Γεωμετρική ανάλυση και σύγκριση κατοικιών μεταπολεμικών αρχιτεκτόνων by vassilis mistriotis

ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΠΑΣΡΨΝ ΣΜΗΜΑ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΨΝ ΜΗΦΑΝΙΚΨΝ ΑΚΑΔ. 2012-2013

ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΗ ΕΡΓΑ΢ΙΑ

ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ ΑΝΑΛΤ΢Η ΚΑΙ ΢ΤΓΚΡΙ΢Η ΚΑΣΟΙΚΙΨΝ ΜΕΣΑΠΟΛΕΜΙΚΨΝ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΨΝ Ο ΑΝΣΙΚΣΤΠΟ΢ ΢ΣΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΚΟΤΚΟΤΒΕΛΟΤ ΑΝΣΨΝΙΑ

Επιβλϋπων Καθηγητόσ ΚΨΝ΢ΣΑΝΣΟΠΟΤΛΟ΢ ΗΛΙΑ΢

ΠΑΣΡΑ ,26 ΙΟΤΝΙΟΤ 2013

ΠΕΡΙΛΗΧΗ

΢κοπόσ τησ ερευνητικόσ εργαςύασ εύναι η διερεύνηςη τησ γεωμετρύασ ςτην αρχιτεκτονικό ςύνθεςη μϋςα από τρεισ αρχιτϋκτονεσ που ϋζηςαν και δραςτηριοποιόθηκαν ςτην περύοδο των μεταπολεμικών χρόνων . Η ϋννοια τησ γεωμετρύασ υφύςταται από τα αρχαύα χρόνια και πρωτοςτατεύ ϊλλοτε φανερϊ και ϊλλοτε κρυφϊ ςε όλεσ τισ μορφϋσ. ΢όμερα η παρουςύα τησ δεν εύναι τόςο φανερό, αν και εξακολουθεύ να εύναι η αρχό τησ δημιουργύασ - ςύνθεςησ. Πολλϋσ φορϋσ ϋχουμε αναρωτηθεύ ποια εύναι η αρχιτεκτονικό ιδϋα πύςω από την ολοκληρωμϋνη αρχιτεκτονικό μορφό των κτιςμϊτων. Ακολουθούν κϊποια ςυγκεκριμϋνη λογικό; Τπακούουν ςε κανόνεσ; Οι αρχιτϋκτονεσ επηρεϊςτηκαν από κϊποιο αρχιτεκτονικό ρεύμα, κύνημα ό ϊλλουσ ςυναδϋλφουσ; Εύναι ερωτόματα που θϋτουμε ςτον εαυτό μασ όταν καλούμαςτε να κρύνουμε και να κατανοόςουμε ϋνα αρχιτεκτονικό ϋργο. ΢τη ςυγκεκριμϋνη εργαςύα η γεωμετρύα1 αντιμετωπύζεται υπό το πρύςμα τησ γεωμετρικόσ και ςυνθετικόσ ςύγκριςησ. Αναλύεται το ϋργο τριών αρχιτεκτόνων τησ εξεταζόμενησ περιόδου, ο Ωρησ Κωνςταντινύδησ, ο Νύκοσ Βαλςαμϊκησ και ο Σϊκησ Φ. Ζενϋτοσ. Για να εξετϊςουμε το θϋμα τησ γεωμετρύασ ςτην περύοδο αυτό, αρχικϊ ςυγκεκριμενοποιούμε την ανϊλυςη ςτισ ςυνθϋςεισ τριών κατοικιών τουσ, οι οπούεσ μελετόθηκαν και κτύςτηκαν ςτην περύοδο αυτό (ςυνολικϊ εννϋα κατοικύεσ). ΢υνδυϊζοντασ λοιπόν, τα αποτελϋςματα των αναλύςεων μαζύ με τα προςωπικϊ βιώματα και τισ επιρροϋσ του κϊθε αρχιτϋκτονα, φτϊνουμε ςε ενδιαφϋροντα ςυμπερϊςματα. Παρουςιϊζεται η πορεύα και η εξϋλιξη τησ γεωμετρικόσ ςκϋψησ των αρχιτεκτόνων, μϋςα από τισ αναλύςεισ των κατοικιών,

΢ε όλη την εργαςύα η γεωμετρύα ακολουθεύ τουσ κανόνεσ τισ Ευκλεύδειασ γεωμετρύασ.

καθώσ και η αλλαγό ςτον τρόπο ςκϋψησ και αντιμετώπιςησ ενόσ αρχιτεκτονικού προβλόματοσ. Σϋλοσ, φτϊνουμε ςτο ςυμπϋραςμα ότι παρόλο που κϊποια κτύρια μπορεύ να φαύνονται τελεύωσ διαφορετικϊ μεταξύ τουσ, αν αναλυθούν γεωμετρικϊ ανακαλύπτουμε ότι μπορεύ να ακολουθούν κοινούσ κανόνεσ, ϋχουν ύςωσ κοινϋσ επιρροϋσ και τϋλοσ αντιμετωπύζουν τα ύδια προβλόματα και προτεύνουν λύςεισ. ΢υγκεντρώνοντασ τισ παρατηρόςεισ αυτϋσ μϋςα από την ερευνητικό εργαςύα, μπορούμε να δημιουργόςουμε το δικό μασ «δειγματολόγιο» ςύνθεςησ και αντιμετώπιςησ αρχιτεκτονικών προβλημϊτων, το οπούο θα ςτηρύζεται ςτην γεωμετρύα και ςε εφαρμοςμϋνεσ τεχνικϋσ που χρηςιμοποιούςαν επιτυχημϋνα οι εξεταζόμενοι αρχιτϋκτονεσ ςε όλη την αρχιτεκτονικό τουσ πορεύα.

II.

ABSTRACT

The aim of my research thesis is to investigate the geometry in the architecture design of three architects who were born and active during the postwar years. The notion of geometry existed since ancient years and leaded either openly or secretly in all forms. Today, its presence is not so obvious, although it is still the beginning of creation and composition. We have often wondered what architectural idea is hidden behind the completed architectural form of buildings. Do they follow any particular logic? Do they obey to architectural rules? Were architects affected by any architectural trend or other colleagues? These are some questions that we pose to ourselves when we are about to discuss and understand an architectural project. In this paper, geometry 2 is seen under the light of the geometric and synthetic comparison. During the project, there will be an analysis of the work of three architects of the postwar period, Aris Konstantinidis, Nicos Valsamakis and Takis Ch. Zenetos. In order to examine the matter of geometry in this period, firstly, we will specify the analysis in to three housing compositions of theirs, which were designed and built during postwar years (a total of nine houses). Combining the results of the analysis, including some personal experiences and influences of each architect, we will reach interesting conclusions. We will present the development of the architects’ geometric thinking through the analysis of their houses – villas, and we will see the way of thinking and confronting of each architectural problem. Finally, we will come to the conclusion that, despite the fact that some buildings seem to be completely different with each other, when analyzed in the light of geometry, they may follow same rules, have similar influences and finally, face same problems and suggest solutions. Bringing together these observations through my thesis, we can create our own “samples” of designing and facing architectural

In this project, geometry follows the rules of Euclidean geometry.

problems. These â&#x20AC;&#x153;samplesâ&#x20AC;? are based on geometry and on applied techniques which were successfully used by the three examined architects during postwar years.

III.

ASTRATTO L` obbiettivo di questa Ricerca e` lo studio del ruolo che ha la

geometria nel campo della composizione architettonica tramite il lavoro di tre architetti che hanno vissuto e hanno presentato la loro attivitta` creativa nel periodo di dopoguerra. Il concetto della geometria esiste fin dai tempi antichi e domina, altre volte con un modo ben chiaro ed altre volte piu` segretamente in tutte le sue forme. Oggi la sua apparenza non `e cosi evidente nonostante la sua presenza come l’ inizio della creazione – composizione. Ci siamo speso chiesti quall e` l` idea architettonica dietro la forma architettonica integrata degli edifici. Ci sono delle logiche specifiche? Ubbidiscono a qualche regola? Gli architetti sono stati influenzati da un corrente architettonico, da un movimento o da altri colleghi? Sono domande che ci poniamo a noi stessi quando dobbiamo giudichiare e capire un progetto architettonico. In questa ricerca la geometria si e trattata sotto la luce del confronto geometrico e sintetico. Si analizza il lavoro di tre famosi architetti del periodo di dopoguerra, che sono Aris Konstantinidis, Nikos Valsamakis e Takis X. Zenetos. Per esaminare la questione di geometria in questa periodo, al inizio specifichiamo l analisi nella composizione architettonica

di tre case di ongi uno ,

che hanno studiato e costruito la stessa periodo (per un totale di nove case). Quindi, combinando i risultati delle analisi insieme con le esperienze personali e le influenze di ogni uno dei tre architetti, arriviamo a conclusioni interessanti. Si presenta il corso e l’ evoluzione del pensiero geometrico degli architetti, attraverso delle analisi delle abitazioni, oltre il cambiamento nel modo di pensare e di affrontare un problema architettonico. Alla fine allora, arriviamo alla conclusione che, sebbene alcuni edifici appaiono completamente diversi tra di loro, quando sono analizzati geometricamente , si scopre che seguono regole comuni , magari hanno influenze comuni, ed infine affrontano gli stessi problemi e suggeriscono soluzioni . Mettendo insieme queste osservazioni, tramite questa ricerca , possiamo creare il nostro “campione” di composizione ed di affrontamento di problemi

architettonici, che sara` basato nella geometria e nelle techniche applicate , che hanno usato con sucesso i tre architetti, durante il loro corso architettonico

IV.

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Η ερευνητικό εργαςύα αποτελεύ ςημεύο εκκύνηςησ για περαιτϋρω ϋρευνα ςε ζητόματα γεωμετρικϊ, ςχεδιαςμού και ςύνθεςησ. Σο προςωπικό μου ενδιαφϋρον για την ϋρευνα αυτό, προόλθε μϋςα από την πορεύα ςτην αρχιτεκτονικό ςχολό. Ϊνιωςα την ανϊγκη να ψϊξω βαθύτερα τισ ρύζεσ τησ αρχιτεκτονικόσ. Ποια εύναι η πρώτη γραμμό που χαρϊςςει ϋνασ αρχιτϋκτονασ; Ποια εύναι η αρχό μιασ ςύνθεςησ όταν το μόνο που ϋχουμε εύναι ϋνα ϊςπρο - κενό χαρτύ; Μϋςα από την εργαςύα αυτό, μου δόθηκε η ευκαιρύα να αναζητόςω τα βαθύτερα αύτια τησ ςύνθεςησ ενόσ αρχιτεκτονικού ϋργου. Να κατανοόςω καλύτερα την πορεύα του αρχιτεκτονικού ςχεδιαςμού από την ςτιγμό τησ ςύλληψησ μιασ ιδϋασ μϋχρι την υλοπούηςό τησ. Επιπρόςθετα, ςυνειδητοπούηςα καλύτερα τισ δικϋσ μου ιδϋεσ, βϊςη τησ γεωμετρύασ τουσ , με αποτϋλεςμα να γύνουν ξεκϊθαρεσ, να ομαδοποιηθούν και να παγιωθούν. Ϊνα μεγϊλο ευχαριςτώ οφεύλω να δώςω ςτον επιβλϋποντα τησ εργαςύασ αυτόσ, τον κ. Κωνςταντόπουλο Ηλύα. Με υπομονό και επιμονό με βοόθηςε ςτο να επικεντρωθώ ςτο κυρύωσ θϋμα τησ εργαςύασ μου, να ξεκαθαρύςω τα «θολϊ» ςημεύα και εν τϋλει να βελτιωθώ και εγώ μϋςα από αυτόν. Η παρουςύα και η ςυμβολό του όταν πολύτιμη. Σϋλοσ, θα όθελα να επιςημϊνω και την αμϋριςτη υποςτόριξη τησ οικογϋνειϊσ μου, που με βοόθηςε ψυχολογικϊ από την πρώτη κιόλασ ςτιγμό.

ΠΙΝΑΚΑ΢ ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑ΢ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ..............................................................................................15 I.

ΕΙ΢ΑΓΩΓΗ .................................................................................................................19 

ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΕΠΟΧΗ. ΜΟΝΣΕΡΝΑ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ. ΜΕΣΑΠΟΛΕΜΙΚΗ. ............................................................. 25 i.

Γεωμετρικζσ κεωρίεσ που προθγοφνται . ................................................................................. 35

ii.

Εφαρμογι των γεωμετρικών κεωριών. .................................................................................... 47

iii. Σφγκριςθ κατοικιών Mies van der Rohe, Le Corbusier τουσ Α. Κωνςταντινίδθ, Ν. Βαλςαμάκθ, Τ.Χ. Ζενζτο. ............................................................................................................................................. 66

II.

ΑΡΗ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ΢, 1913 – 1993 .....................................................................87 

Η ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΣΟΤ Α. ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ .................................................................................... 93 i.

ΔΟΧΕΙΑ ΖΩΗΣ .......................................................................................................................... 97



΢ΠΙΣΙ ΓΙΑ ΔΙΑΚΟΠΕ΢ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο, 1962 ................................................................................... 105



ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ ΢ΣΙ΢ ΢ΠΕΣ΢Ε΢, 1963 ............................................................................................ 115



΢ΠΙΣΙ ΓΙΑ ΔΙΑΚΟΠΕ΢ ΢ΣΗΝ ΑΙΓΙΝΑ, 1975 ......................................................................................... 123



ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΡΧΕ΢ ΣΟΤ Α. ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ......................................................................... 129

III. ΝΙΚΟ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ΢ , 1924 – ΢ΘΜΕΡΑ ................................................................. 135 

Η ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΣΟΤ Ν. ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ ....................................................................................... 139



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΠΑΡΑ΢ΧΗ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ 1961....................................................................................... 145



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΛΑΝΑΡΑ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ 1961 ........................................................................................ 151



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ, ΦΙΛΟΘΕΗ 1961 .................................................................................... 157



ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΡΧΕ΢ ΣΟΤ Ν.ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ ............................................................................... 165 i.

Το ηιτθμα τθσ αλλαγισ τθσ κζασ - προςανατολιςμοφ και τθσ οργάνωςθσ.............................. 167

IV. ΣΑΚΗ΢ Χ. ΖΕΝΕΣΟ΢, 1926-1977 .............................................................................. 171 

Η ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΣΟΤ Σ.Χ. ΖΕΝΕΣΟΤ .......................................................................................... 177



ΣΑ ΒΑ΢ΙΚΑ ΢ΣΟΙΧΕΙΑ ΣΗ΢ ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ΢ ΣΟΤ Σ.Χ. ΖΕΝΕΣΟΤ ..................................................................... 181 i.

Οι αρχζσ του Τ.Χ. Ζενζτου ...................................................................................................... 187

ii.

Σπάηοντασ τον «κφβο – κουτί» ............................................................................................... 189



ΚΑΣΟΙΚΙΑ SIEMENS, 1959, ΢ΣΗ ΝΕΑ ΚΗΦΙ΢ΙΑ ................................................................................ 193



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΢ΣΟ ΚΑΒΟΤΡΙ, 1959 ...................................................................................................... 203



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΢ΣΟ ΨΤΧΙΚΟ, 1961........................................................................................................ 211



ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΡΧΕ΢ ΣΟΤ Σ.Χ. ΖΕΝΕΣΟΤ .................................................................................. 219

΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ ΑΝΑΛΤ΢Η΢................................................................................. 221 

ΟΜΟΙΟΣΗΣΕ΢ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕ΢ ...................................................................................................... 229

VI. ΕΠΙΛΟΓΟ΢ .............................................................................................................. 243 VII. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ....................................................................................................... 245 

ΒΙΒΛΙΑ – ΑΡΘΡΑ - ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ...................................................................................................... 245



Ι΢ΣΟ΢ΕΛΙΔΕ΢ .............................................................................................................................. 245

ΕΙ΢ΑΓΩΓΗ

Εξετϊζοντασ και παρατηρώντασ ϋνα αρχιτεκτονικό ϋργο, « γεννιούνται » πολλϋσ απορύεσ, όπωσ για παρϊδειγμα : Γιατύ ϋνασ αρχιτϋκτονασ ςκϋφτηκε μια ςυγκεκριμϋνη λύςη ςύνθεςησ για το οικόπεδο που μελετϊ; Γιατύ το κτύριο ϋχει αυτό τη μορφό; Ποιεσ εύναι οι αρχϋσ που το διϋπουν; Ποια εύναι η λογικό ςχεδύαςόσ του; Ακολουθεύ κϊποια ϊλλα πρότυπα ςχεδιαςτικϊ, παγκόςμια; Ϋ ο αρχιτϋκτονασ ϋχει αναπτύξει τη δικό του φιλοςοφύα και τρόπο ςκϋψησ; Αυτού εύναι και οι προβληματιςμού που θα προςπαθόςω να απαντόςω μϋςα από την ϋρευνϊ μου. Σο ενδιαφϋρον ςτισ ερωτόςεισ αυτϋσ εύναι ότι όλεσ καταλόγουν ςε ϋναν κοινό παρανομαςτό. Σην γεωμετρύα. Αν ερευνόςουμε τη γεωμετρύα ενόσ κτιρύου, θα μπορϋςουμε να κατανοόςουμε τα βαθύτερα αύτια και ςτόχουσ του αρχιτϋκτονα. Εξϊλλου, οι αρχιτϋκτονεσ εύναι ϊνθρωποι τησ τϋχνησ και τησ καταςκευόσ. Μπορούν να εκφρϊζονται κατϊ κύριο λόγο, μϋςα από τη δουλειϊ τουσ. ΢υνεπώσ, ο ςυνδυαςμόσ των γραπτών τουσ και η ανϊλυςη προςωπικών αρχιτεκτονικών τουσ ϋργων, εύναι ο καλύτεροσ ςυνδυαςμόσ για να φτϊςουμε ςτην ρύζα τησ δημιουργύασ, τη γεωμετρύα. Γεωμετρύα εύναι η επιςτόμη που εξηγεύ τον τρόπο ςύνθεςησ, καταςκευόσ και δημιουργύασ μιασ καταςκευόσ, ό ενόσ ςχεδύου. Μασ δεύχνει το ςυςχετιςμό των γραμμών, ςχημϊτων και ςημεύων ςε ϋνα ςυγκεκριμϋνο ό αφηρημϋνο χώρο. Από τα αρχαύα χρόνια κιόλασ, οι προγενϋςτεροι αρχιτϋκτονεσ (οι τεχνύτεσ) , ςτηρύζονταν ςτην γεωμετρύα προκειμϋνου να τουσ διαφωτύςει ςε ζητόματα μορφόσ, οργϊνωςησ, λειτουργύασ, ακόμα και επικοινωνύασ (ςύνδεςη χωριών με δρόμουσ, ό ακόμα και επικοινωνύα ολόκληρων λαών ). Ϋταν , και εύναι , μια ςταθερό αξύα ςτον τρόπο επικοινωνύασ και ςυνεννόηςησ. Υυςικϊ, τότε όταν και πιο εμφανόσ ςτη χρόςη τησ. Ασ μην ξεχνϊμε τη διϊταξη των πόλεων, των κατοικιών και των ναών μεταξύ τουσ. ήλα ςτηρύζονταν ςτα βαςικϊ γεωμετρικϊ ςχόματα, τρύγωνα -κύκλουσ - τετρϊγωνα, ςτισ φυγϋσ – θϋεσ που εύχαν και αναλύονται τελικϊ ςε τόξα και αποςτϊςεισ, αναλογύεσ και αριθμούσ3. Εύτε προσ κϊποιο ιερό ςημεύο (λόγω τησ θρηςκεύασ), εύτε προσ τη θϊλαςςα( λόγω παρατόρηςησ των ςυνόρων για εχθρούσ).4

Θεωρύα που ανϋπτυξε ο Κ. Δοξιϊδησ ςτην διδακτορικό του διατριβό με τύτλο « Die Raumgestaltung im Griechischen Städtebau» ςτο Βερολύνο το 1936.και από το βιβλύο του Θεοφϊνη Μανιϊ «Σα Άγνωςτα Μεγαλουργόματα των Αρχαύων Ελλόνων». 4 Από το βιβλύο «Κωνςταντύνοσ Δοξιϊδησ, Κεύμενα, ΢χϋδια, Οικιςμού».

ΓΕΨΜΕΣΡΙΑ ΢ΣΗΝ ΑΡΦΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Ερευνώντασ τον χϊρτη τησ αρχαύασ Ελλϊδασ, με τουσ ναούσ και τισ πρωτεύουςϋσ τισ, μπορούμε να βρούμε πϊρα πολλούσ ςυςχετιςμούσ μεταξύ τουσ. Οι πιο γνωςτού εύναι οι εξόσ: 1. 2. 3. 4.

Ιςόπλευρο τρύγωνο : ο ναόσ τησ Αφαύασ Αθηνϊσ απϋχει 369 ςτϊδια από την Θόβα και από το Αμφιϊρειο και από το Ηραύο. Ιςοςκελϋσ τρύγωνο : η Ακρόπολη τησ Αθόνασ με τον ναό του Ποςειδώνα ςτο ΢ούνιο και τον ναό τησ Αφαύασ Αθηνϊσ απϋχουν απόςταςη 242 ςτϊδια. Ωλλο παρϊδοξο εύναι ότι υπϊρχουν ϊλλα 23 ζευγϊρια αρχαύων πόλεων που ιςαπϋχουν 242 ςτϊδια μεταξύ τουσ! Ιςοςκελϋσ τρύγωνο : Δόλοσ, Δελφού, Δωδώνη. ΢ημαντικό εύναι επύςησ ότι και οι τρεισ ξεκινούν από Δ.

Διϊγραμμα 1

Χάρτησ από το βιβλίο του Θεοφάνη Μανιά, « Σα Άγνωςτα Μεγαλουργήματα των Αρχαίων Ελλήνων», και ιδία επεξεργαςία.

Διϊγραμμα 2

Πιο ςυγκεκριμϋνα για την ϋρευνα που θα διεξαχθεύ ςτα επόμενα κεφϊλαια, η ανϊλυςη θα γύνει ςτην χρονικό περύοδο του εμφυλύου και ςτην μεταπολεμικό – χουντικό περύοδο, δηλαδό από το 1930 ϋωσ 1990.5 Εύναι η περύοδοσ, όπου χτύςτηκαν τα θεμϋλια τησ μοντϋρνασ και ςύγχρονησ αρχιτεκτονικόσ ςτην Ελλϊδα. ΢ε αυτόν την χρονικό ςτιγμό γεννόθηκαν , ςπούδαςαν και ϋδραςαν επαγγελματικϊ, ςπουδαύοι αρχιτϋκτονεσ που η φόμη και το ϋργο τουσ θαυμϊζεται μϋχρι και ςόμερα. ΢ημαντικό όταν επύςησ και η επιλογό του εύδουσ του αρχιτεκτονικού ϋργου που θα αναλύςουμε. Προςωπικϊ πιςτεύω πωσ ϋνασ αρχιτϋκτονασ, δεύχνει την προςωπικότητϊ του μϋςα από τισ κατοικύεσ που ςυνθϋτει. Η κατοικύα εύναι ϋνα ϋργο πολύ προςωπικό, αφού αναφϋρεται ςτισ ανϊγκεσ των ανθρώπων. Επύςησ, εύναι μεςαύασ κλύμακασ ςύνθεςη, ςυνόθωσ, που ςημαύνει πωσ ο αρχιτϋκτονασ ϋχει το χρόνο και το χώρο να αναπτύξει τη δικό του τεχνικό και ιδεολογύα. Δεν «χϊνεται» μϋςα ςτισ υποχρεώςεισ από τουσ νόμουσ και τισ τυπικϋσ ανϊγκεσ ενόσ δημόςιου κτιρύου, όπωσ λόγου χϊριν ϋνα νοςοκομεύο ό ϋνα ξενοδοχεύο. Εύναι από τισ πιο προςωπικϋσ ςτιγμϋσ ςτην αρχιτεκτονικό, διότι αναφϋρεται ςε πρωτογενεύσ ανϊγκεσ6, αλλϊ θύγει και τισ απαιτόςεισ τησ κοινωνύασ. ΢υνοψύζοντασ, για να καταλϊβουμε ποιο εύναι το γεωμετρικό υπόβαθρο που μασ μετϋδωςαν οι αρχιτϋκτονεσ του προηγούμενου αιώνα, αρκεύ να ερευνόςουμε ϋνα δεύγμα από αυτούσ. Η επιλογό του δεύγματοσ , ϋγινε με βϊςη την φόμη, την πεύρα, το προςωπικό ενδιαφϋρον, αλλϊ και την χρονικό ςτιγμό ςτην οπούα βρύςκονταν ςτο ζενύθ τησ αρχιτεκτονικόσ τουσ καριϋρασ (κοινό χρονικό ςτιγμό). Ϊτςι λοιπόν θα αναλυθούν ςε επόμενα κεφϊλαια οι αρχιτϋκτονεσ, κατϊ ςειρϊ γϋννηςησ : Ωρησ Κωνςταντινύδησ (19131993), Νύκοσ Βαλςαμϊκησ(1924 – ςόμερα), Σϊκησ Φ. Ζενϋτοσ(1926-1977). Σα κτύρια τα οπούα θα μασ βοηθόςουν να κατανοόςουμε την γεωμετρύα που χρηςιμοποιούν εύναι κατοικύεσ, μονοκατοικύεσ ό διώροφεσ. Η επιλογό τουσ ϋγινε βϊςει των χαρακτηριςτικών τουσ. Δηλαδό επιλϋχθηκαν κατοικύεσ, οι οπούεσ αντιμετωπύζουν κοινϊ μορφολογικϊ προβλόματα (εύναι κοντϊ ςτη θϊλαςςα ό ςε παραθαλϊςςια πόλη, ό ςτον ιςτό τησ πόλησ ό ςε πολύπλοκο μορφολογικό ανϊγλυφο εδϊφουσ - βουνό) και ανόκουν καταςκευαςτικϊ ςτην εξεταζόμενη περύοδο καθώσ και ςχεδόν ςτην ύδια χρονικό ςτιγμό. Γενικϊ επιλϋχθηκαν κατοικύεσ που αντιμετωπύζουν προβλόματα θϋαςησ και μορφολογύασ εδϊφουσ. Ονομαςτικϊ θα αναλυθούν από τον κϊθε αρχιτϋκτονα αντύςτοιχα :

5 6

Αφορϊ περιόδουσ ενεργούσ δρϊςεισ των αρχιτεκτόνων ήπωσ η ανϊγκη για ςτϋγαςη, προςταςύα από τα καιρικϊ φαινόμενα κα

Ωρησ Κωνςταντινύδησ: 1. 2. 3.

κατοικύα ςτην Ανϊβυςςο (1962), μονοκατοικύα ςτισ ΢πϋτςεσ (1963), ςπύτι για διακοπϋσ ςτην Αύγινα (1975).

Νύκοσ Βαλςαμϊκησ : 1. κατοικύα Παρϊςχη ςτην Ανϊβυςςο (1961), 2. κατοικύα Λαναρϊ ςτην Ανϊβυςςο (1961), 3. κατοικύα Βαλςαμϊκη ςτην Υιλοθϋη (1961). Σϊκησ Φ. Ζενϋτοσ : 1. κατοικύα Siemens, Νϋα Κηφιςιϊ (1959), 2. κατοικύα ςτο Καβούρι (1959), 3. κατοικύα ςτο Χυχικό )1961). Υυςικϊ, για να μπορϋςουμε να αναλύςουμε και να κατανοόςουμε πλόρωσ τον κϊθε αρχιτϋκτονα και τισ αρχϋσ του, θα πρϋπει να αναφϋρουμε και κϊποια περιληπτικϊ χαρακτηριςτικϊ των προςωπικών τουσ εμπειριών καθώσ και τησ περιόδου ςτην οπούα ανόκουν. ίςτερα από όλη την ανϊλυςη, θα ακολουθόςει ςύγκριςη μεταξύ τουσ και θα καταλόξουμε ςτην βαςικό γεωμετρικό δομό και ςτισ αρχϋσ που μασ ϊφηςαν ωσ κληροδότημα ςτον αιώνα που διανύουμε.



Μοντϋρνα εποχό. Μοντϋρνα αρχιτεκτονικό. Μεταπολεμικό.

«Ο ϊνθρωποσ που πατϊ ςτο κατακόρυφο επύπεδο και όχι ςτο οριζόντιο ϋςτω και για ϋνα μόνο κλϊςμα του δευτερολϋπτου εύναι ο ιδανικόσ κϊτοικοσ για τη μοντϋρνα εποχό.»7

Οι ερευνητϋσ - αρχιτϋκτονεσ που ϋδραςαν κυρύωσ την περύοδο αυτό (1950 – 1970), όρθαν αντιμϋτωποι με μια αιματηρό κατϊςταςη ςτην Ελλϊδα και ςτον κόςμο γενικότερα. Ϊνασ εθνικοαπελευθερωτικόσ πόλεμοσ θα δώςει ςκυτϊλη ςε μια ξϋνη κατοχό και αυτό θα οδηγόςει ςε ϋναν εμφύλιο πόλεμο. Αυτό θα εύναι και η πρώτη ϋνοπλη ςύγκρουςη του δυτικού με τον ανατολικό κόςμο. Ϊνοπλεσ ςυρρϊξεισ, βομβαρδιςμού, πυρπολόςεισ, φυλακύςεισ και εξορύεσ, εύναι λύγα από τα αποτρόπαια ςυμβϊντα τησ εποχόσ αυτόσ. Η δεκαετύα του 1940- 1950 εύναι μια περύοδοσ που θα οδηγόςει ςε βύαιεσ αλλαγϋσ. Αυτό που ϋχει όμωσ, περιςςότερη ςημαςύα ςτην ςυγκεκριμϋνη ϋρευνα, εύναι τα αποτελϋςματα των πολϋμων αυτών και ο αντύκτυποσ ςτην αρχιτεκτονικό αντύληψη και ςύνθεςη. Σο κοινωνικό φαινόμενο που παρατηρόθηκε (1950) και αφορϊ ϊμεςα την δρϊςη των αρχιτεκτόνων, εύναι η αςτυφιλύα. Η αναζότηςη ςυνθηκών αςφαλεύασ και εργαςύασ θα οδηγόςουν τουσ ανθρώπουσ ςε βύαιη μετανϊςτευςη από τα χωριϊ ςτισ πόλεισ (αςτικοπούηςη ), με αποτϋλεςμα να δημιουργηθεύ πρόβλημα ςτϋγαςησ του πληθυςμού. Επύςησ τϋθηκε και το ζότημα τησ αλλαγόσ των χωροταξικών κανονιςμών που ύςχυαν μϋχρι τότε. Λόγω τησ αύξηςησ του πληθυςμού επεκτϊθηκε το κϋντρο τησ Αθόνασ και προσ την ύπαιθρο, με αποτϋλεςμα να χρειαςτούν ρυθμιςτικϊ ςχϋδια για τισ «καινούριεσ» περιοχϋσ8 καθώσ και κατοικύεσ ό ςυγκροτόματα που θα ςτεγϊςουν τον πληθυςμό. Από το 1950 και μετϊ η Ελλϊδα θα μπει ςτη λεγόμενη περύοδο τησ «αναςυγκρότηςησ» , όπου θα προςπαθόςει να ορθοποδόςει με μια ςειρϊ εκτεταμϋνων ιδιωτικών και δημόςιων μελετών. Σο πνεύμα ςτο οπούο κινόθηκαν οι αρχιτϋκτονεσ, εκτόσ από την επιτακτικό ανϊγκη ςτϋγαςησ του υπερμεγϋθουσ πληθυςμού, όταν το πρόβλημα τησ ελληνικότητασ. Σο δύπολο «Ελληνικό Αρχιτεκτονικό Παρϊδοςη – Διεθνόσ Μοντϋρνα Αρχιτεκτονικό». Ωλλοι πύςτευαν πωσ η ελληνικότητα οφεύλει να αντικατοπτρύζεται μϋςα από το διεθνϋσ ρεύμα, ενώ ϊλλοι πύςτευαν πωσ πρϋπει να αφομοιώςουμε το διεθνϋσ και μοντϋρνο ρεύμα αρχιτεκτονικόσ. Υυςικϊ , ϋνα ϊλλο πρόβλημα όταν να ςυνδυϊςουν την

Απόςπαςμα από το βιβλύο του Ζόςη Κοτιώνη «44 ιςτορύεσ τησ αρχιτεκτονικόσ», για την κατοικύα του Σ.Φ.Ζενϋτου ςτο Καβούρι. 8 ήπωσ αναφϋρεται ςτο βιβλύο Κ.Δοξιϊδησ Κεύμενα – ΢χϋδια – Οικιςμού, το γραφεύο του Κ.Δοξιϊδη εύχε αναλϊβει την περύοδο 1940-1950 πολλϋσ μελϋτεσ για διαμόρφωςη δρόμων και ςτοών ςτισ πόλεισ των Αθηνών και Θεςςαλονύκησ, καθώσ και προτϊςεισ οικοδομικών ςυςτημϊτων και κτηριολογικών τύπων για την περιοχό των Αθηνών – Πειραιώσ.

ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΝΣΙΘΕ΢ΕΙ΢ ΜΕΣΑΞΤ ΕΤΡΨΠΗ΢ ΚΑΙ ΕΛΛΑΔΑ΢

Ση ςτιγμό που ςτο κϋντρο τησ Αθόνασ επικρατούςαν ϋργα του Ερνςτ Σςύλλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller), τα οπούα όταν χαρακτηριςτικϊ παραδεύγματα μιασ παλαιότερησ αρχιτεκτονικόσ, όταν δύςκολο για τουσ νϋουσ – μοντϋρνουσ αρχιτϋκτονεσ να εντϊξουν κϊτι καινούριο ςτην κοινωνύα. Οι πελϊτεσ ζητούςαν αυτό που ϋχει δοξαςτεύ. Δεν γνώριζαν ακόμα την ϊλλη όψη του νομύςματοσ. Σην δυτικό, δηλαδό αρχιτεκτονικό. Ϊτςι λοιπόν οι νϋοι αρχιτϋκτονεσ όφειλαν να εναρμονύςουν τα δύο ρεύματα και να αλλϊξουν τισ παλαιωμϋνεσ αντιλόψεισ του ελληνικού λαού.

Εικόνα 1 (πηγό: Wikipedia.gr , Ιλύου Μϋλαθρον, ϋργο του Ερνςτ Σςύλλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller),1878- 1881)

Εικόνα 2 (πηγό: Wikipedia.gr , Crown Hall, ϋργο του Mies van der Rohe, 1950 - 1956 )

μοντϋρνα αρχιτεκτονικό με την αρχιτεκτονικό ςτην περύοδο του πολϋμου ( ϋργα του Ερνςτ Σςύλλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller) που εύχαν κλαςικύζουςα ςτοιχεύα. Οι αρχιτϋκτονεσ που θα εξετϊςουμε ςε επόμενα κεφϊλαια, κλόθηκαν να αντιμετωπύζουν αυτόν την πρόκληςη και να εντϊξουν το μοντϋρνο ςε μια κλαςικύζουςα αρχιτεκτονικό. Ο πρώτοσ αρχιτϋκτονασ που εξετϊζουμε και διϋπρεψε εκεύνη την περύοδο εύναι ο Ωρησ Κωνςταντινύδησ (1913 – 1933). Ϊδραςε από την προπολεμικό μϋχρι την ςύγχρονη ελληνικό πραγματικότητα τησ μεταπολύτευςησ. Αντλούςε τισ ιδϋεσ του από τα πλούςια βιώματϊ του και αναζητεύ την ποιότητα μϋςα από τα αρχαύα κτύςματα, τα λαώκϊ δημιουργόματα και το πλούςιο ελληνικό τοπύο. Η πεπούθηςό του , όπωσ πολύ νωρύσ το διατύπωςε ςτα βιβλύα του9, όταν ότι η λειτουργύα και η καταςκευό πρϋπει να βρύςκονται ςε πλόρη εναρμόνιςη με το φυςικό εξωτερικό περιβϊλλον. Η επόμενη προςωπικότητα τησ ελληνικόσ μεταπολεμικόσ αρχιτεκτονικόσ εύναι ο Νύκοσ Βαλςαμϊκησ ( 1924- μϋχρι ςόμερα). Ακολουθεύ πιςτϊ τισ αρχϋσ του μοντϋρνου κινόματοσ. Σο ϋργο του χαρακτηρύζεται από απλότητα, γαλόνη και λιτότητα10. Σϋλοσ, την εποχό τησ μεταπολεμικόσ αρχιτεκτονικόσ, θα ςφραγύςει ο Σϊκησ Ζενϋτοσ (1926-1977). Ιδιαύτερα ευαύςθητοσ με τα πολιτικϊ δρώμενα, αλλϊ και με την τϊςη τησ ελληνικόσ πραγματικότητασ να προςκολλϊται ςτο παρελθόν, αντύ να αντικρύζει το μϋλλον με διαφορετικό οπτικό γωνύα. Από τουσ μεγαλύτερουσ οραματιςτϋσ τησ εποχόσ, όπωσ ϊλλωςτε όταν και οι ϊλλοι δύο αρχιτϋκτονεσ. Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ δεν γνώριςε τη δόξα των ϋργων του όςο όταν εν ζωό, αλλϊ όμωσ ςτη ςημερινό ςύγχρονη εποχό αναγνωρύζουν όλοι το ταλϋντο και τον οραματιςμό του. Για να καταλϊβουμε καλύτερα την ελληνικό πραγματικότητα, αλλϊ κυρύωσ το υπόβαθρο ςτο οπούο ςπούδαςαν και ϋδραςαν οι αρχιτϋκτονεσ, οφεύλουμε να κοιτϊξουμε τα αρχιτεκτονικϊ δρώμενα ςτην ςημερινό Ευρώπη που προηγόθηκαν του ϋργου των Ελλόνων αρχιτεκτόνων. ΢την Ευρώπη λοιπόν11,

Από τα βιβλύα του «μια αυτοβιογραφικό διόγηςη» Φαρακτηριςμού που δόθηκαν ςτα ϋργα του από διϊφορουσ μελετητϋσ του, πχ από το βιβλύο που εκδόθηκε από το Μουςεύο Μπενϊκη για το ϋργο του. 11 ΢ύμφωνα με το ϊρθρο «΢ύγχρονη Αρχιτεκτονικό Γϋννηςη, Επικρϊτηςη και Μϋλλον» του Θύμιου Παπαγιϊννη και τησ Ωννασ Βενϋζη, ςτο περιοδικό Αρχιτεκτονικό 1964. 10

οι προςωπικότητεσ που κυριαρχούν εύναι ο Γερμανόσ Ludwig Mies van der Rohe (1886-1969) και ο Ελβετόσ Charles-Edouard Jeanneret , πιο γνωςτόσ ωσ Le Corbusier (1887-1965). ΢ύμφωνα με το ϊρθρο ςτο περιοδικό αρχιτεκτονικό , η μεγαλύτερη ανακϊλυψη τησ περιόδου 1886 – 1969 εύναι η μηχανό12 ,ωσ επύτευγμα τησ βιομηχανικόσ επανϊςταςησ, όπου ο καθϋνασ από τουσ παραπϊνω την αντιμετώπιςαν διαφορετικϊ. Ο Mies van der Rohe αντιμετωπύζει τη μηχανό ωσ ϋνα εργαλεύο ςτην υπηρεςύα τησ « hand-made13 » αρχιτεκτονικόσ, ενώ ο Le Corbusier θεωρεύ ότι μϋςα από τον ςχεδιαςμό των βιομηχανικών προώόντων θα προκύψουν νϋεσ αρχιτεκτονικϋσ μορφϋσ. Η τϊςη τησ προπολεμικόσ και λύγο τησ μεταπολεμικόσ αρχιτεκτονικόσ εύναι η επιςτροφό ςτα αρχαύα και κλαςικϊ κτύςματα. ΢ύμφωνα όμωσ με το ϊρθρο, οι αρχιτϋκτονεσ ϋχουν διαφορετικϋσ απόψεισ ωσ προσ αυτό. Ο πρώτοσ, Mies van der Rohe, αρχικϊ ακολούθηςε πιςτϊ τουσ κανόνεσ τησ κλαςικύζουςασ αρχιτεκτονικόσ. Σα ςχϋδιϊ του όμωσ, όταν πολύπλοκα και με δυναμικϋσ ςχϋςεισ μεταξύ των διαφόρων ςτοιχεύων ςύνθεςησ, πρϊγμα που δόλωνε πωσ ακόμα δεν εύχε ξεκαθαρύςει τισ αρχϋσ και τουσ κανόνεσ του. Αργότερα όμωσ, ιδιοποιόθηκε ϋνα μοντϋλο τριών διαςτϊςεων που κατϊφερε να απλοποιόςει τα ςχϋδια και τισ ςυνθϋςεισ του, ώςτε να γύνουν πιο κατανοητϊ. Ο λόγοσ όμωσ τησ αλλαγόσ του αυτόσ δεν όταν αρχιτεκτονικόσ, λόγω δηλαδό τησ απαύτηςησ τησ καταςκευόσ και τησ τυποπούηςησ, όπωσ ςτον Le Corbusier, όταν αιςθητικόσ. Σϋλοσ, ο Le Corbusier, αρχικϊ ςυνϋθετε με απλϋσ γεωμετρικϋσ μορφϋσ. Καθώσ ωρύμαζε όμωσ, δημιούργηςε ϋνα δικό του ςύςτημα κλαςμϊτων με βϊςη τη χρυςό τομό και τισ ςτϊςεισ του ανθρωπύνου ςώματοσ. ΢υμπεραςματικϊ με τα παραπϊνω αλλϊ και ςύμφωνα με τισ διατυπωμϋνεσ θεωρύεσ του καθενόσ (περιοδικό Αρχιτεκτονικό 196414), θα λϋγαμε ότι η ςύγχρονη – μεταπολεμικό αρχιτεκτονικό βαςύζεται ςε τρεισ κύριεσ ιδϋεσ.

΢τοιχεύα από το αρχιτεκτονικό περιοδικό «ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ», 1963-1964 Αρχιτεκτονικό ωσ χειροτεχνύα 14 ΢ύμφωνα με το ϊρθρο «΢ύγχρονη Αρχιτεκτονικό Γϋννηςη, Επικρϊτηςη και Μϋλλον» του Θύμιου Παπαγιϊννη και τησ Ωννασ Βενϋζη, ςτο περιοδικό Αρχιτεκτονικό 1964. 13

Ϊχει υποχρϋωςη να δύνει λύςεισ ςτα ανθρώπινα προβλόματα και να

διαμορφώνει το περιβϊλλον ςτο οπούο κατοικεύ ο ϊνθρωποσ. Η αρχιτεκτονικό χωρύσ προοριςμό και λειτουργύα δεν υπϊρχει. 2. Η βϊςη τησ αρχιτεκτονικόσ εύναι το υλικό και η ςωςτό και ευαύςθητη χρόςη του μπορεύ να δώςει αιςθητικϊ αποτελϋςματα μεγϊλησ δύναμησ. Η ευςυνεύδητη αρχιτεκτονικό εύναι απαραύτητο ςτοιχεύο ενόσ καλού αρχιτεκτονικού ϋργου. 3. Η μορφό δεν πρϋπει να εύναι αυθαύρετο εφεύρημα που να «κουμπώνει» παντού ανεξαιρϋτωσ. Πρϋπει να προϋρχεται οργανικϊ από τη λειτουργύα του κϊθε κτιρύου. ήταν η μορφό και η λειτουργύα γύνονται ϋνα, τότε το αρχιτεκτονικό ϋργο αποκτϊ ςυμβολικϋσ προεκτϊςεισ και γύνεται ςύμβολο του ανθρώπινου μεγαλεύου. Σϋλοσ, όπωσ θα παρατηρόςουμε και ςτην ανϊλυςη των τριών Ελλόνων αρχιτεκτόνων, οι αρχϋσ των ευρωπαύων αρχιτεκτόνων αλλϊ και τα παραδεύγματα που ϋχτιςαν, βοόθηςαν πολύ ςτο να εντϊξουν οι Ϊλληνεσ την μοντϋρνα αρχιτεκτονικό ςτην Ελλϊδα. Θα παρατηρόςουμε μϋςα από την γεωμετρικό ανϊλυςη που θα ακολουθόςει ότι αρκετϋσ αρχϋσ που ειςόγαγαν οι Ευρωπαύοι υφύςτανται και ςτουσ Ϊλληνεσ μεταγενϋςτερούσ τουσ. Απλϋσ μορφϋσ, με καθαρό ςχόμα, δύνουν την αύςθηςη ότι ύπτανται πϊνω από το ϋδαφοσ και προςπαθούν να ενωθούν με το τοπύο. Απλϊ, αλλϊ και ςυνϊμα, ιδιαύτερα υλικϊ με ϋξυπνο τρόπο εναρμονιςμϋνα μεταξύ τουσ επιτυγχϊνουν την ομαλό μετϊβαςη από τον εξωτερικό ςτον εςωτερικό χώρο. Μια αρμονύα ςύνθεςησ που φαινομενικϊ μοιϊζει ακατανόητη, αλλϊ γεωμετρικϊ εξηγεύται πλόρωσ.

MIES VAN DER ROHE

Ϊργα του Mies van der Rohe που δημιουργόθηκαν την ύδια περύοδο με την δρϊςη των Ελλόνων αρχιτεκτόνων που εξετϊζουμε.

Εικόνα 3 (πηγό: Wikipedia.gr , Barcelona pavilion, 1929)

Εικόνα 5 (πηγό: Wikipedia.gr , Farnsworth House, Plano Illinois, 1946)

Εικόνα 7 (πηγό: Wikipedia.gr, Museum of Fine Arts, Cullinan Hall 1954)

Εικόνα 4 (πηγό: Wikipedia.gr , floor plan)

Εικόνα 6 (πηγό: Wikipedia.gr , floor plan)

Εικόνα 8 (πηγό: Wikipedia.gr , floor plan)

LE CORBUSIER

Ϊργα του Le Corbusier που δημιουργόθηκαν την ύδια περύοδο με την δρϊςη των Ελλόνων αρχιτεκτόνων που εξετϊζουμε.

Εικόνα 9 (πηγό: Wikipedia.gr , Sainte Marie de La Tourette, Lyon, 1957- 1960)

Εικόνα 10 (πηγό: Wikipedia.gr , floor plan)

Εικόνα 11 (πηγό: Wikipedia.gr , Heidi Weber Museum, Zurich, 1967)

Εικόνα 12 (πηγό: Wikipedia.gr , floor plan)

Εικόνα 13 (πηγό: Wikipedia.gr , Unité d'Habitation of Berlin, 1957)

Εικόνα 14 (πηγό: Wikipedia.gr , floor plan)

Εικόνα 15 Γεωμετρικό απεικόνιςη – δημιουργύα χρυςόσ τομόσ. (ιδύα ςχεδύαςη)

Γεωμετρικϋσ θεωρύεσ που προηγούνται .

΢ε αυτό το ςημεύο οφεύλω να κϊνω μύα ςτϊςη και να αναφερθώ ςτισ γεωμετρικϋσ αξύεσ που προηγούνταν των Ελλόνων αρχιτεκτόνων που θα εξετϊςουμε. Θα ακολουθόςει επιςόμανςη των κυριότερων γεωμετρικών θεωριών που επικρατούςαν την περύοδο του Mies van der Rohe, του Le Corbusier και του Κ.Α Δοξιϊδη. Ο Le Corbusier αςχολόθηκε με την αρχό τησ γεωμετρύασ και ϊλλαξε μϋςα από αυτόν την αντύληψη για την αρχιτεκτονικό. Αςχολόθηκε με τη χρυςό τομό και με την ακολουθύα Fibonacci, τισ οπούεσ περιϋγραψε ωσ «ρυθμούσ εμφανεύσ δια γυμνού οφθαλμού και ςαφεύσ ςτισ ςχϋςεισ τουσ το ϋνα με το ϊλλο. Και αυτού οι ρυθμού βρύςκονται ςτη ρύζα των ανθρωπύνων δραςτηριοτότων. Αντηχούν ςτον ϊνθρωπο από οργανικό αναπόφευκτο, το ύδιο αναπόφευκτο που προκαλεύ την παρατόρηςη τησ Φρυςόσ Σομόσ από τα παιδιϊ, τουσ ηλικιωμϋνουσ, τουσ ϊγριουσ και τουσ μορφωμϋνουσ»15. Δύο ποςότητεσ ϋχουν αναλογύα χρυςόσ τομόσ αν ο λόγοσ του αθρούςματοσ

τουσ προσ τη μεγαλύτερη ποςότητα εύναι ύςοσ με το λόγο τησ μεγαλύτερησ ποςότητασ προσ τη μικρότερη. Εκφραςμϋνο αλγεβρικϊ:

Φρηςιμοπούηςε λοιπόν, την χρυςό τομό και την ανόγαγε ςτο Modulor ςύςτημα για την κλύμακα τησ αρχιτεκτονικόσ αναλογύασ. Φρηςιμοπούηςε τισ αναλογύεσ του ανθρωπύνου ςώματοσ για να βελτιώςει την αρχιτεκτονικό λειτουργύα. Ϊνα ϊλλο κομμϊτι τησ γεωμετρύασ πϊνω ςτο οπούο ϋνταξε την χρυςό τομό και τισ αναλογύεσ του ανθρωπύνου ςώματοσ, εύναι η ακολουθύα Fibonacci. Οι αριθμού τησ ακολουθύασ αυτόσ εύναι : 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, …Εξ οριςμού, οι πρώτοι δύο αριθμού Fibonacci εύναι το 0 και το 1(ςυνόθωσ το 0 παραλεύπεται), και κϊθε επόμενοσ αριθμόσ εύναι το ϊθροιςμα των δύο προηγούμενων. ΢ε μαθηματικούσ όρουσ, η ακολουθύα των αριθμών Fibonacci ορύζεται από τον αναδρομικό τύπο:

με

και Αν ςυνδυϊςουμε την χρυςό τομό με την ακολουθύα Fibonacci τότε ϋχουμε την χρυςό αναλογύα, για την οπούα μύληςε και ο Le Corbusier. Η χρυςό αναλογύα εκφρϊζεται ωσ εξόσ :

Βιβλύο του Le Corbusier, The Modulor (V1,2)

Εικόνα 16 ΢χϋδια του Le Corbusier από το βιβλύο του The Modulor (vol. 1,2). Παρουςιϊζουν τον ϊνθρωπο με τη χρυςό τομό και την ακολουθύα Fibonacci. Σο ςύςτημα Modulor αναφϋρεται ςε ϋνα ςύςτημα μϋτρηςησ με βϊςη το ανθρώπινο ςώμα. ΢υγκεκριμϋνα, ςχεδιϊζεται ϋνασ ϊνθρωποσ με τα χϋρια ςτην ανϊταςη, ύψουσ 1,75 μ. και μοιρϊζεται ςε τρύα ςημεύα : 0,108, 175, 216. ΢την τελευταύα εικόνα, ο Le Corbusier ανόγαγε το ςύςτημϊ του ςε πιθανϋσ ςτϊςεισ του ανθρωπύνου ςώματοσ.

Για να ελϋγξουμε αν ϋνασ ακϋραιοσ αριθμόσ z εύναι αριθμόσ Fibonacci αρκεύ η εξύςωςη αυτό ό 5

+4 ό 5

- 4 εύναι τϋλεια τετρϊγωνα.

Μια ακόμα μεγϊλη προςωπικότητα που καθιϋρωςε τη δικό τησ αρχιτεκτονικό όταν ο Mies van der Rohe. « Less is more », « God is in the details », εύναι μερικϋσ φρϊςεισ του, που χαρακτηρύζουν την αρχιτεκτονικό του. ΢τόχοσ του όταν η δημιουργύα ενόσ αρχιτεκτονικού ύφουσ, μιασ νϋασ αρχιτεκτονικόσ γλώςςασ που θα μπορούςε να χρηςιμοποιηθεύ για να αντιπροςωπεύςει τη νϋα εποχό των τεχνολογικών επιτευγμϊτων και τησ παραγωγόσ. Σο ύφοσ τησ αρχιτεκτονικόσ του χαρακτηρύζεται από ςαφόνεια και απλότητα. Αφαύρεςη και καθαρότητα. Η ϋνταςη ςτα κτύριϊ του δημιουργεύται μϋςα από τα αυςτηρϊ περιγρϊμματα και τισ προςεγμϋνεσ αναλογύεσ των επιμϋρουσ ςτοιχεύων. Βαςικό αρχό του όταν η ομαδοπούηςη των λειτουργιών ανϊλογα με τισ ανϊγκεσ του κτιρύου. Κϊθε ομϊδα λειτουργιών διαθϋτει το δικό τησ χώρο, ςχόμα και αναλογύα. ήπωσ αναφϋρεται και ςτο βιβλύο του Γεώργιου Π.Λϊββα, « Η επύτομη ιςτορύα τησ αρχιτεκτονικόσ», τα κτύρια του Mies van der Rohe υπακούουν ςτην παραλληλύα των όγκων και ςτην αυςτηρότητα τησ ορθόσ γωνύασ. Φρηςιμοποιεύ παραλληλύεσ και καθετότητεσ ςτα κτύριϊ του. Ο κϊναβοσ εύναι ςταθερόσ και εφαρμόζεται μϋχρι και ςτην πιο μικρό λεπτομϋρεια. Αντύθετα οι εςωτερικού χώροι παρόλο που υπακούουν ςτον κϊναβο, ϋχουν ελευθερύα ςτην κύνηςη. Σα κτύριϊ του εύναι ςυνόθωσ υπερυψωμϋνα από το ϋδαφοσ και τα φϋροντα ςτοιχεύα τουσ εύναι εμφανό. Σισ αρχϋσ αυτϋσ, θα τισ δούμε να εφαρμόζονται, ςτο επόμενο κεφϊλαιο ςτο περύπτερο τησ Βαρκελώνησ και ςτη βύλλα MCCormick. Οι χώροι χωρύζονται από τα κϊθετα και οριζόντια τοιχύα και από την αλλαγό των υλικών και των επύπλων μϋςα ςε κϊθε ενότητα χώρου.

Εικόνα 17

Βύλλα MCCormick, 1951-52 ςτο Elmhurst, Illinois του Mies van der Rohe.

Εικόνα 18

Βύλλα Foscari, Malcontenta 1558 – 1560, Palladio

Εικόνα 19 Αρμονικϋσ χαρϊξεισ τησ Ακρόπολησ (πηγό: Π.Α. Μιχελόσ, βιβλύο: Αιςθητικϊ Θεωρόματα, τόμοσ Β, 1965)

Επιπρόςθετα ϋνασ Ϊλληνασ αρχιτϋκτονασ αςχολόθηκε με θϋματα γεωμετρύασ ςτην αρχιτεκτονικό. Ο Κωνςταντύνοσ Α. Δοξιϊδησ (1913 – 1975), αςχολόθηκε με τα κτύςματα τησ αρχαύασ ελληνικόσ πραγματικότητασ. Τποςτηρύζει ότι οι αρχαύοι δημιουργού των κτιςμϊτων αυτών δεν εφϊρμοζαν το «καρτεςιανό» ςύςτημα ςυντεταγμϋνων ςτο ςχεδιαςμό, αλλϊ χρηςιμοποιούςαν ςε κϊθε περύπτωςη πολικϋσ ςυντεταγμϋνεσ για να ορύςουν τη θϋςη των κτιρύων ενόσ αρχιτεκτονικού ςυνόλου. Βαςύζονταν δηλαδό ςε γεωμετρικϋσ ςχϋςεισ των οπούων η κορυφό βριςκόταν ςτο ανθρώπινο μϊτι και οι πλευρϋσ προεκτεινόμενεσ ςυναντούςαν ςυγκεκριμϋνα ςημεύα όπωσ πλευρϋσ και όρια ναών, βωμούσ, αγϊλματα κ.ο.κ. ΢υνεπώσ, ο κανόνασ των αρχαύων ςτο ςχεδιαςμό όταν το βλϋμμα. Σο πεδύο όραςησ ταυτιζόταν με το πεδύο τησ αρχιτεκτονικόσ ςύνθεςησ16. Θεωρούςε, όπωσ αναφϋρεται και ςτο βιβλύο του Αλϋξανδρου – Ανδρϋα Κύρτςη, ότι : 1.

Οι ςχϋςεισ των κτιρύων ϋπρεπε να εύναι όςο το δυνατόν απλούςτερεσ

ώςτε να υπϊρχουν όςο το δυνατόν λιγότερεσ γραμμϋσ ςτην οπτικό γωνύα του ανθρώπου. 2.

Αναφερόμενοσ ςτουσ ςχεδιαςμούσ των αρχαύων, δεδομϋνου ότι τα

χϊςματα διακόπτουν τη ςυνϋχεια και δημιουργούν μια ςειρϊ από διαφορετικϊ ςτοιχεύα αντύ ενόσ ςύνολου ειρμού, φρόντιζαν να μην αφόνουν οπτικϊ κενϊ μεταξύ των κτιρύων. Σα τοποθετούςαν ϋτςι ώςτε η γραμμό του ενόσ οικοδομόματοσ να ςυνεχύζεται απευθεύασ από το επόμενο. 3.

Η δεςπόζουςα αρχό όταν ότι κϊθε μορφό πρϋπει όχι απλώσ να εύναι

διακριτό, αλλϊ και ορατό ςτο ςύνολό τησ. Δηλαδό, από κϊθε οπτικό γωνύα ϋνα κτύριο ϋπρεπε εύτε να φαύνεται ολόκληρο, εύτε να αποκλεύεται από την εικόνα. ΢χεδύαζαν τα κτύρια με μϋτρο τον ϊνθρωπο. Οι ακτύνεσ ξεκινούςαν από τη θϋςη του ςτο χώρο. Σο μόκοσ του οπτικού του πεδύου όριζε την κατεύθυνςη τησ ιερϊσ οδού, το ύψοσ του όριζε τη γραμμό τησ οριζόντιασ προοπτικόσ και το πόδι του όταν το μϋτρο για το μόκοσ και πλϊτοσ των κτιρύων.

Από το βιβλύο του Κωνςταντύνου Σςιαμπϊου « ΚΑΣΑ΢ΚΕΤΕ΢ ΣΗ΢ ΟΡΑ΢Η΢» από τη θεωρύα του Δοξιϊδη ςτο ϋργο του Πικιώνη, το οπούο κυκλοφόρηςε τον Νοϋμβριο 2010, εκδόςεισ Ποταμόσ.

Εικόνα 20 Ο Παρθενών (πηγό: Π.Α. Μιχελόσ, βιβλύο: Αιςθητικϊ Θεωρόματα, τόμοσ Β, 1965)

Εικόνα 21 Εύςοδοσ τησ Ακρόπολησ, όπωσ την ςχεδύαςε ο Π.Α.Μιχελόσ (πηγό: Π.Α. Μιχελόσ, βιβλύο: Αιςθητικϊ Θεωρόματα, τόμοσ Β, 1965)

Παρατόρηςε, επύςησ, ότι υπόρχε επαλληλύα ςτην οπτικό των κτιρύων. ήταν ϋμπαινε ϋνα κτύριο ςτο οπτικό μασ πεδύο, ϋνα ϊλλο μόλισ εύχε βγει. Τπόρχαν απλϋσ αναλογύεσ, όπωσ : 1:2 , 1:2:1, 2:1:2 κα. Αυτό μασ θυμύζει τισ αναλογύεσ των βιλλών του Le Corbusier και του Palladio που εύχαν αυτϋσ τισ αναλογύεσ (αναφορϊ ςτο βιβλύο του Colin Rowe, που θα αναλύςουμε παρακϊτω). Η οργϊνωςη του χώρου όταν εντελώσ ορθολογικό και γινόταν αντιληπτό από την εύςοδο. Σα μϊτια του επιςκϋπτη οδηγούνταν ςτον πιο ςημαντικό ςτόχο (ςυνόθωσ ςτο βωμό κατϊ τουσ αρχαύουσ χρόνουσ), ο οπούοσ προςεγγιζόταν από ϋνα εμφανϋςτατο μονοπϊτι. Σϋλοσ, δεν υπόρχαν οργανωμϋνοι χώροι που οδηγούςαν ςτα διϊφορα κτύρια. Κϊθε μορφό όταν καθαρϊ ορατό και ο επιςκϋπτησ όταν ελεύθεροσ να επιλϋξει που θα πϊει. Ολόκληροσ ο χωρομετρικόσ ςχεδιαςμόσ ςυνδεόταν ϊμεςα με το τοπύο και ακολουθούςε τουσ φυςικούσ νόμουσ. ΢ε αυτό το ςημεύο οφεύλουμε να αναφϋρουμε και την ϊποψη του Π.Α. Μιχελό που αντιτύθεται ςε αρκετϊ ςημεύα ςτην θεωρύα του Κ.Α Δοξιϊδη. ΢το βιβλύο του « Αιςθητικϊ Θεωρόματα », αναφϋρει «το ϋργο του καλλιτϋχνη(αναφερόμενοσ ςτον κτύςτη) δεν εύναι βαςικώσ τύποτε ϊλλο παρϊ μια ενότησ που κατορθώνει να ςυνθϋςη αρμονικϊ, ωσ περιεχόμενο και μορφό, τα πολλϊ μϋρη, ωσ μϋλη ενόσ τϋλειου ςώματοσ.» Ο Π. Α. Μιχελόσ πύςτευε πωσ ο Κ. Δοξιϊδησ εξετϊζει

τα κτύρια μόνο μϋςα από την οριζόντια λογικό τησ γωνύασ 30° και τησ επαλληλύασ αυτών. Ξεχνϊ πωσ κϊθε κτύριο ϋχει και τον δικό του όγκο. ΢χολιϊζει τον όγκο, διότι αν για παρϊδειγμα υπόρχε ϋνα κτύριο πιο ψηλό από τον Παρθενώνα μϋςα ςτο οπτικό πεδύο, τότε θα ϋχανε ο τελευταύοσ τη ςπουδαιότητϊ του ςτα μϊτια του θεατό. Ϊνα ϊλλο ερώτημα που θϋτει ςτην θεωρύα του Κ. Δοξιϊδη, αφορϊ την αρμονύα των χαρϊξεων όταν ο θεατόσ κινηθεύ ( ο Κ. Δοξιϊδησ θεωρεύ πωσ ο θεατόσ βρύςκεται ςτην εύςοδο ακύνητοσ). Ο Π.Α. Μιχελόσ πιςτεύει πωσ ο θεατόσ κυκλοφορεύ ςτον χώρο. ΢υνεπώσ υπϊρχουν πολλϊ ςημεύα θϋαςησ γι’ αυτόν. Οδηγεύται ςτα ςημεύα αυτϊ βϊςει κϊποιου ψυχολογικού ςυνδϋςμου των εικόνων που ςυναντϊ. ΢υνεπώσ ο ϊξονασ των ςημεύων αυτών δημιουργεύ την εντύπωςη ότι εύναι ϋνασ τόποσ ςημεύων απ’ όπου η θϋα του ςυνόλου ζυγύζεται αρμονικϊ ςτο χώρο. Ο θεατόσ εύναι ςαν ϋνα « κϋντρο βϊρουσ» κινούμενο ςε όλη την ςύνθεςη. Ϊνασ ϊλλοσ ςχολιαςμόσ του εύναι ςτον κύκλο που δημιουργεύ ο Κ. Δοξιϊδησ και τοποθετεύ τισ ακμϋσ των κτιρύων. Ο ύδιοσ πιςτεύει πωσ δεν μπορεύ να ιςχύςει, διότι οι ακμϋσ αυτϋσ δεν εύναι οριςμϋνεσ. Δημιουργεύ μϊλιςτα και ϋνα παρϊδειγμα όπου το αποδεικνύει (εικόνα 21 - 22).

Εικόνα 22 Αρμονικϋσ χαρϊξεισ τησ Ακρόπολησ (πηγό: Π.Α. Μιχελόσ, βιβλύο: Αιςθητικϊ Θεωρόματα, τόμοσ Β, 1965)

Σϋλοσ, ο Π.Α. Μιχελόσ δηλώνει πωσ πρώτα αντικρύζουμε τουσ νόμουσ τησ ομοιότητασ, ταυτότητασ και ρυθμικόσ επαναλόψεωσ που προςδύδουν τα κτύρια και ύςτερα τισ γωνύεσ που υποδεικνύει ο Κ. Δοξιϊδησ. Ο Κ. Δοξιϊδησ, τονύζει μόνο μια ςτιγμό του ςυνολικού ϋργου που εν τϋλει δεν εύναι και ςημαντικό, διότι δεν γύνεται αλλού ορατό ςτον χώρο. Η πορεύα του θεατό δημιουργεύται από τα ςημεύα που αναφϋραμε πριν, για παρϊδειγμα Προπύλαια – Ωγαλμα τησ προμϊχου Αθηνϊσ – Ερϋχθειο κοκ. Κατ’ επϋκταςη, ο ρυθμόσ αλλαγόσ των ςημεύων εύναι δυναμικόσ. Δεν υπϊρχει ςύςτημα. ΢ύςτημα εύναι μόνο η τϋχνη. Οι αρχαύοι, όθελαν να παρακινούν τον θεατό να κινηθεύ μϋςα ςτον χώρο προκειμϋνου να δώςει κύνηςη ςτο ςτατικό ςύςτημα που δημιουργούςαν. Δεν θεωρούςαν, κατϊ τον Π.Α. Μιχελό, πωσ ςτϋκονταν ςτην εύςοδο και παρακολουθούςαν. Σο ενδιαφϋρον μϋςα από τισ δύο αυτϋσ απόψεισ, εύναι ότι παρουςιϊζονται δύο ιδϋεσ. Ο αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ, που τον εύδαμε και ςτον Le Corbusier και η λογικό χωροθϋτηςησ των όγκων των κτιρύων. ΢την δικό μασ περύπτωςη κατοικιών, δεν ϋχουμε πολλαπλούσ όγκουσ που να τισ απαρτύζουν. Επομϋνωσ δεν μπορούμε να εξετϊςουμε την λογικό τοποθϋτηςησ τησ κατοικύασ. Μπορούμε όμωσ να εφαρμόςουμε τισ γωνύεσ θϋαςησ ςτο εςωτερικό των κατοικιών. Θα εξετϊςουμε, λοιπόν, τισ θεωρύεσ αυτϋσ μϋςα από το πρύςμα τησ επαλληλύασ τησ θϋαςησ (δημιουργύα πορεύασ -ςημεύων- μϋςα ςτην κατοικύα) και τισ γωνύεσ που δημιουργούνται από το ςτατικό ςημεύο θϋαςησ προσ τον εξωτερικό χώρο, «καδρϊριςμα θϋασ».

ii. Εφαρμογό των γεωμετρικών θεωριών.

Επιςτρϋφοντασ ςτην γεωμετρικό διερεύνηςη τησ εργαςύασ, θα εύχε ενδιαφϋρον να ελϋγξουμε αν ιςχύουν οι αρχϋσ αυτϋσ ςτισ κατοικύεσ των αρχιτεκτόνων που εξετϊζουμε. Μϋςα από τισ ςυγκρύςεισ που θα ακολουθόςουν ,θα μπορϋςουμε να καταλϊβουμε αν και ςε πόςο μεγϊλο βαθμό οι αρχιτϋκτονεσ τησ μεταπολεμικόσ περιόδου διατόρηςαν ςτοιχεύα από τουσ Ευρωπαύουσ. ΢υνεπώσ θα ακολουθόςει διερεύνηςη των κατοικιών του Α. Κωνςταντινύδη, του Σ.Φ. Ζενϋτου και του Ν. Βαλςαμϊκη ωσ προσ τισ αναφερθεύςεσ γεωμετρικϋσ προςεγγύςεισ των Mies van der Rohe, Le Corbusier και Κ.Α. Δοξιϊδη. Σϋλοσ, θα γύνει παρϊλληλα, ςύγκριςη κατοικιών των Mies van der Rohe και Le Corbusier ςε ςχϋςη με τουσ Ϊλληνεσ αρχιτϋκτονεσ (Α. Κωνςταντινύδη, Σ.Φ. Ζενϋτου και Ν. Βαλςαμϊκη) για να βρεθούν ομοιότητεσ και διαφορϋσ ςτον γεωμετρικό τρόπο ςχεδύαςησ – ςύνθεςησ. Ψσ προσ την εφαρμογό τησ χρυςόσ τομόσ, θα ςτηριχτούμε ςτην ϋρευνα του Colin Rowe ςτο βιβλύο του «The mathematics of the Ideal Villa and Other Essays» ςτο οπούο ςυγκρύνει την βύλλα Malcontenta του Palladio με τη βύλλα τησ οικογϋνειασ Stein ςτο Garches (εν ςυντομύα ςτο κεύμενο θα αναφϋρεται ωσ βύλλα Garches). ΢ε γενικϋσ γραμμϋσ, αυτό που πραγματοποιεύ ο Colin Rowe, εύναι μια απροςδόκητη ςύγκριςη δύο ανόμοιων κατοικιών. Αυτό που ανακαλύπτει όμωσ, εύναι πωσ ακόμα και αν οι κατοικύεσ και οι αρχιτϋκτονϋσ τουσ ανόκουν ςε τελεύωσ διαφορετικό γενιϊ αρχιτεκτόνων, ο τρόποσ ςκϋψησ και ςχεδιαςμού δεν διαφϋρει δραματικϊ. Υυςικϊ, δεν υπονοεύ ότι δεν υπϊρχει καμύα εξϋλιξη. Αυτό που μασ αποδεικνύει εύναι ότι αλλϊζει ο τρόποσ αντιμετώπιςησ και παρουςύαςησ των αρχιτεκτονικών λύςεων. Πιο ςυγκεκριμϋνα για τη ςύγκριςη, και οι δύο βύλλεσ μπορούν να θεωρηθούν ςαν ενιαύα block που αποτελούν μϋροσ ενόσ μεγαλύτερου όγκου. Κϊθε ϋνα block ϋχει μόκοσ 8 μονϊδων, 5 ½ πλϊτοσ και 5 μονϊδεσ ύψοσ. Επύςησ, κϊθε κτύριο ϋχει ϋναν διαφορετικό ρυθμό από διπλϊ και τριπλϊ χωρικϊ διαςτόματα. ΢ε γενικϋσ γραμμϋσ, εμφανύζουν μια ςυγκρύςιμη τριμερό κατανομό γραμμών και ςτηρύξεων. Υυςικϊ, υπϊρχουν διαφορϋσ ςτα δύο κτύρια. Ο Le Corbusier με τη χρόςη του μιςού προβόλου, κερδύζει τη ςυμπύεςη του κεντρικού χώρου και μεταφϋρει το ενδιαφϋρον αλλού. Αντύθετα ο Palladio χρηςιμοποιεύ τη ςιγουριϊ τησ κεντρικόσ διαύρεςησ με μια εξϋλιξη προσ τη ςτοϊ, όπου επικεντρώνεται και η ϋμφαςη ςτην κατοικύα. Επύςησ, ο τελευταύοσ χρηςιμοποιεύ

ςυμπαγεύσ τούχουσ, οι οπούοι απαιτούν και απόλυτη ςυμμετρύα. Ενώ ο Le Corbusier δημιουργεύ ϋνα κτύριο με περύγραμμα που απαιτεύ ελεύθερη κϊτοψη. ΢την βύλλα Malcontenta η όψη χωρύζεται κϊθετα ςε τρεισ τομεύσ (ςτη ςτοϊ και τα πλευρικϊ τοιχώματα). Οριζόντια χωρύζεται ομοιοτρόπωσ ςτο ιςόγειο, ενδιϊμεςοσ χώροσ (piano nobile)και ςτη ςοφύτα. ΢τη βύλλα Garches, υπϊρχουν τϋςςερα πεδύα ενδιαφϋροντοσ. ΢την εύςοδο υπϊρχουν 4 ςημεύα όπου επικρατεύ το ϋνα, ενώ ςτην όψη από τον κόπο υπϊρχουν 4 πεδύα αλλϊ επικρατούν δύο από αυτϊ. Γενικϊ, ςε ςυνδυαςμό και των δύο, θα λϋγαμε ότι η ελεύθερη κϊτοψη ανταλλϊςςεται με την ελεύθερη όψη. Σϋλοσ, όςον αφορϊ την εφαρμογό τησ χρυςόσ τομόσ ςτην βύλλα Garches. Η εφαρμογό τησ γύνεται ςε όλα τα ςτοιχεύα τησ πρόςοψησ και τησ πύςω όψησ τησ κατοικύασ.

Διϊγραμμα 3

Πρόςοψη και πύςω όψη τησ βύλλασ Garches και εφαρμογό τησ χρυςόσ τομόσ.

Διϊγραμμα 4

Σρόποσ δημιουργύασ χρυςόσ τομόσ ςτην βύλλα Garches.

Διϊγραμμα 5

Παρουςύαςη κανϊβου τησ βύλλα Malcontenta του Palladio και τησ βύλλασ Garches του Le Corbusier.

Διϊγραμμα 6

Διαγραμματικϋσ κατόψεισ των κατοικιών: Αναβύςςου (Α. Κωνςταντινύδησ), Λαναρϊ (Ν. Βαλςαμϊκησ) και Χυχικού (Σ.Φ.Ζενϋτου).

Διϊγραμμα 7

Εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην κϊτοψη και όψη τησ κατοικύασ ςτην Ανϊβυςςο, του Α. Κωνςταντινύδη.

Διϊγραμμα 8

Εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην κϊτοψη τησ κατοικύασ Λαναρϊ, του Ν. Βαλςαμϊκη.

Διϊγραμμα 9

Εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην κϊτοψη τησ κατοικύασ Λαναρϊ, του Ν. Βαλςαμϊκη.

Διϊγραμμα 10

Εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην όψη τησ κατοικύασ Λαναρϊ, του Ν. Βαλςαμϊκη.

Διϊγραμμα 11

Εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην κϊτοψη τησ κατοικύασ ςτο Χυχικό του Σ.Φ. Ζενϋτου

Διϊγραμμα 12

Εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην κϊτοψη τησ κατοικύασ ςτο Χυχικό, του Σ.Φ. Ζενϋτου

Διϊγραμμα 13

Φρόςη κανϊβου ςτισ κατοικύεσ.

Διϊγραμμα 14

Γωνύεσ θϋαςησ από την εύςοδο τησ κατοικύασ ςτην Ανϊβυςςο και την εύςοδο του ςτεγϊςτρου. (ςχϋδια k-Α, k-Β)

Διϊγραμμα 15

Γωνύεσ θϋαςησ από το καθιςτικό και από την τραπεζαρύα. (ςχϋδια k-Γ, k-Δ)

Διϊγραμμα 16

Γωνύεσ θϋαςησ από το καθιςτικό και το κϊθιςμα τησ ςτοϊσ. (ςχϋδιο k–Ε, k-Ζ)

Διϊγραμμα 17

Αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ ςτην κατοικύα τησ Αναβύςςου, Α. Κωνςταντινύδησ. Επαλληλύα θϋαςησ. (ςχϋδιο k-Η)

Διϊγραμμα 18

Γωνύεσ θϋαςησ ςτην Κατοικύα Λαναρϊ, του Ν.Βαλςαμϊκη, από την εξώθυρα, Σισ δύο καρϋκλεσ του καθιςτικού και τον καναπϋ (ςχϋδια b-Α, b-Β, b-Γ).

Διϊγραμμα 19 Αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ τησ Κατοικύασ Λαναρϊ, του Ν. Βαλςαμϊκη, επαλληλύα θϋασ.

Διϊγραμμα 20

Γωνύεσ θϋαςησ ςτην κατοικύα ςτο Χυχικό του Σ.Φ. Ζενϋτου από την εξώθυρα, την τραπεζαρύα και το υπαύθριο καθιςτικό (ςχϋδια z-Α. z-Β, z-Γ).

Διϊγραμμα 21

Αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ τησ κατοικύασ ςτο Χυχικό του Σ.Φ. Ζενϋτου), επαλληλύα θϋασ.

ίςτερα από την εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτην κϊτοψη και ςτην όψη των κατοικιών των Ελλόνων αρχιτεκτόνων παρατηρούμε ότι δεν προκύπτει η εφαρμογό του κανόνα, εκτόσ από μερικϋσ εξαιρϋςεισ που μοιϊζει να εφαρμόζεται. ΢την εφαρμογό που ϋγινε ςτο βιβλύο του Colin Rowe πϊνω ςτην βύλλα Garches, παρατηρούμε ότι κϊθε γραμμό που υπϊρχει ςτισ όψεισ προκύπτει από τον κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτο ςύνολο τησ όψησ. Βϋβαια αν παρατηρόςουμε ξανϊ το πώσ εφαρμόζεται ο κανόνασ ςτην βύλλα Garches, η κατοικύα ςαν ςύνολο αποτελεύται από 2 ½ ορόφουσ περύπου. Αντύθετα οι κατοικύεσ των Ελλόνων αρχιτεκτόνων εύναι ιςόγειεσ, ό εύναι υπερυψωμϋνεσ πϊνω από κϊποιον βρϊχο προεκτεινόμενεσ ςτο κενό. ΢υνεπώσ, εξ οριςμού, η χρυςό τομό δεν μπορεύ να ιςχύςει για όλο το μόκοσ τησ κατοικύασ (ςτην όψη τουλϊχιςτον), παρϊ μόνο για ϋνα μϋροσ τησ (δεδομϋνου του ότι χρειϊζεται να εφαρμοςτεύ ςε κϊποιο τετρϊγωνο). Αλλϊ ακόμα και η εφαρμογό τησ ςτισ υποενότητεσ που προκύπτουν από τα τοιχύα και τισ κολώνεσ, δεν προκύπτει η ιςχύ του κανόνα. Παρ’ όλ’ αυτϊ ςε οριςμϋνα ςημεύα των κατόψεών τουσ μοιϊζει να εφαρμόζεται η χρυςό τομό, με μικρϋσ αποκλύςεισ. ΢τον Α. Κωνςταντινύδη, εφαρμόζεται ςε δύο ςημεύα τησ κϊτοψησ τησ κατοικύασ (δεύτερη και τϋταρτη εφαρμογό). Από αυτόν την επιςόμανςη ςυμπεραύνουμε ότι υπϊρχει αναλογύα του γενικού παραλληλογρϊμμου τησ κατοικύασ με το παραλληλόγραμμο που ορύζεται από τουσ χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ (ςυμπεριλαμβανομϋνου και τησ ςτοϊσ). ΢τον Ν. Βαλςαμϊκη παρατηρόςαμε επύςησ ότι υπϊρχει μύα εφαρμογό ςτον κανόνα(ομούωσ με μια μικρό απόκλιςη). Η εφαρμογό γύνεται ςτο τρύτο ςχϋδιο. Η τετρϊγωνη πλϊκα που ςκεπϊζει τουσ χώρουσ διημϋρευςησ αποτελεύ την βϊςη για την χρυςό τομό ςτο παραλληλόγραμμο που ςταματϊ ςτα ςκαλιϊ από τον εξωτερικό χώρο. Σϋλοσ, ςτον Σ. Φ. Ζενϋτο ομούωσ μόνο ϋνα ςημεύο μοιϊζει να υπακούει ςτην χρυςό τομό. Αυτό αφορϊ το τελευταύο ςχϋδιο. Σο χρυςό παραλληλόγραμμο αφορϊ τουσ χώρουσ διανυκτϋρευςησ και το περύγραμμα του οικοπϋδου.17 Αυτό που παρατηρούμε από την πρώτη κιόλασ ςτιγμό ςτισ κατοικύεσ, εύναι η εφαρμογό του κανϊβου. ΢ε κϊθε κατοικύα που εξετϊςαμε (θα δούμε και εκτενϋςτερα ςε αντύςτοιχα κεφϊλαια), υπϊρχει κϊποιοσ κϊναβοσ ςτον οπούο υπακούουν τα φϋροντα

ήπωσ εύπε και ο Colin Rowe ςτο βιβλύο του, ςτην βύλλα Malcontenta παρατηρούνται αποκλύςεισ από την χρυςό τομό. Αυτό ανϊγεται ςτο γεγονόσ ότι το ςχϋδιο από την τελικό δημιουργύα τησ κατοικύασ ϋχει αποκλύςεισ. Ομούωσ και ςτη δικό μασ περύπτωςη, λόγω του ότι τα ςχϋδια δημιουργόθηκαν από φωτοτυπύεσ των πρωτότυπων και ςε ςυνδυαςμό με τα λεγόμενα των αρχιτεκτόνων για τισ αναλογύεσ των χώρων, υπϊρχει περύπτωςη να υπϊρχουν μικροαποκλύςεισ.

ςτοιχεύα. Ο Α. Κωνςταντινύδησ δεν χρηςιμοποιεύ ςυνηθιςμϋνο κϊναβο. Μοιϊζει περιςςότερο με κϊναβοσ αναλογιών. Σον ϋχει δημιουργόςει ο ύδιοσ ύςτερα από προςωπικό του μελϋτη (θα εξηγηθεύ ςτο αντύςτοιχο κεφϊλαιο), και ςυνεπώσ όλα τα ςτοιχεύα που τοποθετεύ ςτην κϊτοψη τησ κατοικύασ υπακούουν ςτισ αναλογύεσ αυτϋσ. Ο Ν. Βαλςαμϊκησ και ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ, χρηςιμοποιούν ορθοκανονικό κϊναβο ςυνόθωσ. Διατηρούν τον ύδιο κϊναβο ςε όλη την κατοικύα και υποτϊςςουν τα φϋροντα ςτοιχεύα ςε αυτόν. Σα υπόλοιπα ςτοιχεύα που χρηςιμοποιούν τοποθετούνται πιο ελεύθερα. Σϋλοσ, αξύζει να ςημειωθεύ ότι ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ, ςε ϊλλεσ κατοικύεσ που θα δούμε παρακϊτω προτιμϊ να τοποθετεύ δύο κανϊβουσ ταυτόχρονα ςτην κατοικύα και τουσ ακολουθεύ εναλλϊξ, ανϊλογα με τισ ανϊγκεσ του κϊθε χώρου. Από την εφαρμογό τησ λογικόσ του Κ.Α. Δοξιϊδη (εκφραςμϋνη ςτην διδακτορικό του διατριβό), πϊνω ςτισ κατόψεισ των Ελλόνων αρχιτεκτόνων, προςπαθούμε να βρούμε τισ θϋεσ που τονύζουν οι αρχιτϋκτονεσ με τα τοιχύα και τα ϋπιπλα μϋςα ςτον χώρο. Η εφαρμογό γύνεται ςε ςημεύα πρόςβαςησ και ςυγκεκριμϋνησ θϋασ. Για παρϊδειγμα ςτην εύςοδο τησ κατοικύασ, ςτο καθιςτικό, ςε καρϋκλεσ τοποθετημϋνεσ ελεύθερα ςτον χώρο, ςτην τραπεζαρύα κοκ. Πιο ςυγκεκριμϋνα, ςτον Α. Κωνςταντινύδη αυτό που κατανοούμε από τισ γωνύεσ ςτο ςχϋδιο k-Α τησ κεντρικόσ ειςόδου, εύναι πωσ ο χώροσ ςτο εςωτερικό τησ κατοικύασ χωρύζεται ςε δύο τομεύσ θϋασ, ςτο καθιςτικό – δημόςιο και ςτην κρεβατοκϊμαρα – ιδιωτικό. Κοιτϊζοντασ από την ϊλλη πλευρϊ τησ εξώθυρασ, η θϋα «καδρϊρεται» από τα τοιχύα και μασ προδιαθϋτει για το τι θα ακολουθόςει(θϋα προσ τη θϊλαςςα, τον δρόμο, τα βρϊχια και την παραλύα). Κοιτϊζοντασ, ςτο επόμενο ςχϋδιο k-Β, προσ την πλευρϊ του καθιςτικού, παρατηρούμε ότι η γωνύα τησ θϋασ ευθυγραμμύζεται ςχεδόν με τα τοιχύα τησ ςτοϊσ, με αποτϋλεςμα να δημιουργούν ϋνα κϊδρο με τη θϊλαςςα. Προχωρώντασ ςτο ςχϋδιο k-Γ βλϋπουμε την θϋα που ϋχουν οι καθόμενοι από τισ δύο πλευρϋσ τησ τραπεζαρύασ. Εδώ παρατηρούμε ότι οι αυτού που κϊθονται με «πλϊτη» ςτη ςτοϊ βλϋπουν μόνο μϋςα από ϋνα μικρό ϊνοιγμα των τούχων, ενώ οι αντικριςτού τουσ, μπορούν να δουν μόνο μϋχρι τα τοιχύα τησ ςτοϊσ. ίςτερα ανακόπτεται η θϋα τουσ. ΢υμπεραςματικϊ και με το προηγούμενο ςχϋδιο, θα λϋγαμε ότι ο χώροσ του καθιςτικού εύναι εξωςτρεφόσ λόγω τησ θϋασ προσ τη θϊλαςςα και προδιαθϋτει κϊποιον να καθύςει για πολύ ώρα, ενώ ο χώροσ τησ τραπεζαρύασ εύναι εςωςτρεφόσ που υποδεικνύει ότι προορύζεται για ςυγκεκριμϋνη χρόςη . Σϋλοσ, η θϋα από το καθιςτικό ςτη ςτοϊ, ςχϋδιο k-Δ, εύναι διϊχυτη προσ τη θϊλαςςα. ΢ε κϊθε ϊνοιγμα των τοιχύων «καδρϊρεται» και μύα διαφορετικό πλευρϊ τησ παραλύασ τησ

Αναβύςςου. ΢το τελευταύο ςχϋδιο k-Ε, παρατηρούμε ότι η καρϋκλα εύναι ςτραμμϋνη προσ την κατοικύα. Κοιτϊζοντασ και τισ γωνύεσ που δημιουργούνται από τα τοιχύα, παρατηρούμε ότι από την καρϋκλα αυτό επιβλϋπεται ολόκληρη η ϋκταςη τησ κατοικύασ. Περνώντασ ςτον Ν. Βαλςαμϊκη, ςτο πρώτο ςχϋδιο b-A, βλϋπουμε την θϋα από την εξώθυρα. Παρατηρούμε ότι ο τούχοσ τησ εςτύασ μαζύ με το τοιχύο απϋναντι δημιουργούν κϊδρο θϋασ προσ το καθιςτικό και τη θϊλαςςα, προδιαθϋτοντασ ϋτςι τον θεατό να προχωρόςει ευθεύα. Αυτό ϋχει ςαν αποτϋλεςμα να προςτατευτεύ ο διϊδρομοσ που οδηγεύ ςτουσ ιδιωτικούσ χώρουσ τησ κατοικύασ. Επύςησ μύα ϊλλη οπτικό που ϋχει ο θεατόσ από την πόρτα εύναι ο πρόβολοσ- το μπαλκόνι. ΢υνεχύζοντασ προσ το καθιςτικό, ςυναντούμε τισ δύο καρϋκλεσ που ορύζουν και την υποενότητα αυτό. Η θϋα από αυτϋσ εύναι η πιο απολαυςτικό, αφού δεν διακόπτεται από κανϋνα τοιχύο (ςχϋδιο b-Β). Αντύθετα η θϋα από τον μεγϊλο καναπϋ, οριοθετεύται από τα τοιχύα. Ϊτςι ϋχουμε το «καδρϊριςμα» τησ θϋασ προσ δύο όψεισ τησ θϊλαςςασ. Ολοκληρώνοντασ με τον Σ.Φ. Ζενϋτο, ξεκινόςαμε τισ γωνύεσ θϋαςησ από την κεντρικό εύςοδο, όπωσ και ςε όλουσ τουσ ϊλλουσ (ςχϋδιο z-Α). Παρατηρούμε ότι η θϋα μπλοκϊρεται από τισ βιβλιοθόκεσ, αφόνοντασ ςτον θεατό την επιλογό για δύο πορεύεσ, προσ την κουζύνα και προσ τον φωτεινό διϊδρομο. ΢υνεχύζοντασ ςτο ςχϋδιο z-B προσ την τραπεζαρύα, παρατηρούμε ότι ςε αντύθεςη με τον Α. Κωνςταντινύδη, δεν εύναι εςωςτρεφόσ. Ανούγεται προσ τη θϋα (η μια τησ πλευρϊ) και προσ το υπαύθριο καθιςτικό. Προδιαθϋτει τον καθόμενο να προχωρόςει προσ τον εξωτερικό χώρο. Σϋλοσ φτϊνοντασ ςτο υπαύθριο καθιςτικό και το τϋλοσ τησ διαδρομόσ, ο θεατόσ ϋχει εποπτεύα ολόκληρου του χώρου και τησ κατοικύασ. ΢υμπεραςματικϊ για τουσ αρχιτϋκτονεσ, μϋςα από τισ διαπιςτώςεισ που προηγόθηκαν, θα λϋγαμε ότι κυρύωσ ακολουθούν τον δικό τουσ κϊναβο, που θεωρούν ότι ταιριϊζει κϊθε φορϊ ςτην ςυγκεκριμϋνη κατοικύα. Επύςησ ενδιαφϋρονται για την προςταςύα των χώρων και την ςταδιακό μετϊβαςη από το δημόςιο ςτο ιδιωτικό. Αυτό μεταφρϊζεται ωσ αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ. Οδηγούν δηλαδό, τον επιςκϋπτη ςταδιακϊ να γνωρύςει την κατοικύα μϋςα από διαδρομϋσ18. ΢ε κϊθε γωνύα των κτιρύων τουσ ξεπροβϊλει μια διαφορετικό πτυχό τησ κατοικύασ και ο επιςκϋπτησ καλεύται να πϊρει ϊλλη μια απόφαςη για τον περύπατό του. Σϋλοσ, διαχωρύζουν τισ χρόςεισ των χώρων τουσ ανϊλογα με τα ϋπιπλα, δύνοντασ ϋμφαςη, μϋςα από τη θϋα, ςτον χώρο ό το ϋπιπλο που προτιμούν, όπου ςυνόθωσ όταν το καθιςτικό.

Αυτό μασ θυμύζει και την επιςόμανςη που ϋκανε ο Π.Α. Μιχελόσ ςτον Κ. Α. Δοξιϊδη για την ςτατικότητα του θεατό.

iii. ΢ύγκριςη κατοικιών Mies van der Rohe, Le Corbusier τουσ Α. Κωνςταντινύδη, Ν. Βαλςαμϊκη, Σ.Φ. Ζενϋτο.

Ϊνα κοινό χαρακτηριςτικό που ϋχουν οι Ϊλληνεσ αρχιτϋκτονεσ με τουσ προγενϋςτερούσ τουσ εύναι η χρόςη του κανϊβου. ΢υνεπώσ θα δούμε πιο αναλυτικϊ τισ κατοικύεσ τουσ για να διαπιςτώςουμε και ϊλλεσ ομοιότητεσ ό διαφορϋσ ωσ προσ τη γεωμετρύα και την αναλογύα των χώρων. Ξεκινώντασ από την πρώτη ςύγκριςη του Barcelona Pavilion και τησ Βύλλασ MCCormick του Mies van der Rohe με ςχϋδια τησ κατοικύασ Λαναρϊ του Ν. Βαλςαμϊκη, μπορούμε να παρατηρόςουμε ότι οι κύριοι χώροι του κτιρύου χωρύζονται ςε γεωμετρικϋσ ενότητεσ. ΢ε παραλληλόγραμμα δηλαδό. Ϊπειτα ενώνονται μεταξύ τουσ εύτε με τα ϋπιπλα εύτε με κϊποιο διϊδρομο, νοητό ό εμφανό (αναλόγωσ το τι θϋλει ο αρχιτϋκτονασ). Βϊζοντασ λοιπόν ςε θϋςη ςύγκριςησ τα τρύα αυτϊ ςχϋδια (τα δύο κτύρια του Mies van der Rohe και τη βύλλα Λαναρϊ Ν. Βαλςαμϊκη), μπορούμε να διακρύνουμε κϊποιεσ ομοιότητεσ. Οι ομοιότητεσ αυτϋσ ϋγκειται κυρύωσ ςτον διαχωριςμό των χώρων με βϊςει τισ λειτουργύεσ τουσ. Επύςησ ϊλλη μύα ομοιότητα εύναι ο διαχωριςμόσ με βϊςει τισ πλϊκεσ που ςκεπϊζουν τουσ χώρουσ. Δηλαδό, υπϊρχει διαχωριςμόσ των πλακών ανϊλογα με τισ λειτουργύεσ που ςκεπϊζουν, ϋτςι γύνεται και πιο ϋντονοσ ο διαχωριςμόσ τουσ. ήπωσ εύδαμε πριν ςτο βιβλύο του Colin Rowe ότι η ϋνταςη ςτον Palladio μεταφϋρεται ςτο κϋντρο, ςτισ κατοικύεσ του Mies van der Rohe και αντύςτοιχα του Ν. Βαλςαμϊκη, η ϋνταςη τοποθετεύται ςτισ πλϊκεσ και ςτον διαχωριςμό. Επιπρόςθετα παρατηρούμε ότι και οι δύο αρχιτϋκτονεσ προτιμούν να ενώνουν τουσ χώρουσ με διαδρόμουσ που ςχηματύζονται από τα ϋπιπλα του χώρου. Φαρακτηριςτικό παρϊδειγμα εύναι το Barcelona Pavilion,όπου όλοσ ο εςωτερικόσ χώροσ διαφοροποιεύται με υλικϊ και ϋπιπλα. Ομούωσ και ςτον Ν. Βαλςαμϊκη παρατηρούμε ότι ο εςωτερικόσ χώροσ του καθιςτικού οριοθετεύται από την τραπεζαρύα με διαφοροπούηςη του υλικού αλλϊ και υπερύψωςη τησ ενότητασ αυτόσ. Σϋλοσ, ϊλλο ϋνα κοινό ςτοιχεύο, εύναι η υπερύψωςη τησ κατοικύασ από το ϋδαφοσ. ΢το Barcelona Pavilion εύναι φανερό από την χρόςη των ςκαλοπατιών. Ο περιηγητόσ μϋςα ςτο περύπτερο δεν πατϊ απευθεύασ ςτο ϋδαφοσ, βρύςκεται ςε ψηλότερο επύπεδο. Ομούωσ και ςτην βύλλα Λαναρϊ του Ν. Βαλςαμϊκη, η υπερύψωςη γύνεται ακόμα πιο ϋντονη όταν ο αρχιτϋκτονασ δημιουργεύ ϋναν πρόβολο ςτο «κενό», με ςκοπό να τονύςει την ςυνϋχεια προσ τη θϊλαςςα. Επύςησ, όλη η κατοικύα βρύςκεται ψηλότερα από το ϋδαφοσ ομούωσ με τη χρόςη ςκαλοπατιών (αυτϋσ οι λεπτομϋρειεσ θα φανούν και ςτο αντύςτοιχο κεφϊλαιο για την κατοικύα).

Σο ςημαντικό ςτοιχεύο που πρϋπει να κρατόςουμε από την ςύγκριςη αυτό εύναι ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών. Δημιουργεύται ϋνασ αρχικόσ διαχωριςμόσ των λειτουργιών ςε χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ. Ϊπειτα εντεύνεται η διαφοροπούηςη αυτό με την χρόςη ξεχωριςτόσ πλϊκασ για κϊθε ομϊδα λειτουργιών. Σϋλοσ, ςε κϊθε τομϋα γύνεται εκ νϋου διαχωριςμόσ των λειτουργιών ςε ομϊδεσ χώρων με διαφορετικό χρόςη, όπωσ κουζύνα, καθιςτικό, τραπεζαρύα, υπνοδωμϊτια κα. Ο εςωτερικόσ διαχωριςμόσ επιτυγχϊνεται εύτε με ϋπιπλα εύτε με εςωτερικϊ χωρύςματα εύτε μϋςω τησ κύνηςησ ςτον χώρο.

Διϊγραμμα 22

Barcelona Pavilion, MCCormick house, ανϊλυςη τησ γεωμετρικόσ τουσ ςύνθεςησ.

Διϊγραμμα 23

Barcelona Pavilion, MCCormick, κατοικύα Λαναρϊ ςε ςχϋςη με τον διαχωριςμό των χώρων.

Διϊγραμμα 24

Κατοικύα Αναβύςςου και κατοικύα ςτο Χυχικό ωσ προσ την αναλογύα και διαχωριςμό των χώρων.

Εξετϊζοντασ και τισ κατόψεισ των ϊλλων Ελλόνων αρχιτεκτόνων παρατηρούμε ότι η λογικό του διαχωριςμού των λειτουργιών ιςχύει. Διαχωρύζουν και εκεύνοι τισ λειτουργύεσ τουσ ςε ομϊδεσ και αναλογύεσ χώρων με διαφορετικό τρόπο ο καθϋνασ. Ο Α. Κωνςταντινύδησ, δημιουργεύ 3 κύριουσ χώρουσ. Σον ιδιωτικό, όπου βρύςκονται η κρεβατοκϊμαρα και η κουζύνα, το καθιςτικό και τϋλοσ τον ςτεγαςμϋνο χώρο (μοιϊζει με pilotis). Ομούωσ όπωσ και ςτον Ν. Βαλςαμϊκη και Mies van der Rohe, χρηςιμοποιεύ κϊποια ϋπιπλα για να οριοθετόςει τον χώρο αλλϊ μόνο ςτο καθιςτικό. Σο ϋπιπλο αυτό εύναι όπωσ και ςτον Ν. Βαλςαμϊκη, η εςτύα όπου χωρύζει το καθιςτικό από την τραπεζαρύα. ΢τον Σ.Φ. Ζενϋτο, ο διαχωριςμόσ εύναι πιο περύπλοκοσ. Δημιουργεύ ζώνεσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ όπωσ και οι προηγούμενοι αλλϊ κϊποια ςτιγμό τησ περιπλϋκει. Εναλλϊςςει τον εςωτερικό με τον εξωτερικό χώρο με αποτϋλεςμα ανϊλογα με την ανϊγκη του χρόςτη, οι χώροι να αλλϊζουν « παραμετρικϊ ». Παρ’ όλ αυτϊ, υπϊρχει διαχωριςμόσ των βαςικών λειτουργιών. Δημιουργεύ μια ενότητα χώρου για τισ κρεβατοκϊμαρεσ και ϊλλη μύα για τουσ κοινόχρηςτουσ χώρουσ. Ενδιϊμεςα υπϊρχουν διϊδρομοι και ϋπιπλα που εξυπηρετούν την εναλλαγό αυτών.

Αξύζει επύςησ να ςημειωθεύ για την προγενϋςτερη γεωμετρύα που ειςόγαγε ο Le Corbusier, πωσ ϋθεςε μια δικό του λογικό ςχεδύαςησ κατοικιών. ήχι μόνο με τον παρϊγοντα τησ χρυςόσ αναλογύασ, αλλϊ και με τα πϋντε ςημεύα τησ νϋασ αρχιτεκτονικόσ του19 τα οπούα εύναι : 1.

η pilotis

2. η ταρϊτςα 3. η ελεύθερη πρόςοψη 4. τα επιμόκη παρϊθυρα 5. η ελεύθερη κϊτοψη Αν ξανακοιτϊξουμε ακόμα πιο προςεκτικϊ τισ κατόψεισ των Ελλόνων αρχιτεκτόνων, βλϋπουμε πωσ ϋχουν χρηςιμοποιόςει κϊποια από «τα πϋντε ςημεύα τησ νϋασ αρχιτεκτονικόσ». Για παρϊδειγμα, ο Α. Κωνςταντινύδησ, θα μπορούςαμε να πούμε ότι χρηςιμοποιεύ ϋνα εύδοσ pilotis ςε όλεσ ςχεδόν τισ ειςόδουσ των κατοικιών του (θα ςχολιαςτεύ και ςε επόμενο κεφϊλαιο). Επύςησ και οι τρεισ χρηςιμοποιούν επιμόκη παρϊθυρα. Περιςςότερο ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ και ο Ν. Βαλςαμϊκησ, διότι όθελαν να επιτύχουν την ατϋρμονη ςυνϋχεια του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο. Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ θα παρατηρόςουμε και αργότερα, ότι χρηςιμοποιεύ τον κανόνα τησ ελεύθερησ κϊτοψησ. ΢υνόθωσ οι βύλλεσ του εύναι υπερυψωμϋνεσ από το ϋδαφοσ ( ακόμα και ςτη βύλλα ςτο Χυχικό που εξετϊςαμε, όπου το ϋδαφοσ δεν εύχε ιδύα κλύςη, την δημιούργηςε εκεύνοσ υπερυψώνοντασ το κτύριο ςτην εύςοδό του). Επύςησ, ο ύδιοσ χρηςιμοποιεύ και την ταρϊτςα ωσ μϋροσ τησ ςύνθεςόσ του ςε οριςμϋνεσ κατοικύεσ του (κατοικύα ςτο Καβούρι). Σϋλοσ, αξύζει να ςημειωθεύ ότι και οι τρεισ κεντροευρωπαύοι αρχιτϋκτονεσ, όπωσ και μετϋπειτα οι Ϊλληνεσ, αςχολόθηκαν με τον βιοκλιματικό χαρακτόρα του κϊθε κτιρύου, εξετϊζοντασ κϊθε φορϊ το τοπύο που τοποθετούςαν την κατοικύα και τισ επιπτώςεισ τησ χρόςησ των υλικών ςτο εςωτερικό του. Περιςςότερα ςτοιχεύα για την αρχιτεκτονικό λογικό του καθενόσ θα δούμε ςε επόμενα κεφϊλαια. Ο ςυνδυαςμόσ των προςωπικών βιωμϊτων, των προηγούμενων αρχιτεκτονικών γεωμετριών που εύδαμε τώρα, καθώσ και η ανϊλυςη των κατοικιών τουσ, θα μασ δώςουν μια πλόρη εικόνα τησ αρχιτεκτονικόσ τουσ φιλοςοφύασ. Σϋλοσ, μϋςα από την ανϊλυςη αυτό θα δούμε πωσ εξελύχθηκαν τα ςτοιχεύα αυτϊ που αναφϋραμε προηγουμϋνωσ.

Σο 1926 δημοςύευςε ςτο περιοδικό L'Esprit Nouveau το ϊρθρο «Σα 5 ςημεύα για μια νϋα αρχιτεκτονικό»

Εν κατακλεύδι, αυτό που ςυμπεραύνουμε από τισ προηγηθεύςεσ ςυγκρύςεισ, εύναι πωσ υπόρχε ϋνα πολύ ςημαντικό παρελθόν ςτην αρχιτεκτονικό που γνώριςαν οι εξεταζόμενοι Ϊλληνεσ αρχιτϋκτονεσ. ήπωσ κϊθε νϋοσ αρχιτϋκτονασ, μελϋτηςαν τισ αρχϋσ αυτϋσ και τισ μετϋφραςαν ςτισ δικϋσ τουσ αρχιτεκτονικϋσ αξύεσ. ΢υνοψύζοντασ τισ αρχϋσ αυτϋσ, παρατηρόςαμε ότι οι Ϊλληνεσ αρχιτϋκτονεσ, δεν αςχολόθηκαν με την εφαρμογό του κανόνα τησ χρυςόσ τομόσ ςτα κτύριϊ τουσ. Παρόλο που υπόρχαν κϊποιεσ εφαρμογϋσ τησ, δεν μπορούμε να το γενικεύςουμε.20 Αλλϊ όμωσ, κϊθε ϋνασ από αυτούσ όθελε να οδηγεύ τον ϊνθρωπο μϋςα ςτα κτύρια από ςυγκεκριμϋνη πορεύα (αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ). Η πορεύα αυτό όταν ελεύθερη ςτα περιςςότερα ςημεύα τησ, αλλϊ όμωσ αποκϊλυπτε ςιγϊ-ςιγϊ τη γεωμετρύα και τη λογικό τησ κατοικύασ. Με αυτόν τον τρόπο προςτϊτευαν τον ιδιωτικό χώρο. Ϊνα ϊλλο ςημαντικό ςτοιχεύο που παρατηρόςαμε και ςτουσ τρεισ, εύναι ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών ςε χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ. Ωλλοτε γινόταν εμφανώσ, μϋςα από τισ πλϊκεσ και την ξεχωριςτό γεωμετρύα τησ κϊθε λειτουργύασ (Ν. Βαλςαμϊκησ και Σ.Φ. Ζενϋτοσ) και ϊλλοτε γινόταν μόνο μϋςα από τα διαχωριςτικϊ τοιχύα. Σϋλοσ, και οι τρεισ αρχιτϋκτονεσ αςχολόθηκαν με την επικοινωνύα του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο. Ο Α. Κωνςταντινύδησ όθελε να ενωθεύ με το περιβϊλλον βϊζοντασ την κατοικύα του να πατϊ ςτο ϋδαφοσ και να χϊνεται ςε αυτό. Ο Ν. Βαλςαμϊκησ και ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ όθελαν να ςυνομιλούν με το περιβϊλλον, με τον ύδιο τρόπο που επικοινωνούν και οι ϊνθρωποι. Σοποθετούςαν το κτύριο πιο ψηλϊ από το ϋδαφοσ ϋτςι ώςτε να παραςύρεται από το περιβϊλλον που ςταδιακϊ το περιϋβαλε, καθώσ το κτύριο απλωνόταν ςτο κενό. Σα ςτοιχεύα αυτϊ θα τα δούμε ξανϊ ςε όλεσ τουσ τισ κατοικύεσ που θα μελετόςουμε ςτα επόμενα κεφϊλαια και θα εμπλουτύςουμε τισ παρατηρόςεισ αυτϋσ μϋςα από την ςύγκριςό τουσ. 1. 2. 3. 4.

Αρχιτεκτονικόσ περύπατοσ Προςταςύα χώρων μϋςω τησ ελεγχόμενησ θϋασ Διαχωριςμόσ λειτουργιών, χώροι διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ Επικοινωνύα εςωτερικού με εξωτερικό χώρο.

ήταν κϊποιοσ χρηςιμοποιεύ την χρυςό τομό , γύνεται ςε ολόκληρο το ϋργο όπωσ ϋκανε και ο Le Corbusier. Αλλιώσ χϊνει την ςπουδαιότητα και την ερμηνεύα τησ.

II.

ΑΡΗ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ΢, 1913 – 1993

«Γιατύ να μαθητϋψω ςε ϊλλουσ, όταν μπορώ να ϋχω για δϊςκαλό μου αυτϊ που κλεύνω μϋςα μου. Και γιατύ ϋχω κρύνει πωσ εύναι γνόςια και αληθινϊ».

Ξεκινώντασ από τον Ωρη Κωνςταντινύδη, διαπιςτώνουμε μϋςα από τα λεγόμενϊ του και από την ανϊλυςη που προηγόθηκε ότι ϋχει ενςτερνιςτεύ αρκετϊ ςτοιχεύα και από τουσ κεντροευρωπαύουσ προγενϋςτερούσ του. Ασ δούμε όμωσ πρώτα κϊποια βιογραφικϊ ςτοιχεύα για να κατανοόςουμε το υπόβαθρο ςτο οπούο δημιουργόθηκε η ανϊγκη του για την αρχιτεκτονικό. Γεννόθηκε ςτην Αθόνα το 1913 και προερχόταν από μια αςτικόσ τϊξησ οικογϋνεια. Ο πατϋρασ του δούλευε ςτην Εθνικό Αγροτικό τρϊπεζα και εύχε και εκεύνοσ καλλιτεχνικϋσ ανηςυχύεσ. Εύχε ςπουδϊςει φωνητικό μουςικό. Ο Α. Κωνςταντινύδησ από μικρόσ εύχε δεύξει την κλύςη του για την αρχιτεκτονικό. Σου ϊρεςε να φτιϊχνει καταςκευϋσ με τα χϋρια του και να ζωγραφύζει. Παρόλη την κλύςη του ςτην ζωγραφικό, δεν επϋλεξε να ακολουθόςει το επϊγγελμα. Σον κϋρδιςε η αρχιτεκτονικό(ςπούδαςε αρχιτεκτονικό ςτο Πολυτεχνεύο του Μονϊχου 1931-1936). Ϋ καλύτερα τον επϋλεξε. Ακόμα και τα ςχϋδια που ϋφτιαχνε μικρόσ αναπαριςτούςαν εύτε γϋφυρεσ εύτε μαντριϊ, όπωσ ϋχει αναφϋρει και ο ύδιοσ ςτο βιβλύο του μια αυτοβιογραφικό διόγηςη. Η απλότητα όταν αυτό που τον χαρακτόριζε. Από μικρόσ παρατηρούςε τα πιο περύεργα αλλϊ και τα πιο απλϊ πρϊγματα γύρω του. ήπωσ για παρϊδειγμα τισ απλωμϋνεσ μπουγϊδεσ21. Πύςτευε ότι δεύχνοντασ τα ρούχα τουσ οι ϊνθρωποι, ςτην ουςύα αποκαλύπτουν τον εαυτό τουσ ςτον εξωτερικό κόςμο. Μϋςα από αυτϋσ μπορεύσ να καταλϊβεισ το γούςτο και τισ επιλογϋσ τουσ. Σώρα όμωσ μη βλϋποντασ ςυχνϊ απλωμϋνεσ μπουγϊδεσ ςτα μπαλκόνια και τισ αυλϋσ τησ Ελλϊδασ, δύςκολα μπορεύσ να διακρύνεισ τον χαρακτόρα των ανθρώπων μονομιϊσ. Εύμαςτε πιο κλειςτού και προςτατευτικού με τον εαυτό μασ. Μϋςα από αυτόν του την παρατόρηςη καταλαβαύνουμε την απλότητα και τον τρόπο ςκϋψησ του. Θεωρούςε ότι η απλότητα εύναι προώόν λογικόσ. Αν και ποτϋ δεν του ϊρεςε ο χαρακτηριςμόσ «απλόσ», ιδιαύτερα για τα αρχιτεκτονικϊ του ϋργα. Ϊλεγε

Από την τελευταύα του ςυνϋντευξη ςτον Θ. Λϊλα ςτο Βόμα 8/2/1993. «Η ζωή μεςα απ´ τα μάτια του αρχιτέκτονα: ΑΡΗ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ΢, η τελευταία ςυνέντευξη»

χαρακτηριςτικϊ ότι για να καταλόξουμε ςε κϊτι απλό, πρϋπει να καταλόξουμε ςε αυτό μϋςα από τον λογιςμό. Από την τελευταύα του ςυνϋντευξη ςτον Θ. Λϊλα, αποκϊλυψε την πηγό ϋμπνευςόσ του. Ο ήςκαρ Ουϊιλντ τον βοόθηςε να καταλόξει ςτην απλότητα ςτην αρχιτεκτονικό. ΢ε ϋνα κεύμενό του εύναι δύο φύλοι. Κουβεντιϊζουν ςτον κόπο, ςτο περιβόλι, και λϋει κϊποια ςτιγμό ο ϋνασ ςτον ϊλλον : «Δεν πϊμε μϋςα;» , «Γιατύ; Αιςθϊνομαι πιο ϊνετα μϋςα». Αν η φύςη όταν ϊνετη, το ανθρώπινο γϋνοσ δεν θα εύχε εφεύρει την αρχιτεκτονικό. Μϋςα από αυτό το κεύμενο λοιπόν, κατϊλαβε ότι χρϋοσ του εύναι να δημιουργεύ κατοικύεσ και κτύρια γενικϊ, όπου να νιώθουν ϊνετα οι ϊνθρωποι και μϋςα και ϋξω από αυτϊ. Η λογικό αντιμετώπιςησ των αρχιτεκτονικών του προβλημϊτων εύναι η εξόσ. Οφεύλει να δημιουργόςει ϋνα κτύριο που να προφυλϊςςει από τη ζϋςτη, το κρύο, τον όλιο, τη βροχό κτλ. Ϊτςι λοιπόν, η αρχιτεκτονικό οφεύλει να εύναι καλυπτικό. Ϊνα υπόςτεγο για παρϊδειγμα. Ωρα το πρωταρχικό ςτοιχεύο πλόρωςησ των ϋργων του εύναι η ςτϋγη. Ϊνα ϊλλο ςτοιχεύο εύναι η ςωςτό εκμετϊλλευςη του φωτόσ, όπου ςτην Ελλϊδα βρύςκεται ςτο ζενύθ του. Γενικϊ, αυτό που διατυπώνει και ςτην ςυγκεκριμϋνη ςυνϋντευξη εύναι ότι αρχιτεκτονικό μπορεύ να αςκόςει παντού, αρκεύ πριν να μελετόςει τισ κλιματολογικϋσ ςυνθόκεσ τησ περιοχόσ. Η αρχιτεκτονικό πρϋπει να φυτρώνει ςα το δϋντρο και να γύνεται ϋνα με το τοπύο.Η αρχιτεκτονικό υπαγορεύει ϋναν τρόπο ζωόσ. Για να μπορϋςεισ να αςκόςεισ αρχιτεκτονικό πρϋπει να γνωρύζεισ τισ ρύζεσ ςου. Να ϋχεισ διαβϊςει δηλαδό, ΢ολωμό, Παπαδιαμϊντη, Καβϊφη. Να γυρνϊσ ςτουσ δρόμουσ και να ςυναντόςεισ την ζωό – αρχιτεκτονικό. Η πραγματικό αρχιτεκτονικό προϋρχεται, η καλύτερα προερχόταν, από τουσ ανθρώπουσ κτύςτεσ. Αυτούσ που ευθύνονται για την ανώνυμη ελληνικό αρχιτεκτονικό. Η αυλό, το δωμϊτιο και το υπόςτεγο. Η ςοφό αρχιτεκτονικό που ακολουθούςαν οι αρχαύοι, τα αθηναώκϊ ςπύτια και ο Α. Κωνςταντινύδησ όπωσ τελικϊ αποδεικνύεται. Σϋλοσ, η αρχιτεκτονικό για τον Α. Κωνςταντινύδη εύναι μουςικό. Γι’ αυτό και χρηςιμοποιούςε πϊντα το ύδιο μοτύβο. Σο ύδιο μϋτρο δηλαδό, για να μιλόςουμε με μουςικούσ όρουσ. ΠΛΗΡΕ΢-ΚΕΝΟ, ΠΛΗΡΕ΢-ΚΕΝΟ. ΜΕ΢Α-ΕΞΨ, ΜΕ΢Α-ΕΞΨ. Θα μπορούςε να εύναι η παρτιτούρα των κτιρύων του (βλ. αντύςτοιχο ςχϋδιο). ήπωσ ςτην μουςικό φαύνονται όλεσ οι νότεσ, ϋτςι και ςτα κτύςματϊ του φαύνονται όλα τα ςτοιχεύα που χρηςιμοποιεύ ( ςκελετού, δοκϊρια κτλ.). Δεν ϋβαζε διακοςμητικϊ ςτοιχεύα διότι τα θεωρούςε ψεύτικα. Δεν εύχαν υπόςταςη ςτην ςύνθεςό του. Αυτόσ με τον οπούο ταυτύζεται ο Α. Κωνςταντινύδησ εύναι ο ΢ολωμόσ. «Με λογιςμό και μ’ όνειρο». Τπϊρχουν δύο φλόγεσ όπωσ λϋει « μια ςτον νου και μια ςτην καρδιϊ». «το κοινό και το κύριο», «αληθινό ουςύα». Εύναι φρϊςεισ του ΢ολωμού που όμωσ

ϋχουν ςτιγματύςει τον Α. Κωνςταντινύδη

Διϊγραμμα 25

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΠΑΛΙΨΝ ΑΘΗΝΑέΚΨΝ ΢ΠΙΣΙΨΝ Κλειςτόσ-ιδιωτικόσ χώροσ ΢τεγαςμϋνοσ-pilotis Τπαύθριοσ – εξωτερικόσ χώροσ Εξεταζόμενα κτύρια, κατϊ ςειρϊ εμφϊνιςησ: Ακομινϊτου 7 ςε ςύγκριςη με την κατοικύα τησ Αναβύςςου του Α. Κωνςταντινύδη.

Διϊγραμμα 26

ΚΕΝΟ ΠΛΗΡΕ΢, ΜΕ΢Α – ΕΞΨ, ΜΑΤΡΟ - Α΢ΠΡΟ Ανϊπτυγμα τούχων των τριών εξεταζόμενων κατοικιών (κατοικύα ςτην Ανϊβυςςο, κατοικύα ςτισ ΢πϋτςεσ, κατοικύα ςτην Αύγινα) Μουςικό παρτιτούρα των κτιρύων του. (παρτιτούρα του Mozart 40th Symphony, track 6)



Η ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ του Α. ΚΨΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ

« Γιατύ τούτο εύναι το χρϋοσ μασ απϋναντι ςτον ύδιον τον εαυτό μασ : να μην τον αφόςουμε να χαθεύ μϋςα ςτο μϋγιςτο χϊςμα που ϊνοιξε μια κακό δικό μασ νεώτερη δρϊςη, και όταν κρατϊμε ακαλλιϋργητη και ϊπλαςτη μιαν πιο δικό μασ δύναμη και αλόθεια. Που ζωντανό ςχεδόν υπϊρχει γύρω μασ, όςο και μϋςα μασ, ικανό να φωτύςει και ϊλλουσ πιο ξϋνουσ και πιο μακρινούσ κόςμουσ», Σα παλιϊ αθηναώκϊ ςπύτια.

Μύα από τισ πεποιθόςεισ του Α. Κωνςταντινύδη εύναι ότι μϋςα από την εςωτερικό αναζότηςη του εαυτού μασ, μπορούμε να παρϊγουμε ςύγχρονεσ μορφϋσ και ϋργα τϋχνησ. Αυτϋσ οι μορφϋσ πρϋπει να εύναι ςεμνϋσ, λιτϋσ, αληθινϋσ και ευτυχιςμϋνεσ. Η αρχιτεκτονικό εύναι ςαν ϋνα πρόβλημα ζωόσ. Με την αρχιτεκτονικό δύνει κανεύσ υπόςταςη και μορφό ςτισ λειτουργύεσ τησ ζωόσ. Γι’ αυτό ϊλλωςτε και θεωρούςε ότι όλα τα υλικϊ και τα ςτοιχεύα που χρηςιμοποιεύ ϋνασ αρχιτϋκτονασ οφεύλουν να λϋνε την αλόθεια. Δηλαδό να μην επικαλύπτονται και να «καμουφλϊρωνται» με ςκοπό να δεύχνουν κϊτι διαφορετικό. Δεν όταν λύγεσ οι φορϋσ, που εύχε παραιτηθεύ από ϋργα που όταν υπεύθυνοσ ςτον ΕΟΣ22, επειδό ο επικεφαλόσ, ό ο πελϊτησ, όθελε να χρωματύςει όλουσ τουσ τούχουσ του κτιρύου ϊςπρουσ, επειδό ϋτςι ςυνηθύζεται23. ΢τον Α. Κωνςταντινύδη τύποτα δεν εύναι ςυνηθιςμϋνο. ήλα ϋχουν ϋναν ςυγκεκριμϋνο λόγο και βρύςκονται ςε ςυγκεκριμϋνη θϋςη με ςυγκεκριμϋνη μορφό. Σα ςχϋδιϊ του εμπνϋουν ϋναν αϋρα οργϊνωςησ και απόλυτησ ςυγκϋντρωςησ. ήςο και να όθελε να αφόςει κϊποια ςτοιχεύα ελεύθερα ςτο χώρο να υπονοόςουν την ςυνϋχεια ςε αυτόν, δεν μπορούςε να τα αφόςει τελεύωσ ελεύθερα και ϊναρχα. Εύχαν ςυγκεκριμϋνο μόκοσ, ςχόμα και θϋςη. Παρατηρούςε το τοπύο. Επϋλεγε το οικόπεδο που όθελε να χτύςει το ϋργο του. Ανϋλυε το φυςικό ϋδαφοσ και τα ςτοιχεύα που πλαιςιώνουν και αποτελούν εξ ολοκλόρου το οικόπεδο. ΢υνϋθετε και εναρμόνιζε τισ λειτουργύεσ αρχιτεκτονικϊ ςτην μορφό του κτιρύου και ςτο περιβϊλλον. Η διαδικαςύα τησ αρχιτεκτονικόσ του όμωσ, δεν ςταματούςε με το που τελεύωνε ϋνα ϋργο. ίςτερα από την διεκπεραύωςό του, ερευνούςε το κτιςμϋνο και κατϋληγε ςε γενικϋσ αρχϋσ και κινόςεισ που θα μπορούςε ύςωσ να χρηςιμοποιόςει και ςε ϊλλα αντύςτοιχα τοπύα. Σο χαρακτηριςτικό των κτιρύων του εύναι ότι χϊνονται μϋςα ςτο τοπύο. Δεν αποζητϊ την αναγνώριςη και την υπερβολό. Δεν θϋλει να εξϋχει το ϋργο τού τοπύου. Αναζητϊ την «αφϊνεια» τησ αρχιτεκτονικόσ του μϋςα ςε αυτό.

22 23

Τπόρξε προώςτϊμενοσ του τμόματοσ Μελετών του Οργανιςμού Σουριςμού για 10 χρόνια (1957-1967). Από τα βιβλύα του «μια αυτοβιογραφικό διόγηςη», μϋροσ δεύτερο. «΢ΣΟ ΕΛΕΤΘΕΡΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ» .

Σο θεωρεύ εξύςου ςημαντικό, γι ΄ αυτό και το αντιμετωπύζει ιςϊξια. ΢αν ϋνα επιπλϋον αρχιτεκτονικό πρόβλημα. Δεν πιςτεύει ςτην αντιγραφό των αρχιτεκτονικών θεωριών και τύπων από ϊλλουσ αρχιτϋκτονεσ. Εξϊλλου όποτε του ζητούςαν να γύνει ϋνασ νϋοσ Ϊλληνασ le Corbusier, το αρνιόταν κατηγορηματικϊ24. « ΢αν ςύγχρονοι αρχιτϋκτονεσ δεν πρϋπει να μπορούμε να κρατηθούμε χωρύσ όραςη και για τα περαςμϋνα.» Προτιμϊ να μελετϊ και να αναλύει τουσ ςυνοδοιπόρουσ

του, προκειμϋνου να μπορεύ να αςκόςει κριτικό ςτα δικϊ του δημιουργόματα. Παρϊλληλα όμωσ πιςτεύει ότι ΜΙΑ εύναι η αρχιτεκτονικό αλόθεια ανϊ τουσ αιώνεσ. Απλϊ εκφρϊζεται διαφορετικϊ κϊθε φορϊ. Τπονοεύ ότι δεν υπϊρχει παρθενογϋνεςη πλϋον (όδη από τα χρόνια του) ςτην τϋχνη, ούτε ςτην αρχιτεκτονικό. Τπϊρχει εξϋλιξη των όδη ανακαλυφθϋντων. Παρϊδειγμα αυτόσ του τησ ϊποψησ εύναι η γεωμετρικό ςυνϊφεια των ϋργων του με τουσ ευρωπαύουσ αρχιτϋκτονεσ25 που εύδαμε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο. Ωλλο ϋνα χαρακτηριςτικό παρϊδειγμα των προαναφερθϋντων26 εύναι ολόκληρη η αρχιτεκτονικό του κϋντρου τησ Αθόνασ, αρχιτεκτονικό του δυτικοευρωπαύου Ερνςτ Σςύλλερ (Ernst Moritz Theodor Ziller), κατϊ κύριο λόγο. Αυτϋσ οι παλιϋσ αρχιτεκτονικϋσ μορφϋσ δεν θεωρούνται ξϋνεσ προσ το τοπύο μασ και το πνεύμα μασ. Διατυπώνουν το αύςθημα τησ νοημοςύνησ ενόσ ξϋνου - ενόσ ευρωπαύου-. Ϊχουμε μϊθει να λατρεύουμε τα «ξενόφερτα» και να τα θεωρούμε καλύτερα από τα δικϊ μασ από πολύ παλιϊ. Βϋβαια, και ευτυχώσ για την ελληνικό αρχιτεκτονικό, υπόρχαν και ςυνεχύζουν να υπϊρχουν αρχιτϋκτονεσ που καταφϋρνουν να εντϊξουν ςτο χώρο μασ αυτϋσ τισ μορφϋσ και ςύμφωνα με το ελληνικό αύςθημα να τισ μεταπλϊςουν και να τισ κϊνουν αρεςτϋσ ςε όλουσ. Με αυτόν τον τρόπο καταφϋρνουμε να δημιουργούμε και όχι να «ιςτορύζουμε». Δηλαδό να αςκούμε την αρχιτεκτονικό βϊςει των δικών μασ αρχών και ριζών και όχι απλϊ αντιγρϊφοντασ, χωρύσ να καταλαβαύνουμε, τα νεοφερμϋνα και θεμιτϊ. Γιατύ « η κϊθε αληθινό αρχιτεκτονικό μορφό εύναι ϋνασ καρπόσ ελευθερύασ. Και μονϊχα μϋςα από ϋναν ελεύθερο ςτοχαςμό και ϋνα ελεύθερο αύςθημα, θα βλαςτόςει ώριμο και ανθηρό, το αληθινό αρχιτεκτονικό ϋργο»27.

Από τα βιβλύα του «μια αυτοβιογραφικό διόγηςη», ϋνα περιςτατικό που τον εύχε εξοργύςει εύναι όταν ο αρχιςυντϊκτησ PETERS του BAUMEISTER ϋγραψε ςε ϋνα τεύχοσ του περιοδικού τα εξόσ «…Ϊχουμε δημοςιεύςει ςτο μεγαλύτερο μϋροσ τουσ τισ εργαςύεσ του, που ϋχουνε τισ ρύζεσ τουσ βαθιϊ μϋςα ςε μιαν Ελληνικότητα, για να όταν όμωσ ανϋφικτο χωρύσ τον MIES.». 25 W. Gropius, Mies van der Rohe, Le Corbusier. 26 ήπωσ περιγρϊφει διεξοδικϊ ςτο βιβλύο του «τα παλιϊ αθηναώκϊ ςπύτια». 27 ήπωσ περιγρϊφει διεξοδικϊ ςτο βιβλύο του «τα παλιϊ αθηναώκϊ ςπύτια».

ΔΟΦΕΙΑ ΖΨΗ΢

Ο Α. Κωνςταντινύδησ, ειςϊγει ϊλλη μια ϋννοια ςτον αρχιτεκτονικό κόςμο, που την αναφϋρει ςυχνϊ ςτα γραπτϊ και αρχιτεκτονικϊ του ϋργα. Σα δοχεύα ζωόσ, εύναι οι λειτουργύεσ που περικλεύει ϋνα κτύριο. Ο αρχιτϋκτονασ θεωρεύ ότι δεν πρϋπει να διαχωρύζουμε τη μορφό του κτιρύου από τισ λειτουργύεσ του. Εύναι ϊρρηκτα ςυνδεδεμϋνεσ ϋννοιεσ μεταξύ τουσ και ιςϊξιεσ. Θεωρεύ ότι δεν πρϋπει να διακρύνουμε και να θαυμϊζουμε μόνο τα ϋργα που εύναι όμορφα αιςθητικϊ και πλαςτικϊ. Εύτε επειδό εύναι καταςκευαςμϋνα από διϊςημουσ αρχιτϋκτονεσ. Ακόμα και τα πιο φτωχϊ ςε μορφό και «αξύα», αποτελούν δοχεύα ζωόσ που εύναι ϊξια τησ προςοχόσ μασ. Οι ϊνθρωποι ϋχουν μϊθει να θαυμϊζουν οικοδομόματα που ςυνδϋονται με κϊποια εξωτερικό αξύα, όπωσ εύναι οι ναού. Επειδό ωσ γϋνοσ εύμαςτε ϊπληςτοι και θϋλουμε να αποκτούμε όλο και περιςςότερη δύναμη και αξύα ςτην ζωό μασ, χτύζουμε, ό τουλϊχιςτον χτύζαμε, τα ςπύτια μασ ϋτςι ώςτε να μοιϊζουν με τϋτοια οικοδομόματα προκειμϋνου κϊποια ςτιγμό να αποκτόςουμε και εμεύσ την ύδια αξύα. Η αρχιτεκτονικό , όμωσ, δεν πρϋπει να εύναι ϋτςι. Η αρχιτεκτονικό εκφρϊζεται καλύτερα εκεύ που δεν κοιτϊμε καν! ΢το απλό, ςτο λιτό και ςτο ζεςτό οικοδόμημα που εύναι ενταγμϋνο ςτο ρυθμό και παλμό του τοπύου του. ΢ε αυτό που δεν αποζητϊ την αιωνιότητα, δεν παγιώνεται ςτον χώρο του. Αντύθετα θϋλει να εύναι ζωντανό και φρϋςκο ςυνϋχεια, να ζει τόςο όςο το θϋλει ο κϊτοικόσ του. Σο κτύριο εύναι ϋνασ ζωντανόσ οργανιςμόσ όπωσ και ο ϊνθρωποσ. Δεν μπορεύ να ζει για πϊντα. 28 ΢ε αυτό το ςημεύο θϋλω να προςθϋςω μια δικό μου παρατόρηςη για τη θεωρύα αυτό, ςτον τομϋα των ναών και των αρχαύων ευρημϊτων. Βλϋπουμε ςτο κϋντρο τησ Αθόνασ, αλλϊ και ςε όλη την Ελλϊδα γενικότερα, να μασ περιτριγυρύζουν αρχαύοι ναού, οικιςμού και γενικότερα ευρόματα τησ αρχαιότητασ. Ωραγε αυτϊ τα κτύςματα γιατύ να «ζουν» ακόμα ; Εύναι επειδό, όπωσ εύπε και ο αρχιτϋκτονασ, τα γεμύζουν με ζωό οι ςημερινού ϊνθρωποι; Ϊχοντασ διαβϊςει και το βιβλύο για τον Κωνςταντύνου Δοξιϊδη (Κεύμενα, ΢χϋδια, Οικιςμού) καθώσ και ςτοιχεύα από την Διδακτορικό του διατριβό, όπου εξετϊζει διεξοδικϊ την αρχιτεκτονικό γεωμετρύα των αρχαύων ναών και οικιςμών, πιςτεύω πωσ δεν υπϊρχουν πιο ϊμεςα ςυνδεδεμϋνα με τη γεωμετρύα και το περιβϊλλον κτύςματα. Πιςτεύω, πωσ οι αρχαύοι «αρχιτϋκτονεσ – τεχνύτεσ » , όταν οι μόνοι που μπόρεςαν να ςυνδυϊςουν ϊψογα τον

Από τα βιβλύα του «μια αυτοβιογραφικό διόγηςη»

΢ΣΟ ΕΛΕΤΘΕΡΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ

Αςκούςε το ελεύθερο επϊγγελμα του αρχιτϋκτονα παρϊλληλα με τη μόνιμη δουλειϊ του ςτο δημόςιο ( εύτε ςτο Τπουργεύο Δημοςύων Ϊργων, εύτε ςτον Οργανιςμό Εργατικόσ Κατοικύασ, εύτε ςτον Οργανιςμό Σουριςμού). Δεν όθελε ποτϋ να μϋνει χωρύσ τροφό για ςκϋψη και ςχεδιαςμό. ΢ε γενικϋσ γραμμϋσ δεν μπορούςε να υποχωρόςει ςτισ απαιτόςεισ των πελατών του. Εύχε πολλούσ πελϊτεσ, ομολογουμϋνωσ, αλλϊ δεν μπορούςε να κατανοόςει τισ περιςςότερεσ φορϋσ τισ απαιτόςεισ τουσ, με αποτϋλεςμα εύτε να τουσ χϊνει εύτε να καταλόγει να τον χαρακτηρύζουν αςυνεννόητο και δύςτροπο (όπωσ ο ύδιοσ αναφϋρει ςτην αυτοβιογραφικό του διόγηςη). Εύχε ςυγκεκριμϋνη ςτϊςη απϋναντι ςτα ϋργα του και δεν μπορούςε να διανοηθεύ να ϋρθει κϊποιοσ και να του υποδεύξει τι να κϊνει ό να αλλϊξει κϊτι από τα ςχεδιαςμϋνα του. Ακόμα και αν αυτόσ ο κϊποιοσ όταν ο πελϊτησ του. Προτιμούςε να τον χϊςει και να μην τον ξαναδεύ παρϊ να αλλϊξει τισ πεποιθόςεισ του και να δημιουργόςει μια κακό αρχιτεκτονικό, ςύμφωνα πϊντα με το δικό του μυαλό και πρόγραμμα. Σα πρώτα του ϋργα, (π.χ. κατοικύα για διακοπϋσ ςτην ΢υκιϊ,1951) χαρακτηρύζονταν από ζώνεσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ. ΢υνϋθετε τα ςτοιχεύα τησ κατοικύασ με βϊςη τον προςανατολιςμό του οικοπϋδου. Σοποθετούςε το λουτρό και την κουζύνα ςτο βορινό τμόμα και ςυνόθωσ παρϊλληλο με τον δρόμο και τισ υπόλοιπεσ δραςτηριότητεσ προσ τη θϊλαςςα, ϋτςι ώςτε να υπϊρχει και φυςικόσ αεριςμόσ. Σα ςτοιχεύα αυτϊ τα ϋνωνε ϋνα αύθριο ςτο ενδιϊμεςό τουσ, το οπούο όταν η ανϊςα του ςπιτιού, όπωσ αναφϋρει και εκεύνοσ χαρακτηριςτικϊ.(βλ. ςημ.6) Τπόρχαν όμωσ και καιρού, όπωσ το 1955 όπου εύχε αναδουλειϋσ, αλλϊ δεν ϋχανε τον καιρό του. Ϊβριςκε αςχολύα με το να ςχεδιϊζει φανταςτικούσ τύπουσ ιδιωτικών κατοικιών με αφετηρύα ϋνα ςκελετό από οπλιςμϋνο ςκυρόδεμα που τα κατακόρυφα υποςτυλώματϊ του (25 x25 εκ) ξεπηδούςαν από ϋναν ορθοκανονικό κϊναβο 3 x 3 εκ. Εύχε καταφϋρει να δημιουργόςει ϋνα δειγματολόγιο 6 τύπων κατοικιών όπου θα τον βοηθούςαν και αργότερα ςτο ϋργο του. Μϋςα από αυτούσ τουσ τύπουσ και με κϊποιεσ εφαρμογϋσ που ϋκανε ςτα επόμενα χρόνια (Μονοκατοικύα ςτο Καλαμϊκι και ςτη Βουλιαγμϋνησ , το τριώροφο ςπύτι ςτη Υιλοθϋη) ϋφταςε ςτο ςυμπϋραςμα ότι η αρχιτεκτονικό δεν εύναι ϋνα παιχνύδι με γεωμετρικούσ όγκουσ κϊτω από το φωσ και τισ ςκιϋσ από τον όλιο ούτε υπόθεςη πλαςτικόσ. Εύναι ο οργανιςμόσ που προκύπτει μϋςα από μια γραμμικό καταςκευαςτικό διϊρθρωςη, μϋςα δηλαδό από ϋνα ΢ΚΕΛΕΣΟ που ςτηρύζει τα δϊπεδα και τισ οροφϋσ ώςτε να ςυντεθούν οι χώροι ςε ϋνα ϋργο που ϋχει « φυτευτεύ » ςτο ϋδαφοσ, όπωσ ϋνα φυτό. Ανϊλογα με την « ποικιλύα » του, θα ζει από μεταςχηματιςμούσ που του επιτρϋπει ο βαςικόσ κορμόσ, δηλαδό ο ςκελετόσ. ΢το ςύνολό του θα αποτελεύ το Δοχεύο Ζωόσ, όπου θα περιλαμβϊνει όλα τα ςτοιχεύα και θα ςυνθϋτει το ϋργο.

φυςικό περιβϊλλοντα χώρο με τον κτιςμϋνο ( φυςικϊ το περιβϊλλον τότε όταν πολύ διαφορετικό από το δικό μασ ςόμερα). Γι’ αυτό ϊλλωςτε και πϋτυχαν αυτό που διατύπωςε ο Α. Κωνςταντινύδησ, να διατηρηθούν ςτην αιωνιότητα. Ϊγιναν «δοχεύο ζωόσ» ξανϊ και ξανϊ ανϊ τουσ αιώνεσ, διότι οι ϊνθρωποι εύριςκαν πϊντα μϋςα ςε αυτϊ την φύςη και την ιςτορύα τουσ. Θα εύναι ϊρρηκτα ςυνδεδεμϋνα με τη μητϋρα φύςη και την ελληνικότητα, αφού τα εμπνεύςτηκαν και τα δημιούργηςαν βϊςει αυτών των αρχών. Από αυτόν την παρατόρηςη και μόνο καταλαβαύνουμε την ϊμεςη και ςημαντικό ςχϋςη τησ γεωμετρύασ με την ςύνθεςη, την αιωνιότητα – διατόρηςη και την «επιτυχύα», αν θα μπορούςα να πω, ενόσ κτύςματοσ, ώςτε να γύνει αρεςτό και κατοικόςιμο από τον πελϊτη – ϊνθρωπο. Να γύνει Δοχεύο Ζωόσ. Επιςτρϋφοντασ ςτον Α. Κωνςταντινύδη, πιςτεύει πωσ αρχιτεκτονικό μπορεύ να αςκόςει ο αρχιτϋκτονασ όταν ξεγυμνώνεται από οποιαδόποτε ενδυμαςύα, προκατϊληψη, πεπούθηςη και εγωιςμό και αντικρύζει τισ ανϊγκεσ του γυμνόσ. Πρϋπει να εξαγνιςτεύ από την απληςτύα και τον εγωιςμό και να μπορεύ να εςτιϊςει ςτην καθαυτό λειτουργύα, χρόςη και υλικότητα. Αρχιτεκτονικό εύναι ϋργο ελευθερύασ με εφόμερο χαρακτόρα. Μια εξιςτόρηςη τησ ζωόσ, των βιωμϊτων, των ανηςυχιών. Αν λοιπόν δημιουργηθεύ ϋνασ τϋτοιοσ καθαρόσ χώροσ, θα μπορϋςει να αποκτόςει τισ δικϋσ του εμπειρύεσ και βιώματα. Να γύνει δηλαδό ϋνα γεμϊτο δοχεύο ζωόσ.

Εικόνα 23

΢ΠΙΣΙ ΓΙΑ ΔΙΑΚΟΠΕ΢ ΢ΣΗ ΢ΤΚΙΑ 1951

100

Εικόνα 24

ΣΡΙΨΡΟΥΟ ΢ΣΗ ΥΙΛΟΘΕΗ 1961

101

Εικόνα 25

ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ ΢ΣΗ ΒΟΤΛΙΑΓΜΕΝΗ 1961

102

Εικόνα 26

ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ ΢ΣΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ 1953

103

Εικόνα 27

Δειγματολόγιο του Α. Κωνςταντινύδη 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

΢ΠΙΣΙ για ΔΙΑΚΟΠΕ΢, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢, 1961. ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ, ΢ΠΕΣ΢Ε΢, 1963 ΔΙΠΛΟΚΑΣΟΙΚΙΑ, ΢ΠΕΣ΢Ε΢, 1966-1967 ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ, ΠΕΝΣΕΛΗ, 1967 ΢ΠΙΣΙ για ΔΙΑΚΟΠΕ΢, ΑΙΓΙΝΑ, 1975 ΚΑΣΟΙΚΙΑ με ΕΡΓΑ΢ΣΗΡΙΟ, ΑΙΓΙΝΑ, 1974-1978 ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ, ΑΙΓΙΝΑ, 1977 ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ, ΑΙΓΙΝΑ, 1978 ΕΡΓΑ΢ΣΗΡΙΟ και ΚΑΣΟΙΚΙΑ, ΑΙΓΙΝΑ, 1978

104



΢ΠΙΣΙ για ΔΙΑΚΟΠΕ΢ ςτην ΑΝΑΒΤ΢΢Ο, 1962

Βρύςκεται ςτη ςημερινό ΢αρωνύδα. Εύναι ϋνα ςτενόμακρο παραλιακό οικόπεδο με δυτικό προςανατολιςμό και θϋα ςτη θϊλαςςα. Ο Α. Κωνςταντινύδησ, επϋλεξε να χτύςει μια λιτό και απλό καταςκευό από πϋτρα τησ περιοχόσ. Ϊτςι μοιϊζει ςαν να υπόρχε πϊντα εκεύ. Δεν ξεχωρύζει η κατοικύα από το τοπύο, ϋχει γύνει κομμϊτι του. Βϋβαια, δεν εύχε και τισ καλύτερεσ κριτικϋσ από τον πελϊτη και την ομόγυρη του. Θεωρούςαν ότι για να μπορϋςει κϊτι τϋτοιο να χαρακτηριςτεύ βύλλα (αυτό αποζητούςε ο πελϊτησ από τον αρχιτϋκτονα ) ϋπρεπε να χρωματιςτεύ ϊςπρο, ϋτςι ώςτε να ξεχωρύζει από το τοπύο και να υπεριςχύει αυτού. Ο αρχιτϋκτονασ όμωσ, παρϋμεινε πιςτόσ ςτισ αρχϋσ του και δεν υπϋκυψε ςτισ απαιτόςεισ του πελϊτη του. Η κατοικύα εύναι πϋτρινη και τη ςκεπϊζει πλϊκα από οπλιςμϋνο ςκυρόδεμα, με ςτηθαύο ύψουσ 70 εκ. ήλα τα υλικϊ που χρηςιμοπούηςε, ο Α. Κωνςταντινύδησ, όταν εμφανό και ςτη φυςικό τουσ όψη. Εξυπηρετούςε τον ςκοπό τησ ενςωμϊτωςησ με τον περιβϊλλοντα χώρο. Η κατοικύα όμωσ, παρόλη τη διαφόμιςό τησ και την δημοςύευςό τησ ςε εγχώρια και ξϋνα περιοδικϊ (μϊλιςτα ϋνασ Βιεννϋζοσ το αποκϊλεςε «μια χτιςμϋνη κοςμοθεωρύα» ) κατϋληξε ϋνα ερεύπιο. Η καινούρια ιδιοκτότησ τησ δεν την αξιοπούηςε όπωσ ϋπρεπε, ϋτςι αυτό μαρϊζωςε. Για την ακρύβεια εκπλόρωςε τον ςκοπό τησ ςτο ϋπακρο. Ϊγινε ϋνα με το τοπύο με αποτϋλεςμα να μπορεύ να τη μεταχειρύζεται καλϊ και κακϊ ο οποιοςδόποτε. Σο ςυγκεκριμϋνο κτύριο εύναι η αρχό τησ «πϋτρινησ» τεχνικόσ του Α. Κωνςταντινύδη. Μϋςα από αυτό εξϋφραςε τισ αρχιτεκτονικϋσ του αρχϋσ. ήπου αντύ για ςκελετό από οπλιςμϋνο ςκυρόδεμα, χρηςιμοποιούςε πϋτρα, χτύζοντασ ϋτςι τούχουσ ςυγκεκριμϋνου μόκουσ (2 μ )δημιουργώντασ την αρχό για τον κϊναβο. (2μ τούχοσ, 2μ κενό ). Επανϋρχομαι ςτο κτύριο αυτό καθαυτό, όμωσ για να εξετϊςουμε την γεωμετρύα του πιο αναλυτικϊ. Βλϋπουμε ότι διαθϋτει όλα τα ςτοιχεύα που αναφϋραμε και πριν, ςτα πρώτα του ϋργα. Διαχωρύζει τουσ χώρουσ βϊςει προςανατολιςμού. Σοποθετεύ το καθιςτικό και την κρεβατοκϊμαρα δυτικϊ, ώςτε να επωφελεύται από τη θϋα ςτη θϊλαςςα, ενώ αντύθετα τουσ κοινόχρηςτουσ χώρουσ τουσ εναποθϋτει ςτο βορρϊ. Με τα κενϊ που δημιουργεύ από τουσ πϋτρινουσ τούχουσ επιτυγχϊνει το φυςικό αεριςμό των χώρων. Ϊνα ϊλλο κύριο χαρακτηριςτικό τησ κατοικύασ εύναι το ενδιϊμεςο αρχιτεκτονικό τϋχναςμα που χρηςιμοποιεύ ώςτε να μεταβεύ από ϋνα ιδιωτικό χώρο ςτον εξωτερικό. Αυτό εύναι το αύθριο – ςτϋγαςτρο - pilotis το οπούο λειτουργεύ και ωσ αςπύδα προςταςύασ του

105

106

καθιςτικού από τον όλιο και από τη θαλαςςινό αλμύρα. Σϋλοσ με την εναλλαγό του κενού πλόρουσ ανϊ 2 μϋτρα, καταφϋρνει να « καδρϊρει » τη θϋα ςτη θϊλαςςα και να την απομονώνει ανϊ διαςτόματα. Επικεντρώνει με αυτόν τον τρόπο το βλϋμμα του επιςκϋπτη ςε ςυγκεκριμϋνεσ γωνύεσ και θϋεσ, ϋτςι ώςτε να μην χϊνεται ςτο απϋραντο γαλϊζιο τησ θϊλαςςασ (όπωσ εύδαμε και ςε προηγούμενο κεφϊλαιο). ήςον αφορϊ τον εςωτερικό χώρο, μπορούμε να πούμε ότι οι λειτουργύεσ τησ διανυκτϋρευςησ εύναι αυςτηρϊ οριοθετημϋνεσ μϋςα ςτον κϊναβο που χρηςιμοποιεύ. ήμωσ όταν περνϊμε ςτο καθιςτικό, βλϋπουμε να ακολουθεύτε κϊτι διαφορετικό. Τπονοεύται ϋνασ κλειςτόσ χώροσ για καθιςτικό που πληρώνεται από τουσ πϋτρινουσ (2μ ) τούχουσ και από τα κινητϊ ξύλινα παντζούρια που χρηςιμοποιεύ. ήταν όμωσ τα τελευταύα εύναι ανοικτϊ, τότε η pilotis ενοποιεύται με το καθιςτικό και ο χώροσ μονομιϊσ αερύζεται από την θαλαςςινό αύρα και μεγαλώνει αιςθητϊ. Ο κϊναβοσ που χρηςιμοποιεύ, διαφοροποιεύται ανϊλογα με τη χρόςη. Σο ςταθερό ςτοιχεύο του εύναι τα 2μ όπου επιλϋγει να μετρϊ με τουσ πϋτρινουσ τούχουσ και τα αντύςτοιχα κενϊ τουσ. ΢την ϊλλη διϊςταςη όμωσ, τα μεγϋθη διαφοροποιούνται. Αυτό μϊλλον οφεύλεται ςτισ αρχικϋσ του διερευνόςεισ που εύχε κϊνει29. Ϊτςι λοιπόν, ο χώροσ που περιλαμβϊνει το λουτρό, την κουζύνα και το υπνοδωμϊτιο ϋχουν διϊςταςη 6,5 x 5 , ό 6,5 x6 μ αν προςθϋςουμε και το πϊχοσ των τούχων. Αν απομονώςουμε μόνο το υπνοδωμϊτιο και το λουτρό, ο χώροσ που καταλαμβϊνουν βϊςει κανϊβου εύναι 6x4 μ περύπου . ήςο όμωσ προχωρούμε ςτουσ χώρουσ που ϋχουν ϊμεςη επαφό με τον εξωτερικό χώρο, όπωσ το καθιςτικό, ο κϊναβοσ πληςιϊζει να γύνει ορθοκανονικόσ 2 x 2 μ. Ϊτςι, ο χώροσ του καθιςτικού υπακούει ςτισ διαςτϊςεισ του 2 x 5 μ(ό 6 αν προςθϋςουμε και το πϊχοσ των τούχων) αλλϊ με τη χρόςη του τζακιού και των επύπλων τεύνει να πληςιϊζει πϊλι ςτο 2 x 2 μ ό ςτο 2 x3 μ. Σϋλοσ το ςτϋγαςτρο υπακούει ςε αυςτηρό κϊναβο 2 x 2 μ. αφού εύναι και το τελευταύο όριο με τον εξωτερικό χώρο. ήςον αφορϊ τα εξωτερικϊ ςτοιχεύα που χρηςιμοποιεύ, πϋτρινα πεζούλια, υπακούουν ςτον αρχικό κϊναβο 2 x 2 μ. Η τοποθϋτηςό τουσ γύνεται πϊντα με ςκοπό την

ήςο δούλευε ςτον ΕΟΣ, ανακϊλυψε, μαζύ με την ομϊδα των αρχιτεκτόνων,(ςτην μελϋτη για το Μοτϋλ ςτην Λϊριςα) ότι το κατϊλληλο μϋγεθοσ για ϋνα δύκλινο δωμϊτιο εύναι 4 x 4 μ, ϋτςι ώςτε να χωρϊει ϊνετα ϋνα διπλό κρεβϊτι. ήμωσ όταν ο κϊναβοσ αυτόσ γενικευόταν και ςτο εςτιατόριο, διαπιςτώθηκε ότι δεν διευκόλυνε την τοποθϋτηςη των τραπεζιών και την γενικότερη κύνηςη μϋςα ςε αυτό , διότι εμπόδιζαν οι κολώνεσ. Ϊτςι, αποφϊςιςαν ότι ςτα επόμενα Μοτϋλ θα χρηςιμοποιούςαν κϊναβο 4 x6 μ, που ύςτερα από μελϋτη ςτο μοτϋλ αυτό διαπιςτώθηκε ότι ϋλυνε όλα τα προβλόματα. Για να μπορϋςει να το προςαρμόςει αυτό ςτη διϊςταςη του υπνοδωματύου, τοποθϋτηςε μϋςα ςτο μϊτι του κανϊβου και το λουτρό( 2x2 μ) με αποτϋλεςμα ο διϊδρομοσ προσ τα δωμϊτια και ο εξώςτησ μπροςτϊ από αυτϊ να καταςκευαςτούν ςαν πρόβολοι ϋξω από τα υποςτυλώματα του κανϊβου 4x6 μ. Αυτόν τον κϊναβο τον χρηςιμοπούηςε ςε όλα τα μοτϋλ που ϋκανε από εκεύ και πϋρα. (τα δύο ςτην Ολυμπύα, ςτο ξενοδοχεύο Πόρο και ςτο μοτϋλ ςτο Παλιούρι τησ Φαλκιδικόσ).

107

108

οριοθϋτηςη και την προςταςύα. Ϊτςι γύρω από την κουζύνα υπϊρχουν δύο πεζούλια που οριοθετούν τον χώρο τησ λϊτρασ και εμποδύζουν τον περαςτικό , « νοητϊ » , να ειςϋλθει ςτην κατοικύα από την πύςω πόρτα. Τπϊρχει, επύςησ ϋνα πεζούλι προσ την πλευρϊ τησ θϊλαςςασ προκειμϋνου να οδηγόςει τον λουόμενο να βρει την εύςοδο. Σϋλοσ, το μόνο τοιχύο που εύναι κϊθετο ςτον ϊξονα, αντικαθιςτϊ ςτην ουςύα ϋνα πεζούλι, το οπούο θα οριοθετούςε την κεντρικό εύςοδο. Σελευταύεσ παρατηρόςεισ εύναι όςον αφορϊ τα υλικϊ ςτο δϊπεδο. Φρηςιμοποιεύ ςχιςτόπλακεσ ςε όλουσ τουσ χώρουσ που υπονοούν τον περιβϊλλοντα χώρο. Αυτό ϋχει ςαν αποτϋλεςμα να γύνεται ακόμα πιο ϋντονη η επαφό του εξωτερικού με τον εςωτερικό χώρο. Σϋλοσ, δημιουργεύται ϋνα ακόμα πιο καθαρό περύγραμμα τησ θϋασ που « καδρϊρεται » από τα τοιχύα δεξιϊ και αριςτερϊ.

109

Διϊγραμμα 27

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο Κϊτοψη κατοικύασ

110

Διϊγραμμα 28

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο 1. 2. 3. 4.

παρουςύαςη οικοπϋδου τοποθϋτηςη γενικού ςχόματοσ κατοικύασ, παραλληλόγραμμο ειςαγωγό κανϊβου, οριοθϋτηςη λειτουργιών, pilotis και κύριου χώρου επιςόμανςη κύριων αξόνων

111

Διϊγραμμα 29

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο 5. 6.

Οριοθϋτηςη κύριου-ιδιωτικού χώρου ςε παραλληλόγραμμο Επιςόμανςη του πιο ιδιωτικού χώρου τησ κατοικύασ, του πιο προςτατευμϋνου από το εξωτερικό περιβϊλλον, το υπνοδωμϊτιο και τησ κύνηςησ μϋςα ςτον χώρο. Σοποθϋτηςη εξωτερικών τοιχύων για τον προςανατολιςμό τησ θϋασ και την προςταςύα των δωματύων

112

Διϊγραμμα 30

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο 8. 9.

Εναρμόνιςη κατοικύασ με το περιβϊλλον « καδρϊριςμα » θϋασ από τα τοιχύα. Εςωτερικόσ χώροσ τησ pilotis.

113

114



ΜΟΝΟΚΑΣΟΙΚΙΑ ςτισ ΢ΠΕΣ΢Ε΢, 1963

Σο δεύτερο «πϋτρινο» ςπύτι που ϋχτιςε ο Α. Κωνςταντινύδησ για λογαριαςμό δικό του πλϋον, για να εξαςφαλύςει τισ διακοπϋσ τησ οικογϋνειϊσ του. Ομούωσ και εδώ, χρηςιμοποιεύ την ύδια τεχνικό με τουσ πϋτρινουσ τούχουσ και τον ύδιο κϊναβο, ωσ προσ τη μύα διϊςταςη 2μ. ΢τη ςυγκεκριμϋνη περύπτωςη, ϋχει χρηςιμοποιόςει διαφορετικό τρόπο χτιςύματοσ του πϋτρινου τούχου λόγω τησ ιδιαιτερότητασ τησ τεχνικόσ τησ περιοχόσ. Περιϋχει περιςςότερη λϊςπη, διότι οι ςπετςιώτικεσ πϋτρεσ εύναι ιδιαύτερα ϊμορφεσ, ϋτςι οι τεχνύτεσ χρηςιμοποιούν την τεχνικό τησ «ςαρδελοπούηςησ» όπωσ λϋει και ο ύδιοσ30. Δηλαδό χαρϊςςουν οριζόντιεσ γραμμϋσ ςε εςοχό με το μυςτρύ, ϋτςι ώςτε να μην γύνονται με τον καιρό ρωγμϋσ και «ςκιςύματα» ςτο κονύαμα- λϊςπη. Επύςησ, ο Α. Κωνςταντινύδησ παρατόρηςε και την μαεςτρύα που εύχαν οι ντόπιοι χτύςτεσ. Καταςκεύαζαν κατακόρυφεσ γραμμϋσ με το μυςτρύ, με ϋνα καρφύ ό και με τα ύδια τουσ τα δϊχτυλα και αναπαριςτούςαν ςτον τούχο κλαδιϊ από ελιϋσ, εύτε ψϊρια, εύτε διϊφορεσ ϊλλεσ μορφϋσ-ζωγραφιϋσ. Ϊτςι ο αρχιτϋκτονασ τουσ ϊφηςε ελεύθερουσ να μεγαλουργόςουν, με αποτϋλεςμα όταν αςβεςτώθηκαν οι τούχοι, οι ζωγραφιϋσ των χτιςτών να αποτυπωθούν ςτουσ τούχουσ για πϊντα. ήλο το κτύριο εύναι ϊςπρο – αςβεςτωμϋνο. Αυτό που ξεχωρύζει εύναι τα υαλοςτϊςια και τα ςυρόμενα εξώφυλλα που ελαιοχρωματύςτηκαν ςε ανοικτό ςταχτύ χρώμα. ΢το εςωτερικό, εκτόσ από τα ανϊγλυφα ςτουσ τούχουσ που αχνοφαύνονται, μερικού τούχοι ϋχουν χρωματιςτεύ με ςταχτύ χρώμα, ςχεδόν μαύρο ό ςτο χρώμα τησ ώχρασ. Εύναι κτιςμϋνο ςε ϋνα ύψωμα πϊνω από το παλιό λιμϊνι. Αυτό ϋδωςε την ευκαιρύα ςτον αρχιτϋκτονα να ακολουθόςει την φυςικό δυτικό κλύςη του εδϊφουσ με αποτϋλεςμα να δημιουργηθεύ ϋνα διώροφο ςπύτι ςτη μιςό του ϋκταςη. Η εύςοδοσ ςτην κατοικύα γύνεται από το ιςόγειο, μϋςα από ϋνα ανηφορικό μονοπϊτι από την ανατολικό πλευρϊ του κόπου. Για να περϊςουμε μϋςα ςτον κύριο χώρο του ςπιτιού, περνϊμε πρώτα από ϋνα υπόςτεγο, ϋναν ημιυπαύθριο χώρο. Αμϋςωσ μετϊ βριςκόμαςτε ςτο καθιςτικό και προχωρώντασ προσ το νότο ςυναντούμε αρχικϊ ςτα δεξιϊ μασ την κουζύνα, ςτα αριςτερϊ τη βιβλιοθόκη που κρύβει τη ςκϊλα και ςτο τϋλοσ του διαδρόμου, βρύςκουμε τα δύο υπνοδωμϊτια. Αυτϊ διαθϋτουν ϋξοδο προσ το δικό τουσ κόπο, με ςκοπό τη θϋαςη και τον φυςικό αεριςμό τουσ. ΢τον κϊτω όροφο, υπϊρχουν δύο υπνοδωμϊτια προςανατολιςμϋνα βόρεια προσ τον μεγϊλο κόπο καθώσ και ϋνασ επιπρόςθετοσ υπηρεςιακόσ χώροσ και ϋνα δεύτερο λουτρό.

Από τα βιβλύα του «μια αυτοβιογραφικό διόγηςη»

115

116

Επιπρόςθετα, ςτον κϊτω όροφο, υπϊρχει και ϊλλη μύα βοηθητικό εύςοδοσ από την πλευρϊ τησ κουζύνασ κϊτω από μύα ςκεπαςτό ταρϊτςα. Η διϊταξη του επϊνω ορόφου εύναι τϋτοια ώςτε να ϋχει ανούγματα και διεξόδουσ προσ όλουσ τουσ προςανατολιςμούσ, προςφϋροντασ ϋτςι διαφορετικϋσ οπτικϋσ του περιβϊλλοντα χώρου και ξεχωριςτϋσ ποιότητεσ ανϊλογα με την ώρα τησ ημϋρασ. Ο κϊθε χώροσ ϋχει την δικό του ιδιωτικότητα – βερϊντα και ςκϋπαςτρο -, ϋτςι ώςτε να μπορεύ από την μύα να απομονώνεται, αλλϊ από την ϊλλη να ενοποιεύται με όλουσ τουσ χώρουσ μϋςα από το περιβϊλλον που επικοινωνεύ ςυνεχώσ. ήςον αφορϊ τη γεωμετρικό ανϊλυςη τησ κατοικύασ, υπακούει ςε αυςτηρό κϊναβο 2 x 4 μ. ΢ε ςχϋςη με την κατοικύα ςτην Ανϊβυςςο, δεν υπϊρχουν διαφοροποιόςεισ ςτην εφαρμογό του κανϊβου ανϊλογα με τουσ χώρουσ. Αυτό ςυμβαύνει, κατϊ τη γνώμη μου, διότι το ύδιο το οικόπεδο προςφϋρει ποικιλύα ςτουσ χώρουσ και ςτην γεωμετρύα τουσ, επομϋνωσ θα όταν υπερβολό αν και ο κϊναβοσ όταν μεταβαλλόμενοσ. Οι κύριοι χώροι, τα δύο υπνοδωμϊτια ςτον επϊνω όροφο και το καθιςτικό, εντϊςςονται μϋςα ςε ϋνα παραλληλόγραμμο. Η κουζύνα μαζύ με τον ςτεγαςμϋνο χώρο τησ ειςόδου, το διϊδρομο και τη ςκϊλα – βιβλιοθόκη, εντϊςςονται ςε ϋνα ϊλλο παραλληλόγραμμο. Σα δύο αυτϊ τϋμνονται κϊθετα μεταξύ τουσ χωρύζοντασ ϋτςι την κατοικύα ςε 3 τομεύσ. Σο καθιςτικό και τα υπνοδωμϊτια εύναι δύο ύςοι ( όςον αφορϊ τα παραλληλόγραμμϊ τουσ) τομεύσ και η κουζύνα με τουσ ϊλλουσ κοινόχρηςτουσ χώρουσ εύναι αρκετϊ μεγαλύτεροι. Ϊτςι βλϋπουμε και τον διαχωριςμό των λειτουργιών ςε χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ. Καταλαβαύνουμε ότι δύνεται μεγαλύτερη ςημαςύα ςτουσ χώρουσ διημϋρευςησ (αν προςθϋςουμε το παραλληλόγραμμο του καθιςτικού με το μεγϊλο παραλληλόγραμμο τησ κουζύνασ ). Κοιτϊζοντασ προςεκτικότερα τη διαμόρφωςη των εξωτερικών ςτοιχεύων του κόπου, βλϋπουμε μια γλαφυρό, θα ϋλεγα αρχιτεκτονικό. Ο Α. Κωνςταντινύδησ, ϋχει δημιουργόςει ϋνα περύπατο μϋςα ςτην φύςη που ξεκινϊ από τα τοιχύα τησ πόρτασ δύπλα ςτο δρόμο και καταλόγει ςτην pilotis-εύςοδο τησ κατοικύασ. Σϋλοσ, τα τοιχύα αυτϊ, προςτατεύουν τον εςωτερικό κόπο - περύπατο από τα αδιϊκριτα βλϋμματα και το μονοπϊτι γύνεται μοναχικόσ δρόμοσ μϋςα ςτη φύςη, μόνο για τουσ γνώςτεσ τησ.

117

Διϊγραμμα 31

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΙ΢ ΢ΠΕΣ΢Ε΢ Κϊτοψη υπογεύου κατοικύασ

118

Διϊγραμμα 32

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΙ΢ ΢ΠΕΣ΢Ε΢ Κϊτοψη πρώτου ορόφου κατοικύασ

119

Διϊγραμμα 33 ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΙ΢ ΢ΠΕΣ΢Ε΢ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ Παρουςύαςη οικοπϋδου Σοποθϋτηςη γενικού ςχόματοσ, παραλληλογρϊμμου, που ϋρχεται περαςιϊ με το βορινό τϋλοσ του οικοπϋδου και θα περικλεύει τισ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ. 3. ΢χεδύαςη ςυγκεκριμϋνου παραλληλογρϊμμου για τισ λειτουργύεσ του υπογεύου. 4. Σοποθϋτηςη τετραγώνου και τισ λειτουργύεσ του πρώτου ορόφου 5. Σοποθϋτηςη των δύο ςχημϊτων μαζύ, των δύο επιπϋδων αντύςτοιχα, και προςθόκη ςταθερού κανϊβου 2x2 μ για την οργϊνωςη του εςωτερικού 6. Οργϊνωςη εςωτερικού χώρου του ορόφου ςε τεμνόμενα παραλληλόγραμμα. 7. Γενικό διϊγραμμα ςύνθεςησ κατοικύασ.(κύριοσ χώροσ και ςτϋγαςτρο – pilotis) 8. Επιςόμανςη των κύριων αξόνων για την εύςοδο 9. ΢χεδύαςη ειςόδου βϊςη του κανϊβου 10. Επιςόμανςη κατακόρυφησ κυκλοφορύασ. 1. 2.

120

Διϊγραμμα 34 ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΙ΢ ΢ΠΕΣ΢Ε΢ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 11. Ωποψη από το εςωτερικό τησ κατοικύασ 12. Κύρια εύςοδοσ ςτο οικόπεδο 13. Ωποψη ςύνθεςησ των δύο ορόφων

121

122



΢ΠΙΣΙ για ΔΙΑΚΟΠΕ΢ ςτην ΑΙΓΙΝΑ, 1975

Ωλλο ϋνα «πϋτρινο» ςπύτι για τη ςυλλογό του Α. Κωνςταντινύδη. Αυτό τη φορϊ το ςχεδύαςε για την ανύπαντρη αδερφό του, για τισ θερινϋσ διακοπϋσ τησ. Ϋθελε να εύναι μικρό και ταυτόχρονα ευρύχωρο και να ενςωματώνεται με το τοπύο, όπωσ εύχε κϊνει και με το ςπύτι για διακοπϋσ ςτην Ανϊβυςςο (1962). Σα υλικϊ που χρηςιμοπούηςε όταν από τον ύδιο τον τόπο. Η πϋτρα εύναι η λεγόμενη πουριϊ, που την παρϊγει η γη τησ Αύγινασ, με ξανθωπό χρώμα, ώςτε να λϊμπει ςα χρυςόσ όταν πϋφτει πϊνω τησ το φωσ του όλιου. Η τοποθϋτηςη του κτιρύου ςτο οικόπεδο ϋγινε με βϊςη τον προςανατολιςμό, ώςτε να ςκιϊζονται και να λιϊζονται ςωςτϊ οι χώροι του, και με βϊςη τη θϋα προσ τη θϊλαςςα. Μοιϊζει αρκετϊ με το ςπύτι για διακοπϋσ ςτην Ανϊβυςςο (1962), αλλϊ εύναι ςαφώσ πιο μικρό. Διαθϋτει και αυτό ϋνα υπόςτεγο – pilotis -, όπου εύναι ο ενδιϊμεςοσ χώροσ για την επικοινωνύα του καθιςτικού με τον εξωτερικό χώρο. Η εύςοδοσ ςτην κατοικύα γύνεται από την ανατολό και περνώντασ μϋςα από τον υπόςτεγο χώρο βριςκόμαςτε από την εξώθυρα απευθεύασ μϋςα ςτον καθημερινό χώρο. ΢την βορινό πλευρϊ βρύςκεται το υπνοδωμϊτιο, όπου ενοποιεύται με τον καθημερινό χώρο, αφού δεν διαθϋτει πόρτα να απομονώνεται. ΢την νότια πλευρϊ τησ κατοικύασ βρύςκεται το καθιςτικό και η κουζύνα, τα οπούα διαθϋτουν και δικό τουσ εύςοδο από την δυτικό πλευρϊ του ςπιτιού. Σϋλοσ, ανούγοντασ όλα τα παρϊθυρα και τα ςυρόμενα πατζούρια, η κατοικύα γύνεται ϋνα με το υπόλοιπο τοπύο. Επύςησ με το να διαθϋτει δυτικϊ και ανατολικϊ ανούγματα ο αεριςμόσ ςτην κατοικύα εύναι φυςικόσ. Σο κτύριο εύναι οργανωμϋνο ςτον ύδιο κϊναβο 2 x2 μ. με μικρϋσ διαφορϋσ ανϊλογα με την χρόςη του χώρου. Για παρϊδειγμα ο κϊναβοσ ςτον χώρο του υπόςτεγου εύναι 2 x 2 μ, ενώ ςτον κύριο χώρο 2 x 4,5 μ. Ο κϊναβοσ 2 x 2 μ μεταφϋρεται και ςτον εξωτερικό χώρο, όπου τα εξωτερικϊ ςτοιχεύα που χρηςιμοποιεύ μοιϊζουν να υπακούν ςε αυτόν. Τπϊρχει, φυςικϊ, μύα ελευθερύα ςτην εφαρμογό του, όπου εύναι το πϊχοσ του ςκελετού του, δηλαδό 0,5μ. Φρηςιμοποιώντασ ςχιςτόπλακεσ ςτον υπόςτεγο χώρο και ςτα μονοπϊτια που ςχεδύαςε περιμετρικϊ του ςπιτιού, ενςωματώνει το εςωτερικό ϋδαφοσ με το εξωτερικό ςε μια αρμονικό διϊθεςη. Σα μονοπϊτια γύρω από το ςπύτι δεύχνουν να θϋλουν να προςτατεύςουν τον εςωτερικό χώρο, όπωσ και ςτην Ανϊβυςςο. Σοποθετεύ δύο κύριουσ διαδρόμουσ από ςχιςτόπλακεσ ςτισ δύο ειςόδουσ τησ κατοικύασ, δυτικϊ και ανατολικϊ (από το καθιςτικό και τον υπόςτεγο χώρο αντύςτοιχα) για να οριοθετόςει την εύςοδο και να

123

124

οδηγόςει τον επιςκϋπτη ό τον κϊτοικο ςτον εςωτερικό χώρο. Σϋλοσ τοποθετεύ ϋνα πεζούλι ςε περαςιϊ με τον υπόςτεγο χώρο προσ τη νότια πλευρϊ τησ κατοικύασ για να δεύξει την ςυνϋχειϊ του ςτον εξωτερικό χώρο. ΢αν να εύναι ϋνα δϋντρο που απλώνει τα κλαδιϊ του προσ τον όλιο και τη φύςη. ήςον αφορϊ την αναλογύα των χώρων που δημιουργεύ, εντϊςςονται ςε μια λογικό εξαςθϋνιςησ τησ αδιαφϊνειασ. Δηλαδό, υπϊρχει ϋνα παραλληλόγραμμο που περικλεύει τον πιο κλειςτό και αδιϊφανο χώρο, όπου εύναι και ο πιο ιδιωτικόσ. Αυτόσ εύναι το υπνοδωμϊτιο και το λουτρό. Καθώσ περνϊμε από τον διϊδρομο τησ κεντρικόσ εξώθυρασ βριςκόμαςτε ςτο επόμενο παραλληλόγραμμο που οριοθετεύ το καθιςτικό και την κουζύνα. Αυτόσ ο χώροσ, όπωσ αναφϋρθηκε και παραπϊνω, εύναι και διαμπερόσ αλλϊ ταυτόχρονα μπορεύ να τροποποιηθεύ ςε αδιϊφανο και κλειςτό χώρο (λόγω των κινητών πϊνελ- παντζουριών). Σϋλοσ ϋχουμε το παραλληλόγραμμο του υπόςτεγου, όπου εύναι το τελευταύο όριο προσ τη φύςη και εύναι διαμπερϋσ χωρύσ όρια να το περιορύζουν, μόνο το τελεύωμα τησ πλϊκασ. Αυτό που μοιϊζει να λεύπει από την κατοικύα αυτό ςε ςχϋςη με την μονοκατοικύα ςτην Ανϊβυςςο, εύναι ο ενδιϊμεςοσ χώροσ μεταξύ του καθιςτικού και τησ εξώθυρασ. ΢την Ανϊβυςςο, ο χώροσ αυτόσ χρηςιμοποιεύται για την ςτϊθμευςη του οικογενειακού αυτοκινότου και εύναι ϋνασ τρόποσ ϋκφραςησ τησ ςυνεχούσ κύνηςησ μϋςα ςτον χώρο. Ο λόγοσ που λεύπει από την κατοικύα ςτην Αύγινα, ύςωσ εύναι λόγω του πελϊτη, δηλαδό τησ αδερφόσ του. ΢υνεπώσ τον πρόςθεςε ςτο καθιςτικό με ςκοπό να το μεγαλώςει. Επύςησ παρατηρούμε και μεγαλύτερη διαμόρφωςη του υπαύθριου χώρου ςε μόκοσ, ύςωσ για να ιςορροπόςει την απουςύα του προηγούμενου χώρου. Εξϊλλου, μπορεύ ο Α. Κωνςταντινύδησ να ςχεδύαζε βϊςει τυπολογύασ, αλλϊ πϊντα ενδιαφερόταν για την ιδιαιτερότητα του κϊθε οικοπϋδου και τισ βαςικϋσ ανϊγκεσ του κϊθε πελϊτη του. Γι’ αυτό και ϋκανε τισ απαραύτητεσ τροποποιόςεισ ςτον κανόνα του, όπου ϋκρινε πωσ όταν απαραύτητο.

125

Διϊγραμμα 35

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Κϊτοψη κατοικύασ

126

Διϊγραμμα 36

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Παρουςύαςη οικοπϋδου Σοποθϋτηςη κανϊβου Οριςμόσ κεντρικού παραλληλογρϊμμου κατοικύασ Επιςόμανςη κεντρικών αξόνων Οριςμόσ εςωτερικού χώρου και ςτεγϊςτρου – pilotis Διαχωριςμόσ εςωτερικού χώρου ςε τομεύσ λειτουργιών Επιςόμανςη κύνηςησ μϋςα ςτην κατοικύα Σοποθϋτηςη εξωτερικών πλακοςτρώςεων και πεζουλιών

127

Διϊγραμμα 37

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΗΝ ΑΙΓΙΝΑ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 9. 10. 11.

Ωποψη κατοικύασ από τον δρόμο Καθιςτικό κατοικύασ ΢τϋγαςτρο - pilotis

128



ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΡΦΕ΢ του Α. ΚΨΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ

« ο βύοσ εν Ελλϊδι εύναι υπαύθριοσ »

Η αρχιτεκτονικό του Α. Κωνςταντινύδη αγγύζει το « κοινό και το κύριο » , την «αληθινό ουςύα » με « λογιςμό και μ’ όνειρο »31. Μϋνει ςταθερόσ ςε αυτϊ που ϋχει μϊθει και ερευνόςει. Δεν

αποκλύνει εύκολα, ϋωσ και καθόλου από τισ αρχικϋσ του ιδϋεσ. Εύναι αλόθεια ότι ϋχει απλοποιόςει τη δουλειϊ του, αλλϊ αυτό ϋγινε ςε βϊθοσ χρόνου και ύςτερα από προςωπικό του ϋρευνα για την τεχνικό του. Πιςτεύει ςτα ευρόματα τησ αρχιτεκτονικόσ του και προςπαθεύ να την υποςτηρύζει ςε κϊθε του ϋργο. Θεωρεύ ότι η αρχιτεκτονικό εςωκλεύει τισ αρετϋσ τισ καθημερινότητασ και τησ ζωόσ μασ γενικότερα. Οφεύλουμε να ζούμε δυναμικϊ και να εμπλουτύζουμε τον εαυτό μασ με δρϊςεισ και εμπειρύεσ, ϋτςι ώςτε να μπορούμε να τα διοχετεύςουμε ςτα « δοχεύα ζωόσ » μασ, δηλαδό ςτην κατοικύα μασ. ήλεσ οι ενϋργειεσ, αρχιτεκτονικϋσ και μη, δρουν και προκαλούν παρϊλληλα και αντιδρϊςεισ (νόμοσ τησ δρϊςησ – αντύδραςησ). Ϊτςι λειτουργεύ ϋνασ ϊνθρωποσ, αλλϊ και ϋνασ ςκελετόσ. Οι αρχϋσ του, ςτην αρχιτεκτονικό, προόλθαν από παρατόρηςη του περιβϊλλοντοσ, τησ κοινωνύασ και των αναγκών των ανθρώπων. Παρατηρώντασ τα «αθηναώκϊ ςπύτια» για παρϊδειγμα, διϋκρινε την ακόρεςτη επιθυμύα των ανθρώπων για διϊκριςη και την αγϊπη τουσ για ανϊδειξη τησ εξουςύασ και του πλούτου τουσ. Αυτό φυςικϊ και το κατϋκρινε, διότι θεωρούςε πωσ ο πλούτοσ βρύςκεται ςτην γη μασ. Σο ελληνικό ϋδαφοσ ϋχει όςη ομορφιϊ, πλούτο και εξουςύα χρειαζόμαςτε προκειμϋνου να διακριθούμε. Αυτϋσ του οι ςκϋψεισ φαύνονται και μϋςα από τα κτύριϊ του, τα οπούα ενςωμϊτωνε αρμονικϊ μϋςα ςτο περιβϊλλον τουσ. Ακόμα και όταν το οικόπεδο που του ζητούςαν να χτύςει όταν μϋςα ςτον ιςτό τησ πρωτεύουςασ (διαμϋριςμα ςε ταρϊτςα ςε πολυκατοικύα ςτην Βας. ΢οφύας,1951) προςπαθούςε να το ειςϊγει, χωρύσ να καταπνύγει τον τριγύρω του χώρο. Να δύνει διεξόδουσ προσ τα βουνϊ και τον υπαύθριο χώρο, όπου αυτό όταν δυνατό. Ακόμα και ςτα ϋργα που αφορούςαν διαμορφώςεισ τοπύων (διαμόρφωςη κόπου, Αθόνα Ζϊππειο , 1944-1945) προςπαθούςε να αναπαρϊγει το φυςικό τοπύο που περιϋβαλε τουσ χώρουσ, χωρύσ να γύνεται αιςθητό η παρϋμβαςό του. Ϋθελε δηλαδό, να μπορεύ να αςκεύ την αρχιτεκτονικό του χωρύσ να καταςτρϋφει το περιβϊλλον του χώρου.

Λόγια του Δ. ΢ολωμού, τον οπούο θαύμαζε.

129

130

Ενςτερνύςτηκε πϊρα πολλϊ ςτοιχεύα από την μελϋτη τησ αρχιτεκτονικόσ των « παλιών αθηναώκών ςπιτιών »32 , όπωσ η δομό και η διϊρθρωςό τουσ (βλ. αρχό κεφαλαύου). Σα αθηναώκϊ ςπύτια, οργανώνονται γύρω από ϋνα Α Ι Θ Ρ Ι Ο, δηλαδό γύρω από τον υπαύθριο χώρο. Ενςωματώνουν τη φύςη μϋςα τουσ, αφού δεν μπορούν όλα τα ςπύτια να επωφελούνται τησ θϋασ λόγω του ότι εύναι κοντϊ το ϋνα ςτο ϊλλο και ενςωματωμϋνα ςτον πυκνοκατοικημϋνο ιςτό τησ Αθόνασ. Επύςησ τον ενδιϋφερε η διαύγεια ςτη διϊταξη, η ςύνθεςη, η λιτότητα και η ουςύα. Η ουςύα που ορύζει πωσ ϋνα χτύςμα αρχιτεκτονικό δεν εύναι ούτε μια ςτεγνό τεχνικό, ούτε μια χωρύσ ηθικό ϋλεγχο πλαςτικό μορφολογύα, ό λιτότητα, ό ηθικό λιτότητα ˙ το κύριο γνώριςμα τησ αληθινόσ ελληνικόσ μορφόσ. Ϊνα ϊλλο ςτοιχεύο που αποκόμιςε από την μελϋτη αυτό εύναι η Σ Ζ Α Μ Α Ρ Ι Α33. Αυτό του ϋδωςε το ϋναυςμα να προςαρμόζει τισ κατοικύεσ του βϊςει του προςανατολιςμού, ϋτςι ώςτε να μπορεύ να εκμεταλλεύεται τον όλιο και τον αϋρα που τόςο απλόχερα μασ δύνει το ελληνικό κλύμα. Σου ϋδωςε ϋτςι την ευκαιρύα να παύζει με τουσ όγκουσ του ςπιτιού και να δημιουργεύ ϋνα παιχνύδι περιόγηςησ και εξερεύνηςησ πύςω από τουσ όγκουσ που κρύβονται και φανερώνονται. Μετϊ από αυτόν του την ανακϊλυψη, όρθε ϊλλη μύα που ςυνδυϊζει τον κλειςτό με τον ανοικτό χώρο. Ο χώροσ που χωρύζει το ιδιωτικό από το δημόςιο. Σο ΢ Σ Ε Γ Α ΢ Σ Ρ Ο. Αυτό το χρηςιμοποιούςε εύτε ωσ ϋναν περιφερειακό διϊδρομο με φυςικό φωτιςμό και αϋρα ώςτε να επικοινωνούν τα δωμϊτια μεταξύ τουσ, εύτε ωσ ϋνα βιοκλιματικό ςτοιχεύο. Λειτουργεύ ωσ προςτατευτικό, ςαν τισ ςημερινϋσ περςύδεσ, και κρατϊ μακριϊ τισ καυτϋσ ακτύνεσ του όλιου, αλλϊ ςυνϊμα δεν εμποδύζει το δροςερό αερϊκι να ειςϋλθει ςτα δωμϊτια. Σϋλοσ, παρατόρηςε και θαύμαςε τα υλικϊ που χρηςιμοποιούςαν ςτισ αυλϋσ τουσ και ο ςυνδυαςμόσ του επιχριςμϋνου ό πϋτρινου τούχου με τισ αντανακλϊςεισ των ςχιςτόπλακων και πλακόςτρωτων πϊνω ςτισ τζαμαρύεσ. Δηλαδό η επαλληλύα και ϋνωςη των φυςικών υλικών.

32 33

΢τοιχεύα παρμϋνα από το βιβλύο του αρχιτϋκτονα «τα παλιϊ αθηναώκϊ ςπύτια» Φαρακτηριςμόσ που δύνει ο ύδιοσ ςτο βιβλύο του «Σα παλιϊ Αθηναώκϊ ςπύτια»

131

132

Ϊτςι λοιπόν, με το ςυνδυαςμόσ των παρατηρόςεών του από τα « Παλιϊ Αθηναώκϊ ςπύτια » και η προςωπικό του ϋρευνα για τον κϊναβο και τισ πιο ςωςτϋσ μονϊδεσ χώρων, μϋςα από τα κτύριϊ του ενόςω όταν ςτον ΕΟΣ, κατϊφερε να αναπτύξει το δικό του λεξιλόγιο. ΢υνοπτικϊ, η αρχιτεκτονικό του περιλαμβϊνει : 1.

ϋναν κϊναβο ςταθερό, βϊςει του δειγματολογύου του

ςτϋγαςτρο, pilotis

3. αύθριουσ χώρουσ 4. υλικϊ του εκϊςτοτε περιβϊλλοντοσ 5. ςωςτό τοποθϋτηςη βϊςη προςανατολιςμού και θϋασ. 6. Μελϋτη τησ περιοχόσ και μορφολογικϊ και βιοκλιματικϊ

« Μπροςτϊ ςτα νωθρϊ ςκηνοθετόματα του ξϋνου, ςτόςαμε τη ζωντϊνια ενόσ νεοελληνικού αρχιτεκτονικού πνεύματοσ, που μϋςα από την αρχαώκό και κλαςικό πληρότητϊ του, δηλώνει πωσ και ςόμερα ςτην εποχό μασ μπορεύ να υπϊρξει ϋνασ ςύγχρονοσ αληθινόσ αρχιτϋκτονασ, με αληθινό αύςθημα και αληθινό αγϊπη. Που θα ςταθεύ και Έλληνασ, όχι γιατύ πύςω του υφύςταται ακόμα το αρχαιότροπο χτύςμα του Παρθενώνα, αλλϊ γιατύ θα ϋχει δαμϊςει τον εαυτό του ςτα ουςιαςτικϊ και αληθινϊ αιτόματα τησ δικόσ τουσ εποχόσ, ενώ απ’ την ϊλλη μεριϊ θα φϋρνει μϋςα του όλα τα εςωτερικϊ γνωρύςματα και ςτοιχεύα του αληθινού παρελθόντοσ.»34

΢τοιχεύα παρμϋνα από το βιβλύο του αρχιτϋκτονα «τα παλιϊ αθηναώκϊ ςπύτια»

133

134

III.

ΝΙΚΟ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ΢ , 1924 – ςήμερα

«Δεν πρϋπει να παραςυρόμαςτε από το ωραύο ςχϋδιο, τα ωραύα προοπτικϊ, τα διϊςημα ονόματα και τισ εντυπωςιακϋσ φωτογραφύεσ. Σο αρχιτεκτονικό ϋργο πρϋπει να διαθϋτει αρμονύα και ομορφιϊ και ςυγχρόνωσ να ικανοποιεύ τισ απαιτόςεισ του χρόςτη του. Κϊθε ςπύτι εύναι ϋνα αντικεύμενο φτιαγμϋνο για ανθρώπουσ, με αληθινϊ προβλόματα που πρϋπει να επιλυθούν»35

Ωλλοσ ϋνασ ςημαντικόσ αρχιτϋκτονασ τησ μεταπολεμικόσ περιόδου και τησ εποχόσ του εμφυλύου εύναι ο Νύκοσ Βαλςαμϊκησ. Η ϋννοια τησ γεωμετρύασ διαφαύνεται με μια μόνο ματιϊ ςτα αρχιτεκτονικϊ του ϋργα. Μια πιο κοντινό εξϋταςη ςτην δουλειϊ του όλα αυτϊ τα χρόνια ωσ ενεργόσ αρχιτϋκτονασ, ανακαλύπτουμε την ύπαρξη ενόσ κεντρικού θϋματοσ, ενόσ γεωμετρικού κανόνα που χρηςιμοποιούςε. Μιασ κοινόσ αρχόσ αντιμετώπιςησ των πραγμϊτων γύρω από τισ ςυνθϋςεισ του. Φρηςιμοποιεύ λύγα ςτοιχεύα ςύνθεςησ, η αρχιτεκτονικό του γλώςςα εύναι μετρημϋνη και η λεπτότητϊ του ςτην ςύνθεςη δομών, μορφών και λεπτομερειών εύναι αξιοθαύμαςτη. Οργανώνει τον χώρο, τα υψόμετρα και τουσ όγκουσ με λεπτότητα και ειλικρύνεια χωρύσ να καταφεύγει ςε παροδικϊ μϋςα και εκκεντρικότητεσ. Οι λεπτομϋρειεσ για το ϋργο του εύναι ςημαντικϋσ, αλλϊ ποτϋ δεν υπερκαλύπτουν τη ςυνολικό ςύλληψη του κτιρύου του. Για να μπορϋςουμε όμωσ να κατανοόςουμε τισ μεθόδουσ ςύλληψησ μιασ ιδϋασ καθώσ και τησ υλοπούηςόσ τησ, πρϋπει να ανατρϋξουμε το βιογραφικό του. ΢υνδυϊζοντασ τα βιώματϊ του και την αρχιτεκτονικό γεωμετρύα που γνώριςε (όπωσ αναφϋρθηκε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο) μπορούμε να καταλϊβουμε πλόρωσ την γεωμετρικό ανϊλυςη των ςυνθϋςεών του καθώσ και τη ςυμβολό του ςτην γεωμετρικό εξϋλιξη τησ αρχιτεκτονικόσ.36 Ο Νύκοσ Βαλςαμϊκησ γεννόθηκε(1924- ςόμερα) και ςπούδαςε ςτην Αθόνα, ςτο Εθνικό Μετςόβιο Πολυτεχνεύο (1946-1953). Προϋρχεται από οικογϋνεια που δεν εύχε κϊποια ςχϋςη με την αρχιτεκτονικό. Ο πατϋρασ του(Αντρϋασ Βαλςαμϊκησ) εύχε ιδρύςει ναυτιλιακό επιχεύρηςη ςτην Κεφαλονιϊ και η μητϋρα του (Πηνελόπη Λαζαρύδη) μεγϊλωςε ςτην Αθόνα, όπου ο ύδιοσ ϊνοιξε αργότερα και το δικό του αρχιτεκτονικό γραφεύο το 1953. Η περύοδοσ που τον ςτιγμϊτιςε ωσ προςωπικότητα εύναι η ταραγμϋνη περύοδοσ του Εμφυλύου, όπου και χρειϊςτηκε να διακόψει τισ ςπουδϋσ του και να ςτρατευτεύ. Μϊλιςτα του απονεμόθηκε και ϋνα βραβεύο ανδρεύασ για τισ υπηρεςύεσ του. Ακόμα και τότε όμωσ διατηρούςε επαφό με

35 36

ϋλεγε ο Ν. Βαλςαμϊκησ όταν το Ε.Μ.Π. τον ανακόρυττε επύτιμο διδϊκτορα Βιογραφικϊ ςτοιχεύα από το βιβλύο «Νύκοσ Βαλςαμϊκησ: αρχιτϋκτων / Μουςεύο Μπενϊκη» (2007)

135

136

το αντικεύμενό του. Κϊτω από το μαξιλϊρι του εύχε ϋνα βιβλύο με τα ϋργα του Le Corbusier για να τον ςυμβουλεύεται όποτε του περύςςευε χρόνοσ. Από αυτό και μόνο καταλαβαύνουμε με ποια πρότυπα ωρύμαςε η αρχιτεκτονικό του ςκϋψη.

137

138



Η ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ του Ν. ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ

Ϋθελε να υπερβεύ τουσ κανόνεσ. Να μην ςυμβιβαςτεύ με την αρχιτεκτονικό τϊςη τησ εποχόσ αυτόσ, ςτην Ελλϊδα. Φαρακτηρύζεται μοντϋρνοσ και δεν ςταμϊτηςε ποτϋ να εύναι. ΢υμβϊδιζε με την εποχό του αρμονικϊ, αλλϊ δεν ϋπαυε να εναρμονύζεται και με το παρελθόν (όπωσ εύδαμε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, διατόρηςε ςτοιχεύα από την γεωμετρύα του Mies van der Rohe και του Le Corbusier ). Διατηρούςε μια ιςορροπημϋνη ςτϊςη ανϊμεςα ςτο παρελθόν και το παρόν. ήπωσ εύδαμε και ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, διατόρηςε κϊποιεσ από τισ αρχϋσ των προγενϋςτερων αρχιτεκτόνων που εξετϊςαμε, αλλϊ εξελύχθηκε μϋςα από αυτούσ και την δικϋσ του ιδϋεσ και πεποιθόςεισ. Πϊντα ενϋπνεε μια απλότητα και φυςικότητα, όπου όταν ϊμεςα αντιληπτό από το κοινό. Η μοντερνικότητϊ του, λοιπόν, ξεπροβϊλει μϋςα από τισ απλϋσ και καθαρϋσ μορφϋσ που ϋδειχναν αβύαςτεσ και προφανεύσ. ήμωσ, όπωσ ςχεδόν όλεσ οι αρχιτεκτονικϋσ μελϋτεσ, ϋκρυβαν πύςω τουσ μια βαθειϊ και αφοςιωμϋνη ςυνθετικό ςκϋψη. Ωλλο ϋνα χαρακτηριςτικό τησ αρχιτεκτονικόσ του, εύναι η νϋα τεχνολογύα που ειςόγαγε μϋςα από τα κτύριϊ του. ήπωσ για παρϊδειγμα, οι πολύ λεπτϋσ ςκυροδετημϋνεσ πλϊκεσ και οι τερϊςτιοι πρόβολοι που τισ ςυμπληρώνουν. ήπωσ και ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ (που θα δούμε παρακϊτω), όταν από τουσ πρώτουσ που προκειμϋνου να καταςκευϊςουν αυτό που εύχαν ςτην φανταςύα τουσ, πϊλευαν χειρονακτικϊ μαζύ με τουσ εργϊτεσ και τουσ κτύςτεσ για να αποκτόςουν την τεχνογνωςύα και να το επιτύχουν. Οι αρχιτϋκτονεσ αναλαμβϊνουν να οραματιςτούν ϋνα ϋργο που απαντϊ με νϋο τρόπο ςε όδη γνωςτϊ ζητόματα. Οφεύλουν να πεύςουν τουσ πελϊτεσ τουσ για τισ ςυνθϋςεισ τουσ. Να ςκεφτούν τρόπουσ υλοπούηςησ των αναγκών και των απαιτόςεών τουσ με νϋεσ τεχνικϋσ και τρόπουσ. Ο Ν. Βαλςαμϊκησ λϋει «απϋναντι ςτη δουλειϊ τουσ πρϋπει να ςταθούμε ςκεπτικού. Να κοιτϊξουμε προςεκτικϊ τι μπορούμε να κρατόςουμε και τι όχι, τι νομύζουμε ότι αξύζει και ταιριϊζει ςε μασ, λαμβϊνοντασ υπόψη ότι το αρχιτεκτονικό ϋργο πρϋπει να διαθϋτει αρμονύα και ομορφιϊ, ςυγχρόνωσ όμωσ να ικανοποιεύ τισ απαιτόςεισ του χρόςτη.»

Σϋλοσ ϊλλο ϋνα χαρακτηριςτικό τησ αρχιτεκτονικόσ του, περιγρϊφεται από τα λόγια ενόσ φοιτητό αρχιτεκτονικόσ (του ΕΜΠ)που επιςκϋφτηκε την κατοικύα του Ν. Βαλςαμϊκη ςτην Υιλοθϋη το 2007. Λϋει ςυγκεκριμϋνα «…περύπου όλη η όψη που βλϋπει ο περαςτικόσ εύναι μόνο εμφανϋσ τούβλο με μια ξύλινη πόρτα να « ςπϊει »τη ςυνεχό επιφϊνεια. Σα λϋω όλα αυτϊ γιατύ δεν φαύνονται καλϊ ςε καμιϊ φωτογραφύα. Δεν εύναι « φωτογενό » . Μα εύναι ουςιαςτικϊ ςτην εμπειρύα του χώρου και φαύνονται μόνο από κοντϊ. Βλϋπετε μερικού ϊνθρωποι ςχεδιϊζουν ϋχοντασ ςτατικϋσ εικόνεσ ςτο μυαλό τουσ. Κϊδρα. Και τότε ςυνόθωσ τα κτύριϊ τουσ εύναι φωτογενό. Άλλοι ςχεδιϊζουν ϋχοντασ ςτο

139

140

νου τουσ μια κινούμενη εικόνα, μια περιπλϊνηςη ςτο χώρο, μια περιπλϊνηςη που όμωσ ϋχει να κϊνει και με τισ αιςθόςεισ…» . Αναφϋρεται ςτην ποιότητα τησ αρχιτεκτονικόσ του. Εύναι μια

αρχιτεκτονικό που απευθύνεται ςτισ αιςθόςεισ του ανθρώπου. Σο κρύο βορινό δωμϊτιο, την εκτυφλωτικό λϊμψη τησ νότιασ βερϊντασ, η διαφορετικό αύςθηςη τησ αφόσ των διαφορετικών υλικών όπωσ τούβλο, μπετόν, πϋτρα, ξύλο και πολλϊ ϊλλα εύναι ςτοιχεύα και ποιότητεσ τησ αρχιτεκτονικόσ που δεν μπορεύ να τισ καταλϊβει κϊποιοσ παρϊ μόνο αν επιςκεφτεύ το ύδιο το κτύριο και το βιώςει (ςύμφωνα με την εμπειρύα του φοιτητό). Εδώ ερχόμαςτε και ςτα λόγια του Α. Κωνςταντινύδη ο οπούοσ πύςτευε πωσ τα κτύρια εύναι «δοχεύα ζωόσ». Εμπερικλεύουν όλεσ τισ εμπειρύεσ των κατούκων τουσ και αποκτούν ςϊρκα και οςτϊ. Παρότι μοντερνιςτόσ και ςταθερόσ ςτισ πεποιθόςεισ του, ενςτερνύζεται διϊφορεσ ιδϋεσ τησ εκϊςτοτε εποχόσ και του περιβϊλλοντοσ μϋςα ςτο οπούο καλεύται να χτύςει. Σο ενδιαφϋρον εύναι ότι κϊθε ϋργο του, περνϊ από επανερμηνεύα και αποςαφόνιςη των αρχών, αναγκών και των αξιών. Μϋςα λοιπόν από αυτόν του την πορεύα και ςτϊςη απϋναντι ςτισ εκϊςτοτε αρχιτεκτονικϋσ τϊςεισ ςτϊθηκε τυχερόσ, διότι γνώριςε και κατανόηςε την αξύα τησ ελληνικόσ παρϊδοςησ από την αρχαιότητα μϋχρι τισ πιο πρόςφατεσ εξελύξεισ τησ αρχιτεκτονικόσ. ΢ε ςύγκριςη με την πορεύα του Α. Κωνςταντινύδη, ο Ν. Βαλςαμϊκησ ςτϊθηκε ανοικτόσ ςε κϊθε πρόκληςη και προςπαθούςε να αποκομύςει όςα πιο πολλϊ μπορούςε. Δεν ϋκλεινε το παρϊθυρο που μασ ςυνδϋει με την Ιςτορύα και το παρόν ταυτόχρονα. ήπωσ εύπαμε και προηγουμϋνωσ διατηρούςε ιςορροπημϋνη ςτϊςη ανϊμεςα ςτο παρελθόν και το παρόν. Ϋταν δεκτικόσ ςτισ αλλαγϋσ και προςαρμοςτικόσ. Ενςτερνύςτηκε ςτοιχεύα από τουσ μοντϋρνουσ ευρωπαύουσ αρχιτϋκτονεσ, αλλϊ διατόρηςε και την δικό του ταυτότητα. ΢τα διϊφορα ϊρθρα που γρϊφτηκαν για αυτόν και ςτισ ςυνεντεύξεισ που εύχε δώςει κατϊ καιρούσ, δεν ανϋφερε ποτϋ τα θεωρητικϊ ςημεύα εκκύνηςησ τησ ςκϋψησ και ϋμπνευςόσ του. Εύναι τησ ϊποψησ ότι ο αρχιτϋκτονασ επικοινωνεύ μϋςα από το ϋργο του. Σα κτύριϊ του μιλούν για αυτόν. Αυτό επιβεβαιώνεται φυςικϊ, αφού η αρχιτεκτονικό του ταυτότητα φαύνεται ξεκϊθαρα μϋςα από τα κτύριϊ του. ήπωσ ϋχει εκμυςτηρευτεύ και ο ύδιοσ, « Η βαςικό μου καθοδόγηςη εύναι ό ύδιοσ ο χρόςτησ και οι απαιτόςεισ του. ΢τόχοσ μου εύναι η δημιουργύα χώρων που λειτουργούν όπωσ πρϋπει και ϋχοντασ πϊντοτε υπόψη μου τη ςχϋςη μεταξύ ανθρώπου και κτιρύου, ςτο οπούο κατοικεύ.» Επύςησ προςθϋτει ότι πϊντα προςπαθεύ να ενοποιόςει τον εςωτερικό και

τον εξωτερικό χώρο. Σϋλοσ, δεν προςποιεύται ότι οι αρχϋσ αυτϋσ εύναι δικϋσ του. Απλϊ τοποθετεύ το υπόβαθρο το οπούο του ϋδωςε το ϋναυςμα για τισ δικϋσ του ςκϋψεισ. Δεν ςχεδιϊζει με

141

ΠΕΡΙΟΔΟ΢ Α΢ΚΗ΢Η΢ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΟ΢

Ο Νύκοσ Βαλςαμϊκησ, ςχεδύαζε τον χώρο και απωθούςε οτιδόποτε δεν ϋχει ςχϋςη με την αρχικό ιδϋα και ςκοπό του. Μϋςα από το αρχιτεκτονικό του ϋργο, φαύνεται η τελειότητα των καταςκευών του. Ϋταν επιβλϋπων ςχεδόν ςε όλα του τα ϋργα και μπορούμε κϊλλιςτα να διακρύνουμε την τελειότητα ςτην καταςκευό τουσ, λεσ και τα ϋχτιςε ϋνασ χειροτϋχνησ αρχιτϋκτονασ μόνοσ του. Η αρχιτεκτονικό του εύναι μοντϋρνα και κατϊφερε να μην την μετατρϋψει ςε ψυχρό και προβλϋψιμη. Θα την χαρακτόριζα πολυτελό απλότητα. Η αρχιτεκτονικό του μπορούςε να ενςωματώνει διϊφορα ςτοιχεύα αλλϊ δε δημιουργεύ «λαώκϊ» αρχιτεκτονικϊ κτύρια. Οι διαφοροποιόςεισ που παρατηρούνται ανϊ τα χρόνια εύναι λόγω των δραματικών αλλαγών ςτισ πολιτικϋσ, κοινωνικϋσ και τεχνολογικϋσ αλλαγϋσ. Σϋλοσ θα μπορούςαμε να πούμε ότι αρχιτεκτονικϊ, η δουλειϊ του Βαλςαμϊκη κϊνει μια μετϊβαςη από την ϋμφαςη ςτην οριζοντιότητα τησ μορφόσ ςτην ϋντονη ϋμφαςη τησ κυβικόσ ςύνθεςησ. Σα επακόλουθα αυτόσ τησ μετϊβαςησ εύναι οι αλλαγϋσ ςτην καταςκευό, ςτην καλύτερη ςτερεοπούηςη και ευελιξύα. Γενικϊ, οι διαφοροποιόςεισ αυτϋσ διακρύνονται ςε 2 ξεκϊθαρεσ τυπολογύεσ για ςπύτια ςτην εξοχό και ςτην πόλη και ςτην χρόςη τησ γεωμετρικόσ αφαύρεςησ. Σο κύριο χαρακτηριςτικό τησ αρχιτεκτονικόσ του εύναι η ικανότητϊ του να ενςωματώνει δικϊ του ςτοιχεύα ςτον μοντερνιςμό και να τον εμπλουτύζει με ςυνθετικϋσ και καταςκευαςτικϋσ αρχϋσ.

142

ςκοπό την αναπαραγωγό απαρχαιωμϋνων αντιλόψεων και ςυνθϋςεων. Για αυτούσ ακριβώσ του λόγουσ ο Νύκοσ Βαλςαμϊκησ θεωρεύται μϋχρι τώρα, και πιςτεύω για πϊρα πολύ καιρό ακόμα, ωσ ϋνασ αρχιτϋκτονασ «ςύγχρονα κλαςικόσ» . ήπωσ και ςτον Ωρη Κωνςταντινύδη, αξύζει να εξετϊςουμε πιο διεξοδικϊ τρύα δεύγματα αρχιτεκτονικόσ του Ν. Βαλςαμϊκη, προκειμϋνου να κατανοόςουμε πλόρωσ την γεωμετρύα που χρηςιμοποιεύ. Ϊτςι λοιπόν, επιλϋγοντασ τρεισ κατοικύεσ – βύλλεσ που ςχεδύαςε ςτισ αρχϋσ τισ καριϋρασ του37 θα δούμε τισ μεθόδουσ καταςκευόσ που ακολουθούςε καθώσ και τισ παραμϋτρουσ που τον περιόριζαν ςτην ςχεδύαςό τουσ.

Η επιλογό αυτό ϋγινε διότι οι κατοικύεσ αυτϋσ βρύςκονται κοντϊ χρονολογικϊ με τισ υπόλοιπεσ των ϊλλων δύο αρχιτεκτόνων και διότι εύναι χαρακτηριςτικϊ παραδεύγματα τησ αρχιτεκτονικόσ του.

143

144



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΠΑΡΑ΢ΦΗ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ 1961

Η κατοικύα Παρϊςχη εύναι η πρώτη από τισ πολλϋσ ιδιωτικϋσ κατοικύεσ που ϋκτιςε με τισ ύδιεσ προςωπικϋσ του αρχϋσ. Ανακαλώντασ βαςικούσ κανόνεσ του μοντϋρνου κινόματοσ, η κατοικύα αυτό, βαςύζεται ςε δυο πολύ βαςικϋσ αρχϋσ. Ο διαχωριςμόσ των χώρων, ςε χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ, καθώσ επύςησ και η ςυνϋχεια του εξωτερικού χώρου ςτον εςωτερικό και το ανϊποδο, μϋςα από τα τερϊςτια υαλοπετϊςματα ςτην όψη προσ τη θϊλαςςα. Ο Ν. Βαλςαμϊκησ χαρακτόριςε το κτύριο αυτό ελαφρϊ ςυνεςταλμϋνο, λόγω του φόβου που εύχε ο πελϊτησ του με το να προεξϋχει το κτύριο από τα βρϊχια. Η εύςοδοσ προςδιορύζεται από δύο Σ που ςχηματύζονται από δύο τοιχύα ςτην κϊτοψη και από τα τοιχύα με τισ πλϊκεσ ςτην όψη. Μπαύνοντασ ςτο κτύριο τα τοιχύα μασ οδηγούν ςτην τραπεζαρύα και ύςτερα ςτο καθιςτικό και ςτην κουζύνα, καθώσ και ςτο μεγϊλο υαλοπϋταςμα, όπου καταλόγει ςτο μπαλκόνι του ςπιτιού και ςτη θϋα ςτην θϊλαςςα. Ακολουθώντασ τον «κρυφό» διϊδρομο, φτϊνουμε ςτουσ χώρουσ διανυκτϋρευςησ, όπου αποτελούνται από τα υπνοδωμϊτια (τρύα υπνοδωμϊτια- ϋνα master δωμϊτιο και δύο κανονικϊ). Και οι δύο κατηγορύεσ διαθϋτουν τη δικό τουσ πλϊκα που εύναι διακριτό από την εύςοδο κιόλασ καθώσ και τη δικό τουσ θϋα. ΢ημαντικό παρϊμετροσ ςτο ςχεδιαςμό εύναι επύςησ και ο ηλιαςμόσ-ςκιαςμόσ καθώσ και ο προςανατολιςμόσ. Προςτατεύει τα δωμϊτια από τη θϊλαςςα και από τον όλιο. Αντύθετα το καθιςτικό και την κουζύνα τα τοποθετεύ ϋτςι ώςτε να επωφελούνται αφενόσ τησ θϋασ προσ τη θϊλαςςα και αφετϋρου τον ϊνεμο από αυτόν. Επύςησ βρύςκονται ςε μύα ικανοποιητικό απόςταςη από τη θϊλαςςα και κατακόρυφα και οριζόντια, με αποτϋλεςμα να προςτατεύονται από την θαλαςςινό αύρα που κατατρώει οτιδόποτε ςτον διϊβα τησ. Ϊνα κύριο χαρακτηριςτικό του αρχιτϋκτονα εύναι ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών. Αυτό το επιτυγχϊνει μϋςα από τισ δύο ξεχωριςτϋσ πλϊκεσ αλλϊ και από την κύνηςη μϋςα ςτο κτύριο. Ϊνασ επιςκϋπτησ δεν μπορεύ να καταλϊβει το ςύνολο τησ αρχιτεκτονικόσ ςύνθεςησ. Ούτε την φιλοςοφύα κύνηςησ μϋςα ςε αυτό (αυτό φϊνηκε και από την ανϊλυςη των γωνιών θϋαςησ ςε προηγούμενο κεφϊλαιο). Πιο ςυγκεκριμϋνα, όταν ειςϋρχεται μϋςα ςτον εςωτερικό χώρο τησ κατοικύασ, μπορεύ να διακρύνει μόνο αυτό που του επιτρϋπει η ςχεδύαςη του αρχιτϋκτονα, δηλαδό το καθιςτικό και τη θϋα ςτη θϊλαςςα . Οδηγεύται, μϋςα από τη ςχεδύαςη του αρχιτϋκτονα, ςτην θϋα, με αποτϋλεςμα να προςτατεύονται τα ιδιαύτερα δωμϊτια από αδιϊκριτα βλϋμματα. Σο ύδιο ιςχύει και για την εύςοδο του κτιρύου. Εύναι οριοθετημϋνη και κρυμμϋνη κατϊ ϋνα τρόπο, ϋτςι ώςτε να μπορούν να τη βρουν μόνο

145

146

οι επιθυμητού επιςκϋπτεσ. Οριοθετεύται από τρεισ γραμμϋσ ςτο χώρο. Σην οριζόντια πλϊκα, και τουσ δύο κατακόρυφουσ τούχουσ που διαςταυρώνονται μϋςα από την πόρτα. Κοιτϊζοντασ πιο βαθειϊ ςτη γεωμετρύα τησ κατοικύασ, οι βαςικϋσ κινόςεισ του Ν. Βαλςαμϊκη, εύναι ότι διακρύνει και διαχωρύζει τισ λειτουργύεσ μϋςα ςε αυτόν. Αυτό η κύνηςη φαύνεται αμϋςωσ από την κϊτοψη κιόλασ του κτιρύου, όπου διακρύνουμε δύο παραλληλόγραμμα να ενώνονται με μια κύνηςη - διϊδρομο. Αυτό εύναι και η κύρια αρχιτεκτονικό του κύνηςη για την κατοικύα. Με αυτόν τον τρόπο, τϋλοσ, μασ δεύχνει τη διϊθεςό του και τισ προθϋςεισ του. Θϋλει να διαχωρύζει τισ ιδιωτικϋσ λειτουργύεσ ( χώροι διανυκτϋρευςησ) αλλϊ χωρύσ να τισ αποκόπτει από τισ υπόλοιπεσ (χώροι διημϋρευςησ), γι ‘ αυτό ϊλλωςτε και τα παραλληλόγραμμα ενώνονται με την κύρια κύνηςη μϋςα ςτο κτύριο. Οι παρατηρόςεισ αυτϋσ φαύνονται καλύτερα μϋςα τα διαγρϊμματα και τισ φωτογραφύεσ, όπου μασ δεύχνουν την ςηματοδότηςη τησ ειςόδου, τον διαχωριςμό των πλακών καθώσ και την οριοθϋτηςη τησ θϋασ μϋςα από τισ κολώνεσ.

147

Διϊγραμμα 38

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΠΑΡΑ΢ΦΗ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ Κϊτοψη κατοικύασ

148

Διϊγραμμα 39

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΠΑΡΑ΢ΦΗ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ Διαγρϊμματα ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Παρουςύαςη οικοπϋδου και οριςμόσ κεντρικού τετραγώνου όπου θα περιϋχει τισ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ Οριςμόσ παραλληλογρϊμμου περαςιϊ με τον μαντρότοιχο και τοποθϋτηςη κανϊβου Ϊνταξη των δύο πλακών μϋςα ςτο τελευταύο παραλληλόγραμμο Σοποθϋτηςη μονϊδασ ϋνωςησ των δύο πλακών Διϊγραμμα ςύνθεςησ κατοικύασ Δημιουργύα μικρότερων παραλληλογρϊμμων όπου θα εύναι ο κύριοσ χώροσ των λειτουργιών Κατακερματιςμόσ των παραλληλογρϊμμων ςε πιο ςυγκεκριμϋνεσ λειτουργύεσ Σελικόσ διαχωριςμόσ δωματύων – χώρων

149

Διϊγραμμα 40

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΠΑΡΑ΢ΦΗ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ Διαγρϊμματα ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 9. Ωποψη τησ κατοικύασ από το εςωτερικό 10. Ωποψη τησ κατοικύασ από τη θϊλαςςα

150



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΛΑΝΑΡΑ, ΑΝΑΒΤ΢΢Ο΢ 1961

Ομούωσ και ςε αυτόν την βύλλα οι αρχιτεκτονικϋσ αρχϋσ εύναι οι ύδιεσ. Η βύλλα εκτεύνεται μϋςα ςε δύο οριζόντιεσ γραμμϋσ (ςαν ορύζοντασ) ,τισ πλϊκεσ. Εύναι ςαφόσ ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών από την πρώτη ματιϊ. Οι πλϊκεσ, για τουσ χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ, εύναι διαφορετικϋσ και αντύςτοιχα οι χώροι διαχωρύζονται με ϋναν διϊδρομο. Ο διαχωριςμόσ του χώρου ςτο καθιςτικό πραγματοποιεύται μόνο από τα ϋπιπλα ( ελεύθερη κϊτοψη-όψη ). Επύςησ οι περιττού τούχοι ϋχουν απομακρυνθεύ και τη θϋςη τουσ πόραν μεταλλικϋσ κολώνεσ που κϊνουν ακόμα πιο αιςθητό την ϋνωςη του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο. Σα δωμϊτια βρύςκονται απομονωμϋνα, ςε μια δικό τουσ πραγματικότητα θα ϋλεγα, αφού ϋχουν το δικό τουσ προςανατολιςμό, διαρρύθμιςη και θϋα. Σο ύδιο ιςχύει και για την κουζύνα, που ςε αυτόν την περύπτωςη δεν βρύςκεται μαζύ με το καθιςτικό, αλλϊ ςε δικό τησ ξεχωριςτό δωμϊτιο. Προφανώσ ςε αυτόν την οικύα ο πελϊτησ ϋπαιξε κυριότερο ρόλο από ότι ςτην οικύα Παρϊςχη. Γι’ αυτό ϊλλωςτε παρατηρούνται και κϊποιεσ μικρϋσ, αλλϊ αιςθητϋσ διαφορϋσ ςτην ςχεδύαςη. Ο Ν. Βαλςαμϊκησ δεύχνει να προτιμϊ να ελαχιςτοποιεύ τον διαχωριςμό των δωματύων με τούχουσ. ΢υνόθωσ ςχεδιϊζει διαχωριςτικϊ (όπωσ ο τούχοσ για το τζϊκι ωσ διαχωριςτικό του διαδρόμου και του καθιςτικού) ό κατϊλληλα ϋπιπλα ( όπωσ το υπερυψωμϋνο καθιςτικό ςτην προηγούμενη κατοικύα ) προκειμϋνου να ενοποιεύται οπτικϊ ο χώροσ, αλλϊ πρακτικϊ να διαχωρύζεται ςτην κύνηςη. Υυςικϊ όμωσ, χρηςιμοποιεύ κανονικούσ τούχουσ προκειμϋνου να διαχωρύςει τισ βαςικϋσ λειτουργύεσ (διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ). Ϊνα κύριο χαρακτηριςτικό του αρχιτϋκτονα εύναι ότι ςϋβεται τισ απόψεισ και τισ ανϊγκεσ του πελϊτη του. Δεν αψηφϊ τισ ανϊγκεσ τουσ και τισ πρωτοβουλύεσ τουσ. Προςπαθεύ να τα εντϊξει ςτον ςχεδιαςμό του, χωρύσ να αλλϊζει την κεντρικό του ιδϋα για αφαύρεςη και λειτουργικότητα. ΢ε ςχϋςη με την προηγούμενη βύλλα διακρύνουμε ακόμα περιςςότερο την ανϊγκη του για αφαύρεςη. Παρόλο που ςχεδιϊςτηκαν την ύδια χρονικό ςτιγμό, η ανϊγκη του αρχιτϋκτονα για ανεξαρτητοπούηςη από το ϋδαφοσ και από τα βαριϊ και αδιαφανό δομικϊ ςτοιχεύα εύναι κϊτι παραπϊνω από αιςθητό. Γι’ αυτό και εκεύ που του δόθηκε η ευκαιρύα να δεύξει πιο ϋντονα τον χαρακτόρα του και τισ προθϋςεισ του το ϋκανε. Σϋλοσ , ςε ςχϋςη με την οικύα Παρϊςχη, η βύλλα Λαναρϊ εύναι αρκετϊ πιο υπερυψωμϋνη από το ϋδαφοσ και πιο εκτεθειμϋνη ςτη θϊλαςςα. Μοιϊζει να αιωρεύται πϊνω από αυτόν θϋλοντασ να γύνουν ϋνα. Αυτό φαύνεται ακόμα πιο ϋντονα μϋςα από τισ

151

152

νυχτερινϋσ φωτογραφύεσ, όπου ο τομϋασ του καθιςτικού κυρύωσ, φαύνεται να επιπλϋει πϊνω ςτη θϊλαςςα και ο κρυφόσ φωτιςμόσ μοιϊζει να ςυναγωνύζεται τον ϋναςτρο ουρανό τησ Αναβύςςου. Παρατηρώντασ τισ φωτογραφύεσ και τα ςχϋδια που ακολουθούν, καταλαβαύνουμε ακόμα καλύτερα τισ προθϋςεισ του αρχιτϋκτονα. Από μια ματιϊ και μόνο φαύνεται η πρόθεςό του να οδηγόςει τον επιςκϋπτη προσ τη θϋα τησ θϊλαςςασ και να τον ξεναγόςει βόμα- βόμα μϋςα ςτη γεωμετρύα τησ κατοικύασ.

153

Διϊγραμμα 41

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΛΑΝΑΡΑ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο Κϊτοψη κατοικύασ

154

Διϊγραμμα 42

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΛΑΝΑΡΑ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο Διαγρϊμματα ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3. 4.

5. 6.

Παρουςύαςη οικοπϋδου και τοποθϋτηςη του πρώτου τετραγώνου που ϋρχεται ςε περαςιϊ με τον δρόμο Αναπαραγωγό πρώτου τετραγώνου και τοποθϋτηςη κανϊβου Επικρϊτηςη των δύο τελευταύων τετραγώνων και ςμύκρυνςη του ενόσ Σα δύο τετρϊγωνα ϋγιναν οι πλϊκεσ και μϋςα ςε αυτϊ εγγρϊφονται ϊλλα δύο παραλληλόγραμμα όπου θα τοποθετηθούν οι λειτουργύεσ τησ κατοικύασ Κατακερματιςμόσ των παραλληλογρϊμμων ςε μεγαλύτερεσ μονϊδεσ χώρων Σελικόσ κατακερματιςμόσ χώρων

155

Διϊγραμμα 43

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΛΑΝΑΡΑ ΢ΣΗΝ ΑΝΑΒΤ΢΢Ο Διαγρϊμματα ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 7. 8. 9.

Ωποψη τησ κατοικύασ από την εύςοδο Πλϊκεσ τησ κατοικύασ που εξϋχουν ςτο κενό Ωποψη από το εςωτερικό του καθιςτικού

156



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ, ΥΙΛΟΘΕΗ 1961

Αυτό η κατοικύα βρύςκεται ςε ϋνα μικρό ( τότε τουλϊχιςτον) προϊςτιο τησ Αθόνασ, τη Υιλοθϋη. Ο αρχιτϋκτονασ το ςχεδύαςε και το ϋχτιςε για λογαριαςμό τησ οικογϋνειϊσ του. Εύναι μϋχρι και ςόμερα η κατοικύα διαμονόσ του. Σο ςπύτι αυτό ουςιαςτικϊ εύναι ϋνασ ενιαύοσ χώροσ που ενςωματώνει όλεσ τισ απαραύτητεσ λειτουργύεσ. ΢ε αντύθεςη με τα προηγούμενα, δεν υπϊρχει ςαφόσ διαχωριςμόσ των λειτουργιών, εξ’ όψεωσ τουλϊχιςτον. Αντύθετα εύναι όλα κϊτω από μια κοινό πλϊκα. Οι χαρακτηριςτικϋσ κινόςεισ του αρχιτϋκτονα φυςικϊ και εύναι φανερϋσ με μια ματιϊ, όπωσ ο κϊναβοσ. Εύναι ορατόσ ςτο δϊπεδο μϋςα από τισ πλϊκεσ και ειςχωρεύ μϋςα ςτον κύριο χώρο, κύνηςη η οπούα εύναι καινούρια ςε ςχϋςη με τα προηγούμενα. Με αυτόν τον τρόπο δύνεται ακόμα μεγαλύτερη ϋμφαςη ςτην ενοπούηςη του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο. Η εύςοδοσ γύνεται πϊλι ανϊμεςα ςε 2 τούχουσ, εύναι ςαν να χαρϊςςει, ςτην κυριολεξύα, το ςυμπαγϋσ και ακλόνητο ςτοιχεύο προκειμϋνου να « ταρϊξει τα νερϊ », την ιςορροπύα δηλαδό του κτιρύου. Ομούωσ με τισ προηγούμενεσ βύλλεσ, κυριαρχεύ η οριζοντιότητα με την πλϊκα και τουσ κατακόρυφουσ τούχουσ, καθώσ επύςησ και η διαφϊνεια που μεταβϊλλεται με κινητϊ ςτοιχεύα (παιχνύδι με κενό-πλόρεσ). Διαθϋτει, επιπρόςθετα, μεταλλικϋσ κολώνεσ ςτισ όψεισ με τα υαλοπετϊςματα , όπωσ και η οικύα Λαναρϊ. ήςον αφορϊ τον εςωτερικό χώρο, υπϊρχει ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών όπωσ και ςτισ προηγούμενεσ κατοικύεσ, όςο και αν δεν φαύνεται εξωτερικϊ. Αμϋςωσ μετϊ την εύςοδο ςτο ςπύτι, υπϊρχει ϋνασ νοητόσ διϊδρομοσ που χτύζεται από ϋπιπλα. Από τη μύα πλευρϊ ϋχει τισ ντουλϊπεσ-αποθηκευτικούσ χώρουσ των υπνοδωματύων που βρύςκονται εκατϋρωθεν του διαδρόμου και από την ϊλλη πλευρϊ τοποθετεύ το καθιςτικό με το τζϊκι. ΢υνεπώσ, για ϋναν επιςκϋπτη η λογικό του κτιρύου, οι γραμμϋσ κύνηςησ δηλαδό, δεν εύναι ορατϋσ, με αποτϋλεςμα να προφυλϊςςονται τα υπνοδωμϊτια και οι ιδιαύτεροι χώροι. Αυτό που φανερώνεται ωσ πιο ςημαντικό από την εύςοδο τησ κατοικύασ, εύναι η νοητό ευθεύα που ενώνει την εύςοδο με τον εξωτερικό χώρο. Παρακϊμπτονται οι χώροι λειτουργύασ τησ. Θεωρώ , πωσ χρηςιμοπούηςε αυτό το τϋχναςμα (τησ ευθύγραμμησ ϋνωςησ τησ ειςόδου με τη βερϊντα) ςτην δικό του κατοικύα, διότι όθελε να τονύςει τον χώρο που τον αντιπροςωπεύει περιςςότερο. Σον χώρο ηρεμύασ και χαλϊρωςόσ του, τον χώρο ςτον οπούο μπορεύ να αποςυμφορόςει το μυαλό του από τισ ςκϋψεισ, να εμπνευςτεύ και να επαναφορτύςει τισ «μπαταρύεσ» του. Μϋςα από τη γεωμετρύα των κατοικιών που

157

158

αναλύςαμε και προηγουμϋνωσ, καταλαβαύνουμε ότι δύνει ιδιαύτερη ςημαςύα ςτην επαφό με τον εξωτερικό χώρο. Ωρα, ςυμπεραύνουμε ότι αυτόσ εύναι και ο χώροσ που τον ικανοποιεύ περιςςότερο και από ϊποψη γεωμετρύασ, αλλϊ και από ϊποψη ςπουδαιότητασ ςε μια αρχιτεκτονικό ςύνθεςη. ΢ε αντύθεςη με τισ προηγούμενεσ βύλλεσ, η οικύα Βαλςαμϊκη διαθϋτει ϋνα αύθριο ανϊμεςα ςτο λουτρό και τα δύο υπνοδωμϊτια. ΢τοιχεύο που το βλϋπουμε πρώτη φορϊ ςτον αρχιτϋκτονα. Θα μπορούςε να δηλώνει την ϋντονη επιθυμύα του για ςυνομιλύα του κτιρύου με τη φύςη και τον εξωτερικό χώρο. Επύςησ, μην ξεχνϊμε ότι η οικύα βρύςκεται μϋςα ςτον ιςτό μιασ πόλησ επομϋνωσ οι ευκαιρύεσ για ηλιόλουςτα δωμϊτια εύναι πϊρα πολύ λύγεσ. Με τη χρόςη όμωσ του αύθριου, τα υπνοδωμϊτια που δεν ϋχουν δικό τουσ χώρο να εξϋλθουν , μπορούν να απολαμβϊνουν τη φύςη από το αύθριο. Σϋλοσ, ϋνα ϊλλο χαρακτηριςτικό που υποδηλώνει τον νοητό διαχωριςμό των χώρων ςε υποδιαιρϋςεισ, εύναι η αλλαγό τησ κλύμακασ του υλικού του δαπϋδου. ΢ε όλουσ τουσ χώρουσ από την εύςοδο μϋχρι τον εξωτερικό χώρο, το δϊπεδο καλύπτεται από ανοιχτόχρωμεσ πλϊκεσ τετρϊγωνου μεγϋθουσ. ήταν όμωσ φτϊνουμε ςτην κουζύνα και το λουτρό, οι πλϊκεσ αυτϋσ ςπϊνε ςε πολύ μικρϊ παραλληλόγραμμα κομμϊτια, του ύδιου υλικού όμωσ, με αποτϋλεςμα να δεύξουν την διαφοροπούηςό τουσ. Εύναι χώροι μικρότερησ ςημαςύασ (λόγω τησ μικρότερησ διαμϋτρου πλϊκασ) αλλϊ ταυτόχρονα και χώροι ξεχωριςτού, αφού επιλϋγει να τουσ διαφοροποιόςει. Μϋςα από τισ φωτογραφύεσ τησ κατοικύασ και τα ςχϋδια, μπορούμε να διαπιςτώςουμε τα προλεγόμενα. Σην ταυτόχρονη ενοπούηςη και διαχωριςμό των λειτουργιών με την ενιαύα πλϊκα και τα επιμελώσ τοποθετημϋνα ϋπιπλα. Καθώσ και την προςεγμϋνη επαφό του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο.

159

Διϊγραμμα 44

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ Κϊτοψη κατοικύασ

160

Διϊγραμμα 45

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3.

5. 6.

Παρουςύαςη οικοπϋδου και πρώτη ςχεδιαςτικό κύνηςη, ϋνα τετρϊγωνο ςε περαςιϊ με την ορθογώνια γωνύα του οικοπϋδου Πολλαπλαςιαςμόσ τετραγώνου προσ τα κϊτω ΢την τομό των δύο τετραγώνων «βρύςκει» την πλϊκα που θα καλύψει τισ λειτουργύεσ. Επύςησ τοποθετεύ τον κϊναβο που θα ακολουθόςει Μετατόπιςη τησ πλϊκασ ςε ϋνα μϊτι του κανϊβου, χϊραξη ευθύγραμμησ κύνηςησ που οδηγεύ ςτον κόπο και χϊραξη ϊξονα πλϊκασ ΢μύκρυνςη χώρου κϊτω από την πλϊκα που θα οριοθετεύ την κύνηςη γύρω από την κατοικύα ΢μύκρυνςη προηγούμενου χώρου και δημιουργύα χώρου που θα περιλαμβϊνει τισ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ

161

Διϊγραμμα 46

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 7. 8. 9.

Οριοθϋτηςη τετραγώνου που θα περιλαμβϊνει τουσ χώρουσ διημϋρευςησ Αναπαραγωγό τετραγώνου προσ τα ϋξω Διχοτόμηςη, ςμύκρυνςη και δημιουργύα παραλληλογρϊμμου, εύναι οι κινόςεισ τροποπούηςησ των προηγούμενων τετραγώνων. Ϊτςι δημιουργεύται η γεωμετρύα του εξωτερικού χώρου (πιςύνα, καθιςτικό, χώροσ ςτϊθμευςησ) 10. Επανερχόμαςτε ςτο εςωτερικό, όπου γύνεται επεξεργαςύα του τετραγώνου και του παραλληλογρϊμμου που απομϋνει ωσ προσ την εςωτερικό τουσ διαρρύθμιςη. 11. Κεντρικό διϊγραμμα ςύνθεςησ 12. Σελικό διαρρύθμιςη εςωτερικού. Σο παραλληλόγραμμο περιλαμβϊνει τα υπνοδωμϊτιο και το λουτρό. Σο τετρϊγωνο περιλαμβϊνει το καθιςτικό, την κουζύνα και τον διϊδρομο που οδηγεύ ςτο εξωτερικό.

162

Διϊγραμμα 47

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 13. Ωποψη κατοικύασ από την πιςύνα 14. Ωποψη κατοικύασ, πριν ολοκληρωθεύ.

163

164



ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΡΦΕ΢ του Ν.ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ38

Ο Ν. Βαλςαμϊκησ, εύναι ϋνασ μοντερνιςτόσ39. Σα ϋργα του τα θαυμϊζαμε και θα τα θαυμϊζουμε για πολλϋσ γενιϋσ ακόμα. Προςπαθεύ, και αυτό φαύνεται και μϋςα από την αρχιτεκτονικό του, να θϋτει όρια αλλϊ και να επικοινωνεύ μϋςα από αυτϊ ςτο ϋπακρον. ΢ε κϊθε του αρχιτεκτονικό ϋργο εξερευνούςε διαφορετικϊ την επαφό των λειτουργιών και των δωματύων με τον εξωτερικό χώρο. Ιδιαύτερη ϋμφαςη ϋδινε πϊντα ςτην εύςοδο και ςτην επαφό με τα τριγύρω κτύρια ό τη φύςη, ανϊλογα το οικόπεδο. Θϋτοντασ ςε ςύγκριςη τισ βύλλεσ ςτην Ανϊβυςςο (Παρϊςχη και Λαναρϊ) και την κατοικύα του ςτην Υιλοθϋη, δεν διαφϋρει πολύ ο τρόποσ αντιμετώπιςησ τησ ειςόδου. ΢χεδόν πϊντα επιλϋγει να την τοποθετεύ ςχετικϊ κρυμμϋνη. Εύναι μια ςχιςμό μϋςα ςτουσ «ςκληρούσ» τούχουσ. Εντϊςςονται μϋςα ςτην λογικό του κενού- πλόρουσ που ϋχει το κτύριο. Η επαφό με το εξωτερικό περιβϊλλον, από την ϊλλη πλευρϊ διαφοροποιεύται ςτισ 3 αυτϋσ βύλλεσ. ΢την Ανϊβυςςο, τα οικόπεδα όταν ελεύθερα και η φύςη μεταφρϊζεται κυρύωσ ςτη θϋα προσ τη θϊλαςςα και ςτο βραχώδεσ τοπύο που περιτριγύριζε τα κτύρια. Αντύθετα ςτην Υιλοθϋη, δεν υπόρχε κϊποιο φυςικό πρϊςινο ό κϊποια ςυγκεκριμϋνη θϋα. Αν και θεωρώ ότι την περύοδο που το ϋκτιςε η θϋα προσ το βουνό θα όταν ορατό από το επύπεδο του ςπιτιού και μϊλιςτα από την πλευρϊ που βρύςκεται η πιςύνα. Αφόνει, γενικϊ, χώρο προσ την πλευρϊ που εύναι η φύςη, ακόμα και αν δεν υπϊρχει διαθϋςιμοσ χώροσ, τον δημιουργεύ μϋςα από την γεωμετρύα τησ αρχιτεκτονικόσ του ςύνθεςησ και τα ςτοιχεύα που χρηςιμοποιεύ ( αύθριο ). Σα κτύριϊ του χαρακτηρύζονται από την γαλόνη που αποπνϋουν και από την καθαρότητα ςτην μορφό τουσ. ΢υνόθωσ ορύζονται ςτο χώρο από δύο ϊξονεσ, ϋνα οριζόντιο και ϋνα κατακόρυφο ( ϋνα Σαυ). Με αυτόν την λογικό ςτισ πλϊκεσ και με τον φωτιςμό που επιλϋγει, επιτυγχϊνει την ενοπούηςη του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο. Επύςησ ιδιαύτερη ϋμφαςη δύνει και ςτα ϋπιπλα που ςχεδιϊζει για το κϊθε κτύριό του. ΢υνόθωσ υπερυψώνει τουσ χώρουσ προκειμϋνου να τουσ διαχωρύςει, λόγω ϋλλειψησ τούχων, πετυχαύνοντασ ϋτςι ελευθερύα κύνηςησ. Από την ϊλλη πλευρϊ όμωσ, του ϋνοικου, δεν υπϊρχει ελευθερύα αλλαγόσ μϋςα ςτον χώρο. ΢την ουςύα, τοποθετώντασ ςταθερϊ ϋπιπλα και υψώματα, «τα χϋρια του ιδιοκτότη εύναι δεμϋνα». Απλϊ προςαρμόζεται ςε αυτϊ κι ύςωσ να μπορεύ να τουσ αλλϊζει χρόςη, αλλϊ γενικϊ οι κινόςεισ του εύναι περιοριςμϋνεσ.

38 39

Προςωπικό κριτικό ςτο ϋργο του, ςύμφωνα με τη βιβλιογραφύα ήπωσ τον ςυνηθύζουν να τον χαρακτηρύζουν

165

ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΙ

Γενικϊ τα αρχιτεκτονικϊ ϋργα του Ν. Βαλςαμϊκη χωρύζονται ςε 3 περιόδουσ (διαχωριςμόσ που γύνεται ςτο βιβλύο του Η. Κωνςταντόπουλου για τον Ν. Βαλςαμϊκη). Αξύζει όμωσ να δούμε την πορεύα του ανϊ περιόδουσ για να παρακολουθόςουμε την εξϋλιξη τησ γεωμετρύασ ςτισ ςυνθϋςεισ του. ΢την αρχό τησ καριϋρασ του (1950-1963) αςχολόθηκε με καταςτόματα και κϊποιεσ βύλλεσ. ΢ε αυτόν την περύοδο φαύνεται η διϊθεςό του για αφαύρεςη και υπϊρχει μια μετϊβαςη από την ςκληρό κϊθετη και οριζόντια επιφϊνεια ςτο καθαρό ςχόμα, τον κύβο. Σο οπούο εύναι ςχετικϊ αξιοπερύεργο, διότι αρχιτϋκτονεσ, όπωσ ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ, προςπαθούςε, να αποφύγει, ό καλύτερα να διαςτϊςει τον κύβο. Να ανεξαρτητοποιηθεύ από αυτϊ τα ςταθερϊ όρια. Αντύθετα ο Ν. Βαλςαμϊκησ όθελε να καταλόξει εκεύ. Σο ενδιαφϋρον εύναι ότι παρόλο που ςε κατοψικό επύπεδο μοιϊζει να δημιουργεύ ϋναν κύβο κλειςτό, ςτην ουςύα προςθϋτοντασ όλα τα ςτοιχεύα μαζύ καταλόγει ςτο να επεκτεύνει την αρχιτεκτονικό του ςε όλο τον περιβϊλλοντα χώρο, με αποτϋλεςμα να υπϊρχουν τελικϊ αςαφό όρια και ο κύβοσ να διαςπϊται. Η επόμενη ςχεδιαςτικό του περύοδοσ χαρακτηρύζεται πλϋον από τον κύβο, και όχι από τισ επιφϊνειεσ (1963-1978). ΢ε αυτόν την φϊςη ςχεδύαςε κυρύωσ, ξενοδοχεύα και ςπύτια. Σο κύριο χαρακτηριςτικό τουσ εύναι ο ϊςπροσ κύβοσ που ϊντληςε από τισ ελληνικϋσ νηςιώτικεσ ομορφιϋσ. Σο παιχνύδιςμα με τον φωσ, και ο καθαρόσ όγκοσ εύναι χαρακτηριςτικϊ γνωρύςματα των νηςιώτικων κτιςμϊτων. Εξακολουθεύ να ενδιαφϋρεται φυςικϊ για την προςταςύα από τουσ εξωγενεύσ παρϊγοντεσ. Υαύνεται ότι η ιςορροπύα μεταξύ τησ λειτουργύασ και τησ αιςθητικόσ ϋχει κλονιςτεύ. Πλϋον δεν χρηςιμοποιεύ τα υλικϊ προκειμϋνου να διαχωρύςει νοητϊ τουσ χώρουσ. Αντύθετα τα χρηςιμοποιεύ πιο κυριολεκτικϊ, προκειμϋνου να προςτατϋψει δηλαδό κϊποια ςημεύα από εξωγενεύσ παρϊγοντεσ. Προςπαθεύ επύςησ, να εφαρμόςει ςτα κτύριϊ του αυςτηρϋσ καταςκευαςτικϋσ αρχϋσ, χωρύσ να τον ενδιαφϋρει πλϋον η αιςθητικό. Ϊτςι οι προηγούμενεσ κινόςεισ του, όπωσ το αύθριο, μετατρϋπονται ςε ολόκληρεσ ςχεδιαςτικϋσ αρχϋσ και αποκτούν την κυριολεκτικό τουσ ςημαςύα. ήταν, για παρϊδειγμα του ζητούν να χτύςει ϋνα ςπύτι, το χτύζει με ςυμπαγόσ τούχουσ από πϋτρα, χωρύσ να διαςπϊται η δομό του, ούτε να δημιουργούνται κενϊ – πλόρη (όπωσ ϋκανε ςτισ κατοικύεσ που εξετϊςαμε εκτενώσ προηγουμϋνωσ). Σϋλοσ, η τελευταύα περύοδοσ(1978-1983) δεύχνει την πλόρη απομϊκρυνςό του από την οριζοντιότητα και την ελευθερύα και πληςιϊζει όλο και πιο κοντϊ ςτο τρύπτυχο Κυτταρικό δομό – Κυβικό δομό – Σοιχοποιύα.

166

Σο ζότημα τησ αλλαγόσ τησ θϋασ - προςανατολιςμού και τησ οργϊνωςησ.

.Θϋα Ϊνα ϊλλο ςημαντικό ςτοιχεύο ςτον Βαλςαμϊκη, εύναι ο τρόποσ που παρουςιϊζει τη θϋα. ΢τισ κατοικύεσ που εξετϊςαμε, η θϋα παρουςιαζόταν μϋςα από το «κϊδρο» που δημιουργούςαν οι οριζόντιεσ πλϊκεσ του δαπϋδου και τησ οροφόσ ό ακόμα και τα κενϊ που ϊφηναν οι μεταλλικϋσ κολώνεσ που ςτόριζαν την πλϊκα. Δεν διακοπτόταν από τύποτα. ΢υνόθωσ το κτύριο όταν υπερυψωμϋνο, εύτε λόγω φυςικού εδϊφουσ εύτε λόγω αρχιτεκτονικόσ χειρονομύασ του ύδιου, και με αυτόν τον τρόπο η θϋα όταν καθαρό, αναπόςπαςτη. Ο αρχιτϋκτονασ επιλϋγει την καλύτερη θϋα να την χαρύςει ςτουσ χώρουσ κοινόσ χρόςησ, όπωσ το καθιςτικό, την κουζύνα και την τραπεζαρύα. Εύναι χώροι που απευθύνονται και ςτουσ επιςκϋπτεσ του ςπιτιού. Επομϋνωσ τουσ κϊνουν ακόμα πιο φιλικούσ προσ αυτούσ. Κϊθε ενότητα χώρου όμωσ, φροντύζει να διαθϋτει τη δικό τησ ξεχωριςτό θϋα. Ακόμα και όταν αυτό δεν εύναι εφικτό λόγω τησ θϋςησ και τησ γεωμετρύασ του ύδιου του οικοπϋδου, δημιουργεύ τεχνητό θϋα. ήπωσ εύναι το αύθριο.

. Οργϊνωςη ΢υνόθωσ οργανώνει τα κτύριϊ του, ςε δύο ϊξονεσ (Σαυ). Αυτό η οργϊνωςη εύναι ορατό ςε όλεσ τισ διαςτϊςεισ. Φρηςιμοποιεύ το Σαυ για να υποδεύξει την εύςοδο ςτο κτύριο, για να «καδρϊρει» τη θϋα και τϋλοσ για να διαχωρύςει τα υπνοδωμϊτια (χώροι διανυκτϋρευςησ) από τουσ υπόλοιπουσ χώρουσ40. Με αυτόν την διαρρύθμιςη πετυχαύνει πολλϊ οφϋλη για το κτύριο και για τουσ ενούκουσ του. Αρχικϊ, εκμεταλλεύεται την θϋα, τοποθετώντασ την μεγαλύτερη κύνηςη παρϊλληλα με αυτό. Επύςησ, προςτατεύει τουσ πιο ιδιαύτερουσ χώρουσ, διότι ο επιςκϋπτησ προςελκύεται από την θϋα και όχι από τον «υποτιθϋμενο» διϊδρομο που οδηγεύ ςτα υπνοδωμϊτια. Σϋλοσ, λόγω αυτού, ο επιςκϋπτησ αντιλαμβϊνεται μια ψευδό λογικό τησ γεωμετρύασ του κτιρύου, και καταλαβαύνει ότι ειςερχόμενοσ ςτο ςπύτι θα απολαύςει τη θϋα, αλλϊ δεν θα γνωρύςει το ςπύτι αυτό καθεαυτό (δεν θα περιηγηθεύ δηλαδό με μια ενιαύα κύνηςη ςε όλο το ςπύτι, παρϊ μόνο ςτον κεντρικό του καθιςτικό χώρο ό ςτον εξωτερικό χώρο).

΢υνόθωσ ςτον οριζόντιο ϊξονα τοποθετεύ τον διϊδρομο που οδηγεύ ςτουσ χώρουσ διανυκτϋρευςησ, ενώ ςτον κατακόρυφο την εύςοδο και το καθιςτικό.

167

168

Γενικϊ θα λϋγαμε ότι τα ϋργα του αρχιτϋκτονα Ν. Βαλςαμϊκη, διακρύνονται από την αφαιρετικότητϊ, την κομψότητα και τον μοντερνιςμό . Παρόλο που ενςτερνύςτηκε, όπωσ εύδαμε, οριςμϋνεσ αρχϋσ από προγενϋςτερουσ αρχιτϋκτονεσ με τον δικό του τρόπο, δημιούργηςε μοναδικϊ και ξεχωριςτϊ αρχιτεκτονικϊ ϋργα. Εξϊλλου ποιοσ δεν ϋχει μελετόςει πρώτα τουσ προγενϋςτερούσ του αρχιτϋκτονεσ πριν αρχύςει να ςχεδιϊζει; ΢κοπόσ εύναι να μπορεύ κϊποιοσ να οικειοποιεύται τα χαρακτηριςτικϊ ϊλλων αρχιτεκτόνων και να τα εξελύξει. Η τϋχνη μοιρϊζεται προκειμϋνου να εξελύςςεται. Σϋλοσ, το κύριο χαρακτηριςτικό που ποτϋ δεν εγκατϋλειψε, εύναι η λογικό τησ αφαύρεςησ και τησ ευελιξύασ. Επύςησ, η ςχϋςη των ϋργων του με τον περιβϊλλοντα χώρο, καθώσ και η εκμετϊλλευςη των εκϊςτοτε τεχνικών καταςκευόσ και διαχεύριςησ υλικών. ΢ημαντικό εύναι, επύςησ να ςυνοψύςω τα γεωμετρικϊ και ςυνθετικϊ ςτοιχεύα που αποτελούν τισ ςυνθϋςεισ του, ώςτε να μπορούμε να τον ςυγκρύνουμε αργότερα με τουσ ϊλλουσ δύο αρχιτϋκτονεσ τησ ελληνικόσ μεταπολεμικόσ περιόδου, ώςτε να καταλόξουμε ςτισ γενικϋσ γεωμετρικϋσ αρχϋσ. Ϊτςι λοιπόν, ο Ν. Βαλςαμϊκησ χρηςιμοποιεύ ςτισ ςυνθϋςεισ του τα εξόσ χαρακτηριςτικϊ : 1.

Κϊναβοσ οργϊνωςησ κϊτοψησ

2. Αφαιρετικότητα ςτη μορφό, απλοπούηςη ςτισ κινόςεισ 3. Εναρμόνιςη με τον περιβϊλλοντα χώρο (χρόςη αιθρύου όπου χρειϊζεται) 4. Προςανατολιςμόσ των χώρων (διημϋρευςη – διανυκτϋρευςη) 5. Φρόςη προηγμϋνησ τεχνολογύασ 6. Η μορφό και η λειτουργύα ςυνυπϊρχουν ιςϊξια και αρμονικϊ

169

170

IV.

ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, 1926-1977

Ϊνασ ταλαντούχοσ μεταπολεμικόσ αρχιτϋκτονασ και από τουσ κύριουσ εκπροςώπουσ τησ περιόδου αυτόσ. Εύχε ϊρτια επιςτημονικό κατϊρτιςη και ευρύτατεσ τεχνολογικϋσ γνώςεισ. Αντιμετώπιςε κϊθε ϋργο του με τον ύδιο ςεβαςμό και προςοχό, εφαρμόζοντασ τισ τεχνικϋσ του. Σα ϋργα του χαρακτηρύζονται από τη λειτουργικότητα τησ οργϊνωςησ, την καθαρότητα τησ μορφόσ, την ςαφόνεια ςτην καταςκευό, την ευελιξύα και τη δυνατότητα αλλαγόσ τουσ από τον ύδιο τον χρόςη, καθώσ και από την χρόςη προηγμϋνων τεχνολογικών καινοτομιών και τον ςεβαςμό προσ το τοπύο και το περιβϊλλον. ίςτερα από αυτϊ τα γνωρύςματα τησ αρχιτεκτονικόσ του, εύναι αυτονόητο ότι οφεύλω να τον ςυμπεριλϊβω ςτουσ αρχιτϋκτονεσ που μελετϊω ςτην ερευνητικό μου, αφού η γεωμετρύα που χρηςιμοποιεύ εύναι υποδειγματικό. ήπωσ και ςτουσ προηγούμενουσ αρχιτϋκτονεσ, για να καταλϊβουμε την λογικό ςχεδύαςόσ του και τησ γεωμετρύασ που ακολουθεύ, οφεύλουμε να πούμε λύγα ςτοιχεύα για τη ζωό του και τισ ϋρευνεσ που ϋκανε ο ύδιοσ. Ϊτςι, ςτο τϋλοσ τησ ανϊλυςησ, θα εύμαςτε ςε θϋςη να διακρύνουμε τα χαρακτηριςτικϊ τησ αρχιτεκτονικόσ του και να καταλόξουμε ςτην γεωμετρύα που τον χαρακτηρύζει. Ο Σϊκησ Φ. Ζενϋτοσ γεννόθηκε ςτην Αθόνα (1926-1977). Ϋταν γόνοσ εύπορησ οικογϋνειασ κοςμηματοπώλων. Πϋραςε τα εφηβικϊ του χρόνια μϋςα ςτην κατοχό, όπου τον επηρϋαςε πϊρα πολύ. Πϊντα ενδιαφερόταν για τον πόνο του λαού, την διαρκό ανϊγκη για ελευθερύα και επιβύωςη. Γι ‘ αυτό ϊλλωςτε και από νωρύσ ϋγινε μϋλοσ την ΕΠΟΝ 41. ήςον αφορϊ τα ςπουδαςτικϊ του χρόνια, κατόπιν παρότρυνςησ ενόσ οικογενειακού φύλου, προςανατολύςτηκε ςτισ αρχιτεκτονικϋσ ςπουδϋσ ςτο Παρύςι. Ϊτςι λοιπόν μϋχρι τα 18 του χρόνια (1945) μαθότευε ςτη ςχολό αρχιτεκτονικού ςχεδύου ( ςχολό αρχιτεκτονικών μελετών) που απευθυνόταν ςε ςπουδαςτϋσ του ΕΜΠ. ήταν αποφούτηςε, μετανϊςτευςε ςτην Γαλλύα, με υποτροφύα, όπου και ξεκύνηςε η πραγματοπούηςη του ονεύρου του. ΢πούδαςε ςτην Ecole des Beaux Arts ςτο ατελιϋ του Otello Zavaroni42 , όπου

ΕΠΟΝ: όταν οργϊνωςη νϋων που ιδρύθηκε κατϊ τη διϊρκεια τησ Κατοχόσ ςτισ 23 Υεβρουαρύου . Ϋταν μϋλοσ του ΕΑΜ. Ιδρύθηκε από αντιπροςώπουσ πολιτικών και αντιςταςιακών οργανώςεων νϋων οι οπούοι αποφϊςιςαν τη διϊλυςη όλων αυτών και την ςυγχώνευςό τουσ με την ΕΠΟΝ. ΢κοπόσ τη ΕΠΟΝ όταν : 1. Η εθνικό απελευθϋρωςη με βϊςη την ακεραιότητα τησ Ελλϊδασ. 2. Η εξόντωςη του φαςιςμού και η αποκατϊςταςη τησ λαώκόσ κυριαρχύασ.3. η καταπολϋμηςη των ιμπεριαλιςτικών πολϋμων και η υπερϊςπιςη τησ ειρόνησ με βϊςη την αρχό τησ αυτοδιϊθεςησ των λαών. 4. Η υπερϊςπιςη των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιςτικών και μορφωτικών δικαιωμϊτων και επιδιώξεων τησ νϋασ γενιϊσ. Ϋταν οργϊνωςη εθνικοαπελευθερωτικό, αντιφαςιςτικό – προοδευτικό, αντιπολεμικό – φιλειρηνικό. 42 Ξεκύνηςε την καριϋρα του δύπλα ςτον Herny Lacoste Madeline και ϋλαβε το Priemier Grand prix de Rome το 1937. Δύδαξε ςτο Ecole des Beaux – Arts ςτο Παρύςι. Γνωςτϊ του ϋργα εύναι : Palais de la Bourse de commerce(Le Havre), Eglise Saint Martin de Foucamont (1959-1963), La cite Verte, Pavillon de la ville a Bruxelles pour l’Exposition universelle (1958)

171

172

και διακρύθηκε από την αρχό. Σο ταπεραμϋντο του και η πυγμό του όταν τόςο γερό που γρόγορα ϋγινε γνωςτόσ ςτουσ κύκλουσ του. Ο χαρακτόρασ του όταν ϋντονοσ και εύχε αυξημϋνο το αύςθημα τησ ςυναδελφικότητασ. Ϋταν αξιαγϊπητοσ ςτουσ ςυναδϋλφουσ του και παςύγνωςτοσ ςτο περιβϊλλον του. Ϊνασ αρχιτϋκτονασ μεγϊλοσ «graphiste» (καλλιτϋχνησ-γραφύςτασ). Παρόλη την επιτυχύα και αναγνωριςιμότητϊ του ςτην Γαλλύα, αποφϊςιςε να γυρύςει ςτην πατρύδα του, την Ελλϊδα. Πύςω ςτουσ ανθρώπουσ που αγαπϊ, ςτην φύςη, ςτην πόλη που λατρεύει. Γρόγορα ϋγινε γνωςτόσ και ςτην Ελλϊδα. ήπωσ και ο Α. Κωνςταντινύδησ, μετϋφερε το βϊροσ τησ δυτικόσ τεχνογνωςύασ και κατϊρτιςησ. Ο ύδιοσ πύςτευε πωσ η δουλειϊ του αν και ωραύα, μπορεύ να εύναι τϋτοια μόνο ακϋραιη, χωρύσ ςυμβιβαςμούσ, ςε βϊθοσ και χρόςιμη, κοινωνικό, διδακτικό. Δεν θϋλει να παγιδευτεύ, να γύνει « φύρμα », να γύνει πρόςχημα και όργανο του χϊουσ ( αυτό προϋρχεται και από τα εφηβικϊ του χρόνια). Η δουλειϊ του δεν εύναι προώόν κερδοςκοπύασ και κϊλυψησ ϊλλων ςυμφερόντων. Θεωρεύ πωσ η ςωςτό αρχιτεκτονικό εύναι μια ςυνιςτώςα για την προςταςύα ό και το διόρθωμα μιασ βαςικόσ ανϊγκησ και ϋκφραςησ τησ κοινωνύασ - τησ δομόσ του χώρου. Η αρχιτεκτονικό του χαρακτηρύζεται «διεθνόσ»43 . Σα κτύρια που ςχεδύαςε και ϋχτιςε βαςύζονταν ςε αρχϋσ ουςιαςτικϋσ, αλλϊ και ςτο ανόςυχό του πνεύμα. Ϊχουν μια καθαρότητα μοναδικό, εύναι αυθεντικϊ και δεν υποκρύνονται κϊτι ϊλλο, πϋρα από αυτό που εύναι. Δεν αντιγρϊφουν αυτούςια τα ξενόφερτα πρότυπα και τισ εφόμερεσ μόδεσ τισ εποχόσ. Τπακούουν τουσ κανόνεσ του ( θα αναλυθούν ςε επόμενο κεφϊλαιο) και τισ πεποιθόςεισ. Σϋλοσ η αρχιτεκτονικό του θυμύζει ςτοιχεύα από κονςτρουκτιβιςμό, τησ εποχόσ και δρϊςησ του Vladimir Tatlin, του Kazimir Malevich, του Mondrian και γενικϊ αρχϋσ του De Stijl Οι ςυνθϋςεισ του βαςύζονται ςε κϊναβο, ακόμα και όταν αυτόσ δεν φαύνεται με την πρώτη ματιϊ. Οι χώροι τοποθετούνται μϋςα ςε γενικότερα ςχόματα, όπωσ παραλληλόγραμμα, τετρϊγωνα και τρύγωνα. Επύςησ ενςωματώνει την ςύγχρονη τεχνολογύα ςτισ καταςκευϋσ του, όπωσ και ο Ν Βαλςαμϊκησ, ακόμα και όταν δεν γνωρύζουν οι τεχνύτεσ-κτύςτεσ πώσ να την εφαρμόςουν. Σϋλοσ, κύριο μϋλημϊ του όταν να ςπϊςει τον κύβο – κουτύ44. Θα το μετϋφραζα, βϊςη του πολιτικού του παρελθόντοσ, ότι όθελε να ςπϊςει το κατεςτημϋνο. Να ξεφύγει από αυτϊ που τον περιορύζουν και τον κρατούν τεντωμϋνο από ϋνα ςημεύο ανϊμεςα ςτο παρόν και το μϋλλον. Βιαζόταν να πετϊξει ψηλϊ, να δει τη ϋπεται ςτην ςυνϋχεια.

Φαρακτηριςμόσ από τον Σϊςη Παπαώωϊνου, «΢ταυροδρόμι πολιτιςμών», Από το βιβλύο των Ελϋνη Καλαφϊτη και Δημότρη Παπαλεξόπουλο, «ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ» 44

173

DE STIJL Ο νεοπλαςτικιςμόσ (de stijl) εύναι ϋνα ρεύμα που εμφανύςτηκε το 1917- 1920 ςτην Ολλανδύα. Οι εκφραςτϋσ του επιδύωξαν να εκφρϊςουν ϋνα νϋο ουτοπικό ιδανικό πνευματικόσ αρμονύασ και τϊξησ. Βαςικό χαρακτηριςτικό εύναι ό αφαύρεςη, ςε βαθμό που χρηςιμοποιούνται θεμελιώδεισ φόρμεσ και ςχόματα, κϊθετεσ και οριζόντιεσ γραμμϋσ ταυτόχρονα με τη χρόςη βαςικών χρωμϊτων (κόκκινο, μπλε, κύτρινο, λευκό, μαύρο). Ο Piet Mondrian όταν ηγετικό φυςιογνωμύα του κινόματοσ αυτού. Αναφϋρεται( ςτην ιςτοςελύδα Wikipedia.com) ότι το κύνημα του νεοπλαςτικιςμού επηρϋαςε πολύ τον αρχιτεκτονικό και βιομηχανικό ςχεδιαςμό. ΚΟΝ΢ΣΡΟΤΚΣΙΒΙ΢ΜΟ΢ Σο καλλιτεχνικό ρεύμα του κονςτρουκτιβιςμού αναπτύχθηκε την περύοδο 1913-1930 ςτην Ρωςύα. Θεμελιωτόσ του κινόματοσ εύναι ο Vladimir Malevich. Κύριο χαρακτηριςτικό του κινόματοσ εύναι οι απολύτωσ αφηρημϋνεσ καταςκευϋσ. Απουςιϊζουν οι ςυμβατικϋσ αναπαραςτϊςεισ αντικειμϋνων και δύνεται ϋμφαςη ςτην απεικόνιςη των γεωμετρικών μορφών. Ομούωσ και το κύνημα αυτό ςυνδϋθηκε με την αρχιτεκτονικό.

Εικόνα 28 (Piet Mondrian, Composition 1938, google.com)

Εικόνα 30 Malevich, Suprematism, 1921-1927, google.com

Εικόνα 29 (Piet Mondrian, early paintings, 1921, google.com)

Εικόνα 31 Malevich, Black square, 1915 , google.com)

174

Λύγα λόγια του Σ.Φ.Ζενϋτου ϋχουν βρει το φωσ τησ δημοςιότητασ. ήπωσ και λύγα ϋργα του ϋχουν διατηρηθεύ μϋχρι ςόμερα. Παρ’ όλ’ αυτϊ, παρόλο που εύναι μεταπολεμικόσ αρχιτϋκτονασ, ςτον κύκλο των ςύγχρονων αρχιτεκτόνων αναφϋρεται πολύ ςυχνϊ. Θα τελειώςω την ειςαγωγό μου με τα λόγια του Αντρϋα Γιακουμϊτου45 «Ο Σϊκησ. Φ. Ζενϋτοσ , αυθεντικόσ ιδεαλιςτόσ, ςυλλογιζόταν ύςωσ το όραμα ενόσ νϋου, μελλοντικού Διαφωτιςμού, μιασ απώτερησ περιόδου καθολικόσ ιςονομύασ και προόδου για τουσ ανθρώπουσ. ΢την εποχό του κατανοόθηκε από ελϊχιςτουσ, ενώ για τουσ περιςςότερουσ ςυνδϋθηκε με τη θολό απροςδιοριςτύα ενόσ μύθου. ..ϋναν προφότη όχι μόνο τησ εποχόσ του αλλϊ και του αιώνα μετϊ από αυτόν.».

Από το οπιςθόφυλλο του βιβλύου των Ελϋνη Καλαφϊτη και Δημότρη Παπαλεξόπουλο, «ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ»

175

176



Η ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ του Σ.Φ. ΖΕΝΕΣΟΤ 46

«Δεν μιμόθηκα τον Mies van der Rohe, ούτε φυςικϊ τον Corbu. Αυτόσ, ενώ ϋδωςε μια ενότητα ςτον εςωτερικό χώρο, δημιούργηςε ϋνα ςαφϋσ όριο που τον χωρύζει από τον εξωτερικό, και ϋτςι ϋκανε ωραύα κουτιϊ.»

Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ όθελε να δημιουργόςει μύα αρχιτεκτονικό απεδαφοποιημϋνη και διαςυνδεδεμϋνη. Προςπαθούςε να ενοποιόςει τον εςωτερικό χώρο με το περιβϊλλον χωρύσ κϊποιο ςαφϋσ όριο που να τα διαχωρύζει. Επύςησ δεν ξεχώριζε τον κϊτοικο από τον περιπλανώμενο ςτον δρόμο. Πύςτευε ότι ο αρχιτϋκτονασ οφεύλει να ακολουθεύ τα πολιτικϊ και κοινωνικϊ δρώμενα προκειμϋνου να αντιμετωπύζει ςωςτϊ τα προβλόματα που θϋτουν οι πελϊτεσ του. Δεν όθελε να δημιουργεύ κτύςματα που να διαρκούν πολύ, γι’ αυτό ϊλλωςτε και ϋςτρεψε την προςοχό του ςτη «μη αρχιτεκτονικό», όπωσ την ονομϊζει. Η αρχιτεκτονικό του εμπειρύα όταν ςτα πλαύςια μιασ μερικόσ βιομηχανικϊ αναπτυγμϋνησ χώρασ, με αποτϋλεςμα ο ιδιώτησ επιχειρηματύασ να εύναι ο ςυνηθιςμϋνοσ του πελϊτησ. Δεν αςχολόθηκε με την ϋννοια τησ κατοικύασ ωσ οριςμό, ούτε πύςτευε ςτη δημιουργύα φτηνόσ κατοικύασ. Πύςτευε ότι η κατοικύα οφεύλει να εύναι το πιο πολύτιμο προώόν τησ κοινωνύασ, μιασ και αποτελεύ το μεγαλύτερο ποςοςτό του δομημϋνου περιβϊλλοντοσ ςε μια πόλη. Γιατύ λοιπόν να εύναι φτηνό και παραμελημϋνη; Η δουλειϊ του ςε γενικϋσ γραμμϋσ αγγύζει όλα τα γνωςτικϊ πεδύα ενόσ αρχιτϋκτονα. Διαθϋτει ςτο βιογραφικό του και επαγγελματικϋσ και ερευνητικϋσ δραςτηριότητεσ. ήπωσ για παρϊδειγμα ϋρευνεσ που ϋκανε για χωροταξικϋσ και πολεοδομικϋσ μελϋτεσ, που όμωσ δεν εφαρμόςτηκαν (π.χ. ρυθμιςτικό ςχϋδιο λεκανοπεδύου Αθηνών 1966). ΢χεδύαζε με την ςκϋψη ότι αυτό που δημιουργεύ δεν εύναι μόνιμο. Κανϋνα του κτύριο δεν θεωρούςε «τελειωμϋνο», αλλϊ θεωρούςε ότι η υλοπούηςό τουσ εύναι μια διαδικαςύα που εξελύςςεται ςτο χρόνο. ΢το μϋλλον το ύδιο αρχιτεκτονικό πρόβλημα θα απαντηθεύ με κϊποιον διαφορετικό τρόπο. Η αρχιτεκτονικό του όταν ςτραμμϋνη προσ τον ϊνθρωπο και την τεχνολογύα. Θεωρούςε ότι οι πόλεισ οφεύλουν να εύναι ανθρώπινεσ και ςε ανϊλογη κλύμακα. Δεν κατανοούςε το γεγονόσ ότι χτύζονταν κατοικύεσ ανϊμεςα ςε μεγαθόρια πολυεθνικών υποβαθμύζοντασ μϊλιςτα τον ύδιο τον ϊνθρωπο. ΢την μεταπολεμικό περύοδο, αντιμετωπύζουμε το φαινόμενο τησ αςτυφιλύασ, πρϊγμα που ϋφερε την ιδϋα τησ γρόγορησ

΢τοιχεύα παρμϋνα από το βιβλύο των Ελϋνη Καλαφϊτη και Δημότρη Παπαλεξόπουλο, «ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢ ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ»

177

178

και φτηνόσ κατούκηςησ. Αυτό όμωσ, βϊςει του Σ.Φ. Ζενϋτου δεν θα ϋφερνε την λύςη ςτον πληθωριςμό και την ανεργύα, αντύθετα θα όταν καταςτροφικό. Ωλλη μια κύρια ιδϋα ςχεδιαςμού του όταν η ςυμμετοχό του χρόςτη ςτην διαμόρφωςη του χώρου. Αυτό μπορεύ να προόλθε από την Ολλανδύα, από την Habraken η οπούα εφϊρμοςε τεχνικϋσ ςτα κτύρια, όπου υπόρχε δυνατότητα ςυμμετοχόσ του χρόςτη ςτη διαμόρφωςη. Επύςησ με το να χρηςιμοποιούν υλικϊ με περιοριςμϋνο χρόνο ζωόσ μετατρϋπουν την κατοικύα ςε καταναλωτικό αγαθό αντύ για αγαθό χρόςησ, εφόςον τελικϊ εύναι αναλώςιμο. Επύςησ τα ςτοιχεύα πληρώςεωσ πρϋπει να εύναι κινητϊ και με μικρό διϊρκεια ζωόσ. ΢τοιχεύα ςχεδιαςμϋνα με τρόπο τϋτοιο ώςτε να επιτρϋπουν διϊφορουσ τρόπουσ διαρρύθμιςησ και κατ’ επϋκταςη ζωόσ47. Βϋβαια, όπωσ κατανοούμε και εμεύσ ςόμερα, το ςύςτημα αυτό θα όταν αποτελεςματικό ςε μια κοινωνύα χωρύσ κερδοςκοπύα, και ςε κτύρια που ο ςκελετόσ υποδοχόσ εύναι εύκαμπτοσ. Ασ δούμε όμωσ τα κύρια ςτοιχεύα τησ αρχιτεκτονικόσ του όπωσ ϋχουν διατυπωθεύ ςτο βιβλύο των Αρχιτεκτονικών Θεμϊτων : Σϊκησ Φ. Ζενϋτοσ 1926 - 1977 = Takis Ch. Zenetos 1926 – 1977.

179

Πιο αναλυτικϊ τα ςτοιχεύα τησ αρχιτεκτονικόσ του (ςτοιχεύα από την ειςαγωγό ςτο βιβλύο «Σϊκησ Φ.Ζενϋτοσ 1926-1977 / Takis Ch. Zenetos 1926-1977»

1. το κύριο χαρακτηριςτικό τησ εποχόσ που ϋδραςε ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ εύναι η μετϊβαςη από την χειρονακτικό ςτην βιομηχανικό δόμηςη. Αυτόν την καινοτομύα προςπϊθηςε να την εφαρμόςει από τα πρώτα του κιόλασ ϋργα. ΢υνεπώσ, μελϋτηςε τα ϋργα του με βϊςη την προκαταςκευό ϋςτω και αν δεν όταν ακόμα ϋτοιμη η ελληνικό κοινωνύα να την εφαρμόςει. ήμωσ, εύχε μελετόςει την πιθανότητα μελλοντικόσ επϋκταςησ των κτιρύων με την χρόςη τησ προκαταςκευόσ (π.χ. εργοςτϊςια Υιξ, Apco). Αργότερα ςτην καριϋρα του κατϊφερε να εφαρμόςει τισ τεχνικϋσ του και ςε μικρό και ςε μεγϊλη κλύμακα ( ςχολικό ςυγκρότημα Αγ. Δημητρύου, Αγ. Γαλόνη). 2. η ευελιξύα και η κινητικότητα εξαρτώνται ϊμεςα από τον βαθμό τησ προκαταςκευόσ ςτο κτύριο. Η βαςικό ιδϋα που χρηςιμοποιούςε εύναι ϋνασ τριςδιϊςτατοσ κϊναβοσ ςτον οπούο εντϊςςονταν τυποποιημϋνα ςτοιχεύα ςε όλεσ τισ κατευθύνςεισ, οριζόντια, κατακόρυφα, κινητϊ, ςταθερϊ, διϊφανα ό αδιαφανό. Σο εύδοσ των ςτοιχεύων, φυςικϊ όταν ανϊλογο με τισ απαιτόςεισ του πελϊτη, τισ κλιματολογικϋσ, κοινωνικϋσ και ψυχολογικϋσ ςυνθόκεσ. 3. Λόγω του κλύματοσ η μϋριμνα για τον ηλιαςμό και την ηλιοπροςταςύα των κτιρύων εύναι κύριο μϋλημα ςτον ςχεδιαςμό. Μύα αντιμετώπιςη που τη ςυναντϊμε ςυχνϊ ςτα νηςιϊ μασ εύναι η βαθμιαύα μεύωςη τησ ϋνταςησ του όλιου από ϋξω προσ τα μϋςα με πϋργκολεσ ό περςύδεσ, ςυμπαγό ςτϋγαςτρα κ.α. ΢τοιχεύα τα οπούα εφϊρμοςε ο Ζενϋτοσ ςε αρκετϋσ του μελϋτεσ. (κατοικύα Siemens). Επύςησ, ϊλλα ςτοιχεύα που χρηςιμοποιούςε ςτισ μελϋτεσ του εύναι τα μεγϊλα ανούγματα που εξελύςςονταν ςε διϊφορα επύπεδα τησ καταςκευόσ με αποτϋλεςμα να δημιουργεύται ρεύμα αϋρα και να δροςύζεται το κτύςμα. Ο Ζενϋτοσ κυρύωσ, χρηςιμοποιούςε την βαθμιαύα μεύωςη του φωτόσ και του αϋρα ςτα κτύριϊ του, με αποτϋλεςμα να επιτυγχϊνει τα πιο ευεργετικϊ αποτελϋςματα. 4. Αςχολόθηκε επύςησ και με τη μεύωςη τησ ςπατϊλησ ςτην ενϋργεια και ςτα αντικεύμενα χρόςησ. Μελϋτηςε νϋεσ πηγϋσ ενϋργειασ(αιολικό ενϋργεια), αςχολόθηκε με την ανακύκλωςη τησ πρώτησ ύλησ(κλειςτϊ κυκλώματα νερού ςτην πόλη του μϋλλοντοσ) και τϋλοσ με την ανακύκλωςη του αυτούςιου του αντικειμϋνου ( κυρύωσ ςε ϋπιπλα που ςχεδύαςε). 5. Δύο εύναι οι τρόποι αντιμετώπιςησ του περιβϊλλοντοσ από τον αρχιτϋκτονα. ήταν το περιβϊλλον παρουςύαζε ενδιαφϋρον, μελετούςε τισ καταςκευϋσ ϋτςι ώςτε να μην επηρεϊςουν το περιβϊλλον. Οι καταςκευϋσ αυτϋσ όταν ςυνόθωσ ελαφριϋσ ώςτε να μην προβϊλλονται και να υπεριςχύουν ϋναντι του περιβϊλλοντοσ. Αντύθετα όταν το περιβϊλλον όταν ουδϋτερο και αδιϊφορο, τότε τόνιζε το ύδιο το κτύριο, ό ακόμη επενϋβαινε οριςτικϊ ςε αυτό διαμορφώνοντασ ο ύδιοσ τον χώρο. 6. Σϋλοσ, ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ αντιμετώπιςε την τεχνολογύα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Απελευθϋρωςε τον ϊνθρωπο από απαςχολόςεισ δευτερεύουςασ ςημαςύασ ό ρουτύνασ, ϋτςι ώςτε να του μϋνει περιςςότεροσ ελεύθεροσ χρόνοσ για ανθρώπινεσ επαφϋσ. Σισ ςωςτϋσ ανθρώπινεσ λειτουργύεσ.

180



Σα βαςικϊ ςτοιχεύα τησ αρχιτεκτονικόσ του Σ.Φ. Ζενϋτου

Θα πρϋπει να εξετϊςει κϊποιοσ όλο το αρχιτεκτονικό ϋργο του Σ.Φ. Ζενϋτου για να μπορϋςει να καταλϊβει τισ επιδιώξεισ του, τουσ ςτόχουσ και την λογικό τησ γεωμετρύασ του. Γενικϊ οι ςτόχοι που χαρακτηρύζουν την αρχιτεκτονικό οργϊνωςη, τη μορφό των κτιρύων που μελϋτηςε καθώσ και τισ πολεοδομικϋσ και ρυθμιςτικϋσ μελϋτεσ που εκπόνηςε εύναι οι εξόσ ϋξι48 :

χρόςη τησ προκαταςκευόσ

2. ευελιξύα-κινητικότητα 3. μϋριμνα για τον ηλιαςμό και την ηλιοπροςταςύα 4. ανακύκλωςη και αποφυγό ςπατϊλησ υλικού και ενϋργειασ 5. ϋνταξη ςτο περιβϊλλον ό διαμόρφωςη του περιβϊλλοντοσ για την ανϊδειξη του ϋργου 6. χρόςη προηγμϋνησ τεχνολογύασ

Από το βιβλύο «Σϊκησ Φ.Ζενϋτοσ 1926-1977 / Takis Ch. Zenetos 1926-1977»

181

Εικόνα 32

ΓΤΜΝΑ΢ΙΟ 1500 ΜΑΘΗΣΨΝ , ΠΡΙΑΜΟΤ – ΚΑΛΛΙΘΕΑ΢ – ΠΑΠΑΓΟΤ – ΘΡΑ΢ΤΒΟΤΛΟΤ, ΑΓ. ΔΗΜΗΣΡΙΟ΢, 1969

182

Εικόνα 33 ΕΡΓΟ΢ΣΑ΢ΙΟ ΥΙΞ, ΛΕΨΥΟΡΟ΢ ΢ΤΓΓΡΟΤ 53, ΑΘΗΝΑ 1957

183

Εικόνα 34

ΦΨΡΟΣΑΞΙΚΟ ΑΝΑΠΣΤΞΕΨ΢ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑ΢, ΑΓ. ΓΑΛΗΝΗ, ΡΕΘΤΜΝΟ, 1966

184

Εικόνα 35

ΗΛΕΚΣΡΟΝΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ, ΠΟΛΗ ΣΟΤ ΜΕΛΛΟΝΣΟ΢, 1952

185

ΗΛΕΚΣΡΟΝΙΚΗ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ

Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ ανόκει ςτουσ αρχιτϋκτονεσ οραματιςτϋσ. ΢ε αυτούσ που δεν εφηςυχϊζοταν με τα κεκτημϋνα των προηγούμενων γενεών. ΢ε αυτούσ που ςυνεχώσ βρύςκονταν ςε μύα αναζότηςη τησ καλύτερησ λύςησ και τησ καλυτϋρευςησ του επιπϋδου ζωόσ. Δεν ικανοποιούνταν από την υπϊρχουςα πολιτικό, κοινωνικό και βιοτικό κατϊςταςη ςτην Ελλϊδα, γι’ αυτό και ςυνεχώσ ϋψαχνε λύςεισ για να την καλυτερϋψει. Ϊνιωθε εγκλωβιςμϋνοσ ςε μια πόλη που δεν βϊδιζε κϊτω από τα δικϊ του «θϋλω», γι’ αυτό και κατϋφευγε ςτην περιοχό τησ φανταςύασ του και τησ ϋρευνϊσ του για τισ φανταςτικϋσ πόλεισ που λειτουργούν με ϊξονα την τεχνολογύα και την εξϋλιξη και όχι τα ςυμφϋροντα τησ ϊρχουςασ τϊξησ. ΢τισ ςκϋψεισ του αυτϋσ επεξεργϊζεται ϋνα ςχϋδιο δημιουργύασ ευϋλικτων μεγαπόλεων – οικιςτικών ςυγκροτημϊτων που φτϊνουν ωσ τα όρια τησ βιώςιμησ ατμόςφαιρασ. Αυτϋσ οργανώνονται ςε επϊλληλα επύπεδα αναρτημϋνα από καλώδια πϊνω από τισ υπϊρχουςεσ « ιςτορικϋσ» πόλεισ και το φυςικό περιβϊλλον. Εύναι ςαν ϋνα εύδοσ τερϊςτιου ιςτού αρϊχνησ που αναπτύςςεται ςταδιακϊ με τον χρόνο. Η ηλεκτρονικό τεχνολογύα εξαςφαλύζει την επικοινωνύα και το δύκτυο πολλαπλών διαςυνδϋςεων, αλλϊ και την διεκπεραύωςη όλων των ανθρωπύνων δραςτηριοτότων όπωσ εύναι η εργαςύα, η εκπαύδευςη και οι μεταφορϋσ. ΢το ςημεύο αυτό αξύζει να ςημειώςουμε την επιρροό που εύχαν οι μακροδρομικϋσ ουτοπύεσ του Ούγγρου αρχιτϋκτονα Yona Friedman που εξϋφραςε ςτη δεκαετύα του ΄60. Λόγω των ύδιων προβλημϊτων που αντιμετώπιζε και η Ελλϊδα, με την ραγδαύα αύξηςη του πληθυςμού ςτισ μεγαλουπόλεισ, πρότεινε ϋνα εύδοσ «χωρικόσ πόλησ» με μορφό τριςδιϊςτατησ μεγαδομόσ.1 Σο ενδιαφϋρον ςτην πρόταςη αυτό εύναι ότι ϋπεται τησ πρόταςησ του Σ. Φ. Ζενϋτου μόλισ δύο χρόνια. Αυτό αυτόματα2 τον κατατϊςςει ςτον κύκλο των διεθνών οραματιςτών και πρωτοπόρων των αρχών τησ δεκαετύασ του ’60. Επιςτρϋφοντασ ςτον Σ.Φ. Ζενϋτο, τισ αρχϋσ τησ «Ηλεκτρονικόσ πολεοδομύασ» δεν δύςταςε να τισ εφαρμόςει, όχι απαραύτητα με αυτόν την μορφό του ιςτού αρϊχνησ, αλλϊ με την θεωρητικό τουσ υπόςταςη, ςτο ςχολικό ςυγκρότημα του Αγ. Δημητρύου. ΢τη ςυγκεκριμϋνη περύπτωςη ειςϊγει το ςτοιχεύο του χρόνου. Δηλαδό ότι το ςχολεύο καθώσ θα εξελύςςεται μϋςα ςτο χρόνο θα μπορϋςει να δικτυωθεύ με όλα τα υπόλοιπα ςχολεύα και να ανταλλϊςουν πληροφορύεσ. ήπωσ εύναι το διαδύκτυο ςόμερα δηλαδό αλλϊ ςε μια ευρύτερη κλύμακα. Ειςϊγει μϋςα ςτην αρχιτεκτονικό του, με αυτόν την ϋρευνα, το ςτοιχεύο του χρόνου. Ση μεταβολό ςτο χρόνο, πιο ςυγκεκριμϋνα. Φρηςιμοποιεύ τον χρόνο ωσ εργαλεύο του ςχεδιαςμού του. Επύςησ ςτα αρχιτεκτονόματϊ του απουςιϊζει το κϋντρο. ήπωσ και ςτο ςχολεύο του Αγ. Δημητρύου, το κϋντρο τησ αυλόσ δεν όταν μόνο το υποφαινόμενο, αλλϊ ϋνα ευρύτερο κϋντρο πληροφόρηςησ, ςαν ϋνασ Server που θα εκπϋμπει και θα μεταδύδει τισ πληροφορύεσ. ήλα αυτϊ που περιγρϊφονται παραπϊνω εύναι η κοινωνύα μασ ςόμερα, την οπούα την εύχε προβλϋψει ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ μιςό αιώνα πριν. Εύναι ϋνασ προφότησ όχι μόνο τησ εποχόσ του αλλϊ και του αιώνα μετϊ από αυτόν. Μϋνουμε να δούμε πολλϊ ακόμα να πραγματοποιούνται.

1 Πρόκειται για μια ανυψωμϋνη πόλη ςε κολώνεσ οι οπούεσ τοποθετούνται ανϊ 60μ. Σο ϋδαφοσ κϊτω από αυτϋσ χρηςιμοποιεύται ωσ χώροσ πραςύνου ό διατηρεύ την υπϊρχουςα δομό και χρόςη. 2 ΢ύμφωνα με το βιβλύο του ΕΛΕΝΗ ΚΑΛΑΥΑΣΗ, ΔΗΜΗΣΡΗ΢ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΤΛΟ΢ «ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ»

186

Οι αρχϋσ του Σ.Φ. Ζενϋτου

Η αγϊπη του για την κλύμακα εύναι αιςθητό ςε όλα του τα κτύρια αλλϊ και ςτα γραπτϊ του. ΢ε κανϋνα ςχϋδιο του δεν υπϊρχει περιοριςμόσ τησ επϋμβαςησ. Εύναι ςα να μπορεύ να επεκταθεύ επ’ αόριςτον ( μϋθοδοσ προκαταςκευόσ), δεν βϊζει όρια ούτε ςτον εαυτό του, ούτε ςτην αρχιτεκτονικό του. Σο μόνο που κρατϊ ςταθερό και αμετϊβλητο εύναι ο ϊνθρωποσ. Εύναι το κϋντρο του ςύμπαντόσ του και όλα τα υπόλοιπα ςτοιχεύα κινούνται ςε διϊφορεσ τροχιϋσ γύρω από αυτόν. ήςον αφορϊ την κατοικύα, την οπούα θα μελετόςουμε πιο διεξοδικϊ παρακϊτω, θεωρεύ ότι μπορεύ και πρϋπει να προςδιορύζεται από τον κϊτοικο. Να μπορεύ δηλαδό ο χρόςτησ να επιλϋγει και να τοποθετεύ τα «κομμϊτια» που θα απαρτύζουν τον χώρο του. ΢την πόλη του μϋλλοντοσ του αρχιτϋκτονα, αυτϊ τα κομμϊτια θα εύναι βιομηχανοποιημϋνα και ο πελϊτησ θα μπορεύ να επιλϋγει από μια ςυλλογό τι θα απαρτύζει την κατοικύα του. Ϊτοιμεσ κυψϋλεσ κατοικύασ; Ϊτοιμα ςτοιχεύα κατοικύασ ςτην αγορϊ; Γενικϊ, πϊντωσ όλα αυτϊ τα ςτοιχεύα θα εύναι βιομηχανοποιημϋνα και απεριόριςτα. Από αυτό φαύνεται και ϊλλη μια ιδϋα του αρχιτϋκτονα για βιομηχανοπούηςη και ευελιξύα. Ϊνα παρϊδειγμα που για την βιομηχανοπούηςη και αυτοματοπούηςη τησ διαδικαςύασ διακόςμηςησ και καταςκευόσ ενόσ κτιρύου που ςυναντούμε πολύ ςτην καθημερινότητϊ μασ , εύναι τα ϋτοιμα ϋπιπλα και υλικϊ που παραχωρούν οριςμϋνα καταςτόματα λιανικόσ, όπωσ το ΙΚΕΑ, ΠΡΑΚΣΙΚΕΡ, LEROY MERLIN και πολλϊ ϊλλα εφϊμιλλϊ τουσ. Επομϋνωσ, πιςτεύω πωσ δεν αργούμε να φτϊςουμε ςτην εποχό, όπου ακόμα και η διαδικαςύα ςυναρμολόγηςησ αυτών των υλικών- επύπλων θα γύνεται πλϋον αυτόματα και εμεύσ το μόνο που θα απομϋνει να κϊνουμε, θα εύναι η επιλογό και το πϊτημα ενόσ κουμπιού που θα ενεργοποιεύ την διαδικαςύα. Ασ μην ξεχνϊμε επύςησ ότι παρόμοιεσ αυτοματοποιημϋνεσ διαδικαςύεσ εύναι όδη ςε εφαρμογό, όπωσ το 3d printing, όπου μπορεύ να δημιουργόςει ολόκληρεσ καταςκευϋσ μόνο από ϋνα ςχϋδιο. Ποιοσ μπορεύ να φανταςτεύ πωσ θα μπορούςε να εξελιχθεύ κϊτι τϋτοιο; άςωσ ςε λύγα χρόνια να καταςκευϊζουμε ϋτςι τα ϋπιπλα ςτο χώρο μασ ό ακόμα και δωμϊτια τησ κατοικύασ μασ.

187

188

ii. ΢πϊζοντασ τον «κύβο – κουτύ»

Αξύζει να ςημειώςουμε και κϊτι τελευταύο που αφορϊ αυςτηρϊ τη λογικό χρόςησ τησ γεωμετρύασ ςτην αρχιτεκτονικό του. Από την αρχό τησ καριϋρασ του τον ενδιϋφερε να ςπϊςει τον κύβο - κουτύ. Επιδιώκει να ενοποιόςει τον εςωτερικό με τον εξωτερικό χώρο και τισ ιδιωτικϋσ με τισ δημόςιεσ λειτουργύεσ. Γενικϊ προςδοκεύ να ςπϊςουν τα όρια και οι φραγμού ςτην καθημερινότητϊ μασ. Αποτϋλεςμα αυτών των ςκϋψεων εύναι η δημιουργύα τησ μεταβλητόσ όψησ, ςχεδόν ςε όλα του τα κτύρια. Επιδιώκει, γενικϊ, να δημιουργόςει ϋνα μεταβαλλόμενο κτύριο χωρύσ όρια. Φαρακτηριςτικό παρϊδειγμα εύναι η πολυκατοικύα Αμαλύασ και Δαιδϊλου, 1959, ςτην οπούα η όψη τησ υπακούει ςε ϋναν ατϋρμονο κϊναβο. Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ απορρύπτει τον ςτϋρεο τούχο από πϋτρα και το γνωςτό ςε όλουσ μασ μπαλκόνι - πρόβολο που «κρϋμεται» από κϊθε πολυκατοικύα ςτο κϋντρο τησ Αθόνασ. Αντιθϋτωσ επιλϋγει να χρηςιμοποιόςει κινητϊ υαλοπετϊςματα, όπου μπορούν να διαμορφώςουν τον εςωτερικό και τον εξωτερικό χώρο ταυτόχρονα και διαφορετικϊ κϊθε φορϊ. Ϊτςι ο κύβοσ διαλύεται ςε ϋνα τριςδιϊςτατο πλϋγμα χωρύσ όρια. ΢υνεπώσ, όςον αφορϊ την γεωμετρύα μπορώ να πω ότι ςυγκριτικϊ με τουσ ϊλλουσ δύο αρχιτϋκτονεσ που αναλύθηκαν ςε προηγούμενα κεφϊλαια, ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ εύναι ο μόνοσ που κοιτϊει γύρω από το κουτύ που περικλεύει τισ λειτουργύεσ που του ζητούν(εύτε οι πελϊτεσ του, εύτε κϊποιοσ διαγωνιςμόσ ό γενικϊ οι απαιτόςεισ τησ αρχιτεκτονικόσ μελϋτησ). Εύναι, ο μελλοντολόγοσ49 που καταφϋρνει να φϋρει ςτην Ελλϊδα κϊτι διαφορετικό (ύςωσ και εξωπραγματικό για εκεύνη την περύοδο), κϊτι πϋρα από τα ςυνηθιςμϋνα, από τα δυτικϊμοντϋρνα πρότυπα. άςωσ και για αυτόν τον λόγο να μην ϋγινε αμϋςωσ αποδεκτόσ από τον περύγυρό του. Ακόμα και οι ςχεδόν ςυνομόλικοι αρχιτϋκτονεσ (όπωσ ο Ωρησ Κωνςταντινύδησ50 και ο Ν. Βαλςαμϊκησ) δεν μπορούςαν να ςυμμεριςτούν τισ απόψεισ του. Πόςο μϊλλον να τισ ενςτερνιςτούν και να τισ εφαρμόςουν ό να τισ μεταποιόςουν. ΢ύγουρα εύχε κρατόςει ςτοιχεύα και εκεύνοσ από τα δυτικϊ πρότυπα τισ περιόδου, όπωσ εύδαμε και ςε αρχικό κεφϊλαιο. Μην ξεχνϊμε ϊλλωςτε ότι ςπούδαςε ςτην Γαλλύα. Γεγονόσ που ςηματοδοτεύ την επύδραςη τησ δυτικόσ και μοντϋρνασ (τότε) κουλτούρασ τησ

Επύθετο που προςδύδει ο ύδιοσ ςτον εαυτό του ςτο βιβλύο των Ελϋνη Καλαφϊτη και Δημότρη Παπαλεξόπουλο, «ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ» 50 Από το βιβλύο του Ωρη Κωνςταντινύδη «μια αυτοβιογραφικό διόγηςη», εύχε γρϊψει ϋνα περιςτατικό που εύχε με τον Σ. Φ. Ζενϋτο, όςον αφορϊ το θϋατρο του Λυκαβηττού. Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ πρότεινε μια μοντϋρνα λύςη (για τα τωρινϊ δεδομϋνα), όπου το θϋατρο ςυνομιλούςε με τον βρϊχο. ΢τεκόταν αντιμϋτωπο με αυτό. Αντύθετα ο Α. Κωνςταντινύδησ, δεν μπορούςε να κατανοόςει τη λογικό που επϋλεξε ο αρχιτϋκτονασ να προςγειώςει ϋνα εξωγόινο καταςκεύαςμα για ϋναν τϋτοιο ςκοπό. Ο ύδιοσ θα προτιμούςε να χτιςτεύ το θϋατρο πϊνω ςτο βρϊχο, ςκαφτό, χωρύσ να εξϋχει του περιβϊλλοντόσ του.

189

190

τϋχνησ. ήταν όμωσ, γύριςε ςτην πατρύδα του, οι απόψεισ του όταν πιο ανοικτϋσ. Πιο φιλελεύθερεσ. Μπορούςαν να επεκταθούν ςε όλεσ τισ επιςτόμεσ, κατϊ τη γνώμη μου. Αφορούςαν την πολιτικό, την κοινωνύα και την αρχιτεκτονικό. Ϊθιξε με την αρχιτεκτονικό του τη ςτϊςη τησ κοινωνύασ και τισ ςχϋςεισ των ανθρώπων . Σισ κοινωνικϋσ επαφϋσ. Σϋλοσ, θα δανειςτώ τα λόγια του Δ. ΢ολωμού που χρηςιμοπούηςε ο Α. Κωνςταντινύδησ ςτην «αυτοβιογραφικό του διόγηςη» ˙ πολλϋσ φορϋσ, για να γύνει κϊποιοσ αρχιτϋκτονασ οφεύλει να κατανοόςει και να βρει την «αληθινόν ουςύαν» ςτην ελληνικό παρϊδοςη, ςτην ελληνικό αρχιτεκτονικό. ΢υνεπώσ κϊθε αρχιτϋκτονασ , βρύςκει αυτόν την ουςύα ςε διαφορετικό βαθμό κϊθε φορϊ. Επύςησ , εντεύνει την προςοχό του ςε αυτϊ που τον κεντρύζουν ςτην παρϊδοςη, τα οπούα δεν εύναι ύδια ςε όλουσ τουσ αρχιτϋκτονεσ. Ϊτςι λοιπόν, κϊθε αρχιτϋκτονασ, και από αυτούσ που ανϋλυςα, βρόκαν αυτό που ϋψαχναν ςτην παραδοςιακό ελληνικό αρχιτεκτονικό και το μετϋφεραν ςτην δικό τουσ, προςδύδοντασ ϋνα διαφορετικό νόημα κϊθε φορϊ. ΢υγκεκριμϋνα ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ ενςτερνύςτηκε την επαφό με το περιβϊλλον όπωσ την βύωναν οι αρχαύοι Ϊλληνεσ, αγνό και αιςθητό από παντού. Με ανοικτούσ ορύζοντεσ για επϋκταςη του ονεύρου του μϋςα ςτον χρόνο.

191

192



ΚΑΣΟΙΚΙΑ SIEMENS, 1959, ςτη ΝΕΑ ΚΗΥΙ΢ΙΑ

Η κατοικύα αυτό ςχεδιϊςτηκε ςε ςυνεργαςύα με τον αρχιτϋκτονα Μαργαρύτη Αποςτολύδη για τον διευθυντό τησ Siemens ςτην Ελλϊδα τον R. Mayer. ήπωσ ςε όλεσ τισ κατοικύεσ ςτισ πυκνοκατοικημϋνεσ περιοχϋσ, ϋτςι και ςε αυτόν η γενικό διϊταξη εξαρτϊται από την παραλληλύα με τον δρόμο, βϊςει του ΓΟΚ. Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ επιλϋγει να ςτρϋψει την κατοικύα από την κϊθετο, και αυτό οφεύλεται ςτην προςπϊθεια αποφυγόσ του βορρϊ με βαςικό διεύθυνςη παρϊλληλη προσ τισ υψομετρικϋσ καμπύλεσ τησ κατωφϋρειασ προσ την ανοικτό θϋα. Η ςτροφό αυτό επύςησ εξυπηρετούςε και την ανϊγκη του ιδιοκτότη για όςο το δυνατόν περιςςότερη απομόνωςη. Η δύςη δεν θεωρόθηκε δυςμενόσ προςανατολιςμόσ, διότι αςχϋτωσ ότι ςυνϋπιπτε με την πλευρϊ τησ θϋασ, ο περιςςότεροσ όλιοσ όταν επιθυμητόσ από τον ιδιοκτότη. Εξϊλλου, ο διπλόσ προςανατολιςμόσ του καθιςτικού και τα κινητϊ πϊνελ, δύνουν την δυνατότητα προςταςύασ και ανούγματοσ. Σο κεντρικό ςημεύο τησ κϊτοψησ εύναι το χωλ, το οπούο διευθύνει την κύνηςη προσ τρύα ςαφώσ διαχωριςμϋνα τμόματα. Αυτό η κεντρικότητα δύνει την δυνατότητα τησ απομόνωςησ αλλϊ και περιςςότερεσ δυνατότητεσ προςανατολιςμού μϋςα από τα ανούγματα. ήςον αφορϊ την οργϊνωςη, εύναι μοιραςμϋνη ανϊλογα με την κλύςη του κϊθε χώρου. Οι χώροι που εύναι παρϊλληλοι με την κλύςη του δρόμου εύναι οι κοινόχρηςτοι, όπωσ η κουζύνα και οι αποθόκεσ, ενώ ςτην ϊλλη κατεύθυνςη εύναι οι ιδιωτικού χώροι. Ϊτςι λοιπόν, απϋναντι από το χωλ βρύςκεται ο χώροσ του καθιςτικού, δεξιϊ το δωμϊτιο των ξϋνων ( που επιτρϋπει και μια προϋκταςη του καθιςτικού ), πύςω από αυτό βρύςκεται, απομονωμϋνο, το κύριο υπνοδωμϊτιο και τϋλοσ, αριςτερϊ του βρύςκονται οι βοηθητικού χώροι (κουζύνα, χώροι πλυντηρύου, αποθόκεσ κτλ). Ο ρόλοσ τησ πιςύνασ εύναι επύςησ πολύ ςημαντικόσ. Φωρύζει ςτην όψη προσ τον κόπο, το καθιςτικό από τα υπνοδωμϊτια, ενώ εξυπηρετεύ ταυτόχρονα και τισ δυο πλευρϋσ. Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ θϋτει ςε εφαρμογό ϋναν δυώςμό. Προσ τη πλευρϊ του δρόμου τοποθετεύται ϋνασ ιςχυρόσ τούχοσ που απομονώνει τον ιδιωτικό χώρο τησ κατοικύασ από τον δημόςιο χώρο του δρόμου και ταυτόχρονα προφυλϊςςει από τον βορρϊ. Αντύθετα προσ το εςωτερικό, ο χώροσ διαςπϊται ςε κινητϊ υαλοςτϊςια και προςτατευτικϊ πανό. Ϊτςι ο εςωτερικόσ χώροσ τησ κατοικύασ ενοποιεύται με το φυςικό περιβϊλλον χωρύσ ςαφό όρια και με την επιλογό του χρόςτη για το βαθμό τησ ϋνταξησ. Ασ δούμε όμωσ την πορεύα του επιςκϋπτη μϋςα ςτην κατοικύα πιο αναλυτικϊ.

193

194

Αυτό που αντικρύζει ϋνασ επιςκϋπτησ από τον δρόμο, εύναι ϋνασ μεγϊλοσ τούχοσ που προςτατεύει το κτύριο. Παρϊλληλα με αυτό όμωσ υπϊρχει και ϋνα ϊνοιγμα ςε αυτόν που μασ οδηγεύ μϋςα από ϋνα μονοπϊτι και ϋνα αύθριο, το οπούο εύναι ςχεδιαςμϋνο ςτη λογικό του πεζοδρομύου, ςτα ενδότερα τησ κατοικύασ. Ειςερχόμενοι ςτην κατοικύα, αντιλαμβανόμαςτε την αλλαγό τησ κατεύθυνςησ του κανϊβου που χρηςιμοποιεύ ο αρχιτϋκτονασ, αλλϊ επύςησ και την αλλαγό ςτην χρόςη του χώρου. Οι χώροι που υπακούουν ςτην παραλληλύα του δρόμου εύναι και οι κοινόχρηςτοι χώροι, οι πιο ουδϋτεροι θα ϋλεγα (η κουζύνα, χώροσ ςτϊθμευςησ, χώροσ αποθόκευςησ). Με το που προςπερνϊμε τον εξωτερικό τούχο αντιλαμβανόμαςτε αυτό τη διαφορϊ, αφού ςτο αριςτερό μασ χϋρι βρύςκεται ϋνασ τούχοσ παρϊλληλοσ με την πορεύα μασ και ςτο δεξύ μασ χϋρι βρύςκεται ϋνασ τούχοσ «κεκλιμϋνησ πορεύασ» που μοιϊζει να θϋλει να μπλοκϊρει την εύςοδό μασ. Ϊτςι καταλαβαύνουμε, ότι ο τούχοσ αυτόσ, που μπλοκϊρει την πορεύα μασ, προςπαθεύ να διαφυλϊξει το εςωτερικό του από αδιϊκριτα βλϋμματα ( γι’ αυτό και φιλοξενεύ το κύριο υπνοδωμϊτιο). Καθώσ προχωρούμε βαθύτερα ξεφεύγουμε από τον παρϊλληλο δρόμο και ακολουθούμε τον «ςτραβό» που αντικρύςαμε προηγουμϋνωσ. Αυτό η κατεύθυνςη μασ φϋρνει ςε ϋναν ενδιϊμεςο χώρο, ςτο χωλ, ο οπούοσ μασ αφόνει να επιλϋξουμε αν θϋλουμε να βγούμε ςτον εξωτερικό χώρο, από τα κενϊ ςτουσ τούχουσ, ό αν θϋλουμε να περϊςουμε ςτο καθιςτικό που βρύςκεται ευθεύα μπροςτϊ μασ. Εύναι ϋνασ από τουσ ενδιϊμεςουσ χώρουσ που ο επιςκϋπτησ δεν καταλαβαύνει αν βρύςκεται μϋςα ό ϋξω από την κατοικύα. Προχωρώντασ ςτο εςωτερικό του καθιςτικού βλϋπουμε να χωρύζεται ςε δύο χώρουσ λόγω τησ θϋςησ του τζακιού. ΢τον ϋναν, αριςτερό, βρύςκεται ϋνα αύθριο που εξυπηρετεύ τη θϋληςη του αρχιτϋκτονα να ςπϊςει τον κύβο, ςτον οπούο περικλεύεται το καθιςτικό. Η δεξιϊ πλευρϊ του χώρου, ενοποιεύται με τον εξωτερικό χώρο, λόγω τησ χρόςησ κινητών πϊνελ, του αρχιτϋκτονα. ΢την ουςύα ο χώροσ του καθιςτικού ενοποιεύται με τον εξωτερικό χώρο και από τισ δύο πλευρϋσ του με δύο διαφορετικϊ ευρόματα. Σα κινητϊ πϊνελ και το αύθριο. Σϋλοσ, βγαύνοντασ πλϋον ςτον εξωτερικό χώρο, νοιώθουμε να μασ ακολουθεύ ακόμα η αύςθηςη του εςωτερικού χώρου. ήλο αυτό το ςυναύςθημα το προκαλεύ ο εςωτερικόσ κινητόσ τούχοσ που μπορεύ να μετακινηθεύ και ςτον εξωτερικό περιβϊλλοντα χώρο, δημιουργώντασ ϋτςι μια ευχϊριςτη προςτατευμϋνη ατμόςφαιρα καθιςτικού. Τπϊρχει ακόμα ϋνα ςτοιχεύο που ολοκληρώνει την ςύνθεςη τησ κατοικύασ Siemens. Ϊξω από το καθιςτικό υπϊρχει ϋνασ πλακόςτρωτοσ διϊδρομοσ που μασ οδηγεύ, αρκετϊ μακριϊ, ςε ϋναν ξενώνα που λογικϊ θα όταν αμυδρόσ ςημαςύασ, διότι δεν ϋχει κϊποιο από τα χαρακτηριςτικϊ τησ κύριασ κατοικύασ, πϋρα από το γεγονόσ ότι ακολουθεύ την κλύςη τησ.

195

196

Η κατοικύα πληρώνεται από μεταλλικϊ ςτοιχεύα και πλινθοδομϋσ. Οι διαχωριςτικού τούχοι εύναι από πλινθοδομό, όπου αποτελούν τα φϋροντα ςτοιχεύα, και ςυμπληρώνονται από μεταλλικϋσ κολώνεσ ςτα υαλοςτϊςια και ςτουσ ελεύθερουσ χώρουσ. Η πλϊκα εύναι από οπλιςμϋνο ςκυρόδεμα και ενιςχύεται ςτουσ προβόλουσ από μεταλλικϋσ δοκούσ. ΢τη ςυγκεκριμϋνη κατοικύα, επύςησ, ϋγινε και μια καινοτομύα όςον αφορϊ την καταςκευό των ςυρτών υαλοςταςύων. Η καινοτομύα αυτό εύναι η εφαρμογό του διαχωριςτικού κενού όπου επιτρϋπει την κατϊργηςη του ςκαλοπατιού ςτο κατώφλι και το φαρδύ αυλϊκι ςτην οροφό. ήλοι οι χώροι ϋχουν ενιαύο ύψοσ (2.75 μ.) γεγονόσ που διευκολύνει την ανϊγνωςη του χώρου και του δύνει μια ατϋρμονη ςυνϋχεια. Από αυτϊ τα χαρακτηριςτικϊ, μπορούμε να διαπιςτώςουμε ακόμη μια φορϊ ότι η κατοικύα προςπαθεύ να ενοποιόςει τον εςωτερικό με τον εξωτερικό χώρο. Σο βλϋμμα να μην ςταματϊ ςτισ λεπτομϋρειεσ, αλλϊ να διαχϋεται ςτη θϋα. Πρόκειται για ςχεδιαςμό που ενοποιεύ τον χώρο και απλοποιεύ την ανϊγνωςό του. Επύςησ ϊλλο ϋνα χαρακτηριςτικό ςτοιχεύο εύναι ο μεγϊλοσ βαθμόσ ςυμμετοχόσ του κατούκου ςτη διαμόρφωςη του χώρου. Ο τούχοσ λοιπόν, που εύναι και το μϋςο με το οπούο αλλϊζει ο χώροσ, ϋχει δύο μεταφρϊςεισ. Εύναι αυτόσ που ενοποιεύ αλλϊ και διαςπϊει τον κύβο – κουτύ. Γενικϊ θα λϋγαμε ότι η κατοικύα ϋχει φαινομενικϊ ακανόνιςτο ςχόμα, αλλϊ ςτην πραγματικότητα κϊθε αρχιτεκτονικό κύνηςη ϋχει κϊποιον απώτερο ςκοπό. Με τισ κινόςεισ του, ο αρχιτϋκτονασ καταφϋρνει να ικανοποιόςει τον πελϊτη, τον εαυτό του και τουσ ιςχύοντεσ νόμουσ. Ϊνασ εξαιρετικόσ ςυνδυαςμόσ που λύγοι τον φϋρνουν εισ πϋρασ.

197

Διϊγραμμα 48

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ SIEMENS Κϊτοψη κατοικύασ

198

Διϊγραμμα 49

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ SIEMENS Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3.

Παρουςύαςη οικοπϋδου Ωξονεσ παρϊλληλοι με την κλύςη των δρόμων που περιβϊλλουν το οικόπεδο Ειςαγωγό κανϊβου

199

Διϊγραμμα 50

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ SIEMENS Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 4. 5. 6. 7.

Αναπαραγωγό των παρϊλληλων αξόνων ςύμφωνα με τον κϊναβο Δημιουργύα δύο χώρων Παρϊλληλοι ϊξονεσ με τουσ χώρουσ, ςύμφωνα με τον κϊναβο Δημιουργύα καινούριου παραλληλόγραμμου χώρου, με όρια τον ϊξονα και τον προηγούμενο παραλληλόγραμμο χώρο

200

Διϊγραμμα 51

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ SIEMENS Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ

8. Επεξεργαςύα και των τριών παραλληλόγραμμων χώρων. Σομό αυτών ςύμφωνα με τουσ ϊξονεσ και τον κϊναβο 9. Πολλαπλαςιαςμόσ του τελευταύου παραλληλόγραμμου χώρου και προϋκταςό του προσ το όριο του οικοπϋδου 10. Επαναπροςδιοριςμόσ του ςχόματοσ ςύμφωνα με τουσ ϊξονεσ και τον κϊναβο 11. Γενικό διϊγραμμα ςύνθεςησ

201

Διϊγραμμα 52

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ SIEMENS Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ

12. Ωποψη τησ κατοικύασ από τον κόπο 13. Πρόςοψη κατοικύασ, ϊποψη από τον δρόμο

202



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ςτο ΚΑΒΟΤΡΙ, 1959

Η κατοικύα ςτο Καβούρι εύναι , ομούωσ με την προηγούμενη, ςχεδιαςμϋνη ςε ςυνεργαςύα με τον αρχιτϋκτονα Μαργαρύτη Αποςτολύδη. Εδώ βλϋπουμε μια τρύτη ςτρατηγικό που ακολουθεύ ο Σ.Φ Ζενϋτοσ για τη διϊςπαςη του κύβου. Σο κτύςμα υψώνεται από το ϋδαφοσ και αιωρεύται πϊνω από τον κενό χώρο, δύνοντασ την αύςθηςη τησ ςυνϋχειασ του κανϊβου ςτο ϊπειρο. Ο ύδιοσ ο αρχιτϋκτονασ ςχολιϊζει για τη μορφό του κτιρύου ότι εύναι ακανόνιςτη, αλλϊ μια πιο προςεκτικό ματιϊ μπορούμε να διακρύνουμε τισ γεωμετρικϋσ αρχϋσ που την αποτελούν. Μϋςα από αυτόν την κατοικύα μπορούμε να διακρύνουμε την δύναμη που ϋχουν διϊφορεσ παρϊμετροι ςτην «παραμόρφωςη» του κτιρύου. ΢την προκειμϋνη περύπτωςη εύναι η θϋα που παραμορφώνει, ςτρϋφει δηλαδό, το κτύριο προσ αυτόν, προκειμϋνου να επωφεληθεύ πλόρωσ από αυτόν . Σο κτύριο ξεκινϊ κϊθετα προσ τον δρόμο και ύςτερα επιδρούν πϊνω του οι παρϊμετροι που το αναγκϊζουν να ςτραφεύ κατϊ 135°. Πιο ςυγκεκριμϋνα, αυτού οι παρϊμετροι εύναι η θϋα, το φυςικό τοπύο, γενικϊ, ιςχυρϋσ φυγϋσ προσ τον ορύζοντα, προσ το ϊπειρο, θα ϋλεγα. Επύςησ ϋνα ϊλλο ςτοιχεύο που υποδεικνύει την ϋνωςη με το εξωτερικό περιβϊλλον, εύναι η χρόςη των διϊκενων μεταξύ του ξύλινου πατώματοσ. Φρηςιμοποιεύ τισ ξύλινεσ πλϊκεσ ςε όλο το πϊτωμα τησ κατοικύασ, αλλϊ όςο πληςιϊζει κϊποιοσ προσ τη θϋα (την ακανόνιςτη μορφό δηλαδό) οι ξύλινεσ πλϊκεσ αποκτούν μεγαλύτερο διϊκενο μεταξύ τουσ με αποτϋλεςμα να υπονοεύται ότι τελικϊ δεν υπϊρχουν εκεύ. ΢υνεπώσ το εςωτερικό περιβϊλλον ενοποιεύται με το εξωτερικό ςε όλεσ τισ διαςτϊςεισ, αφού δεν υπϊρχει πουθενϊ όριο, μόνο ο ορύζοντασ. ΢ε όλη την οργϊνωςη του κτιρύου χρηςιμοποιεύται ο ύδιοσ κϊναβοσ, αλλϊ με διαφορετικό μορφό. Αρχικϊ εύναι ςε ςυνϋχεια με τον δρόμο – την εύςοδο δηλαδό- και αμϋςωσ μετϊ ςτρϋφεται προσ τη θϋα, με το ύδιο « μϊτι » όμωσ. Γενικϊ το κτύριο μπορεύ να ενταχθεύ ςε δύο ύςα παραλληλόγραμμα που το ϋνα ακολουθεύ τον παρϊλληλο και το ϊλλο τον ςτραμμϋνο 135° προσ τη θϋα κϊναβο. Σο πρώτο οριοθετεύ τισ γενικϋσ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ που αφορούν τουσ χώρουσ διημϋρευςησ κυρύωσ (εκτόσ από το καθιςτικό που διχϊζεται) οι οπούεσ εύναι η κουζύνα, η ςκϊλα και το λουτρό. Σο ϊλλο παραλληλόγραμμο περικλεύει τισ λειτουργύεσ που ϋχουν ϊμεςη ςχϋςη με τη θϋα. Αυτϋσ εύναι το καθιςτικό και η τραπεζαρύα, οι οπούεσ όμωσ εντϊςςονται ελϊχιςτα και ςτο προηγούμενο παραλληλόγραμμο, και το μπαλκόνι με τη θϋα ςτη θϊλαςςα.

203

204

Ο διαχωριςμόσ αυτόσ των λειτουργιών γύνεται ακόμα πιο αντιληπτόσ από τη χρόςη τησ καθαρότητασ των υλικών. Δηλαδό όςο πιο κοντϊ βρύςκεται κϊποιοσ ςτην εύςοδο του κτιρύου ( που εντϊςςεται ςτο πρώτο κϊθετο προσ το δρόμο παραλληλόγραμμο ) τόςο πιο διακοπτόμενη εύναι η θϋα του. Σα υαλοςτϊςια ϋχουν περιςςότερεσ ραφϋσ, το δϊπεδο εύναι αδιαφανϋσ και οι περιβϊλλοντεσ τούχοι από ςκληρϊ υλικϊ, όπωσ το μπετόν. Αντιθϋτωσ καθώσ προχωρούμε προσ τη θϋα ( το ςτραμμϋνο παραλληλόγραμμο ) η θϋα καθαρύζει και οριοθετεύται με όςο το δυνατόν λιγότερα ςτοιχεύα. Σα υαλοςτϊςια αντικαθιςτώνται εύτε από απλϊ πλόρη και κενϊ ςτο περύβλημα του κτιρύου ( δεν ϋχουν ραφϋσ μεταξύ τουσ ) και το δϊπεδο γύνεται διϊτρητο. Επιπρόςθετα, κοιτώντασ ακόμα βαθύτερα τη γεωμετρύα του κτιρύου, διακρύνουμε και δευτερεύοντεσ διαχωριςμούσ των χώρων. Για παρϊδειγμα, η κουζύνα μαζύ με το λουτρό και τη ςκϊλα, εντϊςςονται ςε ϋνα ορθογώνιο τρύγωνο το οπούο εφϊπτεται ςτο ςτραμμϋνο παραλληλόγραμμο. Επύςησ, το καθιςτικό μαζύ με το μπαλκόνι εύναι δύο ύςα παραλληλόγραμμα που τυγχϊνουν να εύναι η διχοτόμηςη του γενικού τουσ παραλληλογρϊμμου (ςτραμμϋνο ). Σϋλοσ, παρατηρεύται ότι όλεσ οι λειτουργύεσ χωρύζονται ςε χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ, αλλϊ με πιο αφαιρετικό τρόπο και με τη βοόθεια νοητών τετραγώνων που τισ περικλεύουν. Ϊτςι λοιπόν, το καθιςτικό υπνοδωμϊτιο εντϊςςεται ςε ϋνα τετρϊγωνο και η κουζύνα, το λουτρό και η τραπεζαρύα ςε ϋνα ϊλλο μικρότερο, το οπούο δεύχνει και την ςπουδαιότητα του καθενόσ. Σϋλοσ, θα μπορούςα να πω ότι ακόμα και ςε ϋνα τϋτοιο ςχϋδιο το οπούο φαινομενικϊ δεύχνει τυχαύο, κρύβει μϋςα του πλόθοσ ϋρευνασ και ςυμβολιςμών, όπωσ ϊλλωςτε όλα τα κτύρια του Σ. Φ. Ζενϋτου. ήπωσ και ςτην προηγούμενη κατοικύα, δύνεται ιδιαύτερη ϋμφαςη ςτον διαχωριςμό των λειτουργιών και ςτην ελεύθερη κϊτοψη που προςδύδει το ενδιαφϋρον τησ εναλλαγόσ του εςωτερικού με το εξωτερικό. ΢πϊει τον κύβο κουτύ με την πρόφαςη τησ ςτρϋψησ προσ τη θϋα. Αυτό όμωσ κρύβει και ϊλλη μύα ερμηνεύα. ΢υγκρύνοντασ την πρώτη με τη δεύτερη κατοικύα, διακρύνουμε την τϊςη προσ αποφυγό επαφόσ τησ κατοικύασ με τα τριγύρω κτύρια. άςωσ αυτό να δηλώνει και την αντύδραςη του αρχιτϋκτονα προσ τισ αρχϋσ και γενικϊ το «ςυνηθιςμϋνο». Προςπαθεύ να αποκοπεύ και να ξεχωρύςει. Σϋλοσ, δεδομϋνου του ότι ο πρώτοσ κϊτοικοσ τησ κατοικύασ θα όταν εργϋνησ, ο αρχιτϋκτονασ αφοςιώθηκε ςτο να καλλιεργόςει το αύςθημα τησ ελευθερύασ μϋςα ςε αυτόν. Δεν απϋκλειςε όμωσ και την πιθανότητα επϋκταςησ του κτιρύου, δεδομϋνου του ότι ο πελϊτησ – εργϋνησ, υπόρχε περύπτωςη να δημιουργόςει οικογϋνεια ςτο μϋλλον. Από αυτό φαύνεται και η αφοςύωςό του ςτισ ανϊγκεσ και ςτο προφύλ του εκϊςτοτε πελϊτη.

205

Διϊγραμμα 53

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΚΑΒΟΤΡΙ Κϊτοψη κατοικύασ

206

Διϊγραμμα 54

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΚΑΒΟΤΡΙ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3. 4. 5.

Παρουςύαςη οικοπϋδου ΢χεδιαςμόσ 2 ύςων παραλληλόγραμμων το ϋνα παρϊλληλο ςτο δρόμο και το ςτραμμϋνο προσ τη θϋα. Ειςϊγεται ςτην ςύνθεςη ο ϊξονασ τησ παραλληλύασ με τον δρόμο. (βαςικό διϊγραμμα ςύνθεςησ) Οριςμόσ περιγρϊμματοσ κατοικύασ Ειςαγωγό ςτο περύγραμμα του κανϊβου

207

Διϊγραμμα 55

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΚΑΒΟΤΡΙ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Διχοτόμηςη ςτραμμϋνου παραλληλογρϊμμου. Κϊθετη διχοτόμηςη , ςτην προηγούμενη, του παραλληλογρϊμμου Περαιτϋρω διαχωριςμόσ Επιλογό των κύριων αξόνων Μετατόπιςη ενόσ ϊξονα προσ τα όρια του περιγρϊμματοσ, βϊςει του κανϊβου Επιςόμανςη βαςικών αξόνων διαχωριςμού του χώρου

208

Διϊγραμμα 56

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΚΑΒΟΤΡΙ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 12. Δημιουργύα του εξωτερικού χώρου – προβόλου 13. Με βϊςη το περύγραμμα του κτιρύου, γύνεται επαναπροςδιοριςμόσ του. 14. Ενοπούηςη χώρων 15. Περαιτϋρω διαχωριςμόσ και αλλαγό του περιγρϊμματοσ 16. Σελικό περύγραμμα ησ κατοικύασ.

209

Διϊγραμμα 57

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΚΑΒΟΤΡΙ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 17. Ωποψη κατοικύασ κϊτω από τον πρόβολο 18. Ωποψη κατοικύασ υπό γωνύα από την κατηφορικό πλευρϊ του οικοπϋδου 19. Γενικό ϊποψη

210



ΚΑΣΟΙΚΙΑ ςτο ΧΤΦΙΚΟ, 1961

« Σο υπϊρχον φυςικό ϋδαφοσ δεν αποτελεύ ϋνα «απαραβύαςτο», ςτο οπούο πρϋπει να προςαρμοςτούμε. Αντύθετα, υπϊρχει δυνατότητα μιασ μορφολογόςεωσ του φυςικού περιβϊλλοντοσ, μιασ γλυπτικόσ του εδϊφουσ, που «καταςκευϊζεται» όπωσ και το αρχιτεκτόνημα που πρόκειται να «υποδεχτεύ». Με βϊςη την αρχό αυτό δύνεται και η δυνατότητα επεξεργαςύασ ενόσ ςυμπληρωματικού και ενδιϊμεςου ςυνδετικού ςτοιχεύου μεταξύ καταςκευόσ και φύςεωσ.» 51 ΢ε αυτό το απόςπαςμα

διατυπώνεται για πρώτη φορϊ η αρχιτεκτονικό αρχό για την «γλυπτικό εδϊφουσ», μϋςα από την οπούα ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ ειςϊγει ακόμα ϋνα ςτοιχεύο ςτην αρχιτεκτονικό του. Εφαρμόζει αυτόν την τεχνικό κυρύωσ ςε κτύρια που βρύςκονται ςε επύπεδη γη. ΢την ςυγκεκριμϋνη κατοικύα ςτο Χυχικό, το ϋδαφοσ ϋρχεται κϊτω από τα ςκαλιϊ τησ ειςόδου και ςτην ουςύα η κατοικύα υπερκαλύπτει το τοπύο ςε ςπουδαιότητα. Με την υπερυψωμϋνη εύςοδο, δημιουργεύται ϋνασ χώροσ από κϊτω και ςε ςυνδυαςμό με τον όγκο του κτιρύου, μπορούμε να πούμε ότι δημιουργεύται ϋνα τελεύωσ διαφορετικό τοπύο. Πιο ενδιαφϋρον από το αρχικό. ΢υνεχύζοντασ μϋςα ςτην κατοικύα διακρύνουμε διϊφορεσ ποιότητεσ χώρου, όπου μπερδεύουν τον κϊτοικο να αναγνωρύςει ποιοσ εύναι ο εξωτερικόσ και ποιοσ ο εςωτερικόσ χώροσ. Τπϊρχει ϋνα αύθριο ςτο πύςω μϋροσ του ςπιτιού που ςυνομιλεύ με τη φύςη, το οπούο βρύςκεται εκατϋρωθεν του κτιρύου προσ την πλευρϊ των υπνοδωματύων. Σα υπνοδωμϊτια, και γενικϊ οι ιδιωτικού χώροι, μοιϊζουν να ςυνομιλούν ταυτόχρονα με τον εξωτερικό χώρο και με το καθιςτικό. Αυτό με τη ςειρϊ του διαθϋτει το ςτοιχεύο τησ μεταβολόσ με βϊςη το χρόςτη (κινητϊ πϊνελ). Δύνοντασ με αυτόν τον τρόπο την δυνατότητα τησ αλλαγόσ τησ χρόςησ, τησ ιδιωτικότητασ και του χαρακτόρα του χώρου με πρωτοβουλύα του χρόςτη. Επιςτρϋφοντασ ςτον εξωτερικό χώρο πϊλι, η υψομετρικό διαφορϊ από την πύςω πλευρϊ του κτιρύου, με το ϋδαφοσ εύναι πιο μικρό (μεγϋθουσ 3 ςκαλοπατιών). Δύνοντασ την αύςθηςη ότι τα υπνοδωμϊτια βρύςκονται ςτη δικό τουσ υψομετρικό καμπύλη, λύγο ψηλότερα βρύςκεται το καθιςτικό και πιο χαμηλϊ από όλουσ βρύςκεται ο εξωτερικόσ χώροσ – φύςη. Σο κτύριο «ςβόνει» ςταδιακϊ προσ τη φύςη λεσ και ο αρχιτϋκτονασ διαμόρφωςε ϋνα λόφο ςτην επύπεδη γη.

Περιοδικό «Αρχιτεκτονικό», 1957 -1969, ΢πύτι ςτο Χυχικό.

211

212

ήςον αφορϊ τη γεωμετρικό ανϊλυςη τησ κατοικύασ, υπακούει και αυτό, όπωσ και οι προηγούμενεσ κατοικύεσ, ςε αυςτηρό κϊναβο. Αυτόσ φαύνεται με διϊφορεσ μορφϋσ μϋςα ςτην κατοικύα, από τισ πλϊκεσ που τον οριοθετούν μϋχρι και τισ υποδιαιρϋςεισ τουσ, που διαφοροποιούν τουσ χώρουσ εςωτερικϊ ( 2 x 1 μ.). ήλη η κατοικύα εγγρϊφεται ςε ϋνα τετρϊγωνο. Οι λειτουργύεσ τησ, χωρύζονται ςτουσ χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ με αυςτηρϊ όρια αυτό τη φορϊ, διαδρόμουσ. Δεν παύουν όμωσ να ϋχουν επικοινωνύα με τον εςωτερικό και εξωτερικό χώρο ταυτόχρονα. ΢ε κϊθε γωνύα του τετραγώνου, ο αρχιτϋκτονασ ϋχει τοποθετόςει ϋνα ςτοιχεύο. ΢την πϊνω αριςτερό γωνύα υπϊρχει ϋνα ςτϋγαςτρο με καθιςτικό, όπου εύναι και το αςαφϋσ όριό του με τον εξωτερικό χώρο. ΢την αντύςτοιχη δεξιϊ γωνύα βρύςκονται οι ιδιωτικού χώροι - χώροι διανυκτϋρευςησ- που δεν ϋχουν επαφό με τον εξωτερικό χώρο μϋςα από μπαλκόνι, παρϊ μόνο από παρϊθυρα. Αυτό ςυμβαύνει μϊλλον διότι, το γειτονικό όριο εύναι πολύ κοντϊ με τα υπνοδωμϊτια και ο αρχιτϋκτονασ πϊντα προςπαθεύ να αποφύγει την επαφό. Αυτό φαύνεται ϊλλωςτε και από την κϊτω δεξιϊ γωνύα του τετραγώνου, όπου ο αρχιτϋκτονασ επιλϋγει να τοποθετόςει την κουζύνα, δηλαδό ϋναν χώρο διημϋρευςησ, όπου εύναι γενικόσ χρόςησ. Γενικϊ, θα μπορούςαμε να πούμε ότι ο διαχωριςμόσ γύνεται ςτη μϋςη με τη μορφό ςταυρού. ΢την αριςτερό και πιο απομακρυςμϋνη πλευρϊ από τουσ γεύτονεσ, τοποθετούνται χώροι χαλϊρωςησ και ςυγκϋντρωςησ. Εκεύ γύνεται η επαφό και το παιχνύδιςμα του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο. ΢ε αυτόν την πλευρϊ η αύςθηςη του εςωτερικού με τον εξωτερικό χώρο βρύςκεται υπό αμφιςβότηςη. Οι ςκληρού τούχοι ϋχουν εγκαταλεύψει την θϋςη τουσ και ςε αυτόν μπόκαν μεγϊλα και ενιαύα υαλοςτϊςια που ιςοπεδώνουν το όριο του εςωτερικού με το εξωτερικό περιβϊλλον. Ϊτςι αν θεωρόςουμε ότι το καθιςτικό με την τραπεζαρύα και τον εξωτερικό χώρο εύναι μύα ενότητα, δημιουργεύται ϋνασ ακανόνιςτοσ πϊλι χώροσ όπου ϋχουμε όλα τα αρχιτεκτονικϊ ευρόματα του Σ.Φ. Ζενϋτου. Σο αύθριο, που εκφρϊζεται με το διϊτρητο ςτϋγαςτρο, τον ενδιϊμεςο χώρο που ανόκει ςτον εξωτερικό( με την χρόςη των κινητών πϊνελ), αλλϊ και ςτον εςωτερικό χώρο και τϋλοσ τον εξωτερικό. Η γενικό αρχό που χρηςιμοποιεύ ο αρχιτϋκτονασ ςε αυτό την κατοικύα, εύναι να αποκοπεύ όςο το δυνατόν περιςςότερο από τα γειτονικϊ όρια. Γι’ αυτό ϊλλωςτε και το κτύριο ϋχει μια εςωτερικό οργϊνωςη που προδιαθϋτει τον κϊτοικο ό επιςκϋπτη να παραμεύνει ςτο εςωτερικό ό ςτουσ ενδιϊμεςουσ χώρουσ. Σϋλοσ, προςπαθεύ να προςτατϋψει τουσ χώρουσ χαλϊρωςησ των κατούκων από τα αδιϊκριτα βλϋμματα και θϋτει τα όριϊ του εκεύ που τα θεωρεύ υποχρεωτικϊ.

213

Διϊγραμμα 58

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΧΤΦΙΚΟ Κϊτοψη κατοικύασ

214

Διϊγραμμα 59

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΧΣΦΙΚΟ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Παρουςύαςη οικοπϋδου Ειςαγωγό κανϊβου ςτο οικόπεδο Οριςμόσ γενικού παραλληλόγραμμου ςχόματοσ που θα περικλεύει τισ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ Διχοτόμηςη παραλληλόγραμμου Δημιουργύα κϊτω πλϊκασ κατοικύασ Πολλαπλαςιαςμόσ του ϊξονα διχοτόμηςησ και δημιουργύα τετραγώνου, λύγο πιο μϋςα από την εξωτερικό γωνύα τησ πλϊκασ

215

Διϊγραμμα 60

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΧΣΦΙΚΟ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 7. 8. 9.

Δημιουργύα τετραγώνου όπου θα τοποθετηθούν όλεσ οι λειτουργύεσ Πολλαπλαςιαςμόσ του προηγούμενου μικρού τετραγώνου αντιδιαμμετρικϊ Επαναπροςδιοριςμόσ του μεγϊλου τετραγώνου, όπου θα αποτελϋςει και την πλϊκα 10. Σελικό τροποπούηςη τησ πλϊκασ

216

Διϊγραμμα 61

ΑΝΑΛΤ΢Η ΓΕΨΜΕΣΡΙΚΗ΢ ΔΟΜΗ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΢ΣΟ ΧΣΦΙΚΟ Ανϊλυςη ςχεδιαςτικόσ ςύνθεςησ 11. Ωποψη οικοπϋδου από την εύςοδο 12. Ωποψη του οικοπϋδου από τον κόπο

217

218



ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΕ΢ ΑΡΦΕ΢ του Σ.Φ. ΖΕΝΕΣΟΤ

Μϋςα από τα μϊτια του αρχιτϋκτονα και από τα γραπτϊ που μασ ϋχει αφόςει52, μπορούμε να δούμε την φύςη τησ αρχιτεκτονικόσ του. Δεύχνει να ϋχει ανϊγκη να ξεφύγει από την πραγματικότητα τησ Ελλϊδασ, όχι από το φυςικό τησ περιβϊλλον, αλλϊ από την λογικό του Ϊλληνα πολύτη. Δεν μπορούςε να ςυμβιβαςτεύ με κϊτι τϋτοιο. Γι’ αυτό ϊλλωςτε και κατϋφευγε ςτισ ςκϋψεισ του για την ιδανικό πόλη που θα όθελε να ζει. Σισ ιδανικϋσ του ςυνθόκεσ ζωόσ. Μϋςα από τα ϋργα του, αρχιτεκτονικϊ και μη, μπορούμε να διακρύνουμε τισ αρχϋσ που διϋπουν την αρχιτεκτονικό του. ΢υνόθιζε να προςανατολύζει το κτύριο ςτη θϋα, γεγονόσ που θα μπορούςαμε να το ερμηνεύςουμε ωσ μια προςπϊθεια να προςανατολύςει τουσ κυριότερουσ χώρουσ του κτιρύου ςε κϊτι ουδϋτερο και απρόςωπο, που να μην αναφϋρεται δηλαδό ςε ανθρώπινη επικοινωνύα. Επύςησ ςυνδυϊζεται και με την ανϊλυςη που κϊναμε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, για τισ γωνύεσ θϋαςησ. Επιδύωκε να επικοινωνόςει με κϊτι ανώτερο. Να μπορεύ να απομονώνεται και να εξυψώςει την ψυχό του. Να καθηςυχϊζει από τουσ γρόγορουσ, αγχωτικούσ και καταπιεςτικούσ ρυθμούσ τησ καθημερινότητασ. Κατϊφερε μϋςα από τα ϋργα του να μασ δεύξει ότι το να ςπϊςει κϊποιοσ κϊτι ςταθερό και ακλόνητο, όπωσ ο κύβοσ, εύναι κϊτι εύκολο. Προτιμούςε να ςχεδιϊζει και να επικοινωνεύ μϋςα από τα ϋργα του. Αυτό φαύνεται μϋςα από τον αρχιτεκτονικό περύπατο που δημιουργεύ ςτισ κατοικύεσ του και ςτην ϋμφαςη που δύνει ςτισ μεταβϊςεισ από τον ϋνα χώρο ςτον ϊλλο. Επύςησ, θα μπορούςαμε να διακρύνουμε και μύα ανϊγκη, που εύχε ενδεχομϋνωσ, να πετϊξει ψηλϊ από τα ϋδαφοσ( με την ηλεκτρονικό πόλη). Δεν όθελε να πατϊει ςε κϊτι τόςο ακλόνητο και αμετϊβλητο. Η φιλοςοφύα του όταν να μπορούν όλα να μεταβϊλλονται βϊςει των παραμϋτρων τουσ. Εδώ φυςικϊ αποδεικνύεται και το γεγονόσ ότι όταν από τουσ πρώτουσ αρχιτϋκτονεσ που ειςόγαγαν τον παραμετρικό ςχεδιαςμό. ήλα μεταβϊλλονται και αλλϊζουν. Σύποτα δεν παραμϋνει ςταθερό. Οι παρϊμετροι εύναι αυτού που αλλϊζουν τη μορφό του κτιρύου.

Δημοςιεύςεισ ςε αρχιτεκτονικϊ περιοδικϊ όπωσ «Ζυγόσ», «Αρχιτεκτονικό» κα

219

220

΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑΣΑ ΑΝΑΛΤ΢Η΢ ΢υνδυϊζοντασ τα γεγονότα τισ εποχόσ που ϋδραςαν οι αρχιτϋκτονεσ, τισ

γεωμετρικϋσ εφαρμογϋσ ςε ςχϋςη με την προηγούμενη εποχό, τα προςωπικϊ τουσ βιώματα και την ανϊλυςη των κατοικιών τουσ, μπορούμε πλϋον να ϋχουμε μια ςαφϋςτερη εικόνα για την κατϊςταςη τησ αρχιτεκτονικόσ και ςυγκεκριμϋνα τησ γεωμετρύασ που κυριαρχούςε ςτην Ελλϊδα, ςτην μεταπολεμικό περύοδο και τα χρόνια του εμφυλύου. Θα όταν όμωσ καλύτερα να ςυνοψύςουμε αυτϊ που μασ «δύδαξαν» οι αρχιτϋκτονεσ αυτού, που με πολύ φανταςύα δημιούργηςαν την «νϋα εποχό». Ξεκινώντασ με τον πρώτο αρχιτϋκτονα που αναλύςαμε προηγουμϋνωσ, τον Ωρη Κωνςταντινύδη, αυτό που αποκομύζουμε ωσ κυρύαρχη λογικό του ςχεδιαςμού του εύναι ότι : «Σο κτύριο φυτρώνει μϋςα ςτη γη». Αυτό η φρϊςη, που την χρηςιμοπούηςε και ο ύδιοσ πολλϋσ φορϋσ ςτα γραπτϊ του, αντιπροςωπεύει την φιλοςοφύα τησ αρχιτεκτονικόσ του. Η μορφό δηλαδό, όταν πιο ςημαντικό από την λειτουργύα ςτα κτύριϊ του, χωρύσ αυτό να ςημαύνει πωσ τα κτύρια που δημιουργούςε δεν όταν λειτουργικϊ. Επύςησ ςε ςχϋςη με την αναζότηςη τησ γεωμετρύασ των γωνιών που αναλύςαμε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, μπορούμε να πούμε ότι η τοποθϋτηςη των αρχιτεκτονικών του ςτοιχεύων αποςκοπούςε ςτο να οδηγεύ το βλϋμμα του κατούκου ςτα κϊδρα που δημιουργούςε από τα τισ πλϊκεσ και τα τοιχύα. Ασ απαριθμόςω όμωσ και τα ςτοιχεύα που βρόκαμε μϋςα από την ανϊλυςη των κατοικιών του: 1.

΢ταθερόσ κϊναβοσ, από το δειγματολόγιό που δημιούργηςε ο ύδιοσ.

2. Δημιουργύα ενδιϊμεςων χώρων, ημιυπαύθριων. 3. Αύθριο – ςτϋγαςτρο – τύποσ pilotis 4. Επιλογό υλικών περιοχόσ 5. Μϋριμνα για τον προςανατολιςμό ( θϋα, ηλιοπροςταςύα, ηλιαςμόσ) 6. Αυςτηρό ϋρευνα μορφολογύασ περιοχόσ οικοδόμηςησ, πριν από οποιαδόποτε ςχεδιαςτικό κύνηςη ήςον αφορϊ την γεωμετρύα που ανακαλύψαμε μϋςα από την ανϊλυςη, μπορούμε να διακρύνουμε την μελϋτη και την ϋρευνα που ϋκανε ο ύδιοσ ο αρχιτϋκτονασ πριν διατυπώςει αρχιτεκτονικϊ τισ αρχϋσ του. ΢υνόθωσ οι κατοικύεσ του εγγρϊφονταν μϋςα ςε ϋνα παραλληλόγραμμο. Αυτό περιελϊμβανε ϋναν υπόςτεγο χώρο, τύπου pilotis, ϋναν χώρο όπου μπορούςε να μεταβϊλλεται με τισ κινητϋσ μπαλκονόπορτεσ από κλειςτό ςε ανοικτό και τϋλοσ ϋναν ιδιωτικό κλειςτό χώρο, πιο απομονωμϋνο ςε ςχϋςη με τουσ ϊλλουσ δύο.

221

222

Μϋςα από την αρχιτεκτονικό του μπορούμε να διακρύνουμε την μελϋτη τησ γεωμετρύασ των παλιών αθηναώκών ςπιτιών, τησ ανώνυμησ αρχιτεκτονικόσ αλλϊ και τησ ςύγχρονησ, διότι διατόρηςε πολλϊ ςτοιχεύα από αυτϋσ. Γενικϊ όθελε να ενςωματώνει τα κτύριϊ του μϋςα ςτην φύςη. Να μην εξϋχουν με την γεωμετρύα τουσ, ςτη γεωμετρύα του φυςικού περιβϊλλοντοσ. Ασ δούμε όμωσ και τον επόμενο αρχιτϋκτονα, τον Νύκο Βαλςαμϊκη. Ο αρχιτϋκτονασ αυτόσ δρούςε, βϊςει των λύγων ςκϋψεών του που ϋχει εκφρϊςει ςε κοινό 53, ςε ςυνϊρτηςη με τον ϊνθρωπο. Προςπαθούςε να δημιουργόςει μια αρχιτεκτονικό που θα εύναι απλό και κατανοητό ςτον κϊτοικο. Ϋθελε να εξυπηρετεύ τισ ανϊγκεσ του πελϊτη του και τισ δικϋσ του ταυτόχρονα. Η λειτουργύα εφϊμιλλη τησ μορφόσ. «Ιςορροπύα – Απλότητα». Σοποθετούςε τα ϋπιπλα και τα τοιχύα του μϋςα ςτον χώρο με ςκοπό να ενιςχύςει την ϋνταςη που εύχε ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών και να οδηγόςει τον θεατό ςτο ςημαντικότερο ςημεύο που θεωρούςε ο ύδιοσ(πόριςμα από την πρωταρχικό γεωμετρικό ανϊλυςη). Ασ απαριθμόςουμε όμωσ τα ςτοιχεύα που αποκομύςαμε από την γεωμετρικό ανϊλυςη των κατοικιών του: 1.

Κϊναβοσ οργϊνωςησ και χωροθϋτηςησ τησ κατοικύασ

2. Εναρμόνιςη του εςωτερικού χώρου με τον περιβϊλλοντα χώρο 3. Φρόςη προηγμϋνησ τεχνολογύασ 4. Επιλογό υλικών εύτε από την περιοχό εύτε υλικϊ με επύχριςμα τησ αρεςκεύασ του (ςυνόθωσ ϊςπρο ό ώχρα) 5. Οργϊνωςη χώρων ςε διημϋρευςησ – διανυκτϋρευςησ 6. Μϋριμνα για τον προςανατολιςμό (θϋα, ηλιοπροςταςύα, ηλιαςμόσ, γειτονικϊ οικόπεδα) Σα γεωμετρικϊ ςυμπερϊςματα, βϊςει τησ ανϊλυςησ που ϋγινε ςε προηγούμενο κεφϊλαιο, μασ δεύχνουν ότι χρηςιμοποιούςε ςχόματα που εδραιώνονταν ςταθερϊ ςτο ϋδαφοσ. Δηλαδό τετρϊγωνα, παραλληλόγραμμα. Παρ’ όλ’ αυτϊ όμωσ, τολμούςε να υπερυψώςει τα ςταθερϊ αυτϊ ςχόματα πολλϊ μϋτρα πϊνω από το ϋδαφοσ. Επύςησ ϋδινε ιδιαύτερη ςημαςύα ςτισ εςοχϋσ που προϋκυπταν και ςτουσ τούχουσ που επϋκτεινε ςτον περιβϊλλοντα χώρο. Σϋλοσ, ςε όλεσ του τισ κατοικύεσ που εύδαμε, κυριαρχούςε ο διαχωριςμόσ των λειτουργιών ςε χώρουσ διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ, γεγονόσ που

Ωρθρο του Δημότρη Υιλιππύδη, ςτην Καθημερινό , 11/11/2001, «Οι ςιωπϋσ του Νύκου Βαλςαμϊκη»

223

224

όταν ορατό από πολλϋσ πτυχϋσ τησ γεωμετρύασ του (τισ ξεχωριςτϋσ πλϊκεσ, τη διαφορετικό θϋα κα). Ο τελευταύοσ αρχιτϋκτονασ που εξετϊςαμε όταν ο Σ. Φ. Ζενϋτοσ. Η αύςθηςη που μου ϊφηςε προςωπικϊ, μϋςα από τα ςχϋδιϊ του και τα λύγα λόγια του, όταν ότι δρούςε και ζούςε, εν τϋλει, ςε μια διαρκό αντύδραςη και εναντύωςη, εύτε με την κοινωνύα εύτε και με τον ύδιο του τον εαυτό. Η βαςικό του επιδύωξη όταν να «ςπϊςει τον κύβο – κουτύ». Αυτό η φρϊςη εμπερικλεύει πολλϊ νοόματα. Θα μπορούςε να μεταφραςτεύ πολιτικϊ ωσ η βύαιη αλλαγό του κατεςτημϋνου που επιδύωκε και ο ύδιοσ. Ϋ θα μπορούςε να μεταφραςτεύ και αρχιτεκτονικϊ, που εύναι και το κομμϊτι που μασ ενδιαφϋρει, ωσ η αρχιτεκτονικό ϋξω από τα όρια. Ϊξω από το ςυνηθιςμϋνο. Πιςτεύω πωσ όντωσ η αρχιτεκτονικό του, για την εποχό εκεύνη, όταν ϋξω από τη φανταςύα των πελατών του. Ϊβλεπε τον «κύβο» - κατοικύα από όλεσ του τισ πλευρϋσ και τον ϊλλαζε. Δεν προςκολλιόταν ςτισ αρχϋσ που οφεύλει να ϋχει βϊςει των κανονιςμών (γι ‘ αυτό ϊλλωςτε και επανερχόταν πϊντα ςτα αρχικϊ του ςταθερϊ ςχόματα και τα τροποποιούςε ανϊλογα). Δημιουργούςε τισ δικϋσ του. Αν δεν ϋπρεπε να παραδώςει τα ϋργα του ςτουσ πελϊτεσ, θα μπορούςε να τα τροποποιεύ ςυνεχώσ. Ϊνα διαρκϋσ τροποποιόςιμο πρόβλημα (παραμετρικόσ ςχεδιαςμόσ). Οι αρχϋσ που βρόκαμε μϋςα από την προηγηθεύςα ανϊλυςη των κατοικιών του: 1.

Κϊναβοσ οργϊνωςησ

2. Ευελιξύα- κινητικότητα  χρόςησ ημιυπαύθριων – αύθριων – εξωτερικών χώρων 3. Φρόςη προηγμϋνησ τεχνολογύασ 4. Επιλογό ςύγχρονων υλικών ςτο φυςικό τουσ χρώμα και υφό. Ϋ με το λιγότερο επύχριςμα 5. Οργϊνωςη χώρων ςε διημϋρευςη – διανυκτϋρευςη 6. Μϋριμνα για τον προςανατολιςμό (θϋα, ηλιοπροςταςύα, ηλιαςμόσ) 7. Γλυπτικό εδϊφουσ Σα γεωμετρικϊ χαρακτηριςτικϊ των κατοικιών του διαφϋρουν ςε κϊποιο βαθμό από κατοικύα ςε κατοικύα. Εκ πρώτησ όψησ παρατηρεύται ςτρϋψη των δύο όγκων των λειτουργιών. Αλλϊ ϊλλεσ φορϋσ , επιλϋγει να πραγματοποιόςει επι-λϋξη τισ προςδοκύεσ του. Δηλαδό δημιουργεύ ϋναν αυςτηρϊ τετρϊγωνο χώρο και βϊζοντασ μϋςα τα χαρακτηριςτικϊ που προαναφϋραμε, τον διαςπϊ ςε κομμϊτια. Θεωρώ πωσ η ποικιλύα αυτό ςτισ μορφϋσ των κατοικιών του, ϋγκειται ςτο γεγονόσ ότι κϊθε οικόπεδο εύναι διαφορετικό και ϋχει τισ ιδιαιτερότητϋσ του. Αυτό επιβεβαιώνει και την παρατόρηςη που κϊναμε ςε προηγούμενο

225

226

κεφϊλαιο, ότι η αρχιτεκτονικό του όταν παραμετρικό. Εφόςον ϊλλαζαν οι παρϊμετροι ςτα οικόπεδα, ϊλλαζαν και διϊφορα ςτοιχεύα ςτην αρχιτεκτονικό του. ΢ε γενικϋσ γραμμϋσ όμωσ, δημιουργεύ παραλληλόγραμμα ό τετρϊγωνα όπου επανϋρχεται ςε αυτϊ και τα τροποποιεύ ανϊλογα με τισ παραμϋτρουσ που βϊζει. Ϊτςι δημιουργούνται ακανόνιςτοι χώροι οι οπούοι ςυνομιλούν ακόρεςτα με τον εξωτερικό περιβϊλλοντα χώρο τησ κατοικύασ.

227

228



ΟΜΟΙΟΣΗΣΕ΢ και ΔΙΑΥΟΡΕ΢

Αν ςυγκρύνουμε και τουσ τρεισ αρχιτϋκτονεσ μαζύ, διαπιςτώνουμε την γεωμετρικό εξϋλιξη τησ αρχιτεκτονικόσ ςκϋψησ και ςύνθεςησ από τισ αρχϋσ του προηγούμενου αιώνα μϋχρι τισ αρχϋσ του τωρινού. ΢ε γενικϋσ γραμμϋσ, ξεκύνηςε από την απλό και καθαρό μορφό, το παραλληλόγραμμο, πϋραςε από μια περύοδο αναδιϊταξησ και αναπροςαρμογόσ με ακανόνιςτα και πολυγωνικϊ ςχόματα, ϋωσ ότου κατϋληξε ςτην ςύνθετη μορφό, που αποτελεύται όμωσ από καθαρούσ όγκουσ. Αυτό που εύναι ενδιαφϋρον ςτισ περιπτώςεισ αυτϋσ, εύναι ότι οι ςυγκεκριμϋνοι ϊνθρωποι εύχαν τισ ύδιεσ επιρροϋσ και ϋζηςαν κοινϊ βιώματα (ςχεδόν). Σο γεγονόσ αυτό δεν τουσ ϋβαλε ςτο ύδιο αρχιτεκτονικό «καλούπι». Σελικϊ δεν αντϋγραψαν ο ϋνασ τον ϊλλον, ούτε τισ εκϊςτοτε αρχιτεκτονικϋσ τϊςεισ. Μελϋτηςαν τισ τϊςεισ αυτϋσ, τροποπούηςαν όποιο χαρακτηριςτικό πύςτευαν πωσ τουσ «ταιριϊζει» και δημιούργηςαν καινούριεσ δομϋσ, αρχϋσ και γεωμετρύεσ. Γενικϊ ϋναν νϋο τρόπο ςκϋψησ και αντύληψησ τησ αρχιτεκτονικόσ, που μϋχρι και ςόμερα αναφερόμαςτε και επηρεαζόμαςτε. ήπωσ εύπε και ο Σ. Φ. Ζενϋτοσ ςτο βιβλύο των Ελϋνη Καλαφϊτη και Δημότρη Παπαλεξόπουλο, «ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ», «Ωσ προσ την αντιγραφό πρϋπει να διευκρινύςουμε και την εφεύρεςη..Τπϊρχει πϊντα αντιγραφό και ο βαθμόσ δημιουργύασ εύναι μόνο το μϋγεθοσ των πληροφοριών που προςθϋτεισ.» ΢υνεπώσ ακόμα και ςτην

αντιγραφό υπϊρχει δημιουργύα! Ο Α. Κωνςταντινύδησ προτύμηςε να επικεντρωθεύ ςτο περιβϊλλον και να θϋςει ςε δεύτερη θϋςη και ςημαςύα την κυρύωσ λειτουργύα των χώρων του. Αςχολόθηκε για ϋνα διϊςτημα με το να βρει την καλύτερη γεωμετρικό διϊςταςη ενόσ χώρου(το δειγματολόγιο κανϊβου και αναλογιών που χρηςιμοποιούςε) και ϋπειτα αςχολόθηκε με τον περιβϊλλοντα χώρο. Σον επϋκτεινε, ςε επύπεδο ςχεδιαςμού, και ςτον εςωτερικό χώρο τησ κατοικύασ, προςπαθώντασ να τον ενοποιόςει μϋςα από την διαδρομό τησ θϋασ. Αντύθετα όμωσ, ο Ν. Βαλςαμϊκησ, πρώτα ϋδωςε ςημαςύα ςτην ποιότητα των εςωτερικών χώρων και ύςτερα επεκτϊθηκε ςτον εξωτερικό. Ϋ καλύτερα, δούλευε και τουσ δύο τομεύσ ταυτόχρονα μϋχρι να εύναι ύςησ ςπουδαιότητασ και ποιότητασ. Ο Σ. Φ. Ζενϋτοσ, από την ϊλλη πλευρϊ, ακολουθούςε τισ ιδιαιτερότητεσ του κϊθε οικοπϋδου(παραμετρικόσ ςχεδιαςμόσ). Αν ϋνα οικόπεδο εύχε πλούςιο μορφολογικό ανϊγλυφο προςπαθούςε μϋςα από την αρχιτεκτονικό του να το αναδεύξει. Αν πϊλι δεν ϋβριςκε κϊποιο ενδιαφϋρον ςημεύο ςε αυτόν , ϋφτιαχνε μια ςύνθεςη που να δημιουργεύ από μόνη τησ τον περιβϊλλοντα χώρο.

229

Διϊγραμμα 62

ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΚΑΘΕ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΣΟΤ Α.ΚΨΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ 1. 2. 3.

Κατοικύα ςτην Ανϊβυςςο, Α. Κωνςταντινύδησ Κατοικύα ςτισ ΢πϋτςεσ, Α. Κωνςταντινύδησ Κατοικύα ςτην Αύγινα, Α. Κωνςταντινύδησ Παρατηρούμε ότι το κυρύαρχο ςχεδιαςτικό του ςτοιχεύο εύναι πωσ τοποθετεύ τισ βαςικϋσ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ ςε ϋνα παραλληλόγραμμο και ύςτερα το περιβϊλει με ϋνα ςτϋγαςτρο - pilotis. Φρηςιμοποιεύ την ύδια λογικό ακόμα και ςτην διώροφη κατοικύα του. ΢υνεπώσ, ςε γενικϋσ γραμμϋσ, η κατοικύα χωρύζεται ςε δύο επύπεδα. Σο πρώτο εύναι η pilotis (κόκκινο), το ςτϋγαςτρο, όπου εύναι ςυνόθωσ και η εύςοδοσ ςτην κατοικύα και ύςτερα ακολουθούν οι λειτουργύεσ (γκρι).

230

Διϊγραμμα 63

ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΚΑΘΕ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΣΟΤ Ν. ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ 1. 2. 3.

Κατοικύα Παρϊςχη, Ν. Βαλςαμϊκησ Κατοικύα Λαναρϊ, Ν. Βαλςαμϊκησ Κατοικύα Βαλςαμϊκη, Ν. Βαλςαμϊκησ

΢τον Ν. Βαλςαμϊκη, η λογικό τησ ςχεδύαςόσ του εύναι μϋςα από τετρϊγωνα. Αρχικϊ τοποθετεύ ςτον χώρο τισ δύο πλϊκεσ, ςυνόθωσ, όπου θα ςκεπϊζουν τουσ χώρουσ τησ κατοικύασ του. ίςτερα δημιουργεύ μικρότερο τετρϊγωνο ό παραλληλόγραμμο προσ το εςωτερικό τησ πλϊκασ, όπου και οριοθετεύ τισ λειτουργύεσ, διαχωρύζοντϊσ τεσ ςε διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ. Οι διαφορϋσ που παρατηρούμε ςτισ τρεισ κατοικύεσ εύναι δύο. Πρώτον , τα δύο αρχικϊ τετρϊγωνα δεν υπερκαλύπτονται πϊντα. Μερικϋσ φορϋσ επιλϋγει να τα ενώςει με ϋναν διϊδρομο. Δεύτερον ςτην τρύτη κατοικύα του, επϋλεξε να μην διαχωρύςει με πλϊκεσ τισ λειτουργύεσ τησ κατοικύασ. Αντύθετα τισ τοποθϋτηςε κϊτω από την ύδια πλϊκα και τισ διαχώριςε εςωτερικϊ με τα ϋπιπλα και τον κεντρικό διϊδρομο. Αυτό που αποκομύζουμε ωσ κεντρικό ιδϋα των κατοικιών του εύναι ότι τοποθετεύ ςτο οικόπεδο δύο πλϊκεσ-ομϊδεσ λειτουργιών, οι οπούεσ ςκεπϊζουν τουσ χώρουσ τησ κατοικύασ ςτο εςωτερικό τουσ.

231

Διϊγραμμα 64

ΚΕΝΣΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΚΑΘΕ ΚΑΣΟΙΚΙΑ΢ ΣΟΤ Σ.Φ.ΖΕΝΕΣΟΤ 1. 2. 3.

Κατοικύα ςτο Καβούρι, Σ. Φ. Ζενϋτοσ Κατοικύα ςτο SIEMENS, Σ.Φ. Ζενϋτοσ Κατοικύα ςτο Χυχικό, Σ.Φ. Ζενϋτοσ

Ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ δεύχνει να ςχεδιϊζει χωρύσ αρχϋσ. Μϋςα από τα παρακϊτω διαγρϊμματα και με βϊςη τα προηγούμενα, παρατηρούμε ότι εύχε κοινό λογικό ςχεδύαςησ ςτα κτύριϊ του. Ξεκινούςε με ϋνα ό περιςςότερα ( όπωσ ςτην κατοικύα Siemens) ςταθερϊ ςχόματα, τετρϊγωνα – παραλληλόγραμμα και ύςτερα από τη διερεύνηςη του οικοπϋδου, επανερχόταν ςε αυτϊ και τουσ αφαιρούςε τμόματα. Αυτό εύχε ςαν αποτϋλεςμα να δημιουργούνται παρϊξενεσ γωνύεσ μϋςα ςτισ κατόψεισ του, που φαινομενικϊ όταν τυχαύεσ, αλλϊ ςτην πραγματικότητα προϋρχονταν από ςαφό γεωμετρικό αφαύρεςη. ΢υνεπώσ το κυρύαρχο ςχόμα που επικρατεύ εύναι το «πειραγμϋνο - φαγωμϋνο» παραλληλόγραμμο.

232

ήποιον αρχιτϋκτονα και αν ακολουθόςουμε αρχιτεκτονικϊ, διαπιςτώνουμε την αγϊπη για επικοινωνύα με τον εξωτερικό χώρο. Με τη φύςη. Μασ ϋφτιαξαν ϋνα δειγματολόγιο για το πώσ να επικοινωνεύ ϋνασ χώροσ με τον εξωτερικό. Εύτε μϋςα από ϋνα υπόςτεγο, pilotis, εύτε μϋςα από ϋνα αύθριο, εύτε με κϊποιον πρόβολο που εκτεύνεται θεωρητικϊ ςτο ϊπειρο μϋχρι να «χαθεύ», να εξαςθενύςει ςτη φύςη. Ωλλο ϋνα κοινό χαρακτηριςτικό που ϋχουν και οι τρεισ τουσ, εύναι ο τρόποσ που οργανώνουν την κϊτοψη. ήςο και αν δεν φαύνεται με μια ματιϊ, ςτην ουςύα η λογικό εύναι κοινό. Διαχωριςμόσ λειτουργιών βϊςει χώρων διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ. Επύςησ, ακόμα και ςε αυτό την παρατόρηςη εμπλϋκετε το περιβϊλλον, διότι ο διαχωριςμόσ και οι τοποθϋτηςη αυτών των χώρων ςτο οικόπεδο, γύνεται βϊςει του προςανατολιςμού, ηλιαςμού – ςκύαςησ και θϋασ. Επιπρόςθετα, οι χώροι εςωτερικϊ οργανώνονται με τοιχύα και ϋπιπλα, με ςκοπό να εμποδύζουν ό να επιτρϋπουν την θϋα του κατούκου να «ταξιδϋψει» ςτον χώρο. «Ελεγχόμενη θϋαςη». Μύα ακόμα ομοιότητα ςτον ςχεδιαςμό τουσ εύναι η κοινό τομό. Αυτό οφεύλεται ςτα ςτοιχεύα που προαναφϋρθηκαν. Φρηςιμοποιούν και οι τρεισ, τεχνικϋσ φυςικού δροςιςμού, όπωσ το αύθριο και τα κινητϊ πϊνελ ό μπαλκονόπορτεσ54 . Ϊτςι με αυτϊ τα τεχνϊςματα ο αϋρασ διαπερνϊ την κατοικύα οριζόντια με ευθύγραμμη πορεύα, αλλϊ και με εναλλαγϋσ μϋςα από τα κενϊ ςτην πλϊκα, τα αύθρια, με αποτϋλεςμα να αποκτϊ μεγαλύτερη ταχύτητα και να δροςύζει τον χώρο. Σϋλοσ, αν παρατηρόςουμε τισ όψεισ από την εύςοδο τησ κϊθε κατοικύασ, μπορούμε να διακρύνουμε κϊποιεσ ομοιότητεσ μεταξύ τουσ. Αρχικϊ, λόγω του ότι και οι τρεισ αρχιτϋκτονεσ διαχώριζαν την πλϊκα από τον υπόλοιπο τούχο με τη χρόςη των διαφορετικών επιχριςμϊτων, κϊθε όψη μοιϊζει να εύναι και τομό παρϊλληλα. Αν ανατρϋξουμε πύςω ςτισ αρχιτεκτονικϋσ αρχϋσ του κϊθε αρχιτϋκτονα, θα δούμε ότι και οι τρεισ όθελαν να εντϊξουν την κατοικύα μϋςα ςτο περιβϊλλον, να υπϊρχει αϋναη επικοινωνύα μεταξύ των δύο. Ϊτςι, λαμβϊνοντασ υπόψιν ότι ο περιβϊλλον χώροσ ανόκει ςτον ςχεδιαςμό τησ κατοικύασ, ςε κϊθε όψη που δημιουργούμε γραφικϊ, «κόβουμε» τον περιβϊλλοντα χώρο. Ωρα δημιουργούμε τομϋσ - όψεισ. Ϊνα ϊλλο ςτοιχεύο που παρατηρούμε, εύναι ότι οι όψεισ του Ν. Βαλςαμϊκη και του Σ.Φ. Ζενϋτου, ϋχουν κοινό ςτοιχεύο την υπερύψωςη από το ϋδαφοσ. Ο πρώτοσ δημιουργεύ προβόλουσ και ο δεύτεροσ υψώνει ολόκληρη την κατοικύα από το ϋδαφοσ και ςτη ςυνϋχεια την «προςγειώνει» ομαλϊ ς’ αυτό.

Ο Α. Κωνςταντινύδησ όταν ενϊντια ςτισ αυτοματοποιόςεισ και ςτη τεχνολογύα ςε γενικϋσ γραμμϋσ, γι’ αυτό και όποιο ςτοιχεύο χρηςιμοποιούςε προϋκυπτε από παραλλαγϋσ ςε τεχνϊςματα που εύχαν τα παλιϊ αθηναώκϊ ςπύτια.

233

234

Αντύθετα ο Α. Κωνςταντινύδησ τοποθετεύ την κατοικύα πολύ κοντϊ ςτο ϋδαφοσ για να μην ξεχωρύζει από αυτό. Να φυτρώνει η κατοικύα ςαν δϋντρο από τη γη. ήςον αφορϊ την μορφό των κατοικιών, παρατηρούμε ότι όλοι αρϋςκονταν ςτα κτύρια με γωνύεσ. Κανϋνασ δεν εύχε κϊποιο καμπύλο ςτοιχεύο ςτην κύρια ςυνθετικό μορφό του κτιρύου (τουλϊχιςτον ςε αυτϊ που μελετόςαμε ςτα προηγούμενα κεφϊλαια). Εν αντιθϋςει με τη ςημερινό εποχό, όπου παρατηρούμε περιςςότερα καμπυλόμορφα αρχιτεκτονικϊ ϋργα. Αυτό η διαφοροπούηςη, ύςωσ να οφεύλεται και ςτην τεχνολογύα τησ περιόδου εκεύνησ. Μόλισ εύχε αρχύςει να χρηςιμοποιεύται το μϋταλλο για ςτόριξη των πλακών (δοκού) και από τουσ πρώτουσ αρχιτϋκτονεσ που το χρηςιμοπούηςαν όταν ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ, με τουσ ιδιαύτερα μεγϊλουσ προβόλουσ του, και ο Ν. Βαλςαμϊκησ. Οι αρχιτϋκτονεσ όμωσ, δεν εύχαν ακόμα εξοικειωθεύ με τισ δυνατότητεσ του υλικού αυτού. Αντύθετα με τη ςημερινό εποχό, όπου η εξοικεύωςό μασ με όλα τα υλικϊ, εύναι τόςο μεγϊλη που μπορούμε να επιβληθούμε ςτο κϊθε ϋνα με όποιον τρόπο θϋλουμε. Επιπρόςθετα ςόμερα, τα υλικϊ που ϋχουν οι αρχιτϋκτονεσ ςτη διϊθεςό τουσ εύναι πϊρα πολλϊ, με πολλϋσ ιδιότητεσ και χαρακτηριςτικϊ.

235

Διϊγραμμα 65

ΣΟΜΕ΢ ΕΞΕΣΑΖΟΜΕΝΨΝ ΚΑΣΟΙΚΙΨΝ Επιλογό μύασ τομόσ από κϊθε αναλυθεύςασ κατοικύα, που δεύχνει τον φυςικό αεριςμό και τον δροςιςμό, μϋςα από αρχιτεκτονικϊ τεχνϊςματα. Αύθρια, pilotis, αντικριςτϊ ανούγματα, ροό κύνηςησ. (παρουςιϊζονται με ςειρϊ ανϊγνωςησ) : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Κατοικύα ςτην Ανϊβυςςο, Α. Κωνςταντινύδησ Κατοικύα ςτισ ΢πϋτςεσ, Α. Κωνςταντινύδησ Κατοικύα ςτην Αύγινα, Α. Κωνςταντινύδησ Κατοικύα Παρϊςχη, Ν. Βαλςαμϊκησ Κατοικύα Λαναρϊ, Ν. Βαλςαμϊκησ Κατοικύα Βαλςαμϊκη, Ν. Βαλςαμϊκησ Κατοικύα ςτο Καβούρι, Σ. Φ. Ζενϋτοσ Κατοικύα ςτο SIEMENS, Σ.Φ.Ζενϋτοσ Κατοικύα ςτο Χυχικό, Σ.Φ. Ζενϋτοσ

236

Διϊγραμμα 66

ΟΧΕΙ΢ ΕΞΕΣΑΖΟΜΕΝΨΝ ΚΑΣΟΙΚΙΨΝ Επιλογό μύασ όψησ από κϊθε αναλυθεύςασ κατοικύα, που δεύχνει τησ διϊρθρωςόσ τησ με τα τεχνϊςματα του κϊθε αρχιτϋκτονα. Αύθρια, pilotis, αντικριςτϊ ανούγματα, ροό κύνηςησ. (παρουςιϊζονται με ςειρϊ ανϊγνωςησ) : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

237

238

Ολοκληρώνοντασ τη ςύγκριςη αυτό, θα όθελα να επικεντρωθώ ςτην επύδραςη που ϊςκηςαν οι επιτυχημϋνοι αυτού αρχιτϋκτονεσ ςτισ επόμενεσ γενιϋσ, του αιώνα μασ. Ϋταν ϊνθρωποι που παρ’ όλο που εύχαν ζόςει απϊνθρωπεσ και δύςκολεσ καταςτϊςεισ λόγω των πολιτικών ζητημϊτων και των πολϋμων, δεν «παρϋδωςαν τα όπλα», δεν εγκατϋλειψαν. Αγωνύςτηκαν για ϋναν καλύτερο κόςμο. Μόχθηςαν για το μϋλλον. Θυςύαςαν ακόμα και τη ζωό τουσ για τισ πεποιθόςεισ τουσ55. Η αγϊπη τουσ για την αρχιτεκτονικό και τη δημιουργύα ϋχουν εμπνεύςει πϊρα πολλούσ μεταγενϋςτερουσ αρχιτϋκτονεσ, οι οπούοι προςπαθούν να ςυνεχύςουν το ϋργο τουσ από μια δικό τουσ οπτικό γωνύα. Εκεύνοι αγωνύςτηκαν για το περιβϊλλον, για την ομοιομορφύα και την ανϊδειξη τησ ελληνικότητασ και τησ ελληνικόσ αρχιτεκτονικόσ. Εμεύσ ςόμερα ακολουθούμε το δικό τουσ δρόμο; Κατϊ τη γνώμη μου, ϋχουμε αποκλύνει από την πορεύα αυτό. Περιςςότερο ςκεφτόμαςτε «το ωραύο». Κϊνουμε ακριβώσ το αντύθετο από αυτό που μασ εύχε υποδεύξει πριν λύγα χρόνια ο Ν. Βαλςαμϊκησ56. Προτιμούμε να δημιουργούμε κϊτι όμορφο και λιγότερο χρηςτικό. Μασ ικανοποιεύ όμωσ το αποτϋλεςμα εν τϋλει; Εύναι προτιμότερο να υπεριςχύει ςτη ζωό μασ και ςτην καθημερινότητϊσ μασ η αιςθητικό από τη χρηςτικότητα των αντικειμϋνων (μικρόσ και μεγϊλησ κλύμακασ) ; Οφεύλουμε ςε αυτούσ τουσ ανθρώπουσ που μασ δύδαξαν, και ςτουσ ύδιουσ μασ τουσ εαυτούσ, να αναβαθμύςουμε την αντύληψό μασ και να κατανοόςουμε τα οφϋλη των αρχών των προγενϋςτερών μασ, όπωσ ϊλλωςτε ϋκαναν και οι αρχιτϋκτονεσ αυτού και εν τϋλει επωφελόθηκαν. Να μϊθουμε από τα δικϊ τουσ λϊθη, να κρύνουμε τα αρχιτεκτονικϊ τουσ ϋργα. Να δημιουργόςουμε το δικό μασ ρεύμα ςύνθεςησ. ήπωσ κατϊφεραν να κϊνουν και εκεύνοι, ςε εποχϋσ που εύχαν πολύ λιγότερα μϋςα από εμϊσ ςόμερα. Ϊτςι λοιπόν, ςυνοψύζοντασ τισ κοινϋσ τουσ αρχϋσ, ϋνασ αρχιτϋκτονασ ςόμερα, για να μπορϋςει να δημιουργόςει ϋνα λειτουργικό κτύριο οφεύλει : 1.

Να δημιουργεύ αρχιτεκτονικό περύπατο που ξεκινϊ από τον

περιβϊλλοντα χώρο, περνϊ μϋςα από το κτύριο και καταλόγει πϊλι ςτον εξωτερικό χώρο. 2.

Να οδηγεύ την θϋα του παρατηρητό με ςτόχο την προςταςύα των

ιδιωτικών χώρων και την ανϊδειξη τησ θϋασ.

ήπωσ εύναι γνωςτό ο Α. Κωνςταντινύδησ και ο Σ.Φ. Ζενϋτοσ αυτοκτόνηςαν. «Δεν πρϋπει να παραςυρόμαςτε από το ωραύο ςχϋδιο, τα ωραύα προοπτικϊ, τα διϊςημα ονόματα και τισ εντυπωςιακϋσ φωτογραφύεσ. Σο αρχιτεκτονικό ϋργο πρϋπει να διαθϋτει αρμονύα και ομορφιϊ και ςυγχρόνωσ να ικανοποιεύ τισ απαιτόςεισ του χρόςτη του. Κϊθε ςπύτι εύναι ϋνα αντικεύμενο φτιαγμϋνο για ανθρώπουσ, με αληθινϊ προβλόματα που πρϋπει να επιλυθούν» 56

239

Διϊγραμμα 67

ΔΕΙΓΜΑΣΟΛΟΓΙΟ του 21ου αιώνα. ΢ύμφωνα με τα προηγούμενα διαγρϊμματα των κατοικιών των αρχιτεκτόνων που εξετϊςαμε, θα μπορούςαμε να ςυγκεντρώςουμε την γνώςη που μασ ϊφηςαν ςε αυτό το δειγματολόγιο. Σα τρύα αυτϊ ςχόματα αντικατοπτρύζουν τισ αρχϋσ και των τριών αρχιτεκτόνων.

240

Να δημιουργεύ ςτϋγαςτρα, αύθρια ό pilotis, ώςτε το κτύριο να εύναι

βιοκλιματικό και να επιτυγχϊνεται φυςικόσ δροςιςμόσ και ηλιαςμόσ. 4.

Να επιλϋγει υλικϊ από την ύδια την περιοχό που ςχεδιϊζει, ώςτε να

μην επεμβαύνει ςτο περιβϊλλον αρνητικϊ. 5.

Να διαχωρύζει τουσ χώρουσ ανϊλογα με τη λειτουργύα τουσ (χώροι

διημϋρευςησ και διανυκτϋρευςησ). 6.

Να χρηςιμοποιεύ προηγμϋνη τεχνολογύα και τεχνογνωςύα.

Οι « κανόνεσ » αυτού, προϋκυψαν από τη μελϋτη των κατοικιών των αρχιτεκτόνων που μελετόςαμε. Μϋςα ςε διϊρκεια μιςού αιώνα, περύπου, οι κανόνεσ αυτού όταν κοινού και ςτουσ τρεισ τουσ, όπωσ αποδεικνύεται από την προηγηθεύςα ανϊλυςη. Αλλϊ, όπωσ ϋχουμε πει ξανϊ, οι αρχιτϋκτονεσ οφεύλουν να μελετούν τουσ προηγούμενουσ (ςε ςυνθετικό, βιωματικό και γεωμετρικό επύπεδο), αλλϊ τα ςτοιχεύα που αποκομύζουν εύναι διαφορετικϊ κϊθε φορϊ. ΢ε αυτόν την διαφορετικότητα ϋγκειται και η εξϋλιξη τησ αρχιτεκτονικόσ.

241

242

VI.

ΕΠΙΛΟΓΟ΢

Εν κατακλεύδι, η γεωμετρύα υπόρξε ωσ αρχό εκκύνηςησ και τελειοπούηςησ ςε όλουσ τουσ αρχιτϋκτονεσ. Μϋςα από την ϋρευνα και την αναζότηςη των αρχών τουσ ςτα ολοκληρωμϋνα ϋργα τουσ, ανακαλύψαμε ότι η γεωμετρύα υπϊρχει και μϊλιςτα εύναι ςχεδόν κοινό. Ο κϊθε ϋνασ, φυςικϊ, εύχε τισ δικϋσ του πεποιθόςεισ, αιτιολογόςεισ και βιώματα, αλλϊ αν κρύνουμε το ϋργο τουσ αντικειμενικϊ, μπορούμε να δούμε ότι ςτηρύχτηκαν ςε ςχεδόν κοινϋσ αρχϋσ, με αποτϋλεςμα μϋςα από τα αρχιτεκτονικϊ τουσ ϋργα να πρεςβεύουν κοινϋσ επιδιώξεισ. Οι κοινϋσ τουσ αρχϋσ , μασ υποδεικνύουν να ςχεδιϊζουμε με « κοινό λογικό ». να βϊζουμε ωσ αρχό ςτη ςύνθεςό μασ τον ϊνθρωπο. Να κατανοούμε τισ ανϊγκεσ του πελϊτη μασ και να προςπαθούμε να τισ ικανοποιόςουμε μϋςα από την δικό μασ αρχιτεκτονικό φιλοςοφύα. Δεν πρϋπει να δημιουργούμε ϋργα με βϊςη την «ομορφιϊ» και την καλαιςθηςύα. Αλλϊ με βϊςη την χρηςτικότητα και τη ςωςτό, λογικό γεωμετρύα. Να ϋχουμε ςεβαςμό προσ το περιβϊλλον και να προςπαθούμε να ενωθούμε με αυτό, μϋςα από την αρχιτεκτονικό. ήχι να το καταςτρϋφουμε και να το απωθούμε. Αρχιτεκτονικό εύναι φύςη, ϊνθρωποσ και αναλογύεσ – γεωμετρύα. Εύναι ςτο χϋρι μασ, να επιλϋξουμε ποιο από τα τρύα θα υπεριςχύει ςτην ςύνθεςό μασ. Δεν πρϋπει όμωσ να παραλεύπουμε κϊποιο από αυτϊ. Να δημιουργούμε κτύρια που να μπορούν να γύνουν « Δοχεύα Ζωόσ » και για επόμενεσ γενιϋσ. Να μην ϋχουν ημερομηνύα λόξησ. Να δύνουν την δυνατότητα ςτον χρόςτη τουσ, να μπορεύ να τα οικειοποιεύται, να τα μεταβϊλλει και να τα αιςθϊνεται δικϊ του. Αρχιτεκτονικό ςημαύνει γεωμετρύα. Γεωμετρύα ςημαύνει αναλογύα. Αναλογύα ςημαύνει φύςη. Υύςη ςημαύνει ζωό.

243

244

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ

VII.

 I.

ΒΙΒΛΙΑ – ΑΡΘΡΑ - ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ COLIN ROWE The Mathematics of the Ideal Villa and Other Essays [Βιβλύο]. - Cambridge, Massachusetts, London England : MIT Press, 1982. Doxiadis C. Α. Architectural space in ancient Greece [Βιβλύο]. - Cambridge : Mass.: MIT press, 1972. LE CORBUSIER THE MODULOR [Βιβλύο]. - 1954. - Σόμ. 1,2. MUNARI BRUNO THE SQUARE [Βιβλύο]. - ITALY : INTERGRAFICA VERONA, 2006. NEUFERT ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ & ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ ΢ΤΝΘΕ΢Η [Βιβλύο]. - [s.l.] : Μ. ΓΚΙΟΤΡΔΑ΢, 2000. PUSTET VERLAG ANTON STURM DER RUHE_WHAT IS ARCHITECTURE [Βιβλύο]. - [s.l.] : ARCHITEKTUR WIEN. ΑΓΚΑΘΙΔΗ΢ Α΢ΣΕΡΙΟ΢ MODULAR STRUCTURES, in design and architecture [Βιβλύο]. - [s.l.] : BISPUBLISHERS, 2009. ΑΡΗ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ΢ Εμπειρύεσ και περιςτατικϊ :μια αυτοβιογραφικη διόγηςη, ΣΟΜΟ΢ 1,2,3 [Βιβλύο]. - Αθόνα : Εςτύα, 1992. ΑΡΗ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ΢ Μελϋτεσ και καταςκευϋσ [Βιβλύο]. - Αθόνα : Ωγρα, 1981. ΑΡΗ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΙΝΙΔΗ΢ Σα παλια αθηναώκϊ ςπιτια [Βιβλύο]. - Αθόνα : [s.n.], 1950. Αςτική Μη Κερδοςκοπική Εταιρεία για την προςταςία τησ φυςικήσ και τησ αρχιτεκτονικήσ κληρονομιάσ Ελλάδασ και Κύπρου MONUMENTA [Βιβλύο]. - ΑΘΗΝΑ : [s.n.]. ΔΗΜΗΣΡΗ΢ ΥΙΛΙΠΠΙΔΗ΢ Οι ςιωπϋσ του Νύκου Βαλςαμϊκη [Επιθεώρηςη]. - Αθόνα : Καθημερινό, 11/11/2001. ΕΛΕΝΗ ΚΑΛΑΥΑΣΗ ΔΗΜΗΣΡΗ΢ ΠΑΠΑΛΕΞΟΠΟΤΛΟ΢ ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢, ΧΗΥΙΑΚΑ ΟΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ [Βιβλύο]. - Αθόνα : LIBRO, 2006. ΖΕΝΕΣΟ΢ Φ. ΣΑΚΗ΢ [Ωρθρο] // ΖΤΓΟ΢. - 11/1961. ΖΕΝΕΣΟ΢ Φ.ΣΑΚΗ΢ [Ωρθρο] // ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ. - 45/1964. ΖΕΝΕΣΟ΢ Φ.ΣΑΚΗ΢ [Ωρθρο] // ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ. - 32/1962. ΗΛΙΑ΢ ΚΩΝ΢ΣΑΝΣΟΠΟΤΛΟ΢ NICOS VALSAMAKIS : 1950-83 [Βιβλύο]. - LONDON : 9H, 1984. ΘΕΜΑΣΑ ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΑ Σϊκησ Φ. Ζενϋτοσ 1926 - 1977 = Takis Ch. Zenetos 1926 - 1977 [Βιβλύο]. Αθόνα : ΑΡΦΙΣΕΚΣΟΝΙΚΑ ΘΕΜΑΣΑ, 1978. ΚΤΡΣ΢Η΢ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ΢ - ΑΝΔΡΕΑ΢ 1951 Κωνςταντύνοσ Α. Δοξιϊδησ : κεύμενα, ςχϋδια, οικιςμού [Βιβλύο]. - Αθόνα : άκαροσ, 2006. ΛΑΒΒΑ΢ ΓΕΩΡΓΙΟ΢ Π. Η επύτομη ιςτορύα της αρχιτεκτονικόσ [Βιβλύο]. - Θεςςαλονύκη : University Studio Press, 2002. ΜΟΤ΢ΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ Νύκοσ Βαλςαμϊκησ : αρχιτϋκτων/ Μουςεύο Μπενϊκη [Βιβλύο]. - Αθόνα : Μουςεύο Μπενϊκη, 2007. Π.Α.ΜΙΦΕΛΗ΢ ΑΙ΢ΘΗΣΙΚΑ ΘΕΨΡΗΜΑΣΑ [Βιβλύο]. - ΑΘΗΝΑ : ΙΔΡΤΜΑ ΠΑΝΑΓΙΨΣΗ ΚΑΙ ΕΥΗ΢ ΜΙΦΕΛΗ, 1965. - Σόμ. Β. Σςιαμπάου Κωνςταντίνοσ ΚΑΣΑ΢ΚΕΤΕ΢ ΣΗ΢ ΟΡΑ΢Η΢, από τη θεωρύα του Δοξιϊδη ςτο ϋργο του Πικιώνη [Βιβλύο]. - [s.l.] : Ποταμόσ, Νοϋμβριο 2010.

II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. XIX. XX. XXI. XXII. XXIII.

 I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. X.

Ι΢ΣΟ΢ΕΛΙΔΕ΢ www.google.com http://archntua-a.blogspot.gr/2008/10/blog-post_5166.html http://archntua-a.blogspot.gr/2008_10_01_archive.html http://contest.ihu.edu.gr/ http://www.greekarchitects.gr www.wikipedia.gr , www.wikipedia.com www.nicosvalsamakis.com http://akea2011.wordpress.com http://www.teiath.gr http://1lyk-ag-dimitr.att.sch.gr/Zenetos.htm (NEUFERT, 2000)

245

246

« Δεν πρϋπει να παραςυρόμαςτε από το ωραύο ςχϋδιο, τα ωραύα προοπτικϊ, τα διϊςημα ονόματα και τισ εντυπωςιακϋσ φωτογραφύεσ. Σο αρχιτεκτονικό ϋργο πρϋπει να διαθϋτει αρμονύα και ομορφιϊ και ςυγχρόνωσ να ικανοποιεύ τισ απαιτόςεισ του χρόςτη του. Κϊθε ςπύτι εύναι ϋνα αντικεύμενο φτιαγμϋνο για ανθρώπουσ, με αληθινϊ προβλόματα που πρϋπει να επιλυθούν » ΝΙΚΟ΢ ΒΑΛ΢ΑΜΑΚΗ΢

« Δεν μιμόθηκα τον Mies van der Rohe, ούτε φυςικϊ τον Corbu. Αυτόσ, ενώ ϋδωςε μια ενότητα ςτον εςωτερικό χώρο, δημιούργηςε ϋνα ςαφϋσ όριο που τον χωρύζει από τον εξωτερικό, και ϋτςι ϋκανε ωραύα κουτιϊ » ΣΑΚΗ΢ Φ. ΖΕΝΕΣΟ΢

247