Kto zapłaci przedsiębiorcom za pandemię?

W związku z trwającym okresem pandemii COVID-19, rząd wprowadził liczne obostrzenia mające na celu zapobieganie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Wprowadzone ograniczenia dotknęły wielu przedsiębiorców z różnych branż: gastronomicznej, hotelarskiej czy fitness.

Tysiące właścicieli firm zmuszonych było ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU i wolności obywatelskich, ale również zamknąć swoje zakłady, zredukować PAŃSTWA NA PODSTAWIE STANU otworzyłoby dla obywateli (w tym przedkadry pracownicze bądź w znacznym NADZWYCZAJNEGO siębiorców) ścieżkę dochodzenia odszkostopniu ograniczyć prowadzoną przez Pomimo wciąż obecnego w kraju stanu dowań w związku z poniesionymi przez siebie działalność. Właściciele galerii han- epidemii, rządzący nadal nie zdecydowali nich szkodami. dlowych zostali ustawowo pozbawieni się na wprowadzenie jednego ze stanów możliwości żądania zapłaty czynszów nadzwyczajnych. Z uwagi jednak na dyna- Ustawą, która reguluje proces realizacji za najem, a właściciele powierzchni biu- micznie rozwijającą się sytuację epide- roszczeń dotyczących poniesionych rowych zetknęli się ze znacznymi redukcjami wynajmowanych powierzchni przez miologiczną, zasadne wydaje się omó wienie procedury dochodzenia odszkoPEŁNA WERSJA O&M DOSTĘPNA strat jest ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątdotychczasowych najemców. dowania w przypadku, gdyby stan nad- kowych wynikających z ograniczenia Wszystkie wprowadzone ograniczenia zwyczajny został ogłoszony. w czasie stanu nadzwyczajnego wol ności i praw człowieka i obywatela. PrzeTYLKO DLA PRENUMERATORÓW ORAZ w prowadzeniu działalności gospodarczej doprowadziły do poniesienia przez Polskie prawo wyróżnia trzy rodzaje stanów nadzwyczajnych, tj. stan wojenny, pisy niniejszej ustawy pozwalają dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa CZŁONKÓW KLUBU PRO PROGRESSIO. przedsiębiorców znacznych szkód, co stan wyjątkowy oraz stan klęski żywio- każdemu, kto w wyniku ograniczenia w niektórych przypadkach skutkowało łowej. Aktualnie panująca sytuacja epi- praw i wolności człowieka i obywatela koniecznością całkowitego zaprzestania demii wirusa SARS-CoV-2 i jej skutki w trakcie stanu nadzwyczajnego poniósł prowadzenia działalności i utracie często społeczno-gospodarcze spełniają defi- stratę majątkową. Co jednak istotne, jedynego źródła przychodu. W związku nicję stanu klęski żywiołowej. Zgodnie ustawa umożliwia uzyskanie odszkodoz powyższym, należy postawić sobie z ustawą o stanie klęski żywiołowej, stan wania tylko za rzeczywiście poniesioną pytanie – kto i na jakiej postawie poniesie ten może zostać wprowadzony przez szkodę. Oznacza to, że nie będzie możodpowiedzialność za szkody przedsię- Radę Ministrów w drodze rozporządzenia liwe pokrycie na jej podstawie utracobiorców poniesione w związku z pan- w celu zapobieżenia skutkom katastrof nych przez przedsiębiorców korzyści, demią. Choć wydaje się, że odpowie- naturalnych lub awarii technicznych których w związku z wprowadzonym dzialność za rekompensatę poniesionych noszących znamiona klęski żywiołowej stanem klęski żywiołowej nie mogli oni szkód powinna w całości obciążać Skarb oraz w celu ich usunięcia. Wprowadzenie osiągnąć. Dodatkowo prawo do odszkoPaństwa, sposób i możliwość realizacji niniejszego stanu, pozwoliłoby państwu dowania przysługiwałoby tylko wobec tego uprawnienia nie jest oczywista. nie tylko na legalne ograniczenie praw szkód poniesionych po wprowadzeniu

stanu nadzwyczajnego. Zgodnie bowiem z zasadą lex retro non agit, straty powstałe przed formalnym przyjęciem stanu klęski żywiołowej, nie podlegałby przepisom ustawy odszkodowawczej.

Wszystkie wprowadzone ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej doprowadziły do poniesienia przez przedsiębiorców znacznych szkód, co w niektórych przypadkach skutkowało koniecznością całkowitego zaprzestania prowadzenia działalności i utracie często jedynego źródła przychodu.

Procedura wszczęcia postępowania odszkodowawczego jest niezwykle prosta. Postępowanie inicjuje bowiem wniosek złożony przez pokrzywdzonego do wojewody właściwego ze względu na miejsce powstania szkody majątkowej. W przypadku przedsiębiorców w praktyce będzie to najczęściej wojewoda województwa, w obrębie którego prowadzona jest działalność gospodarcza. Wojewoda zobowiązany jest do wydania decyzji w przedmiocie przyznania odszkodowania niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie trzech miesięcy od złożenia przez pokrzywdzonego wniosku. W przypadku przyznania odszkodowania, jest ono wypłacane w stosunkowo krótkim terminie. Pokrzywdzony wprowadzonym stanem nadzwyczajnym powinien uzyskać kwotę odszkodowania już w ciągu 30 dni od dnia doręczenia mu decyzji wojewody. Co więcej, jeżeli wydana w sprawie decyzja nie zadowala pokrzywdzonego, przysługuje mu również prawo do dochodzenia swoich roszczeń na drodze sądowej – może on odwołać się od decyzji wojewody w ciągu 30 dni od dnia jej doręczenia, poprzez wytoczenie powództwa do sądu powszechnego. Powyższą procedurę cechuje stosunkowo małe sformalizowanie, a jej zdecydowaną zaletą jest szybkość postępowania, a co za tym idzie, możliwość niezwłocznego otrzymania przez poszkodowanych realnej pomocy finansowej w postaci odszkodowania za poniesione straty majątkowe.

Niestety, dopóki stan nadzwyczajny nie zostanie wprowadzony przez rządzących, poszkodowani przedsiębiorcy nie mają możliwości, aby skorzystać z instrumentów gwarantowanych przez opisane powyżej instytucje prawne.

Co ciekawe, według stanowiska niektórych przedstawicieli doktryny, brak wprowadzenia stanu klęski żywiołowej nie jest równoznaczny z zamknięciem drogi odszkodowawczej przewidzianej w przepisach ustawy o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. Argumentują oni, iż aktualna sytuacja w kraju, a zwłaszcza wprowadzanie przez rządzących kolejnych ograniczeń wolności, przede wszystkim w zakresie swobody prowadzenia działalności gospodarczej, wprowadza w praktyce skutki stanu klęski żywiołowej, mimo braku podjęcia wymaganych regulacji w tym zakresie. Opowiadają się oni za możliwością dochodzenia roszczeń odszkodowawczych na podstawie powyższej ustawy, wobec faktycznego (ale nie prawnego) wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Podkreślić należy, że stanowisko to jest jednak marginalne, a próba dochodzenia odszkodowania bez podstawy prawnej (z uwagi na brak rozporządzenia wprowadzającego stan klęski żywiołowej) jest mocno ryzykowna i niestety może być skazana na porażkę.

ODSZKODOWANIE W ZWIĄZKU ZE SZKODĄ WYRZĄDZONĄ W WYNIKU WYDANIA AKTU NORMATYWNEGO

Brak wprowadzenia przez rząd jednego z Konstytucją. W uzasadnieniu wniosku ze stanów nadzwyczajnych, nie wyklucza Prezesa Rady Ministrów podniesiono, możliwości pociągnięcia Skarbu Państwa iż przepis ten powinien zostać uznany do odpowiedzialności za szkodę wyrzą- za niezgodny z Konstytucją w zakresie, dzoną przez władzę publiczną. Możliwość w jakim dopuszcza samodzielne stwierPEŁNA WERSJA dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa za szkody poniesione w związku O&M DOSTĘPNA dzenie przez sąd powszechny niezgodności z Konstytucją aktu normatywnego, z licznymi ograniczeniami wprowadzonymi w wyniku pandemii przewiduje którego wydanie wyrządziło szkodę. Zdaniem premiera stwierdzenie takiej nie-TYLKO DLA PRENUMERATORÓW ORAZ art. 417 Kodeksu cywilnego, zgodnie zgodności jest wyłączną kompetencją z którym za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działalnie lub Trybunału Konstytucyjnego. Co więcej, z analogicznym wnioskiem wystąpiła rów-CZŁONKÓW KLUBU PRO PROGRESSIO. zaniechanie przy wykonywaniu władzy nież Marszałek Sejmu. Obie sprawy połąpublicznej odpowiedzialność ponosi czono do wspólnego rozpoznania. Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego, lub inna osoba prawna W tym stanie rzeczy należy zauważyć,

Procedura wszczęcia postępowania odszkodowawczego jest niezwykle prosta. Postępowanie inicjuje bowiem wniosek złożony przez pokrzywdzonego do wojewody właściwego ze względu na miejsce powstania szkody majątkowej. W przypadku przedsiębiorców w praktyce będzie to najczęściej wojewoda województwa, w obrębie którego prowadzona jest działalność gospodarcza.

wykonująca tę władzę z mocy prawa. Przepis ten stanowi ogólną podstawę dochodzenia roszczeń od Skarbu Państwa. Art. 4171 Kodeksu cywilnego doprecyzowuje zakres tej odpowiedzialności wskazując, że w przypadku, gdy szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą.

Przytoczone powyżej regulacje jednoznacznie wskazują zatem na możliwość dochodzenia odszkodowania za szkody poniesione przez przedsiębiorców w związku z licznymi ograniczeniami wprowadzonymi w rządowych rozporządzeniach. Droga realizacji tych roszczeń jest jednak mocno utrudniona, wymaga bowiem wydania tzw. prejudykatu, czyli uprzedniego stwierdzenia przez właściwy sąd, iż rozporządzenie będące źródłem szkody zostało wydane niezgodnie z Konstytucją lub ustawą.

Podkreślenia wymaga fakt, że pomimo mocno sformalizowanej procedury dochodzenia odszkodowania na wyżej wymienionej podstawie, uzyskanie rekompensaty na podstawie art. 4171 Kodeksu cywilnego może być niedługo niemal iluzoryczne. Premier Mateusz Morawiecki wystąpił bowiem z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności powyższego przepisu że droga uzyskania odszkodowania przez poszkodowanych przedsiębiorców w razie niewprowadzenia stanu nadzwyczajnego nie jest łatwa. Niestety w przypadku wydania przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięcia zgodnego z wnioskiem rządzących, możliwość dochodzenia rekompensaty za szkody poniesione przez przedsiębiorców z branż najbardziej dotkniętych lockdownem może okazać się niezwykle utrudniona i czasochłonna, a w konsekwencji doprowadzić do niemal całkowitego zniweczenia prawa do dochodzenia od Skarbu Państwa naprawienia poniesionych przez firmy strat.

Autorzy:

Mateusz Chudzik,

partner, radca prawny, Kancelaria Prawna „Chudzik i Wspólnicy Radcowie Prawni” sp.p., www.chudzik.pl

Anna Godlewska,

aplikant radcowski, Kancelaria Prawna „Chudzik i Wspólnicy Radcowie Prawni” sp.p., www.chudzik.pl