Τα κάστανα της Γρίβας ( Ετήσιο Χρονικό ) by Christos Ath. Koios

Τα κάστανα της Γρίβας ( Ετήσιο Χρονικό ) Προετοιμασία της καλλιέργειας Η προετοιμασία της καλλιέργειας αρχίζει μετά την περισυλλογή των κάστανων. Τα πεσμένα φύλα και τα περιβλήματα, με την βοήθεια της βροχής, λιώνουν και δημιουργούν ένα μείγμα που ονομάζεται «φυτόχωμα». Ένα φυσικό λίπασμα ιδιαίτερα ευεργετικό για την καστανιά. Οι ευεργετικές και φυσικές του ιδιότητες δημιουργούν μια ανακυκλωτική φυσική ασπίδα . Ένας κύκλος φυσικής θρέψης του δέντρου. Η περίοδος που η καστανιά φυλλοβολεί λέγεται « Λήθαργος ». Κατά την περίοδο αυτή πρέπει να γίνεται έλεγχος για τυχόν ύπαρξη ξερών κλαδιών ή δέντρων. Πρίν αρχίσει λοιπόν το δέντρο να αποζυμά τους χυμούς από το «φυτόχωμα», αυτά πρέπει να κοπούν και να καούν σε ασφαλή σημεία, για την επάλειψη των Μυκητικών ασθενειών. Κατά τους ανοιξιάτικους μήνες αρχίζουν και οι πρώτοι εμβολιασμοί από τους ιδιοκτήτες. Ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος εμβολιασμού πλέον είναι ο «Ενδόφλοιος εμβολιασμός ( …σε μάτι) ». Δημιουργείται μία μικρή σχισμή σε κεντρικό κλαδί του δέντρου όπου τοποθετείται το «μάτι», ένα μπουμπούκι μαζί με το φύλλο, το οποίο στερεώνεται και προστατεύεται με την περιέλιξη σχοινιού. Το σχοινί απομακρύνεται μετά από 15 ημέρων , όταν πλέον το κλαδί έχει αρχίσει και «θρέφει». Ο προηγούμενος τρόπος εμβολιασμού, με την μέθοδο «καλέμι», απαιτούσε την κοπή ολόκληρου του κλαδιού και τον εμβολιασμό του με γόνιμα κλαδιά . Η μόνωση με πίσσα δεν έδινε την απαιτούμενη προστασία στο δέντρο, το οποίο ήταν εξαιρετικά ευάλωτο στις Μυκητιακές ασθένειες.

Καλλιέργεια 1η Ιουνίου κάθε χρόνο γίνεται συγκέντρωση των καλλιεργητών για να φτιαχτεί το ετήσιο πρόγραμμα ποτίσματος των καστανοτεμαχίων. Στην ανοιχτή συγκέντρωση συμμετέχουν όσοι επιθυμούν και η τελική συμφωνία αποτελεί « Λόγος Τιμής » της άτυπης συνεννόησης μεταξύ των. Ως επί το πλείστον η συμφωνία αυτή τηρείται. Στο πρόγραμμα γίνονται εμβόλιμες προτάσεις βελτίωσης πάνω στο αντίστοιχο περσυνό. Αναφέρονται οι δυσλειτουργίες και οι απαιτήσεις της φετινής χρονιάς. Σήμερα έχουμε καστανοτεμάχια σε 30% ποτιστικά και 70% φυσικής βροχής. Θα διαξαχθούν περίπου 2 εως 3 ποτίσματα, κάθε μήνα, για τους Μήνες Ιούνιο – Ιούλιο – Αύγουστο και Σεπτέμβριο, αναλόγως των καιρικών συνθηκών και της βροχόπτωσης ανα περίοδο. Δεν αποτελεί σημείο αναφοράς η πυκνότητα ή συχνότητα της Βρόχής αλλά η Ποιότητα και η σωστή χρονική πτώση αυτής. Η διοχέτευση του νερού γίνεται με την μέθοδο «Σταγονιδίων» από Μπέκ στις ρίζες των καστανιών. Πετυχημένη, όσον αφορά τα ποτίσματα, θεωρείται μία χρονιά που θα δώσει Καλή βροχή από 1-20 Ιουλίου, από 1-20 Αυγούστου και από 1-20 Σεπτεμβρίου. Συνεχή βροχόπτωση, μέτριας έντασης και διάρκειας τις απογευματινές ώρες. Στις 20 Ιουνίου ξεκινάει η περίοδος καθαρισμού για τα καστανοτεμάχια που έχουν σύστημα ποτίσματος και από 17 Αυγούστου έως 10 Σεπτεμβρίου όλα τα υπόλοιπα. Μέσα στα καστανοτεμάχια υπάρχουν Αγριόχορτα, βάτα, πέτρες και Φτέρη. Απαιτείται ο προσεκτικός καθαρισμός καθότι η καθαρή επιφάνεια του κτήματος είναι σημαντικός παράγοντας στην εύκολη εύρεση και περισυλλογή του καστάνου που πέφτει από το δέντρο στο έδαφος. Πρέπει επίσης να απομακρυνθούν και οι διάφορες πέτρες, σπασμένα κλωνάρια, αυτοφυή βάτα.

Το Κάστανο Η ωρίμανση του καρπού έχει τρία στάδια.

•

Στο πρώτο στάδιο ο καρπός είναι στη ουσία μικρός, άσπρος και χνουδωτός. Το εξωτερικό αγκαθωτό περίβλημα το προστατεύει από τις νηπιακές αρρώστιες που συνήθως προσβάλουν όλους τους καρπούς των δέντρων και από τις ορέξεις των πουλιών. Ο μόνος ουσιαστικά εχθρός

των καστάνων, ο οποίος σε αυτό το στάδιο είναι « αόρατος » είναι η πεταλούδα « » η οποία κοινός αναφέρεται και ως «Καρπόκαψα της καστανιάς». Η εναπόθεση των αυγών γίνεται στην κάτω πλευρά των φύλλων της καστανιάς, και με την εμφάνιση της προνύμφης και διευσδυει στίς σχισμές του Αγκαθωτού περιβλήματος έχουν μελλοντικό σκοπό την εισβολή του μετέπειτα σκουλικιού μέσα στον καρπό και την σίτιση του μέχρι να ολοκληρωθεί ο κύκλος επώασής του. Οι Απώλειες, εξ αιτίας της «Πιρπιρούγκας» ανέρχονται ετησίως σε ποσοστό 10% επί της ετήσιας παραγωγής, καθ’ ότι τα Κάστανα της Γρίβας παραμένουν στις Πρώτες θέσεις στην Ελλάδα αναγνωρισμένα ως «Παραδοσιακά Προϊόντα Υψηλής Αξίας».

•

Στο δεύτερο στάδιο ο καρπός έχει πλέον ανοιχτό καφέ χρώμα. Μέσα από το περίβλημα, από το κέντρο προς τη περιφέρεια, το χνούδι σιγά-σιγά δίνει τη θέση του στον καρπό μου μεγαλώνει. Το εξωτερικό αγκαθωτό περίβλημα, πιεζόμενο από την διόγκωση του καρπού αρχίσει σιγά-σιγά να ανοίγει δημιουργώντας μικρά ανοίγματα στις ακτίνες του Ήλιου.

•

Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο ο καρπός έχει καφέ χρώμα. Το χνούδι έχει μετατραπεί πλέον σε μία συμπαγή νωπή μεμβράνη που καλύπτει ολόκληρο τον καρπό και διατηρεί σε έναν βαθμό την νωπότητά του. Το Αγκαθωτό περίβλημα βρίσκεται σε πλήρη διαστολή και ο νόμος του Νεύτωνα επιτρέπει την πτώση του στο έδαφος πολλές φορές μαζί με το κέλυφος.

Το Μάζεμα Η περισυλλογή του καρπού αρχίζει μέσα Σεπτεμβρίου περίπου και ολοκληρώνεται στα τέλη Οκτωβρίου. Γίνεται με την σύλλεξη του καρπού © Χρήστος Αθ. Κόιος

από το έδαφος με τα χέρια. Τοποθέτηση των σε Τσουβάλια και μεταφορά σε ειδικούς ανήλιους διαμορφωμένους χώρους φύλαξης, όπως υπόγεια. Η φύλαξη των καστάνων γίνεται πάνω σε φτέρη, που διατηρείται ελαφρώς νωπή, απλωμένοι που συχνά ανακατεύονται και ψεκάζονται ελαφρώς με νερό. Το κάστανο, λέγεται ότι είναι ακόμα «ζωντανό» μετά την συλλεξή του, αρκεί να βρίσκεται σε ιδανικές γι’ αυτό συνθήκες, μακριά από το ηλιακό φως, σε νωπό περιβάλλον, ορεινό κλίμα και νερό με σταθερά ουδέτερο PH. Τα τελευταία χρόνια η συντήρηση των καστάνων γίνεται σε ψυκτικούς χώρους ( 0-1 Βαθμούς Κελσίου και κατάλληλη υγρασία ) και μπορούν να είναι σε άριστη κατάσταση μέχρι και 6 μήνες. Φέτος, μετά από 30 Χρόνια περίπου, η Χρονιά θεωρείται «εξαιρετική» τόσο στην ποιότητα του καστάνου όσο και σε Ποσότητα.

Σ.σ. Η βοσκή ζώων, μέσα στα Καστανοτεμάχια, απαγορεύεται αυστηρώς. Όπως επίσης απαγορεύεται η κοπή και περισυλλογή των καρπών από τα καστανοτεμάχια, καθ΄ ότι θεωρείται Κλοπή και Διώκεται από τον Νόμο με βαριές ποινές. Ετήσια Παραγωγή : Καλή Χρονιά = 300 – 350 Τόνους Μέτρια Χρονιά = 230 – 260 Τόνους Κακή Χρονιά = Λιγότερους από 200 Τόνους

Ιστορικό : …μέχρι το 1920 : Το Πάικο αποτελούσε πυκνόφυτο Δάσος Άγριας καστανιάς. Το Άγριο Κάστανο είναι μικρότερο σε μέγεθος από το Ήμερο και έχει μία γεύση ελαφρώς πιο στυφή. Λόγω της σκληρότητας του απαιτούσε περισσότερο Ψήσιμο ή Βράσιμο αλλά ήταν πιο ανθεκτικό. Οι Γριβιώτες, περισυνέλλεγαν τον καρπό με τον πατροπαράδοτο τρόπο. ~1920 : Στην Γρίβα καταφτάνουν Γάλλοι στρατιώτες, που έδρευαν στην Γουμένισσα. Για το υψηλής ποιότητας ξύλο της καστανιάς δημιουργήθηκε υλοτομείο το οποίο έκοβε τις καστανιές και τις μετέτρεπε σε δοκούς βάσης σιδηρογραμμών. Στην συνέχεια μεταφέρονταν στη Γαλλία για την κατασκευή της Σιδηροδρομική Γραμμή του Παρισιού. Έτσι, κατά την διαδικασία μερικής αποκατάστασης της ζημιάς που συντελέστηκε, οι Γάλλοι εμβολίασαν μεγάλο κομμάτι του κομμένου με ήμερη Γαλλική Καστανιά (Ευρωπαϊκή). Η ποικιλία αυτή διαδόθηκε γρήγορα και παραμένει μέχρι σήμερα. Ο μεγαλύτερος και πιο νόστιμος καρπός αντικατέστησε σιγά-σιγά την Άγρια Καστανιά του Πάικου. ~1952 : Κατά την ανοικοδόμηση της Γρίβας χρησιμοποιήθηκε μεγάλη ποσότητα ξυλείας για την κατασκευή και επιδιόρθωση των σπιτιών. Δημιουργήθηκε η πρώιμη υλοτομία με σκοπό το εμπόριο ξύλου, το οποίο ανθεί μέχρι και σήμερα, καθώς και την παραγωγή υψηλής ποιότητας κάρβουνου. Τα κομμένα δέντρα εμβολιάζονταν άμεσα με ήμερη καστανιά «καλέμια», δημιουργώντας το σημερινό καστανόδασος του Πάικου. 1960 – 1975 : Λόγω της μετανάστευσης στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης, μεγάλο κομμάτι του Δάσους εγκαταλείπεται, και σταδιακά μετατρέπεται πάλι σε Άγρια Καστανιά. ~ 1975 – 1980 : Εμφανίζεται η ασθένεια της «Μελάνωσης». Αποτελεί ασθένειας του ριζικού συστήματος της καστανιάς ( φυτόφθορα ) το οποίο νεκρώνει το δέντρο ακαριαία. 1985 – 1995 : Εμφανίζεται η ασθένεια της «Ξήρανσης». Μία αρρώστια , που φημολογείται ότι ξεκίνησε από την Αμερική, όπου αφάνισε σχεδόν ολοκληρωτικά τα καστανοδάση της Αμερικής, και επεκτάθηκε μετά στην Ευρώπη. Η αρρώστεια ονομάζεται «Έλκος της Καστανιάς» άρχιζε από ……………… την κορυφή της Καστανιάς και προχωρούσε προς τη ρίζα του Δέντρου. Αξιοπερίεργο της ασθένειας αυτής ήταν ότι ακόμα και μετά από εμβολιασμούς του δέντρου με νέους κλώνου, αυτό μετά από 3 Χρόνια ξεραίνονταν και πάλι. Η εικόνα του βουνού με ολόκληρες περιοχές ξερές προκαλούσε βαθιά ανησυχία σε όλους. 1995 – 2001 : Η παραγωγή αυξάνεται συνεχώς. Συστηματικοποιείται ο τρόπος καλλιέργειας χωρίς να αλλοιώνεται ο πατροπαράδοτος τρόπος του. Το κάστανο της Γρίβας κερδίζει συνεχώς προτιμήσεις και ανεβαίνει σταδιακά στις Πρώτες θέσεις. Ένα μεγάλο ποσοστό παραμένει παραδοσιακό © Χρήστος Αθ. Κόιος

και βιολογικό, καθ’ ότι προτιμάται η απώλεια ακόμα και σε ποσοστό 1015% της παραγωγής από φυσικά αίτια παρά η νόθευση του Προϊόντος. Η υψηλής ποιότητας τροφική αξία γίνεται αντικείμενο αναγνώρισής του και ένταξής του στο πρόγραμμα «Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 1997». ~2003 : Το κααστανόδασος εντάσσεται στο κοινό Ευρωπαϊκό πρόγραμμα βιολογικής καταπολέμησης του «Έλκους της Καστανιάς ( μία μορφή καρκίνου) » με εμβολιασμούς, με φορέα το Δασαρχείο Γουμένισσας. Έτερος τρόπος, με χρήση φυτοφαρμάκων δεν υπήρχε. Μετά από 5 χρόνια, τα αποτελέσματα ήταν ενθαρυντικά περιορίζοντας την εξάπλωση της ασθένειας. Η βιολογική καταπολέμηση γίνεται με την εισαγωγή ετέρου μύκητα, ο οποίος αντιπαλεύεται του Έλκους και η συνένωση των διμιουργεί τον υγιή Μύκητα, που καταπολεμά τελικά την ασθένεια. Δεύτερη ή Τρίτη Κυριακή του Οκτωβρίου : Η ποιότητα του καστάνου εκτίθεται στη Ξακουστή πλέον Γιορτή «Κάστανο, Τυρί, Κρασί» στη Γρίβα με την παράθεση Ψητών και Βραστών Καστάνων, επίδειξη και πώληση του Προϊόντος σε Πανυγηρικό κλίμα Γριβιώτικης Φιλοξενίας. 2001 – Σήμερα : Αρχίζει να υιοθετείται η μέθοδος ποτίσματος με Μπέκ με την Μέθοδο «Σταγονίδιο» με την απ’ ευθείας εκτροπή νερού από τα ποτάμια του Πάικου.

Προβλήματα :

Ένα Σοβαρό πρόβλημα του παρελθόντος αποτελούσε η ανεξέλεγκτη βοσκή μέσα στα Καστανοτεμάχια ( Κουρίες ) Αγελάδων και Αιγοπροβάτων, τα οποία χωρίς καμία επίβλεψη βοσκούσαν σε απαγορευμένη περίοδο με την απόλυτη ανοχή και αδιαφορία όλων των φορέων της περιοχής. Σήμερα το © Χρήστος Αθ. Κόιος

πρόβλημα έχει περιοριστεί. Η παρουσία όμως 30 και πλέον αγελάδων « Ελευθέρας Βοσκής » απαιτεί πάντα την προσοχή των Καλλιεργητών.