Mundua helburu: Euskara eta Literatura 1. DBH. Proposamen didaktikoa (demoa)

LAGINA

1

DBH

EUSKARA ETA LITERATURA

PROPOSAMEN DIDAKTIKOA un

a u d

M lb

he

u r u

Aurkibidea Mundua helburu proiektuaren gakoak .............................................................................. 4 Bigarren Hezkuntzarako materialak ................................................................................... 6 Proiektu digitala........................................................................................................................... 8 1. Ezaugarri orokorrak 2. Baliabideen aurkibide bisuala 3. Inklusioa www.anayaharitza.es webgunean 4. Ebaluazioa www.anayaharitza.es webgunean 5. Programazioa eta proiektuaren gakoak LOMLOEtik Mundua helburura.............................................................................................. 17 • DBHko irteera-profila – Irteera-profila eta Mundua helburu proiektuaren gako pedagogikoak – Irteera-profila eta arloaren konpetentzia espezifikoak • 1. eta 2. mailetako oinarrizko ezagutzak • Inklusioa Mundua helburu proiektuan Unitateak....................................................................................................................................... 27 1. Abentura-hasiera 2. Idazketa-sistemak 3. Zirraren eraginpean 4. Mundua mundu denetik 5. Apar-bitsetan 6. Ondasunik handiena 7. Ez da bidezkoa 8. Herri-jakintza 9. Indarrak berritzen

MUNDUA HELBURU proiektuaren gakoak

Konpetentzietan oinarritua Mundua helburu proiektuak konpetentziak pixkanaka eta modu integratzailean lortzea planteatzen du. Proiektua garatuz, ikasleak eguneroko errealitateko egoeretan moldatzen ikasteko gaitasuna lortuko du.

Ikaskuntza-egoerak

Zer da Mundua helburu?

Mundua helburu proiektuaren xedea ikasgeletan sarritan egiten den galdera honi erantzutea da:

Zertarako balio du ikasitakoak?

Ikaskuntza-egoeren eta ariketa konpetentzialen bidez, bizitzarako ikaskuntza eskuratuko dute ikasleek, baita XXI. mendeko gizartearen erronka nagusiei (jasangarritasuna, inklusioa eta digitalizazioa) aurre egiteko tresnak ere.

Hitz gutxitan esanda, Mundua helburu proiektua

konpetentzietan oinarritua, konprometitua, diziplinartekoa da, eta metodologia aktiboak eta konpetentzia digitala indartzen ditu.

4

GJHetan oinarritutako ikaskuntzaegoeren bidez, arazo-egoerak planteatzen dira; arazo horiek konpontzeko, ikasleek hausnarketa eraldatzailea egingo dute, unitateetan zehar eskuratutako ezagutzak aplikatuz.

Konpetentzietan oinarritutako ariketak Ariketa horien helburua ikasleek konpetentziak eskuratzea da.

Ezagutzak hainbat testuingurutan aplikatzea sustatzen dute, analisiaren, arrazoiketaren, esperimentazioaren, argumentazioaren edo interpre– tazioaren bidez. Ikasleak eguneroko erabaki-hartzeetarako prestatzen dituzten ariketak, hain zuzen ere.

Konpetentzien araberako ebaluazioak Irteera-profilaren eskuratze maila ebaluatzeko eta ikaskuntzaprozesuari buruz hausnartzeko diseinatutako ebaluazioak.

Konprometitua

Inklusiboa

Ikasleek eginkizun aktiboa dute proiektuan, eta eginkizun hori ez da arlo akademikora mugatzen. Izan ere, beren familia-, gizarte-, kultura- eta naturaingurua eraldatzeko lagungarriak diren proposamenetan inplikatuko dira, arlo guztietan jasangarriagoa eta konprometituagoa den mundua lortzeko.

Mundua helburu proiektua hezkuntza inklusiboaren printzipioekin konprometituta sortu da, baita ikasle guztientzat ikaskuntza-baldintza hobeak sortzearekin ere. Horretarako, proiektuak honako hauek ditu:

Garapen Jasangarrirako Helburuak Ikaskuntza-egoerak eta beste ariketa batzuk GJH batekin lotuta daude; horien helburua hau da: ikasleek kontzientzia hartzea eta gogoeta egitea, beren ohiturak, jarrerak eta jokabideak aldatzeko.

Orientazio akademikoa eta lanbide-orientazioa Bokazioak pizteko edo detektatzeko, eta ikasleei heziketa- eta lanbideibilbidea erabakitzen laguntzeko, bakoitzaren trebetasunak eta interesak kontuan hartuz.

IDU jarraibideak Ikaskuntzarako Diseinu Unibertsalari buruzko jarraibideetan oinarrituz, proiektuak informazio guztia eskaintzen die irakasleei, ekintzarako, adierazpenerako, irudikapenerako eta inplikaziorako aukerei dagokienez.

Inklusiorako baliabideak Mundua helburu mota askotako baliabideak jartzen ditu irakaslearen eskura: bideoak, audioak, baliabideak, antolatzaile grafikoak, ariketa interaktiboak…

Funtsezkoena Proiektuaren baliabide inklusibo honek oinarrizko ikaskuntzaezagutzak identifikatzen ditu, ikasle guztiek irteera-profila eskuratu dezaten eta irakasleak erritmoa eta sakontasuna egokitu ditzan.

Metodologia aktiboak Mundua helburu proiektuak taldelana eta espiritu kritikoa sustatzen dituzten metodoak, teknikak eta estrategiak proposatzen ditu.

Lan egiteko modu horrek bizitza errealeko egoeretarako prestatzen ditu ikasleak. Aipatzekoak dira lankidetzako ikaskuntza, hezkuntza emozionala, pentsamenduaren garapena, ekintzailetzaren kultura eta hizkuntza-plana.

Diziplinartekoa Mundua helburu diziplinarteko proiektua da berez; izan ere: – Atazak eta proiektu txikiak ditu, zenbait arlotan eskuraturiko ikaskuntzak erabiltzeko; hori askotariko testuingurutan modu integratuan aplikatzea sustatzen du.

– Arlokako lan-proposamenak ditu Arlo Zientifiko Teknikorako eta Arlo Soziolinguistikorako.

Proiektu digitala IKT-plana eta proiektu digital berria ditu Mundua helburu proiektuak. Konpetentzia digitalak lantzeko eta eskuratzeko berenberegi diseinatutako liburu digitalak ditu.

5

Bigarren Hezkuntzarako materialak

Proposamen didaktikoa Proposamen didaktiko bat ikaslearen liburu bakoitzeko. Honako hauek ditu: ariketen soluzioak, metodologia-orientabideak, metodologia aktiboak aplikatzeko iradokizunak, etab.

Zer da Mundua helburu?

MUNDUA HELBURU proiektuaren xedea ikasgeletan sarritan egiten den galdera honi erantzutea da: zertarako balio du ikasitakoak?

Ikaskuntza-egoeren eta ariketa konpetentzialen bidez, bizitzarako ikaskuntza eskuratuko dute ikasleek, baita XXI. mendeko gizartearen erronka nagusiei (jasangarritasuna, inklusioa eta digitalizazioa) aurre egiteko tresnak ere.

Hitz gutxitan esanda, MUNDUA HELBURU proiektua konpetentziala, konprometitua eta diziplinartekoa da, eta metodologia aktiboak eta konpetentzia digitala indartzen ditu.

Ikaslearen liburua

Ko mu ni ka zio -la nt eg Ko mu nik azi o-l an teg ia

ia

AARRTTEEEEDDERR E REN ENMMUUSSEO EOAANN

Ikaslearen liburuan edukiak eta ariketak konpetentzien araberako metodologiari jarraituz aurkezten dira. Inklusioarekin eta Garapen Jasangarrirako Helburuekin dugun konpromisoari erantzuten diegu, modu berritzaile eta sortzaile batez. Horrela, ikasleek gero anitzagoa den gure gizartean aurrera egiteko beharko dituzten trebeziak eta gaitasunak eskuratuko dituzte.

Komunika zio-egoera Ko nik azio-egoera ar te-ermu : : akuske arte-e rakusta keta

NAK ARTELAULE EKO URRATS NAKRTZ ULE RTZEKO URR AK 2 ATSAK 3 … 2 4 … 3 …

4 … …

…

azaldu dizk aldia! Musarduradu nak zenbait margolan eoko ardu izue. a) Osa radunak zenb tu taul azaldu dizkizue. ait , entzund a) Osatau hau taula hau, ako informa entzunda zioa erab ko infor iliz: mazioa Egilea eta erabiliz: data

Musikaria

KO LIZE

NT

Mota … …

112

…

Estiloa

OTSAILA - M A R-T XMO A OTSAILA ARTXO

Arraunlari en gosaria, Arraun larien gosaria ,

A

Auguste Renoir.

Auguste Renoir.

Estiloa

Deskribap ena Desk ribapena Esan ahia Esanahia

…

b) Zer iritz … i du gida … riak mar b) Zer iritzi golanei bur du gida riak marg Ideia-biltza Azaldu eta olanuz? ei buru rra. Tald argudiat z? Azaldu 3 Ideia-bilt u eran eta argu jarrita, lotu tzun zarreka diatu a. Tald a. tzun eran hitz multzo eka jarrita, a. lotu hitz mult bakoitza dag zo bako okio iradokitzailea itza n mar dago gola kion nareolan distira marg kin. arek iradokitzailea Arrain. gaztetasuna zoit Arra u. zoitu. distira iluntas

una iluntasu na a gogoet gogoeta

112

Mota

ARART TEAEAR RENEN BIDBIDA AIA IA

gaztetasuna kolorea kolore hiria dotorezidoto freaskotas a rezia freun sko hiria sinbolism a tasuna indarra sinoa bolismoa indarra bizitza biz itza

Emakum Emakumea ea hondar hondartza tzan, n,

JoaquínJoaquín Sorolla.

Sorolla.

b) Irakurri b) Irakurri deskribdesk ribapena ikask apena margola ikaskideei ideei eta marg olan n hor eta ikasi ikasi gehi horiei buru iei bur gehiago ago uz. z. ikasgela ikasg aldia pres elara artis BisitaldBisit ra artis ia pres ta bakoitzar ta bakoitz tatz tatze irudiak,irud , ekako, aren en besteeko rri ekarri gaiiak, gai bi artelane bera berari buru beste bi ri bur artelane n uzkoak: zkoak: n

SoroSo rolla: lla: itSasitS AreareArearea, oaasoa a, GauGGauGu uin: Tahit in: Tahitik iko esze o nak eszenak Paul GaPaul Gauguin. uguin.

Ren Renoir oir: : PaRi PaRis sk ko bi o bizim odua zimo dua

EUSK ARA

ETA LITE RATU

RA

LE

ZI

DAUKA

12

HI

A

PROIEKTU DIGITALA

taldia egit aldia egite en, hirun, a)Bak Bako kohiruko talde oitzak arte itzak artelan taldetan. tan. lan hauetak hauetako die tald die talde bat azalduko ekid o bat aza eei.kide Bilaei. lduko tuBilat informazioa deskrib infou desk rma aperibap zioa eta eta idatz enr labur bat: n labu i idatzi bat:

a)

…

3

kontserbatza arioa ioa kontserb ilea

6 Jarr6aitu Jarra itu bisit bisi

2 Has dad ila bisitald 2 Has dadi ia! margola la bisit Museoko n

Egilea eta data … … … … … …

zer zirrara zer zirra Gero,Gero binaka jarrit sorrarazien. ra sorraraz bina, ka dizkizue a, komenta i dizkizue jarrita, kom ten. Bat tu zer irud ten. Bat enta zer z datozdato hainbat lang hainbat iritziaktueta zuen zuen iruditu itu langile dau ile daude. iritziak gida riarenak? eta gidariare Azaldu zein de. Azaldu nak zein den den hauen lana hauen lana eta erantzun ? eta eran tzun gald galderei: erei: komisar komis

5 Mus Muse eoetanoetan

Bisit Biald sitald ia ia

baino lehe riak artelana azaldu dizk n, gidariak k ulertzek urratsak izue. Ent ideia nag arte o lanak ulert zun eta osa du dizk usiak azal bilduz. izue. Entz zeko tu eske ideia nagu un eta osatuma, eskema, ARTELA siak bilduz.

Gora bizit za!

Gora bizitz a!

Gau izart sua Gau izarts ua Musikaria

U5

atzailea a) Zera)nola Zer-ko nola ko ezaugarriak eza uga rriak beh behar dira b) Zein b) auk ar dira lanb lanbide Zein auke erat ratu ide hor horietan aritz uko ko zenuke zuk? zen eko? uke zuk? Zerg Zergatik? ietan aritzeko ? atik?

1 Bisita has i bain Bisita hasio lehen, gida urra1tsak

1

5

U5

4 Bila Bilat tu hiru u mar hiru marg olanak Inter golanak zaizkizu zaizk Internet neten. enizue eta n eta

zuz zuzen end da aria ria

Entzun Entzun

…

4

Arte Ederren Museo Arte Ederren Museoa a

Artearen bida izen Arteareniabida eko erak dute hirik o Arte ia inauguratu ekousketa dute hirikoEderrenizen uske jakin-m Museoaerak Arte Eder ina dutene n. Arteari ta inauguratu ren Muse k jakin-min oan. buru historia ko mara duteaukera paregabArtearizko buruzko aukera pare ea dut historiakogolaniknek ezagut ezagun zeko. Bisimargolan enetako gabeae dute ta egin ik ezag batzuk ezagutze unenetak zenbait duzue gau ko. Bisit lagunek a egin duzu r esko o batzuk . zenbait lagu e gaur lako eskolako nek.

1

Solas Solas eanean

113

113

ZER IRAKURTZEN DUZU?

1. hiruh ilekoa

1

Liburuek trebatzeko eta hausnartzeko hainbat ariketa dituzte.

DBH

ko a 1. hir uh ile

DBH

he M un lbu dua ru

EUSKARA E TA A L IT E R AT U R

6

Irakurtzeak hobetu egiten ditu ulermena, arreta, behaketa eta kontze halaber, hausnarketa, pentsamendu kritikoa eta oroimena sustatzen ditu jakin-mina piztu, eta irudimena eta sormena elikatzen ditu. Azken irakurtzeak onura asko ditu.

Ziur aski, oroituko duzu aspaldi irakurritako liburu bikainen baten izenb pozik gomendatuko zenuke. Agian, norbaitek liburu interesgarriren bat ira ere gustatuko litzaizuke.

IKASKUNTZA-SEGIDA

Literatura-bidaia

4. unitatea

78

Lankidetza-arbela sortuko dugu

Informazioa dugu

Proiektu digitala Proiektu honek ikastuteko eduki guztiak eskaintzen dizkizu, bai liburu digitalaren bidez, bai era askotako jardueren bidez.

U4

1

Komunik atu

Hizkuntza eta gizartea

Aldaera sozialak

Hizkuntza-aldakortasuna

Hizkuntza batek aldaera bestera.

: norekin eta non ari beti era berean erabiltzen Hiztunok ez dugu hizkuntza egiten dugu. Lurraldeen batera edo bestera hitz garen kontuan hartuz, era eta nafar batek, adibidez, da hizkera; bizkaitar batek artean ere aldatu egiten . ez dute euskara bera erabiltzen

Aldaera soziala (diastratikoa)

Egoeraren araberako aldaera (diafasikoa)

Aldaera historikoak

zehar. historikoak ditu denboran Hizkuntza batek aldaera batzuk galdu egiten dira, dira denborarekin: hitz Hizkuntzak aldatu egiten berriak sortzen dira. baina, aldi berean, hitz zaharkituta geratzen direlako; dira; hori dela eta, aldatzen ere -arauak gramatika Bestalde, ortografia- eta (Erdi Arokoak, etab.). da testu zaharrak irakurtzea gaurko hiztunentzat zaila Aldaera geografikoak Hizkuntza batek aldaera horiek dialektoak dira.

n arabera. geografikoak ditu lurraldeare

Aldaera

tasunik dira; euskalkien arteko desberdin Euskararen dialektoak euskalkiak aktikoan daude. , lexikoan eta morfosint handienak maila fonetikoan e historialariak egin Luis Luziano Bonapart Euskalkien lehen sailkapena euskalkiak, 1998an; ere sailkatu egin zituen nafarzuen, 1863an. Koldo Zuazok nafarra, oa, erdialdek mendebalekoa, sei euskalki bereizi zituen: eta zuberotarra. lapurtarra, ekialdeko nafarra

araberako aldaketak Komunikazio-egoeraren erregistroak dira. zioharremana eta komunika Solaskidearekin dugun modu batera edo bestera egoera aintzat hartuz, : erabiltzen dugu hizkuntza lagunekin eta senideekin • Erregistro informala: lexiko rra, adierazko erabiltzen dugu. Hizkera makulu-hitzak (gauza, erraza eta orokorra, eta ditu. egin…) eta perpaus laburrak kin eta konfiantza • Erregistro formala: ezezagune da. erabiltzen in gutxiko pertsonek argia, eta lexikoa, Hizkera landua da; ahoskera, zehatza eta dotorea.

ARIKETAK

1 Adierazi

zer

hizkuntza-aldaera

dagoen

kasu

bakoitzean.

lan-solasaldia. a) Bi ingeniariren arteko . lagunen arteko hizketaldia b) Iruñeko eta Bilboko bi bat eta haren egokitzapena c) Bernat Etxepareren olerki egungo idazkeran. atean eskola ematen eta d) Irakasle bat unibertsit hitz egiten. irakasle hori anaiarekin dira.

XI. mendeko idazkiak 2 Donemiliagako glosak a eta erantzun: Irakurri, bilatu informazio

horrek? a) Zer esan nahi du esaldi hiztunentzat? Zergatik? b) Ulergarria da gaur egungo idatzi ziren? c) Zer dira glosak? Zertarako a Kukula? Zer dela eta daude d) Non dago Donemiliag euskal hitzak han? Azaldu.

1863an egindako Luis Luziano Bonapartek bakoitza kolore euskalkien sailkapena. Euskalki azpieuskalkiak ere batez adierazita dago, eta

3

iritzia. Bilatu Interneten Nire lehengo eta oraingo mapa, aztertu eta erantzun Koldo Zuazoren euskalkien galdera hauei: dira mendebaleko eta a) Zer lurraldetan erabiltzen erdialdeko euskalkiak? izenekoari. Non egiten b) Erreparatu tarteko hizkera zure ustez? da? Zergatik du izen hori,

ageri dira. Zergatik? c) Eremu batzuk grisez , esan zer euskalki d) Beste mapa baten laguntzaz Atharratze, Lesaka, Sara, egiten den herri hauetan: Leitza, Urepele.

Bergara, Igorre, Azpeitia,

argotetan: fotosintesi, 4 Sailkatu hitz hauek hiru or, hardware, epai, hostogalk formateatu, fiskaltza, USB, magistratu, klorofila.

EZ DUGU JZIOQUI DUGU GUEC AJUTU

100%

9:45 AM

iPad

Ikasteko beste modu bat ezagutuko duzu, erraza, intuitiboa eta edozein platforma eta gailurekin bateragarria.

Hau da, hau, pagotxa!

Egoeraren araberako aldaerak

HIZKUNTZA-ALDAERAK

Aldaera greografikoa (diatopikoa)

lde edo lanbide batetik

patologia…

komunikazio-egoera lurralde, gizarte-talde eta Hizkuntzak une historiko, hizkuntza-aldaerak dira. bakoitzean dituen erabilerak

Aldaera historikoa (diakronikoa)

sozialak ditu gizarte-ta

dute. Medikuek, argot izeneko lexiko berezia Lanbide eta arlo batzuetan dituzte: biopsia, arloko hitzak erabiltzen adibidez, medikuntzaren

5 Berridatzi, erregistro formalago

a erabiliz:

zer dioen!

– Txo, niri bost tipo horrek katxarro horrekin.

– Flipatuta gelditu naiz tope astuna da eta.

– Bidali Mikel haizea hartzera, raiada du gaur.

– Aizue, Anek kristoren 91

ageri dira.

90

Unitate bakoitzaren amaierako orrialdeek ikasitakoa indartzeko eta sakontzeko proposamenak dituzte, baita hausnaketa egiteko ere.

Itzala uzten duten erronketan, izaera eraldatzailea duen ikaskuntzaegoera bat aurkezten da, ikasleek hausnartu dezaten.

Lite ratu ra-d osie Liter atura -dosie rra rra

Ahozko literatur Ahozko literaaren turarbild uma ma en bildu

U8

Kopla zaharren anto Kopla zaharr logia en antolo

gia

Euskaltzaindiaren Hiztegiaren araber Euskaltzaindiaren Hiztegiaren a, antologia «arte- edo literatu a-koplak: ra-lan hautatuen arabera, antologi•a Dantz • Dantza«arte- edo literatura kopla kopla koplak: biziak biziak bildum eta alaiak -lan hautatue Jarraian, sei kopla eta alaiak dira, dira, n a da». dantzadantza egiteko gonbitgonbita z osatutako antologbilduma da». egiteko Jarraian, sei zaharre a egitenegiten kopla zaharrez dutenadutenak. ia txiki k. bat irakurriko duzu. osatutako antologia • Erron txiki darako kopla • Erronda o ezaugarriak baditu bat irakurriko Antzek rako koplak: k: eskeeteskeetan duzu. Antzeko an eta errond ere, bi motatako zte ezaugarriak badituzte eta errondet etan abesten an koplak daude: ziren, etxerik abesten ere, bi motatako ziren, etxerik etxe, Gabon koplak daude: etxe, Gabonet etan edoan edo Santa Santa AgedaAgeda egunean. egunean.

Irakurri arretaz: Irakurri arretaz:

A

B

A

Atea dago kristale z Atea dago kristalez ate-goiena zidarrez, u(ga)zaate-goien ba jauna, a zidarrez, egizu u(ga)zaba esan jauna, kanta(t)uko egizu dogun edo esan ez. kanta(t)u ko dogun edo ez.

D

Zer ikasiko duzun duzun F

D

Abendu santu honeta Abendu santu nhonetan Kristoren jaiotzean, Kristoren jaiotzean, kontentuaren haundiz aren haundiz guztiokkontentu poz gaitean . guztiok poz gaitean.

ERRONKAERRONKA

entrazioa; u. Gainera, n batean,

burua, eta adokitzea

IrakurtzeazIrakurtzeaz ez ezik, idazteaz jardun ere beharko duzue.

Horrela, taldeka jarrita, ez ezik,ere idazteaz jardun beharko duzue.

Horrela, taldeka jarrita, literatura-testu bat sortukobat duzue. literatura-testu sortuko duzue.

udaberrikoa; ederki dantzatzen ederki dantzatz da en da gure auzokoa. gure auzokoa.

• Orain arte• literaturari ikasi buruz duzuna praktikan Orain arte buruz literaturari ikasi duzunajartzen. praktikan jartzen.

• Talde-lana• egiten, lankidetza-proiektuak erabiliz.

Talde-lana egiten, lankidetza-proiektuak erabiliz.

• Interneten• informazioa segurtasunez bilatzen. bilatzen.

Interneten informazioa segurtasunez • Tresna teknologiko birtualak erabiltzen.

• Tresna teknologiko birtualak erabiltzen.

• Ikaskuntza-prozesuaren autoebaluazioak egiten.

• Ikaskuntza-prozesuaren autoebaluazioak egiten.

Literatura-lehiaketa Literatura-lehiaketa

Zer dela eta diozu ezaug3arriak: Zer dela eta hori?. larre ondoa koplen diozu Aztert larren ondoan hori?. uAztertu asuna, asuna, koplen Euriak mardu ezaugarriak: Euriakl dario mardul dario a) Identifikatu naturaren aipam a) Identifik zu noiz zu poetikoa duten atu naturarenenaipamen itzuli noiz hiru koplak itxarop itzuliena itxaropena . poetikoa duten sagarrondoak sagarron gorritu doak, gorritu, hiru koplak. b) Aztertu koplen Isildu zaigu metrikoa. Zenba b) Aztertu egitura Isildueguna zaigu eguna koplen nire egitura bihotz metrik t eredu metrikoa. Zenbat eredu o daude? ez dezaiz nireakbihotzak ezuke dezaizuke metriko daude?

Lantzeko inauteria (Nafarroa).

Lantzeko inauteria (Nafarroa). c) Erreparatu errima bihotz nereko bihotz kutuna nereko. kutuna. hitzei. Errima-eredu Artoa zaigu c) Erreparatuduten Ezagutu hizkuntza 2 zoritu errima Artoa dute kopla Ezagutu hizkuntza 2 duten hitzei. Errima-e zaigu zoritu bera guztie redu bera dute koplak?guztiek? d) Nori zuzentzen sekula Baldintzazko perpausek zerbait egiteko baldintzasekula esan esan adio. ez zait gogoti adio.

Baldintzazko zerbait egiteko baldintzazaizkio eta F ez zaitk gogotik akitu.perpausek koplak Hausnartueta etaerantzun erantzun d) Nori zuzentzen Azaizkio akitu. ondorioak A eta F? koplak?

Hausnartu ondorioak adierazten adierazten dituzte. dituzte. Baldintzazko Baldintzazko aditzak da dirudien bezain zaila. zure zurea samina gomuta 190 aditzak sortzea sortzea ez ez da gomut dirudien bezain zaila. oa saminag goa Urrats 190 Urrats batzuei batzuei jarraituta, jarraituta, erraz erraz ikasiko ikasiko dugu dugu mota TRADIZIOA mota horretako horretako aditzak aditzak sortzen. sortzen.

Herri-jakintza Herri-jakintza

• Hizkuntzaeta kultura-aniztasuna balioesten. balioesten.

• Hizkuntzaeta kultura-aniztasuna

5. unitatea 5. unitatea

F

Hau haizea Hau ren haizeare epela!n epela!

Airean Airean dabil orbela dabil .orbela.

Etxe honeta Etxe ko honetako jende leialak jende leialak gabon Jainko gabon ak Jainkoak deiela. deiela.

elurrak elurrak dirudi liho, dirudi liho,

3

88

Bigarren hiruhileko gainera, glosario digitalean sartzen jarraituko Bigarrenhonetan, hiruhileko honetan, gainera, glosario hitzak digitalean hitzak sartzen jarraituko duzue. duzue.

Idatzi egingoIdatzi duguegingo dugu

E

Larrosa zurigorri Larrosa zurigorri udaberrikoa;

1 Komunikatu

Hau proposatu nahi dizugu: batera lankidetza-arbel digitala Hau proposatu nahiikaskideekin dizugu: ikaskideekin batera lankidetza-arbel digitala sortzen parte hartzea.

Arbelean, liburuak komentatuko dituzue, gaika sortzen parte hartzea.irakurritako Arbelean, irakurritako liburuak komentatuko dituzue, gaika sailkatuta; sailkatuta; haiekin zerikusia irudiak etairudiak liburu eta bakoitzaren sinopsia edo haiekinduten zerikusia duten liburu bakoitzaren sinopsia edo laburpena ere azalduko Eradituzue. berean,Era ikasgelan egingo duzue, laburpena eredituzue. azalduko berean,aurkezpena ikasgelan aurkezpena egingo duzue, zuen literatura-zaletasunei eta aipatu duzuen liburuari buruz. zuen literatura-zaletasunei eta aipatu duzuen liburuari buruz.

Partekatu egingo Partekatu egingo dugu dugu

E

ARIKETAK ARIKETAK Jarraibide-testuek Jarraibide-testuek gauzak gauzak nola nola egin eginbehar behardiren diren 1 Sailkatu goiko koplak erakusten erakusten dute, dute, urratsez urratsez urrats. urrats. Adibidez: Adibidez: nola nola -koplak ala errond Sailkatu goiko, dantza diren 1kontua dantza-koplak alaarakoa k akoak muntatzen den n hartuzkoplak, 4 Joxe 4 errondar muntatzen den jostailu jostailu edo edotresnaren tresnarenbat. bat.Testuok Testuok .

Austin diren kontuan JoxeArrieta Austin k, tradizioaren hartuz.

Arrietak , tradizioa ezaugarri bereizgarriak dituzte, ondo ezagutu eredua ren maitasunezko riereduari ezaugarri bereizgarriak dituzte, ondo ezagutu jarraitu jarraituz, z, 2 Errondarako koplen koplak maitasun idatzi ezko koplak zituen. idatziJarri zituen. bertso Jarri-lerroa 2 Errondarako artean beharrekoak. ordenabeharrekoak. bertso-le egokianegokian Gabonetakorik? k rroak koplen, badag Azaldu ordena artean,obadago eta osatu . eta hiru Gabonet osatu kopla: hiru kopla: akorik?

Azaldu.

ERRONKAERRONKA HONEN BIDEZ, HAU EGITEN HONEN BIDEZ, HAUIKASIKO EGITENDUZU… IKASIKO DUZU…

duguegingo dugu a bilatuko Azaldu egingo Azaldu u

B

C Aita San Miguel Iurreta C Aita San Miguel Iurretako ko HankaHankak zeru altuko lorea; k arinak arinak eta eta zeru altuko lorea; ipurdiaipurdia agure zaharrak dantza pisu, pisu, agure zaharrak n ikusi atzetikatzetik ta harek egiten dau dantzan ikusi dagoendagoen horrekhorrek ta harek egiten barrea dau .barrea. barre egiten barre egiten dizu. dizu.

Lexikoa aberastuko Lexikoa aberastuko dugu dugu

6. unitatea 6. unitatea

79

79

Tradizioak herriaren herriaren nortasuna nortasuna Tradizioak adierazten du. du. Kantek, Kantek, dantzek, dantzek, adierazten ahozko literaturak literaturak eta eta abarrek abarrek ahozko herria nolakoa nolakoa den den erakusten erakusten herria dute: mundu-ikuskera, sinesmenak, dute: mundu-ikuskera, sinesmenak, gizarte-antolakuntza… gizarte-antolakuntza…

XIX. eta XX. mendeetan zenbait XIX. eta XX. mendeetan zenbait adituk, folklorezalek eta humanistak, adituk, folklorezalek eta humanistak, jakin-minez eta arduraz, mundu jakin-minez eta arduraz, mundu osoko tradizioak biltzeari ekin osoko tradizioak biltzeari ekin zioten, eta eskerrak, hainbat eta zioten, eta eskerrak, hainbat eta hainbat galdu egin baitira gaur hainbat galdu egin baitira gaur egun. egun.

Gaurko bizimoduaren zurrunbiloan, Gaurko bizimoduaren zurrunbiloan, mendeetako kultura eta ohitura mendeetako kultura eta ohitura ugari oharkabean gelditu dira. ugari oharkabean gelditu dira.

Denon ardura da itzelezko ondare Denon ardura da itzelezko ondare hori zaintzea eta tradizioa bizirik hori zaintzea eta tradizioa bizirik iraunaraztea. iraunaraztea.

172 172

TRADIZIOA

Zer esan nahi Zer esan nahi du tradizio du tradizio hitzak? hitzak?

Zerekin lotzen Zerekin duzu? lotzen Idatzi duzu?

Idatzi bina izen eta bina izen eta izenondo. izenondo.

Tradizioa vs.

Tradizioa vs. modernitatea modernitatea

Oztopo dira Oztopo dira tradizioak tradizioak aurrerabiderako? aurrerabiderako?

Zure ustez, Zure ustez, konnotazio onak konnotazio ala txarrak onak ditu? ala txarrak ditu?

Zergatik?

Zergatik?

Zer leku izan Zer leku izan dezake tradizioak dezake tradizioak gaurko munduan? gaurko munduan?

3 Ezagutu literatura literatura 3 Ezagutu Ahozko literaturak tradizio handia du Euskal Ahozko literaturak tradizio handia du Euskal Herrian. Errimaz eta errepikapenez betetako Herrian. Errimaz eta errepikapenez betetako olerkitxo jostagarriak, kopla zaharrak eta baladak olerkitxo jostagarriak, kopla zaharrak eta baladak horren adibide dira. Gogoratzen dituzu zotz horren adibide dira. Gogoratzen dituzu zotz egiteko kantak? Irakurri ozen eta abestu: Don, egiteko kantak? Irakurri ozen eta abestu: Don, don kilikon, saltsa pika tortolika… don kilikon, saltsa pika tortolika…

U8

anayahari anayaharitza.es tza.es webgunean gehiago praktikatz webgunean gehiago eko praktikatzeko ariketa ariketa interaktiboak aurkituko dituzu. interaktiboak aurkituk 5 Berridatzi perpausak, o dituzu.

hitz elkartuak erabiliz.

5 Berridatzi perpau sak, hitz elkartu uak eta idatzi perpaus – Arrozez eta elementuak eta erabiliz. esnez egindakak idatzi perpaus – Arrozez eta esnez o postrea maite dut. egindako postre – Itxaroteko gelan a maite dut. daude aita eta – Itxaroteko gelan semea.

• • zinatekete daude aita eta • zinate – Zapore kete .

– Zapore gazia gazia eta gozoa dusemea eta gozoa du janari janari horrek.

• • esango – lukete Sartu • esango lukete haria josteko orratzar horrek.

– Sartu haria josteko en begitik.

• orratz • aren itzuliko – Osabak eta izebak jatenbegitik • itzuliko genizkgenizkizuke .

– Osabak eta izebak eta edaten izuke eman dute jaten eta edaten eguna.

• • bururatuko balitzait eman dute • burura eguna. tuko balitzait • • eramango bazeniot 6 bost hitz • erama e6 Sortu Sortu ngo bazeniote bost hitz elkartuelkartu eta azaldu esanahia zure hitzez: eta azaldu esanah 2 baldin Sortu baldintzazko perpaus 2 Sortu ia zure tzazko perpausak, ak, parentesi barrukoa hitzez: parent kontuan esi barrukoa kontuan hartuzhartuz. . buru kafe mendi – kJakarik – Jakari buru gabe irten nahi duzu. kate gabe irten kopeta kafe mendi nahi duzu. Hoztu Hoztu egingo zara. ilun (erreala) egingo zara. beltz kopeta (erreala) hirikate esne ilun aker beltz hiri esne Atzo aker – Atzo–ez ez zinen amona ikustera zinen amona ikustera joan. Gaur triste joan. Gaur 7 dago. (irreala, lehenald Pentsatu dago. (irreala triste eta binaka 7 jarrita komentatu. Idatzi , lehenaldikoa). ikoa).

Pentsatu eta binaka definizio hauei dagozkie jarrita Aroa zurekin zinemar komen – Aroa–zureki n tatu. hitz definiz elkartuak Idatzi io hauei dagozkien n zinemara joatea a joatea nahi duzu. . zer motatak hitz elkartu Gero, Gero, adierazi nahi duzu. Ondo Ondo zer pasatupasatuko ko duzue duzue adieraziduen: eta zer osaera motatakoa denoa den bakoitzaak. geroaldikoa). (irreala(irreala, bakoitza eta zer , geroaldikoa) a) Ibilgailu motordu . osaera duen: Iaz ez zenuten ondo – Iaz ez–zenute nak n ondo jokatu. jokatu.

Ez zenuten txapelketa a) Ibilgailu motordunak gidatz gidatzeko baimena.

Ez zenute b) Euskal eko irabazi.irabazi. na. lehenaldikoa).n txapelketa (irreala(irreala, b) Euskal dantzadantza tradizionala,baime eskuetan , lehenaldikoa arkua duten ). onala, dantzaritradizi eskuetan arkua ek egiten dutena. dantzariek egiten duten 3 perpau Osatu perpausak, aditz 3 Osatu dutena sak, aditz trinkoatrinkoak baldintzan c) Hankako eritasun . jarriz. c) Hanka k baldin ko eritasun baten baten ondorioz gorputza alde – Terik –… Terik …),(egon), gustura hartukotzan jarriz. (egon batera ondor edo bestera gustura hartuko ioz gorpu dabilena tza alde batera edo bester . nuke. nuke.

Haiek sekretua … (jakin), a dabile – Haiek–sekret d) na.

Gorra eta mutua dena. ua … (jakin), barre barre egingo lukete. d) Gorra eta mutua JARRAITU ERRONKAREN JARRAITU ERRONKAREN dena.

–tarta Anek tarta … (ekarri), egingo lukete.

– Anek e) Liburu … (ekarri), gogoz gogoz jango genuke. e) Liburu bateko bateko atalak aurkitzen laguntze jango genuke.

SEGIDA ko SEGIDAHONI UNITATEAN: –UNITATEAN: Nik…dirua … (eduki), zerrenda. atalak aurkitzen –HONI Nik dirua Japoniara … (joan). laguntzeko (eduki), Japoniara zerrenda.

– Guk galderak … (jakin), … (joan).

– Guk galder ak … (jakin), ez HAUSN ez genuke ikasiko.

ETA EGIAZTATU genuk HAUSNARTU ARTU KOMUNIKATU e ikasiko.

KOMUNIKATU – Hura ohean … (egon), ETA – Hura ohean EGIAZ TATU … (egon), sukarr sukarra …. (eduki).

Erronkar a …. (eduki).

LANA Erronkaren 4., 5.en 4., 5. eta 6. ariketetan, testuak aurkezte LANABANATUKO BANATUKODUGU DUGU eta aren 6. ariketetan, testua aurreko lana garatu 4atzi, Berridat 4 Berrid zi,zitako adierazitako mendera k aurkez duzue. Zeregin aurreko lana garatu adiera tearen bat izan duzue gailua 4.1 ditugu taldearen mende duzue. Zeregin 4.1 Zereginak Zereginak finkatuko finkatuko dituguragailu taldearen a erabiliz.erabiliz. taldea taldearen barruan, bat Euria egiten badu, bidea izan – barruan, Euria –egiten saioak ren barruan, ekitald ekitaldiaren duzue egin dituzue, eta bakoitzaren premiak eta badu, arriskuts ikuskizunaren eskuko bidea arrisku barruan, testu testu bakoitzaren premiak eta u egongo da. iaren saioakaegin dituzu tsu egong program (-z gero) ikuskizunaren eskuko (-z sortu duzue. o da. gero) e, eta antzezpen Hausnartu programa sortu antzezpenmota motabakoitza bakoitzakontuan kontuanhartuz. hartuz. zure lanari buruz eta osatu duzue. Hausnartu zure lanari buruz Norbaite – Norba–itek k gelditzeko eskatzen eta osatu taula. taula. gelditz eko eskatz ez badio, ez du EKITALDIAK PRESTATUKO DITUGU en ez badio, EKITALDIAK PRESTATUKO DITUGU amorerik amorerik ez du emango. (ezean) emango.

Erabat Nahiko (ezean) Alderdiak Ia Alderdiak Erabat Nahiko 5.1 Talde bakoitzak behar Kafe – Kafe bat bere lortuta lortuta Lortuta 5.1 Talde– bakoitzak bere ekitaldirako ekitaldirako behar nahi bat nahi zoaz baduz Ia lortuta kafetegi hartara. u,baduzu, zoaz kafete Ekitaldirako behar den lortuta lortuta Lortuta duen (-tzekotbilatuko gi (-tzeko hartara. an) duenmateriala materiala bilatukodu du(dekoratua (dekoratuaedo edo Ekitaldirakomateriala lortuta tan) behar den bilatzen lagundu dut. … … materiala bilatzen … giroa … lagundu dut. … giroasortzeko sortzekoosagaiak, osagaiak,jantziak…). jantziak…). …

Taldearen barruan …

1 Lotu1 biLotu bi zutabeetako element zutabe etako bana. bana.

haiek-haiek-hu ra hura • niri-huniri-hura ra • zuek-hzuek-ha ari-hurari-hura • zuek zuek • guk-zuguk-zuri ri-haiek-haiek •

5.2 5.2 Saioak Saioakegiteko egitekoegutegia egutegiaezarriko ezarrikodugu. dugu.

5.3 5.3 Taldekide Taldekidebakoitzak bakoitzakesleitu esleituzaizkion zaizkionlanak lanak egingo egingoditu. ditu.

KOMUNIKAZIO-LANTEGIA KOMUNIKAZIO-LANTEGIA ESKUKO ESKUKOPROGRAMA PROGRAMAEGINGO EGINGODUGU DUGU 6.1 6.1 Eskuko Eskukoprogramaren programarenformatua formatuaaukeratuko aukeratuko dugu, dugu, Interneten Interneten deskarga deskarga daitezkeen daitezkeen txantiloien artean. txantiloien artean.

6.2 Izan behar duen informazioa adostuko 6.2 Izan behar duen informazioa adostuko dugu: ikuskizunaren izenburua, data, lekua dugu: ikuskizunaren izenburua, data, lekua eta ordua. Halaber, talde teknikoa osatzen eta ordua. Halaber, talde teknikoa osatzen duten pertsonen izena ere adierazi behar duten pertsonen izena ere adierazi behar da. da.

Ezagutzen duzu Ezagutzen duzu Euskal Herriko Euskal Herriko tradiziorik? tradiziorik?

Zein Zein lekutakoak lekutakoak dira? Zer dira? Zer ezaugarri ezaugarri dituzte? dituzte?

ULERULERTU ETA APLIKATU TU ETA APLIK ATU

nuen Taldearen barruan zereginanuen bete dut, baita saioen zeregina bete egutegia dut, baita ere. saioen egutegia ere.

Nire taldearen ekitaldia Nire taldearen hobetzeko ekitaldiaproposamenak egin hobetzeko proposam ditut. enak egin ditut. …

Eskuko programa egiten Eskuko programa lagundu dut. egiten lagundu dut. …

…

… …

…

…

…

…

… …

…

…

…

…

PROBATU ZURE KONPE PROBATU ZURE TENTZIAK KONPETENTZIAK Egin

… …

anayaharitza.es webgune Egin anayaharitza.e an dagoen konpetentzien araberak s webgu luazioa. dagoen konpetentzien araberako autoebo autoebanean aluazioa.

191

191

6.3 Eskuko programaren kopiak inprimatuko 6.3 Eskuko programaren kopiak inprimatuko ditugu, ikuskizunera joango diren ikasleen ditugu, ikuskizunera joango diren ikasleen artean banatzeko. artean banatzeko.

+ orientazio gehiago www.anayaharitza.es webgunean + orientazio gehiago www.anayaharitza.es webgunean

173 173

7

Proiektu digitala

Interaktiboa

Ikasturteko eduki guztiak barne hartzen dituen proiektu digitala, eta edozein plataforma eta gailutara egokitzen dena.

Moldakorra Hainbat ikuspegi eta premiatara egokitzeko modukoa: paperezko liburua osatzen dutenentzat eta ikasgela guztiz digitaletarako.

Askotariko baliabideak ditu; adibidez, bideoak, animazioak, gamifikazioa, autoebaluazioko ariketak, zuzentzeko moduko ariketa interaktiboak…

Paperezko liburuaren erreprodukzioa baino askoz ere gehiago da.

Trazagarria Ikuskatu egin ahal izango duzu proposaturiko ariketak nola egiten dituzun eta zer emaitza lortzen duzun.

Inklusiboa Konpetentzietan oinarritua

Inguruak ikaskuntza pertsonalizatzea errazten du, atazak ikasleen premietara egokituz.

Pedagogia-balio handiko multimediaelementuak, konpetentzia digitalak errazago eskuratzeko.

Nolakoa da Edudynamic?

Intuitiboa. Zuk eta ikasleek erraz erabiltzeko modukoa.

Deskargagarria.

Aukera ematen du Interneteko konexiorik gabe lan egiteko eta gailu batean baino gehiagotan deskargatzeko.

Gailu anitzekoa.

Edozein gailu motatan (ordenagailuan, tabletan, smarphonean…) egokitzen eta ikuskatzen da, pantailaren edozein tamaina eta bereizmenetan.

Sinkronizagarria.

Erabiltzaileak egiten dituen aldaketak berez sinkronizatzen dira, lan egiteko erabilitako edozein gailu konektatzean.

1

Unibertsala.

Hizkuntza-aldakortasuna Hiztunok ez dugu hizkuntza beti era berean erabiltzen: norekin eta non ari garen kontuan hartuz, era batera edo bestera hitz egiten dugu. Lurraldeen artean ere aldatu egiten da hizkera; bizkaitar batek eta nafar batek, adibidez, ez dute euskara bera erabiltzen.

Hizkuntzak une historiko, lurralde, gizarte-talde eta komunikazio-egoera bakoitzean dituen erabilerak hizkuntza-aldae rak dira.

Aldaera historikoa (diakronikoa)

Aldaera greografikoa (diatopikoa)

Aldaera soziala (diastratikoa)

Egoeraren araberako aldaera (diafasikoa)

Aldaera historikoak Hizkuntza batek aldaera historikoak ditu denboran zehar.

Hizkuntzak aldatu egiten dira denborarekin: hitz batzuk galdu egiten dira, zaharkituta geratzen direlako; baina, aldi berean, hitz berriak sortzen dira.

Bestalde, ortografia- eta gramatika-araua k ere aldatzen dira; hori dela eta, gaurko hiztunentzat zaila da testu zaharrak irakurtzea (Erdi Arokoak, etab.).

Aldaera geografikoak

9:45 AM

Aldaera

Hizkunt bestera

Lanbide e adibidez, patologia

Egoerare

Komunik erregist

HIZKUNTZA-ALDAERAK 100%

Bateragarria da ikastetxeetan gehien erabiltzen diren sistema eragileekin, ikaskuntzako inguru birtualekin (IIB) eta hezkuntza-plataformekin (LMS).

Komunikatu

Hizkuntza eta gizartea

Hizkuntza batek aldaera geografikoak ditu lurraldearen arabera. Aldaera horiek dialektoak dira.

Euskararen dialektoak euskalkiak dira; euskalkien arteko desberdintasunik handienak maila fonetikoan, lexikoan eta morfosintaktikoan daude.

Euskalkien lehen sailkapena Luis Luziano Bonaparte historialariak egin zuen, 1863an. Koldo Zuazok ere sailkatu egin zituen euskalkiak, 1998an; sei euskalki bereizi zituen: mendebalekoa, erdialdekoa, nafarra, nafarlapurtarra, ekialdeko nafarra eta zuberotarra.

Solaskide egoera ai erabiltzen

• Erregist erabiltz erraza e egin…) e

• Erregistr gutxiko Hizkera zehatza

ARIKETAK

1 Adierazi

bakoitze

a) Bi ing

b) Iruñek

c) Bernat egung

d) Irakasl irakasl

2 Donemilia

Irakurri, b

iPad

JZ

8

a) Zer esa Luis Luziano Bonapartek 1863an egindako euskalkien sailkapena. Euskalki bakoitza kolore batez adierazita dago, eta azpieuskalkiak ere ageri dira.

90

b) Ulergar

c) Zer dira

d) Non dag euskal h

Eta ikasle entzat?

Zer eskaintzen dizu?

Baliabideak

100%

Edudynamic delakoak hezkuntzaingurune digitalerako propio diseinatutako formatua du. Ahalmen teknologiko guztia baliatzen du eta edozein gailurekin bateragarria da. Ikaslearen liburuko eduki teoriko eta praktiko guztien edizio espezifikoak egin dira, bertsio interaktibo eta dinamikoa lortzeko. Gainera, maila bakoitzeko curriculum-edukia ez ezik, askotariko multimedia baliabideak ere badaude, baita bideoak, gamifikazioa... ere.

Metodologia aktiboak (teknikak eta estrategiak) eta baliabideak: 9:45 AM

• Trebatzeko: ariketa interaktiboak.

• Ikasteko: laburpenak, eskemak...

• Sakontzeko: audioak, bideoak...

iPad

• Ebaluatzeko: autoebaluazioa, portfolioa...

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

100%

Euskara eta literatura - DBH 1 Txistukariak (I): s, x, z. 1. fitxa Izen-abizenak: .......................................................................................................................................................................................................................................

Maila: ................................................................................................................................................................................................

1.

e……inbe……teko

9:45 AM

Data: ...........................................

Osatu hitzak s, x, z txistukariak erabiliz.

• Funtsezkoena.

o……tadar

……u……urlatu

……i……tada

ma……u……ta

bi……itari

e……kaki……un

li……iba

……iringa

……o……o

go……o……ale

a……olagabe

ada……ka

maita……un

ikuski……un

• Curriculuma egokitzeko fitxak.

• Indartzeko eta sakontzeko fitxak.

2. Osatu esaldiak aditz hauekin: jaso/jazo

xume/zume

ostu/hoztu

- Lapurrek sei mila euro ……………………….. zituzten.

- Bart ezbehar larri bat ……………. da auzoan.

- Parkean lau haritz eta bi ……………………….. landatu dituzte.

- …….……… itzazue paperak lurretik lehenbailehen!

- Edan kafea bizkor, ………….. egingo da eta.

Grupo Anaya S. A. Fotokopiatzeko 100% baimena duen materiala.

iPad

- Benetan …………….. dira nekazari horiek.

Ebaluazioa

NIRE PORTFOLIOA PERTSONALIZATU

iPad

9:45 AM

1

PORTFOLIOA

MUNDUA MUNDUA HELBURU HELBURU proiektuaren proiektuaren gakoak gakoak

U4 sozialak

eta arlo batzuetan argot izeneko lexiko berezia dute. Medikuek, , medikuntzaren arloko hitzak erabiltzen dituzte: biopsia, a…

Hau da, hau, pagotxa!

Zertarako Zertarako balio baliodu duikasten ikasten dudanak? dudanak?

kazio-egoeraren araberako aldaketak roak dira.

earekin dugun harremana eta komunikaziointzat hartuz, modu batera edo bestera n dugu hizkuntza:

Mundua helburu proiektuak, Anaya/Haritzak Mundua helburu proiektuak, Anaya/Haritzak Lehen Hezkuntzarako duen proiektu berriak, Lehen Hezkuntzarako duen proiektu berriak, ikaslea ikaskuntzaren erdigunean jartzen ikaslea ikaskuntzaren erdigunean jartzen duten gako pedagogikoak proposatzen ditu. duten gako pedagogikoak proposatzen ditu.

tro informala: lagunekin eta senideekin zen dugu. Hizkera adierazkorra, lexiko

Bizitzarako Bizitzarako ikaskuntza. ikaskuntza.

eta orokorra, eta makulu-hitzak (gauza,

eta perpaus laburrak ditu.

ro formala: ezezagunekin eta konfiantza pertsonekin erabiltzen da.

2 Gero, sortu zure azala; horretarako, folio batean edo antzekoren batean, idatzi zure​izena​eta zer​mailatan​zauden; identifikatzen zaituen argazki​ bat​ ere​ itsatsi.

Nahi baduzu, utzi hutsune bat ikasturteko irudirik onenetarako: zure unerik onena (zuk bakarrik edo ikaskideekin bizi izandakoa), gehien gustatu zaizuna eta zerekin zauden pozen.

konpetentzietan konpetentzietanoinarritua, oinarritua, konprometitua, konprometitua, diziplinartekoa, diziplinartekoa, inklusiboa inklusiboa

K

zer ean.

hizkuntza-aldaera

dagoen

kasu

geniariren arteko lan-solasaldia.

ko eta Bilboko bi lagunen arteko hizketaldia. t Etxepareren olerki bat eta haren egokitzapena go idazkeran.

le bat unibertsitatean eskola ematen eta le hori anaiarekin hitz egiten.

agako glosak XI. mendeko idazkiak dira. bilatu informazioa eta erantzun:

ZIOQUI DUGU GUEC AJUTU EZ DUGU

an nahi du esaldi horrek?

rria da gaur egungo hiztunentzat? Zergatik?

a glosak? Zertarako idatzi ziren? go Donemiliaga Kukula? Zer dela eta daude hitzak han? Azaldu.

Zenbait irakasgaitan portfolioak izango badituzu, azal bat egin dezakezu bakoitzerako, irakasgaiak bereizteko.

Idatzi​​ irakasKonpetentzietan Konprometitua Konpetentzietan Konprometitua Ikasleek eginkizun aktiboa dute dute eginkizun aktiboa oinarritua oinarritua gaiaren​ izena eta, nahiIkasleek baduzu, apaindu proiektuan,eta etaeginkizun eginkizunhori horiez ezda da proiektuan, Mundua helburu proiektuak Mundua helburu proiektuak arlo akademikora akademikora mugatzen. Izan Izan arlo mugatzen. bera identifikatzeko balio duen marrazki konpetentziak konpetentziakpixkanaka pixkanakaeta eta modu modu ere,beren berenfamilia-, familia-,gizarte-, gizarte-,kulturakulturaere, integratzailean integratzaileanlortzea lortzea planteatzen planteatzen batekin, ikur batekin... eta eta natura-ingurua natura-ingurua eraldatzeko eraldatzeko du. du. Proiektua Proiektua garatuz, garatuz, ikasleak ikasleak eguneroko egunerokoerrealitateko errealitateko egoeretan egoeretan moldatzen moldatzen ikasteko ikasteko gaitasuna gaitasuna lortuko lortukodu. du.

GJHetan GJHetankokaturiko kokaturikoegoeren egoeren bidez, bidez, hausnarketa hausnarketa eraldatzailea eraldatzailea egiteko egiteko eskatzen eskatzenzaie zaieikasleei. ikasleei.

Konpetentzietan Konpetentzietan oinarrituriko oinarriturikoariketak ariketak Ikasleak Ikasleak eguneroko eguneroko erabakierabakihartzeetarako hartzeetarakoprestatzen prestatzen dituzten dituzten ariketak. ariketak.

Konpetentzietan Konpetentzietan oinarrituriko oinarriturikoebaluazioak ebaluazioak Funtsezko Funtsezko elementu elementu bat bat eskolako eskolako arrakastarako arrakastarako eta eta inklusiorako; inklusiorako; ikuspegi ikuspegi integratzailea integratzailea eta eta malgua malgua dauka. dauka. Ikasleek Ikasleek etapa etapa honetarako honetarako dituzten konpetentzia-profilei dituzten konpetentzia-profilei erantzuten die. erantzuten die.

lagungarriakdiren direnproposamenetan proposamenetan lagungarriak inplikatuko dira, dira, arlo arlo guztietan guztietan inplikatuko jasangarriagoa den mundua mundua jasangarriagoa den lortzeko. lortzeko.

3

Nire lehengo eta oraingo iritzia. Bilatu Interneten Koldo Zuazoren euskalkien mapa, aztertu eta erantzun galdera hauei:

Garapen Garapen JasangarrirakoHelburuak Helburuak Jasangarrirako

Metodologia aktiboetan oinarritua Metodologia aktiboetan oinarritua EtaEta proiektu digital berri batekin: proiektu digital berri batekin:

formateatu, fiskaltza, hardware, epai, hostogalkor, USB, magistratu, klorofila.

5 Berridatzi, erregistro formalagoa erabiliz: – Txo, niri bost tipo horrek zer dioen!

– Flipatuta gelditu naiz katxarro horrekin.

– Bidali Mikel haizea hartzera, tope astuna da eta.

– Aizue, Anek kristoren raiada du gaur.

4 4

Nire izena: Maila: Taldea

Nire unerik

onena

Gehien gustatu zaidana

Zerekin nagoen pozen

Inklusiboa Inklusiboa

Funtsezkoa Funtsezkoa

AnayaInklusioa Inklusioa Online Anaya Online Inklusio-tresna indartsu indartsu honek honek Inklusio-tresna baliabideak eskaintzen eskaintzen ditu ditu baliabideak ikaskuntza pertsonalizatzeko, ikaskuntza pertsonalizatzeko, ikasleen hezkuntza-premia bereziak ikasleen hezkuntza-premia bereziak kontuan hartuz. kontuan hartuz.

Metodologia Metodologia aktiboak aktiboak Mundua helburu helburu proiektuak proiektuak Mundua taldelanaetaetaespiritu espiritukritikoa kritikoa taldelana sustatzen dituzten dituzten metodoak, metodoak, sustatzen teknikak estrategiak proposatzen teknikak etaeta estrategiak proposatzen ditu.LanLanegiteko egiteko modu horrek ditu. modu horrek bizitza errealeko errealeko egoeretarako egoeretarako bizitza prestatzen ikasleak. prestatzen dituditu ikasleak.

• Mundua helburu proiektuaren gakoak.

Lankidetzako ikaskuntza Lankidetzako ikaskuntza Lankidetzako teknika egitura Lankidetzako teknika eta eta egitura sekuentziatuak mailakatuak. sekuentziatuak etaeta mailakatuak.

• Proposamen Didaktikoa.

Hezkuntza emozionala Hezkuntza emozionala Ikasleekzirrarak zirrarakidentifikatzeko identifikatzeko Ikasleek lagungarriak diren trebetasunak; lagungarriak diren trebetasunak; horrela,erregulatu erregulatu kudeatu horrela, etaeta kudeatu egingo dituzte. egingo dituzte.

• Programazioa, Word eta pdf formatuetan.

IKTak IKTak Halakoen erabilera erabilera honetarako honetarako Halakoen baliabide gisagisaintegratzen integratzenda: da: baliabide informazioalortzeko, lortzeko,aukeratzeko aukeratzeko informazioa helburujakin jakin baten arabera etaetahelburu baten arabera erabiltzeko.

Lagungarriak lanak erabiltzeko.

Lagungarriak diradira lanak planifikatzeko, kudeatzeko eta egiteko planifikatzeko, kudeatzeko eta egiteko konpetentziakgaratzeko, garatzeko,Sareko Sareko konpetentziak komunikaziorako lankidetzarako, komunikaziorako eta eta lankidetzarako, konpetentzia digitalerako. etaeta konpetentzia digitalerako.

Ebaluazioa Ebaluazioa Ikasleei beren beren ikaskuntzaren ikaskuntzaren Ikasleei ebaluazioan parte hartzeko aukera ebaluazioan parte hartzeko aukera ematendieten dieten estrategiak ematen estrategiak ditu;ditu; hain zuzen ikasi duten hain zuzen ere,ere, zerzer ikasi duten eta eta nola ikasi duten aztertuko dute. nola ikasi duten aztertuko dute.

Zeharkako plan plan honen honen helburuak helburuak Zeharkako hauekdira: dira: hauek

Pentsamenduaren Pentsamenduaren garapena garapena

Ikasleen ahozko ahozko eta eta idatzizko idatzizko ·· Ikasleen adierazpenahobetzea. hobetzea. adierazpena

Pentsatzekoestrategiek estrategiekikasten ikasten Pentsatzeko ikastekokonpetentzia konpetentzia sustatzen ikasteko sustatzen dute;lagungarriak lagungarriak ikasleek dute; diradira ikasleek beren prozesu mentalez jabetzeko, beren prozesu mentalez jabetzeko, baita hausnartuz hausnartuzeta etamodu modu baita kritikoan jarduteko kritikoan jarduteko ere.ere.

Irakurtzeko interesa interesa eta eta ohitura ohitura ·· Irakurtzeko sustatzea. sustatzea.

Programazioa, proposamen didaktikoa eta proiektuaren dokumentazioa

IDUjarraibideak jarraibideak IDU

Inklusiorakobaliabideak baliabideak Inklusiorako

Diziplinartekoa Diziplinartekoa

Gure unerik onena

Mundua helburu helburu proiektua proiektua Mundua hezkuntza inklusiboaren hezkuntza inklusiboaren printzipioarekinkonprometituta konprometituta printzipioarekin sortu da, baita ikasle guztientzat sortu da, baita ikasle guztientzat ikaskuntza-baldintza hobeak hobeak ikaskuntza-baldintza sortzearekinere. ere.Horretarako, Horretarako, sortzearekin irakaskuntza pertsonalizaturako irakaskuntza pertsonalizaturako baliabideak, egitura egitura malguak malguak baliabideak, eta indartzeko indartzeko mekanismoak mekanismoak eta eskaintzen ditu. eskaintzen ditu.

Mundua helburu helburu proiektuak proiektuak Mundua informazioa aurkezteko aurkezteko aukera aukera informazioa asko eskaintzen eskaintzen ditu; ditu;adibidez, adibidez, asko bideoak,entzungaiak, entzungaiak,laburpenak, laburpenak, bideoak, antolatzaile grafikoak, grafikoak, ariketa ariketa antolatzaile interaktiboak…Horrela, Horrela,errazago errazago interaktiboak… pertsonaliza daiteke. pertsonaliza daiteke.

Ekintzara bideraturiko bideraturiko eredu eredu Ekintzara honetan, askotariko askotariko ezagueraezaguerahonetan, arloak integratzen integratzen dira; dira; gainera, gainera, arloak trebetasun eta eta jarrera jarrerapertsonalak pertsonalak trebetasun eta lankidetzakoak lankidetzakoaksustatzen sustatzendira; dira; eta horrela, ikaskuntza ikaskuntza testuinguruan testuinguruan horrela, txertatzenda. da. txertatzen

2

Naturaren Zientziak

Proiektuak honetan honetan lagunduko lagunduko Proiektuak duten funtsezko funtsezko ikaskuntzak ikaskuntzak duten identifikatzenditu: ditu:aurreikusitako aurreikusitako identifikatzen profila lortzen, lortzen, etaetaikasleentzat ikasleentzat profila egokienakdiren direnerritmoa, erritmoa,estiloa, estiloa, egokienak sakontasuna etaeta metodologia metodologia sakontasuna aktiboak egokitzen. aktiboak egokitzen.

Hizkuntza-plana Hizkuntza-plana

4 Sailkatu hitz hauek hiru argotetan: fotosintesi,

n Ikasturteare portfolioa

Helburuaaurrera aurrera Helburua Azaldutako ikaskuntza-egoeren ikaskuntza-egoeren Azaldutako testuinguruan,proposamenek proposamenekplan plan testuinguruan, eraldatzaile batean bateanparte partehartzeko hartzeko eraldatzaile gonbitaegiten egitendiete dieteikasleei. ikasleei. gonbita

Diziplinartekoproiektuak proiektuak Diziplinarteko

c) Eremu batzuk grisez ageri dira. Zergatik? d) Beste mapa baten laguntzaz, esan zer euskalki egiten den herri hauetan: Atharratze, Lesaka, Sara, Bergara, Igorre, Azpeitia, Leitza, Urepele.

• Irakaslearen jarduna ebaluatzeko tresnak.

Ikaskuntzarako Diseinu Unibertsalari Ikaskuntzarako Diseinu Unibertsalari buruzko Jarraibideak Jarraibideak agirian agirian buruzko oinarrituta dago. oinarrituta dago.

Mundua helburuk helburuk diziplinarteko diziplinarteko Mundua proiektuak proposatzen ditu; proiektuak proposatzen ditu; ikaskuntza-esperientziaintegratzailea integratzailea ikaskuntza-esperientzia da, eta eta bertan bertan ikasleek ikasleek ikertu ikertu eta eta da, amaierakoproduktu produktubat batsortuko sortukodute, dute, amaierako helburueraldatzaile eraldatzailebatez. batez. helburu

a) Zer lurraldetan erabiltzen dira mendebaleko eta erdialdeko euskalkiak? b) Erreparatu tarteko hizkera izenekoari.

Non egiten da? Zergatik du izen hori, zure ustez?

•E baluatzeko, autoebaluatzeko eta koebaluatzeko tresnak.

Zenbait planotara planotara hurbilduko hurbilduko da, da, Zenbait halanola nolakultura-aniztasunera, kultura-aniztasunera,bakebakehala kulturara, bizimodu bizimodu jasangarriak jasangarriak kulturara, hartzera,berdintasunera… berdintasunera… hartzera,

Mundua helburu proiektuaren ezaugarriak: Mundua helburu proiektuaren ezaugarriak:

landua da; ahoskera, argia, eta lexikoa, eta dotorea.

• Konpetentzien araberako ebaluazioak.

Lortu karpeta handi eta hauskaitz bat, azal gogorrekoa eta, ahal bada, eraztunak dituena (pentsatu bertan artxibatuko dituzula ikasturteko lan asko). Karpeta hori zure portfolioa izango da.

Ikaskuntza-egoerak Ikaskuntza-egoerak

en araberako aldaerak

• Unitate guztien ebaluazioa.

1

3

tza batek aldaera sozialak ditu gizarte-talde edo lanbide batetik a.

EGITEKO ORIENTAZIOAK

5 5

9

Baliabideak

Proiektuaren gakoekin lotutako baliabideak Ikasleek Mundua helburu proiektuaren gakoak eta metodologia aktiboak praktikatzeko behar duten informazio guztia.

• GJH bideoak.

•P entsamendua garatzeko eta lankidetzan aritzeko teknikei buruzko azalpenak.

• Hizkuntza-planaren eta IKT-EIT planaren infografiak.

•H ezkuntza emozionala lantzeko lanbide-orientazioari buruzko proposamenak.

1. Pobrezia desage

rtzea

2. Goserik ez izatea 3. Osasuna eta 4. Kalitate oneko

6. Edateko ura eta

tasuna

saneamendua

garria eta ez-kuts

8. Lan duina eta

atzailea

hazkunde ekonom

ikoa

10. Desparekotas

GJH

hezkuntza

5. Genero-berdin 7. Energia eskura

9. Industria, berriku

ongizatea

GJH konpromiso Sarrera

11. Hiri eta komun

a

12. Ekoizpen eta 13. Klima babest

kontsumo ardura

tsua

eko ekintza

14. Uretako bizitza 15. Lehorreko bizitza 16. Bakea, justizia 17. Itunak, helburu

Deskargatu heme

ntza eta azpiegitura

unak murriztea

itate jasangarriak

eta erakunde sendoa

k

ak lortzeko

n pdf-a

100%

Baliabide digitalak, unitate en eta hezkuntza-helburuen arabera sailkatuta

9:45 AM

Ikasteko • Bideoak • Aurkezpenak

iPad

• Audioak

10

100%

Sakontzeko 9:45 AM

• Laburpenak • Eskemak

100%

iPad

• Eduki osagarriak

9:45 AM

Trebatzeko • Ariketa interaktiboak

100%

iPad

•L iteratura-edukiak sakontzeko ariketak

9:45 AM

Ebaluatzeko •T razagarriak diren ariketak eta proba interaktiboak, irakasleak ikasleen bilakaeraren jarraipena egin dezan.

iPad

•G omendatutako aplikazioak, proiektuaren IKT-IET planaren osagarri direnak.

11

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Funtsezkoena

iPad

9:45 AM

100%

Oinarrizko ezagutzen bilduma, ikasleek ezarritako irteeraprofila lor dezaten. Irakasleak lagungarri izango ditu, behar dituen erritmora eta sakontasunera egokitzeko eta metodologia aktiboak zuzen erabiltzeko.

Aniztasuna eta inklusioa lantzeko fitxen gordailua Lagungarriak izango dira: • Material indargarria izateko.

• Ikasleei neurrira egindako arreta eskaintzeko.

• Edukiak ikaskuntza-erritmo guztietara egokitzeko.

•M ota askotako metodologia-estrategiak aukeratzeko eta aplikazeko.

Hiru fitxa mota daude: - Curriculuma egokitzeko fitxak - Indartzeko fitxak - Sakontzeko fitxak

12

Curriculuma egokitzeko fitxak

Indartzeko fitxak

Hezkuntza-laguntzako berariazko premiak dituzten ikasleei laguntzeko fitxak dira:

Unitatean zehar ikasitako ezagutzak praktikatzea da helburua. Edukiak indartu behar dituzten baina hezkuntza-beharrizan berezirik ez duten ikasleei zuzenduta dago.

- Ikaskuntza-arazo berariazkoak dituzten ikasleak.

- Hezkuntza-sisteman berandu hasitako ikasleak.

-A rreta Faltaren Nahastea eta hiperaktibitatea duten ikasleak.

Euskara eta literatura - DBH 1

- Autismoaren Espektroko Nahasmena duten ikasleak.

Txistukariak (I): s, x, z. 1. fitxa

-B aldintza bereziak edo eskola-historia berezia duten ikasleak.

Izen-abizenak: .......................................................................................................................................................................................................................................

Maila: ................................................................................................................................................................................................

Data: ...........................................

1. Osatu hitzak s, x, z txistukariak erabiliz.

Fitxa hauek sortzeko, mota askotako metodologiaegokitzapenak egin dira. Horrela, curriculumean jasotako edukiak ikasle guzti-guztien eskura jartzen dira, eduki bat bera ere utzi gabe. Honako egokitzapenak egin dira:

e……inbe……teko

……u……urlatu

o……tadar

……i……tada

ma……u……ta

bi……itari

e……kaki……un

li……iba

……iringa

……o……o

go……o……ale

a……olagabe

ada……ka

maita……un

ikuski……un

2. Osatu esaldiak aditz hauekin: jaso/jazo

ostu/hoztu

xume/zume

- Lapurrek sei mila euro ……………………….. zituzten.

• Teoria-azalpen laburrak eta zehatzak.

- Bart ezbehar larri bat ……………. da auzoan.

• Enuntziatu laburrak.

- Parkean lau haritz eta bi ……………………….. landatu dituzte.

• Enuntziatuetako aditzak nabarmentzen dira.

- Edan kafea bizkor, ………….. egingo da eta.

- …….……… itzazue paperak lurretik lehenbailehen!

•G

aldera hobeto ulertzen nabarmentzen dira.

laguntzeko

- Benetan …………….. dira nekazari horiek.

hitzak

•E spazioak eta zuriuneak egokitzen dira, argitasunaren mesedetan.

iPad

9:45 AM

100%

Euskara eta literatura - DBH 1

Sinonimoak eta antonimoak. 1. fitxa Izen-abizenak: .......................................................................................................................................................................................................................................

Maila: ................................................................................................................................................................................................

Data: ...........................................

Sinonimoak eta antonimoak Sinonimoak esanahi bera edo antzekoa duten hitzak dira. Adibidez: erori = jausi.

Antonimoak aurkako esanahia duten hitzak dira. Esaterako: ilun / argi. Antonimoak sortzeko, anti-, des- eta ez- aurrizkiak erabiltzen dira.

1.

Grupo Anaya S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

• Lexiko erraza erabiltzen da.

Sakontzeko fitxak

Fitxa hauetan, ikasleek hainbat ariketa izango dituzte, oinarrizko konpetentzietan sakontzeko. Ezagutzak eskuratu dituzten ikasleekin erabiltzeko aukera izango du irakasleak, edukietan gehiago sakondu dezaten.

Lotu sinonimo-bikote bakoitza dagokion antonimorekin. lehor

preso

erantzun

galdetu

hurbil

heze

ahul

galarazi

sendo

gertu

itaundu

baimendu

gatibu

idor

urrun

debekatu

makal

aske

iPad

9:45 AM

100% Euskara eta literatura - DBH 1

Adberbioa. 1. fitxa

2. Osatu esaldiak, kutxako hitzei anti-, des- edo ez- erantsiz.

Izen-abizenak: .......................................................................................................................................................................................................................................

Maila: ................................................................................................................................................................................................

natural – afinatu – jakin – oreka 1.

- Kontzertuaren aurretik, ………………….. zegoen pianoa konpondu nuen.

Data: ...........................................

Sailkatu aditzondo hauek motaren arabera: han; itxuraz; agian; gero; guztiz; azkar; bakarrik; arin; ia-ia; arin; biziki; berehala; edonon; inoiz; gertu.

- ………………, sarritan, asko dakiela pentsatzen du.

Leku-aditzondoak

- …………………… neguan horrelako beroa egitea!

Denbora-aditzondoak

3. Lotu aurkako esanahia duten aditzak. garrasi egin

oroitu

lotu

gorrotatu

maitatu

askatu

ahantzi

hondatu

konpondu isildu

Iritzi-aditzondoak

......................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................

Maila-aditzondoak

.........................................................................................................................................................................

Modu-aditzondoak

2. – Osatu esaldiak modu-aditzondo egokiekin: – Eukene (garrasi) ................................. irten da etxe sorgindutik.

– Haizeak (bortitz) ................................ jotzen zuen gaur goizean.

Grupo Anaya S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Grupo Anaya S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

- Afrikako herrialdeen artean ………………….. dago.

– Kontzertura bertaratutako guztiek (alai) ..................................... dantzatu dute.

– Ez dakit (zehatz) .............................. zein den informazio horren iturria.

– Juan arduragabe hutsa da. (Axolagabe) ...................................... egin du bere lanaren zatia.

– Josunek (eder) .................................. egin du azterketa. Irakasleak zorionak eman dizkio.

3. – Adierazi honako esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) dioten: – Aditzondoek deklinabide-markak dituzte.

– Postposizioak hitz askeak dira.

– Postposizioak adizlagun-mota bat dira.

– Urrun modu-aditzondoa da.

– Adberbioek izenari egiten diote erreferentzia.

– Adberbio mota bakarra dago.

13

Ebaluazioa

Aurretiaz diseinatutako ebaluazio-probak Aurrejakintzak eta ikasturtean zehar izandako bilakaera ebaluatzeko: • Ezagutzak ebaluatzeko proba.

• Konpetentzien araberako ebaluazioa.

Hiruhileko bakoitzean: • E rronkarekin lotutako ebaluazio-tresnak eta portfolioaren autoebaluazioa.

• Irteera-profilaren bilakaera ebaluatzeko konpetentzien

araberako ebaluazioa.

iPad

9:45 AM

100% Euskara eta literatura - DBH 1

4. unitatea. Ebaluazioa Izen-abizenak: .......................................................................................................................................................................................................................................

Maila: ................................................................................................................................................................................................

1.

Data: ...........................................

Lotu bi zutabeetako elementuak ia-ia, aise

•

• denbora-aditzondoak

honelaxe, ederto

•

• leku-aditzondoak

lehenik, oraindik

•

• modu-aditzondoak

beharbada, apika

•

• maila-aditzondoak

edonon, gertu

•

• iritzi-aditzondoak

2. Osatu perpausak, parentesi barrukoei postposizioa erantsiz.

– ………………………… (plaza) daude herriko eraikin nagusiak.

– ………………………… (zeru izartsu) begira emango nuke gau osoa.

– Gabonen ostean ……………………….. (diru) gelditu nintzen.

– ………………………… (amaren aholkuak), erabaki zuzenak hartu nituen.

– …………………………. (erabaki) alde nagoela adierazi nion zuzendariari.

– ………………………… (kafe), nahi duzu besterik gosaltzeko?

3. Sailkatu hitz hauek beheko taulan:

iPad

gaitzetsi, lanputs, guri, desgogo, onetsi, latz, gurari, zorrotz onartu

kamuts

samur

9:45 AM

4. unitatea. Konpetentzien araberako ebaluazioa

Sinonimoak

Izen-abizenak: .......................................................................................................................................................................................................................................

Antonimoak

Maila: ................................................................................................................................................................................................

4. Inguratu zuzen idatzitakoa kasu bakoitzean: Grupo Anaya S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

100% Euskara eta literatura - DBH 1

desio

Data: ...........................................

Konpetentziak: hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia; konpetentzia digitala; konpetentzia hiritarra; ekintzailetzaren konpetentzia; kontzientzia eta kultura adierazpenen konpetentzia; ikasten ikasteko konpetentzia.

– Ez daukagu astirik / aztirik hori guztia egiteko.

– Gose naiz, baina janaria ostu / hoztu arte itxaron behar dut.

– Irrist egin du eta lurrera jausi / jauzi da.

Gasteizko XX. Manuel Iradier ipuin-lehiaketa

– Hezkuntza Zailak / Sailak diru-laguntza mordoa emango dio eskolari.

Gazteen artean literatura eta idazketa sustatzeko asmoz, Gasteizko udalak Manuel Iradier ipuin-lehiaketaren XX. edizioa antolatu du aurten. Hauek dira lehiaketaren oinarriak:

5. Idatzi perpaus bana aurreko ariketan aukeratu ez dituzun hitzekin. .........................................................................................................................................................................

1 Parte-hartzaileak. Gasteizko DBHko, Batxilergoko eta Lanbide Heziketako ikasleek parte har dezakete deialdian.

.........................................................................................................................................................................

2 Parte hartzea. Parte hartzekotan, hezkuntza-zentro bakoitzak, gehienez, 10 lan bidaliko ditu. Hezkuntza-zentro bakoitzean, irakasle batek izango du ipuinak biltzeko eta aukeratzeko ardura.

......................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................

3 Gaia. Ipuinek Gasteizko historiako gertakari aipagarriren batekin izan behar dute lotura. Hala ere, fikziozko kontakizunak izango dira; ezin dira gertakari historikoen deskribapen hutsak izan.

4

Lanaren ezaugarriak. Lan guztiak originalak izango dira; ez da plagiorik onartuko, inolaz ere. Euskaraz edo gaztelaniaz idatzi daitezke. Bi orrialdeko luzera izango dute, gehienez; hau da, A4 formatuko orri bat, bi aldeetatik, gehienez. Lanak sinatuta emango dira, gutunazal batean barruan. Gutunazalean honako hau egongo da idatzita: XX. Manuel Iradier ipuin-txapelketa izenburua, baita ikaslearen izen-abizenak, adina, hezkuntza-zentroa eta maila ere. Lanak Gasteizko udalaren edozein bulegotan entregatuko dira, martxoaren 30ean baino lehenago.

Grupo Anaya S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

5 Epaimahaia. Epaimahaia literaturaren arloan esperientzia handia duten bost lagunek osatuko dute: EHUko bi irakaslek, literaturan adituak; hiriko institutu bateko bi irakaslek; eta kultura zinegotziak.

14

6 Sariak. Epaimahaiak 10 ipuinik onenak aukeratu, eta liburuxka bat osatuko du horiekin. Gainera, irabazleek ordenagailu eramangarri bana jasoko dute.

7 Adin txikikoak. Adin txikiko parte-hartzaileek, lanarekin batera, gurasoen edo lege-tutorearen baimena aurkeztu beharko dute.

1.

Idatzi, labur-labur, zer asmo duen testuak eta zer asmo duen lehiaketak. ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................

iPad

9:45 AM

NIRE PORTFOLIOA PERTSONALIZATU

1

100%

PORTFOLIOA

EGITEKO ORIENTAZIOAK

1 Lortu karpeta handi eta hauskaitz bat, azal gogorrekoa eta, ahal bada, eraztunak dituena (pentsatu bertan artxibatuko dituzula ikasturteko lan asko). Karpeta hori zure portfolioa izango da.

2 Gero, sortu zure azala; horretarako, folio batean edo antzekoren batean, idatzi zure​izena​eta zer​mailatan​zauden; identifikatzen zaituen argazki​ bat​ ere​ itsatsi.

Nahi baduzu, utzi hutsune bat ikasturteko irudirik onenetarako: zure unerik onena (zuk bakarrik edo ikaskideekin bizi izandakoa), gehien gustatu zaizuna eta zerekin zauden pozen.

3 Zenbait irakasgaitan portfolioak izango badituzu, azal bat egin dezakezu bakoitzerako, irakasgaiak bereizteko. Idatzi​​ irakasgaiaren​ izena eta, nahi baduzu, apaindu bera identifikatzeko balio duen marrazki batekin, ikur batekin...

ren Ikasturtea portfolioa Nire izena: Maila: Taldea

Nire unerik

onena

Gehien gustatu zaidana

2 Gure unerik onena

Zerekin nagoen pozen

Naturaren Zientziak

Eta gainera...

•P ortfolioa lantzeko gida bat. Ikasleei ikasturteko portoflioa prestatzen eta erabiltzen lagunduko dieten oinarrizko zenbait oharrekin.

•E baluaziorako, autoebaluaziorako eta koebaluaziorako tresnen gordailua. Adituek diseinatutako errubrikak, ituak eta beste tresna batzuk, irakasleak ebaluazioa, autoebaluazioa eta koebaluazioa egiteko.

•D okumentaziogunea. Errubrikak diseinatzeko orientabideak eta kanpo-ebaluazioen gordailua.

Zer den eta zertarako

erabiltzen dugun Ikasturtearen hasiera

Portfolioarekin lan egiteko gida

Lanproposamenak Sarrera

Unitate bakoitzerako

Orientazioak Fitxak

Orientazioak Fitxak

Ikasturtea amaitzeko

Ebaluaziotresnak

15

Programazioa, proposamen didaktikoa eta proiektuari buruzko dokumentuak

Mundua helburu proiektuaren gakoak •P roiektuan garatzen diren gakoei eta metodologia aktiboei buruzko dokumentazio zabala.

Proposamen didaktikoa • Proposamen didaktikoaren pdf-bertsioa.

Programazioak. Honako hauen Word- eta pdf-bertsioak: • Proposamen didaktikoa.

• Programazioa unitateka.

• Ebaluazio-erregistroak.

iPad

9:45 AM

5 4

100%

Mundua mundu denetik

ARLOAREN KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK

1. ETA 2. MAILETAKO OINARRIZKO JAKINTZAK

1. Ahozko testuak eta testu multimodalak ulertzea eta interpretatzea, zentzu orokorra eta informazio nagusia bilduz eta igorlearen ikuspuntua eta asmoa identifikatuz, sinesgarritasuna, itxura eta edukia balioetsiz.

2. Koherentzia eta ekarri handiko ahozko testuak eta testu multimodalak sortzea, erregistro egokia erabiliz, hainbat genero diskurtsiboren konbentzioei jarraituz.

3. Testu idatziak ulertzea, interpretatzea eta balioestea, espiritu kritikoa erabiliz, baita testu horien lehen mailako eta bigarren mailako ideien zentzu orokorra ulertzea ere.

4. Testu idatziak eta multimodalak sortzea, koherentzia, kohesioa, egokitasuna eta zuzentasuna kontuan hartuz.

5. Iturri askotako informazioa hautatzea eta egiaztatzea, modu progresiboan eta autonomoan, sinesgarritasuna eta egokitasuna ebaluatuz eta manipulazioaren eta informazio ezaren arriskuak saihestuz.

6. Hainbat literatura-lan modu autonomoan hautatzea eta irakurtzea, norberaren irakurle-nortasuna eraikitzeko.

7. Euskal literaturako eta literatura unibertsaleko lanak modu autonomoan hautatzea eta irakurtzea, metalengoaia espezifikoa erabiliz eta norberaren esperientzia biografikoa, literatura-ezagutza eta kultura-jakintza baliatuz.

8. Hizkuntzaren egiturari eta erabilerei buruzko jakintza baliatzea, baita hizkuntza- eta diskurtso-hautuei buruz modu progresiboan hausnartzea ere.

9. Komunikazio-ekintzak elkarbizitza demokratikoaren zerbitzura jartzea, baita gatazkak modu baketsuan konpontzera eta eskubide-berdintasuna izatera bideratzea ere.

A. Komunikazioa • Eremu askotako ahozko testuak eta testu idatziak ekoizteko, ulertzeko eta modu kritikoan aztertzeko estrategiak ikastea, honako alderdi hauei dagokienez: – Testuingurua – Genero diskurtsiboak – Hizkuntza-elementuak identifikatzea eta erabiltzea B. Hezkuntza literarioa • Irakurzaletasuna sustatzea, modu progresiboan, aldez aurretik aukeratutako egile askoren lanak erabiliz.

Testuei buruzko hausnarketa egitea. Ereduetan oinarritutako irakurketari buruzko gogoeta egitea.

• Irakurle gisa izandako adierazpena sustatzea.

esperientziari

buruzko

• Irakurritako lanen eta gaurkotasun handiko gaien arteko loturak egiteko estrategiak sustatzea, baita irakurritako testuaren eta beste testu eta arte-adierazpen batzuen arteko loturak egitea ere.

C. Hizkuntzari buruzko hausnarketa • Ahozko hizkuntzaren eta hizkuntza idatziaren arteko desberdintasunak ulertzea, elementu sintaktikoak, lexikoak eta pragmatikoak kontuan hartuz.

• Hizkuntza eta hizkuntzaren oinarrizko unitateak ezagutzea, hainbat mailatan: soinua eta idazketasistema, hitzak (adierazia eta adierazlea), hizkuntzaren antolakuntza diskurtsoaren barruan (hitzen ordena, perpausen osagaiak eta esanahien arteko loturak) • Formaren (gramatika-kategoriaren) eta hitzen funtzioaren (funtzio sintaktikoen) arteko aldea bereiztea, • Hiztegiak eta gramatika-eskuliburuak modu progresiboan eta autonomoan erabiltzeko estrategiak sustatzea, oinarrizko gramatika-edukiak interpretatzeko asmoz.

iPad

Unitatearen aurkezpena

9:45 AM

100%

Komunikatu blokean hainbat eduki landuko ditugu. Lehenik eta behin, Greziako Eko eta Nartziso mito ospetsua irakurriko dugu; «Ulermena» eta «Ikasi hitzak» ataletan, halaber, testuari buruz gogoeta egin, eta mitologiari buruzko lexikoa sakonduko dugu. «Komunikatu» atalean, narraziotestuetako solasaldiak estilo zuzenean eta zehar-estiloan nola idatzi behar diren ikasiko dugu, eta «Ipuinen jaialdia» izeneko Komunikazio-lantegian, munduko hainbat ipuin, kontakizun eta kultura ezagutuko ditugu. Ikasleek, gainera, ipuin-kontalarien saioa antolatuko dute. Azkenik, «Hizkuntza eta gizartea» atalean, hizkuntza-aldakortasuna izango dugu mintzagai.

Ezagutu hizkuntza blokean, aditz-sintagmaren osagaiak landu, eta bereziki bi osagai izango ditugu mintzagai: aditza eta adberbioa. Aditzaren barruan, ezaugarri nagusiak aztertuko dira: NOR/NORK motako aditzak, aditz jokatuak/jokatugabeak eta aditz jokatu motak. Adberbioei dagokienez, aditzondoak, adizlagunak eta postposizioak ikusiko ditugu. Lexiko- eta ortografia-edukiak ere izango ditugu mintzagai; sinonimoak eta antonimoak eta s, x, z txistukariak, hurrenez hurren.

Ezagutu literatura blokean, aurreko unitatean hasitako edukiari (narraziotestuen osagaiei) emango diogu jarraipena. Oraingoan, hain zuzen ere, narrazio-testuetako pertsonaiak, lekua eta denbora izango ditugu mintzagai. Halaber, genero narratiboaren azpigeneroak ere aztertuko ditugu: mitoa, kondaira, alegia… Atalaren amaierako Literatura-dosierrean Esopo greziar alegialariaren lana ezagutuko dute ikasleek.

Unitatearen azken orrialdean, ikasleek ikasitakoa berrikusteko eta aplikatzeko aukera izango dute, baita gaitasun komunikatiboak egiaztatzeko eta konpetentzien araberako autoebaluazioa egiteko ere.

Baliabideak eta materialak Unitateko edukiak lantzeko, ikaslearen liburua eta Proposamen Didaktiko honetan jasotako baliabideak ez ezik, irakasleak hainbat baliabide digital aurkituko ditu www.anayaharitza.es webgunean.

Iradokizun orokorrak BALIOETAN HEZI Garapen Jasangarrirako Helburuak ez ezik, zenbait balio lantzeko aukera izango dugu unitate honetan. Irakurgaiak, adibidez, autoestimua, besteekiko errespetua, gehiegizko haindustea… lantzen lagunduko digu.

Literatura-dossierrean landuko ditugun alegien irakaspenek ere hainbat balio lantzeko aukera emango digute.

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK Unitate honetan, ikasleek aurreko ikasturteetan landutako zenbait eduki berrikusiko dituzte. Halaber, zenbait eduki berri ere aurkeztuko dira, hala nola hizkuntza-aldakortasuna. Gai horri buruz ikasleek duten jakintza intuitiboa erabiliko dugu edukia aurkezteko eta lantzeko.

30

16

28

Hezkuntza Ministerioaren Errege Dekretuan oinarritua • Eusko Jaurlaritzaren eta Nafarroako Gobernuaren araudien zain.

Ikusi konpetentzien eta oinarrizko ezagutzen garapena Proposamen Didaktiko honen 19., 20., 21., 22. eta 23. orrialdeetan.

PRO

GA

IEKT

LES

Laugarren unitatearekin hasiera emango diogu ikasturteko bigarren hiruhilekoari. Mitologia, kondairak, antzinako zibilizazioak… izango dira unitate honen ardatza; ondo adierazten dute hori 80. orrialdean dagoen Greziako tenplu zahar baten argazkiak, baita izenburuak («Mundua mundu denetik»; herri-ipuin, kondaira eta mitoetako ohiko esaldia) berak ere. Hasierako testuaren eta «Hausnartu eta erantzun» ataleko galderen bitartez, unitatea aurkeztuko diegu ikasleei.

KO UA AK RE

DEL

N

LOMLOEtik Mundua helburura

Bigarren Hezkuntzako irte era-profila Ikasleen irteera-profilak oinarrizko hezkuntza bukatzean ikasleek izan beharreko gako konpetentziak identifikatzen eta zehazten ditu. Konpetentzia horiek XXI. mendeko erronkekin bat egin behar dute. Era beran, irteera-profilak Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza amaitzean espero den lorpen-mailari buruzko orientabideak kontuan hartzen ditu.

Oinarrizko hezkuntza gainditu eta, hortaz, irteera-profila lortu duten ikasle guztiek jasotako ezagutzak erabiltzen jakitea bermatu nahi da. Horrela, bizitzan zehar agertuko zaizkien erronkei erantzuteko gai izango dira: - Jarrera arduratsua izatea. Horretarako, ingurumenaren hondamenari buruzko kontzientzia hartu behar da, egoera hori eragiten, larriagotzen edo hobetzen dituzten zergatien ezagutzan oinarritua, ikuspegi sistemiko batetik, tokiko ikuspegitik zein ikuspegi globaletik.

- Kontsumo arduratsuarekin lotutako alderdiak identifikatzea, kontsumoak ondasun indibidualetan eta komunetan dituen ondorioak balioetsiz, beharrizanak eta gehiegikeriak modu kritikoan epaituz eta eskubide-urraketen gaineko kontrol soziala ezarriz.

- Bizimodu osasungarria izatea, organismoaren funtzionamendua ulertuz eta organismoan eragina duten barne eta kanpo faktoreei buruzko hausnarketa kritikoa eginez, norberaren zaintzan, gainerako pertsonen zaintzan eta osasun publikoaren sustapenean erantzukizun pertsonala eta soziala bere gain hartuz.

- Espiritu kritikoa, enpatikoa eta proaktiboa izatea, ekitaterik gabeko egoerak eta bazterkeria antzemateko, horiek eragiten dituzten kausa konplexuak ulertuta.

- Gatazkak gizartearen berezko elementu gisa ulertzea, eta modu baketsuan konpondu behar direla barneratzea.

Egungo gizarteak eskaintzen dituen mota guztietako aukerak modu kritikoan aztertzea eta baliatzea, bereziki kultura digitalari dagozkionak, onurak eta arriskuak ebaluatuz eta norberaren eta taldearen bizi-kalitatea hobetzen lagunduko duen erabilera etiko eta arduratsua eginez.

Ziurgabetasuna erantzun sortzaileagoak egituratzeko aukera gisa onartzea, horrek sorrarazi dezakeen urduritasuna kudeatzen ikasiz.

Elkarlanean aritzea eta gizarte ireki eta aldakorretan elkarbizitzen jakitea, aniztasun pertsonala eta kulturala aberastasun-iturri gisa baloratuz eta beste hizkuntza eta kultura batzuekiko interesa izanez.

Proiektu kolektibo baten parte sentitzea, bai tokiko eremuan, bai esparru globalean, enpatia eta eskuzabaltasuna erabiliz.

Bizitzan zehar ikasten jarraitzeko aukera emango dioten trebetasunak garatzea; adibidez, ezagutzarekiko konfiantza, garapenaren eragile gisa, eta ezagutzaren arriskuen eta onuren balorazio kritikoa.

Honako hauek dira garatu behar diren gako konpetentziak: a) Hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia b) Konpetentzia eleanitza c) Matematikarako, zientziarako, teknologiarako eta ingeniaritzarako konpetentzia d) Konpetentzia digitala e) Konpetentzia pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa f) Konpetentzia hiritarra g) Ekintzailetzaren konpetentzia h) Kontzientzia eta kultura adierazpenen konpetentzia

18

Gako konpetentzien aplikazioari dagokionez, konpetentzia bakoitzari dagozkion deskribatzaile operatiboak definitu dira.

Gako konpetentziei dagozkien deskribatzaile horiek erreferentziamarkoa dira, eta horietatik arlo, eremu edo ikasgai bakoitzeko konpetentziak zehazten dira. Deskribatzaile operatiboen eta konpetentzia espezifikoen arteko loturari esker, azken horien ebaluaziotik irteera-profilean definitutako konpetentzia nagusien lorpen-maila ondoriozta daiteke. Hortaz, etapa guztirako aurreikusita zeuden konpetentziak eta helburuak ondoriozta daitezke. Honako hauek dira deskribatzaile operatiboak:

Hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia (HKK) HKK1. Ahoz, idatziz edo zeinu-hizkuntza erabiliz komunikatzen da, hainbat testuingurutan, modu koherentean, kohesiodunean eta egokian, eta elkarrekintza komunikatiboetan lankidetza eta errespetua erabiliz parte hartzen du, informazioa trukatzeko, ezagutza sortzeko eta lotura pertsonalak eraikitzeko.

HKK2. Pertsona-, gizarte- eta hezkuntza-eremuetako ahozko, zeinuzko, idatzizko edo bestelako testu errazak ulertu, interpretatu eta balioesten ditu, unean uneko laguntzarekin, eguneroko testuinguruetan modu aktiboan parte hartzeko eta ezagutza eraikitzeko.

HKK3. Bi iturritatik edo gehiagotatik datorren informazio sinplea aurkitu, hautatu eta egiaztatzen du, irakurketa-helburuen arabera fidagarritasuna eta erabilgarritasuna ebaluatuz. Halaber, informazio hori ezagutza bihurtzen du, jabetza intelektuala errespetatzen duen ikuspuntu sortzaile eta pertsonala erabiliz.

HKK4. Bere adinera egokitutako askotariko lanak irakurtzen ditu, bere gustu eta interesetara hobekien egokitzen direnak hautatuz; ondare literarioa gozamenerako eta ikaskuntza indibidual eta kolektiborako iturritzat hartzen du; eta bere esperientzia biografikoa eta irakurlea erabiltzen du bere obren interpretazioa trukatzeko eta partekatzeko, eta literatura-asmoa duten zailtasun maila askotako testuak sortzeko.

HKK5. Bere komunikazio-ekintzak bizikidetza demokratikoaren, gatazkak elkarrizketaren bidez kudeatzearen eta pertsona guztien eskubide-berdintasunaren zerbitzura jartzen ditu, hizkuntzaren erabilera diskriminatzaileak eta boteregehiegikeriak hautemanez, hizkuntzaren erabilera eraginkorra ez ezik, etikoa ere errazteko.

Konpetentzia eleanitza (KE) KE1. Gutxienez beste hizkuntza bat erabiltzen du, familiako hizkuntzaz edo hizkuntzez gain, komunikazio-premiei erantzuteko, modu egokian, bai bere garapenari eta interesei, bai eremu pertsonaleko, sozialeko eta hezkuntzako eguneroko egoera eta testuinguruei egokituta.

KE2. Bere esperientzietatik abiatuta, hizkuntzen arteko transferentziak egiten ditu, komunikatzeko eta bere hizkuntzaerrepertorio pertsonala handitzeko tresna gisa.

STEM3. Proiektuak planteatzen eta garatzen ditu, hainbat prototipo edo eredu diseinatuz, fabrikatuz eta ebaluatuz, arazo edo beharrizan jakin bat modu sortzailean eta kooperatiboan konponbidea ematen diotenak, talde osoaren parte-hartzea sustatuz, sor daitezkeen gatazkak modu baketsuan konponduz, ziurgabetasunaren aurrean egokitzeko jarrera erakutsiz eta jasangarritasunaren garrantzia balioetsiz.

STEM4. Prozesu, arrazoiketa, erakusketa, metodo eta emaitza zientifiko, matematiko eta teknologikoen elementu garrantzitsuenak interpretatzen eta transmititzen ditu, modu argi eta zehatzean, hainbat formatutan (grafikoak, taulak, diagramak, formulak, eskemak, sinboloak…). Halaber, kultura digitala modu kritiko, etiko eta arduratsuan baliatzen du, ezagutza berriak partekatzeko eta eraikitzeko.

STEM5. Oinarri zientifikoa duten ekintzak abiarazten ditu, osasun fisikoa eta buru-osasuna eta ingurumena zaintzeko, eta etika- eta segurtasun-printzipioak aplikatzen ditu, ingurua modu jasangarrian eraldatzeko, betiere kontsumo arduratsua praktikatuz.

Konpetentzia digitala (KD) KD1. Interneten bilaketa aurreratuak egiten ditu, baliotasun-, kalitate-, gaurkotasun- eta fidagarritasun-irizpideak kontuan hartuz. Halaber, bilaketak modu kritikoan aukeratzen eta artxibatzen ditu, jabetza intelektuala kontuan hartuz.

KD2. Etengabeko ikaskuntza-inguru digital propioa kudeatzen eta erabiltzen du, ezagutza berria eraikitzeko eta eduki digitalak sortzeko, informazioa tratatzeko estrategien bitartez, eta hainbat tresna digital erabiliz, ariketa eta beharrizan baikoitzaren arabera egokiena aukeratuz.

KD3. Tresna eta plataforma birtualen bitartez parte hartzen eta kolaboratzen du, komunikatzeko, lankidetzan aritzeko eta edukiak, datuak eta informazioa partekatzeko, bere ekintzak, presentzia eta ikusgarritasun digitala modu arduratsuan kudeatuz eta hiritartasun digital aktibo, zibiko eta burutsua garatuz.

KD4. Arriskuak ezagutzen ditu eta teknologia digitalak erabiltzean prebentzio-neurriak hartzen ditu, gailuak, datu pertsonalak, osasuna eta ingurumena babesteko. Halaber, teknologiak modu kritiko, legezkoan, seguruan, osasungarrian eta jasangarrian erabiltzeari buruzko kontzientzia hartzen du.

KD5. Aplikazio informatiko errazak eta konponbide teknologiko sortzaileak eta jasangarriak garatzen ditu, arazo zehatzak konpontzeko eta proposatutako erronkei erantzuteko, teknologia berrien garapen jasangarriaren eta erabilera etikoaren inguruko interesa eta jakin-mina erakutsiz.

Konpetentzia pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa (KPSII)

KE3. Gizartean dagoen hizkuntza- eta kultura-aniztasuna ezagutu eta errespetatzen du, eta bere garapen pertsonalean integratzen du, elkarbizitzarako eta gizarte-kohesiorako tresna gisa.

KPSII1. Zirrarak erregulatzen eta adierazten ditu, baikortasuna, erresilientzia, autoeraginkortasuna eta ikaskuntzaren inguruko motibazioa indartuz, erronkak eta aldaketak kudeatuz, bere helburuak harmonizatzeko.

Matematikarako, zientziarako, teknologiarako eta ingeniaritzarako konpetentzia(STEM)

KPSII2. Gizarte-faktoreekin lotutako osasunerako arrisku nabarmenenak ezagutzen ditu eta bere ongizate fisiko eta mentalerako ohitura osasungarriak barneratzen ditu.

STEM1. Arrazoiketa matematikoaren berezko metodo induktibo, deduktibo eta logiko batzuk erabiltzen ditu eguneroko egoeretan, eta problemak ebazteko estrategiak erabiltzen ditu, soluzioak modu kritikoan aztertuz eta prozedurak birplanteatuz, beharrezkoa den kasuetan.

KPSII3. Gainerakoen zirrarak eta esperientziak ezagutzen eta errespetatzen ditu eta bere ikaskuntzan txertatzen ditu, taldelanean modu aktiboan parte hartzeko, lanak eta erantzukizunak modu bidezko batean banatuz eta onartuz, eta kooperazioestrategiak erabiliz.

STEM2. Pentsamendu zientifikoa erabiltzen du bere inguruan gertatzen diren fenomenoak ulertzeko eta azaltzeko, eta ezagutza garapenerako bidea dela ulertzen du. Horretarako, galderak egin eta hipotesiak egiaztatzen ditu, esperimentazioa eta ikerketa erabiliz, tresna eta bitarteko egokiak erabiliz, zehaztasunaren eta egiaren garrantzia balioetsiz eta zientziaren mugekiko jarrera kritikoa erakutsiz.

KPSII4. Bere ikaskuntza-prozesuaren inguruko autoebaluazioak egiten ditu, iturri fidagarrietan bilatuz, informazioa ontzat emateko, mantentzeko eta kontrastatzeko asmoz, baita ondorio esanguratsuak ateratzeko asmoz ere.

KPSII5. Epe laburreko helburuak planifikatzen ditu, eta metakognizio-prozesuak garatzen ditu, eta ezagutza eraikitzeko prozesuan bere akatsetatik ikasteko.

19

Konpetentzia hiritarra (KH)

EK2. Norberaren indarguneak eta ahuleziak identifikatzen ditu, eta horretarako autoezagutza- eta autoeraginkortasun-estrategiak erabiltzen ditu; oinarrizko elementu ekonomiko eta finantzarioak ezagutzen ditu, eta horiek eguneroko bizitzako egoeretan eta arazoetan aplikatzen ditu, talde-lana bultzatzen duten trebeziak sustatuz, balio handiko ekintzailetza-ekintza bultzatzeko beharrezkoak diren baliabideak biltzeko eta optimizatzeko.

KH1. Bere nortasunari eta kulturari dagozkien ideia nagusiak aztertzen eta ulertzen ditu, baita kultura hori zehazten duten gertaera sozial, historiko eta normatiboak ere, arauekiko errespetua, enpatia eta berdintasuna erakutsiz. Halaber, gizarteeta erakunde-testuinguruetan espiritu eraikitzailea du.

KH2. Europar Batasunaren, Espainiako Konstituzioaren eta giza eta haurren eskubideen printzipioak eta balioak aztertzen eta barneratzen ditu, eta erkidegoko jardueretan parte hartzen du (adibidez: erabakiak hartzea eta gatazkak konpontzea), jarrera demokratikoa, aniztasunarekiko errespetua, generoberdintasunarekiko konpromisoa, gizarte-kohesioa, garapen jasangarria eta mundu-hiritartasuna lortzeko konpromisoa erakutsiz.

EK3. Ideia eta irtenbide baliagarriak sortzeko prozesua garatzen du, planifikazio- eta kudeaketa-estrategia eraginkorrak erabiliz, egindako prozesuaz eta lortutako emaitza balioetsiz, prototipo berritzaileak eta baliagarriak sortzeko prozesua gauzatzeko, esperientzia ikasteko aukeratzat hartuta.

Kontzientzia eta kultura adierazpenen konpetentzia (KKAK) KKAK1. Edozein garaitako kultura- eta arte-ondarearen funtsezko alderdiak ezagutzen eta errespetatzen ditu, adierazpen-askatasuna eta arte- eta kultura-aniztasunari dagozkien berezko aberastasuna balioetsiz, bere nortasuna eraikitzeko.

KH3. Gaur egungo balioei eta arazo etikoei buruz hausnartzen eta hitz egiten du, eta kultura eta sinesmen desberdinak errespetatzeko, ingurunea zaintzeko, aurreiritziak eta estereotipoak baztertzeko eta edozein diskriminazio eta indarkeria motaren aurka egiteko beharra ulertzen du.

KKAK2. Ondarearen adierazpen artistiko eta kultural nabarmenen berezitasunak balioetsi, ezagutu eta aztertzen ditu, bere lengoaia eta elementu teknikoen bidez, hainbat baliabide eta euskarritan, enpatia eta lankidetza-jarrera erabiliz.

KH4. Tokiko ekintzen eta ekintza globalen arteko mendekotasunezko eta elkarreraginezko harreman sistemikoak ulertzen ditu, eta bizi-estilo jasangarria eta ekosozialki arduratsua du, modu kontzientean.

Ekintzailetzaren konpetentzia (EK)

KKAK3. Bere nortasuna aberasten eta eraikitzen du, ingurunearekin eta gizartearekin elkarreraginez, adierazpen kultural eta artistiko sortzailearen bidez, bere gorputza integratuz eta bere gaitasun afektiboak garatuz, besteekiko jarrera ireki eta inklusiboa erabiliz.

EK1. Beharrizanak eta aukerak aztertu, eta erronkei aurre egiten die, zentzu kritikoa erabiliz, jasangarritasunari buruz hausnartuz, eta bere ekintzek inguru hurbilean duten eragina balioetsiz, ideia eta soluzio berritzaileak, etikoak eta jasangarriak aurkezteko, eremu pertsonalean, sozialean, kulturalean eta ekonomikoan.

KKAK4. Mota askotako arte-adierazpenak sormenez ezagutzen, hautatzen eta erabiltzen ditu, teknika plastikoak, ikusizkoak, ikusentzunezkoak, soinuzkoak eta gorputzezkoak erabiliz, proposamen artistiko eta kulturalak elkarlanean sortzeko, interpretazioaren, inprobisazioaren eta musika-konposizioaren bitartez.

Mundua helburu proiektuaren ideia nagusiek nabarmen indartzen dituzte Bigarren Hezkuntzako ikasleen irteera-profilaren deskribatzaile operatiboak, funtsezko konpetentziei dagokienez.

Honako taula honetan, irteera-profila lortzeko Mundua Helburu proiektuko ideia nagusien ekarpena ikus dezakegu:

IRTEERA-PROFILA ETA MUNDUA HELBURUKO GAKO PEDAGOGIKOAK GAKO PEDAGOGIKOAK

IKASLEEN IRTEERA-PROFILA – LEHEN HEZKUNTZA DESKRIBATZAILE OPERATIBOAK HKK

KE

1

2

3

4

5

GJHekin konprometitutako ikaskuntza-egoerak

*

*

*

*

*

Hizkuntza-plana

*

*

*

*

*

*

Ikaskuntza kooperatiboa

*

*

*

Pentsamenduaren garapena

*

*

Ikasketa ludikoa: gamifikazioa

*

*

*

*

Ikasgela iraulia

1

2

*

STEM 3

*

Ekintzailetza

*

*

Digitala

*

*

*

*

*

Inklusioa

*

*

*

*

*

Konpetentzien araberako ebaluazioa

5

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

1

2

3

4

1

2

3

1

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Diziplinarteko proiektuak

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

KKAK

4

*

*

EK

3

*

*

KH

2

*

Hezkuntza emozionala

KPSII

1

*

*

KD

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

* *

* *

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

3

4

*

*

*

*

*

*

* *

* *

*

*

* *

* *

2

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

Konpetentzia nagusiak: HKK, hizkuntza komunikaziorako konpetentzia. KE, konpetentzia eleanitza. STEM,matematikarako, zientziarako eta ingeniaritzarako konpetentzia. KD,konpetentzia digitala. KPSII,konpetentzia pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa. KH, konpetentzia hiritarra. EK, Ekintzailetzaren konpetentzia. KKAK,kontzientzia eta kultura-adierazpenen konpetentzia.

20

IRTEERA-PROFILA ETA ARLOKO KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK Unitate bakoitzeko konpetentzia espezifikoak landuz, irteera-profila lortzen laguntzen da. Taula honetan arloko konpetentzia espezifikoen eta Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzako irteera-profileko deskribatzaileen arteko lotura adierazten da:

IRTEERA-PROFILA

KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK

HKK1, HKK5, KE2, KE3, KH1, KH2, KH3 eta KKAK1

Hizkuntza-aniztasuna errespetatzea

HKK2, KE2, STEM4, KPSII4, KPSII5 eta EK1

Ahozko testuak interpretatzea

HKK1, KE2, STEM4, KPSII1, KPSII4, KPSII5, KH4 eta EK1

Ahozko testuak ekoiztea

HKK2, KE2, STEM4, KPSII4, KPSII5, KH4

Idatzizko testuak interpretatzea

HKK1, KE2, STEM4, KPSII4, KPSII5, KH4 eta KH1

Idatzizko testuak ekoiztea

HKK3, KD2, KD3, KD4, KPSII4, KPSII5, KH4 eta EK3

Informazioa bilatzea eta kudeatzea

HKK1, HKK2, KPSII1, KPSII3, KPSII5, KKAK1, KKAK2 eta KKAK3

Irakurle-nortasuna eraikitzea

HKK1, HKK2, HKK4, KPSII1, KPSII3, KPSII5, KKAK1, KKAK2, KKAK3 eta KKAK4

Literatura-testuak interpretatzea eta sortzea

HKK1, HKK2, KE2, STEM1, KPSII4, KPSII5,

Hizkuntzaren erabilerari buruzko gogoeta egitea

HKK5, KPSII3, KH2, KH3

Elkarbizitza demokratikorako komunikatzea

1. Munduko hizkuntza-aniztasuna deskribatzea eta balioestea, ikasleen hizkuntzak eta Espainiako errealitate eleanitza eta kulturanitza abiapuntzat hartuz, hizkuntzen jatorria eta garapen soziala eta historikoa aztertuz, hizkuntzen arteko harremanei buruz hausnartzeko, estereotipoak eta hizkuntza-aurreiritziak deuseztatzeko eta hizkuntza-aniztasuna aberastasun-iturri gisa balioesteko.

2. Ahozko testuak eta testu multimodalak ulertzea eta interpretatzea, zentzu orokorra eta informaziorik garrantzitsuena jasoz, igorlearen ikuspuntua eta asmoa identifikatuz, eta fidagarritasuna, itxura eta edukia balioetsiz, ezagutza eraikitzeko eta iritzia sortzeko.

3. Ahozko testuak eta testu multimodalak koherentzia, hitz-jario eta erregistro egokiak erabiliz sortzea, hainbat generoren ezaugarriei egokituz; eta askotariko ahozko elkarrekintzetan autonomiaz eta jarrera kooperatiboa eta errespetuzkoa erabiliz parte hartzea, lotura pertsonalak egiteko eta hainbat gizartetestuingurutan modu aktiboan parte hartzeko.

4. Testu idatziak ulertzea, interpretatzea eta balioestea, zentzu kritikoa eta hainbat irakurketa-xede erabiliz, zentzu orokorra eta lehen eta bigarren mailako ideiak ulertuz, igorlearen asmoa identifikatuz, edukiari eta itxurari buruz hausnartuz eta kalitatea eta fidagarritasuna ebaluatuz, ezagutza eraikitzeko eta askotariko komunikazio-beharrizan eta -interesei erantzuteko.

5. Testu idatzi eta multimodalak sortzea, koherentzia, kohesioa, egokitasuna eta zuzentasuna kontuan hartuz, baita aukeratutako generoaren konbentzioak aintzat hartuz ere, ezagutza eraikitzeko eta askotariko komunikazio-beharrizan eta -interesei erantzuteko.

6. Hainbat iturritatik datorren informazioa bilatzea, hautatzea eta kontrastatzea, modu progresiboan eta autonomoan, haren fidagarritasuna eta egokitasuna ebaluatuz eta manipulazio- eta desinformazio-arriskuak saihestuz, informazioa ezagutza bihurtzeko eta sormenaren bidez komunikatzeko, ikuspuntu kritikoa eta jabetza intelektualarekiko errespetuzkoa hartuz.

7. Bere gustuen eta interesen arabera hautatutako hainbat literatura-lan aukeratzea eta irakurtzea, modu autonomoan, plazer- eta ezagutza-iturri gisa, gero eta aberatsagoa eta konplexuagoa den irakurle-ibilbidea osatzen joateko, irakurle-nortasuna eraikitzeko eta irakurketaren gizarte-dimentsioaz gozatzeko.

8. Ondare nazionalari eta unibertsalari dagozkion literatura-lanak edo -zatiak irakurtzea, interpretatzea eta balioestea, metalengoaia zehatza, esperientzia biografikoa eta literatura- eta kultura-ezagutzak erabiliz, testuen artean harremanak ezartzeko, mapa kultura-mapa osatzeko, literaturaz gozatzeko aukerak handitzeko eta balio literarioa duten testuak sortzeko.

9. Hizkuntzaren egiturari eta haren erabilerei buruzko ezagutza erabiltzea, hizkuntza-hautuei buruz modu progresiboan hausnartzea, terminologia egokia erabiliz, kontzientzia linguistikoa garatzeko, ezagutza komunikatiboetan sakontzeko eta ahozko zein idatzizko hizkuntza-trebetasunak hobetzeko.

10. Norberaren komunikazio-praktikak bizikidetza demokratikoaren, gatazkak hitzaren bitartez konpontzearen eta pertsona guztien arteko eskubide-berdintasunaren zerbitzura jartzea, hizkuntza ez-baztertzailea erabiliz eta botere-gehiegikeriak baztertuz, hitzaren bitartez, erabilera eraginkorra ez ezik, hizkuntzaren erabilera etikoa eta demokratikoa sustatzeko. * Hezkuntza Ministerioaren Errege Dekretuan oinarritua. Eusko Jaurlaritzaren eta Nafarroako Gobernuaren araudien zain.

21

Euskara eta literatura Oinarrizko ezagutzak 1. eta 2. mailak A Hizkuntzak eta hiztunak •N orberaren hizkuntza-biografia eta eskolako hizkuntzaaniztasuna ezagutzea. Hizkuntza-familiak eta munduko hizkuntzak. Idazketa-sistemak. Oinarrizko ezagutzak: agurtzeko, eskerrak emateko eta barkamena eskatzeko esapideak.

•E spainiako hizkuntza-aniztasuna ezagutzea. Eleaniztasunaren eta ezaugarri dialektalen arteko aldeak.

• Zeinu-hizkuntzara hurbiltzea.

• Hizkuntzen dialektoen ezaugarri nagusiak konparatzea.

• Hizkuntzen arteko eraginari buruzko hausnarketan hastea.

•H izkuntza-aurreiritziak eta -estereotipoak identifikatzea, eta horiek saihesteko moduak arakatzea.

B Komunikazioa Hainbat eremutako ahozko testuak, testu idatziak eta testu multimodalak sortzeko, ulertzeko eta modu kritikoan aztertzeko estrategiak, honako alderdi hauetan: • Testuingurua: –K omunikazio-ekintzaren osagaiak: egoeraren formaltasun maila, publikoa ala pribatua izatea; partehartzaileen arteko distantzia soziala; komunikaziohelburuak eta asmoak interpretatzea; komunikaziokanala eta komunikazioaren ez-hitzezko elementuak.

•D iskurtso-generoak: –O

inarrizko testu-sekuentziak, bereziki narrazio-, deskribapen-, azalpen-testuak eta solasaldiak.

–T estuaren propietateak: koherentzia, kohesioa eta egokitasuna.

– Eremu pertsonalaren diskurtso-generoak: solasaldia.

– Hezkuntzaren eremuko diskurtso-generoak.

–G izartearen eremuko diskurtso-generoak. Sare sozialak eta komunikabideak. Etiketa digitala. Informazio ezaren, manipulazioaren eta pribatutasun ezaren arriskuak sare sozialetan. Ikus-entzunezko testuetako eta testu multimodaletako irudia eta elementu paratestualak aztertzea.

22

•P rozesuak:

• I rakurketa gidatua

– Ahozko eta idatzizko elkarreragina. Hitza hartzea eta ematea.

Solasaldiaren barruko kooperazioa eta gizalegea. Entzute aktiboa, asertibitatea eta gatazkak solasaldiaren bidez konpontzea.

−G azte-literaturako eta literatura unibertsaleko lan garrantzitsuak irakurtzea, gaiaren edo generoaren arabera sailkatuta.

– Ahozkoaren ulermena: testuaren zentzu orokorra eta testuko zatien arteko erlazioa, informazio garrantzitsua aukeratzea eta gordetzea. Hitzezko eta hitzik gabeko hizkuntzaren erabilera baztergarriak identifikatzea.

−L iteratura-lanak taldeka interpretatzeko estrategiak eta ereduak. Literaturari buruzko solasaldiak.

– Ahozko mezu formalak ekoiztea. Informazioa planifikatzea eta biltzea, testuinguruan jartzea eta berrikustea. Publikoaren ezaugarrietara eta azalpenaren aldira egokitzea. Hitzik gabeko elementuak.

Ahozkotasunaren ezaugarri diskurtsiboak eta linguistikoak.

– Irakurritakoaren ulermena: testuaren zentzu orokorra eta testuko zatien arteko atalak. Igorlearen asmoa. Hitzezko hizkuntzaren erabilera diskriminatzaileak identifikatzea.

– Testu idatziak ekoiztea. Testuak hainbat euskarritan planifikatzea, idaztea, berrikustea eta editatzea, fidagarritasun-, kualitate- eta egokitasun-irizpideak. Gramatika- eta ortografia-egokitasuna.

Propietate lexikoa. Idazketa erabiltzea, pentsamendua antolatzeko: oharrak hartzea, eskemak, kontzeptu-mapak, laburpenak, etab.

– Informazio-alfabetizazioa. Informazioa bilatzea eta hautatzea, fidagarritasun-, kualitate- eta egokitasun-irizpideak erabiliz; informazioa eskemetan aztertzea, balioestea, berrantolatzea eta laburtzea. Informazioa ezagutza bihurtzea; jabetza intelektuala errespetatzen duen eta sortzailea den komunikazioa.

−L iteratura-generoaren ezaugarrien eta literaturalanaren zentzuaren arteko lotura. Adierazpenbaliabideek duten balioaren oinarrizko analisia; haren efektuak hartzailearengan. − Irakurritako testuak beste testu batzuekin, beste arte-adierazpen batzuekin eta fikzio-forma berriekin lotzea, gaiak, topikoak, egiturak eta hizkuntzak kontuan hartuz. −A

dierazpenerako estrategiak, ereduak, eta jarraibideak sortzea, mota askotako prozesuak eta euskarriak bitarteko gisa erabiliz. − Genero-ikuspegiaren araberako irakurketa. − I rakurketa adierazkorra, dramatizazioa eta testuak errezitatzea, ulermen-prozesuak kontuan hartuz. − Testuak sortzea, literatura-hizkuntzaren konbentzioak erabiliz eta emandako ereduei (imitazioa, eraldaketa, jarraipena, etab. ) jarraituz.

•H izkuntza-elementuak identifikatzea eta diskurtsoan duten erabilera: – Igorleak testuetan duen parte-hartzea azaltzeko hizkuntzabaliabideak eskuratzea: deixia eta modalizazioa.

– Erregistroa komunikazio-egoerara baliabideak erabiltzea.

egokitzeko

hizkuntza-

– Kohesio-baliabideak.

Antolatzaileak (ordena markatzekoak, azalpenak ematekoak, aurkakotasuna azaltzekoak…) erabiltzea.

Erreferentzia egiteko gramatika-mekanismoak (ordezkapena) eta lexiko-mekanismoak (errepikapenak, sinonimoak, hiperonimoak, elipsia) erabiltzea.

– Aditz-formak testuetan modu koherentean erabiltzea. Lehenaldiko aditzak narrazio-testuetan. Diskurtsoaren denbora-sekuentzia.

– Hizkuntza-zuzentasuna eta testuen ortografia- eta gramatikaberrikuspena. Hiztegiak, kontsulta-eskuliburuak eta ortografiazuzentzaileak erabiltzea, euskarri analogikoan edo digitalean.

– Oinarrizko puntuazio-markak, testu idatzia antolatzeko bitarteko gisa. Puntuazio-marken eta esanahiaren arteko lotura.

C Literatura-hezkuntza • I rakurketa autonomoa − Aldez aurretik aukeratutako literatura-testuak modu progresiboan irakurtzea. Testuei eta ereduetan oinarritutako irakurketari buruzko hausnarketa. − Eskolako eta herriko liburutegietan eskuragarri dauden literaturalanak modu gidatuan aukeratzea. − Literatura-zirkuitua ezagutzea eta kultura-ekitaldietan parte hartzea. − Norberaren irakurle-nortasunari eta gustuei buruzko kontzientzia hartzeko estrategiak garatzea. − Irakurle gisa izandako esperientziari eta hainbat testu idatziri buruzko adierazpenak egitea, ereduak erabiliz. − Irakurle gisa izandako esperientzia azaltzeko estrategiak erabiltzea, irakurritako testuaren eta gaurkotasuneko gaien arteko loturak egiteko, baita irakurritakoaren eta beste arte-adierazpen batzuen artean loturak egiteko ere. − Irakurgaiak gomendatzeko estrategiak, hainbat euskarritan ahoz, berdinen artean.

D Hizkuntzari buruzko hausnarketa • Hizkuntza-sistemari

buruzko ondorioak modu gidatuan ateratzeko estrategiak. Komunikaziounitateak behatzea, konparatzea eta sailkatzea.

Egiturak manipulatzea, hipotesiak botatzea, adibideak ematea, orokortzea eta hizkuntzen arteko alderatzea egitea, oinarrizko metalengoaia erabiliz.

•A hozko hizkuntzatik idatzizkora zer alde dagoen behatzea, alderdi sintaktiko, lexiko eta pragmatikoei dagokienez.

•H izkuntza sistema gisa ulertzea, eta hizkuntzaren oinarrizko unitateak ulertzea: soinua eta idazketasistema, hitzak (adierazia eta adierazlea), hitzen antolakuntza diskurtsoaren barruan (hitzen ordena, perpauseko elementuak edo esanahien arteko loturak).

• I txuraren (gramatika-kategoriaren) eta hitzen funtzioaren (funtzio sintaktikoen) arteko bereizketa, eta prozedura lexikoak (eratorpena) eta sintaktikoak erabiltzea, kategoria-aldaketa sustatzeko.

• Perpaus bakunaren eskema semantikoaren eta eskema sintaktikoren arteko harremana. Enuntziatuak behatzea eta eraldatzea, eskema horiek erabiliz.

Kontzeptu sintaktiko zehatzak erabiltzea. Hitzen ordena eta komunztadura.

•H itzak sortzeko eta mailegatzeko prozedurak.

Aldaketa semantikoari buruzko hausnarketa, hitzen arteko lotura semantikoak eta testuinguruaren eta komunikazio-helburuaren araberako balio konnotatiboa eta denotatiboa.

•H

iztegiak eta gramatika-eskuliburuak modu autonomoan eta progresiboan erabiltzeko estrategiak, oinarrizko gramatika-informazioa bilatzeko.

23

Inklusioa Mundua Helburu proiektuan IDU (Irakaskuntzaren Diseinu Unibertsala) jarraibide multzo bat da, ikasle guztiei ikasteko aukera berdinak ematen zaizkiela bermatzen duena. Honako hauek dira jarraibide horiek: MOTIBAZIOA ETA KONPROMISOA

IRUDIKATZEKO

EKINTZA ETA ADIERAZPENA

izateko modu asko proposatu

modu asko proposatu

lortzeko modu asko proposatu

Sare afektiboak

Azterketa-sareak «ZER» ikasi

Sare estrategikoak «NOLA» ikasi

«ZERGATIK» ikasi Proposatu aukerak

Aukerak proposatu

Aukerak proposatu

pertsonalak

1.1 Eskaini informazioa bistaratzea pertsonalizatzeko moduak.

4.1 Aldatu erantzuteko, nabigatzeko eta solasean aritzeko metodoak.

7.2 Optimizatu garrantzia, balioa eta benetakotasuna.

1.2 Eskaini alternatibak entzunezko informaziorako.

4.3 Optimizatu laguntza-erreminta teknologikoetarako sarbidea

7.3 Murriztu mehatxuak eta deskuiduak.

1.3 Eskaini alternatibak ikusizko informaziorako.

Proposatu aukerak

Aukerak proposatu

Aukerak proposatu

2.1 Argitu lexikoa eta sinboloak.

5.1 Erabili modu.

Sarbidea

interesa pizteko

7.1 Optimizatu harreman eta autonomia.

antzemateko

Eraikuntza

esfortzua eta iraunkortasuna mantentzeko 8.1 Azpimarratu helburuen helmugen garrantzia.

hizkuntza eta sinboloetarako eta

8.2 Aldatu erronkak optimizatzeko eskaerak eta baliabideak.

8.3 Sustatu elkarlana eta komunikazioa.

8.4 Handitu hezkuntzara bideratutako feedback-a.

adierazpenerako eta komunikaziorako

2.2 Argitu sintaxia eta egitura.

hainbat

5.2 Erabili hainbat tresna, eraikitzeko eta osatzeko.

2.4 Sustatu hizkuntza desberdinen arteko ulermena.

5.3 Garatu doitasuna gradukako laguntza-mailekin, praktikarako eta jarduerarako.

2.5 Argitu, hainbat bitarteko erabiliz.

Aukerak proposatu

9.1 Sustatu motibazioa pizten duten itxaropenak eta sinesmenak.

3.1 Aktibatu edo ezagutzak.

9.2 Erraztu gaitasunak eta estrategiak erronkei aurre egiteko.

3.2 Nabarmendu patroiak, funtsezko ezaugarriak, eta ideia nagusiak eta euren arteko loturak.

9.3 Garatu autoebaluazioa eta gogoeta.

komunikaziorako

2.3 Lagundu testu-dekodifikazioan, ohar matematikoetan eta sinboloetan.

Proposatu aukerak

autoerregulaziorako

Barneratzea

ekintza fisikorako

Aukerak proposatu

ulermenerako

Funtzio betearazlerako eskaini

aurretiazko

3.3 Gidatu informazioaren prozesamendua, bistaratzea eta manipulazioa.

6.1 Gidatu helmuga egokiak jartzea.

6.2 Lagundu estrategien planteatzen eta garatzen.

6.3 Erraztu informazioaren baliabideen kudeaketa.

eta

6.4 Hobetu progresua monitorizatzeko ahalmena.

3.4 Maximizatu informazioaren transferentzia eta orokortzea.

Helmuga

ADITUEN ERANSKINAK Irmoak eta motibatuak

Burutsuak eta jakintsuak

Estrategikoak eta helmugara bideratuta CAST2018(CenterforAppliedSpecialTechnology)

24

IDU jarraibideak Mundua helburu proiektuan Mundua Helburu proiektuko elementuak Irakaskuntzako Diseinu Unibertsala (IDU) kontuan hartuz garatu dira. Honako taula honetan, IDU jarraibideen edo arauen eta proiektuko elementuen arteko harremana jasotzen da: MUNDUA HELBURU

PROIEKTUAN APLIKATUTAKO IDU JARRAIBIDEAK INPRIMATUTAKO MATERIALA

INGURU DIGITALA

GJHekin (XXI. mendeko erronkekin) eta ikasleen eguneroko bizitzarekin duen harreman zuzenak benetakotasuna, balioa eta garrantzia optimizatzen ditu (7.2).

GJHei buruzko informazio eguneratua lortzeko sarbidea ematen die ikasleei eta irakasleei, komunikazio-metodo asko erabiliz. (5.1).

Ikaskuntza-egoera GJH

Testuingurua

• Galderek ikaskuntza-egoera eta ikasleen aurretiazko ezagutzak eta esperientziak lotzen dituzte (3.1).

• Informazio objektiboa eta berresgarria ematen du erronkari buruz (8.1).

-

• Gogoeta kolektiboa sustatzen du, pentsamenduestrategia baliagarri baten bidez, eguneroko arazoei aurre egiteko. (9.2).

Erronka

• Autonomia sustatu, eta amaierako produktu bat proposatzen du, ikastetxeko testuinguruari eta ikasleen hautaketari irekia, (7.1) eskakizun-mailak aldatuz (8.2).

• Oinarrizko ikaskuntzak orokortzea eta transferitzea errazten du (3.4).

-

• Erkidegoa eta lankidetza sustatzen ditu, amaierako produktua taldean egiteko eta zabaltzeko. (8.3).

• Galderek ikaskuntza-egoera ikasleen esperientzien eta aurretiazko ezagutzekin lotzen dute. (3.1).

Ikaskuntza-egoera

odu ordenatuan gidatzen du abian dagoen helburua Ikaskuntza-prozesua modu interaktiboan berreraikitzea M (6.1), prozesua egokituz eta ikusaraziz (6.2), antolatzaile ahalbidetzen du, antolatzaile grafikoaren laguntzarekin. grafiko baten laguntzaz (6.3).

Antolatzaile grafiko horrek ekintzaren helbururanzko aurrerapena irudikatzen du. (3.3).

• Ikasitakoa egoera eta testuinguru berrietan aplikatzen du (3.4).

Unitatearen amaiera eta ikaskuntza-egoerari dagozkion portfolioak

• Erantzun pertsonal irekiak ahalbidetzen dituzten jarduerak barne hartzen ditu, parte-hartzea, esperimentazioa, arazoen ebazpena eta sormena sustatzen dituztenak. (7.2).

-

• Erronkaren amaierako produktua egiteko aurreikusitako prozesua eta emaitzak ikuskatzeko beharrezkoak diren jarraibideak eta lagungarriak eskaintzen ditu (6.1).

• Berdinen arteko elkarreragina eta tutorizazioa sustatzen ditu, lankidetzako ikaskuntza-teknikak erabiliz.

Sekuentzia didaktikoa Ikaskuntza-egoera • Oinarrizko ezagutzak

• Unitate bakoitzeko oinarrizko lexikoa (koloreak, ikonoak, tipografia) identifikatzen du. (2.1).

•A urretiazko ideiak detektatzeko ariketa interaktiboak proposatzen ditu (3. 1).

• Exekuzio onaren adibideak eta arreta bideratzen • Ikaskuntza-egoerak aurkezten dituzten ikusduten jakinarazpenak ematen ditu, (3.2) segurtasunentzunezko puntuak erabiltzen ditu, unitatearen falta eta distrakzioak murriztuz (7.3). hasieran motibazioa areagotzen duten itxaropenak eta usteak estimulatuz (9.1).

• Testuaren ordezko adierazpenak ikaskuntzaegoerarekiko ulermena ahalbidetzen ditu (2.5).

eta

konexio

pertsonala

• Unitate bakoitzean, aurretiaz hautatutako iturrietatik hartutako informazioa aurkezten du, eta hori entzunezko (1.2) eta ikusizko (1.3) informazioaren • Kontzeptuen definizio argiak eta ondo egituratuak alternatiba da (2.5). ematen ditu (2.2) eta hainbat motatako antolatzaile grafikoekin aurkezten ditu, ideia nagusiak eta haien • Aukeratutako unitate bakoitzaren funtsezkoena arteko harremanak irudikatzen dituztenak. (3.2),modu (3.2) eta ikasteko eskemak edo laburpen interaktibo progresiboan, etapako mailen artean (3.3). inprimagarriak (3.3) ematen ditu, informazioa aurkezteko aukera eskaintzen dutenak (1.1).

• Praktika- eta berrikuspen-ekintza sistematikoak txertatzen ditu, ikaskuntzen orokortzean laguntzeko. • Idatzizko testua osatzeko, hainbat bitarteko (3.4). erabiltzen ditu oinarrizko ezagutzak aurkezpenekin edo bideoekin azaltzeko (2.5).

25

IDU jarraibideak Mundua helburu proiektuan MUNDUA HELBURU

PROIEKTUAN APLIKATUTAKO IDU JARRAIBIDEAK INPRIMATUTAKO MATERIALA

INGURU DIGITALA

-

Oinarrizko ezagutzak lantzeko ariketa interaktibo trazagarriak eskaintzen ditu unitate bakoitzean, tresna teknologikoen bidez

Sekuentzia didaktikoa Ikaskuntza-egoera • Aplikatzeko ariketak

• Ariketa konpetentzialak • Erantzun pertsonal irekiak ahalbidetzen dituzten jarduerak barne hartzen ditu, parte-hartzea, esperimentazioa, arazoen ebazpena eta sormena sustatzen dituztenak. (7.2).

Prozesuaren ereduak eta laguntzak ematen ditu, baita emaitzak egiaztatzeko jarraibideak ere (6.1.), estrategien plangintza eta garapena babestuz (6.2) eta informazioaren eta baliabideen kudeaketa • Ereduak eta laguntzak ematen ditu, pentsamendu- erraztuz (6.3). estrategien eta -gakoen bidez, informazioa • Hizkuntza-planeko infografiak. prozesatzea eta ezagutza baliagarri bihurtzea • IKT-infografiak. errazteko. (3.3) • Ikaskuntza-teknika kooperatiboen bidez berdinen arteko interakzioa eta tutoretza sustatzen ditu. (8.3).

Baliabide osagarriak • Ikasgela iraulia

• Metodo alternatiboak eskaintzen ditu, ikasleek informazioa eskura dezaten eta edukiarekin interakzioa izan dezaten (4.1).

• IKT-IET plana

-

Eraikuntzarako eta konposiziorako erabiltzen ditu (5.2).

-

Hainbat komunikabide erabiltzen ditu, ikasitakoa adierazteko baliabide alternatibo gisa (5.1).

• Praktikarako eta exekuziorako laguntza-mailak dituzten konpetentziak definitzen ditu (5.3), exijentzia-mailak aldatuz (8.2) eta indartzeko eta sakontzeko ariketak erabiliz

Aniztasuna eta inklusioa. Informazioa pertsonalizatzea ahalbidetzen du, ikasleen ezaugarriei eta ikaskuntzabeharrizanei egokituz (1.1) eta curriculuma egokitzeko, indartzeko eta sakontzeko fitxak eskainiz.

•G ame Room (jolasaren bidezko ikaskuntza) • Aniztasuna kontuan hartzea

Erantzuteko eta nabigatzeko alternatibak eskaintzen ditu (4.1), bideoen eta hainbat tresna teknologikoren bidez (4.2), eta idatzizko testua osatzeko hainbat bitarteko (2.5) erabiltzen ditu. tresna

ugari

Ebaluazioa Ebaluatzeko ariketak

• Autoebaluazioa eta koebaluazioa sustatzen ditu, • Autoebaluazioa eta koebaluazioa estimulatzen gailu-aniztasuna eta ebaluazio-jarduerak emanez du (9.3) jarduera interaktibo ez trazagarriekin, (9.3). laguntzarako erreminta eta teknologiekin (4.2).

•A

urrerapenen jarraipena handitzen da (6.4):

egiteko

gaitasuna

•H eteroebaluazioko tresna eta jarduera interaktibo trazagarriak.

•E baluazio- eta jarduera-proben sortzailea, jardueramailaren arabera (oinarrizkoa/aurreratua) •U rteko programazioaren une guztietan (hasierakoa, garapenekoa, amaierakoa) (5.3).

• Konpetentzien araberako ebaluazioa.

• GYM konpetentziak: taulak eta soluzioak Unitatearen amaierak eta ikaskuntza-egoeren portfolioak

• Ikaskuntzak egoera eta testuinguru eramatea maximizatzen du. (3.4).

berrietara Inprimatzeko porfolio digitala, unitate bakoitzean informazioa (1.1) aurkezteko pertsonalizazioa ahalbidetzen duena, ikasleek beren aurrerapenen • Lorpena eta hobekuntza sustatzea autoerregulazioetengabeko jarraipena egiteko gaitasuna estrategien bidez, erronkei aurre egiteko indargune (6.4) pertsonalei eta errore-patroiei buruzko informazio handituz, autoebaluazioaren eta hausnarketaren (9.3) eta feedbackaren erabileraren bidez, gauzatze garrantzitsuarekin (9.2). hobea bideratuz (8.4).

Irteera-profila eta konpetentzia espezifikoak • Helburuen eta helmugen garrantzia nabarmentzen Autoebaluazioa eta koebaluazioa errazten ditu, du, lotutako curriculum-elementuak funtsezko irakaskuntza-jarduera ebaluatzeko tresnen bitartez ikaskuntzekin (konpetentzia espezifikoak eta (9.3). ebaluazio-irizpideak) eta unitate bakoitzaren oinarrizko jakintzekin lotuz, PDko etapako funtsezko konpetentzien irteera-profilarekin(8.1).

26

UNITATEAK

5 4

Mundua mundu denetik

ARLOAREN KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK 1. Ahozko testuak eta testu multimodalak ulertzea eta interpretatzea, zentzu orokorra eta informazio nagusia bilduz eta igorlearen ikuspuntua eta asmoa identifikatuz, sinesgarritasuna, itxura eta edukia balioetsiz.

2. Koherentzia eta ekarri handiko ahozko testuak eta testu multimodalak sortzea, erregistro egokia erabiliz, hainbat genero diskurtsiboren konbentzioei jarraituz.

3. Testu idatziak ulertzea, interpretatzea eta balioestea, espiritu kritikoa erabiliz, baita testu horien lehen mailako eta bigarren mailako ideien zentzu orokorra ulertzea ere.

4. Testu idatziak eta multimodalak sortzea, koherentzia, kohesioa, egokitasuna eta zuzentasuna kontuan hartuz.

5. Iturri askotako informazioa hautatzea eta egiaztatzea, modu progresiboan eta autonomoan, sinesgarritasuna eta egokitasuna ebaluatuz eta manipulazioaren eta informazio ezaren arriskuak saihestuz.

6. Hainbat literatura-lan modu autonomoan hautatzea eta irakurtzea, norberaren irakurle-nortasuna eraikitzeko.

7. Euskal literaturako eta literatura unibertsaleko lanak modu autonomoan hautatzea eta irakurtzea, metalengoaia espezifikoa erabiliz eta norberaren esperientzia biografikoa, literatura-ezagutza eta kultura-jakintza baliatuz.

8. Hizkuntzaren egiturari eta erabilerei buruzko jakintza baliatzea, baita hizkuntza- eta diskurtso-hautuei buruz modu progresiboan hausnartzea ere.

9. Komunikazio-ekintzak elkarbizitza demokratikoaren zerbitzura jartzea, baita gatazkak modu baketsuan konpontzera eta eskubide-berdintasuna izatera bideratzea ere.

1. ETA 2. MAILETAKO OINARRIZKO EZAGUTZAK A. Komunikazioa • Eremu askotako ahozko testuak eta testu idatziak ekoizteko, ulertzeko eta modu kritikoan aztertzeko estrategiak ikastea, honako alderdi hauei dagokienez: – Testuingurua – Genero diskurtsiboak – Hizkuntza-elementuak identifikatzea eta erabiltzea B. Hezkuntza literarioa • Irakurzaletasuna sustatzea, modu progresiboan, aldez aurretik aukeratutako egile askoren lanak erabiliz.

Testuei buruzko hausnarketa egitea. Ereduetan oinarritutako irakurketari buruzko gogoeta egitea.

• Irakurle gisa izandako adierazpena sustatzea.

esperientziari

buruzko

• Irakurritako lanen eta gaurkotasun handiko gaien arteko loturak egiteko estrategiak sustatzea, baita irakurritako testuaren eta beste testu eta arte-adierazpen batzuen arteko loturak egitea ere.

C. Hizkuntzari buruzko hausnarketa • Ahozko hizkuntzaren eta hizkuntza idatziaren arteko desberdintasunak ulertzea, elementu sintaktikoak, lexikoak eta pragmatikoak kontuan hartuz.

• Hizkuntza eta hizkuntzaren oinarrizko unitateak ezagutzea, hainbat mailatan: soinua eta idazketasistema, hitzak (adierazia eta adierazlea), hizkuntzaren antolakuntza diskurtsoaren barruan (hitzen ordena, perpausen osagaiak eta esanahien arteko loturak) • Formaren (gramatika-kategoriaren) eta hitzen funtzioaren (funtzio sintaktikoen) arteko aldea bereiztea, • Hiztegiak eta gramatika-eskuliburuak modu progresiboan eta autonomoan erabiltzeko estrategiak sustatzea, oinarrizko gramatika-edukiak interpretatzeko asmoz.

28

Hezkuntza Ministerioaren Errege Dekretuan oinarritua • Eusko Jaurlaritzaren eta Nafarroako Gobernuaren araudien zain.

Ikusi konpetentzien eta oinarrizko ezagutzen garapena Proposamen Didaktiko honen 19., 20., 21., 22. eta 23. orrialdeetan.

Baliabide digitalak Inklusioa eta aniztasuna Ebaluazioa

ZER IKASIKO DUGU?

Hasierako orrialdea

BALIABIDEAK PROIEKTU DIGITALEAN Ireki ikuspegia

• Hasierako testua

GAKO PEDAGOGIKOAK IKASLEAREN LIBURUAN GJH konpromisoa Ekintzailetzaren kultura

• Hausnartu eta erantzun • Zer ikasiko duzu

1. Komunikatu

Irakurgaiaren audioa

Hezkuntza emozionala

• Irakurgaia: Eko eta Nartziso

Ikasi gehiago

• Ulermena

Komunikazio-lantegiaren audioa

Taldeka interpretatu

Munduko ipuinak

Hizkuntza-plana

• Ikasi hitzak: mitologia • Komunikazioa: solasaldiak nola idatzi (estilo zuzena eta zeharestiloa) • Komunikazio-lantegia: Ipuin-jaialdia

Nola aldatzen dira hizkuntzak?

Irakurritakoaren ulermena lantzeko fitxak

Ideia-biltzarra Orientazio akademikoa eta lanbide-orientazioa

• Hizkuntza-aldakortasuna

Nire lehengo eta oraingo iritzia 2. Ezagutu hizkuntza • Aditz-sintagma: aditza • Aditz-sintagma: adberbioak • Sinonimoak eta antonimoak • Txistukariak (I): s, x, z

3. Ezagutu literatura • Narrazio-testuen osagaiak. Genero narratiboa: azpigeneroak • Literatura-dosierra: Esopo, lehen alegialaria

Ulertu eta aplikatu Hausnartu eta egiaztatu

Lexikoa indartzeko eta sakontzeko fitxak

Orri birakaria

Ortografia indartzeko eta sakontzeko fitxak

Mahai-ingurua

Gramatika indartzeko eta sakontzeko fitxak

Batu

Berrikusi narrazio-testuen osagaiak

Ikusi-pentsatu-neure buruari galdetu

Ezagutu Bizenta Mogel Literatura indartzeko eta sakontzeko fitxak

Interpretatu

Ebaluazioa-proba

Portfolioa

Konpetentzien araberako ebaluazioa

Probatu zure konpetentziak

29

Unitatearen aurkezpena Laugarren unitatearekin hasiera emango diogu ikasturteko bigarren hiruhilekoari. Mitologia, kondairak, antzinako zibilizazioak… izango dira unitate honen ardatza; ondo adierazten dute hori 80. orrialdean dagoen Greziako tenplu zahar baten argazkiak, baita izenburuak («Mundua mundu denetik»; herri-ipuin, kondaira eta mitoetako ohiko esaldia) berak ere. Hasierako testuaren eta «Hausnartu eta erantzun» ataleko galderen bitartez, unitatea aurkeztuko diegu ikasleei.

Komunikatu blokean hainbat eduki landuko ditugu. Lehenik eta behin, Greziako Eko eta Nartziso mito ospetsua irakurriko dugu; «Ulermena» eta «Ikasi hitzak» ataletan, halaber, testuari buruz gogoeta egin, eta mitologiari buruzko lexikoa sakonduko dugu. «Komunikatu» atalean, narraziotestuetako solasaldiak estilo zuzenean eta zehar-estiloan nola idatzi behar diren ikasiko dugu, eta «Ipuinen jaialdia» izeneko Komunikazio-lantegian, munduko hainbat ipuin, kontakizun eta kultura ezagutuko ditugu. Ikasleek, gainera, ipuin-kontalarien saioa antolatuko dute. Azkenik, «Hizkuntza eta gizartea» atalean, hizkuntza-aldakortasuna izango dugu mintzagai.

Ezagutu hizkuntza blokean, aditz-sintagmaren osagaiak landu, eta bereziki bi osagai izango ditugu mintzagai: aditza eta adberbioa. Aditzaren barruan, ezaugarri nagusiak aztertuko dira: NOR/NORK motako aditzak, aditz jokatuak/jokatugabeak eta aditz jokatu motak. Adberbioei dagokienez, aditzondoak, adizlagunak eta postposizioak ikusiko ditugu. Lexiko- eta ortografia-edukiak ere izango ditugu mintzagai; sinonimoak eta antonimoak eta s, x, z txistukariak, hurrenez hurren.

Ezagutu literatura blokean, aurreko unitatean hasitako edukiari (narraziotestuen osagaiei) emango diogu jarraipena. Oraingoan, hain zuzen ere, narrazio-testuetako pertsonaiak, lekua eta denbora izango ditugu mintzagai. Halaber, genero narratiboaren azpigeneroak ere aztertuko ditugu: mitoa, kondaira, alegia… Atalaren amaierako Literatura-dosierrean Esopo greziar alegialariaren lana ezagutuko dute ikasleek.

Unitatearen azken orrialdean, ikasleek ikasitakoa berrikusteko eta aplikatzeko aukera izango dute, baita gaitasun komunikatiboak egiaztatzeko eta konpetentzien araberako autoebaluazioa egiteko ere.

Baliabideak eta materialak Unitateko edukiak lantzeko, ikaslearen liburua eta Proposamen Didaktiko honetan jasotako baliabideak ez ezik, irakasleak hainbat baliabide digital aurkituko ditu www.anayaharitza.es webgunean.

Iradokizun orokorrak BALIOETAN HEZI Garapen Jasangarrirako Helburuak ez ezik, zenbait balio lantzeko aukera izango dugu unitate honetan. Irakurgaiak, adibidez, autoestimua, besteekiko errespetua, gehiegizko haindustea… lantzen lagunduko digu.

Literatura-dossierrean landuko ditugun alegien irakaspenek ere hainbat balio lantzeko aukera emango digute.

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK Unitate honetan, ikasleek aurreko ikasturteetan landutako zenbait eduki berrikusiko dituzte. Halaber, zenbait eduki berri ere aurkeztuko dira, hala nola hizkuntza-aldakortasuna. Gai horri buruz ikasleek duten jakintza intuitiboa erabiliko dugu edukia aurkezteko eta lantzeko.

30

Mundua mundu denetik

Zer ikasiko duzun

1 Komunikatu Hizkuntzak aldatu egiten dira, zenbait faktoreren eraginez; denborak, adibidez, goitik behera alda dezake edozein hizkuntza. Pentsatu duzu inoiz horretaz? Eta, gure hizkuntzara etorrita, saiatu zara euskarazko testu zaharrik irakurtzen, antzinako euskara nola ahoskatzen zen irudikatzen…? Ba ote zuen orduko euskarak gaurkoaren antzik?

4

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

JARRAITU ERRONKAREN SEGIDA HONI UNITATEAN: KOMUNIKATU LITERATURA-BIDAIA 1.1

Umetan eta gaztetan irakurri ditugun liburuak gogoratuko ditugu.

1.2 Gustatu zaizkigun liburuak zerrendatuko ditugu.

KOMUNIKAZIO-LANTEGIA LANKIDETZA-ARBELA SORTUKO DUGU 2.1 Lankidetza-arbel bat sortuko dugu ikasle guztiontzat.

Mundua mundu denetik

Poseidonen tenplua.

Sounion lurmuturra (Grezia).

2 Ezagutu hizkuntza Gizakiak antzina mitoak eta kondairak erabiltzen zituen mundua azaltzeko: Lurraren sorrera, Ilargia eta izarrak, ekaitzak eta tximistak… Giza ezaugarriak eta jokabideak ere mitoen bidez azaltzen ziren.

Hausnartu eta erantzun

Perpausa aditz-sintagmak osatzen du, izensintagmarekin batera. Aditz-sintagmaren ardatza aditza da, baina beste osagai batzuk ere baditu.

Badago osagai bat aditzaren ekintza non, noiz, nola… gertatzen den adierazten duena. Nola deritzo osagai horri?

MITOLOGIA

Ipuinak bezala, mitoak ahozko kontakizunak dira; belaunaldi batetik bestera igarotzen ziren, jendeak pozik kontatzen eta entzuten baitzituen, suaren inguruan bilduta.

Zein da mitologiaren garrantzia?

Munduko edozein lekutan daude gertaera eta pertsonaia txundigarriei buruzko mitoak.

Denen gaiak berdintsuak dira, leku guztietako gizakiek antzeko ardurak, beldurrak eta zalantzak izan baitituzte.

Ezagutzen duzu mitorik? Zein?

Ikusi duzu mitologia oinarri duen margolan edo filmik?

Zer dakizu ahozko literaturari buruz?

Entzun duzu inoiz ipuin-kontalaririk?

Eta ahozko literaturaren beste adierazpenik?

80

2.3 Aukeraturiko IKT-tresnari buruzko tutoriala ikusi, eta gero praktikak egingo ditugu.

EZAGUTU LITERATURA INFORMAZIOA BILATUKO DUGU 3.1 Aukeraturiko liburuei buruzko datuak bilatuko ditugu Interneten: izenburua, egilea, irudiak…

Gazteen aurrejakintzak identifikatzeko, hainbat galdera egin ditzakegu:

3.2 Liburuaren sinopsia idatziko dugu.

3.3 Testu bat idatziko dugu, hau azaltzeko: zer dela eta gustatu zaigun liburua eta zernolako irakurleei gomendatuko geniekeen.

3 Ezagutu literatura Zer eginkizun dute mitoek gaur egun?

2.2 «Zer irakurtzen du bakoitzak?» izena jarri, eta tresnarekin lan egingo dugu denok.

Unitatearen izenburua eta 80. orrialdeko argazkia benetan iradokitzaileak dira, eta sekulako aukera izan daitezke gure ikasleen arreta pizteko. Hori dela eta, ezer baino lehen, orrialde bikoitz horretan dauden elementuei buruzko hausnarketa sustatuko dugu ikasleen artean.

Narrazio-testu baten ezinbesteko osagaiak ekintza, lekua, denbora eta pertsonaiak dira.

Zer pertsonaia izan nahiko zenuke narrazio batean? Zer abentura biziko zenituzke? Zer leku eta garaitan?

3.4 Testuan, gaiarekin zerikusia duen irudiren bat erantsiko dugu. Irudiak egile-eskubiderik ez duela egiaztatuko dugu.

+ orientazio gehiago www.anayaharitza.es webgunean

– Zer iradokitzen dizu izenburuak? Entzun duzu inoiz esaldi hori? Non? – Argazki-oinari erreparatu gabe, nongo argazkia dela esango zenuke?

81

– Zer ezaugarri dituzte argazkian ageri diren eraikinek?

Ireki ikuspegia Bideo motibagarri hau unitatearen gaia aurkezteko erabil dezakegu. Bideoa www.anayaharitza.es webgunean dago eskuragarri.

– Badute loturarik argazkiak eta izenburuak?

Aurretiazko eztabaida hau erabilgarria izan daiteke 80. orrialdeko sarrera-testua irakurtzeko eta «Hausnartu eta erantzun» ataleko galderei erantzuteko.

ZER IKASIKO DUZUN Atal honetan unitateko eduki nagusiak aurkezten dira, liburua osatzen duten hiru bloketan sailkatuta: «Komunikatu», «Ezagutu hizkuntza» eta «Ezagutu literatura». Hiru testutxo horiek irakurtzea aukera ona izan daiteke unitateko edukiak nolabait aurreratzeko eta ikasleek lehendik ikasitakoarekin loturak egiteko.

IKASKUNTZA-EGOERA LITERATURA-BIDAIA Lehen hiruhilekoko 3. unitatean liburutegia landu genuen, eta ikasleek aukera izan zuten hainbat motatako testuak ezagutzeko. Hori dela eta, unitate honetan literatura-bidaia txiki bat egiteko eskatuko diegu ikasleei. Umetan eta gaztetan irakurritako liburuak gogoratzeko eskatuko diegu, hain zuzen ere. Ideia interesgarria izan daiteke etxeko liburutegian bilatzea eta oroimen-ariketa bat egitea. Ondoren, gustatu zaizkien liburuak zerrendatzeko eskatuko diegu.

LANKIDETZA-ARBELA SORTUKO DUGU Taldeka jarrita, ikasleek lankidetza-arbela bat sortu beharko dute. Horretarako, ezinbestekoa izango da IKT-tresna egoki bat aukeratzea, eta tresna horren erabilera-tutoriala ikuskatzea. Azkenik, lanean hasiko dira.

INFORMAZIOA BILATUKO DUGU Ikasleek aukeratutako liburuei buruzko informazioa bilatu dute sarean: izenburua, egilea, argitaletxea, irudigilea… Ondoren, liburuaren sinopsia eta iritzia azalduko dituzte. Gure ikasleen irakurle-nortasuna sustatuko dugu horrela.

+ orientabide gehiago www.anayaharitza.es webgunean

31

U4

1

Komunikatu Irakurgaia

Eko eta Nartziso

tu Komunika

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Zer irakurriko duzun Entzun duzu inoiz nartzisista hitza?

Badakizu zer esan nahi duen?

Greziako antzinako mito honek argituko dizu. Gaurkotasun handiko mitoa da, zalantzarik gabe.

Eko eta Nartziso

—Zara… atzetik… —erantzun zuen ninfak.

Nartziso gazte bat zen eder-ederra, eta ninfa eta dontzeila guztiak zituen maiteminduta. Haren atzetik ibiltzen ziren denak; baina berak, inor maite ez zuenez, erdeinuzko hitzak esaten zizkien.

Nartzisok hizketan jarraitu zuen, baina ninfak ezin izan zion ezer azaldu.

Basoko animaliak hari laguntzera etorri ziren, eta Eko guztiz maiteminduta zuela adierazi zioten. Ninfa zain gelditu zen, irrikaz… baina Nartzisoren barre izoztuak urratu egin zion bihotza.

Ninfa: neska eder baten itxura duen jainkosa, ibai eta basoetan bizi dena.

—Tuntuna!—esan zuen.

Kalakari: berritsua, hitzontzia.

Nartzisoren zabarkeriaz atsekabetuta, Ekok ihes egin zuen haitzulora, eta bertan hil zen bihozminez, gazte harroputzaren azken hitzak behin eta berriro xuxurlatuz:

Limurtu: norbait amarruz maitemindu.

Jaio zenean, gurasoek Nartzisoren etorkizunaz galdetu zioten Tiresias aztiari; hark erantzun zien haurra zahartzarora iritsiko zela, bere burua inon begiesten ez bazuen. Hortaz, Nartzisoren irudia islatu zezaketen ispilu eta gauza guztiak kendu zituzten haren aurretik.

Eko basoko ninfarik politena zen, zeharo kalakaria eta ausarta. Baina Herak, Zeusen emazteak, zigortu egin zuen. Eko Herarekin berriketan ibiltzen zen, bere ahots ederraz istorio zoragarriak kontatzen, Zeus basoko ninfak limurtzen zebilen artean. Amarruaz konturatu zenean, Hera sutan jarri zen eta zigor latza ezarri zion Ekori: handik aurrera ez zuen mintzamenik izango, eta solaskidearen azken hitzak errepikatuko zituen beti. Lotsatuta, ninfa basoko haitzulo sakon batean ezkutatu zen.

Egun batez Nartziso haitzuloaren aurretik igaro zen eta Eko guztiz liluratu zuen, baina ninfa ez zen hurbiltzera ausartu, mintzamenik ez zuelako.

➜

Irakurgaia www.anayaharitza.es

Nartzisok xarmagarri iritzi zion egun hartako ibilaldiari, eta biharamunean ere handik iragan zen. Eko zain zegoen eta atzetik jarraitu zion, urrunetik, Nartziso ez konturatzeko; hala ere, ustekabean adartxo bat zapaldu, eta karraskak ohartarazita, Nartzisok ikusi egin zuen.

Hiztegia

Begietsi: zerbaiti arretaz begiratu.

Ernamuindu: loratu, sortu.

—Tuntuna… tuntuna… tun… tuna...

Nartzisok beste hainbat ninfa eta dontzeila ere iraindu zituen, eta haiek mendeku hartzeko eskatu zieten jainkoei. Horrela, justiziaren eta elkartasunaren jainkosak, Nemesisek, urmael batera erakarri zuen Nartziso ehizaldi baten ostean, egun sargoria baitzen, eta gaztea uretara hurbildu zen egarria asetzeko asmoz.

Edateko zorian, bere burua ikusi zuen uretan islatuta. Irudiak aztoratuta utzi zuen, eta, hartaz maiteminduta, bizkarra eman zien munduko gauza guztiei.

Hantxe bertan hil zen: gosez, diote batzuek, begiak irudi hartatik aldendu ezinik; itota, dio beste zenbaitek, irudia musukatu nahirik uretara erori ondoren.

Gaztea hil zen lekuan nartziso deritzon lore bikain bat ernamuindu zen, bere burua ibaiertzetako uretan etengabe islatzen duena.

—Zertan ari zara? Zergatik zatoz nire atzetik? —galdetu zion.

webgunean entzun dezakezu.

Erdeinu: gutxiespena.

Greziako antzinako mitoa.

82

83

Irakurgaiaren audioa Eko eta Nartzisoren mitoaren testua entzungai dago www.anayaharitza.es webgunean.

U4

ULERMENA

IKASI HITZAK

Komentatu testua 1 Nolakoak dira Eko eta Nartziso? Deskribatu, laburlabur.

Bilatu informazioa

Mitologia

12 Bilatu, hiztegi elebidun batean, nola esaten den

1

oihartzun gaztelaniaz. Badu zerikusirik irakurgaiarekin?

Azaldu.

2 Zer iragarri zuen Tiresias aztiak Nartzisori buruz?

Bete zen iragarpena?

3 Nolako harremana zuten Ekok eta Herak hasieran?

6 Nola jokatu zuen Nartzisok Ekorekin? Berdin jokatzen zuen ninfa guztiekin? Azaldu.

Hausnartu testuari buruz 15

7 Azaldu nor den Nemesis eta zer eginkizun duen istorioan.

GJH. Nemesis justiziaren jainkosa da. Bidezkoa iruditzen zaizu haren jokabidea? Arrazoitu.

9 Barne- ala kanpo-narratzailea du testuak? Arrazoitu

17

erantzuna.

10 Irakurgaia narrazio-testua da, baina beste mota

azalpen-testua

argudio-testua

deskribapena

olerkia

…

Jakituriaren jainkosa

…

…

Bragi

c) Zure ustez, garrantzi handiegia ematen zaie itxurari eta irudiari gaur egun?

11 Erreparatu testuko solasaldiari: • Zer puntuazio-marka ageri da solasaldi bakoitzaren hasieran?

• Zer aditz erabiltzen du narratzaileak pertsonaia bakoitzaren hitzak azaltzeko?

Itsasoetako jainkoa

…

Neptuno

Ikasi gehiago Greziako mitoei buruz www.anayaharitza.es webguneko baliabide-bankuan.

Ulermena

tu Komunika

…

SOLUZIOAK

…

osatu eta idatzi perpaus bana:

Komentatu testua

zereal ➙ Zeres, … jainkosa kronologiko ➙ Kronos, … jainkoa Ikaro erortzen, Jacob Peter Gowy

olinpiko ➙ Olinpo, … bizi diren … eoliko ➙ Eolo, … jainkoa

1 Eko basoko ninfarik politena zen, zeharo kalakaria eta ausarta. Herak ahotsa kendu zionean,

3 Informazioa bilatuta, adierazi zer mitori dagokion artelan bakoitza: – Iruleak, Diego Velázquez.

– Europaren bahiketa, Peter Paul Rubens.

d) Nolako garrantzia ematen diozu zuk zeure itxurari? ➜

Irakurgaia narrazio-testua da, mitoa hain zuzen ere; horrela, unitateko literatura-edukia (genero narratiboaren azpigeneroak) aurreratuko dugu nolabait.

2 Erabiltzen ditugun hitz askok mitologian dute jatorria. Erreparatu,

Bilatu nartzisismo hitzaren esanahia Euskaltzaindiaren Hiztegian. Gero, taldeka jarrita, eztabaidatu:

b) Sare sozialek eta teknologiak nartzisismoa sustatzen omen dute; izan ere, jende askok bere burua goresteko erabiltzen ditu. Zer deritzozu?

Frigg

…

Marte

a) Lotu hitza eta haren esanahia irakurgaiarekin.

bateko testu zatiak ere baditu. Aukeratu eta arrazoitu, testu zatiak erabiliz.

…

…

…

lerrotan.

Erreparatu testuaren ezaugarriei

Halaber, «Zer irakurriko duzun» atala irakurriko dugu, eta nartzisismo hitzaren esanahia ezagutzen duten galdetuko diegu ikasleei. Ideia-jasa bat egin dezakegu, baita solasalditxo bat antolatu ere.

«Ulermena» ataleko 17. ariketan hitz horren esanahia sakonago lantzeko aukera izango dute, gaurkotasun handiko kontzeptua baita.

Eskandinaviar izena

…

Eros

Gerraren jainkoa

16 Zure ustez, zer irakasten digu mitoak? Azaldu, 5

8 Nola hil zen Nartziso?

…

Maitasunaren jainkoa

Interneten Ekoren eta Nartzisoren mitoari buruzko lau artelanen eta haien egileen izenak.

Erromatar izena

Zeus

Jainkoen buruaren emaztea

buruzko informazioa eta azaldu haren jatorria.

14 Mitoak inspirazio-iturri dira artistentzat. Bilatu

5 Nola egin zuten topo Ekok eta Nartzisok? Zer pentsatu zuten elkarri buruz?

Greziar izena Jainkoen burua

13 Lore askok jatorri bitxia dute. Bilatu bugainbileari

Azaldu zergatik zapuztu zen harremana.

4 Zergatik ezkutatu zen Eko haitzuloan?

Bilatu informazioa eta osatu jainko-jainkosa hauei buruzko taula:

Unitateko irakurgaia irakurtzen hasi aurretik, interesgarria izan daiteke testuaren izenburuari eta Daniel Jiménez ilustratzaileak egindako marrazki ikusgarriari erreparatzea. Testuak eta irudiak zer iradokitzen dieten galdetuko diegu ikasleei; horrela, aurrejakintzak piztu eta haien arreta erakarriko dugu. Izan ere, Eko eta Nartzisoren mitoa ondo ezaguna da mundu osoan.

– Ulises eta itsas laminak, John William Waterhouse.

4

ordea, lotsati bihurtu zen. Bestalde, Nartziso gazte eder-ederra zen, baina oso handiustea.

Lau ikasleko taldetan bildu, eta euskal mitologiari buruzko hormairudia egingo duzue. Taldekide bakoitzak elementu bat aukeratu, informazioa bilatu, idatziz laburbildu, eta argazkia ekarriko du ikasgelara.

• Pertsonaiak: Mari, Maju/Sugaar, Mikelats, Atarrabi.

• Izakiak: Tartalo, Basajaun, Gaueko, laminak.

• Lekuak: Jentilzubi, Ligiko zubia, Anboto mendia, Supelegor.

2 Tiresias aztiak Nartzisoren etorkizuna igarri zuen: zahartzarora iritsiko zela, bere burua inon

• Ikurrak: lauburua, eguzki-lorea, argizaiola, hilarriak.

Atsotitzen kutxa 5 Azaldu mitologiari buruzko atsotitz hauek:

Eko eta Nartziso, John William Waterhouse

84

«Izena duen oro da».

«Entzundako guztia ez sinetsi eta ez esan».

«Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat».

begiesten ez bazuen.

85

3 Eko Herarekin berriketan ibiltzen zen. Baina Zeusek, Heraren senarrak, Eko limurtu zuenean, GJH: 16. helburua 15. ariketan, justizia kontzeptuari buruz hausnartzeko aukera izango dugu. Munduan dauden justiziaarazoez mintzatu gaitezke.

Hezkuntza emozionala Nartzisismoak gaur egungo gazteen artean sortzen dituen arazoez mintzatuko gara, batez ere teknologia berrien testuinguruan. 17. ariketan proposatutako eztabaida aukera aproposa izan daiteke ikasleek beren buruaz duten irudia eta pertzepzioa aztertzeko, baita autoestimua lantzeko ere.

Ikasi gehiago Greziako mitoak sakonago lantzeko aukera izango dute ikasleek, webguneko «Ikasi gehiago» atalean.

Gozatu arteaz 84. orrialdean John William Waterhouse britainiar margolariaren Eko eta Nartziso margolana dago.

M a rg o l a n a l o t u t a d a g o o r r i a l d e b e re ko 1 4 . ariketarekin. Aukera ona izan daiteke egileari eta Prerrafaelismoari buruz hitz egiteko. Egile beraren beste margolan bat izango dugu 89. orrialdean.

Hera haserretu eta euren arteko harremana zapuztu zen.

4 Eko haitzuloan ezkutatu zen Herak ahotsa kendu ziolako, eta horrek lotsatuta sentiarazten zuelako.

5 Ekok haitzulo batean aurrean ikusi zuen Nartziso, eta hartaz guztiz maitemindu zen. Nartzisok Eko ikusi zuenean, ez zuen ulertzen zergatik errepikatzen zituen bere hitzak.

6 Nartzisok barre egin zion Ekori, ia ahotsik ez zuelako. Beste hainbat ninfa eta dontzeila ere iraindu zituen.

7 Nemesis antzinako greziarren justiziaren eta elkartasunaren jainkosa zen. Istorio honetan, Ekori mendekua hartzen lagundu dio, Nartziso zigortuz.

8 Nartzisok ezin zuen bere irudia inon islatuta ikusi, oso handiustea zelako. Hori dela eta, ispilu guztiak kendu zizkioten. Baina egun batean, laku batean bere irudia ikusi eta bere buruaz maitemindu zen. Ezin izan zion bere irudiari begiratzeari utzi. Bere heriotza horrekin dago lotuta, baina ez dago argi nola hil zen, bertsio anitz baitaude: gosez, diote batzuek, begiak irudi hartatik aldendu ezinik; itota, diote beste batzuek, irudia musukatu nahirik uretara erori ondoren.

Erreparatu testuaren ezaugarriei

9 Kanpo-narratzailea du testuak, ez baitu istorioan parte hartzen.

10 Deskribapena. Ekoren eta Nartzisoren itxura eta izaera deskribatzen dira testuan.

11 – Solasaldi bakoitzaren hasieran marra luzea ageri da.

– Narratzaileak galdetu, erantzun edota esan aditzak erabiltzen ditu.

Bilatu informazioa

12 Eco. Bai, zerikusia du irakurgaiarekin, Ekok, pertsonaietako batek, hitzen bukaera errepikatzen duelako, oihartzunak bezala.

13 Bugainbilea landare bat da, Nyctaginaceae familiakoa. Jatorriz, Hego Amerikako oihan tropikaletakoa da. Europara, Louis Antoine de Bougainville frantziar esploratzaileak ekarri zuen. Etxe-aurreak apaintzeko erabiltzen da. Zuhaixka igokaria da, 1 eta 12 m bitarteko garaiera izan dezake eta hosto berde ilun eta distiratsuak ditu.

32

14 Erantzun irekia. Adibideak: – Eko eta Nartziso (John William Waterhouse, 1903).

– Nartziso eta Eko (Solomon Joseph Solomon, 1895).

– Eko eta Nartziso (Nicholas Poussin, 1630 inguru).

– Nartzisoren heriotza (François-Xavier Fabre, 1814).

Hausnartu testuari buruz

15 Erantzun irekia.

16 Erantzun irekia. Adibidea: Mitoak erakusten digu ez dugula harroputzak izan behar, apaltasuna eta besteekiko errepestua ezinbestekoak baitira bizitzan.

17 Nartzisismo: Norberaren burua gehiegi mirestea, norberarengan arreta gehiegi jartzea. a) Nartzisismo hitza irakurgaiko Nartziso pertsonaiaren izenetik dator, pertsonaia benetan handiustea baitzen eta bere burua gehiegi maite baitzuen. Horregatik, gaur egun, hori egiten dutenen pertsonei nartzisista esaten zaie. b) Erantzun irekia. c) Erantzun irekia.

U4

ULERMENA

IKASI HITZAK

Komentatu testua

Bilatu informazioa

Mitologia

1 Nolakoak dira Eko eta Nartziso? Deskribatu, labur-

12 Bilatu, hiztegi elebidun batean, nola esaten den

1

labur.

Bete zen iragarpena?

3 Nolako harremana zuten Ekok eta Herak hasieran?

zuten elkarri buruz? zuen ninfa guztiekin? Azaldu.

7 Azaldu nor den Nemesis eta zer eginkizun duen istorioan.

Gerraren jainkoa

Hausnartu testuari buruz 15

GJH. Nemesis justiziaren jainkosa da. Bidezkoa iruditzen zaizu haren jokabidea? Arrazoitu.

9 Barne- ala kanpo-narratzailea du testuak? Arrazoitu

17

erantzuna.

10 Irakurgaia narrazio-testua da, baina beste mota

azalpen-testua

argudio-testua

deskribapena

olerkia

b) Sare sozialek eta teknologiak nartzisismoa sustatzen omen dute; izan ere, jende askok bere burua goresteko erabiltzen ditu. Zer deritzozu? c) Zure ustez, garrantzi handiegia ematen zaie itxurari eta irudiari gaur egun?

• Zer puntuazio-marka ageri da solasaldi bakoitzaren hasieran?

• Zer aditz erabiltzen du narratzaileak pertsonaia bakoitzaren hitzak azaltzeko?

Ikasi gehiago Greziako mitoei buruz www.anayaharitza.es webguneko baliabide-bankuan.

…

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

…

Jakituriaren jainkosa

…

…

Bragi

Itsasoetako jainkoa

…

Neptuno

…

Atal honen helburua mitologiari buruzko lexikoa sakontzea da. Euskal mitologia ez ezik, munduko beste mitologia batzuetako lexikoa ikasiko dugu. Halaber, mitologia artisten inspirazio-iturri oparoa izan dela ikusiko dute ikasleek, batez ere arteari dagokionez. 3. ariketan aipatzen diren artelanak zehatzago aztertzea proposatzen dugu.

kronologiko ➙ Kronos, … jainkoa Ikaro erortzen, Jacob Peter Gowy

olinpiko ➙ Olinpo, … bizi diren … eoliko ➙ Eolo, … jainkoa 3 Informazioa bilatuta, adierazi zer mitori dagokion artelan bakoitza: – Iruleak, Diego Velázquez.

– Europaren bahiketa, Peter Paul Rubens.

d) Nolako garrantzia ematen diozu zuk zeure itxurari? ➜

Frigg

…

Marte

zereal ➙ Zeres, … jainkosa

Bilatu nartzisismo hitzaren esanahia Euskaltzaindiaren Hiztegian. Gero, taldeka jarrita, eztabaidatu: a) Lotu hitza eta haren esanahia irakurgaiarekin.

bateko testu zatiak ere baditu. Aukeratu eta arrazoitu, testu zatiak erabiliz.

11 Erreparatu testuko solasaldiari:

…

…

…

osatu eta idatzi perpaus bana:

lerrotan.

Erreparatu testuaren ezaugarriei

Eskandinaviar izena

…

Eros

2 Erabiltzen ditugun hitz askok mitologian dute jatorria. Erreparatu,

16 Zure ustez, zer irakasten digu mitoak? Azaldu, 5

8 Nola hil zen Nartziso?

…

Maitasunaren jainkoa

Interneten Ekoren eta Nartzisoren mitoari buruzko lau artelanen eta haien egileen izenak.

Erromatar izena

Zeus

Jainkoen buruaren emaztea

buruzko informazioa eta azaldu haren jatorria.

14 Mitoak inspirazio-iturri dira artistentzat. Bilatu

5 Nola egin zuten topo Ekok eta Nartzisok? Zer pentsatu 6 Nola jokatu zuen Nartzisok Ekorekin? Berdin jokatzen

Greziar izena Jainkoen burua

13 Lore askok jatorri bitxia dute. Bilatu bugainbileari

Azaldu zergatik zapuztu zen harremana.

4 Zergatik ezkutatu zen Eko haitzuloan?

Bilatu informazioa eta osatu jainko-jainkosa hauei buruzko taula:

oihartzun gaztelaniaz. Badu zerikusirik irakurgaiarekin?

Azaldu.

2 Zer iragarri zuen Tiresias aztiak Nartzisori buruz?

– Ulises eta itsas laminak, John William Waterhouse.

4

tu Komunika

Ikasi hitzak: mitologia

Lau ikasleko taldetan bildu, eta euskal mitologiari buruzko hormairudia egingo duzue. Taldekide bakoitzak elementu bat aukeratu, informazioa bilatu, idatziz laburbildu, eta argazkia ekarriko du ikasgelara.

• Pertsonaiak: Mari, Maju/Sugaar, Mikelats, Atarrabi.

• Izakiak: Tartalo, Basajaun, Gaueko, laminak.

• Lekuak: Jentilzubi, Ligiko zubia, Anboto mendia, Supelegor.

• Ikurrak: lauburua, eguzki-lorea, argizaiola, hilarriak.

SOLUZIOAK

Atsotitzen kutxa 5 Azaldu mitologiari buruzko atsotitz hauek:

Eko eta Nartziso, John William Waterhouse

84

«Izena duen oro da».

«Entzundako guztia ez sinetsi eta ez esan».

«Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat».

85

1

Gozatu arteaz 85. orrialdean Jacob Peter Gowy margolariaren Ikaro erortzen artelana dago. Ikasleek artearen eta mitologiaren arteko loturak egiten jarraituko dute.

Ikaroren mitoari buruz zer dakiten galdetuko diegu ikasleei.

IKT Ikasleek Greziako, Erromako eta Eskandinaviako jainko-jainkosei buruzko informazioa bilatuko dute sarean.

Ekintzailetza Ikasleek euskal mitologiari buruzko horma-irudia egingo dute, taldeka. Ekimena, sormena eta lankidetza sustatzeko aukera paregabea izan daiteke ariketa hau.

Greziar izena

Erromatar izena

Eskandinaviar izena

Jainkoen burua

Zeus

Jupiter

Odin

Jainkoen buruaren emaztea

Hera

Juno

Frigg

Maitasunaren jainkoa

Eros

Venus

Freyja

Gerraren jainkoa

Ares

Marte

Tyr

Jakituriaren jainkoa

Atenea

Minerva

Bragi

Itsasoetako jainkoa

Poseidon

Neptuno

Njörðr

2 – Zeres, nekazaritzaren jainkoa.

– Kronos, denboraren jainkoa.

– Olinpo, jainko-jainkosak bizi diren lekua.

– Eolo, haizearen jainkoa.

3 – Iruleak: Aracneren mitoa.

– Europaren bahiketa: Europaren kondaira.

– Ulises eta itsas laminak: Odisearen mitoa.

4 Ikasleek taldeka egingo dute horma-irudia.

ATSOTITZEN KUTXA

5 – «Izena duen oro da»: nahiz eta gauza batzuk fikzioa izan eta benetakoa ez izan, nolabait, existitzen dira, gure bizitzan dauden kondairak direlako.

– «Entzundako guztia ez sinetsi eta ez esan»: informazio guztia iragazi behar da; benetakoa ote den berretsi behar da.

– «Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat»: hildakoak bakean utzi.

33

1

U4

Komunikatu

Komunikazioa

Narrazio-testuak: nola idatzi solasaldiak

ARIKETAK

Solasaldia bi pertsona edo gehiagoren arteko hizketaldia da.

1 Irakurri arretaz solasaldia eta erantzun galderei.

Solasaldirik ohikoenak ahozkoak dira; baina idazleek ere, narrazio-testuetan, sarri erabiltzen dituzte pertsonaien hitzak adierazteko. Bi modu daude horretarako: estilo zuzena eta zehar-estiloa.

Pertsonaiek esaten dutena hitzez hitz adierazten da:

Ahoz ari garenean, ahotsa moldatuz eta ahots-tonuak erabiliz adierazten ditugu hitz egiteko txandak.

zioenaz

Taldeka interpretatu. Berridatzi testu hau, pertsonaiaren pentsamenduak komatxoen artean jarriz:

—Zer dela eta ikusi nahi zenituen piramideak?

—galdetu zion.

Vera Caythorn-ek, ikasturte gogor baten ostean nekaturik, esan zuen bere baitan: Lanposturen bat lortuko banu itxurazko eskolaren batean…

Merkataria, bien bitartean, hausnartzen ari zen.

Estilo zuzena Gogoratu

2

mutilak

—Beti hitz egin didatelako haiei buruz —erantzun zuen mutilak.

• Hitz egiteko txandak markatzeko, marra luzea (—) erabiltzen da.

Kopeta zimurtu zion aurreko gizonari. Altua zen; aurpegia beltzarana zuen, begi argiak.

—Ez dut inor ezagutzen piramideak ezagutzearren basamortua zeharkatzeko prest dagoenik —esan zion merkatariak—. Harriz egindako mendiak besterik ez dira.

• Oharrak egiteko ere (nork hitz egin duen adierazteko, etab.) marra luzea (—) erabiliko dugu, eta komunikazio-aditzak: esan, adierazi, aitortu, erantzun, iradoki, jarraitu…

• Pertsonaien pentsamenduak idazteko, komatxoak («») erabil daitezke.

—Ez duzu inoiz amets egin bidaian zoazela? —esan zuen mutilak.

Esate baterako:

Marinel guztiok bildu ondoren, hau galdetu zigun Ahab-ek: —Zer egiten duzue balea bat ikusten duzuenean?

—Oihuka hasten gara, adiskideak jakinaren gainean jartzeko! —erantzun zuten hogei marinel inguruk.

—Ondo! —esan zuen Ahabek. Eta, zer egiten duzue gero?

—Txalupetan balearen atzetik joan! […]

—Zelatariok—jarraitu zuen—, ez ahaztu nire aginduak balea zuriari buruz.

Begira! —txanpon handi eta distiratsu bat erakutsi zigun—. Bekoki zimurra, masailezur okerra eta arpoi-zauri asko dituen balea zuri bat ikusten duenak urrezko ontza hau irabaziko du!

Apustu egingo nuke gizon hau munduko zenbait leku interesgarritan izan dela, pentsatu zuen Verak.

Narrazio-testuak: nola idatzi solasaldiak

tu Komunika

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Agatha Christie, Eta ez zen alerik ere geratu. Igela.

3 Osatu perpausak komunikazio-aditz hauekin: azaldu, oihukatu, itaundu, onartu, iradoki.

Paulo Coelho, Alkimista. Txalaparta.

a) —Agian jertse hau erosi beharko zenuke — … zidan amak. b) —Badakizu nor den, ezta? — … zidan. c) —Ekitaldi nagusia ekainaren 2an izango da — … zuen eskolako zuzendariak. d) —Neuk hartu ditut gozokiak — … zuen umeak.

Atal honen helburua ikasleek narrazio-testuetan sakontzea da. Solasaldiak transkribatzeko estrategiak izango ditugu aztergai.

e) —Lagundu! Sua! —… zuen, ikaratuta.

4

Herman Melville, Moby Dick. Anaya (moldatua).

Berridatzi solasaldi hau, estilo zuzena eta zeharestiloa erabiliz:

Zehar-estiloa

Orbeatarrak

Narratzaileak zeharka adierazten ditu pertsonaien hitzak. Ez dira bereizten solasaldiak, ez baita marra luzerik jartzen. Komunikazio-aditzak erabiltzen dira, hirugarren pertsonan, eta horiek -(e)la konpletiboa dute beti mendean.

Adibidez:

SOLUZIOAK

Markel

Kaixo guztioi! Igandean amonaren eguna da. Zer opari egingo diogu aurten ilobok?

Gau hartan Zirze jainkosarekin hitz egin nuen, eta zer agindu zidan gogoratu nion. Jainkosak bete egin zuen hitza: esan zigun jauregian jango genuela eta biharamunean itsasoratuko ginela.

Antzinako argazkien bilduma egitea eta denok sinatzea proposatzen dut.

Homero, Odisea. Edebé (moldatua).

1 a) Solasaldia estilo zuzenean idatzita dago.

Martine

Ideia bikaina! Laguntza eskatu beharko diogu norbaiti. Nork ote ditu antzinako argazkiak?

a) Nola dago idatzita solasaldia? b) Zein dira pertsonaiak? Azaldu zeri buruz ari diren. c) Zer aditz erabili dira adierazteko? Idatzi.

pertsonaien

hitzak

d) Asmatu jarraipena, pertsonaia bakoitzari hitz egiteko beste bi txanda emanez.

Galder

Opari polita iruditzen zait!

Aitari galdetuko diot argazkiei buruz. Idatziko dizuet zerbait dakidanean.

86

87

b) Pertsonaiak merkatari bat eta mutil bat dira. Piramideei buruz ari dira. c) Galdetu, erantzun edota esan aditzak erabiltzen dira.

Hizkuntza-plana

d) Erantzun irekia.

Ikasleek hizkuntza-trebetasun guztiak martxan jarri beharko dituzte 4. ariketako watsapp-solasaldia estilo zuzenean eta zehar-estiloan berridazteko.

2 Vera Caythorn-ek, ikasturte gogor baten ostean nekaturik, esan zuen bere baitan: «Lanposturen bat lortuko banu itxurazko eskolaren batean...». Kopeta zimurtu zion aurreko gizonari. Altua zen; aurpegia beltzarana zuen, begi argiak. «Apustu egingo nuke gizon hau munduko zenbait leku interesgarritan izan dela», pentsatu zuen Verak.

3 a) iradoki b) itaundu c) azaldu d) onartu e) oihukatu

4 Estilo zuzenean —Kaixo guztioi! —agurtu zuen Markelek. —Zer opari egingo diogu aurten ilobok? —galdetu zuen.

—Antzinako argazkien bilduma egitea eta denok sinatzea proposatzen dut. —erantzun nuen.

—Ideia bikaina! —esan zuen Martinek. —Laguntza eskatu beharko diogu norbaiti. Nork ote ditu antzinako argazkiak?

—Opari polita iruditzen zait! —erantsi zuen Galderrek. —Aitari galdetuko diot argazkiei buruz.

Idatziko dizuet zerbait dakidanean.

Zehar-estiloan Markelek agurtu gintuen. Igandean amonaren eguna dela gogoratu zigun, eta ilobok zer oparituko genion galdetu zigun. Nik antzinako argazkien bilduma egitea eta denok sinatzea proposatu nuen. Martineri ideia bikaina iruditu zitzaion, baina norbaiti laguntza eskatzea iradoki zuen. Antzinako argazkiak nork ote zituen galdetu zuen. Galderri (nire proposamena) opari polita iruditu zitzaion. Aitari argazkiei buruz galdetuko ziola esan zuen, eta, zerbait jakitekotan, idatziko zigula esan zigun.

U4

Komunikazio-lantegia

Solasean

IPUIN-JAIALDIA

mitoari buruz: a) Zer kontatzen du mitoak?

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

b) Zer dio giza jokabideei buruz?

5 Pincoya Txileko pertsonaia mitologiko bat da: a) Bilatu informazioa hari buruz: nola sortu zen, zer botere dituen…

Urtero-urtero, Munduko Kulturen Jaialdia egiten duzue ikastetxean, munduko beste kultura batzuk ezagutzeko. Horretarako, ikasturte bakoitzean jarduera bat antolatzen da: sukaldaritza-txapelketak, munduko jolasak, hizkuntzen ginkana…

b) Munduan badira beste pertsonaia mitologiko batzuk. Bilatu informazioa eta adierazi nongoak diren honako hauek:

Selkie

Aurten, Euskarako irakasleak proposatuta, munduko ipuinak ezagutzeko aukera izango duzue. Beste herrialde batzuetako herri-ipuinak, kondairak eta mitoak ikertzeaz gain, ipuin-kontalari ere izango zarete egun batez. Aurrera, bada!

B

Xana

Maruxaina Lilith

6 Amatea benetako zuhaitza da. Bilatu informazioa eta idatzi haren fitxa koadernoan: izen teknikoa, ezaugarriak, bizilekua…

C

Uhandrea, John

.

William Waterhouse

Ipuin-kontalarien saioa 7 Lauko taldetan jarrita, ipuin-kontalarien saioa prestatuko duzue:

Entzun 1

Ideia-biltzarra. Entzun munduko hiru kontakizun eta adierazi zeini dagokion goiko marrazki bakoitza.

Arrazoitu erantzuna.

a) Aukeratu kontinente bat, zuotako bakoitzak, eta bilatu hango mito, kondaira edo ipuin bat Interneten edo liburutegian. b) Idatzi paper batean.

3 Aztertu Pandoraren mitoaren ezaugarriak.

2 Erantzun galdera hauei:

EGITURA

• Zer herrialdetakoa da istorio bakoitza?

c) Aukeratu elementu grafikoak (irudiak, bideoak…), aurkezpena erakargarria izan dadin.

PERTSONAIAK

8 Hasi da ipuin-kontalarien saioa!

• Hiru kontakizunetatik, zein da mitoa? Zergatik?

• Bakoitzak bere ipuina irakurriko die taldekideei. Kontuan hartu eskuineko laukiko gomendioak.

• Zer eskatu zioten jainkoek Pandorari?

1. mailakoak

• Zer gertatu zen Pandorak kutxa ireki zuenean?

• Taldekideek lana ebaluatuko dute, baliabide-bankuan dagoen errubrika erabiliz.

• Nolako ezaugarriak ditu amateak?

• Amateari buruzko zer aholku eman die kontalariak entzuleei?

• Zer itxura du Pincoyak?

• Zer lotura du Pincoyaren dantzak arrantzarekin?

Hasiera: ...

Amaiera: ...

9 2. mailakoak

Korapiloa: ...

➜

88

Ipuin-kontalarien saioak ohikoak dira liburutegi eta kultura-etxeetan. Demagun herriko kultura-etxeko arduradunak zaretela. Proposatu jarduerak eta antolatu hilabeteko programazioa.

Deskargatu ipuin-kontalarien saioa ebaluatzeko errubrika

www.anayaharitza.es webguneko baliabide-bankuan.

IPUIN-KONTALARIEN SAIORAKO GOMENDIOAK 1. Ikasi ondo zure istorioa. Ez duzu zertan buruz ikasi: garrantzitsuena grinaz kontatzea da.

2. Egin saioak etxean.

3. Hitz egin ozen eta argi.

Komunikazio-lantegia unitateko gaia lantzen jarraitzeko proposamen erakargarria da. Atal honetako entzungaiaren eta jardueren bitartez, ikasleek komunikazio-trebetasun nagusiak indartuko dituzte, bereziki ahozkotasuna. Izan ere, munduko ipuinak, mitoak eta kondairak kontatuko dituzte ikasleek, ahoz, ipuin-kontalarien saio batean. Talde-lana eta lankidetza ere lantegiaren beste bi gako izango dira.

4. Erabili ahots-tonuak harridura, poza, ikara… adierazteko.

5. Egin gorputz-keinuak ahoz esaten duzuna indartzeko.

6. Begiratu entzuleei.

89

Entzungaia Komunikazio-lantegiari dagokion entzungaia www. anayaharitza.es webgunean dago.

Lankidetza: ideia-biltzarra Lankidetza-teknika honen bitartez, ikasle guztiek azalduko dute beren iritzia. Garrantzitsuena parte hartzea eta gainerakoen txandak errespetatzea izango da.

34

tu Komunika

4 Binaka jarrita, hausnartu Pandoraren

Komunikazio-egoera: Munduko Kulturen Jaialdia A

Komunikazio-lantegia: Ipuin-jaialdia

AUDIOAREN TESTUA Pandoraren jakin-mina Ezkontza-oparien artean, kutxatxo bat zegoen; jainkoek hura inoiz ez irekitzeko esan zieten.

Baina Pandora ikusbera hutsa zen, eta kutxari begira zebilen beti, bere buruari barruan zer ote zegoen galdezka.

Egun batez, luzaro hausnartu ondoren, kutxa pixka bat irekitzea erabaki zuen, ezer gertatuko ez zelakoan. Hortaz, ireki eta barrura begiratu zuen. Halako batean, hodei moduko batek gizakien gaitz guztiak atera zituen kutxatik: zahartzaroa, gaixotasuna, txirotasuna, grina txarrak, eromena… Epimeteoren eta emaztearen gorputzetan sartu ziren denak, eta, haien bidez, giza arraza guztira hedatu ziren.

Gozatu arteaz 89. orrialdean John William Waterhouse margolariaren margolariaren Uhandrea margolana dugu. Artistari buruz lehenago esan duguna gogora ekarri, eta artelan honekin lotuko dugu.

O rientazio akademikoa eta lanbide-orientazioa Kulturaren eremuan ere lan-aukera ugari daudela ikusiko dute ikasleek. Kultura-etxeko arduradunen lekuan jarri beharko dute eta kultura-programazio txiki bat antolatu beharko dute.

Errubrika Ikasleek ipuin-kontalarien saioa ebaluatzeko errubrika aurkituko dute www.anayaharitza.es webguneko baliabide-bankuan.

Pandorak, izututa, ahalik eta azkarren itxi zuen kutxa, eta gauza on bakar bat gelditu zen barruan gordeta: itxaropena. Harrezkero, itxaropenak adorea ematen die gizakiei kutxatik irtendako gaitz guztien aurka.

Amatea Amatea zuhaitz itsusi bat da; hain itsusia, ezen beldurra ematen baitu. Enbor lodi-lodia eta itxuragabea du, erpeen moduko konkorrak eta adarrak dituena.

Ez du ez lorerik ez fruiturik ematen. Gauerdian lore bakar bat ernetzen da haren adaburuan.

Lore hori hartzen duenak nahi duen guztia lortzen omen du. Baina arazo bat dago: lorea deabruarena da eta harekin borrokatu behar da hartzeko.

Deabrua oso boteretsua da eta berak irabazten du beti borroka; beraz, lorea ez ezik, galtzaileen arimak ere eramaten ditu.

Zuhaitz hori ikusiz gero, nik neuk aurrerantz jarraituko nuke.

Pincoya Ikusi duten txiletar arrantzaleek diotenez, Pincoya emakume eder bat da, zinez galanta; azal zuri-zuria du, eta ile hori, luze eta trinkoa. Hobeto esanda, erdi emakumea da, gerritik behera arrain-itxura baitu. Hain zuzen ere, itsaslamina da.

Uretatik irten eta itsasora begira dantza egiten duenean, arrantza ugaria izaten da, eta horrek guztiz pozten ditu arrantzaleak. Baina dantza hondartzara begira egiten badu, arrainak uxatzen ditu eta arrantzaleen sareak hutsik gelditzen dira.

Pincoyak alaitasuna maite du; hori dela eta, arrantzaleek abestu eta dantza egiten dute sareak arrainez betetzeko.

Pincoyak gauez kantu eztiak egiten baditu, entzule guztiak sorginduta geratzen dira.

SOLUZIOAK Entzun

1 A: Pincoya; B: Pandoraren jakin-mina; C: Amatea.

2 •P andoraren jakin-mina Greziakoa da; Amatea El Salvadorreko herri-ipuina; eta Pincoya Txileko istorioa.

•P andoraren jakin-mina da mitoa, munduko gaitzak nola sortu ziren azaltzen duelako antzinako zibilizazio baten mitologiaren ikuspuntutik.

• Jainkoek Pandorari ezkontza-oparien artean zegoen kutxa ez irekitzeko eskatu zioten.

•P andorak kutxa ireki zuenean barruan zeuden gaitz guztiak atera, eta mundutik hedatu ziren: zahartzaroa, gaixotasuna, txirotasuna, grina txarrak, eromena...

•A matea zuhaitz itsusi bat da; hain itsusia, ezen beldurra ematen baitu. Enbor lodi-lodia eta itxuragabea du, erpeen moduko konkorrak eta adarrak dituena. Ez du lorerik eta ez du fruiturik ematen. Gauerdian lore bakar bat ernetzen da haren adaburuan.

• Zuhaitz hori ikusiz gero, handik alde egitea iradokitzen die narratzaileak irakurleei.

•P incoya emakume eder bat da, zinez galanta; azal zuri-zuria du, eta ile hori, luze eta trinkoa.

Erdi emakumea da, gerritik behera arrain-itxura baitu. Hain zuzen ere, itsaslamina da.

• Uretatik irten eta itsasora begira dantza egiten duenean, arrantza ugaria izaten da, eta horrek guztiz pozten ditu arrantzaleak. Baina dantza hondartzari begira egiten badu, arrainak uxatzen ditu eta arrantzaleen sareak hutsik gelditzen dira. Pincoyak alaitasuna maite du; hori dela eta, arrantzaleek abestu eta dantza egiten dute sareak arrainez betetzeko.

3

EGITURA

Hasiera: Pandorak kutxa ikusi zuen ezkontza oparien artean. Jainkoek ez irekitzeko esan zioten.

PERTSONAIAK

Korapiloa: Pandorak kutxa pixka bat ireki zuen.

Munduko gaitz guztiak kutxatik irten ziren.

1. mailakoak: Pandora.

Amaiera: Izututa, Pandorak azkar itxi zuen kutxa. Gauza on bakar bat geratu zen gordeta: itxaropena.

2. mailakoak: Epimeteo eta greziar mitologiako jainkoak.

35

Solasean

4 a) Mitoak gure munduko gaitzen sorrera kontatzen du. b) Giza jokabideei buruz dio jakin-min gehiegi izatea, batzuetan, kaltegarria izan ahal zaigula.

5 a) Pincoya Txile hegoaldeko Chiloé uhartediko mitologiako irudizko itsas izaki bat da.

Emakume gazte eta oso eder baten itxura du, ile hori luzea duena. Kondairak dioenez, itsasoaren sakonetik agertzen da, sagarzo-jantzi batez erdi jantzita, eta, bere dantzaren orientazioaren bidez, ondorengo denboraldian arrantza ugaria edo urria izango den adierazten du. b) • Selkie: Zeltar eta eskandinaviar mitologian, selkieak botere bereziak dituzten izaki mitologikoak dira. Eskoziako Ipar Uharteetako herri ipuinetan eta mitologian ageri dira nagusiki, eta herri-ipuin asko selkie emakumeei buruzkoak izaten dira.

• Maruxaina: Elezaharrak dioenez, Galiziako kostaldeko uraren azpian gaztelu bat dago, eta Maruxaina uhandrea bizi da han. Batzuek esaten dute uhandre ona dela eta bere jakinduria erabiltzen duela marinelak itsasoko gorabeherez ohartarazteko. Beste batzuek, ordea, uhandre txarra dela diote, eta xarmak marinelak sorgintzeko eta liluratzeko erabiltzen dituela uste dute; horien erruz, marinelak itsasoan galdu, eta gainerako egunak haiekin eman ohi dituzte.

• Xana: Asturiasko ur-jauzietan zein iturrietan egoten diren maitagarriak dira xanak.

Normalean altxorrak gordetzen dituzte ur azpian. Edertasun handiko neska gazteak izaten dira, ile eta begi argiak dituzte, urrezko orraziz ilea orrazten dute eta gizonak haien edertasunez eta altxorrei buruz hitz eginez engainatzen dituzte. San Juan gauean, taldean bildu, eta dantza egiten dute.

• Lilith: Mesopotamiako mitologiako pertsonaia da. Limurtzailea, gizonei egiten die eraso, batez ere lo daudenean. Eva baino lehenagokotzat hartzen dute askok.

6 Amatearen izen teknikoa Ficus insipida da. Ameriketako herri indigenen artean hainbat erabilera dituen Ficus generoko zuhaitz espezie bat da. Mexikon, Guatemalan, El Salvadorren eta Hondurasen amate deitzen zaio, Kolonbian chibecha gisa ezagutzen da, Panaman eta Perun higueron eta Perun eta Bolivian begé. Costa Rican ibaiko chilamate esaten zaio, eta Nikaraguan, chilamate.

Ipuin-kontalarien saioa

7 Erantzun irekia.

8 Erantzun irekia.

9 Erantzun irekia.

1

U4

Komunikatu

Hizkuntza eta gizartea

Aldaera sozialak

Hizkuntza-aldakortasuna Hiztunok ez dugu hizkuntza beti era berean erabiltzen: norekin eta non ari garen kontuan hartuz, era batera edo bestera hitz egiten dugu. Lurraldeen artean ere aldatu egiten da hizkera; bizkaitar batek eta nafar batek, adibidez, ez dute euskara bera erabiltzen.

Hizkuntzak une historiko, lurralde, gizarte-talde eta komunikazio-egoera bakoitzean dituen erabilerak hizkuntza-aldaerak dira.

Aldaera greografikoa (diatopikoa)

Aldaera soziala (diastratikoa)

bestera.

Lanbide eta arlo batzuetan argot izeneko lexiko berezia dute. Medikuek, adibidez, medikuntzaren arloko hitzak erabiltzen dituzte: biopsia, patologia…

Egoeraren araberako aldaera (diafasikoa)

Aldaera historikoak Hizkuntza batek aldaera historikoak ditu denboran zehar.

Hizkuntzak aldatu egiten dira denborarekin: hitz batzuk galdu egiten dira, zaharkituta geratzen direlako; baina, aldi berean, hitz berriak sortzen dira.

Bestalde, ortografia- eta gramatika-arauak ere aldatzen dira; hori dela eta, gaurko hiztunentzat zaila da testu zaharrak irakurtzea (Erdi Arokoak, etab.).

Aldaera geografikoak Hizkuntza batek aldaera geografikoak ditu lurraldearen arabera. Aldaera horiek dialektoak dira.

Euskararen dialektoak euskalkiak dira; euskalkien arteko desberdintasunik handienak maila fonetikoan, lexikoan eta morfosintaktikoan daude.

Euskalkien lehen sailkapena Luis Luziano Bonaparte historialariak egin zuen, 1863an. Koldo Zuazok ere sailkatu egin zituen euskalkiak, 1998an; sei euskalki bereizi zituen: mendebalekoa, erdialdekoa, nafarra, nafarlapurtarra, ekialdeko nafarra eta zuberotarra.

Egoeraren araberako aldaerak

• Erregistro informala: lagunekin eta senideekin erabiltzen dugu. Hizkera adierazkorra, lexiko erraza eta orokorra, eta makulu-hitzak (gauza, egin…) eta perpaus laburrak ditu.

• Erregistro formala: ezezagunekin eta konfiantza gutxiko pertsonekin erabiltzen da.

Hizkera landua da; ahoskera, argia, eta lexikoa, zehatza eta dotorea.

ARIKETAK

1 Adierazi

zer bakoitzean.

hizkuntza-aldaera

dagoen

kasu

a) Bi ingeniariren arteko lan-solasaldia. b) Iruñeko eta Bilboko bi lagunen arteko hizketaldia. c) Bernat Etxepareren olerki bat eta haren egokitzapena egungo idazkeran. d) Irakasle bat unibertsitatean eskola ematen eta irakasle hori anaiarekin hitz egiten.

Irakurri, bilatu informazioa eta erantzun:

JZIOQUI DUGU GUEC AJUTU EZ DUGU a) Zer esan nahi du esaldi horrek?

3

Nire lehengo eta oraingo iritzia. Bilatu Interneten Koldo Zuazoren euskalkien mapa, aztertu eta erantzun galdera hauei: a) Zer lurraldetan erabiltzen dira mendebaleko eta erdialdeko euskalkiak? b) Erreparatu tarteko hizkera izenekoari. Non egiten da? Zergatik du izen hori, zure ustez? c) Eremu batzuk grisez ageri dira. Zergatik? d) Beste mapa baten laguntzaz, esan zer euskalki egiten den herri hauetan: Atharratze, Lesaka, Sara, Bergara, Igorre, Azpeitia, Leitza, Urepele.

4 Sailkatu hitz hauek hiru argotetan: fotosintesi, formateatu, fiskaltza, hardware, epai, hostogalkor, USB, magistratu, klorofila.

5 Berridatzi, erregistro formalagoa erabiliz:

b) Ulergarria da gaur egungo hiztunentzat? Zergatik?

– Txo, niri bost tipo horrek zer dioen!

c) Zer dira glosak? Zertarako idatzi ziren?

– Flipatuta gelditu naiz katxarro horrekin.

d) Non dago Donemiliaga Kukula? Zer dela eta daude euskal hitzak han? Azaldu.

– Aizue, Anek kristoren raiada du gaur.

90

Hizkuntza-aldakortasuna

tu Komunika

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Solaskidearekin dugun harremana eta komunikazioegoera aintzat hartuz, modu batera edo bestera erabiltzen dugu hizkuntza:

2 Donemiliagako glosak XI. mendeko idazkiak dira.

Luis Luziano Bonapartek 1863an egindako euskalkien sailkapena. Euskalki bakoitza kolore batez adierazita dago, eta azpieuskalkiak ere ageri dira.

Hau da, hau, pagotxa!

Komunikazio-egoeraren araberako aldaketak erregistroak dira.

HIZKUNTZA-ALDAERAK

Aldaera historikoa (diakronikoa)

Hizkuntza batek aldaera sozialak ditu gizarte-talde edo lanbide batetik

Bigarren hiruhilekoaren lehen unitatea denez, hizkuntzaren eta gizartearen arteko loturak landuko ditugu. Kasu honetan, hizkuntza-aldakortasuna aurkeztuko dugu. Ikasleentzat eduki berria bada ere, egia da edozein hizkuntzatako hiztunek badutela aldakortasunari buruzko nolabaiteko jakituria; izan ere, denok dakigu hizkuntza ez dugula berdin erabiltzen testuinguru guztietan. Aurrejakintza hori erabiltzea gomendatzen dugu, irakaslearentzat erabilgarria izan daiteke eta.

– Bidali Mikel haizea hartzera, tope astuna da eta.

91

SOLUZIOAK P entsamenduaren garapena: Nire lehengo eta oraingo iritzia Pentsamendua garatzeko estrategia honen bitartez, ikasleek euskalkiei buruz lehen zer zekiten eta orain zer dakiten alderatuko dute. Ariketa egiten hasi orduko euskalkiei buruz zer dakiten galde diezaiekegu; ariketa bukatu ondoren zer ikasi duten aztertu beharko dute.

Nola aldatzen dira hizkuntzak?

Ikasleek hizkuntza-aldakortasunari buruzko ariketa interaktiboa eskuragarri dute webgunean.

36

1 a) Aldaera soziala. b) Aldaera geografikoa. c) Aldaera historikoa. d) Egoeraren araberako aldaera.

2 a) Esaldi aski iluna da, eta ez dago argi zer esan nahi duen. Hipotesi batzuen arabera, «Izioqui dugu» zatiaren esanahia hau da: «piztu dugu»; «guec ajutu ez dugu» zatiarena, ordea, honako hau: «guk ez dugu lagundu». b) G aur egun ez da ulergarria, Erdi Aroko euskaran idatzita baitago, eta hizkuntza denboran zehar zeharo aldatu baita.

c) D onemiliagako glosak Errioxako Donemiliaga Kukula monasterioan, XI. mendean fraile batek codex edo liburu batean ohar gisa euskaraz idatzitako hitz eta esaldiak dira. Latinez idatzitako testu baten ondoan jaso ziren, argigarri gisa. Izan ere, garai hartan askok ez zuten latina ondo ulertzen. d) D onemiliaga Kukula Errioxan dago. Euskarazko hitzak daude han garai hartan euskaraz egiten zelako inguru hartan.

3 a) Mendebaleko euskalkia Bizkaian, Gipuzkoako zati batean (Debagoienean) eta Araban (Aramaion); erdialdeko euskara, Gipuzkoa erdialdean eta Nafarroako ipar-ekialdean (Leitza, Basaburua…) b) E uskal Herriko hainbat tokitan egiten dira tarteko hizkerak (hala nola Deba-Mendaro inguruan, Pasaia-Irun inguruan…). Hizkera horiek euskalki bateko eta besteko ezaugarriak nahasten dituzte; horregatik deritze tarteko hizkera. c) Grisez adierazitako lekuetan, galdu egin dira jatorrizko euskalkiak. d) A tharratze: zuberotarra; Lesaka: nafarra; Sara: nafar-lapurtarra; Bergara: mendebalekoa; Igorre: mendebalekoa; Azpeitia: erdialdekoa; Leitza: nafarra; Urepele: nafar-lapurtarra.

4 fotosintesi, hostogalkor, klorofila (biologia-argota); formateatu, USB, hardware (informatikaargota); fiskaltza, epai, magistratu (zuzenbide-argota).

5 – Niri ez zait axola gizon horrek zer dioen.

– Gailu horrek izugarri harritu nau.

– Bidali Mikel beste nonbaitera, jasanezina da eta.

– Barkatu, Ane oso kezkatuta dago gaur.

U4

2

Aditz-sintagma

Ezagutu hizkuntza Gramatika

Aditz jokatuak eta jokatugabeak

Aditz-sintagma (AS) aditza ardatz duen hitz multzoa da. Aditza ez ezik, beste osagai batzuk ere izan ditzake.

– Janari gozoa prestatu zigun. → Aditz jokatua (hark, iragana).

• Aditza: aditz-sintagmaren ardatza da, hitz nagusia alegia.

• Adberbioak: aditzari buruzko informazioa ematen dute. Aditzondoak eta adizlagunak dira.

Aditz-sintagmaren barruko osagaiak hainbat modutan antola daitezke:

Aditz jokatu motak

IS (OZ)

Aditzsintagma Predikatua

aditza

• Aditz trinkoak hitz bakarreko aditzak dira. Hitz horrexetan biltzen dute informazio guztia: esanahia, pertsona, aldia… Adibidez: gatoz (etorri, gu, orain); zeukan (eduki, hark, lehen).

• Aditz perifrastikoek bi hitz dituzte: aditz nagusia eta laguntzailea. Aditz nagusiak esanahia adierazten du; laguntzaileak, berriz, pertsona eta aldia.

adlag.

ekarri dut

adlag.

Basoan aurkitu zuen Nartziso. aditza

IS (OZ)

aditz nagusia (esanahia)

aditz laguntzailea (nik, orain)

• Aditz-lokuzioek egitura berezia dute: izena + aditza. Adibidez: lo egin, parte hartu… Aditz-lokuziorik gehienak lau aditz hauekin sortzen dira: – egin: aharrausi, ihes, jauzi, lan, zintz…

Nartziso basoan aurkitu zuen.

IS (OZ)

adlag.

aditza

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Aditz jokatuak hiru motatakoak izan daitezke:

Nartziso aurkitu zuen basoan.

Izensintagma Subjektua

Urtxintxak zuhaitzetik egin du jauzi perpauseko aditza aditz-lokuzioa.

– eman: adore, amore, hitz, musu…

– hartu: esku, lo, min, preso…

– izan: beldur, gogo, gose, nahi…

Aditza Aditzak ekintza, egoera edo gertaera bat adierazten du. Adibidez: erosi dut (ekintza), nago (egoera), galdu dira (gertaera).

ARIKETAK

1 Kopiatu perpausotako subjektuak eta aditzak, eta

4 Esan zer motatakoak diren perpausotako aditzak:

esan NOR ala NORK motakoak diren: NOR eta NORK motako aditzak

– Auto horrek izugarri kutsatzen du.

Aditzak NOR (iragangaitzak) eta NORK (iragankorrak) motakoak izan daitezke, eta horrexen araberako komunztadura izango dute subjektuarekin.

– Bilbon bilduko dira eskualdeko alkateak.

Gu trenez etorri gara NOR subj.

NOR motako aditza

2 Idatzi NOR eta NORK motako esaldi bana aditz

– Badakizkizue ariketen soluzioak?

NORK subj.

NORK motako aditzek osagarri zuzena (OZ) dute. Osagarri hori identifikatzeko, Zer? galdera egin behar zaio aditzari. Adibidez: Nik arropa zikina garbitu dut. → Zer garbitu dut? Arropa zikina. NOR motako aditzetan, galdera horrek ez du erantzunik: Gu trenez etorri gara → Zer etorri gara? Ø

NORK motako aditza

– Zuek oker zenbiltzaten.

– Ikasleek gogor egin dute lan proiektuan.

– Unairen urtebetetze-jaian izan ginen atzo.

5 Jokatu perpausotako aditz trinkoak:

Testuinguruaren arabera, zenbait aditz mota batekoak zein bestekoak izan daitezke: ibili, sartu, hil, altxatu… Esate baterako: Izeba mendian ibili da.

NOR subj.

Izebak NORK subj.

NOR motako aditza

bost kilometro ibili ditu.

NORK motako aditza

SOLUZIOAK

– Zer … (erabili) zuek esku artean?

– Astoek zama astunak … (eraman).

hil

atera

altxatu

– Laster … (joan); gauza bat amaitu behar dut.

– Ikasleak gustura … (ibili) eskola berrian.

sartu

3 Osatu, aditzak jokatu gabe erabiliz:

6

Orri birakaria. Osatu aditz-lokuzioak eta lotu sinonimoekin.

– Agintariek … (erre) debekatu dute.

adore …

•

• mindu

– … (irabazi), hiru gol sartu behar dira.

iseka …

•

• asebete

– Ez … (ikas) zigortu nau aitak.

bapo …

•

• trufatu

– Lasai, ariketak … (egin) ekin diot.

min …

•

• kemendu

92

Aurreko unitateetan izen-sintagma aztertu dugu; unitate honetan, aditz-sintagma zehatz aztertzeko aukera izango dugu. Aditz-sintagmaren osagai nagusiak izango ditugu mintzagai, hain zuzen ere: aditza eta adberbioa.

– Ikasleek eskulanak egingo dituzte.

– Guk azterketak gainditu genituen.

– Sei euskal kirolari lehiatu dira olinpiar jokoetan. bakoitzarekin.

Nik arropa zikina garbitu dut.

Kontuan hartu

Ezagutu hizkuntza

Aditz-sintagma

– Irakurtzea biziki maite dut. → Aditz jokatugabea (pertsona eta aldia ezezagunak).

Aditz-sintagmaren osagaiak Aditz-sintagmak osagai hauek ditu:

• Osagarriak: aditzaren esanahia osatzen dute. Osagarri zuzena (IS NOR) eta zehar-osagarria (IS NORI) dira.

PERPAUSAREN ATALAK

Aditz jokatuek pertsona (nork egin duen ekintza) eta aldia (noiz egin den) adierazten dituzte; aditz jokatugabeek, aldiz, ez. Erreparatu adibide hauei:

93

Lankidetza: Orri birakaria Lankidetza-teknika hau erabiliko dugu ikasleek, taldeka jarrita, 6. ariketako aditz-lokuzioak sor ditzaten. Amaierako produktua talde osoaren ardura izango da.

1 – Auto horrek izugarri kutsatzen du.

(NORK subjektua)

(aditza)

– Bilbon bilduko dira eskualdeko alkateak. (aditza)

(NOR subjektua)

– Guk azterketak gainditu genituen.

(NORK subjektua)

(aditza)

– Sei euskal kirolari lehiatu dira olinpiar jokoetan.

(NOR subjektua)

(aditza)

2 Erantzun irekia. Adibidea: atera aditza -- > Kalera atera naiz. (NOR); Botila atera dut kaxatik (NORK).

3 – Agintariek erretzea debekatu dute.

– Irabazteko, hiru gol sartu behar dira.

– Ez ikasteagatik zigortu nau aitak.

– Lasai, ariketak egiteari ekin diot.

4 – Badakizkizue ariketako soluzioak? (NORK mota, trinkoa) – Ikasleek eskulanak egingo dituzte. (NORK mota, perifrastikoa) – Zuek oker zenbiltzaten. (NOR mota, trinkoa) – Ikasleek gogor egin dute lan proiektuan. (NORK mota, aditz-lokuzioa) – Unairen urtebetetze-jaian izan ginen atzo. (NOR mota, perifrastikoa)

5 – Zer darabiltzazue zuek esku artean?

– Astoek zama astunak daramatzate.

– Laster goaz; gauza bat amaitu behar dut.

– Ikasleak gustura dabiltza eskola berrian.

6 adore eman = kemendu; iseka egin = trufatu; bapo jan = asebete; min eman = mindu.

37

2

U4

Ezagutu hizkuntza Gramatika

Adberbioa

• Postposizioak sintagmen arteko loturak adierazten dituzten hitz askeak dira. Ezaugarri hauek dituzte:

Adberbioek hau azaltzen dute: noiz, nola, non, norekin, zergatik… gertatzen den aditzak adierazitako ekintza.

ADBERBIOAK

Erreparatu adibide hauei:

Aditzondoak

– Ekok Herarekin hitz egin zuen. (Norekin?)

Postposizioak

– Aurreko izenak deklinabide-marka dauka: Mendian zehar ibili gara.

Hona hemen ohiko postposizio batzuk, aurreko izenaren deklinabidemarka kontuan hartuz sailkatuta:

– Eko haitzulora joan zen. (Nora?)

– Nartziso basoan ibiltzen zen. (Non?)

Deklinabide-kasua

– Nartziso azkar ibili zen basotik. (Nola?)

Bi motatako adberbioak daude: aditzondoak eta adizlagunak.

Deklinabidemarkak

– Izenaren atzean jartzen dira: Etxeari buruz hitz egin dugu.

Aditzondoak

Denbora-aditzondoak:

Leku-aditzondoak: edonon, gertu, han, hemen, hor, hurbil, nonahi, urrun...

Postposizioak gabe, barru, inguru…

diru gabe, bi ordu barru, bi kilo inguru…

NOREN

alde, arabera, aurka, bidez, bila, esku, ondoan, ordez, truke, zain…

euskararen alde, ikasleen arabera, gerraren aurka, umeen bila, aitaren ondoan, ogiaren ordez, liburuen truke, trenaren zain…

NORI

begira, buruz, esker

izarrei begira, zuri buruz, amari esker…

NON

barrena, behera, gora, zehar

basoan barrena, kalean gora, mendian zehar…

NONDIK

urrun, kanpo, hurbil…

plazatik urrun, etxetik kanpo, eskolatik hurbil…

ZEREZ

bestalde, gain

ibaiaz bestalde, ikasleez gain…

Modu-aditzondoak:

ADITZONDO MOTAK

azkar, arin, bakarrik, edonola, ederki, honela, horrela, nolabait, nolanahi...

ARIKETAK

1 Idatzi definizio hauei dagozkien aditzondoak. Gero,

4 Osatu adizlagunekin, parentesi barruko deklinabide-

idatzi perpaus bat bakoitzarekin:

kasuak kontuan hartuz:

a) Atzokoaren aurreko eguna.

– … (Noraino) joan beharko duzu ura hartzeko.

– … (Norekin) bazatozte, … (Non) egingo duzue lo.

b) Lagunik gabe, kiderik gabe.

– Txakurra … (Norengana) badoa, ez mugitu.

c) Biharkoaren hurrengo eguna.

– Hau ustekabea! Parkea … (Zerez) beteta dago.

d) Distantzia handian.

Iritzi-aditzondoak: agian, dirudienez, apika, ausaz, beharbada, dudarik gabe, itxuraz, menturaz...

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Adibideak

NOR

Aditzaren ondoan doaz. Era askotakoak izan daitezke:

agudo, antzina, aspaldi, atzo, berehala, beti, dagoeneko, gero, honezkero, inoiz, orain...

Adberbioa

– Postposizioak ere deklinabide-marka izan dezake: Mahaiaren gainean dago zorroa.

– Mito hori aspaldi kontatu zidaten. (Noiz?)

Adizlagunak

Ezagutu hizkuntza

– … (Norengandik) ikasi ditut kontu horiek.

e) Toki hartan.

Maila-aditzondoak: aise, biziki, ia-ia, guztiz, nahiko, oso...

f) Edozein eratan, edozein modutan.

2 Identifikatu aditzondoak eta esan zer motatakoak diren: – Betaurrekoekin ederki ikusten dut.

-ka eta -ki atzizkiak erabiliz ere modu-aditzondoak sor ditzakegu: aharrausika (aharrausi + -ka), alaiki (alai + -ki)…

– Bihar beharbada lagunduko dizut.

– Jokalariek aise irabazi zuten partida atzo.

– Gurasoak maiz joaten da zinemara.

– ... (Norantz) abiatuko da trena.

5

Mahai-ingurua. Osatu perpausak, parentesi barrukoei postposizioa erantsiz.

– Lau euro eman dizkidate … (liburu).

– Zure … (laguntza), aurrera egin nuen.

– Manifestazioa dago … (langile).

– Lau ordu daramatzat … (autobus).

– Postetxea … (udaletxe) dago.

Adizlagunak

– Asier edonon galtzen da berehala.

– Gurasoak presaka joan dira … (seme-alabak).

Deklinabide-marken eta postposizioen bidez sortzen dira.

– Dagoeneko zazpi gozoki jan ditut gaur.

– … (Ainhoa), etorriko da beste inor festara?

• Deklinabide-marken bidezkoak: edozein deklinabide-markarekin sortzen dira; Nor, Nork, Nori, Noren eta Nongo kasuen markekin izan ezik. Adibidez: Txoriak hegoalderantz joan dira, Aitarekin joan naiz antzokira…

3 Sortu modu-aditzondoak, hitz hauei -ka edo -ki atzizkiak jarriz: eder, ufa, polit, bota, bortitz, hasperen, ezti, leun, doministiku, jauzi.

94

Adberbioak ez dira eduki berria ikasleentzat; izan ere, Lehen Hezkuntzan landu dituzte aditzondo motak eta adizlagunak. Hala ere, maila honetan lehenbiziko aldiz aurkeztuko ditugu postposizioak.

Osaera berezia duten adberbioak direnez, komeni da deklinabide-kasuaren eta postposizioen arteko loturari arretaz erreparatzea. 95. orrialdeko taula antolatzaile grafiko batean antolatzea ere eska diezaiekegu ikasleei, pentsamendu eta ikasketa bisuala garatzeko.

– Athletic … (Eibar) lehiatuko da igandean.

– Beti galdetu diot neure buruari zer ote dagoen ... (itsaso).

95

Lankidetza: Mahai-ingurua Lankidetza-teknika honen bitartez, oinarrizko elkarbizitza-arauak gogoan izan beharko dituzte ikasleek. Guztien iritziak entzuteko eta errespetatzeko, eta denen artean erantzuna adosteko eskatuko diegu, hain zuzen ere.

SOLUZIOAK

1 a) herenegun; b) bakarrik; c) etzi; d) urrun; e) han; f) edonola.

2 – Betaurrekoekin ederki ikusten dut. (ederki: modu-aditzondoa) – Bihar beharbada lagunduko dizut. (bihar: denbora-aditzondoa; beharbada: iritzi-aditzondoa) –J okalariek aise irabazi zuten partida atzo. (aise: maila-aditzondoa; atzo: denbora-aditzondoa) –G urasoak maiz joaten dira zinemara. (maiz: denbora-aditzondoa) –A sier edonon galtzen da berehala. (edonon: leku-aditzondoa; berehala: denbora-aditzondoa) –D agoeneko zazpi gozoki jan ditut gaur. (dagoeneko: denbora-aditzondoa; gaur: denboraaditzondoa)

3 eder: ederki; ufa: ufaka; polit: poliki; bota: botaka; bortitz: bortizki; hasperen: hasperenka; ezti: eztiki; leun: leunki; doministiku: doministikuka; jauzi: jauzika.

4 –E rrekaraino joan beharko duzu ura hartzeko.

–K atuekin bazatozte, etxolan egingo duzue lo.

–T xakurra zuengana ez badoa, ez mugitu.

–H au ustekabea! Parkea zikinkeriaz beteta dago.

–A monarengandik ikasi ditut kontu horiek.

–H egoalderantz doa trena.

5 – Lau euro eman dizkidate liburuaren truke.

–Z ure laguntzari esker, aurre egin nuen.

–M anifestazioa dago langileen alde.

–L au ordu daramatzat autobusaren zain.

–P ostetxea udaletxearen ondoan dago.

–G urasoak presaka joan dira seme-alaben bila.

–A inhoaz gain, etorriko da beste inor festara?

–A thletic Eibarren aurka lehiatuko da igandean.

–B eti galdetu diot neure buruari zer ote dagoen itsasoaz bestalde?

38

U4

2 Ezagutu hizkuntza

Lexikoa

Sinonimia eta antonimia

Ortografia

Txistukariak (I): s, x, z

Sinonimia Sinonimoak esanahi bera edo antzekoa duten hitzak dira. Adibidez: Nartziso uretara erori zen = Nartziso uretara jausi zen.

• Sinonimoek errepikapenak saihesten dituzte; horrela, testu-kohesioa lortzen da:

Zenbait kontsonanteri txistukari deritze, ahoskatzean txistuaren antzeko hotsa egiten dutelako. Hauek dira: s, x, z + ts, tx, tz.

basamortua gauez.

– Basamortuko hondarra fina eta argia da. Haizeak harea mugiarazi du, forma ikusgarriak sortuz.

– Zapatuan geratu gara amama ikusteko eta berba egiteko. (Mendebaleko euskaran) – Larunbatean geratu gara amatxi ikusteko eta solastatzeko. (Nafarreraz) Antonimia Antonimoak aurkako esanahia duten hitzak dira. Esaterako: Eko oso ninfa kalakaria zen ≠ Eko oso ninfa isila zen.

Zenbait antonimo sortzeko, anti-, des- eta ez- aurrizkiak erabiltzen dira.

Adibidez: antiheroi, desgaitu, ezberdin.

Jarraibideak

1 Berridatzi testua, azpimarradunak sinonimoekin ordeztuz:

3 Lotu geosinonimoak; gero, adierazi zer euskalkitan dauden ezkerreko zutabekoak.

Duna igotzeari ekin zion, poliki-poliki, mutilak. Ilargi betea zegoen berriro ere izarrez jositako zeruan.

Hilabete eman zuten, beraz, basamortuan hara eta hona. […] Dunaren tontorrera heldu zenean, handik minutu batzuetara, salto egin zion bihotzak bular barruan. […] Hantxe, duna haren gainean, negar egin zuen mutilak.

Paulo Coelho, Alkimista. Txalaparta (moldatua).

neskenegun •

• jolastu

olgatu

•

• zarata

txermen

•

• larunbat

arrapostu

•

• iskanbila

asotz

•

• erantzun

kalapita

•

• udare

4 Sortu hitz hauen antonimoak, aurrizkiak erabiliz, eta 2

Batu. saihesteko:

Erabili

sinonimoak,

errepikapenak

– Lehoia ankerra da eta tigrea ere ankerra da.

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Adibideak

Hitz eratorriek hitz bakunaren txistukari bera mantentzen dute.

gaixo > gaixotasun; gaizto > gaiztakeria…

Gomendioa

Atzizki batzuk s, x, z txistukariekin idazten maitasun, asmakizun, liburuxka, dira: -tasun, -kizun, -xka, -zale… mendizale…

Aditz laguntzaileak z letraz idazten dira.

zarete, zaizue, nauzue, dizkizuet…

x letrak balio adierazkorra izan dezake; sarritan, hitzei gozotasuna emateko erabiltzen da.

musu > muxu; gozo > goxo…

Zerez deklinabide-marka duten hitzek z letra dute amaieran.

Irakurriz ortografia-maila egokia lortzen da, berez barneratzen baitugu hitzen idazkera. Egin proba: osatu hitz-zerrendak, testuak irakurri ahala.

eskuz, oinez, harriz…

ARIKETAK

1 Osatu testua s eta z txistukariekin.

ARIKETAK

3 Idatzi definizio bakoitzari dagokion irakurgaiko hitza.

Gogoan dut Iriarte A…pikoaren egitura.

Harlangaitze… egindako ba…erri …endoa …en, oinarri lauki…u…ena …uena. Harri…ko …utabeek eutsitako haritz-…ure…ko langa …endo batek o…atzen …uen atari …abala. Beheko …olairu o…oa ukuiluari …egokion antzina. Lehen …olairuan, e…kerrean, …ukaldea …egoen, erdian jangela, eta e…kuinaldean la…tategia i…andakoa. Logelak bigarren …olairuan …euden.

a) Lilura sortzen duena. b) Lurrean dagoen zerbaiten gainean oina jarri. c) Eguraldi bero izugarria. d) Huts egiten duenari ezartzen zaiona.

lehortu

koldar

ERAKARRI

Uxue Alberdi, Euli-giro. Susa.

zabal

GELDO

aurreztu 2 Osatu perpausak s, x edo z letra duten aditzekin.

5

– Arkatza … behar dut, punta puskatu baitzaio.

osatu: agertu, adostasun, higieniko, egoki, doping.

– Nartzisoren aurpegia ibaiko uretan … zen.

– … handiak daude politikarien artean.

– Berotu kafea, … egin da eta.

– Eskuak garbitu gabe jatea … da.

Geosinonimo kontzeptuak «Hizkuntza eta gizartea» atalean ikasitakoa berrikusteko aukera emango digu. Beste behin ere, garrantzitsua izango da hizkuntza-aldakortasunaren ideia azpimarratzea eta gogoratzea. Ikasleei eska diezaiekegu beste geosinonimo batzuk aipatzeko.

4 Idatzi hitzon antonimoak. Denek dute s, x, z:

Entzulearen eskaria. Ebatzi hitz-sudoku hau: xume

…

…

SOLUZIOAK

masusta

– Belakiak ur guztia ... du.

…

xiringa

…

…

– Adorea behar da bidaia hori egiteko eta adorea behar da arazoei aurre egiteko.

– Lukenek erabaki … hartu du.

– Irakasleak teoria ... zien ikasleei.

…

…

…

xume

– …-kontrola egin diete kirolariei.

– Erleak besoan ... zion amonari.

– Atea ireki nuen eta gero leihoak ireki nituen.

– Txakurra, bat-batean, … egin zen.

– Hainbat sekretu … zizkidan Anek belarrira.

azkazal

xume

…

…

– Lau kotxe daude hemen eta beste bi kotxe han.

Sinonimia eta antonimia

Txistukariek, antzeko ahoskera dutenez, zalantza ugari sortzen dituzte.

Izan ere, ez dago hots horien idazkera finkatzen duen araurik. Dena den, badira zenbait jarraibide:

– Milaka izarrek janzten dute desertuko zerua. Benetan harrigarria da

• Lurraldearen araberako sinonimoei geosinonimo deritze:

Ezagutu hizkuntza

96

1 poliki-poliki = astiro; jositako = betetako; eman = igaro; beraz = hortaz; tontorrera = gailurrera; heldu = iritsi; salto egin = jauzi egin; barruan = barnean.

97

2 – Lehoia ankerra da eta tigrea ere krudela da.

Lankidetza: Batu

–L au kotxe daude hemen eta beste lau auto han.

Bi zati ditu lankidetza-teknika honek: banakako lana eta talde-lana. Isilik eta bakarka lan egin ondoren, bateratze-lana egin beharko dute.

–A dorea behar da bidaia hori egiteko eta kemena behar da arazoei aurre egiteko.

–A tea ireki nuen eta gero leihoak zabaldu nituen.

3 neskenegun (zuberotarra) = larunbat; olgatu (mendebalekoa) = jolastu; txermen (erdialdekoa) = udare; arrapostu (zuberotarra) = erantzun; kalapita (nafar-lapurtarra) = iskanbila; asots (nafarra) = zarata.

4 –D esadostasun handiak daude politikarien artean.

–E skuak garbitu gabe jatea antihigienikoa da.

–L ukenek erabaki desegokia hartu du.

–A ntidopin-kontrola egin diete kirolariei.

–T xakurra, bat-batean, desagertu egin zen.

U4

2 Ezagutu hizkuntza

Lexikoa

Sinonimia eta antonimia

Ortografia

Txistukariak (I): s, x, z

Sinonimia Sinonimoak esanahi bera edo antzekoa duten hitzak dira. Adibidez: Nartziso uretara erori zen = Nartziso uretara jausi zen.

• Sinonimoek errepikapenak saihesten dituzte; horrela, testu-kohesioa lortzen da: – Milaka izarrek janzten dute desertuko zerua. Benetan harrigarria da basamortua gauez.

– Basamortuko hondarra fina eta argia da. Haizeak harea mugiarazi du, forma ikusgarriak sortuz.

• Lurraldearen araberako sinonimoei geosinonimo deritze: – Zapatuan geratu gara amama ikusteko eta berba egiteko. (Mendebaleko euskaran) – Larunbatean geratu gara amatxi ikusteko eta solastatzeko. (Nafarreraz) Antonimia Antonimoak aurkako esanahia duten hitzak dira. Esaterako: Eko oso ninfa kalakaria zen ≠ Eko oso ninfa isila zen.

Zenbait antonimo sortzeko, anti-, des- eta ez- aurrizkiak erabiltzen dira.

Adibidez: antiheroi, desgaitu, ezberdin.

Zenbait kontsonanteri txistukari deritze, ahoskatzean txistuaren antzeko hotsa egiten dutelako. Hauek dira: s, x, z + ts, tx, tz.

1 Berridatzi testua, azpimarradunak sinonimoekin ordeztuz:

3 Lotu geosinonimoak; gero, adierazi zer euskalkitan dauden ezkerreko zutabekoak.

Duna igotzeari ekin zion, poliki-poliki, mutilak. Ilargi betea zegoen berriro ere izarrez jositako zeruan.

Hilabete eman zuten, beraz, basamortuan hara eta hona. […] Dunaren tontorrera heldu zenean, handik minutu batzuetara, salto egin zion bihotzak bular barruan. […] Hantxe, duna haren gainean, negar egin zuen mutilak.

Paulo Coelho, Alkimista. Txalaparta (moldatua).

neskenegun •

• jolastu

olgatu

•

• zarata

txermen

•

• larunbat

arrapostu

•

• iskanbila

asotz

•

• erantzun

kalapita

•

• udare

4 Sortu hitz hauen antonimoak, aurrizkiak erabiliz, eta 2

Batu. saihesteko:

Erabili

sinonimoak,

errepikapenak

– Lehoia ankerra da eta tigrea ere ankerra da.

– Lau kotxe daude hemen eta beste bi kotxe han.

– Adorea behar da bidaia hori egiteko eta adorea behar da arazoei aurre egiteko.

– Atea ireki nuen eta gero leihoak ireki nituen.

osatu: agertu, adostasun, higieniko, egoki, doping.

Txistukariak (I): s, x, z

Txistukariek, antzeko ahoskera dutenez, zalantza ugari sortzen dituzte.

Izan ere, ez dago hots horien idazkera finkatzen duen araurik. Dena den, badira zenbait jarraibide: Jarraibideak

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

Adibideak

Hitz eratorriek hitz bakunaren txistukari bera mantentzen dute.

gaixo > gaixotasun; gaizto > gaiztakeria…

Gomendioa

Atzizki batzuk s, x, z txistukariekin idazten maitasun, asmakizun, liburuxka, dira: -tasun, -kizun, -xka, -zale… mendizale…

Aditz laguntzaileak z letraz idazten dira.

zarete, zaizue, nauzue, dizkizuet…

x letrak balio adierazkorra izan dezake; sarritan, hitzei gozotasuna emateko erabiltzen da.

musu > muxu; gozo > goxo…

Zerez deklinabide-marka duten hitzek z letra dute amaieran.

Irakurriz ortografia-maila egokia lortzen da, berez barneratzen baitugu hitzen idazkera. Egin proba: osatu hitz-zerrendak, testuak irakurri ahala.

eskuz, oinez, harriz…

ARIKETAK

1 Osatu testua s eta z txistukariekin.

ARIKETAK

Ezagutu hizkuntza

Gogoan dut Iriarte A…pikoaren egitura.

Harlangaitze… egindako ba…erri …endoa …en, oinarri lauki…u…ena …uena. Harri…ko …utabeek eutsitako haritz-…ure…ko langa …endo batek o…atzen …uen atari …abala. Beheko …olairu o…oa ukuiluari …egokion antzina. Lehen …olairuan, e…kerrean, …ukaldea …egoen, erdian jangela, eta e…kuinaldean la…tategia i…andakoa. Logelak bigarren …olairuan …euden.

3 Idatzi definizio bakoitzari dagokion irakurgaiko hitza. a) Lilura sortzen duena. b) Lurrean dagoen zerbaiten gainean oina jarri. c) Eguraldi bero izugarria.

SOLUZIOAK

d) Huts egiten duenari ezartzen zaiona.

4 Idatzi hitzon antonimoak. Denek dute s, x, z:

lehortu

koldar

ERAKARRI

Uxue Alberdi, Euli-giro. Susa.

zabal

GELDO

aurreztu 2 Osatu perpausak s, x edo z letra duten aditzekin.

– Arkatza … behar dut, punta puskatu baitzaio.

– Nartzisoren aurpegia ibaiko uretan … zen.

– … handiak daude politikarien artean.

– Berotu kafea, … egin da eta.

– Eskuak garbitu gabe jatea … da.

– Belakiak ur guztia ... du.

– Lukenek erabaki … hartu du.

– Irakasleak teoria ... zien ikasleei.

– …-kontrola egin diete kirolariei.

– Erleak besoan ... zion amonari.

– Txakurra, bat-batean, … egin zen.

– Hainbat sekretu … zizkidan Anek belarrira.

96

Txistukariei buruzko erabilera-araurik ez dagoenez, ikasleei eskatuko diegu koadernoan hitzzerrenda bat osatzeko. Izan ere, etengabe trebatzea ezinbestekoa da ortografia hobetzeko.

5

Entzulearen eskaria. Ebatzi hitz-sudoku hau: xume

…

…

xiringa

…

masusta

…

…

…

…

…

xume

azkazal

xume

…

…

1 Gogoan dut Iriarte Azpikoaren egitura. Harlangaitzez egindako baserri sendoa zen, oinarri laukizuzena zuena. Harrizko zutabeek eutsitako haritz-zurezko langa sendo batek osatzen zuen atari zabala. Beheko solairu osoa ukuiluari zegokion antzina. Lehen solairuan, ezkerrean, sukaldea zegoen, erdian jangela, eta eskuinaldean lastategia izandakoa. Logelak bigarren solairuan zeuden.

97

Lankidetza: Entzulearen eskaria Lankidetza-teknika honen bitartez, hizkuntzatrebetasunak eta ortografia-edukiak ez ezik, taldeenpatia eta komunikazioa ere landuko ditugu.

2 – Arkatza zorroztu behar dut, punta puskatu baitzaio.

–N artzisoren aurpegia ibaiko uretan islatu zen.

–B erotu kafea, hoztu egin da eta.

–B elakiak ur guztia xurgatu du.

– I rakasleak teoria azaldu zien ikasleei.

–E rleak besoan ziztatu zion amonari.

–H ainbat sekretu xuxurlatu zizkidan Anek belarrira.

3 a) xarmagarri; b) zapaldu; c) sargori; d) zigor.

4 lehortu: hoztu; aurreztu: xahutu; erakarri: uxatu; geldo: azkar; koldar: ausart; zabal: estu.

5 xume

azkazal

xiringa

masusta

masusta

xiringa

xume

azkazal

xiringa

masusta

azkazal

xume

azkazal

xume

masusta

xiringa

39

U4

3

Ezagutu Literatura

Narrazio-testuen osagaiak

Genero narratiboa: azpigeneroak

Aurreko unitatean ikusi dugunez, narrazio-testuek egitura hau dute: hasiera, korapiloa eta amaiera. Baina beste zenbait osagai ere badituzte; hain zuzen, ekintza, pertsonaiak, lekua eta denbora.

Hainbat motatako narrazio-testuak daude. Aurreko unitatean ipuina eta eleberria ikasi ditugu, baina badira beste batzuk ere: • Mitoa errealitatea azaltzea helburu duen kontakizuna da. Antzinako jainko- jainkosak edo heroiak dira protagonistak.

Ekintza Ekintza testuan kontatzen den gertakari multzoa da.

Pertsonaiak Pertsonaiek parte hartzen dute narrazioan; pertsonak edo animaliak izan daitezke.

Bi mota daude:

• Kondairek gertakari fantastikoak kontatzen dituzte; herri-tradizioan oinarritzen dira.

• Alegia narrazio-testu laburra da, amaieran irakaspena duena. Giza ezaugarriak dituzten animaliak dira beti protagonistak.

• Memoriak pertsona baten bizitzako gertakari nagusiak biltzen ditu.

• Egunkarian pertsona batek egunean zehar izandako bizipenak idazten ditu.

Narrazio-testuen osagaiak.

Genero narratiboa: azpigeneroak

Ezagutu literatura

Bizenta Mogel (1782-1854), lehen euskal alegialaria.

• Protagonistak ekintza nagusiak bizi ditu, hasiera-hasieratik amaierara.

Batzuetan, arazoak sortzen dizkion pertsonaia bat agertzen da: antagonista.

ARIKETAK

• Bigarren mailako pertsonaiek garrantzia txikiagoa dute, eta protagonistaren inguruan ibiltzen dira.

1 Zein dira protagonistak eta bigarren mailako

Lekua eta denbora

2 Aukeratu zure gogoko liburu eta telesail bana. Gero,

Narrazio batean argi azaldu behar da zer lekutan eta denboratan gertatzen diren ekintzak.

• Lekua egiazkoa (erreala) edo fikziozkoa (asmatua) izan daiteke, baita barrukoa (etxea, sukaldea) edo kanpokoa ere (kalea, baratzea); halaber, baliteke hurbilekoa (alboko herria) edo urrunekoa (planeta ezezagun bat) izatea.

• Istorioa denbora jakin batean gertatzen da, eta zenbait erreferentzia erabiltzen dira hori adierazteko: Behin batean, Erdi Aroan, 3200. urtean…

Mitoak eta kondairak antzinako garaietan gertatzen dira:

Antzina-antzina, emakumeak gizonak ontzien brankan eta Ehizan popan esertzen ziren. egiten eta arrantzan emakumeek zuten.

Landareek hitz egiten zuten garaian, saguzarrak —bere burua biluzik ikusita— lumak eskatu zizkion kreatzaileari.

Anaya.

Eduardo Galeano, Mitos.

Mexikoko herri-ipuina.

pertsonaiak hasierako irakurgaian? Arrazoitu. zerrendatu pertsonaiak, eta lehen eta bigarren mailakoak bereiziz.

3 Erreparatu fikziozko leku hauei eta erantzun galderei:

LILIPUT

NARNIA

SEKULA BETIKO LURRALDEA

CAMELOT

ERDIALDEKO LURRALDEA

GOTHAM CITY

ATLANTIDA

a) Aukeratu leku horietako bat. Non dago? Nor bizi da han? Nolakoa da? Zer literatura-lanetan agertzen da?

b) Idatzi leku horri buruzko deskribapen-testu labur bat, 5-10 lerrokoa. Erantsi argazki bat. c) Aurkeztu zure lana ikaskideari.

4

Ikusi-pentsatu neure buruari galdetu. Irakurri testua eta erantzun galderei.

1993ko ekainak 30 sinetsita Azkenean ere, azkenean! Ia ezin naizela. nabil, azkenean, Irlandara joango ere ondo Zorroa eginda daukat, paperak izan da beteta, eta blok txiki bat erostea ditut azkena: oraingoz, bertan idatziko honi sentitzen ditudan guztiak. Koaderno Bitakora. izen bat ipintzea pentsatu dut: hain Badakit ez dela lar originala, baina, nago emozionatuta, zuretzat fundamentuzko ez baitut izen bat erabakitzeko denborarik ere duzu, izan. Horrekin konformatu beharko bada, Bitakora maite hori. naiz.

Bihar, ordu honetan, Dublinen izango hemen…, ditut Hainbeste gauza utzi behar lagunak eta ez guztiak txarrak ere. Hor daude Ziur nago eta Txema eta beste gauza asko. handiagoz itzulitakoan askoz ere indar maiteko ditudala.

Julen Gabiria, Connemara gure bihotzetan. Elkar (moldatua).

a) Zer motatako narrazio-testua da, zure ustez? b) Zer narratzaile mota du? Nola jakin duzu? c) Idatzi jarraipena. Uztailaren 1a da eta Dublinera iritsi zara: eman zure lehen irudipenen berri.

98

Ikasleek pentsamendua garatzeko teknika honi dagokion antolatzaile grafikoa marraztu dezakete koadernoan.

Ezagutu Bizenta Mogel Bizenta Mogeli buruzko ariketa interaktiboa oso aberasgarria izango da ikasleek euskal alegialari ospetsu hau ezagutzeko. Halaber, lehen euskaraz idatzi zuen lehen emakumea ere izan zela gogoratuko diegu. Ariketa interaktiboan, gainera, «Lehoia, zezena, basurdea eta astoa» alegia irakurtzeko eta entzuteko aukera izango dute.

U4

Literatura-dosierra

anayaharitza.es webgunean gehiago praktikatzeko ariketa interaktiboak aurkituko dituzu.

Esopo, lehen alegialaria

6 Idatzi hitz hauen sinonimo eta antonimo bana:

ULERTU ETA APLIKATU

Alegia antzinako generoa da. Historian zehar entzute handiko alegialariak izan dira. Esopo omen da inoiz izandako lehen alegialaria.

Gutxi dakigu haren bizitzari buruz; dirudienez, Grezian bizi izan zen, K.a. VI. mendean.

Esklaboa izan zen eta alegia asko bildu zituen.

1 Identifikatu eta analizatu perpausotako aditzsintagmak, ereduan bezala.

– Idazleak liburuak sinatu dizkie gaur irakurleei.

– Iñigori auto berria erosi dio Marisak.

– Umeak oinez iritsi dira plazaraino.

poztasun

fin

setati

liburuak

sinatu dizkie

gaur

irakurleei

IS NOR (OZ)

aditza

adond.

IS NORI (ZO)

– Eraikin zahar batean bizi zen, plaza zabalean.

– Kale ilun hartan agertu ziren lapurrak.

– Europako iparraldera joan ginen, leku hotz batera.

– Zientzialariaren hitzaldia laster … (hasi).

– Joan den udan guk ingelesa … (ikasi).

– Behiek belar guztia … (jan).

– Anek egunero lau kilometro … (ibili).

3 Osatu aditzondoz. Gero, adierazi zer aditzondo mota dagokion ikur bakoitzari.

•=…

Zenbait gizakik, irabazi xume batzuekin ase ezinik, gehiago lortu nahi, eta, horrela, den-denak galtzen dituzte.

* = ….

Ø=…

=…

– Tren hau • motel dabil.

– Oso * atera ginen medikuaren kontsultatik.

Esopo, Alegiak. Anaya.

– Parisen

topatuko dituzu kafetegiak.

– Ø euria egingo duela diote.

– * liburua irakurriko zenuen, ezta?

ARIKETAK

– • gainditu dut azterketa.

1 Erantzun alegiari buruzko galdera hauei: • Zer giza ezaugarri ematen zaie lehoiari eta erbiari?

• Zer akats egin zuen lehoiak?

1. «Dortoka eta erbia».

– Tren-geltokia

2. «Txitxarra eta inurria».

– Baionako katedrala oso Ø eraiki zuten.

3. «Azeria eta zikoina».

• Zer pentsatu zuen lehoiak erbiak ihes egin zuela ikusita?

4. «Lehoia eta sagua».

5. «Otsoa eta asto herrena».

Interpretatu. Pentsatu eguneroko egoera bat, alegiaren irakaspena aplikatzeko modukoa.

badago ere, taxiz joango naiz.

4 Osatu perpausak, postposizioak erabiliz.

– Gure amaren …, bihar euria egingo du.

– Denon ahaleginari … bukatu dugu lana.

– Iturria errekaz …. dago.

a) Egin lan eta gorde garai txarretarako.

3 Lotu animalia bakoitza alegietan ematen zaion giza ezaugarriarekin. a) Animaliak: txakurra, azeria, hontza, astoa, lehoia, txitxarra, idia.

Bilatu informazioa eta lotu alegia bakoitza bere irakaspenarekin.

gozo

amorru

trakets

2 Osatu perpausak, aditzak jokatuz.

—Merezita dut eskarmentua, joaten utzi baitut esku arteko harrapakina, handiago bat lortuko dudalakoan.

b) Giza ezaugarriak: jakinduria, zuhurtzia, burugogorkeria, leialtasuna, alferkeria, indarra, boterea.

lirain

temati

– Etxe barruan umeak lasai sentitu ziren.

– Astoei zazpi kilo pentsu eman dizkie nekazariak.

Lehoi batek erbi bat aurkitu zuen behin lotan; hura jaterakoan, orein bat ikusi zuen. Erbia utzi, eta oreinaren atzetik lasterka joan zen lehoia; zaratotsak esnatuta, erbiak ihesari eman zion. Oreina ez zuela harrapatuko ikusi zuenean, erbiaren bila itzuli zen lehoia; baina, hark ere ihes egin zuela ikusita, esan zuen:

baldar

7 Berridatzi, lodiz daudenak antonimoekin ordeztuz.

– Berehala deitu zion zuzendariak Patxiri.

Lehoia eta erbia

4

Aurreko unitatean, narrazio-testuen osagaiak lantzen hasi ginen; hain zuzen ere, narratzaile motak aztertu genituen. Atal honetan, gainerako osagaiak (ekintza, pertsonaiak, lekua, denbora) aztertuko ditugu, baita genero narratiboaren azpigenero nagusiak ezagutu ere: mitoa, kondaira, alegia, memoria, egunkaria. Gehienak ezagunak izango dira ikasleentzat; aurrejakintzak pizteko galderak egitea iradokitzen dugu.

99

Pentsamenduaren garapena: Ikusi-pentsatuneure buruari galdetu

2

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK

b) Egon prest edozein egoeratarako.

– Mendian … galdurik ibili ginen sei orduz.

c) Gainerakoei laguntzeak saria dakar.

– Manifestazioa egin dute gerraren …

d) Ez egin besteei zuretzat nahi ez duzuna.

– Zuzendariaren … dago erabaki hori hartzea.

e) Ez egin inoiz barrerik inori.

5

– Iker ikasleen …. joan da bilerara.

Asmatu eta idatzi alegia bat, aurreko ariketako hiru animalia erabiliz. Gero, irakurri ikaskideei, irakaspena asma dezaten.

5 Lotu esanahi bereko aditzondoak eta sortu sei sinonimo-bikote: nekez, aspaldi, eztiro, menturaz, taxuz, behinola, berehala, goxoki, ganoraz, doi-doi, agian, atoan.

HAUSNARTU ETA EGIAZTATU Bidaia egin dugu geure liburutegian zehar, irakurri ditugun eta gustatu zaizkigun liburuak gogoratuz, Interneten informazioa segurtasunez bilatuz eta informazio hori ikaskideekin partekatuz, tresna digitalen bidez. Hausnartu eta, gero, partekatu taldearekin ikaskuntza-segidako 1., 2. eta 3. ariketei buruzko balioespen hau: Erabat lortuta

Nahiko lortuta

Lortuta

Ia lortuta

Beste batzuekin gai komunak zituzten liburu interesgarriak aipatu ditut.

…

…

…

…

Aukeraturiko tresna digitala nola dabilen ulertu, eta eskatzen zitzaigun informazioa igo dut.

…

…

…

…

Interneten informazioa segurtasunez bilatu dut, egilelizentzia motak eta abar aintzat hartuz.

…

…

…

…

Nire ideiak argi partekatu, eta besteak errespetatuz adierazi ditut.

…

…

…

…

Alderdiak

PROBATU ZURE KONPETENTZIAK Egin anayaharitza.es webgunean dagoen konpetentzien araberako autoebaluazioa.

100

101

Pentsamenduaren garapena: Intepretatu Literatura-edukiaren (alegiaren irakaspena) eta ikasleen eguneroko errealitatearen arteko lotura egiteko aukera paregabea da dinamika hau.

IKT Ikasleek hainbat alegia ospetsuri buruzko informazioa bilatuko dute webgunean.

Hizkuntza-plana Ikasleek alegia bat asmatzeko gai direla erakutsi beharko dute, ikasitakoa aplikatuz alegia.

40

SOLUZIOAK

1 Protagonistak Eko eta Nartziso dira, istorioko ekintza nagusiak bizitzen dituztelako. Bigarren mailako pertsonaiak Tiresias aztia eta Nenemis jainkosa dira, garrantzi txikiagoa baitute eta protagonistaren inguruan ibiltzen baitira.

2 Erantzun irekia.

3 Erantzun irekia.

4 a) Egunkaria da. b) B arne-narratzailea du, narratzailea bera protagonista baita, eta aditzak lehen pertsonan baitaude. c) Erantzun irekia.

Literatura-dosierra: Esopo, lehen alegialaria

Ezagutu literatura

METODOLOGIA-IRADOKIZUNAK Laugarren unitateko Literatura-dosierrak aukera emango digu historiako alegialari garrantzitsuenetako bat hobeto ezagutzeko: Esopo. Horrela, unitateko literatura-edukiarekin (azpigenero narratiboak) egingo dugu lotura. Beste alegialari batzuk (La Fontaine, Samaniego, Bizenta Mogel…) ere aipa ditzakegu, gure ikasleen jakintza handitzeko.

SOLUZIOAK

1 • Animaliek gizakiek bezala hitz egiteko ahalmena dute.

•E rbia jateko prest zuenean, oreinaren atzetik joatea izan zen lehoiaren akatsa: lehoiaren jokabide-aldaketa ikusita, erbiak ihes egin zuen, eta, oreina harrapatzeko gai izan ez zenez, lehoia janaririk gabe geratu zen.

• Hobe zuela erbiarekin konformatu animalia handiago batengana joan baino.

2 Erantzun irekia.

3 txitxarra: alferkeria; txakurra: leialtasuna; azeria: zuhurtzia; hontza: jakinduria; idia: indarra; lehoia: boterea; astoa: burugogorkeria.

4 1e; 2a; 3d; 4c; 5b 5 Erantzun irekia.

U4

Literatura-dosierra

anayaharitza.es webgunean gehiago praktikatzeko ariketa interaktiboak aurkituko dituzu.

Esopo, lehen alegialaria

6 Idatzi hitz hauen sinonimo eta antonimo bana:

ULERTU ETA APLIKATU

Alegia antzinako generoa da. Historian zehar entzute handiko alegialariak izan dira. Esopo omen da inoiz izandako lehen alegialaria.

Gutxi dakigu haren bizitzari buruz; dirudienez, Grezian bizi izan zen, K.a. VI. mendean.

Esklaboa izan zen eta alegia asko bildu zituen.

1 Identifikatu eta analizatu perpausotako aditzsintagmak, ereduan bezala.

– Idazleak liburuak sinatu dizkie gaur irakurleei.

– Iñigori auto berria erosi dio Marisak.

– Umeak oinez iritsi dira plazaraino.

liburuak

sinatu dizkie

gaur

irakurleei

IS NOR (OZ)

aditza

adond.

IS NORI (ZO)

Ulertu eta aplikatu SOLUZIOAK

1 – Iñigori auto berria erosi dio.

– Anek egunero lau kilometro … (ibili).

3 Osatu aditzondoz. Gero, adierazi zer aditzondo mota dagokion ikur bakoitzari.

•=…

* = ….

Ø=…

(ZO)

=…

– Tren hau • motel dabil.

– Oso * atera ginen medikuaren kontsultatik.

– Parisen

topatuko dituzu kafetegiak.

– * liburua irakurriko zenuen, ezta?

ARIKETAK

– • gainditu dut azterketa.

1 Erantzun alegiari buruzko galdera hauei:

1. «Dortoka eta erbia».

• Zer giza ezaugarri ematen zaie lehoiari eta erbiari?

2. «Txitxarra eta inurria».

• Zer akats egin zuen lehoiak?

3. «Azeria eta zikoina».

• Zer pentsatu zuen lehoiak erbiak ihes egin zuela ikusita?

Interpretatu. Pentsatu eguneroko egoera bat, alegiaren irakaspena aplikatzeko modukoa.

– Tren-geltokia

badago ere, taxiz joango naiz.

– Gure amaren …, bihar euria egingo du.

– Denon ahaleginari … bukatu dugu lana.

ezaugarriarekin. a) Animaliak: txakurra, azeria, hontza, astoa, lehoia, txitxarra, idia.

a) Egin lan eta gorde garai txarretarako.

– Iker ikasleen …. joan da bilerara.

b) Egon prest edozein egoeratarako.

– Mendian … galdurik ibili ginen sei orduz.

c) Gainerakoei laguntzeak saria dakar.

– Manifestazioa egin dute gerraren …

d) Ez egin besteei zuretzat nahi ez duzuna.

– Zuzendariaren … dago erabaki hori hartzea.

e) Ez egin inoiz barrerik inori.

5

Asmatu eta idatzi alegia bat, aurreko ariketako hiru animalia erabiliz. Gero, irakurri ikaskideei, irakaspena asma dezaten.

5 Lotu esanahi bereko aditzondoak eta sortu sei sinonimo-bikote: nekez, aspaldi, eztiro, menturaz, taxuz, behinola, berehala, goxoki, ganoraz, doi-doi, agian, atoan.

(OZ)

(aditza)

HAUSNARTU ETA EGIAZTATU Bidaia egin dugu geure liburutegian zehar, irakurri ditugun eta gustatu zaizkigun liburuak gogoratuz, Interneten informazioa segurtasunez bilatuz eta informazio hori ikaskideekin partekatuz, tresna digitalen bidez. Hausnartu eta, gero, partekatu taldearekin ikaskuntza-segidako 1., 2. eta 3. ariketei buruzko balioespen hau:

– Baionako katedrala oso Ø eraiki zuten.

4 Osatu perpausak, postposizioak erabiliz.

4. «Lehoia eta sagua».

5. «Otsoa eta asto herrena».

– Iturria errekaz …. dago.

3 Lotu animalia bakoitza alegietan ematen zaion giza

Bilatu informazioa eta lotu alegia bakoitza bere irakaspenarekin.

– Europako iparraldera joan ginen, leku hotz batera.

– Joan den udan guk ingelesa … (ikasi).

– Ø euria egingo duela diote.

b) Giza ezaugarriak: jakinduria, zuhurtzia, burugogorkeria, leialtasuna, alferkeria, indarra, boterea.

– Kale ilun hartan agertu ziren lapurrak.

– Behiek belar guztia … (jan).

Esopo, Alegiak. Anaya.

4

setati

– Zientzialariaren hitzaldia laster … (hasi).

Zenbait gizakik, irabazi xume batzuekin ase ezinik, gehiago lortu nahi, eta, horrela, den-denak galtzen dituzte.

100

gozo poztasun

fin

– Eraikin zahar batean bizi zen, plaza zabalean.

2 Osatu perpausak, aditzak jokatuz.

—Merezita dut eskarmentua, joaten utzi baitut esku arteko harrapakina, handiago bat lortuko dudalakoan.

2

lirain amorru

trakets

– Etxe barruan umeak lasai sentitu ziren.

– Astoei zazpi kilo pentsu eman dizkie nekazariak.

Lehoia eta erbia Lehoi batek erbi bat aurkitu zuen behin lotan; hura jaterakoan, orein bat ikusi zuen. Erbia utzi, eta oreinaren atzetik lasterka joan zen lehoia; zaratotsak esnatuta, erbiak ihesari eman zion. Oreina ez zuela harrapatuko ikusi zuenean, erbiaren bila itzuli zen lehoia; baina, hark ere ihes egin zuela ikusita, esan zuen:

baldar temati

7 Berridatzi, lodiz daudenak antonimoekin ordeztuz.

– Berehala deitu zion zuzendariak Patxiri.

Erabat lortuta

Nahiko lortuta

Lortuta

Ia lortuta

Beste batzuekin gai komunak zituzten liburu interesgarriak aipatu ditut.

…

…

…

…

Aukeraturiko tresna digitala nola dabilen ulertu, eta eskatzen zitzaigun informazioa igo dut.

…

…

…

…

Interneten informazioa segurtasunez bilatu dut, egilelizentzia motak eta abar aintzat hartuz.

…

…

…

…

Nire ideiak argi partekatu, eta besteak errespetatuz adierazi ditut.

…

…

…

…

Alderdiak

– Berehala deitu zion Patxiri. (adond)

(aditza)

(ZO)

– oinez iritsi dira plazaraino.

PROBATU ZURE KONPETENTZIAK

(adond) (aditza)

Egin anayaharitza.es webgunean dagoen konpetentzien araberako autoebaluazioa.

adlag.

101

– Astoei zazpi kilo pentsu eman dizkie.

(ZO)

(OZ)

(aditza)

2 – Zientzialariaren hitzaldia laster hasiko da.

–J oan den udan guk ingelesa ikasi genuen.

–B ehiek belar guztia jan dute.

– Anek egunero lau kilometro ibiltzen ditu.

3 • = maila; * = modua; Ø = denbora;

= lekua

–T ren hau motel samar dabil.

–O so pozik atera ginen medikuaren kontsultatik.

–P arisen edonon topatuko dituzu kafetegiak.

–G aur euria egingo duela diote.

–G ustura liburua irakurriko zenuen, ezta?

– I a-ia gainditu dut azterketa.

–T ren geltokia gertu badago ere, taxiz joango naiz.

–B aionako katedrala oso aspaldi eraiki zuten.

4 – Gure amaren ustez, bihar euria egingo du.

–D enon ahaleginari esker bukatuko dugu lana.

– I turria errekaz bestalde dago.

– I ker ikasleen bila joan da bilerara.

–M endian barrena galdurik ibili ginen sei orduz.

–M anifestazioa egin dute gerraren aurka.

–Z uzendariaren esku dago erabaki hori hartzea.

5 ganoraz = taxuz; goxoki = eztiro; agian = menturaz; berehala = atoan; doi-doi = nekez; behinola = aspaldi.

6 Hitza

Sinonimoa

Antonimoa

baldar

trakets

trebe

temati

egoskor

moldagarri

trakets

ganorabako

artatsu

lirain

lerden

zakar

amorru

sumin

lasaitasun

fin

bukaera

hasiera

gozo

zaporetsu

garratz

poztasun

alaitasun

tristezia

setati

burugogor

bihozbera

7 – Eraikin berri batean bizi zen, plaza estuan.

–E txe kanpoan umeak urduri sentitu ziren.

–K ale argi hartan desagertu ziren lapurrak.

–E uropako hegoaldera joan ginen, leku bero batera.

41

Oharrak

Oharrak

© GRUPO ANAYA, S.A., 2022 - Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid - Printed in Spain.

Eskubide guztiak gordeta. Legeak lan honen edukia babestu eta espetxe-zigorrak edota isunak eta kalte-galeren ondoriozko kalte-ordainak ezartzen ditu honako hauentzat: edozein literatura-lan, artelan zein zientzia-lan, edo horren eraldaketa, interpretazioa edo gauzapena (edozein euskarritan finkatuta edo edozein eratan komunikatuta), oso-osorik edo zati batean, baimenik gabe erreproduzitu, plagiatu, banatu edo komunikatzen dutenentzat.