html

Με το πρόγραμμα “LIVE Singapore!” επίσης, οι πολίτες μέσω μιας εξίσου ανοιχτής πλατφόρμας, έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες πραγματικού χρόνου(real-time information) σχετικά με την αστική ζωή (μεταφορές, διαθεσιμότητα, ωράρια καταστημάτων κ.ά.) προκειμένου να μπορούν να λάβουν σχετικές αποφάσεις. Η πλατφόρμα αυτή, στηρίζεται σε δεδομένα που συλλέγονται από αισθητήρες τοποθετημένους σε όλη την πόλη, βίντεο παρακολούθησης, σημεία ελέγχου, κι έτσι επιβλέπει τις μεταφορές, το σύστημα υγείας, αστικά προβλήματα, λογιστικά, την κατάσταση του ίδιου του δικτύου κ.ά. Το πρόγραμμα αυτό έχει αναπτυχθεί σε συνεργασία με το MIT147, εντάσσεται όμως σε ένα δοκιμαστικό πρόγραμμα από την εταιρεία IBM. Σε αυτό το σημείο, σε συνδυασμό μάλιστα με τις εφαρμογές της e-government της Σιγκαπούρης (GeBiz148) που συνεργάζονται και παρέχουν πληροφορίες για τις επιχειρήσεις, καθώς και άλλα παρόμοια προγράμματα σε “Smart Cities”, υπάρχουν συνέπειες στο εκάστοτε κράτος. Οι πρακτικές αυτές, συντελούν σε έναν απόλυτα τεχνοκρατικό χαρακτήρα στις «Έξυπνες Πόλεις». Οι επιχειρήσεις, μικρές ή μεγάλες, αποτελούν έτσι ένα μεσάζοντα μεταξύ της κυβέρνησης και των ανθρώπων. Ενδέχεται να τους χειραγωγούν μάλιστα, όπως ήδη συμβαίνει, με διαφημίσεις, να εμπλέκονται στην οικονομική κατάσταση μιας “Smart City” (χρηματοδοτώντας τέτοια προγράμματα για παράδειγμα) και ουσιαστικά να εμπλέκονται στον έλεγχο της δημόσιας ζωής, με σκοπό την ικανοποίηση των δικών τους συμφερόντων. Επιτυγχάνεται πράγματι έτσι η «Έξυπνη Οικονομία» την οποία δεσμεύεται; Φαίνεται ότι τελικά, δημιουργείται μια νέα τάξη πραγμάτων, στην οποία η οικονομία και η πολιτική διακυβέρνηση συγχέονται. Σε αυτό το νέο τρόπο διακυβέρνησης, ελεγχόμαστε ουσιαστικά από «ανώνυμους και απρόσωπους υπεύθυνους στις τεχνοδομές των ιδιωτικών κυβερνήσεων των μεγαεταιρειών και των παρόμοιών τους, στη δημόσια γραφειοκρατία.»149

147 Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), Researchgate.net, https://www. researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies

148 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

149 Selwyn Miller A., “Government and the Corporations”, accessed 2 Sept., 2019, Newrepublic.com, https:// newrepublic.com/article/90829/government-and-the-corporations

0.4.2 Εφαρμογές για τον καθημερινό τρόπο ζωής των ανθρώπωνSmart Living Με υπόβαθρο το Internet of Things, η ανάλυση για το πώς αυτές οι εφαρμογές έχουν άμεση σχέση με τον τρόπο ζωής των ανθρώπων και την ουσιαστική αντιμετώπιση των θεμάτων της καθημερινότητάς τους, κρίνεται απαραίτητη. Επομένως, είναι καίριο να εξετάσουμε τις άμεσες δυνατότητες από πλευρά των πολιτών σε αυτά τα συστήματα σε ό,τι αφορά την προσωπική ασφάλεια, την υγεία και άλλες πτυχές της καθημερινής ζωής διαφόρων κοινωνικών ομάδων, καθώς επίσης και τις προϋποθέσεις που ανακύπτουν για τη χρήση των συστημάτων αυτών.

0.4.2.1 Παροχή της «Έξυπνης» Ασφάλειας Η ασφάλεια των πολιτών σε κάθε “Smart City”, αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της, στα πλαίσια του “Smart Living”. Γι’ αυτό και αναπτύσσονται ορισμένες εφαρμογές, οι οποίες έχουν ως σκοπό από τη μια πλευρά την υποβολή από μεριάς των πολιτών διαφόρων πληροφοριών που συνεισφέρουν σε μια ασφαλή και λειτουργική κοινωνία και από την άλλη την ενημέρωση τους, για ζητήματα που προκύπτουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί αρχικά, η ηλεκτρονική πλατφόρμα της Σιγκαπούρης. Στην ηλεκτρονική Αστυνομία της συγκεκριμένης «Έξυπνης Πόλης» (Electronic Police Centre- ePC)150 οι κάτοικοι μπορούν να υποβάλλουν αναφορές για την αστυνομία, πληροφορίες για να βοηθήσουν το τμήμα ή να κάνουν αιτήσεις για σχετικά έγγραφα. Ακόμα, υπάρχουν εφαρμογές για πυρασφάλεια και τον κίνδυνο από εκρήξεις (“FireSafety”,”If An Explosion Occurs”)151. Σε δεύτερο επίπεδο, η ασφάλεια κατά τις “Smart Cities”, παρέχεται από ένα δίκτυο παρακολούθησης, με εγκατεστημένες κάμερες και αισθητήρες σε όλη την πόλη. Στο κράτος της Σιγκαπούρης, αρχικά, η αποτελεσματικότητα των καμερών παρακολούθησης, διαφαίνεται, από το μεγάλο αριθμό εγκλημάτων τα οποία έχουν αντιμετωπιστεί καθώς επίσης και από τη γενικότερη μείωση της εγκληματικότητας152. Αντιστοίχως, στη “Smart City” της Νέας Υόρκης, είναι 150 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

151 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart CitiesSingapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

152 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart CitiesSingapore, Republic of

εγκατεστημένος μεγάλος αριθμός τέτοιων συσκευών, face recognition153, με σκοπό την αντιμετώπιση των εγκλημάτων και των απειλών. Κατά παρόμοιο τρόπο λειτουργεί η παρακολούθηση αυτή, και σε Ευρωπαϊκές «Έξυπνες Πόλεις». Το Λονδίνο, προτείνει την τοποθέτηση συσκευών που ανήκουν στο δίκτυο 5G, σε ταράτσες σπιτιών και δημοσίων κτιρίων, ανά 200 μέτρα154 για επίβλεψη ζητημάτων ασφάλειας. Και η Βαρκελώνη αντίστοιχα, προτείνει την τοποθέτηση καμερών και αισθητήρων σε κάθε δημόσιο χώρο, υποσχόμενη μάλιστα την άμεση και τη λιγότερο δυνατή «επιθετική» αντίδραση πολιτών και φορέων σε πιθανά θέματα ασφάλειας (Urban Habitat155).

Από αυτό το είδος «ασφάλειας» των πολιτών προκύπτουν δύο βασικοί προβληματισμοί. Πρώτον, καθώς αναφερόμαστε σε τεχνολογικά επιτεύγματα, χωρίς καθόλου ή με λίγη επίβλεψη από ανθρώπους, έχουν ήδη κατατεθεί ορισμένα σημαντικά σφάλματα ή κωλύματα των μηχανών. Σύμφωνα με το Police Service of Northern Ireland156, έχουν υπάρξει συντονισμένες προσπάθειες για την καταστροφή αυτών των συστημάτων, με μεγάλο κόστος αντικατάστασής τους, καθώς όπως αναφέρει ο James Bridle: «οι θέσεις των καμερών είναι ευρέως γνωστές σε αυτούς που ενδιαφέρονται να τις βρουν». Παράλληλα, σε άλλη περιοχή της Αγγλίας (Devon and Cornwell Police), καλύφθηκε εσκεμμένα μια ληστεία από τα μέσα ενημέρωσης, προκειμένου να μη γνωστοποιηθεί η θέση της συγκεκριμένης κάμερας που κατέγραψε το γεγονός. Επιπρόσθετα, για την Αγγλία, έξι άνθρωποι, κατηγορήθηκαν χωρίς αιτία για εγκλήματα μέσω τέτοιων συστημάτων. Έτσι, έχουμε εγκληματίες ικανούς να ξεφύγουν καθώς γνωρίζουν το σύστημα και τις αδυναμίες του και στην ουσία μια ασφάλεια μη εγγυημένη και η οποία προσφέρεται κατά περιπτώσεις. Ακολούθως, υπάρχουν προγράμματα τα οποία μπορούν να αλλοιώσουν τα πρόσωπα των ανθρώπων για να μη γίνονται ορατά από τις κάμερες. Συγκεκριμένα, το μελλοντικό, υπολογιστικό πρόγραμμα Hyperface157, κατασκευάζει «λανθασμένα» πρόσωπα με ιδανικές ανθρώπινες Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

153 Mcdonough A., “How New York City is watching you”, Απρίλιος 2019, accessed 3 Sept., 2019, Cityandstateny. com, https://www.cityandstateny.com/articles/policy/technology/how-new-york-city-is-watching-you.html

154 Ryder C., “London: Top 3 Smart City. Really?!”, Οκτώβριος 2018, accessed medium.com/swlh/london-top-3-smart-city-really-db4c228ff7a4

1 Sept., 2019, Medium.com, https://

155 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

156 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

157 Young L., “Calibration Camouflage Hyphen-Labs and Harvey A.: HyperFace”, (2019), accessed 12 May, 2019

αναλογίες για να αποσπάσει, να «μπερδέψει» τους αλγορίθμους των υπολογιστών που τα ελέγχουν και να μειώσει τη σιγουριά τους. Κατανοούμε, έτσι, πως σε αυτή την κοινωνία των υπολογιστών (“it’s not people looking at the data, just machines.”)158 και των αλγορίθμων, οι άνθρωποι ήδη βρίσκουν τρόπους για να αντιδράσουν αλλά και να προσαρμοστούν αντίστοιχα: « Ο τρόπος που κοιτάμε τον κόσμο, ορίζει το πώς εξαφανιζόμαστε μέσα σε αυτόν.» δηλώνουν οι δημιουργοί του. Επιπλέον, στα παραπάνω άρθρα αναφέρεται ότι «το λογισμικό αναγνώρισης προσώπων, δημιουργεί θέματα ιδιωτικότητας και αντίληψης», γεγονός που μας οδηγεί και στο δεύτερο σημαντικό ζήτημα που προκύπτει από την αμφισβήτηση των καμερών παρακολούθησης: την ιδιωτική ζωή και προσωπική ελευθερία. Καταρχάς, τόσο στην Αγγλία159 όσο και στη Νέα Υόρκη160, η παρακολούθηση από κάμερες δεν έχει ακόμα εξασφαλίσει άμεση συνάρτηση με τους νόμους. Εικόνα 28. Επίβλεψη υγείας με βιο-αισθητήρες

Αυτό σημαίνει πως δεν τηρούνται οι απαραίτητοι κανονισμοί, προκειμένου να συλλέγονται οι πληροφορίες και τα δεδομένα των ανθρώπων στην καθημερινή τους ζωή. Αυτές οι πληροφορίες, οι οποίες δημιουργούν μια βάση δεδομένων για τις καθημερινές δραστηριότητες των κατοίκων και οι οποίες μπορούν να αναλύονται και να αξιοποιούνται «αυτόματα, αλγοριθμικά και εκ των υστέρων161» από τις τεχνολογίες παρακολούθησης, δε λειτουργούν από ό,τι φαίνεται με απόλυτη διαφάνεια, κρατούνται «κρυφές», εισβάλλοντας στην ιδιωτική ζωή των ατόμων και εκφυλίζοντας όχι μόνο την αξία της ασφάλειας αλλά και της δικαιοσύνης. Οι τεχνολογίες αυτές φαίνονται έτσι να αδιαφορούν για την ανθρώπινη υπόσταση και ελευθερία, δημιουργώντας όπως τονίζει ο James Bridle, μια απόλυτα απλουστευμένη λογική: «όταν δεν έχεις κάνει κάτι κακό, δεν έχει τίποτα να κρύψεις.». Οφείλουμε να κατανοήσουμε, οι άνθρωποι και οι κυβερνήσεις των “Smart Cities”, ότι η τεχνολογία είναι στην πραγματικότητα ένα εργαλείο και όχι ένα μέσο επιβολής, ένα εργαλείο το οποίο έχει αδιαμφισβήτητα επιλεγεί από τους ανθρώπους αλλά προκειμένου να είναι και για τους ανθρώπους, οφείλει να είναι απόλυτα ορατό, σε κάθε του μορφή. Παράλληλα, να βοηθά το κράτος και τις «Έξυπνες Πόλεις» στην προκειμένη περίπτωση, και όχι να δημιουργεί μια ατμόσφαιρα παρακολούθησης και ελέγχου. Ο James Bridle αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η μαζική παρακολούθηση 158 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

159 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

160 Mcdonough A., “How New York City is watching you”, Απρίλιος 2019, accessed 3 Sept., 2019, Cityandstateny. com, https://www.cityandstateny.com/articles/policy/technology/how-new-york-city-is-watching-you.html

161 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

έχει την δυναμική να διαβρώσει την ιδιωτικότητα. Όπως η ιδιωτικότητα είναι αναγκαία προϋπόθεση για την άσκηση της προσωπικής ελευθερίας, η διάβρωσή της αποδυναμώνει τα συνταγματικά θεμέλια πάνω στα οποία η δημοκρατία και η καλή κυβέρνηση βασίζονται παραδοσιακά σε αυτή τη χώρα.162». Και σε κάθε πόλη, προσθέτουμε, σύμφωνα με τα διακριτά παραδείγματα των “Smart Cities”.

Εικόνα 26. Απεικόνιση των τεχνολογιών παρακολούθησης

0.4.2.2 Εξασφάλιση της «Έξυπνης» Υγείας Στα ίδια πλαίσια, της τεχνολογικής παρακολούθησης της κοινωνίας των “Smart Cities”, εντάσσεται και ο τομέας της υγείας. Βέβαια, σε αυτό το σημείο, μπορούμε να εντοπίσουμε περισσότερα πλεονεκτήματα από ότι προβλήματα. Οι αρμόδιοι φορείς του “Smart Nation Singapore”, σχεδιάζουν εφαρμογές για την αύξηση του δείκτη επιβίωσης από περιστατικά εκτός νοσοκομείων -Emergency Medical Service163- καθώς επίσης και συστήματα τηλε-ιατρικής, με ειδικούς αισθητήρες σε ανθρώπους με προβλήματα υγείας, για να μεταφέρουν δεδομένα στους αρμόδιους φορείς. Παρομοίως, η Βαρκελώνη με το σύστημα τηλε-υγείας, παρέχει τεχνολογία για ανθρώπους με κινητικά προβλήματα καθώς επίσης και σε παιδιά με ψυχοσωματικά ή αυτιστικά προβλήματα164. Η εξέλιξη των δεδομένων -Big Data165επιτρέπει και τη μελλοντική δημιουργία συστημάτων και σε άλλες Ευρωπαϊκές “Smart Cities” όπως το Παρίσι που υπό την αιγίδα ευρωπαϊκών προγραμμάτων προτείνει την ασύρματη τεχνολογία και τους αισθητήρες για την παρακολούθηση 162 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

163 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

164 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

165 European IoT International Cooperation in Research and Innovation, “Report on the R&D situation of IoT and smart city in Europe”, (2012), https://www.nict.go.jp/en/global/lde9n2000000bc14-att/re201703-2_en.pdf

ηλικιωμένων ανθρώπων ή ασθενών. Το τελευταίο μάλιστα ήδη έχει τεθεί σε ισχύ στη Σιγκαπούρη -Smart Health-Assist166- με αισθητήρες που απαντούν σε επείγοντα περιστατικά. Όπως αναφέρει ο Antonio Vives: «Η ψηφιοποίηση της πραγματικότητας μας επιτρέπει να καταλάβουμε την κατάσταση των ανθρώπων και συνθήκες διαβίωσής τους, σε καθημερινή βάση167». Κι εδώ μπορούμε να διακρίνουμε τα όρια, μεταξύ της παρακολούθησης και της επίβλεψης, και ιδιαίτερα την απάντηση της τεχνολογίας στις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων.

Εικόνα 27. Απεικόνιση εφαρμογών υγείας μέσω βιο-αισθητήρων

166 Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, pdfs.semanticscholar.org

167 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

0.4.3 Προετοιμασία των ανθρώπων για την «Έξυπνη Πόλη»- Smart People Με σκοπό τη σωστή χρήση αλλά και γενικότερα τη χρησιμοποίηση των τεχνολογικών συστημάτων, είναι απαραίτητη η ουσιαστική εκμάθηση των ανθρώπων ώστε να τις χειρίζονται σωστά αλλά και να γνωρίζουν –όσο το δυνατό καλύτερα- τις δυνατότητες τους. Πέρα από εφαρμογές που έχουν ήδη αναφερθεί και στοχεύουν στη μετάδοση πληροφοριών για την «Έξυπνη Πόλη», είναι καίρια η ουσιαστική εκπαίδευση των ανθρώπων αλλά και η κατάρτιση των ενδιαφερόμενων για

Εικόνα 28 Εγκαταστάσεις των Digital Manufacturing Associations της Βαρκελώνης

μια θέση σε αυτές. Η Βαρκελώνη είναι ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα που εφαρμόζει αυτή την τεχνολογική εκπαίδευση. Μέσω του προγράμματος Digital Manufacturing Associations168 το οποίο παρέχει τις απαραίτητες τεχνολογίες (εργαστήρια, εργαλεία 3D, υπολογιστές, πρόσβαση δικτύου) για να συνδέσει τους ανθρώπους με την ψηφιακή πραγματικότητα, υπόσχεται την ψηφιακή εκπαίδευση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας (ενήλικες, παιδιά, ηλικιωμένοι). Με αυτό τον τρόπο οι άνθρωποι της Βαρκελώνης, μπορούν να συμμετέχουν στη διαμόρφωση της «Έξυπνης Πόλης» με τη δημιουργία δικών τους ιδεών και λύσεων και την παραγωγή δικών τους προϊόντων. Ακόμα, παρέχει ευκαιρίες για εργασία σε μαθητές, γεγονός που δε φαίνεται να συμπεριλαμβάνει όλες τις κοινωνικές ομάδες δηλαδή την τεχνογνωσία σε εργαζόμενους διαφόρων τομέων ή την εκμάθηση σε ηλικιωμένους για τις νέες συνθήκες ζωής. Παράλληλα, όπως αποκαλύπτει ο Antonio Vives, οι ιδέες δεν έρχονται πάντα από τους συμμετέχοντες, καθώς «η γνώση βρίσκεται εκεί και μοιράζεται μέσα από το Internet169». Οι μαθητευόμενοι, τις απορροφούν, τις κρίνουν και τις παράγουν. Συνεπώς, αυτή η υποσχόμενη εκπαίδευση αμφισβητείται, και δε φαίνεται να γίνεται ουσιαστικά για τους ανθρώπους, αλλά αντίθετα διαφαίνεται μια εκμετάλλευση του ανθρώπινου δυναμικού για την επιτέλεση των έργων των “Smart Cities”. «Όταν κάποιος που είναι θεωρητικά ενημερωμένος, εκφράσει μια αρνητική 168 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

169 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

άποψη, είναι σύμπτωμα. Σύμπτωμα σε αυτή την περίπτωση, προκατάληψης. Είναι αλήθεια, οι Smart Cities μπορούν να γίνουν μια δέσμευση χωρίς περιεχόμενο αν οι σκοποί των πολιτικών καινοτομιών δεν είναι καλά ορισμένες.»170 Πράγματι, υπάρχουν δικαίως ή όχι αρκετές προκατειλημμένες απόψεις ή σωστότερα ανησυχίες και αμφιβολίες για τις «Έξυπνες Πόλεις». Από μεριά τους, οφείλουν να ορίσουν καλά τους στόχους τους, να δοκιμάζουν φιλικές πρακτικές, να εξετάζουν όλες τις πτυχές ενός ζητήματος και κυρίως να έχουν ως κέντρο δράσης τους τον άνθρωπο. Αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος, ο κάτοικος της εκάστοτε “Smart City”, οφείλει να κατανοήσει πως το μέλλον των “Smart Cities” είναι ήδη εδώ και γι’ αυτό, πρέπει να το μελετήσει όσο πιο ουσιαστικά μπορεί, να γνωρίζει τα δικαιώματα του, να εκφράζει τις ενστάσεις του και να έχει ενεργή συμμετοχή στα νέα τεκταινόμενα. Οι άνθρωποι σήμερα, όχι μόνο δε γνωρίζουν τι ακριβώς επιφυλάσσουν τα επόμενα χρόνια αλλά από ό,τι φαίνεται δεν έχουν και ιδέα τι ακριβώς κάνουν τα τωρινά συστήματα καθώς τα λαμβάνουν άκριτα ως δεδομένα: συσκευές σε αυτοκίνητα, αισθητήρες στο περιβάλλον, Internet of Things, εφαρμογές που συλλέγουν δεδομένα. Πολλές φορές μάλιστα, «το κοινό είναι ευαίσθητο στο γκλάμουρ της τεχνολογίας»171 όπως συμβαίνει ήδη. Ποιος δε θα ήθελε να κατέχει το τελευταίο υπερσύγχρονο κινητό, τάμπλετ ή αυτοκίνητο; Ποιος έχει ενδιαφερθεί πραγματικά για τη συλλογή δεδομένων μέσω του Διαδικτύου; O James Bridle, αναφέρεται χαρακτηριστικά στο δικαίωμα του ανθρώπου να καταλαβαίνει172: «Αλλά το βάρος είναι πάνω μας, όχι σε αυτούς», εννοώντας τους αλγορίθμους που καταλαμβάνουν πλέον τις κοινωνίες. Και συνεχίζει: « Η έλλειψη της κατανόησης- το αίσθημα του να είσαι χαμένος και αδύναμος στον κόσμο, οδηγεί σε φόβο, απάθεια και θυμό[…] Το δικαίωμα να καταλαβαίνουμε λοιπόν, θα ήταν μια χρήσιμη προσθήκη στο τι να περιμένουμε για εμάς σήμερα. Μια απαίτηση για καλύτερη εκπαίδευση- όχι μόνο τεχνολογική, αλλά και σε όλες τις μορφές κριτικής σκέψης- μαζί με την προϋπόθεση ότι και οι περίπλοκες και επιδρούσες στη ζωή μας τεχνολογίες, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη και τα αντικείμενά τους, να τα σχεδιάζουν με διαφάνεια, και να δουλεύουν ενεργά ώστε να τα κάνουν κατανοητά και μετρήσιμα.»173 Πράγματι, 170 Vives A., SMART

CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

171 Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium. com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e

172 Bridle J., “The right to understand” in Human

rights for the 21st century: by Margaret Atwood, Reni Eddo-Lodge, Dave Eggers and more, accessed 1 Sept., 2019, Guardian.com, https://www.theguardian. com/books/2018/dec/08/universal-declaration-human-rights-turns-70

173 Bridle J., “The right to understand” in Human

rights for the 21st century: by Margaret Atwood,

από πλευρά των κατοίκων μιας “Smart City”, όχι μόνο η τεχνογνωσία, αλλά και η κριτική και συνδυαστική ικανότητα, είναι αναγκαίες προκειμένου να λυθούν προβλήματα τεχνολογικού, ηθικού, πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα που τις αφορούν Με αυτά τα εφόδια, μπορούμε να αντιταχθούμε ή να προσαρμοστούμε στις «Έξυπνες Πόλεις» και στη νέα τεχνολογική και οπτική που έχει αρχίσει να επηρεάζει τον κόσμο μας γενικότερα. Αλλιώς, να μην αφήσουμε «την παρανομία της τεχνολογίας σε ένα μη-τεχνικό κοινό» 174 όπως ορίζει ο James Bridle, αλλά να γίνουμε ένα κοινό με γνώση, δράση και που δε λαμβάνει καμιά εξέλιξη δεδομένη, αμφισβητώντας τον Aldous Huxley, στο προφητικό μάλλον βιβλίο του Brave New World: «Τα περισσότερα ανθρώπινα όντα, έχουν μια σχεδόν ατέλειωτη ικανότητα να παίρνουν τα πράγματα για δεδομένα.»175

Εικόνα 29. “Orwell v Huxley: Whose dystopia are we living today”

Reni Eddo-Lodge, Dave Eggers and more, accessed 1 Sept., 2019, Guardian.com, https://www.theguardian. com/books/2018/dec/08/universal-declaration-human-rights-turns-70

174 Bridle J., “The New Aesthetic and its Politics”, Ιούνιος 2013, accessed 1 Sept., 2019, Booktwo.org, http://booktwo. org/notebook/new-aesthetic-politics/

175 Huxley A., Brave

New World, Chatto & Windus, United Kingdom, 1932

Συμπεράσματα

Η παρούσα εργασία επιχείρησε να εξετάσει τις προϋποθέσεις που τίθενται για τη μελλοντική διαμόρφωσή των επερχόμενων «έξυπνων» πόλεων και να αξιολογήσει τις κοινωνικές συνέπειες από τα χαρακτηριστικά τους. Ξεκινώντας από τον ορισμό του μέλλοντος, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι παρά το γεγονός ότι αναφερόμαστε στα επόμενα 25 χρόνια, το μέλλον μιας πόλης είναι ήδη εδώ, έχει ήδη αρχίσει να διαμορφώνεται και να την επηρεάζει. Στο πέρασμα του χρόνου, οι άνθρωποι πάντα επιθυμούσαν να προβλέψουν το μέλλον κι επίσης πάντα είχαν μια κριτική στάση, θετική ή αρνητική, απέναντι στο μέλλον που επιφέρει η τεχνολογία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εκδηλώνεται σε διαφορετικές εποχές για τις συνέπειες της τεχνολογίας στην κοινωνία οπότε συχνά εκφράζονται προβληματισμοί και ανησυχίες για μια ενδεχόμενη «τεχνοκρατούμενη» κοινωνία. Η παρούσα έρευνα εξετάζει την πόλη του μέλλοντος μέσα από ήδη ισχύουσες εφαρμογές αλλά και μελέτες για μελλοντικά συστήματα που προτείνονται, ως αποτέλεσμα της εξέλιξης της τεχνολογίας. Βιώνουμε μια περίοδο παγκόσμιας περιβαλλοντικής κρίσης, όπου κυριαρχούν παράλληλα οικονομικά προβλήματα όπως η κοινωνική ένδεια ή η ανεργία. Επικρατεί ακόμα, μια υποβάθμιση των ηθικών αξιών, και στα πλαίσια αυτά η επιδείνωση του μορφωτικού και βιοτικού επιπέδου τον ανθρώπων, καθώς επίσης και η ανασφάλεια και αβεβαιότητά τους για το μέλλον. Πολλά προβλήματα χρήζουν αντιμετώπισης, από κυβερνήσεις και ανθρώπους ικανούς να αναδιαμορφώσουν τις υπάρχουσες πόλεις σύμφωνα με τις σύγχρονες προκλήσεις. Η λεγόμενη μελλοντική πόλη, είναι εκείνη που όχι μόνο απαντά στις διάφορες προκλήσεις αλλά παράλληλα διατηρεί μια επιτυχημένη οικονομία και διακυβέρνηση, μια αειφόρο ανάπτυξη και λειτουργεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και με ίσες ευκαιρίες για τους πολίτες της. Αυτούς τους στόχους έρχεται να ικανοποιήσει η “Smart City”, με τη βοήθεια της εφαρμογής των νέων ψηφιακών τεχνολογιών. Η «Έξυπνη Πόλη» αποτελεί σήμερα την επικρατέστερη εκδοχή της μελλοντικής πόλης.

Οι πόλεις αυτές

επικεντρώνονται στη δημιουργία υποδομών με βάση τεχνολογικά δίκτυα τα οποία συνδέουν ανθρώπους και φορείς, σε ένα αειφορικό οικοσύστημα. Μια “Smart City” επικεντρώνεται σε έξι βασικούς τομείς δράσης: Έξυπνη Οικονομία, Έξυπνοι Άνθρωποι, Έξυπνη Κυβέρνηση, Έξυπνη Μεταφορά, Έξυπνο περιβάλλον, Έξυπνος Τρόπος Ζωής, οι οποίοι αναλύονται εκτενώς στα Case Studies της εργασίας. Ένα βασικό ερώτημα που καλούμαστε να απαντήσουμε αφορά το βαθμό στον οποίο οι

λεγόμενες «έξυπνες» πόλεις παρέχουν ουσιαστικές λύσεις για τα

παραπάνω και απαντούν πράγματι στους στόχους που θέτουν. Η απάντηση αυτή δεν είναι εύκολο να δοθεί. Μελετώντας αρχικά ήδη εγκατεστημένες ή προτεινόμενες υλικές υποδομές, δηλαδή έργα που αφορούν στο δομημένο περιβάλλον μιας πόλης, κατανοούμε πως πράγματι, μέσω τεχνολογικών, “smart” μέσων, μπορούν να αντιμετωπιστούν παροδικά, ζητήματα μεταφορών και περιβάλλοντος. Οι υποδομές μεταφορών, αφορούν στη δημιουργία καινούριων τεχνολογικά ανεπτυγμένων οχημάτων και σε εφαρμογές που διευκολύνουν τη μετακίνηση και πλοήγηση των ανθρώπων. Σίγουρα, φαίνεται πως τα συστήματα αυτά και οι εφαρμογές, απαντούν σε ζητήματα όπως η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η ευρεία χρήση του αυτοκινήτου, οι εκπομπές ρύπων, η καλύτερη σύνδεση των οχημάτων με την πόλη. Όμως παράλληλα, φαίνεται να μη συνάδουν με άλλα ζητήματα της δημόσιας ζωής. Πρώτον, δε συνδέονται με παλιότερες, υπάρχουσες υποδομές μιας πόλης. Η “Smart City” αποσκοπεί στην ανακατασκευή υποδομών και την προσαρμογή των πόλεων στις νέες τεχνολογίες. Την ίδια όμως στιγμή, φαίνεται να καταργεί τα μηχανοκίνητα οχήματα και να επιβάλλει πρόστιμα στους ανθρώπους για την πιθανή χρήση τους, χωρίς να προτείνει τρόπους για τη σταδιακή απομάκρυνσή τους ή λύσεις για την ανακύκλωσή τους. Παρομοίως, δεσμεύεται για τη μείωση της υπερκατανάλωσης ενέργειας, αλλά δημιουργεί εκ νέου ένα σύστημα ηλεκτρικών αυτοκινήτων και μέσων μαζικής μεταφοράς, στα οποία δεν έχουν μελετηθεί πλήρως οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ενέργεια που απαιτούν τόσο για την κατασκευή όσο και για τη συνεχή λειτουργία τους. Αντίστοιχα ερωτήματα τίθενται και για τις υποδομές που αφορούν το περιβάλλον μιας “Smart City”. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ο σεβασμός προς το περιβάλλον που προσφέρουν ορισμένα τεχνολογικά συστήματα για καλύτερη διαχείριση της ενέργειας, του νερού ή των αποβλήτων. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως αναφερόμαστε σε καινούργια, πολυδάπανα συστήματα, τα οποία δεν έχουν μελετηθεί πλήρως ως προς τις απαιτήσεις τους: το κόστος παραγωγής, τον χρόνο ζωής, το κόστος συντήρησης… Το κόστος δημιουργεί ζητήματα σχετικά με την εισβολή των εταιριών στις εφαρμογές συστημάτων των «Έξυπνων Πόλεων», συντελώντας σε μια σύγχυση της πολιτικής και οικονομικής δύναμης και σε έναν προβληματισμό σχετικά με το βαθμό επιρροής και ελέγχου των ιδιωτικών εταιριών στη διακυβέρνηση της πόλης. Επιπρόσθετα, προκύπτουν ανησυχίες σχετικά με την προσβασιμότητα όλων των ανθρώπων σε αυτά τα συστήματα, με την έννοια

ότι υπάρχει ο κίνδυνος να μην έχουν όλα τα κοινωνικά στρώματα την οικονομική δυνατότητα να τα αποκτήσουν, εντείνοντας κοινωνικές ανισότητες, σε ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτή για την οποία δεσμεύεται μια “Smart City”. Ο πιο σημαντικός προβληματισμός, όμως αφορά στη σχέση των νέων υποδομών με τους ίδιους τους ανθρώπους. Ορισμένα συστήματα όπως για παράδειγμα τα αυτόνομα αυτοκίνητα, λειτουργούν με μηδενική ανθρώπινη παρέμβαση, γεγονός που δε συνάδει απαραίτητα με τις ανθρώπινες ανάγκες και συμπεριφορές, προκαλώντας ατυχήματα και σύγχυση στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Ακόμα, εφαρμογές που λειτουργούν με βάση τη συλλογή και την επεξεργασία των δεδομένων των ανθρώπων, των προτιμήσεων, της τοποθεσίας τους. Παράλληλα, αισθητήρες που κοστολογούν τους πολίτες για την κατανάλωση ενέργειας ή αποβλήτων, αντί για την ύπαρξη μιας σωστής πολιτικής και εκπαίδευσης των ανθρώπων για την ουσιαστική αντιμετώπιση της υπερκατανάλωσης των πόρων. Οι συγκεκριμένες τεχνολογίες απειλούν να μετατρέψουν τους ανθρώπους σε παθητικούς χρήστες. Καταπατάται ουσιαστικά η ανθρώπινη σκέψη και πρωτοβουλία καθώς κυριαρχούν τα «έξυπνα» συστήματα σε βάρος των «έξυπνων» ανθρώπων. Εξετάζοντας τις ψηφιακές υποδομές μιας «Έξυπνης Πόλης», καταλήγουμε στο δεύτερο βασικό προβληματισμό της παρούσας εργασίας. Οι ψηφιακές υποδομές αφορούν σε ζητήματα διακυβέρνησης, οικονομίας, σχεδιασμού, ασφάλειας, υγείας και καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Αναφερόμαστε καταρχήν σε πλατφόρμες Open Data, που συλλέγουν δεδομένα από όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής και τα επεξεργάζονται για καλύτερη οργάνωση των φορέων και των κυβερνήσεων. Ακόμα, σε εφαρμογές ελέγχου της καθημερινότητας των ανθρώπων για μείωση της εγκληματικότητας, αντιμετώπιση ζητημάτων υγείας, διευκόλυνση αγορών και άλλων καθημερινών δραστηριοτήτων. Στα ίδια πλαίσια, με τις υλικές υποδομές, ορισμένες εφαρμογές όντως βοηθούν στην ομαλή λειτουργία της κοινωνίας, όπως για παράδειγμα καλύτερη επίβλεψη εγκληματών ή πιο έγκαιρη παρέμβαση των αρμόδιων φορέων. Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης όμως, οι εφαρμογές και τα συστήματα αυτά, βασίζονται στη συνεχή επιτήρηση των ανθρώπων και στη διαρκή συλλογή και επεξεργασία των δεδομένων τους. Δημιουργείται έτσι ένα περιβάλλον ελέγχου και έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ ανθρώπων και αρμόδιων φορέων όπως η δημόσια αστυνομία ή άλλες κρατικές υπηρεσίες ασφάλειας. Πολλές φορές μάλιστα, εμπλέκονται στον έλεγχο της πόλης ιδιωτικές εταιρίες, λόγω της ανάμειξής τους με τη διαχείριση τέτοιων ηλεκτρονικών εφαρμογών.

Στο βωμό της καλύτερης λειτουργίας και οργάνωσης της πόλης, θυσιάζονται η προσωπική ελευθερία και η ιδιωτικότητα του ατόμου, το οποίο για μια ακόμα φορά αποτελεί έναν παθητικό χρήστη των τεχνολογικών μέσων, χωρίς ενεργό, ουσιαστική συμμετοχή. Συμπεραίνουμε ακόμα, πως παρά τις σχετικές δεσμεύσεις, δεν υπάρχουν οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για την εκπαίδευση των πολιτών στα νέα τεχνολογικά συστήματα.

Τα κέντρα ερευνών που προσφέρουν τεχνογνωσία, δεν αρκούν.

Χρειάζεται όχι μόνο η πληροφόρηση αλλά παράλληλα και η ουσιαστική και κριτική σκέψη, προκειμένου κάθε άνθρωπος να μπορεί να είναι κάτοικος μιας “Smart City” και να την αξιολογεί καθημερινά. Η «Έξυπνη Πόλη», δίνει ουσιαστικά την ψευδαίσθηση της συμμετοχής στους ανθρώπους. Οι άνθρωποι μαθαίνουν την πόλη τους παθητικά, με άλλα λόγια η φιλικότητα προς το χρήστη παρέχεται από την επιλογή του μενού και όχι από τη δημιουργία του1. Η “Smart City” παρουσιάζεται, όπως αναφέρει και ο Rem Koolhaas, σαν μια απλουστευμένη, εύκολη πόλη και συμπεριφέρεται στους ανθρώπους σα να είναι παιδιά, τρέφοντάς τους με όμορφα εικονίδια της δημόσιας αστικής ζωής και δημιουργώντας «φούσκες ελέγχου»2. Σε αντίθεση, λοιπόν, με τις αρχικές δεσμεύσεις μιας “Smart City”, κατανοούμε πως αντί να συνδέονται οι άνθρωποι με τους φορείς, και η πολιτική με την πόλη, στην πραγματικότητα απλά μεταφέρονται μεταξύ αυτών δεδομένα, επιφανειακές πληροφορίες και κατά συνέπεια, απομακρύνονται. Γι’ αυτό το λόγο, οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι μπορούν να αποκτήσουν σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των νέων υποδομών, υλικών ή ψηφιακών, ώστε να είναι ουσιαστικά ενσωματωμένες με τις ανάγκες μιας πόλης και είναι σχεδιασμένες για τον άνθρωπο. Ακόμα, μπορούν να αναδιαμορφώσουν τις ήδη υπάρχουσες υποδομές, ελέγχοντας την επιρροή των τεχνολογικών μέσων στην πόλη και βοηθώντας στη σταδιακή εξέλιξη της πόλης σε «έξυπνη». Αν οι αρχιτέκτονες, οι πολεοδόμοι και γενικότερα οι άνθρωποι μιας εν δυνάμει ή μιας ήδη «έξυπνης» πόλης, αποκτήσουν τεχνογνωσία σε συνδυασμό με κριτική ικανότητα και ενεργό συμμετοχή στα κοινά, τότε μπορούν να προσεγγίσουν ένα ουσιαστικά «έξυπνο» μέλλον.

177 Scott R., “Without Architects, Smart Cities Just Aren’t Smart”, Απρίλιος 2013, accessed 25 Sept., 2019, Archdaily. com, https://www.archdaily.com/353281/without-architects-smart-cities-just-aren-t-smart

178 Koolhaas R., “ Rem Koolhaas Asks: Are Smart Cities Condemned to Be Stupid?”, Δεκέμβριος 2014, accessed 25

Sept., 2019, Archdaily.com, https://www.archdaily.com/576480/rem-koolhaas-asks-are-smart-cities-condemnedto-be-stupid?ad_medium=widget&ad_name=recommendation

Βιβλιογραφία Άρθρα σε ιστοσελίδες

Adler L., “How Smart City Barcelona Brought the Internet of Things to Life”, Φεβρουάριος 2016, accessed 7 Sept., 2019, Datasmart.ash.harvard.edu, https://datasmart.ash. harvard.edu/news/article/how-smart-city-barcelona-brought-the-internet-of-thingsto-life-789 Byford Ben, computer ethics commentator in “Driverless cars of the future: How far away are we from autonomous cars?” aut. Pearce M., Σεπτέμβριος 2017, accessed 6 Sept., 2019, Software-focus.com, https://software-focus.com/Blog/driverless-carsof-the-future-how-far-away-are-we-from-autonomous-cars Bridle J., “Hauntological Futures”, Μάρτιος 2011, accessed 30 Aug., 2019, Booktwo.org, http://booktwo.org/notebook/hauntological-futures/ Bridle J., “How Britain Exported Next-Generation Surveillance”, Δεκέμβριος 2013, accessed 19 Aug., 2019, Medium.com, https://medium.com/matter/how-britain-exported-next-generation-surveillance-d15b5801b79e Bridle J., “Network Criticism”, Δεκέμβριος 2012, accessed 29 Aug., 2019, Booktwo.org, http://booktwo.org/notebook/network-criticism/ Bridle J., “The New Aesthetic and its Politics”, Ιούνιος 2013, accessed 1 Sept., 2019, Booktwo.org, http://booktwo.org/notebook/new-aesthetic-politics/ Bridle J., “The right to understand” in Human rights for the 21st century: by Margaret Atwood, Reni Eddo-Lodge, Dave Eggers and more, accessed 1 Sept., 2019, Guardian.com, https://www.theguardian.com/books/2018/dec/08/universal-declaration-human-rights-turns-70 Bridle J., “The Rise of Virtual Citizenship”, Φεβρουάριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, Theatlantic.com,

https://www.theatlantic.com/technology/archive/2018/02/virtu-

al-citizenship-for-sale/553733/ Delacharlerie C., “WHY IS SINGAPORE THE SMARTEST CITY IN THE WORLD?”, Ιούνιος 2018, accessed 15 Jul., 2019, Innovationiseverywhere.com, https://www.innovationiseverywhere.com/why-is-singapore-the-smartest-city-in-the-world/

Diamandis P., “The Smart Cities of the Future Are Already Taking Off”, Μάρτιος 2019, accessed 1 Sept., 2019, Singularityhub.com, https://singularityhub.com/2019/03/08/ the-smart-cities-of-the-future-are-already-taking-off/ Fernández C., “Sustainability, Smart Cities and “Sensor Citizens” in Spain”, Οκτώβριος 2015, accessed 8 Sept., 2019, Bbbvaopenmind.com, https://www.bbvaopenmind. com/en/technology/digital-world/sustainability-smart-cities-and-sensor-citizens-in-spain/Οκτώβριος 2015 Fourtane S., “Connected Vehicles in Smart Cities: The Future of Transportation”, Νοέμβριος 2018, accessed 15 Jul., Interestingengineering.com, https://interestingengineering.com/connected-vehicles-in-smart-cities-the-future-of-transportation Jacobs J., “Downtown is for People”, Fortune Classic, (1958) , ed. Tseng N., accessed 28 Sept., 2019, Fortune.com, https://fortune.com/2011/09/18/downtown-is-for-peoplefortune-classic-1958/ Johnson H., “Barcelona gains third place in global smart-city ranking”, Δεκέμβριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, Smartcity.press, https://www.smartcity.press/barcelona-gains-third-place-global-smart-city-ranking/ Kirk M., “In Singapore making Cars Unaffordable Has Only Made Them More Desirable”, Ιούνιος 2013,accessed 15 Jul., 2019, Citylab.com, https://www.citylab.com/transportation/2013/06/singapore-making-cars-unaffordable-has-only-made-them-more-desirable/5931/ Kok A., “Living in the Algorithmic Society”, Αύγουστος 2018, accessed 31 Aug., 2019 https://www.datadriveninvestor.com/2018/08/17/living-in-the-algorithmic-society/ Newcomb T., “Santander: The Smartest Smart City”, Μάιος 2014, accessed 2 Sept., 2019, Governing.com,

https://www.governing.com/topics/urban/gov-santander-spain-

smart-city.html Koolhaas R., “ Rem Koolhaas Asks: Are Smart Cities Condemned to Be Stupid?”, Δεκέμβριος 2014, accessed 25 Sept., 2019, Archdaily.com, https://www.archdaily. com/576480/rem-koolhaas-asks-are-smart-cities-condemned-to-be-stupid?ad_medium=widget&ad_name=recommendation Leetaru K., “Do Algorithms Really Control Society?”, Νοέμβριος 2018, accessed 31 Aug.,

2019, https://www.forbes.com/sites/kalevleetaru/2018/11/15/do-algorithms-really-control-society/#299081d1109a McClelland C., “What Is IoT? – A Simple Explanation of the Internet of Things”, Μάιος 2019, 1 Sept., 2019, Iotforall.com, https://www.iotforall.com/what-is-iot-simple-explanation/ Mcdonough A., “How New York City is watching you”, Απρίλιος 2019, accessed 3 Sept., 2019, Cityandstateny.com, https://www.cityandstateny.com/articles/policy/technology/how-new-york-city-is-watching-you.html Novak M., “Nobody Walks in L.A.: The Rise of Cars and the Monorails That Never Were”, Απρίλιος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Paleofuture.com, https://paleofuture.com/ blog/2013/4/26/nobody-walks-in-la-the-rise-of-cars-and-the-monorails-that-neverwere Novak M., “People Didn’t Trust the Internet Before There Even Was One”, Δεκέμβριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Paleofuture.com, https://paleofuture.com/blog/2013/12/10/ people-didnt-trust-the-internet-before-there-even-was-one Novak M., “The Future of News in the Dark Ages of 2003”, Δεκέμβριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Paleofuture.com,

https://paleofuture.com/blog/2013/12/3/the-future-

of-news-in-the-dark-ages-of-2003 O’Brien Κ., “Smart City to Future City: Addressing the 21st century urbanization challenge”, Ιανουάριος 2018, accessed 29 Aug., 2019, The-future-of-commerce.com, https://www.the-future-of-commerce.com/2018/01/23/smart-city-to-future-city/University in Brno, 2019) Ogleby G., “A city reinvented: How Barcelona is leading the smart city revolution”, Δεκέμβριος 2018, accessed 8 Sept., 2019, Edie.net, https://www.edie.net/library/Acity-reinvented--How-Barcelona-is-leading-the-smart-city-revolution/6864 Paganini, P., “Israeli Road Control System hacked, caused Traffic jam on Haifa Highway”, (2013) accessed 20 Sept., 2019, Hackernews.com, http://thehackernews.com/2013/10/ israeli-road-control-system-hacked.html Pierce N., “Why Europe’s cities must work together to make smart future a reality”, Ιανουάριος 2018, accessed 30 Aug., 2019, https://eu-smartcities.eu/news/why-europes-cities-must-work-together-make-smart-future-reality

Ravindra S., “The Transformation That Barcelona Had To Undergone To Become A Smart City”, Ιούλιος 2018, accessed 20 Jul., 2019, Barcinno.com, http://www.barcinno.com/ barcelona-smart-city-technologies/ Reuters , “Factbox: Who is Cambridge Analytica and what did it do?”, Μάρτιος 2018, 2 Sept., 2019, Reuters.com, https://www.reuters.com/article/us-facebook-cambridge-analytica-factbox/factbox-who-is-cambridge-analytica-and-what-did-it-doidUSKBN1GW07F Ryder C., “London: Top 3 Smart City. Really?!”, Οκτώβριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, Medium.com, https://medium.com/swlh/london-top-3-smart-city-really-db4c228ff7a4 Scott R., “Without Architects, Smart Cities Just Aren’t Smart”, Απρίλιος 2013, accessed 25 Sept., 2019, Archdaily.com, https://www.archdaily.com/353281/without-architects-smart-cities-just-aren-t-smart Selwyn Miller A., “Government and the Corporations”, accessed 2 Sept., 2019, Newrepublic.com, https://newrepublic.com/article/90829/government-and-the-corporations Taylor J., “Barcelona Smart City: 5G and the Future of Urban Transport”, accessed 7 Sept., 2019, https://shotl.com/news/barcelona-smart-city-5g-and-the-future-of-urban-transport Wakefield J., “How will our future cities look?”, Φεβρουάριος 2013, accessed 29 Aug., 2019, Bbc.com, https://www.bbc.com/news/technology-20770518 Ziegler C., “A Google self-driving car caused a crash for the first time”, Φεβρουάριος 2016, accessed 7 Sept., 2019, Theverge.com, https://www.theverge.com/2016/2/29/11134344/ google-self-driving-car-crash-report Μάγκλαρης Β., «Οι Ευφυείς Πόλεις & Περιοχές στο Πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής Έρευνας & Καινοτομίας για Ευφυή Εξειδίκευση», Σεπτέμβριος 2018, accessed 1 Sept., 2019, Smart.cities.ellak.gr, https://smartcities.ellak.gr/2018/09/05/i-effiis-polisperioches-sto-plesio-tis-ethnikis-stratigikis-erevnas-kenotomias-gia-effii-exidikefsi/

Άρθρα σε περιοδικά

Batty M., Axhausen K., Giannotti F. Pozdnoukhov A., Bazzani A., Wachowicz M., Ouzounis G., Portugali Y., “Smart cities of the future” in The European Physical Journal Special Topics 214, (2012): 481–518, https://www.researchgate.net/publication/256305153_ Smart_cities_of_the_future C.A. Doxiadis, “Journal of the American Water Works Association”, τόμος 62, νο. 12, (Δεκέμβριος 1970): 740-746, Doxiadis.org Carta M., “Creative City 3.0: smart cities for the urban age” in Smart Planning for Europe’s getaway cities, Vol. IX, Σελ. 1-10, Pdfs.semanticscholar.org Estellés-Arolas Ε., González Ladrón-de- Guevarα F.,“Towards an integrated crowdsourcing definition στο Journal of Information Science” in Journal of Information Science XX, (April 2012): 1-14, Researchgate.net Tahir Z., Malek J., “Main criteria in the development of smart cities determined using analytical method” in Journal of the Malaysian Institute of Planners, Vol. XIV, (2016): 1-14, Researchgate.net

Βιβλία

C.A. Doxiadis and J.G. Papaioannou, ECUMENOPOLIS the Inevitable City of the Future, (Athens: Athens Center of Ekistics, 1974), Σελ. 15 C.A. Doxiadis, “ECUMENOPOLIS: Tomorrow’s City” in BRITANNICA Book of the year 1968, (1968): 1-34, Doxiadis.org Encyclopaedia Britannica, “BRITANNICA Book of the year 1968” by William Benton, (Encyclopaedia Britannica 1968), accessed 11 Sep., 2019, Archive.org Heberlein, T., “The three ﬁxes: Technological, cognitive and structural” in D. R. Field, J. C. Barron, & B. F. Long, Water and community development: Social and economic perspectives, Arbor A.: Science Publishers

Huxley A., Brave New World, Chatto & Windus, United Kingdom, 1932 Orwell G., 1984, (London: Secker & Warburg, 1949) Report of the World Commission on Environment and Development, Our Common Future (Brundtland Report), Oxford University Press, United Nations, 1987 Young L., “Calibration Camouflage Hyphen-Labs and Harvey A.: HyperFace”, (2019), accessed 12 May, 2019 Zolli A., Catalog of Tomorrow, (Que: 2002) Zimmerman T., Paradise Promoted : The Booster Campaign That Created Los Angeles, (United States: Angel City Press, 2008)

Διαδικτυακοί ιστότοποι

Alphr Group, “Building a smart city: How Singapore is forging a path ahead of the rest”, (Dennis Publishing Limited, 2019), accessed 7 Sept., 2019, Alphr.com, www.alphr.com/ life-culture/1005939/building-a-smart-city-how-singapore-is-forging-a-path-aheadof-the-rest “Bicing - Barcelona city bicycles”, accessed 20 Jul., 2019, Barcelonayellow.com, https://www.barcelonayellow.com/bcn-transport/78-bicing-city-bikes Chief Technology Offiicer, “PRIVACY + TRANSPARENCY” in “Guidelines for the Internet of Things”, https://iot.cityofnewyork.us/privacy-and-transparency/ GSMA Group, “Singapore: Traffic Management” in Connected Living Case Study Series – Smart Cities, (London 2016), Gsma.com, https://www.gsma.com/iot// wpcontent/uploads/2016/09/cl_singapore_cs_web_09_16.pdf “GVB App”, “Practical Info, Amsterdam Apps”, accessed 16 Jul., 2019, Iamsterdam.com, https://www.iamsterdam.com/en/plan-your-trip/practical-info/amsterdam-apps/gvbapp High Speed Two (HS2) Limited, “Constructing the HS2 railway”, Αύγουστος 2017, accessed 15 Jul., 2019, Gov.uk, https://www.gov.uk/government/collections/construct-

ing-the-hs2-railway ITU-T Focus Group on Smart Sustainable Cities, “Smart sustainable cities: An analysis of definitions”, (International Telecommunication Union, United Nations, 2014), Itu.int “Meaning of future in English”, Dictionary, accessed 29 Aug., 2019, Dictionary.cambridge.com, https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/future

Population Division of the United Nations Department of Economic and Social Affairs (UN DESA), “68% of the world population projected to live in urban areas by 2050, says UN”, Μάιος 2018, accessed 28 Sept., 2019, Un.org, https://www.un.org/development/ desa/en/news/population/2018-revision-of-world-urbanization-prospects.html “Publishing Developers”, “Find all the data you need”, accessed 20 Sept., 2019, Datasf. org, https://datasf.org/opendata/ “Saving water with Smart Irrigation System in Barcelona”, Libellium World, Αύγουστος 2016, accessed 8 Sept., 2019, Libellium.com ,libellium.com/saving-water-with-smart-irrigation-system-in-barcelona/ “Smart and the City”, “Urban Age + Digital Age = Smart City”, “Design Lab”, accessed 20 Sept., 2019, Hybridspacelab.net, http://hybridspacelab.net/project/smart-and-thecity/ “Smart Cities of the Future”, Huawei Services, 2019, Cio.com https://www.cio.com/article/3328847/smart-cities-of-the-future.html “SmartHalo”, “Navigation, Light, Alarm, Fitness”, accessed 17 Sept., 2019, www.smarthalo.bike “Synova”, A Global Problem, accessed 7 Sept., 2019, Synovapower.com, https://synovapower.com/a-global-problem/ HEC Global Learning Centre, “What is Sustainability”, Μάιος 2018, 7 Sept., 2019, www. globalfootprints.org “The ApparkB application”, “Latest News”, Ajutament.barcelona.cat, https:// ajuntament.barcelona.cat/guardiaurbana/en/noticia/my-new-post-tt-4d44c1b682bc0410VgnVCM1000001947900aRCRD_13973 “The city has 20 new hybrid buses”, “Latest News”, accessed 8 Sept., 2019, Ajunta-

ment.barcelona.cat,

https://ajuntament.barcelona.cat/bombers/en/noticia/my-

new-post-1040_22919 “Tourist Guide”, “GVB Exploitatie B.V.”, accessed 16 Jul., 2019, En.gvb.nl, https://en.gvb. nl/bezoek-amsterdam/tourist-guide UrbanTide Group, “5 Smart Cities Case Studies”, Δεκέμβριος 2014, accessed 7 Sept., 2019, https://urbantide.com/fullstory2/blog/2014/11/5/5-smart-cities-case-studies

Εργασίες- Papers

Arroub A., Zahi B., “A Literature Review on Smart Cities: Paradigms, Opportunities and Open Problems”, (University of Casablanca, Morocco, 2016), Babu T., Swathi P., “Internet of Things (IoT) & Big Data Analytics for Smart Cities-A Case Study” in Computing Communications and Data Engineering Series, (2018), Papers.ssrn.com Bamwesigye D., “Analysis of Sustainable Transport for Smart Cities”, (Department of Forest and Wood Products Economics and Policy, Faculty of Forestry and Wood Technology, Mendel Berrone P., Ricart J., “IESE Cities in Motion Index”, (IESE Business School, University of Navarra, 2019), Blog.iese.edu, https://blog.iese.edu/cities-challenges-and-management/2019/05/10/iese-cities-in-motion-index-2019/ Bughin J., Manyika J., Woetzel J., “SMART CITIES: DIGITAL SOLUTIONS FOR A MORE LIVABLE FUTURE”, (McKinsey Global Institute,Ιούνιος, 2018), Mckinsey.com https://www. mckinsey.com/~/media/McKinsey/Industries/Capital%20Projects%20and%20Infrastructure/Our%20Insights/Smart%20cities%20Digital%20solutions%20for%20a%20 more%20livable%20future/MGI-Smart-Cities-Full-Report.ashx Cocchia A., “Smart and Digital City: A Systematic Literature Review”, in R. P. Dameri and C. Rosenthal-Sabroux , Smart City, (Progress in IS, Springer International Publishing Switzerland, 2014), Pdfs.semanticscholar.org Correia L., Wünste K., “Smart Cities Applications and Requirements”, (Net!Works Eu-

ropean Technology Platform, 2011), Growtecnico.ulisboa.pt, https://grow.tecnico. ulisboa.pt/wpcontent/uploads/2014/03/White_Paper_Smart_Cities_Applications.pdf European IoT International Cooperation in Research and Innovation, “Report on the R&D situation of IoT and smart city in Europe”, (2012), Nict.go.jp, https://www.nict.go.jp/en/ global/lde9n2000000bc14-att/re201703-2_en.pdf Keon L., Kwon H., Cho H., Kim J., Lee D., “International Case Studies of Smart Cities Singapore, Republic of Singapore”, Ιούνιος 2016, Pdfs.semanticscholar.org Kapoor K., Weerakkody V., Millard J., “Smart Transport for Smarter Cities in the UK”, (Brunel University London 2015), Pdfs.semanticscholar.org Moir E., Moonen T., Clark G., “WHAT ARE FUTURE CITIES? ORIGINS, MEANINGS AND USES”, (Government Office for Science: The Business of Cities for the Foresight Future of Cities Project and the Future Cities Catapult, 2014), Assets.publishing.service.gov.uk Sanseverino E., Vaccaro V., Maccaione I., “Smart Cities: Case studies”, (2017), https:// www.researchgate.net/publication/310485601_Smart_Cities_Case_Studies Satterthwaite D., “Cities’ contribution to global warming: notes on the allocation of greenhouse gas emissions”, (Intergovernmental Panel on Climate Change, International Institute for Environment and Development IIED, 2008), journals.sagepub.com Taeihagh A., Hazel S., “Governing autonomous vehicles: emerging responses for safety, liability, privacy, cybersecurity, and industry risks” in Transport Reviews, (2019):103– 128, Reserchgate.net Vives A., SMART CITY Barcelona The Catalan Quest to Improve Future Urban Living, (Sussex Academic Press, Brighton, 2018)

Συνέντευξη

Gibson W., “The future is already here — it’s just not very evenly distributed” in “The Science in Science Fiction” on Talk of the Nation, NPR, 30 November 1999, 11:55, https://www.npr.org/2018/10/22/1067220/the-science-in-science-fiction

Πηγές εικόνων Εικόνα 1. Απεικόνιση του σιδηρόδρομου του μέλλοντος, στο Λος Άντζελες, Καλιφόρνια, 1956, Paleofuture.com Εικόνα 2. “Drive-in market”, 1959, Paleofuture.com Εικόνα 3. Εξώφυλλο του βιβλίου «1984», έκδοση 2008, www.exlibris.ch Εικόνα 4. Doxiadis C., “Ecomenopolis 2100”, https://funnelme.wordpress. com/2012/01/03/doxiadis-04-ecumenopolis/ Εικόνα 5. Γεωγραφικός χάρτης επιρροής του “ARPANET”, 1984, Paleofuture.com Εικόνα 6. Εικόνα του βιβλίου “Catalog of Tomorrow”, Catalog of Tomorrow (Que 2002) Εικόνα 7. Μέρος της ιστοσελίδας futuretimeline.net, Futuretimeline.net Εικόνα 8. “How far are the future cities?”, bbc.com Εικόνα 9. Διάγραμμα των τομέων δράσης των “Smart Cities”, Researchgate. net/publication/256305153_Smart_cities_of_the_future Εικόνα 10. Απεικόνιση διασύνδεσης Smart City, Smartcitiesworld.net Εικόνα 11. In- Vehicle Unit σε αυτοκίνητο στη Σιγκαπούρη, Carro.sg Εικόνα 12. Ηλεκτρικά αυτοκίνητα στην Ευρώπη, Toyota-europe.com Εικόνα 13. Σχεδιασμός μελλοντικού- αυτόνομου αυτοκινήτου, Robbreport.com. sg Εικόνα 14. Λειτουργία των αυτόνομων- διασυνδεδεμένων αυτοκινήτων, Forbes. com Εικόνα 15. Η εφαρμογή ApparkB της Βαρκελώνης, Areaverda.cat Εικόνα 16. Ηλεκτρικό- υβριδικό λεωφορείο στη Βαρκελώνη, Sustainable-bus. com Εικόνα 17. Κατασκευή του HS2, Sevencapital.com Εικόνα 18. “Grid 360 Singapore”, Gsma.com Εικόνα 19. SmartHalo bike, smarthalo.bike

Εικόνα 20. Κάμερα του Pedestrian SCOOT στο Λονδίνο, Cnn.com Εικόνα 21. Smart ανεμογεννήτριες στο Μάσνταρ Σίτυ, Constructionweekonline.com Εικόνα 22. “Smart bins” στο Λονδίνο, Gadgetynews.com Εικόνα 23. SmartIrrigation της Βαρκελώνης, Libellium.com Εικόνα 24. “Is technology making us dumber or smarter? Yes”, Theconversation. com Εικόνα 25. Επεξηγηματική απεικόνιση του Internet of Things, Justcreative.com Εικόνα 26. Απεικόνιση των τεχνολογιών παρακολούθησης, Theconversation. com Εικόνα 27. Απεικόνιση εφαρμογών υγείας μέσω βιο-αισθητήρων, Labiotech.eu Εικόνα 28. Εγκαταστάσεις των Digital Manufacturing Associations της Βαρκελώνης, Pesmedia.com Εικόνα 29. “Orwell v Huxley: Whose dystopia are we living today?”, Ft.com

100