Το High Line Park της Νέας Υόρκης των James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro ως by GRADreview

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Ερευνητική Εργασία: «Το High Line Park της Νέας Υόρκης των James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro ως παράδειγμα τοπιακής αστικότητας»

Φοιτήτρια: Τζιγκούρα Βασιλική | 601419

Επιβλέποντες Καθηγητές: Πολυχρονόπουλος Δημήτρης Γρηγοριάδου Μαρία

Ξάνθη_Ιούνιος 2018

Στη μητέρα μου και τον Αλέξανδρο_

|προοίμιο Το παρόν τεύχος συντάχθηκε στα πλαίσια εκπόνησης της Ερευνητικής Εργασίας από τη φοιτήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, Τζιγκούρα Βασιλική, το Ακαδημαϊκό Έτος 2017-2018. Στην ερευνητική εργασία, με τίτλο «Το High Line Park της Νέας Υόρκης των James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro ως παράδειγμα τοπιακής αστικότητας» μελετάται η εξέλιξη της υπερυψωμένης γραμμής από τη χρήση της ως συγκοινωνιακή υποδομή έως τη μετατροπή της σε αστικό πάρκο και αναλύεται εις βάθος από αρχιτεκτονική, κοινωνική, πολιτισμική και περιβαλλοντική σκοπιά. Αφορμή για την επιλογή του θέματος αποτέλεσε τόσο το ενδιαφέρον και η αγάπη προς το αντικείμενο του αστικού σχεδιασμού και της τοπιακής αστικότητας, όσο και το γεγονός ότι είχα την τύχη να επισκεφτώ το εν λόγω έργο το 2015. Καθώς πρόκειται για ένα σχετικά νέο επίτευγμα, η σύνταξη του τεύχους βασίστηκε κυρίως στη μελέτη επιστημονικών άρθρων και αρχείων και περιστασιακά κάποιων συγγραμμάτων, η επεξεργασία των οποίων οδήγησε σε χρήσιμα συμπεράσματα, αλλά και σε νέους προβληματισμούς για περαιτέρω έρευνα. Σημαντική πηγή αποτέλεσε το σύγγραμμα The High Line, του οποίου συντάκτες είναι οι ίδιοι οι αρχιτέκτονες του πάρκου, James Conrer Field Operations και Diller Scofidio + Renfro, αλλά και οι δημοσιεύσεις της διαχειρίστριας οργάνωσης του High Line, Friends of the High Line. Ευχαριστώ θερμά τους καθηγητές μου, κύριο Δημήτρη Πολυχρονόπουλο, Καθηγητή του ΤΑΜ ΔΠΘ και κυρία Μαρία Γρηγοριάδου συμβ. Διδάσκουσα του ΤΑΜ ΔΠΘ, για τη συμπαράσταση, την ενεργή βοήθεια και την καθοδήγησή τους, καθώς χωρίς αυτούς θα ήταν αδύνατη η διεξαγωγή αυτής της ερευνητικής εργασίας.

[περιεχόμενα] |εισαγωγή _θέμα και στόχος εργασίας _μεθοδολογική προσέγγιση _ανάλυση κεφαλαίων

|κεφάλαιο 1 ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ _η ετυμολογία και ο προσδιορισμός των εννοιών αστικός σχεδιασμός και τοπιακή αστικότητα _μία μικρή επσκόπηση _οι μέθοδοι σχεδιασμού _αστικά κενά και εφαρμογή τοπιακής αστικότητας: η αφορμή της γέννησης

|κεφάλαιο 2 ΟΙ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΡΚΗΣ _η ιστορία των σιδηροδρομικών γραμμών της Νέας Υόρκης από την άνθηση έως τον μαρασμό _η ιστορική εξέλιξη της γραμμής του High Line το όραμα-οι προκλήσεις-η δικαίωση 8

|κεφάλαιο 3 Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ HIGH LINE // ΜΕΡΟΣ Α’ _πριν το μεγάλο έργο _ο διαγωνισμός και η ανάθεση Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ HIGH LINE // ΜΕΡΟΣ Β’ _οι αρχιτέκτονες και οι βασικές αρχές τους James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro _οι αρχικές προθέσεις για το High Line _οι αρχές και οι στόχοι του σχεδιασμού _ το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο προσβασιμότητα-σύστημα δοκίδων-καθιστικά-φωτισμός-αρχιτεκτονική τοπίου _μία βόλτα στο High Line τμήμα α’ (οδός Gansevoort– 20η οδός) τμήμα β’ (20η οδός – 30η οδός) τμήμα γ’, πρώτο και δεύτερο μέρος (The Rail Yards & The Passage and the Spur) _κοινωνικός αντίκτυπος & επιπτώσεις _σύγκριση με μεταγενέστερους μιμητές Holbeck Viaduct, Leeds, 2015 Erie Street Plaza, Milwaukee, 2010 9

West Toronto Rail Path, Toronto, 2018 Rail Park Phase I, Philadelphia, 2018 The Dry Line, New York, 2017 11th Street Bridge Park, Washington, 2018 The 606 Bloomingdale Trail, Chicago, 2015 Trestle, St. Louis, 2013 The Underline, Miami, 2018 Harsimus Stem, Jersey City, 2015 Walkway over the Hudson, Poughkeepsie, 2009

|συμπεράσματα |βιβλιογραφία |πηγές εικόνων

«Μία κοινή αντίληψη για το πως λειτουργούν σήμερα οι πόλεις, για μία ουσιαστική δημοκρατική φύση του

αστικού

δημόσιου

χώρου,

για ένα αισθητικό αστικό τοπίο που

αποτελεί

ταυτόχρονα

ένα

οικολογικό και ηθικό σύστημα, αυτό είναι που χρειαζόμαστε σήμερα.»1 Ken Worpole

Ed Wall, Tim Waterman, Basics Landscape

Architecture 01: Urban Design, Ava Publishing SA, Switzerland, 2010, σελ. 6

|εισαγωγή 12

_θέμα και στόχος εργασίας Θέμα της προκείμενης ερευνητικής εργασίας, με τίτλο «Το High Line Park της Νέας Υόρκης των James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro ως παράδειγμα τοπιακής αστικότητας», αποτελεί η μετατροπή μίας σιδηροδρομικής γραμμής της πόλης της Νέας Υόρκης − που αποτέλεσε για χρόνια αστικό κενό − σε δημόσιο, σύγχρονο πάρκο, το οποίο θεωρείται ένα από τα πιο μεταμορφωτικά αστικά πάρκα στον κόσμο. Το High Line ενσωματώνει το πνεύμα της Νέας Υόρκης, μέσω της εξαιρετικής του ιστορίας: της καινοτομίας, της αναγέννησης και της ανάπτυξής του. Στην παρακάτω εργασία, ο αναγνώστης θα έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει αυτή την ιστορική αναδρομή της σιδηροδρομικής γραμμής, να μελετήσει μία εμπεριστατωμένη αρχιτεκτονική ανάλυση του έργου, να ενημερωθεί για τις κοινωνικές επιπτώσεις του πάρκου, καθώς και να περιηγηθεί νοερά επάνω στις γραμμές του High Line. Το πάρκο του High Line έχει καθορίσει σε παγκόσμιο επίπεδο τους δημόσιους χώρους, ενώ έχει αλλάξει διαπαντός τον τρόπο, με τον οποίο η αρχιτεκτονική και οι εκφραστές της αντιμετωπίζουν τα πάρκα και τη θέση τους στην αστική ζωή. Στόχος της εργασίας είναι η ανάλυση αυτού του έργου, με σκοπό την εις βάθος κατανόηση του, την αιτιολόγηση της επιδραστικότητάς του, αλλά και τη γέννηση προβληματισμών. Παρουσιάζεται μία σφαιρική άποψη και θέση για ένα από τα επιδραστικότερα έργα της εποχής μας, καθώς σύμφωνα με την έρευνα που έχει προηγηθεί, κάτι τέτοιο δεν υπάρχει μέχρι στιγμής, ούτε στην ελληνική, αλλά ούτε και στην παγκόσμια βιβλιογραφία. Η εργασία επιδιώκει να αποτελέσει βάση για τον προσδιορισμό και την απάντηση ερωτημάτων. Μετά από μία εκτενή ανάλυση του έργου, μπορεί κανείς να αναρωτηθεί: είναι το High Line ένα καλό παράδειγμα αστικού σχεδιασμού; Αξίζει να λαμβάνεται ως πρότυπο από σχεδιαστές μελλοντικών αστικών πάρκων; Και αν όχι, ποια είναι τα γνωρίσματα που κάνουν τελικά ένα έργο καλό παράδειγμα τοπιακής αστικότητας; 13

_μεθοδολογική προσέγγιση Η εν λόγω ερευνητική εργασία αποτελεί μία βιβλιογραφική ανασκόπηση, δηλαδή, στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για μία μελέτη, που παρουσιάζει τα κρίσιμα σημεία της υπάρχουσας γνώσης σχετικά με την ανάλυση του αρχιτεκτονικού έργου του High Line, σύμφωνα με την άποψη της γράφουσας. Στόχος είναι η διευκόλυνση της παράθεσης των μέχρι τώρα γνώσεων, ενώ η σύγκριση και η συσχέτιση της συναφούς βιβλιογραφίας αποτέλεσε υπόστρωμα για την επαναδιατύπωση του αρχικού στόχου του θέματος. Η έκθεση αυτή, συνιστά δευτερεύουσα πηγή και, συνεπώς, δεν παρουσιάζει κάποια νέα αποτελέσματα, ωστόσο, έχει στόχο τη γέννηση περαιτέρω ερευνητικών ερωτημάτων. Με την αναθεώρηση της βιβλιογραφίας και την επισήμανση κοινού ευρήματος, ενδεχομένως να αποκτήσει ισχύ νέας γνώσεως. Από τη φύση του θέματος, η εν λόγω ερευνητική εργασία ακολουθεί μία διεπιστημονική μεθοδολογία: η ανάλυση ενός αρχιτεκτονικού έργου εξετάζει κριτικά όλους τους τομείς, με τους οποίους αλληλεπιδρά. Τα ερμηνευτικά πλαίσια που προέρχονται από ποικίλα πεδία, από την οικολογία του τοπίου μέχρι την αστική υποδομή, από τη σημασία της συλλογικής μνήμης και την κατανόηση των αστικών κενών μέχρι το κοινωνικό αντίκτυπο, έχουν κατονομαστεί και αναλυθεί, με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποτελέσουν τροφή για περαιτέρω σκέψη στους αναγνώστες. Η μεθοδολογία αντλεί τη βιβλιογραφία της από τον αστικό σχεδιασμό και την τοπιακή αστικότητα και άλλους συναφείς τομείς και χρησιμοποιεί ιστορικές πηγές, καθώς και διάφορες επιστημονικές μελέτες και άρθρα με όμοιο υπόβαθρο.

_ανάλυση κεφαλαίων Η ανάλυση ενός αρχιτεκτονικού έργου τοπιακής αστικότητας, όπως είναι το πάρκο του High Line, προέρχεται από πολλούς κλάδους και χρησιμοποιεί παράλληλα πολλαπλά υβριδικά πεδία. Ενώ τα κεφάλαια, λόγω της διαφορετικής θεματολογίας, φαίνεται να ακολουθούν μία κάπως μη γραμμική μεθοδολογία, η σαφής αιτιολόγηση της αναφοράς και της ανάλυσης καθεμίας από τις παρακάτω ενότητες, διαλευκάνει την γραμμική δομή του αναγνώσματος. Η ερευνητική εργασία εξισορροπεί τις μη συναφείς θεματικές ενότητες αναλύοντας και αιτιολογώντας, κάνοντας σαφή την εις βάθος ανάλυση των κεφαλαίων. Κεφάλαιο 1 Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί μία εννοιολογική και μεθοδολογική προσέγγιση του αστικού σχεδιασμού και κυρίως της τοπιακής αστικότητας, μέσω της αναφοράς των επιστημονικών θέσεων των σχετικών θεωρητικών. Αρχικά γίνεται σαφές ότι, η τοπιακή αστικότητα προέρχεται από διαφορετικά επιστημονικά πεδία και έχει αναπτυχθεί παράλληλα με άλλους συναφείς υβριδικούς κλάδους, επομένως, κάθε προσέγγιση του ορισμού της βασίζεται αναγκαστικά σε ένα ευρύ φάσμα ιστορικών και σύγχρονων θεωριών. Η ιστορική αναδρομή που ακολουθεί διευκολύνει την κατανόηση της γέννησης του συγκεκριμένου κλάδου: η αποβιομηχάνιση των πόλεων κυρίως στις ΗΠΑ, αλλά και παγκοσμίως, επέφερε ασυνέχεια στον αστικό ιστό μέσω της εγκατάλειψης των αστικών βιομηχανικών υποδομών, δημιουργώντας τα λεγόμενα αστικά κενά, όπως για παράδειγμα τη σιδηροδρομική γραμμή High Line. Επιπλέον, η συνεχή προσπάθεια για την εξέλιξη του κλάδου από τους θεωρητικούς, διασαφηνίζει τη σημασία και του πεδίου της τοπιακής αστικότητας. Γίνεται, επιπλέον, αναφορά στις τέσσερις μεθοδολογικές προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί και επεξηγείται αναλυτικά η μεθοδολογία, που έχει αναπτύξει ο James Corner, βασικός εκφραστής της τοπιακής αστικότητας και επικεφαλής της σχεδιαστικής ομάδας του High Line. Η αναλυτική επεξήγηση των αστικών κενών προσφέρει μία σφαιρική άποψη, για τον αρχιτεκτονικό και κοινωνικό τους ρόλο, τον χαρακτήρα τους, τη χρηστικότητα και τον τρόπο αξιοποίησης τους. 15

Κεφάλαιο 2 Η ιστορική επισκόπηση δίνει μία σφαιρική εικόνα για την εξέλιξη των σιδηροδρομικών γραμμών της Νέας Υόρκης και ειδικότερα του High Line. Αυτή η ιστορική αναδρομή έχει ιδιαιτέρα σημασία και είναι απαραίτητο να επισημανθεί, καθώς δίνει στον αναγνώστη σαφή οπτική για τον καταλυτικό ρόλο των σιδηροδρομικών γραμμών για την πόλη της Νέας Υόρκης ως ένα βασικό τμήμα της ιστορίας της, αλλά και ως κομμάτι της συλλογικής μνήμης των κατοίκων της. Γίνεται σαφές ότι, η συνεχής αύξηση του πληθυσμού και η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη κατέστησαν τις σιδηροδρομικές αμαξοστοιχίες ως το κυριότερο μεταφορικό μέσο της εποχής. Επιπλέον, επισημαίνονται οι μεγάλες συγκοινωνιακές υποδομές, που δημιουργούνται εκείνη την περίοδο και το πώς οι επίγειες σιδηροδρομικές γραμμές εντός του αστικού ιστού, επέφεραν την ανάγκη κατασκευής μία υπερυψωμένης γραμμής, εξαιτίας των συνεχών ατυχημάτων πεζών και άλλων μεταφορικών μέσων. Ωστόσο, η αύξηση των σύγχρονων μεταφορικών μέσων επέφερε την ύφεση των σιδηροδρομικών γραμμών, συνεπώς και του High Line. Η νεότερη ιστορία της γραμμής χαρακτηρίζεται από συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ της πολιτείας, των τοπικών αρχών, των ιδιοκτητών κατοικιών και καταστημάτων της περιοχής και των ακτιβιστών, σχετικά με το αν η εγκαταλελειμμένη γραμμή πρέπει να διατηρηθεί ή να κατεδαφιστεί. Τελικά, η οργάνωση Friends of the High Line, που υποστηρίζει τη διατήρηση της γραμμής, καταφέρνει να διασώσει την κατασκευή και να συγκεντρώσει πόρους για την αξιοποίηση της ως δημόσιο πάρκο.

Κεφάλαιο 3 / μέρος α’ Εξαιτίας της μεγάλης σημασίας των σιδηροδρομικών γραμμών και του σημαντικού αγώνα που προηγήθηκε για τη διατήρηση του High Line, η υπεύθυνη οργάνωση Friends of the High Line θεώρησε απαραίτητη την προκήρυξη ενός ανοιχτού διαγωνισμού, χωρίς περιορισμούς, με σκοπό να ακουστούν όλες οι πιθανές λύσεις , σουρεαλιστικές ή πραγματοποιήσιμες, για τη γραμμή. Ο εν λόγω διαγωνισμός αποτέλεσε κάτι παραπάνω από μία απλή ανάδειξη ενός νικητή μέσω ψήφισης από μία κριτική επιτροπή. Συνέστησε και οδήγησε σε μία περίπλοκη διαδικασία, μέσω της οποίας δημιουργήθηκαν λειτουργίες, όπως ακριβώς συμβαίνει στο πεδίο της τοπιακής αστικότητας. Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι δεν είναι μόνο το αρχιτεκτονικό έργο αξιόλογο αντικείμενο εξέτασης, αλλά και η ίδια η διαδικασία που προηγήθηκε, μέσω της οποίας επήλθε η δημιουργία του. Στους φιναλίστ βρέθηκαν ηχηρά ονόματα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής σκηνής, όπως οι Steven Holl Architects, Zaha Hadid Architects, TerraGRAM: Michael Van Valkenburgh Associates και James Corner Field Operations & Diller Scofidio + Renfro, με τους τελευταίους να αποτελούν τους νικητές του διαγωνισμού. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και εξαιτίας της εντελώς διαφορετικής σχεδιαστικής προσέγγισης που ακολούθησε κάθε ομάδα, θεωρήθηκε απαραίτητη μία σύντομη αναφορά για κάθε μία από τις τέσσερις τελικές προτάσεις.

Κεφάλαιο 3 / μέρος β’ Για την κατανόηση της οπτικής και της αρχιτεκτονικής προσέγγισης για το αστικό πάρκο του High Line, θεωρήθηκε απαραίτητη η αναφορά του αρχιτεκτονικού έργου, αλλά και των βασικών αρχών των σχεδιαστών. Στη συνέχεια, γίνεται μία εξονυχιστική περιγραφή των πρώτων σκέψεων των αρχιτεκτόνων για το σχεδιασμό του πάρκου. Θέτοντας το ερώτημα «Τι θα ανθήσει εδώ;», έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή στο οικοσύστημα. Η σύλληψη της ιδέας του Agri-Tecture, με τη λογική του συνδυασμού οργανικών και ανόργανων υλικών και επιφανειών, αποτέλεσε την πρώτη βασική αρχή του σχεδιασμού του αστικού πάρκου. Αργότερα, στην πρώτη έκθεση της ομάδας για το πάρκο, διατυπώθηκαν οι βασικές αρχές και οι βασικοί στόχοι του έργου, οι οποίοι αποτέλεσαν το υπόβαθρο για το σχεδιασμό και των τριών φάσεων. Η εμβληματική φράση Keep it simple, keep it quiet, keep it wild, keep it slow αποτυπώνει αυτές τις βασικές αρχές σε λίγες μόνο λέξεις. Κύριοι στόχοι αποτέλεσαν: η διατήρηση της γραμμικότητας και της συνεκτικότητας του πάρκου, η ανάδειξη του άγριου χαρακτήρα του τοπίου, η επιβράδυνση του ρυθμού της σύγχρονης αστικότητας, η προσαρμογή με το πέρασμα του χρόνου, οι διαφορετικές αναγνώσεις από τους επισκέπτες, η συνεχής γέννηση νέων διαδικασιών, η ενίσχυση της συλλογικής μνήμης, ο σεβασμός της οικολογίας και το χαμηλό οικονομικό κόστος. Η προσβασιμότητα, το πρότυπο σύστημα δοκίδων, τα καθιστικά, τα φωτιστικά και η αρχιτεκτονική τοπίου συνέστησαν το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο, το οποίο συναντάται σε όλο το μήκος του πάρκου. Η ανάλυση του πάρκου ολοκληρώνεται με μία «βόλτα στο High Line», στην οποία περιγράφονται οι μικρές διαφορετικές θεματικές ενότητες, που προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού σε κάθε ένα από τα τρία τμήματα του έργου. Επιπλέον, γίνεται μία εκτενής αναφορά στις κοινωνικές επιπτώσεις του πάρκου για την περιοχή, αλλά και για ολόκληρη την πόλη, η οποία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η τοπική 18

κοινότητα δεν έχει επωφεληθεί σε καμία περίπτωση από την κατασκευή του High Line, σε αντίθεση με τις δημόσιες αρχές της Νέας Υόρκης, που μετρούν οικονομικά κέρδη. Τέλος, αναλύονται διάφοροι αρχιτεκτονικοί μιμητές του πάρκου της Νέας Υόρκης, και γίνεται μία σύγκριση με σκοπό να προκύψουν συμπεράσματα για την ποιότητα του σχεδιασμού του εκάστοτε έργου.

Συμπεράσματα Μέσω της εξονυχιστικής ανάλυσης ενός από τα διασημότερα αρχιτεκτονικά παραδείγματα τοπιακής αστικότητας, προέκυψαν αναπάντεχα συμπεράσματα. Το High Line έχει καταφέρει να επιτύχει τον σκοπό του οικολογικά και περιβαλλοντικά, αρχιτεκτονικά (;), πολιτιστικά, οικονομικά, αλλά όχι κοινωνικά. Η αδυναμία διατήρησης και η αλλοίωση του χαρακτήρα της περιοχής υποδηλώνει ένα σοβαρό κοινωνικό ζήτημα. Επομένως, εφόσον το έργο απέτυχε κοινωνικά, τίθεται το ερώτημα αν θεωρείται επιτυχής η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασμός του. Κατά τη διάρκεια της συγγραφής της ερευνητικής εργασίας, η γράφουσα δε θα μπορούσε να φανταστεί το αρνητικό αντίκτυπο του πάρκου για την τοπική κοινότητα. Το αποτέλεσμα φανερώνει, ότι ούτε οι σχεδιαστές περίμεναν αυτή την εξέλιξη. Τα συμπεράσματα οδηγούν σε αναπάντητα ερωτήματα και τροφή για σκέψη για μελλοντικά παραδείγματα τοπιακής αστικότητας.

|κεφάλαιο 1 20

ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

_η ετυμολογία και ο προσδιορισμός των εννοιών αστικός σχεδιασμός και τοπιακή αστικότητα Οι άνθρωποι έχουν διαμορφώσει συνειδητά τοπία, στα οποία ζουν για χιλιετίες. Αυτό περιλαμβάνει τους οικισμούς, που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος αυτού του τοπίου. Αυτοί οι οικισμοί παρέχουν πλαίσια ανθρώπινης ύπαρξης. Ως ξεχωριστή αρχή, ο αστικός σχεδιασμός (urban design) χρονολογείται από τα μέσα του 20ου αιώνα. Η έννοια συναντάται σε μία διασταύρωση της αρχιτεκτονικής, της αρχιτεκτονικής τοπίου και του πολεοδομικού σχεδιασμού, ενώ εξακολουθεί να ορίζεται έως και σήμερα. Είναι ένα ευρύ πεδίο, με το φάσμα και το νόημά του να αποτελούν πηγή συζητήσεων. Όλοι οι ορισμοί είναι σχετικοί και όλοι συμβάλλουν σε μια ευρύτερη σχεδιαστική οπτική. Μπορεί, στην πραγματικότητα, να είναι αδύνατο να οριοθετήσουμε τα όριά του, καθώς τα αντικείμενα του -οι πόλεις- αλλάζουν διαρκώς. Αυτό που μπορούμε να συμφωνήσουμε όμως, είναι ότι ο αστικός σχεδιασμός είναι μια δημιουργική και συνεργατική διαδικασία, που περιλαμβάνει τη διαμόρφωση των μορφών της πόλης, την ενίσχυση της εμπειρίας της και τη βελτίωση της λειτουργίας της ως οικότοπος για την ανθρώπινη ζωή.2 Παρά τη συχνή εμφάνισή του στην εκπαιδευτική και επαγγελματική βιβλιογραφία, ο αστικός σχεδιασμός εξακολουθεί να εναι ένας αμφίσημος όρος, ο οποίος χρησιμοποιείται διαφορετικά από διαφορετικές ομάδες υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Ωστόσο, η αυξανόμενη προσοχή στο θέμα και ο ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός ακαδημαϊκών που ασχολούνται με το αντικείμενο, έχουν επιφέρει μια επιτακτική ανάγκη για έναν σαφέστερο ορισμό.3 Ο αστικός σχεδιασμός απέχει πολύ από το να συντελεί ένα σαφές πεδίο δραστηριότητας. Πληθώρα πηγών επιβεβαιώνουν την ανάγκη εύρεσης ενός σαφούς πεδίου ορισμού. Η επάρκεια των υφιστάμενων ορισμών 22

Διάγραμμα της ομάδας Klein Η έννοια του τοπίου στο πεδίο της αρχιτεκτονικής Διάγραμμα του Allen Stan Οι διαφορετικές συνθήκες του πεδίου (απέναντι)

Ed Wall, Tim Waterman, Basics Landscape Architecture 01: Urban Design, Ava Publishing SA, Switzerland, 2010, σελ. 15-16 2

Ali Madanipour, Urban Design Reader: Ambiguities of Urban Design, Routledge, London, 2007, σελ. 12 3

εξακολουθεί να αμφισβητείται, όπως προκύπτει από τη διάσκεψη για την έρευνα και τη διδασκαλία στον αστικό σχεδιασμό (Billingham, 1995). Αυτό υποδεικνύει, γιατί η αναζήτηση ενός ικανοποιητικού ορισμού του αστικού σχεδιασμού συνεχίζεται (Kindsvatter και von Grossmann, 1994 Rowley, 1994, Τμήμα Περιβάλλοντος, 1995). Μια σύντομη ματιά σε αυτή την αναζήτηση, ωστόσο, δείχνει πώς είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο. Ένα παράδειγμα είναι μια απόπειρα η οποία, αφού επανεξετάζει ορισμένους ορισμούς του αστικού σχεδιασμού, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εύρεση ενός σύντομου, σαφούς ορισμού απλά δεν είναι δυνατή (Rowley, 1994, 195). Γι’ αυτό το λόγο, ο προσδιορισμός της έννοιας γίνεται συνήθως με επίκεντρο την ουσία, τα κίνητρα, τις μεθόδους και τους ρόλους του αστικού σχεδιασμού. Σημεία που προκαλούν σύγχυση και δεν επιτρέπουν τη σαφή επεξήγηση της έννοιας είναι: η κλίμακα του αστικού ιστού που αντιμετωπίζει το αστικό σχέδιο, οι οπτικές ή χωρικές επιπτώσεις του αστικού σχεδιασμού, οι χωροταξικές ή κοινωνικές επιπτώσεις του αστικού σχεδιασμού, η σχέση μεταξύ διαδικασίας και προϊόντος στο σχεδιασμό της πόλης, η σχέση μεταξύ των διαφόρων επαγγελματιών και των δραστηριοτήτων τους, η συμμετοχή του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα στον αστικό σχεδιασμό και ο σχεδιασμός ως αντικειμενική-ορθολογική ή εκφραστικήυποκειμενική διαδικασία.4 Ο κύριος τομέας σύγχυσης είναι στην κλίμακα του αστικού ιστού, στον οποίο εμπλέκεται ο αστικός σχεδιασμός. Οι ορισμοί του αστικού σχεδιασμού αφορούν τόσο τις πόλεις σχεδιασμού και τους οικισμούς στο σύνολό τους, όσο και το σχεδιασμό ορισμένων τμημάτων αστικών περιοχών. Το φάσμα των ζητημάτων και των προβληματισμών που εξετάζονται σε αυτές τις δύο περιπτώσεις, ωστόσο, είναι πολύ

Ali Madanipour, Urban Design Reader: Ambiguities of Urban Design, Routledge, London, 2007, σελ. 13 4

διαφορετικές μεταξύ τους. Ενώ ο σχεδιασμός των πόλεων και των οικισμών επικεντρώνεται στα ευρύτερα θέματα της οργάνωσης του χώρου και των λειτουργιών, ο μικροαστικός σχεδιασμός έχει συγκεντρωθεί στο δημόσιο πρόσωπο της αρχιτεκτονικής, στο δημόσιο χώρο τμημάτων των πόλεων και σε πιο λεπτομερείς θεωρήσεις σχεδιασμού σε αυτή τη μικρότερη κλίμακα. Όταν παρατηρούνται ταυτόχρονα, όπως συμβαίνει στους ορισμούς του αστικού σχεδιασμού, δημιουργείται ασάφεια σε μεγάλο βαθμό.5 Όσον αφορά τον τρόπο προσέγγισης σε σχεδιαστικό επίπεδο, ο όρος διαθέτει πολλές ερμηνείες: ο σχεδιασμός γενικά εννοείται ότι ασχολείται με τη φυσική ποιότητα και τις πτυχές του περιβάλλοντος, όπως οι χώροι μεταξύ κτιρίων, η σχέση των κτιρίων με τον ανοιχτό χώρο και η ευρύτερη δομή των πόλεων, όπως ορίζεται από τους δημόσιους χώρους, τους δρόμους και τις διατάξεις των οικοδομικών τετραγώνων. Σε μικρότερο βαθμό, ο αστικός σχεδιασμός περιλαμβάνει τον αστικό εξωραϊσμό, την κυκλοφορία των πεζών και των ποδηλάτων και τα στυλ των κτιρίων. Οι ορισμοί του αστικού σχεδιασμού ποικίλλουν δραματικά ανάλογα με το υπόβαθρο του σχεδιαστή ή του φυσικού σχεδιασμού, από τη γεωγραφία έως την αρχιτεκτονική τοπίου, την αρχιτεκτονική, την κοινωνιολογία.6 Υπάρχουν πολλές πιθανές κατευθύνσεις για το μέλλον του αστικού σχεδιασμού και υπάρχουν ακόμη και κάποια ιστορικά ουτοπικά μοντέλα που μπορούν να υλοποιηθούν. Ωστόσο, μία από τις σημαντικότερες εξελίξεις στον αστικό σχεδιασμό τα τελευταία 20 χρόνια είναι η εμφάνιση του πεδίου της τοπιακής αστικότητας (landscape urbanism). Αυτό σηματοδοτεί μία θεμελιώδη μεταβολή στην κατανόηση των αστικών οικισμών. Ο Charles Waldheim διακηρύσσει ότι «η αστικοποίηση του 24

ibid 4 Ron Kasprisin, Urban Design: The Composition of Complexity, Routledge, Oxon, 2011, σελ. 10-11 5 6

τοπίου περιγράφει μια πειθαρχική επανευθυγράμμιση, που βρίσκεται σε εξέλιξη και στην οποία το τοπίο αντικαθιστά την αρχιτεκτονική ως το βασικό δομικό στοιχείο της σύγχρονης αστικοποίησης». Σήμερα, γίνεται παγκοσμίως αποδεκτό, ότι ο βιώσιμος αστικός χαρακτήρας πρέπει να εξετάζει το τοπίο και όχι μόνο τα κτίρια για λύσεις.7 Η τοπιακή αστικότητα αποτελεί ένα νέο σχετικά επιστημονικό κλάδο, που θεωρείται μία υβριδική μορφή μεταξύ τοπίου και αρχιτεκτονικής και χρησιμοποιείται ως μέσο κατανόησης και ανάλυσης της σύγχρονης πόλης. Όπως ορίζεται από την ΑΑ (Architectural Association): «Η μεθοδολογία της τοπιακής αστικότητας είναι εξ’ ορισμού διεπιστημονική. Πέρα από την κληρονομιά της αρχιτεκτονικής τοπίου, μέσω της οποίας εξετάζεται η πολυπλοκότητα της σύγχρονης αστικής δυναμικής, ενσωματώνει τις γνώσεις και τις τεχνικές από κλάδους, όπως αυτούς της μηχανικής περιβάλλοντος, της αστικής στρατηγικής, της τοπιακής οικολογίας, της βιομηχανικής και αρχιτεκτονικής ανάπτυξης».8 Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μία βελτιωμένη και πιο λεπτομερή έκδοση της αρχιτεκτονικής τοπίου, ενώ για κάποιους άλλους θεωρείται μία νέα διαδικασία δημιουργίας αρχιτεκτονικής, που αντλεί τη μορφή της από τοπιακές λειτουργίες. Η σύγχρονη πόλη διαμορφώνεται μέσω του εκάστοτε καινοτόμου και δυναμικού σχεδιασμού και ερμηνείας του τοπίου. «Το τοπίο αντικαθιστά την αρχιτεκτονική ως βασικό δομικό στοιχείο της σύγχρονης αστικότητας και γίνεται ο φακός μέσω του οποίου εκπροσωπείται η σύγχρονη πόλη και το μέσο με το οποίο είναι κατασκευασμένη».9 Κάθε πιθανή προσέγγιση μεταφράζεται ως μία νέα και διαφορετική οπτική ματιά, οδηγώντας κάθε φορά σε μία καινούρια ερμηνεία της έννοιας. Οι παγκόσμιες τοποθετήσεις και οι αναφορές σε

Κολλάζ Η σχέση της φύσης και του πολιτισμού Το High Line στην περιοχή Rail Yards (απέναντι)

Ed Wall, Tim Waterman, Basics Landscape Architecture 01: Urban Design, Ava Publishing SA, Switzerland, 2010, σελ. 17-18 8 Architectural Association, Graduate Prospectus 2005, Landscape Urbanism, σελ. 74 9 Charles Waldheim, Reference Manifesto, Introduction of The Landscape Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 11 7

διεθνή κλίμακα προσδίδουν στον όρο «τοπιακό σχεδιασμό» οικουμενικό χαρακτήρα. Οι δύο λέξεις, «τοπιακή» και «αστικότητα», που συνθέτουν τον όρο, αποτελούν στοιχεία της επιστημονικής αντικειμενικότητας, και ως αρχικές έννοιες αλλά και ως τρόπος έκφρασης των ιστορικών και πολιτιστικών αλληλοεπιδράσεων του ανθρώπου με το περιβάλλον. Ο James Corner έχει περιγράψει τον όρο ως «ένα σύνθετο αμάλγαμα, μία συγχώνευση δύο άσχετων μεταξύ τους όρων, για να προκύψει ένας νέος υβριδικός κλάδος».10 Κάθε μία από τις δύο έννοιες χαρακτηρίζεται από βάθος νοήματος και πολυπλοκότητα και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, τον ορισμό συνθέτουν δύο ξεχωριστές λέξεις και όχι ένας όρος με δύο συνθετικά, − όπως για παράδειγμα landurbanism.11 Πρακτικά, η τοπιακή αστικότητα μεταφράζεται ως την προσέγγιση του σχεδιασμού και του προγραμματισμού του ανοιχτού χώρου, όπου το μέσο δόμησης είναι το τοπίο. Αποτελεί το οριζόντιο οπτικό πεδίο πάνω από την κάθετη επιφάνεια του εδάφους και περιγράφει ένα πέρασμα από το γραφικό στο λειτουργικό, δηλαδή τη διαδικασία (τόσο ως προς την ανάλυση όσο και τη σχεδιαστική σύνθεση), που οδηγεί στην τελική μορφή. 12

Αλληγορική απεικόνιση της τοπιακής αστικότητας: Το τοπίο λειτουργεί ως φακός για την προσέγγιση του αστικού ιστού, με αποτέλεσμα το τοπίο να διαμορφώνει την εικόνα αντί των κτιρίων (απέναντι) James Corner, Landscape Urbanism, Architectural Association, London, 2003, σελ. 58 11 James Corner, The Landscape Urbanism Reader: Terra Fluxus, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 22-32 12 Mostafavi, Mohsen and Najle, Landscape Urbanism: a manual for the machinic landscape, Architectural Association, London, 2003 10

_μία μικρή επισκόπηση Η τοπιακή αστικότητα εμφανίζεται για πρώτη φορά σε κριτικές μεταμοντερνιστών κατά τη μοντερνιστική περίοδο. Ο Charles Jencks και άλλοι υποστηρικτές της μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής, κατηγόρησαν στις κριτικές τους τον μοντερνισμό για αδυναμία δημιουργίας βιώσιμου δημόσιου χώρου και αποτυχία αντίληψης της σύγχρονης πόλης ως ιστορικής σημασίας κατασκευή με συλλογική συνείδηση και για ανικανότητα επικοινωνίας με πολλαπλούς αποδέκτες. Ο μαρασμός του μοντερνισμού, όπως διατυπώθηκε στις παραπάνω κριτικές, αποτελεί ουσιαστικά απόρροια της ύφεσης της βιομηχανικής οικονομίας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική δεν μπόρεσε να διορθώσει τις επιπτώσεις που επέφερε η βιομηχανική κρίση, με αποτέλεσμα τη διάσπαση της αστικής μορφής. Η αποκέντρωση αυτή συνεχίζεται μέχρι και σήμερα στις ΗΠΑ, έχοντας ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη ή τα πιθανά παραδείγματα επιφανειακού σχεδιασμού και κακής αρχιτεκτονικής.13 Ενώ οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές καταστροφές της αποκέντρωσης που προκάλεσε η αποβιομηχανοποίηση ήταν εμφανής, η μεταμοντέρνα αντίληψη δεν ήταν ικανή να δώσει νέα πνοή στα παρατημένα βιομηχανικά τοπία των αστικών κέντρων και συμβιβάστηκε στην ασφάλεια, περιορίστηκε σε νοσταλγικές μορφές και στη φαινομενική σταθερότητα των μόνιμων σχεδιασμών του αστικού καθεστώτος. Με πρόσχημα την παραδοσιακή μορφή των ευρωπαϊκών αστικών κέντρων, οι μεταμοντέρνοι αρχιτέκτονες χαρακτηρίστηκαν από πολιτιστική οπισθοδρόμηση χρησιμοποιώντας τις ίδιες μορφές επανειλημμένα. Την ίδια εποχή, ο πολεοδομικός σχεδιασμός αναζητούσε καταφύγιο στους αναποτελεσματικούς θύλακες των πολιτικών και δημόσιων μηχανισμών.14 28

Charles Waldheim, Landscape as Urbanism, The Landscape Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2001, σελ. 38-39 14 ibid 13 13

Ο όρος έρχεται ξανά στο προσκήνιο στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στα πανεπιστήμια RMIT University και University of Pennsylvania, σε μια εποχή που οι Peter Connolly, Richard Weller, James Corner, Mohsen Mostafavi και άλλοι εξέτασαν τα τεχνητά όρια της αρχιτεκτονικής τοπίου, του αστικού σχεδιασμού και της αρχιτεκτονικής, αναζητώντας καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης σύνθετων αστικών έργων. Ωστόσο, τα κείμενά τους παραθέτουν και συνθέτουν τις ιδέες των μοντερνιστικών μεθόδων, προγραμμάτων και μανιφέστων που εμφανίστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα.15 Ο James Corner αφοσιώθηκε στην ανάπτυξη του όρου μέσω μίας σειράς συνεδρίων στα μέσα της δεκαετίας του 1990, κατά την διάρκεια των οποίων ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τις έννοιες “constructing landscape” (κατασκευή τοπίου) και “recovering landscape” (ανάκτηση τοπίου).16 Τα συνέδρια επικεντρώθηκαν σε σύγχρονα θέματα τοπιακής αστικότητας, με την πρόθεση να εμβαθύνουν πάνω στην έννοια: οι ιδέες που γεννήθηκαν σε αυτά τα συνέδρια συγκαταλέχθηκαν αργότερα στη δημοσίευση Recovering Landscape17, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ως βασική αναφορά του μεταπτυχιακού προγράμματος Landscape Architecture του University of Pennsylvania, στο οποίο ο James Corner είναι επικεφαλής. Ο Charles Waldheim, απόφοιτος του προγράμματος, ασχολήθηκε λίγο αργότερα με τον όρο landscape urbanism και οργάνωσε ένα συνέδριο κάτω από το πρίσμα του ίδιου νεολογισμού το 1997. Τα συνέδρια των Corner και Waldheim, που πραγματοποιήθηκαν στο πανεπιστήμιο Architectural Association (AA), οφείλουν την ύπαρξη τους στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα που ξεκίνησε το 1999 υπό τη διεύθυνση του Mohsen Mostafavi.18

Landscape Urbanism: a Manual for the Machinic Landscape, Architectural Associationχ The Landscape Urbanism Reader, Charles Waldheim (απέναντι)

h t t p s :// w w w. g a r d e n v i s i t . c o m / l a n d s c a p e _ architecture/urban_design 16 Charles Waldheim, PRAXIS: journal of writing + building, Landscape Urbanism: a Genealogy, ISSUE 4: Landscapes, Boston, 2002, σελ. 12 17 James Corner, Recovering Landscape: essays in contemporary landscape architecture, Princeton Architectural Press, New York, 1999 18 Lucy Bullivant, περιοδικό A + U, τεύχος 426, The thickening ground: the Landscape Urbanism Graduate Programme, Architectural Association, London, Μάρτιος 2006, σελ. 122-127 15

To 2002, η συλλογή Praxis δημοσίευσε ένα τεύχος με κύριο θέμα το τοπίο, όπου περιλαμβάνονταν θεμελιώδη άρθρα για την τοπιακή αστικότητα. Τα επόμενα χρόνια, ο Waldheim και η ΑΑ εξέδωσαν δύο βιβλία, τα οποία εξέφραζαν μία δογματική επισκόπηση του πεδίου: The Landscape Urbanism Reader19 (Το εγχειρίδιο της τοπιακής αστικότητας) και Landscape Urbanism: A Manual for the Machinic Landscape20 (Τοπιακή Αστικότητα: Ένα εγχειρίδιο για τη μηχανική του τοπίου) αντίστοιχα. Το βιβλίο του Waldheim βασίστηκε στο δοκίμιο Terra Fluxus του Corner, στο οποίο ο τελευταίος αναλύει τις βασικές του αρχές στην τοπιακή αστικότητα. Αυτές οι δημοσιεύσεις και τα παραπάνω συνέδρια θεωρούνται βασικοί καταλύτες για την ανάδυση του πεδίου της τοπιακής αστικότητας και αποτέλεσαν το κλειδί για τις αναπτυσσόμενες θεωρίες του πεδίου. Συλλογή Praxis, Issue 4/ Landscapes Το εξώφυλλο από βινύλιο δημιουργεί μία στατική προσκόλληση ως δομική μέθοδο σύνδεσης του καλύμματος με το περιοδικό. Η εκτύπωση πάνω στη διαφανή μεμβράνη υποδηλώνει τον εφήμερο χαρακτήρα και το εύρος του τοπίου και το διάτριτο μοτίβο υποδεικνύει τις πολλαπλές χωρικές και κλιμακούμενες αναγνώσεις (απέναντι)

Charles Waldheim, The Landscape Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006 20 Mostafavi, Mohsen and Najle, Landscape Urbanism: a manual for the machinic landscape, Architectural Association, London, 2003 19

_οι μέθοδοι σχεδιασμού Η τοπιακή αστικότητα εμφανίζει δυναμικά χαρακτηριστικά και παρουσιάζει μία ρευστότητα, καθώς εξελίσσεται συνεχώς απορροφώντας νέες ιδέες και τεχνολογίες. Ωστόσο, στο πλαίσιο της καθιέρωσης του πεδίου της τοπιακής αστικότητας μπορούν να εντοπιστούν θεμελιώδεις, μεθοδολογικές αρχές. Οι αστικές υποδομές, η βλάστηση, το νερό, η βιοποικιλότητα είναι μερικά από τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται στα έργα της τοπιακής αστικότητας και οδηγούν σε μεγάλο βαθμό στην οργάνωση της μεθοδολογίας της. Τα στοιχεία, τα εργαλεία και τα συστήματα που χρησιμοποιούνται μπορούν να μεταφραστούν ως πρότυπες μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αν και, σε κάθε μία από αυτές εντοπίζεται ένας πυρήνας κοινών θεμάτων, υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται αυτά τα ζητήματα: διαφορετικές μέθοδοι προσέγγισης παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα έχοντας κοινή «πρώτη ύλη». Αυτές οι αρχές αποτελούν μία βάση για την εννοιολογική προσέγγιση της μεθοδολογίας. 21 Η τοπιακή αστικότητα χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα σύγχρονα και οικολογικά μέσα για την κατανόηση και τη χαρτογράφηση κοινωνικών και οικολογικών πτυχών, συμβάλλει στην αντίληψη του πολυδιάστατου τοπίου. Στόχος είναι να γίνουν κατανοητές όλες οι πτυχές της τοπιακής αστικότητας, καθώς ο σχεδιασμός πρέπει να στηρίζεται σε ένα ολοκληρωμένο πλάνο, που θα λαμβάνει υπόψιν όλους τους παράγοντες και όλες τις φυσικές, κοινωνικές και αρχιτεκτονικές παραμέτρους, ώστε να μην αποτελεί προϊόν υποκειμενικότητας του εκάστοτε σχεδιαστή. Έπειτα από ανάλυση των έργων της τοπιακής αστικότητας και των επιστημονικών κειμένων των θεωρητικών του πεδίου, έχουν αναγνωριστεί τέσσερις βασικές μέθοδοι: machinic landscape (μηχανικό 32

Charles Waldheim, Landscape as Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2001 22 Christopher D. Gray, From emergence to divergence: modes of landscape urbanism (μεταπτυχιακή διατριβή), University of Edinburgh, School of Architecture, 20052006, σελ. 49-67 21

τοπίο), field operations (λειτουργίες πεδίου), civic infrastructure (αστικές υποδομές) και green urban design (πράσινο αστικό τοπίο).22 Machinic Landscape (Μηχανικό Τοπίο) Ο όρος συναντάται στο βιβλίο της ΑΑ, Landscape Urbanism: a manual for the machinic landscape. Η μεθοδολογία χρησιμοποιεί τα δεδομένα, που συλλέχθηκαν κατά την ανάλυση μίας περιοχής και αναλύει την πολυπλοκότητα των σχέσεων και των διαδικασιών που αναπτύσσονται σε αυτήν, ώστε να τροφοδοτήσει έναν αφηρημένο μηχανισμό, που δημιουργεί αρχιτεκτονικές μορφές. Η οργάνωση του έργου προέρχεται καθαρά από ηλεκτρονικά μέσα, έχοντας ως αποτέλεσμα στατικές, σταθερές μορφές. Πρακτικά, ο αφηρημένος μηχανισμός αποτελεί το μέσο, το οποίο παράγει την τελική μορφή.23 Civic Infrastructure (Αστικές Υποδομές): Εκφρασμένη ως «σύνθεση της οικολογίας, της υποδομής και της ιστορίας σε σχέδια υγιή, καταλυτικά και γεμάτα αστική έκφραση»24, η τοπιακή αστικότητα επικεντρώνεται στις μεθόδους σχεδιασμού των αστικών υποδομών και των ανοιχτών δημόσιων χώρων εμπλέκοντας και προκαλώντας τη συμμετοχή των πολιτών ανάλογα με τον ρόλο τους στην πόλη.

Συμμετοχή του αρχιτεκτονικού γραφείου James Corner Field Οperations στο διαγωνισμό Lifespace, Fresh Kills. Διαγράμματα που επεξηγούν την αλληλουχία των φάσεων και της εξέλιξης της πρότασης Πρόταση των James Corner και Diller Scofidio + Renfro για την πρώτη φάση του διαγωνισμού για το High Line. Σκληρές και μαλακές επιφάνειες δεν διαχωρίζονται, αλλά είναι αλληλένδετες (απέναντι)

ibid 20 Kathy Poole, Poole Design: Landscape Architecture + Urban Design, 16 Ιουλίου 2006, (http://www. kathypoole.com/html/support/Firm01x.html) Alex Krieger, Territories of Urban Design (διάλεξη), Harvard University, 2004, (https://www.scribd.com/ document/277401558/Territories-of-Ud) 23

Green Urban Design (Πράσινο Αστικό Τοπίο) Η λιγότερο επικρατέστερη μέθοδος είναι ένας καταλληλότερος τρόπος έκφρασης του σχεδιασμού του τοπίου.25 Το ενδιαφέρον βρίσκεται κυρίως στις οπτικές του αναπαραστάσεις παρά σε δομικές αρχές, ενώ υπάρχουν και κάποιες συνδέσεις με το new urbanism (νέα αστικότητα).

Field Operations (Λειτουργίες Πεδίου) Τελευταία και σημαντικότερη μέθοδος είναι αυτή των λειτουργιών πεδίου. Σε αντίθεση με τη μέθοδο του μηχανικού τοπίου, το τελικό αποτέλεσμα που παράγει αυτή η μεθοδολογική προσέγγιση δεν είναι στατικές αρχιτεκτονικές μορφές, αλλά πολύπλοκα και αλληλένδετα «συστήματα τοπίου, οικολογίας, υποδομών, αρχιτεκτονικής, αστικής ανάπτυξης και προτύπων ζωής»26, ενσωματωμένα σε ένα ενεργό και υγιές οικολογικά ισορροπημένο περιβάλλον. Πρωταρχική μέριμνα είναι ο προσδιορισμός των βασικών δυνάμεων, που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για το μετασχηματισμό της επιφάνειας ή του πεδίου. Ακολουθεί ο καθορισμός των βασικών λειτουργιών, που δημιουργούν τις προαναφερθείσες δυνάμεις, ώστε να ξεκινήσουν διαδικασίες αποκατάστασης τόσο των οικολογικών συστημάτων, όσο και των προγραμματικών ανησυχιών. Ο James Corner αποτελεί έναν από τους θεωρητικούς αυτής της λειτουργικής μεθόδου. Πολλές δημοσιεύσεις του αναφέρονται σε αυτή τη μέθοδο, ενώ το αρχιτεκτονικό του γραφείο φέρει την επωνυμία James Corner Field Operations.27 Στο δοκίμιο Programming the Urban Surface του Alex Wall αναφέρεται, ότι στις λειτουργίες πεδίου δεν δίνεται έμφαση μόνο στο χώρο ανάμεσα στα κτίρια, αλλά και στην αστική επιφάνεια, η οποία αναλύεται σαν ένας συνδετικός ιστός που προκαλεί γεγονότα. Η επιφάνεια περιγράφεται ως κάτι παραπάνω από έναν απλό χώρο πρασίνου: είναι η δομική επιφάνεια της πόλης, η οποία υποστηρίζει δραστηριότητες και δυναμικές διαδικασίες, εξυπηρετώντας αυτές τις ανάγκες και ενσωματώνοντας τις υπηρεσίες μέσα στο φλοιό της. Μία επιτυχημένη αστική επιφάνεια, επιπλέον, απέχει από τον απλό σχεδιασμό «πράσινου χώρου», που εξυπηρετεί μόνο οπτικούς σκοπούς, ενώ προλαμβάνει και προβλέπει μελλοντικές ανάγκες. 28 34

Διάγραμμα του Louis Kahn “Η πόλη αποδοσμένη ως αυγό” (1953) Η διάσπαση του πυρήνα του αστικού ιστού με το πέρασμα του χρόνου Συμμετοχή του αρχιτεκτονικού γραφείου James Corner Field Οperations στο διαγωνισμό Lifespace, Fresh Kills. Χωρικό πλαίσιο: προσθήκη τριών νέων συστημάτων πάνω από τα υφιστάμενα τοπιακά συστήματα (απέναντι)

Lucy Bullivant, περιοδικό A + U, τεύχος 424, Field Operations: softs systems of landscape, ecology, infrastructure, architecture, urban development and living patterns, Ιανουάριος 2006, σελ. 158 27 http://www.fieldoperations.net/about-us/profile. html 28 Alex Wall, Recovering Landscape: essays in contemporary landscape architecture, Programming the Urban Surface, Princeton Architectural Press, New York, 1999, σελ. 233-250 26

Οι λειτουργίες τοπίου πρέπει να γίνουν κατανοητές ως ένα ενεργά σχεδιασμένο τοπίο πέρα από το γραφικό. Η εξέταση του τοπίου ως ενεργού «επιταχυντή» είναι μία από τις βασικές αρχές. Ωστόσο, το προϊόν αυτού του επιταχυντή δεν είναι κατ’ ανάγκη μία αρχιτεκτονική μορφή. Στόχος είναι η υποστήριξη δυναμικών και απροσδιόριστων διαδικασιών, αντί του σχεδιασμού μίας σταθερής μορφής, που περιορίζεται σε αυτό που υποστηρίζει. Στο δοκίμιο του Terra Fluxus, ο James Corner διερευνεί τις θεωρητικές και πρακτικές βάσεις της τοπιακής αστικότητας, αναφερόμενος στο πρόσφατα ανανεωμένο ενδιαφέρον της αρχιτεκτονικής κοινότητας για το τοπίο στο πλαίσιο των επιστημονικών μετασχηματισμών της αρχιτεκτονικής, της αρχιτεκτονικής τοπίου και του αστικού σχεδιασμού. Βασιζόμενος στο διάγραμμα και τις αρχές του Louis Kahn, αναλύει τέσσερα βασικά θέματα γύρω από τα οποία οργανώνεται η αναδυόμενη τοπιακή αστικότητα: i. Τοπιακές και αστικές διεργασίες κατά το πέρασμα του χρόνου: Η πόλη απεικονίζεται με ρευστά χαρακτηριστικά, έχοντας ως επακόλουθο την ανάγκη για σύγχρονες τεχνικές όσον αφορά την αντιπροσώπευση του αστικού ιστού. Είναι μία ζωντανή «αρένα» πολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών και οικολογικών διαδικασιών, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου, επιτρέπουν σε νέες δυνάμεις και σχέσεις να προετοιμάσουν το έδαφος για νέες δραστηριότητες και νέα πρότυπα. Ο όρος terra firma (σταθερή, μη μεταβαλλόμενη και οριστική) δίνει τη θέση του υπέρ των μεταβαλλόμενων διεργασιών, που διαπερνούν το αστικό πεδίο: terra fluxus. ii. Το φαινόμενο της οριζόντιας επιφάνειας: Η επιφάνεια θεωρείται αστική υποδομή και αντιμετωπίζεται ως εργαλείο 35

στρατηγικής. Σε αντίθεση, δηλαδή, με την αρχιτεκτονική, η οποία καταναλώνει το δυναμικό μιας περιοχής για να προβληθεί, η οριζόντια επιφάνεια, δηλαδή το τοπίο, σπέρνει τους σπόρους των μελλοντικών, άγνωστων επιλογών και δυνατοτήτων. Χαρακτηρίζεται από ευκρίνεια και τάξη, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την αυτονομία και την ατομικότητα κάθε μέρους παραμένοντας ανοικτή σε εναλλακτικές μεταβολές με την πάροδο του χρόνου. iii. Μέθοδοι λειτουργείας και εργασίας: Υπάρχει μεγάλη ασάφεια στη μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθήσει η τοπιακή αστικότητα. Αναζητείται μία λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην αυστηρή τήρηση των τεχνικών σχεδιασμού και τις ουτοπικές ιδέες, που χαρακτηρίζονται από έλλειψη επιχειρηματικής στρατηγικής. Το πρόβλημα χρήζει επιστημονικής συζήτησης, αφού δεν έχει γίνει καμία έρευνα πάνω σε αυτό. iv. Το «πλασματικό»: Η συλλογική φαντασία, ενημερωμένη και ενθαρρυμένη από τις εμπειρίες του πραγματικού κόσμου, εξακολουθεί να είναι το κύριο κίνητρο της δημιουργικής προσπάθειας. Με πολλούς τρόπους, η αποτυχία του σχεδιασμού του 20ου αιώνα, οφείλεται στην απόλυτη εξασθένιση της φαντασίας όσον αφορά τον βελτιστοποιημένο ορθολογισμό των αναπτυξιακών πρακτικών και της συσσώρευσης κεφαλαίου. Οι δημόσιοι χώροι είναι καταρχήν υποδοχείς συλλογικής μνήμης και επιθυμίας και, εν συνεχεία, αποτελούν χώρους γεωγραφικής και κοινωνικής φαντασίας για την επέκταση νέων σχέσεων και συνόλων λειτουργιών. Αυτή η προσέγγιση εξηγεί γιατί η τοπιακή αστικότητα είναι ένας συμπυκνωμένος, θεωρητικός κόσμος δυνατοτήτων.29 36

Μελέτη των James Corner και Diller Scofidio + Renfro για το High Line Τομές και αξονομετρικά αποτυπώνουν τις διαφορετικές σχέσεις των επιφανειών, αλλά και την σχέση τοπίου και ανθρώπου (απέναντι) James Corner, The Landscape Urbanism Reader: Terra Fluxus, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 22-32 29

_αστικά κενά και εφαρμογή τοπιακής αστικότητας: η αφορμή της γέννησης Οι περισσότερες αναθεωρήσεις των πρακτικών του τοπίου και της αστικότητας, προέρχονται από το μεταβαλλόμενο χαρακτήρα των πόλεων. Η παραδοσιακή έννοια της πόλης ως ιστορικού και θεσμικού πυρήνα που περιβάλλεται από μεταπολεμικά προάστια και ύπαιθρο έχει αντικατασταθεί σε μεγάλο βαθμό από έναν πολυκεντρικό και διαμοιρασμένο αστικό ιστό: την περιφερειακή μητρόπολη. Αυτές οι αλλαγές επικεντρώνονται στις διαδικασίες αστικοποίησης, αδιαφορώντας για την έλλειψη χρήσεων και λειτουργιών που προκαλούνται και για την ασυνέχεια που δημιουργείται στο αστικό περιβάλλον. Αποτέλεσμα αυτής της συνεχώς μεταβαλλόμενης ροής είναι η δημιουργία των λεγόμενων αστικών κενών.30 Το σύγχρονο, αστικό κέντρο, επομένως, χαρακτηρίζεται από πλήρη και κενά. Στα πλήρη συμπεριλαμβάνονται οι δομημένοι χώροι, δηλαδή τα κτίρια και τα οικοδομικά τετράγωνα, ενώ με τον όρο κενό εκφράζεται ο αδόμητος χώρος, όπως για παράδειγμα, οι δρόμοι, οι πλατείες, τα πάρκα και οι ακάλυπτοι χώροι. Ωστόσο, με τον όρο αστικά κενά στην αρχιτεκτονική περιγράφονται χώροι, οι οποίοι δεν έχουν κάποια χρηστικότητα, δεν αποτελούν προϊόν σχεδιασμού, ούτε διαθέτουν κάποια συγκεκριμένη χρηστική λειτουργία. Έτσι, κενό μπορεί να αποτελεί μία εγκαταλελειμμένη κτιριακή μονάδα, τμήματα ενός δομημένου αλλά αχρησιμοποίητου πλέον χώρου, χώροι με ασαφή χρήση και λειτουργία, δίχως ταυτότητα ή χαρακτήρα. Εκλαμβάνονται ως παράπλευρη εξέλιξη ή παρενέργεια που αποφεύγεται από το κοινό.31 Η παρουσία τους προκαλεί αμηχανία και το νόημα τους είναι αδιευκρίνιστο και βρίσκεται σε διαρκή επαναπροσδιορισμό. Τα κενά εντυπώνουν έντονα το αίσθημα της μετάβασης και της ενδιάμεσης κατάστασης ως υφιστάμενης. Καθώς η χρήση και η λειτουργία τους 38

Φωτογραφίες του Joel Sternfeld στο High Line πριν την κατασκευή του πάρκου (πάνω και απέναντι)

Alex Wall, Recovering Landscape: essays in contemporary landscape architecture, Programming the Urban Surface, Princeton University Press, New York, 1999, σελ. 234 31 Δημήτρης Πολυχρονόπουλος, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Το κενό ως τόπος, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 30

αποτελεί αποτέλεσμα ιδιωτικών και δημόσιων μεταβλητών, η ταυτότητά τους είναι ασαφής, ενώ δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά αν διαθέτουν δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα.32 Τα κενά δεν είναι όμοια μεταξύ τους αλλά διαφέρουν και το καθένα φέρει τα δικά του χαρακτηριστικά. Προσδιορίζονται με βάση την αιτία δημιουργία τους και την κλίμακα τους. Για παράδειγμα, σε ένα συνεχές μέτωπο μίας πόλης όπου συναντάται μία ασυνέχεια προκύπτει ένα μικρό αστικό κενό, ενώ σε ένα κενό μεγαλύτερης κλίμακας η ασυνέχεια αποτελεί τον κανόνα. Κενά μπορεί να εντοπιστούν και εντός του αστικού ιστού (αστικά κενά) είτε εκτός αυτού, τα λεγόμενα περιαστικά κενά.33 Τα υβριδικά αυτά τοπία προκύπτουν μέσα από συνεχείς αστικούς μετασχηματισμούς και αποτελούν μία παύση των συνεχόμενων διαδικασιών αστικοποίησης.34 Οι διαρθρωτικές και λειτουργικές αλλαγές που υφίστανται οι σύγχρονες πόλεις οδηγούν σε αποβιομηχανοποίηση, με αποτέλεσμα τη δημιουργία των αστικών κενών. Το φαινόμενο είναι ευρέως γνωστό και διαδεδομένο στις πόλεις των ΗΠΑ, οι οποίες αναφέρονται ως “edge cities” ή “center less cities”. Κοινό στοιχείο αυτού του αστικού προτύπου είναι η εξάπλωση της πόλης προς τα περίχωρα. Εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας με εμπορικές και βιομηχανικές χρήσεις μετακινούνται προς τα προάστια, δίχως κάποιο συγκεκριμένο σχεδιασμό ή οργάνωση. Επακόλουθο αυτού είναι, τα κατάλοιπα της αποβιομηχανοποίησης να μετατρέπονται σε αστικά κενά, τα οποία άλλοτε σαπίζουν με το πέρασμα του χρόνου και άλλοτε επιδέχονται κακή αρχιτεκτονική, η οποία δεν βοηθά στην επανένταξη του χώρου εντός του αστικού ιστού.35 Τα αστικά και περιαστικά κενά έχουν πλούσιο περιεχόμενο και παρελθόν.

Καψανάκη Ελένη, Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο: Το κενό ως ενδιάμεσος τόπος και φορέας μνήμης (μεταπτυχιακή διατριβή), ΕΜΠ, 2006, σελ. 2-7 33 Ευδοξία Παπαλιούρα, ηλεκτρονική διεύθυνση Greek Architects, Το υποβαθμισμένο αστικό και περιαστικό τοπίο και η ανάκτηση του, Παραδείγματα εφαρμογής στην πόλη της Θεσσαλονίκης, 07 Απριλίου 2017, (https://goo.gl/y9rM5W) 34 Γιώργος Σημαιοφορίδης, εφημερίδα Η Καθημερινή, H επανάκτηση του ανοικτού χώρου της πόλης, 17/02/2002 35 Γεωργία Ποζοκίδου, Εύα Σοπέογλου, Βασιλική Τσιούμα, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Αστικά κενά: Παραδείγματα και εμπειρίες από τις αμερικανικές πόλεις, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 32

Αυτό σημαίνει ότι αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο τμήμα του ιστού, είναι αλληλένδετα συνδεδεμένα με την ιστορία του τόπου και φέρουν ίχνη αυτού του τόπου, στον οποίο δημιουργήθηκαν. Για πολλούς αρχιτέκτονες, όπως για παράδειγμα για τον Aldo Rossi, το παρελθόν και η συλλογική μνήμη αποτελούν βασικά εργαλεία αρχιτεκτονικής και ερμηνείας των πόλεων.36 Γι’ αυτό το λόγο, είναι ιδιαίτερα σημαντική η διατήρηση τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξακολουθούν να δίνουν απαντήσεις σε ερωτήματα, προβάλλοντας την ιστορία της πόλης και αποτελώντας πηγή γνώσεων. Χαρακτηριστικό των αστικών κενών αποτελεί η πολυδιάστατη ανάγνωση τους, καθώς μέσα από την εξέταση τους προκύπτουν πολλαπλά νοήματα. Παρουσιάζουν περισσότερες από μία ερμηνείες, ενώ μεταφράζονται διαφορετικά από τον καθένα ανάλογα με τις εμπειρίες και το παρελθόν του. Έτσι, η προσέγγιση σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση είναι υποκειμενική και βιωματική. Για παράδειγμα, ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι σε έναν ηλικιωμένο μπορεί να ξυπνάει παλιές μνήμες, για ένα παιδί αποτελεί χώρο για παιχνίδι, για έναν άστεγο θεωρείται το καταφύγιο του, ενώ ένας αρχιτέκτονας διακρίνει στην όψη του κτιρίου πιθανές δυνατότητες αξιοποίησης. Τα αστικά και περιαστικά κενά αποτελούν «δοχεία εν αναμονή περιεχομένου». Η αυθαίρετη χρήση τους και η οικειοποίηση τους από περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες φανερώνει μία κοινωνική πραγματικότητα. Αν και γι’ αυτούς αποτελεί ένα καταφύγιο, το εκάστοτε κατοικημένο αστικό κενό δεν παρουσιάζει τα κλασσικά χαρακτηριστικά μίας κατοικίας. Δεν αναγνωρίζεται σε αυτή την περίπτωση στο αστικό κενό πολιτιστική ταυτότητα, αλλά φέρει χαρακτηριστικά των «ενοίκων» του.37 40

Φωτογραφίες του Joel Sternfeld στο High Line πριν την κατασκευή του πάρκου (πάνω και απέναντι)

Βασιλική Πετρίδου, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 45, Διάλογοι αρχιτεκτονικής μνήμης, Η αρχιτεκτονική ως μνήμη στο έργο του Aldo Rossi, Μάιος/Ιούνιος 2003 37 Δημήτρης Πολυχρονόπουλος, Χαρίκλεια Χάρη, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Αστικά κενά εν δράσει, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 36

Σε άλλες δυσμενέστερες περιπτώσεις, τα αστικά κενά αποτελούν απλώς χώρους στάθμευσης ή ακόμα και σκουπιδότοπους. Η βέλτιστη χρήση που συναντάμε είναι αυτή της προσπάθειας ένταξης ενός αστικού κενού στον αστικό ιστό μέσω πολιτιστικών χρήσεων, όπως για παράδειγμα χώρους αγορών, φιλοξενίας τοπικών εκδηλώσεων κ.α. Σε άλλες περιπτώσεις, αποτελούν αυτοδημιούργητους τόπους πρασίνου ή παιχνιδιού μέσω άτυπων ενεργειών της τοπικής κοινότητας. Η αξιοποίηση του αστικού κενού και η ένταξή του στον ιστό της πόλης παρουσιάζεται με διαφορετικές προσεγγίσεις. Σε κάποιες περιπτώσεις, λανθασμένα, η επέμβαση αποτελεί μία απλή τυπική συμπλήρωση του κενού, σε άλλες διαθέτει μνημειακό χαρακτήρα, ενώ κάποιες φορές τα κενά αντιμετωπίζονται ως χώροι χρηματικών επενδύσεων, που έχουν ως αποτέλεσμα, τεράστιας κλίμακας εμπορικά κέντρα. Επακόλουθο αυτών των επεμβάσεων είναι η αδυναμία εναρμόνισης με το περιβάλλον, η απώλεια της αυθεντικότητας, η έλλειψη ευαισθησίας και η καταστροφή της μνήμης του τόπου.38 Η απαλλοτρίωση, η εμπορευματοποίηση και ο κακός ανασχεδιασμός αποτελούν λανθασμένους τρόπους επέμβασης στα αστικά κενά. Αντιθέτως, τα κενά πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ένα σύστημα, που περιλαμβάνει το φυσικό τοπίο και την αρχιτεκτονική. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πρέπει να έχει σκοπό, να εξυπηρετεί τις ανθρώπινες ανάγκες και να εναρμονίζεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο με το τοπίο, το οποίο αναπτύσσεται φυσικά και ελίσσεται με ακαθόριστο περιεχόμενο. Τέλος, όπως προαναφέρθηκε, είναι σημαντική η διατήρηση και ανάδειξη του παρελθόντος του αστικού κενού, σε συνδυασμό με νέα τεχνολογικά μέσα, τα οποία μαζί επιφέρουν ένα άρτιο και επιθυμητό αποτέλεσμα.39

Ζήση Κοτιώνη, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Το μεταβολιζόμενο σώμα στο χρονικό κενό, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 39 Aldo Rossi, Η αρχιτεκτονική της πόλης (μεταφρ.), University Studio Press, Θες/κη, Απρίλιος 1991 38

|κεφάλαιο 2 42

ΟΙ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΥΟΚΡΗΣ

_η ιστορία των σιδηροδρομικών γραμμών της Νέας Υόρκης από την άνθηση έως τον μαρασμό Όπως στις περισσότερες μητροπόλεις των ΗΠΑ, έτσι και στη Νέα Υόρκη, οι συνεχείς αναδιαρθρώσεις είχαν ως αποτέλεσμα την αποβιομηχανοποίηση και τη δημιουργία αστικών κενών. Οι σιδηροδρομικές συγκοινωνίες της μητρόπολης, που αποτελούσαν κάποτε τη βασική συγκοινωνιακή υποδομή ολόκληρης της πολιτείας, ξηλώθηκαν ή εγκαταλείφθηκαν δημιουργώντας ασυνέχειες στον αστικό ιστό. Ωστόσο, ένα τόσο σημαντικό τμήμα της ιστορίας μίας πόλης, που ανυψώνει τη συλλογική μνήμη των κατοίκων, θα έπρεπε να έχει κάθε άλλη παρά αυτή την αντιμετώπιση. Η παρακάτω ιστορική αναδρομή αποτελεί απόδειξη της σημασίας των γραμμών για την πόλη και το πώς αυτή είναι συνυφασμένη με το παρελθόν του τόπου και των κατοίκων της. Σε μία εποχή συνεχούς εξέλιξης και προόδου, όπως ήταν ο 19ος αιώνας για τη Νέα Υόρκη –μία μητρόπολη που κατάφερε από το 1820 με 1,4 εκ. πληθυσμό να αγγίξει μέχρι το 1900 τα 11 εκ.– είναι εμφανής ο καταλυτικός ρόλος των σιδηροδρόμων στα χρόνια της πληθυσμιακής και οικονομικής άνθησης της μεγαλουπόλεως. Από τις αρχές του 1830, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της πολιτείας, μικρές και μεγάλες σιδηροδρομικές αμαξοστοιχίες συνέδεαν την πόλη με το ύπαιθρο (αργότερα και τα περίχωρα), εισάγοντας πρώτες ύλες και τρόφιμα, ενώ εξήγαγαν μεταποιημένα αγαθά και μετέφεραν κοινό παραθεριστών στην εξοχή. Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Νέας Υόρκης ήταν συνδεδεμένο με τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα κέντρα της εποχής, ενώ ταυτόχρονα εξυπηρετούσε κάθε μικρή και μεγάλη πόλη.40 Η ιστορία της σιδηροδρομικής συγκοινωνίας της Νέας Υόρκης ξεκινά με τη σιδηροδρομική γραμμή Hudson River(HRRR), τον πρώιμο προκάτοχο της New York Central. Το σύστημα ναυλώθηκε το 1846 για να κατασκευαστεί μία γραμμή με αφετηρία την 32η οδό στο Μανχάταν και 44

Οι σιδηροδρομικές γραμμές της Νέας Υόρκης (1925)

Ηλεκτρονική διεύθυνση Department of Transportation, New York State, “Passenger Rail Service in New York State, History of Railroads in New York State” (https://www.dot.ny.gov/divisions/ operating/opdm/passenger-rail/passenger-railservice/history-railroads) 40

τερματισμό την πόλη Αλμπάνι, η οποία άνοιξε το 1851. Μέχρι το 1863 ο γνωστός μεγιστάνας Cornelius Vanderbilt είχε αποκτήσει τον έλεγχο της σιδηρογραμμής Hudson River και θα την συνέδεε με αυτή της New York Central, δημιουργώντας ένα ενιαίο σιδηροδρομικό σύστημα μέχρι το 1869. Μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα η σιδηρογραμμή επεκτάθηκε μέχρι και σε πόλεις όπως το Σικάγο, το Ντιτρόιτ, το Σαιντ Λούις και δεκάδες άλλους προορισμούς.41 Κατά το 1868, η επέκταση συνεχίστηκε νότια της 32ης οδού κατά μήκος της 10ης Λεωφόρου, όταν μία νέα γραμμή εγκαινιάστηκε στο πάρκο του St. John. Εδώ, ο πρώτος σταθμός μεταφοράς εμπορευμάτων κατασκευάστηκε αρχικώς στην οδό Hudson, μια τεράστια εγκατάσταση, που επρόκειτο να φιλοξενήσει και να οργανώσει εισερχόμενες και εξερχόμενες μεταφορές εμπορευμάτων. Δυστυχώς, ολόκληρη η διαδρομή διακοπτόταν συνολικά από 105 διαβάσεις και διασταυρώσεις. Μετά από μία σειρά δυστυχημάτων, η 10η Λεωφόρος μετονομάστηκε άτυπα σε Λεωφόρο του Θανάτου. Για τη μείωση των συνεχών ατυχημάτων, ο σιδηρόδρομος και η πόλη άρχισαν να χρησιμοποιούν τους επονομαζόμενους “West Side Cowboys”. Επρόκειτο, ουσιαστικά, για ιππείς φρουρούς, οι οποίοι κρατώντας μία κόκκινη σημαία, διέκοπταν την κυκλοφορία, κάθε φορά που μία αμαξοστοιχία διέσχιζε το δρόμο. Στις 2 Ιουλίου του 1929, η πόλη ήρθε σε συμφωνία – το αποκαλούμενο ως West Side Improvement Project – η οποία θα εξάλειφε το πρόβλημα διαπαντός. Αυτή η μεγάλη πρωτοβουλία δημοσίων έργων ανέβαλε τις διαδρομές νότια της 30ης οδού μέσω μίας οδογέφυρας κατασκευασμένης από μέταλλο και σκυρόδεμα.42 Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού, οι μηχανικοί εξασφάλιζαν ότι τα εκάστοτε τμήματα θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν άμεσα τα κτίρια

West Side Cowboy συνοδεύει το τρένο στη 10η Λεωφόρο (1932)

ibid 40 Ηλεκτρονική διεύθυνση Traillink, Trail history, High Line (https://www.traillink.com/trail-history/highline/) 41 42

και τις αποθήκες, γεγονός που θα αύξανε την απόδοση της γραμμής. Σε ορισμένα σημεία κατεδαφίστηκαν κτίρια, αλλά στα περισσότερα – όπως το National Biscuit Company και το Merchants Refrigeration στη Δυτική 16η οδό και τη 10η Λεωφόρο – τοποθετήθηκαν ειδικές γραμμές που διαπερνούσαν τα κτίρια. Το αποτέλεσμα ήταν ένα σιδηροδρομικό δίκτυο εναέριας κυκλοφορίας που ήταν εν μέρει κρυμμένο από μεγάλες κυκλοφοριακές αρτηρίες. Δημιουργήθηκαν σκιές, εκεί όπου υπήρχε κάποτε φως, απομακρύνοντας, ωστόσο, τα τρένα από το επίπεδο του δρόμου. Στις 28 Ιουνίου 1934, η πόλη και ο σιδηρόδρομος αφιέρωσαν ένα νέο σταθμό εμπορευμάτων στο St. John's Park μετά την κατεδάφιση της αρχικής κατασκευής.43 Το West Side Improvement Project ενδέχεται να μην ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες του, δεδομένου ότι ολοκληρώθηκε κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης και οι αυτοκινητόδρομοι και τα φορτηγά άρχισαν ήδη να μειώνουν την εμπορική κίνηση της σιδηροδρομικής βιομηχανίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις κοντινές αποστάσεις και λιγότερο για τις μετακινήσεις φορτίων, οι οποίες αποτελούσαν μεγάλο μέρος της κίνησης της West Side Line. Παρ’ όλα αυτά, η Νέα Υόρκη είδε για πολλά χρόνια σημαντικές εμπορικές μεταφορές, όπως την κυκλοφορία τροφίμων, αλληλογραφίας και διαφόρων μεταποιημένων προϊόντων. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός, ότι με το πέρασμα των χρόνων τα φορτηγά οχήματα άρχισαν να μειώνουν όλο και περισσότερο το φορτίο της γραμμής, ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1950.44 Το 1963, η γραμμή New York Central εγκαταλείφθηκε και η μισή διαδρομή νότια της Bank Street καταστράφηκε. Το υπόλοιπο βόρειο τμήμα συνέχισε να εξυπηρετεί τους πελάτες που είχαν απομείνει στο Penn Central (μία συγχώνευση των γραμμών NYC, Pennsylvania, 46

43-44

ibid 42

και New Haven). Καθώς οι αυτοκινητόδρομοι βελτιώνονταν και τα φορτηγά οχήματα αναλάμβαναν τις εμπορικές μεταφορές, η χρήση των σιδηρογραμμών συνεχώς μειωνόταν. Μέχρι το 1978, η κυκλοφορία στη γραμμή μειώθηκε στα δύο φορτία την εβδομάδα. Ωστόσο, η κατασκευή του συνεδριακού κέντρου Jacob K. Javits, διαμέσου του οποίου περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή, απαιτούσε το 1980 διακοπή ενός έτους, με αποτέλεσμα οι δύο σημαντικές εταιρείες που χρησιμοποιούσαν την πλατφόρμα ως μέσο μεταφοράς των προϊόντων τους εκείνη την εποχή να μεταφερθούν στο New Jersey. Παρόλο, που η σύνδεση αποκαταστάθηκε το 1981, η υπηρεσία δεν επαναχρησιμοποιήθηκε, με αποτέλεσμα να σταματήσει η λειτουργία.45 H Conrail, που δημιουργήθηκε από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση το 1970 από τα ερείπια της New York Central και των άλλων σιδηροδρόμων της Νέας Υόρκης και υπήρξε τότε ιδιοκτήτρια εταιρία της γραμμής, ανακοίνωσε τα σχέδια της για εγκατάλειψη της γραμμής. Η πόλη υποστήριξε την εγκατάλειψη και την κατεδάφιση της γραμμής. Το 1983, ένας σύμβουλος μεταφορών, ο Peter Obletz, προσέφερε 10 δολάρια για να αποκτήσει τη γραμμή για μία μικρή μεταφορική εταιρεία και η Conrail αποδέχθηκε – τότε θα μπορούσε με αυτό τον τρόπο να αποφύγει το κόστος κατεδάφισης των ίσως 5 εκατομμυρίων δολαρίων.46 Η προσφορά του Obletz βρισκόταν υπό συνεχή πρόκληση από τους τοπικούς κατασκευαστές ακινήτων αλλά και από τους ιδιοκτήτες ακινήτων, ενώ ο ίδιος κατέβαλε συνεχώς υπεράνθρωπες προσπάθειες για να σώσει την υπέργεια γραμμή για υπηρεσίες ελαφρών μεταφορών, αλλά τελικά απέτυχε. Στο μεταξύ, η οικονομική άνοδος της δεκαετίας του 1990 μετέτρεψε σταδιακά το Chelsea από μία βιομηχανική περιοχή με αποθήκες και εργοστάσια σε μία ανερχόμενη συνοικία για

Οι γραμμές περνούν διαμέσου του Refrigerating Company Building, κοντά στη 13η οδό (1934) Κατασκευή της υπερυψωμένης γραμμής (1932-1933) (απέναντι πάνω) Αμαξοστοιχία διασχίζει την υπερυψωμένη γραμμή (1957) (απέναντι κάτω)

ibid 42 Christopher Gray, ηλεκτρονική μορφή εφημερίδας New York Times, Streetscapes: The West Side Improvement; On the Lower West Side, Fate Of Old Rail Line Is Undecided, 3 Ιανουαρίου 1988 45 46

διανοούμενους, καλλιτέχνες, σχεδιαστές και γκαλερίστες, με αποτέλεσμα η ανάγκη για δημόσιο χώρο και πράσινη ανάπτυξη να γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Για τις επόμενες δύο δεκαετίες, ακολούθησαν μάχες για τη συντήρηση ή την κατεδάφιση της υπερυψωμένης γραμμής.47

Η κατασκευαστική δομή της υπερυψωμένης γραμμής (1933) (πάνω και απέναντι)

John Emerson, ηλεκτρονική διεύθυνση Backspace, Redesigning the High Line, 14 Ιουλίου 2003, (https:// backspace.com/notes/2003/07/redesigning-the-highline.php) 47

_η ιστορική εξέλιξη της γραμμής του High Line Καλυμμένη από σκουριά και αυτοφυή βλάστηση, η ανυψωμένη πλατφόρμα εμπορικών αμαξοστοιχιών μήκους 2,5 μιλίων στη δυτική πλευρά του Μανχάταν από την 34η οδό μέχρι το Greenwich Village παρέμενε για καιρό ένα ζοφερό μνημείο της ξεθωριασμένης βιομηχανικής δύναμης της Νέας Υόρκης. Για σχεδόν δύο δεκαετίες, μέσω μιας διαδοχής δημάρχων, το Δημαρχείο προσπαθούσε να πείσει την Conrail, την ιδιοκτήτρια εταιρεία της πλατφόρμας, να κατεδαφίσει την κατασκευή, ώστε να ανοίξει τον δρόμο για ανάπτυξη. Το όραμα Το 1999, η ιδιοκτησία του High Line περνά στα χέρια της CSX Transportation Corporation. Ο νέος ιδιοκτήτης επιμένει ότι η πλατφόρμα πρέπει να διατηρηθεί, ενδεχομένως ως μελλοντική σιδηροδρομική υπηρεσία, καθώς αυτή αποτελεί τοπόσημο της περιοχής West Side. Η εταιρεία πραγματοποίησε αμέσως μια μελέτη μέσω της Regional Plan Association (RPA), μια μη κυβερνητική συμβουλευτική ομάδα, η οποία συνέστησε ότι το “railbanking”− μια συναινετική συμφωνία, που παρείχε στις κοινότητες δικαίωμα πρόσβασης στις σιδηροδρομικές γραμμές, που δε χρησιμοποιούνται πλέον − θα αποτελούσε την καλύτερη δυνατή λύση. Οι ομοσπονδιακές κατευθυντήριες γραμμές για το πρόγραμμα αυτό επιτρέπουν στις εταιρείες σιδηροδρόμων να πωλούν ή να παραχωρούν τις γραμμές τους στις τοπικές κυβερνήσεις ή σε ομάδες πολιτών, οι οποίες με τη σειρά τους εξυγιαίνουν παλιές διαδρομές και τις μετατρέπουν σε χώρους αναψυχής. Ωστόσο, οι κατευθυντήριες γραμμές επιτρέπουν επίσης στις σιδηροδρομικές επιχειρήσεις να ανακτήσουν τα δικαιώματα διέλευσης στο μέλλον, εάν επιλέξουν να αποκαταστήσουν τη σιδηροδρομική γραμμή. Πιο συγκεκριμένα, παρ’ ότι το High Line 50

προστέθηκε στην ιδιοκτησία της CSX, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, και συγκεκριμένα το Board Surface Transportation, θα είχε τον έλεγχο της γραμμής ως κομμάτι της σιδηροδρομικής υποδομής του έθνους. Η CSX, δηλαδή, είχε εντολή από την κυβέρνηση να συνεργαστεί με όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη για να επιτύχει την καλύτερη στρατηγική για το High Line και να παραμείνει ουδέτερη ως προς το αποτέλεσμα. 48 Η μελέτη παρουσιάστηκε στο κοινό και περιλάμβανε όλες τις δυνατές χρήσεις, που θα μπορούσε να παραλάβει η ανυψωμένη πλατφόρμα. Η βασική ιδέα ήταν η μετατροπή της οδογέφυρας σε ένα δημόσιο πάρκο, με διαδρομές ποδηλάτου ή περιπάτου με καταστήματα, γκαλερί τέχνης και υπαίθριες καφετέριες ανοιχτές στο κοινό. Περιλάμβανε κι άλλες πιθανές χρήσεις της γραμμής, όπως για παράδειγμα χώρους στάθμευσης και διαφημιστικές πινακίδες. Η εγγραφή της πλατφόρμας στο ομοσπονδιακό πρόγραμμα Rails to Trails μέσω του railbanking, θα μπορούσε να επιτρέψει τη μετατροπή του High Line στο πιο ξεχωριστό πάρκο της πόλης. Ο Michael Brimmer, περιφερειακός αντιπρόεδρος διακυβερνητικών σχέσεων της CSX, εξήγησε ότι η πρόταση για καταστήματα και δραστηριότητες αναψυχής στην πλατφόρμα είναι ιδιαίτερα ελκυστική και κερδοφόρα για τους ιδιοκτήτες της περιοχής, λόγω των υφιστάμενων συνδέσμων με τα κτίρια, καθώς τα εστιατόρια, οι γκαλερί και η λιανική δραστηριότητα στους δεύτερους ορόφους των κτιρίων αυτών θα μπορούσαν εύκολα να συνδεθούν με υπαίθριους χώρους καθιστικών του πάρκου.49

Sasha Khlyavich Hynes, ηλεκτρονική διεύθυνση Center for active design, The Story Behind the High Line, 2004 (https://centerforactivedesign.org/ highlinehistory) 49 David Edmond Moore, Jason Harris, Nicole Milliken (editors), Joel Babbit (executive producer), ηλεκτρονική διεύθυνση Mother Nature Network, Improbable Journey: The Story Of New York’s High Line, 16 Αυγούστου 2012 (video) (https://www. mnn.com/lifestyle/responsible-living/sponsorvideo/ improbable-journey-the-story-of-new-yorks-high-line) 48

Οι προκλήσεις Στο δημαρχείο, σύμβουλοι του δήμαρχου Rudolph W. Giuliani απέρριψαν την πρόταση railbanking ως σενάριο φαντασίας. Ο Joseph Rose, επίτροπος πολεοδομίας, σε τότε συνέντευξή του δήλωσε ότι η πλατφόρμα δεν έχει κανένα δικαίωμα να είναι εκεί αν δεν χρησιμοποιείται. Οι υπεύθυνοι ανάπτυξης ακινήτων είχαν παρόμοιες απόψεις. Αρνητικά τοποθετημένος ήταν και ο Jerome Gottesman, ιδιοκτήτης ολόκληρου του οικοδομικού τετραγώνου στη δυτική πλευρά της 10ης Λεωφόρου, μεταξύ των 17ου και 18ου δρόμου, ο οποίος σκόπευε να κατασκευάσει ένα νέο κέντρο διανομής Federal Express στην περιοχή, η οποία χωριζόταν από την ανυψωμένη πλατφόρμα.50 Οι Joshua David και Robert Hammond, παρόντες κατά τη δημόσια ακρόαση, στην οποία παρουσίασαν τη μελέτη τους τα στελέχη της CSX, ενθουσιάστηκαν και υποστήριξαν την ιδέα από την πρώτη στιγμή. Η υποστήριξη και η πίστη που είχαν για το συγκεκριμένο εγχείρημα οδήγησε στη γέννηση ενός νέου κινήματος και στην ίδρυση μίας πολύ σημαντικής οργάνωσης, με τίτλο Friends of the High Line (σημ. Φίλοι του High Line), η οποία εξελίχθηκε τελικά σε χορηγό και διαχειριστή της γραμμής.51 Η Friends of the High Line (FHL) αντιμετώπισε μία σειρά προκλήσεων. Οι κάτοικοι της περιοχής “Chelsea Property Owners” (σημ. ιδιοκτήτες ακινήτων της Chelsea), είδαν το High Line ως εμπόδιο στα δικά τους αναπτυξιακά συμφέροντα και ζήτησαν από την πολιτεία την κατεδάφιση της πλατφόρμας. Ωστόσο, το Δεκέμβριο του 2001, η Friends of the High Line κατέθεσε αγωγή, με την οποία ισχυριζόταν, ότι η πόλη ήταν υποχρεωμένη να υποβληθεί σε Uniform Land Use Review Process (σημ. 52

Οι Joshua David και Robert Hammond στο High Line (2001) Φωτογραφίες του Joel Sternfeld στο High Line πριν την κατασκευή του πάρκου (απέναντι)

Τhomas J. Lueckjuly, ηλεκτρονική μορφή εφημερίδας New York Times, Up, But Not Running, on the West Side, 25 Ιουλίου 1999, (http://www.nytimes. com/1999/07/25/nyregion/up-but-not-running-onthe-west-side.html) 51 Sasha Khlyavich Hynes, ηλεκτρονική διεύθυνση Center for active design, The Story Behind the High Line, 2004 (https://centerforactivedesign.org/ highlinehistory) 50

Διαδικασία Αξιολόγησης της Χρήσης Γης), προτού κατεδαφίσει την περιουσία.52 Με την πάροδο του χρόνου, η FHL δημιούργησε ένα εντυπωσιακό δίκτυο υποστηρικτών, που δεσμεύτηκαν να μετατρέψουν τη σιδηροδρομική γραμμή σε πάρκο. Η υποστήριξη προήλθε από πολλούς οργανισμούς σχεδιασμού, όπως η Municipal Arts Society, το American Institute of Architects, η Architectural League, η Alliance for the Arts, και η American Planning Association. Εν τω μεταξύ, οι τοπικές επιχειρήσεις και οι εργοδότες συνέβαλαν σημαντικά σε αυτή την προσπάθεια. Οι φωτογραφίες του Joel Sternfeld αποκάλυψαν στο κοινό την εικόνα του High Line, καθώς έως τότε δεν υπήρχε κάποια πρόσβαση στο πάνω μέρος των γραμμών. Οι Νεοϋορκέζοι αντίκρισαν για πρώτη φορά ένα μακρύ, στενό άγριο λιβάδι με λουλούδια, που αιωρούνταν πάνω από τα στενά της βιομηχανικής περιοχής. Είδαν κάτι, που δεν υπήρχε πουθενά αλλού και ήταν τότε, που η κοινή γνώμη πίστεψε ότι άξιζε να σωθεί. Οι Φίλοι του High Line πραγματοποίησαν, επίσης, μελέτη οικονομικής σκοπιμότητας, καταλήγοντας στο συμπέρασμα, ότι το High Line θα δημιουργούσε πολύ περισσότερα έσοδα από τους φόρους ιδιοκτησίας στην πόλη απ’ ότι έξοδα, λόγω του κόστους κατασκευής του. Ο νέος δήμαρχος, Michael Bloomberg, οραματίστηκε το 2002 την ανάδειξη και την αναζωογόνηση των δημόσιων χώρων πρασίνου της Νέας Υόρκης, συμπεριλαμβανομένου του High Line. Το 2002, ο δήμος κατέθεσε στο National Surface Transportation Board (σημ. Εθνική Επιτροπή Μεταφορών) την πρόταση για το railbanking, ενώ δεσμεύτηκε να ενισχύσει το έργο με κονδύλια, τα οποία τελικά έφτασαν τα 61

ibid 51

εκατομμύρια δολάρια και εξασφάλισαν σημαντικές ομοσπονδιακές και κρατικές πιστώσεις.53 Η δικαίωση Η μόνη αντίσταση ήταν αυτή των Chelsea Property Owners. Το φθινόπωρο του 2003, το Τμήμα Πολεοδομίας ξεκίνησε τη διαδικασία της οριοθέτησης μίας νέας περιοχής στο West Chelsea μεταξύ 16ου και του 30ου δρόμου, που περιελάμβανε τη δημιουργία ενός High Line Transfer Corridor (Διαδρομή Μεταφορών του High Line). Οι Chelsea Property Owners αποκτούσαν έτσι το δικαίωμα να πωλούν αχρησιμοποίητα δικαιώματα ανάπτυξης πάνω και δίπλα στο High Line σε καθορισμένες τοποθεσίες. Το σχέδιο αποτέλεσε αντικείμενο έντονης διαπραγμάτευσης με πολλές ομάδες συμφερόντων και, καθώς πλησίαζε η ολοκλήρωση, οι βάσεις για το High Line μπήκαν σε ισχύ: οι ιδιοκτήτες ακινήτων της Chelsea απέσυραν τις αντιρρήσεις τους. Το Surface Transportation Board ενέκρινε την αίτηση του δήμου για εξυγίανση του High Line και μετατροπής του σε δημόσιο αστικό πάρκο και η CSX δώρισε το μεγαλύτερο τμήμα της υπερυψωμένης σιδηροδρομικής γραμμής στην πόλη.54 Το ζήτημα των δικαιωμάτων των ιδιοκτητών όμως ήταν ζωτικό κι έτσι έπρεπε να δοθεί μία λύση. Μία πιθανή και καθόλου επιθυμητή εξέλιξη θα ήταν η σταδιακή δημιουργία ενός σκληρού ψηλού ορίου-κορυφογραμμής από καινούρια πολυώροφα κτίρια, που θα κατασκευάζονταν στο μέλλον κατά μήκος της 10ης και της 11ης Λεωφόρου, ανάμεσα σε μία βιομηχανική ζώνη μεσαίου μεγέθους. Έπρεπε να βρεθεί μία λύση, η οποία θα προστάτευε τη μορφή του High Line, αλλά και τη μορφολογία της περιοχής. 54

Η πρώτη επίσκεψη της CSX και της FHL στο High Line (2001)

Ηλεκτρονική διεύθυνση HR&A Advisors, The High Line Transformation, (https://www.hraadvisors.com/ portfolio/the-high-line/) 54 ibid 51 53

Οι φορείς της πόλης, όμως, δεν είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν τη γη κάτω από το High Line, ώστε να προλάβουν μία τέτοια κατάσταση, οπότε χρησιμοποίησαν ένα πολεοδομικό εργαλείο με την ονομασία Transfer of Development Rights για τη μεταβίβαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, και τα δικαιώματα ανάπτυξης σε περιοχές γύρω από το δυτικό Chelsea. Με αυτό τον τρόπο, το Transfer of Development Rights έδινε στον εκάστοτε ιδιοκτήτη το δικαίωμα μεταβίβασης των δικαιωμάτων, κι έτσι αποφεύγονταν κάθε ενδεχόμενο χρηματικής ζημίας του.55 Το Σεπτέμβριο του 2004, η πολιτεία της Νέας Υόρκης, ο δήμος και η ιδιοκτήτρια εταιρεία κατέθεσαν από κοινού αίτηση στο Surface Transportation Board για την αξιοποίηση του High Line. Εννέα μήνες μετά, ξεκίνησαν οι διαπραγματεύσεις της αξιοποίησης. Το Νοέμβριο του 2005, η πόλη αποκτά την κυριότητα του High Line από την CSX Transportation, η οποία δωρίζει τη γραμμή. Τα πρώτα έργα για την μετατροπή της γραμμής σε πάρκο ξεκινούν τον Απρίλιο του 2006 και λαμβάνει χώρα μία εκδήλωση για τον εορτασμό της έναρξης των εργασιών.56 Τις επόμενες δεκαετίες το Far West Chelsea μετατρέπεται σε κέντρο τέχνης και πολιτισμού, με χώρους εκθέσεων, γκαλερί, καταστήματα σχεδιαστών, πολυσύχναστα εστιατόρια, καφέ και χώρους εργασίας πολλών καλλιτεχνών, που επέλεξαν να μετακινηθούν από το κοντινό SoHo σε αποθήκες και πατάρια μεταξύ της 20ης και 29ης οδού, δυτικά της 10ης Λεωφόρου.

Πανό στο High Line υπέρ της διάσωσης της γραμμής David Edmond Moore, Jason Harris, Nicole Milliken (editors), Joel Babbit (executive producer), ηλεκτρονική διεύθυνση: Mother Nature Network, Improbable Journey: The story of New York’s high line (part 4 of 5): salvation, (video) (https://www. mnn.com/lifestyle/responsible-living/sponsorvideo/ story-of-new-yorks-high-line-part-4-of-5-salvation) 56 Ηλεκτρονική διεύθυνση SSCE Reference Guide, Background Information for the Highline, Highline Part 1, σελ. 4-5, (https://summerssce10.files.wordpress. com/2010/06/highline-part-1.pdf) 55

|κεφάλαιο 3 56

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ HIGH LINE// ΜΕΡΟΣ Α’

_πριν το μεγάλο έργο Μετά από χρόνια προσπαθειών για την εξασφάλιση του High Line ως δημόσιου χώρου, ο στόχος είχε επιτευχθεί και ο σωστός σχεδιασμός ήταν παραπάνω από επιτακτικός. Από τον Ιανουάριο έως και τον Ιούλιο του 2003, ένας ανοιχτός διαγωνισμός ιδεών, με τίτλο Designing the High Line αναζητούσε προτάσεις μέσω του ανασχεδιασμού της γραμμής.57 Κεντρικό θέμα του διαγωνισμού ήταν το High Line, η υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή που εκτείνεται από την οδό Gansevoort έως την 30η οδό, ενώ αργότερα κατά την κατασκευή του χωρίστηκε σε δύο τμήματα για οικονομικούς λόγους. Το τρίτο τμήμα από την 30η οδό έως την 34η οδό, The Rail Yards, δεν περιλαμβανόταν στην περιοχή σχεδιασμού. Η γενική εικόνα της περιοχής αντανακλούσε το παρελθόν της, με απογραφή κτιρίων που περιελάμβανε πολλά γκαράζ, εργοστάσια και αποθήκες. Η περιοχή βρισκόταν συνεχώς υπό σημαντική ανασυγκρότηση, που άλλαζε τον χαρακτήρα της.58 Η εικόνα που αντίκριζαν καθημερινά οι κάτοικοι της περιοχής μέχρι και το 2006, ήταν ένα ερείπιο, ένα σκουριασμένο σκουπιδότοπο με τη φύση να αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα σε όλη την επιφάνεια του σιδηρόδρομου. Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του Διοικητικού Συμβουλίου, οι περισσότεροι κάτοικοι της κοινότητας τάσσονταν υπέρ της μετατροπής της γραμμής σε πάρκο, με την προϋπόθεση ότι θα αποτελούσε ένα αξιόλογο έργο για την πόλη. Η κοινότητα ήταν επιφυλακτική ως προς νέες, μεγάλης κλίμακας δομές που θα εμπόδιζαν την θέα ή την πρόσβαση στον ποταμό Hudson. Το έργο θα έπρεπε να παρέχει ανοιχτό χώρο για πολιτιστικά δρώμενα, να είναι προσβάσιμο από όλους και ασφαλές, ακόμη και για ΑΜΕΑ. Αλλά, πάνω απ’ όλα ήταν αναγκαίο να στοχεύει στη σύνδεση και στο σεβασμό των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, καθώς υπήρχαν ορισμένα κτίρια κατοικιών, που 58

John Emerson, ηλεκτρονική διεύθυνση Backspace, Redesigning the High Line, 14 Ιουλίου 2003 (https:// backspace.com/notes/2003/07/redesigning-the-highline.php) 58 ibid 58 57

βρίσκονταν μέχρι και σε απόσταση 5 μέτρων από τη γραμμή.59 Ο διαγωνισμός χρειάστηκε ένα χρόνο για να οργανωθεί από την αρχή μέχρι το τέλος και ήταν ένας τρόπος για να ενθουσιάσει το κοινό, να αυξήσει την υποστήριξη και να δημιουργήσει ανοιχτή δημόσια συζήτηση. Οι εμπλεκόμενοι με το διαγωνισμό δεν απέρριψαν σουρεαλιστικές ιδέες, αντιθέτως τις ενθάρρυναν από την πρώτη στιγμή, ώστε να προσφέρουν σε κάθε πρόταση μία ευκαιρία δημόσιας προβολής.60

59-60

ibid 57

_ο διαγωνισμός και η ανάθεση Τον Ιανουάριο του 2003, η Friends of the High Line, αναζητώντας καινοτόμες προτάσεις για το σχεδιασμό και τη χρήση της γραμμής ως ένα υπερυψωμένο δημόσιο πάρκο της πόλης, προκήρυξε διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ιδεών με τίτλο “Designing the High Line”. Το High Line αποτελούσε τότε ένα νέο πεδίο σχεδιασμού χωρίς προηγούμενα παραδείγματα – με εξαίρεση το Promenade Plantée, την ανακατασκευασμένη υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή στο Παρίσι. Ο διαγωνισμός είχε ως αποτέλεσμα 720 συμμετοχές από 36 χώρες. Οι προτάσεις αξιολογήθηκαν το Μάιο του 2003. Επειδή το “Designing the High Line” ήταν ένας διαγωνισμός "ιδεών", στόχος του ήταν η κοινοποίηση πρωτότυπων σχεδίων – σχέδια τα οποία δεν έπρεπε απαραίτητα να είναι ρεαλιστικά ή πρακτικά. Η κριτική επιτροπή διέκρινε προτάσεις που ξεχώριζαν, μέσα από τη φιλοδοξία και την πρωτοτυπία των σχεδίων, ενσωματώνοντας το εξαιρετικό φάσμα των δυνατοτήτων, που υπήρχαν για το μέλλον του High Line. Περισσότερες από 100 προτάσεις, συμπεριλαμβανομένων των νικητών του διαγωνισμού, παρουσιάστηκαν στον εκθεσιακό χώρο του Grand Central Terminal.61 Κάποιες από τις ομάδες που διακρίθηκαν είναι: _Ernesto Mark Faunlagui (Hoboken, New Jersey): μέσα από την αφαίρεση και την ανάδειξη τμημάτων της κατασκευής του High Line δημιουργούνται «καδραρισμένες» οπτικές φυγές και καθιστικά, που συνδυάζουν τις ψυχαγωγικές χρήσεις με τη λιτότητα. _Matthew Greer (New York, New York): η διατήρηση της υπάρχουσας ανεξέλεγκτης βλάστησης μετατραπεί τη γραμμή σε λιβάδι, ενώ το κοινό θα μπορούσε να έχει πρόσβαση και να μετακινηθεί πάνω στη γραμμή με μικρά βαγόνια. 60

Οι προτάσεις των Ernesto Mark Faunlagui και Benjamin Haupt and Robert Huebser αντίστοιχα Wan Jerina Binti Wan Aikhsan, ηλεκτρονική διεύθυνση Cargocollective, High Line Competition, Δεκέμβριος 2013 61

_Benjamin Haupt and Robert Huebser (Berlin, Germany): το “Crawler Black Market”, μια κινούμενη δομή με χώρο για πολιτιστικές, λιανικές και ψυχαγωγικές χρήσεις, τόσο πάνω όσο και υπόγεια. _Natalie Rinne (Vienna, Austria): το High Line ως μια μακρόστενη, μεγάλη, υπερυψωμένη πισίνα. Μετά το διαγωνισμό ιδεών, το 2004, οι Φίλοι του High Line και η πόλη της Νέας Υόρκης συνεργάστηκαν για να επιλέξουν την ομάδα σχεδιασμού για την υπερυψωμένη πλατφόρμα. Η διαδικασία επιλογής διεξήχθη για έξι μήνες, από τον Απρίλιο έως τον Αύγουστο του 2004. 52 ομάδες συμμετείχαν, καθεμία από τις οποίες περιλάμβανε ειδικούς από τους κλάδους της αρχιτεκτονικής, της αρχιτεκτονικής τοπίου, της τέχνης, του πολεοδομικού σχεδιασμού και πολλών άλλων συναφών αντικειμένων. Επτά διεπιστημονικές ομάδες επιλέχθηκαν την 1η Μαρτίου του 2004 για το πρώτο στάδιο του διαγωνισμού, οι οποίες ήταν: . James Corner Field Operations & Diller Scofidio + Renfro . Zaha Hadid Architects . Steven Holl Architects . Latz + Partner & The Saratoga Associates . Rogers Marvel Architects; Gustafson Guthrie Nichol . OpenMeshWork.ORG: OpenOffice (Lyn Rice) & Mesh Architectures (Eric Liftin) & Work Architecture Company (Amale Andraos, Dan Wood) . TerraGRAM: Michael Van Valkenburgh Associates & D.I.R.T. Studio (Julie Bargmann) & Beyer Blinder Belle (Neil Kittredge)62

Η πρόταση της Natalie Rinne για το διαγωνισμό Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://files.thehighline. org, Seven Design Teams Short-Listed For High Line Master Plan Team Selection Expected In Fall 2004 62

Το Μάιο του 2004 επιλέχθηκαν για το δεύτερο στάδιο του διαγωνισμού τέσσερις από αυτές, ως οι πιο επικρατέστερες. Οι τέσσερις φιναλίστ ήταν: 1_ Zaha Hadid Architects & Balmori Associates, Skidmore, Owings & Merrill LLP & Studio MDA: Η ομάδα υπό την ηγεσία της Hadid ήταν υποδειγματική στην προσέγγισή της και απέδειξε για άλλη μία φορά την «εμμονή της στη φόρμα». Διατήρησε την ουσία της ριζοσπαστικής και εποικοδομητικής προσπάθειας για υποδειγματική μορφή, προσθέτοντας τις τοπολογικές αναστροφές, που πρόσφατα εκτόπισαν καθαρά ορθογώνια αρχιτεκτονικά συστήματα σε περιπτώσεις, όπου η αρχιτεκτονική γίνεται μία τοποθεσία.

Η πρόταση της ομάδας της Zaha Hadid

2_ Steven Holl Architects & Hargreaves Associates & HNTB: Το έργο του Steven Holl για το High Line ξεκίνησε είκοσι χρόνια πριν με την οραματιστική του μελέτη για την υπερυψωμένη γέφυρα Bridge of Houses, που δημοσιεύτηκε το 1981. Σημαντικό στοιχείο της μελέτης του ήταν η σημασία που έδωσε στα οικολογικά ευεργετικά υλικά. Η ομάδα είπε: «Υιοθετήσαμε μια εξελικτική στρατηγική και όχι ένα συμβατικό γενικό σχέδιο για τη σχεδίαση του High Line. Η προσέγγισή μας θα επιτρέψει την οργανική ανάπτυξη του High Line ως δημόσιου χώρου με τρόπο που να διατηρεί τη μοναδική φαινομενολογική εμπειρία του, [...] και να οδεύσει προς ένα μέλλον όπου το High Line θα αποτελεί οικολογικό δρόμο που θα πλαισιώνεται από νέα δρώμενα στο West Chelsea, αστικούς χώρους και δραστηριότητες».63 3_ TerraGRAM: Michael Van Valkenburgh Associates & D.I.R.T. Studio & Beyer Blinder Belle: 62

Η πρόταση της ομάδας του Steven Holl 63

ibid 61

Η κεντρική αρχή που χρησιμοποίησε το TerraGRAM - βασισμένη στο Archigrami - ήταν η υπεροχή του χρόνου και της διαδικασίας στην υπηρεσία του προγράμματος και της εφεύρεσης. Ο χρόνος και η διαδικασία ορίζουν το τοπίο ως μέσο. Η ακατέργαστη δύναμη του High Line ως άγριο τοπίο προσφέρει το επόμενο βήμα για την απελευθέρωση του πάρκου από το παλιό ύφος των πάρκων του 21ου αιώνα. Η «εμμονή της φόρμας» του 20ου αιώνα είναι η μάσκα, που περιορίζει το τοπίο από το να ορίζεται ως ένα δυναμικό και ζωντανό μέσο με τους δικούς του όρους. Ως εκ τούτου, το TerraGRAM φιλοδοξούσε να αποκαλύψει τους πιθανούς κοινωνικούς και προγραμματικούς δεσμούς μεταξύ του δημόσιου χώρου και της αστικής οικολογίας.64 4_ James Corner Field Operations & Diller Scofidio + Renfro (νικήτρια ομάδα): Το διαγωνισμό τελικά κέρδισε η ομάδα που διοργάνωσε ο James Corner με το γραφείο του James Corner Field Operations -το οποίο ηγούνταν του έργου-, σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο αστικού σχεδιασμού Diller Scofidio + Renfro, τον γλύπτη και εικαστικό Olafur Eliassοn, τον αρχιτέκτονα τοπίου Piet Oudolf και την κατασκευαστική εταιρία Buro Happold Engineering. Η προκλητική προκαταρκτική αντίληψη της ομάδας έμοιαζε περισσότερο με έργο σύγχρονης γλυπτικής παρά με ένα παραδοσιακό πάρκο. Εμπνευσμένη από τη μελαγχολική ομορφιά του High Line, όπου η φύση είχε αποκαταστήσει ένα ζωτικής σημασίας κομμάτι της αστικής υποδομής, ο σχεδιασμός αποσκόπησε να επανατοποθετήσει αυτή τη βιομηχανική μεταφορά σε ένα μεταβιομηχανικό μέσο αναψυχής.65

Η πρόταση της ομάδας TerraGRAM Εξέχουσα πρωτοποριακή αρχιτεκτονική ομάδα, η οποία σχηματίστηκε τη δεκαετία του 1960 στο Λονδίνο. Αντλώντας έμπνευση από την τεχνολογία με σκοπό τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας, επί μία περίπου δεκαετία οι Archigram παρουσίαζαν σταθερά και επίμονα, ακραίες φαντασιακές ιδέες και εικόνες μιας αχαλίνωτης νεωτερικότητας, υπό την μορφή υποθετικών έργων. Αφοσιωμένοι σε μια προσέγγιση τεχνολογικά εξελιγμένων δομών και υποδομών εστιασμένων στην τεχνολογία επιβίωσης, η ομάδα πειραματιζόταν με θέματα όπως οι σπονδυλωτές δομές, η κινητικότητα μέσα στο περιβάλλον, οι χώρο-κάψουλες και οι εικόνες μαζικής κατανάλωσης. i

Wan Jerina Binti Wan Aikhsan, ηλεκτρονική διεύθυνση Cargocollective, High Line Competition, Δεκέμβριος 2013 65 ibid 62 64

|κεφάλαιο 3 64

Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ HIGH LINE// ΜΕΡΟΣ Β’

_οι αρχιτέκτονες και οι βασικές αρχές τους James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro To High Line θεωρείται ένα από τα πιο αναγνωρισμένα και επιδραστικά έργα του 21ου αιώνα και αυτό δεν αποτελεί ένα τυχαίο γεγονός. Οι δημιουργοί του υπερυψωμένου πάρκου είναι διακεκριμένοι επιστήμονες με συστηματική ενασχόληση στο πεδίο του αστικού σχεδιασμού και της τοπιακής αστικότητας, μετρώντας πάνω από τέσσερις δεκαετίες στον χώρο της αρχιτεκτονικής. Τόσο ο James Corner, όσο και οι Diller Scofidio + Renfro, διαθέτουν πλούσιο βιογραφικό με πλήθος δημοσιεύσεων και ομιλιών, όσο και διδασκαλίες σε μερικά από τα σημαντικότερα πανεπιστήμια παγκοσμίως. Για την κατανόηση της οπτικής τους και της αρχιτεκτονικής τους προσέγγισης για το διάσημο πάρκο, είναι απαραίτητη η επισκόπηση του αρχιτεκτονικού τους έργου, αλλά και των βασικών τους αρχών στο πεδίο της αρχιτεκτονικής.

Η βασική ομάδα σχεδιασμού του High Line συζητά μετά την ολοκλήρωση του έργου (2014)

James Corner Field Operations (JCFO) Ο James Corner είναι διακεκριμένος αρχιτέκτονας και θεωρητικός του αστικού σχεδιασμού, το έργο του οποίου επικεντρώνεται στην ανάπτυξη καινοτόμων προσεγγίσεων για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό τοπίου και της αστικότητας. Ξεκίνησε την καριέρα του το 1983, αποφοιτώντας από το προπτυχιακό πρόγραμμα του Manchester Metropolitan University. Το 1986 τελείωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές με κατεύθυνση στο Landscape Architecture and Urban Design (Αρχιτεκτονική Τοπίου και Αστικός Σχεδιασμός) στο University of Pennsylvania, ενώ δύο χρόνια μετά ξεκίνησε τη διδασκαλία στο ίδιο πανεπιστήμιο, αποκτώντας σύντομα την έδρα στο Landscape Architecture Department (2000). Διετέλεσε επίσης καθηγητής στο Royal Danish Academy of Fine Arts της Κοπεγχάγης (1998) και στο KTH School of Architecture της Στοκχόλμης (1999). Ο Corner θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της τοπιακής αστικότητας, έχοντας υπάρξει βασικός ομιλητής σε σχετικά 66

James Corner από το αρχιτεκτονικό γραφείο James Corner Field Operations Έργα του γραφείου JCFO Φωτογραφίες από το Tongva Park (2013) και Navy Pier (2017) αντίστοιχα (απέναντι)

συνέδρια και μετρά στο βιογραφικό του πλήθος δημοσιεύσεων πάνω στο αντικείμενο τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Το αρχιτεκτονικό του γραφείο, James Corner Field Operations (JCFO), δημιουργήθηκε αρχικά σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Stan Allen, αλλά οι εταίροι επέλεξαν να συνεχίσουν ατομική καριέρα το 2005.66 Το James Corner Field Operations (JCFO) είναι ένα βραβευμένο αρχιτεκτονικό γραφείο με έδρα τη Νέα Υόρκη. Το γραφείο βρίσκεται στο προσκήνιο του κινήματος του αστικού τοπίου, συνδυάζοντας ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών κλάδων, συμπεριλαμβανομένης της αρχιτεκτονικής τοπίου, του αστικού σχεδιασμού, της οικολογίας του τοπίου και της τοπιακής αστικότητας. Πρόκειται για μια προσέγγιση που επικεντρώνεται στη διαδικασία και όχι σε μία αρχιτεκτονική μορφή, ενώ σηματοδοτεί μία παραγωγική στάση απέναντι στην απροσδιοριστία, τον ανοικτό χαρακτήρα, την ανάμειξη και τη διακριτικότητα. Η επωνυμία της εταιρείας, εξηγεί ο Corner, επιλέχθηκε για να αντικατοπτρίζει την διεπιστημονική, ολιστική προσέγγισή της. «Σχεδιάζουμε πεδία με περιεχόμενο και αντίκτυπο και όχι αντικείμενα. Πρέπει να λειτουργούμε σε συγκεκριμένα πλαίσια και όχι απλώς να προωθούμε την επιβολή μορφών και να δουλεύουμε με χρονικές διαδικασίες όσο και με χωρικές γεωμετρίες και μορφές».67 Το γραφείο αναλαμβάνει ποικιλία έργων, από απλές αστικές επεμβάσεις μικρής κλίμακας μέχρι μεγάλες αστικές και σύνθετες μεταβιομηχανικές περιοχές. Στα έργα του JCFO υπάρχει μια ιδιαίτερη δέσμευση για το σχεδιασμό ενός ζωντανού και δυναμικού δημόσιου χώρου, που ενημερώνεται από τη διαλογική οικολογία μεταξύ ανθρώπων και φύσης. Εκτός από το High Line της Νέας Υόρκης, μεγάλα έργα του περιλαμβάνουν το Race Street Pier στη Φιλαδέλφεια, το Tongva Park στη Σάντα Μόνικα, το Navy Pier στο Σικάγο, το South

Graham Livesey, περιοδικό Canadian Architect, A Look at Landscape Urbanism, Νοέμβριος 2009, (https://www.canadianarchitect.com/features/a-lookat-landscape-urbanism/) 67 James Corner’s High Line vision, Εκδοτικός οίκος Phaidon, 3 Σεπτεμβρίου 2015, (http://de.phaidon.com/ agenda/architecture/articles/2015/september/03/ james-corners-high-line-vision/) 66

Park στο Queen Elizabeth Olympic Park στο Λονδίνο και άλλα έργα παγκόσμιας εμβέλειας. Το έργο του James Corner Field Operations έλαβε το Εθνικό Βραβείο Σχεδίασης (2010), το Βραβείο Αρχιτεκτονικής της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών (2004) και το Βραβείο Εξαίρετης Σχεδίασης Daimler Chrysler (2002). Τα έργα έχουν δημοσιευθεί και παρουσιάζονται διεθνώς σε χώρους, όπως το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, τη Βασιλική Ακαδημία Τέχνης, τη Μπιενάλε της Βενετίας και τη Μπιενάλε του Ρότερνταμ. Το JCFO αναδείχθηκε μία από τις πιο καινοτόμες εταιρίες σχεδιασμού παγκοσμίως από τη Fast Company (2012) και ένα από τα σημαντικότερα γραφεία αρχιτεκτονικής τοπίου από το περιοδικό Time (2010). Ο James Corner είναι επίσης καθηγητής αρχιτεκτονικής τοπίου στο Πανεπιστήμιο της Pennsylvania, στο School of Design, ενώ ήταν ο επικεφαλής για τον σχεδιασμό του High Line μαζί με την Lisa Switkin.68

Diller Scofidio + Renfro (DS+R) Από αριστερά προς τα δεξιά: Charles Renfro, Ricardo Scofidio, Elizabeth Diller

Diller Scofidio + Renfro (DS + R) Η Diller Scofidio + Renfro (DS + R) είναι μια διεθνώς αναγνωρισμένη εταιρεία σχεδιασμού, που καλύπτει τα πεδία της αρχιτεκτονικής, των εικαστικών τεχνών και των τεχνών του θεάματος. Η Elizabeth Diller είναι καθηγήτρια αρχιτεκτονικής του πανεπιστημίου Princeton και μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών και o Ricardo Scofidio είναι επίτιμος καθηγητής στο Cooper Union, ενώ μαζί ξεκίνησαν την εταιρεία τους το 1981. Ο Charles Renfro έγινε μέλος της εταιρείας το 1997 και συνέταιρος το 2004, ενώ διδάσκει στο School of Visual Arts. Το γραφείο αναγνωρίστηκε από το Ίδρυμα MacArthur με βραβείο “genius” , το πρώτο βραβείο που δόθηκε από το ίδρυμα στον 68

James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 449 68

τομέα της αρχιτεκτονικής και έλαβε το βραβείο Brunner από την Αμερικανική Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών (2003) και το Εθνικό Βραβείο Σχεδιασμού από το Smithsonian (2005). Το 2003, το Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Whitney παρουσίασε μία μεγάλη έκθεση του έργου τους, την πρώτη αναδρομική έκθεση που ερεύνησε την καριέρα εν ζωή αρχιτεκτόνων. Εκτός από το High Line, μεγάλα έργα του γραφείου αποτελούν ο επανασχεδιασμός του Lincoln Center for Performing Arts, το Juilliard School, το Alice Tully Hall, το School of American Ballet, το Granoff Center at Brown University, το Boston’s Institute of Contemporary Art κ.α. Στα εναλλακτικά έργα του DS+R περιλαμβάνεται το Blur, ένα κτίριο κατασκευασμένο από ατμοποιημένο νερό λίμνης στην Ελβετία και το Musings on Glass Box στο Fondation Cartier στο Παρίσι. Το περιοδικό Time συγκατέλεξε το γραφείο, το 2009, στην ετήσια λίστα του με τους 100 πιο σημαντικούς ανθρώπους. Το γραφείο DS+R είναι ιδιαίτερα γνωστό για τη διεπιστημονική προσέγγιση της αρχιτεκτονικής: μία νέα διάσταση στην αρχιτεκτονική, προσαρμοσμένη στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου. Κινητήρια δύναμη τους αποτελούν οι νέες τεχνολογικές ιδέες και οι καινοτομίες, που απορρέουν από τη συνεχή εναλλαγή παραστάσεων και την επαφή τους με νέους πολιτισμούς. Μέσω του έργου τους δηλώνουν, ότι η αρχιτεκτονική είναι μία φυσική εκδήλωση, που δεν εντοπίζεται μόνο στα κτίρια. Το λεξιλόγιο τους συνδυάζει δομές της θεαματικής φύσης και ευσυνείδητης χρήσης του χώρου, με βάση τη χρησιμοποίηση και την κατανόηση τους από το κοινό.69 Η επιρροή που ασκούν ως επιστήμονες, είναι απόρροια, τόσο της συμβολής τους στη θεωρία και την κριτική της αρχιτεκτονικής, όσο και των κατασκευών τους.70

Το εντυπωσιακό Blur των DS+R στην Ελβετία (2002) (απέναντι) http://www.floornature.com/elizabeth-diller-dillerscofidio-renfro-7081/ 70 https://archinect.com/firms/cover/106441/dillerscofidio-renfro 69

_οι αρχικές προθέσεις για το High Line Κύριο μέλημα των δημιουργών ήταν η δημιουργία ενός καλά μελετημένου και σχεδιασμένου έργου τοπιακής αστικότητας, που θα μετέτρεπε το υπάρχων αστικό κενό σε ένα γραμμικό πάρκο πλήρως αφομοιωμένο από τον αστικό ιστό, με κύριο πρωταγωνιστή το τοπίο. Υιοθετήθηκε ένα δυναμικό προγραμματικό πλέγμα διαπραγμάτευσης της σχέσης μεταξύ του φυσικού και του αστικού, βιομηχανικού περιβάλλοντος. Το φυσικό τοπίο, οι εγκαταλελειμμένες δομές και ο αδόμητος χώρος εντάχθηκαν σε ένα «μεταβαλλόμενο και συνεχώς εξελισσόμενο αστικό οικοσύστημα».71 Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα, το οποίο τέθηκε ως βασική αρχή, ήταν η διατήρηση της ποιότητας της συγκοινωνιακής υποδομής και κατ’ επέκτασιν της ιστορίας του τόπου, μέσω της χρήσης των κατάλληλων υλικών και της διατήρησης της γραμμικότητας. Τελικό στόχο αποτελούσε η δημιουργία ενός αστικού πάρκου με οικολογικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αλληλεπιδράσεις και υποδομές, που θα ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής και θα προσαρμόζονταν στους μετασχηματισμούς του αστικού ιστού με το πέρασμα του χρόνου, με έμφαση στη συλλογική μνήμη. Η ομάδα ξεκίνησε θέτοντας την ερώτηση: «Τι θα ανθήσει εδώ;» ως το κεντρικό θέμα της μελέτης τους. Η στρατηγική τους συνοψίστηκε από τον όρο “Agri-Tecture”, μια έννοια που συνδυάζει οργανικά και ανόργανα υλικά και επιφάνειες. Συνδυάζοντας το τοπίο και την αρχιτεκτονική, η επιφάνεια του High Line χωρίστηκε σε μεμονωμένες ενότητες με πλακόστρωτα και φυτεμένες περιοχές, σε διαφορετικούς βαθμούς που κυμαίνονταν από πλήρες πλακόστρωτο έως φυτεμένο έδαφος. Ειδικά δημιουργημένα προκατασκευασμένα κομμάτια από σκυρόδεμα με ανοιχτούς συνδέσμους, θα επέτρεπαν τη δημιουργία οποιασδήποτε ευκαιριακής βλάστησης. Αυτά τα προκατασκευασμένα 70

Τμήμα της πρώτης πινακίδας Η λογική του Agri-tecture και η σταδιακή μετάβαση από τα μαλακά στα σκληρά υλικά Πινακίδα 3 και 4 Κατόψεις, τομές και αξονομετρικά (απέναντι)

Γεωργία Ποζοκίδου, Εύα Σοπέογλου, Βασιλική Τσιούμα, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Αστικά κενά: Παραδείγματα και εμπειρίες από τις αμερικανικές πόλεις, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 71

μέρη με τα κωνικά άκρα θα τοποθετούνταν μέσα στις φυτεμένες περιοχές σε σχήμα χτένας, δημιουργώντας ένα τοπίο χωρίς σταθερές διαδρομές μέσα στις οποίες οι άνθρωποι θα μπορούσαν να κινούνται ελεύθερα. Το αποτέλεσμα, θα ήταν η αναβίωση ενός μεταβιομηχανικού χώρου ως χώρου αναψυχής, ζωής και ανάπτυξης. Η στρατηγική AgriTecture έθεσε τους κανόνες για τη σχέση μεταξύ ανάπτυξης και χρήσης των φυτών, δημιουργώντας μια σύνθεση μεταβαλλόμενων αναλογιών, που περιέχουν μέρη για την άγρια φύση, την καλλιέργεια, τον οικείο και το δημόσιο χώρο. Η ιδέα πίσω από το σχεδιασμό ήταν ότι ο χώρος θα παραμείνει ανοιχτός, με συνεχή ανάπτυξη και αλλαγές που θα λαμβάνουν τόπο με την πάροδο του χρόνου. 72 Η ομάδα εξέθεσε έξι πινακίδες παρουσίασης. Οι δύο πρώτες παρουσίαζαν τις μεμονωμένες ιδέες, μαζί με το κεντρικό κείμενο που ασχολούνταν με τη σημασία του Agri-Tecture, με μεθόδους καθορισμού διαφορετικών οικοτόπων και τόπων επιβίωσης, την ανάπτυξη της βλάστησης με την πάροδο του χρόνου και την ανάπτυξη οικολογικού πλούτου και ειδών ποικιλομορφίας. Οι κατόψεις, τα αξονομετρικά σχέδια, οι τομές και οι όψεις διασαφηνίζουν τις ιδέες και παρουσιάζουν διάφορες δυνατότητες ανάπτυξης. Το τρίτο και το τέταρτο πάνελ απεικονίζουν μία κάτοψη του High Line, συμπληρωμένη με σχέδια τομών για επιμέρους περιοχές και αξονομετρικές παρουσιάσεις συγκεκριμένων επιμέρους περιοχών. Οι τελευταίες δύο πινακίδες περιέχουν φωτορεαλιστικές αναπαραστάσεις, που αντιπροσωπεύουν περιοχές του High Line και τη σχέση του με το περιβάλλον του. Αυτή η συμμετοχή ήταν ασυνήθιστη, καθώς άρχιζε με μία ερώτηση. Η

Elke Mertens, Visualizing Landscape Architecture, FUNCTIONS I CONCEPTS I STRATEGIES, Walter de Gruyter, Birkhauser, Οκτώβριος 2009, σελ. 151-157 72

ποικιλία στις δισδιάστατες και τρισδιάστατες απεικονίσεις ή σχηματικές τομές στις δύο πρώτες πινακίδες αποσκοπούν να απαντήσουν σε αυτή την ερώτηση, παρά να παρουσιάσουν λύσεις σχεδιασμού για συγκεκριμένους τόπους. Αντ΄ αυτού, αυτά αναπαρίστανται στο τρίτο και τέταρτο πόστερ - σε πολύ μικρή κλίμακα με λεπτομερή σχεδιασμό, με προστιθέμενα προοπτικά σχέδια και σχέδια τομών. Όλες μαζί, οι εικόνες δημιουργούν μια περίπλοκη εικόνα του σχεδίου. Τα δύο τελικά πόστερ, με τις έγχρωμες τρισδιάστατες απεικονίσεις, που είναι τοποθετημένα το ένα δίπλα στο άλλο χωρίς κενό μεταξύ τους, είναι εντυπωσιακά, επειδή μιλούν μια εντελώς διαφορετική γλώσσα από τα ακριβή σχέδια που προηγήθηκαν. Οι αλλαγές στον ανοικτό χώρο με την πάροδο του χρόνου −μια σημαντική πτυχή− παρουσιάζονται σε ένα αρχικό σχέδιο και ως ένα στατιστικό στοιχείο της μελέτης.73

Οι έξι πινακίδες συνολικά (απέναντι) 73

ibid 72

_οι αρχές και οι στόχοι του σχεδιασμού Οι λιγοστοί πόροι που υπήρχαν απαιτούσαν το διαχωρισμό της κατασκευής του υπερυψωμένου πάρκου σε τρεις φάσεις. Η μελέτη της πρώτης φάσης ολοκληρώθηκε έξι μήνες μετά το πέρας του διαγωνισμού και περιλάμβανε το γενικό σχεδιαστικό πλάνο για ολόκληρη την κατασκευή, αλλά και το προκαταρκτικό σχέδιο τεσσάρων οικοδομικών τετραγώνων, από την οδό Gansevoort έως τη 15η οδό. Αυτή η προκαταρκτική έκθεση εμπεριείχε τις βασικές αρχές σχεδιασμού, που θα καθοδηγούσαν την υλοποίηση του υπέργειου αστικού πάρκου κατά τη διάρκεια της επόμενης δεκαετίας.74 Οι αρχιτέκτονες οραματίστηκαν ένα ήσυχο πάρκο χαλάρωσης και ψυχαγωγίας, με άγριο φυσικό πλούτο. Η διατήρηση όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων του High Line αποτελούσε το πιο καίριο ζήτημα για την ομάδα σχεδιασμού. Για το λόγο αυτό, υιοθέτησαν το σύνθημα “Keep it: Keep it simple, keep it wild, keep it quiet, keep it slow” (σημ. Διατήρησέ το: Κράτα το απλό, Κράτα το άγριο, Κράτα το ήσυχο, Κράτα το αργό). Η διατήρηση τόσο των στοιχείων της σιδηροδρομικής γραμμής (σκελετός, ίχνη γραμμών κ.α.), όσο και της άγριας και ανεξέλεγκτης βλάστησης του τοπίου συντέλεσε στην ανάδειξη της ατμόσφαιρας, που απέπνεε η γραμμή μετά την μακροχρόνια εγκατάλειψη της.75 Μία από τις βασικές αρχές είναι η αυτονομία και η συνέπεια. Το πάρκο αξιοποιήθηκε με τέτοιο τρόπο, ώστε να ξεχωρίζει από την περιοχή που το φιλοξενεί, με ένα σχεδιαστικό πρότυπο συνεχές και συνεπές, και όχι αποσπασματικό. Ως μοναδική, αυτόνομη οντότητα, το High Line είχε αναπτύξει τη δική του οικολογία, το δικό του οικοσύστημα. Ο αστικός ιστός έχει, επίσης, τις δικές του ιδιότητες οικολογίας, οικονομίας, πολιτισμού και ταυτότητας. Τα δύο συστήματα είναι ξεχωριστά και, επομένως, πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν ανεξάρτητα, να διατηρήσουν 74

Μέρος της προκαταρκτικής έκθεσης της ομάδας Η πρόθεση να διατηρηθεί η υπάρχουσα κατάσταση του High Line στο μέγιστο βαθμό Φωτογραφία του High Line Γινέται αντιληπτή η αυτονομία, η συνέχεια και η απλότητα του πάρκου (απέναντι πάνω) Φωτογραφία του High Line Το τοπίο έχει διατηρηθεί στο μεγαλύτερο μέρος του και η έντονη βλάστηση κυριαρχεί (απέναντι κάτω)

James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 166 75 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 169, 171, 175 74

Scofidio + New York, Scofidio + New York,

τις διαφορές τους, αλλά και να εισέλθουν σε μια νέα διαδικασία ενός βρόγχου ανατροφοδότησης, μίας νέας οικολογικής αλληλεπίδρασης.76 Με την ανάδειξη και τη διατήρηση της ποιότητας και της μορφής της συγκοινωνιακής υποδομής, διατηρείται ταυτόχρονα η συνέχεια, η συνέπεια και η γραμμικότητα του υπερυψωμένου πάρκου. Επομένως, εφαρμόζεται η αρχή της δημιουργίας ενός μεγάλου, γραμμικού πάρκου με αυτόνομες λειτουργίες. Τονίζοντας τα τρία παραπάνω χαρακτηριστικά επιτυγχάνεται ταυτόχρονα και η απλότητα του πάρκου, την οποία επιδίωξαν οι αρχιτέκτονες στη σύνθεση τους (Keep it simple).77 Πρωταγωνιστικό ρόλο στη βασική ιδέα του High Line κατείχε το υπάρχων τοπίο. Οι σχεδιαστές δεν θα μπορούσαν παρά να δώσουν τη δέουσα σημασία στο τοπίο που αντίκρισαν μπροστά τους την πρώτη φορά, που επισκέφθηκαν την εγκαταλελειμμένη, τότε, υπερυψωμένη γραμμή. Αυτή η ανάμνηση αποθηκεύτηκε στη μνήμη τους ως κάτι το αξιοσημείωτο, γι’ αυτό δεν θα μπορούσε παρά να αποτελεί έναν από τους πυλώνες των βασικών τους αρχιτεκτονικών προθέσεων. Οι φωτογραφίες του Joel Sternfeld, ο οποίος αποθανάτισε την άγρια φύση του αστικού κενού, μελετήθηκαν ενδελεχώς από την αρχιτεκτονική ομάδα. Ο Piet Oudolf, ο αρχιτέκτονας τοπίου, επιμελήθηκε με ιδιαίτερη προσοχή τον σχεδιασμό των κήπων και την επιλογή των διαφορετικών ειδών βλάστησης. Δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στη διατήρηση των εικόνων και των συναισθημάτων που δημιουργεί η όψη του τοπίου (Keep It Wild). Η άγρια βλάστηση, που είχε δημιουργηθεί μετά από τη μακροχρόνια ανενεργία της γραμμής, προσδίδει αρχιτεκτονική ευαισθησία και εντείνει το αίσθημα της μελαγχολίας, ενισχύοντας παράλληλα τη δραματικότητα του τοπίου. Ταυτόχρονα, δίνεται έμφαση στα συναισθήματα που δημιουργεί και αναδεικνύεται η ιστορία του μέσα από μία σύγχρονη

James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 139 77 Edward Dimendberg, Diller Scofidio Architecture After Images, The University Press, London, 2013, σελ. 188-189 76

Scofidio + New York, + Renfro: Of Chicago

οπτική.78 Αντιλαμβάνεται κανείς, λοιπόν, ότι η ενίσχυση, αλλά και η δημιουργία άγριων, ασυνήθιστων και υφιστάμενων συνθηκών κυριαρχεί στη βασική δομή της ιδέας. Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο που προσπάθησαν να ενσωματώσουν οι αρχιτέκτονες στη σύνθεση τους ήταν αυτό της «επιβράδυνσης» (Keep It Slow). Όπως ο ίδιος ο James Corner επιλέγει να το αποκαλεί, πρόκειται για μία «επιβράδυνση του αστικού ρυθμού των επισκεπτών».79 Αυτό μεταφράζεται σχεδιαστικά σε μεγάλες, ποικίλες, αλλά ταυτόχρονα οικείες περιπατητικές διαδρομές, οι οποίες παροτρύνουν τον επισκέπτη να περιπλανηθεί αργά, χωρίς βιασύνη στους κήπους του High Line. Οι επιφάνειες από σκυρόδεμα μαζί με τις φυτεμένες περιοχές, δημιουργούν ένα ατέρμονο κυματιστό μονοπάτι, «συνδυάζοντας αρμονικά τα φυσικά με τα οικοδομικά υλικά που τονίζουν τα στοιχεία της γραμμής, το άγριο, το καλλιεργημένο και το οικείο».80 Η ανάγνωση του πάρκου, άλλα και των εμπειριών που προκαλεί σε αυτόν που το διανύει δεν γίνονται βίαια, αντιθέτως έχουν διάρκεια, ακριβώς όπως στα τοπία, που δεν έχουν όρια και δεν μπορεί κανείς να τα διαβάσει στιγμιαία, καθώς βρίσκονται συνεχώς σε μία διαδικασία ανασχηματισμού. Αντίστοιχα στο High Line, ο επισκέπτης βιώνει το τοπίο με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με τις εποχές, την ώρα, τις καιρικές συνθήκες, τους παράγοντες που καθορίζουν τα χρώματα και τις υφές του περιβάλλοντος. Το πάρκο δεν προσπαθεί να περιγράψει την ιστορία του σταθμού, αντιθέτως, στόχος είναι η γέννηση διαφορετικών αναγνώσεων και κατευθύνσεων. Για τον Corner και την ομάδα του, σημασία δεν έχει η απόδοση ενός συγκεκριμένου νοήματος, αλλά η αποδοχή του έργου από το κοινό. Ο σχεδιαστής δεν δίνει ο ίδιος μία καθορισμένη απάντηση, αντιθέτως, ο κόσμος προσδίδει διαφορετικές 76

ibid 77 James Corner, δήλωση για το High Line στο περιοδικό ΔΟΜΕΣ, Νέες Αστικές Εμπειρίες, τεύχος 08/09, 2009 80 ibid 77 78

ερμηνείες στο πάρκο, καθώς το βιώνει. Ένας καλός σχεδιασμός δεν κατευθύνει με προφανή νοήματα, αλλά γεννά συναισθήματα και προβληματισμούς. Έτσι, ο επισκέπτης του High Line μπορεί απλά να περιπλανηθεί, να συνδιαλλαχθεί με το παρελθόν, να συμμετάσχει σε διαδραστικά προγράμματα, να γίνει μέρος της αστικότητας του πάρκου, να παρατηρήσει τους γρήγορους ρυθμούς της αστικής ζωής που συμβαίνουν στην πόλη (κάτω στάθμη) από το πάρκο (πάνω στάθμη) με έναν επιβραδυμένο ρυθμό.81 Η παραπάνω διαδικασία, ωστόσο, επιτυγχάνεται και με την επιτυχία των αρχιτεκτόνων να δημιουργήσουν τοποθεσίες με διαφορετικές οπτικοακουστικές και αρχιτεκτονικές ποιότητες και υφές. Όπως το ονόμασε η αρχιτεκτονική ομάδα, το “Program Mix”, έχει σκοπό να καλλιεργήσει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων για κάθε ώρα και μέρα του έτους, που θα προωθεί τις ανταλλαγές και τις τυχαίες συναντήσεις. Οι αρχιτέκτονες παρατήρησαν ότι το Hudson River Park, ένα υφιστάμενο, γραμμικό πάρκο κατά μήκος της προκυμαίας δυτικά του High Line, διατηρεί τα τυπικά στοιχεία ενός αστικού πάρκου, όπως ποδηλασία, τρέξιμο, αθλήματα, τέχνες και παιχνίδι. Θέλοντας, έτσι, να αποφύγουν την επανάληψη ενός ακόμη αστικού πάρκου με τα ίδια χαρακτηριστικά, έθεσαν ως στόχο για το High Line τις διαφορετικές και πρωτότυπες χρήσεις και εμπειρίες.82 Η ομάδα επέλεξε να διεξάγει, πριν το σχεδιασμό, μία οικολογική αξιολόγηση των υφιστάμενων συνθηκών επάνω στο High Line: χαρτογραφήθηκαν οι παρατηρούμενες συνθήκες, καταγράφηκαν τα υπάρχοντα είδη πανίδας και σημειώθηκαν γενικές παρατηρήσεις και αρχικά συμπεράσματα σχετικά με τον οικολογικό χαρακτήρα της γραμμής.83 Μέσω της αξιολόγησης παρατηρήθηκαν εναλλαγές στο σκηνικό, οι οποίες διατηρήθηκαν και αξιοποιήθηκαν

Φωτογραφία από την οδό Gansevoort Οι αργοί ρυθμοί του πάρκου και οι γρήγοροι ρυθμοί του αστικού ιστού Φωτογραφία από το Seating Steps and Lawn Η επιβράδυνση του αστικού ρυθμού (απέναντι πάνω) Φωτογραφία από το Sundeck and Water Feature Οι διαφορετικές αναγνώσεις από τους επισκέπτες (απεναντι κάτω)

ibid 77 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 139 83 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 171-174 81

Scofidio + New York, Scofidio + New York,

αναλόγως, δημιουργώντας αντιθέσεις. Έτσι, ένας επισκέπτης συναντά στη γραμμή είτε ηλιόλουστες, είτε σκιερές περιοχές, χώρους πρασίνου ή πλακόστρωτα μονοπάτια, απομονωμένες τοποθεσίες αλλά και χώρους συνάθροισης. Ωστόσο, παρά τις αντιφατικές εικόνες που δημιούργησαν οι σχεδιαστές, το λεξιλόγιο μεταξύ των χώρων στάσης και κίνησης παραμένει κοινό και εξακολουθεί να αποτελεί βασικό στόχο της συνθετικής ιδέας.84 Ο ακριβής σχεδιασμός και η εξονυχιστική μελέτη κάθε μικρού καθιστικού και εσοχής έγιναν με βάση την αποφόρτιση και την ξεκούραση του περιηγητή, αλλά ταυτόχρονα δόθηκε ιδιαίτερη σημασία στον προσανατολισμό και στην εκάστοτε θέση-στάθμη. Παρατηρείται μεγάλη ποικιλία και ευαισθησία στο σχεδιασμό της κάθε λεπτομέρειας, ενώ κάθε στοιχείο είναι μελετημένο και τοποθετημένο σε ακριβή και συγκεκριμένη θέση. Στις βόρειες και νότιες οπτικές φυγές διακρίνεται ξεκάθαρα η συνέχεια του πάρκου, με αποτέλεσμα ο περιπατητής να έχει εποπτεία της μετέπειτα διαδρομής αλλά και των γεγονότων που διαδραματίζονται πίσω και μπροστά του, ενώ ανατολικά και δυτικά του πάρκου οι θεάσεις επιτρέπουν σημαντικές αλληλεπιδράσεις με τα όμορα κτίρια και την ευρύτερη περιοχή. Τα διάφορα σημεία στάσης και τα πολυποίκιλα καθιστικά προσανατολίζονται άλλοτε προς τον αστικό ιστό, και άλλοτε προς το φυσικό τοπίο, χαρίζοντας στο κοινό ξεχωριστές εμπειρίες σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι κινητές ξαπλώστρες μεταξύ 14ης και 15ης οδού, τις οποίες οι περιηγητές μπορούν να μετακινήσουν επάνω στις προϋπάρχουσες ράγες. Επιπλέον, οι ράμπες άλλοτε υψωμένες προσφέρουν στον περιπατητή θεάσεις και άλλοτε βυθισμένες τους απομονώνουν από την αστική καθημερινότητα. Μεγάλο επίτευγμα των σχεδιαστών αποτελεί, επίσης, η διατήρηση της 78

ibid 77 Connor Walker, ηλεκτρονική διεύθυνση Archdaily, From “The Landscape Imagination” - James Corner’s Essay on the High Line, 19 Ιουνίου 2014, (https:// www.archdaily.com/516847/from-the-landscapeimagination-james-corner-s-essay-on-the-high-line) 84 85

ισορροπίας ανάμεσα στη «μελαγχολική, άγρια ομορφιά του ερειπίου»85 και το μεταβλητό πολυποίκιλο σχεδιασμό. Σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες του πάρκου «η παρουσία του παρελθόντος προσφέρει μία αίσθηση ολοκλήρωσης και μία αντίδραση στους γρήγορους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής».86 Εδώ, το σύγχρονο αστικό τοπίο διαμορφώνεται όχι μόνο από το σήμερα, αλλά και από τα υπολείμματα του παρελθόντος. Στόχος είναι η έκφραση της συλλογικής μνήμης μέσω ενός διασκεδαστικού περιπάτου, όπου η ευαισθησία και η αυθεντικότητα του παρελθόντος συνυπάρχουν με τα σύγχρονα αρχιτεκτονικά μέσα και την πρωτοποριακή, αρχιτεκτονική οπτική ματιά. Βασική αρχή, επομένως, αποτέλεσε η έμφαση και η αποκάλυψη των φυσικών χαρακτηριστικών της σιδηροδρομικής γραμμής, δηλαδή του σκελετού της, των ραγών, των κιγκλιδωμάτων και των διάφορων επιμέρους στοιχείων, ώστε να δοθεί στο κοινό η ευκαιρία κατανόησης της δομής της. Η διατήρηση των κιγκλιδωμάτων και η ενίσχυση τους για λόγους ασφάλειας, η αποκάλυψη του σκελετού από το επίπεδο του δρόμου και από το επίπεδο της γραμμής, αλλά και η διατήρηση των ραγών αποτελούν τα βασικότερα παραδείγματα αυτής της προσπάθειας. Επιπλέον, ένα ακόμη στοιχείο που συντέλεσε στην ενίσχυση της συλλογικής μνήμης, είναι αυτό της επιλογής των υλικών. Η χρήση όμοιων υλικών με αυτών της σιδηροδρομικής γραμμής – χάλυβας και εμφανές σκυρόδεμα –,καθιστούν αυτό το χαρακτηριστικό ακόμα πιο εμφανές. Η σύμπραξη της βιομηχανικής πόλης και της παλιάς σιδηροδρομικής γραμμής μετασχηματίζονται σε έναν επιδραστικό χώρο πρασίνου, που μονοπωλεί το ενδιαφέρον του κοινού.87 Ο James Conrer και οι DS+R θέλησαν να δημιουργήσουν ένα καινοτόμο δημόσιο χώρο με βάση το τοπίο και όχι τους χώρους εστίασης. Για το λόγο αυτό, σημαντικό ρόλο έπαιξε ο περιορισμός των χώρων κατανάλωσης

Φωτογραφία της τρίτης φάσης του High Line Η ενίσχυση της συλλογικής μνήμης πραγματοποιείται μέσω διαδραστικών διαδικασιών Φωτογραφία από το Sundeck and Water Feature Οι χώροι στάσεις συντελούν στην αποφόρτιση των περιηγητών (απέναντι πάνω) Φωτογραφία από το Sundeck and Water Feature Οι κινητές ξαπλώστρες ενώνονται και δημιουργούν μεγαλύτερα καθιστικά (απέναντι κάτω)

James Corner, Alison Hirsch, The Landscape Imagination, Collected Essays of James Corner, New York, 2014 87 James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 170, 175 86

του κοινού. Οι σχεδιαστές θεώρησαν πως το High Line, ως δημόσιος χώρος, θα επηρεάσει σημαντικά την ανάπτυξη των γειτονικών περιοχών και θα αποτελέσει σημείο προορισμού για τους επισκέπτες, έχοντας ως συνέπεια την ενίσχυση της υφιστάμενης τοπικής οικονομίας, αλλά και τη δημιουργία νέων χρήσεων. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι οι διαφημιστικές ενέργειες επάνω στη γραμμή είναι περιορισμένες και γίνεται προσπάθεια σύνδεσης της με όμορα κτίρια που προσφέρουν τις εν λόγω καταναλωτικές δραστηριότητες.88 Επιπλέον, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στον οικονομικό προϋπολογισμό με ιδέες και προτάσεις, που δεν θα ξεπερνούσαν το διαθέσιμο κεφάλαιο. Το αποτέλεσμα ήταν, τελικά, η αποκατάσταση της γραμμής να απαιτεί περισσότερα κεφάλαια από ότι οι νέες, προτεινόμενες κατασκευές.89

Το High Line σε κάθε μία από τις 4 εποχές (απέναντι) James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 143, 168 89 ibid 77 88

_το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο Προσβασιμότητα Το High Line βρίσκεται σε μια περιοχή με συνεχή ροή και με τεράστιες δυνατότητες αλλαγής και ανάπτυξης. Οι αρχιτέκτονες ανταποκρίθηκαν στο μεταβαλλόμενο πλαίσιο του, δημιουργώντας νέα δίκτυα μετακινήσεων προς τα πάρκα, τις κατοικίες και τα σημεία ενδιαφέροντος. Η πρόσβαση στο High Line είναι μία περίπλοκη και πολύπλευρη διαδικασία. Και αυτό γιατί, ο εκάστοτε επισκέπτης δεν θα συναντήσει μόνο μία μορφή πρόσβασης, αλλά πολλά διαφορετικά είδη, το καθένα από τα οποία αφηγείται μία ιστορία για τον κάθε περιηγητή ξεχωριστά. Η ομάδα επικεντρώθηκε στο ζήτημα των κινήσεων σε σχέση με τον τρόπο, που το πάρκο θα μπορεί να αποτελεί έναν ανοιχτό δημόσιο χώρο με πολλές προσβάσεις, αλλά ταυτόχρονα να προσφέρει προστασία και ασφάλεια. Τα σημεία πρόσβασης σχεδιάζονται ως διαχρονικές εμπειρίες, από γρήγορα κλιμακοστάσια, που αναδύονται κατευθείαν στο σουρεαλιστικό αστικό λιβάδι, μέχρι χαλαρές ράμπες, που επιτρέπουν στους επισκέπτες να εμφανιστούν σταδιακά στο νέο ορίζοντα του πάρκου. Οι «αργές σκάλες» σε όλο το πάρκο παρατείνουν την εμπειρία της μετάβασης από το φρενήρη ρυθμό της πόλης στον πιο αργό ρυθμό του υπερυψωμένου πάρκου. Κάθε είσοδος είναι στρατηγικά τοποθετημένη κάτω, μέσα ή πάνω από το High Line, ώστε να παρέχει άμεση επαφή με την ιστορική δομή. Οι σημαντικότερες κλίμακες βρίσκονται στην οδό Gansevoort, στην 14η, μεταξύ 17ης και 18ης, στην 23η και την 30η οδό. Γρήγορες αναβάσεις μπορεί κανείς να συναντήσει μεταξύ 16ης και 17ης και στη 19η οδό, ενώ δευτερεύουσες είσοδοι έχουν τοποθετηθεί ανά δύο οικοδομικά τετράγωνα, ώστε η πρόσβαση, αλλά και η έξοδος να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη για λόγους ασφαλείας.90 82

Κάτοψη του πάρκου με τα σημεία πρόσβασης Φωτογραφία από την είσοδο στην οδό Gansevoort (απέναντι) James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 176 90

Σύστημα δοκίδων Οι προκατασκευασμένες κωνικές δοκίδες (planking system) −προϊόν πενταετούς έρευνας− αποτέλεσαν τον «τεχνικό πυρήνα του έργου» και χρησιμοποιήθηκαν με ευρηματικό τρόπο, δίνοντας βάση στην κατασκευή. Όπως έχει αναφερθεί παραπάνω, αντί να διαχωρίζει τα μονοπάτια από τις φυτεύσεις, το δοκιδωτό σύστημα του δομικού συστήματος του πάρκου θολώνει το όριο μεταξύ σκληρών και μαλακών επιφανειών. Οι κωνοειδείς δοκίδες από σκυρόδεμα «πλέκονται» με τα φυτά με πυκνή βλάστηση, δημιουργώντας απροσδιόριστες, πλακόστρωτες περιοχές που ενθαρρύνουν το κοινό να περιηγηθεί. Αυτό το σύστημα επιτρέπει ποικίλες αναλογίες σκληρών και μαλακών επιφανειών σε όλο το πάρκο, καθώς μεταβαίνει από μεγάλους χώρους συνάθροισης (100% σκληρό) σε πυκνά φυτεμένους κήπους (100% μαλακό) και κάθε βαθμίδα μεταξύ τους. Συνδυάζοντας ομαλά τις απαιτήσεις των διαφόρων περιοχών, η επιφάνεια του πάρκου είναι συνεχής και μεταβλητή, επιτρέποντας την εμφάνιση διαφορετικών αισθήσεων και ατμόσφαιρων κατά μήκος του.91 Τα στοιχεία αυτά δεν κινούνται μόνο στην οριζόντια διάσταση, ξεδιπλώνοντας μία αφηγηματική διαδρομή, αλλά διατρέχουν το πάρκο και κάθετα: ορισμένες φορές υψώνονται διαμορφώνοντας καθιστικά και χώρους στάσεις, ενώ άλλες βυθίζονται και μετατρέπονται σε υγρά στοιχεία ή επιτρέπουν το περπάτημα ανάμεσα σε υψηλή βλάστηση. Σύμφωνα με τον Corner, στόχος αυτού του καλά προμελετημένου κατασκευαστικού στοιχείου είναι «η προώθηση ενός περιπάτου μέσα και μεταξύ και όχι δίπλα στη ζωή στη φύση».92 Το προκατασκευασμένο σύστημα δοκίδων του πάρκου βασίζεται σε μια πρότυπη μονάδα πλάτους ενός ποδιού και μήκους δώδεκα ποδιών

Επεξηγηματικά σχέδια και κατόψεις των δοκίδων Φωτογραφία του δοκιδωτού συστήματος Οι κωνικές δοκίδες εμπλέκονται με τη φύτευση και τις σιδηροδρομικές γραμμές (απέναντι)

James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 177 92 Edward Dimendberg, Diller Scofidio Architecture After Images, The University Press, London, 2013, σελ. 188-189 91

Scofidio + New York, + Renfro: Of Chicago

(0,3 x 3,7 μ.). Αυτή η μονάδα είναι προσαρμοσμένη, ώστε να μπορεί να δημιουργήσει μια σειρά από παραλλαγές –περισσότερες από 100–, συμπεριλαμβανομένων των δοκίδων με τα κωνικά άκρα, τα κράσπεδα και τις ακτινωτές καμπύλες. Τα καθιστικά από ξύλο και σκυρόδεμα, που μοιάζουν σαν μία ξεφλουδισμένη, υπερυψωμένη λωρίδα δαπέδου, διαθέτουν ειδικά στηρίγματα, που δεν εισέρχονται στη δοκιδωτή διαδρομή, με αποτέλεσμα να προκύπτει η αίσθηση της αιώρησης. Το σύστημα επιτρέπει στην επιφάνεια κίνησης να είναι συνεπής ως προς το υλικό και χωρικά μεταβλητή, βαθμονομημένη ώστε να φιλοξενεί μια ποικιλία χρήσεων και περιβαλλόντων κατά μήκος της γραμμής του High Line. Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί, η οικολογική προσέγγιση και η προσπάθεια προώθησης των ανακυκλωμένων υλικών, συμπεριλαμβανομένου του ξύλου, του ανακυκλωμένου χάλυβα και του τοπικού αδρανούς για το ωπλισμένο σκυρόδεμα.93

Τομή, όπου διαφαίνεται το δοκιδωτο σύστημα (πάνω) Σχέδια λεπτομερειών του συστήματος δοκίδων και των υπερυψωμένων λωρίδων, που σχηματίζουν καθιστικές επιφάνειες (κάτω) Φωτογραφία του δοκιδωτού συστήματος και των καθιστικών (απέναντι) James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 262 93

Καθιστικά Τα προκατασκευασμένα παγκάκια φαίνεται να αναπτύσσονται έξω από το δοκιδωτό σύστημα σχηματίζοντας καθιστικές επιφάνειες (peel-up seating) και είναι προσανατολισμένα προς συγκεκριμένες θεάσεις και συγκεντρωμένα, έτσι ώστε να προκαλούν αυξημένη κοινωνικότητα. Τα καθιστικά βρίσκονται συγκεντρωμένα σε σημεία-κλειδιά και λιγότερο κατά μήκος στενών διαδρομών ή πυκνών περιοχών φύτευσης. Οι πάγκοι αποτελούν παραλλαγές μίας τυποποιημένης μονάδας, διαφέρουν σε μήκος και έχουν σχεδιαστεί τόσο με, όσο και χωρίς υποστηρίγματα πλάτης. Οι παραλλαγές περιλαμβάνουν διπλό πάγκο δύο μονάδων, άλλοτε με τέτοιο τρόπο τοποθετημένες ώστε να τέμνονται, και άλλοτε σε διαφορετικά επίπεδα, ώστε να σχηματίζουν κάθισμα και τραπέζι. Η δεύτερη παραλλαγή διαθέτει μεγάλη ποικιλία ανάλογα με το χρόνο παραμονής του επισκέπτη στο σημείο στάσης. Οι ξαπλώστρες, οι οποίες καλύπτουν το χώρο ηλιοθεραπείας, διαθέτουν τροχαλίες, που μπορούν να κυλήσουν στις αρχικές ράγες των τρένων και να συγκλίνουν για να σχηματίσουν κοινόχρηστους χώρους καθισμάτων, ενώ όλος ο φωτισμός είναι ενσωματωμένος κάτω από τα καθιστικά, ώστε να φωτίζονται οι γειτονικές διαδρομές.94

Διαφορετικοί τύποι καθιστικών (πάνω και απέναντι)

James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 180 94

Φωτισμός Το σύστημα φωτισμού είναι έμμεσο. Τα φωτιστικά είναι τοποθετημένα κάτω από το επίπεδο των ματιών κατά μήκος της περιμέτρου του πάρκου. Ο φωτισμός δίνει έμφαση στις φυτεμένες περιοχές, χωρίς να παρεμποδίζει τις οπτικές φυγές προς τον αστικό ιστό τις βραδινές ώρες. Το απαλό φως σκιαγραφεί τις περίπλοκες λεπτομέρειες των διακοσμητικών κιγκλιδωμάτων και φωτίζει δραματικά τις φυτεύσεις. Το έγχρωμο φθορίζον φως στην κάτω πλευρά της γέφυρας γεμίζει τις δύο σήραγγες παρέχοντας μαλακές μεταβάσεις από έξω προς τα μέσα και αντίστροφα. Το πάρκο είναι φωτισμένο με ενεργειακά αποδοτικό φωτισμό LED, ενισχύοντας τον οικολογικό χαρακτήρα του σχεδιασμού και ευαισθητοποιώντας το κοινό σε περιβαλλοντικά ζητήματα.95 Κολλάζ φωτογραφιών και σχεδίων Ο φωτισμός του High Line, όπως φαίνεται απο ψηλά (αριστερά) Το φως δεν ξεπερνά το επίπεδο των ματιών (πάνω δεξιά) Τομή που αποτυπώνει τον φωτισμό στην κάτω πλευρά της υπερυψωμένης γραμμής (κάτω δεξιά) Ο φωτισμός είναι τοποθετημένος κάτω από τα καθιστικά (απέναντι)

James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 181 95

Αρχιτεκτονική τοπίου Η ομάδα σχεδιασμού δεν θα μπορούσε να μην έχει μεριμνήσει για τον ακριβή σχεδιασμό των φυτεύσεων του High Line. Από το πρώτο κιόλας στάδιο του διαγωνισμού, η ομάδα είχε δώσει ιδιαίτερο βάρος στο οικοσύστημα, που είχε δημιουργηθεί πάνω στα γραμμή από τα χρόνια εγκατάλειψης και ανενεργίας. Οι σχεδιαστές παρατήρησαν ότι τα υφιστάμενα πάρκα στις όμορες περιοχές Hudson Yards, Chelsea και Meatpacking District αποτελούνταν κυρίως από χαμηλή χλόη και δέντρα. Το High Line, από την άλλη πλευρά, είχε τη δυνατότητα να υποστηρίξει ένα ευρύ φάσμα οικοτόπων, συμπεριλαμβανομένων νέων υβριδίων, που θα αξιοποιούσαν την ποικιλία των υφιστάμενων συνθηκών κατά μήκος της γραμμής με σκοπό την βιοποικιλότητα.96 Η στρατηγική φύτευσης βασίστηκε στον άγριο χαρακτήρα της υπερυψωμένης γραμμής και λειτουργεί με τις περιβαλλοντικές συνθήκες και τα μικροκλίματα που σχετίζονται με την περιοχή: ηλιόλουστη, σκιερή, υγρή, ξηρή, θυελλώδης, θορυβώδης, ανοιχτή και προστατευμένη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τη δημιουργία ενός φυσικού, αυθεντικού, χαμηλής συντήρησης τοπίου. Η ποικιλία σε ύψος, χρώμα, μορφή και πυκνότητα δημιουργεί ένα ζωντανό κολλάζ διαφορετικών υφών και ποιοτήτων.97 Ο Piet Oudolf, ο αρχιτέκτονας τοπίου της ομάδας, ανέπτυξε ένα στυλ “matrix” (σημ. καλούπι, μήτρα) για το High Line, στο οποίο μία ποικιλία κυρίαρχων χαμηλών ειδών φύτευσης υποστηρίζει ένα μικρότερο σύμπλεγμα φυτών που επιλέγονται για το ιδιαίτερο χρώμα ή την μορφή τους, συμπεριλαμβανομένων των αιωνόβιων φυτών, των βολβών, των θάμνων και των δέντρων. Προκειμένου να δημιουργηθεί μια δυναμική εμπειρία τοπίου, επιλέχθηκε ένα ευρύ φάσμα φυτικών 92

Φωτογραφίες από τους κήπους του High Line James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 140 97 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 178 96

Scofidio + New York, Scofidio + New York,

Σχέδιο του Piet Oudolf για το High Line

ειδών, τα οποία επιδεικνύουν συλλογικά μια ποικιλία εντυπώσεων.98 Τα είδη επιλέχθηκαν προσεκτικά, ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται στις διαφορετικές εποχές και να εμπεριέχουν το στοιχείο της έκπληξης. Τα φυτά αφήνονται στα φυσικά μοτίβα ανάπτυξης τους όλο το χρόνο. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, εμφανίζονται νέες φόρμες, χρώματα, μυρωδιές, σκιές και υφές καθώς άλλες υποχωρούν. Η περιοχή Chelsea Grasslands προβάλλει έντονα αυτήν την εποχική διακύμανση.99 Τα λιβάδια αναδύονται σε ύψος μεταξύ τριάντα και ενενήντα εκατοστών πάνω από την επιφάνεια του High Line, δημιουργώντας τεχνητά αλλά ταυτόχρονα φυσικά όρια που ενισχύουν τον οικείο χαρακτήρα του πάρκου. Τα υγρά και ξηρά δασικά είδη προσδίδουν ποικιλία στη χλωρίδα και την πανίδα, ενώ τα προτεινόμενα χαμηλότερα είδη αποτελούν κυρίως τοπικές ποικιλίες, με εξαίρεση μερικά μη επεμβατικά, εξωτικά είδη, τα οποία ενσωματώθηκαν στο σχέδιο φύτευσης για να δημιουργήσουν έναν πιο θεατρικό χαρακτήρα με τα ιδιαίτερα αρώματα και χρώματα τους.100 Το πάρκο μπορεί να εμφανίζεται άγριο, αλλά η διάταξη των φυτεύσεων δεν είναι τυχαία, αντιθέτως, βασίζεται σε ένα μετρημένο σύστημα διαστρωμάτωσης, διάκενων και επανάληψης. Αυτό το πλαίσιο είναι ιδιαίτερα εμφανές στο Woodland Flyover, όπου οι φυτεύσεις που βρίσκονται χαμηλότερα, διακρίνονται από την υπερυψωμένη διαδρομή. Ο επισκέπτης της γραμμής αισθάνεται ότι περπατά μέσα και όχι δίπλα στο τοπίο και μάλιστα αυτό επιτυγχάνεται με την αποθάρρυνση καταπάτησης του πρασίνου. Οι περιοχές φύτευσης είναι προφυλαγμένες περιμετρικά με ακρόλιθους, ώστε να αποθαρρύνεται η καταπάτησή τους από το κοινό, καθώς και οι δοκίδες που βρίσκονται σε επαφή είναι σε απόσταση, δημιουργώντας ένα μικρό κενό, με σκοπό τη συλλογή και την απορρόφηση των όμβριων υδάτων από το έδαφος, καθώς με

Φωτογραφίες από τους κήπους του High Line James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 270 99 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 266 100 ibid 97 98

Scofidio + New York, Scofidio + New York,

τον τρόπο αυτό ελαχιστοποιούνται οι απαιτήσεις άρδευσης. Με την πάροδο του χρόνου, ευκαιριακές φυτεύσεις καλύπτουν αυτά τα κενά, υποδηλώνοντας την άγρια, φυσική ομορφιά της γραμμής, πριν αυτή γίνει ένα αστικό πάρκο.101 Κατασκευαστικά, η δημιουργία στρωμάτων για την ανάπτυξη των φυτεύσεων δεν αποτέλεσε μία εύκολη υπόθεση. Το μικρό βάθος του υφιστάμενου σκυροδέματος του High Line απαιτούσε ότι όλες οι επιστρώσεις φύτευσης, συμπεριλαμβανομένων των δοκίδων, του εδάφους και των μηχανικών, ηλεκτρικών και αποχετευτικών συστημάτων, να περιέχονται σε μία λεπτή στρώση 4,6 εκατοστών. Κάθε στοιχείο, σχεδιάστηκε με προσοχή ώστε να πληροί αυτή την προϋπόθεση. Σήμερα, υπάρχουν στο High Line, 400 είδη φυτών, συμπεριλαμβανομένων πάνω από 200 αιωνόβιων φυτών, 36 είδη χόρτων, 12 αμπελιών, σχεδόν 50 λουλουδιών και πάνω από 100 ποικιλίες δέντρων και θάμνων.102

Τα διαφορετικά είδη ανθών του High Line James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 254 102 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 272 101

Scofidio + New York, Scofidio + New York,

_μία βόλτα στο High Line τμήμα α’ (οδός Gansevoort – 20η οδός / 2006-2009) Ο συστηματικός σχεδιασμός του High Line ξεκίνησε στα μέσα του 2005, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της προκαταρκτικής μελέτης. Με γνώμονα τις έννοιες που καθιερώθηκαν στο Γενικό Σχεδιαστικό Πλαίσιο, η ομάδα δημιούργησε μία ολοκληρωμένη πρόταση για τα αρχιτεκτονικά, μηχανικά, φωτιστικά στοιχεία και τη φύτευση της γραμμής, καθώς και για τα ειδικά χαρακτηριστικά του. Ο ακριβής ορισμός των βασικών σχεδιαστικών αρχών και των στόχων του σχεδιασμού είχε ως αποτέλεσμα ένα πολύ σαφές και δυναμικό αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο. Ωστόσο, εκτός από την κοινή γλώσσα, που συναντά κανείς σε όλο το μήκος της γραμμής, δηλαδή και στα τρία τμήματά της, εντοπίζονται μικρές, ξεχωριστές θεματικές ενότητες, κάθε μία από τις οποίες αφηγείται μία ιστορία, διαθέτοντας ένα θεατρικό αλλά και διαδραστικό χαρακτήρα. Παρακάτω γίνεται μία εκτενής αναφορά αυτών των θεματικών ενοτήτων, του χαρακτήρα και των χρήσεων τους, αλλά και των στόχων που προσπαθούν να επιτύχουν.

Κολλάζ Αεροφωτογραφία και χάρτης του High Line, όπου φαίνεται η πρώτη φάση (απέναντι)

Gansevoort Overlook – Gansevoort Entry Η αφετηρία του High Line, που βρίσκεται στην οδό Gansevoort, αποτελεί ουσιαστικά έναν εξώστη που κοιτά προς την πόλη, καθώς η δομή σε εκείνο το σημείο έχει διακοπεί με αποτέλεσμα να αποτελεί μία τομή της σιδηροδρομικής γραμμής. Το σημείο αποτελεί ένα καταπράσινο, φυτεμένο μπαλκόνι και θεωρείται ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του αστικού πάρκου. Στο ίδιο σημείο, ο επισκέπτης συναντά μία από τις βασικές αναβάσεις στο πάρκο, ενώ σε κάθε του βήμα ξεδιπλώνεται αφηγηματικά αυτό που επρόκειτο να συναντήσει. Το Gansevoort Overlook αποτελεί μία μικρή υπερυψωμένη όαση στην καρδιά της μητρόπολης, που προσελκύει τα βλέμματα των περαστικών, καθώς αιωρείται 9 μέτρα πάνω από το έδαφος, και η είσοδος με την αργή κλίμακα είναι το καλωσόρισμα της.103

Στιγμιότυπα από την κλίμακα στο Gansevoort Entry

Τομή από το Gansevoort Entry Φωτογραφία από το Gansevoort Overlook (απέναντι)

2010 Asla Proffesional Awards, Honor Award: High Line, Section 1, New York City, (https://www.asla. org/2010awards/173.html) 103

100

101

102

Gansevoort Woodland – Gansevoort Grasslands Στην καταπράσινη περιοχή του Gansevoort, η φύση πρωταγωνιστεί και γοητεύει. Μετά την ανάβαση στο High Line δημιουργείται αμέσως η αίσθηση της απομόνωσης. Καθώς ο επισκέπτης περιπλανιέται στο κυματιστό μονοπάτι, εκατέρωθεν της γραμμής ξεδιπλώνεται η υψηλή πυκνή βλάστηση, που λειτουργεί ως φυσικό όριο προς την αστική ζωή του Μανχάταν. Σύντομα, δημιουργούνται και πάλι οπτικές φυγές προς τους πολυώροφους ουρανοξύστες της μητρόπολης, ενώ οι πράσινες περιοχές μετατρέπονται σε χαμηλά λιβάδια με άγρια πυκνή βλάστηση.104 Sundeck and Water Feature Το Sundeck and Water Feature είναι μία από τις πολλές, μικρές ιστορίες που διηγείται το High Line, ένα από τα σημεία που κάνει το αστικό πάρκο να ξεχωρίζει. Μία εικόνα είναι χίλιες λέξεις: οι επισκέπτες χαλαρώνουν στις ξύλινες ξαπλώστρες, διαβάζουν, διασκεδάζουν, απολαμβάνουν τη φύση και τον ήλιο, χαζεύοντας τον ποταμό Hudson και περπατούν ξυπόλυτοι στο υγρό στοιχείο. Νιώθοντας οικεία στο αστικό πάρκο, εκπληρώνουν το σκοπό τον σχεδιαστών.105

Φωτογραφία από το Gansevoort Grasslands

Gansevoort

Woodland–

Northern Spur Preserve Η διακλάδωση του High Line παραμένει όσο το δυνατόν πιο αναλλοίωτη. Άγρια πυκνή βλάστηση με τις ράγες της γραμμής στην αρχική τους μορφή και την απουσία της σκληρής επιφάνειας εδάφους (100% φύτευση).106

Φωτογραφία από το Sundeck and Water Feature Φωτογραφία από το Northern Spur Preserve και το 10th Avenue Square and Sunken Overlook (απέναντι) 104-106

ibid 103

103

10th Avenue Square and Sunken Overlook Πάνω από τη διασταύρωση μεταξύ 10ης Λεωφόρου και 17ης οδού, στέκεται ένας ζωντανός χώρος συνάθροισης. Το κλασικό μοτίβο πρασίνου και ωπλισμένου σκυροδέματος, παίρνει τη μορφή ξύλινων deck, ώστε να δηλώσει την αλλαγή χρήσεων. Η συνεχής διαδρομή κίνησης μετατρέπεται σε μία περιοχή στάσης: ένα αμφιθέατρο, το οποίο με την εξαιρετική σχεδίασή του και παρά την υψομετρική διαφορά, επιτρέπει την μετακίνηση ακόμα και σε άτομα με αμαξίδιο. Χαρακτηριστική είναι η θέαση από τις κερκίδες, καθώς προσφέρει οπτική φυγή προς την 10η Λεωφόρο, την επονομαζόμενη Λεωφόρο του θανάτου, που στάθηκε ουσιαστικά η αιτία κατασκευής της γραμμής του High Line. Το χαρακτηριστικό άνοιγμα κρατά ζωντανή την ιστορία του τόπου και ενισχύει την συλλογική μνήμη.107

Τομή από το West 18th Street Seating Alcove

West 18th Street Seating Alcove Τα γωνιακά, μακρόστενα ξύλινα καθιστικά προσφέρουν οπτικές φυγές προς το δυτικό Chelsea και τη βιομηχανική περιοχή της πόλης, ενώ χαρακτηριστικές είναι οι διαφημιστικές πινακίδες που διακρίνει κανείς πάνω από τη γραμμή.108

Φωτογραφία από το West 18th Street Seating Alcove, όπως φαίνεται από τη 10η Λεωφόρο Φωτογραφία από το 10th Avenue Square and Sunken Overlook (απέναντι) 107-108

104

ibid 103

105

τμήμα β’ (20η οδός– 30η οδός / 2009-2011) Το δεύτερο τμήμα του πάρκου έχει τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα, καθώς μετακινείται βόρεια από την 20η οδό στο δυτικό Chelsea μέχρι την αρχή των σιδηροδρομικών σταθμών της δυτικής πλευράς στη 30η οδό. Είναι στενότερο και γραμμικό, οριοθετημένο και από τις δύο πλευρές από ένα εκλεκτικό συνδυασμό βιομηχανικών αποθηκών, οικιστικών κτιρίων και νέων κατασκευών. Η κλίμακα εδώ είναι πολύ πιο οικεία, σε σχέση με το πρώτο τμήμα. Αυτό το τμήμα του High Line, μετατρέπει μισό μίλι από τη συγκοινωνιακή υποδομή σε πάρκο, μειώνοντας την επίδραση της θερμότητας και δημιουργώντας σημαντικό βιότοπο. H απλότητα των υλικών και των βασικών στοιχείων σχεδιασμού παραμένει σύμφωνη με το πρώτο τμήμα, με μερικές εκπλήξεις που προστίθενται στην αρχιτεκτονική γλώσσα του High Line, όπως η ενσωμάτωση των σιδηροτροχιών κατευθείαν στο σύστημα οδοστρώματος ή η εισαγωγή του γκαζόν στο πάρκο. Οι μοναδικές συνθήκες του τοπιού, υπογραμμίζονται περαιτέρω μέσω μιας σειράς ξεχωριστών θεματικών ενοτήτων που αναπτύσσονται παρακάτω.109

Κολλάζ Αεροφωτογραφία και χάρτης του High Line, όπου φαίνεται η δεύτερη φάση (απέναντι) 2013 Asla Proffesional Awards, Honor Award: High Line, Section 2, New York City, (https://www.asla. org/2013awards/524.html) 109

106

107

108

Chelsea Grasslands – Chelsea Thicket Μια πυκνή φύτευση ανθισμένων θάμνων και μικρών δέντρων ορίζει την αρχή ενός νέου τμήματος του πάρκου, δημιουργώντας ένα περίβλημα και μία πύλη στη γειτονιά του West Chelsea. Το Chelsea Grasslands είναι αυτό το λιβάδι του High Line, του οποίου οι φυτεύσεις αποτυπώνουν με απόλυτο τρόπο τις διαφορές των τεσσάρων εποχών. Με το πέρασμα του χρόνου, από τις χαμηλές προς τις θερμότερες θερμοκρασίες και αντίστροφα, η χλωρίδα προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες χαρίζοντας διαφορετικές ποιότητες, μορφές και χρώματα και προκαλώντας διαφορετικές ατμόσφαιρες ανάλογα με τη μέρα του χρόνου. Με ένα ομαλό πέρασμα στο Chelsea Thicket, τα χαμηλά χόρτα μετατρέπονται σε πυκνούς θάμνους, ενώ παρεμβάλλονται σημεία με λαχανόκηπους και αρωματικά φυτά.110

Φωτογραφία από το Chelsea Grasslands – Chelsea Thicket

West 22nd Street Seating Steps and Lawn Στην 22η οδό βρίσκονται οι κερκίδες του δεύτερου τμήματος του πάρκου, αλλά και μία μακρόστενη λωρίδα από προσβάσιμο γρασίδι. Οι επισκέπτες ξαπλώνουν στην πράσινη χλόη και οικειοποιούνται το περιβάλλον . Παρατηρείται πληθώρα δραστηριοτήτων, όπως αυτοσχέδιες παραστάσεις, οικογενειακά πικνίκ, ρομαντικά υπαίθρια δείπνα, μαθήματα τέχνης και ηλιοθεραπεία.111 Woodland Flyover Η σκληρή επιφάνεια κίνησης από μπετόν αρμέ μετατρέπεται σε μία μεταλλική, διάτρητη υπερυψωμένη από το επίπεδο της γραμμής γέφυρα, η οποία επιτρέπει μία μακροσκοπική παρατήρηση της βλάστησης και των διαφορετικών ειδών, που ανθίζουν στο αστικό πάρκο.112

Τομή από το Woodland Flyover Φωτογραφία από το West 22nd Street Seating Steps and Lawn (απέναντι) 110-112

ibid 109

109

West 26th Street Viewing Spur Το Viewing Spur της 26ης οδού είναι μία αναφορά στις παλιές διαφημιστικές πινακίδες της γραμμής. Ένα φωτεινό ορθογωνικό πλαίσιο αποτελεί το κάδρο ενός μικρού καθιστικού με νοτιοδυτικό προσανατολισμό και θέα προς τον αστικό ιστό. Αντιδιαμετρικά ξύλινα καθιστικά δημιουργούν χώρους ανάπαυσης γύρω από ένα άνοιγμα, που επιτρέπει τη βλάστηση της γραμμής να αναπτυχθεί.113 Wildflower Straightaway – Wildflower Bend Η μελαγχολική ομορφιά των άγριων λουλουδιών και των αρωματικών βοτάνων κυριαρχεί, ενώ διατηρείται ένα μεγάλο τμήμα των ραγών και τοποθετείται μία μακρόστενη καθιστική επιφάνεια.114

Φωτογραφία από το West 26th Street Viewing Spur

30th Street Cut-Out Η αποκάλυψη του σκελετού της γραμμής αποτέλεσε βασική αρχή της ομάδας και αυτή η αρχή γίνεται εμφανής στο 30th Street Cut-Out. Οι σχεδιαστές, αφήνοντας γυμνό τον σκελετό, και χρησιμοποιώντας καθαρές χαράξεις, σχεδίασαν ένα σημείο στάσης από γυαλί, όπου το κοινό έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει τις λεπτομέρειες της αρχικής κατασκευής μέσα από το δάπεδο.115

Φωτογραφία από το Wildflower Bend Φωτογραφία από το 30th Street Cut-Out (απέναντι) 113-115

110

ibid 109

111

τμήμα γ’, πρώτο μέρος (The Rail Yards / 2011-2014) Το τρίτο τμήμα των Rail Yards προσφέρει μία νέα εμπειρία, διαφορετική από αυτή που είχαμε συναντήσει στα προηγούμενα δύο τμήματα. Αρχικά, η επέμβαση στο τοπίο είναι πολύ πιο ήπια. Ο Piet Oudolf, δήλωσε ότι πρόκειται για μία εισαγωγή στην άγρια φύση – και όχι για ένα άγριο τοπίο –, με ακόμη πιο πυκνή, φυσική βλάστηση με νέα είδη. Αλλά, και η ίδια η τοποθεσία διαφέρει, αφού οι οπτικές φυγές αλλάζουν κατά πολύ: από τη μία ο ποταμός Hudson, δίχως κάποιο οπτικό εμπόδιο να ενοχλεί τη θέαση, και από την άλλη οι σιδηρογραμμές των Rail Yards, η μία δίπλα στην άλλη, στο επίπεδο του δρόμου. Μετά την 11η Λεωφόρο, το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο διαφέρει αρκετά. Οι κωνικές δοκίδες διακόπτονται και η πορεία κίνησης αποτελείται πλέον από χυτό ωπλισμένο σκυρόδεμα. Είναι συνεχείς, με τους ελιγμούς, που εντοπίζονταν στα άλλα δύο τμήματα, να απουσιάζουν. Οι χαράξεις είναι πιο απλές, εύκολες στην ανάγνωση. Τα peel-up καθιστικά εξακολουθούν να υπάρχουν και εδώ, ενώ προτείνονται και σε νέες εναλλακτικές μορφές και τοποθετούνται άτακτα κοντά στο Interim Walkway. Επιπλέον, προτείνονται χώροι για το παιδί, οι οποίοι εξέλειπαν από τα προηγούμενα τμήματα του πάρκου.116

Κολλάζ Αεροφωτογραφία και χάρτης του High Line, όπου φαίνεται το πρώτο μέρος της τρίτης φάσης (απέναντι) Anna Raver, ηλεκτρονική εφημερίδα New York Times, Upstairs, a Walk on the High Line, Unruly Final Section of the High Line to Open, 3 Σεπτεμβρίου 2014, (https://www.nytimes.com/2014/09/07/arts/ design/fall-arts-preview-unruly-final-section-of-highline-to-open.html?_r=0) 116

112

113

114

Grasslands Grove at West 30th Street Τμήματα από ράγες εκθέτονται στην αρχική τους μορφή, δημιουργώντας μία δική τους ξεχωριστή διαδρομή. Η γραμμή χωρίζεται σε τρεις λωρίδες κίνησης και στάσης ανάλογα με το διαφορετικό βαθμό βάδισης και τη διάθεση του περιηγητή: κεντρικά η βασική κίνηση, αριστερά το σημείο χαμηλής κίνησης και η καθιστική ζώνη, δεξιά η σιδηροδρομική γραμμή για παιχνίδι και ψυχαγωγία.117 11th Avenue Bridge Η κεντρική διαδρομή υψώνεται, με σκοπό να προσφέρει καλύτερες οπτικές φυγές προς τον ποταμό Hudson, διαχωρίζοντας τη γραμμή σε τρεις ζώνες. Κεντρικά βρίσκεται ο άξονας κίνησης, ενώ δεξιά και αριστερά σημεία στάσης με καθιστικά.118

Φωτογραφία από το Grasslands Grove at West 30th Street Φωτογραφία από το 11th Avenue Bridge (απέναντι)

Karissa Rosenfield, ηλεκτρονική διεύθυνση Archdaily, Take a Walk on the High Line with Iwan Baan, 23 Σεπτεμβρίου 2014, (https://www.archdaily. com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwanbaan) 118 ibid 117 119 Suzanne LaBarre, ηλεκτρονική διεύθυνση Co.design, A First Look At The High Line’s Incredible Final Phase, 13 Μαρτίου 2012, (https://www. fastcodesign.com/1669253/a-first-look-at-the-highlines-incredible-final-phase) 117

115

Beam Exploration Area Το κοινό απαίτησε ένα χώρο παιχνιδιού για παιδιά, καθώς μία τέτοια λειτουργία εξέλειπε από το High Line. Ως απάντηση, οι σχεδιαστές εμφάνισαν τον σκελετό ακριβώς δυτικά της 11ης Λεωφόρου και στη συνέχεια για λόγους ασφαλείας κάλυψαν τα μεταλλικά δοκάρια με παχύ μαλακό καουτσούκ, δημιουργώντας μια αναρριχητική δομή, που επιτρέπει στα παιδιά να παίζουν κυριολεκτικά μέσα στο παλιό σιδηροδρομικό δίκτυο. Ακόμη δημιουργήθηκαν και κάποιες νέες κατασκευές, ιδανικές για παιχνίδι και εξερεύνηση.119 12th Seating Steps Ένα καινούριο σχεδιαστικό στοιχείο, που δεν παρουσιάζεται στο πρώτο και το δεύτερο τμήμα του πάρκου, είναι μία νέα μορφή κερκίδων, με θεάσεις προς τον ποταμό Hudson αλλά και προς την περιοχή του Rail Yards.

Φωτογραφία από το 12th Seating Steps

Φωτογραφίες από το Beam Exploration Area (πάνω και απέναντι) Suzanne LaBarre, ηλεκτρονική διεύθυνση Co.design, A First Look At The High Line’s Incredible Final Phase, 13 Μαρτίου 2012, (https://www. fastcodesign.com/1669253/a-first-look-at-the-highlines-incredible-final-phase) 119

116

117

τμήμα γ’, δεύτερο μέρος (The Passage and the Spur / 2017-;) Το τρίτο τμήμα του High Line είναι γνωστό για την περιοχή The Rail Yards, ωστόσο πολλοί είναι αυτοί που αγνοούν την ύπαρξη ενός τελευταίου σκέλους, The Passage and the Spur, δηλαδή της προέκτασης της γραμμής στην 30η οδό. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό σημείο, καθώς είναι τοποθετημένο στη διασταύρωση μεταξύ της 10ης Λεωφόρου και της 30ης οδού, με αποτέλεσμα να διαθέτει οπτικές φυγές προς όλες τις κατευθύνσεις.

Η πρόταση Train

Η διακλάδωση του High Line ξεκινά με την περιοχή που ονομάζεται The Passage. Πρόκειται για το κομμάτι της γραμμής που περνά διαμέσου του ουρανοξύστη Hudson Yards Tower C, δημιουργώντας διαφορετικές ατμόσφαιρές από αυτές που μέχρι τώρα το κοινό έχει συνηθίσει, ενώ λίγο πριν το τελικό The Spur, οι περιοχές φύτευσης διογκώνονται, μετατρέποντας τη γραμμή σε δάσος.120 Όσον αφορά το The Spur, η ομάδα πρότεινε πολλά εναλλακτικά πλάνα. Μία από τις προτάσεις ήταν μία πιθανή καλλιτεχνική παρέμβαση του Jeff Koons με την ονομασία Train, η οποία θα περιείχε ένα πλήρες αντίγραφο μίας αιωρούμενης ατμομηχανής Baldwin 2900 του 1914. Εναλλακτικό ενδεχόμενο ήταν η ιδέα The Bowl, που αποτελούσε ένα ημισφαίριο γεμάτο με πυκνή υψηλή βλάστηση, με σκοπό να προσφέρει μια εντυπωσιακή τοπιακή εμπειρία. Ωστόσο, και αυτή η ιδέα απορρίφθηκε για οικονομικούς λόγους. Η ομάδα πρότεινε επίσης πολλά εναλλακτικά σχέδια με κερκίδες. Τελικά, η ανάγκη για περισσότερο δημόσιο χώρο και οι οικονομικοί περιορισμοί, οδήγησαν τη μελέτη σε λιγότερο δαπανηρές και πιο προσιτές λύσεις, όπως είναι μία ανοιχτή πλατεία με διαφορετικές 118

Η πρόταση Bowl Κολλάζ Αεροφωτογραφία, χάρτης και σκαριφηματική κάτοψη του High Line, όπου φαίνεται το δεύτερο μέρος της τρίτης φάσης (απέναντι) Friends of the High Line Blog, New Design Concept for the Spur, 18 Φεβρουαρίου 2016, (http:// www.thehighline.org/blog/2016/02/18/new-designconcept-for-the-spur) 120

119

120

λειτουργίες και χρήσεις, που θα έχει τη δυνατότητα να φιλοξενεί έργα τέχνης, αλλά και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του πάρκου. Η κατασκευή του δεύτερου σκέλους ξεκίνησε το 2017 και δεν έχει ολοκληρωθεί.121 West 30th Street Passage Balcony Ένα από τα σημεία της γραμμής που μαγνητίζουν το ενδιαφέρον, είναι αυτό που περνά διαμέσου του κτιρίου Hudson Yards Tower C. Η γραμμή

Τομή από το West 30th Street Passage

περνά κάτω από το κτίριο, δημιουργώντας ένα διάδρομο κίνησης και κήπους αρωματικών φυτών, ενώ ένα κομμάτι της προεξέχει του κτιρίου. Αυτός ο πρόβολος της γραμμής διαθέτει λοξά καθιστικά, που δίνουν την αίσθηση της αιώρησης και χαρίζουν εντυπωσιακή οπτική προς το πολυώροφο κτίριο.122 Passage Woodlands

Ρεαλιστική απεικόνιση του West 30th Street Passage

Το μεσαίο τμήμα της επέκτασης στέλνει τους επισκέπτες μέσα από ένα πλακόστρωτο διάδρομο κίνησης περικυκλωμένο από ένα μικρό δάσος, στην πλατεία. Οι δύο περιοχές βλάστησης, δεξιά και αριστερά αποκτούν ύψος, ώστε κάτω από αυτούς να δημιουργηθούν βοηθητικοί χώροι, χώροι υγιεινής και ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις, που απουσίαζαν και ήταν απαραίτητοι. Ταυτόχρονα, το ύψος που δόθηκε, χαρίζει την

Ρεαλιστική απεικόνιση της πλατείας του The Spur

αίσθηση μίας πραγματικής εικόνας στη φύση, εντείνοντας την εμπειρία

Ρεαλιστική (απέναντι)

του τοπίου στο αστικό πάρκο.123

απεικόνιση

του

Passage

Woodlands

ibid 120 ibid 119 123 ibid 120 121

122

121

_κοινωνικός αντίκτυπος & επιπτώσεις Το High Line σημείωσε απροσδόκητη επιτυχία, αποτελώντας μια εικόνα του σύγχρονου πολιτισμού και ένα ορόσημο στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη. Ενώ οι αρχικές εκτιμήσεις επισκεψιμότητας έφταναν αισίως τους 300.000 ανθρώπους ετησίως, το πάρκο ξεπέρασε τις προσδοκίες του εκθετικά, ξεπερνώντας τους έξι εκατομμύρια επισκέπτες το 2014. Μαζί με αυτό το απροσδόκητο κοινό, ήρθε και ένα ευρύ φάσμα μη αναμενόμενων δραστηριοτήτων – από ανώνυμες εκθεσιακές εκδηλώσεις μέχρι πολιτικές διαμαρτυρίες –, οι οποίες αξιοποίησαν κάθε μία από τις σπάνιες συνθήκες του αστικού πάρκου. Η περιοχή γύρω από το πάρκο, η οποία διέθετε ήδη μεγάλες ροές, άρχισε να εξελίσσεται ραγδαία. Η παλιά, ανομοιογενής εικόνα των εγκαταστάσεων τροφίμων, της βιομηχανίας και των καλλιτεχνών, αποτελεί πλέον μία πολιτισμική μίξη πολιτών, τουριστών, καλλιτεχνών, εκπροσώπων της μόδας, της οικονομίας και πολλών άλλων κοινωνικών ομάδων. Η συνεισφορά της κυβέρνησης των ΗΠΑ, ύψους 143 εκατομμυρίων δολαρίων, όχι μόνο έχει αποδώσει καρπούς, άλλα έχει προσφέρει και δισεκατομμύρια δολάρια στην αστική ανάπτυξη της γύρω περιοχής.124 Οι κοινωνικές αντιδράσεις για το πάρκο ποικίλλουν και οι δραστηριότητες και οι λειτουργίες που προέκυψαν είναι αμέτρητες. Το High Line, σχεδιασμένο για να είναι ανοιχτό και ευέλικτο χωρίς συγκεκριμένους χώρους συγκέντρωσης για χρήση, φιλοξενεί μια ποικιλία προγραμμάτων, από μαθήματα γυμναστικής και γεύματα της κοινότητας, μέχρι μουσικές παραστάσεις και καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις. Το πρόγραμμα τέχνης του High Line διαθέτει ένα ευρύ φάσμα εγκαταστάσεων και προβολών, που αφορούν συγκεκριμένες τοποθεσίες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, αυτές οι επίσημες εκδηλώσεις μοιράζονται χώρο με τις αυθόρμητες, ανεπίσημες παρεμβάσεις, που έφεραν το κοινό στο υπερυψωμένο πάρκο.125 122

Προγραμματισμένες και μη δραστηριότητες του High Line James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 403 125 James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 414 124

Στο Standard Hotel, ένα ξενοδοχείο κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από γυαλί και οπτικές φυγές νότια και βόρεια του πάρκου, οι επισκέπτες του ξενοδοχείου τραβούν τα βλέμματα των περιηγητών με τάσεις αυτοπροβολής. Το καλοκαίρι του 2003, μέλη της ακτιβιστικής οργάνωσης Outdoor Co-ed Topless Pulp Fiction Appreciation Society συγκεντρώθηκαν ημίγυμνα στο Sunken Overlook για τη μηνιαία τους εκδήλωση υπέρ του δικαιώματος της δημόσιας, ημίγυμνης εμφάνισης και των δύο φύλων. Από την άλλη, η ρομαντική ατμόσφαιρα που δημιουργεί το πάρκο προσέλκυσε πολλές γαμήλιες φωτογραφίσεις και εκδηλώσεις, αν και η επίσημη πολιτική του πάρκου απαγορεύει τέτοιου είδους τελετές.126 Το πάρκο εναγκαλίζεται από την παγκόσμια κοινότητα και δεν αναγνωρίζεται μόνο σε τοπικό και σε εθνικό επίπεδο. Αυτό γίνεται σαφές από τις δεκάδες αναφορές του High Line σε βιβλία, κόμικς, ταινίες και διάσημες τηλεοπτικές σειρές, όπως το Daredevil και το Family Guy. Οι συγγραφείς έχουν υιοθετήσει το High Line ως μορφή και τοποθεσία, αλλά και ως πηγή έμπνευσης. Το μυθιστόρημα του Ben Lerner το 2014, ανοίγει με μια περιγραφή του καθηλωμένου βλέμματος του αφηγητή στο Sunken Overlook να παρακολουθεί την κυκλοφορία, καταγράφοντας μια σύγχρονη στιγμή της Νέας Υόρκης σε όλη του την ποιητική πολυπλοκότητα. Το παιδικό best seller βιβλίο Curious Garden, πραγματεύεται μία μεταβιομηχανική, φανταστική ιστορία, με πρωταγωνιστή ένα αγόρι, που παρεμβαίνει, διασώζει και καλλιεργεί έναν κήπο σε μια εγκαταλελειμμένη γέφυρα.127 Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η σχέση της τεχνολογίας με το παγκοσμίου φήμης πάρκο. Οι εφαρμογές φωτογραφίας έχουν αποκτήσει μία εξέχουσα θέση στις κοινωνικές συνήθειες των περισσότερων

Το Standard Hotel

Εικόνα από το παιδικό βιβλίο Curious Garden James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 409, 410 127 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 422, 424 126

Scofidio + New York, Scofidio + New York,

123

επισκεπτών, προτρέποντας τόσο τους ντόπιους, όσο και τους τουρίστες να διοργανώσουν σκηνές και πορτραίτα με αυτοπεποίθηση σε όλο το πάρκο. Οι χάρτες δεδομένων του Alexander Dunkel απεικονίζουν το μετασχηματισμό της περιοχής που περιβάλλει το High Line, αναλύοντας την πυκνότητα των φωτογραφιών στην ηλεκτρονική πλατφόρμα Flickr πριν και μετά το άνοιγμα του πάρκου.128 Παρόλο, που η FHL ανέθεσε το 1999 στην εταιρεία Pentagram να δημιουργήσει ένα λογότυπο για το μελλοντικό πάρκο, οι ιδρυτές δεν θα μπορούσαν να προστατεύσουν το όνομα του πάρκου για πάντα. Καθώς η δημοτικότητα του συνεχίζει να αυξάνεται, η οικειοποίηση του ονόματος του High Line έχει γίνει πανταχού παρούσα, χαρακτηρίζοντας τα πάντα, από αρώματα πολυτελείας έως παράνομες ναρκωτικές ουσίες. Η Bond No. 9, μια εταιρία αρωμάτων με βάση το SoHo, εισάγει το άρωμα του High Line ως «το πρώτο άρωμα σιδηρογραμμής στον κόσμο». Επιπλέον, δεκάδες τοπικές επιχειρήσεις και κτίρια χρησιμοποιούν το όνομα του πάρκου στις δικές του ονομασίες, όπως για παράδειγμα High Line Construction Group, Highline Pizzeria, The High Line Hotel κ.α. Μάλιστα, το McDonald’s στο Τόκιο αναπαράγει ένα γνωστό τοίχο γκράφιτι του High Line. Στη Νέα Υόρκη, ένα κατάστημα ειδών ένδυσης στο SoHo δημιούργησε μια αναπαράσταση του High Line, με τα χαρακτηριστικά καθιστικά και ψεύτικες φυτεύσεις.129 Μαζί με τη δημοτικότητα του High Line, ο επανασχεδιασμός της ιστορικής περιοχής του Gansevoort Market το 2003 και η πολεοδομική επαναχάραξη της περιοχής του West Chelsea το 2005 έφεραν ένα κύμα ανάπτυξης, που μεταμόρφωσε την περιοχή, φέρνοντας νέες επιχειρήσεις και πολυτελή συγκροτήματα.130 Το 2016, επτά χρόνια μετά το άνοιγμά της γραμμής, σχεδόν 8 εκατομμύρια άτομα σωρεύθηκαν 124

Οι χάρτες του Alexander Dunkel

Οι επωνυμίες, που φέρουν την ονομασία High Line James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 426 129 James Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 431-433 130 J ames Corner Field Operations, Diller Renfro, The High Line, Phaidon Press, 2015, σελ. 436 128

Scofidio + New York, Scofidio + New York, Scofidio + New York,

στο High Line – ο μεγαλύτερος αριθμός επισκεπτών από οποιονδήποτε άλλον προορισμό στη Νέα Υόρκη. Μαζί με τους επισκέπτες ήρθαν κέρδη, που οι ιδρυτές του πάρκου δεν προέβλεπαν ποτέ: τα καταστήματα, τα εστιατόρια, τα μουσεία και οι καλλιτεχνικοί χώροι, που έχουν ανθίσει γύρω από το υπερυψωμένο πάρκο, αναμένεται να συνεισφέρουν ένα δισεκατομμύριο δολάρια σε φορολογικά έσοδα τα επόμενα 20 χρόνια.131 Ωστόσο, η νέα εικόνα της περιοχής δεν αποτέλεσε μία θετική εξέλιξη για όλους. Με την ολοκλήρωση του αστικού πάρκου, πολλοί καλλιτέχνες της Νέας Υόρκης απέκτησαν μία πηγή έμπνευσης, όμως ορισμένοι δυσαρεστημένοι, ένα νέο αντικείμενο κριτικής. Για παράδειγμα, η καλλιτέχνης Patty Heffley, της οποίας η κατοικία γειτνιάζει το High Line, μετέτρεψε την έξοδο κινδύνου της στη μουσική σκηνή Renegade Cabaret. Η πρώτη της παράσταση είχε ως θέμα την καταπάτηση της ιδιωτικής της ζωής από το High Line. Χαρακτηριστικά άνοιξε την ομιλία της λέγοντας: «Κυρίες και Κύριοι, εισβολείς του ιδιωτικού μου χώρου, μετά από τριανταένα χρόνια που ζω εδώ, πρέπει να υποστώ αυτό, γι’ αυτό θα το εκμεταλλευτώ». Ο Robert Lederman, ιδρυτής του A.R.T.I.S.T. (σημ. Αντίδραση καλλιτεχνών στις κρατικές τακτικές), εκφράζεται με διαμαρτυρίες κατά των απαγορεύσεων χρήσης των πεζοδρομίων από πλανόδιους πωλητές. Μετά τη σύλληψή του στο High Line το 2009, ο Lederman μήνυσε την πόλη, ισχυριζόμενος ότι η πολιτική του πάρκου για τους καλλιτέχνες-πωλητές περιορίζει τις δραστηριότητές τους και παραβιάζει την πρώτη τροποποίηση.132 Με γνώμονα τις δεκάδες πολιτιστικές δράσεις, αλλά και τις οικονομικές στατιστικές, το πάρκο θεωρείται πετυχημένο. Αλλά με μία κρίσιμη μέτρηση, δεν είναι. Κατά ειρωνικό τρόπο, η ανάπτυξη του High Line, που δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τους κατοίκους και τους καλλιτέχνες

Η Patty Heffley κατά τη διάρκεια της παράστασης της

O ακτιβιστής Robert Lederman John Emerson, ηλεκτρονική διεύθυνση Backspace, Redesigning the High Line, 14 Ιουλίου 2003, (https:// backspace.com/notes/2003/07/redesigning-the-highline.php) 132 James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 404, 412 131

125

της περιοχής, ωθεί πολλά μέλη της κοινότητας των τεχνών και των κατοίκων να εγκαταλείψουν την περιοχή, καθώς τα ενοίκια αυξάνονται, λόγω της οικονομικής άνθησης του Chelsea. Οι κάτοικοι γύρω από το High Line, όμως, δεν είναι αυτοί που χρησιμοποιούν το πάρκο, ούτε όλοι οι κάτοικοι επωφελούνται από το οικονομικό του απροσδόκητο. Στη γύρω περιοχή υπάρχουν δύο μεγάλη έργα δημόσιας στέγασης, των οποίων οι ένοικοι είναι κυρίως έγχρωμοι και άτομα χαμηλών οικονομικών στρωμάτων. Ωστόσο, όπως μπορεί να έχει παρατηρήσει κάποιος, που έχει περπατήσει στους κήπους του High Line και όπως μία πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης έχει αποφανθεί, το κοινό στο μεγαλύτερο ποσοστό του είναι λευκού χρώματος, ενώ οι περισσότεροι επισκέπτες είναι τουρίστες και όχι κάτοικοι της περιοχής. Ο ίδιος ο Robert Hammond, διευθυντής της Friends of the High Line, παραδέχεται την αποτυχία του πάρκου να βοηθήσει την τοπική κοινότητα.133 Ο Hammond ξεκίνησε προσπάθειες για τη χρήση του πάρκου από την τοπική κοινωνία, ενώ ταυτόχρονα ίδρυσε το High Line Network, έναν οργανισμό σχεδιαστών που δημιουργούν πάρκα «προσαρμοστικής επανάχρησης», ακολουθώντας τα βήματα του High Line. Στις εκδηλώσεις της οργάνωσης, θίγονται θέματα όπως η χρηματοδότηση κεφαλαίων και οι στρατηγικές μάρκετινγκ, αλλά και το ζήτημα της ισότητας, καθώς υπάρχει δυσκολία στη στρατηγική διατήρησης των πάρκων. Η αρχιτεκτονική κοινότητα αντιμετωπίζει ένα μακροχρόνιο προβληματισμό για το πώς μπορούν να βελτιωθούν υποβαθμισμένες περιοχές χωρίς να απομακρύνουν τους ίδιους τους ανθρώπους, που σκοπεύουν να υπηρετήσουν.134 Καθώς οι αμερικάνικες μητροπόλεις αυξάνονται και πυκνώνουν, 126

Φωτογραφίες με το κοινό του High Line Laura Bliss, ηλεκτρονική διεύθυνση Citylab, The High Line’s Next Balancing Act, 7 Φεβρουαρίου 2017 (https://www.citylab.com/solutions/2017/02/ the-high-lines-next-balancing-act-fair-and-affordabledevelopment/515391/) 134 ibid 133 133

οι χώροι πρασίνου γίνονται ολοένα και πιο δυσεύρετοι. Ελάχιστοι παραμένουν οι ανοιχτοί χώροι γύρω από τους αστικούς πυρήνες, που μπορούν να μετατραπούν σε πάρκα, για αυτό το λόγο γίνεται προσπάθεια αποκατάστασης και επανασχεδιασμού αχρησιμοποίητων και εγκαταλελειμμένων υποδομών, όπως είναι οι σιδηροδρομικές γραμμές. Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις των πόλεων έχουν σπάνια τον οικονομικό προϋπολογισμό για τέτοιες αναπλάσεις, με αποτέλεσμα τα έργα αυτά να στηρίζονται σε ιδιωτικές χρηματοδοτήσεις. Οι επενδυτές, προφανώς, βλέποντας την επιτυχία του High Line, επιδιώκουν τέτοιου είδους επενδύσεις, καθώς γι’ αυτούς σημαίνει οικονομικό κέρδος και φοροαπαλλαγή. Αυτά τα αστικά κενά, ωστόσο, βρίσκονται συνήθως σε υποβαθμισμένες περιοχές, στις οποίες κατοικούν οικοδομικά αδύναμες και χαμηλόμισθες κοινωνικές ομάδες. 135 Παρ’ ότι ο Hammond και ο David, εγκατέστησαν πριν την κατασκευή του πάρκου τα γραφεία της FHL στην περιοχή για να βρίσκονται σε επαφή με τους ενοίκους και να συζητούν μαζί τους για το μέλλον του High Line, οι συζητήσεις έμειναν σε θέματα σχεδιασμού, παραμελώντας τα κοινωνικά ζητήματα. Σημαντικότερες διαβουλεύσεις, που έθιγαν τα φλέγοντα κοινωνικά φαινόμενα, πραγματοποιήθηκαν πολύ μετά την κατασκευή του μεγαλύτερου τμήματος του πάρκου, το 2011. Σε αυτές τις συναντήσεις, περισσότεροι από τους παρευρισκόμενους κάτοικους της περιοχής, ζητούσαν εργασία και ένα πιο προσιτό κόστος ζωής. Οι κάτοικοι, επίσης, δήλωσαν ότι δεν επισκέπτονται το High Line για τρεις κύριους λόγους: δεν αισθάνονται ότι δημιουργήθηκε γι’ αυτούς, δεν είδαν ανθρώπους που έμοιαζαν με αυτούς να το χρησιμοποιούν και δεν τους άρεσε ο πολύπλοκος προγραμματισμός του πάρκου.136 Αυτά τα ευρήματα οδήγησαν σε πολλές νέες πρωτοβουλίες. Το 2012, η

135-136

ibid 133

127

FHL εγκαινίασε μια σειρά αμειβόμενων προγραμμάτων κατάρτισης για την απασχόληση, που απευθύνονται σε εφήβους της περιοχής, με επίκεντρο την περιβαλλοντική διαχείριση, τον προγραμματισμό των τεχνών και την εκπαίδευση των νεότερων. Η οργάνωση άρχισε επίσης να συνεργάζεται με τα Elliott-Chelsea και Fulton Houses, τα δύο δημόσια έργα στέγασης, για να αναπτύξουν το προγραμματιστικό τους πλάνο. Έτσι, ξεκίνησε η καλοκαιρινή σειρά λατινοαμερικανικών χορευτικών εκδηλώσεων “ARRIBA!”. Η FHL άρχισε επίσης να διοργανώνει περιστασιακές εκδηλώσεις στις ίδιες τις δημόσιες εγκαταστάσεις, αποφεύγοντας την παρουσία τουριστών.137 Όμως, υπάρχουν ακόμα πολλά ζητήματα, τα οποία έπρεπε να ληφθούν υπόψιν πριν την κατασκευή του πάρκου, και πλέον δεν επιδέχονται λύση. Οι σχεδιαστές του πάρκου θα μπορούσαν να έχουν δώσει μεγαλύτερη προσοχή σε μερικές βασικές αρχές, όπως σε ελκυστικούς δημόσιους χώρους, που προσελκύουν χρήστες χαμηλού εισοδήματος και σε μειονοτικά πάρκα. Ο Alexander Reichl, καθηγητής στο Queens College, υποστηρίζει ότι ένας δημόσιος χώρος είναι πιο εύκολα ορατός και διακριτός, όταν έχει εύκολη πρόσβαση και θεωρεί ότι οι δέκα είσοδοι του High Line για τα εικοσιένα οικοδομικά τετράγωνα, στα οποία εκτείνεται δεν είναι αρκετές και πρέπει να αυξηθούν.138 Επιπλέον, υπάρχει μία μεγάλη λίστα απαγορεύσεων στο πάρκο, ενώ ο ανοιχτός χώρος για παιχνίδι απουσιάζει. Μερικοί από τους κανόνες, που ισχύουν στο πάρκο είναι η απαγόρευση της χρήσης μπάλας, πατινιών, ποδηλάτων ή skateboard. Οι απαγορεύσεις αυτές είναι λογικές, λόγω του στενού πλάτους της γραμμής, ωστόσο, η έρευνα έδειξε ότι αυτά τα είδη αναψυχής προσελκύουν ανθρώπους χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων. Ο Miguel Acevedo, διευθυντής του Fulton House Tenants 128

Φωτογραφία του Fulton House

Φωτογραφία από τις χορευτικές εκδηλώσεις ARRIBA! 137-138

ibid 133

Association, θεωρεί ότι δεν μπορούν να γίνουν πολλές αλλαγές σε ένα υπερυψωμένο πάρκο, και παρά τις θετικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα, το πάρκο εξακολουθεί να μην είναι προσιτό στην τοπική κοινότητα.139 Ο Hammond θεωρεί, ότι το πάρκο είναι η αιτία για τον ανασχεδιασμό και την ανασυγκρότηση της περιοχής του West Chelsea, ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι το High Line, που αποτελεί το νέο τοπόσημο της Νέας Υόρκης, είναι το σύμβολο μιας πόλης με βαθιά ανισότητα. Μεγάλοι οίκοι μόδας και πολυτελή καταστήματα έχουν πάρει τις θέσεις των κρεοπωλείων και των τοπικών μπακάλικων του Chelsea. Τα μέλη της κοινότητας δεν έχουν την πολυτέλεια να ψωνίζουν από τα καταστήματα της περιοχής τους, και η προοπτική για ενοικίαση καταστήματος γι’ αυτούς είναι αδύνατη, λόγω των υψηλών μισθωμάτων. Αυτός είναι και ο λόγος, που πολλοί καλλιτέχνες, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους και αναζητήσουν διαμερίσματα σε άλλες περιοχές της μητρόπολης με μικρότερα ενοίκια. Αν και, τα δημόσια έξοδα στέγασης, στα ElliottChelsea και Fulton Houses, δεν έχουν αυξηθεί για τους μισθωτές των κατοικιών, οι ανησυχίες πιθανών μετακινήσεων είναι μεγάλες.140 Εννιά χρόνια μετά από την κατασκευή του πρώτου τμήματος του πάρκου, οι κοινωνικές επιπτώσεις του High Line είναι ξεκάθαρες. Είναι σαφές, ότι η απόρροια των κοινωνικών ανισοτήτων, που θα δημιουργούσε η κατασκευή του High Line, δεν ήταν εύκολο να προβλεφθεί. Σε μία εποχή συνεχών αστικών μετασχηματισμών, οι ανησυχίες για τέτοιου είδους εξελίξεις, προκύπτουν με σχεδόν κάθε νέα εξέλιξη, αλλά όταν πρόκειται για την αξιοποίηση αστικών κενών σε αστικά πάρκα, αυτές οι ανησυχίες μπορεί να είναι ιδιαίτερα οδυνηρές – σε τελική ανάλυση, οι δημόσιοι χώροι απευθύνονται σε όλους.141

139-141

ibid 133

129

_σύγκριση με μεταγενέστερους μιμητές Η ιδέα του υπερυψωμένου πάρκου έχει προκαλέσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον, με πόλεις σε όλο τον κόσμο να σπεύδουν να μετατρέψουν τις εγκαταλελειμμένες τους υποδομές σε δημόσιους χώρους, χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του High Line ως οδηγό. Αυτός ο μεγάλος αριθμών μιμητών υποδηλώνει μια νέα παγκόσμια συνείδηση για την ανάγκη για δημόσιο χώρο στις αναπτυσσόμενες μεταβιομηχανικές πόλεις και τις δυνατότητες για βιώσιμη επαναχρησιμοποίηση υποβαθμισμένων και παραμελημένων αστικών χώρων.142

130

Ο James Corner και οι DS+R έχουν συλλέξει και χαρτογραφήσει 60 έργα παγκοσμίως, τα οποία χωρίζονται με βάση τέσσερις βασικές αρχές, σε σχέση με την ομοιότητα τους με το High Line: η ύπαρξη προσαρμοστικής επανάχρησης, η απόσταση του πάρκου από το επίπεδο του εδάφους – δηλαδή αν πρόκειται για υπερυψωμένο πάρκο –, η γραμμικότητα του πάρκου και η πιθανότητα κατασκευής, δηλαδή αν είναι θεωρητικό ή κατοχυρωμένο ως έργο. Παρακάτω αναλύονται επιλεκτικά κάποια έργα.143

Ρεαλιστική απεικόνιση του Holbeck Viaduct στο Leeds

Το Holbeck Viaduct στο Leeds του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ένα παρόμοιο παράδειγμα με αυτό του High Line της Νέας Υόρκης. Η υψωμένη σιδηροδρομική γραμμή κατασκευάστηκε το 1821 – περισσότερο από έναν αιώνα πριν την κατασκευή του High Line – και όπως συνέβη και στη Νέα Υόρκη, η αποβιομηχανοποίηση προκάλεσε το μαρασμό της συγκοινωνιακής υποδομής τη δεκαετία του 1980. Το αστικό κενό θυμίζει το άγιο λιβάδι στις γραμμές του High Line. Το αρχιτεκτονικό γραφείο Bauman Lyon Architects Leeds, που έχει αναλάβει το έργο, έχει θέσει ως βασικό στόχο τη δημιουργία «ενός ζωντανού κοινοτικού χώρου πρασίνου που θα απευθύνεται σε όλους»,

142

James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 403 143 James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 441

την ανάπτυξη και την ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων. Σχεδιαστικά, αυτό σημαίνει την ανάπλαση της εγκαταλελειμμένης βιομηχανικής περιοχής Holbeck Urban Village, με το Holbeck Viaduct να αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ του κέντρου της πόλης και της περιοχής Beeston. Οι αρχιτέκτονες υπόσχονται συνεργασία με τους κατοίκους της περιοχής, ενώ παροτρύνουν την κοινότητα να έρθει σε επαφή μαζί τους μέσω κοινωνικής δικτύωσης. Το έργο αναμένεται να παραδοθεί το 2023, και η εξέλιξή του φαντάζει όμοια με αυτή του High Line.144 Η πλατεία Erie Street στο Milwaukee των ΗΠΑ, είναι επίσης ένα πολύ τυπικό παράδειγμα μίμησης του High Line. Ο χώρος που κάποτε χρησιμοποιούνταν για τη στάθμευση αυτοκινήτων, αποτελεί τον τελευταίο κρίκο μιας σειράς δημόσιων επεμβάσεων κατά μήκος του Milwaukee Riverwalk, ενός υπερυψωμένου δρόμου πεζών και ποδηλάτου τριών μιλίων, που συνδέει το κέντρο της πόλης με την αναπτυσσόμενη περιοχή Third Ward, το Beerline Districts και την ομώνυμη λίμνη. Τα στοιχεία που συνδέουν τα δύο έργα είναι πολλά. Αρχικά, η πλατεία είναι αποτέλεσμα ενός διεθνούς, αρχιτεκτονικού διαγωνισμού. Το γραφείο Stoss, η νικήτρια ομάδα, έδωσε βαρύτητα στην ενθάρρυνση της κοινωνικής και περιβαλλοντικής δραστηριότητας και την οικειοποίηση. Συλλέγοντας απορροές ομβρίων υδάτων και χρησιμοποιώντας το νερό του ποταμού για άρδευση, το πάρκο καλλιεργεί οικολογική συνείδηση, ενώ από αρχιτεκτονικής πλευράς, διαθέτει μία μεγάλη γκάμα δυνητικών δραστηριοτήτων, παρόμοιων με αυτών του High Line. Χαρακτηριστική είναι η μίμηση στο σχεδιασμό, αφού το δοκιδωτό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε, θυμίζει έντονα αυτό που σχεδίασαν οι James Corner και DS+R. Το πάρκο κέρδισε το 2012 το βραβείο Cooper-Hewitt National Design Award.145

Φωτογραφία της πλατείας Erie Street στο Milwaukee

Bauman Lyon Architects Leeds, Holbeck Viaduct Project , Transforming Holbeck’s iconic viaduct into a vibrant community green space for everyone to enjoy, Pre-feasibility report, Ιούλιος 2017 145 Επίσημη ιστοσελίδα Stross, Projects, Erie Street Plaza, 2010, (http://www.stoss.net/projects/2/eriestreet-plaza/) 144

131

Άλλο ένα αστικό κενό που δημιούργησε η ύφεση των σιδηροδρομικών συγκοινωνιών είναι η γραμμή West Toronto Railpath στον Καναδά. Ομοίως με το High Line, η κατασκευή έγινε σε δύο φάσεις για οικονομικούς λόγους. Η πρώτη φάση σχεδιάστηκε από τον Scott Torrance Landscape Architect Inc., σε συνεργασία με τους Brown and Storey Architects, ξεκίνησε το 2008 και ολοκληρώθηκε το 2009, ενώ η δεύτερη φάση ολοκληρώθηκε το 2016. Πρόκειται για ένα ανοιχτό γραμμικό πάρκο 2,1 χλμ. στην περιοχή Junction, που συνδυάζει την αποκατάσταση των ιστορικών σιδηροδρομικών γραμμών με την εγκατάσταση καλλιτεχνικών έργων και μια παλέτα τοπικών ειδών φύτευσης. Οι περιοχές πρασίνου και οι οικότοποι, συμπεριλαμβανομένου ενός λειτουργικού υγροτόπου, διατηρήθηκαν και ενισχύθηκαν μέσω μιας αυστηρής διαδικασίας απογραφής, συλλογής και επαναφύτευσης σπόρων, ακριβώς όπως στο παράδειγμα του High Line. Όπως και στο Erie Street Plaza, έτσι κι εδώ, συναντά κανείς παρόμοιες με αυτές του High Line, φυτεμένες περιοχές και οδοντωτά πλακόστρωτα. Τα νέα σημεία εισόδου στις οδούς Dupont και Bloor επιτρέπουν την πρόσβαση από το επίπεδο του δρόμου, κάνοντας το πάρκο πιο προσιτό, σε σύγκριση με το πάρκο της Νέας Υόρκης, στο οποίο η ανάβαση μέσω κλιμακοστασίου αποτελεί το μόνο δυνατό τρόπο εισόδου. Επιπλέον, η ράμπα, που συνδέει το μονοπάτι με την οδό Dundas εξασφαλίζει την είσοδο ΑΜΕΑ στο πάρκο. Οι πεπλατυσμένοι χώροι του πάρκου – όμοιοι του High Line – παρέχουν νέες γειτονικές συνδέσεις και χώρους συγκέντρωσης για τα μέλη της τοπικής κοινότητας και η σύνδεση αυτών συνδυάζει επιτυχώς το άγριο τοπίο της γραμμής και το κοινωνικό γίγνεσθαι της περιοχής, επιτυγχάνοντας την εναρμόνιση τοπίου και αστικού ιστού. Οι αρχιτέκτονες θεωρούν ότι το πάρκο δημιούργησε το ενδεχόμενο ανάπτυξης νέων οικιστικών μονάδων στις παλιές βιομηχανικές εκτάσεις, 132

Φωτογραφίες του West Toronto Railpath

γεγονός που θα επιβεβαιωθεί ή διαψευσθεί μέσα στα επόμενα χρόνια.146 Τις ίδιες επιπτώσεις της αποβιομηχανοποίησης υπέστη και η υπερυψωμένη σιδηροδρομική γραμμή της Philadelphia των ΗΠΑ, στην οποία ξεκίνησαν το 2016 εργασίες για τη μετατροπή της σε αστικό πάρκο, σχεδιασμένο από το Studio Bryan Hanes. Το Rail Park Part I, όπως έχει ονομαστεί, διασχίζει τη γειτονιά του Callowhill, βόρεια του κέντρου της πόλης και της οδού Vine Street Expressway. Η περιοχή θυμίζει κατά πολύ το δυτικό Chelsea και το Meat Parcking District, δηλαδή τις περιοχές που γειτνιάζει το High Line, αφού, και εδώ, η κοινότητα αποτελείται από άτομα του καλλιτεχνικού στερεώματος. Καθώς το έργο συγκαταλέγεται στον οργανισμό High Line Network, πραγματοποιηθήκαν συζητήσεις με τους κατοίκους και τους ενδιαφερόμενους, όπου κλήθηκαν να εκφράσουν τις ελπίδες και τις ανησυχίες τους, με σκοπό την αποφυγή των αρνητικών επιπτώσεων που συνέβησαν στην περίπτωση του High Line. Η ομάδα συμφώνησε σε ορισμένες αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένης της επιθυμίας διατήρησης της αυθεντικότητας των υλικών, της τοπικής ακεραιότητας και της απλότητας του σχεδιασμού. Η ομάδα σχεδιαστών αποκαθιστά και διατηρεί μεγάλο μέρος της υφιστάμενης δομής από χάλυβα και εισάγει υλικά βιομηχανικού χαρακτήρα για τις πλατφόρμες, τα καθιστικά και τις προστατευτικές κουπαστές, ενώ η βλάστηση μεταφέρει τον άγριο χαρακτήρα του τοπίου μέσα από μια πλούσια παλέτα φυτεύσεων, όπως και στα παραπάνω παραδείγματα. Προγραμματικά, ο σχεδιασμός παραμένει απλός. Ένα μονοπάτι κινείται μεταξύ των περιοχών φύτευσης και των καθιστικών, ακολουθώντας τη λογική του πάρκου της Νέας Υόρκης. Τέσσερις μεγάλες ξύλινες πλατφόρμες αποτελούν μία κατασκευή σήμανσης της τοποθεσίας. Οι πολύπλευρες επιφάνειες τους

Ρεαλιστικές απεικονίσεις του Rail Park Part I Επίσημη ιστοσελίδα Scott Torrance Landscape Architect, Projects, West Toronto Railpath, 2009, (http://www.scotttorrance.ca/projects/west-torontorailpath/) 146

133

δημιουργούν χώρους στάσης και συγκεντρώσεων. Ο κύριος διάδρομος καταλήγει σε μια σειρά μεταλλικών πασσάλων, στους οποίους στηρίζονται αιωρούμενα καθιστικά.147 Το Rail Park της Philadelphia αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα ανασχεδιασμού, καθώς διατηρεί τις βασικές αρχές του High Line, - τις αρχιτεκτονικές ποιότητες, την αυθεντικότητα του τοπίου, την απλότητα της σχεδίασης και των υλικών - δημιουργώντας μία καινούρια αρχιτεκτονική γλώσσα από την αρχή, αποφεύγοντας τη λανθασμένη μίμηση όμοιων αρχιτεκτονικών μορφών, που παρατηρούνται στα παραπάνω αστικά πάρκα. Τα παραδείγματα είναι δεκάδες και οι μιμητές του High Line εντοπίζονται σε όλες τις μεγάλες μητροπόλεις ανά τον κόσμο. Το μεγάλο πρότζεκτ του πάρκου 11th Street Bridge της Washington (2018), το The 606 Bloomingdale Trail στο Chicago (2015), το Trestle στο St. Louis (2013), το The Underline στο Miami (2018), το Harsimus Stem στο Jersey City (2015), το Walkway over the Hudson στο Poughkeepsie (2009) είναι μόνο μερικές από τις συγκοινωνιακές υποδομές, τις οποίες η αποβιομηχάνιση των μητροπόλεων, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, μετέτρεψε σε εγκαταλελειμμένα αστικά κενά. Σήμερα, όλες αυτές οι γραμμικές, είτε υπερυψωμένες, είτε υπόγειες υποδομές, φιλοδοξούν να μετασχηματιστούν σε ζωτικά πάρκα, που θα προσφέρουν διαφορετικές διαδικασίες αστικοποίησης, ενσωματώνοντας ένα κομμάτι του τοπίου στο αστικό περιβάλλον και διατηρώντας τον χαρακτήρα και την κοινότητα της περιοχής αναλλοίωτα.148 Ωστόσο, υπάρχουν και υπερυψωμένων πάρκων. κλίμακας έργο, είναι αυτό των Bjarke Ingels Group 134

κάποια διαφοροποιημένα παραδείγματα Ένα πολλά υποσχόμενο και μεγάλης του Dry Line στη Νέα Υόρκη. Το πάρκο και One Architecture, που ξεκίνησε το

Ρεαλιστική απεικόνιση του 11th Street Bridge

Ρεαλιστική απεικόνιση του The Underline Επίσημη ιστοσελίδα Studio Bryan Hanes, THE RAIL PARK PHASE I, (http://www.studiobryanhanes. com/work/#/viaduct/) 148 James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 441-447 147

2017 και αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2020, δεν πρόκειται για την περίπτωση ενός εγκαταλελειμμένου αστικού κενού, το οποίο χρήζει επανάχρησης και ανασχεδιασμού. Το Dry Line ή αλλιώς The Big U, όπως το ονομάζουν εξαιτίας της μορφολογίας του, αποτελεί ένα αναγκαίο έργο, καθώς φιλοδοξεί να προστατεύσει το νησί του Μανχάταν από καταστροφικές, μελλοντικές παλίρροιες, όμοιες με αυτή του 2012. Πρόκειται για μια προστατευτική «κορδέλα» μήκους 10 μιλίων γύρω από το Νότιο Μανχάταν, που αποτελείται από τρεις περιοχές: το Big Bench, το Battery Berm και το Berm. Το Big Bench είναι ένα συνεχές, προστατευτικό στοιχείο προσαρμοσμένο στο περιβάλλον, στο Battery Berm βρίσκεται ένα υπερυψωμένο μονοπάτι, που ενισχύει το δημόσιο χώρο προστατεύοντας ταυτόχρονα την περιοχή και στο Berm το πάρκο σκαρφαλώνει πάνω από τον αυτοκινητόδρομο, προστατεύοντας ως υπερυψωμένο όριο.149 Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, πρόκειται για μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση από αυτή, που αντιμετώπισαν οι αρχιτέκτονες του High Line. Εδώ δεν υπάρχει μία υπερυψωμένη υποδομή, επάνω στην οποία σχεδιάζεται ένα πάρκο με βάση το τοπίο, αντιθέτως, το ύψος αποτελεί τη νέα, αλλά βασική προσθήκη του σχεδιασμού, με σκοπό την προστασία του αστικού ιστού από σοβαρές πλημμύρες. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα προκαλούν μαζικές καταστροφές, αφήνοντας πίσω τους ερειπωμένα τοπία, χώρους που μετατρέπονται σε αστικά κενά. Το πάρκο αυτό έχει την ιδιαιτερότητα, ότι δεν αποτελεί ένα έργο για την αξιοποίηση ενός εγκαταλελειμμένου, αχρησιμοποίητου χώρου, αλλά ένα έργο που προλαμβάνει την γέννηση νέων αστικών κενών. Όλα τα έργα, που αναμένεται να ολοκληρωθούν, υπόσχονται βελτίωση και ανάπτυξη των υπάρχοντων συνθηκών των υποβαθμισμένων,

Χάρτης και διαγράμματα του The Dry Line

Ρεαλιστική απεικόνιση του The Dry Line

Αρχιτεκτονική πλατφόρμα: Architizer, Projects, The Dryline, (https://architizer.com/projects/the-dryline/) 149

135

παλαιών, βιομηχανικών περιοχών. Τις περισσότερες φορές, αυτό επιτυγχάνεται σε επίπεδο πόλης, αλλά ο σχεδιασμός αποτυγχάνει σε τοπικό επίπεδο, αφού η εξυγίανση μίας υποβαθμισμένης περιοχής και ο σχεδιασμός ενός αστικού πάρκου φέρνει μία νέα οικονομική πραγματικότητα, στην οποία οι κάτοικοι, που συνήθως είναι άτομα χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Αποτέλεσμα αυτού του σχεδιασμού, είναι η εγκατάλειψη της περιοχής από τους κατοίκους της και η αλλαγή της ταυτότητας της εκάστοτε περιοχής. Οι σχεδιαστές πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί και αναλυτικοί στον σχεδιασμό, ώστε να παράγουν έργα, που σέβονται τον χαρακτήρα όχι μόνο του αστικού κενού, αλλά και της περιοχής στην οποία βρίσκεται, αλλά και των κατοίκων της.

Ρεαλιστικές απεικονίσεις του The Dry Line (πάνω και απέναντι)

136

137

|συμπεράσματα Το High Line δεν είναι η πρώτη απόπειρα επανασχεδιασμού μίας εγκαταλελειμμένης, υπερυψωμένης, συγκοινωνιακής υποδομής – προηγήθηκε το Promenade Plantée των Jacques Vergely και Philippe Mathieux στο Παρίσι το 1993150 –, αλλά οι παγκόσμιες αντιδράσεις και τα κοινωνικά επακόλουθα, μοιάζουν να αποτελούν απόρροια μίας άγνωστης και πρωτόγνωρης εμπειρίας για την παγκόσμια κοινότητα. Η επιτυχία φαίνεται να έχει σημειωθεί σε κάθε τομέα, τόσο αρχιτεκτονικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά όσο και κοινωνικά. Αρχιτεκτονικά, το πάρκο ξεχωρίζει αναμφισβήτητα για τον εξαιρετικό και ακριβή σχεδιασμό του. Οι James Corner Field Operations και Diller Scofidio + Renfro, καθώς και ο αρχιτέκτων τοπίου Piet Oudolf, ήρθαν στο σημερινό αποτέλεσμα μέσω εμπεριστατωμένης έρευνας, πολυετούς σχεδιασμού και πολλαπλών συνεδριάσεων με τις αρχές του δήμου και της πόλης, αλλά και την Friends of the High Line. Το πάρκο έχει λάβει δεκάδες τιμητικά βραβεία από παγκόσμιες οργανώσεις, όπως εύφημο μνεία από το American Society of Landscape Architects (2010,2013)151, βραβείο από την USA International Association of Art Critics152 και την Greenwich Village Society for Historic Preservation (GVSHP), από τα βραβεία D&DA Awards (2010)153 και τα ADA Sapolin Awards154 κ.α., τόσο για τον αστικό σχεδιασμό, όσο και για την περιβαλλοντική μελέτη, τη φιλική προς ΑΜΕΑ προσβασιμότητα, αλλά και τα καλλιτεχνικά δρώμενα που λαμβάνουν χώρα στο πάρκο. Οικολογικά, το πάρκο έχει επιτύχει το στόχο του. Μέσω της βιωσιμότητας και της αειφόρου ανάπτυξης, το High Line συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στον περιορισμό του φαινομένου της «θερμικής νησίδας», δηλαδή στη μείωση της αυξανόμενης θερμοκρασίας της μητρόπολης. Τα φυτεμένα δώματα και η βλάστηση προσφέρουν 138

John Brunton, ηλεκτρονική εφημερίδα The Guardian, A magical, green walk along Paris’s Promenade Plantée, 7 Ιουνίου 2017 151 2013 Asla Proffesional Awards, Honor Award: High Line, Section 2, New York City, (https://www.asla. org/2013awards/524.html) και 2010 Asla Proffesional Awards, Honor Award: High Line, Section 1, New York City, (https://www.asla.org/2010awards/173.html) 152 http://www.thehighline.org/blog/2009/12/17/anaward-for-the-high-line 153 http://www.thehighline.org/blog/2010/06/12/tworecent-awards-for-the-high-line 154 http://www.thehighline.org/blog/2017/08/09/ friends-of-the-high-line-receives-accessibility-award 150

οξυγόνο, σκίαση και συνεισφέρουν στη διατήρηση και την ενίσχυση της χλωρίδας και της πανίδας, αλλά και του μικροκλίματος. Από οικονομικής άποψης, το πάρκο έχει φέρει απρόσμενα κέρδη στην πόλη, αλλά και στο δήμο, ξεπερνώντας τον προϋπολογισμό του έργου. Σύμφωνα με πρόσφατη οικονομική μελέτη του High Line College, το πάρκο έχει φέρει στην πόλη 631,5 εκατομμύρια δολάρια.155 Όσον αφορά το κοινωνικό αντίκτυπο, η επισκεψιμότητα του πάρκου έχει ξεπεράσει κάθε προσδοκία και το High Line πλέον υπάρχει σε κάθε ταξιδιωτικό οδηγό στη λίστα με τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Νέας Υόρκης. Το κοινό έχει οικειοποιηθεί και εναγκαλίσει το πάρκο και οι δημοσιογράφοι ανά τον κόσμο έχουν δημοσιεύσει δεκάδες άρθρα, επιδοκιμάζοντας το έργο. Μαζί με τη μεγάλη κινητικότητα στο πάρκο, έρχονται και μεγάλα οικονομικά κέρδη, τα οποία ικανοποιούν τους φορείς της πόλης. Ωστόσο, όπως έχει αναφερθεί αναλυτικά στην εργασία, παρά τις θετικές επιπτώσεις που είχε το High Line για τη Νέα Υόρκη, η τοπική κοινότητα ήταν αυτή που δέχθηκε τις αρνητικές επενέργειες του πάρκου. Η οικονομική ανάπτυξη της υποβαθμισμένης περιοχής μέσω πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής ανάπλασης, έχει φέρει σε αυτή, αλλά και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, την εκάστοτε τοπική κοινότητα σε δυσμενή θέση. Έχοντας λάβει, λοιπόν, υπόψιν τις σοβαρές κοινωνικές επιβαρύνσεις σε τοπικό επίπεδο, τίθεται το ερώτημα αν ο -κατά τα άλλα- άψογος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός έχει επιτύχει το σκοπό του. Πως, τελικά, το παράδειγμα του αστικού σχεδιασμού του High Line μπορεί να θεωρηθεί επιτυχές, εάν δεν μπορεί να διατηρήσει τον χαρακτήρα που διέθετε η περιοχή της υπερυψωμένης υποδομής, πριν την κατασκευή

155

https://www.highline.edu/economic-impact/

139

του; Γιατί, παρά την αναγκαστική απομάκρυνση των καλλιτεχνών του Chelsea, οι κριτικοί και το κοινό εξακολουθούν να μιλούν για μία εύστοχη αρχιτεκτονική ανάπλαση; Και, εφόσον τέτοιου είδους έργα τείνουν να μεταβάλλουν το χαρακτήρα της εκάστοτε περιοχής και των κατοίκων της, ποια θα πρέπει να είναι η σχεδιαστική προσέγγιση των αρχιτεκτόνων σε αυτές τις περιπτώσεις; Τα παραπάνω ερωτήματα θέτουν σοβαρούς προβληματισμούς, επιζητούν εύστοχη επίλυση και επιδέχονται περαιτέρω έρευνα από μελλοντικούς σχεδιαστές και αρχιτέκτονες αστικού σχεδιασμού και τοπιακής αστικότητας, οι οποίοι καλούνται να δώσουν ικανοποιητικές απαντήσεις σε αυτό το κρίσιμο ζήτημα._

Φωτογραφία από το Sundeck and Water Feature (απέναντι)

140

141

|βιβλιογραφία κεφάλαιο 1: _Ed Wall, Tim Waterman, Basics Landscape Architecture 01: Urban Design, Ava Publishing SA, Switzerland, 2010, σελ. 6, 15-18 _Ali Madanipour, Urban Design Reader: Ambiguities of Urban Design, Routledge, London, 2007, σελ. 12, 13 _Ron Kasprisin, Urban Design: The Composition of Complexity, Routledge, Oxon, 2011, σελ. 10-11 _Architectural Association, Graduate Prospectus 2005, Landscape Urbanism, σελ. 74 _Charles Waldheim, Reference Manifesto, Introduction of The Landscape Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 11 _James Corner, Landscape Urbanism, Architectural Association, London, 2003, σελ. 58 _James Corner, The Landscape Urbanism Reader: Terra Fluxus, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 22-32 _Mostafavi, Mohsen and Najle, Landscape Urbanism: a manual for the machinic landscape, Architectural Association, London, 2003 _Charles Waldheim, Landscape as Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2001, σελ. 38-39 _https://www.gardenvisit.com/landscape_architecture/urban_design _Charles Waldheim, PRAXIS: journal of writing + building, Landscape Urbanism: a Genealogy, ISSUE 4: Landscapes, Boston, 2002, σελ. 12 _James Corner, Recovering Landscape: essays in contemporary landscape architecture, Princeton Architectural Press, New York, 1999 _Lucy Bullivant, περιοδικό A + U, τεύχος 426, The thickening ground: the Landscape Urbanism Graduate Programme, Architectural Association, London, Μάρτιος 2006, σελ. 122-127 _Christopher D. Gray, From emergence to divergence: modes of landscape urbanism (μεταπτυχιακή διατριβή), University of Edinburgh, School of Architecture, 2005-2006, σελ. 49-67 _Kathy Poole, Poole Design: Landscape Architecture + Urban Design, 16 Ιουλίου 2006, (http://www.kathypoole.com/html/support/Firm01x.html) _Alex Krieger, Territories of Urban Design (διάλεξη), Harvard University, 2004, (https://www.scribd.com/document/277401558/Territories-of-Ud) _Lucy Bullivant, περιοδικό A + U, τεύχος 424, Field Operations: softs systems of landscape, ecology, infrastructure, architecture, urban development and living patterns, Ιανουάριος 2006, σελ. 158 _http://www.fieldoperations.net/about-us/profile.html _Alex Wall, Recovering Landscape: essays in contemporary landscape architecture, Programming the Urban Surface, Princeton Architectural Press, New York, 1999, σελ. 233-250 _James Corner, The Landscape Urbanism Reader: Terra Fluxus, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 22-32 _Δημήτρης Πολυχρονόπουλος, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Το κενό ως τόπος, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006

142

_Καψανάκη Ελένη, Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο: Το κενό ως ενδιάμεσος τόπος και φορέας μνήμης (μεταπτυχιακή διατριβή), ΕΜΠ, 2006, σελ. 2-7 _Ευδοξία Παπαλιούρα, ηλεκτρονική διεύθυνση Greek Architects, Το υποβαθμισμένο αστικό και περιαστικό τοπίο και η ανάκτηση του, Παραδείγματα εφαρμογής στην πόλη της Θεσσαλονίκης, 07 Απριλίου 2017, (https://goo.gl/y9rM5W) _Γιώργος Σημαιοφορίδης, εφημερίδα Η Καθημερινή, H επανάκτηση του ανοικτού χώρου της πόλης, 17/02/2002 _Γεωργία Ποζοκίδου, Εύα Σοπέογλου, Βασιλική Τσιούμα, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Αστικά κενά: Παραδείγματα και εμπειρίες από τις αμερικανικές πόλεις, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 _Βασιλική Πετρίδου, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 45, Διάλογοι αρχιτεκτονικής μνήμης, Η αρχιτεκτονική ως μνήμη στο έργο του Aldo Rossi, Μάιος/Ιούνιος 2003 _Δημήτρης Πολυχρονόπουλος, Χαρίκλεια Χάρη, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Αστικά κενά εν δράσει, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 _Ζήση Κοτιώνη, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Το μεταβολιζόμενο σώμα στο χρονικό κενό, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 κεφάλαιο 2: _Aldo Rossi, Η αρχιτεκτονική της πόλης (μεταφρ.), University Studio Press, Θες/κη, Απρίλιος 1991 _Ηλεκτρονική διεύθυνση Department of Transportation, New York State, “Passenger Rail Service in New York State, History of Railroads in New York State” (https://www.dot.ny.gov/divisions/operating/opdm/passenger-rail/passenger-rail-service/history-railroads) _Christopher Gray, ηλεκτρονική μορφή εφημερίδας New York Times, Streetscapes: The West Side Improvement; On the Lower West Side, Fate Of Old Rail Line Is Undecided, 3 Ιανουαρίου 1988 _John Emerson, ηλεκτρονική διεύθυνση Backspace, Redesigning the High Line, 14 Ιουλίου 2003, (https://backspace.com/notes/2003/07/redesigningthe-high-line.php) _Sasha Khlyavich Hynes, ηλεκτρονική διεύθυνση Center for active design, The Story Behind the High Line, 2004 (https://centerforactivedesign.org/ highlinehistory) _David Edmond Moore, Jason Harris, Nicole Milliken (editors), Joel Babbit (executive producer), ηλεκτρονική διεύθυνση Mother Nature Network, Improbable Journey: The Story Of New York’s High Line, 16 Αυγούστου 2012 (video), (https://www.mnn.com/lifestyle/responsible-living/ sponsorvideo/improbable-journey-the-story-of-new-yorks-high-line) _Τhomas J. Lueckjuly, ηλεκτρονική μορφή εφημερίδας New York Times, Up, But Not Running, on the West Side, 25 Ιουλίου 1999, (http://www. nytimes.com/1999/07/25/nyregion/up-but-not-running-on-the-west-side.html)

143

_Sasha Khlyavich Hynes, ηλεκτρονική διεύθυνση Center for active design, The Story Behind the High Line, 2004 (https://centerforactivedesign.org/ highlinehistory) _Ηλεκτρονική διεύθυνση HR&A Advisors, The High Line Transformation, (https://www.hraadvisors.com/portfolio/the-high-line/) _Ηλεκτρονική διεύθυνση SSCE Reference Guide, Background Information for the Highline, Highline Part 1, σελ. 4-5, (https://summerssce10.files. wordpress.com/2010/06/highline-part-1.pdf)

κεφάλαιο 3 // μέρος α΄: _Ηλεκτρονική διεύθυνση Friends of the High Line, HISTORY: A revitalized piece of New York City’s past, (http://www.thehighline.org/about) _John Emerson, ηλεκτρονική διεύθυνση Backspace, Redesigning the High Line, 14 Ιουλίου 2003 (https://backspace.com/notes/2003/07/redesigningthe-high-line.php) _Wan Jerina Binti Wan Aikhsan, ηλεκτρονική διεύθυνση Cargocollective, High Line Competition, Δεκέμβριος 2013 _Ηλεκτρονική διεύθυνση: http://files.thehighline.org, Seven Design Teams Short-Listed For High Line Master Plan Team Selection Expected In Fall 2004 _Wan Jerina Binti Wan Aikhsan, ηλεκτρονική διεύθυνση Cargocollective, High Line Competition, Δεκέμβριος 2013

κεφάλαιο 3 // μέρος β΄: _Graham Livesey, περιοδικό Canadian Architect, A Look at Landscape Urbanism, Νοέμβριος 2009, (https://www.canadianarchitect.com/features/alook-at-landscape-urbanism/) _James Corner’s High Line vision, Εκδοτικός οίκος Phaidon, 3 Σεπτεμβρίου 2015, (http://de.phaidon.com/agenda/architecture/articles/2015/ september/03/james-corners-high-line-vision/) _James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 449 _http://www.floornature.com/elizabeth-diller-diller-scofidio-renfro-7081/ _https://archinect.com/firms/cover/106441/diller-scofidio-renfro _Γεωργία Ποζοκίδου, Εύα Σοπέογλου, Βασιλική Τσιούμα, περιοδικό Αρχιτέκτονες, τεύχος 55, Αστικά κενά, Αστικά κενά: Παραδείγματα και εμπειρίες από τις αμερικανικές πόλεις, Ιανουάριος/Φεβρουάριος 2006 _Elke Mertens, Visualizing Landscape Architecture, FUNCTIONS I CONCEPTS I STRATEGIES, Walter de Gruyter, Birkhauser, Οκτώβριος 2009, σελ. 151-157 James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 139, 140, 143, 166, 168-169, 170-

144

178,180-181, 254, 262, 266, 270, 272 _Edward Dimendberg, Diller Scofidio + Renfro: Architecture After Images, The University Of Chicago Press, London, 2013, σελ. 188-189 _James Corner, δήλωση για το High Line στο περιοδικό ΔΟΜΕΣ, Νέες Αστικές Εμπειρίες, τεύχος 08/09, 2009 _Connor Walker, ηλεκτρονική διεύθυνση Archdaily, From “The Landscape Imagination” - James Corner’s Essay on the High Line, 19 Ιουνίου 2014 _James Corner, Alison Hirsch, The Landscape Imagination, Collected Essays of James Corner, New York, 2014 _2010 Asla Proffesional Awards, Honor Award: High Line, Section 1, New York City, (https://www.asla.org/2010awards/173.html) _2013 Asla Proffesional Awards, Honor Award: High Line, Section 2, New York City, (https://www.asla.org/2013awards/524.html) _Anna Raver, ηλεκτρονική εφημερίδα New York Times, Upstairs, a Walk on the High Line, Unruly Final Section of the High Line to Open, 3 Σεπτεμβρίου 2014, (https://www.nytimes.com/2014/09/07/arts/design/fall-arts-preview-unruly-final-section-of-high-line-to-open.html?_r=0) _Karissa Rosenfield, ηλεκτρονική διεύθυνση Archdaily, Take a Walk on the High Line with Iwan Baan, 23 Σεπτεμβρίου 2014, (https://www.archdaily. com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan) _Suzanne LaBarre, ηλεκτρονική διεύθυνση Co.design, A First Look At The High Line’s Incredible Final Phase, 13 Μαρτίου 2012, (https://www. fastcodesign.com/1669253/a-first-look-at-the-high-lines-incredible-final-phase) _Friends of the High Line Blog, New Design Concept for the Spur, 18 Φεβρουαρίου 2016, (http://www.thehighline.org/blog/2016/02/18/new-designconcept-for-the-spur) _James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 403-404, 409-410, 412, 414, 422, 424, 431-433, 436, 441-447 John Emerson, ηλεκτρονική διεύθυνση Backspace, Redesigning the High Line, 14 Ιουλίου 2003, (https://backspace.com/notes/2003/07/ redesigning-the-high-line.php) _Laura Bliss, ηλεκτρονική διεύθυνση Citylab, The High Line’s Next Balancing Act, 7 Φεβρουαρίου 2017 (https://www.citylab.com/solutions/2017/02/ the-high-lines-next-balancing-act-fair-and-affordable-development/515391/) _Bauman Lyon Architects Leeds, Holbeck Viaduct Project, Transforming Holbeck’s iconic viaduct into a vibrant community green space for everyone to enjoy, Pre-feasibility report, Ιούλιος 2017 _Επίσημη ιστοσελίδα Stross, Projects, Erie Street Plaza, 2010, (http://www.stoss.net/projects/2/erie-street-plaza/) _Επίσημη ιστοσελίδα Scott Torrance Landscape Architect, Projects, West Toronto Railpath, 2009, (http://www.scotttorrance.ca/projects/westtoronto-railpath/) _Επίσημη ιστοσελίδα Studio Bryan Hanes, THE RAIL PARK PHASE I, (http://www.studiobryanhanes.com/work/#/viaduct/) _Αρχιτεκτονική πλατφόρμα: Architizer, Projects, The Dryline, (https://architizer.com/projects/the-dryline/)

145

συμπεράσματα: _John Brunton, ηλεκτρονική εφημερίδα The Guardian, A magical, green walk along Paris’s Promenade Plantée, 7 Ιουνίου 2017 _http://www.thehighline.org/blog/2009/12/17/an-award-for-the-high-line _http://www.thehighline.org/blog/2010/06/12/two-recent-awards-for-the-high-line _http://www.thehighline.org/blog/2017/08/09/friends-of-the-high-line-receives-accessibility-award _https://www.highline.edu/economic-impact/

146

147

|πηγές εικόνων εικόνα εξωφύλλου: James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 314 εικόνες εισαγωγής: _σελ. 3 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 334 _σελ. 4 | https://www.flickr.com/photos/horsepunchkid/28172038493/in/photostream/ _σελ. 6-7 | http://esto.com/matthew-monteith-high-line/ _σελ. 11 | http://www.hudsonyardsnewyork.com/content/uploads/2016/08/Photo-View-of-10-Hudson-Yards-from-the-High-Line-Photo-Credit-SteveFreihon-gl.jpg _σελ. 12 | https://www.archdaily.com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan/542194fac07a80a9910000a5-take-a-walk-on-the-highline-with-iwan-baan-photo _σελ. 14-15 | http://www.hudsonyardsnewyork.com/content/uploads/2016/08/Photo-View-of-10-Hudson-Yards-from-the-High-Line-Photo-CreditSteve-Freihon-gl.jpg _σελ. 16 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 379 _σελ. 17 | https://www.dezeen.com/2009/06/15/the-high-line-by-james-corner-field-operations-and-diller-scofidio-renfro/ _σελ. 18-19 | https://www.archdaily.com.br/br/627644/um-passeio-pelo-high-line-com-iwan-baan/5421a6eec07a8086fc0000f5

κεφάλαιο 1: _σελ. 20-21 | http://meredithgunderson.com/high-line-symposium/ _σελ. 22 | Christopher D. Gray, From emergence to divergence: modes of landscape urbanism (μεταπτυχιακή διατριβή), University of Edinburgh, School of Architecture, 2005-2006, σελ. 41 _σελ. 23 | Allen Stan, Points + Lines, Diagrams and Projects for the City, Princteton Architectural Press, New York, 2003, σελ. 98 _σελ. 24 | http://www.urbangardensweb.com/2013/11/13/new-york-high-line-at-rail-yards-the-spur-urban-green-space/ _σελ. 25 | Hanna Assargard, (μεταπτυχιακή εργασία) Landscape Urbanism from a methological perspective and a conceptual framework, Master’s Thesis of Landscape Planning, Department of Urban and Rural Development, Swedish University of Agricultural Sciences 2011, σελ. 126 _σελ. 27 | Hanna Assargård, Landscape Urbanism from a methological perspective and a conceptual framework, Master’s Thesis of Landscape Planning, Department of Urban and Rural Development, Swedish University of Agricultural Sciences 2011, σελ. 65

148

_σελ. 28 | Charles Waldheim, TheLandscape Urbanism Reader, Princteton University, New York, 2006, Cover _σελ. 29 | Mostafavi, Mohsen and Najle, Landscape Urbanism: a manual for the machinic landscape, Architectural Association, London, 2003, Cover _σελ. 30 | http://www.rael-sanfratello.com/?p=219 _σελ. 32 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 144 _σελ. 33 | James Corner, The Landscape Urbanism Reader: Terra Fluxus, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 25 _σελ. 34 | Charles Waldheim, The Landscape Urbanism Reader, Princeton Architectural Press, New York, Ιούνιος 2006, σελ. 56 _σελ. 35 | J. Czerniak, Legibility and Resilience, Large Parks, Princeton Architectural Press, New York, 2007 _σελ. 37 | https://friendsofthehighline.files.wordpress.com _σελ. 38-41| http://www.luhringaugustine.com/artists/joel-sternfeld/artworks/walking-the-high-line?view=slider#2

κεφάλαιο 2: _σελ. 42-43 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 4-5 _σελ. 44 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 104 _σελ. 45 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 105 _σελ. 46 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 112 _σελ. 46 | http://www.thehighline.org/blog/2016/11/23/turkeys-on-the-high-line _σελ. 47 | http://www.thehighline.org/blog/2015/10/29/throwback-thursday-how-we-got-to-the-end-of-the-line _σελ. 48 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 114 _σελ. 49 | http://www.unife.it/ing/lm.civile/insegnamenti/dismissione-di-siti-industriali-e-gestione-dei-rifiuti/impianti/materiale-didattico/fisher%20 -%20THE%20HIGH%20LINE%20-%20NYC.pdf _σελ. 52 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 123 _σελ. 53 | http://www.luhringaugustine.com/artists/joel-sternfeld/artworks/walking-the-high-line?view=slider#2 _σελ. 54 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 22 _σελ. 55 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 100

κεφάλαιο 3 / μέρος α’: _σελ. 60-63 | http://cargocollective.com/Uofanycstudioarch/HIGH-LINE-COMPETITION

149

κεφάλαιο 3 / μέρος β’: _σελ. 64-65 | https://www.archdaily.com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan/542194fac07a80a9910000a5-take-a-walk-on-thehigh-line-with-iwan-baan-photo _σελ. 66 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 12 _σελ. 66 | http://www.garlicidealab.com/?portfolio=professional-james-corner _σελ. 67 | http://www.fieldoperations.net/project-details/projects.html _σελ. 68 | https://www.designboom.com/architecture/diller-scofidio-renfro-university-of-chicago-david-m-rubenstein-forum-10-09-2015/ _σελ. 69 | https://dsrny.com/project/blur-building _σελ. 70-73 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 146-166 _σελ. 74 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 169 _σελ. 75 | https://www.archdaily.com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan/542194fac07a80a9910000a5-take-a-walk-on-the-highline-with-iwan-baan-photo _σελ. 75 | https://www.nycgo.com/photo-galleries/high-line _σελ. 76 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 349,320 _σελ. 77 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 308 _σελ. 78 | https://www.npr.org/2011/09/03/140063103/the-inside-track-on-new-yorks-high-line _σελ. 78 | http://www.unife.it/ing/lm.civile/insegnamenti/dismissione-di-siti-industriali-e-gestione-dei-rifiuti/impianti/materiale-didattico/fisher%20 -%20THE%20HIGH%20LINE%20-%20NYC.pdf _σελ. 79 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 381 _σελ. 81 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 372 _σελ. 81 | https://oudolf.com/garden/highline _σελ. 81 | https://www.nycgo.com/photo-galleries/high-line _σελ. 81 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 345 _σελ. 82 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 176 _σελ. 83 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 309 _σελ. 84 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 315 _σελ. 85 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 177, 262-263

150

_σελ. 86 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 180, 266 _σελ. 87 | https://www.archdaily.com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan/542194fac07a80a9910000a5-take-a-walk-on-the-highline-with-iwan-baan-photo _σελ. 88 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 384 _σελ. 89,90 | https://www.archdaily.com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan/542194fac07a80a9910000a5-take-a-walk-on-thehigh-line-with-iwan-baan-photo _σελ. 91 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 181 _σελ. 92 | https://oudolf.com/garden/highline _σελ. 93 | http://blog.eol.org/post/48287011476/planting-thehighlineorg-the-chelsea-grass-lands _σελ. 94-95 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 270-271 _σελ. 96 | http://www.unife.it/ing/lm.civile/insegnamenti/dismissione-di-siti-industriali-e-gestione-dei-rifiuti/impianti/materiale-didattico/fisher%20 -%20THE%20HIGH%20LINE%20-%20NYC.pdf _σελ. 96 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 354 _σελ. 97 | http://www.unife.it/ing/lm.civile/insegnamenti/dismissione-di-siti-industriali-e-gestione-dei-rifiuti/impianti/materiale-didattico/fisher%20 -%20THE%20HIGH%20LINE%20-%20NYC.pdf _σελ. 99 | Κολλάζ της γράφουσας, Αρχική πηγή: https://friendsofthehighline.files.wordpress.com _σελ. 101 | https://www.archdaily.com/516847/from-the-landscape-imagination-james-corner-s-essay-on-the-highline/539d0ba1c07a80569e0008e8-from-the-landscape-imagination-james-corner-s-essay-on-the-high-line-photo _σελ. 102 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 337 _σελ. 103 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 320 _σελ. 103 | http://www.thehighline.org/blog/2011/12/31/2011-the-year-in-photos _σελ. 104 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 215 _σελ. 104 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 440 _σελ. 105 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 334 _σελ. 107 | Κολλάζ της γράφουσας, Αρχική πηγή: https://friendsofthehighline.files.wordpress.com _σελ. 108 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 359 _σελ. 109 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 353

151

_σελ. 109 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 224 _σελ. 110 | https://www.competitionline.com/en/projects/45559 _σελ. 110 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 208 _σελ. 111 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 380 _σελ. 112 | Κολλάζ της γράφουσας, Αρχική πηγή: https://friendsofthehighline.files.wordpress.com _σελ. 114-116 | https://www.archdaily.com/550810/take-a-walk-on-the-high-line-with-iwan-baan/542194fac07a80a9910000a5-take-a-walk-on-thehigh-line-with-iwan-baan-photo _σελ. 116 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 388 _σελ. 117 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 386 _σελ. 118 | http://www.thehighline.org/blog/2012/03/27/next-big-idea-jeff-koons-train-at-the-high-line _σελ. 118 | http://www.thehighline.org/blog/2013/11/11/new-design-concept-for-the-high-line-at-the-rail-yards _σελ. 119 | Κολλάζ της γράφουσας, Αρχική πηγή: https://friendsofthehighline.files.wordpress.com _σελ. 120 | http://www.thehighline.org/blog/2016/02/18/new-design-concept-for-the-spur _σελ. 121 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 235 _σελ. 121 | https://archpaper.com/2012/03/design-for-final-segment-of-the-high-line-revealed/ _σελ. 121 | https://archpaper.com/2017/01/high-line-plinth-announced/#gallery-0-slide-0 _σελ. 122 | http://www.unife.it/ing/lm.civile/insegnamenti/dismissione-di-siti-industriali-e-gestione-dei-rifiuti/impianti/materiale-didattico/fisher%20 -%20THE%20HIGH%20LINE%20-%20NYC.pdf _σελ. 122 | http://www.connectrunclub.com/blog/2015/1/22/where-to-run-the-high-line-and-lower-west-side _σελ. 122 | http://www.thehighline.org/blog/2014/10/08/celebrating-the-opening-of-the-high-line-at-the-rail-yards _σελ. 123 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 408 _σελ. 123 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 425 _σελ. 124 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 426 _σελ. 124 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 432 _σελ. 125 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 405 _σελ. 125 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 412 _σελ. 126 | http://www.unife.it/ing/lm.civile/insegnamenti/dismissione-di-siti-industriali-e-gestione-dei-rifiuti/impianti/materiale-didattico/fisher%20

152

-%20THE%20HIGH%20LINE%20-%20NYC.pdf _σελ. 128 | https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fulton_Houses.jpg _σελ. 128 | http://newyork.thecityatlas.org/event/arriba-dance-party-at-the-highline/ _σελ. 130 | http://baumanlyons.co.uk/projects/holbeck-viaduct _σελ. 131 | http://worldlandscapearchitect.com/erie-street-plaza-milwaukee-wisconsin-stoss-landscape-urbanism/#.Wsdq_IhuZPY _σελ. 132 | http://www.csla-aapc.ca/awards-atlas/west-toronto-railpath _σελ. 133 | https://philly.curbed.com/2016/1/6/10849316/reading-viaduct-rail-park#2 _σελ. 134 | http://www.metropolismag.com/cities/livable-cities/oma-and-olin-collaborate-on-bridge-park-for-washington-dc/ _σελ. 134 | https://www.brickellhomeowners.com/underline-10-mile-linear-park/ _σελ. 135 | https://www.popularmechanics.com/technology/infrastructure/g1351/10-big-ideas-to-defend-the-coast-from-the-next-sandy/ _σελ. 135-136 | http://www.rebuildbydesign.org/our-work/all-proposals/winning-projects/big-u _σελ. 136 | http://www.heraldnet.com/nation-world/5-years-after-superstorm-sandy-the-lessons-havent-sunk-in/ _σελ. 137 | http://www.thelodownny.com/leslog/2017/10/east-river-flood-protection-plan-scaled-back-bridges-to-park-eliminated.html

συμπεράσματα: _σελ. 141 | James Corner Field Operations, Diller Scofidio + Renfro, The High Line, Phaidon Press, New York, 2015, σελ. 328

βιβλιογραφία: _σελ. 147 | https://iwan.com/portfolio/

153