2.1_Ο τόπος και οι άνθρωποι

«Απ’ το χωριό μου, λέει ο Fernando Pessoa, βλέπω όσο σύμπαν φαίνεται απ’ τη γη, γι’ αυτό το χωριό μου είναι μεγάλο όσο οποιαδήποτε άλλο μέρος, γιατί εγώ έχω το μέγεθος αυτού που βλέπω και όχι το μέγεθος του αναστήματος μου». Τα Ανώγεια, η άνω Γη, η Γη στα ψηλά, η Βίγλα σου δίνει καλύτερα την αίσθηση του χώρου, την αίσθηση της ελευθερίας. Ένα χωριό γεμάτο εικόνες και ιστορίες. Εικόνες ατόφιες, καθαρές, δυνατές, αγνές. Ιστορίες ζωής όλο ιδέα και νόημα, π’ αποτυπώνουν κι αναδεικνύουν σε τέτοια έκταση και βάθος τις αξίες που πρεσβεύει ο κάθε χωριανός ξεχωριστά και όλοι μαζί ως ενότητα. Ένας λαός βαθιά ριζωμένος στον τόπο του, που πόνεσε για να υπάρξει, που πάλεψε για να σταθεί. Μία κοινωνία ενωμένη, ζωντανή, ανθρώπινη, ανοιχτή να σε υποδεχτεί και να σε φιλοξενήσει. Χτισμένα σε υψόμετρο 700-790μ., στη ράχη του υψώματος Αρμί, τα Ανώγεια αναπτύσσουν μια ιδιαίτερη σχέση με το τοπίο και την περιβάλλουσα φύση. Στο βορρά, ξεδιπλώνεται η ομορφιά και η ποικιλία του κρητικού τοπίου. Το βλέμμα ταξιδεύει στους γειτονικούς οικισμούς, στις άγονες κορυφές των λόφων, στα τακτοποιημένα εν σειρά ελαιόδεντρα, για να σταματήσει στα βραχώδη Ταλαία όρη. Από την άλλη, στο νότο, ορθώνεται επιβλητικά ο Ψηλορείτης. Οικισμός και βουνό έχουν μια σχέση μορφής - φόντου ενός ζωγραφικού πίνακα, που δίνει στον οικισμό την ιδιαίτερη ταυτότητα του. Ο Ψηλορείτης για τους κατοίκους έχει μια ιδιαίτερη σημασία και είναι πολλά περισσότερα από ένα απλό βουνό. Οι στίχοι του Οδυσσέα Ελύτη εκφράζουν καλύτερα αυτό που προσπαθούμε να περιγράψουμε με λόγια:

«Τα θεμέλια μου στα βουνά και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους και πάνω τους η μνήμη καίει, άκαυτη βάτος»38

Πέραν των άλλων και η καθημερινή ζωή των Ανωγειανών είναι συνυφασμένη με το βουνό που τα περιβάλλει, καθώς οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται ακόμα με την κτηνοτροφία. Οι ορεσίβιοι κρητικοί συνεχίζουν ν’ ανηφορίζουν καθημερινώς στον Ψηλορείτη ή και να μένουν μέρες ψηλά στο βουνό, να προσέχουν τα ζώα, να αρμέγουν, να τυροκομούν, να γιορτάζουν συλλογικά τη μέρα της «κουράς», όπως οι πρόγονοί τους, τους δίδασκαν από μικρά παιδιά. Η ζωή ακροβατεί μεταξύ της οικογενειακής κατοικίας και του μοναχικού μιτάτου, μεταξύ του γεμάτου από φωνές και ήχους οικισμού και της ατέρμονης ερημιάς του βουνού.

38. Οδυσσέας Ελύτης, Άξιον Εστί, 6, I -4

Η παράδοση, με όποια μορφή τη συναντάμε, μουσική, χορός, υφαντουργία, ντοπιολαλιά, ήθη και έθιμα, έχει ιδιαίτερη αξία για τους κατοίκους του χωριού. Είναι μνήμη, είναι διδαχή, είναι ουσία. Είναι δεσμός και συνέχεια, κληρονομιά κι ευθύνη. Ούσα από τη φύση της έννοια δυναμική, η παράδοση σ’ αυτόν τον τόπο εξελίσσεται, συμπληρώνεται κι εμπλουτίζεται σύμφωνα με τις καταστάσεις της ζωής, με το βίο του εκάστοτε ανθρώπου, αφού συνεχώς νέες εμπειρίες και πράξεις αυτής την πλουτίζουν και την ανανεώνουν. Είναι λοιπόν, αυτές οι ρίζες, που εμπνέουν και εκκινούν την πνευματική δημιουργία. Γι’ αυτό πασχίζουν οι Ανωγειανοί να τις κρατήσουν ζωντανές.

εικ. 12 | Νικηφόρος Νύκταρης_ Άνω Γη | O Ψηλορείτης ως φόντο του οικισμού

Η ανάλυση του τόπου δεν θα μπορούσε να μην αναφερθεί στον μυθολογικό απόηχο της περιοχής, καθώς ο μύθος πολλές φορές είναι μεγαλύτερος από τη χωρική

ενότητα αυτής. Η ανατροφή του Δία, Πατέρα των θεών και των ανθρώπων, στο Ιδαίον

Άντρον, η κατάποση λίθου σπαργανωμένου από τον Κρόνο αντ’ αυτού, ο ζωηρός

χορός39 και η κρούση των ασπίδων από τους Κουρήτες για την προστασία του, καθώς

και η τροφός αίγαΑμάλθεια είναι σπουδαίο τμήμα της ελληνικής μυθολογίας και κατέχει

σημαντική θέση στην προφορική παράδοση των Ανωγείων.

39. Ο ζωηρός, πηδηχτός χορός των Κουρητών, ο «πυρρίχιος» χορός όπως ονομάστηκε, θεωρείται ως

η καταγωγή του ελληνικού χορού, και η εξέλιξη του σημερινού χορού των Κρητικών.