Hayastani lerner hay

Արարատը Հայկական լեռնաշխարհի ամենաբարձր լեռն է (5165մ): Այն մեկուսացված լեռնազանգված է: Կազմված է երկու կոնաձև մասերից՝ Մասիս (5165մ) և Սիս (3925մ): Հարաբերական բարձրությամբ (4300մ) Մասիսը աշխարհի ամենաբարձր գագաթն է: Արարատի հիմքը ունի մոտ 130կմ եզրագիծ և տարածություն:

գրավում

է 1200ք.կմ

Արարատի գագաթը պատված է հավերժական ձյունով , որից սնվում են մոտ 30 սառցադաշտ: Սառցադաշտերը հարավարևմտյան լանջին իջնում են մինչև 3850մ:

Արարատ անունը առաջին անգամ գրավոր աղբյուրներում հիշատակվել է մ.թ.ա. VIIդ.-ում Աստվածաշնչում (Գիրք ծննդոց) և հետագայում ենթարկվել զանազան ստուգաբանությունների՝ «Արայի արատ», «Հուր-արտա», «Հարահարա» (Լերինք լերանց), «Արիավարդա» (Արիաց երկիր) և այլն: Այստեղից է նաև «Ուրարտու» թագավորության անունը:

Նոյի և իր ընտանիքի փրկության պատմությունը արձանագրված է Աստվածաշնչում (Ծննդ.

7,8): Այսպիսով Մասիսի գագաթից է սկսվել նոր՝ հետջրհեղեղյան մարդկության պատմությունը: Արարատից Նոյը իջել է դեպի հարավարևելք, որտեղից և առաջացել է այդ տարածաշրջանի անվանումը՝ Նախիջևան:

Իր գեղեցկությամբ, դժվարամատչելիությամբ ու բնական ներգործումներով Արարատը հնում խորհրդավոր ազդեցություն է ունեցել հայ ժողովրդի վրա:

Առաջին անգամ Մասիսի գագաթը փորձել է բարձրանալ Հակոբ Մծբինեցի ճգնավորը՝ Նոյան տապանը տեսնելու և նրանից որևէ մասունք բերելու նպատակով: Սակայն ճանապարհին նա հոգնել է և ննջել:

Այդ ժամանակ Աստծո հրեշտակը նրան տապանից մի խաչաձև փայտ ուղարկեց: Հենց նույն տեղում, որտեղ նա ննջել էր բխեց մի աղբյուր, որը կոչվեց Հակոբա աղբյուր: Մասիսի հյուսիսարևելյան լանջին՝ Ակոռի գյուղում, IVդ.ում հիմնվել էր Ս. Հակոբ վանքը:

Արարատը երկնադետ ու սուրբ վկան է մնում աստվածաշնչյան խորհրդավոր իրողությունների: Ըստ ավանդության՝ Մասիսի վրա թևածում են Նոյյան տապանի պահապան հրեշտակները:

Արարատի հյուսիսային ստորոտից, Դաշբուռուն գյուղից հարավ, բխում է Արաքսի վտակ Միջին Սևջուրը: Արևելյան կողմից Սևջրին խառնվում է Գինո գետակը՝ ոռոգելով Ակոռու այգիներն ու դաշտերը:

Արարատը հարուստ է զանազան կենդանիներով ու թռչուններով: Հնում Արարատը հռչակված էր, որպես Հայոց արքունական որսատեղի: Արարատը եղել է և մնում է հայ ժողովրդի ներշնչանքի աղբյուրը, որին ակամա գամվում են անցորդի հայացքն ու մտքերը:

Արագածը Հայաստանի ամենաբարձր լեռն է, իսկ Հայկական լեռնաշխարհում՝ չորրորդը:

Արագած լեռն ունի 4 գագաթ: Ամենաբարձրը հյուսիսայինն է՝ 4090մ, հետո գալիս են Հյուսիսարևմտյանը՝ 4080մ, Արևելյանը՝ 3916մ և Հարավայինը՝ 3879մ: Ստորոտի եզրագծի երկարությունը 200կմ է: Գագաթների միջև ընկած է 350մ խորությամբ և 3կմ լայնությամբ խառնարանը, որը հարավարևելյան կողմի էրոզիոն բացվածքով կապվում է շրջապատին:

Արագածի անվան ծագումը կապված է մահի և հարության աստծո՝ Արայի կամ Արա Գեղեցիկ արքայի (որը նույն Արգիշտին է) հետ. Արա + գահ = Արայի գահ: Արագածի լանջերին պահպանվել են նախամարդու մշակույթի և ոռոգման հնագույն ցանցի հետքեր, ջրակունքների մոտ քանդակված հսկա ձկներ՝ վիշապաքարեր, ինչպես նաև միջնադարյան ճարտարապետության հոյակապ կոթողներ (Ամբերդ, Տեղեր):

Արագածից բխում են բազմաթիվ սառնորակ աղբյուրներ: Ձնհալքը, անձրևաջրերը և աղբյուրները սկիզբ են տալիս բազմաթիվ գետերի՝ Գեղարոտ, Ամբերդ, Նարիշդ, Մանթաշ, Գեղաձոր, Ծաղկահովիտ և այլն: Արագածի վրա գտնվում են մի շարք գեղատեսիլ լճեր՝ Քարի, Ամբերդի, Լեսինգի և այլն:

Արագածում միմյանց հաջորդում են կիսաանապատային, չոր լեռնատափաստանային, ալպյան և ձյունամերձ գոտիները: Արագածի կլիման փոփոխվում է ըստ բարձրության:

Լանջերին ամռանը չափավոր տաք է, ձմռանը՝ ցուրտ: Մերձգագաթային գոտում ամռանը զով է, լինում են նաև ցրտեր: Ձմեռը երկարատև է, խիստ ու ձնառատ:

Լեռնազանգվածը հարուստ է խոտհարքներով և ալպյան փարթամ արոտավայրերով: Մարգագետինները լի են անուշահոտ ծաղիկներով՝ մանուշակ, վայրի շուշան, կակաչ, զանգակածաղիկ և այլն: Բարձր լեռնային գոտուն (2800-3400մ) բնորոշ են բազմերանգ «ալպյան գորգերը» և ձյունամերձ բուսականությունը: Հարավային լանջին (18002300մ) կա փոքրիկ կաղնու անտառ:

Արագածի կենդանական աշխարհի ներկայացուցիչներն են ճագարամուկը, նապաստակը, աղվեսը, գայլը, մողեսները, մասամբ կրիաներն ու օձերը, շատ են թռչունները:

Հարավ-արևելյան լանջին Բյուրականի աստղադիտարանն է, մերձգագաթնային սարավանդի վրա՝ տիեզերական ճառագայթների հետազոտման և բարձրալեռ օդերևութաբանական կայանները, Մանթաշի հովտում՝ խոշոր ջրամբար: Արդյունահանվում են հրաբխային ծագում ունեցող բազմաթիվ շինանյութեր՝ տուֆ, պեմզա, պեռլիտ և այլն:

Արալեռը (Արայի լեռը) գտնվում է Հրազդան և Քասախ գետերի միջև: Բարձրությունը 2577մ է: Ունի անկանոն կոնի ձև` հատած գագաթով և օղակաձ և խառնարանով:

Հյուսիսային լանջին հանդիպում են կաղնու նոսր պուրակներ ու թփուտներ: Տարվա տաք եղանակներին ամբողջ լեռը պատվում է գույնզգույն փարթամ ծաղիկներով: Պատահում են բազմաթիվ կենդանիներ: Գագաթի քարքարոտ մասերում, հատկապես շատ են թունավոր օձերը:

Ըստ ավանդության, լեռը կոչվել է Արա գեղեցիկ արքայի անունով: Ասորեստանի թագուհի` Շամիրամի դեմ ճակատամարտի ժամանակ, Արան իր զորքը դասավորել էր Արալեռի ստորոտում: Իսկ թագուհին դիրքավորվել էր Հատիսի լանջին:

Համաձայն լեգենդի` Արալեռը դա հենց Արա գեղեցիկի մարմինն է, որը ընկել էր ճակատամարտի ժամանակ: Հեռվից այն իրոք նմանվում է, ձեռքերը կրցքին դրած, պառկած մարդու:

Հաճախ զբոսաշրջիկներից կարելի է լսել. «բարձրացանք ձեռքերի ուղղությամբ» կամ «թեքվեցինք դեպի ոտքերը»: «Ձեռքերը» դա լեռան միջնամասն է, իսկ «ոտքերը»` արևելյան մասը. այնտեղ է գտնվում ամենաբարձր կետը: «Քիթ» են անվանում, գագաթի արևմտյան մասում ցցվող` ժայռազանգվածը, որը կոչվում է նաև «Աքլորաքար»: Աքլորաքարում ժայռի մեջ է խորանում մի քարանձավ, որը անվանում են Կույս Վարվարայի անապատ: Այցելուների մոտ սարսուռ է անցնում, երբ պատկերացնում է, թե ինչպես է ինքնազոհ կույսը գիշերել այդ բարձրության վրա` միակության մեջ` կայծակների ու հողմերի վտանգի կողքին:

Արտանիշ լեռը գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում, Սևանա լճի հյուսիս-արևելյան ափին: Բարձրությունը՝ 2461մ (հարաբերական բարձրությունը՝ մոտ 560մ):

Հաճախ ընդգրկվում է լեռնային տուրիզմի երթուղիներում, քանի որ վերելքը համեմատաբար թեթև է, իսկ տեսարանը գագաթից՝ անմոռանալի: Արտանիշի գագաթը միակ վայրն է, որտեղից Սևանա լիճը երևում է ամբողջությամբ ու մոտիկից:

Հատիս անվանումն առաջացել է Ատտիս աստծու անունից: Հատիս լեռը գտնվում է Կոտայքի հրաբխային սարավանդի հյուսիսարևելքում: Բարձրությունը` 2528մ:

Լանջերն գագաթնային մասում զառիթափ են, միջին և ստորին մասերում` մասնատված ճառագայթաձև ձգվող խոր ձորակներով: Կան ժայռոտ ելուստներ: Լեռնազանգվածը ծածկված է մարգագետնատափաստանային բուսականությամբ: Կան բազմաթիվ ավանդապատմություններ` կապված Հատիս լեռան հետ: Նրա երկրորդ անունն է` Շամիրամ… Ասում են, որ Ասորեստանի թագուհի` Շամիրամը, Արա Գեղեցիկի հետ պատերազմելիս` դասավորել էր իր զորքը Հատիսի լանջին: Իսկ Արա արքան դիրքավորվել էր Արալեռան լանջին: Թշնամական բանակն այնքան մեծաթիվ էր, որ թագուհին ստիպված էր կանգնել բարձրադիր վայրում, որպիսի հնարավոր լիներ հետևել ճակատամարտի ընթացքին: Այստեղից էլ մնացել էր լեռան «Շամիրամ» անվանումը:

Գեղամա լեռնաշղթան գտնվում է Սևանա լճից արևմուտք: Բարձրգագաթներն են՝ Մեծ Աժդահակ (3598մ), Սպիտակասար (3555մ), Գեղասար (3443մ), Ակնասար (3258մ) և Սևկատար (3225մ):

Գեղամա լեռների արևմտյան լանջերից սկիզբ են առնում Ազատ, Վեդի, Գետառ, իսկ արևելյան լանջերից՝ Գավառագետ, Արգիճի, Բախտակ և այլ գետեր: Լճերից նշանավոր են՝ Ակնա լիճը (3031մ), Վանքի Լիճը, Վիշապալիճը, ինչպես նաև Մեծ Աժդահակ գագաթի խառնարանում գոյացած լճակը:

Վանքի Լճի մոտ պահպանվել են վիշապաքարեր, որոնք հին հայկական դիցաբանության մեջ ջրի պաշտամունքի նշան էին: Մոտակայքում պահպանվել են բազմաթիվ ժայռապատկերներ, որոնցից ամենա հները թվագրվում են Ք.ա. 7-րդ հազարամյակին:

Ըստ ավանդության՝ լեռները անվանում են ի փառս Գեղամա նունով մի երիտասարդի: Դա հսկայի պես ուժեղ մի երիտասարդ էր, որը սիրում էր Խոսրովանույշ անունով մի աղջկա: Հանուն սիրո նա խոստում էր տվել, որ կդադարեցնի տարեց տարի եկող լեռնային հեղեղները, որոնք հաճախ ավերիչ էին լեռնակից բնակավայրերի համար: Տարիներ շարունակ, ամեն օր, Գեղամը, տիղմի սերմերով լի՝ մի մեծ զամբյուղ էր շալակում ուսերին և բարձրանում էր սարը: Հասնելով գագաթին՝ շուռ էր տալիս զամբյուղն ու սերմացնում էր բուսականությունից զուրկ լեռնազանգվածը:

Անցան տարիներ, և քրտնաջան աշխատանքները տվեցին իրենց արդյունքը: Մի օր, երբ հերթական անձրևը նորից սկսեց խեղդել լեռնային բնակավայրերը, բոլորը սակայն համոզվեցին, որ հեղեղային հոսքերը այլևս չեն կարողանում անցնելտիղմի պատնեշները: