Rozdział 2 Genogram i geneosocjogram
Termin geneosocjogram pochodzi od słów genealogia (drzewo genealogiczne) i socjogram (schemat więzi i relacji). Jest to zatem drzewo genealogiczne zawierające ważne wydarzenia z życia, i przedstawiające graficznie więzi emocjonalne. Genogram to drzewo genealogiczne opatrzone komentarzami, wraz z kilkoma punktami odniesienia, używanymi w terapii systemowej także przez socjologów, którzy nie są psychoanalitykami, a co za tym idzie mniej kopią w opowieściach z życia w poszukiwaniu ukrytych lub nieświadomych więzi niż, jak się to dzieje w przypadku geneosocjogramu. Geneosocjogram umożliwia pokazanie drzewa genealogicznego w sposób socjometryczny (afektywny), uwzględniając imiona, nazwiska, miejsca, daty, punkty odniesienia, podstawowe wydarzenia w życiu jak: narodziny, śluby, zgony, ważne choroby, wypadki, przeprowadzki, praca i przejście na emeryturę. Geneosocjogram przedstawia drzewo genealogiczne (genogram) opatrzone komentarzami odzwierciedlając za pomocą symboli różne typy relacji danej osoby z otoczeniem i więzi pomiędzy różnymi osobami: współobecność, kohabitację, współdziałanie, diady, triady, wykluczenia. W geneosocjogramie notujemy też kto „mieszka pod tym samym dachem” i „je z jednej miski”, kto wychowuje dzieci, kto uciekł i dokąd, kto przybył (wżenił się lub wprowadził) gdy ktoś inny odchodzi (umiera lub odchodzi), kto zastępuje kogo w rodzinie i jak odbywają się podziały, szczególnie po śmierci (spadki, donacje), kto jest faworytem, a kto w niełasce, wobec kogo w rozrachunkach rodzinnych i społecznych jest niesprawiedliwość, i co w rodzinie się powtarza.
Jak stworzyć geneosocjogram Przypomnijmy, że geneosocjogram jest rodzajem drzewa genealogicznego sporządzonego z pamięci, to jest bez uciekania się do poszukiwań informacji i dokumentów; uzupełnionym o ważne wydarzenia z życia (z datami i miejscami); zawiera także kontekst afektywny (więzi socjometryczne, zaznaczone strzałkami lub na kolorowo). Geneosocjogram jest nie tylko drzewem ukazującym związki pokrewieństwa. Ważne jest, jak jego „właściciel” postrzega osoby i więzy, które je łączą, powiązania między krewnymi w linii pionowej i krewnymi w linii poziomej oraz ich role. Mają też czasem swoje znaczenie dziury w pamięci, białe plamy (jak i milczenie „na kanapie” terapeuty) to, co zostało wymazane z pamięci rodzinnej.
Najwymowniejsze i najciekawsze są powiązania między zdarzeniami, faktami, datami, wiekiem i sytuacjami, ewentualne interakcje na przykład między śmiercią a narodzinami. Zbieżność dat lub wieku (synchronie, syndrom rocznicy) objawiające się przez powtórzenia, reaktywację emocji i stresu poprzedzającego pewne okresy życia osobistego i rodzinnego to stres związany z rocznicą.
Rekonstrukcja biograficzna Punkty odniesienia, klucze, kamienie milowe pamięci i ograniczenia metody Należy przypomnieć, że geneosocjogram sporządza się zasadniczo z pamięci, na bazie uzupełnionego drzewa genealogicznego i punktów odniesienia. Geneosocjogram zbudowany jest z tego, co dana rodzina zachowuje w pamięci: dat ważnych wydarzeń, kluczowych momentów, podziału dziedzictwa lub związku, niesprawiedliwości (rzeczywistych lub fałszywych) – z faktów o dużym ładunku emocjonalnym; geneosocjogram zawiera też dziury w pamięci i zapomnienia, białe plamy – to, czego nie wiemy o tych, którzy wyjechali daleko lub których straciliśmy z oczu. Ani geneosocjogram, ani genogram nie stanowią obiektywnych badań genealogicznych (opartych na dokumentach), ani też nie są drzewami genealogicznymi. Na geneosocjogramie zaznaczamy zarówno ważne fakty (zdarzenia z życia) obiektywnie istotne (poziom edukacji, daty narodzin, ślubów i zgonów, zawody) i subiektywnie istotne (spotkania, awanse, porażki, rozstania, przeprowadzki, cechy) jak i ich powiązania. Imiona, miejsca zamieszkania lub spędzania wakacji, domy, niektóre przedmioty, mogące służyć za „klucze”: pierścionek, meble, itd., daty wojen, przeprowadzek, przejścia na emeryturę, uroczystości rodzinnych. Rekonstruując biografię rodzinną, ważne, by jednocześnie przeanalizować jej kontekst historyczno-polityczno-socjologiczny i gospodarczy, który wnosi mnóstwo informacji o tym, jak mogły zmieniać się mentalność i sposób życia rodziny w danej epoce.
Książka dostępna w księgarni internetowej Wydawnictwa Virgo: www.virgobooks.pl