Προγενέθλια μνήμη στους Barozzi-Veiga by GRADreview

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΗΟ ΚΡΖΣΖ΢ ΢ΥΟΛΖ ΑΡΥΗΣΔΚΣΟΝΩΝ ΜΖΥΑΝΗΚΩΝ Αθαδ. Έηνο: 2018-2019

Δξεπλεηηθή Δξγαζία Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: ΢θνπηέιεο Νηθφιανο Φνηηήηξηα: Γηνβάλνγινπ Ρσμάλε

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ θαζεγεηή κνπ, θ. Νίθν ΢θνπηέιε γηα ηελ πνιχηηκε θαη νπζηαζηηθή βνήζεηά ηνπ, ηνπο θίινπο θαη ηελ νηθνγέλεηά κνπ γηα ηε ζηήξημε πνπ κνπ παξείραλ.

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Πεξηερόκελα Δηζαγσγή…………… .....................................................................9 ΢θνπφο- Αληηθείκελν .....................................................................10 Μέζνδνο ζπιινγήο ζηνηρείσλ ......................................................11 Τπφζεζε εξγαζίαο .......................................................................12 Η θνπιηνύξα ηνπ ηόπνπ ζηε ζρνιή ηεο Tendenza………………19 1.1 Ο ηηαιηθόο ξαζηνλαιηζκόο θαη ε ζρνιή ηεο Tendenza. 1.1.1

Ηηαιηθφο Ραζηνλαιηζκφο ........................................19

1.1.2

Ζ ίδξπζε ηνπ Gruppo 7 .......................................20

1.1.3

Ζ ζρνιή ηεο Tendenza .........................................24

1.2 Δπάιιειεο αλαγλώζεηο ηνπ ηόπνπ. .................................33 1.2.1

Ernesto Rogers ....................................................33

1.2.2

Aldo Rossi ............................................................42

1.2.3

Vittorio Gregotti ....................................................57

Tν έξγν ησλ Barozzi-Veiga. ...........................................................65 2.1 Ο ηόπνο _ Οη ζηόρνη _ Οη ζθέςεηο......................................68 2.1.1

Ο Σφπνο ...............................................................68

2.1.2

Οη ζηφρνη ..............................................................69

2.1.3

΢θέςεηο .................................................................70

2.2 ΢ρεδηαζηηθή δηαδηθαζία. .....................................................75 2.3 Παξαδείγκαηα. ......................................................................77 2.3.1 Philharmonic Hall, Szczecin, Πνισλία ........................77 2.3.2 Μνπζείν θαιψλ ηερλψλ, Chur, Διβεηία .......................89 2.3.3 Ribera del Duero Headquarters, Roa, Ηζπαλία……….101 Δπίινγνο - Γεληθά ζπκπεξάζκαηα. .............................................115

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηζαγσγή «Ζ αξρηηεθηνληθή είλαη ε ζηαζεξή ζθελή φπνπ εμειίζζεηαη ε δσή ηνπ αλζξψπνπ».1 Δίλαη αδχλαηνλ θάπνηνο λα ηε δηαρσξίζεη απφ ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία εθδειψλεηαη. Μεηαηξέπεηαη ζε ζηνηρείν απαξαίηεην θαη θαζνιηθφ, θαζψο αξρίδεη θαη εμειίζζεηαη ηφζν κε ην θνηλσληθφ ζχλνιν, φζν θαη κε ηνλ πνιηηηζκφ. Παξακέλεη θνξησκέλε κε κλήκεο, αμίεο θαη ζπλαηζζήκαηα, θαζψο γίλεηαη κάξηπξαο πνηθίισλ γεγνλφησλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ε πόιε ππάξρεη κέζα ζηελ ηζηνξία ηεο2 θαη απνθηά κνξθή απφ απηήλ. Έρεη ζπλείδεζε θαη κλήκε ηνπ εαπηνχ ηεο. Δθεί ηα άηνκα δεκηνπξγνχλ έλα δηθφ ηνπο πεξηβάιινλ, κε ηηο θαηνηθίεο θαη ηε γχξσ πεξηνρή λα πξνδίδνπλ απηφλ ηνλ θαζεκεξηλφ ηξφπν δσήο. Έηζη θάζε πεξηνρή εκθαλίδεηαη ζαλ έλαο “locus solus”, κε άιια ιφγηα θάζε ηφπνο έρεη κηα ηδηάδνπζα πνηφηεηα.3 ΢ε κηα επνρή, φκσο, φπνπ επηθξαηεί ε αλαδήηεζε ηνπ εθήκεξνπ θαη ησλ ππνθαηάζηαησλ, φπνπ ε εθθεληξηθή κνξθή ππεξβαίλεη ηελ αλάγθε γηα κηα πξαγκαηηθή γλψζε ηεο αξρηηεθηνληθήο, ε ηειεπηαία κεηαηξέπεηαη ζε έλα ζπλνλζχιεπκα αζχλδεησλ εηθφλσλ, ζε έλαλ ρψξν θελφ, φπνπ επηθξαηνχλ ηα επίζεηα θαη ν αλεμέιεγθηνο πινπξαιηζκφο. Ζ αξρηηεθηνληθή ζηεξείηαη θάζε πξνβιεκαηηζκνχ θαη λνήκαηνο, θάζε δηαιεθηηθήο κε ην πεξηβάιινλ, αθήλνληαο έξκαην ηνλ άλζξσπν ζε έλα ρανηηθφ αζηηθφ δεκηνχξγεκα, ην νπνίν ζεκαίλεη ην ηέινο ηεο θηηζκέλεο ηζηνξίαο θαη ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο.4 ΢ε κηα ηέηνηα ζπγθπξία, ε αλαδήηεζε κηαο αξρηηεθηνληθήο πξαθηηθήο, ε νπνία αληηιακβάλεηαη ην λφεκα ησλ πξαγκάησλ, ηελ ηδηαίηεξε πνηφηεηα θάζε πεξηνρήο θαη επηδηψθεη κηα νπζηαζηηθή ζρέζε κε ηνλ ηφπν, θξίλεηαη αλαγθαία. Γηα απηφ ην ιφγν νδεγήζεθα ζην Estudio Barozzi-Veiga. Οη Fabrizio Barozzi θαη Alberto Veiga αλαπηχζζνπλ 1

Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991, ζει. 21 2 Rossi Aldo, ό.π., ζει. 37 3 Rossi Aldo, ό.π., ζει. 20 4 Βιαζφπνπινο Μηραήι, Η αξρηηεθηνληθή ηνπ ζπλνλζπιεύκαηνο, απνγξαθή κηαο αζελαηθήο αζηηθόηεηαο, εξεπλεηηθή εξγαζία, Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν, 2008

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

κηα ηδηαίηεξε ζρέζε κε ηνλ ηφπν, ιακβάλνληαο ππφςε ηνπο ηα πξνυπάξρνληα ζηνηρεία θαη ηελ παξάδνζε ηνπ. Σνπο ελδηαθέξεη ε ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηεο εθάζηνηε πεξηνρήο ζε ζρέζε κε ηελ απηνλνκία ηεο λέαο κνξθήο. Οη ίδηνη εθθηλνχλ απφ ηα δεδνκέλα πνπ βξίζθνληαη ζην άκεζν πεξηβάιινλ, ηα εληνπίδνπλ κε επηιεθηηθφ ηξφπν θαη δεκηνπξγνχλ πεξηνξηζκνχο ζην ζρεδηαζκφ, πξνζπαζψληαο λα δεκηνπξγήζνπλ κηα ζπλέρεηα κε ηελ ηζηνξία θαη ην εδαθηθφ παξαθείκελν. Σα πην αληηπξνζσπεπηηθά έξγα ηνπο είλαη ην θηίξην ηεο Φηιαξκνληθήο ΢θελήο ζηελ Πνισλία, ην Μνπζείν Καιψλ Σερλψλ ζηελ Διβεηία θαη ην θηίξην γξαθείσλ Ribera del Duero ζηελ Ηζπαλία, ηα νπνία θαη ζα αλαιπζνχλ ζηε ζπλέρεηα. Αθνξκή γηα ηελ επηινγή ησλ ζπγθεθξηκέλσλ παξαδεηγκάησλ ζηάζεθε ην γεγνλφο φηη ζηα παξαπάλσ έξγα είλαη έθδειν ην ζηνηρείν ηνπ ηφπνπ, ην νπνίν ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κλήκε θαη ηελ ηζηνξία θαζφξηζαλ ηε κνξθή θαη ην ζρεδηαζκφ. ΢θνπόο- Αληηθείκελν ΢θνπφο ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο είλαη ε δηεξεχλεζε ηεο γελεαινγίαο ησλ ζεσξεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ ηνπ ηηαιν-ηζπαληθνχ αξρηηεθηνληθνχ γξαθείνπ Barozzi-Veiga. Αληηθείκελν ηεο εξγαζίαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ησλ ζχγρξνλσλ εθδνρψλ δηαιφγνπ πνπ πξαγκαηνπνηεί ην γξαθείν κε ηνλ ηφπν, ζε ζρέζε κε ηνλ ηξφπν πνπ πξνζεγγίζηεθε ν ηφπνο απφ ηελ ζρνιή ηεο Tendenza. Απηφ ζα επηηεπρζεί κέζσ ηεο παξνπζίαζεο θαη αλάιπζεο έξγσλ ηνπο, ζε άκεζν ζπζρεηηζκφ κε ζεσξεηηθά θείκελα ησλ αξρηηεθηφλσλ ηνπ λενξαζηνλαιηζκνχ. Πξφζεζε είλαη ε εξγαζία λα απνηειέζεη έλα νδνηπνξηθφ ζηνλ ρξφλν θαη ηνλ ρψξν, ην νπνίν λα μεθηλά απφ ηελ δεθαεηία ηνπ „30 ζηελ Ηηαιία θαη λα θαηαιήγεη ζηελ Ηζπαλία ηνπ ζήκεξα. Όπσο εμεγεί ν Alberto Veiga ζε ζπλέληεπμή ηνπ, νη πξνζιακβάλνπζεο ησλ δχν αξρηηεθηφλσλ δηαθέξνπλ, κε ηνλ ίδην λα ζπνπδάδεη ζηελ Ηζπαλία θαη λα απνθηά κηα πεξηζζφηεξν θαηαζθεπαζηηθή εθπαίδεπζε θαη ινγηθή, ζε αληίζεζε κε ηνλ Fabrizio Barozzi, ν νπνίνο θνηηά ζε ηηαιηθφ παλεπηζηήκην θαη απνθηά κηα αξρηηεθηνληθή εθπαίδεπζε ακηγψο ζπλδεδεκέλε κε ηελ ηζηνξία θαη ην παξειζφλ, θαη θαη‟ επέθηαζε κηα πξνζέγγηζε πεξηζζφηεξν ξεηνξηθή

10 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θαη αθεγεκαηηθή.5 Γηα ην ιφγν απηφ, ε ζχγθξηζε ζηελ παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία πξαγκαηνπνηείηαη κε κηα ειαθξψο αιιεγνξηθή δηάζεζε, κε ηηο ηδέεο θαη ηα εξεζίζκαηα ησλ Barozzi-Veiga λα πξνζεγγίδνληαη σο ε πξνγελέζιηα θαηαγσγηθή κλήκε ηνπ ηηαινχ Fabrizio Barozzi, ε νπνία αθνξά ηνπο ηηαινχο αξρηηέθηνλεο ηεο Tendenza. Πξφθεηηαη γηα κλήκεο ζρεηηθά κε ηνλ ηφπν, ηε ζρεδηαζηηθή δηαδηθαζία, ηηο κεζφδνπο θαη ηα εξγαιεία ζρεδηαζκνχ. Μέζνδνο ζπιινγήο ζηνηρείσλ Γηα ηε ζπιινγή ησλ απαξαίηεησλ ζηνηρείσλ πξαγκαηνπνηήζεθε βηβιηνγξαθηθή έξεπλα θαη έξεπλα ζην δηαδίθηπν. Καζψο ην ζέκα ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο δελ έρεη δηεξεπλεζεί ζην παξειζφλ ε ζεκαηνινγία ησλ βηβιίσλ αλαθνξάο αιιά θαη ησλ πεγψλ πξαγκαηεχνληαη ηα δχν ηκήκαηα ηεο εξγαζίαο μερσξηζηά, δειαδή: α) ε έλλνηα ηνπ ηφπνπ ζην λενξαζηνλαιηζηηθφ θίλεκα θαη β) ην έξγν ησλ Barozzi-Veiga Κπξίσο κειεηήζεθαλ ηα εμήο: 1. Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991 2. Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Κσλζηαληίλνο Παηέζηνο Δζηία, Αζήλα, 1995 3. Gregotti Vittorio, Inside architecture, Vittorio Gregotti, translated by Peter Wong and Francesca Zaccheo, MIT Press, Chicago, 1996 4. Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, Barozzi-Veiga, Park books, Βαξθειψλε, 2016 Κχξηνο άμνλαο ηεο έξεπλαο είλαη ν ηφπνο. Παξάιιεια ζα κειεηεζνχλ ε ηζηνξία, ε κλήκε θαη ε κνξθή σο ζηνηρεία ηαπηνπνίεζεο θαη απφδνζεο λνήκαηνο. Δπνκέλσο, ην δήηεκα πνπ πξνθχπηεη είλαη πψο νη αξρηηεθηνληθέο θαηαζθεπέο αθνκνηψλνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηφπνπ, εξκελεχνπλ ηελ παξάδνζε θαη εληζρχνπλ ηε ζπιινγηθή

https://artsmania.ca/2015/11/17/interview-with-alberto-veiga-barozziveiga/

11 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

κλήκε, ελψ παξάιιεια δηαηεξνχλ ηελ απηνλνκίαο ηεο «κνξθήο» ηνπο. Ζ εξεπλεηηθή εξγαζία αλαπηχζζεηαη ζε δχν ελφηεηεο. Αξρηθά, ζηελ πξψηε ελφηεηα γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηελ έλλνηα ηνπ ηφπνπ, φπσο εθείλε πξνζεγγίζηεθε απφ ηνπο αξρηηέθηνλεο ηνπ ηηαιηθνχ ξαζηνλαιηζκνχ, ζε κηα πξνζπάζεηα λα νξηζηεί ην πιαίζην δηεξεχλεζεο ηεο κειέηεο. Έπεηηα, ζηελ ίδηα ελφηεηα, αλαιχεηαη ην ηηαιηθφ λενξαζηνλαιηζηηθφ θίλεκα θαη παξνπζηάδνληαη νη ζέζεηο ηξηψλ αξρηηεθηφλσλ, νη θπζηνγλσκίεο ησλ νπνίσλ άζθεζαλ ηελ κεγαιχηεξε επηξξνή ηε δεθαεηία ηνπ „60. ΢ηε δεχηεξε ελφηεηα γίλεηαη εηζαγσγή ζην έξγν ησλ Barozzi-Veiga, απφ ηηο ζθέςεηο θαη ηηο πξνζέζεηο ηνπο, ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε. Αλαιχεηαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αληηιακβάλνληαη ηελ έλλνηα ηνπ ηφπνπ θαη ν ηξφπνο πνπ πεξηιακβάλνπλ ηε κλήκε θαη ηελ ηζηνξία ηνπ ηφπνπ ζηε ζρεδηαζηηθή ηνπο δηαδηθαζία. Σέινο, πξαγκαηνπνηείηαη ε κεηάβαζε ζην πινπνηεκέλν έξγν ηνπ γξαθείνπ, φπνπ αλαιχνληαη ηξία έξγα ηνπο.

Τπόζεζε εξγαζίαο Ζ ίδηα, φκσο, ε έλλνηα ηνπ ηφπνπ πξνζδηνξίδεηαη δχζθνια θαη κπνξεί λα εξκελεπηεί πνηθηινηξφπσο, αλάινγα κε ηνπο ηξφπνπο πξνζέγγηζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχκε γηα ηελ θαηαλφεζή ηνπ. ΢ηελ πξνζπάζεηα γηα κία ζεκαζηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ ηφπνπ, γίλεηαη αλαθνξά ζην πνιηηηζκηθφ ηνπίν. Ο Carl Ortwin Sauer, ηδξπηήο ηεο ΢ρνιήο Σνπίνπ ηνπ Berkeley, επηζεκαίλεη ηε δηαθνξά θπζηθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ ηνπίνπ θαη ππνζηεξίδεη πσο ην πνιηηηζκηθφ ηνπίν δηακνξθψλεηαη ζε έλα θπζηθφ ηφπν απφ κηα πνιηηηζκηθή νκάδα αλζξψπσλ. Με άιια ιφγηα είλαη ε απνηχπσζε ησλ αλζξψπηλσλ δξαζηεξηνηήησλ ζε κία πεξηνρή, είηε απηά πεξηιακβάλνπλ πιηθά είηε ζπκβνιηθά θνηλσληθν-πλεπκαηηθά ζηνηρεία. Κάζε θπζηθφ πεξηβάιινλ φκσο, παξέρεη πξνυπνζέζεηο δηακφξθσζεο δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζκηθψλ ηνπίσλ, εμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ

12 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζε θάζε έλαλ απφ απηνχο.6 Ο ηφπνο νξίδεηαη επνκέλσο, σο «κηα πνιπδηάζηαηε θαη πεξίπινθε έλλνηα, φπνπ ζπλαληψληαη πιηθή ππνδνκή θαη θπζηθά ζηνηρεία, θνηλσληθνί φξνη θαη θαλφλεο, αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ρξνληθά ζρήκαηα ζπλεζεηψλ». 7 Με άιια ιφγηα κηα ζχλζεζε ρψξσλ πνπ ρξεζηκεχεη σο ππνδνκή γηα ηελ θαζεκεξηλή καο δηαβίσζε, ελψ παξάιιεια απνηειεί καξηπξία ηεο ηζηνξίαο θαη ησλ θνηλσληθν- νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ θάζε επνρήο.8 Αλαπηχζζνληαο παξφκνηνπο πξνβιεκαηηζκνχο πάλσ ζην ζέκα ηνπ ηφπνπ, ν θνηλσληνιφγνο θαη θηιφζνθνο Georg Simmel, ζην άξζξν ηνπ κε ηίηιν «ε Φηινζνθία ηνπ ηνπίνπ», ππνζηεξίδεη φηη ν ηφπνο είλαη κία ελφηεηα ζηνηρείσλ, πνπ ζην ζχλνιφ ηνπο ραξαθηεξίδνληαη απφ ηνλ „ςπρηθφ ηφλν‟ (stimmung) ηνπ ηφπνπ απηνχ. Όπσο αθξηβψο ν ςπρηθφο ηφλνο ελφο αλζξψπνπ, ν νπνίνο ρξσκαηίδεη ην ζχλνιν ησλ κεκνλσκέλσλ ςπρηθψλ ηνπ πεξηερνκέλσλ. 9 «Ο ςπρηθφο ηφλνο ηνπ ηφπνπ φκσο δελ κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί κε ηξφπν αληηθεηκεληθφ ιφγσ ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο ηεο ςπρηθήο θαηάζηαζεο θαη ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο αληαπφθξηζεο ηνπ παξαηεξεηή. Ο ηφπνο είλαη απφ κφλν ηνπ έλα πλεπκαηηθφ κφξθσκα, δελ κπνξεί θαλείο νχηε λα ην αγγίμεη νχηε λα εηζέιζεη ζε απηφ κε εμσηεξηθφ ηξφπν, ελψ δεη ράξε ζηελ ελνπνηεηηθή δχλακε ηεο ςπρήο, ηελ νπνία δελ κπνξεί λα εθθξάζεη θακία κεραληθή πξνζνκνίσζε. Έηζη ε αληηθεηκεληθφηεηα ηνπ ηφπνπ πεξηθιείεηαη ζην πεδίν δξάζεο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο καο θαη ν ςπρηθφο ηφλνο, πνπ είλαη κηα ηδηαίηεξε έθθξαζε ή κηα ηδηαίηεξε δπλακηθή απηήο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ζπκβάιιεη ζηελ 10 αληηθεηκεληθφηεηα απηή».

Σεξθελιή Θεαλψ, Τν πνιηηηζκηθό ηνπίν: γεσγξαθηθέο πξνζεγγίζεηο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 1996, ζει 14 7 Σεξθελιή Θεαλψ, φ.π., ζει. 19 8 Σεξθελιή Θεαλψ, φ.π., ζει. 17 9 Simmel Georg, Ritter Joachim, Gombrich H. Ernst, Τν ηνπίν, κεηάθξαζε ΢αγθξηψηεο Γηψξγνο, Λεπηέξεο Αλαγλψζηνπ, Νίθνο Γαζθαινζαλάζεο, εθδ. Πνηακφο, Αζήλα, 2004, ζει. 25 10 Simmel Georg, Πεξηπιάλεζε ζηελ Νεσηεξηθόηεηα, κεηάθξαζε ΢αγθξηψηεο Γηψξγνο, ΢ηαζάηνπ Όιγα, εθδ. Αιεμάλδξεηα, Αζήλα, 2004, ζει.189

13 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

«… ν πην ζεκαληηθφο θαη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο νπνηαζδήπνηε θνπιηνχξαο είλαη ηειηθά ην πλεχκα ηνπ ηφπνπ». Jiven, Larkham, 2003, 67 Ο Norberg Schultz, ζην βηβιίν ηνπ «Genius Loci: Towards a phenomenology of Architecture», επηρεηξεί κηα απφ ηηο πξψηεο πξνζπάζεηεο ζχλδεζεο ηεο αξρηηεθηνληθήο κε ην θηινζνθηθφ θίλεκα ηεο θαηλνκελνινγίαο, κε ηνλ ηφπν λα απνηειεί αδηάζπαζην κέξνο ηεο χπαξμεο. Αλαθέξεηαη ζε εθείλνλ, σο ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ αμηψλ πνπ απνπλέεη ην θπζηθφ θαη αλζξσπνγελέο πεξηβάιινλ, ην νπνίν ν άλζξσπνο θαιείηαη λα αληηιεθζεί, λα ηαπηηζηεί καδί ηνπ θαη λα θαηνηθήζεη κέζα ζε απηφ. 11 Ο ηφπνο πξνζεγγίδεηαη φρη απιψο σο κία ηνπνζεζία, αιιά «σο έλα ζχλνιν πνπ απαξηίδεηαη απφ ζπγθεθξηκέλα πξάγκαηα κε πιηθή ππφζηαζε, ζρήκα, πθή θαη ρξψκα, ηα νπνία θαζνξίδνπλ ηνλ “πεξηβαιινληηθφ ραξαθηήξα” θαη αλαδίδνπλ κηα αηκφζθαηξα». 12 Ζ επίδξαζε ηεο ζθέςεο ηνπ M. Heidegger θαη γεληθφηεξα ηεο θαηλνκελνινγίαο είλαη θαηαιπηηθή θαη είλαη εθείλε πνπ ζα ηνλ θαζνδεγήζεη ζε κηα ππαξμηζηηθή θαη νληνινγηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία αληηηίζεηαη ζηνλ κνληεξληζκφ θαη ζηνλ αλέζηην ηξφπν ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ. Ζ αξρηηεθηνληθή κεηαηξέπεηαη ζην κέζν κε ην νπνίν ν άλζξσπνο ζα ζπλδεζεί κε ηνλ ηφπν θαη ζα απνθαιχςεη ην λφεκα θαη ηελ πνηφηεηα απηνχ. Ο Schulz ηζρπξίδεηαη πσο ν άλζξσπνο δεη φηαλ κπνξεί λα πξνζαλαηνιηζηεί θαη λα πξνζδηνξίζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζε έλα πεξηβάιινλ. Δπνκέλσο, θαηνίθεζε ζεκαίλεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ζηέγε. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη νη ρψξνη φπνπ πξαγκαηνπνηείηαη ε δσή είλαη ηφπνη, κε ηελ πξαγκαηηθή έλλνηα ηεο ιέμεο. Ο ηφπνο είλαη ν ρψξνο κε έλαλ μερσξηζηφ ραξαθηήξα, πνπ ν ίδηνο νλνκάδεη genius loci13, ζηνλ νπνίν πξέπεη λα πξνζαξκνζηεί ν άλζξσπνο. ΢πλεπψο,

Jiven Gunila, Larkham J. Peter, “Sense of Place, Authenticity and Character: A Commentary”, Journal of Urban Design, Vol. 8, No. 1, 2003, ζει. 70 12 Schulz Christian Norberg, Τν πλεύκα ηνπ ηόπνπ,γηα κηα θαηλνκελνινγία ηεο αξρηηεθηνληθήο, κεηάθξαζε Φξαγθφπνπινο Μίιηνο, Παλεπηζηεκηαθέο εθδφζεηο Δ.Μ.Π., Αζήλα, 2009, ζει. 9 13 Ρσκατθή έλλνηα ζχκθσλα κε ηελ νπνία θάζε “αλεμάξηεην φλ” έρεη ην δηθφ ηνπ δαηκφλην(genius), ην πλεχκα-θχιαθά ηνπ πνπ δίλεη δσή ζηνπο αλζξψπνπο θαη

14 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζθνπφο ηεο αξρηηεθηνληθήο είλαη ε θαλέξσζε ηνπ genius loci θαη ε δεκηνπξγία ηφπσλ κε λφεκα, ψζηε ν άλζξσπνο λα κπνξέζεη λα απνθηήζεη ηελ αίζζεζε φηη αλήθεη θάπνπ θαη ην πεξηβάιινλ λα είλαη πήξεο λνεκάησλ.

« Απηφ είλαη ην genius loci, ν ηφπνο ζηε θχζε πνπ πξέπεη λα εξκελεχζνπκε φηαλ αιιάδνπκε ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ καο». Jiven, Larkham, 2003, 70 Ο Vittorio Gregotti ζα ζπλδπάζεη ηελ έξεπλα γηα ηνλ εδαθηθφ ηφπν θαη ην genius loci, κε ηελ έξεπλα γηα ηελ ηππνινγία ηεο πφιεο, φπσο εθθξάζηεθε ζην Νέν-ξαζηνλαιηζκφ ηεο ζρνιήο ηεο Tendenza.14 Ζ δηαθνξά ζε ζρέζε κε ηηο πξνεγνχκελεο απφςεηο ζε φηη αθνξά ηελ αληαπφθξηζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ζηνλ ηφπν, έγθεηηαη ζηελ ζεκαληηθφηεηα ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο.15 ΢ε απηήλ ηελ πξνζέγγηζε ν ηφπνο πεξηέρεη πάληα θπζηθά θαη ηζηνξηθά ππνιείκκαηα, ηα νπνία απνηεινχλ ελαξθηήξηα πεγή γηα ηνλ ζρεδηαζκφ, κε ζθνπφ ηελ απνθάιπςε ηεο αιεζηλήο νπζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Αθφκε, ν Aldo Rossi ζπλδέεη άκεζα ηνλ ηφπν θαη ηελ αξρηηεθηνληθή κε ην αξρηθφ γεγνλφο, ηηο πξψηεο ραξάμεηο ζηελ πφιε. « Όηαλ νη πξψηνη άλζξσπνη δεκηνχξγεζαλ έλα πεξηβάιινλ, δεκηνχξγεζαλ θαη έλαλ ηφπν πξνζδηνξίδνληαο έηζη ηελ αηνκηθφηεηα ηνπ».16 Γηα ηνλ Rossi, ν ηφπνο είλαη ηφζν έλα θπζηθφ δεδνκέλν, φζν θαη έλα έξγν πνιηηηζκνχ, κε άιια ιφγηα, ε πεξηνρή φπνπ αλαπηχζζεηαη κηα πφιε . Ο ίδηνο ζίγεη ην δήηεκα ηεο ηαπηφηεηαο θαη ηνλίδεη ηε κνλαδηθφηεηα θάζε ηφπνπ, ε νπνία πεγάδεη απφ ηηο δηαθνξέο θαη ηηο νκνηφηεηεο πνπ εκθαλίδνπλ κεηαμχ ηνπο. Δπηζεκαίλεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα θάζε ηφπνπ θαη ηελ

ζηνπο ηφπνπο, ηνπο ζπλνδεχεη απφ ηε δσή κέρξη ην ζάλαην θαη θαζνξίδεη ην ραξαθηήξα θαη ηελ νπζία ηνπο. Γειψλεη ηη είλαη ην “πξάγκα” θαη ηη ζέιεη λα γίλεη. 14 Υαηδεζάββα Γ., Γηαηξηβή κε ηίηιν: Ζ έλλνηα ηνπ ηφπνπ ζηηο αξρηηεθηνληθέο ζεσξίεο θαη πξαθηηθέο: ζρέζεηο θηινζνθίαο θαη αξρηηεθηνληθήο ζηνλ 20ν αηψλα, Θεζζαινλίθε: Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο,2009, ζει. 105 15 Forty Adrian, Words and buildings,a vocabulary of modern architecture, εθδ.Thames & Hudson, Λνλδίλν,2004, ζει.132 16 Rossi Aldo, ό.π., ζει. 148

15 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

κνλαδηθή – νηθνπκεληθή ζρέζε πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ελφο ηφπνπ θαη ησλ θαηαζθεπψλ πνπ ππάξρνπλ ζε απηφλ. «Θπκφκαζηε θάζε ηφπν απφ ηε ζηηγκή πνπ γίλεηαη ηφπνο ζηνξγήο ή πνπ ηαπηηδφκαζηε κε απηφλ». Rossi , 1995 , 101 Απφ ηα παξαπάλσ, ζπκπεξαίλνπκε πσο αλέθαζελ ν άλζξσπνο είρε αλαγλσξίζεη ηε ζεκαζία ζπκθηιίσζεο ηνπ κε ηελ ηνπνζεζία θαη θπξίσο ηνπ θαηνηθείλ ζε ζπλχθαλζε κε ηνλ ηφπν. Όηαλ θαινχκαζηε φκσο λα εξκελεχζνπκε έλαλ ηφπν, νη ζθέςεηο καο δελ αθνξνχλ κφλν απηά πνπ βιέπνπκε κπξνζηά καο, θαζψο δελ βιέπνπκε φινη ηνλ ίδην ηφπν. «Έλα νπνηνδήπνηε ηνπίν δελ απαξηίδεηαη κφλν απφ απηφ πνπ βξίζθεηαη κπξνζηά ζηα κάηηα καο, αιιά θαη απφ απηφ πνπ βξίζθεηαη ζην κπαιφ καο», ζχκθσλα κε ηνλ γεσγξάθν Donald W.Meinig.17 Βιέπνπκε εθείλα πνπ ππήξμαλ θάπνηε, εθείλα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζπκβνχλ θαη εθείλα πνπ δελ έγηλαλ πνηέ. Αθνξνχλ εθείλα πνπ απνθνκίδνπκε φηαλ βηψλνπκε ηνλ ηφπν, ηηο δηαθνξεηηθέο εκπεηξίεο θαη εληππψζεηο. Γη‟ απηφ, παξφιν πνπ κηα νξζνινγηθή επέκβαζε, ζπλδεδεκέλε κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ηφπνπ, θαίλεηαη ηεηξηκκέλε, απηά ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά είλαη πνπ επεξεάδνπλ πεξηζζφηεξν ηνλ ηξφπν επέκβαζεο.18 Σα ζηνηρεία ηνπ παξειζφληνο πνπ επηιέγνπκε λα θαηαγξάςνπκε, λα ζεκεηψζνπκε, λα αλαιχζνπκε, λα πξνβάιινπκε θαη λα ππνδείμνπκε ζηνπο άιινπο σο ζεκαληηθά, δηακνξθψλνπλ ηελ αληίιεςε πνπ έρνπκε γηα ηα πξάγκαηα γχξσ καο θαη ζπλζέηνπλ ηελ ίδηα καο ηε ζέζε ζηνλ θφζκν. ΢πγθεθξηκέλα, απηφ απνηέιεζε θαη ην έλαπζκα ηεο εξεπλεηηθήο κνπ εξγαζίαο. Ζ ηδηαίηεξε γνεηεία πνπ κνπ αζθνχζαλ φιεο εθείλεο νη εηθφλεο ηνπ παξειζφληνο, ε πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ λα ηηο αλαζπζηήζεη ζηα θαηεζηξακκέλα ίρλε ηνπο, αιιά θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν απηφ επηηπγράλεηαη θαη ζπγρσλεχεηαη κε ην πθηζηάκελν πεξηβάιινλ. Ο ηφπνο ελ ηέιεη, κπνξεί λα κεηαβάιιεη θαη λα δηακνξθψζεη ηελ αξρηηεθηνληθή, ε νπνία, ζχκθσλα κε ηνλ Άξε 17 18

Σεξθελιή Θεαλψ, φ.π., ζει 19 Rossi Aldo, ό.π. ζει. 20

16 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Κσζηαληηλίδε , νθείιεη λα θπηξψλεη ζαλ έλα δέληξν ζηνλ ηφπν θαη λα γίλεηαη έλα κε απηφλ. ΢ηελ παξνύζα εξγαζία, πξνθεηκέλνπ λα κειεηήζσ ην έξγν ησλ Barozzi-Veiga, επηιέγσ λα πξνζεγγίζσ ηνλ ηόπν κε ηελ έλλνηα ηνπ κε νκνηόηξνπνπ ρώξνπ, σο «έλα εδαθηθό ζύζηεκα δηαθνξώλ, πνπ πξνζδίδεη πιηθή δηάζηαζε ζην λόεκα θαη ηε κλήκε».19 Πην ζπγθεθξηκέλα, ζα κειεηεζνχλ νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηνπ ηηαιηθνχ λενξαζηνλαιηζκνχ, θαη εηδηθφηεξα εθείλεο ησλ Ernesto Rogers, Vittorio Gregotti θαη Aldo Rossi, ζρεηηθά κε ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ θαη ηελ έλλνηα πνπ εηζήγαγε ν πξψηνο ηε δεθαεηία ηνπ 1950 σο «πξνυπάξρνπζεο δνκέο ηνπ πεξηβάιινληνο» (le preesistenze ambientali).

Υαηδεζάββα Γ., φ. π., ζει. 106

17 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

18 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Η θνπιηνύξα ηνπ ηόπνπ ζηε ζρνιή ηεο Tendenza. 1.1 O ηηαιηθόο ξαζηνλαιηζκόο θαη ε ζρνιή ηεο Tendenza. 1.1.1

Ιηαιηθόο Ραζηνλαιηζκόο

ξαζηνλαιηζµόο (ν) ν νξζνινγηζµφο, ε ζπλνιηθή θηινζνθηθή θαηεχζπλζε πνπ απνδέρεηαη σο κνλαδηθή νπζία ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, σο γλψκνλα θαη αθεηεξία γλψζεσο, ηε ινγηθή ζθέςε.20 Μεηά ηνλ Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν πξαγκαηνπνηείηαη ζηελ Ηηαιία κία αλαβίσζε ηνπ αξρηηεθηνληθνχ ηζηνξηζκνχ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε εκθάληζε ηνπ θηλήκαηνο Novecento, ζεκαηνδνηεί ηελ αλάγθε επηζηξνθήο ηεο αξρηηεθηνληθήο ζηνλ θιαζηθηζκφ, σο ζπλεηδεηή αληίζεζε ζην θνπηνπξηζκφ. Σν Novecento, κε ζεκαληηθφηεξν εθπξφζσπν ηνλ αξρηηέθηνλα Giovanni Muzio (1893-1983), είλαη ζεκειησκέλν ζην πλεχκα ηεο παξάδνζεο θαη ζηνλ κλεκεηαθφ θιαζηθηζκφ, θαη ζα απνηειέζεη αθεηεξία γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ Ηηαιηθνχ Ραζηνλαιηζκνχ. Σα δχν απηά θηλήκαηα ζα απνηειέζνπλ ηα ηζρπξφηεξα αξρηηεθηνληθά ξεχκαηα ησλ δεθαεηηψλ ηνπ ‟20 θαη ηνπ ‟30 θαη ζα ζέζνπλ σο ζηφρν ηελ επηζηξνθή ζηελ ηάμε.21 Σν Ηηαιηθφ Ραζηνλαιηζηηθφ Κίλεκα ζπγθξνηήζεθε επίζεκα ην 1930, κε ηελ νλνκαζία Movimento Italiano per l‟ Architettura Razionale (MIAR), απνηέιεζε ζεκείν θακπήο γηα ηελ ηζηνξία ηεο ζχγρξνλεο ηηαιηθήο αξρηηεθηνληθήο θαη ήηαλ απνηέιεζκα αλαδήηεζεο κηαο ινγηθήο κεζφδνπ γηα ην ζρεδηαζκφ, ε νπνία ζα ζπλδπάζεη ην „κνληέξλν‟ θαη ηαπηφρξνλα ζα απνθαηαζηήζεη ηνπο δεζκνχο κε ηελ θιαζζηθή παξάδνζε. ΢ηφρνο ήηαλ ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ηεο νηθνδνκηθήο παξάδνζεο θαη ε δεκηνπξγία ελφο απζεληηθνχ, εζληθνχ ζηπι, γεγνλφο

Γηψξγνο Μπακπηληψηεο, Λεμηθφ ηεο Νέαο Διιεληθήο Γιψζζαο, Κέληξν Λεμηθνινγίο, Γεχηεξε έθδνζε, Αζήλα, 2002, ζει. 1.531 21 Colquhoun Alan, Modern architecture, Oxford University Press, UK, 2002, ζει. 183

19 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

πνπ ζπληέιεζε ζε κηα εηο βάζνο ζρεδηαζηηθή έξεπλα θαη ηελ επαλαμηνιφγεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ξφινπ ηνπ αξρηηέθηνλα. 22 «Ο ζεκεξηλφο αξρηηέθησλ δελ είλαη ν θαηαζθεπαζηήο κηαο θαηνηθίαο` ε κνληέξλα αξρηηεθηνληθή είλαη ν δξφκνο, ε ζπλνηθία, ε πφιε. Με ηε ζεηξά ηνπο, έλαο δξφκνο κηα ζπλνηθία, κηα πφιε, δελ είλαη ην αξηζκεηηθφ άζξνηζκα ησλ θαηνηθηψλ πνπ ηε ζπγθξνηνχλ.[…] Ζ κνληέξλα αξρηηεθηνληθή δελ κπνξεί παξά λα ζεσξεζεί πνιηηηθφ πξφβιεκα` δειαδή, εληέιεη, πξφβιεκα εζηθφ.» Massimo Bontempelli, 1985, 13 Τπήξμαλ δχν δηαθξηηέο θνκβηθέο ζηηγκέο ζηνλ ηηαιηθφ ξαζηνλαιηζκφ. Ζ πξψηε πεξηιακβάλεη κηα νκάδα αξρηηεθηφλσλ, γλσζηνί σο «Gruppo 7» ηε δεθαεηία ηνπ 1930 θαη ε δεχηεξε ηελ αξρηηεθηνληθή νκάδα ηεο ζρνιήο ηεο Tendenza, ε νπνία αλαδχζεθε ζηα ηέιε ηνπ 1960. Ζ Tendenza, ε αιιηψο ν ηηαιηθφο λενξαζηνλαιηζκφο, πηνζέηεζε κηα πνιχ δηαθνξεηηθή ηδενινγία ζε ζρέζε κε ηνλ πξνθάηνρφ ηεο, ε νπνία ζα κειεηεζεί παξαθάησ.

1.1.2 Η ίδξπζε ηνπ Gruppo 7 «Σν παξειζφλ θαη ην παξφλ καο δελ είλαη αζπκβίβαζηα. Γελ επηζπκνχκε λα αγλνήζνπκε ηελ θιεξνλνκηά ηεο παξάδνζήο καο. Ζ παξάδνζε φκσο απηή κεηαζρεκαηίδεηαη θαη παίξλεη λέεο κνξθέο, πνπ ιίγνη κφλν κπνξνχλ λα αλαγλψζνπλ.» Gruppo 7, «΢εκείσζε» ζηε Rassegna Italiana, Γεθέκβξηνο 1926 Σν ξαζηνλαιηζηηθφ Gruppo 7 ηδξχζεθε ην 1926 θαη έθαλε ηελ πξψηε ηνπ εκθάληζε ζην πεξηνδηθφ Rassegna Italiana. Σα κέιε ηεο, απφθνηηνη ηνπ Πνιπηερλείνπ ηνπ Μηιάλν θαη εθθξαζηέο ηνπ κνληέξλνπ, ήηαλ νη Sebastiano Larco, Giudo Frette, Carlo Enrico Rava, Adalberto Libera, Luigi Figini, Gino Pollini θαη Giuseppe 22

Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, Σν θηβψηην ηνπ Μνληέξλνπ, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα, 2001, ζει. 189

20 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Terragni. ΢χκθσλα κε ηνπο ίδηνπο, ζηφρνο ηνπο ήηαλ ε εμεξεχλεζε ηνπ ρψξνπ κεηαμχ ηνπ θιαζηθνχ θηλήκαηνο Novecento θαη ζηε βηνκεραληθή κνξθή πνπ θιεξνλφκεζαλ απφ ηνπο θνπηνπξηζηέο. Ηδηαίηεξν βάξνο έδσζαλ ζηελ επαλεξκελεία ηεο παξάδνζεο. Σελ πεξίνδν ηεο θαζηζηηθήο εηθνζαεηίαο (1922-1943) ν ηηαιηθφο ξαζηνλαιηζκφο ζπλέβαιε ζηε δεκηνπξγία ζεκαληηθψλ αξρηηεθηνληθψλ έξγσλ, αζηηθψλ επεκβάζεσλ θαη φρη κφλν. ΢χληνκα, φκσο, ε ξαζηνλαιηζηηθή αξρηηεθηνληθή ππνλνκεχηεθε, πξνπαγαλδίζηεθε θαη θαηνλνκάζηεθε σο «θαζηζηηθή». 23 Με ηε λέα θπξίαξρε πνιηηηθή ηάμε πνπ εδξαηψζεθε κεηαπνιεκηθά, ε νπνία επηδίσμε ηελ απαιιαγή ηεο απφ νπνηαδήπνηε εθδήισζε ηε ζπλδέεη κε ην πξφζθαην θαζηζηηθφ παξειζφλ , ην ξαζηνλαιηζηηθφ θίλεκα εγθαηαιείπεηαη θαη πνξεχεηαη ζηελ παξαθκή ηνπ.24

«Σν ζήκα θαηαηεζέλ ηεο ζεκεξηλήο λενιαίαο …είλαη ε επηζπκία γηα δηαχγεηα θαη ζνθία...απηφ πξέπεη λα είλαη ζαθέο… δε ζθνπεχνπκε λα θφςνπκε ηνπο δεζκνχο καο κε ηελ παξάδνζε… Ζ λέα αξρηηεθηνληθή πξέπεη λα είλαη ην απνηέιεζκα κηαο ζηελήο ζρέζεο αλάκεζα ζηε ινγηθή θαη ηνλ νξζνινγηζκφ.»

Gruppo 7, Rassegna Italiana, 1926

Frampton Kenneth, Μνληέξλα Αξρηηεθηνληθή, ηζηνξία θαη θξηηηθή, κεηάθξαζε Αλδξνπιάθεο Θφδσξνο, Παγθάινπ Μαξία, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα, 2009, ζει. 186 24 Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, Σν θηβψηην ηνπ Μνληέξλνπ, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα, 2001, ζει.189

21 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 1: Giuseppe Terragni

Δηθφλα 2: Gruppo 7

΢εκαληηθφηεξνο εθπξφζσπνο ηνπ ηηαιηθνχ ξαζηνλαιηζκνχ θαη κέινο ηνπ Gruppo 7 ήηαλ ν Giuseppe Terragni. Ο ηηαιφο αξρηηέθηνλαο γελλήζεθε ζηελ πφιε Μέληα (επαξρία ηνπ Μηιάλν) ηνλ Απξίιην ηνπ 1904. Σν πξψην ηνπ ζεκαληηθφ έξγν θαη ην πξψην ηνπ ηηαιηθνχ ξαζηνλαιηζκνχ ήηαλ ε πνιπθαηνηθία Novocomum, γλσζηή θαη σο Transatlantico, κε εκθαλείο επηξξνέο ηφζν απφ ηνλ Le Corbusier, φζν θαη απφ ηνλ Muzio. Με ην έξγν απηφ ζπκκεηείρε ζηελ Πξψηε θαη Γεχηεξε Έθζεζε Ραζηνλαιηζηηθήο αξρηηεθηνληθήο πνπ 25 πξαγκαηνπνηείηαη ζηε Ρψκε. Σν 1932, ν ίδηνο ζρεδίαζε έλα έξγν- νξφζεκν γηα ην Ηηαιηθφ Ραζηνλαιηζηηθφ Κίλεκα, ηελ Casa del Fascio (ηε ζεκεξηλή Casa del Popolo), ζην Como ηεο Ηηαιίαο. 26Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ε Casa del Fascio ή αιιηψο ην «΢πίηη ηνπ Φαζηζκνχ», απνηέιεζε ην 25

Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, Από ην βήκα ηεο αξρηηεθηνληθήο, εθδ. Καζηαληψηεο, Αζήλα, 2004, ζει. 91 26 Jordan, R. Furneaux, Concise history of western architecture, κεηάθξαζε Γεκήηξεο Ζιίαο, εθδ. Τπνδνκή, Αζήλα, 1981, ζει. 435

22 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζεκαληηθφηεξν έξγν ηνπ θαζηζηηθνχ θαζεζηψηνο ηνπ Mussolini. Σν θηίξην πξνθχπηεη κέζα ζε έλα ηέιεην ηεηξάγσλν θαη έρεη ην κηζφ χςνο ζε ζρέζε κε ην βάζνο ηνπ. Οη ρξήζεηο ηνπ θηηξίνπ νξγαλψλνληαη πεξηκεηξηθά ζε ζρέζε κε ην θεληξηθφ αίζξην, ελψ φιε ε θαηαζθεπή είλαη ειαθξψο ππεξπςσκέλε ζε κία ιίζηλε βάζε, ηελ νπνία ν ίδηνο ν Terragni πεξηέγξαςε ζαλ έλα piano rialzato. Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ζηα πεξηζζφηεξα έξγα ηνπ Terragni, απνηειεί ην γεγνλφο φηη είραλ αξρηθά ζρεδηαζηεί γχξσ απφ κηα ππαίζξηα απιή , αθνινπζψληαο ην πξφηππν ηνπ παξαδνζηαθνχ palazzo, θαζψο θαη ην δίθηπν απφ θνιψλεο ζηελ πιεπξά ηεο εηζφδνπ, πνπ απνηειεί εμέιημε ηνπ θιαζζηθνχ πξφλανπ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ν αξρηηέθηνλαο δείρλεη θαλεξά ηελ πξφζεζε ζχλδεζεο ηνπ κε ηελ παξάδνζε. Ωζηφζν, θαηά ηελ επεμεξγαζία ηνπ ζρεδίνπ, ε απιή κεηαβιήζεθε ζε θεληξηθή αίζνπζα ζπλαληήζεσλ χςνπο δχν νξφθσλ, πιαηζησκέλε θαη ζηηο ηέζζεξηο πιεπξέο ηεο απφ ζηνέο, γξαθεία θαη αίζνπζεο ζπλεδξηάζεσλ. Ζ ηεηξαψξνθε θαηαζθεπή έρνληαο κηα θαζαξή γεσκεηξία, απνθαιχπηεη ηελ θαηαζθεπαζηηθή ινγηθή ηεο κε ηελ θαηά δψλεο δηακφξθσζε ηεο φςεο ηεο. Ο ζθειεηφο ηνπ θηηξίνπ, ν νπνίνο είλαη απφ νπιηζκέλν ζθπξφδεκα θαη επελδπκέλνο απφ κάξκαξν Bolticino, ζπληίζεηαη κε ηε κνξθή θαλλάβνπ ζηελ φςε, ηα αλνίγκαηα ηεο νπνίαο εθθξάδνπλ ηελ παξνπζία ηνπ εζσηεξηθνχ αίζξηνπ. Ζ πνιηηηθή ζέζε ηνπ θηηξίνπ εθθξάδεηαη θπξίσο κε ηηο γπάιηλεο πφξηεο πνπ ζπλδένπλ ην αίζξην κε ηελ εμσηεξηθή πιαηεία κέζσ ηνπ θνπαγηέ θαη νη νπνίεο άλνηγαλ ηαπηφρξνλα κε κεραληζκφ θαη εμαζθάιηδαλ ηελ απξφζθνπηε ξνή ηεο κάδαο απφ ηελ πιαηεία ζηελ εζσηεξηθή «αγνξά» ηεο cortile. 27 ΢ην θνπαγηέ είλαη ηνπνζεηεκέλν έλα κεγάιν θεληξηθφ θαζηζηηθφ κε δηπιφ χςνο, ην νπνίν θσηίδεηαη κέζσ κηαο επίπεδεο ζηέγεο απφ νπιηζκέλν ζθπξφδεκα θαη παιφηνπβια. Με ηνλ ηξφπν απηφ ν Terragni εηζάγεη κηα απζηεξά ξαζηνλαιηζηηθή γεσκεηξία, δεκηνπξγψληαο θάηη κλεκεηαθφ θαη θαζαξφ.

Frampton Kenneth, Μνληέξλα Αξρηηεθηνληθή, ηζηνξία θαη θξηηηθή, κεηάθξαζε Αλδξνπιάθεο Θφδσξνο, Παγθάινπ Μαξία, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα, 2009, ζει. 187

23 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 3: Casa del Fascio, Como, Italy

Δηθφλα 5: Casa del Fascio, Σξηζδηάζηαην κνληέιν, λφηηα γσλία

Δηθφλα 4: Casa del Fascio, Como, Italy

Δηθφλα 6: Casa del Fascio,Σξηζδηάζηαην κνληέιν, βφξεηα γσλία

Δηθφλα 7: Casa del Fascio θαηφςεηο

24 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 8: Casa del Fascio, Como, Italy

25 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

26 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

1.1.3 Η ζρνιή ηεο Tendenza Σν Ηηαιηθφ Νενξαζηνλαιηζηηθφ θίλεκα απνηέιεζε κία πξνζπάζεηα αλακφξθσζεο ηεο επξσπατθήο αξρηηεθηνληθήο κεηά ηνλ Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν θαη εθθξάζηεθε θπξίσο κέζα απφ ηε ζεσξία θαη ηε δξαζηεξηφηεηα ηεο αξρηηεθηνληθήο νκάδαο ηεο ζρνιήο ηεο Tendenza, κηαο αξρηηεθηνληθήο ηάζεο πνπ αλαπηχρζεθε ζηα ηέιε ηνπ 1960 ζε Ηηαιηθά θαη Διβεηηθά παλεπηζηήκηα. Σν θίλεκα εγθαηληάζηεθε κε ηε δεκνζίεπζε δχν θεηκέλσλ, ην L‟ architettura della citta (1966) ηνπ Aldo Rossi θαη ην La costruzione logica dell‟ architettura (1967) ηνπ Giorgio Grassi. ΢ην θείκελν ηνπ ν Grassi πξνζπάζεζε λα δηαηππψζεη ηνπο ζπλζεηηθνχο θαλφλεο ηεο αξρηηεθηνληθήο, ελψ ν Rossi, αλαιχνληαο ηελ πφιε σο αξρηηεθηνληθή, ππνγξάκκηζε ηε ζεκαζία ησλ θαζηεξσκέλσλ ηχπσλ ζηνλ θαζνξηζκφ ηεο κνξθνινγηθήο δνκήο ηεο πφιεο. 28

Δηθφλα 9: Οκάδα αξρηηεθηφλσλ πνπ παξνπζηάζηεθε ζηε 15εTriennale ηνπ Μηιάλν ην 1973 κπξνζηά απφ ην έξγν ηνπ Arduino Cantàfora, La Città analoga, 1973. Απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά, Richard Meier, Julia Bloomfield, Peter Karl, Vittorio Savi, Antonio Monestiroli, Max Bosshard, Aldo Rossi, Arduino Cantàfora, Gianni Braghieri, Bruno Reichlin, Aldo Aymonino, Fabio Reinhart, Heinrich Helfestein , José Da Nobrega Franco Raggi, Claudio Maneri, Massimo Scolari, Michael Graves.

Frampton Kenneth, ό. π., ζει. 261

27 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Καζψο ην ζηεξέσκα ηεο ηηαιηθήο αξρηηεθηνληθήο ακέζσο κεηά ηνλ πφιεκν είλαη εμαηξεηηθά πνιχπινθν, αλ αλαινγηζηεί θάπνηνο ηηο θαηαβνιέο ηνπ ξαζηνλαιηζκνχ ησλ πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ θαη ηεο δηθηαηνξίαο ηνπ Μνπζνιίλη, νη λενξαζηνλαιηζηέο αξρηηέθηνλεο πξνζπάζεζαλ λα επαλεηζάγνπλ ηηο ζεσξεηηθέο βάζεηο ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη λα αλαπηχμνπλ κηα ινγηθή ζρεδηαζηηθή κεζνδνινγία, επηζηξέθνληαο αιιά μαλαδηαβάδνληαο ηελ αξρηηεθηνληθή ησλ ξαζηνλαιηζηψλ αξρηηεθηφλσλ θαη εθείλε ηνπ Γηαθσηηζκνχ. Με ηνλ ηξφπν απηφ επηδίσμαλ λα επαλαζεκειηψζνπλ ηελ αξρηηεθηνληθή πάλσ ζηελ ηζηνξηθή εκπεηξία ηεο, πξνθεηκέλνπ λα απνκαθξπλζνχλ απφ αβέβαηεο αμίεο.29 Γηαηί ε αξρηηεθηνληθή κπνξνύζε λα αλαζπζηαζεί κόλν κέζσ ηεο επηζηξνθήο ζηνλ εαπηό ηεο, σο απηόλνκε θαη θαζαξή επηζηήκε.30 Αλαδεηνχλ κηα εξκελεία ηεο αξρηηεθηνληθήο πνπ λα αλαθέξεηαη ζε γεληθέο θαη δηαξθείο αξρέο, έηζη ψζηε ε αξρηηεθηνληθή κειέηε λα είλαη απνηέιεζκα κηαο αληηθεηκεληθήο κεζφδνπ. Η κέζνδόο απηή επηθεληξώλεηαη ζην θαζεζηώο ησλ ζρέζεσλ πνπ ππάξρνπλ ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πιαίζην, θαη ην νπνίν λνεκαηνδνηεί ηα ζηνηρεία κεηαμύ ηνπο, εμαζθαιίδνληαο αληηθεηκεληθόηεηα θαη ξεαιηζκό. Γηα ηνπο λενξαζηνλαιηζηέο, ε πόιε είλαη ην πιαίζην εθείλν πνπ θαζνξίδεη ηηο ζρέζεηο θαη εκπεξηέρεη ηα επηκέξνπο ζηνηρεία, ηνπο ηόπνπο. Ο ηόπνο, επνκέλσο, απνηειεί κέξνο ηεο πόιεο, απνθηά λόεκα ζηα πιαίζηα ηεο δνκήο πνπ αλήθεη θαη ε ζεκαζία ηνπ εμαξηάηαη από ηε ζρέζε κε άιινπο ηόπνπο, ζηνηρεία ηεο ίδηαο δνκήο. Οη αξρηηέθηνλεο δίλνπλ έκθαζε ζηε ζρέζε κεηαμύ ησλ ηόπσλ θαη ζηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ελόο ηόπνπ, πνπ είλαη ηθαλά λα ζπγθξηζνύλ κε άιινπο, απνηππώλνληαο κνξθνινγηθέο, θπζηθέο θαη πιηθέο ηδηαηηεξόηεηεο κε ηνπνγξαθίεο θαη ραξηνγξαθίεο. Αθφκα, ε δηαθνξά ζε ζρέζε κε ηηο ππφινηπεο απφςεηο ζε φηη αθνξά ηελ αληαπφθξηζε ηεο αξρηηεθηνληθήο ζηνλ ηφπν, έγθεηηαη ζηελ 29

΢εκαηνθνξίδεο Γηψξγνο, Γηειεύζεηο, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηε κεηάπνιε, εθδ. Metapolis, Αζήλα, 2005, ζει. 149 30 Υαηδεζάββα Γ., φ. π., ζει. 149

28 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζεκαληηθφηεηα ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο.31 ΢ε απηήλ ηελ πξνζέγγηζε νη λενξαζηνλαιηζηέο ζεσξνχλ ηελ πφιε σο έλα ηζηνξηθό ζπλερέο, έλα παιίκςεζην ρξνληθώλ θαη κνξθνινγηθώλ ζπζζσξεύζεσλ.32 Ο ηφπνο πεξηέρεη πάληα θπζηθά θαη ηζηνξηθά ππνιείκκαηα, ηα νπνία απνηεινχλ ελαξθηήξηα πεγή γηα ηνλ ζρεδηαζκφ, κε ζθνπφ ηελ απνθάιπςε ηεο αιεζηλήο νπζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Ο ηφπνο επνκέλσο, απνθηά κηα ζπκβνιηθή ζεκαζία, θαζψο αθππλίδεη ηε λνεηηθή πιεπξά ηνπ αλζξψπνπ θαη θπξίσο ηε κλήκε ηνπ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ε ίδηα ε πφιε, νη δνκέο ηεο αιιά θαη ε ηζηνξία ηεο απνηεινχλ έκπλεπζε γηα ην ζρεδηαζκφ, θαηαιήγνληαο ζε κηα αξρηηεθηνληθή ε νπνία αησξείηαη κεηαμχ θαηαγξαθήο θαη κλήκεο. Οη λενξαζηνλαιηζηέο, έηζη, πξνηείλνπλ κία λέα ηππνινγία, απνδεζκεπκέλε απφ θάζε κνλνζήκαληε ιεηηνπξγηθή ζρέζε. Γηα ηνπο ίδηνπο ε αξρηηεθηνληθή είλαη κηα ζπλερήο επηζηξνθή αξρεηχπσλ θαη ζηαζεξψλ ακεηάβιεησλ δνκψλ θαη κία πξνζπάζεηα επαλαζχλδεζεο κε ηε κνξθή, ε νπνία ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε ζπιινγηθή κλήκε. Αλαθεξφκαζηε, επνκέλσο, ζε κία απηναλαθνξηθή θαη απηφλνκε αξρηηεθηνληθή, ζηελ νπνία ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα κεηαβεί ζε κνξθνινγηθέο θαη ηππνινγηθέο αλαιχζεηο πξηλ μεθηλήζεη ηελ εξκελεπηηθή δηαδηθαζία. Σν πεδίν ηεο αξρηηεθηνληθήο θαζνξίδεηαη εθείλε ηελ πεξίνδν απφ αξρηηέθηνλεο πνπ ζρεηίδνληαη κε πνιηηηθέο ζέζεηο ηεο αξηζηεξάο, επνκέλσο ε αξρηηεθηνληθή ζεσξία θαη πξαθηηθή ζα ζπζρεηηζηεί κε ηελ πνιηηηθή, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλαδφκεζε, αλαδεηθλχνληαο ηνλ θνηλσληθφ ξφιν ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη αλαγλσξίδνληαο ηελ ηθαλφηεηα ηεο λα πξνσζεί ηελ θνηλσληθή αιιαγή.33 Ζ πνιηηηθή απηή έληαμε ησλ αξρηηεθηφλσλ σο δηαλννπκέλσλ ζηελ αξηζηεξά, ηνπο ππνρξέσλε λα ιάβνπλ ππφςε ηνπο ηε ιατθή θαη εζληθή θνπιηνχξα. Οη θχξηεο ηδέεο ηνπο ζηξέθνληαλ ελαληίσλ ηνπ θαζηζκνχ, ηνπ θαηαλαισηηζκνχ ησλ 31

Forty Adrian, Words and buildings,a vocabulary of modern architecture, εθδ.Thames & Hudson, Λνλδίλν,2004, ζει.132 32 Υαηδεζαββα Γ., φ. π., ζει. 151-152 33 Nesbitt Kate, Theorizing a new agenda for architecture, an anthology of architectural theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, Νέα Τφξθε, 1996, ζει. 354

29 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

κεγαινππφιεσλ θαη ηεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο. Πξφθεηηαη γηα έλα θίλεκα ην νπνίν, φπσο παξαηεξνχλ νη M. Tafuri θαη F. Dal Co, αληηπξνζσπεχεη κηα αλζξσπηζηηθή αξρηηεθηνληθή, ζηξέθεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζηνπο ςπρνινγηθνχο παξάγνληεο ηνπ ζρεδηαζκνχ, ζηελ εθθξαζηηθή ρξήζε ησλ πιηθψλ, ζηελ ελζσκάησζε ηνπ λένπ έξγνπ ζην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπ θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ ηνπηθψλ παξαδφζεσλ. 34 O Henk Engel, αλαπιεξσηήο θαζεγεηήο αξρηηεθηνληθήο ζην Σερλνινγηθφ Παλεπηζηήκην ηνπ Νηειθη θαη ζπλεξγάηεο ηνπ De Nijl Architecten, κηιά ζηε δηάιεμε κε ηίηιν «The Tendenza and the Italian Rationalist architecture» ην 2010, γηα ηξηο πεξηφδνπο ηεο λενξαζηνλαιηζηηθήο αξρηηεθηνληθήο. ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην, ε πξψηε πεξίνδνο 1959-1966 επηθεληξψλεηαη ζηελ πφιε, ζηηο αζηηθέο ζεσξίεο θαη αλαιχζεηο, πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο νπνίνπο πεξηγξάθεη θαη ζπλνςίδεη ν Aldo Rossi ζην βηβιίν ηνπ «L‟ architettura della citta» ην 1966. Ζ δεχηεξε θαη πην ζεκαληηθή πεξίνδνο γηα ηνλ Engel, είλαη ηα ρξφληα κεηαμχ 1967-1973, φπνπ ην ελδηαθέξνλ ζπγθεληξψλεηαη ζην ξαζηνλαιηζκφ θαη ζηε ζεσξία ηνπ ζρεδηαζκνχ. Σελ ίδηα πεξίνδν ν Aldo Rossi δηδάζθεη ζηε ΢ρνιή Αξρηηεθηφλσλ ηνπ Μηιάλνπ θαη ην 1973 εθδίδεη ην βηβιίν «L'architettura razionale». Ζ ηειεπηαία πεξίνδνο γηα ηνλ ηηαιηθφ ξαζηνλαιηζκφ απνηεινχλ ηα ρξφληα 19731981. Ζ Tendenza γίλεηαη δηεζλψο γλσζηή κε ην βηβιίν ηνπ Rossi ην 1981 κε ηελ νλνκαζία «Scientific Autobiography». 35 Μία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο κνξθέο ηεο ηηαιηθήο αξρηηεθηνληθήο, πνπ θαζφξηζε ηα βαζηθά ζεκεία ηεο ζθέςεο ησλ λενξαζηνλαιηζηψλ, ήηαλ ν Ernesto Nathan Rogers. Ο ίδηνο, δηεπζπληήο ηνπ πεξηνδηθνχ Casabella απφ ην 1953 έσο ην 1964, εθπαίδεπζε κηα ζεηξά λέσλ αξρηηεθηφλσλ ζην Πνιπηερλείν ηνπ Μηιάλν, νη νπνίνη θηλήζεθαλ ζην ίδην αξρηηεθηνληθφ θαη πνιηηηζκηθφ πξφγξακκα, απνδίδνληαο θξίζηκν 34

΢εκαηνθνξίδεο Γηψξγνο, Γηειεχζεηο, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηε κεηάπνιε, εθδ. Metapolis, Αζήλα, 2005, ζει. 12 35 Henk Engel, δηάιεμε κε ηίηιν « The Tendenza and the Italian rasionalist architecture, ζην http://www.theberlage.nl/galleries/videos/watch/2010_05_18_the_tendenza_and_it alian_rationalist_architecture

30 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ξφιν ζηα πεξηβαιινληηθά δεδνκέλα ηνπ παξειζφληνο, ζηελ ηδέα ηεο παξάδνζεο ηεο επξσπατθήο πφιεο, ζηελ ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη ζηελ έλλνηα ηεο κλεκεηαθφηεηαο.36 Μία λέα γεληά αξρηηεθηφλσλ δεκηνπξγήζεθε, κέζα απφ ην Casabella θαη ηε ζπλεξγαζία ηνπο κε ηε ζπληαθηηθή νκάδα, θαζψο έγξαθαλ ηα πξψηα ηνπο άξζξα αξρηηεθηνληθήο θξηηηθήο, θαη πεξηιάκβαλε κεηαμχ άιισλ ηνπο Vittorio Gregotti, Aldo Rossi, Manfredo Tafuri θαη Georgio Grassi. Μέζα απφ ην πεξηνδηθφ, ν Rogers αλέπηπμε ηε ζεσξία ηνπ ζρεηηθά κε ην πξφβιεκα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, σο ζχλδεζε κεηαμχ ηεο κνληέξλαο αξρηηεθηνληθήο, ηεο παξάδνζεο θαη ηεο ηζηνξίαο. 37 Σν ηηαιηθφ ζηεξέσκα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 παξάγεη εκβιεκαηηθά έξγα θαη πιεζψξα θεηκέλσλ. Ζ θπζηνγλσκία πνπ ζα μερσξίζεη θαη εθείλε πνπ ζα αζθήζεη ηε κεγαιχηεξε επίδξαζε είλαη εθείλε ηνπ Aldo Rossi. Οη ζέζεηο ησλ αξρηηεθηφλσλ ζα αλαιπζνχλ ζηε ζπλέρεηα ηεο εξγαζίαο.

Montaner Josep Maria, Ιζηνξία ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο, θηλήκαηα, ηδέεο νύ θαη Γεκηνπξγνί ζην Γεύηεξν κηζό ηνπ 20 αηώλα, κεηάθξαζε Παιαηνιφγνπ Μαξία, Γηαθνπκάηνο Αλδξέαο, εθδ. Νεθέιε, Αζήλα, 2004, ζει. 293 37 Gregotti Vittorio, New directions in Italian architecture, εθδ. George Braziller, Νέα Τφξθε, 1969, ζει. 58

31 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 10: Δμψθπιιν ηνπ πεξηνδηθνχ Casabella, λ. 253, Ηνχιηνο 1961

32 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

1.2 Δπάιιειεο αλαγλώζεηο ηνπ ηόπνπ. 1.2.1 Ernesto Rogers

Ο Ernesto Nathan Rogers γελλήζεθε ην 1909 ζηελ Σεξγέζηε θαη απνθνίηεζε ην 1932 απφ ην Πνιπηερλείν ηνπ Μηιάλν. Σν 1934 ηδξχεη ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο Gian Luigi Banfi, Ludovico Barbiano di Belgiojoso θαη Enrico Peressutti ην γξαθείν BBPR. 38 Δξγάζηεθε ζηελ εηαηξεία κέρξη ην ζάλαηφ ηνπ ην 1969. Τπήξμε θαζεγεηήο θαη δηεπζπληήο ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Αλζξσπηζηηθψλ Δπηζηεκψλ, ηνπ Πνιπηερλείνπ ηνπ Μηιάλν, απφ ην 1964 έσο ην 1969. Ο Rogers δηεηέιεζε εθδφηεο ζην Domus θαη ην Casabella-continuità . Σν ηειεπηαίν έγηλε έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα αξρηηεθηνληθά πεξηνδηθά ηεο Δπξψπεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπ.39

Δηθφλα 11: Οη Rogers, Peressutti, Belgiojoso θαη Banfi ζηα εγθαίλεηα ηεο Triennale ην 1933.

38 39

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 212 http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.20110803100426310

33 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 12: Δμψθπιια ηνπ πεξηνδηθνχ Casabella.

Δηθφλα 13: Οη BBPRs ζην ρψξν εξγαζίαο ηνπο. Απφ αξηζηεξά: ν Enrico Peressutti, ν Lodovico Belgiojoso, ν Ernesto Nathan Rogers θαη ν Gian Luigi Banfi.

34 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Ο Rogers πξνζαξκφδεη ηηο ηδέεο ηνπ Μνληέξλνπ Κίλεκαηνο ζηελ ηηαιηθή πξαγκαηηθφηεηα θαη επαλεηζάγεη ηελ έλλνηα ηεο ηζηνξίαο ζηελ ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή.40 Σα θείκελά ηνπ, ηα νπνία εκθαλίζηεθαλ θπξίσο σο δεκνζηεχζεηο ζην πεξηνδηθφ Casabella, απνηεινχλ ην ζεκαληηθφηεξν ζεκείν αλαθνξάο ηεο αξρηηεθηνληθήο θνπιηνχξαο ησλ δεθαεηηψλ 1950 θαη ηνπ 1960 θαη πξαγκαηεχνληαη θπξίσο ηε ζρέζε ηεο αξρηηεθηνληθήο κε ηνλ ηφπν. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αξρηηεθηνληθή γηα εθείλνλ ιεηηνπξγεί σο δηάινγνο κε ηνλ εδαθηθφ πεξίγπξν, ηφζν κέζσ ηεο έλλνηαο ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο, φζν θαη κε ηελ άκεζε θπζηθή έλλνηα ησλ δνκψλ. ΢ην πιαίζην απηφ ν Rogers νξίδεη ηελ έλλνηα «ησλ πξνυπάξρνπζσλ δνκψλ ηνπ πεξηβάιινληνο» (preesistenze ambientali), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ιακβάλνληαη ππφςε, ηφζν ε ηζηνξία ηνπ ηφπνπ, φζν ε πξαγκαηηθφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ. 41 «Να ιακβάλεηο ππφςε ηηο πξνυπάξρνπζεο δνκέο ηνπ πεξηβάιινληνο ζεκαίλεη λα ιακβάλεηο ππφςε ηελ ηζηνξία». E.N.Rogers, 1955, 203 Ο Rogers ιακβάλεη ππφςε ην πεξηβαιινληηθφ, πνιηηηζηηθφ θαη θπξίσο ην ηζηνξηθφ πιαίζην ζην νπνίν βξίζθεηαη έλα θηίξην, έηζη ψζηε απηφ λα κπνξεί λα ηξνπνπνηεζεί ππφ ην πξίζκα ηεο ηζηνξηθήο ζπλείδεζεο, δειαδή λα αλαγλσξίδεηαη σο κέξνο ηεο ίδηαο ηζηνξηθήο εμέιημεο. 42 Ωζηφζν, δελ ζπγρέεη ηελ έλλνηα ηεο ηζηνξίαο κε εθείλε ηνπ παξειζφληνο. Αληηιακβάλεηαη πσο ε ηζηνξία απνηειεί ην κέζν θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη δνκέο ηνπ παξειζφληνο κεηαθέξνληαη θαη εξκελεχνληαη ζην παξφλ. «… Κάζε λέν αξρηηεθηνληθφ έξγν ζα κπνξνχζε λα είλαη κηα ηζηνξηθή πξάμε, ε νπνία, ζε κεγαιχηεξν ή κηθξφηεξν βαζκφ, ζα επαλεξκελεχεη φια ηα πθηζηάκελα έξγα». 43 Τπνζηήξημε, επνκέλσο, ηελ αξρηηεθηνληθή, ε νπνία παξφηη ζα παξέκελε ζχγρξνλε, ζα αληαπνθξηλφηαλ κνξθνινγηθά ζην ηζηνξηθφ 40

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 205 Gregotti Vittorio, φ.π., ζει. 58 42 Mallgrave, Harry Francis, Modern architectural theory: a historical survey, 16731968, Cambridge University Press, Νέα Τφξθε, 2005, ζει. 362 43 Forty Adrian, ό. π., ζει. 201 41

35 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θαη ρσξηθφ ηεο πιαίζην, κηα αξρηηεθηνληθή, ε νπνία ζα βαζίδεηαη ζηηο αλαθνξέο ηεο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ηφπν θαη φρη ζε κία αληηιεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα.44 « Ζ θαηαλφεζε ηεο ηζηνξίαο είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δηακφξθσζε ηνπ αξρηηέθηνλα, αθνχ πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα εηζάγεη ηε δηθή ηνπ δνπιεηά ζηηο πξνϋπάξρνπζεο δνκέο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη λα ηηο ιάβεη δηαιεθηηθά ππφςε ». E. Rogers, 1961, 96 Οη ηδέεο ηνπ ζα κπνξνχζαλ λα ζπλνςηζηνχλ σο εμήο: « Θα έρνπκε δηαρεηξηζηεί θαιά ηελ θιεξνλνκηά ησλ δαζθάισλ θαη ζα έρνπκε ζπλερίζεη ην λφεκα ηνπ κελχκαηνο ηνπο εάλ θαηαθέξνπκε λα δνκήζνπκε ξεαιηζηηθά ηελ αξρηηεθηνληθή καο θνπιηνχξα θαη εάλ, εμεξεπλψληαο θαιχηεξα αθελφο ηελ έλλνηα ηεο παξάδνζεο, αθεηέξνπ ηελ έλλνηα ηνπ κέιινληνο, κπνξέζνπκε λα μεθαζαξίζνπκε ηνπο ζηφρνπο ηνπ παξφληνο, πξνο φθεινο θπξίσο ησλ ζπγρξφλσλ καο.»45

Ο Rogers εηζάγεη ηελ έλλνηα ηεο ζπλέρεηαο ζηελ αξρηηεθηνληθή θαη ππνζηεξίδεη πσο κέζσ απηήο νη δνκέο ζεκαηνδνηνχλ φρη κφλν ηελ χπαξμε ηνπ ρξφλνπ ηνπο, αιιά δηαηεξνχλ ηελ ζεκαζία ηνπο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, επηθνηλσλψληαο ην άκεζν ηζηνξηθφ ηνπο λφεκα. «….εάλ ε ζεκαία ησλ άκεζσλ πξνθαηφρσλ καο νλνκαδφηαλ “Πξσηνπνξία” ε δηθή καο νλνκάδεηαη “΢πλέρεηα”.» E.N. Rogers, 1958, 195

44 45

Colquhoun Alan, ό.π., ζει. 181 Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 211

36 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

΢χκθσλα κε ηνλ Rogers: «Καλέλα έξγν δελ είλαη πξαγκαηηθά ζχγρξνλν, αλ δελ είλαη απζεληηθά ξηδσκέλν ζηελ παξάδνζε, ελψ θαλέλα αξραίν έξγν δελ έρεη ζεκαζία ζήκεξα, αλ δελ κπνξεί λα αληερεί κέζσ ηεο θσλήο καο».(1954,2) Σνπνζεηεί ζην θέληξν ησλ ηδεψλ ηνπ ην αληηθξνπφκελν: ζπλέρεηα ή θξίζε, κε ηνλ ίδην λα ηηο ππεξαζπίδεηαη εμίζνπ. ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην «αλ αληηιεθζνχκε ηελ ηζηνξία σο δηαδηθαζία, ζα κπνξέζνπκε λα πνχκε πσο ππάξρεη πάληα ζπλέρεηα αιιά θαη θξίζε, αλάινγα κε ην αλ επηζπκνχκε ηελ απνδνρή ή φρη ησλ δεδνκέλσλ ηνπ παξειζφληνο ή ηηο αιιαγέο». (E.N. Rogers, «Continiuta o Crisi», 1957, ηρ. 215) Ζ ηδέα ηεο θξίζεο θαη ηεο ακθηβνιίαο απαζρνινχλ ηνλ Rogers, ν νπνίνο ππνζηεξίδεη πσο κέζα απφ απηέο επέξρεηαη ε θαζεκεξηλή απαηηνχκελε αλαλέσζε θαη αλαζεψξεζε. Παξφηη έλζεξκνο ππνζηεξηθηήο ηεο λεσηεξηθφηεηαο, αληηζηέθεηαη ζην θνξκαιηζκφ, θαη παξακέλεη ππνζηεξηθηήο ηνπ ξεαιηζκνχ θαη ηνπ ήζνπο ηεο κνληέξλαο επνρήο , επηκέλνληαο πσο ε νκνξθηά είλαη αιήζεηα, ζπλνρή θαη αδηαιιαμία. ΢ην πιαίζην απηφ επαλεηζάγεη ζηελ ηηαιηθή αξρηηεθηνληθή ηελ έλλνηα ηεο παξάδνζεο θαη ηνπ κλεκείνπ. Γηα ηνλ ίδην, ε παξάδνζε δελ είλαη παξά ε παξνπζία ηνπ ζπλόινπ ησλ εκπεηξηώλ θαη ζπλερίδνληαο ν ίδηνο αλαξσηηέηαη: « Γηαηί λα κε δψζνπκε αμία ζηνλ θφπν πνπ έθαλαλ άιινη; Γηαηί λα κελ θάλνπκε θηήκα καο ηηο καξηπξίεο ηνπο; Γηαηί λα αξρίδνπκε πάιη απφ ηελ αξρή; Γηαηί δε ζα πξέπεη λα ζπκθηιησζεί ην κνληέξλν κε ην παιαηφ;» 46 Έηζη γηα ηνλ Rogers, ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα γεθπξψλεη ηελ παξάδνζε, σο ζπζζψξεπζε ηεο αλζξψπηλεο πξνζπάζεηαο, κε ηε λεσηεξηθφηεηα, σο αλάγθε γηα ζπλερή βειηίσζε θαη αλαλέσζε. Γηα ην ζθνπφ απηφ νη ηδέεο ηνπ Μνληέξλνπ Κηλήκαηνο ζα πξέπεη λα πξνζαξκφδνληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνπ θάζε ηφπνπ, ρξεζηκνπνηψληαο ηα θαηάιιεια πιηθά θαη ηερλνινγίεο γηα ην εθάζηνηε πεξηβάιινλ. ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην γηα λα πνιεκήζνπκε ηνλ θνζκνπνιηηηζκό, πνπ δξα ζην όλνκα ελόο παγθόζκηνπ ζπλαηζζήκαηνο ρσξίο επαξθέο βάζνο, πνπ εληνύηνηο παξάγεη ηελ ίδηα αξρηηεθηνληθή ζηε Νέα Υόξθε, ηε Ρώκε, ην Τόθην θαη ην Ρίν ληε Τδαλέηξν, ζηελ ύπαηζξν, όζν θαη ζηηο πόιεηο, 46

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 209

37 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

εκείο ζα πξέπεη λα πξνζπαζήζνπκε λα ελαξκνλίζνπκε ηα έξγα καο κε ηα πεξηβαιινληηθά δεδνκέλα ηνπ παξειζόληνο, είηε απηά αλήθνπλ ζηε θύζε, είηε είλαη ηζηνξηθά παξάγσγα ηεο αλζξώπηλεο επθπΐαο. 47 Δπνκέλσο, ε έλλνηα ηεο ζπλέρεηαο είλαη άκεζα ζπλπθαζκέλε κε ηελ έλλνηα ηεο ηζηνξίαο θαη ηελ έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο (ambiente). Μέζα απφ απηή ηε δηαιεθηηθή ζεψξεζε ηεο ηζηνξίαο δελ εκθαληδφηαλ πιένλ ην κνληέξλν θίλεκα σο κηα κνλνιηζηθή παξάδνζε, αιιά κία ηάζε ζηελ νπνία ζα ζηέθνληαλ θξηηηθά απέλαληί ηεο. 48 Έηζη, ν Rogers κεηαηξέπεη ηελ ηζηνξία θαη ηελ παξάδνζε ζε λέα εξγαιεία γηα ηελ θιαζζηθή κεζνδνινγία ηνπ ξαζηνλαιηζκνχ. Σν 1956-1957 νινθιήξσζε κε ην γξαθείν ηνπ, ηνλ νπξαλνμχζηε Torre Velasca ζην Μηιάλν, ην πην ραξαθηεξηζηηθφ έξγν ηνπο, γηα ηνλ νπνίν φκσο ππήξμαλ ηζρπξέο αληηδξάζεηο. Πξφθεηηαη γηα κηα δηαθξηηή θηηξηαθή κνλάδα κεγάινπ χςνπο ζην ηζηνξηθφ θέληξν ηνπ Μηιάλνπ. Ο νπξαλνμχζηεο απνηειείηαη απφ δχν δηαθξηηά κέιε, απφ ηα νπνία ην αλψηεξν έρεη κηα πεξηκεηξηθή πξνεμνρή ηξηψλ κέηξσλ ζε ζρέζε κε ην θαηψηεξν κέινο. Ζ δηαθνξνπνίεζε θξίζεθε αλαγθαία εμαηηίαο ησλ δηαθνξεηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ησλ κειψλ, θαζψο απφ ην δεχηεξν έσο ηνλ δέθαην φξνθν ζα θηινμελνχληαλ γξαθεία, ελψ ζηνπο αλψηεξνπο θαη πην επξχρσξνπο νξφθνπο ζα ζηεγάδνληαλ θαηνηθίεο. Παξάιιεια, ε κνξθή απηή ηνπ νπξαλνμχζηε ζα αλαθεξφηαλ ζηνπο ηηαιηθνχο κεζαησληθνχο ακπληηθνχο πχξγνπο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ σο παξαηεξεηήξηα, πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηέςνπλ ζε πεξηφδνπο πνιέκνπ ηα θάζηξα απφ ηελ εηζβνιή. Αξρηθά είρε πξνβιεθζεί ν πχξγνο λα ήηαλ κεηαιιηθήο θαηαζθεπήο κε επελδχζεηο θξπζηάιισλ, ζηε ζπλέρεηα ηεο κειέηεο φκσο, θαη ιφγσ ηνπ κεγάινπ θφζηνπο, επηιέρζεθε ην νπιηζκέλν ζθπξφδεκα, ην νπνίν ηειηθά ζα ελνπνηνχζε ζρεδφλ ηα δχν θνκκάηηα, κέζα απφ ην πιέγκα ησλ αληεξίδσλ πνπ ζα δεκηνπξγνχληαλ. 49 Αθφκα, νη αληεξίδεο απηέο ελίζρπαλ ηελ εηθφλα ηνπ πχξγνπ παξαηεξεηεξίνπ, αιιά κηκνχληαλ θαη θάπνηα απφ ηα γνηζηθά ζηνηρεία ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ.

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 211 Υαηδεζάββα Γ. φ.π., ζει. 151 49 Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 216 48

38 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δμαηηίαο ηεο ζέζεο ηεο θαηαζθεπήο, πηνζεηήζεθαλ ζαθείο αλαθνξέο ζε ηζηνξηθά ζηνηρεία θαη κνξθέο, πξνθεηκέλνπ ε ζχλζεζε λα εληαρζεί νκαιά ζηνλ εδαθηθφ ηνπ πεξίγπξν, ν νπνίνο πεξηειάκβαλε θιαζηθά θηίξηα ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ. Σα παξάζπξα ζηηο πξνζφςεηο ηνπνζεηνχληαη ζε ηπραία δηάηαμε, θαη ζε ζπλδπαζκφ κε ηα κπαιθφληα θαη ηελ πθή ησλ πιηθψλ, θάλνπλ κία ζαθή αλαθνξά ζε βαζηθά ζηνηρεία ηεο κηιαλέδηθεο αξρηηεθηνληθήο. Ζ νξνθή έρεη κνξθή ππεξβνιηθά επηθιηλή, κε θαπλνγφλνπο θαη επάιμεηο, εληζρχεη ην ζπζρεηηζκφ ηεο κνξθήο ηνπ κε κηα θαηαζθεπή ηεο κεζαησληθήο πφιεο. Παξάιιεια, ε επέλδπζε ηεο θαηαζθεπήο κε πξνθαηαζθεπαζκέλα παλέια απφ βεξνλέδηθν ξνδ κάξκαξν, ζπλαίλεζε ζηελ ελνπνίεζεο ηεο εηθφλαο ηνπ πχξγνπ. ΢ην ζεκείν πνπ ηα δχν κέιε ελψλνληαη δεκηνπξγείηαη έλα θελφ γηα ηηο εγθαηαζηάζεηο, ην νπνίν δεκηνπξγεί κηα γξακκή ζθηάο θαη ηνλίδεη ηελ πξνεμνρή ηνπ φγθνπ.

Δηθφλα 14: BBPR, Torre Velasca, Milano, 195058 [Απφ ην πεξηνδηθφ Esperienza dell‟Architettura, Milano 1997]

Δηθφλα 15: Torre Velasca 1951-1958, πιεπξηθή φςε θαη ηνκή [Δηθφλεο απφ Casabella n.232, 1959 ζει. 9-15]

Ο πχξγνο αληηπξνζσπεχεη ηε ζεσξία ηνπ Rogers αλαθνξηθά κε ηα «πεξηβαιινληηθά δεδνκέλα ηνπ παξειζφληνο», θαζψο ε θαηαζθεπή θαηάθεξε λα ελζαξθψζεη, ρσξίο κηκεηηζκνχο, ηνλ ραξαθηήξα ηεο πφιεο. O Rogers θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ, παξφηη ρξεζηκνπνίεζαλ κηα θαζαξά κνληέξλα ηππνινγία, ζε φηη αθνξά ηνλ νπξαλνμχζηε, 39 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θαηάθεξαλ λα ζπλδέζνπλ ηελ παξάδνζε θαη ην κνληέξλν, κέζα απφ ηηο ηζηνξηθέο αλαθνξέο. 50

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 217

40 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 16: Torre Velasca 1951-1958

41 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

1.2.2

Aldo Rossi

Δηθφλα 17: Aldo Rossi

Αλάκεζα ζηηο πξνηάζεηο πνπ ζα δηαηππσζνχλ ζηελ Ηηαιία ην 1960, εθείλε πνπ ζα αζθήζεη ηε κεγαιχηεξε επηξξνή είλαη εθείλε ηνπ Aldo Rossi (1931-1997). Ο Rossi γελλήζεθε ζην Μηιάλν, φπνπ θαη ζπνχδαζε αξρηηεθηνληθή (1949-1959), δίδαμε αξρηηεθηνληθή (19651971)θαη έγξαςε γηα ηελ αξρηηεθηνληθή. Απνηέιεζε ζπλεξγάηεο θαη κέινο ηεο ζπληαθηηθήο επηηξνπήο ηνπ πεξηνδηθνχ CasabellaContinuita, απφ ην 1955 έσο ην 1964. Σν 1966 δεκνζηεχεη ην ζεκαληηθφηεξν ζεσξεηηθφ ηνπ έξγν κε ηίηιν Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, ζην νπνίν πξνζπάζεζε λα θαηαλνήζεη ηελ αξρηηεθηνληθή ζε ζρέζε κε ηελ πφιε, απνξξίπηνληαο πάληα ηελ εθδνρή ηνπ θνλμηνλαιηζκνχ, πνπ δηέθξηλε ηε δεθαεηία ηνπ ‟60. Ο Rossi αληηιακβάλεηαη ηελ πφιε σο ηζηνξηθφ θαη πνιηηηζκηθφ αγαζφ, 42 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

σο κία πφιε ε νπνία ρξήδεη αλνηθνδφκεζεο, θαηεζηξακκέλε φπσο είλαη απφ ηνλ Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν. 51 Ο Rossi πξνηείλεη κηα ζεηξά κεζνδνινγηθψλ θξηηεξίσλ, ηα νπνία ζα αζθήζνπλ κεγάιε επηξξνή ζηε ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή. Θεψξεζε σο θχξηα έθθξαζε ηνπ ξαζηνλαιηζκνχ ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ησλ αξρηθψλ ρξφλσλ ηνπ κνληέξλνπ θηλήκαηνο, ζεσξψληαο πσο εθείλα είλαη ηθαλά λα ηξνθνδνηήζνπλ αλαινγίεο θαη κνληέια γηα ηε ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή.52 Γηα εθείλνλ ε πφιε ζπληζηά ην θαηεμνρήλ αλζξψπηλν αληηθείκελν: έλα αξρηηεθηνληθφ έξγν, ζην νπνίν ζπγθεληξψλνληαη ηα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ηελ εηθφλα ελφο νηθνδνκήκαηνο πνπ απιψλεηαη ζην ρξφλν. Έηζη ε πφιε είλαη κηα fabbrica53, κηα ρσξνρξνληθή θαηαζθεπή πνπ αλαπηχζζεηαη θαη εμειίζζεηαη παξάιιεια κε ηνλ πνιηηηζκφ, ηελ θνηλσλία θαη ηε θχζε. Ο ρξφλνο γηα ην Rossi είλαη κηα παξάκεηξνο πνπ επηηξέπεη ζηελ πφιε λα «κεγαιψλεη επάλσ ζηνλ εαπηφ ηεο» θαη λα κεηαβάιιεηαη ζπλερψο. Έηζη, φπσο ν ίδηνο αλαθέξεη, ε πφιε απνηειεί ηε «κνξθή ελφο φινπ πνπ ζπληίζεηαη απφ επηκέξνπο ηκήκαηα, απφ δηαθνξέο. Δίλαη πάλσ απ φια κνξθέο θαη ηχπνη πνπ δηαξθνχλ, θαηαθαζίδνληαο κέζα ζηελ ηχξβε ηεο ηζηνξίαο».54 Μέζα απφ απηέο ηηο δηαθνξέο απνθαιχπηεηαη ν ηδηαίηεξνο ραξαθηήξαο ηνπ ηφπνπ (locus solus) , κέζα απφ ηνλ ίδην ηνλ ηξφπν ζχλζεζεο ησλ γεγνλφησλ θαη ησλ ζπκβφισλ. Ο Rossi κέζσ ηεο παξαηήξεζεο θαη ηεο ινγηθήο, ηαμηλνκεί επηζηεκνληθά ηηο κνξθέο θαη ζηε ζπλέρεηα

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 294 Υαηδεζάββα Γ., φ.π., ζει 153 53 Ο φξνο fabbrica ζηελ ηηαιηθή γιψζζα ζεκαίλεη θηήξην, νηθνδφκεκα, εξγνζηάζην, ηέρλαζκα, επηλφεζε, ελψ ζπαληφηεξα αλαθέξεηαη ζε κηα θαηαζθεπή ππφ καθξάλ εμέιημε βι. Vocabolario della lingua italiana di Nicola Zingarelli, Zanichelli, Bologna. Γηα ην Rossi ε ιέμε «fabbrica» ζεκαίλεη «νηθνδφκεκα», κε ηελ παιαηά ιαηηληθή θαη αλαγελλεζηαθή έλλνηα ηεο εληππσζηαθήο θαη κνλαδηθήο θαηαζθεπήο πνπ δηαξθεί ζην ρξφλν. Ο ίδηνο ζηελ εηζαγσγή ηεο πξψηεο ηηαιηθήο έθδνζεο, ρξεζηκνπνηεί ραξαθηεξηζηηθά ηελ έθθξαζε «la fabbrica della citta” θαη φρη «ε αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο». Βι. Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, ζει. 268 54 Rossi Aldo, ό.π., ζει. ζει. 8 52

43 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

νδεγείηαη ζε ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ πνιηηηζκηθή δηάξζξσζε ηνπ ηφπνπ.55 Όπσο είλαη εκθαλέο, ν ηόπνο επαλέξρεηαη ζπλερψο ζηα ζεσξεηηθά ηνπ ζπγγξάκκαηα. Ο Rossi κεηαθέξεη ηε ζπδήηεζε γηα ηνλ ηφπν ζην πεδίν ησλ αζηηθώλ ζπληειεζηώλ θαη ηνλ ζπλδέεη κε αμίεο, φπσο ε κλήκε θαη ε ηζηνξία. Έλλνηεο ηηο νπνίεο ηνπ είρε κεηαδψζεη ν δάζθαινο ηνπ, απηή ηε θνξά αλήθνπλ ζε έλαλ λέν θαη επξχηεξν θαλφλα νξζνινγηθήο θξηηηθήο. Ο Rossi ζεσξεί ηνλ ηόπν σο έλα ζηνηρείν πνπ κπνξεί λα κεηαβάιεη θαη λα δηακνξθώζεη ηελ αξρηηεθηνληθή. Σνλ αληηιακβάλεηαη σο ην αζηηθό έδαθνο, δειαδή ηελ πεξηνρή όπνπ εκθαλίδνληαη νη αζηηθνί ζπληειεζηέο, ε νπνία είλαη όρη κόλν έλα θπζηθό δεδνκέλν, αιιά θαη έλα έξγν πνιηηηζκνύ. Ο Rossi εηζάγεη ζηελ αξρηηεθηνληθή ηνλ όξν ηεο πεξηνρήο κειέηεο, σο ν πην κηθξόο αζηηθόο πεξίγπξνο, έλα κέξνο ηεο αζηηθήο πεξηνρήο, ην νπνίν κπνξεί λα θαζνξηζηεί θαη λα πεξηγξαθεί από ηα άιια ζηνηρεία ηεο αζηηθήο πεξηνρήο. Η πεξηνρή κειέηεο, κε άιια ιόγηα ν πεξίγπξνο ηνπ νηθνπέδνπ πνπ κειεηάηαη θάζε θνξά, επεξεάδεη ηε ζύλζεζε θαη ε εμέηαζή ηεο απνηειεί αλαπόζπαζην θνκκάηη ηεο ζρεδηαζηηθήο δηαδηθαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνεζνύλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ηόπνπ θαη λα επηδξάζνπλ ζηε δνκή. Κάζε ηόπνο γηα ηνλ Rossi όπσο θαη γηα ηνπο λενξαζηνλαιηζηέο είλαη κνλαδηθόο θαη παξνπζηάδεη δηαθνξέο θαη αλαινγίεο κε άιινπο ηόπνπο, ηκήκαηα ηεο πξαγκαηηθόηεηαο ηεο αλζξώπηλεο δσήο.56 Έηζη αλαγλσξίδεη ηελ έλλνηα ηεο ηαπηφηεηαο, σο θάηη ηδηαίηεξν, αιιά θαη ζαλ κηα επηινγή. Ο νξζνινγηζκφο γηα ην Rossi είλαη αλαγθαίνο, φπσο θαη ε ηάμε, κπνξεί φκσο λα αλαζηαησζεί απφ εμσηεξηθνχο παξάγνληεο ηζηνξηθήο, γεσινγηθήο θαη ςπρνινγηθήο θχζεο. Όπσο αλαθέξεη θαη ν Guarino Guarini, ηηαιφο κπαξφθ αξρηηέθησλ θαη 55

Πάγθαινο, Παλαγηψηεο, Aldo Rossi: ε ηερλνινγία ηεο επαλάιεςεο, Κεθάιαην ΢πγγξάκκαηνο ζην Πάγθαινο, Π., Ιζηνξία ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο ηερλνινγίαο. [ειεθηξ. βηβι.], Γηαζέζηκν ζην https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/5762/ 5/8_rossi.pdfζει. 206 56 Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, εθδ. Δζηία, Αζήλα, 1995, ζει. 103

44 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζεσξεηηθφο: «Θα είκαζηε πηζηνί ζην πλεχκα ηνπ Βηηξνχβηνπ αλ, πξνζαξκνδφκελνη ζηηο απαηηήζεηο ελφο ηφπνπ, αιιάμνπκε ηηο ζπκκεηξίεο, πξνζζέηνληαο ή αθαηξψληαο θάηη απφ ηηο νξζέο αλαινγίεο. Έηζη ζα γίλεη θαλεξφ θαηά πφζν κπνξνχκε λα ηηο κεηαθηλήζνπκε ψζηε λα πξνζαξκνζηνχλ ζε έλαλ ηφπν, ρσξίο λα πξνθαιέζνπκε δεκηέο.» Γηα ην ιφγν απηφλ, ν Rossi επηζεκαίλεη ηελ έλλνηα ηεο «ηνπνζεζίαο» θαη ηελ αμία ηνπ locus, κε ην ηειεπηαίν λα ελλνεί ηε κνλαδηθή θαη νηθνπκεληθή ζρέζε πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ηόπν θαη ζηηο θαηαζθεπέο πνπ ππάξρνπλ ζ’ απηό ηνλ ηόπν. 57 Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ locus δελ θαζνξίδεηαη κφλν απφ ηε ζρέζε ηνπ κε ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηε κνξθή ηνπ, αιιά θαη απφ ηελ ηνπνγξαθηθή ηνπ δηάζηαζε, ην ρξφλν, ηελ ηζηνξία θαη ηα γεγνλφηα θαη θπζηθά απφ ηε κλήκε ηνπ. Έηζη ν Rossi εηζάγεη λέεο παξακέηξνπο ζηελ αξρηηεθηνληθή πξαθηηθή, νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ σο ζηνηρεία ηαπηνπνίεζεο θαη απφδνζεο λνήκαηνο. Ο Rossi αλαγλσξίδεη πσο ε μοναδικόηηηα ελόο ηόπνπ νθείιεηαη ζην γεγνλόο θαη ζηε καξηπξία ηνπ, πνπ είλαη απηή αθξηβώο πνπ παγηώλεη ην γεγνλόο.58 Αλαδεηά ηελ απζεληηθφηεηα θαη ηελ θαζαξή αξρηηεθηνληθή πνπ ηαπηίδεηαη κε ην γεγνλφο. Υαξαθηεξηζηηθά είλαη ηα ιφγηα ηνπ Adolf Loos: «Όηαλ ζην δάζνο βξίζθνπκε έλαλ ηχκβν κήθνπο έμη πνδψλ θαη πιάηνπο ηξηψλ, δηακνξθσκέλν κε ην θηπάξη ζε ππξακίδα, ζνβαξεπφκαζηε θαη θάηη κέζα καο ιέεη: Δδψ θάπνηνο είλαη ζακκέλνο. Απηή είλαη ε αξρηηεθηνληθή». 59

Όπσο ν ίδηνο δειψλεη ζηελ εηζαγσγή ηνπ βηβιίνπ «Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο», δελ αλαιχεη ηελ πφιε σο άζξνηζκα θηηξίσλ, αιιά σο απόξξνηα κηαο καθξάο θαη αλνηρηήο δηαδηθαζίαο γελλήζεσλ θαη

Rossi Aldo, ό.π., ζει. 145 Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991, ζει. 149 59 Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, εθδ. Δζηία, Αζήλα, 1995, ζει. 112 58

45 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζαλάησλ.60 Αληηιακβάλεηαη ηε ζρέζε θαη θπξίσο ηηο δηαθνξέο ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ ηφπνπ. Αλαγλσξίδεη πσο ηα θηίξηα πνπ ζπληζηνχλ κηα πφιε, καξηπξνχλ ηελ πνιχπινθε ηζηνξία ηεο θαη ηελ κεηαηξέπνπλ ζε ζεκαηνθχιαθα ηεο ηζηνξίαο ηεο, επηηξέπνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ παξνπζία ηνπ παξειζφληνο ζην παξφλ. Δπνκέλσο είλαη αδχλαηνλ λα θαηαλνήζνπκε ηελ αξρηηεθηνληθή κηαο πφιεο θαη λα ηελ αλαγλσξίζνπκε σο έλα νιηθφ έξγν ηέρλεο, ρσξίο ηελ ηζηνξία ηεο. «H ηζηνξία ηεο αξρηηεθηνληθήο είλαη ην πιηθφ ηεο αξρηηεθηνληθήο». A.Rossi,1982,170 Με απηφλ ηνλ ηξφπν, αλαγλσξίδεη ηελ έλλνηα ηεο δηάξθεηαο, σο ηα ζηνηρεία ηνπ παξειζφληνο, πνπ εμαθνινπζνχλ λα απνηεινχλ ηκήκα ησλ ησξηλψλ βησκάησλ.61 Ο Α. Colquhoun ηνλίδεη πσο ν Rossi ρξεζηκνπνηεί ηελ ηζηνξία θξηηηθά, κε ζθνπφ λα απνθχγεη ην πεξηπησζηαθφ.62 O Rossi ηαπηίδεη ηα ζηνηρεία κηαο πφιεο πνπ δηαξθνχλ ζην ρξφλν κε ηελ έλλνηα ηνπ κλεκείνπ, κηαο θαη ε ηθαλφηεηά ηνπο λα επηβηψλνπλ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νπζηαζηηθά εθείλα ζπγθξνηνχλ ηελ πφιε, ηελ ηζηνξία ηεο θαη θαη‟ επέθηαζε ηελ κλήκε ηεο. Όπσο ζεκεηψλεη ν Eisenman «…ε ηζηνξία ζηακαηάεη θαη εθεί αθξηβψο αξρίδεη ε κλήκε. Γη‟ απηφ ε κλήκε γίλεηαη ην αληίζεην ηεο ηζηνξίαο».63 Δίλαη εκθαλέο πσο ζην έξγν ηνπ Rossi θαη ζε εθείλν ησλ λενξαζηνλαιηζηψλ γεληθφηεξα, επηδηψθεηαη ε δηέγεξζε ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο. Γηα ηνλ Rossi ε ζπιινγηθή κλήκε ζε ζπλδπαζκφ κε ηα κφληκα ζηνηρεία ελφο 60

Alberti Leon Battista, Palladio Andrea, Le Corbusier, Wright Frank Lloyd, Rossi Aldo, Koolhaas Rem, θ.ά., Αξρηηεθηνληθή ζεσξία, από ηελ αλαγέλλεζε κέρξη ζήκεξα, κεηάθξαζε Μαξηηλίδεο Πέηξνο, εθδ. Γλψζε, Αζήλα. 2006, ζει. 782 61 Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991, ζει. 62 62 Κσηζηφπνπινο Αλαζηάζηνο Μ., Κξηηηθή ηεο αξρηηεθηνληθήο ζεσξίαο, University Studio Press, Θεζζαινλίθε, 1985, ζει. 28 63

Eisenman Peter, The house of memory: the texts of the analogue, εηζαγσγή ηνπ εθδφηε ζηελ ακεξηθάληθε έθδνζε The architecture of the city, Oppositions Books, 1982. ΢ει. 7

46 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ηφπνπ (permanenze) δηακνξθψλνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αζηηθψλ ζπληειεζηψλ (fatti urbani). Απηά απνηεινχλ ηα πθηζηάκελα ζηνηρεία ηεο αζηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, ηα νπνία επεξεάδνπλ κε ην πέξαζκά ηνπο ηε ζπλέρεηα απηήο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ζηνλ ρξφλν θαη θαζνξίδνπλ έηζη ην ζρεδηαζκφ. Ο Rossi αληηιακβάλεηαη ηελ πφιε σο έλα κεγάιν έξγν, κε δηαθξηηέο κνξθέο, κέζα απφ ηηο νπνίεο γίλνληαη αληηιεπηέο νη δηάθνξεο ζηηγκέο ηεο. Απηέο νη ζηηγκέο βαζίδνληαη ζηελ ηζηνξία ηνπο, δειαδή ζηε κλήκε ηεο πφιεο. 64 Ζ κλήκε απνηειεί ηνλ δηαθξηηφ θαη ηαπηφρξνλα θαζνξηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο πφιεο θαη είλαη ζπλδεδεκέλε κε γεγνλφηα θαη ηφπνπο. Υηίδεηαη πάλσ ζηελ ηδηαηηεξφηεηά ηεο, θαη ηαπηφρξνλα απνηειεί πξνυπφζεζε θαη εμήγεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, κηαο θαη ρσξίο κλήκε δελ κπνξεί λα ππάξμεη θάηη ην εηδηθφ, αιιά θαη ρσξίο θάηη ην ηδηαίηεξν δελ κπνξεί λα ππάξμεη κλήκε. 65 « Μπνξνχκε λα δήζνπκε ρσξίο απηήλ [ηελ αξρηηεθηνληθή], θαη λα ιαηξεχνπκε ρσξίο απηήλ, αιιά δελ κπνξνχκε λα ηελ ζπκεζνχκε ρσξίο απηήλ ». J.Ruskin, 1849, chapter VI

Ο γάιινο θηιφζνθνο θαη θνηλσληνιφγνο Maurice Halbwachs, δηαθξίλεη δχν θαηεγνξίεο ζρεηηθά κε ηε κλήκε, ηε ζπιινγηθήθνηλσληθή κλήκε θαη ηελ αηνκηθή- πξνζσπηθή κλήκε. Ζ ζπιινγηθή κλήκε νξίδεηαη σο ε κλήκε ηνπ ζπλφινπ θαη αθνξά ην άζξνηζκα ησλ αλακλήζεσλ πνπ κεηαβηβάδνληαη απφ ηε κία γεληά ζηελ επφκελε, είηε κέζα απφ αθεγήζεηο, είηε κέζα απφ ηε βησκαηηθή εκπεηξία, ελψ ε αηνκηθή κλήκε αθνξά ηηο αηνκηθέο εκπεηξίεο θαη αλακλήζεηο θάζε αηφκνπ. Ζ ζπιινγηθή κλήκε αλαθέξεηαη ζε γεγνλφηα πνπ ζπλέβεζαλ ζηνλ παξειζφλ, επεξέαζαλ θαη θαζφξηζαλ ηελ εμέιημε ηεο θνηλσλίαο θαη εζσθιείεη ηηο αηνκηθέο κλήκεο ρσξίο λα ηαπηίδεηαη κε απηέο. ΢χκθσλα κε ηνλ Halbwachs όηαλ κηα νκάδα εγθαζίζηαηαη ζε έλα 64

Rossi Aldo, φ.π., ζει. 74 Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, εθδ. Δζηία, Αζήλα, 1995, ζει. 161 65

47 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ηκήκα ηνπ ρώξνπ, ηνλ κεηακνξθώλεη θαζ’ νκνίσζή ηεο , αιιά ζπγρξόλσο ππόθεηηαη θαη πξνζαξκόδεηαη ζηνπο πιηθνύο παξάγνληεο πνπ ηεο αληηζηέθνληαη. Απηή ε νκάδα πεξηνξίδεηαη ζην πεξηβάιινλ πνπ θαηαζθεύαζε. Η εηθόλα ηνπ εμσηεξηθνύ πεξηβάιινληνο θαη νη ζρέζεηο πνπ δεκηνπξγεί κε απηό απνθηνύλ κηα θπξίαξρε ζεκαζία ζηελ ηδέα πνπ απηή ε νκάδα ζρεκαηίδεη γηα ηνλ εαπηό ηεο.66 Δπνκέλσο, νη ηφπνη επλννχλ ηελ αλάπηπμε ζπιινγηθήο κλήκεο θαη ηδηαίηεξα ε αξρηηεθηνληθή κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ηέηνηνπο ηφπνπο εληζρχνληαο ηνλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα ηνπο. O Halbwachs ππνζηεξίδεη φηη ν άλζξσπνο απνθηά ηηο κλήκεο ηνπ ζηελ θνηλσλία ζηελ νπνία αλήθεη, ζηε ζπλέρεηα ηηο αλαθαιεί, ηηο ζπλεηδεηνπνηεί θαη ηηο ηνπνζεηεί ζην ίδην θνηλσληθφ πιαίζην, ζπλήζσο κέζα απφ εξσηήκαηα πνπ ηνπ ζέηνπλ ηα ππφινηπα κέιε ηεο. Μέζα απφ απηέο ηηο κλήκεο, ν άλζξσπνο είλαη ηθαλφο λα αλαβηψζεη ζπλαηζζήκαηα θαη λα αλαθαιέζεη ηελ ςπρηθή θαηάζηαζε ζηελ νπνία βξηζθφηαλ. O Rossi ζπλδέεη ηε ζπιινγηθή κλήκε κε ην “locus”, ιέγνληαο πσο ε ίδηα ε πφιε ηαπηίδεηαη κε ηε κλήκε ησλ ιαψλ θαη απνηειεί ην «locus» ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο. Ζ ζρέζε απηή κεηαμχ ηνπ «locus» θαη ηεο πφιεο, δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηελ ηειεπηαία λα ραξάδνληαη πάλσ ηεο ηα γεγνλφηα θαη λα δεκηνπξγεί ηελ θπξίαξρε εηθφλα, δειαδή ηνλ ηφπν. ΢χκθσλα κε ηνλ Juhani Pallasmaa «θαηαλννχκε θαη ζπκφκαζηε πνηνί είκαζηε κέζσ ησλ θαηαζθεπψλ καο, ηφζν ησλ πιηθψλ φζν θαη ησλ πλεπκαηηθψλ».67

Γηα ηνλ Rossi ν ηδαληθφο ηφπνο εγγξαθήο ησλ γεγνλφησλ, αιιά θαη ν ηδαληθφο κεραληζκφο ππφκλεζήο ηνπο είλαη ε αξρηηεθηνληθή κνξθή, απνδίδνληαο ηεο κηα άκεζε επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα. Με ηνλ ηξφπν απηφλ, ε αξρηηεθηνληθή κνξθή κεηαηξέπεηαη ζε θνξέαο λνεκάησλ θαη δηεγέξηεο ηεο κλήκεο. Δπνκέλσο ε κνξθή γηα εθείλνλ είλαη ζηελά ζπλπθαζκέλε κε ην ρξφλν. Οη κνξθέο ηεο πφιεο δελ παξακέλνπλ ζηαζεξέο ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, αιιά αληηζέησο κεηαβάιινληαη 66

Halbwachs Maurice, On Collective Memory, Chicago Press, Chicago, 1992, ζει. 132 67 Treib Marc, Spatial Recall: Memory in Architecture and Landscape, Routledge, Oxon, New York 2009, ζει.189

48 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θαη ζπγθεθξηκελνπνηνχληαη απφ απηφλ. «Ζ κνξθή ηεο πφιεο είλαη πάληα ε κνξθή κηαο επνρήο θαη ζηε κνξθή κηαο πφιεο ζπλππάξρνπλ πνιιέο επνρέο. Αθφκα θαη ζηε δηάξθεηα ηεο δσήο ελφο αλζξψπνπ, ε πφιε γχξσ ηνπ αιιάδεη φςε θαη νη αλαθνξέο ζ‟ απηήλ δελ είλαη πάληα ίδηεο».68 Ο ίδηνο αλαθέξεη πσο απφ ηα παηδηθά ηνπ ρξφληα ζαχκαδε ηα Sacri Monti69, ζηα νπνία ν ίδηνο αλαγλψξηδε ζηε κνξθή ηνπο ηελ απνηχπσζε ηεο ηεξάο ηζηνξίαο θαη ηε δηάξθεηα απηήο, ε νπνία δηαθνξεηηθά ζα ήηαλ αδχλαηνλ λα εηπσζεί. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν Rossi θεξχζζεη ηελ απηαμία ηεο κνξθήο, ηελ νπνία ρξεζηκνπνηεί πξνθεηκέλνπ λα εηζάγεη αξρέηππα ηα νπνία αλήθνπλ ζηελ απηφλνκε παξάδνζε ηεο ίδηαο ηεο αξρηηεθηνληθήο.70Πξνζπαζεί λα αλαθαιχπηεη ηε κνξθή ζε έλα πξνυπάξρνλ θάζκα θαη φρη λα ηελ επηλνεί. Με ηνλ ηξφπν απηφ ε αξρηηεθηνληθή κνξθή δελ είλαη εθήκεξε αιιά πιήξεο λνεκάησλ, θαζψο ζε απηήλ ζπγθεληξψλεηαη ην ζχλνιν ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ηφπνπ. Όπσο ν ίδηνο γξάθεη όηαλ πεξηγξάθνπκε κηα πόιε, αζρνινύκαζηε θπξίσο κε ηε κνξθή ηεο.71 Ηζρπξίδεηαη πσο ε παξαηήξεζε ησλ πξαγκάησλ απνηέιεζε γηα εθείλνλ ηελ πην ζεκαληηθή κνξθνπιαζηηθή παηδεία. Έπεηηα ε παξαηήξεζε κεηαηξάπεθε ζε αλάκλεζε απηψλ ησλ κνξθψλ, αλακλήζεηο νη νπνίεο απνηεινχλ εξγαιεία ζην ζρεδηαζκφ.72 Ο Rossi δελ ζπζρεηίδεη άκεζα ηε κνξθή κε ηε ιεηηνπξγία, θαζψο πηζηεχεη πσο δελ ππάξρεη κηα κνλνζήκαληε θαη γξακκηθή ζρέζε κεηαμχ ηνπο. ΢ε αληίζεζε κε ηηο ιεηηνπξγίεο νη νπνίεο είλαη ηθαλέο λα κεηαβάιινληαη ζπλερψο, ε κνξθή είλαη εθείλε πνπ δηαξθεί θαη πξπηαλεχεη ζε κηα θαηαζθεπή.

Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991, ζει. 67 69 Sacri Monti(Ηεξά Όξε): Σφπνη πξνζθπλήκαηνο θαη ζξεζθεπηηθήο δηδαζθαιίαο, πνπ πεξηιακβάλνπλ παξεθθιήζηα θαη άθθα αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία, πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζηε βφξεηα Ηηαιία θαη θπξίσο ζηελ χπαηζξν ηεο Λνκβαξδίαο, ηνλ 16ν αηψλα. Κάζε ζπκβάλ ηνπ Βίνπ θαη ησλ Παζψλ ηνπ Υξηζηνχ αληηζηνηρεί ζε δηαθνξεηηθφ παξεθθιήζη κε αγάικαηα θαη ηνηρνγξαθίεο. 70 Κσηζηφπνπινο Αλαζηάζηνο Μ., Κξηηηθή ηεο αξρηηεθηνληθήο ζεσξίαο, University Studio Press, Θεζζαινλίθε, 1985, ζει. 28 71 Rossi Aldo, φ.π., ζει. 31 72 Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, εθδ. Δζηία, Αζήλα, 1995, ζει. 60

49 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δθείλν φκσο πνπ πξνεγείηαη απφ ηε κνξθή θαη ηελ θαζνξίδεη είλαη ν ηχπνο θαη γηα ηνλ Rossi απνηειεί κηα αλαγθαία θαη ζχλζεηε ινγηθή ζχιιεςε. Αλαδεηά, ζηηο αλακλήζεηο θαη ζηελ ηζηνξία, ηνπο ζηαζεξνχο λφκνπο κηαο άρξνλεο ηππνινγίαο, ηελ νπνία κεηαθέξεη ζηα έξγα ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη κηα ιεηηνπξγηθή 73 ζηγνπξηά. Ο ηχπνο δεκηνπξγείηαη ζχκθσλα κε ηηο αλάγθεο θαη ηα αηζζεηηθά θξηηήξηα θάζε πνιηηηζκνχ. Δπνκέλσο είλαη κνλαδηθφο θαη πνηθίιεη απφ θνηλσλία ζε θνηλσλία, αθνχ είλαη ζηελά ζπλπθαζκέλνο κε ηνλ ηξφπν δσήο. Μπνξνύκε λα πνύκε όηη ν ηύπνο είλαη ε ίδηα ε ηδέα ηεο αξρηηεθηνληθήο· απηό πνπ βξίζθεηαη πην θνληά ζηελ νπζία ηεο, δειαδή απηό πνπ, παξ’ όιεο ηηο αιιαγέο, επηβάιιεηαη πάληα ζην «ζπλαίζζεκα θαη ζηε ινγηθή» σο ε βαζηθή αξρή ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη ηεο πόιεο.74 Ωζηφζν, ε αξρηηεθηνληθή ηππνινγία δελ έρεη ηελ έλλνηα ελφο αλνχζηνπ ζπλφινπ κνξθψλ, αιιά απνθηά έλα ζπλζεηηθφ ραξαθηήξα ζηνηρείσλ, πνπ αλαγλσξίδνληαη ζηελ πφιε, πξνθεηκέλνπ λα ηαμηλνκεζεί ε ηζηνξία ηνπ ηφπνπ, λα θαηαλνεζεί θαη λα αλαζπζηαζεί ν ίδηνο ν ηφπνο. Σα ζηνηρεία απηά αθνξνχλ έλα ζχλνιν αλαινγηψλ θαη ζπζρεηηζκψλ πνπ αληινχλ ην λφεκά ηνπο απφ ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν θαη ρξφλν. Ζ ηππνινγία ιεηηνπξγεί κε απηφλ ηνλ ηξφπν σο εξγαιείν νκαδνπνίεζεο ησλ ζηνηρείσλ θαη είλαη ηθαλφ λα απνηειέζεη ηε γελλήηξηα απείξσλ κνξθψλ, πνπ θάζε θνξά δηαηεξνχλ ηελ απηνλνκία θαη ηελ απηναλαθνξηθφηεηα ηνπο. Δπνκέλσο απηή ε κνλαδηθή επηλφεζε θαηλνχξησλ κνξθψλ, είλαη ην απνηέιεζκα ηεο αλαγλψξηζεο, ηαμηλφκεζεο θαη πεξηγξαθήο ηεο θηηξηνινγίαο θάζε ηφπνπ. Με άιια ιφγηα ηεο αλαδηάηαμεο ησλ ζηαζεξψλ ηππνινγηθψλ ζηνηρείσλ πνπ αλαγλσξίδνληαη ζηελ πφιε, έηζη ψζηε ηχπνη θαη κνξθέο λα δεκηνπξγνχλ έλα είδνο ζπιινγηθήο κλήκεο. 75 Ο Rossi ζην βηβιίν ηνπ Δπηζηεκνληθή Απηνβηνγξαθία γξάθεη γηα ηελ αγάπε 73

Rossi Aldo, φ.π., ζει. 46 Rossi Aldo, Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991, ζει. 42 75 Rossi Aldo, φ.π., ζει. 9 74

50 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ηνπ πξνο ηελ ηππνινγία ηνπ corral76, ε νπνία επεξέαζε ζπρλά ηα έξγα ηνπ, φπσο θαη ην αίζξην ζηα ζπίηηα ηνπ παιηνχ Μηιάλνπ, πνπ απνηεινχζε ηξφπν δσήο. Η ηππνινγία είλαη ε ηδέα ελόο ζηνηρείνπ πνπ παίδεη ζεκαληηθό ξόιν ζηε ζπγθξόηεζε ηεο κνξθήο θαη απνηειεί κηα ζηαζεξά.77 Ο Quatremere de Quincy κίιεζε γηα ηε ζεκαζία ηνπ ηχπνπ θαη ηε δηαθνξά ηνπ κε ηελ έλλνηα ηνπ κνληέινπ. ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην «Ζ ιέμε ηχπνο δελ παξνπζηάδεη ηφζν ηελ εηθφλα ελφο πξάγκαηνο πνπ πξνζθέξεηαη ζε πηζηή αληηγξαθή ή κίκεζε, φζν ηελ ηδέα ελφο ζηνηρείνπ πνπ πξέπεη – απηφ ην ίδην- λα ρξεζηκεχεη σο θαλφλαο ζην κνληέιν (…)». Σν κνληέιν γηα εθείλνλ απνηειεί έλα αληηθείκελν πνπ πξέπεη λα επαλαιακβάλεηαη φπσο αθξηβψο είλαη, ζε αληηδηαζηνιή κε ηνλ ηχπν ν νπνίνο είλαη ηθαλφο λα παξάγεη αλφκνηα έξγα κεηαμχ ηνπο. Δχζηνρν παξάδεηγκα απνηειεί ην εμψθπιιν ηεο ειιεληθήο έθδνζεο ηνπ βηβιίνπ «Ζ αξρηηεθηνληθήο ηεο πφιεο», φπνπ ε αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο ζπκππθλψλνληαη κέζα ζε έλα ζξηγθφ. ΢ην εμψθπιιν παξνπζηάδνληαη κε αθξίβεηα νη δηαζηάζεηο θαη νη αλαινγίεο ησλ κεξψλ ελφο ζξηγθνχ, θαζψο θαη ε ζρέζε πνπ αλαπηχζζεη θάζε θνκκάηη ζε ζρέζε κε ην δηπιαλφ ηνπ. Κάζε επηκέξνπο θνκκάηη ηνπ ζξηγθνχ ελαξκνλίδεηαη κε ην ζχζηεκα, ην νπνίν νξίδεη ηηο αλαινγίεο θαη ηηο ηζνξξνπίεο, θαη φια ηα θνκκάηηα καδί ζπληνλίδνληαη κε ηα ππφινηπα κέξε θαη ηνλ δηάθνζκν ηνπ θηηξίνπ, φπσο ην αέησκα, ν θίνλαο θαη ην θξεπίδσκα. ΢ηε ζπλέρεηα ηα ηκήκαηα θαη ην θηίξην ζρεηίδνληαη κε ηα ππφινηπα θηίξηα ηεο πφιεο θαη απνηεινχλ έλα ζχλνιν. Αληηιακβαλφκαζηε κέζα απφ απηφ ην παξάδεηγκα ην ζχζηεκα ησλ θαλφλσλ πνπ θαζνξίδεη ηηο ζρέζεηο θαη

76 77

Corral: ηππηθφ ηζπαληθφ αίζξην Rossi Aldo, φ.π., ζει. 42

51 |

Δηθφλα 18: Δμψθπιιν ηνπ βηβιίνπ «Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο».

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεξψλ ελφο ζπλφινπ θαη ν ξφινο ηεο θηηξηαθήο ηππνινγίαο, ε νπνία ζπληίζεηαη απφ ηελ ίδηα ηελ πφιε. 78 Ζ δηαδηθαζία ηεο επαλάιεςεο γηα ηνλ Rossi δελ αθνξά ζε κηα κεραληθή κνξθηθή αληηγξαθή, ε νπνία ζα ππνλνεί ηελ λνζηαιγηθή επηζηξνθή ζην παξειζφλ, αιιά έρεη ραξαθηήξα εξεπλεηηθφ θαη απειεπζεξσηηθφ. Θεσξεί πσο ε επαλάιεςε απνηειεί κία ελδηαθέξνπζα άζθεζε, ε νπνία παξέρεη ηελ ειεπζεξία γηα ηελ αλαδήηεζε ελφο λένπ απξφνπηνπ θαη κνλαδηθνχ γεγνλφηνο. Παξάιιεια, ε επαλάιεςε ήηαλ ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ν Rossi αληηκεηψπηζε ηελ αιφγηζηε γηα ηνλ ίδην αλαδήηεζε ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ηνπ Μνληεξληζκνχ, κε ηελ νπνία ήηαλ εθ δηακέηξνπ αληίζεηνο. Γηφηη κέζα απφ ηελ επαλαιεπηηθή δηαδηθαζία επέξρεηαη ε θαηαλφεζε ηεο έλλνηαο θαη ηεο κνξθήο, ψζηε λα θαηαθέξεη ε ηειεπηαία λα επαλαπξνζδηνξηζηεί ζηελ νπζία ηεο. ΢χκθσλα κε ηνλ Rossi κόλνλ επηζηξέθνληαο ζην «ίδην» κπνξνύκε απηό λα ην νξίζνπκε εμαξρήο. Όπσο ν ίδηνο ιέεη ε επηζπκία λα μαλαθηηάμεηο θάηη κνηάδεη κε ην λα βγάδεηο πάιη ηελ ίδηα θσηνγξαθία, γηαηί θακηά ηέιεηα ηερληθή δελ ζα κπνξέζεη λα πξνβιέςεη ηηο αιιαγέο πνπ εηζάγνπλ νη θαθνί θαη ην θσο θαη γηαηί, ηειηθά, ζα πξόθεηηαη πάληα γηα δηαθνξεηηθό αληηθείκελν.79 Παξάιιεια, ε επαλάιεςε ζπληειεί ζηελ ελεξγνπνίεζε ηεο ιήζεο θαη ζηε δηαηήξεζε ηνπ δηαθνξεηηθνχ, ηνπ αζπλήζηζηνπ θαη ηνπ απξφζκελνπ. Έηζη, ν Rossi, επηιέγνληαο αξρέγνλεο θαη γλψξηκεο κνξθέο, απνζθνπεί ζηελ απειεπζέξσζε ηεο κλήκεο απφ ηελ πιηθή παξνπζία ησλ κνξθψλ . Αληίζεηα, επηθεληξψλεηαη ζηελ ίδηα ηελ πξάμε θαη ην γεγνλφο πνπ ιακβάλεη ρψξα θάζε θνξά θαη δηακνξθψλεη ηελ ηζηνξία, κεηαηξέπνληαο ηηο κνξθέο ηνπ ζε ηκήκα ηεο θνηλσληθήο ζθελνγξαθίαο.80

Πάγθαινο, Παλαγηψηεο, Aldo Rossi: ε ηερλνινγία ηεο επαλάιεςεο, Κεθάιαην ΢πγγξάκκαηνο ζην Πάγθαινο, Π., Ιζηνξία ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο ηερλνινγίαο. [ειεθηξ. βηβι.], Γηαζέζηκν ζην https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstream/11419/5762/ 5/8_rossi.pdfζει. 210 79 Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, εθδ. Δζηία, Αζήλα, 1995, ζει. 201 80 Πάγθαινο, Παλαγηψηεο, φ.π., ζει. 221

52 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 19: Aldo Rossi, ζπγθξφηεκα θαηνηθηψλ Gallaratese, 1969-1973, Μηιάλν

53 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 20: Aldo Rossi, Eraldo Consolascio, Bruno Reichlin, Fabio Reinhart, The analogous city: panel, Μπηελάιε αξρηηεθηνληθήο Βελεηίαο 1976

54 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Αθφκε κία έλλνηα πνπ πξαγκαηεχεηαη ν Rossi είλαη απηή ηεο αλαινγίαο. Ο Rossi ζην βηβιίν ηνπ κηιά γηα ηε cittá analoga, ηελ αλάινγε πφιε. Υξεζηκνπνηεί ηνλ φξν κε ζθνπφ λα αλαθηήζεη ηελ έλλνηα ηνπ ζπιινγηθνχ θαη λα πεξηγξάςεη ηε ζρεδηαζηηθή δηαδηθαζία, ε νπνία βαζίδεηαη ζε κηα ινγηθή θαη κνξθνινγηθή κεζνδνινγία θαη θπξίσο ζηε κλήκε, ψζηε λα παξνπζηάζεη ηελ νπζία ηεο πφιεο κε εηθφλεο. 81 ΢χκθσλα κε ηνλ Carl Jung «ινγηθή ζθέςε είλαη απηή πνπ εθθξάδεηαη κε ιέμεηο, πνπ απεπζχλνληαη ζηνλ έμσ θφζκν κε ηε κνξθή ιφγνπ. H αλαινγηθή ζθέςε είλαη λα ληψζεηο αθφκε ην κε πξαγκαηηθφ, λα θαληάδεζαη αθφκε ζηε ζησπή, δελ είλαη o ιφγνο, αιιά κάιινλ o δηαινγηζκφο πάλσ ζε ζέκαηα ηνπ παξειζφληνο, έλαο εζσηεξηθφο κνλφινγνο».82 Ο Rossi ρξεζηκνπνηεί ηελ αλαινγία κε ηελ έλλνηα ηεο αλάθηεζεο ηνπ αξρατθνχ, εθείλνπ πνπ δελ έρεη, αιιά νχηε κπνξεί λα εθθξαζηεί κε ιέμεηο, αιιά θαη ηνπ ζπιινγηθνχ, πξνθεηκέλνπ λα απνδεζκεπηεί απφ ηνλ ρξφλν θαη ηελ θιίκαθα ησλ δεδνκέλσλ κνξθψλ αζηηθφηεηαο. Δμαηηίαο ηεο εμνπδεηέξσζεο ηνπ ρξφλνπ επηηπγράλεηαη ε δηάβξσζε ηνπ πξαγκαηηθνχ θαη ε αλαγλψξηζε ηεο αξρηηεθηνληθήο κνξθήο σο κεκνλσκέλεο, ψζηε λα αληηιεθζνχκε ην αηνκηθφ, σο κνξθή χπαξμεο ηνπ ζπιινγηθνχ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα γηα ηνλ Rossi απνηειεί ν πίλαθαο Capriccio con edifici palladiani (1759) ηνπ Giovanni Antonio Canal, ηνπ επνλνκαδφκελνπ Canaletto. ΢ηνλ πίλαθα ν Ηηαιφο δσγξάθνο θαη ραξάθηεο απεηθνλίδεη ηε Βελεηία θαη‟ αλαινγία ηεο πξαγκαηηθήο. Ο πίλαθαο απνηειεί κία εθηφο ηφπνπ ζχλζεζε, θαζψο απεηθνλίδνληαη ζην θέληξν ηεο Βελεηίαο ηξία θηήξηα ηνπ αξρηηέθηνλα ηεο Αλαγέλλεζεο Andrea Palladio, δχν πξαγκαηνπνηεκέλα ζηε Vicenza θαη κηα ζρεδηαζηηθή πξφηαζε γηα ηε γέθπξα ηνπ Rialto. Ο Canaletto αλαηξέπεη ηελ πξαγκαηηθή εηθφλα ηνπ ηφπνπ κέζα απφ ηελ δηαζηξέβισζε ηεο θαηαγεγξακκέλεο κλήκεο, πξνθεηκέλνπ λα καο παξνπζηάζεη κηα Βελεηία δηαθνξεηηθή θαη ηδαληθή, πνπ φινη ζα κπνξνχζαλ λα θαηαιάβνπλ, αιιά θαλείο δε ζα κπνξνχζε λα ζπκεζεί.83 Η πξαγκαηηθόηεηα ηνπ ζρεδίνπ είλαη ε πξαγκαηηθόηεηα κίαο ςεπδαίζζεζεο, κέζα ζηελ νπνία αλαγλσξίδεηαη ε ζπιινγηθόηεηα.84 81

Montaner Josep Maria, φ.π., ζει. 300 Nesbitt Kate, φ.π., ζει. 345 83 http://www.greekarchitects.gr/site_parts/articles/print.php?article=1341&language =gr 84 Rossi Aldo, Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991, ζει. 11 82

55 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 21: Canaletto, Capriccio con edifici palladiani, Galleria nazionale, Parma

56 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

1.2.3 Vittorio Gregotti Ο Gregotti γελλήζεθε ζηε Ννβάξα ην 1927, είλαη αξρηηέθηνλαο θαη ζεσξεηηθφο. ΢πκκεηείρε ζηε ζπληαθηηθή νκάδα ηνπ πεξηνδηθνχ Casabella απφ ην 1949 έσο ην 1958, ππφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ Ernesto Rogers, ν νπνίνο ππήξμε δάζθαιφο ηνπ ζηε ζρνιή αξρηηεθηνληθήο ηνπ Μηιάλν. Γηεηέιεζε αξρηζπληάθηεο ησλ ηηαιηθψλ πεξηνδηθψλ Casabella θαη Rassegna, κέζα απφ ηα νπνία εηζήγαγε θαη πιαηζίσζε ζεκαληηθά ζέκαηα ηεο ηηαιηθήο θξηηηθήο ηνπ ζχγρξνλνπ θηλήκαηνο θαη πέξαλ απηνχ.

Δηθφλα 22: Ο Vittorio Gregotti θαηά ηε δηάξθεηα ζπλέληεπμεο κε ηνλ Alain Elkann.

Ο Gregotti, φπσο θαη νη ππφινηπνη λενξαζηνλαιηζηέο, πξνζπαζεί λα επαλαπξνζδηνξίζεη ηα ζεσξεηηθά ζεκέιηα ηνπ αξρηηεθηνληθνχ ζρεδηαζκνχ θαη λα αλαπηχμεη κηα ινγηθή κέζνδν γηα ην ζρεδηαζκφ. 85 Θα ζπλερίζεη ηελ αλαδήηεζε γηα κηα νπκαληζηηθή αξρηηεθηνληθή θαη ζα 85

Gregotti Vittorio, Inside architecture, MIT Press, Chicago, 1996, ζει. 338

57 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θξαηήζεη θξηηηθή ζηάζε απέλαληη ζηνλ κνληεξληζκφ. Απνδέρεηαη ην γεγνλφο φηη κέζα απφ ηελ παγθνζκηνπνίεζε θαη ηε δηάδνζε θνηλψλ, θαη ίζσο θελψλ, ζπκβφισλ, νη άλζξσπνη απνκαθξχλνληαη απφ ην αζηηθφ θαη γεσρσξηθφ ηνπο πεξηβάιινλ, γεγνλφο πνπ νδεγεί ζηελ απνδπλάκσζε ηεο ζρέζεο κεηαμχ ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο ηαπηφηεηαο θαη ελ ηέιεη ζηελ νκνγελνπνίεζε ηεο αξρηηεθηνληθήο θνπιηνχξαο. Δκθαλψο επεξεαζκέλνο απφ ηνλ Heidegger, ν Gregotti ζεσξεί ηελ ίδξπζε ελφο ηφπνπ σο ην ζεκέιην ηεο αξρηηεθηνληθήο, γεγνλφο ην νπνίν ζεκαηνδνηείηαη κε ηελ ηνπνζέηεζε κηαο πέηξαο ζην έδαθνο. « Ζ θαηαγσγή ηεο αξρηηεθηνληθήο δε βξίζθεηαη νχηε ζηελ θαιχβα, νχηε ζηε ζπειηά […], πξηλ ηνπνζεηεζεί ε κηα πέηξα πάλσ ζηελ άιιε, ν άλζξσπνο έζεζε κηα πέηξα ζην έδαθνο γηα λα ζεκαδέςεη έλαλ ηφπν ζην άγλσζην ζχκπαλ- γηα λα ην κεηξήζεη θαη λα ην κεηαηξέςεη». Vittorio Gregotti, Territory and architecture,1985 Δηζάγεη ηνλ ηφπν θαη ην genius loci ζηελ αξρηηεθηνληθή πξαθηηθή ησλ λενξαζηνλαιηζηψλ θαη δελ δηαθνξνπνηείηαη ηδηαίηεξα απφ ηηο αλαθνξέο ηνπ Υάηληεγθεξ ζην «Κηίδεηλ,Καηνηθείλ,΢θέπηεζζαη» φηαλ αλαθέξεη πσο «...είλαη ε κεηαηξνπή πνπ κεηαιιάζζεη ηνλ ηφπν ζε αξρηηεθηνληθή θαη εγθαζηδξχεη ηελ ζπκβνιηθή πξάμε επαθήο κε ηε γε, κε ην θπζηθφ πεξηβάιινλ, κε ηελ ηδέα ηεο θχζεο σο νιφηεηα». 86 Τπνγξακκίδεη ηε ζεκαζία ησλ ζρέζεσλ θαη ησλ δηαθνξψλ, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ πξαγκαηνπνηείηαη κηα αξρηηεθηνληθή επέκβαζε, ρσξίο λα αληηιακβάλεηαη ηνλ πεξίγπξν σο κεκνλσκέλα αληηθείκελα. « Ο ρψξνο ζπληίζεηαη απφ δηαθνξέο, αζπλέρεηεο ζεσξνχκελεο σο αμία θαη εκπεηξία». 87 Αζρνιείηαη εθηελψο κε ηελ έλλνηα ηνπ ηόπνπ, θαη πην ζπγθεθξηκέλα πξαγκαηεχεηαη ηε ζρέζε κεηαμχ ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, αλαιχνληάο ηελ αλζξσπνινγηθά θαη γεσγξαθηθά. «Ζ έλλνηα ηνπ ηνπίνπ σο ζχλνιν ζηνηρείσλ 86

Nesbitt Kate, Theorizing a new agenda for architecture, an anthology of architectural theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, Νέα Τφξθε, 1996, ζει. 341 87 Gregotti Vittorio, Inside architecture, Vittorio Gregotti, translated by Peter Wong and Francesca Zaccheo, MIT Press, Chicago,1996,ζει. 338

58 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ρξεζηκνπνηείηαη εδψ κε ππνινγηζκέλε αζάθεηα.»88 Ο Gregotti αληηιακβάλεηαη ηνλ ηφπν σο ην ρξεζηηθφ αληηθείκελν ηεο αξρηηεθηνληθήο, έλα κνξθνινγηθφ πιηθφ πξνο αλάγλσζε θαη κηα ζεκαληηθή ελαξθηήξηα πεγή γηα ηνλ ζρεδηαζκφ. Ο ηόπνο γίλεηαη αληηιεπηόο σο ην εδαθηθό ζπγθείκελν, έλα ζύλνιν από δηαθνξέο θαη αζπλέρεηεο κε μερσξηζηέο αμίεο, ην νπνίν ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα νλνκάζεη, λα πεξηγξάςεη, λα απνθαιύςεη θαη λα κεηαθξάζεη ηηο ζρέζεηο ησλ ζηνηρείσλ ηνπ.89 «Πξέπεη λα ηξνπνπνηήζνπκε, λα κεγεζύλνπκε, λα κεηξήζνπκε, λα ηνπνζεηήζνπκε θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ην ηνπίν γηα λα γλσξίζνπκε θαη λα ζπλαληήζνπκε ην πεξηβάιινλ, σο έλα γεσγξαθηθό ζύλνιν πξαγκάησλ, πνπ είλαη αδηαρώξηζηα από ηελ ηζηνξηθή ηνπο νξγάλσζε».90 Δπνκέλσο πξνηείλεη κηα εξκελεπηηθή κέζνδν ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ ηνπίνπ. Τπνγξακκίδεη ηε ζεκαληηθφηεηα ηεο ζρεδηαζηηθήο δηαδηθαζίαο, ζηελ νπνία πξσηεχνπζα ζεκαζία έρεη ε ηξνπνπνίεζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο θαηάζηαζεο, ε νπνία αληηιακβάλεηαη ηηο πξνυπάξρνπζεο ηαπηφηεηεο ηνπ ηφπνπ σο κηα ήδε γξακκέλε αθήγεζε. Μηα ηέηνηα επέκβαζε πξνυπνζέηεη ηελ απνζχλζεζε ηνπ πθηζηάκελνπ δνκεκέλνπ πεξηβάιινληνο, ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ ελαιιαθηηθέο έλλνηεο θαη θαηαζηάζεηο.91 Με άιια ιφγηα κία κεηάθξαζε ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληνο, ε νπνία ζα κεηαθέξεη ηελ νπζία ηνπ ζε κία λέα θαηάζηαζε, κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα είλαη θαηαλνεηφ ην λφεκα, ρσξίο θάπνηα λνζηαιγηθή δηάζεζε. Ο ζρεδηαζκφο εκπλέεηαη θαη εκπινπηίδεηαη κε ηδέεο θαη πιηθά απφ ηνλ εδαθηθφ πεξίγπξν, πνπ ίζσο 88

Gregotti V. (2009), The Form of the Territory, ζην OASE#80-Οn Territories, Amsterdam: NAi Publishers,ζει. 7 89 ΢εκαηνθνξίδεο Γηψξγνο, Γηειεύζεηο, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηε κεηάπνιε, εθδ. Metapolis, Αζήλα, 2005, ζει. 19 90

Nesbitt Kate, Theorizing a new agenda for architecture, an anthology of architectural theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, Νέα Τφξθε, 1996, ζει. 341 91

Gregotti Vittorio, Inside architecture, Vittorio Gregotti, translated by Peter Wong and Francesca Zaccheo, MIT Press, Chicago, 1996, Δηζαγσγή ζει. XX

59 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

έρνπλ θζαξεί κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, θαη ηα επαλαγξάθεη ζε έλα λέν πιαίζην, ην νπνίν δηεπζεηεί μαλά ην παξφλ θαη επηηξέπεη πεξαηηέξσ πξνβιεκαηηζκνχο. Ζ θχζε θαη ν ηφπνο απνηεινχλ γηα ηνλ Gregotti ην ζπλνιηθφ άζξνηζκα φισλ ησλ γεσγξαθηθψλ αιιά θαη ηζηνξηθψλ ζηνηρείσλ κηαο πεξηνρήο. Γηα εθείλνλ ε ηζηνξία ηαπηίδεηαη κε ην δνκεκέλν πεξηβάιινλ πνπ καο πιαηζηψλεη θαη ηαπηφρξνλα ην θαζνξίδεη θαη ην λνεκαηνδνηεί. « Σν πεξηβάιινλ απνηειείηαη απφ ηα ίρλε ηεο ηζηνξίαο ηνπ ».92 Δπηζεκαίλεη πσο ε αληίιεςή καο γηα ηνλ ηφπν θαζνξίδεηαη απφ ηελ ηζηνξία, ελψ ηαπηφρξνλα αλαδεκηνπξγνχκε ηε ηνπίν κέζσ ηεο πνιηηηζηηθήο καο εκπεηξίαο σο ρξήζηεο. «Κάζε ηνπίν σο έλα αμηνζεκείσην πεξηβάιινλ (θαη φρη κφλν ην αλζξσπνγεσγξαθηθφ ηνπίν) έρεη ηζηνξηθή πξνέιεπζε, επεηδή πάξζεθε κηα απφθαζε πνπ νδήγεζε ζηελ επηινγή ή ηελ απφξξηςή ηνπ: είλαη πάληα δπλαηή ε δηάθξηζε κεηαμχ ελφο ηνπίνπ ηεο Σνζθάλεο θαη ηεο ΢νπαβίαο, αθφκε θαη αλ είλαη παξφκνηα απφ γεσθπζηθή άπνςε». Έηζη κέζσ ηνπ ηφπνπ θαη ηεο ηζηνξίαο δεκηνπξγείηαη κηα κνλαδηθή πξνλνκηαθή ζχλδεζε κεηαμχ ηεο θχζεο θαη ηεο θνπιηνχξαο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ν Gregotti ζέβεηαη ηελ ηνπνινγηθή δηακφξθσζε ηνπ άκεζνπ πνιηηηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ρψξνπ, θπζηθνχ ή ρηηζηνχ, θαηαλνεί ηελ παξάδνζε θαη ηελ ηζηνξία ηνπ πεξηβάιινληνο, ηα νπνία είλαη απηά πνπ θαζνξίδνπλ ηελ ηδηαίηεξε πνηφηεηα ηνπ ηφπνπ θαη αλαδεηά κηα ηδηαίηεξε γισζζηθή έθθξαζε, ε νπνία ζα απνθαιχπηεη ηε κνλαδηθφηεηα ηεο λέαο επέκβαζεο. Γηα εθείλνλ ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα απνθαιχπηεη ηελ νπζία ηνπ εδαθηθνχ πεξίγπξνπ θαη λα ζρεδηάδεη κε βάζε απηφλ, έπεηηα απφ κειέηε θαη θαηαλφεζε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θαη θνηλσληθνχ πιαηζίνπ, ησλ θπζηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ππνιεηκκάησλ ηεο ηνπνζεζίαο. « λα δεκηνπξγείο "κηα αξρηηεθηνληθή ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ", απνθαιχπηνληαο ηε θχζε κέζσ ηεο ηξνπνπνίεζεο, κέηξεζεο θαη αμηνπνίεζεο ηνπ».93 Πξφθεηηαη γηα κία δηαδηθαζία, ε νπνία, κε ηα 92 93

Nesbitt Kate,φ. π., ζει. 340 Nesbitt Kate, φ.π., ζει. 338

60 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θαηάιιεια εξγαιεία, απνηειεί κηα κνλαδηθή κεηάθξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, κε ζθνπφ ηε ζχλδεζε ηεο λέαο επέκβαζεο κε ηνλ πεξίγπξφ ηεο. ΢χκθσλα κε ηνλ Gregotti, ην έξγν σο ηξνπνπνίεζε ηνπ ηφπνπ δίλεη λέα ζεκαζία ζην ηζηνξηθφ βάζνο ηνπ παξφληνο, ην νπνίν εθπξνζσπείηαη ζηε ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε. 94 Παξάιιεια, απνθαιχπηεηαη ε ζρέζε κε ην πξνυπάξρνλ ζχλνιν, ζην νπνίν απνηειεί ζπλεηδεηά κέξνο, ηνλίδνληαο έηζη ηελ έλλνηα ηεο ζπλέρεηαο, επηηπγράλνληαο ηε δηαηήξεζε ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο θαη ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ αηζζήκαηνο ηνπ αλήθεηλ. Ο Gregotti, φπσο θαη ν Rossi, δείρλεη ελδηαθέξνλ ζρεηηθά κε ηελ αξρηηεθηνληθή κνξθή. O ίδηνο ζεψξεζε ηε κνξθή σο θχξην παξάγνληα ηθαλφ λα ζπκβάιεη ζηνλ ζπλερψο εμειηζζφκελν ραξαθηήξα ηφζν ηεο ρξήζεο, φζν θαη ηεο κνξθήο ηεο γεο. ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην, εάλ ε γεσγξαθία είλαη ν ηξόπνο κε ηνλ νπνίν ηα ζεκάδηα ηεο ηζηνξίαο παγηώλνληαη ζε κηα κνξθή, ην αξρηηεθηνληθό έξγν έρεη σο ζηόρν λα επηζηήζεη ηελ πξνζνρή ζηελ νπζία ηνπ πεξηβαιινληηθνύ πιαηζίνπ κέζσ ηεο κεηαηξνπήο ηεο κνξθήο.95 Γηα ηνλ Gregotti ε κνξθή θαη ε ζρεδηαζηηθή δηαδηθαζία δελ απνηεινχλ έλαλ αθφκε εθιεθηηθηζκέλν ηχπν θνιάδ, αιιά πξφθεηηαη γηα «ηελ επαλαθνξά, ηελ απνθαηάζηαζε, ηελ αλαθαηαζθεπή θαη ηελ απνθάιπςε φζσλ ππάξρνπλ σο κηα πηζαλή πνηφηεηα θαη πεξηερφκελν γηα κηα λέα αξρηηεθηνληθή».96 «Σν θαζήθνλ ηνπ αξρηηεθηνληθνχ έξγνπ είλαη λα απνθαιχςεη, κέζσ ηεο κεηαηξνπήο ηεο κνξθήο, ηελ νπζία ηνπ πεξηβάιινληνο». V.Gregotti, 1966, 12

Gregotti Vittorio, φ.π., ζει. 29 Nesbitt Kate, φ.π., ζει. 340 96 Gregotti Vittorio, φ.π., ζει. 30 95

61 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 23,24,25: Gregotti Associati, ΢πγθξφηεκα θαηνηθηψλ ζηε Βελεηία, ζε κηα πξψελ βηνκεραληθή πεξηνρή

62 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

«Ζ ηξνπνπνίεζε, ην αίζζεκα ηνπ «αλήθεηλ», ην θφληεμη, ε ηαπηφηεηα, ε ηδηαηηεξφηεηα, είλαη φιεο ιέμεηο πνπ θαίλεηαη λα πξνυπνζέηνπλ κηα ππάξρνπζα πξαγκαηηθφηεηα , ε νπνία ζα πξέπεη λα δηαηεξείηαη αθφκε θαη φηαλ κεηαηξέπεηαη, ζα πξέπεη λα παξαδίδεη ηε κλήκε ηεο κέζα απφ ίρλε ηα νπνία βαζίδνληαη ζε πξνεγνχκελα γεγνλφηα. Με άιια ιφγηα, απηή ε πξαγκαηηθφηεηα παίξλεη ηε θπζηθή κνξθή κηαο γεσγξαθίαο, ηεο νπνίαο ε γλψζε θαη ε εξκελεία παξέρεη ην πιηθφ γηα ην ππφβαζξν ηνπ έξγνπ».97

Gregotti Vittorio, φ.π., ζει. 29

63 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

64 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Tν έξγν ησλ Barozzi-Veiga.

Δηθφλα 26: Ο Fabrizio Barozzi θαη ν Alberto Veiga.

΢ηελ ελφηεηα απηή, ζα κειεηεζεί ην έξγν ηνπ αξρηηεθηνληθνχ γξαθείνπ Barozzi-Veiga θαη ε ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε ησλ αξρηηεθηφλσλ ζε ζρέζε κε ηνλ ηφπν. Αξρηθά ζα παξνπζηαζηνχλ νη πξνζέζεηο, νη ζηφρνη ηνπο θαη γεληθφηεξα ε αξρηηεθηνληθή ζθέςε ηνπο. Έπεηηα ζα πεξηγξαθεί ε ζρεδηαζηηθή δηαδηθαζία πνπ αθνινπζνχλ. Σν αξρηηεθηνληθφ γξαθείν Barozzi-Veiga ηδξχζεθε ην 2004 ζηελ Βαξθειψλε απφ ηνπο Fabrizio Barozzi θαη Alberto Veiga. Οη αξρηηέθηνλεο ζπλαληήζεθαλ γηα πξψηε θνξά ζην αξρηηεθηνληθφ γξαθείν ηνπ Guillermo Vázquez Consuegra ζηε ΢εβίιιε, φπνπ εξγαδφηαλ ν Ηζπαλφο Alberto Veiga θαη ν Ηηαιφο Fabrizio Barozzi, ν ηειεπηαίνο κέζσ ηεο ππνηξνθίαο ηνπ Erasmus.98 Μεηά ηε λίθε ζε δηαγσληζκφ γηα έλα ζρέδην ζηέγαζεο (κε πξαγκαηνπνηεζέλ), νη δχν 98

Architectural Record. Design Vanguard 2014, n. 12/2014. United States of America, ζει. 58

65 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

άλνημαλ ην δηθφ ηνπο γξαθείν ζηε Βαξθειψλε ην 2004, εζηηάδνληαο ζε δηαγσληζκνχο γηα δεκφζηα θηίξηα. 99 Οη αξρηηέθηνλεο έρνπλ δηαθξηζεί ζε πνιπάξηζκνπο εζληθνχο θαη δηεζλήο δηαγσληζκνχο, θαη έρνπλ θεξδίζεη πιεζψξα δηεζλψλ βξαβείσλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην βξαβείν Ajac ην 2007, ην Βξαβείν Γηεζλνχο Αξρηηεθηνληθήο "Barbara Cappochin" ην 2011, ην Υξπζφ Μεηάιιην γηα ηελ Ηηαιηθή Αξρηηεθηνληθή ην 2012 θαη ην βξαβείν Young Talent of Italian Architecture 2013. Σν 2014 ην ζηνχληην επηιέρζεθε γηα εθείλν ην έηνο σο κηα απφ ηηο δέθα εηαηξίεο ηνπ Design Vanguard απφ ην πεξηνδηθφ Architectural Record. Πξφζθαηα θέξδηζε ην Βξαβείν Δπξσπατθήο Έλσζεο γηα ηε ΢χγρξνλε Αξρηηεθηνληθή - Mies van der Rohe Award 2015 θαη ην βξαβείν «Riba Awards for International Excellence 2018» .100 Fabrizio Barozzi, ζεκεηώκαηα 101

Alberto

Veiga_΢ύληνκα

βηνγξαθηθά

Fabrizio Barozzi Ο Fabrizio Barozzi γελλήζεθε ην 1976 ζην Rovereto ηεο Ηηαιίαο. ΢πνχδαζε ζην Istituto Universitario di Architettura di Venezia, απφ φπνπ απνθνίηεζε ην 2003, έπεηηα νινθιήξσζε ηελ αθαδεκαηθή ηνπ εθπαίδεπζε ζην Escuela Técnica Superior de Arquitectura de Sevilla. Σν 2000/2001 παξαθνινχζεζε καζήκαηα ζην Ecole nationale supérieure d‟architecture de Δηθφλα 27: Fabrizzio Barozzi

Paris La Villette. Σν 2004 ίδξπζε ζηε Βαξθειψλε, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Alberto Veiga, ην αξρηηεθηνληθφ γξαθείν Barozzi / Veiga. Απφ ην 99

https://www.architectural-review.com/essays/interview-barozziveiga/8646904.article?v=1 100 http://barozziveiga.com/biographies/ 101 https://architecture.mit.edu/architecture-and-urbanism/lecture/artificiallandscapes

66 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2007 έσο ην 2009 δηεηέιεζε Καζεγεηήο ζην Universitat Internacional de Catalunya ζηε Βαξθειψλε. Απφ ην 2009 είλαη Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Αξρηηεθηνληθνχ ΢ρεδηαζκνχ ζην Universitat de Girona. Σν 2013 θαη ην 2014 ήηαλ Visiting Professor ζην Istituto Universitario di Architettura di Venezia. Γηεηέιεζε Visiting Professor ζην Ηλζηηηνχην Σερλνινγίαο ηεο Βνζηφλεο ηεο Μαζαρνπζέηεο ην 2016. Alberto Veiga Ο Alberto Veiga γελλήζεθε ην 1973 ζην Santiago de Compostela ηεο Ηζπαλίαο. ΢πνχδαζε αξρηηεθηνληθή ζην Escuela Técnica Superior de Arquitectura de Navarra, απφ φπνπ απνθνίηεζε ην 2001. Σν 2004 ίδξπζε ζηε Βαξθειψλε, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Fabrizio Barozzi, ην αξρηηεθηνληθφ γξαθείν Barozzi-Veiga. Απφ ην 2007 έσο ην 2009 δηεηέιεζε Καζεγεηήο Δηθφλα 28: Alberto Veiga

ζην Universitat Internacional de Catalunya ηεο Βαξθειψλεο. Σν 2014 δηεηέιεζε Visiting Professor ζην Istituto Universitario di Architettura di Venezia.

67 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2.1 Ο ηόπνο _ Οη ζηόρνη _ Οη ζθέςεηο. 2.1.1 Ο Σόπνο Απφ ηα πξψηκα έξγα ηνπο νη αξρηηέθηνλεο ήξζαλ αληηκέησπνη κε ην πξφβιεκα ηνπ ηφπνπ. Ζ δξαζηεξηφηεηά ηνπο αθνξά θπξίσο ζπκκεηνρέο ζε Δπξσπατθνχο δηαγσληζκνχο θαη ε πιεηνλφηεηα ησλ θαηαζθεπψλ ηνπο πεξηιακβάλεη δεκφζηα έξγα θαη ηνπνζεηείηαη ζε ηδηαίηεξα αζηηθά πεξηβάιινληα. Σν γεγνλφο φηη θαινχληαλ λα ζρεδηάζνπλ ζε δηαθνξεηηθέο ζπλζήθεο θαη ζε ηφπνπο κε ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά, θαζφξηζε ηφζν ηνλ ηξφπν πνπ δηαρεηξίδνληαη αλνίθεηα θαη δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα, φζν θαη ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλνληαη ηνλ ίδην ηνλ ηφπν. Ο ηόπνο ζηελ πεξίπησζε ησλ Barozzi-Veiga παίξλεη ηε κνξθή εθείλνπ πνπ ππάξρεη ζηελ πεξηνρή κειέηεο θαη πην ζπγθεθξηκέλα απνηειεί ην ζύλνιν ησλ ζηνηρείσλ πνπ πξνϋπάξρνπλ(pre-existing elements)102, είηε θπζηθά, είηε ηερλεηά, είηε θαληαζηηθά, ζηα νπνία ζπγθαηαιέγνληαη όρη κόλν εηθόλεο, δνκέο θαη ζρήκαηα αιιά θαη ε γεσγξαθία θαη ε μερσξηζηή αηκόζθαηξα πνπ αλαδύεηαη ζε θάζε πεξίπησζε. Σα ζηνηρεία εθείλα, ηα νπνία δηαθέξνπλ από ηόπν ζε ηόπν, είλαη εθείλα πνπ θαζνξίδνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη θαη’ επέθηαζε ηελ ηαπηόηεηά ηνπ. Γηα εθείλνπο ε ηαπηόηεηα είλαη ππνθεηκεληθή θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ ηθαλόηεηα ηνπ παξαηεξεηή λα ηελ αλαγλσξίζεη. Βαζηδόκελνη ζε απηά ηα ζηνηρεία, επηδηώθνπλ λα κεηαηξέςνπλ ηα «πξάγκαηα» θαη λα απνθαιύςνπλ απξνζδόθεηα ζελάξηα. O ηόπνο απνηειεί πάληνηε ηελ αθεηεξία ηνπ ζρεδηαζκνύ ηνπο. ΢ύκθσλα κε ηνπο ίδηνπο ηα έξγα ηνπο απνηεινύλ κεηαθξάζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, θαη ην εδαθηθό ζπγθείκελν κέζν απηήο ηεο 102

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, Βαξθειψλε, 2016, ζει.12

68 |

Barozzi-Veiga, Park books,

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

κεηάθξαζεο, επηδηώθνληαο ηόζν ηελ έκθαζε θαη αλάδεημε ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθώλ, όζν ηελ έληαμε ηεο λέαο θαηαζθεπήο ζην γεηηληάδνλ πεξηβάιινλ. « Δίλαη απαξαίηεην ε αξρηηεθηνληθή λα γίλεη κέξνο ηεο ηαπηφηεηαο ελφο ηφπνπ, ελψ ηαπηφρξνλα λα πηνζεηεί κηα κνξθηθή απηνλνκία » . Barozzi-Veiga

2.1.2 Οη ζηόρνη Πεπνίζεζε ησλ αξρηηεθηφλσλ απνηειεί ε ηδέα φηη ε αξρηηεθηνληθή έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δηακνξθψλεη ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβαλφκαζηε ηνλ θφζκν θαη λα επεξεάδεη άκεζα ηηο ζπλζήθεο πνπ δνχκε θαη θαη‟ επέθηαζε ηελ ίδηα καο ηε δσή. Έηζη νξίδνπλ σο θχξην ζηφρν ηνπο ηελ αλάπηπμε ηεο αλζξώπηλεο θαη θνηλσληθήο επεκεξίαο, ζέηνληαο ζην θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο ηνλ άλζξσπν, αλαθηψληαο κηα αλζξσπηζηηθή πξνζέγγηζε. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο απηφ γηα κηα νπκαληζηηθή αξρηηεθηνληθή, ε νπνία ζα βειηηψλεη ηην ποιόηηηα ζωής ηων ανθρώπων, γίλεηαη θαλεξφ κέζα απφ ηελ θεληξηθή ζέζε πνπ απνδίδνπλ ζηνλ δεκφζην ρψξν, ηελ επηδίσμε ηνπο γηα δηέγεξζε θαη δηαηήξεζε ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο, ηελ νηθνλνκία ησλ πφξσλ θαη ηνπ θφζηνπο ηεο θαηαζθεπήο θαη ην γεγνλφο φηη ε ιεηηνπξγηθφηεηα δελ θαζνξίδεη ηελ θαηαζθεπή.103 Παξάιιεια, ζηόρνο ησλ αξρηηεθηόλσλ απνηειεί ε δεκηνπξγία μιας οσζιώδοσς αρτιηεκηονικής104, ε νπνία εγθαζηδξύεη κηα ηδηαίηεξε ζρέζε κε ηνλ ηόπν και αναδεικνύει ηα ιδιαίηερα ταρακηηριζηικά ηοσ. Δπηδηψθνπλ κηα αξρηηεθηνληθή, ε νπνία αληαπνθξίλεηαη ζην πεξηβάιινλ ηεο θαη εκπλέεηαη από απηό. Ζ αξρηηεθηνληθή ηνπο αλαδχεηαη απφ ην εδαθηθφ ζπγθείκελν ρσξίο ζθιεξφηεηα, αιιά πάληνηε κε ζεβαζκφ θαη επαηζζεζία. Μέζα απφ 103

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 216 https://www.archdaily.com/772281/fabrizio-barozzi-on-finding-the-specific-andavoiding-the-generic-in-architecture 104

69 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ηελ εγθαζίδξπζε λέσλ ζπλζεθψλ θαη ηε ζχλζεζε «λέσλ ηφπσλ» θαη φρη απιά αλεμάξηεησλ δνκψλ, έξρνληαη ζε επαθή κε ην ππάξρνλ ηνπίν θαη ην επεξεάδνπλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ε θχζε αλαπηχζζεη ζρέζεηο κε ηελ αξρηηεθηνληθή, ε νπνία απνηειεί ην ηερλεηφ θνκκάηη ηνπ θφζκνπ θαη γίλεηαη κέξνο ηνπ ηφπνπ.

2.1.3 ΢θέςεηο

Οη αξρηηέθηνλεο αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο «ηδηαηηεξφηεηαο» (specificity) ηνπ ηφπνπ ζην ζρεδηαζκφ ηνπο θαη επηδηψθνπλ ηε ζχλδεζε κε απηφλ. Οη ίδηνη ζρεδηάδνπλ κε βάζε ην εδαθηθφ ζπγθείκελν, ην νπνίν κειεηνχλ, αλαιχνπλ θαη ελ ηέιεη ζε απηφ αλαγλσξίδνπλ θάηη ην εηδηθό, απφ ην νπνίν αθνξκάηαη ν ζρεδηαζκφο ηνπο. Αλαγλσξίδνπλ ηελ ηαπηφηεηα ελφο ηφπνπ, ηελ νπνία πξνζεγγίδνπλ θαη ηε ζπζρεηίδνπλ κε ηε λέα θαηαζθεπή, πξνζπαζψληαο λα αλαβηψζνπλ ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ θαη λα δηαηεξήζνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα θαη ηελ θνπιηνχξα θάζε ηφπνπ θαη πνιηηηζκνχ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν απνζηαζηνπνηνχληαη απφ ην γεληθφ, απφ ηελ αρξνληθή θαη αλνίθεηα ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή, θαη θαη‟ επέθηαζε απφ ηελ ηππνπνηεκέλε θαη αζαθή αξρηηεθηνληθή ζθέςε. Όπσο νη ίδηνη ππνζηεξίδνπλ, απφ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ πξνθχπηεη ε ζρεδηαζηηθή ηδέα, ε νπνία θαζνξίδεη ηελ θαηαζθεπή θαη νδεγεί ζην ζρεδηαζκφ κηαο αλεμάξηεηεο νληφηεηαο. Σν ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηε κνξθή θαη ηελ απηνλνκία ηεο γίλεηαη εκθαλέο απφ ηα πξψηα έξγα ηνπο. Δπηδηψθνπλ ηε δεκηνπξγία κνξθψλ, νη νπνίεο ζα αλαθέξνληαη ζην άκεζν πεξηβάιινλ, αιιά ηαπηφρξνλα ζα αλήθνπλ ζην ζχγρξνλν θφζκν ηεο αξρηηεθηνληθήο θαη ζα κηινχλ κηα δηεζλή γιψζζα. Δπνκέλσο, ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο γηα 70 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

εθείλνπο είλαη ν ζπλδπαζκόο ηεο αίζζεζεο ηνπ αλήθεηλ κέζσ ηεο δηαηήξεζεο ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ ηόπνπ, κε ηελ θαζνιηθόηεηα ηεο λέαο θαηαζθεπήο κέζσ ηεο κνξθηθήο ηεο αλεμαξηεζίαο.105 Όζν αληηθαηηθφ θαη αλ θαληάδεη, νη αξρηηέθηνλεο ηνπνζεηνχληαη κεηαμχ ησλ δχν, αλαγλσξίδνληαο ηε ζεκαληηθφηεηα ηεο ζχλδεζεο κε θάηη ην εηδηθφ ζην ππάξρνλ πεξηβάιινλ, αιιά θαη ηεο αλάγθεο γηα απηνλνκία ηεο λέαο κνξθήο, ε νπνία απνηειεί κέξνο ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ. Υαξαθηεξηζηηθά νη ίδηνη ιέλε: « Πάληα επηδηψθνπκε λα παξάγνπκε αξρηηεθηνληθή πνπ λα εμηζνξξνπεί ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηφπνπ κε ηελ απηνλνκία ηεο κνξθήο ». Barozzi-Veiga, 2015 Απηφ επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο δηέγεξζεο ηεο κλήκεο θαη ηεο ελζσκάησζεο εηθφλσλ θαη αλαινγηψλ ζηε λέα θαηαζθεπή, κεηαθξάδνληαο ηελ δεδνκέλε πξαγκαηηθφηεηα θαη ηε ζεκαζία ηεο, δεκηνπξγψληαο κηα λέα ζχγρξνλε αθήγεζε. Παξάιιεια πηνζεηνχληαη ζχγρξνλεο ηερληθέο θαη κνξθέο, νη νπνίεο αληηπξνζσπεχνπλ κηα ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή.

«How to find your own voice, starting from a different environment, or a different context […] maybe this is one of my obsessions». Frabrizio Barozzi106

Ζ έλλνηα ηεο κλήκεο επαλέξρεηαη ζπρλά ζηε ζρεδηαζηηθή δηαδηθαζία ησλ αξρηηεθηφλσλ. Σα έξγα ηνπο πεγάδνπλ απφ εηθφλεο, νη νπνίεο ελεξγνπνηνχληαη απφ κηα ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε ή απφ έλαλ ηφπν θαη απνηεινχλ θαηαβνιέο θαη πξνζσπηθέο επηξξνέο. Αθφκε 105

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 206 Fabrizio Barozzi, δηάιεμε κε ηίηιν « Barozzi-Veiga lecture» ζην Columbia GSAPP, ζην https://www.arch.columbia.edu/events/466-barozzi-veiga 106

71 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

πεγάδνπλ απφ κλήκεο πνπ αθνξνχλ ηε δηαηήξεζε, αλαγέλλεζε θαη ζπκπχθλσζε ησλ κνξθψλ θαη ησλ ελλνηψλ ηεο πφιεο, ηνπ ραξαθηήξα θαη ηεο ηαπηφηεηάο ηεο, αιιά θαη ησλ αλακλήζεσλ ησλ αλζξψπσλ ηεο. Αλακλήζεηο ηηο νπνίεο αθνχ επεμεξγαζηνχλ, δεκηνπξγνχλ κε απηέο κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα θαη έλα λέν ζρέδην, ην νπνίν ελ ηέιεη αληαπνθξίλεηαη ζηελ αξρηθή ηδέα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν νη αξρηηέθηνλεο φρη κφλν δηαηεξνχλ ηε ζπιινγηθή κλήκε θαη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα κηαο πεξηνρήο, αιιά ζρεδηάδνπλ κε βάζε απηέο. Ζ θαηαζθεπή γίλεηαη κέξνο απηψλ θαη εμειίζζεηαη καδί ηνπο, δεκηνπξγψληαο κηα ζχλδεζε κε ην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ.

Δηθφλα 29: Barozzi-Veiga, Δηθφλα 30: Étienne-Louis Boullée, Πξννπηηθή άπνςε Μνπζείν Καιψλ Σερλψλ, ηεο λέαο αίζνπζαο γηα ηελ επέθηαζε ηεο εζληθήο Lausanne, Διβαηία, 2011, Αίζξην Βηβιηνζήθεο, 1785 Bibliothèque Nationale de France εηζφδνπ

Πξνρσξψληαο αθφκε πην δηεηζδπηηθά ζην έξγν ηνπο, είλαη εκθαλέο ην γεγνλφο φηη ηνπο απαζρνιεί έληνλα ε έλλνηα ηεο κλεκεηαθφηεηαο , ζεσξψληαο πσο ε ζχγρξνλε δεκφζηα αξρηηεθηνληθή ρξήδεη επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηεο παξαπάλσ έλλνηαο. Γηα εθείλνπο ην κλεκείν απνηειεί κέξνο ηνπ αζηηθνχ ζπλφινπ θαη ε παξνπζία ηνπ εληείλεη ην ραξαθηήξα ηνπ ηφπνπ, ζπκβάιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο ζπλέρεηαο, ηεο ηαπηφηεηαο θαη ηελ αηκφζθαηξαο ηνπ ηφπνπ. 72 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

΢ην ζεκείν απηφ αμίδεη λα αλαθεξζεί ε εγθαηάζηαζε πνπ ζρεδίαζαλ θαη πξαγκαηνπνίεζαλ ην 2006 ζηελ Bienalle ηεο Βελεηίαο , ε νπνία είλαη εκβιεκαηηθή ηεο ζρεδηαζηηθήο ηνπο ζθέςεο. Όπσο θάζε θνξά, μεθηλψληαο απφ ηα πξνυπάξρνληα ζηνηρεία ηεο πεξηνρήο, ζθνπφο ηνπο είλαη λα ηνλίζνπλ θαη λα αλαδείμνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηφπνπ. Πξνζπαζνχλ λα αλαθαιχςνπλ ηελ ζπλαηζζεκαηηθή ζχλδεζε κε ηνλ ηφπν, αιιά ηαπηφρξνλα λα ζρεδηάζνπλ θάηη ην κλεκεηψδεο θαη απηφλνκν, ην νπνίν ζα είλαη ηθαλφ λα ππεξβεί ηε ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε. «Πξόθεηηαη γηα κηα αξρηηεθηνληθή, ε νπνία είλαη ηαπηόρξνλα εηδηθή θαη απηόλνκε, νηθεία θαη κλεκεηώδεο, ηθαλή λα δηαηεξεί ηνλ πινύην θαη ηελ ηδηαηηεξόηεηα θάζε ηόπνπ, ρσξίο λα παξαιείπεη πνηέ λα αλαθαιύςεη ηα απξόζκελα ηνπία πνπ θάζε ηόπνο θξύβεη». Barozzi-Veiga, 2015 Έηζη θαηέιεμαλ ζην ζρεδηαζκφ κηαο θνιψλαο ζην θηίξην ηεο Corderie dell‟ Arsenale. Ζ θνιψλα είλαη έλα ζηνηρείν ην νπνίν είλαη πνιχ ηδηαίηεξν γηα ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηφπν, αλαδχεηαη απφ απηφλ θαη δεκηνπξγεί κηα ζσναιζθημαηική ζύνδεζη με ηην πραγμαηικόηηηα ηοσ ηόποσ107, ελψ ηαπηφρξνλα απνηειεί έλα αξρέηππν, θάηη ην απηφλνκν, ην νπνίν ππφθεηληαη ζηνπο δηθνχο ηνπ θαλφλεο. Οη ίδηνη νλφκαζαλ ην έξγν «ζπλαηζζεκαηηθή κλεκεηαθόηεηα» (sentimental monumentality), θαζψο ε έλλνηα ηεο δνκήο βξίζθεηαη κεηαμχ ησλ δχν απηψλ ελλνηψλ, ηνπ κλεκείνπ θαη ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, ηνπ θαζνιηθνχ θαη ηνπ εηδηθνχ. Απφ ηε κία ε δνκή ζπζρεηίδεηαη κε ηνλ ηφπν, απνηειεί θάηη ην νηθείν θαη ην εηδηθφ γηα εθείλνλ, θαη απφ ηελ άιιε απνηειεί κηα αλεμάξηεηε, κλεκεηαθή κνξθή, ε νπνία ελ ηέιεη αλήθεη ζε έλα κέξνο, αιιά θαη ζε πνιιά κέξε.108 Με απηφ ηνλ ηξφπν, νη αξρηηέθηνλεο επηρεηξνχλ λα κεηαηξέςνπλ θάηη ην εηδηθφ ζε θάηη θαζνιηθφ θαη λα ππεξβνχλ ηα φξηα ηνπ ηφπνπ ,αιιά θαη ηνπ ρξφλνπ, 107 108

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 9 http://barozziveiga.com/project/#2744

73 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

δεκηνπξγψληαο κία ζπλέρεηα αλάκεζα ζην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ.

Δηθφλα 31: Barozzi-Veiga, A Sentimental Monumentality I, Bienalle Αξρηηεθηνληθήο Βελεηίαο 2006

74 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2.2 ΢ρεδηαζηηθή δηαδηθαζία. Όπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, νη Barozzi-Veiga μεθηλνύλ θάζε ζύλζεζε ηόζν από ην ππάξρνλ άκεζν πεξηβάιινλ, φζν θαη απφ ηνπο δεκόζηνπο ρώξνπο ηεο ζύλζεζεο, ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο πξνζπαζνχλ λα νξγαλψζνπλ ην ζρέδην.109 Αλαιχνπλ ηνλ ηφπν θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη αλαδεηνχλ ηελ απζεληηθφηεηα θαη ηελ αμία ηνπο, ηεξαξρψληαο θαη κεηαθξάδνληαο ηα δηαζέζηκα εξεζίζκαηα. Οη ζθέςεηο ηνπο επηθεληξψλνληαη κε πεηζαξρία ζηηο ηδηαίηεξεο απαηηήζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο, πάληνηε κε γλψκνλα ην αλαγθαίν, πξνζπαζψληαο λα αμηνινγήζνπλ θαη λα απαιιαρζνχλ απφ νηηδήπνηε αζηαζέο θαη εθήκεξν. Όπσο νη ίδηνη ιέλε: « Αηζζαλφκαζηε ηελ αλάγθε λα αλαθαιχςνπκε εθ λένπ ην κεγαιείν ησλ πξσηνγελψλ πξαγκάησλ».110 Δπνκέλσο ε επίιπζε ηεο πνιππινθφηεηαο ηνπ έξγνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε αθξίβεηα θαη απιφηεηα ρσξίο πεξηηηά ζηνηρεία, ζπκπεξηιακβάλνληαο κφλν ηα ζηνηρεηψδε. Γηφηη ε αλαγθαηόηεηα είλαη πνπ νδεγεί ηελ αξρηηεθηνληθή λα επηηύρεη ηελ πιεξόηεηα111 θαη ηε ζπλδέεη κε ηε δνκή θαη ηελ θαηαζθεπή, δίλνληαο κνξθή ζε ζεκειηψδεηο αμίεο φπσο ε θιίκαθα θαη ε αλαινγία. Ωζηφζν νη ίδηνη απνζηαζηνπνηνχληαη απφ ην κηληκαιηζκφ, ζεσξψληαο πσο ζπρλά είλαη αξθεηά εθθξαζηηθνί θαη αξθεηά ζαθείο ζρεηηθά κε ηε ζπγθεθξηκέλε ηδέα πνπ επηζπκνχλ λα πινπνηήζνπλ. 112 Οη αξρηηέθηνλεο ζπρλά ιεηηνπξγνχλ δηαηζζεηηθά, αθήλνληαο ηελ αλαηνκία ηνπ ηφπνπ λα ηνπο θαζνδεγήζεη. Δπηιέγνπλ κνξθνινγηθέο θαη γεσγξαθηθέο αληηζηνηρίεο ζπλδένληαο ηε δνκή κε ηνλ ηφπν, κεηαηξέπνληαο ην έξγν ηνπο ζε πξνέθηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ. Απφ ηελ αξρή ηεο ζρεδηαζηηθήο δηαδηθαζίαο νη Barozzi-Veiga πξνζπαζνχλ λα απνηππψζνπλ ηηο αληηζηνηρίεο απηέο κε ζαθήλεηα 109

https://www.architectural-review.com/essays/interview-barozziveiga/8646904.article?v=1 110

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., 128 Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., 86 112 https://www.architectural-review.com/essays/interview-barozziveiga/8646904.article?v=1 111

75 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζηα ζθίηζα ηνπο, κεηαθξάδνληάο ηελ ηδηαηηεξφηεηα θαη απνδίλνληαο λφεκα ζηε κνξθή. Υξεζηκνπνηνχλ ην θσηνξεαιηζκφ ζρεηηθά λσξίο ζην ζρεδηαζκφ ηνπο, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα θαζνξίζνπλ ηα πιηθά, ηα ρξψκαηα θαη ην θσηηζκφ. « Απηή είλαη ε θάζε ηνπ έξγνπ πνπ καο αξέζεη πεξηζζφηεξν, εθεί έρνπκε ηε κεγαιχηεξε ειεπζεξία.»113 Πξνζπαζνχλ λα απνηππψζνπλ ηελ ηδέα ηνπο ζε απιά ζρέδηα, ζχκθσλα κε ηελ πξνζσπηθή ηνπο γιψζζα. Οη πεξηζζφηεξεο απεηθνλίζεηο θαη ζρέδηά ηνπο είλαη αζπξφκαπξα, κε ζθνπφ ηελ κεγαιχηεξε ζαθήλεηα, εθθξαζηηθφηεηα θαη έκθαζε ζηε ζεκαζία ησλ ρψξσλ. Ζ πιεηνςεθία έρεη ηελ πνηφηεηα ραξαθηηθψλ θαη θάπνηνο ζα κπνξνχζε λα εληνπίζεη ηελ νκνηφηεηα ζηε κλεκεηαθφηεηα κε εθείλα ηνπ Etienne- Louis Boullée. 114 Οη αξρηηέθηνλεο επηζπκνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα εληαία ζχλζεζε ρσξίο ζπγθεθξηκέλα πεξηγξάκκαηα , ε νπνία λα δηακνξθψλεηαη απφ ην πεξηβάιινλ ηεο θαη θαη‟ επέθηαζε λα ζπλδέεηαη νκαιά κε απηφ. Δκπλένληαη απφ ηε δσγξαθηθή θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα αληηθείκελα ζρεηίδνληαη κε ηνλ πεξίγπξφ ηνπο θαη δεκηνπξγνχλ ηε ζχλζεζε. Κάζε αληηθείκελν ζηηο εηθαζηηθέο ηέρλεο δηακνξθψλεη θαη θαζνξίδεη ηελ χπαξμε ηνπ άιινπ, κέζα απφ ηελ ίδηα ηνπ ηελ χπαξμε, δειαδή ηεο έληαζε ηνπ θσηφο. Ο κεραληζκφο απηφο ηεο ηνληθφηεηαο ηνπο βνεζά λα νξίδνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ δνκψλ ελφο ηφπνπ, λα θαζνξίδνπλ ηελ έληαζε θαη ηνλ ηξφπν πνπ ππάξρεη ε κία θαηαζθεπή ζε ζρέζε κε ηελ άιιε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν επηηπγράλνπλ ηελ νκαιή έληαμε ηεο θαηαζθεπήο ζην πεξηβάιινλ ηεο.

113

https://www.architectural-review.com/essays/interview-barozziveiga/8646904.article?v=1 114 Architectural Record. Design Vanguard 2014, n. 12/2014. United States of America, ζει. 58

76 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2.3 Παξαδείγκαηα 2.3.1 Φηιαξκνληθή ζθελή, Szczecin, Πνισλία, 20072014

Δηθφλα 32: Philharmonic Hall, Szczecin

77 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Σν θηίξην ηεο Φηιαξκνληθήο αίζνπζαο βξίζθεηαη ζηελ θαξδηά ηεο πφιεο Szczecin, βνξεηνδπηηθά ηεο Πνισλίαο, θνληά ζην Βεξνιίλν. Ζ θαηαζθεπή έξρεηαη λα θαιχςεη ην αζηηθφ θελφ, θαηαιακβάλνληαο ην απνηχπσκα ηνπ θηηξίνπ πνπ ππήξρε ζην ζεκείν παιαηφηεξα θαη θαηαζηξάθεθε Δηθφλα 33: Σνπνγξαθηθφ ζρέδην θαηά ηνλ Β‟ Παγθφζκην Πφιεκν. Καηαιακβάλεη ρψξν 13.000 η.κ. θαη ζρεδηάζηεθε γηα λα ζηεγάζεη κηα ζπκθσληθή αίζνπζα γηα ρίιηνπο ζεαηέο, κηα αίζνπζα κνπζηθήο γηα δηαθφζνπο ζεαηέο θαη έλαλ ρψξν πνιιαπιψλ ρξήζεσλ γηα εθζέζεηο θαη ζπλέδξηα. Ζ κειέηε γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ αλαηέζεθε ζηνπο Barozzi-Veiga, έπεηηα απφ δηαγσληζκφ. Ζ θαηαζθεπή νινθιεξψζεθε ην 2014 θαη κηα ρξνληά αξγφηεξα θέξδηζε ην επξσπαηθφ βξαβείν γηα ηε ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή «Mies van der Rohe Award 2015».

Σν θηίξην ζπκπιεξψλεη ηνλ αζηηθφ ηζηφ θαη έξρεηαη ζε ζπλέρεηα κε ηα γεηηνληθά θηίξηα, ελψ αλαπηχζζεη ην δηθφ ηνπ γιππηηθφ ραξαθηήξα. Πξφθεηηαη γηα έλα ζχγρξνλν θαη απηφλνκν θηίξην, ην νπνίν αλαδχεηαη απφ ην αζηηθφ ηνπ Δηθφλα 34: Philarmonic Hall πεξηβάιινλ, αλαπηχζζεη έλα δηάινγν κε ην παξειζφλ θαη εμαζθαιίδεη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηνπ ηφπνπ.

78 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Πξόζεζε ησλ αξρηηεθηφλσλ ήηαλ λα εγθαζηδξχζνπλ κηα ζπλαηζζεκαηηθή θαη ηζηνξηθή ζπλέρεηα κε ηνλ ηφπν, ρσξίο φκσο ε θαηαζθεπή λα ράλεη ηε ζπγρξνληθφηεηά ηεο. Μία θαηαζθεπή ε νπνία ζα δηαηεξεί ηελ απηνλνκία ηεο κνξθήο ηεο θαη ζα αλαδχεηαη απφ ην πεξηβάιινλ. Οη αξρηηέθηνλεο πξνζπάζεζαλ λα εληνπίζνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηφπνπ, λα εκπλεπζηνχλ απφ ηα ζηνηρεία πνπ πξνυπήξραλ ζην ρψξν θαη λα επηηχρνπλ ηε ζσζηή “ηνληθφηεηα” ζε ζρέζε κε ην θνληεμη. Έηζη ν ζρεδηαζκφο δαλείδεηαη ζηνηρεία απφ ηνλ εδαθηθφ πεξίγπξν θαη ηα θηίξηα ζηνλ πεξηβάιινληα ρψξν, ηα νπνία ζηελ πιεηνλφηεηά ηνπο αθνξνχλ εξγαηηθέο θαηνηθίεο ησλ δεθαεηηψλ ηνπ 1960 θαη 1970, κεζαησληθέο θαηαζθεπέο, θαη γνηζηθά κλεκεία. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη αξρηηέθηνλεο επεξεάζηεθαλ «απφ ηηο θεθιηκέλεο ζηέγεο θαη ηελ θαζεηφηεηα ησλ νηθηζηηθψλ θηηζκάησλ ηεο πφιεο , ην κλεκεηψδε δηάθνζκν ησλ λέν-γνηζηθψλ εθθιεζηψλ, ησλ κεγάισλ φγθσλ ησλ θιαζηθηζηηθψλ θηηξίσλ, ηνπο πχξγνπο ζηνλ νξίδνληα ηεο πφιεο θαη ηνπο γεξαλνχο ζην ιηκάλη ηεο».115 Οη αξρηηέθηνλεο κεηέθξαζαλ ηα παξαπάλσ εξεζίζκαηα ηεο θαζεηφηεηαο ηνπ φγθνπ θαη ηεο επαλάιεςεο θαη πξνζπάζεζαλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηε γεσκεηξία πξνθεηκέλνπ λα δψζνπλ κνξθή ζε κία λέα ζχλζεζε, ε νπνία ζα εμηζνξξνπεί ηνλ φγθν θαη ηελ θαζεηφηεηα θαη ζα πεξηέρεη εκθαλείο αλαθνξέο ζην πεξηβάιινλ ηεο.

Δηθφλα 35: ΢ρέδην ηνπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη δίπια ζην Κηίξην ηεο Φηιαξκνληθήο. 115

Δηθφλα 36: ΢θίηζν ηεο αξρηθήο ηδέαο ησλ αξρηηεθηφλσλ

https://www.archdaily.com/561343/philharmonic-hall-szczecin-estudio-barozziveiga

79 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

«Με κηα εμπξεζηνληζηηθή ζηάζε, επηδηψμακε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε γεσκεηξία γηα λα δψζνπκε κνξθή ζε κηα λέα ξπζκηθή ζχλζεζε, ε νπνία κεηαθέξεη ζπλαηζζήκαηα κέζσ ηεο εμηζνξξφπεζεο ηεο κάδαο θαη ηεο θαζεηφηεηαο». Barozzi-Veiga Architects

Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην θηίξην κε ην νπνίν εθάπηεηαη ε Φηιαξκνληθή θαη απφ ην νπνίν, ζχκθσλα κε ηνπο αξρηηέθηνλεο, αθνξκάηαη ν ζρεδηαζκφο ηνπο, δαλείδεηαη ραξάμεηο θαη κνξθέο απφ απηφ. Σν ηζηνξηθφ θηίξην ζπγθεληξψλεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, ηα νπνία νη αξρηηέθηνλεο κεηέθξαζαλ θαη θαηέιεμαλ ζε έλα απηφλνκν ζηνηρείν ην νπνίν αλαδχεηαη απφ ηνλ ηφπν.

Δηθφλα 38: ΢ρέδην Νφηηαο Όςεο

80 |

Δηθφλα 37: Σξηζδηάζηαην κνληέιν ηνπ θηηξίνπ

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Ζ ζύλζεζε ζρεκαηίδεηαη απφ ηελ επαλάιεςε ζπλερφκελσλ γεσκεηξηθψλ ζηεξεψλ κε κνλαδηθφ ραξαθηεξηζηηθφ εθθξαζηηθφ ζηνηρείν ηνπο ηε ζηέγε, δίλνληαο ηελ εληχπσζε πνιιψλ κηθξφηεξσλ ζπλελσκέλσλ θηηξίσλ. Δχθνια θάπνηνο αληηιακβάλεηαη πσο ην θηίξην απνηειεί ζπλέρεηα ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ, θαζψο επηθξαηεί ε θαζεηφηεηα ησλ φγθσλ θαη ε γεσκεηξία ηεο ζηέγεο, φπσο αθξηβψο ζπκβαίλεη ζην γεηηληάδνλ πεξηβάιινλ ηνπ.

Δηθφλα 39: Όςε ηεο ζχλζεζεο

Ζ εθθξαζηηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ ζπγθεληξψλεηαη ζηελ πεξίκεηξν ηεο νξνθήο. ΢χκθσλα κε ηνπο αξρηηέθηνλεο: «ε ζεηξηαθή δηακόξθσζε ηεο νξνθήο επηηξέπεη ηελ ελζσκάησζε ηνπ λένπ θηηξίνπ κέζα ζην θαηαθεξκαηηζκέλν αζηηθό πξνθίι ηεο πόιεο». Μέζα απφ ηε ζηέγε ην θηίξην δεκηνπξγεί κηα ζπλέρεηα κε ηε γξακκή ηνπ νξίδνληα. Οη

81 |

Δηθφλα 40

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

αξρηηέθηνλεο θαηάθεξαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα ζρεηηθά απιή, αιιά ραξαθηεξηζηηθή κνξθή κε ηα ιηγφηεξα δπλαηφλ ζηνηρεία.

«This concert hall in Poland by Spanish studio Barozzi-Veiga features ribbed glass cladding and a spiky roof, giving it the appearance of an icy crown». 116 Οη Barozzi-Veiga ζρεδίαζαλ επηηπρψο έλα θηίξην ην νπνίν αλαδχεηαη απφ ην πεξηβάιινλ θαη ζπλδηαιέγεηαη κε ην εδαθηθφ ζπγθείκελν, ηαπηφρξνλα φκσο δηαηεξεί ηελ απηνλνκία ηεο κνξθήο ηνπ. Οη αξρηηέθηνλεο δε ρξεζηκνπνίεζαλ παξαδνζηαθά πιηθά ζηηο πξνζφςεηο, θαζψο ήζειαλ λα ππνγξακκίζνπλ ηελ αλεμαξηεζία ηνπ θηηξίνπ θαη ηε ζπγρξνληθφηεηά ηνπ, ρσξίο θακία δηάζεζε γηα λνζηαιγία ηνπ παξειζφληνο. Αληίζεηα ρξεζηκνπνίεζαλ αινπκίλην θαη ιεπθφ γπαιί, πιηθά ηα νπνία έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληνο ηνπ, θαη πνπ δεκηνπξγνχλ έλα θσηεηλφ,

Δηθφλα 41

116

https://www.dezeen.com/2014/12/28/barozzi-veiga-szczecin-philharmonicconcert-hall-poland-translucent-glass/

82 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

δηαθαλέο θαη αθέξαην αληηθείκελν. 117 Σν γπαιί θαζηζηά ην θηίξην επαίζζεην ζην θψο θαη ηνπ επηηξέπεη λα κεηαηξέπεη ηελ πιηθφηεηά ηνπ ηηο λπρηεξηλέο ψξεο. ΢ε φιε ηελ πεξίκεηξν ηνπ θηηξίνπ έρεη ζρεδηαζηεί έλα πξσηνπνξηαθφ ζχζηεκα θσηηζκνχ κε LED θψηα, κεηαηξέπνληαο ην θηίξην ζε έλαλ ιακπεξφ φγθν ην βξάδπ, δηακνξθψλνληαο κέζσ ηνπ θσηφο ην πεξίγξακκα θαη ην ζρήκα ηνπ.

Αλαθνξηθά κε ηελ θάηνςε, ην θηίξην δηακνξθψλεηαη απφ έλα πεξηκεηξηθφ δαθηχιην, ζηνλ νπνίν ηνπνζεηνχληαη νη πεξηζζφηεξνη βνεζεηηθνί ρψξνη, απειεπζεξψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ην εζσηεξηθφ ηεο θάηνςεο, φπνπ ηνπνζεηνχληαη ε ζπκθσληθή αίζνπζα, ε αίζνπζα κνπζηθήο θαη ν ρψξνο πνιιαπιψλ ρξήζεσλ. Ζ πξφζβαζε ζηνπο νξφθνπο γίλεηαη κέζσ ηεο κεγάιεο ζπεηξνεηδνχο ζθάιαο, ε νπνία βξίζθεηαη ζην θεληξηθφ θνπαγηέ. ΢ε απηφ είλαη εκθαλείο νη αίζνπζεο ζπλαπιηψλ σο δχν αησξνχκελνη φγθνη. Δηθφλα 42: Σν θνπαγηέ θαη ε Γχξσ απφ ηνπο φγθνπο έρνπλ ζπεηξνεηδήο ζθάια ηνπνζεηεζεί κηθξφηεξα θνπαγηέ, δεκηνπξγψληαο, ζε ζπλδηαζκφ κε ηνπο ρψξνπο θίλεζεο, έλα εληαίν θπθιηθφ δίθηπν δεκφζησλ ρψξσλ. Με άιια ιφγηα, έλα εζσηεξηθφ «δεκφζην κνλνπάηη», ην νπνίν ζπλδέεη φιεο ηηο ιεηηνπξγίεο ζε φια ηα επίπεδα, ελψ ηαπηφρξνλα επηηξέπεη ηελ νπηηθή επαθή κεηαμχ ησλ νξφθσλ. Σν εζσηεξηθφ ηνπ θηηξίνπ είλαη ζρεηηθά απιφ, κε ηνπο κεγάινπο θεγγίηεο λα έρνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν γηα ηελ αηκφζθαηξα ηνπ εζσηεξηθνχ ρψξνπ. 117

https://www.archdaily.com/561343/philharmonic-hall-szczecin-estudio-barozziveiga

83 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Όπσο αλαθέξακε θαη παξαπάλσ, ε αθεηεξία θάζε έξγνπ ηνπο είλαη ε αληαλάθιαζε ηνπ δεκφζηνπ ρψξνπ ζηε ζχλζεζε. Απηφ αληηιακβάλεηαη θάπνηνο εχθνια κειεηψληαο ηελ θάηνςε ηνπ ηζνγείνπ, κε ηε κλεκεηαθή αίζνπζα εηζφδνπ λα θαηαιακβάλεη ζρεδφλ ηε κηζή ζε έθηαζε θάηνςε. ΢χκθσλα κε ηνπο ίδηνπο ην θνπαγηέ απνηειεί κία «πξνζηαηεπκέλε πιαηεία» (covered plaza), έλαλ θσηεηλφ κεγάιν θελφ ρψξν, ηνλ νπνίν κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ νη πνιίηεο θάζε ζηηγκή θαη ε νπνία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα εθδειψζεηο. Δίλαη εκθαλέο πσο νη αξρηηέθηνλεο επεδίσμαλ ηε δεκηνπξγία ελφο θηηξίνπ ην νπνίν κπνξεί δπλεηηθά λα ρξεζηκνπνηεζεί εμ νινθιήξνπ γηα ηε θηινμελία δηαθνξεηηθψλ παξαζηάζεσλ θαη πνιηηηζηηθψλ εθδειψζεσλ. Σφζν νη δηαζέζηκνη ρψξνη κε δηαθνξεηηθή θιίκαθα, φζν ε ηέιεηα αθνπζηηθή απφδνζε ησλ θνπαγηέ γχξσ απφ ηηο αίζνπζεο ζπλαπιηψλ, εηδηθά πξνζαξκνζκέλε γηα κεγάιν αξηζκφ επηζθεπηψλ, θαη ε κειέηε ηνπ θσηηζκνχ δεκηνπξγνχλ ρψξνπο θαηάιιεινπο γηα ηέηνηνπ είδνπο πνιηηηζηηθά δξψκελα ζε φιε ηελ έθηαζε ηνπ θηηξίνπ. 118

118

Mark magazine, n. 52, Netherlands, ζει. 099

84 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 43: Καηφςεηο

85 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 44: Ζ ζπκθσληθή αίζνπζα

Δηθφλα 45: ΢ρέδηα ηνπ εζσηεξηθνχ ηεο ζπκθσληθήο αίζνπζαο.

86 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Ζ εμσηεξηθή ιηηφηεηα, ε απιή ζχλζεζε ησλ εζσηεξηθψλ ρψξσλ θαη ησλ ρψξσλ θπθινθνξίαο έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηελ εθθξαζηηθφηεηα ηεο ζπκθσληθήο αίζνπζαο. Δθείλε δηαθέξεη, θαζψο ην ηαβάλη θαη νη ηνίρνη ηεο είλαη επελδπκέλνη κε θεθιηκέλα ηξηγσληθά παλέια, ηα νπνία δίλνπλ ζηηο επηθάλεηεο κηα αλαδηπινχκελε αίζζεζε, ζπκίδνληαο γιππηφ. Σα παλέια είλαη θαιπκκέλα κε θχιια ρξπζνχ, θαη δεκηνπξγνχλ ηελ φςε ελφο «νξπθηνχ ρψξνπ», αλαθηψληαο ηε γνεηεία κηαο θιαζηθήο αίζνπζαο κνπζηθήο.119 Με απηφλ ηνλ ηξφπν, νη Barozzi-Veiga πξνζπάζεζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλαλ δεζηφ, ρξπζαθέλην ρψξν, επαλεξκελεχνληαο ηελ θεληξηθή επξσπατθή παξάδνζε ησλ θιαζηθψλ αηζνπζψλ ζπλαπιηψλ, κε ηε ρξήζε παξαδνζηαθψλ ηερληθψλ ηνπ ηφπνπ. Σα παλέια ζπλζέηνληαη ζχκθσλα κε ηελ αθνινπζία Fibonacci, απμάλνληαο ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηνπο φζν απνκαθξχλνληαη απφ ηε ζθελή. Ζ επαλάιεςε απηή ησλ ηξηγσληθψλ παλέισλ απνηειεί ιχζε γηα ην ηερληθφ πξφβιεκα ηεο αθνπζηηθήο, ζπλδηάδνληαο ζην δηάθνζκν ηε ζχλδεζε κε ηελ ηζηνξία, αιιά θαη ηελ ηερληθή. Σέινο, φπσο θαη ζην θνπαγηέ, ην θπζηθφ θσο κπνξεί λα εηζέιζεη απφ κεγάινπο θεγγίηεο ζην κπξνζηηλφ θαη πίζσ κέξνο ηεο ζπκθσληθήο αίζνπζαο, εληείλνληαο ηε κλεκεηαθφηεηα ηνπ ρψξνπ.

119

http://archeyes.com/1021/

87 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

88 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2.3.2 Μνπζείν θαιώλ ηερλώλ, Chur, Διβεηία,2012-2016

Δηθφλα 46: Μνπζείν Καιψλ Σερλψλ, Κεληξηθή Δίζνδνο επέθηαζεο

Ζ λέα πηέξπγα ηνπ Μνπζείνπ Καιψλ Σερλψλ, πνπ ζηεγάδεη ην Bündner Kunstmuseum ζην Chur ηεο Διβεηίαο ζρεδηάζηεθε απφ ηνπο Barozzi-Veiga, έπεηηα απφ δηεζλή δηαγσληζκφ ην 2011. Ζ επέθηαζε ζπλδέεηαη κε ην πθηζηάκελν θηίξην ππφγεηα θαη θαηαιακβάλεη ζπλνιηθά έθηαζε 4.000 ηεηξαγσληθψλ κέηξσλ. Σν έξγν πξφζθαηα θέξδηζε ην βξαβείν Riba Awards for International Excellence 2018. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε Villa Planta, πξψελ θαηνηθία ηνπ 19νπ αη. ζηελ νπνία ζηεγάδεηαη ζήκεξα ην Μνπζείν Καιψλ Σερλψλ, βξίζθεηαη ζην φξην ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ ηεο πφιεο θαη ε λέα θαηαζθεπή απνηειεί επέθηαζε ηνπ ηζηνξηθνχ απηνχ θηηξίνπ. Ζ βίια ρηίζηεθε ην 1874 κε ζρέδηα ηνπ αξρηηέθηνλα Johannes Ludwig θαη απνηέιεζε θαηνηθία ηνπ εκπφξνπ Jacques Ambrosius von Planta. ΢ηε ζπλέρεηα αγνξάζηεθε 89 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

θαη κεηαηξάπεθε ζε κνπζείν ηέρλεο θαη ηε δεθαεηία ηνπ „80 πξαγκαηνπνηήζεθε κειέηε απνθαηάζηαζεο απφ ηνπο Peter Zumthor, Peter Calonder θαη Hans-Jörg Ruch.120 Ζ βίια, κε εκθαλείο επηξξνέο απφ ηνλ Palladio θαη ηε Villa Almerico Capra „la Rotonda‟, έρεη ραξαθηεξηζηηθή αλαηνιίηηθε δηαθφζκεζε θαη έληνλα ζηνηρεία απφ ηελ Αίγππην.

Δηθφλα 47: Μνπζείν Καιψλ Σερλψλ, Νφηηα φςε

Δηθφλα 48: Augusto Bianchi, ΢θίγγα ζην πιάη ηεο εηζφδνπ ηεο Villa Planta

120

http://www.floornature.com/barozzi-veiga-expansion-grisons-art-museum-chur12083/

90 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Πξνηεξαηφηεηα γηα ηνπο Barozzi-Veiga απνηέιεζε ηφζν ε ελζσκάησζε ηνπ λένπ θηηξίνπ ζην αζηηθφ ζχλνιν, φζν θαη ε δηαηήξεζε θαη αλάδεημε ηεο ηζηνξίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, πνπ αθνξά θπξίσο ηελ ηζηνξία θαη ηε κνξθή ηεο Villa Planta. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη αξρηηέθηνλεο δεκηνχξγεζαλ κηα λέα θαηαζθεπή κε ηα ίδηα ηαπηνπνηεηηθά ζηνηρεία ζε ζρέζε κε ην πθηζηάκελν θηίξην, θαη ηαπηφρξνλα επαλεξκήλεπζαλ έλλνηεο πνπ εληφπηζαλ ζην ηειεπηαίν

Δηθφλα 49: Σνπνγξαθηθφ ζρέδην

Δηθφλα 50: Κάηνςε ηζνγείνπ, αξηζηεξά ε Villa Panta,δεμηά ε λέα πξνζζήθε.

θαη αλαγλψξηζαλ σο ζεκαληηθέο. Δπηδίσμαλ έηζη, ηε ζπλχπαξμε ησλ δχν θηηξίσλ θαη ηε δηαηήξεζε ηεο αλεμαξηεζίαο θαη δηαθνξεηηθφηεηάο ηνπο, επηηπγράλνληαο ηελ έληαμε ηνπ λένπ θηηξίνπ ζην πεξηβάιινλ ηνπ. Όπσο αθξηβψο ζπκβαίλεη ζε έλα δίπηπρν, ηα θηίξηα δηαηεξνχλ ηελ απηνλνκία θαη απηναλαθνξηθφηεηά ηνπο, ελψ δεκηνπξγνχλ έλα φιν. Πξνθεηκέλνπ ην λέν θηίξην λα πξαγκαηνπνηεί έλαλ αξρηηεθηνληθφ δηάινγν κε ηε Villa Planta, θαη θαη‟ επέθηαζε κε ηνλ 91 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

εδαθηθφ ηνπ πεξίγπξν, νη αξρηηέθηνλεο εθθηλνχλ απφ ηε Villa „la Rotonda‟, επηζπκψληαο ηελ αθήγεζε ηεο ίδηαο ηζηνξίαο μαλά κε δηαθνξεηηθή γιψζζα.

Δηθφλα 51: Piero della Francesca, Πνξηξέηα ησλ Federico da Montefeltro θαη ηεο γπλαίθαο ηνπ Battista Sforza, 1472

Έκπλεπζε γηα ηνπο αξρηηέθηνλεο φζνλ αθνξά ζηνλ ηξφπν πνπ ρεηξίζηεθαλ ηελ επέκβαζε, απνηέιεζαλ δχν κηθξά αγάικαηα πνπ βξήθαλ ζην αηειηέ ηελ πξψηε κέξα πνπ επηζθέθηεθαλ ην κνπζείν, ηα νπνία παξνκνίαζαλ κε ηα δχν θηίξηα. Οη ίδηνη έθαλαλ απηφ αθξηβψο πνπ αληηπξνζψπεπαλ νη δχν παλνκνηφηππεο θηγνχξεο: ηε 92 |

Δηθφλα 52: Alberto Giacometti, Buste de femme, 1962, Buste d’ Annette, 1961

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

δεκηνπξγία αλεμάξηεησλ δνκψλ νη νπνίεο αλαγλσξίδνληαη σο έλα, ε θάζε κία κε ηε κνξθή θαη ην ραξαθηήξα ηεο. ΢χκθσλα κε ηνπο αξρηηέθηνλεο, ε Villa Planta θαη ην λέν θηίξην έρνπλ δηαθνξεηηθή ηαπηόηεηα αιιά θνηλέο αξρέο ζηε δνκή θαη ην δηάθνζκν, κε ζθνπό ηελ ελίζρπζε ηεο ηδέαο ηνπ όινπ.121Οη αξρηηέθηνλεο επέιεμαλ κία απιή θφξκα, έλαλ θχβν, σο ην ηδηαίηεξν θαη πην αληηπξνζσπεπηηθφ ζηνηρείν ηεο Βίια , ην νπνίν ζέιεζαλ λα αλαδείμνπλ. Παξάιιεια, νη Barozzi-Veiga κεηέθξαζαλ ηα έληνλα δηαθνζκεηηθά ζηνηρεία ηεο Βίια θαη δεκηνχξγεζαλ κηα ζχλζεηε πξφζνςε ζηε λέα επέθηαζε, ε νπνία ζπκίδεη πιέγκα, ελζσκαηψλνληαο ην δηάθνζκν ζηε δνκή, ηελ έλλνηα ηεο επαλάιεςεο, ηεο κλεκεηαθφηεηαο θαη ηεο θιαζζηθφηεηαο πνπ αλαγλψξηζαλ ζηε Βίιια Πιάληα.

Δηθφλα 53

121

Δηθφλα 54

https://www.dezeen.com/2016/08/02/bundner-kunst-museum-extensionbarozzi-veiga-concrete-switzerland-chur/

93 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Αθφκα έλα κέζν κε ην νπνίν επηηπγράλεηαη ν δηάινγνο κεηαμχ ησλ θηηξίσλ απνηειεί ε ηζνξξνπία ησλ θιαζζηθψλ δνκψλ θαη ησλ αλαινγηψλ, νη νπνίεο απνηεινχλ θαζαξή αλαθνξά ζηελ Παιιαληηαλή επηξξνή ηεο Villa Planta.122 Οη αξρηηέθηνλεο εθθηλνχλ απφ ηελ απιή θαη ζπκκεηξηθή ηεηξάγσλε θάηνςε, ηελ νπνία νξγαλψλνπλ κε βάζε ηηο ραξάμεηο ηνπ ηζηνξηθνχ θηηξίνπ, έηζη ψζηε λα πξνζαξκνζηεί ζε ζπλέρεηα κε ην θηίξην. Με απηφλ ηνλ ηξφπν νη αξρηηέθηνλεο ρξεζηκνπνηνχλ ηε γεσκεηξία σο εξγαιείν γηα ηε ζπλνρή ησλ δνκψλ, νξγαλψλνληαο ηα ζε έλα θεληξηθφ ζπκκεηξηθφ ζρέδην. Σα επίπεδα ησλ εθζεζηαθψλ ρψξσλ είλαη δνκεκέλα απφ κία αθνινπζία δσκαηίσλ πεξηκεηξηθά ηνπ θεληξηθνχ εθζεζηαθνχ ρψξνπ, θαη αθνινπζνχλ ηε ζπκκεηξηθή θάηνςε ηνπ ηζνγείνπ.

Δηθφλα 55: Αξηζηεξά: Villa Almerico Carpa „la Rotonda, Κάηνςε Α΄Οξφθνπ, Andrea Palladio. Γεμηά: Οη φςεηο ηεο λέαο επέθηαζεο ηνπ Μνπζείνπ.

122

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 161

94 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Όζνλ αθνξά ζην δηάθνζκν, ην ζχλζεην ζχζηεκα ησλ πξνζφςεσλ ζην θηίξην ηεο επέθηαζεο βαζίδεηαη ζηελ επαλάιεςε ηνπ ίδηνπ κνηίβνπ. Οη πξνθαηαζθεπαζκέλεο κηθξέο πιάθεο απφ ζθπξφδεκα επελδχνληαη πεξηκεηξηθά ζε φιεο ηηο φςεηο ηνπ θηηξίνπ, δεκηνπξγψληαο έλα δηαθνζκεηηθφ πιέγκα. Ζ επηινγή απηή απνηειεί αλαθνξά ζηελ έληνλε παξνπζία δηαθνζκεηηθψλ ζηνηρείσλ ζην

Δηθφλα 56: ΢ρέδηα ηνπ κνηίβνπ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε Δηθφλα 57: Σξηζδηάζηαην κνληέιν ζηελ πξφζνςε.

πθηζηάκελν θηίξην 123 θαη παξαπέκπεη άκεζα ζηελ θιαζζηθή επηξξνή ηνπ. Παξάιιεια, εληζρχεη ηελ εθθξαζηηθφηεηα θαη ηελ απηνλνκία ηεο λέαο δνκήο ζε ζρέζε κε ηελ βίια θαη απνηειεί κηα ζχγρξνλε κεηάθξαζε ηεο ηδέαο ηνπ δηαθφζκνπ. ΢χκθσλα κε ηνπο αξρηηέθηνλεο, «ην αθεξεκέλν αλάγιπθν πνπ δεκηνπξγείηαη, εκπλεπζκέλν απφ ηα αλαηνιίηηθα κνηίβα ηεο Βίιαο, δηακνξθψλεη ην ζχλνιν ησλ εμσηεξηθψλ πξνζφςεσλ θαη γηα κηα αθφκε θνξά εληζρχεη ηελ αλεμαξηεζία θαη ηελ κνλαδηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ».124 Με απηφλ ηνλ ηξφπν επηθεληξψλεη ην ζρεδηαζκφ ζηηο βαζηθέο δνκέο θαη απαιιάζζεηαη απφ νπνηνδήπνηε πεξηηηφ ζηνηρείν.

124

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 182

95 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

«The design strips away everything that is not structure, construction and programmatic division, all united in a single whole». BarozziVeiga Ζ είζνδνο ηεο λέαο πηέξπγαο ζεκαηνδνηείηαη απφ έλα κεγάιν πιαίζην γχξσ απφ ηελ πχιε, σο αληηζηνηρία ησλ δχν ζθηγγψλ πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλεο ζηελ θχξηα είζνδν ηεο Βίιαο θαη κνηάδνπλ λα ηε «θξνπξνχλ». Σαπηφρξνλα ε βάζε ζηηο φςεηο ηνπ πθηζηάκελνπ θηηξίνπ, ε νπνία παξαιακβάλεη ηελ αλάβαζε ηεο εηζφδνπ, αληαλαθιάηαη ζην λέν θηίξην κέζσ ηεο νκνηφκνξθεο ισξίδαο απφ ζθπξφδεκα πνπ ην δηαηξέρεη πεξηκεηξηθά.

Δηθφλα 58

96 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Ο δεκφζηνο ρψξνο έρεη πξνηεξαηφηεηα θαη ζε απηή ηε ζχλζεζε ησλ αξρηηεθηφλσλ. Οη εθζεζηαθνί ρψξνη είλαη ηνπνζεηεκέλνη ππφγεηα ζε ηξία επίπεδα, πξνθεηκέλνπ ν ρψξνο ηνπ ηζνγείνπ , ν νπνίνο είλαη πξνζβάζηκνο απφ ηνλ πεδφδξνκν κεηαμχ ησλ δχν θηηξίσλ, λα απνδνζεί ζηνπο δεκφζηνπο ρψξνπο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Οη αξρηηέθηνλεο δεκηνπξγνχλ ζην ηζφγεην δχν ππξήλεο αληηδηακεηξηθά, απνδεζκεχνληαο έλαλ κεγάιν θεληξηθφ ρψξν, ν νπνίνο απνηειεί ην θνπαγηέ ηνπ κνπζείνπ, είλαη αλνηρηφο ζηνλ θήπν θαη πξνζαλαηνιηζκέλνο πξνο ηελ Βίια. 125Σαπηφρξνλα, ε αλαηξνπή ηεο ινγηθήο ζεηξάο ηνπ πξνγξάκκαηνο κε ηελ ηνπνζέηεζε ησλ κεγαιχηεξσλ ζε έθηαζε εθζεζηαθψλ ρψξσλ ππφγεηα, εμππεξεηεί ηελ κείσζε ηνπ εθηεζεηκέλνπ φγθνπ ηνπ κνπζείνπ θαη ηνπ δεζκεπφκελνπ ρψξνπ απφ απηφ, βειηηζηνπνηψληαο ηελ έληαμή ηνπ ζην πεξηβάιινλ ηνπίν. ΢χκθσλα κε ηνπο αξρηηέθηνλεο: «Σν κεησκέλν ίρλνο ηνπ φγθνπ θαζηζηά δπλαηή ηελ επέθηαζε ηνπ ππάξρνληνο θήπνπ θαη ηε βειηίσζε ηεο ζπλνρήο ηνπ ζπλφινπ».126

Δηθφλα 59: Γηακήθεο ηνκή φπνπ είλαη εκθαλήο ε ζχλδεζε ησλ δχν θηηξίσλ

125

Architectural Record. Design Vanguard 2014, n. 12/2014. United States of America, ζει. 58 126 https://www.dezeen.com/2016/08/02/bundner-kunst-museum-extensionbarozzi-veiga-concrete-switzerland-chur/

97 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 60: Κάηνςε ηζνγείνπ

Δηθφλα 61: Κάηνςε ππνγείνπ

Ζ ζρέζε κε ην πθηζηάκελν θηίξην είλαη εκθαλήο θαη ζην ηζφγεην, φπνπ ηα αλνίγκαηα ηεο λέαο πηέξπγαο πιαηζηψλνπλ ηε Βίια, κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε απνδίδεηαη ζε εθείλε ε έλλνηα ηνπ πξαγκαηηθνχ έξγνπ ηέρλεο, ην νπνίν εθηίζεηαη ζην ρψξν.127 127

https://www.yatzer.com/bundner-museum-fine-arts-estudio-barozzi-veiga

98 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 62: Δζσηεξηθή άπνςε ηνπ ηζνγείνπ

99 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Αλαθνξηθά κε ην εζσηεξηθό ηνπ κνπζείνπ, νη αξρηηέθηνλεο επηιέγνπλ ηελ θαζαξφηεηα θαη ηελ απιφηεηα. Ζ γεσκεηξία πνπ δαλείδνληαη απφ ην πθηζηάκελν θηίξην ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ θιαζζηθή δηακφξθσζε θαζηζηά δπλαηή ηελ απινπνίεζε ηνπ δνκηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηε δηακφξθσζε ησλ εθζεζηαθψλ ρψξσλ ζηα πην ρακειά επίπεδα.

Δηθφλα 63: Δθζεζηαθφο ρψξνο ζην ππφγεην Δηθφλα 64

100 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2.3.3 3ν Παξάδεηγκα_ Κεληξηθά γξαθεία Ribera del Duero, Roa, Ιζπαλία, 2006-2011

Δηθφλα 65

Σν θηίξην βξίζθεηαη ζηε Roa, κηα κηθξή πφιε ηεο βφξεηαο Ηζπαλίαο, φπνπ ε παξαγσγή θξαζηνχ έρεη γίλεη ε βάζε ηεο πνιηηηζηηθήο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμήο ηεο. Ζ πφιε βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ελφο ιφθνπ, πάλσ απφ ηελ θνηιάδα ηνπ πνηακνχ Duero. Σν θηίξην, ην νπνίν έξρεηαη λα ζπκπιεξψζεη ηνλ αζηηθφ ηζηφ θαη θαηαιακβάλεη ρψξν 3.640η.κ., ζρεδηάζηεθε γηα λα θηινμελήζεη ηα Κεληξηθά γξαθεία Δηθφλα 66: Σνπνγξαθηθφ ζρέδην ηνπ Γηνηθεηηθνχ ΢πκβνπιίνπ γηα ηελ Δγγχεζε Πξνέιεπζεο ηνπ θξαζηνχ, “Ribera del Duero”. Σν πξφγξακκα πεξηιακβάλεη γξαθεία, ρψξνπο ππνδνρήο θαη έλα κηθξφ ακθηζέαηξν. Ζ κειέηε γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ αλαηέζεθε ζηνπο 101 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Barozzi-Veiga, έπεηηα απφ δηαγσληζκφ, δεηνχκελν ηνπ νπνίνπ ήηαλ ε αλαδηακφξθσζε ηνπ ππάξρνληνο κεζαησληθνχ θηηξίνπ, πξψελ λνζνθνκείνπ, θαη ε επέθηαζή ηνπ.128 Ζ θαηαζθεπή νινθιεξψζεθε ην 2011, θαη ηελ ίδηα ρξνληά θέξδηζε ην Γηεζλέο Βξαβείν αξρηηεθηνληθήο Barbara Cappochin. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην θηίξην βξίζθεηαη ζηα φξηα ηεο πφιεο, κεηαμχ θπζηθνχ θαη ηερλεηνχ, ζε έλα ζεκείν φπνπ ηα εξείπηα ησλ κεζαησληθψλ ηεηρψλ ηεο πφιεο εμαθνινπζνχλ λα είλαη νξαηά. Απηή ε ηδηαίηεξε γεσγξαθηθή ζπλζήθε θαζφξηζε ηε ζχλζεζε, ε νπνία αλαδχεηαη απφ ην πεξηβάιινλ κε ζεβαζκφ θαη επαηζζεζία πξνο απηφ. Πξφζεζε ησλ αξρηηεθηφλσλ απνηέιεζε ε δεκηνπξγία κηαο δνκήο, ε νπνία ζα εμαζθαιίδεη ηε ζπλέρεηα κε ην πξνυπάξρνλ θηίξην θαη ζα εγθαζηδξχεη κηα ηδηαίηεξε ζρέζε κε ηε θχζε θαη ηε κλεκεηαθφηεηα ηνπ ηνπίνπ.129 Δπηδίσμαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα λέα θαηάζηαζε ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην εδαθηθφ ζπγθείκελν,. θαη αλαθέξνληαη ηφζν ζην αζηηθφ ηκήκα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ φζν θαη ζην θπζηθφ θνκκάηη ηνπ. 130 Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε ζχλζεζε απνηειεί κηα κνλαδηθή εξκελεία ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληφο ηεο. Σαπηφρξνλα, νη αξρηηέθηνλεο πξνζπάζεζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα απηφλνκε θαη αλεμάξηεηε κνξθή, ζπλδπάδνληαο γηα αθφκε κηα θνξά, ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηφπνπ θαη ηελ απηνλνκία θαη θαζνιηθφηεηα κηαο λέαο δνκήο. Όπσο αθξηβψο αλαθέξνπλ γηα ηνπο αξρηηέθηνλεο νη θξηηέο πνπ ηνπο απέλεηκαλ ην Βξαβείν Barbara Cappochin ζε φηη αθνξά ην ζπγθεθξηκέλν έξγν: «κε ηαιέλην ζηε ζχλζεζε θαη κε απιφηεηα, επηιχνπλ ηε ιεπηή ζρέζε αλάκεζα ζηε ζχγρξνλε θχζε ηνπ έξγνπ, ην ππάξρνλ ηνπίν θαη ηελ ηζηνξία ηνπ ηφπνπ».131

128

http://www.floornature.com/barozzi-veiga-home-of-ribera-del-duero-7256/# https://www.archdaily.com/153397/ribera-del-duero-headquarters-estudiobarozzi-veiga 130 https://www.archdaily.com/15771/headquarters-of-the-rbgo-ribera-del-dueroestudio-barozzi-veiga 131 http://www.floornature.com/barozzi-veiga-home-of-ribera-del-duero-7256/# 129

102 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 67

Δηθφλα 68

103 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 69: ΢θίηζν ζχλζεζεο

Δηθφλα 70

104 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Πην αλαιπηηθά, ην θηίξην αληηθαηνπηξίδεη ηα ζηνηρεία ηνπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν ηνπνζεηείηαη, κε ζθνπφ λα απνηειέζεη ζηνηρείν κεηάβαζεο κεηαμχ ηεο πφιεο θαη ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ. Απφ ηε κία, ε θαηαζθεπή έξρεηαη ζε άκεζν δηάινγν κε ηελ πφιε, θαζψο ζπκπιεξψλεη ηνλ αζηηθφ ηζηφ ηεο. 132Παξάιιεια, νη κηθξήο θιίκαθαο φγθνη δεκηνπξγνχλ θεληξνβαξηθά ηεο ζχλζεζεο έλαλ θελφ ρψξν, κηα κηθξή δεκφζηα πιαηεία, ηελ νπνία πεξηβάιινπλ, αλαζπλζέηνληαο θαη πξνζνκνηψλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηηο δνκέο ηηο πφιεο. Έηζη, παξφιν πνπ ε ηαπηφηεηα ηνπ θηεξίνπ πξνέξρεηαη απφ ηε ζρέζε πνπ δεκηνπξγεί κε ην ηνπίν, ην ζπκβνιηθφ απηφ θελφ είλαη ηθαλφ λα γίλεη ζεκείν αλαθνξάο ηνπ ηφπνπ.

Δηθφλα 71: Σξηζδηάζηαηε απεηθφληζε

132

A+U. Architecture and urbanism, n.497. Japan, ζει. 82

105 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα72

Σαπηφρξνλα, ε ζχλζεζε ζπλδέεηαη κε ην θπζηθφ ηνπίν θαη πξνζπαζεί λα ζπλνκηιήζεη κε ηε γεσγξαθία ηνπ ηφπνπ, θπξίσο κέζσ ηεο κεγαιχηεξεο θιίκαθαο ηνπ πχξγνπ θαη ηεο ηνπνζέηεζεο ηνπ, ε νπνία ζεκαηνδνηεί ην ηέινο ηεο πφιεο θαη ηαπηφρξνλα ηελ αξρή ηνπ θπζηθνχ ηνπίνπ. Ο πχξγνο, απηή ε αξρεηππηθή κνξθή, ε νπνία εκθαλίδεηαη σο κηα κνλνιηζηθή θαηαζθεπή, ζπλδέεηαη κε ηελ ηζηνξηθή κλήκε θαη ην ραξαθηήξα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ηφπνπ θαη δεκηνπξγεί έλαλ δηάινγν κε ην νξνπέδην θαη ηε γεσγξαθία.133 Σν χςνο ηνπ αλέξρεηαη ζηνπο έμη νξφθνπο, δηαθνξνπνηψληαο ηνλ απφ ηελ ππφινηπε ζχλζεζε, θαη θαζηζηψληαο ηνλ νξαηφ ζηνλ νξίδνληα, απνηειψληαο κηα ζαθή αλαθνξά ζηνπο κεζαησληθνχο πχξγνπο.134 Ωζηφζν, ε απηφλνκε θαη θαζνιηθή κνξθή ηνπ πχξγνπ «γελληέηαη» κέζα απφ ην πξνυπάξρνλ ηζηνξηθφ θηίξην, ην νπνίν νη αξρηηέθηνλεο απνθαζηζηνχλ. Αλαθνξηθά κε απηφ, νη αξρηηέθηνλεο δεκηνπξγνχλ κηα πβξηδηθή θαηάζηαζε κεηαμχ παιηνχ θαη λένπ. Σνπο ελδηαθέξεη ε δεκηνπξγία κηαο ζπλέρεηαο κεηαμχ ησλ ζχγρξνλσλ ζηνηρείσλ θαη 133

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 39 http://archea.it/wp-content/uploads/2012/04/096-109_MAT71_BAROZZIVEIGA_CREDITS.pdf 134

106 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

εθείλσλ πνπ πξνυπάξρνπλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγνχλ, φπσο νη ίδηνη ηα απνθαινχλ, απξνζδόθεηα ζελάξηα,135 ζηα νπνία ηα ηζηνξηθά ζηνηρεία κπνξνχλ λα κεηαηξαπνχλ θαη λα δεκηνπξγήζνπλ κηα λέα θαηάζηαζε.

Οη αξρηηέθηνλεο επέιεμαλ ηε ρξήζε ηεο ηνπηθήο πέηξαο Arenisca del Pinar σο επέλδπζε ζηε λέα ζχλζεζε, κε ζθνπφ ηφζν ηε ζχλδεζε κε ην άκεζν πεξηβάιινλ, κηαο θαη απνηειεί κηα άκεζε επίθιεζε ζην ηνπίν, εληείλνληαο ηελ νπηηθή ζθιεξφηεηά ηνπ, φζν θαη κε ην ηζηνξηθφ θηίξην. Αθφκα, ε επηινγή ελφο πιηθνχ ην νπνίν αιιάδεη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, θαη θζείξεηαη φκνηα κε ηηο πεξηβάιινπζεο δνκέο, ζπληέιεζε ζηε δηαηήξεζε ηνπ ραξαθηήξα ηνπ ηφπνπ θαη ζηε δεκηνπξγία δνκψλ κε αηέξκνλε δηάξθεηα δσήο, φπσο θαη ην ζπγθεθξηκέλν αξρέγνλν ηνπίν. Με απηφλ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγνχλ κηα

Δηθφλα 73

135

https://www.arch.columbia.edu/events/466-barozzi-veiga

107 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζπλέρεηα κε ηελ πξνυπάξρνπζα θαηάζηαζε. Σαπηφρξνλα, φκσο, δηαηεξνχλ ηε ζπγρξνληθφηεηα ηεο λέαο θαηαζθεπήο κέζσ ησλ αλνηγκάησλ ηεο, ηφζν ζηνλ πχξγν φζν θαη ζηνπο φγθνπο ηεο πιαηείαο. Δθείλα, άληζα δηαλεκεκέλα, ηνπνζεηνχλ ην έξγν ζε κία ζχγρξνλε δηάζηαζε θαη ππνδειψλνπλ ηελ χπαξμε κηαο ζχγρξνλεο θαη αλεμάξηεηεο δνκήο. Σα θπθιηθά αλνίγκαηα απνηεινχλ έλα λέν ζηνηρείν ζην ηνπίν, απιφ, ζαθέο θαη απνηειεζκαηηθφ. Παξφιν πνπ πξαθηηθά δηαζπνχλ ην ξπζκφ ησλ αλνηγκάησλ ησλ γχξσ πξνζφςεσλ, είλαη ζε ζέζε λα δηαηεξήζνπλ ηελ εζσζηξέθεηα ηνπ πχξγνπ θαη ηελ επηβιεηηθή παξνπζία ηνπ. Παξάιιεια πξνζθέξνπλ κνλαδηθέο απφςεηο απφ ην εζσηεξηθφ, ιεηηνπξγψληαο σο παξαηεξεηήξην γηα ην θπζηθφ ηνπίν πνπ αλνίγεηαη κπξνζηά ηνπ.

Δηθφλα 74

108 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα75

Δηθφλα 76

109 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 77

Δηθφλα 78: Κάηνςε Β‟ επηπέδνπ

110 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 79: Κάηνςε Α‟ επηπέδνπ

Δηθφλα 80: Κάηνςε ηζνγείνπ

111 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 81: Δζσηεξηθή άπνςε

112 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Ζ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηφπνπ, ε ηζηνξηθή θιεξνλνκία ηνπ θαη ε αλάγθε δεκηνπξγίαο κηαο κηθξήο πιαηεία κεηαμχ ησλ δνκψλ, πξνθεηκέλνπ λα αλαπηπρζεί ε ζρέζε κε ηελ πφιε, ηα θχξηα κέξε ηνπ πξνγξάκκαηνο ηνπνζεηνχληαη ππφγεηα, αθήλνληαο νξαηέο ειάρηζηεο δνκέο.136 Δθείλεο πεξηιακβάλνπλ ην ππάξρνλ λνζνθνκεηαθφ ζπγθξφηεκα, ηνλ πχξγν θαη ηελ πιαηεία, ζε αληίζεζε κε ηνπο ρψξνπο ζπλάληεζεο, ηα γξαθεία θαη ε αίζνπζα αθξναηψλ πνπ ηνπνζεηνχληαη ζηα δχν ππφγεηα επίπεδα.

Δηθφλα 82

136

Architectural Record. Design Vanguard 2014, n. 12/2014. United States of America, ζει. 59

113 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 83

114 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δπίινγνο - Γεληθά ζπκπεξάζκαηα.

Αλαθεθαιαηψλνληαο, ζηελ εξεπλεηηθή απηή εξγαζία, πξνθεηκέλνπ λα αλαιπζεί ην έξγν ηνπ αξρηηεθηνληθνχ γξαθείνπ Barozzi-Veiga, ηέζεθε ην δήηεκα ηνπ ηφπνπ. ΢ηελ πξψηε ελφηεηα δηεξεπλήζεθε ε έλλνηα ηνπ ηφπνπ, φπσο πξνζεγγίζηεθε απφ ηνπο αξρηηέθηνλεο ηνπ ηηαιηθνχ ξαζηνλαιηζηηθνχ θαη λενξαζηνλαιηζηηθνχ θηλήκαηνο. ΢ηε δεχηεξε ελφηεηα αλαπηχρζεθε ην θπξίσο ζέκα ηεο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο, πνπ αθνξά ζην έξγν ηνπ Ηζπαληθνχ αξρηηεθηνληθνχ γξαθείνπ Barozzi Veiga. Αλαιχζεθαλ ηξία ραξαθηεξηζηηθά έξγα ηνπο, ζηα νπνία κειεηήζεθε ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν νη αξρηηεθηνληθέο δνκέο ζπλδηαιέγνληαη κε ην εδαθηθφ ζπγθείκελν, αθνκνηψλνπλ ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ηφπνπ, εξκελεχνπλ μαλά ηελ παξάδνζε θαη εληζρχνπλ ηε ζπιινγηθή κλήκε ηνπ. Όπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, νη ζεσξεηηθέο ζθέςεηο ησλ Barozzi-Veiga εκθαλίδνπλ ζεκαληηθέο νκνηφηεηεο κε εθείλεο ησλ αξρηηεθηφλσλ ηνπ λενξαζηνλαιηζηηθνχ θηλήκαηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν πξνζεγγίδνπλ νη Barozzi-Veiga ηελ έλλνηα ηνπ ηφπνπ σο ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ πνπ πξνυπάξρνπλ ζηελ πεξηνρή κειέηεο (preexisting elements)137 , παξαπέκπεη ζηηο ζθέςεηο ηνπ Ernesto Rogers ζρεηηθά κε ηηο «πξνππάξρνπζεο δνκέο ηνπ πεξηβάιινληνο» (preesistenze ambientali), θαη αθνξνχλ θαη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο ηφζν ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, φζν ην γεσγξαθηθφ, πνιηηηζηηθφ θαη ηζηνξηθφ πιαίζην ηνπ ηφπνπ, ζηνηρεία ηθαλά λα ηξνπνπνηεζνχλ ππφ ην πξίζκα ηεο ηζηνξηθήο ζπλείδεζεο θαη λα ζπλδηαιερζνχλ κε ην πεξηβάιινλ ηνπίν. Οκνίσο, ν Aldo Rossi θαη ν Gregotti κηινχλ γηα ηνλ ηφπν σο έλα θπζηθφ δεδνκέλν, αιιά θαη έλα πνιηηηζηηθφ αγαζφ, ην νπνίν καξηπξά ηελ ηζηνξία ηνπ ηφπνπ, επηηξέπνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ εκθάληζε ηνπ παξειζφληνο ζην παξφλ. Μηιήζακε γηα ηελ πεπνίζεζε ησλ Barozzi-Veiga λα αλαγλσξίδνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα θάζε ηφπνπ σο ην ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ πνπ ηνπο δηαθνξνπνηνχλ απφ άιινπο ηφπνπο θαη ηνπο απνδίδνπλ ηελ 137

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 12

115 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ηαπηφηεηα θαη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο, φπσο αθξηβψο ν Aldo Rossi ζίγεη ην δήηεκα ηεο ηαπηφηεηαο θαη ηνλίδεη ηε κνλαδηθφηεηα θάζε ηφπνπ, ε νπνία πεγάδεη απφ ηηο δηαθνξέο θαη ηηο αλαινγίεο πνπ εκθαλίδεη κε άιινπο ηφπνπο. Πεπνίζεζε ηφζν ησλ ίδησλ φζν θαη ησλ αξρηηεθηφλσλ ηνπ λενξαζηνλαιηζηηθνχ θηλήκαηνο απνηειεί ην γεγνλφο φηη ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα νλνκάζεη, λα πεξηγξάςεη, λα απνθαιχςεη θαη λα κεηαθξάζεη ηηο ζρέζεηο ησλ ζηνηρείσλ, ζηα νπνία νθείιεηαη ν ηδηαίηεξνο ραξαθηήξαο ελφο ηφπνπ, πξνθεηκέλνπ λα ζρεδηάζεη. Ο Gregotti αληηιακβάλεηαη ηνλ ηφπν σο ην ρξεζηηθφ αληηθείκελν ηεο αξρηηεθηνληθήο, έλα κνξθνινγηθφ πιηθφ πξνο αλάγλσζε, ην νπνίν απνηειεί πάληνηε ελαξθηήξηα πεγή γηα ηνλ ζρεδηαζκφ. Γηα εθείλνλ ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα απνθαιχπηεη ηελ νπζία ηνπ εδαθηθνχ πεξίγπξνπ θαη λα ζρεδηάδεη κε βάζε απηφλ, έπεηηα απφ κειέηε θαη θαηαλφεζε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θαη θνηλσληθνχ πιαηζίνπ, ησλ θπζηθψλ θαη ηζηνξηθψλ ππνιεηκκάησλ ηεο ηνπνζεζίαο. Γηαδηθαζία ηελ νπνία αθνινπζνχλ νη Barozzi-Veiga, θαζψο νη ίδηνη ζρεδηάδνπλ κε βάζε ην άκεζν πεξηβάιινλ, αθνχ ην κειεηήζνπλ, ην αλαιχζνπλ θαη ελ ηέιεη αλαγλσξίζνπλ ζε απηφ θάηη ην εηδηθό. Πξφθεηηαη γηα κία δηαδηθαζία, ε νπνία απνηειεί κηα κνλαδηθή κεηάθξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ, κε ζθνπφ ηε ζχλδεζε ηεο λέαο επέκβαζεο κε ηνλ πεξίγπξφ ηεο. ΢χκθσλα κε ηνλ Gregotti, ην έξγν σο ηξνπνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο δίλεη λέα ζεκαζία ζην ηζηνξηθφ βάζνο ηνπ παξφληνο, ην νπνίν εθπξνζσπείηαη ζηε ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε 138 , δεκηνπξγείηαη κηα ζρέζε κε ην πξνυπάξρνλ ζχλνιν, ηνλίδνληαο ηελ έλλνηα ηεο ζπλέρεηο θαη δηαηεξψληαο ηε ζπιινγηθήο κλήκε. Σφζν ν Rossi φζν θαη ν Gregotti ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο εξκελεπηηθήο κεζφδνπ ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ θαη ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία ηεο ζρεδηαζηηθήο δηαδηθαζίαο ε νπνία εθθηλεί απφ ηηο πξνυπάξρνπζεο θαηαζηάζεηο, απνζπλζέηνληαο θαη κεηαθξάδνληάο ηεο, δεκηνπξγψληαο ελαιιαθηηθέο έλλνηεο θαη θαηλνχξηεο θαηαζηάζεηο. Με άιια ιφγηα κία κεηάθξαζε ηνπ άκεζνπ πεξηβάιινληνο, ε νπνία ζα κεηαθέξεη ηελ νπζία ηνπ ζε κία λέα θαηάζηαζε, κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα είλαη θαηαλνεηφ ην λφεκα, ρσξίο θάπνηα λνζηαιγηθή δηάζεζε. Δίλαη εκθαλέο πσο κέζα απφ ηε κεηάθξαζε ησλ ζηνηρείσλ ηνπ ηφπνπ ζην έξγν ησλ Barozzi-Veiga θαη ζε εθείλν ησλ λενξαζηνλαιηζηψλ γεληθφηεξα, επηδηψθεηαη ε δηέγεξζε ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο θαη ε δηαηήξεζε ηεο ηζηνξηθήο 138

Gregotti Vittorio, φ.π., ζει. 29

116 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

ζπλέρεηαο. Δπνκέλσο αληηιακβαλφκαζηε πσο ε ηζηνξία θαη ε κλήκε κεηαηξέπνληαη ζε εξγαιεία ζρεδηαζκνχ. ΢χκθσλα κε ηνλ E. Rogers « Ζ θαηαλφεζε ηεο ηζηνξίαο είλαη απαξαίηεηε γηα ηε δηακφξθσζε ηνπ αξρηηέθηνλα, αθνχ πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα εηζάγεη ηε δηθή ηνπ δνπιεηά ζηηο πξνυπάξρνπζεο δνκέο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη λα ηηο ιάβεη δηαιεθηηθά ππφςε ». Ο Ernesto Rogers ππνζηεξίδεη φηη ν αξρηηέθηνλαο νθείιεη λα γεθπξψλεη ηελ παξάδνζε κε ηε λεσηεξηθφηεηα πξνθεηκέλνπ λα ζπκθηιησζεί ην κνληέξλν κε ην παιηφ. Με παξφκνην ηξφπν νη Barozzi-Veiga πξνζπαζνχλ λα ζπλδπάζνπλ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ηνπ ηφπνπ θαη ηελ ηζηνξία ηνπ, κε ηε δεκηνπξγία κηαο ζχγρξνλεο θαη απηφλνκεο δνκήο. Καη νη δχν επνκέλσο ππνζηεξίδνπλ κηα αξρηηεθηνληθή, ε νπνία παξακέλεη ζχγρξνλε, αιιά αληαπνθξίλεηαη κνξθνινγηθά ζην ηζηνξηθφ θαη ρσξηθφ ηεο πιαίζην. Δπνκέλσο κηινχλ γηα κηα αξρηηεθηνληθή ε νπνία είλαη ηθαλή λα πξνζαξκφδεηαη θαη λα απεπζχλεηαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πξαγκαηηθφηεηα θάζε θνξά. Οη Barozzi-Veiga πξνζπαζνχλ λα απνκαθξπλζνχλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν απφ ην γεληθφ θαη απφ ηελ αλνίθεηα αξρηηεθηνληθή, φπσο θαη ν Gregotti, ν νπνίνο ζε παξφκνηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαηαιήγεη πσο κφλν κε απηφλ ηνλ ηξφπν ζα απνθχγνπκε ηελ νκνγελνπνίεζε ηεο αξρηηεθηνληθήο καο θνπιηνχξαο. Ο Rossi απνδίδεη κηα άκεζε επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα ζηε κνξθή, ζηελ νπνία εγγξάθεη γεγνλφηα ζεσξψληαο πσο είλαη ν ηδαληθφο ηξφπνο ππφκλεζήο ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφλ, ε αξρηηεθηνληθή κνξθή κεηαηξέπεηαη ζε θνξέαο λνεκάησλ θαη δηεγέξηεο ηεο κλήκεο, ζπγθεληξψλνληαο ην ζχλνιν ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ηφπνπ. Οη Barozzi-Veiga εξγάδνληαη αθξηβψο κε ηνλ ίδην ηξφπν. Όπσο έθαλαλ θαη ζην θηίξην ηεο Φηιαξκνληθήο ζηελ Πνισλία, ρξεζηκνπνηνχλ κνξθέο νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζην άκεζν πεξηβάιινλ ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα ηδηαίηεξε ζρέζε κε ηνλ ηφπν θαη ηελ ηζηνξία ηνπ. Έλα αθφκε θνηλφ ζηνηρείν αλάγλσζεο ησλ έξγσλ ηνπο απνηειεί ε επαλάιεςε ζπγθεθξηκέλσλ ζηνηρείσλ ηεο ζχλζεζεο. Όπσο ε δηαδηθαζία επαλάιεςεο γηα ηνλ Rossi έρεη ραξαθηήξα εξεπλεηηθφ θαη απειεπζεξσηηθφ, έηζη θαη ζην έξγν ησλ λέσλ αξρηηεθηφλσλ κπνξνχκε λα εθιάβνπκε ηελ επαλαιεπηηθή δηαδηθαζία σο κηα 117 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

πξνζπάζεηα αλαδήηεζεο ελφο κνλαδηθνχ γεγνλφηνο, κέζα απφ ην νπνίν ζα θαηαλνεζεί εηο βάζνο ε κνξθή, ε νπνία απαιιάζζεηαη απφ πεξηηηά ζηνηρεία, θαη επαλαπξνζδηνξίδεηαη ζηελ νπζία ηεο. Σέινο, αθφκε κία έλλνηα πνπ πξαγκαηεχνληαη νη Barozzi-Veiga θαη ηε δηαθξίλνπκε ηφζν ζηα έξγα φζν θαη ζηα γξαπηά ηνπ Rossi είλαη απηή ηεο αλαινγίαο. Ο Rossi αλαγλσξίδεη ηελ αξρηηεθηνληθή κνξθή σο κεκνλσκέλε, θαη αληηιακβάλεηαη ην αηνκηθφ, σο κνξθή χπαξμεο ηνπ ζπιινγηθνχ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ρξεζηκνπνηεί κεκνλσκέλεο εηθφλεο πνπ ζηεξίδνληαη ζηε ινγηθή θαη κνξθνινγηθή κεζνδνινγία θαη θπξίσο ζηε κλήκε, ψζηε λα δεκηνπξγήζεη κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα θαη λα παξνπζηάζεη ηελ νπζία ηεο πφιεο κέζσ απηψλ. Με παξφκνην ηξφπν νη Barozzi-Veiga ζην θηίξην ηεο Ribera del Duero ζηε Ρφα επηδίσμαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα λέα θαηάζηαζε ρξεζηκνπνηψληαο ηα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην εδαθηθφ ζπγθείκελν θαη κλήκεο ηνπ παξειζφληνο. ΢πλζέηνληαο κηα λέα πξαγκαηηθφηεηα θαη ρξεζηκνπνηψληαο κηα αξρεηππηθή κνξθή, έλαλ πχξγν, δεκηνχξγεζαλ κηα ζχλζεζε ε νπνία ζπλδέεηαη κε ηελ ηζηνξηθή κλήκε θαη ην ραξαθηήξα ηνπ ηφπνπ, πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηάζνπλ θαη λα αλαδείμνπλ ηελ νπζία ηεο πεξηνρήο.

Καηαιήγνληαο, νη Barozzi-Veiga δεκηνπξγνχλ κηα πξσηνπνξηαθή αξρηηεθηνληθή, ε νπνία πξνζαξκφδεηαη κε ηδηαίηεξν ηξφπν ζην πεξηβάιινλ ηεο. Με δηεηζδπηηθή καηηά, κειεηνχλ ηνλ ηφπν θαη επηιέγνπλ λα αλαδείμνπλ θαη λα κεηαθξάζνπλ ζπγθεθξηκέλα πθηζηάκελα ζηνηρεία, είηε γεσγξαθηθά, είηε ηζηνξηθά, είηε πνιηηηζκηθά. Απφ απηά ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά εθθηλνχλ ην ζρεδηαζκφ ηνπο, κε ζθνπφ ηφζν ηε ζχλδεζε κε ην άκεζν πεξηβάιινλ θαη ηελ αλαβίσζε ηεο κνλαδηθφηεηάο ηνπ, φζν θαη ηε δεκηνπξγία λέσλ θαηαζηάζεσλ θαη ελ ηέιεη λέσλ ηφπσλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ην αξρηηεθηνληθφ ζηνηρείν γίλεηαη ην κέζν επαλαζχλδεζεο ηνπ παξειζφληνο κε ην παξφλ, ην κέζν ελίζρπζεο ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο θαη αλάδεημήο ηνπ ηφπνπ.

118 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Μηα ήξεκε δχλακε είλαη δηάρπηε ζην έξγν ηνπο, ε νπνία πεγάδεη απφ ηελ πςειή αηζζεηηθή θαη ηε ιεπηνκεξή αλάγλσζε ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπίνπ. Γεκηνπξγνχλ δνκέο ρξεζηκνπνηψληαο κηα ζχγρξνλε αξρηηεθηνληθή γιψζζα, ε νπνία φκσο θαηαθέξλεη λα απνπλέεη ην ραξαθηήξα θαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ηφπνπ, γεθπξψλνληαο ην δήηεκα ηνπ αλήθεηλ, κε ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο εγθαηαζηάζεσλ πνπ απεπζχλνληαη ζηελ επνρήο καο. ΢πλδπάδνπλ κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ ηδηαίηεξε ηαπηφηεηα θάζε ηφπνπ κε ηελ απηνλνκία θαη θαζνιηθφηεηα ηεο λέαο δνκήο. Δπηιέγνπλ λα δηεγείξνπλ ηε κλήκε θαη λα ελζσκαηψλνπλ εηθφλεο ηνπ παξειζφληνο ζηε ζχλζεζή ηνπο, κεηαθξάδνληαο ηε δεδνκέλε πξαγκαηηθφηεηα, δεκηνπξγψληαο κηα λέα ζχγρξνλε αθήγεζε, ε νπνία ζα εμαζθαιίζεη ηελ ηζηνξηθή ζπλέρεηα ηνπ ηφπνπ. ΢ε θάζε πεξίπησζε, ε επίιπζε ηεο πνιππινθφηεηαο ηνπ έξγνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε αθξίβεηα θαη απιφηεηα, ρσξίο πεξηηηά ζηνηρεία. Απηή ε επηινγή νδεγεί ηελ αξρηηεθηνληθή λα επηηύρεη ηελ πιεξόηεηα139 θαη αλαδεηθλχεη κέζα απφ ηελ θαηαζθεπή ζεκειηψδεηο αμίεο, φπσο ε θιίκαθα θαη ε αλαινγία. Υξεζηκνπνηνχλ ζχγρξνλα πιηθά θαη επηζηξαηεχνπλ επδηάθξηηεο κνξθέο θαη ζρήκαηα, ηα νπνία πεγάδνπλ απφ ηε κλήκε θαη ηελ ηζηνξία ελφο ηφπνπ. Θέηνπλ ην δήηεκα ηεο δηαθάλεηαο θαη δεκηνπξγνχλ ζπρλά πξηζκαηηθνχο φγθνπο, ζηνηρεία ηα νπνία, παξφιν πνπ δελ εκθαλίδνληαη ζηα έξγα ησλ λενξαζηνλαιηζηψλ, θαηαθέξλνπλ λα επηθνηλσλήζνπλ ην ίδην κήλπκα, απνδίδνληαο λφεκα θαη ηελ επηζπκεηή αηκφζθαηξα. Οη αξρηηέθηνλεο επηζεκαίλνπλ, πσο ε αξρηηεθηνληθή είλαη απνηέιεζκα ζπλεηδεηψλ επηινγψλ, πνπ έρνπλ ζθνπφ ηε κεηαθνξά πνιχπινθσλ κελπκάησλ θαη εθιεπηπζκέλσλ ζπκβνιηζκψλ. Ζ αξρηηεθηνληθή κνξθή κεηαηξέπεηαη ζε θνξέαο λνεκάησλ θαη δηεγέξηεο ηεο κλήκεο, ε ηζηνξία γίλεηαη φρεκα ζθέςεο θαη ζεκείν αλαθνξάο, κέζα απφ ηελ νπνία ε θνηλσλία, σο δξψζα ζην παξφλ, ζπλεηδεηνπνηείηαη θαη εμειίζζεηαη.

139

Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, φ.π., ζει. 86

119 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

120 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Βηβιηνγξαθία: 1. Alberti Leon Battista, Palladio Andrea, Le Corbusier, Wright Frank Lloyd, Rossi Aldo, Koolhaas Rem, θ.ά., Αξρηηεθηνληθή ζεσξία, από ηελ αλαγέλλεζε κέρξη ζήκεξα, κεηάθξαζε Μαξηηλίδεο Πέηξνο, εθδ. Γλψζε, Αζήλα. 2006 2. Colquhoun Alan, Modern architecture, Oxford University Press, UK, 2002 3. Eisenman Peter, Giuseppe Terragni : transformations, decompositions, critiques, Monacelli Press, Νέα Τφξθε, 2003 4. Eisenman Peter, The house of memory: the texts of the analogue, εηζαγσγή ηνπ εθδφηε ζηελ ακεξηθάληθε έθδνζε The architecture of the city, Oppositions Books, 1982 5. Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, Barozzi-Veiga, Park books, Βαξθειψλε, 2016 6. Forty Adrian, Words and buildings,a vocabulary of modern architecture, εθδ.Thames & Hudson, Λνλδίλν,2004 7. Frampton Kenneth, Μνληέξλα Αξρηηεθηνληθή, ηζηνξία θαη θξηηηθή, κεηάθξαζε Αλδξνπιάθεο Θφδσξνο, Παγθάινπ Μαξία, εθδ. Θεκέιην, Αζήλα, 2009 8. Gregotti Vittorio, Inside architecture, Vittorio Gregotti, translated by Peter Wong and Francesca Zaccheo, MIT Press, Chicago, 1996 9. Gregotti Vittorio, New directions in Italian architecture, εθδ. George Braziller, Νέα Τφξθε, 1969

121 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

10. Halbwachs Maurice, On Collective Memory, Chicago Press, Chicago, 1992 11. Heidegger Martin, Πνηεηηθά θαηνηθεί ν άλζξσπνο, κεηάθξαζε Αβξακίδνπ Ησάλλα, εθδ. Πιέζξνλ, Αζήλα 2008 12. Jiven Gunila, Larkham J. Peter, “Sense of Place, Authenticity and Character: A Commentary”, Journal of Urban Design, Vol. 8, No. 1, 2003 13. Jordan, R. Furneaux, Concise history of western architecture, κεηάθξαζε Γεκήηξεο Ζιίαο, εθδ. Τπνδνκή, Αζήλα, 1981 14. Mallgrave, Harry Francis, Modern architectural theory: a historical survey, 1673-1968, Cambridge University Press, Νέα Τφξθε, 2005 15. Montaner Josep Maria, Ιζηνξία ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο, θηλήκαηα, ηδέεο θαη Γεκηνπξγνί ζην Γεύηεξν κηζό ηνπ 20νύ αηώλα, κεηάθξαζε Παιαηνιφγνπ Μαξία, Γηαθνπκάηνο Αλδξέαο, εθδ. Νεθέιε, Αζήλα, 2004 16. Nesbitt Kate, Theorizing a new agenda for architecture, an anthology of architectural theory 1965-1995, Princeton Architectural Press, Νέα Τφξθε, 1996 17. Rossi Aldo, Δπηζηεκνληθή απηνβηνγξαθία, κεηάθξαζε Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, Δζηία, Αζήλα, 1995 18. Rossi Aldo, Η αξρηηεθηνληθή ηεο πόιεο, κεηάθξαζε Πεηξίδνπ Βαζηιηθή, University studio press, Θεζζαινλίθε, 1991 19. Simmel Georg, Πεξηπιάλεζε ζηελ Νεσηεξηθόηεηα, κεηάθξαζε ΢αγθξηψηεο Γηψξγνο, ΢ηαζάηνπ Όιγα, εθδ. Αιεμάλδξεηα, Αζήλα,

122 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

2004 20. Simmel Georg, Ritter Joachim, Gombrich H. Ernst, Τν ηνπίν, κεηάθξαζε ΢αγθξηψηεο Γηψξγνο, Λεπηέξεο Αλαγλψζηνπ, Νίθνο Γαζθαινζαλάζεο, εθδ. Πνηακφο, Αζήλα, 2004 21. Schulz Christian Norberg, Τν πλεύκα ηνπ ηόπνπ,γηα κηα θαηλνκελνινγία ηεο αξρηηεθηνληθήο, κεηάθξαζε Φξαγθφπνπινο Μίιηνο, Παλεπηζηεκηαθέο εθδφζεηο Δ.Μ.Π., Αζήλα, 2009 22. Treib Marc, Spatial Recall: Memory in Architecture and Landscape, Routledge, Oxon, New York 2009 23. Γηψξγνο Μπακπηληψηεο, Λεμηθφ ηεο Νέαο Διιεληθήο Γιψζζαο, Κέληξν Λεμηθνινγίο, Γεχηεξε έθδνζε, Αζήλα, 2002 24. Κσηζηφπνπινο Αλαζηάζηνο Μ., Κξηηηθή ηεο αξρηηεθηνληθήο ζεσξίαο, University Studio Press, Θεζζαινλίθε, 1985 25. Πάγθαινο, Παλαγηψηεο, Aldo Rossi: ε ηερλνινγία ηεο επαλάιεςεο, Κεθάιαην ζπγγξάκκαηνο ζην Πάγθαινο, Π., Ιζηνξία ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο ηερλνινγίαο. [ειεθηξ. βηβι.], Γηαζέζηκν ζην https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstrea m/11419/5762/5/8_rossi.pdf 26. Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, Απφ ην βήκα ηεο αξρηηεθηνληθήο, εθδ. Καζηαληψηεο, Αζήλα, 2004 27. Παηέζηνο Κσλζηαληίλνο, Σν θηβψηην ηνπ Μνληέξλνπ, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα, 2001 28. ΢εκαηνθνξίδεο Γηψξγνο, Γηειεύζεηο, θείκελα γηα ηελ αξρηηεθηνληθή θαη ηε κεηάπνιε, εθδ. Metapolis, Αζήλα, 2005

123 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

29. Σεξθελιή Θεαλψ, Τν πνιηηηζκηθό ηνπίν: γεσγξαθηθέο πξνζεγγίζεηο, εθδ. Παπαδήζε, Αζήλα, 1996

Άξζξα, δηαιέμεηο θαη πεξηνδηθά: 1. Fabrizio Barozzi, δηάιεμε κε ηίηιν « Barozzi-Veiga lecture» ζην Columbia GSAPP, ζην https://www.arch.columbia.edu/events/466barozzi-veiga 2. Henk Engel, δηάιεμε κε ηίηιν « The Tendenza and the Italian rasionalist architecture, ζην Delft University of Technology, ζην http://www.theberlage.nl/galleries/videos/watch/2010_05_18_the_ten denza_and_italian_rationalist_architecture 3. Πάγθαινο, Παλαγηψηεο, Υξφλνο, Μλήκε & Φαληαζία, άξζξν ζην πεξηνδηθφ Cogito ηρ.7, Γηαζέζηκν ζην http://www.greekarchitects.gr/site_parts/articles/print.php?article=134 1&language=gr

A+U. Architecture and urbanism, n.497. Japan

5. Architectural Record. Design Vanguard 2014, n. 12/2014. United States of America 6. Andrew Peckham, The Dichotomies of Rationalism in 20th‐Century Italian Architecture, άξζξν ζην Architectural Design vol. 77 φπσο αλαζχξζεθε απφ https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1002/ad.509 7. Ernesto Nathan Rogers, Continuity or Crisis, άξζξν ζην The Royal Architectural Institute of Canada 393rd ser. 35.5 (1958): 188124 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

89, φπσο αλαζχξζεθε απφ https://courseworks2.columbia.edu/courses/10532/files/579047/previ ew?verifier=qo3Jg2G7MSpw8iQs4Gry7pTXaSaBjj3XHMo5Y4tG 8. Gregotti Vittorio. (2009), The Form of the Territory, ζην OASE#80-ΟnTerritories, Amsterdam: NAi Publishers 9.

Mark magazine, n. 52, Netherlands

10. Rossi Aldo, The analogous city: panel, Lotus 13 (1976), φπσο αλαζχξζεθε απφ: https://monoskop.org/images/0/01/Rossi_Aldo_1976_The_Analogou s_City_Panel.pdf

Δξεπλεηηθέο εξγαζίεο θαη δηαηξηβέο: 1. Βαζηινθσλζηαληάθε Εσή, Η αληίιεςε ηεο πόιεο. Ο Rossi, o Venturi, ν Lynch, θαη ην Ηξάθιεην Κξήηεο, εξεπλεηηθή εξγαζία, Πνιπηερλείν Κξήηεο, Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ Μεραληθψλ, 2016 2. Βαζίιεο Ληάηζνο, Παιίκςεζηεο αλαγλώζεηο, ε δηαρείξηζε ηεο αζηηθήο κλήκεο ζηελ Δπξώπε ηνπ 20νύ αηώλα, ην παξάδεηγκα ηνπ Βεξνιίλνπ, Πξφγξακκα κεηαπηπρηαθψλ ζπνπδψλ, δηπισκαηηθή εξγαζία, Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο, Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ Μεραληθψλ, 2016 3. Βιαζφπνπινο Μηραήι, Η αξρηηεθηνληθή ηνπ ζπλνλζπιεύκαηνο, απνγξαθή κηαο αζελαηθήο αζηηθόηεηαο, εξεπλεηηθή εξγαζία, Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν, 2008 4. Γλαθάθε Αξηάδλε, In Between. Σφπνο θαη κλήκε ζην έξγν ηνπ Enric Miralles, Δξεπλεηηθή εξγαζία, Πνιπηερλείν Κξήηεο, Σκήκα Αξρηηεθηφλσλ Μεραληθψλ, 2016

125 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

5. Υαηδεζάββα Γ., Γηαηξηβή κε ηίηιν: Ζ έλλνηα ηνπ ηφπνπ ζηηο αξρηηεθηνληθέο ζεσξίεο θαη πξαθηηθέο: ζρέζεηο θηινζνθίαο θαη αξρηηεθηνληθήο ζηνλ 20ν αηψλα, Θεζζαινλίθε: Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζζαινλίθεο,2009

Γηαδηθηπαθέο πεγέο:

1. https://artsmania.ca/2015/11/17/interview-with-alberto-veigabarozziveiga/ 2. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority.2011 0803100426310 3. https://www.architectural-review.com/essays/interview-barozziveiga/8646904.article?v=1 4.

http://barozziveiga.com/biographies/

5. https://architecture.mit.edu/architecture-andurbanism/lecture/artificial-landscapes 6. https://www.archdaily.com/772281/fabrizio-barozzi-on-findingthe-specific-and-avoiding-the-generic-in-architecture 7.

http://barozziveiga.com/project/#2744

8. https://www.architectural-review.com/essays/interview-barozziveiga/8646904.article?v=1

126 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

9. https://www.archdaily.com/561343/philharmonic-hall-szczecinestudio-barozzi-veiga 10. https://www.dezeen.com/2014/12/28/barozzi-veiga-szczecinphilharmonic-concert-hall-poland-translucent-glass/ 11. https://www.archdaily.com/561343/philharmonic-hall-szczecinestudio-barozzi-veigahttp://archeyes.com/1021/ 12. http://www.floornature.com/barozzi-veiga-expansion-grisonsart-museum-chur-12083/ 13. https://www.dezeen.com/2016/08/02/bundner-kunst-museumextension-barozzi-veiga-concrete-switzerland-chur/ 14. https://www.yatzer.com/bundner-museum-fine-arts-estudiobarozzi-veiga 15. http://www.floornature.com/barozzi-veiga-home-of-ribera-delduero-7256/# 16. https://www.archdaily.com/153397/ribera-del-dueroheadquarters-estudio-barozzi-veiga 17. https://www.archdaily.com/15771/headquarters-of-the-rbgoribera-del-duero-estudio-barozzi-veiga 18. http://www.floornature.com/barozzi-veiga-home-of-ribera-delduero-7256/# 19. http://archea.it/wp-content/uploads/2012/04/096109_MAT71_BAROZZI-VEIGA_CREDITS.pdf

Καηάινγνο εηθόλσλ: Δηθφλα 1: https://www.archivioterragni.it/terragni-biography/ Δηθφλα 2: https://flowvella.com/s/38am/3D85BB6A-61B5-4928-A0097947F9E698F3 127 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 3,4,5,6: Eisenman Peter, Giuseppe Terragni: transformations, decompositions, critiques, Monacelli Press, Νέα Τφξθε, 2003,ζει. 14, 35, Δηθφλα 7: https://www.archdaily.com/312877/ad-classics-casa-del-fasciogiuseppe-terragni/plans-1-3 Δηθφλα 8: http://hombredepalo.com/arquitectura-degenerada-la-casa-delfascio-joaquin-lopez-lopez Δηθφλα 9: http://mediation.centrepompidou.fr/education/ressources/ENSTendenza/index.html Δηθφλα 10, 18, 19, 30, 33: Πάγθαινο, Παλαγηψηεο, Aldo Rossi: ε

ηερλνινγία ηεο επαλάιεςεο, Κεθάιαην ΢πγγξάκκαηνο ζην Πάγθαινο, Π., Ιζηνξία ηεο ζύγρξνλεο αξρηηεθηνληθήο ηερλνινγίαο. [ειεθηξ. βηβι.], Γηαζέζηκν ζην https://repository.kallipos.gr/pdfviewer/web/viewer.html?file=/bitstrea m/11419/5762/5/8_rossi.pdf ζει. 204,208, 217,220,215 Δηθφλα 20: Rossi Aldo, The analogous city: panel, Lotus 13 (1976), φπσο αλαζχξζεθε απφ: https://monoskop.org/images/0/01/Rossi_Aldo_1976_The_Analogous_City_Pa nel.pdf Δηθφλα 11,13, 15: http://www.ordinearchitetti.mi.it/en/mappe/itinerario/28the-bbpr-studio-and-milan/saggio Δηθφλα 12: Δηθφλα 14: http://www.festivalarchitettura.it/festival/En/Magazine_Detail.asp?ID=87&p magazine=3 Δηθφλα 16: https://www.flickr.com/photos/wilthnet/5544506004 Δηθφλα 17: https://en.wikipedia.org/wiki/Aldo_Rossi Δηθφλα 21: http://pilotta.beniculturali.it/opera/capriccio-con-edifici-palladiani/

Δηθφλα 22: http://www.alainelkanninterviews.com/vittorio-gregotti/ Δηθφλα 23,24,25: https://divisare.com/projects/381962-gregottiassociati-marianna-tedeschini-ex-saffa Δηθφλα 26: http://barozziveiga.com/biographies/ Δηθφλα 35, 36, 45, 48, 49,50,51,52,55,56,57,58,59,60,61,62, 66,72, 73 : Fabrizio Barozzi, Alberto Veiga, José Zabala, Barozzi-Veiga, Park books, Βαξθειψλε, 2016, ζει. 154,64, 66, 183, 164,165,169,179, 181,176,177,178,173,167,172,174, 40, 45, 51 128 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

Δηθφλα 31: http://barozziveiga.com/project/#2744 Δηθφλα 32, 41: https://www.archdaily.com/628999/estudio-barozziveiga-s-philharmonic-hall-szczecin-photographed-by-laurian-ghinitoiu Δηθφλα 30, 40, 42: https://www.dezeen.com/2014/12/28/barozziveiga-szczecin-philharmonic-concert-hall-poland-translucent-glass/ Δηθφλα 34: Fabrizio Barozzi, δηάιεμε κε ηίηιν « Barozzi-Veiga lecture» ζην Columbia GSAPP, ζην https://www.arch.columbia.edu/events/466-barozzi-veiga Δηθφλα 37, 43, 44: http://barozziveiga.com/project/#410 Δηθφλα 38: https://www.archdaily.com/561343/philharmonic-hall-szczecinestudio-barozzi-veiga/544bdcfae58ece999700032c-philharmonic-hallszczecin-estudio-barozzi-veiga-south-elevation Δηθφλα 39: https://www.architonic.com/en/project/barozzi-veigaphilharmonic-hall-in-szczecin/5102725 Δηθφλα 46,63, 64: http://barozziveiga.com/project/#502 Δηθφλα 47: http://www.floornature.com/barozzi-veiga-expansion-grisons-artmuseum-chur-12083/

Δηθφλα 53, 54: https://www.dezeen.com/2016/08/02/bundner-kunstmuseum-extension-barozzi-veiga-concrete-switzerland-chur/ Δηθφλα 68, 75, 77, 81, 83: https://www.archdaily.com/153397/riberadel-duero-headquarters-estudio-barozzi-veiga Δηθφλα 65, 67, 82: http://barozziveiga.com/project/#368 Δηθφλα 71: https://www.archdaily.com/15771/headquarters-of-therbgo-ribera-del-duero-estudio-barozzi-veiga?ad_medium=gallery Δηθφλα 69: http://www.floornature.com/barozzi-veiga-home-of-riberadel-duero-7256/# Δηθφλα 74,70: http://obsessivecollectors.com/headquarters-riberadel-duero-estudio-barozzi-veiga Δηθφλα 76,78,79,80: A+U. Architecture and urbanism, n.497. Japan, ζει: 82, 84

129 |

Προγενέθλια μνήμη στοσς Barozzi-Veiga

130 |