ZWIĄZKÓW FRAZEOLOGICZNYCH W FORMIE RYMOWANYCH WIERSZYKÓW
Copyrights Š 2019 Agnieszka Skopińska
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
SŁOWO OD AUTORKI
5
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE Z „ZAJĄCEM” narozrabiać jak pijany zając nieśmiały jak zając w kapuście odważny jak zając w kapuście robota nie zając, nie ucieknie kromny jak zając w kapuście spać jak zając wstydzić się jak zając w kapuście złapać zająca
6
CO TO JEST ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY? Związek frazeologiczny (frazeologizm) to utrwalone w użyciu połączenie dwóch lub więcej wyrazów z ustalonym znaczeniem innym niż znaczenia wyrazów składających się na związek. Związków frazeologicznych nie należy zazwyczaj przekładać dosłownie (czyli tłumacząc słowo w słowo) na inne języki, na przykład angielskiemu przysłowiu too many cooks spoil the broth (dosł. „zbyt wielu kucharzy (ze)psuje rosół”) odpowiada polskie przysłowie gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść. Związki frazeologiczne są żywym elementem języka i wciąż powstają nowe. Wyrażają niewyrażalne, dzięki czasem absurdalnym zbitkom wyrazów. Często też pobudzają wyobraźnię i kojarzenie. Nie obcy im jest humor. Niektóre stałe związki frazeologiczne mają swe korzenie w:
*Biblii np.oddać co cesarskie cesarzowi, przejść przez ucho igielne *mitologii np. janusowe oblicze (czyli dwulicowość), pięta Achillesa, stajnia Augiasza, miecz Damoklesa *literaturze np. dantejskie sceny – odniesienie do obrazu piekła w Boskiej komedii Dantego Alighieriego *historii np. pójść do Kanossy – nawiązanie do wydarzeń z roku 1077 *dawnych obyczajach np. podać czarną polewkę, rzucić rękawicę *życiu codziennym np. stanąć kością w gardle, siedzieć z założonymi rękami, z niejednego pieca chleb jeść *wyrażeniach gwarowych i slangowych np. poczta pantoflowa z gwary warszawskiej, robić (z kogoś) balona, wpuścić (kogoś) w maliny
Związki frazeologiczne występują w tekstach wielu polskich autorów. Niektórzy z nich tworzyli nawet własne. *w aforyzmach Stanisława Jerzego Leca:
„Jeśliś bez kręgosłupa, nie wyłaź ze skóry”, „Owoce zwycięstwa? Gruszki na wierzbie” „Czy muszą być ludzie ze stali ? Czasem zdaje mi się, że powinni być z krwi i kości.” „Okno na świat można zasłonić gazetą.” „Niejeden, co pchał się na świecznik, zawisł na latarni.” *w twórczości Zbigniewa Herberta: „STRACH”
Historia (nie tylko średniowieczna) uczy, że naród poddany metodom policyjnym demoralizuje się, kruszy wewnętrznie i traci zdolność oporu. Nawet najbardziej bezwzględna walka mężczyzn
7
zmagających się twarzą w twarz nie jest tak zgubna, jak szepty, podsłuchy, strach przed sąsiadem i zdrada w powietrzu. [“Barbarzyńca w ogrodzie”, 1962] *w twórczości Kornela Makuszyńskiego:
Nie samą rzewnością żyje człowiek. Zdjąłem z ramienia duszę jak motyla. Jakiś naiwny krawiec tłukł głową o żelazko do prasowania. Aż tu jednego razu takeśmy otumanili jakiegoś zacnego ukraińskiego szlagona, że postanowił kupić obrazek naszego przyjaciela. Trzeba było kuć szlagona, póki gorący. Epoka peleryny roiła się od zdarzeń hucznych i radosnych, których nie można by spisać nawet – na pelerynie. *we fraszkach Jana Sztaudyngera: „NIEDYSKRETNE PYTANIE”
Na wagę złota sprzedać masz ochotę swe serce, miła, lecz czy ono złote? „NAGROBEK GŁUPCA”
Zabił go trud jałowy chodzenia po rozum do głowy *w twórczości Juliana Tuwima:
(...) Klowny się po pyskach piorą I śpiewają: I am Pitty I am Pitt I love you Kitty, Aż tancerzy diabli biorą diabli biorą diabli biorą! “Patrz go, jak wariata struga”, Na tajniaka tajniak mruga. (...) [“Bal w operze”]
8
KATEGORIE ZWIĄZKÓW FRAZEOLOGICZNYCH: Związki frazeologiczne użyte w rymowankach zaliczają się do różnych kategorii. Możesz sprawdzić do jakiej, szukając informacji przy numerze strony. korzenie w Biblii
korzenie w mitologii
korzenie w literaturze
korzenie w historii
korzenie w dawnych obyczajach
korzenie w życiu codziennym
korzenie w wyrażeniach gwarowych i slangowych
B M L H D Ż S KATEGORIE DODATKOWE: związane z ciałem
związane z geografią
związane z matematyką
C G +
związane z fauną i florą
związane ze zjawiskami przyrodniczymi
FF P
LEGENDA: kategoria związku frazeologicznego
numer związku frazeologicznego numer strony w książce
G 10 20 9
10
Pod wpływem silnych słonecznych promieni, nawet najlepsi uczniowie mogą poczuć się rozkojarzeni. I nawet na proste pytanie: czy słyszeli o stolicy Islandii: Reykjawiku? odpowiedzą: ani be, ani me, ani kukuryku.
S 1 11
Praczka z pralni Alba była w kompletnym proszku, nie zdążyła bowiem wyprać obrusów poplamionych od zielonego groszku.
FFG 2 12
Chociaż był malutkim, niezbyt szybkim jeżem, widząc spadające jabłka biegał jak kot z pęcherzem.
Ż 3 13
14
W tym związku nie było im po drodze, o czym przekonali się w trakcie wspólnej podróży srodze.
Jeleń był nie w sosie, ponieważ wcześniej zdenerwowały go dwa marudzące łosie.
Ż/Ż 4/5 15
Szwaczka była na diecie. Dlatego miała na tapecie marzenia o delikatnie wysmażonym mielonym kotlecie.
Ż 6 16
To bardzo prawdopodobne, że i mucha ma muchy w nosie. Lubi też z innymi muchami kisić się we własnym sosie.
FF/Ż 7/8 17
Bujała w obłokach zielonooka kwoka. Marzyła o byciu na kurzym świeczniku. Chciała decydować, która kura ma siedzieć, na której grzędzie w kurniku.
P/Ż 9/10 18
Stewardesa była w siódmym niebie, niebie, gdy jej zęby po wylądowaniu zanurzyły się w razowym chlebie.
+ 11 19
FFG 12 20
Korea Południowa, Tajwan, Singapur i Hongkong to tygrysy azjatyckie, szybciej się rozwijają niż kraje nordyckie.
Księgowy rachował z aptekarską dokładnością. Nie robił tego jednak z radością.
Ż 13 21
Anglojęzyczny foniatra czuł się jak z kosmosu, Na greckiej konferencji na temat emisji głos.
Ż/Ż/Ż 14/15/16 22
Rodzice całe życie chuchali i dmuchali na jedynaka, aż wreszcie wychowali go na nieporadnego dorosłego chłopaka.
Starzec po kilku dniach w Ciechocinku czuł się jak młody Bóg, miał więcej siły i wigoru niż jego nastoletni wnuk.
Bystry detektyw potrafi czytać między wierszami i w krótkim czasie dysponuje ważnymi dla śledztwa faktami.
Nie ma nic złego w całowaniu się jak z dubeltówki, zwłaszcza gdy się ma w kieszeni odświeżające miętowki.
Ż/Ż 17/18 23
Na lewo i prawo chlapała jęzorem plotkara, aż wreszcie spotkała ją za to nieprzyjemna kara. Kaganiec dostała na prezent urodzinowy i od tej pory zdradzanie cudzych tajemnic, nie przychodziło jej tak łatwo do głowy.
C 19 24
Musiała dbać o linię piękna modelka. Skończyłaby się bowiem jej kariera, gdyby stała się zbyt wielka.
Ż 20 25
Fora ze dwora, krzyknęła w gorączce chora, na widok wyimaginowanego potwora.
S 21 26
Następstwa efektu domina często powodują, że ludziom rzednie mina.
Ż 22 27
Pewien elegant z morskiej piany, był po imprezie mocno niewyspany. Zmarszczki tak mu się pogłębiły ze zmęczenia, że wstydził się wyjść z domu i tego dnia nie kupił sobie jedzenia.
S 23 28
Nawiedziły górską dolinę egipskie ciemności, dlatego, że w elektrowni wodnej była awaria elektryczności. Farbowany lisek, często uśmiechając się do wroga, za jego plecami zawiązuje spisek.
GH/FF 24/25 29
30
Wiolonczelista grał na nerwach fleciście, w zemście za podrzucone dla żartu zgniłe liście. Nerwus na rowerze gonił w piętkę. Zboczył z głównej drogi i niestety złapał dętkę.
C/Ż 26/27 31
Ż 28 32
Znany stylista „gwiazd” ze spranym beretem często rozmawiał z wyimaginowanym kretem.
Poliglota miał kota na punkcie swojego kota.
Niektórym hipsterom leży na wątrobie, że na ulicy Łagodnej, nie ma już kawiarni modnej.
FF/C 29/30 33
W Rosji w latach dziewięcdziesiątych pojawiły się grube ryby ryby, jak po deszczu grzyby grzyby.
FF/FF 31/32 34
Pociąg miał za godzinę być w Opolu. Nagle jednak stanął w szczerym polu. Wszyscy podróżni na jednym wózku jechali, chociaż wcale się między sobą nie znali.
+ 33 35
Kiszki marsza zagrały tak głośno wiolonczeliście, że widownia zaśmiała się rzęsiście. Potem po koncercie, widząc czekoladową pralinkę, łapczywie ją skąsał jak Reksio szynkę. C/FF 34/35 36
Stary zegarmistrz ścigał się z czasem. Nie chciał zbyt wcześnie od spodu wąchać kwiatków. Chciał dożyć narodzin swych dziatków. Niespodziewanie jednak kopnął w kalendarz i przeniósł się na cmentarz. Robiąc zakupy ubraniowe poliglota, kupił w worku kota. Po powrocie do domu był rozczarowany. Odkrył, że kupiony w ciemno granitur jest w kroczu poszarpany.
Ż/FF/Ż/FF/Ż 36/37/38/39/40 37
38
Pięknej pacjentce wpadł w oko przystojny dentysta, po latach wspólnego życia okazało się, że to na szczęście nie sadysta tylko nudysta.
C 41 39
Ż 42 40
Strojnisia nie śmierdziała groszem, dlatego po długich zakupach wyszła z pustym koszem.
Dwóch nudziarzy, nudziło się jak mopsy na plaży. Nudzili się też czasem jak flaki z olejem. A dla zabicia nudy potrafili obsmarować się nawet klejem.
FF/Ż 43/44 41
Pewien mrówkojad wtykał nos w nie swoje sprawy, spraw robił to z nudów i dla zabawy.
C 45 42
Rak najpierw poszedł wspak, a potem wykręcał kota ogonem, że to nie on potrącił plastikową wronę.
Żabka nie skumała, że przyjaźń z bocianem żarłokiem, na pewno jej wyjdzie bokiem. FF/Ż 46/47 43
Hydraulik ponieważ znał swój fach od podszewki, wiedział, że taki problem to nie są przelewki. Przywalił więc z grubej rury mówiąc, że nie ma narzędzi do skucia tak grubej glazury.
Ż/Ż 48/49 44
W warszawskim ZOO żyrafa do małpiarni zapuściła żurawia. Strasznie się zdziwiła, gdy zobaczyła tam dumnego pawia. Paw strugał wariata, że trafił tu przez swojego kumpla: orła-furiata. Lecz wszyscy w ZOO wiedzieli, że kochał się w pewnej małpiatce i po prostu chciał z nią przebywać w jednej klatce.
FF/Ż 50/51 45
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego