Inguruaren Ezaguera. Lehen Hezkuntza. Mundua Helburu. Anaya Haritza

Aurkibidea

Konpetentzietan oinarritua

Mundua helburu proiektuaren gakoak

5

• Ikaskuntza-egoerak

• Konpetentziak lantzeko ariketak

Lehen Hezkuntzarako materiala

89

Proiektu digitala

111

Konprometitua

• Garapen Jasangarrirako Helburuak

• Helburua aurrera

Diziplinartekoa

• Diziplinarteko proiektuak

• Hizkuntza-plana

Inklusiboa

• IDU jarraibideak

Metodologia aktiboak

• Lankidetzako ikaskuntza

• Pentsamenduaren garapena

• Hezkuntza emozionala

• IKTak

• Ebaluazioa

Ikaslearentzako materiala

Proposamen didaktikoa

Ikasgelako materiala

Proiektu digitala

Baliabideak

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Ebaluazioa

Programazioa, Proposamen didaktikoa eta proiektuaren dokumentazioa

Proposamen didaktikoa

Irakaslearentzako materiala

Inklusioa

Ebaluazioa

123 157 177

Aniztasuna kontuan hartzeko fitxak

IDU jarraibideak

Funtsezkoena

LOMLOE araudia

209

Game Room: gamifikazioan oinarritutako ebaluazioa

Hasierako ebaluazioa

Unitateen araberako ebaluazioa

Ebaluazio egokitua

Konpetentzien araberako ebaluazioa

Amaierako ebaluazioa

LOMLOE araudia

• Curriculumaren egitura

• Curriculumeko elementuen

arteko lotura

• Glosategia

Mundua helburu

proiektuaren gakoak

Mundua helburu

proiektuaren gakoak

Konpetentzietan oinarritua

Diziplinartekoa

Konprometitua

Metodologia aktiboak

Inklusiboa

Konpetentzietan oinarritua

Ikaskuntzak zenbait trebezia eta abilezia eskuratzera bideratuko dira, ikasleak gai izan daitezen bizitza akademikoan eta pertsonalean, familia barruan eta gizarte-eremuan suertatuko zaizkien egoerei arrakastaz aurre egiteko. Epe luzean, lan-bizitzan ere bai.

Horrek hezkuntza-proiektu bat eskatzen du; ikasleei edukiak edo jakintzak eskuratzen laguntzeaz gain, proiektu horrek tresnak emango dizkie, hainbat testuingurutan aplika ditzaten.

MUNDUA HELBURU proiektuak askotariko ariketak eskaintzen ditu, ikasleek, modu praktikoan, beren gaitasunak, ezagutzak, trebetasunak eta jarrerak modu integratuan erabiltzeko.

Ariketa horiek ikaskuntzak transferitzea eta hainbat testuinguru interesgarritan aplikatzea errazten dute.

IKASKUNTZA-EGOERAK

Ikaskuntza-egoerak LOMLOE hezkuntza-lege berriaren berrikuntzetako bat dira. Ikaskuntza-egoera ariketa mota bat da; arazo-egoera batetik abiatzen da, testuinguru baten barruan, eta nolabaiteko konplexutasuna du. Arazo hori ebazteko, ikasleek ikasitako ezagutzak erabili behar dituzte. Beren jakintza eta konpetentzia guztiak modu integratuan abian jartzen ditu. Beraz, eskuratutako ikaskuntzak transferitzea errazten du, modu kritiko eta eraldatzailean praktikara eramateko.

Non dago proiektuan?

Ikaslearen testuliburuan, unitate bakoitzaren hasieran, ikaskuntza-egoera bat dago. Ikaskuntzaegoera hori GJH batekin lotuta dago, eta, horren bitartez, ikasleek izaera eraldatzailea duen haus

5 Zatitu, banatu, partekatu

Igandean amonaren etxean bazkaldu genuen, haren urtebetetzea ospatzeko. Egun berezia izan zenez, aitak kaneloiak eta zenbait zaporetako galletak egin zituen.

Kaneloiak ikaragarri gustatzen zaizkit, eta, beraz, kaneloi guztiak zati berdinak eginez banatu genituen. Baina ez ginen konturatu nik ezin ditudala hainbeste jan.

Amonak begiratu zidan, eta, berehala, beti esaten duena oroitu nuen: hobe da gutxi hartzea eta gero errepikatzea, janaria zaborretara botatzea baino. Arrazoi guztia du!

Zer deritzozu?

Zergatik da garrantzitsua janaria ez botatzea?

Nola egiten dituzu banaketak? Partekatu nahi dugunean, banatzeak nola laguntzen digu?

Zer egin dezakezu egunerokoan, janaria alferrik ez galtzeko? Idatzi gutun bat familiakoei, proposamenekin.

narketa bat egingo dute. Egoera horrek zera eskatzen du: ikasleek aldez aurretik unitatean zehar planteatuko diren oinarrizko ikaskuntzak eskuratzea.

Datua

Gure inguruan, lau pertsonak urtean botatzen dituzten janari-hondarrekin beste pertsona batek ere jan lezake.

Ikasi zatiketak egiten

KONPETENTZIETAN OINARRITUTAKO ARIKETAK

Konpetentzietan oinarritutako ariketak benetako ariketak dira. Ikaskuntza aplikatua eragin behar dute, izaera eraldatzailea duena, eta gizarte-eremuan, hezkuntza-komunitatean, familietan edo maila pertsonalean eragiten duena. Arazo-egoera batetik abiatzen dira, eta ez dute zertan emaitza bakarra izan. Analisia, justifikazioa, iragarpena, argudiaketa, interpretazioa edo berrikuspena sustatu behar dituzte.

Beraz, jakintzan ez ezik, egiten jakitean eta trebetasunak garatzean ere zentratzen dira ariketa horiek.

Non dago proiektuan?

2

Unitate bakoitzeko ariketetan egongo dira. Kasu guztietan, ikasleek modu praktikoan aplikatuko dute eskuratutako ikaskuntzetako bat, eta horrek inferentziak, susmoak, ikerketak eta hausnarketak egiteko eskatuko die.

Bai garrantzitsuak landareak!

Experimenta para notar la energía.

1 Construye un molinillo siguiendo estos pasos:

Erraz aurkitu dituzu konpetentzietan oinarritutako

ariketak liburuan, kolorehondo baten gainean nabarmentzen baitira.

egindako elikagaiak

oxigenoa

2 Haz este experimento:

Escribe un objeto de tu casa que necesite energía para funcionar.

eguzki-argia airea ura lurra

3

Gainera, unitatearen ikaskuntza-egoerarekin erlazionatzen badira, grafikoki hariari jarraitzen diotela ikusiko duzu.

Escribe la energía que hace que el hielo cambie de estado y se derrita.

Lurra, airea, ura eta argia. Lurra, airea eta ura. Argirik ez. Lurra, airea etaUrikargia. ez.

Konpetentzietan

KONPETENTZIEN ARABERAKO EBALUAZIOAK

LOMLOE hezkuntza-lege berriak hala eskatuta, ebaluazioak oinarrizko hezkuntza amaitzean ikasle guztiek eskuratu eta garatu beharreko gako konpetentziei erantzun behar die; «konpetentzien araberako irteera-profilak» deritzo horri. Profil horiek arlo bakoitzaren ebaluazio-irizpideetan zehazten dira.

Ikasleak benetako egoera baten aurrean jartzen ditugunean, hau da, arazo hori konpontzen dutenean, beren konpetentzia erakutsiko dute. Inklusiorako eta eskola-arrakastarako funtsezko elementua da, hain zuzen ere.

Non dago proiektuan?

Konpetentzien araberako ebaluazioa testuliburuan eta ikaslearen eta irakaslearen baliabide digitaletan egongo da ikusgai. Testuliburuan, unitate bakoitzaren amaierako orrialde bikoitzean, ikasleek zenbait ariketa izango dituzte; horien bitartez, «Zer ikasi dut?» eta «Nola ikasi dut?» galderei erantzungo diete. Baliabide digitaletan, irakasleak hainbat ebaluazio aurkituko ditu: hasierako ebaluazioak, edukien ebaluazioak, amaierako ebaluazioak, konpetentzien araberakoak…

Izen-abizenak: KAE UNITATEA

4 Matematika 5. maila

Lehen Hezkuntzako 5. mailako 60 ikaslek Maraeski elur-estazio modernoan igaroko dute eguna. Guztiek ondo jantzita joan beharko dute, euritako botekin eta eskularruekin.

Zenbait monitorek eskolak emango dizkiete; horrez gain, eskiatzeko, elur-erraketekin ibiltzeko eta lerekin jolasteko denbora izango dute.

1 Ikasle-taldea Muin Menditik abiatu da bi autobusetan. Bidearen 3 4 egin dutenean, gasolindegian gelditu dira. Pentsatu, eta erantzun galdera honi: Gasolindegia Muin Menditik edo eski-estaziotik dago hurbilago?

MUIN MENDIA MARAESKI ESTAZIOA

A. Muin Menditik hurbilago dago.

B. Maraeskitik hurbilago dago.

C. Distantzia berdinera dago.

D. Erantzun guztiak okerrak dira.

2 Ikasleek beren mailaren araberako eskolak jasoko dituzte. Erreparatu taulari, eta erantzun.

Hasiberriak Erdi-maila Maila aurreratua Adituak 5 10 3 10 1 10 1 10

a) Zenbat ikasle dira guztira hasiberriak eta erdi mailakoak? Adierazi zatikitan.

b) Zenbat ikasle dira?

Data: Izen-abizenak: KE

Gaur, gelako haurrak zoora joan dira txangoan. Han ezagutuko dituzte gure planetako izaki bizidun asko. Gainera, bisitatuko duten zooan, animaliak talde- katuta daude bizi diren tokien edo ekosistemen arabera. Hau zooaren planoa da, eta Lurreko ingurune batzuk eta bertan bizi diren animaliak erakusten ditu.

Naturaren Zientziak 3

9 10 11 7 8 5 4 3 2 1 6 Aintzira Basamortua Ipar poloa Sabana

Basamortua:

Sabana:

Aintzira:

LOMLOEn ezarritakoaren arabera, Mundua Helburu proiektuaren xedea ikasleen hezkuntza-garapena erraztea izango da, ikasleen formakuntza integrala bermatuz, haien nortasuna erabat garatzen lagunduz, egungo gizartean giza eskubideak bete-betean gauzatzeko, eta herritartasun aktiboa eta demokratikoa izateko prestatuz.

GJH

Konpromisoa da gaur egungo gure hezkuntza-sisteman ezartzen diren printzipio pedagogikoetako bat. Mundua Helburu proiektua, LOMLOEn ezarritako jarraibideei jarraituz, argi eta garbi lotuta dago NBEk 2030 Agendarako onartutako Garapen Jasangarriko Helburuekin. Deialdi unibertsala egin nahi da, baita hezkuntza-esparruari ere, pobrezia desagerrarazteko, planeta babesteko, eta mundu osoko pertsonen bizitzak hobetzeko.

Non dago proiektuan?

Ikaslearen testuliburuan, unitate bakoitza ikaskuntzaegoera batekin hasiko da, hau da, GJH batean kokatutako arazo-egoera batekin. Egoera horrek amaierako hausnarketa bat egitera gonbidatuko ditu ikasleak, «Helburua Aurrera» delakoaren ba

7 Herri berdeak

rruan, proposamen eraldatzaile batekin. Egoera horrek, ikasleek unitatearen hurrengo orrialdeetan planteatuko diren oinarrizko ikaskuntzak aurretik eskuratu behar izatea eskatzen du. Hiruhilekoko

Gure inguruko landareak ezagutuko ditugu.

Besteen iritziak errespetatzea komeni da.

HELBURUA AURRERA

Helburua Aurrera deritzo unitate bakoitzaren hasieran planteatutako ikaskuntza-egoerari erantzuten saiatzeko proposatzen zaien ariketari. Unitatearen amaierako portfolioan, jarraipena emango zaio ariketa horri. Amaierako produktu bat ere iradokiko da, hausnarketa eraldatzailea sustatzeko asmoz.

Non dago proiektuan?

Unitate bakoitzaren amaierako portfolioan, «Helburua aurrera» izeneko ariketa planteatuko da; horrekin, ikasleek amaierako hausnarketa egin, eta ikaskuntza-egoerari erantzuna emango diote, proposamen eraldatzaile batekin.

7 Denbora neurtzea

Eguzkiorduak

Energia behar dugu etxeko argiak edo ordenagailua pizteko.

Energia-iturri batzuek ez dute planeta hondatzen, eta erabiltzen dituzten baliabideak ez dira agortzen; esate baterako, etxeko aparatu elektriko guztiek eguzki-argiarekin funtziona dezakete.

Ba al zenekien eguzki-orduen kopurua aldatu egiten dela egun batetik bestera? Egun bakoitzean, ordu jakin batean argitzen eta iluntzen du. Eta, gainera, ez da ordu berean izaten toki guztietan.

Zer deritzozu?

Zure iritziz, zergatik da garrantzitsua eguzki-argia?

Nola zenbatu ditzakegu egun bakoitzeko eguzki-orduak?

Datua

Urtean, 2 500 eguzki-ordu izaten ditugu hemen, gutxi gorabehera. Europako iparraldeko herrialde batzuetan, berriz, 950 ordu inguru besterik ez.

Nola aprobetxa dezakezu eguzki-argia egunerokoan? Idatzi ideiak zerrenda batean.

PORTFOLIOA

Zer ikasi dut?

1 Ordenatu urte bereko data hauek.

URRIA 26 ABENDUA 7 MARTXOA 18 MAIATZA 14

2 Idatzi gaurko data, etzikoa eta zure urtebetetzekoa, zenbakiak erabiliz.

3 Asteartetan, zenbat ordu egoten da okindegia zabalik? Eta larunbatetan?

7 Zenbat denbora igaro da?

8 Idatzi nola irakurtzen diren ordu hauek, bi modu desberdinetan.

HELBURUA AURRERA

Egin zerrenda bat

Ikusi taulan zer ordutan irten eta sartu zen eguzkia Legution, abenduaren 23an eta uztailaren 15ean.

Abenduak 23 Uztailak 15 Eguzkia irten

Eguzkia sartu

a) Zer ordutan argitu zuen abenduaren 23an? Eta zer ordutan ilundu zuen?

b) Zer ordutan irten zen eguzkia uztailaren 15ean? Eta zer ordutan sartu zen?

c) Zenbat eguzki-ordu egon ziren abenduaren 23an? Eta uztailaren 15ean?

4 Zer ordutan egiten dituzu jarduera hauek? Marraztu erlojuak, eta adierazi orratzekin.

9 Pintto paseatzera irteten da arratsaldero, 5ak eta laurdenetan. Paseoak ordu eta erdi irauten badu, zer ordutan itzultzen da? Marraztu orratzak dituen erlojuan eta digitalean.

10 Alaia eta Onintza autobusean doaz. Goizeko 10ak eta laurdenetan irten dira, eta 12 eta erdietan heldu. Zenbat iraun du bidaiak?

Geure buruari galdezka

a) Zure ustez, garrantzitsuak al dira egunez egun dauzkagun eguzkiorduak? Zergatik?

b) Pentsatu eta binaka jarrita komentatu. Kopiatu eskema koadernoan, eta osatu. Partekatu erantzuna ondoko ikaskidearekin.

c) Nola aprobetxa dezakezu eguzki-argia egunerokoan? Binaka, idatzi ideiak zerrenda batean.

Nire erantzuna. Nire ikaskidearen erantzuna.

Bakoitzak azalduko du zergatik erantzun duen hori.

Eta orain, zer erantzungo duzu?

5 Zenbat ordu dira? Adierazi.

3 egun 6 egun Astebete

6 Zer ordu da?

Semaforoa. Margotu koadernoan, ariketa bakoitzaren ondoan, honela: Erantzuna badakizu Laguntza behar izan baduzu Erantzuna jakin ez baduzu

Nola ikasi dut?

Kopiatu koadernoan eta, esaldi bakoitzaren ondoan, margotu honela:

Problema bat ongi ebazten dudanean, pozik jartzen naiz.

• Taldeari laguntzen diot denbora guztian.

Ariketak ondo egiten saiatzen naiz.

Zer egiten duzu taldeari laguntzeko?

Diziplinartekoa

Mundua Helburu proiektuaren barruko zenbait ariketek hainbat arlotan eskuratutako ezagutzak konektatzeko xedea dute.

Edukien arteko elkarreragin hori ikasleen errealitatera egokitzen da, errealitate hori ez baita modu isolatuan aurkezten, osotasun baten barruan baizik.

Diziplinarteko ikuspegi horrek ikaskuntzaren eraginkortasuna areagotzen du, ikasitakoaren zergatia eta zertarakoa zein diren jakitea eskatzen baitu. Beraz, ikasleen errealitatera hobeto egokitzen den ikaskuntza esanguratsuagoa, funtzionalagoa eta konpetentzialagoa izatea bermatzen du.

DIZIPLINARTEKO IKASKUNTZAK

Arlo bakoitzetik planteatutako ikaskuntza-egoerek, Garapen Jasangarrirako Helburuekin (GJH delakoekin) lotura dutenek, elkarren artean erlazionatuta dauden eta modu praktikoan aplikatu daitezkeen edukiak proposatzen dizkiete ikasleei.

Beraz, hautatutako edukiak elkarrekin konektatuta daude, ikaskuntza-egoera erreal eta benetakoetatik abiatuta; horiek zentzu funtzional eta esanguratsua ematen diete ikasleei.

Non dago proiektuan?

Arlo bakoitzetik planteatutako ikaskuntza-egoeretan, unitatez unitate, Garapen Jasangarrirako Helbururen batek (GJH) eraginda. Garapen Jasangarrirako Helburu horiek emango diote logi-

2 Zaindu behar dugu!

«Neska-mutilok ongi bizitzeko eskubidea eta maite ditugunak zaintzeko betebeharra ditugu». Horixe jasota dago haurren laugarren eskubidean.

Zer deritzozu?

Goseak egon al zara inoiz? Gaixotasunik izan al duzu noizbait? Nork lagundu dizu?

Datua

Jende askok ez dauka ur garbirik, ezta janari, eskola eta osasunzentrorik ere, adibidez.

ka esanguratsua, funtzionala eta konpetentziala, ikasleek erantzun praktikoak eta eraldatzaileak eman ditzaten.

Unitate honetarako...

Egin afixa bat, pobrezian bizi direnei laguntzeko ideiekin.

Zer dira osasuna eta gaixotasuna?

24

Nola eutsiko diogu higieneari?

25 hogeita bost hogeita lau

Nolakoa da e ikadura osasungarria?

mugitu eta atseden hartu? Zertarako hunkitu?

Gainera, Lehen Hezkuntzako lehen eta bigarren mailetan, unitateek gai bera erabiltzen dute ikaskuntza-egoerarako.

Diziplinartekotasuna Mundua helburun

DIZIPLINARTEKO GJH-AK

Kalitate oneko hezkuntza

Osasuna eta ongizatea

Osasuna eta ongizatea

Hiri eta komunitate jasangarriak

Ikasgela: ikasteko leku abegitsua eta kalitatezkoa

Ongizate pertsonala gorputza erabiliz eta gozatuz.

Norbera zaintzeko eta garbitzeko ohiturak hartzea. Osasunarekin eta ongizatearekin konpromisoa duten pertsonak.

LENGUA MATEMATIKA INGURUNEAREN EZAGUERA

¡Comenzamos con orden! Ikasgela txukuntzen Bai ondo eskolan!

¿Qué te hace feliz? Mugitzen eta orientatzen Poza gorputzari!

Un dos tres... me cuido otra vez

Neure burua zaintzen Gora osasuna!

Airearen kalitatea. ¡Lanzamos ideas al aire!

Lehorreko bizitza Izaki bizidunak zaintzen ditugu. Los quiero y los cuido

Lehorreko bizitza

Ekoizpen eta kontsumo arduratsua

Gure ingurune naturala zaintzea eta harreman jasangarria izatea.

Hezkuntza-irteerak eta ingurua ezagutzea (turismo jasangarria).

Nos importa la naturaleza

Aire garbia arnasten Eta zu, nola zoaz?

Maskotaren urtebetetzea Izaki bizidunak!

Naturan formak ikusten Gora natura!

Vamos de excursión Distantziak neurtzen Paisaiak babesten

Edateko ura eta saneamendua Uraren kontsumoa. Cada gota cuenta

Ekoizpen eta kontsumo arduratsua

Industria, berrikuntza eta azpiegitura

Hiri eta komunitate jasangarriak

Ekoizpen jasangarrirako eta kontsumo arduratsurako ereduak.

Azpiegitura eta teknologia jasangarria. Teknologia-ahalmenaren gorakada.

Reducir, reciclar y reutilizar

Investigamos con energía

Ondarea zaintzea. ¡Salimos a escena!

Uretako bizitza Hidrosfera babestea. ¡Por un océano limpio!

Bainugelara ontziarekin Ura eta airea, bizitzeko

Zenbatu eta birziklatu Ongi erabiltzea da giltza!

Makinarekin kalkulatzen Teknologia eta biok

Ospatzeko egun bat

Iraganetik ikasten

Itsasoa zaintzera! Planeta zaintzen

DIZIPLINARTEKO PROIEKTUAK

Ikaskuntza-esperientzia integratzaileak izango dira; konpetentziak garatzea eta ikasitako ikaskuntzak aplikatzea ahalbidetuko diete ikasleei. GJH batekin lotutako ikaskuntza-egoera batetik abiatuta, ikasleek ikerketa-prozesu bat egingo dute; hainbat informazio-iturri kontsultatu, lana antolatu eta izaera eraldatzailea duen amaierako produktu bat egin beharko dute. Azken batean, honako prozesu hauek barne hartzen ditu: plangintza, gauzatzea, komunikazioa eta ebaluazioa.

Non dago proiektuan?

Hiruhileko bakoitzaren amaieran, ikaslearen testuliburuan, proiektu bat proposatuko da, enborreko arlo bakoitzetik abiatuko dena; arlo horiek

GJH batek lotuko ditu. Proiektu hori egiteko, ikasleek bost urrats izango dituzte (Pentsatu, Diseinatu, Eraiki, Aurkeztu eta Egiaztatu), eta

EZAGUTU DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA

Aholku zirraragarrien gida:

XABOIZKO BURBUILAK

Ohartu zara higieneak ondo sentiarazten gaituela? Garbitu zaitez egunero!

planteatutako egoerari irtenbideak bilatzeko eta ekarpenak egiteko aukera emango duen erantzun praktiko eta eraldatzaile bat proposatu beharko dute. Proiektu bakoitzak helburu argi bat du, ikerketan, ekintzailetzan eta enborreko arloetako ikaskuntzen arteko loturan oinarritua.

AURKEZTU

Stage

Besteek zuen audioak jasotzea oso garrantzitsua da. Partekatu audioak ikasgelan, beste gela batzuekin... eta, nahi baduzue, baita familiakoekin ere.

EZAGUTU DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA

Natural eta berde

BEGIRA BERDEA

Irrikan zaude lorategi bertikala Nola egin duzuen ikaskideei eta familiakoei kontatzeko?

Aurkezpen bat prestatuko dugu, xehetasunazaltzeko.guztiekin UZTENDUTEN

1

T

Gure lorategiak konpromisoa eta

erantzukizuna behar du: lorategia egiteko, eta, gero, zaintzeko. Taldeka, pentsatu nola azaldu ditzakezuen egindako urratsak.

Urratsak banan-banan aipatzea oso garrantzitsua da. Antolatu prozesua, egin dituzuen urratsei zenbakiak jarriz. Partekatu zerrenda taldekideon artean. Baliteke urratsen baten ordena aldatu nahi izatea, edota erabaki batzuk zehaztu nahi izatea.

Garbi daukazue nola lortu duzuen lorategia egitea? Ba, orain, banatu urratsak, prozesua denon artean azaltzeko. Ados jarri behar duzue, eta zenbait aldiz entseatu.

Ez ahaztu: ozenki hitz egin behar duzu!

Iritsi da unea. Gonbidatuei asko gustatuko zaie, seguru! Begiratu jendeari eta, keinuen bidez, erakutsi zuen lana. Graba dezakezue, eta gero zuen blogean edo web-orrian jarri. Zein ondo!

1. HIRUHILEKOA

2. HIRUHILEKOA

DIZIPLINARTEKO PROIEKTUAK

HIZKUNTZA ETA LITERATURA MATEMATIKA

EUSKARA LENGUA

1.

Xaboizko burbuilak

La lectura es el gimnasio de la mente

INGURUAREN EZAGUERA

NATURAREN ZIENTZIAK GIZARTE-ZIENTZIAK

Diziplinarteko proiektua: Aholku zirraragarrien gida

Ariketa eginda zoriontsuago gara

Ondo lo egin! Jaten duguna gara! Goxo eta sano!

Diziplinarteko proiektua: Natural eta berde

2. 3.

Begira berdea

HIRUHILEKOA

Zenbaki berdeak egiten

Hablamos del verde

Hainbat berde daude Berdea zaintzen

HIRUHILEKOA

Egunean aholku bat

Ayuda energética

Diziplinarteko proiektua: Kate bat gara

Zure energiari segika Energiaren detektibeak Erreakzioa katean. Aurrera!

EKINTZAILETZA

Hiruhileko bakoitzaren amaierako diziplinarteko proiektuek ekintzailetza sustatuko dute; izan ere, ikasleek ideia sortzaileak benetako ekintza bihurtzeko beharrezkoak diren trebetasunak eta kontzientzia garatuko dituzte, eta horrek dimentsio hauek garatzea eskatzen du:

Dimentsio pertsonala Gizarte-dimentsioa

Autoezagutza

Sormena eta sorkuntza

Irudimena

Taldea

Erantzukizuna

Komunikazioa

Lidergoa

Erkidegoa eta denon onura

Non dago proiektuan?

Produkzio-dimentsioa

Ekimena

Berrikuntza

Arriskuak hartzea

Produktibitatea

Hiruhilekoko diziplinarteko proiektuek hiru dimentsio hauek garatzen lagunduko diete ikasleei:

– Dimentsio pertsonala: batetik, «Pentsatu» urratsean, hasiera ematen baitzaio proiektuari, eta sormena eta sorkuntza aktibatzeko balio baitu; bestetik, «Egiaztatu» urratsean, autoezagutzan oinarrituta baitago.

– Gizarte-dimentsioa: «Diseinatu» izeneko urratsean, ardurak hartzea eta lankidetzan aritzea eskatzen baitu.

P ENTSATU

1 T hink

ITZALAPROIEKTUAK UZTENDUTEN

1 Think

EZAGUTU DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA

Kate bat gara

EGUNEAN AHOLKU BAT

Sustatuko dugu gure ikaskideek energia aurrezteko kanpaina bat? Aholku bat egunero!

Osatuko duzu energiarekin lotutako aholkuen asteko taula bat?

P ENTSATU De gn

Energia aurrezteko aholku guztiak antolatuko ditugu, asteko egun bakoitzean bat ikasteko. Asteburuko egunak ere sar ditzakegu!

– Produkzio-dimentsioa: «Eraiki», «Aurkeztu» eta «Egiaztatu» urratsetan, ikasleek amaierako produktu bat egin beharko baitute. Egindako lanari buruzko hausnarketa egin beharko dute ikasleek, indarguneak detektatzeko eta hobetzeko proposamenak egiteko.

2 DISEINAT U

Energia-kontsumoari buruz dakizuenaz gain, garrantzitsua da ikerketa egitea, gehiago ikasteko: erabili Internet, edo galdetu etxean... Zenbat eta gomendio gehiago bildu, hobeto! Talde bakoitzean ordezkari bat izendatuko dugu, besteei aholkuak azaltzeko. Ez du balio errepikatzeak!

2 DISEINA T U EGIN

D esign

EGIN

3 Maker

Garbi daukagu zer aholkuk lagunduko diguten eskolan eta etxean energia aurrezten? Marraztu taula bat asteko egunekin, eta idatzi aholku bat egun bakoitzean. Zenbat egun eta aholku dituzue?

3 CONSTRUYE M aker

AURKEZTU

AURKEZTU

4 PRESENTA S age

Aurkeztu zuen plangintza beste geletan, eta erakutsi familiei ere. Zuen ustez, horrela errazago aurreztuko dugu energia? Konpromisoa hartuko dugu? Kate bat gara!

EGIAZTATU 5

T e

4 PRESENTA S tage

Niretzat, plangintza egitea hauxe da: ...

EGIAZTATU 5

T est

3. HIRUHILEKOA

Antolatzea gustatzen zaizu? Gauzen plangintza egitea lagungarria izaten da hobeto ikasteko eta ezer ez ahazteko.

HIZKUNTZA-PLANA

Hezkuntza-zentroko Hizkuntza-planak helburu nagusi hauek izan behar ditu:

1. Ikasleen ahozko eta idatzizko adierazpena hobetzea (produkzioan). Horretarako, lehenik, ikasleek benetako testu-tipologia batean proposatutako ikaskuntza-egoera bat ulertu beharko dute.

2. Irakurzaletasunarekiko interesa eta ohitura sustatzea, lantzen diren edukietatik abiatuta.

3. Hezkuntza-zentroko Irakurketa Planaren barruko bibliografia sakon ezagutzea.

Hizkuntza-planak diziplinarteko trataera izango du; hizkuntza-arloetan ez ezik, arlo ez linguistikoetan ere landuko da.

DIZIPLINARTEKO PROIEKTUAK

Ikaskuntza-esperientzia integratzaileak izango dira; konpetentziak garatzea eta ikasitako ikaskuntzak aplikatzea ahalbidetuko diete ikasleei. GJH batekin lotutako ikaskuntza-egoera batetik abiatuta, ikasleek ikerketa-prozesu bat egingo dute; hainbat informazio-iturri kontsultatu, lana antolatu eta izaera eraldatzailea duen amaierako produktu bat egin beharko dute. Azken batean, honako prozesu hauek barne hartzen ditu: plangintza, gauzatzea, komunikazioa eta ebaluazioa.

Non dago proiektuan?

Hiruhileko bakoitzaren amaieran, ikaslearen testuliburuan, proiektu bat proposatuko da, enborreko arlo bakoitzetik abiatuko dena; arlo horiek GJH batek lotuko ditu. Proiektu hori egiteko, ikasleek bost urrats izango dituzte (Pentsatu, Diseinatu, Eraiki, Aurkeztu eta Egiaztatu), eta

ENTZUTEN JAKIN 1 2 3

Entzuten hasi baino lehen

Prestatu eta jar zaitez jarrera egoki batean.

Entzuten duzun bitartean Entzun ondoren

Egon adi-adi. Gogoratu zer entzun duzun.

Ez jolastu entzuten duzun bitartean. Begiratu hitz egiten ari den pertsonari.

PLAN LINGÜISTICO

Ez hitzik egin.

Pentsatu; bazara entzundakoa kontatzeko edo azaltzeko gai? Seguru baietz!

planteatutako egoerari irtenbideak bilatzeko eta ekarpenak egiteko aukera emango duen erantzun praktiko eta eraldatzaile bat proposatu beharko dute. Proiektu bakoitzak helburu argi bat du, ikerketan, ekintzailetzan eta enborreko arloetako ikaskuntzen arteko loturan oinarritua.

JENDAURREAN HITZ EGIN

1 2 3

HOBETO IDAZTEKO... 1 2 3

Hitz egin baino lehen Hitz egitean Amaitzeko

Pentsatu eta aukeratu zer gairi buruz hitz egingo duzun.

Idatzi baino lehen, planifikatu Idatzi zirriborroa Berridatzi txukun-txukun

Pentsatu edo imajinatu zer kontatu nahi duzun.

Eskatu etxekorenlaguntza bati.

Orri batean, idatzi zure ideien zirriborroa, ondo ordenatuta.

Hitz egiten hasi orduko, agurtu ikusleak. Amaitzen duzunean, eman eskerrak eta agurtu.

Ez ahaztu ikusleei begiratzea eta zure keinuak zaintzea.

Idatzi zure testua beste orri batean.

Idatzi letra txukunez.

Idatzi edo egin marrazkia orri batean eta ikasi buruz.

Un Plan Lingüístico de Centro ha de tener como grandes finalidades:

Asmatu IZENBURUA

Aurkezpena garrantzi handikoa da: ez egin zirrimarrarik eta ez zikindu orria.

Hitz egin astiro, hitzak ondo ahoskatuz.

Honelakoak esan ditzakezu: «Eta, amaitzeko,...»; «Eskerrik asko denoi...»

Ez ahaztu irribarre egitea.

1. La mejora de la expresión oral y escrita del alumnado (en la producción), que tiene como paso previo la comprensión de una situación de aprendizaje propuesta a través de una tipología textual continua o discontinua auténtica.

Ez eten hitz egiten ari den pertsona.

Zerbait ulertzen ez baduzu, altxatu eskua galdetzeko.

Zer ideia bururatzen zaizkizu?

Berrikusi zure zirriborroa, ezer ez ahazteko.

Egin saioak ozen.

Zure zirriborroa berrikusteko edo zuzentzeko, nahi baduzu, eskatu laguntza pertsona nagusi bati.

Idatzi IZENBURUA

3 Erabili ahots-tonu egokia: ez oso altua, ez oso baxua.

Ispiluaren aurrean egin ditzakezu saioak.

Nahi baduzu, erabili margoak eta egin marrazkia.

Berrikusi ondo, akatsik ez egoteko.

METODOLOGIA AKTIBOAK

Mundua Helburu proiektuak honako hauekin lotutako trebetasunak garatzen

ditu:

• Lankidetzako ikaskuntza

• Pentsamenduaren garapena

• Hezkuntza emozionala

• Mundu digitala

• Ikaskuntza ludikoa

• Autoebaluazioa

Trebetasun horiek arlo guztietatik ikasi, eta aplikatu egingo dira, modu lineal eta progresiboan etapa osoan zehar; horrela, horiei diziplinarteko tratamendua emango zaie.

BERRIKUSPENA

4 Nola sentitzen zara jolastean?

3 Norekin jolasten zara gustura? Zer jolasetan?

Nola ikasi dut?

Jolasak

1 Zuen modu berean jolasten ziren aitona-amonak?zuen

2 Nola jolasten dira beste herrialde batzuetan?

Inklusiboa

Arreta berezia jarri behar dugu honakoak bermatzeko: hezkuntza-inklusioa, ikasleentzako eta ikasleen ikaskuntza-premientzako arreta pertsonalizatua, parte-hartzea eta bizikidetza, ikasteko zailtasunen prebentzioa; eta indartzeko, sakontzeko eta malgutzeko mekanismoak, alternatiba metodologikoak edo bestelako neurri egokiak abian jartzea, egoera horietakoren bat detektatu bezain laster.

Mundua Helburu proiektua hezkuntza inklusiboaren printzipioarekin eta ikasle guztientzako ikaskuntza-baldintza hobeak sortzearekin konprometituta jaio da. Horretarako, irakaskuntza pertsonalizaturako baliabideak praktikan jartzen laguntzen du, egitura malguarekin eta indartzeko eta sakontzeko mekanismoekin.

IDU JARRAIBIDEAK

LOMLOEk zera ezartzen du: ikasleei irudikatzeko, ekiteko eta adierazteko bitarteko ugari eman behar zaizkiela, bai eta aurkezten zaien informazioan inplikatzeko moduak ere. Hau da, Ikaskuntzaren Diseinu Unibertsalaren printzipioak aplikatzea.

Hori dela eta, Mundua Helburuk honako hiru printzipio hauek konektatzen ditu proiektuaren beste elementu batzuekin:

– Informazioa eskuratzeko hainbat irudikapen. Hau da: sarrera-kanalak dibertsifikatzea. Pertsona guztiok ez dugu informazioa modu berean ikusten eta ulertzen.

– Ekintza- eta adierazpen-modu ugari: hau da, irteera-kanalak dibertsifikatzea, aukerak eskainiz interakziorako, komunikaziorako, hainbat mailatako ariketak...

Inplikazio-modu asko, hau da, ikaskuntzaren elementu afektiboak eta emozionalak kontuan hartzea.

Non dago proiektuan?

Mundua Helburu proiektu osoa Ikaskuntzaren Diseinu Unibertsalaren (IDU) printzipioak eta jarraibideak kontuan hartuz sortu da.

Irakaslearen proposamen didaktikoan azalduko da Mundua Helburu proiektuaren zer elementuk erantzuten dion Ikaskuntzaren Diseinu Unibertsalaren (IDU) printzipio eta jarraibide bakoitzari.

IDU jarraibideak Mundua helburu proiektuan Mundua helburu proiektuko elementu ezberdinak Irakaskuntzako Diseinu Unibertsala (IDU) kontuan hartuz garatu dira. Honako taula honetan, IDU printzipioen edo arauen eta proiektuko elementuen arteko harremana jasotzen da:

MUNDUA HELBURU Proiektuan aplikatutako IDU jarraibideak INPRIMATUTAKO MATERIALA INGURU DIGITALA Ikaskuntza-egoera

GJH

Irudia eta testuingurua

Nola ikusten duzu?

• GJHekin (xxi. mendeko erronkekin) eta ikasleen eguneroko bizitzarekin duen harreman zuzenak benetakotasuna, balioa eta garrantzia optimizatzen ditu (7.2).

• Testuaren ordezko irudikapenak ikaskuntza- egoeraren testuinguruarekiko ulermena eta lotura pertsonala errazten du. (2.5).

• Galderek ikaskuntza-egoera ikasleen esperientzien eta aurretiazko ezagutzekin lotzen dute. (3.1).

Datua • Informazio objektiboa eta berresgarria ematen du abian dagoen helburuari buruz (8.1).

• Gogoeta kolektiboa sustatzen du, pentsamendu-estrategia baliagarri baten bidez, eguneroko arazoei aurre egiteko (9.2).

GJHei buruzko informazio eguneratua lortzeko sarbidea ematen die ikasleei eta irakasleei, komunikazio-metodo asko erabiliz. (5.1).

• Zer dakit? Ariketa interaktibo trazagarriak proposatzen ditu unitatea irekitzean aurretiazko ideiak detektatzeko. (3.1).

Helburua aurrera

• Autonomia sustatu, eta amaierako produktu bat proposatzen du, ikastetxeko testuinguruari eta ikasleen hautaketari irekia, (7.1) eskakizun-mailak aldatuz (8.2).

• Oinarrizko ikaskuntzak orokortzea eta transferitzea errazten du (3.4).

• Erkidegoa eta lankidetza sustatzen ditu, amaierako produktua taldean egiteko eta zabaltzeko (8.3).

• Ikaskuntza-egoerak aurkezten dituzten ikus-entzunezko puntuak erabiltzen ditu, motibazioa areagotzen duten itxaropenak eta usteak estimulatuz (9.1) unitatearen hasieran.

• Unitate bakoitzean, aurretiaz hautatutako iturrietatik hartutako informazioa aurkezten du, eta hori entzunezko (1.2) eta ikusizko (1.3) informazioaren alternatiba da (2.5), baita testuaren beste formen alternatiba ere, hala nola abestiak, azpidatzitako audioak edo bideoak, testu-informazioaren lokuzioak, antolatzaile grafikoak, visual thinking, etab. Gainera, parte-hartzea dinamizatzeko erabil daitezke.

Jarraitu hariari

• Modu ordenatuan gidatzen du abian dagoen helburua (6.1), prozesua egokituz eta ikusaraziz (6.2), antolatzaile grafiko baten laguntzaz (6.3).

• Ikaskuntza-prozesua modu interakti- boan berreraikitzea ahalbidetzen du, antolatzaile grafikoaren laguntzarekin. Antolatzaile grafiko horrek ekintzaren helbururanzko aurrerapena irudikatzen du (3.3).

Inklusioa Mundua helburu proiektuan

IDU (Irakaskuntzaren Diseinu Unibertsala) jarraibide multzo bat da, ikasle guztiei ikasteko aukera berdinak ematen zaizkiela bermatzen duena. Honako hauek dira jarraibide horiek:

MOTIBAZIOA ETA KONPROMISOA izateko modu asko proposatu

IRUDIKATZEKO modu asko proposatu

EKINTZA ETA ADIERAZPENA lortzeko modu asko proposatu

Sare afektiboak «ZERGATIK» ikasi

Proposatu aukerak interesa pizteko

7.1 Optimizatu harreman pertsonalak eta autonomia.

7.2 Optimizatu garrantzia, balioa eta benetakotasuna.

7.3 Murriztu mehatxuak eta deskuiduak.

Proposatu aukerak esfortzua eta iraunkortasuna mantentzeko

8.1 Azpimarratu helburuen eta jomugen garrantzia.

8.2 Aldatu erronkak optimizatzeko eskaerak eta baliabideak.

8.3 Sustatu elkarlana eta komunikazioa.

8.4 Handitu hezkuntzara bideratutako feedbacka.

Proposatu aukerak autorregulaziorako

9.1 Sustatu motibazioa pizten duten itxaropenak eta sinesmenak.

9.2 Erraztu gaitasunak eta estrategiak erronkei aurre egiteko.

9.3 Garatu autoebaluazioa eta gogoeta.

ADITUEN ERANSKINAK

Azterketa-sareak «ZER» ikasi

Proposatu aukerak antzemateko

1.1 Eskaini informazioa bistaratzea pertsonalizatzeko moduak.

1.2 Eskaini alternatibak entzunezko informaziorako.

1.3 Eskaini alternatibak ikusizko informaziorako.

Proposatu aukerak hizkuntza eta sinboloetarako

2.1 Argitu lexikoa eta sinboloak.

2.2 Argitu sintaxia eta egitura.

2.3 Lagundu testu-deskodifikazioan, ohar matematikoetan eta sinboloetan.

2.4 Sustatu hizkuntza desberdinen arteko ulermena.

2.5 Argitu, hainbat bitarteko erabiliz.

Proposatu aukerak ulermenerako

3.1 Aktibatu edo eskaini aurretiazko ezagutzak.

3.2 Nabarmendu patroiak, funtsezko ezaugarriak, eta ideia nagusiak eta euren arteko loturak.

3.3 Gidatu informazioaren prozesamendua, bistaratzea eta manipulazioa.

3.4 Maximizatu informazioaren transferentzia eta orokortzea.

Sare estrategikoak «NOLA» ikasi

Proposatu aukerak ekintza fisikorako

4.1 Aldatu erantzuteko, nabigatzeko eta solasean aritzeko metodoak.

4.2 Optimizatu laguntza-erreminta teknologikoetarako sarbidea.

Proposatu aukerak adierazpenerako eta komunikaziorako

5.1 Erabili komunikaziorako hainbat modu.

5.2 Erabili hainbat tresna, eraikitzeko eta osatzeko.

5.3 Garatu doitasuna gradukako laguntza-mailekin, praktikarako eta jarduerarako.

Proposatu aukerak funtzio betearazlerako

6.1 Gidatu jomuga egokiak jartzea.

6.2 Lagundu estrategiak planteatzen eta garatzen.

6.3 Erraztu informazioaren eta baliabideen kudeaketa.

6.4 Hobetu progresua monitorizatzeko ahalmena.

Irmoak eta motibatuak Burutsuak eta jakintsuak Estrategikoak eta jomugara bideratuak

CAST 2018 (Center for Applied Special Technology)

FUNTSEZKOENA

Irakasleei orientabideak emango zaizkie, arlo bakoitzeko oinarrizko ezagutzak zein diren jakin dezaten, eta ikasleek curriculumean zehaztutako irteeraprofilak eskuratu ditzaten.

Non dago proiektuan?

Eremu digitalean zenbait material daude; unitate bakoitzeko funtsezko edukiak bilt zen dituzte, oso modu bisualean, gainera.

Zenbakiak

1Berdina, baina desberdina

Berehala ikasiko dut

zifrako

Biribildu zenbakiak Markatu zer hamarrekoren, ehunekoren edo milakoren artean dagoen zenbakia. Adierazi erdi-erdia. Idatzi zenbakia zuzenean, eta inguratu hamarrekorik, ehunekorik edo milakorik hurbilena.

23

20 30 25

Zenbaki ordinalak

1.a lehenengoa

2.a bigarrena

3.a hirugarrena

4.a laugarrena

5.a bosgarrena

6.a seigarrena

7.a zazpigarrena

8.a zortzigarrena

9.a bederatzigarrena

10.a hamargarrena

Osasuntsu egoteko, hau egin beharko nuke...

11.a hamaikagarrena

12.a hamabigarrena

13.a hamahirugarrena

14.a hamalaugarrena

15.a hamabosgarrena

16.a hamaseigarrena

17.a hamazazpigarrena

18.a hemezortzigarrena

19.a hemeretzigarrena

20.a hogeigarrena

Girotzen joateko

Zenbat zenbaki ezagutzen dituzu? Zenbat aldiz erabiltzen dituzu hiru edo lau zifrako zenbakiak eguneroko bizitzan?

Konparatu zenbakiak zifra kopurua berdina

ANIZTASUNA KONTUAN HARTZEA

Ikasleen beharrizanak, ezaugarriak eta ikasteko erritmo desberdinak kontuan hartu behar dira. Aniztasuna kontuan hartzeko baliabideetan, prozesu kognitiboen errepertorio zabala praktikan jartzeko moduko baliabideak proposatzen zaizkie ikasleei; besteak beste, identifikatzeko, aztertzeko, ezagutzeko, uztartzeko, hausnartzeko, arrazoitzeko, ondorioztatzeko, eragiteko, erabakitzeko, azaltzeko, sortzeko aukera ematen duten baliabideak. Hala, horietako batzuetan soilik zentratzea saihestuko da, ikasteko estilo desberdinetara hobeto doitzea ahalbidetuz.

Non dago proiektuan?

Ingurune digitalean aniztasuna kontuan hartzeko baliabideak aurkituko ditugu.

1 Biztanleria sailkatzeko hainbat modu daude. Inguratu ezaugarri hauek dituzten pertsonak:

• Sexua kontuan hartuz: emakumezkoak.

• Adina kontuan hartuz: Zaharrak.

• Lana kontuan hartuz: Biztanleria aktiboa.

2 Ingura ezazu, kasu bakoitzean, zer hitzi dagozkion honako definizio hauek:

a) Herri bateko biztanleen datuak biltzen dituen zerrenda:

Udal-errolda – zentsua– herria – demografia

IZAKI BIZIDUNAK EZAGUTUZ!

Izen-abizenak:

Data:

IZAKI BIZIDUN MOTAK

Naturaren Zientziak 3

1 Inguratu kolore batez landareen marrazkiak, eta beste batez animalienak. Zirrimarratu landareenak edo animalienak ez diren marrazkiak.

b) Lan egiten duten edo lan bila dabiltzan pertsona helduen taldea: Gizonezkoak – emakumezkoak – biztanleria okupatua – biztanleria aktiboa

3 Baieztapen hauen artean bat besterik ez da zuzena. Markatu.

a) Jaiotza-tasa leku eta denbora jakin batean Jaione izeneko pertso- na-kopuruari dagokio.

b) Heriotza-tasa leku eta denbora jakin batean hiltzen diren pertso- na-kopuruari dagokio.

c) Beste leku batera bizitzera joan diren pertsonak immigranteak dira.

d) Leku batera bizitzera iristen diren pertsonak emigranteak dira.

4 Osatu esaldiak jaiotza, heriotza, emigrazio eta immigrazio hitzekin:

a) Biztanleria handitu egiten da: eta

b) Biztanleria murriztu egiten da: eta

5 Espainiako biztanleria beti ari da aldatzen. Adierazi zein den aukera zu- zena kasu bakoitzean:

2 Idatzi zer funtzio ez dagoen irudikatuta marrazkietan, eta jarri adibide bat.

3 Hautatu ezaugarri hauetako zein diren egokiak izaki bizidunak landareetan eta animalietan sailkatzeko. Gehitu beste bi ezaugarri.

Beren elikagaia sortzen dute.

Politak dira.

Tamaina txikia dute.

Zentzumen-organoak dituzte.

Landareak edo animaliak jaten dituzte.

Lekuz alda daitezke.

BIZIMODUA ALDATU NAHI DUGU?

Metodologia aktiboak

Metodologia aktiboak, edozein hezkuntza-mailatako ikasleak ikaskuntzaren erdigunean jartzen dituzten metodo, teknika eta estrategia multzo bat dira; talde-lana eta espiritu kritikoa sustatzen dituzte, gelan lantzen diren edukiak errepikatzeko prozesu memoristikoak alde batera utziz. Ikasleak bizitza errealeko egoeretarako eta bizitza profesionalerako prestatzen dituen lan egiteko modu bat dira, alegia.

LANKIDETZAKO IKASKUNTZA

hartzen du parte olioa zure etxera irits dadin?

Ikasketa kooperatiboa talde txikien erabilera didaktikoa da. Talde horietan, ikasleek elkarrekin lan egiten dute beren eta besteen ikaskuntzari ahalik eta etekinik handiena ateratzeko. Lankidetza-egiturak eta -teknikak arlo bakoitzeko liburuetan egongo dira, modu sekuentziatu eta progresiboan, unitate bakoitzaren ariketen bitartez. Hori, nolanahi ere, iradokizun bat izango da, irakasleek beren errealitatera eta ikasleen ezaugarrietara moldatzeko aukera izango baitute.

Non dago proiektuan?

Arlo bakoitzeko unitate bakoitzean ariketa bat egongo da, gutxienez, eta ikasleek beren taldearekiko elkarreraginen bidez ebazteko aukera izango dute, lankidetza teknika baten bidez. Etapa osoan zehar teknika kooperatibo konplexuagoekin egingo da aurrera.

«Berehala kontatuko dizut», webgunean: anayaharitza.es

Zure inguruan zer produktu dauden badakizu, errazago jakingo duzu zure bizilagunakaritzenzertan diren.

PENTSAMENDUAREN GARAPENA

Pentsamendua garatzeko estrategiak lagungarriak dira pentsatzen ikasteko; gainera, aukera ematen dute ezagutzak hobeto menderatzeko, aplikatzeko eta transferitzeko.

Non dago proiektuan?

Arlo bakoitzeko unitate bakoitzean ariketa bat egongo da, gutxienez, eta ikasleek teknika baten edo pentsamendu-giltza baten bidez ebatzi ahal izango dute. Etapa osoan zehar, teknika eta pentsamendu-giltza konplexuagoak erabiliz aurrera egingo da.

Ariketa-tipologia desberdinetan, enuntziatuan, prozesu kognitibo literalak, konexiokoak eta baloraziozkoak konbinatzen dira. Era berean, «Helburua Aurrera» delakoarekin lotutako ikaskuntza-egoerari soluzioa emango dion hausnarketa bultzatzeko ere pentsamendu-teknikak erabiliko dira.

Zerk eragiten ditu mugimenduak eta aldaketak?

Jostailu asko gai dira energia erabiltzeko eta, energia hori eraldatuz, funtzionatzeko.

Zer da energia?

Pentsatu al duzu inoiz zergatik mugitzen diren autoak edo zergatik mugitzen zaren oinez ibiltzen zarenean?

Mugimendu eta aldaketa horiek gerta daitezen, ekintza guztiek gauza berbera behar dute: energia.

Materiak energia du eta, energiari esker, aldaketak gertatzen dira.

Energia mota asko daude. Hona hemen baten batzuk:

Zenbait energia mota

Argi-energia Energia zinetikoa

Argi gisa Eguzkitik edo argiiturri artifizialetatik (hala nola bonbilletatik) datorren energia da.

Objektuek, substantziek eta izakiek mugitzean duten energia da. Esaterako, trenek, gepardoek lasterka edo haizeak.

Energia eraldatu egiten da

Baterietan, piletan eta zentral elektrikoetan sortzen da, eta kableen bidez iristen zaigu etxera. Etxetresna elektrikoak eta gailu elektronikoak martxan jartzeko erabiltzen da.

Erregaiak

Erregaiak, besteak beste, zura, ikatza, petrolioa, gas naturala, elikagaiak... dira. Erregai horiek duten energia aldaketa kimikoen bidez askatzen da.

Energia kimikoa

HELBURUA AURRERA

Substantzia guzti-guztiek dute, eta aldaketa kimi koren bat gertatzean as katzen da. Adibidez, erre gaiak erretzen ditugunean.

Energia mota guztiak eraldatu egin daitezke, energia mota bat beste energia mota bihurtuz. Esaterako, haizagailu bat konektatzean, energia elektrikoa energia zinetiko (hegalen mugimendua) bihurtzen da. Egurra erretzean, zuraren energia kimikoa energia termiko eta argi-energia bihurtzen da, etab.

Energia-iturriak

Energia-iturri deritze energia lortzeko erabiltzen ditugun materialei.

Energia-iturriak berriztagarriak edo berriztaezinak izan daitezke.

Energia-iturri berriztagarriak. Agortzen ez diren energiaiturriak dira, hala nola eguzki-argia, haizea, ur-jauzien indarra…

Energia-iturri berriztaezinak. Agortu daitezkeen energiaiturriak dira; izan ere, sortzeko behar dutena baino azkarrago erabiltzen ditugu. Horren adibide dira erregai fosilak (ikatza, petrolioa eta gas naturala).

Energia-iturriak eta ibilgailuak

Goazen orain autoei buruz hausnartzera, baita haiek erabiltzen dituzten

Izaki bizidunak sailkatzeko gure irizpideen zerrenda egingo dugu.

1 Jonek eta bere lagun Anek ibilaldi batean ate- ratako argazkiak sailkatu dituzte, bakoitzak bere modura. Erreparatu haiek egindako proposamenei, eta alderatu ispiluaren teknika baliatuz:

Aneren zerrenda Jonen zerrenda Zertan dira biak berdinak... Zertan dira desberdinak... Zertan dira desberdinak... ? ? ?

Bero gisa askatzen da, eta bero dagoen objektu batetik hotz da goen beste batera igarotzen da. Esaterako, sukaldeko suak jakiak berotzeko askatzen duen beroa.

Galdetu hau zeure buruari!

a) Argazki guztiak taldetan banatzea lortu al dute bi sailkapenetan?

b) Unitate honetan izaki bizidunen hainbat oinarrizko ezaugarri ikasi dituzu. Erabili al dute halakoren bat sailkapenetan?

c) Sailkatzeko erabili dituzten ezaugarriak izaki bi zidunen ezaugarriak al dira? Ala haur bakoitzaren iritziaren araberakoak?

2 Jonek galduta zegoen argazki bat aurkitu du! Zer taldetan sartuko zenuke, Jonen sailkapena erabiliko bazenu? Eta Anerena erabiliko bazenu? Ados al zaudete ikaskide guztiok bi kasuetan?

3 Orain zure txanda da! Asmatu zeure proposamen bat, Jonen argazkiak sailkatzeko; horretarako, erabili ikasi dituzun irizpide zientifikoak. Azkenik, idatzi, talde bakoitzaren ondoan, talde horretako izaki bizidunak babesteko neurriren bat.

Nola ikasi dut?

1 Seguru asko, unitatea lantzean, zenbait gauza erraz ikasi dituzu, eta beste batzuk, berriz, gehiago kostatu zaizkizu. Idatzi zure portfolioan zer hiru gauza iruditu zaizkizun zai- lenak, eta azaldu zergatik.

2 Orain izaki bizidunei buruz dakizuna jakinda, pentsatu al duzu zer egin behar duzun, haiek babesteko? Aldatu al duzu ohiturarik, landare edo animaliaren bat ikusten duzunean? Azaldu zertan aldatu zaren.

U2

1 Susmatu eta ondorioztatu Adierazi kasu bakoitzean zer...

a) ... egin dezakegun, energia elektrikoa erabiliz.

b) ... egin dezakegun, argi-energiari esker.

c) ... lortuko dugun, egurra erretzean.

Gogoan hartu!

Arretaz begiratuz gero, azkar ikusiko dituzu zure inguruan energia mota eta energia-aldaketa asko.

Jonen zerrenda

Gorriak Mitxoleta Marigorringoa Kaltegarriak Kardua

Armiarma Politak Txolarrea Untxia

Aneren zerrenda

egitenFotosintesiadutenak

Mitxoleta Kardua

Barne-eskeletoa eta lumak dituztenak

Txolarrea

Barne-eskeletorik ez dutenak

Armiarma

Marigorringoa

etaBarne-eskeletoa ilea dituztenak Untxia

Ikastea gehien kostatu zaidana:

Izan ere,...

HEZKUNTZA EMOZIONALA

Ikasleek zenbait trebetasun ikasiko dituzte, emozioak identifikatzeko eta ezagutzeko, baita emozio horiek erregulatzen eta kudeatzen ikasteko ere (pertsonaren barruko dimentsioa). Halaber, beste pertsona batzuekin harremanetan jartzeko trebetasunak eskuratzeko eta gogobetetze-esperientziak izateko trebetasunak ere ikasiko dituzte (pertsonen arteko dimentsioa).

Pertsonaren barruko dimentsioa Pertsonen arteko dimentsioa

Emozioen kontzientzia eta erregulazioa

Autokontzeptua eta autoestimua

Non dago proiektuan?

Gizarte-konpetentzia

Bizitzarako eta ongizaterako konpetentziak

Ariketa zirraragarriak: unitate bakoitzaren hasieran proposatutako ikaskuntza-egoeretan agertzen dira, modu inplizituan.

Ariketa emozionalak: «Nola ikasi dut?» atalean daude, modu esplizituan. Ikasleek hau ulertu behar dute: egoera emozionalak eragina duela beren ikasteko moduan. Horretarako, ariketak egitean

zer-nolako emozioak dituzten identifikatu behar dute, baita zirrara horiek zein egoeratan diren positiboak eta zeinetan diren negatiboak identifikatu ere. Ikasturtean zehar, pertsonen barruko dimentsiotik pertsonen artekora igaroko gara. Era berean, konpetentzia emozionalean aurrera egingo da etapa osoan zehar.

honela: Badakit nola egin Laguntza behar dut Ez dakit nola egin

MUNDU DIGITALA

IKTak erabiltzen dira, informazioa lortzeko, hautatzeko eta erabiltzeko, dena delako ariketaren helburua kontuan hartuz. Gako honi esker, ikasleek planifikazioarekin, kudeaketarekin eta lanak egitearekin lotutako konpetentziak garatuko dituzte, baita Sareko komunikazioarekin hiritartasun digitalarekin lotutakoak ere. Era berean, IKTek aukera ematen dute «Flipped classroom» edo «ikasgela iraulia» motako dinamikak garatzeko, mota askotako baliabide digitaletatik abiatuta.

Non dago proiektuan?

Mundua Helbururen barruko proiektu digitalak baliabide multzo bat eskaintzen du, IKTen bitartez ikastea sustatzen duena. Unitateetan, ariketa batzuk ikono baten bitartez daude adierazita; ikono horrek honako hau adierazten du: ariketa ebazteko, baliabide digital bat kontsultatu behar dela, eta IKTak erabili behar direla. Ikaslearen liburuan eta webgunean, baliabide digital gehiago daude, IKTak sakonago lantzeko; IKT-IET

plana da baliabide horietako bat. Matematika eta Inguruaren Ezaguera arloetan, pentsamendu konputazionala hainbat zailtasun-mailatan lantzeko beren-beregi diseinatutako ariketak daude; zailtasuna kontzeptuarekin (entxufatu gabeko pentsamendu konputazionala), eta aplikazioarekin (ikasi Scratch erabiltzen) lotuta dago.

Zertarako erabiltzen dira IKT-gailuak?

IKT-GAILUAK ERABILTZEN DITUGU Mahaigaina

IKT-gailuetan programa informatikoak edo aplika zioak (appak) instala ditzakegu.

Appek askotariko lanak egiteko aukera ematen dute, hala nola idazteko, jolasteko, irudiak mozte ko, Interneten bilatzeko… Mahaigainean ikonoen bidez irudikatuta daude.

konfiantzako pertsona heldu batek ikuskatu gabe.

Programen eta appen bidez, lan asko egin ditzakegu. Esate baterako:

Aplikazio-ikonoa

Testuak

IKASI ERABILTZEN SCRATCHJr Erabiltzeko, ukipen-pantaila ukitu eta… 1 ukitu edo klik egin behar da blokeen, botoien eta abarren gainean, aukeratu ahal izateko. 2 blokeak ukitu eta herrestan eraman behar dira, puzzlea balira bezala jartzeko. 3 atzamarrekin pantaila ukitu behar da, zoom egiteko; hau da, handia- go edo txikiago ikusteko.

9:45 AM 100%

NOLA ERABILTZEN DA SCRATCHJr? 2. FITXA

Izen-abizenak:

1 Nola azalduko zenioke ScratchJr aplikazioaren funtzionamendua, tresna hori inoiz erabili ez duen norbaiti, hala nola zure aitonari? Azaldu.

2 ScratchJr erabiltzeko gailurik onena tableta da; zergatik? Aukeratu hitz zuzena eta osatu azalpena. Tableta gailu finkoa mugikorra delako , eta ScratchJr, berriz, appa.

ScratchJr gailuaren pantaila sagua ukituz erabiltzen delako, eta hobe delako handia txikia izatea, ikustea eta ukitzea zailagoa errazagoa izateko

iPad 3

ADI! Zure adina kontuan hartuz, ez duzu zure gai lu mugikorrean aplikaziorik deskargatu behar, zure

Metodologia

IKASKUNTZA LUDIKOA

Ariketa hauek ezohikoak dira, eta ikasleei laguntzen diete ikaskuntza modu ludikoan eta dibertigarrian eskuratzen, batzuetan gamifikazio-dinamiken bidez. IKTak erabili gabe egin daitezke ariketa horietako batzuk; beste batzuek, aldiz, IKTak behar dituzte.

Non dago proiektuan?

Unitateetan, ariketa batzuek ikono bat dute; ikono horrek ariketaren izaera ludikoaren berri ematen du. Halaber, hiruhilekoaren amaierako berrikuspenak ere modu ludikoan planteatuta daude, ikasleek ikaskuntzak jolastuz aplikatu

ditzaten. Era berean, baliabide digitalak daude, hala nola «Ultimate travellers» izeneko abentura didaktikoa, escape-jolasak, ezagutzak eta trebetasuna konbinatzea eskatzen duten ariketa interaktiboak…

Txanponak eta billeteak

Eguzki-sistemako sorta

STEAM proiektua

STEAM Protago nistak

Txartelak zenbakiekin

Hasiera

Antzara-jokoa

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Aittattunttun,amattuntun, ttunttunerealaba. Orottunttunizateko, ttunttunbehardunsenarra. BeleakBerreagarazerbaitdaroa; badaroa,bereadaroa: babaerreaahoandaroa.

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Antzaraz antzara

Ris-ras,ris-ras, Soloberrikoartoarenorriarengorria!

Harla-marla, kin-kuan-kin, portanzela, portanmin,arraxinoletmarraxinoletsegeren-megeren, kirun,karun,pek! Arabakoabadearenkapelapean baga-garaubi. Kanbonpalangakpagoz.

Game Room

Giza

Alkipeankapa,kapaalkipean; alkipeankapa,kapaalkipean. Alkipeankapa,kapaalkipean; alkipeankapa,kapaalkipean. Xiri-xara,xiri-xara,txoritxarra, txarara.

Zientzialariei buruzko poemak

Zientzialarien karta sorta

10 oinarriko blokeak

EBALUAZIOA

Ebaluazioak etapa honetarako zehaztuta dauden ikasleen irteera-profilei erantzun behar die; profil horiek konpetentzien araberakoak dira, eta ezarritako ebaluazio-irizpideetan zehaztuko dira. Ikasleek zenbait ariketa egingo dituzte; horien bitartez, agerian utziko dute oinarrizko ezagutzak eskuratu dituzten, eta horiek eskuratzeko moduan dituzten indargune eta ahuleziez jabetu diren.

Non dago proiektuan?

Autoebaluazio- eta koebaluazio-prozesuak gauzatzeko errubrikak eta beste tresna batzuk erabiltzeaz gain, testuliburuan portfolio bat ere badago, ikasleek unitate bakoitzean «zer ikasi duten» eta «nola ikasi duten» jakin dezaten, indarguneak identifikatuz horiek finkatzeko, eta ahuleziak hurrengo unitateetan erronka berri bihur daitezen.

1 Adierazi paisaiak aldatzea eragiten duten kausa hauetatik zein diren naturalak eta zein diren artifizialak:

eta

5 Kopiatu eta osatu mendialdeko erliebeari buruzko esaldi hauek:

a) Mendialdeko paisaietan, forma hauek izaten dira: m…, m…, m…, m… eta h… .

b) M… zenbait mendilerroren multzoa da, eta mendilerroa, zenbait mendiren multzoa.

c) H… bi mendialderen arteko eremu lauak dira; normalean i… batek zeharkatzen ditu.

Hausnartu zerk hondatzen dituen gure ekosistemak, aurkitu kausak eta zuzendu ekintzak.

1 Gurpil logikoa teknika erabiliz, hausnartu nola goza dezakegun paisaiez modu jasangarrian. Hausnarketa horietatik ideiak atera ahalko dituzu gero, gure inguruko paisaiak zaintzearekin eta babestearekin lotuta zure herriko udalari proposamenak egiteko.

2 Zer da erliebea?

3 Idatzi zer erliebe mota dauden.

4 Ikusi beheko sei argazkiak arretaz, eta idatzi zer izen duen argazki bakoitzeko erliebeformak.

6 Idatzi Espainiako barnealdeko mendikateen izenak.

7 Aurkitu letra-zopan hauek guztiak:

• Lurmuturrak: Matxitxako, Finisterre, Creus, Gata, Trafalgar, Palos, Peñas.

• Golkoak: Valentziakoa, Almeríakoa, Cádizkoa.

Zer egin dezakegu gure paisaiak suntsitzea eragozteko? Nork dute horren ardura?

Zer da paisaia? Nolakoa izan daiteke?

1

4 Gurpil logikoa

3

Zergatik hondatzen ditugu pertsonok paisaiak? Zer ondorio ditu horrek?

2

Zer aldaketa gerta daitezke paisaietan?

8 Binaka, egin Espainiako elementu geografiko bakoitzeko txartel bat. Gero, jarri txartelak buruz behera. Txandaka, altxatu bat eta adierazi mapan non dagoen.

9 Proposatu pertsonok paisaietan eragiten ditugun arazo bakoitzerako konponbide bat.

Erantzuna badakizu

Laguntza behar izan baduzu

Erantzuna jakin ez baduzu

Nola ikasi dut?

1 Ikasi duzu lehen ez zenekien zerbait? Zer irudi gogoratzen dituzu? Ikasi dituzun gauzetatik zer gustatu zaizu gehien? Zertarako balio du ikasi duzunak? Zertarako balioko dizu zure eguneroko bizitzan?

Galdetu hau zeure buruari!

Zure ustez, gu guztiona al da paisaiak eta paisaietako ekosistemak suntsitzearen ardura?

Kontzientziatzea eta gure herrialdeko bioaniztasuna babesten saiatzea garrantzitsua dela uste duzu?

Zure iritziz, zer ondorio txar izan ditzake animalia-espezieak eta landare-espezieak desagertzeak?

A C E B D F

Sekuentziaziorako eta teknikak

lantzeko proposamenak

Informazio gehiago gako hauei buruz: Lankidetzako ikaskuntza Pentsamenduaren garapena Hezkuntza emozionala

zehazteko zein diren taldekideen

Taldeebaluazioa

Lankidetzako ikaskuntza

ekintza positiboak nahiz mantendu beharrekoak eta zein diren hobetzeko modukoak, eta zer neurritan haien arteko lan-harremanak

diren eraginkorrak eta lagungarriak helburuak lortzeko.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Buru pentsalariak 1

gero, bidezko hobekuntza guztiak proposatu behar dira. Komeni da autoebaluazioa eta koebaluazioa sartzea, ikasleak protagonistak izateko beren indarguneak eta hobetzeko aukerak detektatzeko orduan, lankidetzan lan egiteko. Autoreak/Egokitzapena: Varas, M.; Rodríguez, A.; García, G.; Acosta, E.; Moya, P.; Delgado, C., eta Wazne, C. autoreen aldaera. José Ramón Otero Irakaskuntza Kooperatiba. Ártica ikastetxea.

1. Irakasleek ariketa planteatu ondoren, ikasleek (talde txikitan jarrita) elkarri azalduko diote beren ustez nola egin behar den proposaturiko jarduera edo erronka.

2. Helburua eta egin beharreko urratsak argi daudenean, ariketa banaka egingo dute.

3. Zalantzarik egonez gero, errepikatu egingo da azaldutako prozedura. Talde berean askotariko soluzioak daudenean ere errepikatu egingo da.

Oharra: errepikatze-prozesu bakoitza norabide bikoitzean ikasteko beste aukera bat balitz bezala bizi behar da; norabide bikoitz hori taldekideen arteko interakzioak sustatzen du.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Buru zenbakidunak 2

Autoreak/Egokitzapena: Kagan, S. autorearen aldaera..

1. «Buru pentsalariak» teknikaren aldaera da. Taldekideen arteko azalpenen ostean, eta ariketa banaka egin ondoren, parte-hartzaile bakoitza 1etik 4ra zenbakituko da (taldea 4 kidekoa izanez gero).

2. Gero, irakasleak zenbaki bat aukeratuko du, ausaz; zenbaki hori duen ikasleak erantzuna emango du, taldearen izenean. Teknika honetarako, erantzun aurreko fasean talde osoak argi izan behar du soluziora heltzeko erabili den prozedura.

Oharra: zenbaki batez aukeraturiko ikasleari ebaluazioaren ikuspegitik egiten zaion balioespenak ez du eraginik izango gainerako taldekideengan. Ez da sortuko etorkizuneko taldeak eratzea baldintzatzen duen etiketarik. Bestalde, ikasleei arrakastak bermatu nahi dizkiegu; garrantzitsua da egiten zaizkien galderak haien aukeretatik hurbilekoak izatea. Horrela, ikasleen autoestimua indartu, konfiantza hobetu, etiketak ekidin eta etorkizunean ere ariketa arrakastatsuak bermatuko ditugu.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Ideia-biltzarra

Autoreak/Egokitzapena: Faickney, A. autorearen brainstorming edo ideia-jasa teknikaren aldaera.

1. Talde txikiak eratuko dira, eta, ariketa planteatu ondoren, ideiak edo erantzunak banaka pentsatzeko astia emango diegu ikasleei. Garrantzitsua da fokua soluzioan edo emaitzan ez jartzea, soluziora heltzeko jarraitu behar den prozeduran baizik.

2. Ondoren, erlojuaren orratzen noranzkoan, partekatu egingo dira ideiak eta erantzunak. Taldeko haur guztiek hartuko dute parte, aldez aurretik ezarritako txanden arabera eta antzeko denbora tartean.

3. Fase hau amaitutakoan, banaka jarrita, ikasleek taldekideen ideietan oinarrituz ebatziko dute ariketa.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Egiaztatu 4

Autoreak/Egokitzapena: Calvo, J; Mesa, R., eta Quevedo, V.

1. Ariketa banaka egin ondoren, eta talde handian edo irakasleak zuzendu baino lehen, soluzioak talde txikitan partekatuko dira, egiaztatzeko, zuzentzeko, arrazoitzeko eta hainbat jardunbide trukatzeko.

2. Teknika honek aukera ematen du ikasleek ahoz azaltzeko ariketari emandako erantzuna; zenbait kasutan, gainera, estrategia berriak azalduko dizkiete ikaskideei.

3. Egon daitezkeen zalantzak taldean ebatzi ezean, irakasleak beste talde bati planteatuko dizkio, talde handian ebazteko fasean. Irakaslea, betiere, erantzuna emateko azken baliabidea izango da.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

Autoreak/Egokitzapena: David eta Roger Johnson eta Pujolàs, P. autoreen aldaera.

LANKIDETZAKOIKASKUNTZA

talde txikitan partekatuko dira, egiaztatzeko, zuzentzeko, arrazoitzeko eta hainbat jardunbide trukatzeko.

2. Teknika honek aukera ematen du ikasleek ahoz azaltzeko ariketari emandako erantzuna; zenbait kasutan, gainera, estrategia berriak azalduko dizkiete ikaskideei.

3. Egon daitezkeen zalantzak taldean ebatzi ezean, irakasleak beste talde bati planteatuko dizkio, talde handian ebazteko fasean. Irakaslea, betiere, erantzuna emateko azken baliabidea izango da.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Taldeka interpretatu 5

Autoreak/Egokitzapena: David eta Roger Johnson eta Pujolàs, P. autoreen aldaera.

1. Talde txikiak osatu ondoren, testu bat irakurtzea edo irudi bat ikuskatzea proposatuko zaie ikasleei.

2. Bi kasuotan, helburua ulermena da, arlo guztietan eta eguneroko bizitzan dauden testu jarraituak edo etenak aurkeztuz.

3. Gero, eta erlojuaren orratzen noranzkoan, ikasle bakoitzak (banaka eta ahoz) partekatu egingo du irakurritakoaren edo ikusitakoaren interpretazioa; ondoren, denek batera erantzungo diete horri buruz egin diren galderei.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Entzulearen eskaria

Autoreak/Egokitzapena: Hezkuntza Berrikuntzako Laborategiaren aldaera. Ártica ikastetxea. José Ramón Otero Irakaskuntza Kooperatiba.

1. Talde txikitan, irakasleak ariketa bat proposatuko du eta ikasleek, banaka jarrita, hori ebazteko modua pentsatuko dute.

2. Hitz egiteko txanda irekiko da, taldekide bakoitzak ariketari nola emango dion erantzuna azaltzeko. Taldeak proposamenik interesgarriena aukeratuko du ariketari erantzuna emateko.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

3. Teknika honen bidez, ariketari erantzuna emateko behar diren trebetasunak ez ezik, taldearekin enpatizatzeko eta argi zein segurtasunez komunikatzeko trebetasun batzuk ere garatuko dira.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Lapitzak erdira 7

Autoreak/Egokitzapena: Kagan, S.; Pujolàs, P.

1. Talde heterogeneoak osatu ondoren, lau galderatan egituraturiko ariketa batetik abiatuko gara.

2. Taldekide bakoitzari galdera bat esleituko zaio eta lapitza mahaiaren erdian utziko du.

3. Txandaka, galdera horren ardura duen pertsonak soluzioa irakurri eta proposatuko du; taldekideek iritzia emango dute (hau ere txandaka, denek parte hartzeko), eta soluziora nola heldu eztabaidatuko da.

4. Argi dutenean, lapitza hartu eta ebatzi egingo dute ariketa (hitz egin gabe). Ariketa ebaztean taldekideren bati galdera bat sortzen bazaio, berriro utziko du lapitza erdian, ariketa gelditzeko eta taldekideei zalantza azaltzeko. Galdera guztiak dinamika hori erabiliz ebatziko dira.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile 1-2-4 8

Autoreak/Egokitzapena: Pujolàs, P.

1. Talde osoari galdera bera planteatuz abiatuko gara.

2. Lehenik, banaka jarrita, ikasle bakoitzak erantzuna pentsatu eta idatzi egingo du.

3. Gero, binaka jarrita, erantzunak trukatuko dituzte, eta, ados jarriz, erantzun bakarra idatziko dute.

4. Azkenik, lauko taldetan jarrita, bikoteen erantzunak eztabaidatuko dituzte, eta dinamika bera errepikatuko dute; amaitzeko, talde osorako komuna den erantzun batera helduko dira.

Taldeak: 2-4 parte-hartzaile Orri birakaria 9

Autoreak/Egokitzapena: Kagan, S.; Pujolàs, P.

1. Orri zuria eta kolore bateko arkatz markatzailea emango zaizkio taldekide bakoitzari.

2. Jarraibidea emango da: hainbat erantzun dituen galdera, segidak, marrazkiak, istorioak sortzea, etab.

3. Taldekide bakoitzak, txandaka, erlojuaren orratzen noranzkoan, ekarpen bat edo gehiago idatziko du

(egon daitekeen erantzun-kopuruaren arabera, talde osoak har dezake parte), baina errepikatu gabe.

3. Gero, binaka jarrita, erantzunak trukatuko dituzte, eta, ados jarriz, erantzun bakarra idatziko dute.

4. Azkenik, lauko taldetan jarrita, bikoteen erantzunak eztabaidatuko dituzte, eta dinamika bera errepikatuko dute; amaitzeko, talde osorako komuna den erantzun batera helduko dira.

Lankidetzako ikaskuntza

Orri birakaria 9

Autoreak/Egokitzapena: Kagan, S.; Pujolàs, P.

Taldeak: 2-4 parte-hartzaile

1. Orri zuria eta kolore bateko arkatz markatzailea emango zaizkio taldekide bakoitzari.

2. Jarraibidea emango da: hainbat erantzun dituen galdera, segidak, marrazkiak, istorioak sortzea, etab.

3. Taldekide bakoitzak, txandaka, erlojuaren orratzen noranzkoan, ekarpen bat edo gehiago idatziko du (egon daitekeen erantzun-kopuruaren arabera, talde osoak har dezake parte), baina errepikatu gabe. Garrantzitsua da taldekideen artean idazkaririk ez egotea. Bakoitzak bere ideiak idatzi behar ditu. Ekarpen horiek idatzi ahala, gainerako taldekideak adi egongo dira, eztabaidatzeko edo ñabardurak egiteko.

4. Amaierako produktua talde osoaren ardura izango da. Denek parte hartzen dutenean, eta bidezkoa bada, talde handian komentatuko da; irakaslea dinamizatzailea izango da.

Taldeak: 2-4 parte-hartzaile 5 minutuko geraldia

Autoreak/Egokitzapena: Kagan, S.; Pujolàs, P.

1. Taldeari azaltzeko orduan, irakasleak bost minutuko geraldia ezarriko du.

2. Bikoteak egingo dira, edukiari buruz pentsatzeko nahiz hausnartzeko eta gutxienez gaiari buruzko bi zalantza galdetzeko.

3. Ondoren, bi bikote batuko dira, 4ko talde bat osatzeko eta zalantzei erantzuten saiatzeko.

4. Azkenik, txandaka, bikoteek edo taldeek beren galderetako bat egingo diete gainerako taldeei, galderak errepikatu gabe. Gainerako taldeetako ikasleek zalantza ebazten ez badute, irakasleak azalduko du.

Oharra: denbora egokitu egin daiteke, landu beharreko gaiaren zailtasunaren arabera.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Taldeka irakurri 11

Autoreak/Egokitzapena: Pujolàs, P.

1. Testu bat irakurri edo bideoak nahiz diapositibak ikusiko dira.

2. Taldekide batek ozen irakurriko du paragrafo bat.

3. Hurrengoak (erlojuaren orratzen noranzkoan) azaldu edo laburbildu egingo du testu hori.

4. Ondoren, gainerako taldekideek esan beharko dute ados dauden ala ez azalpenarekin, eta ñabardurak egin edo informazio gehiago emango dute.

5. Paragrafoa laburbildu duen bigarren taldekide horrek, gero, hurrengo paragrafoa irakurriko du; segida hori testua amaitu arte errepikatuko da.

Talde izenduna 12

Autoreak/Egokitzapena: Delbecq eta Van de Ven

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

1. Ariketa edo galdera idatzi batetik abiatuko gara; talde osoak erraz ulertzeko modukoa izango da.

2. Hartu beharreko erabakiari edo erabakiei buruzko banakako «ideia-jasa» egin ondoren, zenbakiak jarrita ordenatuko dira, eta koadernoan, orri batean edo txarteletan idatziko dira.

3. Talde bakoitzeko kide guztien artean eztabaidatuko da; taldekide batek ideia guztiak idatziko ditu eta gainerakoek azalpenak emango dituzte.

4. Ondoren, bozkatu egingo dira ideiak.

5. Taldea gehien ordezkatzen duenak izango du balioespenik handiena, eta lehentasuna izango du talde handian.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Batu 13

Autoreak/Egokitzapena: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

1. Banaka egin beharreko ariketa bat proposatzen da; ikasleek erantzuna edo iritzia eman beharko dute: «Nire ustez… zeren…».

eta gainerakoek azalpenak emango dituzte.

4. Ondoren, bozkatu egingo dira ideiak.

5. Taldea gehien ordezkatzen duenak izango du balioespenik handiena, eta lehentasuna izango du talde handian.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Batu

Autoreak/Egokitzapena: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

1. Banaka egin beharreko ariketa bat proposatzen da; ikasleek erantzuna edo iritzia eman beharko dute: «Nire ustez… zeren…».

2. Taldekideen artean aztertuko dute. Banaka jarrita, erantzunak entzun ahala, idatzi egingo dituzte ekarpenen bat egiten duten erantzunak edo iritziak, edo erantzuna osatzen edo sakontzen dutenak.

3. Talde guztien artean komentatuko da, parte-hartzaile bakoitzaren ekarpenei esker aberasturiko erantzunak kontuan hartuz. Era berean, gainerako taldeek emandako ekarpenekin ere aberastu daiteke.

4. Azkenik, parte-hartzaile bakoitzak birformulatu egin dezake bere hasierako erantzuna, ikaskideek talde handian egindako ekarpenei esker.

Buru-hausgarria 14

Autoreak/Egokitzapena: Aronson, E.; Kagan, S.; Pujolàs, P.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

1. Lau arlotan edo «azpigaitan» banatzeko moduko gai multzo batetik abiatuko gara. Taldekide bakoitzari bat emango zaio.

2. Ikasle bakoitzari baliabideak emango zaizkio, eta denbora tarte bat utziko da taldekide bakoitzak gaian sakontzeko.

3. Azpigai bera ikertu duten «aditu taldeak» antolatuko dira, eta horiek bildu egingo dira ezaguerak partekatzeko eta sakontzeko.

4. Taldekide bakoitza bere jatorrizko taldera itzuliko da, eta aurreko urratsean adituen ekarpenekin aberasturiko zatia azalduko die taldekideei.

5. Amaitzeko, talde bakoitza eduki guztia biltzen eta laburbiltzen joango da, kartoi mehe batean edo aplikazio digital baten bidez.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Taldeen arteko orri birakaria 15

Autoreak/Egokitzapena: Pujolàs, P. ; Kagan, S. (aldaera).

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

1. Orri zuri baten eta bolaluma nahiz arkatz markatzaile baten laguntzaz (talde bakoitzak kolore batekoa), taldekide bakoitzak planteaturiko egoeraren erantzuna idatziko du: «Nire ustez...» («orri birakaria» teknikan egindakoaren antzean).

2. Ondoren, proposamenak taldekide guztien artean partekatuko dira, eta erantzun bakarra adostuko da; erantzun hori orri birakarian idatziko da, aukeraturiko koloreko bolalumarekin edo arkatz markatzailearekin: «Gure taldearen iritziz...».

3. Gero, erlojuaren orratzen noranzkoan, orri birakariak hurrengo taldeari emango zaizkio; talde horrek, aukeraturiko kolorea duen bolaluma edo arkatz markatzailea erabiliz, erantzuna idatziko du, aurreko taldearen erantzunen azpian. Eta horrela, harik eta orri birakariak talde guztietatik igaro arte.

4. Orri birakaria talde bakoitzera itzultzen denean, jasotako ekarpenak irakurriko dituzte eta adosturiko erantzun bat emango dute: «Gainerako taldeen ekarpenak irakurri ondoren, gure taldearen ustez, planteaturiko egoeraren erantzuna…». Erantzun horiek ikaskideei azaltzeko aukera dago, eta, horretarako, bozeramaile bat egongo da talde bakoitzean.

Zalantza-zakua 16

Autoreak/Egokitzapena: Tallón, M.ª J., honetan oinarrituz: Kagan, S.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

1. Gaia edo edukia aztertu ondoren, ikasle bakoitzak zalantzaren bat idatziko du.

2. Taldekide guztien artean aztertuko dute, eta, zalantzaren bat argitu gabe geldituz gero, «zalantzazakuan» sartuko da.

3. Ondoren, talde handian, irakasleak banan-banan aterako ditu idatzitako zalantzak; talde bakoitzean, horren erantzunari buruz eztabaidatzea proposatuko du.

4. Talderen batek erantzuna badaki, bozeramaile baten bidez azalduko du. Zalantza hori planteatu duen taldeak erantzuna idatziko du, gainerako ikasle guztiek edo irakasleak balioztatzen dutenean.

5. Zalantza ebatzi gabe gelditzen bada, irakasleak ebatziko du.

4. Orri birakaria talde bakoitzera itzultzen denean, jasotako ekarpenak irakurriko dituzte eta adosturiko erantzun bat emango dute: «Gainerako taldeen ekarpenak irakurri ondoren, gure taldearen ustez, planteaturiko egoeraren erantzuna…». Erantzun horiek ikaskideei azaltzeko aukera dago, eta, horretarako, bozeramaile bat egongo da talde bakoitzean.

Lankidetzako ikaskuntza

Autoreak/Egokitzapena: Tallón, M.ª J., honetan oinarrituz: Kagan, S.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

1. Gaia edo edukia aztertu ondoren, ikasle bakoitzak zalantzaren bat idatziko du.

2. Taldekide guztien artean aztertuko dute, eta, zalantzaren bat argitu gabe geldituz gero, «zalantzazakuan» sartuko da.

3. Ondoren, talde handian, irakasleak banan-banan aterako ditu idatzitako zalantzak; talde bakoitzean, horren erantzunari buruz eztabaidatzea proposatuko du.

4. Talderen batek erantzuna badaki, bozeramaile baten bidez azalduko du. Zalantza hori planteatu duen taldeak erantzuna idatziko du, gainerako ikasle guztiek edo irakasleak balioztatzen dutenean.

5. Zalantza ebatzi gabe gelditzen bada, irakasleak ebatziko du.

6. Teknika amaitu ondoren, garrantzitsua da talde bakoitzean idatzitako erantzunak irakurtzea edo ahoz esatea, benetan ebatzi direla egiaztatzeko.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Lana prestatu 17

Autoreak/Egokitzapena: Ártica ikastetxeko Hezkuntza Berrikuntzako Laborategiaren aldaera, David eta Roger Johnson autoreetan oinarrituz

1. Irakasleak zer lan egin behar den azalduko du.

2. Taldeak urratsez urrats ikuskatuko du lana, helburua ondo ulertu dela segurtatzeko. Horretarako, urratsak parte-hartzaileen artean banatu daitezke. Lehen ikasleak urratsa irakurriko du eta zertan datzan azaltzen saiatuko da, bere hitzak erabiliz. Taldekideek azalpena balioesten badute edo ekarpenekin aberasten bada, bigarren pertsonaren txanda izango da, eta horrela.

3. Urratsak azaldu eta egin ondoren, taldeak berrikusi egingo du lana, ondo egin dela segurtatzeko eta kide guztiek ulertu dutela egiaztatzeko.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Galdera-katea 18

Autoreak/Egokitzapena: Pujolàs, P.

1. Talde bakoitzak aztertzen ari den gaiari buruzko galdera bat pentsatu eta idatziko du. Ezin dira galderak errepikatu.

2. Taldeko bozeramaileak ozen egingo dio galdera ondoko taldeari, erlojuaren orratzen noranzkoan.

3. Galdera jasotzen duen taldeak erantzuna adostu, eta bozeramileak ozen esango du.

4. Urratsak behin eta berriz egingo dira, harik eta azken taldeak galdera-katea hasi duen taldeari galdera egin arte.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Hitzen eta esaldien jolasa 19

Autoreak/Egokitzapena: Pujolàs, P. eta Kagan, S. autoreen lanean oinarrituta.

1. Talde bakoitzak azterturiko gaiari buruzko lau hitz desberdin pentsatu eta idatziko ditu. Taldeek ezin dituzte hitzak errepikatu.

2. Talde bakoitzak, adostasunez, bi esaldi egingo ditu hitz bakoitzarekin: bata azterturiko gaiaren testuinguru berean eta bestea antzeko testuinguru batean.

3. Erlojuaren orratzen noranzkoan, talde bakoitzeko bozeramaileak ahoz esango dizkio hitzak hurrengo taldeari.

4. Bigarren puntuko jarraibideak kontuan hartuz, taldeek bi esaldi egingo dituzte jasotako hitzetako bakoitzarekin.

5. Prozesua behin eta berriz egingo da, harik eta talde bakoitzak aukeraturiko hitzak guztiei heldu arte.

6. Denen artean komentatuko da, hitz berekin egindako esaldiak azalduz eta konparatuz.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile

Autoreak/Egokitzapena:

bakoitzarekin.

5. Prozesua behin eta berriz egingo da, harik eta talde bakoitzak aukeraturiko hitzak guztiei heldu arte.

6. Denen artean komentatuko da, hitz berekin egindako esaldiak azalduz eta konparatuz.

Taldeak: 4-5 parte-hartzaile Mahai-ingurua 20

Autoreak/Egokitzapena: Kagan, S.

1. Banaka, erlojuaren orratzen noranzkoan, erantzuna (soluzioa) emango zaio planteaturiko arazoari.

2. Taldekideen erantzun, iritzi eta arrazoi guztiak entzungo dira.

3. Taldeak eztabaidatu, eta galdera bakarra adostuko du; ahoz azalduko die erantzuna gainerako taldeei, bozeramailearen bidez.

Lauren arteko eskema 21

Autoreak/Egokitzapena: Aronson, E.; Kagan, S.; Pujolàs, P.

1. Banaka, azterturiko gaiaren eskema egingo da.

2. Binaka jarrita, eskema komentatuko da, haren enuntziatuak elkarrekin osatuz.

Taldeak: 4 parte-hartzaile

3. Taldeka, berriz ere komentatu eta osatu egingo dira eskemaren enuntziatuak, koherentzia orokorra taldekide guztien artean ikuskatuz.

4. Talde bakoitzeko bozeramaileak emaitza taldeei azaldu, eta talde guztien bozeramaileen ekarpenekin osatuko da eskema, behin betiko eskema sortzeko.

Oharra: Lankidetzako «1-2-4» eta «batu» tekniken aldaera gisa sortu da, ikaskuntzako estrategia hauekin konbinatuz: «oinarrizko eskema», «kontzeptu-mapa», «lotura-mapa», «denbora-lerroa», etab.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Autoreak/Egokitzapena: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Taldeak: 2-4 parte-hartzaile

1. Banaka, eskema bat egingo da esleituriko puntu baten inguruan (taldekide bakoitzak puntu bat landuko du).

2. Binaka jarrita, elkarrekin komentatuko dute; egindako eskemak konparatu eta erkatu, eta ezaugarri berdinak eta desberdinak ezarriko dira.

3. Taldeka, eskemak berriro partekatuko dira, ezaugarri berdin eta desberdin berriak ezarriz. Taldekide guztiek koherentzia orokorra ikuskatuko dute.

4. Talde bakoitzeko bozeramaileak taldearen behin betiko eskema azalduko die gainerako taldeei. Oharra: Lankidetzako «lauren arteko eskema» teknikaren aldaera gisa sortu da. Baina kasu honetan ikasleek hau aztertu behar dute: taldeak zenbat kide dituen, hainbat egoera edo gai (elkarrekin zerikusia dutenak), ezaugarri edo alderdi jakin batzuen inguruan (batzuk berdinak eta beste batzuk desberdinak).

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Autorea:

Decroly, O.; A. Escamillak egokituta.

Deskribapena: ideia nagusi batean oinarrituz, ideia hori aztertzeko lagungarriak diren galderak sortzen dira.

Ekintza: irakasleek landu behar den edukiari buruzko galderak egingo dituzte; galdera horiek zerikusia izango dute espazioarekin, denborarekin, jatorriarekin, erabilgarritasunarekin, lanarekin, etikarekin, moralarekin eta gizartearekin.

Oharrak: ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Komeni da hasieran talde handian egitea, ikasleek metodoa ikasi arte. Zuzenketak enpatikoak izango dira, ikasleen interesa eta motibazioa mantentzeko. Amaitu ondoren, ikasleek laburpena egingo dute.

Espazio-loturak

Kokapena, tamaina, distantzia, forma Non dago? Nolakoa da? Non gertatu da?

Lotura etikoak, moralak eta sozialak

Ohiturak, jaiak, gertaerak, ospakizunak, arauak, balioespena Nola jarduten da? Zer araurekin edo jarraibiderekin?

Zer balioespen egiten dugu?

Erabilgarritasun- eta lan-loturak

Ondorioak, helburua, lanbideak, tresnak edo erremintak Zertarako? Zein dira ondorioak? Nor? Zerekin?

Autoreak:

Ideia nagusia

Denbora-loturak

Denboran kokatu: iraupena, jarraipena, aldiberekotasuna Noiz?

Zenbat denboratan? Lehenago, gero, aldi berean?

Jatorri-loturak

Zehaztasuna espazioan eta denboran, jatorrizko materialak, eragina duten sustraiak Nondik? Noiztik? Zerekin? Badu antzik? Badu desberdintasunik?

Zergatizko loturak

Arrazoiak, zergatiak, argudioak Zergatik? Zertarako?

Hernández, P., eta García, L. A.; A. Escamillak egokituta.

Deskribapena: pentsamendua eduki batean oinarrituz antolatzen da; identifikatu egiten da, konparatu, kausak eta efektuak lotu, arrazoitu eta balioetsi.

Ekintza: fase bakoitzeko galdera egiten da; horrela, ikasleek pentsatu, eta ikaskideekin partekatuko dute beren pentsamendua.

Oharrak: ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Komeni da hasieran talde handian egitea, ikasleek metodoa ikasi arte. Zuzenketak enpatikoak izango dira, ikasleen interesa eta motibazioa mantentzeko. Amaitu ondoren, ikasleek laburpena egingo dute.

Arrazoitu, balioetsi Zer ondorio ateratzen dugu? Zer balioesten dugu?

Identifikatu

Zer da? Nolakoa da?

Hainbat mota daude?

Kausa-efektu loturak finkatu

Zergatik? Zein dira ondorioak?

Konparatu

Honetan da antzekoa: …?

Honetan da desberdina: …?

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Banakakoa, lankidetzataldekoa edo talde handikoa izan daiteke.

Aztertu eta lotu

Banakakoa, lankidetzataldekoa edo talde handikoa izan daiteke.

Gurpil logikoa

PENTSAMENDUARENGARAPENA

3

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Banakakoa,

Alderdi guztiak aztertu (AGA)

Autorea: De Bono, E.; A. Escamillak egokituta.

Deskribapena: teknika honek pentsamenduaren malgutasuna sustatzen du; gainera, aukera ematen du zehatz aztertzeko zergatik gertatzen den egoera jakin bat, zergatik jarduten dugun modu jakin batean, etab.

Ekintza: zenbait galdera egiten zaizkie ikasleei: zergatik…?, zer…?, zer arrazoi…?, zergatik behar dugu…?, zer dela eta…?, etab.

Oharrak: ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Amaitu ondoren, ikasleek laburpena egingo dute. Komeni da hasieran talde handian egitea, ikasleek metodoa ikasi arte. Zuzenketak enpatikoak izango dira, ikasleen interesa eta motibazioa mantentzeko.

Denbora-lerroa 4

Autoreak: Gantt-en diagraman oinarrituta, J. Calvok egokituta; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Banakakoa eta lankidetza- taldekoa izan daiteke.

Deskribapena: lagungarria da denbora jakin batean izandako gertaerak edo fenomenoak antolatzeko. Edozein gertaera edo istorio (benetakoa nahiz asmatua) ulertzeko eta adierazteko erabil daiteke, segida kronologiko bat grafiko bidez edo buruz irudikatuz, modu bisualean.

Ekintza: irakurri edo entzun duten istorioari edo gertaerari edo kontatu nahi dutenari buruzko denbora-lerroa egingo dute ikasleek koadernoan. Hasieran, modu grafikoan egin behar da; gero, barneratu egingo dute eta denbora-lerro hori buruz eraikitzen jakin behar dute, bizitzan planteatzen zaizkien egoera guztiei dagokienez.

Oharrak: komeni da aldez aurretik adibide batzuk ematea, batez ere hasierako mailetan. Teknika oso erabilgarria da irakurgai baten edukia ulertzeko eta antolatzen jakiteko edo istorio bat asmatzeko, edozein prozesu antolatzeko (bilakaera historikoa, uraren zikloa…), problemak ebazten dituen prozedura azaltzeko, etab.

Informazioa: 1. gertaera...

Informazioa: 3. gertaera...

Informazioa: 5. gertaera...

Informazioa: 7. gertaera...

Informazioa: 2. gertaera...

Informazioa: 4. gertaera...

Informazioa: 6. gertaera...

Informazioa: 8. gertaera...

lankidetzataldekoa edo talde handikoa izan daiteke.

2. arrazoia

1. arrazoia

6. arrazoia

3. arrazoia

5. arrazoia

4. arrazoia

Gertaera

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Istorio-laukia 5

Autoreak: Spectrum proiektua: Gardner, Feldman eta Krechevsky; A. Escamillak egokituta.

Deskribapena: teknika honen helburua istorioak kontatzeko gaitasuna garatzea da; horretarako, istorio bat proposatzen da agertoki batean eta pertsonaia batzuekin; hori guztia malgutasunez egiten da, agertokiaren, pertsonaien eta edukien aukerak gehiago izateko, pentsamenduko trebetasunen garapena sustatuz.

Ekintza: istorio-laukian adierazitako eszenarekin zerikusia duen istorioa aurkeztuko du irakasleak; egitura erraza izango du, eta, egitura horretan oinarrituz, galderak egingo ditu:

• Hasiera: non gertatu zen?, nor ziren?, noiz gertatu zen?

Agertokia edo pertsonaiak

Hasiera Non gertatu zen? Nor ziren? Noiz gertatu zen?

Talde handian egin daiteke. Ikasleek hitza eskatuko dute erantzunak emateko; gainera, errespetatu egingo dituzte gainerakoen iritziak, eta, desadostasunik badago, arrazoitu egingo dute beren jarrera.

• Korapiloa: zer gertatu zen?, non?, zergatik?, nor daude inplikatuta?

• Amaiera: nola konpondu zuten?, zer gertatu zen azkenean?

Honela amaituko dugu istorioa: «Hala bazan ala ez bazan, sar dadila kalabazan».

Oharrak: lehen fase gidatuago batetik (ikaslea motibatzeko eta istorioa gogoratzeko) bigarren fase batera igaroko gara; azken horretan, istorioak asmatzeko eskatuko diegu, lehen azaldu diren oinarrizko galderetan oinarrituz: hasiera-korapiloaamaiera.

Korapiloa Zer gertatu zen? Non? Zergatik?

Amaiera Nola konpondu zuten? Zer gertatu zen azkenean?

komentatu

Autorea: Harvardeko Zero proiektuko Visible Thinking, egokituta.

Deskribapena: arrazoibidea eta azalpenak aktibatzeko estrategia da; egoera bat, problema bat edo galdera bat planteatzen zaie ikasleei. Zenbait minutuz hausnartu ondoren, erantzuna ikaskidearekin partekatzeko eskatuko diegu, eta erantzunera eramaten duten arrazoiak ere komentatzeko. Garrantzitsua da entzute aktiboa edukitzea.

Ekintza: edozein arlotako ariketa askotan erabil daiteke; adibidez, albiste batean, irakurgai batean, lan grafiko batean, abesti edo musikalan batean, kirol-ariketa batean, matematika-problema batean, gertaera natural edo sozial batean, etab. Irakaslearen galdera erraza izan daiteke; esaterako: Zer deritzozue…?

Oharrak: lankidetza-teknika baten bidez landu daiteke.

Egoera (albistea, matematikaproblema, prozesu naturala, soziala, irakurketa…).

A + B ikasleek partekatu egiten dituzte erantzunak eta arrazoibideak

Erantzun berria, ikaskide baten erantzuna eta arrazoiak entzun ondoren landua.

Erantzun komun partekatua.

Erantzun berria, ikaskide baten erantzuna eta arrazoiak entzun ondoren landua.

Banakakoa, lankidetzataldekoa edo talde handikoa izan daiteke.

Pentsatu eta binaka jarrita

«B» ikaslea Erantzuna eta arrazoibidea

«A» ikaslea Erantzuna eta arrazoibidea

2. aukera

3. aukera

1. aukera

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Arazo-bilatzailea 7

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Autoreak: Elias, M. J.; Tobias, S. E. eta Friedlander, B. S.; A. Escamillak egokituta.

Deskribapena: teknika hau ona da gatazkaegoerak sakon aztertzeko, galderetan oinarrituz. Lehen fasean (Arreta jartzea, gogoratzea eta aztertzea), gertaerak ezagutzen eta aztertzen dira; bigarrenean (Balioestea eta erabakiak modu aktiboan proposatzea), faktore emozionalak sartzen dira, eta, apurka-apurka, iritzi kritikoa, balioespena eta inplikazio aktiboa datoz erabaki-hartzeetan.

Ekintza: irakasleek gatazka-egoera aurkeztuko diete ikasleei, eta, ondoren, aipaturiko bi faseetako galderak egingo dira.

Oharrak: ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Komeni da ikasleek, lehenik eta behin, hausnartzen eta banaka erantzuten ikastea, eta, apurkaapurka, erantzunak binaka edo talde txikitan ematea, lankidetza-teknika bat erabiliz.

1. Erabakiak balioestea eta modu aktiboan proposatzea

Espazio- eta denbora-bidaiak (EDB)

Deskribapena: teknika hau ona da konparazioko azterketa eta proiekzioa egiteko, baita objektuak, pertsonaiak eta erakundeak beste garai eta leku batzuetan kokatzeko moduari buruz eztabaidatzeko ere. Aukera ematen du objektuen, pertsonen eta egoeren arteko antzekotasunak eta desberdintasunak identifikatzeko, espazioeta denbora-koordenatuetan oinarrituz.

Ekintza: argazkiei, marrazkiei eta objektuei erreparatuz, antolatzaile grafikoetan proposatzen diren galderak egingo dira; galdera horiek aukera emango dute aztertzeko eta konparatzeko; gero, aztertzen ari garena balioesteko aukera ematen duten galderak egingo dira.

Oharrak: ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Komeni da ikasleek, lehenik eta behin, hausnartzen eta banaka erantzuten ikastea, eta, apurkaapurka, erantzunak binaka edo talde txikitan ematea, lankidetza-teknika bat erabiliz.

Aditu, gogoratu eta aztertu

• Zer gertatu zen

• Non

• Noiz

• Zergatik

• Nor zeuden inplikaturik

1. fasea Zer sentitu nuen? Zer sentitu zuten gainerakoek? Ondo jokatu nuen? Ondo jokatu zuten?

• Nire iritziz…

• Izan ere…

• Nire ustez, aukera dago…

2. Erabakiak balioestea eta modu aktiboan proposatzea

• Nire iritziz…

• Izan ere…

• Nire ustez, aukera dago…

3. Erabakiak balioestea eta modu aktiboan proposatzea

• Nire ustez…

• Izan ere…

• Nire ustez, aukera dago…

Autorea: Escamilla, A., egokituta.

Denbora-bidaiak

Iraganean, aspaldiaspaldi Nolakoak ziren?, gureen antzekoak ala desberdinak ziren?, zertan?, asko ala gutxi gustatzen zaizkigu?, zergatik?

Gaur egun, orain Nolakoak dira?, asko ala gutxi gustatzen zaizkigu?, zergatik?

Etorkizunean, luzaro barru

Nola imajinatzen dituzu?, nolakoak izango direla uste duzu?, gureen antzekoak ala desberdinak izango dira?, zertan?, asko ala gutxi gustatuko zaizkigu?, zergatik?

Urruneko lekuetan

Nolakoak dira?, zein dira gureen antzekoak edo desberdinak?, zertan?, asko ala gutxi gustatzen zaizkigu?, zergatik?

Bidaiak espazioan

Hurbileko lekuetan

Nolakoak dira?, zein dira gureen antzekoak edo desberdinak?, zertan?, asko ala gutxi gustatzen zaizkigu?, zergatik?

Hasieran banaka eta, gero, lankidetza-taldetan.

Komeni da hasieran banaka aplikatzea, eta, gero, lankidetzataldetan.

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

9

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Autorea: De Bono, E.; A. Escamillak egokituta.

Deskribapena: teknika honek pentsamendu-malgutasuna sustatzen du, baita norberaren eta gainerakoen ekintzen ondorioei buruz hausnartzeko gaitasuna ere; gainera, aukera ematen du inguruan gertaera naturalen ondorioz zer gertatzen den balioesteko eta horri buruz hausnartzeko.

Ekintza: teknikaren garapenak hiru hausnarketa planteatzen ditu, epe laburreko eta luzeko ekintzari buruz: Zer gerta daiteke? Zer ondorio izango ditu? Zer emaitza izango ditu? Bai zuretzat eta bai gainerakoentzat. Funtsezkoa da hitz egiteko txandan eta hausnarketetan errespetua izatea.

Oharrak: ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Komeni da, lehenik eta behin, banaka egitea eta, apurkaapurka, bikoteka edo talde txikitan egiten hastea, lankidetza-teknika bat erabiliz. Komeni da haurren esperientzietatik eta zirraretatik oso hurbil dagoen egoeratzat planteatzea.

Zuzenketak enpatikoak izango dira, ikasleen interesa eta motibazioa mantentzeko. Amaitu ondoren, ikasleek laburpena egingo dute.

OeE

Ekintza edo gertakaria (sare sozialetan informazio pribatua argitaratzea, elikadura desorekatua izatea, uholdea jasatea…)

Epe luzean Zer gerta daiteke?

Zer ondorio izango lituzke? Zer ondorio izango ditu?

Epe laburrean Zer gerta daiteke?

Zer ondorio izango lituzke? Zer ondorio izango ditu?

Gainerakoak:

- Berdinak: adiskideak, lagunak, nebaarrebak…

- Helduak: irakasleak, gurasoak, aitonaamonak…

Autoreak: Ritchhart, Church eta Morrison. Egokituta.

Deskribapena: estrategia hau lagungarria da ikasleek beren pentsamenduez hausnartzeko, gai bati eta egoera edo arazo bati dagokionez; halaber, lagungarria da pentsamendu horiek nola eta zergatik aldatu diren aztertzeko ere.

Ekintza: euren pentsamenduak nola eta zergatik aldatu diren aztertzen eta azaltzen dutenean, arrazoitzeko trebetasunak garatzen ari dira, eta kausa-efektuko loturak identifikatzen dituzte. Era berean, metakognizioko trebetasunak sustatzen dituzte pentsamendua identifikatu eta hari buruz hitz egiten dutenean.

Oharrak: ikasleen hasierako pentsamenduak, iritziak edo sinesmenak aldagarriak direnean (egon den ikaskuntzaren ondorioz) erabiliko dugu. Pentsamendu-aldaketak talde handian azaltzeko eskatuko diegu. Gero, metodoa finkatu ondoren, talde txikitan edo bikoteka egingo dute.

Gaia...

Gainerakoak:

Ni Ingurunea Ingurunea Ni

- Berdinak: adiskideak, lagunak, nebaarrebak…

- Helduak: irakasleak, gurasoak, aitonaamonak… eta abuelas…

talde txikitan egin daiteke.

Lehen pentsatzen nuen… Orain pentsatzen dut… Zergatiak

Banakakoa, lankidetzataldekoa edo talde handikoa izan daiteke. Ondorioak eta emaitzak (OeE)

Hasieran, banaka; gero, bikoteka edo

Nire lehengo eta oraingo iritzia

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Autoreak: Ritchhart, Church eta Morrison. Egokituta.

Deskribapena: estrategia honen bidez, ikasleek behaketa zehatzak eta interpretazioak egingo dituzte; behaketa eta interpretazio horiek, izatez ere, honako honen ondoriozkoak dira: behaketaren bidez eskuraturiko informazioa laburbiltzearen eta, hortik abiatuz, beste galdera batzuk formulatzearen ondoriozkoak; galdera horiek bidea irekitzen diete arakatzeko eta pentsatzeko eremu berriei, eta horrek jakin-mina eta ikerketa sustatzen ditu.

Ekintza: irakasleek behatu behar den elementua aurkeztuko dute, eta, zehatz eta isilean behatzeko 2 edo 3 minutu eman ondoren, proposatzen den antolatzaile grafikoa aurkeztuko diete ikasleei. Errespetua funtsezkoa da, bai hitz egiteko txandan eta bai hausnarketetan.

Oharrak: oso egokia da edozein unitateren hasieran, landu beharreko gaiarekin zerikusia duen objektu baten, irudi baten, bideo baten edo testu baten bidez; izan ere, ikasleen interesa piztuko duten galderak sorraraziko ditu. Ahoz edo idatziz landu daiteke, antolatzaile grafikoaren laguntzaz. Komeni da lehenengo eta behin banaka egitea, eta apurka-apurka bikoteka edo talde txikitan lantzea, lankidetza-teknika bat erabiliz. Zuzenketak enpatikoak izango dira ikasleen interesa eta motibazioa mantentzeko. Amaitu ondoren, ikasleek laburpena egingo dute.

Banaka egin daiteke, lankidetza-taldean, eta fase bakoitzeko pentsamendua talde handian partekatuko da.

Ikusi Pentsatu Neure buruari galdetu

Ikusi, pentsatu, neure buruari galdetu 11

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Hasieran, banaka egin daiteke. Ikerketa, lankidetza-taldean.

Autoreak: Ritchhart, Church eta Morrison. Egokituta..

Deskribapena: estrategia honen bidez, ikasleek errazago konektatuko dute beren aurretiazko ezaguerekin (zer dakiten edo zer ulertzen duten une jakin batean, gai jakin bati buruz), jakin-mina garatuko dute (zer galdera edo zalantza duten gai horri buruz) eta beren kezkei buruz ikertuko dute (zer jakin eta ikasi nahi duten).

Ekintza: irakasleek landu beharreko gaia edo edukia aurkeztuko dute (albistea, irudia, irakurgaia, etab.), eta antolatzaile grafikoan proposaturiko hiru faseak hasiko dira.

Oharrak: garrantzitsua da ikasleek, ahoz, beren pentsamenduak partekatzea, aurreko faseetako bakoitzean. Lankidetzan egindako ikerketa-fasearen ostean, ikerketaren emaitzak azalduko dira. Zuzenketak enpatikoak izango dira ikasleen interesa eta motibazioa mantentzeko. Amaitu ondoren, ikasleek laburpena egingo dute.

Talde handian, fase bakoitzaren pentsamendua eta ikerturikoaren emaitza partekatuko dira.

Autoreak: Ritchhart, Church eta Morrison. Egokituta.

Deskribapena: itxuraz erraza den estrategia hau objektu, irudi, irakurgai, gertaera edo horrelakoren baten deskribapenean edo interpretazioan oinarritzen da; ebidentziekin euskarritu beharko dute, eta aukera izango dute ikertu beharreko gaiari buruzko hainbat ikuspegi kontuan hartzeko.

Ekintza: garrantzitsua da ikasleek gauzak funtzionatzeko edo sortzeko moduari buruz duten pentsamendua agerian jartzea. Era berean, hausnarketa konparatua sortu behar da honako hauen artean: aurreiritzi edo estereotipo batean oinarrituriko sinesmen baten eta ziurtasun batean oinarrituriko sinesmen baten artean.

Oharrak: erabilgarria izan daiteke ikasleen aurretiazko ideiak agerian jartzeko eta haien pentsamenduak sakonago lantzeko, erantzunen atzean dauden zergatiak arrazoituz. Aldi berean, erantzunak honela adierazten ikasi behar dute: hitza eskatuz, txandak errespetatuz, ikaskideek ikasitakoari buruzko argibideak eskatuz eta, desadostasunak daudenean, adierazitako zergatiak arrazoituz.

Pentsatu Gogoko izan Ikertu

Onena banaka egitea da, ikasle guztien aurrean.

Zer dela eta diozu hori?

Honen deskribapena edo interpretazioa: ... Justifikazioa eta ebidentziak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Ikuspegi-zirkulua 14

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Autoreak: Ritchhart, Church eta Morrison. Egokituta.

Deskribapena: estrategia honen bidez, ikasleek identifikatu eta kontuan hartzen dituzte irakurri, ikusi edo entzun berri duten gai edo objektu jakin bati buruzko hainbat ikuspegi. Kontzientzia handiagoa sortzen du pertsonek zenbait modutan pentsatu ahal izateari buruz, eta tolerantzia eta enpatia sustatzen ditu.

Ekintza: eduki edo gai batean oinarrituz, ikasle batek, banakako lana egin ondoren, berea ez den ikuspegia hartuko du (ikaskideei gaiari buruz planteaturikoen artean aukeratuta). Ikaskideek beren galderak egingo dituzte, honako honen bidez: «Ikuspegi horretatik dudan galdera bat da…». Galderak amaitu ondoren, irakasleak hau planteatuko du: «Lehen ez zenituzten ideietatik, zein dituzue orain gaiari buruz?».

Oharrak: estrategia hau talde txikitan ere (zirkulutan) egin daiteke, taldeek estrategia menderatzen dutenean.

Honetan pentsatzen ari naiz... ikuspegi honetatik...

Lehen ez zenituen ideietatik, zein dituzu orain gaiari buruz?

Ikuspegi honetatik dudan galdera bat hau da: ...

Nire ustez... Izan ere...

Banakakoa, lankidetza-taldekoa edo talde handikoa izan daiteke. Ispilua 15

Autoreak: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: ikasleek hau egiten ikasiko dute: «ispilu» baten aurrean bi errealitate jartzen, eta, haien antzekotasunak eta desberdintasunak kontuan hartuz, konparazio burutsua eta eraginkorra egiten, gero eta autonomoagoa (animaliak, historiako uneak edo pertsonaiak, fenomeno naturalak, margolanak, kiroleko ikuskizunak edo izarrak, irakurgaiak, objektuak, etab.). Konparazioa ikertu beharreko objektu bakoitzaren azterketa zorrotzetik abiatzen da, eta aukera ematen du ikasleen bizitzako benetako egoeretan aplika daitezkeen ondorioak ateratzeko

Ekintza: bi errealitateak aurkeztuta, antzekotasunetatik hasiko gara. Minutu batzuen ostean eta banaka, ikasleek ikusi dituzten antzekotasunak idatziko dituzte antolatzaile grafikoaren erdiko zutabean. Gero, taldeka komentatuko dituzte eta adostasunera iritsiko dira. Ondoren, berriz egingo dugu dinamika, baina desberdintasunetan oinarrituz. Gero, antzekotasun eta desberdintasun garrantzitsuak aukeratzeko eskatuko diegu (gutxienez, hiru).

Oharrak: taldeko dinamikak talde handira eraman daitezke, proposamenak aberasteko eta adostasun bakarrera heltzeko, ikasleentzat garrantzitsuena denaren ondorio gisa. Metakognizioko prozesutzat, gogoeta egin dezakete honako honi buruz: zer ikasi duten, nola ikasi duten, zertarako balio dien eta noiz erabili ahal izango duten.

Ezaugarri bereizgarriak Antzekotasunak Ezaugarri bereizgarriak

Hirugarren fasea bakarrik izango da banakakoa.

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

6 W-ak 16

Banakakoa, lankidetza-taldekoa edo talde handikoa izan daiteke.

Autoreak: Anderson eta Krathwohl, J. Calvok egokituta; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: estrategia honen bidez, ikasleak sakonago pentsatuko du gertaera edo gai bati buruz, eta sakonago ulertuko du; horretarako, galderak egingo dira, kazetaritzaikerketa balitz bezala.

Ekintza: irakasleak zer gai ikertuko den erabakiko du. Ikasleek galderak egin, eta erantzun egingo diete (guztiei edo batzuei), antolatzaile grafikoan ageri diren galderak kontuan hartuz (6 W).

Oharrak: galdera bakoitzari erantzun bat emango diote ikasleek, ebidentzietan oinarrituz. Lankidetzaestrategiak erabil ditzakete, eta, azkenean, talde handian azalduko dituzte ondorioak.

Hasieran banakakoa, eta gero binaka edo talde txikitan egin daiteke.

Autoreak: Ritchhart, R.; Church, M., eta Morrison, K. Egokituta.

Deskribapena: estrategia honen bidez, ikasleek errazago egingo dituzte gai, gertaera edo irakurgai bati buruzko kontzeptu-mapak. Modu oso ona izan daiteke ikasleek ikertzen ari diren gaia edo objektua ondo ulertu duten balioesteko.

Ekintza: helburua kontzeptu-mapa sortzea da, modu egituratuan, urrats hauei jarraituz: ikertzen ari den gaiari buruzko ideia- edo hitz-zerrenda sortzea. Ideiak edo hitzak sailkatzea, haien garrantzia kontuan hartuz, erdian garrantzitsuenak eta inguruan bigarren mailakoak jarrita. Ideiak edo hitzak lerroen bidez lotzea. Kontzeptu-mapa azpikategoria txikiagoekin garatzea.

Oharrak: garrantzitsua da ikasleek kontzeptumapak egiten jakitea; izan ere, lagungarriak dira haien pentsamenduak antolatzeko, baita ideiak lotzeko modua ikuskatzen laguntzeko ere. Lehen bi faseak banakakoak izatea iradoki nahi dugu. Azkenean, kontzeptumapak ikaskideekin partekatuko dituzte.

Sortu – sailkatu –lotu – garatu

PENTSAMENDUARENGARAPENA

18

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Banaka, binaka edo taldeka egin daiteke. Arrazoitu – oztopatu –erantzun – laburbildu (AOEL)

Deskribapena: estrategia honek aukera ematen du norberaren ideiak arrazoitzeko eta haien alde egiteko, norberaren pentsamendua berreraikitzeko lagungarriak diren aurkako ideiak kontuan hartuz.

Ekintza: irakasleak estrategia zer egoeratan aplikatuko den adieraziko du, zenbait galdera eginez; galdera horiek lau fasetan bilduko dira, proposaturiko antolatzaile grafikoaren arabera.

Oharrak: modurik egokiena ikasleek ahoz adieraztea da, baina idatziz ere egin daiteke.

Autorea: Escamilla, A. Egokituta.

Arrazoitu Zergatik...? Zer?

Laburbildu: Horrenbestez... Beraz... Proposamena

Erantzun: Bai, zeren...

Pentsatu behar dugu...

Eragozpenak jarri: Zer esango luke...? Ez... Izan ere...

Bai, baina...

– I – H

Autoreak: Ritchhart, R.; Church, M., eta Morrison, K. Egokituta..

Deskribapena: estrategia honek ikasleari aukera ematen dio ideia edo proposamen bat hainbat ikuspegitatik aztertzeko, antolatzaile grafikoan proposaturikoaren arabera. Ikertzen ari den gaiak ikuspegi desberdinak dituenean erabiltzen da, edo ikasleek gaiari buruzko iritzi oso sustraituak dituztenean.

Ekintza: ikasleek egoera aurkeztuko dute. Kartoi mehean edo arbelean, lau eremu bereiziko ditugu, iparrorratzaren mutur bakoitzerako bat, eta paper itsasgarriak banatuko ditugu, ikasleek beren pentsamenduak idazteko. Ondoren, iparrorratzmutur bakoitzeko galderak egingo dira: G = Gogo handia/Zirrarak: zer da ideia edo egoera honetatik gehien kilikatzen zaituena?, zer alde on aurkitzen dizkiozu?, zer da zirraragarriena? O = Oztopoa/ Kezka: zer oztopo edo zailtasun ikusten dizkiozu ideiari edo egoerari?, zer kezka sortzen dizkizu?, zer alde txar ikusten dizkiozu? B = Beharrizanak: beste zer jakin behar duzu?, zer informazio behar duzu gaia hobeto ulertzeko? I = Iradokizunak/jarrerak: zer jarrera edo iritzi duzu ideia edo egoera horri buruz?, zer iradokizun edo ekintza egingo zenituzke egoera hobetzeko?

Oharrak: puntu bakoitzari dagokionez, ikasleei alditxo bat emango dieguberen ideiak pentsatzeko, idazteko eta argitaratzeko, eta iruzkinak eta ideiak adierazteko esango zaie. Estrategia amaitzeko, gutxienez beste bi galdera egin daitezke: zer puntu dira komunak erantzunetan?; egoera hobetzeko proposatu diren ekintzetatik edo iradokizunetatik, zuen ustez, zein da egokiena?; zergatik?

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Banakakoa izango da eta ikaskide guztien artean aztertuko dute, amaierako galderak aintzat hartuz.

19 Iparrorratza edo puntu kardinalak: E – M

Gogo handia Zirrarak Oztopoa Kezka B I

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

20

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Banakakoa edo lankidetzataldekoa izan daiteke, baita talde handikoa ere, azken bi faseetan. Zirikatzeko galderak

Autoreak: Visible Thinking, Harvardeko Zero proiektua. Egokituta.

Deskribapena: estrategia honen helburua pentsamendua eta ikerketa sustatzea da, galderak eginez. Halaber, ideia-trukea ere sustatzen du ikasleen artean; ideia horiek gai baten inguruko galdera motei buruzkoak dira, gaiari buruzko ikuspegi zabalagoa izateko.

Ekintza: antolatzaile grafikoan proposaturiko galderetan oinarrituz, eta aukeraturiko gaia kontuan hartuta, ikasleek beren ustez zirikatzaileenak direnak aukeratuko dituzte, eta haiei buruz eztabaidatuko dute zenbait minutuan. Amaierako hausnarketa bat sortzen da: lehen ez zenituen beste zer ideia dituzu orain gaiari, kontzeptuari edo objektuari buruz?

Oharrak: estrategia hau gai berriren bat sartzen denean erabil daiteke, ikasleen jakin-mina pizteko, baita amaitzen ari denean ere, sakontzeko eta hausnarketa garrantzitsuagoak eta interesgarriagoak sortzeko. Halaber, gai osoan zehar ere erabil daiteke, taldekideei izaten ari diren bilakaera agerian jartzeko, galdera-zerrenda erabiliz.

Zergatik?

Zer alde egongo litzateke...?

Nola...?

Nolakoa izango litzateke...?

Zein dira arrazoiak?

Demagun...; …?

Eta…?

Zer gertatuko litzateke jakingo bagenu...?

Zein da honen helburua: ...?

Zer aldatuko zenuke...?

Zer antzekotasun du...?

Zerekin lotuko zenuke...?

Autoreak: Ritchhart, R.; Church, M., eta Morrison, K. Egokituta.

Deskribapena: estrategia honen helburua honako hauen arteko lotura aktiboa erraztea da: ikasleek jasotzen dituzten informazio berrien (irakurri, entzun edo behatzen dutenean) eta lehendik dakitenaren artekoa. Izan ere, pentsamendua zabaltzen duten ideia berriak identifikatzen dituzte, edo zalantzan jartzen dituzte informazio horiei buruz lehendik dituzten ideiak. Hau da, lagungarria da ikasleek informazioa modu aktiboan prozesatzeko.

Ekintza: fase hauek bereizten dira: lotusakondu-galdetu. Antolatzaile grafikoan fase bakoitzerako proposaturiko galderak egingo zaizkie ikasleei. Erantzunak banaka eman daitezke, gero talde txikitan edo talde handian komentatzeko, haien erantzunak justifikatzen dituzten arrazoiak edo pentsamenduak azalduz.

Oharrak: oso egokia da gai jakin bat amaitu ondoren edo irakurgai baten, esperimentu baten eta abarren ostean lantzeko. Galdera egokiak hauek izango lirateke: zer lotura ezar daitezke eduki horren eta lehendik dakizunaren nahiz ikasi duzunaren artean?, zer galdera edo erronka sortu dira informazio berritik?

Lotu

Zer lotura ezarri dituzu informazio edo esperientzia berri honen eta lehendik zenekienaren artean?

Sakondu

Zer ideia edo pentsamendu zabaldu edo sakondu dira informazio edo esperientzia berriaren ondorioz?

Galdetu

Zer galdera edo erronka sortu zaizkizu informazio edo esperientzia berritik?

Banakakoa izango da, eta talde txikitan edo talde handian aztertuko da.

Lotu – sakondu – galdetu

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Banakakoa izango da, eta gero binaka, talde txikitan edo talde handian aztertuko da. Kolorea – ikurra – irudia (KII)

Autoreak: Ritchhart, R.; Church, M., eta Morrison, K. Egokituta.

Deskribapena: estrategia honen helburua hau da: irakurgai baten, entzungai baten eta ikusitako edo bizi izandako zerbaiten ostean, ikasleek hori modu metaforikoan laburbiltzea (ez ahoz), kolore bat, ikur bat eta irudi bat erabiliz.

Ekintza: prozedura hau erabiliko dute: kolore bat aukeratzea. Ikasle bakoitzak kolore bat aukeratuko du, bere ustez bizi izandako esperientziaren edo informazioaren funtsezkoena adierazten duena. Kolore hori erregistratu, eta idatziz justifikatuko du zergatik aukeratu duen. Ikur bat sortzea. Banaka, ikasle bakoitzak ikur bat aukeratu edo egingo du, bizi izandako esperientziaren edo informazioaren funtsezkoena adierazten duena. Era berean, ikurra erregistratu, eta idatziz justifikatuko du zergatik aukeratu duen.

Oharrak: komeni da amaieran binaka, talde txikitan edo talde handian partekatzea bakoitzak zer aukeratu duen; aukeratu dutena justifikatzen duten arrazoiak edo pentsamenduak azalduko dituzte, eta, horrela, metafora eraikiko dute.

Kolorea Ikurra Gaia Irudia

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Transferentzia-kanala

Autoreak: De Bono, E. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika honek aukera ematen du egoera jakin bateko alderdiak antzeko beste egoera batera transferitzeko edo estrapolatzeko. Horretarako, beharrezkoa da lantzen ari den gaia ezagutzea eta ulertzea, eta haren esanahian pentsatzea, hura zehazten duten alderdiak interpretatzeko, alderdi horiek beste gai batzuetara nola transferi daitezkeen azaltzeko eta ezarritako lotura arrazoitzeko.

Ekintza: teknika hau aplikatzeko, orrialdea bi zutabetan banatu behar da, kontzeptuen edo egoeren arteko antzekotasunak ikusteko moduan.

Oharrak: aldi berean, teknikak aukera ematen du modu berean funtzionatzen duten testuinguruen arteko antzekotasunak aurkitzeko; beraz, ona da ezagueren arteko loturak ezartzeko (testuinguru batek nola funtzionatzen duen dakigunean, funtzionamendu hori beste testuinguru batean erreplikatzen dela egiaztatuko dugu, eta, hortaz, egin beharrekoa ez da bi testuinguru desberdin gogoratzea, beste hau baizik: haietako baten funtzionamenduaren logika ulertzea eta hori bigarren testuingurura aplika daitekeela jakitea).

Hasierako gaia edo egoera

Hasierakoaren antzeko gaia edo egoera ((loturak))

Hasierako gaiaren ezaugarriak

Zerk sortzen du? Zergatik sortzen du?

Zein dira ondorioak?

Amaierako emaitza edo ondorioak

Antzeko gaiaren ezaugarriak

Zerk sortzen du antzeko gaia? Zergatik sortzen da?

Zein dira antzeko gaiaren ondorioak?

Antzeko gaiaren amaierako emaitza edo ondorioak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

Eskailera-itxurako diagrama 24

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Autoreak:

Tolman, E. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: eskailera-itxurako diagrama egoerak, gertaerak, kontzeptuak eta abar ulertzean oinarrituriko teknika da; horretarako, jasotako informazioa prozesatzeko faseei jarraitzen zaie (antolatu eta ulertu egiten da).

Teoria horren arabera, ikaskuntza kontzientziazioprozesua da eta osagai hauek ditu:

• Hautematen denaren zehaztapena eta arreta. Zeri buruzkoa da jaso dudan informazioa?

• • Bilaketa, analisia eta pentsamendua, jasotakoari dagokionez. Prozesatu egin behar da jasotako informazioa. Horretarako, baliozkoa izan daiteke pentsatzeko moduak garatzeko tekniketako edozein.

• • Erabakia eta erantzuna. Ikasleak erantzun bat edo batzuk ematen ditu, ahalik eta egokienak; irakasleak planteaturiko problemari edo erronkari soluzioa ematen saiatu behar du, informazioa jaso ondoren.

Ekintza: eskailera bat irudikatzen duen antolatzaile grafikoa egin, eta, goiko eskaileramailetan, jasotako informazioa zeri buruzkoa den adieraziko da, edo zein den planteaturiko egoera; erdiko mailetan, jasotako informazioaren edo planteaturiko egoeraren analisia eta interpretazioa adieraziko dira, eta, horretarako, beharrezkotzat jotzen diren pentsamendu-estrategiak erabil daitezke; azkenik, beheko mailetan, egindako analisitik eta interpretaziotik ateratako ondorioak, erabakiak edo erantzunak jasoko dira.

Oharrak: jasotako informazioaren edo planteaturiko egoeraren analisia egin behar denean, datuak errazago aurkitzeko eta ulertzeko lankidetza-ikaskuntzako teknikak edo pentsamendu-estrategiak erabil daitezke.

Zeri buruzkoa den jasotako informazioa edo zer egoera planteatu den

Jasotako informazioaren edo egoeraren (beste pentsamenduestrategia batzuk aplikatzea) analisia eta interpretazioa

Egindako analisitik eta interpretaziotik sorturiko erabakiak, ondorioak edo erantzunak

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Susmatu eta ondorioztatu 25

Autoreak: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika hau lotuta dago, bai bat-bateko pentsamenduei eta erantzunei, bai pentsamendu eta erantzun landuagoei. Pentsamendua hainbat kontzientziamailatatik antolatzeko modua da.

Ekintza: gauzatzeko, oinarrizko egoera, ideia edo kontzeptu bat behar da, eta hari buruz ditugun arrazoibideak arakatu behar ditugu. Hori egin ondoren, ikasleek egoera, ideia edo kontzeptu horren ebidentziei eta ondorioei buruz pentsatu behar dute.

Zer sortzen du turismoak? Lanpostu, merkataritza eta kontsumo gehiago egotea, azpiegiturak hobetzea, kultura-trukea egotea, espazioen zaharberrikuntza eta kontserbazioa egitea, etab.

Zer gertatuko litzateke turismorik ez balego? Lanpostu, merkataritza eta kontsumo gutxiago egotea, azpiegiturak horrenbeste ez hobetzea, kultura-trukerik ez egotea, espazioak gutxiago zaharberritzea eta kontserbatzea, etab.

Turismoaren garrantzi ekonomikoaren

balioespena: Ekonomia garatzen du, kapitala mugitzen da eta, azken batean, gehiago inbertitzen da zonan, bai kapital nazionala eta bai atzerrikoa.

Ekonomiaren oinarri bihurtzen duten gertaerak eta ebidentziak: Handitu egiten dira barne-produktu gordina eta per capita errenta, atzerriko inbertitzaile gehiago daude, hobetu egiten da bizikalitatea, enplegu gehiago sortzen da, kontsumoa sustatzen da, etab.

Turismoa, aberastasuniturri eta ekonomiaren oinarri.

Oharrak: teknika hau oso erabilgarria izan daiteke ikasleak egoera edo kontzeptu batek iradokitzen dizkien ideiez, erantzunez eta sentsazioez jabetzeko, baita horiek guztiak ordenatzeko eta arrazoien bidez azaltzeko ere.

Arrazoibidea, egoera edo kontzeptua euskarritzen duten ebidentziak.

Egoeraren edo kontzeptuaren garrantziari buruzko usteak edo iritziak.

Egoera, ideia edo kontzeptu baten definizioa.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Adostasuna 26

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Teknika hau talde handian, talde txikitan edo bi moduak konbinatuz landu daiteke.

Autoreak:

Swartz, R. / Escamilla, A. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: teknika honek aukera ematen du gai jakin bati buruzko akordioak lortzeko. Teknikaren bidez, ikasleek arrazoitu eta lehenetsi egingo dituzte beren ikuspegiak; halaber, lagungarria da banakako arrazoibideak azaltzeko eta adosteko, arrazoituriko ikuspegietan oinarrituz.

Ekintza: garatzeko, hau egin behar dugu:

• Landuko dugun gaia zehaztu.

• Ideia-jasa egin; jasa horretan, banatu egingo ditugu ikasle guztien adostasuna duten gaiak eta desadostasunak dituztenak. Teknika aplikatzeko une honetan, komeni da ikasleak motibatzea; horrela, ideia bat adierazi ondoren, arrazoitu eta haren alde egingo dute. Teknikaren zati honetan, bitan banaturiko zerrenda bat osatuko dugu: adostasuna lortu duten ideiak eta desadostasuna lortu dutenak.

• Adostasunera heldu. Horretarako, talde izendunaren teknika aplikatuko dugu; teknika horrek aukera ematen digu alderdiak balioaren edo garrantziaren arabera hierarkizatzeko, denon artean.

• Amaierako adostasuna zehaztea. Aurreko urratsak egin ondoren, nahiko erraza izango da amaierako ondorioa edo adostasuna lortzea, landutako gaiari buruz.

Oharrak: egitura eta prozedura kontuan hartuz, pentsamendu-teknika honetan lankidetzako «ideia-jasa» eta «talde izenduna» teknikak sartzen dira.

LANDUKO DEN GAIA

ADOSTASUNA: «IDEIA-JASA»

1. zerrenda: Landutako gaiari buruzko alderdiak, errepikatu gabe eta arrazoituta; ikasle GUZTIAK ados daude.

a)

b) …

2. zerrenda: Landutako gaiari buruzko alderdiak, errepikatu gabe eta arrazoituta; ikasle GUZTIAK EZ daude ados.

a)

b) …

ADOSTASUNA: «TALDE IZENDUNA»

Adostasuna lortzeko, lankidetzako «talde izenduna» teknika erabiliko dugu:

• Ikasleek bereiz hierarkizatu eta puntuatuko dute alderdi bakoitza beren zerrendan (alde batetik, adostasuna duten alderdiak, eta bestetik, adostasunik ez dutenak); honela egingo dute:

– 1. zerrendako alderdietan (ikasle GUZTIAK ados daude), 1 batez puntuatuko da alderdi garrantzitsuena; 2 batez, bigarrena; 3 batez, hirugarrena, eta horrela, harik eta zerrendako alderdi guztiak puntuatu arte.

– 2. zerrendako alderdietan (ikasle GUZTIAK EZ daude ados), 1 batez puntuatuko da desadostasunik handiena izan duen alderdia; 2 batez, bigarrena; 3 batez, hirugarrena, eta horrela, harik eta 2. zerrendako alderdi guztiak puntuatu arte.

• Gero, denen adostasunez zer emaitza lortu den jakiteko, alderdi bakoitzaren puntuazioak batuko dituzte euren zerrendetan, eta puntu gutxien lortu duena:

– 1. zerrendako alderdien artean balioespenik onena lortu duena izango da, garrantziari dagokionez.

– 2. zerrendako alderdien artean desadostasunik gehien lortu dituena izango da.

AMAIERAKO ONDORIOAK ETA ADOSTASUNAK

Ikasleek denen artean komentatuko dute, landutako gaiari buruzko amaierako ondorio eta adostasun batean oinarrituz.

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Zatiek batu egiten dute

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Autorea: Swartz, R. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: «Zatiek batu egiten dute» ikaskuntza-teknika honako honetan sakontzean oinarritzen da: batzen eta osotasun bat sortzen duten alderdi, osagai eta faktore guztietan. Aukera ematen du horri buruz hausnartzeko, zehazten duten alderdiei, funtzionamendua hobetzeko moduari edo gauza berriren bat sortzeko erari dagokienez.

Ekintza: taula bat egingo da (ikusi A taula); taulan, landuko den osotasuna irudikatzen duen gaia zehaztuko da; halaber, osotasun horretan aztertuko diren alderdiak, osagaiak edo faktoreak zehaztuko dira, eta analisia egiteko balioko duten galderak bilduko dira.

Oharrak: teknika honen aldaera erraztua erabil dezakegu batzen duten eta taldeko jarrera edo jokabidea osatzen duten ekintzetan sakontzeko; kasu horretan, B taulan jasotakoaren antzeko egitura erabiliko da.

GUZTIA ADIERAZTEN DUEN GAIAREN ZEHAZTAPENA

Zer funtzio du?

Zer gertatuko litzateke ez balego?

Zer lotura du gainerako alderdi, osagai edo faktoreekin?

Aztertutako 1. alderdia, osagaia edo faktorea: . . . . . . . . . . . . . . .

Aztertutako 2. alderdia, osagaia edo faktorea:

Aztertutako 3. alderdia, osagaia edo faktorea:

TABLA B

TALDEKO JARRERAREN EDO JOKABIDEAREN ZEHAZTAPENA

Zer ondorio ditu? .

Ekintza finkatua ala aldian behingoa da?

Zer garrantzi du guztiari dagokionez? . . . . . . . . .

1. jokabidea-ohitura: 2. jokabidea-ohitura: 3. jokabidea-ohitura:

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Lauren arteko soluzioa

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Autorea: Swartz, R. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: teknika honek aukera ematen du problema batek izan ditzakeen soluzioak pentsatzeko, kontuan hartuta sorturiko proposamenak, haien alde onak nahiz txarrak eta zalantzak.

Ekintza: teknika aplikatzeko, egoera zehaztu, eta ideia-jasa egingo dugu egoerak izan ditzakeen soluzioei buruz.

Ikasle guztien ekarpenak bildu ondoren, taula bat egingo dugu, problema konpontzeko egiten diren proposamen guztiak biltzeko, baita bakoitzaren alde onak, txarrak eta zalantzak biltzeko ere.

Oharrak: «Zatiek batu egiten dute» teknikaren aldaera da, eta mahai-ingurua eta lankidetzako beste teknika batzuk garatzean aplikatzen da.

Alde onak Alde txarrak Zalantzak

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Autoreak: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: teknika hau lagungarria da ikasleek pentsamendu irmoak eta kritikoak garatzeko, balioei dagokienez, baita horren ondorioz erreakzionatzeko ere. Egoera aztertu ondoren, diskurtsoa antolatzen da eta arrazoibideari egitura nahiz irmotasuna ematen zaizkio.

Ekintza: teknika hau garatzeko, ikasleek laukitan antolatu behar dute informazioa; laukiotan honekin lotutako alderdiak bilduko dituzte: defendatzen den egoeraren testuingurua, egoeraren zergatiak eta zioak, defendaturiko ideia euskarritzen duten ebidentziak eta defendaturiko iritziari edo egoerari buruzko balioespena.

Oharrak: teknika hau eztabaidetan eta iritziak kontrajartzea behar duten jardueretan erabil daiteke.

Iritzia

Iritzia

Arrazoiturikoa frogatzen duten ebidentziak.

Proposamenaren edo iritziaren ebaluazioa, norberaren irizpideen, arrazoibideen eta ebidentzien bidez.

Arazorako soluzioproposamenak

edo proposamena azaltzea eta testuinguruan kokatzea.

edo proposamena arrazoitzea (zioak, zergatiak…).

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Aurkako arrazoibidea 30

Autoreak: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika honek aukera ematen du pentsamendu kritikoa garatzeko, eta, horrela, jatorrizko arrazoibidearen kalitatea egiaztatzeko eta haren defentsaren ahultasunak identifikatzeko.

Ekintza: teknika ondo garatzeko, beharrezkoa da ikasleek informazio hau duten laukiak lantzea: defendatzen dena, ideiaren aurkako arrazoibideak eta zioak, defendaturiko iritzia arrazoirik gabe uzten duten ideiak eta defendatzen denaren aurkako iritzi pertsonala.

Oharrak: aurreko teknika osatzen du, eta autore baten iritziaren aurkako jarrera bat defendatu nahi dugunean aplikatzen da.

Iritzia edo planteamendua azaltzea.

Iritzia edo proposamena arrazoirik gabe uzteko arrazoibidea (zioak, zergatiak…).

Arrazoiturikoa oinarririk gabe uzten duten ebidentziak.

Iritziari edo planteamenduari arrazoiak kentzea, norberaren irizpideak, arrazoiak eta ebidentziak erabiliz.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Zeharbidea 31

Autoreak: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika honek aukera ematen du ezagueraren aurretiazko une baten, oraingoaren eta ondorengoaren arteko loturak modu grafikoan lortzeko; horrela, gauzen zergatia jakitearen aldeko jarrera sustatzen du. Teknikaren helburua lorpenak, iradokizunak edo galderak markatzea da, istorio edo arrazoibide bat eraikitzeko behar direnak; horretarako, ordena, logika eta koherentzia ematen zaizkio hasieratik.

Ekintza: bide bat sumatzeko aukera ematen duen marrazki edo txantiloi batean (A antolatzailea), ikasleek aurretiazko egoera edo abiapuntua, bilakaera (bitartean) eta emaitza (gero) jarri behar dituzte; horrela, une horien ondoan alderdi hauek eta antzeko beste batzuk sartu ahal izango dira: Zer nekien gaiari buruz? Zer zalantza nituen? Eta zalantza horiek izan ditzaketen erantzunak.

Oharrak: teknika honen aldaera bat zeharbideak izenekoa da (B antolatzailea); ordezko mapa bat da, azterturiko gaian gertatzen denaren antzekoa; antzekoak eta egingarriak diren ordezko aukera berriak bilatzearen aldeko jarrera sustatzen du.

Aztertu beharreko gaia

Lehen

Zer dakigu gaiari buruz?

Bitartean

Zalantzek izan ditzaketen erantzunak.

Gaiari buruz sortzen diren zalantzak. Zalantzen zergatiak.

Gero

Zure arrazoibideen eta ebidentzien bidez lortu duzun ezagueraren ebaluazioa.

B

Aztertu beharreko gaia

Gaiaren lehen azterketa

Azterturiko gaia zehazten eta deskribatzen duten alderdiak.

Ordezkoa

Azterturiko gaiaren ORDEZKO alderdiak eta erantzunak.

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Lotutako elementuen katea 32

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Autorea: Decroly, O. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: teknika honen helburua arreta gaiaren zehaztapenera bideratzea da, gero lotutako elementuak (elkarrekin loturiko lorpenak) identifikatzeko eta aztertzeko; elementu horiek esanahi osoa ematen diote planteatzen den egoerari.

Ekintza: teknika honen osagaiak, ikasten ari den gaiarekin lotura dutenak: gaia, zergatia, jatorria, denbora-kantitatea, helburua, inplikaturiko eragileak, jarrera.

Oharrak: ikasleek egoera beraren zenbait eremutara transferitzen dituzte pentsamenduprozesuak, hiru ariketa motaren bidez: arretazkoak eta zehaztapenezkoak (behaketa kognitiboa), loturazkoak (denboran, espazioan…) eta adierazpenezkoak (irakurketa, idazketa, kalkulua, marrazketa…).

Aztertzen ari den gaia Jatorria Nondik?

Eragileak Nor?

Zergatia Zergatik sortu da?

Denbora-kantitatea Noiz? Nola?

Helburua Zertarako?

Jarrera Nola jokatu?

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Turrusta motako diagrama 33

Autoreak:

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Hernández, P., eta García, L.A. Honek egokituta: Escamilla, A.

Deskribapena: «Gurpil logikoa» teknikaren aldaera da. Oinarrizko galderak egiten dira, eta, horien eraginez, ikasleek informazio gehiago bilatu behar dute ikasten ari diren gaiari buruz, gai horretaz aldez aurretik dituzten ezagueretan oinarrituz.

Ekintza: turrusta motako diagrama aplikatzeko, ikasleek hau galdetu behar dute ikasi beharreko gaiari buruz:

1. Definizioa: Zer da edo nolakoa da?

2. Arrazoibidea: Zergatik?

3. Kausa-efektu lotura: Zerk sortzen du eta zer eragiten du?

4. Antzekotasunak eta desberdintasunak beste testuinguru batzuekin: Zeren antzekoa da eta zertan da desberdina?

5. Garrantzia: Nola eragiten digu?

Oharrak: teknika honetan, ideiak sortzeko eskema mota jakin bat erabiltzen da, funtsezko galderetan oinarrituz.

Gaia

Gaiaren zehaztapena Zer da?

Zehaztutakoaren arrazoibidea Zergatik?

Kausa-efektu lotura

Zerk sortzen du eta zer eragiten du?

Antzekotasunak eta desberdintasunak beste testuinguru batzuekin

Zeren antzekoa da eta zertan da desberdina?

Garrantzia gure testuinguruan Nola eragiten digu?

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren

Pentsamenduaren garapena

Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

Efektua eta garrantzia 34

Autoreak:

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

De Bono, E. Hauek egokituta: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Deskribapena: «Ondorioak eta emaitzak (OeE)» teknikaren bertsioa. Teknika honen bidez, ikasleek errazago sistematizatuko dute ekintzen ondorioei (epe laburrekoak, ertainekoak eta luzekoak, askotariko testuingurutan) buruz hausnartzeko lana.

Ekintza: teknikaren osagaiak hauek dira:

1. Egoera identifikatzea eta zehaztea.

Egoera edo gaia identifikatzea eta zehaztea

2. Zioak eta zergatiak.

3. Ondorioak eta haien garrantzia eta epeak (nigan, gainerakoengan, ingurunean, sisteman…).

Oharrak: teknika honek ahalmen itzela du bere funtzionaltasunean.

Zioak-zergatiak

Ondorioak eta epeak

• Nigan, gainerakoengan, ingurunean, sisteman…

• Efektuen garrantzia eta epeak.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Autorea: De Bono, E. Honek egokituta: Escamilla, A.

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: «Ondorioak eta emaitzak (OeE)» teknikaren beste aldaera bat da. Horren bidez, ikasleek errazago hausnartuko dute beren ekintzen ondorioei eta ekintzok antzeko bi egoeraren artean (alderdi bereizgarriak badituzte ere) dituzten emaitzei buruz.

Ekintza: teknika hau gauzatzeko, espazio nahikoa behar da egoeren konparazioaren emaitza ikusteko. Edukiari dagokionez, ikasleek hausnarketa egin beharko dute bi egoeretan betetzen diren zioei eta desberdinak diren zioei buruz. Aldi berean, egoera baten eta bestearen ondorioei buruz ere egin beharko dute hausnarketa, baita haiek gauzatzeak izan dezakeen efektuari buruz ere.

Oharrak:teknika hau aurrekoaren aldaera da eta osatu egiten du. Ondorioen eta emaitzen (OeE) teorian ere oinarritzen da.

Ondorioak (konparazioa)

• Nigan, gainerakoengan, inguruan, sisteman…

• Efektuen garrantzia eta epeak.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Efektu eta garrantzi bikoitza 35

1. egoeraren edo gaiaren zioak-zergatiak.

2. egoeraren edo gaiaren zioak-zergatiak.

1. egoera edo gaia identifikatzea eta zehaztea.

2. egoera edo gaia identifikatzea eta zehaztea.

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Asmoen dekalogoa 36

Autoreak: Calvo, J.; Mesa, R., eta Quevedo, V.

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika honen bidez, ikasleak aldaketak egin beharraz konbentzituko dira; lagundu egingo die planteaturiko egoerak haiengan zer eragin duen identifikatzen; hau identifikatzen ere lagunduko die: zer onura duten egoerari buruz har ditzaketen erabakiek eta egiten dituzten jarduketek.

Ekintza:aldaketa bat egin beharraz konbentzitzeko, A antolatzaileak irudikaturiko prozesu hau erabiltzen da:

• Gaia interpretatzea eta hari buruzko ondorioa ateratzea.

• Gai horrek maila pertsonalean zer-nolako eragina duen hausnartzea.

• Gaian esku hartzeko zer egin behar den edo zer egin litekeen hausnartzea (hausnarketa kritikoa).

• Gaian zergatik esku hartu behar den edo zergatik esku hartu beharko litzatekeen balioestea.

Oharrak: teknika osatzeko, B antolatzailean irudikaturikoen moduko galderak egin daitezke.

Zer identifikatu eta hauteman dut gaian?

Zer ondorio atera dut gaiari buruz?

Gaia identifikatzeko aukeratuko nukeen hitza.

Zer eragin du nigan?

Nigan zer eragin duen adierazteko aukeratuko nukeen esaldia.

Zer egin dezaket gaiari buruz?

Zergatik egin beharko nuke?

Nire asmoak erakusteko erabiliko nuen hausnarketa.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Tony Ryan autoreak (1990, 2014), Las llaves de los pensadores: Un potente programa para enseñar a los niños a convertirse en pensadores extraordinarios liburuan, hogei giltza aipatzen ditu pentsamendua garatzeko. Ryanek honela sailkatzen ditu, pentsamenduko prozesuaren edo estrategiaren arabera:

• Pentsamendu kritikoaren garapena sustatzen duten giltzak. Baliozkoak dira ikertzeko, antolakuntza eta programazio pertsonalerako, ekintza-planak garatzeko, hausnartzeko…

• Pentsamendu sortzailearen garapena sustatzen duten giltzak. Baliozkoak dira ideia berriak sortzeko, norberaren sormenaren mugak zabaltzeko, ikuspegiak aldatzeko…

Giltzarik gehienek berrikuntzaren eta pentsamendu sortzailearen garapena nabarmentzen dute; izan ere, pentsamendu horrek ikaskuntzaren aldeko jarrera sor dezake: ikaskuntzarekiko lotura emozionala estutzen du, eta, gainera, gure sormen-gaitasuna garatzeak indartu egiten du aldaketei aurre egiteko dugun ahalmena, eta hori xxi. mendeko ezaugarrietako bat izango da.

Giltzak, gure testuingururako egokitzapen batzuk eginez, honako hauek dira maila bakoitzerako:

Brainstorming edo ideia-jasa 1

Giltza hau Alex Faickney Osborn ikertzaileak asmatu zuen. Ideia sortzaileen bila ari zela, konturatu zen ideiarik eta soluziorik onenak kasu honetan sortzen zirela: lana egitura hierarkizaturik gabeko pertsona talde batek egiten zuenean; izan ere, pertsona horiek askatasunez azaltzen zituzten beren ideiak, eta guztiek jasotzen zuten tratubera. Ez da ahaztu behar ideia asko sortzea ariketa ona dela garunerako. Talde-laneko teknika da, eta sarritan erabiltzen da ideia berriak eta originalak sortzeko, egoera jakin bati soluzioa aurkitzeko edo, besterik gabe, ikertutako gai baterako edo planteaturiko egoera baterako ideia erabilgarriak sortzeko. (Honela hasten da planteamendua: nola…?; edo, zer egingo zenukete…?).

Irudia 2

Ikuskatzeko gaitasunen garapenak edozein gairen ikaskuntza hobetuko duela adierazten duten ikerketetan oinarrituta dago. Ikasleek marrazki edo irudi bati erreparatuko diote; hain zuzen ere, ikertzen ari den gaiarekin edo arloarekin zuzen lotuta ez dagoen marrazki edo irudi bati.

Zenbait erabilera 3

Pentsamendu sortzailea garatzen duen estrategia dibertigarria da; izan ere, aukera ematen du pentsamenduek arlo konbentzionala gainditzeko eta ohikoak ez diren pentsamenduak sortzeko.

Horretarako, hau eskatuko diegu ikasleei: ohiko edozein objekturi dagokionez (koilara, kartoizko kutxa, lapitza, etab.) irudimena lanean jartzeko, eta bururatzen zaizkien erabilera guztiak zerrendatzeko.

Aldaerak 4

Edozein gairi buruz, mota honetako hasiera duten galderakegiten dira: Zenbat modutan egin dezakezu…?

Adibidez: «Zenbat modu dituzu saiakuntza bat egiteko, problema bat ebazteko, prozesu bat kontatzeko, informazio bat laburbiltzeko…?».

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Galdera 5

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia honen bidez, ikasleek pentsamendu kritikoa garatuko dute.

2014ko edizioan planteaturiko aldaera batek proposaturikoaren arabera, ikasten ari den gaiari edo unitateari buruzko galderarik garrantzitsuena pentsatu behar da; ez da «bai» edo «ez» erantzuteko moduko galdera izango. Esaterako: zergatik da hain garrantzitsua ura gure bizitzetan?, zer gertatuko litzateke fotosintesirik ez balego?, nola irudikatzen duzu zenbakirik gabeko mundu bat?, eta hitzik gabeko mundu bat?...

Atzerabideak eta eragozpenak

Giltza edo estrategia honen bidez, pentsamendu kritikoa sustatzen da; horrela, ikasleek gogoeta egingo dute hobetu daitezkeen ohiko objektu edo jarduera askori buruz. Horretarako, objektu, egoera edo jarduera bat aukeratu, eta horren atzerabideak zerrendatzeko eskatuko diegu; gero, horiek hobetzeko aukerak proposatuko dituzte.

Aukerak 7

Giltza honetan, irakasleek lan bat aurkeztu, eta ikasleek lan hori ohiko tresnak erabili gabe osatzeko moduak zerrendatuko dituzte. Adibidez, bilatu hiru modu:

– Euri-egun bateko ur-bolumena kalkulatzeko.

– Horma bat pintatzeko.

– Mezu bat idazteko.

Eraiki 8

Giltza honen helburua pentsamendu sortzailea sustatzea da, modu praktikoan eta dibertigarrian. Arazo-egoera baten aurrean, ikasleek ahalegina egingo dute «Ikusi-planifikatu-egin-egiaztatu» estrategia aplikatzeko; horretarako, hainbat eraikuntza-egoera izango dituzte aurrez aurre, eta eskura dituzten materialak erabiliz ebatziko dituzte. Hau da, irakasleek material gutxi eta eskuragarriak erabiliz egiteko moduko eraikuntza-lanak planteatuko dituzte; adibidez, ahalik eta konplexuena den molekula baten eredua sortzea, ogia, arkatz markatzaileak eta zotzak erabiliz.

Iragarpena 9

Giltza honetan oinarrituz egiten diren jardueren bidez, ikasleek pentsamendu askoz ere irekiago batez egingo diete aurre bizitzan gertatzen diren aldaketei; ez dira itota sentituko aldaketa horien aurrean, eta jakingo dute horiek guztiak pentsamendu kritikoa erabiliz jasotzen.

Horretarako, irakasleek egoera bat planteatu, eta ikasleek bururatzen zaizkien iragarpen guztiak egingo dituzte. Adibidez:

• Nolakoak izango diren eskolak 200 urte barru…

• Nola elikatuko garen etorkizunean…

• Nolako bidaiak egingo ditugun…

Etorkizunerako begirada horiek hiru ikuspegitatik plantea daitezke:

• Izan daitezkeen etorkizunak: aukera fantastikoak edo barregarriak proposatzea.

• Etorkizun gertagarriak: etorkizunean zer gerta daitekeen deskribatzea.

• Nahi dituzten etorkizunak: nahi duten etorkizuna irudikatzea.

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Zer gertatuko litzateke…? 10

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Giltza hau oso interesgarria da, ideia berritzaile asko sortzen baititu. Ikertu beharreko gaia aurkezteko erabil daiteke, edo gai horri buruz hausnartzeko, aurkeztu ondoren. Gaia hurbil egon daiteke errealitatetik, edo garrantzirik gabea izan daiteke.

Irakasleek galdera bat egingo dute gaiari buruz: zer gertatuko litzateke…?, eta…? Ikasleek, galdera horri erantzuteko, aukera edo ondorio guztiak hartuko dituzte kontuan. Erantzuteko orduan, interesgarria izango litzateke «Ideia-gurpila» eraikitzea. Horretarako, ideia nagusia barruko zirkuluan jarri, eta, gutxienez, 5 erantzun edo ondorio ipiniko dira. Gero, 5 erantzunetako bakoitzarekin lan egin, eta bakoitzaren 3 ondorio jarriko dira, zirkulu txikiagoetan.

Adibideak:

• Zer gertatuko litzateke ekosistemarik ez balego?

• Zer gertatuko litzateke gasolina amaituko balitz?

• Eta teleportatuko bagina?

• Zer gertatuko litzateke dirurik ez balego?

11

Ezohiko loturak

Estrategia honen bidez, pentsamendu sortzailea sustatzen da; izan ere, egoera edo arazo baten aurrean, ikasleek soluzioa emateko ordezko estrategiak garatuko dituzte. Ikasleek arazo baten balizko soluzioak pentsatu behar dituzte, proposatzen zaizkien objektuak (3 edo 4) kontuan hartuz. Adibidez, egin abako bat, kortxozko tapoi bat, bi esne-kartoi, berrogeita hamar gozoki eta aterki bat erabiliz.

Asmakizunak 12

Gako honek pentsamendu sortzailea sustatzen du; gakoaren bidez, ikasleek asmakizun berritzaile bat garatuko dute, eguneroko bizitzan erabiltzeko modukoa. Onena hau da: ikasleek, lehenengo eta behin, zer egin nahi duten planifikatzea; lehenik, marraztea, eta, gero, eraikitzen saiatzea. Beste erronka bat eransteko, birziklaturiko objektuekin egiteko eska daiteke.

Ezinezkoa 13

Giltza honen bidez, ikasleek pentsamendu kritikoa eta sortzailea garatuko dituzte, aurkezten zaizkien egoera guztietan; hain zuzen ere, ez dute aurretiaz ezarritako pentsamendua beti erabiliko. Horretarako, gai jakin bati buruzko gertaera batzuk zerrendatuko dituzte, egin ezin diren edo gertatu ezin diren gertaerak; honela hasten diren esaldiak erabiliko dira: «Ezin da…» «Inoiz ere ez…» «Ez dut…».

Beste bertsio bat hau izan daiteke: ikertzen ari diren gaiari buruzko ohiko galderen aurkako galderak egitea. Esaterako: nola izan dezakegu elikadura osasungarria? Alderantzizkoa: nola izan dezakegu elikadura osasungaitza?

Ezaugarri komunak 14

Estrategiarik onena da ideia sortzaileetarako eta ezohiko kontzeptuak garatzeko. Ikasleei zerikusirik ez duten bi objektu aurkeztuko dizkiegu, eta eskatuko diegu ideia-jasaren bidez haien arteko antzekotasunak bilatzeko. Adibidez, lorea eta liburua: biek dakartzate oroitzapenak, biak izan daitezke opari politak, etab.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Zentzugabea 15

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Zentzurik gabeko esaldi bat planteatu, eta esaldi hori egia bihurtzen saiatzeko (arrazoituz eta justifikatuz) eskatuko diegu ikasleei. Gogoratu behar da ideia bikain asko garatu gabe gelditu direla «zentzugabeak» zirelakoan eta «egingarriak ez» zirelakoan. Adibidez: «Laster, eguzkienergia erabiltzen duten auto hegalarietan ibiliko gara».

Justifikazioa:

• Ez da kutsadurarik egongo.

• Ez da auto-ilararik egongo.

• Aparkatzeko eraikinak sortuko dira.

• Gidatzeko beste modu bat sortuko da, arau berriak dituena.

• Autoen gaitasuna eta indarra hobetzeko ikerketak egingo dira.

• Oinezkoak eta bizikletak askatasun handiagoz ibiliko dira hirietatik.

Interpretatu 16

Ezohiko egoera baterako hiru azalpen adieraziko dira. Ikasleek egoera horretarako zenbait azalpen edo aukera pentsatuko dituzte. Ariketa honek pentsamendu berritzailea sustatzen du, eta horrek, aldi berean, gertaera edo egoera jakin bati buruzko azalpen edo ondorio asko aintzat hartzeko gaitasuna garatzen du. Esate baterako: Ikastetxeko zuzendaria kolore urdin bizi-biziko galtzerdi batzuekin dator egunero. Zergatik ote da hori, zure ustez?

• Ez du beste galtzerdi batzuk erosteko astirik, eta ahizparenak ekartzen ditu; ahizpa zirkuko aktorea da.

• Emakumeak gizartean duen balioa errebindikatzeko egiten du.

Alfabetoa 17

Giltza honen bidez, ikasleek ideia berriak sortuko dituzte, A-tik Z-ra bitarteko zerrenda batetik ateratako hitzetan oinarrituz. Ikasleak letraren bat zuriz uzten badu, aurrera jarraituko du eta gero itzuliko da letra horretara. Bertsio errazago batean, A-tik Z-rako banakako objektuak zerrendatzeko eskatzen da. Adibidez, gaia «Espainiako gorabehera geografikoak» bada, zerrenda hau egin daiteke:

A: Arousa: Lotu izen hori gorabehera geografiko mota batekin.

B: Balearrak: Idatzi uhartedi hori osatzen duten uharteen izenak. …eta horrela.

Konbinatu 18

Gure eguneroko bizitzako objektu asko bi objektu guztiz desberdin konbinatuta sortu dira. Giltza honen bidez, produktu berri horietako batzuk garatuko dituzte ikasleek. Horretarako, bi sarrerako taula batean objektu batzuk jarriko ditugu, goiko aldean, eta objektuen izenak, berriz, albo batean. Haiek konbinatuz, objektu guztiz berriak sortuko ditugu. Adibidez: entsaladak.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Harresia 19

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Zalantzan jarri ezin den egoera batetik abiatuta, helburua lortzea oztopatzen duen harresia apurtzeko moduak eskatzen dira. Giltza honen bidez, ikasleek bidea oztopatzen duten adreiluzko harresiak bilatuko dituzte. Lehenengo saiakeran, ezin diegu harresiei irabazten utzi, eta haiek garaitzeko ordezko estrategiak bilatu behar ditugu. Esaterako: nekazari batzuek ura behar dute laboreetarako; baina, ura ibaitik eramateko, 50 000 € behar dituzte. Zer egin dezakegu haiei dirua lortzen laguntzeko?

Aukerak: (Lehen ideia-jasaren ostean, aukerarik bideragarrienak hautatzen dira):

• Erakundeei, probintziakoei eta tokikoei, autonomikoei edo nazionalei idaztea; arazoa azaltzea eta dirulaguntza eskatzea.

• Jaialdia egitea; pertsona ezagunak gonbidatzea, dirua biltzen lagun dezaten.

•

HEA 20

Estrategia praktikoa da ohiko objektuak berriz asmatzeko edo diseinatzeko. Estrategia hau, gaur egun, merkaturako produktu berriak sortzeko erabiltzen da.

Horretarako, akronimoa kontuan hartuz (H: handia, E: erantsi, A: aldatu), ohiko objektuak berriz asmatu edo diseinatu behar dira.

Hitz-eskailera hau da:

− Handiagoa/handia. (Egin objektuaren zati bat handiago edo garrantzitsuago, erabilerari dagokionez).

− Erantsi/berrasmatu. (Erantsi beste zati bat zure objektuari).

− Aldatu edo kendu. (Kendu zati bat edo ordeztu beste batekin).

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Ikasleen pentsamendua garatzeko orduan, alderdi garrantzitsu bat hau da: ikaskuntza berriei eta haien arteko loturei buruz hausnartzea; halaber, ikasleek beren ezagueren bizkar-zorroan sartu dituzten eta ikasi dituzten hitz berriei buruz ere hausnartuko dute. Eskuraturiko ezaguerei buruz gogoeta eginez, gainera, errazago trukatuko dituzte ideiak, eta partekaturiko esangurak osatuko dituzte ikaskideekin.

Norberaren ikaskuntza-prozesua ezagutzeko, ikasleek gauza izan behar dute beren ikasteko moduaren funtzionamenduaz jabetzeko, eta ulertu behar dute ariketa baten emaitzak zergatik erabil ditzaketen beren eguneroko bizitzako beste egoera batzuetan.

Prozesu horretarako, komeni da «antolatzaile grafikoak» erabiltzea, lagungarriak baitira ezaguera berriak egituratzeko eta antolatzeko. Besteak beste, aipatzekoak dira:

1. Kontzeptu-mapak

2. Mapa mentalak

3. Diagrama hierarkikoa

4. Segida-katea

5. Ezaugarri-gurpila

6. Eskema

7. Taulak

8. Denbora-lerroa

9. Venn-en diagrama

10. Problemak ebatzi eta erabakiak hartu

11. Kausa-efektu diagrama edo Ishikawa-ren diagrama

12. Jario-mapa

Kontzeptu-mapak 1

Kontzeptu-mapak erreminta grafikoak dira ezaguera antolatzeko eta irudikatzeko; aukera ematen digute ideiak modu esanguratsuan antolatzeko eta ulertzeko. Halako mapen bidez, era berean, modu grafikoan aurkez dezakegu informazioa, eta, begiratuta bakarrik, ikasi beharreko edukiaren egitura kognitiboa ikusten dugu.

Novak-ek (1988) dioenez, kontzeptu-mapa baten oinarrizko elementuak hauek dira:

1. Kontzeptuak: objektuei, egoerei edo gertaerei buruzkoak dira, eta irudi geometrikoen barruan irudikatzen dira.

Kontzeptuak modu antolatuan eta hierarkikoan aurkeztu behar dira, garrantzitsuenen artean loturak egoteko moduan. Kontzeptu inklusiboago batean oinarritu behar dute, eta kontzeptu horrek erantzuna eman behar dio ikaskuntzaren helburuari.

2. Lotura-lerroak: kontzeptuak lotzeko erabiltzen dira. Lotura-lerroak ez dira nahikoa kontzeptuen arteko lotura zehazteko, eta, beraz, haiekin batera, lotura-hitzak erabiltzen dira, kontzeptuen hierarkia eta haien arteko lotura zehazteko.

3. Lotura-hitzak: gehienetan aditzek osatzen dituzte, eta haietako biren edo gehiagoren artean zer lotura dagoen adierazten dute.

4. Proposizioak: elkarrekin zerikusia duten kontzeptuak edo terminoak lotuta osatzen dira; lotura-hitz bat erabiltzen da horretarako. Zentzua duten esaldiek osatu behar dituzte, eta ez dute beste proposiziorik behar koherentzia edukitzeko.

Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Kontzeptu-mapen ezaugarriak

Ikasleentzat:

1. Aukera ematen dute ikasi beharreko edukiak azkar ikuskatzeko.

2. Haien bidez, errazago detektatzen dira ikasi beharreko gai baten oinarrizko kontzeptuak.

3. Onak dira edukiak modu antolatuan eta hierarkizatuan gogoratzeko eta ikasteko.

4. Aukera ematen dute ikasitakoa ebaluatzeko, gaiari buruz lehendik dakitenetik (aurretiazko ezagueretatik) abiatu eta ikasitakoarekin osatuz gero. Ikasleak, horrela, ikusi egingo du bere ikaskuntza.

5. Eredutzat balio dute, ikasleek beste gai edo eduki batzuen kontzeptu-mapak antolatzeko, hierarkizatzeko edo egiteko.

Irakasleentzat erabilgarriak dira honetarako:

1. Gaia aurkezteko.

2. Ideia nagusien eta bigarren mailakoen arteko loturak ezartzeko, eta, horrela, ikasleek ideia horiek hobeto ulertzeko.

3. Ikuspegi orokorra eta laburpena errazten dizkie ikasleei, ikasi beharreko unitatearen amaieran.

Kontzeptu-mapa baten egitura hierarkikoa

Kontzeptu-mapek modu hierarkikoan antolatzen dituzte kontzeptuak; hau da, mailatan antolatzen dituzte, kontzeptu orokorrago batetik bigarren mailako beste batzuetara.

Gainera, ikasleengana hurbiltzeko, testuak edota irudiak erabiliz landu ditzakegu egitura hierarkikoaren maila guztiak.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Kontzeptu-mapa motak:

1.1. Armiarma motako kontzeptu-mapa

Halako kontzeptu-mapetan, gai nagusia edo gunea egituraren erdi-erdian dago, eta, haren inguruan, hierarkia-maila baxuagoko ideiak edo kontzeptuak egoten dira. Aurrerago ikusiko dugun ezaugarri-gurpilaren oso antzekoa da.

1. kontzeptu

1.2. Kontzeptu-mapa hierarkikoa

Goiko aldean jarriko den kontzeptu nagusi batetik abiatzen da. Handik, beherantz jarrita, gainerako kontzeptu edo ideia guztiak adierazten dira, bakoitzaren garrantziaren edo hierarkiaren arabera. Bi kontzeptuk garrantzi bera dutenean, altuera berean gelditzen dira. Alderdi askotan, aurrerago ikusiko dugun diagrama hierarkikoaren oso antzekoa da.

Kontzeptu nagusia

lotura-hitzak

Lehen mailako 1. kontzeptu sekundarioa

lotura-hitzak

Bigarren mailako 1. kontzeptu sekundarioa

Bigarren mailako 2. kontzeptu sekundarioa

Lehen mailako 2. kontzeptu sekundarioa

lotura-hitzak

Lehen mailako 3. kontzeptu sekundarioa

Bigarren mailako 4. kontzeptu sekundarioa

Bigarren mailako 3. kontzeptu sekundarioa

lotura-hitzak

Bigarren mailako 6. kontzeptu sekundarioa

Bigarren mailako 5. kontzeptu sekundarioa

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

Kontzeptu-mapa motak:

1.3. Organigrama motako kontzeptu-mapa

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Mota honetako kontzeptu-mapetan, erakunde baten egitura hierarkikoa balitz bezala aurkezten da informazioa:

– Bertikalak (mota hierarkikoen antzekoak dira).

–

– Erradialak edo zirkularrak.

sailkatzen dira Honela sailkatzen dira

Pentsamenduaren garapena

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Kontzeptu-mapa motak:

1.4. Kontzeptu-mapa sistemikoa

Halako kontzeptu-mapetan, ideiak sakontzeko edo haien artean lotzeko moduan aurkezten da informazioa.

1.5.

Halakoen aurkezpena benetako edo irudimenezko eremu batean oinarritzen da; benetako irudi baten edo osatu nahi den irudi baten inguruan antolatuta ageri da funtsezko informazioa; irudi horrek indartu egiten du adierazi nahi den mezua.

Kontzeptu nagusia

1. mailako 2. kontzeptu sekundarioa

2. mailako 5. kontzeptu sekundarioa

2. mailako 1. kontzeptu sekundarioa

2. mailako 3. kontzeptu sekundarioa

2. mailako 2. kontzeptu sekundarioa

2. mailako 4. kontzeptu sekundarioa

1. mailako 2. kontzeptu sekundarioa

1. mailako 2. kontzeptu sekundarioa

Paisaia motako kontzeptu-mapa

Funtsezko 1. kontzeptua

Funtsezko 2. kontzeptua

Funtsezko 3. kontzeptua

Funtsezko 4. kontzeptua

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Mapa mentalak 2

Mapa mentaletan, informazioa antolatzeko, gai nagusia erdian jartzen da; bigarren mailako puntuak bertatik abiatzen dira eta informazioa eransten dute. Horrela, modu integratuan eta antolatuan ikasten dugu. Halako mapak, gainera, oso erabilgarriak dira datuak biltzeko eta sormena nahiz oroimena sustatzeko; izan ere, kontzeptu-mapen kasuan bezala, lagungarriak dira pentsamendua antolatzeko eta egituratzeko.

Mapa mentalek gai baten sormenaukera guztiak arakatzen dituzte; gainera, irudimena, ideien arteko lotura eta malgutasuna garatzen dituzte (irudiak, koloreak, kode pertsonalak eta abar erabiliz aberasten dira); horrela, handitu egiten dute oroimenaren konplexutasuna eta ahalmena (Buzan, T., eta Buzan, B. 1996).

Tony Buzanek definizio hau ematen du:

«... mapa mentala hitz edo ideia nagusi bat da; hitz horren inguruan, harekin zerikusia duten 5-10 ideia nagusi lotzen dira. Berriz ere, hitz horietako bakoitza hartu, eta 5-10 hitz nagusi lotzen zaizkio. Ideia horietako bakoitzari beste hainbat lotzen zaizkio».

Mapa mentalak funtsezko lau ezaugarri ditu:

1. Oinarrizko gaia erdiko irudi batean islatzen da.

2. Gai nagusiak erdiko iruditik ateratzen dira, adarrak balira bezala.

3. Adarrek irudi bat edo oinarrizko hitz bat dute, lotutako lerro baten gainean. Garrantzi txikiagoko puntuak ere adar gisa irudikatuta daude, goiko mailako adarretara itsatsita.

4. Adarrek lotutako egitura nodala osatzen dute.

kiag o ko garrantz i tx i kiag o ko

garrantzitxikiag o ko sekundarioa(2) Ideiak Ideiak sekundarioa(1) Ideiak Ideiak sekundarioa(4) sekundarioa (3 )

Irudia Irudia Irudia Irudia Irudia tiztnarragkix i a kog o tnarrag

g a r r tnaiz t kix i a kog o g a r r tnaiz t kix i a kog o

Ezaugarri horiek ez ezik, mapa mentalak beste hainbat elementu erabiliz ere hobetzen eta aberasten dira: kolorea, irudiak, kodeak nahiz dimentsioak (interesgarriagoak izateko) eta edertasuna; horrela, sormena, oroimena eta informazioaren oroitzapena sustatzen dira.

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Diagrama hierarkikoa 3

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Izenak dioenez, halako diagrametan, eremu semantiko bateko ideien arteko antolakuntza- eta menderakuntza-loturak adierazten dira. Kontzeptu-mapa bateko datuak diagrama hierarkiko batera ekar daitezke. Bien arteko desberdintasun nagusia hau da: diagrama hierarkikoek ez dute lotura-hitzik behar.

Sekuentzia-katea 4

Sekuentzia-katea tresna erabilgarria da ordena kronologikoan gertaturiko edozein gertaera-segida irudikatzeko edo prozesu baten faseak adierazteko.

Kontzeptu nagusia

Lehen mailako 1. kontzeptu sekundarioa Bigarren mailako 1. KS

Bigarren mailako 2. KS

Bigarren mailako 1. KS

Bigarren mailako 1. KS

Bigarren mailako 2. KS

Bigarren mailako 3. KS

Lehen mailako 2. KS

Lehen mailako 3. kontzeptu sekundarioa

5. gertaera edo fasea

1. gertaera edo fasea

2. gertaera edo fasea

3. gertaera edo fasea

4. gertaera edo fasea

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Ezaugarri-gurpila 5

PENTSAMENDUKO GILTZAK

Antolaketa-estrategia honek pentsamendu analitikoaren ikus-adierazpena eskaintzen du; izan ere, objektu jakin baten ezaugarrietan sakontzeko balio du. Ezaugarri nagusiak gurpilaren erradioetan jartzen dira, ordena hierarkikorik gabe, edozein norabidetan irakurtzeko moduan.

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Bigarren Hezkuntzako gakoak

1. Ezaugarria

2. Ezaugarria

3. Ezaugarria

4. Ezaugarria

5. Ezaugarria

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Taulak 7

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

Antolatzaile grafiko erabilienetakoak dira; haien funtzio nagusia bi gairen edo gehiagoren arteko antzekotasunak, desberdintasunak eta ezaugarriak identifikatzea edo azaltzea da.

Batzuetan oso bakunak dira; izan ere, taula-eran aurkezturiko eskema edo lauki sinoptikoak dira; han modu hierarkikoan aurkezten da eduki batzuei buruzko informazioa. Oso bisualak dira, orokorrean aurkezten baitituzte gai jakin baten elementu nagusiak:

Gai orokorra

1. elementu nagusia 2. elementu nagusia 3. elementu nagusia

Xehetasunak:

Xehetasunak:

Xehetasunak:

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

(Maila gehiago izan ditzake)

Hala ere, taularik ezagunenak eta erabilienak sarrera bikoitzekoak dira. Zutabe bertikalen kopuru jakin bat dute, azaldu edo konparatu nahi diren elementuen edo gaien arabera; bestalde, elementu edo gai bakoitzari buruz zenbat ezaugarri aurkeztu nahi ditugun, taulek hainbat ilara izango dituzte.

Aztertu beharreko gaia

1. elementua 2. elementua 3. elementua 4. elementua 5. elementua 6. elementua

1. ezaugarria

2. ezaugarria

3. ezaugarria

... ezaugarria

Adibidea:

Komunikazio-asmoa

Oso erabilia hemen

Hizkuntza mota

Testu mota

Narrazioa Deskribapena Azalpena Argudioa

Elkarrizketa Olerkia

Taulak laburpen-lauki gisa ere erabil daitezke, gai bati buruzko informazio guztia antolatzeko. Adibidez:

Espainiako klimak

Ozeanikoa Mediterraneoa

Goi-mendikoa Subtropikala

Kokapena

Tenperaturak

Prezipitazioak

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Denbora-lerroak 8

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

Antolatzaile grafiko honek aukera ematen du gai bati buruzko gertaerasegida antolatzeko, haien arteko denbora-lotura argi eta garbi ikusteko moduan. Estrategia oso erabilia da ikertu beharreko gertaera edo kontzeptua garatzeko faseak antolatzeko eta kontrolatzeko.

Batzuetan oso sinpleak dira eta, izatez, taula bidez emandako eskema edo koadro sinoptiko bat dira; horietan, zenbait edukiri buruzko informazioa aurkezten da, modu hierarkikoan. Oso bisuala da, gai jakin baten elementu nagusiak orokorrean aurkezten baititu:

Gertaera ⊥ (1. gertakaria...)

Gertaera ❏ (3. gertakaria…) Gertaera ✸ (5. gertakaria…) Gertaera ↕ (7. gertakaria…)

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Gertaera ↔ (2. gertakaria…)

Hasierako data

Venn-en diagramak 9

Gertaera ☛ (4. gertakaria…) Gertaera # (6. gertakaria…)

Gertaera ● (8. gertakaria…)

Amaierako data

Oso erabilgarriak dira bi kontzeptu, ideia edo informazioren arteko antzekotasunak eta desberdintasunak aurkitzeko. Bi diagramek bat egiten duten eremuak aditzera ematen du ezaugarri komunak dituen azpimultzo bat dagoela; gainerako eremuan, irudi bakoitzaren eremuan alegia, irudi horrenak bakarrik diren elementuak jartzen dira. Bi edo hiru zirkulurekin landu daiteke.

A B

A-renak bakarrik diren ezaugarriak

A

A-renak

B

B-renak bakarrik diren ezaugarriak

B-renak bakarrik diren ezaugarriak

A-ren eta B-ren ezaugarri komunak

A-ren eta B-ren ezaugarri komunak

A-ren eta C-ren ezaugarri komunak B-ren eta C-ren ezaugarri komunak

A-ren, B-ren eta C-ren ezaugarri komunak

bakarrik diren ezaugarriak

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

Problemak ebatzi eta erabakiak hartu 10

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

Ikasleek pentsamendu kritikoa eta eraginkorra lortzeko, pentsamendu-estrategia egokiak behar dira, sistematikoki aurkitzen dituzten arazo-egoerei aurre egiteko eta testuinguru jakin batean soluziorik onena aukeratzen laguntzeko. Estrategia horiek ezagutzea lagungarria da egoerak honako honetan oinarrituz balioesteko eta ebaluatzeko: informazioaren eta datuen ulermenean eta analisian. Lagungarria da, halaber, zenbait soluzio proposatzeko, bakoitzaren alderdi positiboak balioetsiz, eta soluziorik egokiena arrazoien bidez aukeratzeko.

1. proposamena/soluzioa

• Alderdi positiboak

• Alderdi negatiboak

• Bigarren mailako edo alboko efektuak

2. proposamena/soluzioa

• Alderdi positiboak

• Alderdi negatiboak

• Bigarren mailako edo alboko efektuak

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

4. proposamena/soluzioa

• Alderdi positiboak

• Alderdi negatiboak

• Bigarren mailako edo alboko efektuak

Arazoegoera

Informazioaren eta datuen analisia

3. proposamena/soluzioa

• Alderdi positiboak

• Alderdi negatiboak

• Bigarren mailako edo alboko efektuak

Arazoa ebazteko edo erabakiak hartzeko urratsak:

1. Ikertu beharreko arazoa edo egoera identifikatzea.

2. Informazioa eta datuak aztertzea: egoera, zergatiak, nahasitako pertsonak…

3. Izan ditzakeen soluzioak edo proposamenak; banan-banan aztertu behar dira, alderdi positiboak eta negatiboak, izan ditzakeen bigarren mailako edo alboko efektuak, etab.

4. Aukeratutako soluzioa edo hartutako erabakia, zergatiak azalduz.

ARRAZOITURIKO SOLUZIOA/ ERABAKIA

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK

Kausa-efektu diagrama edo Ishikawa diagrama 11

Kausa-efektu diagrama arazo baten zergatiei buruz proposaturiko teoriak antolatzeko eta irudikatzeko modu bat da. «Arrain-hezur motako diagrama» ere esaten zaio, arrainaren eskeletoaren antzeko forma baitu. Antolatzaile grafiko hau egokia da helburua ikasleek hau pentsatzea denean: bai gertaera edo arazo baten benetako nahiz balizko zergatiak, bai bi fenomenoren edo gehiagoren arteko kausa-loturak.

Bigarren mailako 5.1 zergatia

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Kausa-efektu diagramak eginez, talde-dinamikak sor daitezke; halako dinamikak lagungarriak dira analisirako, talde-eztabaidarako eta hainbat egoerari edo arazori ezaguerak aplikatzeko; horrela, lantalde bakoitzak hau egin dezake: arazoa hobeto ulertu; zergati, arrazoi edo faktore nagusiak nahiz bigarren mailakoak ikuskatu; balizko soluzioak identifikatu; erabakiak hartu, eta ekintza-planak antolatu.

Bigarren mailako 3.1 zergatia

Bigarren mailako 1.1 zergatia

Bigarren mailako 5.2 zergatia

Bigarren mailako 1. azpizergatia

Bigarren mailako 1. azpizergatia

Bigarren mailako 1. azpizergatia

Bigarren mailako 5.3 zergatia

Bigarren mailako 3.2 zergatia

Bigarren mailako 3.3 zergatia

Bigarren mailako 1.2 zergatia

Bigarren mailako 1.3 zergatia

Bigarren mailako 6.1 zergatia

Bigarren mailako 6.2 zergatia

Bigarren mailako 6.3 zergatia

Bigarren mailako 4.1 zergatia

Bigarren mailako 4.2 zergatia

Bigarren mailako 4.3 zergatia

Bigarren mailako 2.1 zergatia

Bigarren mailako 2.2 zergatia

Bigarren mailako 2.3 zergatia

1. ZERGATI NAGUSIA

2. ZERGATI NAGUSIA

3. ZERGATI NAGUSIA

4. ZERGATI NAGUSIA

5. ZERGATI NAGUSIA

6. ZERGATI NAGUSIA

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Halako mapen bidez, ikasleek hobeto ulertuko dituzte urratsez urratsezko segidak, eta errazago hartuko dituzte erabaki autonomoak. Estrategia honek aukera ematen du aldez aurretik ikusteko zenbait egoeratan eman behar diren urratsak eta haien aurrekariak nahiz ondorioak. Horretarako, galderak egin, eta, gero, erantzun bata edo bestea aukeratzearen ondorioak aztertzen dira.

Teknika hau ondo aplikatzeko, ikurrak esleitzea gomendatzen da:

– LAUKIZUZENA: Egoera edo gertaera.

– ERRONBOA: Erabaki-hartzea dakarren galdera bat dauka.

– ZIRKULUA: Modu dikotomikoan planteatzen ditu erantzun-aukerak.

– GEZIAK: Deskribaturiko prozesuak zer noranzkotan lotzen diren adierazten dute.

Bigarren Hezkuntzako gakoak

Bai Bai

Ez

Gertaerari buruzko 2. galdera

1. prozesua

2. prozesua

Jario-mapa 12

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

Errubrika 1

Deskribapena: errubrikek ikasleei aukera ematen diete lanak egindakoan izandako lorpen-mailaz jabetzeko; gainera, oso lagungarriak izan daitezke ikaskuntza-prozesuan:

• Lanak egiteko beharko dituzten ezagueren eta gaitasunen ikuspegi integratua ematen diete; beraz, laguntza ematen diete haiek hobeto ulertzeko eta egiteko modua arrazoitzeko.

• Irakasleak ebaluatzeko aplikatuko dituen irizpideak adierazten dizkiete. Hortaz, haiek aztertzea eta irizpideak ezagutzea lagungarria da lanak irizpideok kontuan hartuz egiteko eta horien arabera berrikusita aurkezteko.

• Baliozkoak izango zaizkie euren ikaskuntzaren bilakaerari buruz hausnartzeko, baldin eta lan mota jakin bat egiten duten bakoitzean errubrika berarekin autoebaluatzen badira, eta lortuta-

Ebaluatu beharreko alderdia

1. alderdia

2. alderdia

3. alderdia

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

ko emaitzak lehenago lortutakoekin konparatzen badituzte, lan jakin bat egiteko orduan izan duten aurrerakuntza egiaztatzeko eta alderdirik arazotsuenak identifikatzeko.

Ekintza: ikasitakoa aplikatzeko testuingurua zehazten duten kategoriak erreferentziatzat hartuz, errubrikan hauek jasoko dira: planteaturiko arazoak zer mailatan lortu diren jakiteko eta balioesteko deskribapenak (ikusteko eta neurtzeko modukoak).

Oharrak: teknika hau ikasleek beren ikaskuntza gidatu duen prozesua berrikusteko ere erabil daiteke, baldin eta landu diren tekniken balioespena integratzen bada eta lorpenetarako izan duten balioaz hausnartzen badute.

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Itua 2

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Deskribapena: metodo bisuala da, azkar betetzekoa, eta oso moldakorra; aukera ematen du ikasleen iritzia jakiteko irakaskuntza-ikaskuntzaren prozesuko edozein alderdiri buruz (proiektuko jarduerei, taldeko edo banakako lanari, irakasleen lanari eta abarri buruz). Tresna oso motibagarria izan daiteke, eta denborarekin hobera egingo duten alderdien ebaluazioan erabiltzeko modukoa; kasu horretan, itua «aliatua» izango da, gauza ona, ikasleei euren aurrerakuntza jarriko baitie agerian, hau da, banaka edo taldeka ikasten ari diren gauzak.

Ekintza: itu bat marrazten da, zirkulu zentrokideak trazatuz eta haiek zatitzen dituzten erradioetatik ebakiz. Erradioak ebaluatuko diren lanen alderdiak dira; eta ituaren zirkulu zentrokide bakoitza kalitatearen maila bakoitza izango da, alderdi bakoitzaren

lorpena mailakatzeko. Dardoen jolaseko ituen kasuan ez bezala, erdiko zirkuluak du puntuaziorik txikiena, hau da, lorpen-mailarik txikiena; kanpokanpoan dagoen zirkuluak, ostera, puntuaziorik edo lorpen-mailarik handiena izango du. Itua erabiltzeko, gurutze batekin markatuko da erradioak lorpen-mailari dagokion zirkuluarekin duen ebakidura. Ebaluaturiko alderdi guztiei dagozkien puntuak lotuta, poligono bat lortzen da, eta horren tamaina handitu egiten da lana bete ahala.

Oharrak: aukera ematen du emaitzak ikaskuntzako bi une desberdinetan erraz konparatzeko; ikasleek errazago aurkezten eta partekatzen dute beren ebaluazioa.

Ituaren eskala errubrikarena da:

4. Beti.

4. Bikaina.

3. Sarritan. 3. Ona.

2. Batzuetan.

2. Onargarria.

1. Gutxitan.

1. Hobetzeko modukoa.

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

Egiaztatze-zerrenda 3

PENTSAMENDUKO GILTZAK

ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika hau lagungarria da ikasle bakoitzak bere ikaskuntza ebaluatzeko eta erregulatzeko. Sistematizatu egiten du egin diren urratsak ikuskatzeko prozesua, eta ikasleei lagundu egiten die lanean erabili dituzten teknikez eta burutu duten pentsamendu motaz jabetzen.

Ekintza: ikasleek, zerrenda batean, X batez markatu behar dute ikaskuntzako gai jakin batean erabilitako eta martxan jarritako teknikekin bat datorren laukia.

Oharrak: aplikatu diren teknikek nola lagundu diguten adierazten duten zutabeak gehitzen bazaizkio, egiaztatze- eta hausnartze-zerrenda izango da.

AZTERTURIKO GAIA

Erabilitako estrategiak

1. estrategia

2. estrategia

3. estrategia

4. estrategia

5. estrategia

Pentsatzeko estrategia

Lankidetzako teknika

Aurkitzen, ulertzen...

Lagundu egin dit

Interpretatzen, aztertzen... Hausnartzen, balioesten...

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

Aurrerapen-lerroa 4

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika honen bidez, ikasleak errazago jabetuko dira gai jakin bati buruz duten jarreraz; gogoeta eginaraziko die gai horretan gehiago sakontzeko egin dezaketenari buruz eta gaia etorkizunean euren jarrera aldatzeko erabiltzeari buruz.

Ekintza: bakoitzak bere pentsamendu-fase bakoitzean gertatu dena erregistratzen du (gaiarekiko lehen nuen jarrera, orain dudana…).

Oharrak: teknika horren aldaera batek kontuan hartzen ditu ikasleak gaiari buruz lehendik zituen ezaguerak, amaierako ezaguerei dagokienez, baita ikaskuntza horiek haren eguneroko bizitzan dituzten ondorioak ere. Teknika hori osoagoa da, eta aukera ematen du gehiago sakontzeko, ikaskuntzaz jabetzeko eta hartaz hausnartzeko; beraz, aldaera hau erabiltzea gomendatzen da, eta egitura ondoren adierazita dago.

Lehen Gero

Zer nekien gaiari buruz?

Zer dakit ORAIN gaiari buruz?

Hobeto ikasten dut…

Zer izan da zailena ikasteko?

Zertarako balio dit ikasitakoak?

Beste zer jakin nahiko nuke eta nola ikas dezaket?

Aztertu beharreko gaia edo egoera

Pentsamenduaren garapena

PENTSAMENDUARENGARAPENA

Bigarren Hezkuntzako gakoak

PENTSAMENDUESTRATEGIAK

PENTSAMENDUKO GILTZAK ANTOLATZAILE GRAFIKOAK

METAKOGNIZIOTEKNIKAK

Ezaguera-balantzea 5

Estrategia hau banaka garatuko da eta gero denen artean aztertuko dute, talde txikitan edo talde handian.

Deskribapena: teknika honek aukera ematen du, konparazio-taula bakun baten bidez, ikasleek landutakoari eta ikasitakoari buruzko laburpena egiteko, planteaturiko egoerei erantzuteko egin diren urratsez jabetuz; halaber, erabilitako tekniken balioespena egiteko eta haien erabilgarritasunaz hausnartzeko ere balio du.

Ekintza: a irudikoa bezalako antolatzaile batean, ikasleek landutakoaren alderdi onak eta zergatiak nabarmendu behar dituzte, baita landutako gaiaren alderdi txarrak eta ondorio horretara heltzeko zergatiak edo arrazoiak ere.

Oharrak: teknika honen aldaera bat ikasleek hau egitea nahi dugunean planteatzen da: betearazteko eta ikasteko gidatzat aukeratu duten prozesua berrikustea eta sistematizatzea. Kasu horretan, B irudikoa bezalako antolatzaile bat erabiliko da.

Landutakoaren eta ikasitakoaren alderdi onak

Landutakoaren eta ikasitakoaren alderdi txarrak

Zergatia:

Erabilitako pentsamenduestrategia edo lankidetzateknika

Zergatia:

Honetan oinarritzen da… Honetan lagundu dit…

Kontzientzia emozionala

Aktiboak

• Zirrara atseginak eta desatseginak identifikatzea.

• Oinarrizko zirrarak identifikatzea.

• Zirrarez jabetzea eta haiek partekatzea.

• Pertsonen arteko desberdintasun fisikoak eta emozionalak ulertzea.

• Ezustearen zirrara identifikatzea.

• Beldurraren zirrara identifikatzea eta beldurra denok izan dezakegula jakitea.

• Oldarkortasuna kontrolatzen jakitea (amorrua…).

• Sentitzea eta pentsatzea: gertaera (…dudanean) ➞ sentimendua (sentitzen dut…) ➞ pentsamendua (pentsatzen dut…)➞ ondorioa (zer egingo dut?).

Erregulazio emozionala

• Zirrarak kudeatu beharraz jabetzea.

• Gauzak arretaz egiteko ohitura sortzea eta ulermena indartzea.

• Erlaxazioa praktikatzea eta lasaitasun-sentsazioak lortzea.

• Autokontroleko kontsignak gogoratzea.

• Isiltasuna sentitzen ikastea eta lasai egoteko uneak aurkitzea.

• Tristezia ohiko zirraratzat onartzea.

• Zirrara positiboak identifikatzea, ariketa bat egiten denean.

• Norberaren ezaugarriak onartzea.

• Geure burua positiboki eta neurriz balioestea.

• Gure zaletasunez jabetzea eta gainerakoenak errespetatzea.

• Beste pertsonen ezaugarriak balioestea eta esker onekoak izatea.

• Lidergoa sustatzea.

• Bakoitzak zer egiten dakien identifikatzea eta laguntza onartzen ikastea.

• Laguntza-jokabideak sustatzea eta balioestea.

• Beste pertsona batzuekiko elkarbizitza balioesten ikastea.

• Gainerakoek zer dioten entzuteko eta ulertzeko arreta praktikatzea.

Gizarterako konpetentzia

eta ongizaterako konpetentziak

• Arazoak konpontzeko estrategiak ikastea.

• Enpatia kontzeptua ulertzea.

• Irudimena sustatzea.

• Familiako kide sentitzea eta familiak ematen duen laguntzaz jabetzea.

• Eskolako kide sentitzea eta eskolak ematen duen laguntzaz jabetzea.

• Aldartea hobetzeko baliabideak lortzea.

Aktiboak

• Zirrarak identifikatzen eta adierazten jakitea.

• Zirrarak identifikatzea, nork bere burua ezagutuz.

• Poza eta tristezia sentitzen ditugun uneez jabetzea.

• Maitasunaren zirrara identifikatzea eta adieraztea.

• Beldurra identifikatzea, onartzea eta partekatzea.

• Jeloskortasunaren zirrara identifikatzea eta kontrolatzen ikastea.

• Isekarekiko amorrua eta tristezia erregulatzea.

• Umorea erregulatzea eta gainerakoei barrerik ez egiten ikastea.

• Isiluneak sentitzea, balioestea eta bilatzea.

• Erlaxazio-estrategiak ikastea, kontzentrazioa hobetzeko.

• Zirrara ➞ zergatia ➞ erantzuna (zer erantzun? ➞ oldarkorra/egokia/hartutakoa) ➞ ondorioa.

• Zirrara positiboak ikuskatzea, benetakoak izan daitezkeen irudimenezko gertaeretan (10 bat ateratzea, bidaia egitea, oparia jasotzea)…

• Zirrara positiboak izatea, ariketa bat egiten denean.

• Barruko edertasuna balioesten ikastea.

• Norberaren identitatea identifikatzea eta onartzea.

• Ahalegina beharrezkoa den ezaugarri positiboa dela jakitea.

• Pertsonen ezaugarriei eta haien arteko desberdintasunei buruzko lexikoa ikastea.

• Maite gaituzten pertsona guztiez jabetzea.

• Bestearen lekuan jartzeko lagungarriak diren egoerak praktikatzea (enpatia).

• Jarraibideak ematearen eta agintzearen artean zer alde dagoen ikastea.

• Laudorio zintzoa egiten eta pozik jasotzen jakitea (asertibitatea).

• Laudorioak sustatzea eta gainerakoei gauza atseginak esaten jakitea (asertibitatea).

• Lankidetza praktikatzea, eta laguntzen eta laguntza jasotzen ikastea.

• Adiskidetasuna definitzen eta balioesten ikastea.

• Munduan ez gaudela bakarrik gogoratzea, eta elkarrekin bizitzeko arauak behar direla.

• Gatazkak konpontzeko kontsignak ezagutzea.

• Zirrara estetikoen balioaz jabetzea (musika, artea, literatura…), zirraren kudeaketan.

• Zirrarak prozesu aldakorrak eta erregulatzeko modukoak direla jakitea.

• Une pozgarriak gogoratzea, aldartea hobetzeko.

• Familian igarotako une onak balioestea eta sustatzea.

• Zirrararen, pentsamenduaren eta ekintzaren arteko lotura ulertzea.

Lehen Hezkuntzako 1. maila

Lehen Hezkuntzako 2. maila

Kontzientzia emozionala

Hezkuntza emozionala

• Oinarrizko zirrarak identifikatzea, norberaren baitan eta gainerakoengan.

• Norberaren bertuteez eta akatsez jabetzea.

• Nork bere burua ezagutzea eta onartzen ikastea.

• Zirraren aldaketak eta dinamikak identifikatzea.

• Amorruaren, estresaren edo antsietatearen zirrara identifikatzea, eta autokontroleko estrategiak ikastea.

• Zentzumenez jabetzea eta irudimena sustatzea.

• Gorputzaren keinuak eta esaten diren gauzak kontrolatzea.

Erregulazio emozionala

• Arreta entrenatzea, komunikazioa hobetzeko.

• Arreta kontzientea aplikatzea, isiltasuna praktikatzen denean.

• Zirraren kausa- eta ondorio-pentsamendua praktikatzea.

• Sentitzea eta pentsatzea: gertaera (…dudanean) ➞ sentimendua (sentitzen dut…) ➞ pentsamendua (pentsatzen dut…) ➞ ondorioa (zer egingo dut?).

• Zirrara positiboak sortzea, ariketa bat egiten denean.

• Bertuteei buruzko lexikoa ikastea eta desberdintasunei buruz hausnartzea.

• Norberaren trebetasunak sustatzea eta laguntza onartzea.

• Bakoitzak bere buruaz duen iritzia jakitea eta autokontzeptua indartzea.

• Harroa izatearen eta bakoitzak bere buruaz harro egotearen arteko aldea ulertzea.

• Ahalegina balioestea, ikasteko eta hazteko mekanismotzat.

• Norberaren bertuteak aurkitzea eta kritika positiboa balioestea.

• Hausnartzen ez duen eta kritikoa ez den gizarte baten ohiko jokabideak (estereotipoz beteak) ez hartzea.

• Asertibitatez komunikatzen ikastea.

• Kausa- eta ondorio-pentsamendua praktikatzea, gainerakoekin harremanak izateko orduan, eta enpatia eta asertibitatea izatea.

Gizarterako konpetentzia

• Soluzioak aurreikustea eta kausa-efektua praktikatzea.

• Arazoak konpontzeko jarraibide bat barneratzea.

• Hitz egiten eta entzuten ikastea, gainerakoekin harremanak izateko.

• Lankidetzan lan egitearen balioaz hausnartzea.

• Enpatia praktikatzea eta bestearen lekuan jartzen jakitea.

• Elkarrizketa erabiltzea, komunikatzeko eta gatazkak konpontzeko.

• Zirrara atseginak sortzen ikastea (zirrara estetikoak).

• Ondo sentiarazten diguten lekuak identifikatzea.

• Lasai egoteko eta ongizatea sentitzeko estrategiak ikastea.

• Balioetan heztea: hiritartasun aktiboa.

• Jariatzea.

• Oinarrizko zirrarak identifikatzea.

• Zirrarak adieraztea.

• Gainerako pertsonen zirrarak identifikatzea.

• Nork bere burua ezagutzen ikastea.

• Zirrarak pentsamenduekin eta gertaerekin lotzea.

• Gure aldarteak identifikatzea eta bideratzea.

• Zirrara positibo sortzaileak sortzea, haserre edo amorruz gaudenean.

• Arreta handiko, kontzentrazioko eta erlaxazioko teknikak edo dinamikak esperimentatzea.

• Komunikazioa modu positiboan erabiltzea, harreman onak edukitzeko eta autoestimua hobetzeko.

• Laudorioa erabiltzea, jarrera edo jokabide jakin bat balioesteko, eta autoestimua hobetzen laguntzea.

• Jokabide kritikoak eta burutsuak izatea, eta aurreiritziak baztertzea.

• Erronkak onartzea, aldaketari, lan autonomoari eta lankidetzari mesede egiten dion jarreratzat.

• Gatazka bat detektatzea, eta jarduteko eta gatazka konpontzeko estrategiak ikastea.

• Autokontrola eta komunikazio asertiboa eta enpatikoa aplikatzea, beste pertsona batzuekin.

• Nork bere burua eta gainerakoak errespetatzeko jarrera finkatzea.

• Ongizate emozionala bilatzeko estrategiak praktikatzea.

• Barne-hizkuntza positiboa praktikatzea eta barneratzea.

• Lotura afektiboak eta elkartasunezkoak sortzea, esperientzia positiboak sustatzeko.

• Helburu positiboak eta errealistak finkatzea, etorkizunari begira.

• Erkidegoaren ongizatean laguntzen duten ekintzetan parte hartzea.

Lehen Hezkuntzako 3. maila

Lehen Hezkuntzako 4. maila

Kontzientzia emozionala

• Oinarrizko zirrarak identifikatzea, norberarenak eta gainerakoenak.

• Zirrarak identifikatzea, onartzea eta izendatzea, norberarenak eta gainerakoenak.

• Norberaren irudiari eta kontzientzia emozionalari buruz sakontzea.

• Norberaren eta gainerakoen ezaguera-maila ebaluatzea.

• Ikasleengandik hurbilen dauden zirrarak identifikatzea.

Erregulazio emozionala

• Amorruaren, estresaren, antsietatearen edo haserrearen zirrara identifikatzea, eta autokontrola beharrezkoa dela jakitea.

• Erlaxatzen eta kontzentratzen ikastea, isiltasunaren bidez.

• Zirrarak erregulatu beharra ulertzea eta horretarako estrategiak ezagutzea.

• Barruko lasaitasuna lortzeko estrategiak aplikatzea.

• Erlaxazioa eta bistaratzea praktikatzea.

• Norberaren ongizate emozionala kudeatzea.

• Norberaren erantzukizuna, ahalegina eta poztasuna sustatzea.

Autonomia eta autoestimua

• Nork bere burua balioesten jakitea eta gainerakoak ere ondo balioestea.

• Norberaren bertuteak neurriz balioesten ikastea.

• Ahaleginaren garrantzia eta ondorio positiboak agerian jartzea.

• Bizi-baldintza oso txarrei arrakastaz aurre egitea (erresilentzia).

• Irudiak zirrarekin lotzea, enpatia-prozesu batean oinarrituz.

• Gauzak esateko moduari garrantzia ematea (enpatia eta asertibitatea).

Gizarterako konpetentzia

Bizitzarako eta ongizaterako konpetentziak

• Gatazkak enpatian eta kausen analisian oinarrituz konpontzen ikastea.

• Pertsonekin harremanak izateko eta komunikatzeko gaitasunaz hausnartzea.

• Ahozkoa ez den komunikazioa erabiltzen jakitea.

• Komunikazio-estilo guztiak ezagutzea eta erabiltzea.

• Norberaren zirrarak kudeatzen jakitea, besteen zirrarak edozein izanik ere.

• Une onak balioestea eta sustatzea.

• Zirrararen, pentsamenduaren eta ekintzaren arteko lotura ulertzea.

• Beste pertsona batzuekin norberaren arazoez hitz egiten ikastea.

• Ongizate emozionalerako estrategiak barneratzea eta esperimentatzea (zirrara estetikoak).

• Zirrara gehiago ezagutzea eta zirrarei buruzko lexikoa aberastea.

• Nork bere burua hobeto ezagutzea, hizkuntza emozional egokia erabiliz.

• Zirrarak aldarteekin identifikatzea.

• Barruko egoera emozionala ulertzea eta adieraztea.

• Sormenezko irudimena eta erlaxazioa sustatzea, zirrara positiboak sortzeko.

• Zirrara desatseginak onartzea eta horiei aurre egiteko trebetasunak aplikatzea.

• Pentsamenduaren eta zirrararen arteko loturaz jabetzea.

• Norberaren irudia modu errealean ezagutzen ikastea.

• Autoestimua sustatzea, norberaren bertuteak identifikatuz eta balioetsiz.

• Egoera txarrei arrakastaz aurre egitea (erresilentzia).

• Lorturiko arrakastak egin den lanarekin lotzea.

• Desberdinak garela jakitea eta desberdintasunak onartzea.

• Asertibitatea elkarrizketarekin eta gatazkak bakez konpontzearekin lotzea.

• Enpatia elkarrizketarekin eta gatazkak bakez konpontzearekin lotzea.

• Asertibitatea eta enpatia erabiltzea, hitz egiteko eta gatazkak konpontzeko orduan.

• Errealitate bat baino gehiago eta hainbat ikuspegi daudela jakitea.

• Gizartearen aldeko jokabidea garatzea, giza eskubideetan oinarrituz.

• Norberaren ongizaterako zirrara positiboak sortzen dituen barne-hizkuntza garatzea.

• Pentsamendu positiboko estrategiak eta errutinak ikastea eta aplikatzea, ongizate emozionalerako.

• Aniztasuna balio bat dela ulertzea eta interakzio aktiboa sustatzea, lankidetzan jarduteko eta taldea egiteko modutzat.

• Erabakiak hartzea, erronkak onartzea eta norberaren mugak gainditzea, ongizate emozionaltzat.

Lehen Hezkuntzako 5. maila

Lehen Hezkuntzako 6. maila

Lehen Hezkuntzarako materiala

Ikaslearen liburuak

Liburuak

Mundua Helburu-ren liburuak hamabi unitatetan antolatuta daude. Horietako bakoitzak ikaskuntza-egoera bat proposatzen du. Egoera horren bidez, unitate bakoitza amaitzean lortu nahi den helburua aurrera lortzeko oinarrizko jakintzak deskubrituko dira eta hainbat trebetasun landuko dira.

Nolakoak dira?

4 Gure osasuna zaintzen dugu

Zer deritzozu?

Bururatzen al zaizu zerrendan jartzeko beste neurriren bat?

Zure ustez, lortu al dezakegu inoiz ez gaixotzea edo minik ez hartzea? Erreparatu «Datua»-ri. Sarak hartu dituen neurriei esker, bere osasuna benetan hobetuko duela uste al duzu?

Unitate honetarako...

Helburua aurrera

Argudioak prestatu, eta eskutitz bat idatziko diogu Sarari, bere logelatik atera dadin konbentzitzeko.

EZ SARTU!

Eskuak egunean gutxienez 30 aldiz garbituko ditut.

• Ez dut kirolik egiteko eta parkean jolasteko asmorik.

Ez da mikroorganismo bakar bat ere geratuko!

Hezurren bat hautsi nezake!

• Ez dut libururik irakurriko, ezta bideokontsola ukituko ere.

Begiak gehiegi erabiltzeak begiko mina eragingo dit!

Bestela, gaixotasunen bat kutsatuko didazue!

• Jateko eta dutxatzeko baino ez naiz logelatik aterako.

Ez naizenez sekula gaixotuko, ez dut zertan bihar anbulatoriora joan behar txertoa jartzera. Sinadura: Sara

Gaixotasunen diagnostikoa eta tratamendua 3

4

5

6 Nola egiten diegu aurre gaixotasunei?

Osasunsistema Nola funtzionatzen du osasun-sistemak?

Gaur egungo pandemia

Zer esan nahi du osasuna izateak?

1 Osasuna izateak zer esan nahi duen jakitea komeni zaigu, behar bezala zaintzeko.

Osasuna Osasuna izatea eta gaixotasunik ez izatea gauza bera direla uste al duzu? Osasuna izatea erabateko ongizate fisikoa, men- tala eta soziala izatea da.

Ongizate hori lortzeko, ezinbestekoa da gure gor- putza eta gure burua orekan egotea bizi garen in- guruarekin; horrela, gure organo eta sistema guztiek behar bezala eta modu koordinatuan funtzionatuko dute.

Gaixotasuna Batzuetan, gure organismoa alteratu egiten da hainbat arrazoigatik, eta, ondorioz, gure gorputzak ohi be- zala funtzionatzeari uzten dio.

Halakoetan, gaixorik sentitzen gara.

Gaixotasuna organismoaren funtzionamendua- ren alterazio bat da, barneko edo kanpoko kau- saren bat dela medio, eta denbora-tarte batean luzatzen da.

1 Bilatu hiztegi batean ongizate hitzaren esa- nahia Proposatu hainbat adibide, ongizatea duzula sentiarazten dizutenak. 2 Azaldu zer esan nahi duen zure ustez osasunari buruzko definizioan aipatzen den «ongizate sozial» adierazpenak. Zergatik uste duzu dela horren garrantzitsua gure osasunerako ongi- zate mota hori izatea? Eta ongizate mentala?

3 Zergatik ez dira gauza bera osasuna izatea eta gaixotasunik ez izatea? Arrazoitu zure erantzuna.

4 Gogoratu noiz izan zinen gaixorik azkeneko aldiz. Azaldu labur-labur zer sentitu zenuen fisikoki eta emozionalki. 5 Orri birakaria Denon artean, egin taula bat eta idatzi ezagutzen dituzuen hainbat gaixotasun. Adierazi zein diren gaixotasun horien kausak eta zenbat iraun dezaketen (egunak, asteak, hilabeteak, bizitza osoa, etab.). 6 Aukeratu aurreko ariketako hiru gaixotasun, eta esan organismoko zer atali eragiten dieten gaixotasun horiek.

Gure osasunari eragiten dioten faktoreak Gaixotasunen bat harrapatzeko kausak era askotakoak izan daitezke. Batzuetan, erraz identifikatzen den kausa bakar batek eragiten du gaixotasuna (adibidez, birus batek eragindako in- fekzio bat). Bestetan, berriz, batera gertatutako hainbat fakto- reren ondorio da. Honako hauek dira osasun ona edo txarra izatea ekarriko diguten faktore nagusiak:

Eraginik ba al du inguruak nire osasunean?

Entzun arretaz anayaharitza.es webguneko «Osa- suna eta inguruneko faktoreak» ataleko

atera ondorioak. Ho- rretarako, osatu koadernoan eskuinekoaren antzeko taula bat. Taula osatzeko, laukitxoetan X bat jar dezakezu. 4 Audioetako ingurunetako zein uste duzu dela lekurik osasungarriena? Azaldu. 5 Zure ustez, bizi garen lekuak eragina izan al dezake gure osasunean? Arrazoitu erantzuna.

Nolakoa den bizi garen lekuko osasunsistema publikoa. Adibidez,

Sentsazioak 1. audioa 2. audioa 3. audioa

Baretasuna

Poza

Lasaitasuna Tristura

Ezinegona Beldurra

Gogoan hartu!

Osasuna fisikoa izateaz gain, mentala, soziala eta emozionala ere bada..

3

Nola egiten diegu aurre gaixotasunei?

Gizakiok ez gaude babesik gabe gaixotasunen aurrean; izan ere, gaixotasunei aurre egiteko hainbat modu diseinatu ditugu.

Gaixotasun bat gainditzeko, oso garrantzitsua da gaixotasun hori diagnostikatzea eta behar bezala tratatzea. Horretaz arduratzen dira, hain zuzen, osasungintzako profesionalak.

Gaixotasunen diagnostikoa

Diagnostiko bat egitea pertsona batek zer gaixotasun duen

jakitea da, eta horretarako zer seinale eta sintoma dituen aztertzen da.

Sintomak gaixoak hautematen dituen aldaketa- eta ondoez-sentsazioak dira; seinaleak, ostera, medikuak egindako miaketan antzeman diren gaixotasunaren zantzuak dira. Zenbait seinale kliniko erraz ikus daitezke (gorputzaren tenperatura igotzea, zurbiltasuna, pikortatxoak eta abar).

Beste batzuk, ordea, tresna edo teknologia bereziekin egindako diagnosi-azterketen bidez baino ez dira aurkitzen, hala nola erradiografiaren bidez, ekografiaren bidez, etab. Gaixotasunen tratamendua

Zenbait gaixotasun sendagaien bidez tratatzen dira; alegia, gaixotasun baten kausei aurre egiten dieten edo haren sintomak arintzen dituzten substantzien bidez. Honako hauek dira gehien erabiltzen diren sendagaietako batzuk: Antibiotikoak: bakterioek soilik eragiten dituzten gaixotasunak tratatzeko.

Ondoeza tratatzeko sendagaiak: besteak beste, analgesikoak (mina gutxitzeko eta sukarra jaisteko), antiinflamatorioak (batez ere hanturak murrizteko erabiltzen dira), eta abar. Zenbait gaixotasun sendatzeko, kirurgia-tratamenduak behar izaten dira; alegia, kaltetutako gorputz-atalak sendatzeko tresnak erabiltzen dituzten teknikak. Kirurgia, oro har, ospitaleetan egiten da, ebakuntza-gela deritzon leku batean.

1.

Anginak ditugunean, oso ohikoa izaten da gogorik gabe egotea, goserik ez izatea eta eztarriko mina izatea; horiek guztiak sintomak dira. Pediatrarengana joatean, gure gorputzeko tenperatura neurtuz, sukarra dugula egiaztatuko du, eta, eztarria miatuz, lesio txikiak ditugula ikusiko du. Azken horiek gaixotasunaren seinaleak dira, eta halako seinaleak anginak handiarazten dituen agente infekzioso batek eragiten ditu.

Seguru asko, behin edo behin entzun duzu «osasun-azterketa bat egingo didate» adierazpena. Bilatu informazioa, zer esan nahi duen azaltzeko.

2 Norbaitek sekulako buruko mina badu, zure ustez, zer sendagai mota aginduko dio medikuak? a) Antibiotikoa. b) Analgesikoa. c) Antihistaminikoa.

Nire lanbidea: pediatra

Hodei Patinatzen ari zela, erori egin da. Orkatila zeharo handituta. Min handia oinaren gainean jartzean.

Kaixo, Alaitz dut izena, eta pediatra naiz. Jakingo duzunez, pediatrok osasungintzako profesionalak gara, eta haurrek jaiotzen direnetik 14 urte bitartean izaten dituzten gaixotasunak diagnostikatzen eta tratatzen espezializatuak gaude. Gaur, kontsultara ondoezik zeuden neska-mutiko hauek etorri dira. Honakoak esan dizkidate:

Miren Ahulezia handia azken asteetan. Zurbiltasuna. Ahaleginak egitean, nekatu egiten da. Julen 38,5°-ko tenperatura. Eztul etengabea eta mukiak. Nekea. Ondoeza bularrean.

Lagundu neska-mutiko horien diagnostikoa egiten eta tratamendu egokia bilatzen, hobeto senti daitezen.

1 Egin taula bat koadernoan, eta idatzi bi zutabetan gaixo bakoitzaren seinaleak eta sintomak.

2 Datu gehiago dituen diagnostikoa egiteko, zenbait azterketa egin behar zaizkie gaixoei. Irakurri beheko taula, eta adierazi zer azterketa egin beharko litzaioken gaixo bakoitzari. Gero, adierazi zure taulan.

Azterketa Honetarako egiten da:

Odol-analisia Odolaren konposizioa egokia den jakiteko (odolean dagoen substantziaren bat falta den edo, ostera, gehiegi dagoen).

Gernuaren konposizioan ohikoa ez den substantziaren bat dagoen jakiteko, hala nola germenak edo odol-hondarrak.

Gernuanalisia

Auskultazioa Arnastean edo bihotzaren-taupadetan arazoren bat dagoen jakiteko.

Erradiografia Hezurretan hausturak, fisurak edo deformazioak dauden jakiteko.

Ekografia Barne-organoetan aldaketaren bat dagoen jakiteko, gaixotasunen baten seinale gisa.

Agate 38°-ko tenperatura. Sabeleko min handia, sabeleko eskuin aldean, batez ere. Goragalea, okadak.

3 Azterketen emaitzak jaso ondoren, diagnostiko guztiak egin ahal izan ditut. Erreparatu beheko kartel hauei, eta adierazi zer pazienteri dagokion bakoitza:

Ziur klima-aldaketari buruz gauza

Informazioa, egunkarietako titularrak, zientzia-aldizkarietako artikuluak eta abar bildu ondoren... ... Aukeratu eta antolatu klimari buruzko solasaldirako interesgarriena dena. ... Laburtu informazioa: jaso datu deigarrienak eta lerroburu harrigarrienak, besterik ez.

TATU 5

st

Zer ikasi duzue proiektua eginez? Fidagarriak al dira kontsultatu dituzuen informazio-iturriak?

irudi

6

Zure koadernoan, batu hiruko multzotan elkarren artean zerikusia duten informazio hauek:

4

Adierazi koadernoan zer diren: hezurrak edo

Tibia Femurra Maseteroa Saihetsekoak

Bizepsa Peronea Barailezurra Trapezioa

Abdominalak Klabikula Bularrezurra Dortsala

Gorkaren istorioa duzu irakurgai honetan:

5 Gorka eskolatik etxera itzultzen denean, askaritarako gozokiak jaten ditu, eta telebista ikusten du. Oso gutxitan dutxatzen da, eta, afaria ez bazaio gustatzen, ez du jaten. Oso berandu oheratzen da, ia gaueko 11etan, eta 7:30ean jaikitzen da. Eskolan, logura izaten da beti.

Zer aldatu behar luke Gorkak? Zergatik?

Bilatu zentzumen-organoetan dauden 10 atalen izenak. Gero, adierazi zer zentzumeni dagokion bakoitza.

Apendizitisa du, hau da, apendizearen hantura, seguru asko bakterioen bidezko infekzio batek eragindakoa. Bronkitisa da; alegia, bronkioen hantura, birus batek edo bakterioek sorrarazitako infekzio batek eraginda.

4 Bururatzen al zaizu zer tratamendu agindu dion kontsultara joan den paziente bakoitzari? Adierazi.

Haustura bat astragaloan, orkatilako hezur batean.

Gogoan hartu!

A B C Tratamenduen bidez, gaixotzean berriz ere gure ongizatea berreskuratzen dugu. HIRUHILEKOA

1 7 3

Alaitzen kontsultara paziente bat etorri da. Sintomak azaldu ondoren, zenbait galdera egin dizkio. Hona hemen pazientearen erantzunak:

sTEAM

Bihotza Hondakinak gernu bidez kanporatzea Karbonoarnasbideetaradioxidoa eramatea Odolaren zirkulazioa Giltzurruna Odoleko gas-trukea egitea Odola iragaztea Birika Eskaneatu, eta ikusi zein den zientzialari misteriotsua. Beheko mezu honetan, zenbait hitz zifratu egin dira. Mezua osorik irakurtzeko, letrak alfabetoaren hurrenkeraren arabera mugitu behar dituzu, kasu bakoitzean adierazitako kopurua eta norabidea kontuan hartuta. Esaterako, DSWD hitza → mugituz, ETXE hitza da. Mezua deszifratzeko gai izan bazara, zientzialari misteriotsua nor den ere Sekulako tripako mina dut. Gainera, sukar pixka bat ere badut, eta gau osoan aritu naiz botaka. A C B D ¿? T A K I T K A P L O U O R E A I S A I I A L A H R M A Z A E N N N T P T A O A I A R R E Zientzialari misteriotsuaren atzetik... Oso gutxi. Urdaiazpikoogitarteko bat. Zer jan zenuen atzo? Jakina! Janaria nola dagoenohiturabegiratzeko dut beti. Eta egoera onean zegoen? Ados. Eta joan al zinen norabait atzo? Bada, hozkailu berri bat erostera joan nintzen. Nirea duela hilabete hondatu zen. Pentsamendu konputazionala Diziplinarteko proiektua STEAM eta Hiruhilekoaren berrikuspena 5 LEHEN HEZKUNTZA Lehen hiruhilekoa 5 LEHEN HEZKUNTZA Inguruaren Ezaguera Lehen hiruhilekoa 12HLEK ZENTZIA PROIEKTU DIGITALA DAUKA Munduahelburu 6 Inguruaren Ezaguera LEHEN HEZKUNTZA Lehen hiruhilekoa 6 LEHEN HEZKUNTZA Inguruaren Ezaguera Lehen hiruhilekoa 12HLEK ZENTZIA PROIEKTU DIGITALA DAUKA Munduahelburu 3 Inguruaren Ezaguera LEHEN HEZKUNTZA 3 LEHEN HEZKUNTZA Inguruaren Ezaguera Lehen hiruhilekoa 12HLEK ZENTZIA PROIEKTU DIGITALA DAUKA Munduahelburu 4 Inguruaren Ezaguera LEHEN HEZKUNTZA 4 LEHEN HEZKUNTZA Inguruaren Ezaguera Lehen hiruhilekoa 12HLEK ZENTZIA PROIEKTU DIGITALA DAUKA Munduahelburu sTEAM

Informazio hori partekatuz, gai horri buruzko kontzientzia piztuko dugu. Ausartuko al zara irakurketa sustatzeko podcast bat egiten? Ba al zenekien irakurtzen ari garenean gure garuna ariketa fisikoa egiten ari dela? Probatu, probatu! Hobeto sentituko zara! IKERKETA-TALDEA Klimaren aldeko gure goi-bilera: EZAGUTU DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA ITZALAPROIEKTUAK UZTENDUTEN 4 PRESENTA S ge 1 CONSTRUYE PENTSATU ink 2 PRESENTA D sign 3 EGIN Ma er 3 ETA 4 UNITATEAK 85 84 HIRUHILEKOA 1 BERRIKUSPENA Mezu urgentea: Hartzailea: VZKOC-ko Herri Errepublikako Gobernuko MPXPRK Ministerioa Aurkitu dugu HVGVNDV-ren RDMCZAHCDZ. Botika hori egiteko, BSUFNJTB-ren estraktu bat hartzen da. ÑDPGDUH hori asentsio gozo izenez ere ezagutzen da. 301 KGQGNY-k arrakasta izan duela esan dezakegu. Beraz, zuen aginduen zain geratzen gara, kantitate handitan ekoizten hasteko. Sinadura: XY CSYCSY Ikusi arretaz

Alaitzek, une batez hausnartu ondoren, pa zienteak gezurra esan diola ondorioztatu du. Hesteetako infekzioa diagnostikatu dio. Zer gezur esan dio pazienteak? Nola jakin duzu gezurretan ari zela? Zure ustez, infekzioa sen datzeko zer tratamendu agindu dio Alaitzek?

Nolakoak dira liburuak? Aztertu xehetasunak

GJH. Ikaskuntza-egoerak Garapen Jasangarrirako Helburuekin lotuta daude. GJH horiek, gainera, diziplinartekotasuna kontuan hartuz lantzen dira.

5 Izaki bizidunak!

Ikaskuntza-egoera. Unitatearen hasieran, ikaskuntza-egoera bat dago; horren bitartez, arazo-egoera bat planteatzen zaie ikasleei, amaieran hausnarketa egin dezaten eta proposamen eraldatzailea izan dadin

Oinarrizko ezagutzak. Ikaskuntzaegoeren bitartez, ikasleek aplikatu egingo dituzte unitatean zehar eskuratutako komunikaziotrebetasunak eta oinarrizko ezagutzak.

Portfolioa. Unitatearen amaierako atal honetan, ikaskuntza-prozesuari buruz hausnartuko dute ikasleek, hainbat ikuspuntutatik.

Helburua aurrera. Unitateko ikaskuntzaegoeraren testuinguruan, ikasleak proposamen eraldatzaile bat izango dute; Helburua aurrera izeneko atalean dagoen amaierako produktua egin beharko dute.

3

mordoa dago!

HELBURUA AURRERA

Nolakoak dira liburuak?

Pentsamendu konputazionala. Algunas de las actividades competenciales propuestas están especialmente diseñadas para trabajar el pensamiento computacional; esto es, desarrollan la capacidad analítica, la creatividad, la resolución

Behe-lainoan zehar sumatu ditut itzal ilunak, gorilak dira, fruitu helduen bila datozenak.

Dian Fosseyk bazter batean utzi zuen landa-koadernoa. Isilean egon zen geldi-geldi, begira egon zen luzaroan.

Gero, ikusitako guztia marraztu zuen.

Gorilak gerturatu zitzaizkion konpainia egitera.

Dianek argazkitan jasotzen zituen gorilek egindakoak, haien nahiak eta haien ahuleziak. […]

Entzun poema osorik eta partekatu familiarekin.

STEAM eta

Berrikuspen ludikoak. Hiruhileko

bakoitzaren amaieran, eskuratutako

ezagutzak eta trebetasunak modu ludikoan berrikusteko ariketak proposatzen dira. STEAM atala ere barne hartzen du; atal horren

bitartez, ikasleek zientziaren munduko protagonista

nagusiak ezagutuko dituzte, beren bizitzak kontatzen dituzten poemak irakurriz eta entzunez.

Diziplinarteko proiektuak.

Hiruhileko bakoitzaren

amaieran, zenbait urratsetan (Pentsatu, Diseinatu, Eraiki, Aurkeztu eta Egiaztatu)

antolatutako proiektua aurkezten

da. Konpetentziak

garatzea eta

ikasitako oinarrizko ezagutzak aplikatzea

ahalbidetzen

duen esperientzia

aberasgarria eta integratzailea.

1

Think

EZAGUTU DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA

Natural eta berde!

HAINBAT BERDE DAUDE

Landare bat edozein tokitan bizi daiteke? Hori ikertzeko, zenbait landare aztertuko ditugu!

Lorategi bertikal baterako landareak hautatuko ditugu?

2

Zer landare nahi ditugu?

Non egongo dira, barruan ala kanpoan?

Eguzkiak zer neurritan joko die?

Ureztatu behar al dira?

3

Maker

Lorategia prestatuko dugu:

• Landareak lortuko ditugu.

4

Stage

Lorategiari argazkiak egin eta erakutsiko ditugu. Ikasgelako lorategi guztien artean, bozkatu zein den berdeena eta ederrena.

D esign

Lorategirako landare egokiak aukeratuko ditugu.

Lorategia marraztuko dugu, landare bakoitza guk nahi dugun tokian jarrita.

• Landareak beren tokian ipiniko ditugu, aurretik prestatu dugun diseinuari jarraituz.

5

T est

Zer ikasi dugu proiektu honen bidez?

Lortu al dugu lehen baino landare gehiago egotea ikastetxean?

2. HIRUHILEKOA

Nolakoak dira liburuak? Aztertu xehetasunak

Ikaskuntzaegoera

Konpetentziak

lantzeko ariketak

3 Gu ere animaliak gara

Oso garbi daukat! Ainara izena dudala bezain argi! Superbotereak izango banitu, animalia bihurtuko nintzateke! Hegoak izango nituzke, hegan egiteko... Baita zakatzak ere, urpean arnasteko...

Begiak, ilunpean ikusteko... Edo atzaparrak, nonahira igotzeko!

Tira, amak esaten dit ez dudala zertan itxuraldatu, berez animalia naizelako. Ez da egia izango! Neska koskorra naiz eta!

Zer deritzozu?

Zer beste animalia izango zinateke? Zergatik?

Zuen ustez, zergatik dituzte animaliek hegoak, zakatzak, atzaparrak...? Animalia baten bizilekua hondatuko balitz, zuen ustez, gai izango litzateke beste lekuren batean bizitzeko? Datua

Unitate honetarako...

Helburua aurrera

Animaliek dituzten «superbotereak» ikertuko ditugu, eta haietako bati buruzko komiki bat marraztuko dugu. Asmoa izango da beste pertsona batzuek ezagutzea superanimalia horiek, merezi duten moduan errespetatu eta babestu ditzagun.

Pentsamendu konputazionala

GJH. Ikaskuntza-egoerak Garapen Jasangarrirako Helburuekin lotuta daude. GJH horiek, gainera, diziplinartekotasuna kontuan hartuz lantzen dira.

Gaur egun, 5 espezie baino gehiago galzorian daude, haiek bizi diren lekua azkar ari delako suntsitzen edo aldatzen.

Jarraitu hariari!

Animalien ezaugarri orokorrak

1

Zer izaki bizidun mota gara animaliok?

Ornogabeen deskribapena eta sailkapena

2

Ornogabeak: zomorroak baino zerbait gehiago?

Ikaskuntza-egoera. Unitatearen hasieran, ikaskuntza-egoera bat dago; horren bitartez, arazo-egoera bat planteatzen zaie ikasleei, amaieran hausnarketa egin dezaten eta proposamen eraldatzailea izan dadin

Ornodunen deskribapena eta sailkapena 3

Gizakion ezaugarriak eta bizi-funtzioak

4 Zer animalia dira gure ahaideak?

Animalia bat besterik ez... ... baina nahiko berezia

STEAM eta Hiruhilekoaren berrikuspena

Oinarrizko ezagutzak. Ikaskuntzaegoeren bitartez, ikasleek aplikatu egingo dituzte unitatean zehar eskuratutako komunikaziotrebetasunak eta oinarrizko ezagutzak.

3

Zer animalia dira gure ahaideak?

Gehien maite ditugun animalia asko ornodunak dira; alegia, eskeleto bat dute gorputzaren barruan, guk bezala. Eta beste gauza askotan ere antzekoak gara!

Zer dira ornodunak?

Ornodunak bizkarrezurra eta barne-eskeletoa duten animaliak dira.

Ornodunen gorputza hiru zatitan dago banatuta: burua, enborra eta gorputz-adarrak.

60 000tik gora ornodun desberdin daude, eta beheko

lauki hauetan adierazitako taldeetan sailkatzen dira:

Arrainak

Talde honetako animalia guztiak uretako ornodunak dira, eta gehienek azala ezkataz estalita dute. Arrainen gorputza urpean bizitzeko moldatua dago: gorputz-adarrek hegal forma dute, eta zakatzen bidez hartzen dute arnasa urpean. Ia denak

Portfolioa.

Ezkatak

Hankarik ez

Hegalak Zakatzak Ezkatak

Ornodunen zenbait talde

Anfibioak

Lehorrekoak dira, baina bizitzako lehenbiziko etapa ur gezatan igarotzen dute. Oso azal mehea dute, eta bustita izan behar dute beti. Airea arnasteko birikak dituzte, baina uretan ere arnasa har dezakete, azalaren bitartez. Ia anfibio guztiek lau hanka dituzte.

Batzuek isatsa dute jaiotzen direnetik hil arte (hala nola arrabioek eta uhandreek); beste batzuek, berriz, heldu izatera iristean isatsa galtzen dute (hala nola igelek eta

Narrastiak

Gehienak lehorrekoak dira. Batzuk uretan bizi dira, baina airea arnasten dute, biriken bidez. Azalean ezkatak dituzte. Gehienek (muskerrek, krokodiloek eta dortokek) lau hanka dituzte, baina sugeek ez dute hankarik. Narrasti guztiak obiparoak dira, zenbait suge izan ezik, izan ere, arrautzak gorputzaren barnean inkubatzen dituzte.

Unitatearen amaierako atal honetan, ikaskuntza-prozesuari buruz hausnartuko dute ikasleek, hainbat ikuspuntutatik.

Kaixo! Martxel dut izena, eta ingeniari berezi samarra naiz. Nire espezialitatea BIOMIMETIKA da.

Nola? Ez dakizue zer den hori? Bada, egiturak, materialak edo makinak diseinatzen eta eraikitzen ditut, natura eredutzat hartuta. Adibidez: hegazkinen hegoen forma hegaztien hegoetatik kopiatu da.

Nire lanbidea: biomimetikan aditua!

Martxelek animaliak aztertzen ditu, eta haiek eredutzat hartuta, objektuak eraikitzen ditu.

1 Orain, zubi bat eraiki nahi du, eta bizkarrezurra ari da aztertzen.

Ideiabiltzarra Biomimetikan lan egin nahi al duzue? Egin esperimentu hau, eta erantzun:

a) Bi modeloetako zeinek jasango du zamarik handiena? A edo B modeloak?

Lehorrekoak dira, eta azala lumaz estalita dute, hanketan izan ezik, hanketan ezkatak baitituzte. Airea biriken bidez arnasten dute, eta ahoan, hortzen ordez, mokoa dute. Aurreko gorputzadarrak hegoak dira eta, haiei esker, hegazti gehienek hegan egiten dute. Hegazti guztiak obiparoak dira.

Gehienak lehorrekoak dira, baina badira erabat uretakoak diren ugaztunak ere, hala nola baleak eta izurdeak. Lehorrekoak edo uretakoak izan, den-denek airea arnasten dute, biriken bidez. Ia ugaztun guztiek ilea dute azalean. Ugaztunak bibiparoak dira, ornitorrinkoa eta ekidna izan ezik, azken horiek arrautzak erruten baitituzte. Nolanahi ere, ugaztun guzti-guztiek badute ezaugarri komun bat: ugaztun amek beren ugatzetako esneaz elikatzen dituzte kumeak.

b) Ondorioztatu zein den bizkarrezurraren funtzioa ornodunetan.

c) Zer objektu eraikiko zenituzkete «bizkarrezur artifizial» bat erabiliz?

A

Plastilina Alanbrea

B

Hegoak Ilea

Mokoa Titia hartzen

hartu!

Z er ikasi dut?

1 Idatzi nola azalduko zeniokeen zure hizkuntza ulertzen duen estralurtar bati zer diren animaliak.

2 Ikertu eta sailkatu honako animalia hauek (belarjaleak, haragijaleak edo orojaleak): otsoa, matxinsaltoa, sagua, arranoa, txinpantzea, ardia.

3 Zer animalia dira ugarienak, ornodunak ala ornogabeak?

4 Ikertu eta alderatu inurria, karramarroa eta tarantula.

9 Sailkatu behar bezala ornodun hauek:

A C E

10 Gizakia orojalea da.

a) Zergatik?

HELBURUA AURRERA

Animalien superbotereak aztertuko ditugu

a) Zenbat hanka ditu bakoitzak?

b) Zer beste desberdintasun dituzte?

c) Zertan dira antzekoak?

5 Asmatu zer izen duten intsektu hauek:

a) Oso txikia da, bi hego garden ditu eta zizt egiten digu, odola zurrupatzeko.

b) Koloretako lau hego zabal ditu, eta loreen nektarrez elikatzen da.

c) Gorputz sabeldua du, eta orban beltzak dituzten hego gogor gorri edo laranjez babestuta dago.

6 Ordenatu taula batean ikasi dituzun ornodunen bost taldeen izenak, eta idatzi talde bakoitzaren bi ezaugarri eta bi adibide.

7 Ikasi dituzun ornogabeen eta ornodunen taldeetako zeinetan daude hegan egiteko gai diren animaliak? Arrazoitu zure erantzuna eta jarri adibideak.

8 Egin idazlan labur bat gizakiak elikatzeko edo materialak lortzeko erabiltzen dituen bi izaki ornoduni eta bi ornogaberi buruz.

B D F

b) Zer beste animalia orojale ezagutzen dituzu? Idatzi koadernoan lau animalia orojaleren izenak.

11 Lotu koadernoan aparatuak eta funtzioak:

Aparatuak: iraitz-aparatua; arnas aparatua; digestio-aparatua; zirkulazio-aparatua.

Funtzioak:

a) Substantziak gorputz osora eramatea.

b) Hondakinak kanporatzea.

c) Elikagaiak eta ura gorputzak bereganatzeko gai bihurtzea.

d) Oxigenoa hartzea eta karbono dioxidoa kanporatzea.

12 Ispilua Alderatu gizakion bizi-funtzioak eta marrazoek egiten dituztenak.

Ez ahaztu unitate honetako zure argazki-albuma osatzea, webgunean: anayaharitza.es Semaforoa. Margotu koadernoan, ariketa bakoitzaren ondoan, honela: erantzuna badakizu laguntza behar izan baduzu erantzuna jakin ez baduzu

Ikusi Pentsatu Neure buruari galdetu

Zer ezaugarri berezi edo deigarri ditu animalia horren gorputzak?

Zure animalia hori gai al da gauza bereziak egiteko?

Zure ustez, zergatik ditu animalia horrek ezaugarri berezi horiek? Zertarako behar izango ditu bere ingurunean?

Zure ustez, zergatik egiten du hori? Zertarako balio dio horrek bere ingurunean?

1 Bilatu informazioa, bururatu zaizkizun galderei erantzuteko. Era berean, zure animalia galzorian dagoen edo bere bizilekua suntsitzen ari den ere azter dezakezu.

N ola ikasi dut?

1 Hausnartu, eta erantzun koadernoan:

Aukeratu duzun animaliari buruzko galdera batzuen erantzunik ez duzu izango. Zein dira galdera horiek?

2 Orri batean, marraztu zure animalia protagonista den komiki bat. Saiatu erakusten nolakoa den haren ingurunea, eta nola erabiltzen dituen bere «superbotereak» ingurune horretan bizitzeko... Eman irudimenari!

HELBURUA AURRERA

a) Ondo sentitu naiz honako hau ikasi dudanean: ...

b) Txarto sentitu naiz honako hau lortu ez dudanean: ...

c) Zailena hauxe izan da: ...

d) Errazena eta atseginena hauxe izan da: ...

2 Animaliei buruz gehiago jakitean, agian haienganako sentimenduak ere aldatu egin zaizkizu. Adierazi ikaskideei zure iritzia:

a) Animalia «onak» eta animalia «txarrak» al daude?

b) Ongi tratatzen ditugu gure inguruko animaliak?

c) Nola jokatuko dut hemendik aurrera animaliekin?

U3 52 53 PORTFOLIOA

Helburua aurrera. Unitateko ikaskuntzaegoeraren testuinguruan, ikasleak proposamen eraldatzaile bat izango dute; Helburua aurrera izeneko atalean dagoen amaierako produktua egin beharko dute.

Irakurri albiste hau:

Begiratu gezurretan ari diren izaki bizidun hauei, eta idatzi koadernoan nork zer esan beharko lukeen.

Aurkitu talde hauetan ezkutatu diren

hitz arrotzak, eta arrazoitu erantzuna:

Lotu hitzak eta irudiak, bakoitzak zer iradokitzen dizun kontuan hartuta.

STEAM eta

Ornoduna naiz, hegalak ditut eta zakatzen bidez arnasten dut.

C

Belarjalea naiz, landareak jaten ditut.

A Zentzumenak Nerbiosistema Muskuluak Nutrizioa

B

Artropodoa naiz, eta hanka giltzatuak ditut.

3

Haragijalea naiz, animaliak jaten ditut.

Ornoduna naiz, oskola dut eta biriketatik arnasten dut.

G

Knidarioa naiz, eta garro pozoitsuak ditut.

F

Arrautza Bibiparoa Ugalketa Txakurra

Ornoduna Bizkarrezurra Zakatzak Oiloa

D Belarra

E Orojalea naiz, landareak eta animaliak jaten ditut.

Diziplinarteko proiektuak. Hiruhileko bakoitzaren amaieran, zenbait urratsetan (Pentsatu, Diseinatu, Eraiki, Aurkeztu eta Egiaztatu) antolatutako proiektua aurkezten

da. Konpetentziak garatzea eta ikasitako oinarrizko ezagutzak aplikatzea ahalbidetzen duen esperientzia aberasgarria eta integratzailea.

C

Oxigenoa Birikak Hegalak Amuarraina

A B D E

Bihotza Odol-hodiak Zirkulazioa Hestegorria

«Liskar» aintziraren inguruan, igelak, burruntziak, belarrak eta koartzak bizi dira. Osatu koadernoan beheko elikatzekatea, izaki bizidun horiekin.

Atzo Basoalde parkean sortu zen suteak hektarea asko suntsitu ditu, eta parkeko landare eta animalia guztiak desagertu dira.

Parkearen inguruko biztanleek bestelako albisteak ere irakurri dituzte. Adierazi koadernoan zein den, zure ustez, zuzena.

a) Parkea berreskuratzea posible da, zuhaitzak landatuz eta animaliak bertara eramanez.

b) Sute baten ondoren, parkea ez da inoiz ere berreskuratuko.

Berrikuspen ludikoak. Hiruhileko

Birziklapena

Hondakinak

Baliabide naturalak

Ipuinetako zientzialaria sTEAM

Kutsadura

Landaretza Ekosistemak

Nekazaritza

Maria Sibylla Merian naturalista, esploratzailea eta margolaria izan zen, eta arteak eta zientziak bateratzen jakin zuen marrazkien bitartez; izan ere, intsektuen eta landareen espezie berriak ezagutzera eman zituen.

Maria Sibylla Merian

Zer gertatuko litzateke, belarra erabat desagertuko balitz?

Maria oso behatzaile fina da, eta jakin-min handia du. Tximeletak maite ditu, eta beldar zatar eta iletsuetatik sortzen diren jakin nahi du; zeta-harretatik, adibidez. Hori jakiteko modu bakarra haiei behatzea da... Urte askoan, beldarrak aztertu eta marraztu ditu, baita kuskuak eta handik ateratzen diren tximeletak ere. Eraldaketa magikoa dirudi!

Eskaneatu, ipuina osorik entzuteko.

bakoitzaren amaieran, eskuratutako ezagutzak eta trebetasunak modu ludikoan berrikusteko ariketak proposatzen dira. STEAM atala ere barne hartzen du; atal horren bitartez, ikasleek zientziaren munduko protagonista nagusiak ezagutuko dituzte, beren bizitzak kontatzen dituzten poemak irakurriz eta entzunez.

ITZALAPROIEKTUAK UZTENDUTEN

1 CONSTRUYE PENTSATU Think

EZAGUTU DIZIPLINARTEKO PROIEKTUA

Elikagaiak aprobetxatu ala alferrik galtzen zaizkigu?

ONDO GORDE ETA ON EGIN!

Ba al dakizue elikagaiak hozkailuan ongi antolatuz gero hobeto kontserbatzen direla? Antolatu hozkailua!

Ausartuko zarete horma-irudi bat egiten, hozkailua nola antolatu behar den erakusteko?

3 EGIN

Elikagaiak hozkailuan ahaztean, hondatu egin daitezke eta ezin ditugu jan. Gertatu al zaizue inoiz halakorik?

Nola antolatuko duzue hozkailua?

2 PRESENTA DISEINATU

D esign

Taldeka, hausnartu eta idatzi bururatu zaizkizuen ideiak. Bilatu informazioa: zer elikagaik behar dute hotza (hozkailua edo izozkailua), eta zein gorde daitezke armairuan?

Aintzat hartu tenperaturaren eta elikagai motaren araberako baldintzak.

Horma-irudiko elikagaien irudiak egiteko, aldizkarietako ebakinak erabil ditzakezue, edo marrazkiak egin… Lagundu etxean erosketak antolatzen!

4 PRESENTA Stage

Egin behar bezala antolatutako hozkailu baten azalpen bat. Azaldu zer hartu behar den kontuan elikagaiak ondo kontserbatzeko eta alferrik ez galtzeko.

Maker

Egin hozkailua antolatzeko moduari buruzko horma-irudia.

Nahi izanez gero, hozkailu baten silueta marraztu dezakezue.

Non jarri behar da elikagai mota bakoitza?

Elikagaien antolaketari buruz ikasitakoa lantzeko, hartu eredutzat zuen etxean egin ohi diren erosketak, eta antolatu dena.

EGIAZTATU 5

T est

Zer ikasi duzue proiektua eginez?

Zertarako erabil dezakezue?

1. HIRUHILEKOA

Proposamen didaktikoak

Proposamen didaktikoa

Mundua Helburu proiektuaren barruko proposamen didaktikoa tresna ezin egokiagoa da, ikaskuntza-prozesua aberasteko. Horietan, ikaslearen liburuko orrialdeak erreproduzitzeaz gain, beste zenbait baliabide daude: aniztasuna lantzeko ariketa osagarriak, gako didaktikoak, soluzioak, baliabide digitalak, etab.

Nolakoak dira?

Unitatearen hasierako antolatzaile grafikoan, unitatean landuko diren oinarrizko ezagutzak aurkezten dira, modu bisualean.

4 Gure osasuna zaintzen dugu

UNITATEAREN ESKEMA

Osasuna eta gaixotasuna

Osasuna Gaixotasuna

Honen araberakoa da motak

Adina edo arrazoi genetikoa

Gure bizimodua

Gure ingurunea

Osasun publikoa

Gaixotasun infekziosoak Gaixotasun ezinfekziosoak

Agente infekziosoak ez diren kausak

Kutsakorrak eta ez kutsakorrak izan daitezke Ez dira pertsonen artean transmititzen

Agente infekziosoek eragindakoak

Diagnostikoa eta tratamendua

Tratamendua Diagnostikoa Prebentzioa

Pertsona baten gaixotasuna zein den jakiteko balio du.

Honen bidez

Seinaleak Sintomak

Sendagaien, kirurgiaren, atsedenaren eta abarren bidez egiten dira.

Gaixotasuna izateko arriskua murrizteko neurriak hartzea da.

ZER IKASIKO DUGU? BALIABIDEAK

Hasierako orrialdea Ikasketa-egoera: Zer deritzozu?, Datua eta Helburua aurrera GJH 3: Osasuna eta ongizatea

Osasuna eta gaixotasuna Osasuna Gaixotasuna Gure osasunean eragina duten faktoreak

Gaixotasun infekziosoak eta ez-infekziosoak Gaixotasun infekziosoak Gaixotasun ez-infekziosoak

Gaixotasunen diagnostikoa eta tratamendua Gaixotasun baten diagnostikoa Gaixotasun baten tratamendua

Gaixotasunen prebentzioa Nola saihets ditzakegu gaixotasunak?

Osasun-sistema Zer da osasun-sistema? Osasun publikoko beste bide batzuk

Gaur egungo pandemia COVID-19aren pandemia

Portfolioa Zer ikasi dut? Helburua aurrera Nola ikasi dut?

Fitxak: «TIK-TAK plana»

Fitxak: «Scratch erabiltzen ikasi»

Audioak: «Osasuna eta ingurumen-faktoreak»

Jarduera interaktiboak

Jarduera interaktiboak

Bideoak: «Diagnostiko-teknika bat: ekografia»

Animazioa: «Berehala kontatuko dizut: Magdalena Wars» Jarduera interaktiboak

Jarduera: «Lehen sorospenen ikastaroa»

Dokumentua «Galdetegia: Zenbat mugitzen zara?»

Animazioa: «Berehala kontatuko dizut: Rollito onaren benetako sekretua»

Bideoak: «Jarrera-ohiturak»

Jarduera interaktiboak

Jarduera interaktiboak

Jarduera interaktiboak

Unitatearen argazki-albuma

Jarduera interaktiboak

Game Room

Funtsezkoa

Errefortzu-fitxak (1. eta 2. mailak)

Luzatze-fitxa

Ebaluazio-proben sortzailea

Ebaluazioak: oinarrizkoa eta konpetentziena

Mikroskopioa STEAM protagonistak: Tu Youyou

Jarraian, ikaslearen liburuko unitate baten atalak eta epigrafeak zehazten dira, horietan lantzen diren oinarrizko ezagutzak zehaztuz eta proiektu digitaleko baliabideekin eta ikasgelako materialarekin lotuz. Baliabide digitalak, halaber, hainbat motatakoak dira, eta koloreen arabera adierazten dira.

Inguruaren Ezaguera

LEHEN HEZKUNTZA Munduahelburu

Inguruaren Ezaguera

LEHEN HEZKUNTZA Munduahelburu

Unitatearen hasierako orrialde bikoitza erreproduzitzen da; behean, ikaskuntza-egoera dago, baita ikasgelan aurkezteko zenbait proposamen ere. Gako pedagogikoak eta baliabide digitalak ere aurkezten dira.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Fitxak: «TIK-TAK plana» Fitxak: «Scratch erabiltzen ikasi»

4 Gure osasuna zaintzen dugu

Antza, Sarak ez du gaixo jarri nahi. Horregatik, karteltxo hau jarri du bere logelako atean:

Zer deritzozu?

Bururatzen al zaizu zerrendan

jartzeko beste neurriren bat?

Zure ustez, lortu al dezakegu inoiz ez gaixotzea edo minik ez hartzea? Erreparatu «Datua»-ri. Sarak hartu dituen neurriei esker, bere osasuna benetan hobetuko duela uste al duzu?

Unitate honetarako...

Helburua aurrera

Argudioak prestatu, eta eskutitz bat idatziko diogu Sarari, bere logelatik atera dadin konbentzitzeko.

Ikasketa-egoera

Hasierako egoera Sarak, neskato protagonistak, hartu duen erabakitik abiatu da. Bere gelan sartu da, eta neurri zorrotzak hartu ditu bere burua zaintzeko kosta ahala kosta. Egoera gehiegizkoa da, eta, hortik abiatuta, osasunaren kontzeptuari buruzko hausnarketa bultzatu nahi da, eta osasuna zaintzeko moduei buruzko ikaskuntza bultzatu. «Helburua aurrera» ataletik abiatzen da unitatea osatzen duten edukiak lotzen dituen haria.

EZ SARTU!

Eskuak egunean gutxienez 30 aldiz garbituko ditut.

Ez da mikroorganismo bakar bat ere geratuko!

• Ez dut kirolik egiteko eta parkean jolasteko asmorik. Hezurren bat hautsi nezake!

• Ez dut libururik irakurriko, ezta bideokontsola ukituko ere. Begiak gehiegi erabiltzeak begiko mina eragingo dit!

• Jateko eta dutxatzeko baino ez naiz logelatik aterako.

Bestela, gaixotasunen bat kutsatuko didazue! Ez naizenez sekula gaixotuko, ez dut zertan bihar anbulatoriora joan behar txertoa jartzera. Sinadura: Sara

Osasunaren Mundu Erakundearen arabera (OME), osasuntsu izatea ez da soilik gaixotasunik ez izatea, ongizate-egoera lortzea ere esan nahi du.

Jarraitu hariari!

Gaixotasun infekziosoak eta ez-infekziosoak

3

Eskura duzu «Mundua Operazioaren gakoak» anayaharitza.es helbidean.

Gakoak Hizkuntza-plana Hizkuntza trebetasunak: ahozko adierazpena Hasierako galderak aprobetxa daitezke osasunarekin eta gaixotasunarekin zerikusia duten egoerei buruzko eztabaidari ekiteko.

Ariketa osagarriak Ikaskuntza motibagarriagoa izateko Hasierako egoera azaltzea sarrerako testuaren eta argazki nagusiaren bidez. Irakurri tandean Sarak jarri duen oharrean agertzen diren neurriak eta eztabaidatu jakin-mina sortzen duten alderdiak azkar. Argazkiari begira, nola sentitzen da Sara? Zergatik sentitzen da horrela? Zer gertatu zaio bere gelan egoteko erabakia hartzeko?

1

Osasuna eta gaixotasuna Zer esan nahi du osasuna izateak?

2

Zer motatako gaixotasunek eragiten digute?

Gaixotasunen diagnostikoa eta tratamendua 3

4

Gaixotasunen prebentzioa Zer egin dezakegu ez gaixotzeko?

Osasunsistema Nola funtzionatzen du osasun-sistemak?

6 Nola egiten diegu aurre gaixotasunei?

5 Gaur egungo pandemia

Eztabaidatu «Zer deritzozu?» ataleko lehen galdera. Ikasleei eska dakieke imajina dezatela Sarak hartu duen erabaki bera hartu dutela, eta har litzaketen neurriekin ohar propioa sortzeko. Aurkeztu «Datua» ataleko edukia eta eztabaidatu ikasgelan «Zer deritzozu?» ataleko gainerako galderak. Bat-bateko zerrenda bat edo horma-irudi bat (fisikoa edo digitala) egitea proposa dakieke, beren ongizatearekin lotzen dituzten elementuak bilduz. Adibidez, «lagunekin jolastea», «minik ez izatea», «nire familiarekin ondo eramatea», «nire txakurra laztantzea»...

GJH Datua Hasierako irudia Helburua aurrera Jarraitu hariari!

Zer deritzozu?

Baliabideak

Baliabide digitalak

3. helburua. Osasuna eta ongizatea: Bizitza osasuntsua bermatzea eta adin guztietako jendearentzako ongizatea sustatzea.

Jarduera: «Lehen sorospenen ikastaroa»

Jarduera interaktiboak

Hartu kontuan

Irudian, Sara oso kezkatuta ageri da, eta «geldi hor!» keinu bat egiten du, bere gelan jarri duen oharrarekin batera, hemendik aurrera jarraitu nahi dituen neurriak zehaztuz. Irudiak egoera ikusten eta Sara protagonistarekin enpatizatzen laguntzen die ikasleei.

4

egin dezakegu ez gaixotzeko?

Gaixotasun batzuk gure organismoaren akats naturalek eragiten dituzte, eta, beraz, ezin dira prebenitu. Horrek esan nahi du batzuetan gure osasunaren kontrola ez dagoela gure esku.

Nire lanbidea: erizaina

Kaixo. Aimar dut izena, eta erizaina naiz. Osasun-zentro anbulatorio batean egiten dut lan. Honako zeregin hauek egiten ditut, batez ere: zauriak tratatzen ditut, eta puntuak ematen ditut; injekzioak eta txertoak jartzen ditut; odol-laginak hartzen ditut, analisiak egiteko; gaixoaren historia klinikorako datuak hartzen ditut; etab. Izugarri gustatzen zait nire lana, baina, gehien-gehien, txertoak jartzea. Oso pozik jartzen naiz pentsatzean zenbat gaixotasun prebenitzen diren txertoei esker.

Gaur hiru pazienteri txertoa jarri behar diet. Lagunduko al didazu aukeratzen zer txerto jarri behar diodan bakoitzari? Informazioa bilatu dezakezu edo «Txertoen garrantzia» baliabidea kontsultatu, anayaharitza.es webgunean. a) Lehenengo pazientea. 15 hilabeteko haurra. Haurrak txertatzeko egutegian jartzen duen txertoa dagokio. Bizitzaren lehenbiziko urteetan jarritako txertoek, zenbait dosi jarri eta gero, betirako babesten gaituzte. b) Bigarren pazientea. 65 urteko heldua. Udazken oro gaixotasun baten aurka egiten den txertaketa-kanpainagatik etorri da. Txerto hori urtebetez baino ez da eraginkorra; horregatik egiten da, hain zuzen, kanpaina bera urtetik urtera. c) Hirugarren pazientea. 30 urteko heldua. Indiara doa, eta hemen ez ditugun gaixotasunak dituzte han. Pazienteari jarri izan zaio txertoa lehenago ere.

Proposatutako galderak Sararen oharrean agertzen diren neurrietatik abiatzen dira, eta hausnarketa gidatzen dute, ikasleek beren osasun-kontzeptua zalantzan jar dezaten eta gaixotasunak saihestezinak direla jabetu daitezen.

Datuak OMEk erabiltzen duen osasunaren definizioa ematen du, argi utziz osasuna ez dela eritasunik ez izatearen sinonimo, baizik eta ongizate fisiko, mental, emozional eta soziala lortzea.

«Helburua aurrera» atala aurkezten da. Kasu honetan, proposamena da argumentazio erraz bat prestatzea gutun gisa, Sarari iritzia alda dezan konbentzitzeko.

Nola funtzionatzen du osasun-sistemak?

Profesional espezializatuek gaixotasunei aurre egiten laguntzen digute instalazio berezietan.

Zer da osasun-sistema?

Barizela

Pazientea Txertoak Arrazoitu zergatik ondorioztatu duzun hori

15 hilabeteko haurra 65 urteko heldua 30 urteko heldua

Soluzioak Nire lanbidea: erizaina

Pazientea Txertoak Arrazoitu zergatik ondorioztatu duzun hori

15 hilabeteko haurra. Barizela/amorrua. Haurtzaroan ematen diren txertoak, gaixotasun jakin batzuetatik denbora luzean babesteko. 65 urteko heldua. Gripea. Urtero ematen den txertoa, bereziki helduei eta hirugarren adinekoei.

30 urteko heldua. Sukar horia. Sukar horia Espainian ez dagoen gaixotasuna da, baina bai turistaren helmugan.

1 – A irudia: Anbulatorioa.

– B irudia: Ospitalea.

a) Harrera-lekua: 1.

b) Erizaindegia-gela: 2 B irudian.

c) Ebakuntza-gela: 5 B irudian.

Sukar horia Amorrua Gripea

Gogoan hartu!

Txertoak eta ohitura onak lagungarriak zango zaizkigu gure ongizateari denbora askoan eusteko.

Osasun-sistema herrialde batek bertako biztanleen gaixotasunak prebenitzeko, diagnostikatzeko eta tratatzeko dituen pertsonen eta baliabide materialen multzoa da. Espainian, munduan gehien balioesten den osasunsistemetako bat dugu, bai haren kalitateagatik, bai biztanle guzti-guztiok baldintza berdinetan erabil dezakegulako. Gure osasun-sistema bitan banatuta dago: Lehen mailako arreta. Osasun-zentroetan (edo anbulatorioetan) eskaintzen da; alegia, biztanleok zerbitzuetara jotzeko ditugun lehenbiziko lekuetan. Lehen mailako arretan jarduten duten langileek, oro har, gaixotasunen prebentzioan eta gaixotasun arrunten tratamenduan dihardute. Esaterako, osasun-zentroetara joaten gara, besteak beste, pediatriako azterketak egitera, sendaketaren bat egitera eta txerto bat jartzera. Arreta espezializatua. Gure osasun-arazoa lehen mailako arretan ezin bada konpondu, ospitalera bidaltzen gaituzte, ospitalean gaixotasunak diagnostikatzeko baliabide material gehiago eta gaixotasun horiek tratatzeko profesional espezializatuak daudelako. Esaterako, ebakuntza kirurgikoa behar dugunean, batzuetan, zenbait egunez egon behar dugu ospitalean. Bestelako osasun publikoko baliabideak Osasun-sistemaz gain, ia herrialde guztietan badira bestelako osasun publikoko baliabideak, biztanleen ongizatea bermatzeko, hala nola edateko urarenketarako sistemak, zabor-bilketa eta -tratamendua, elikagai seguruen ekoizpena eta kontserbazioa.

d) Pazienteen gela: 6 B irudian.

e) Azterketa medikoa egiteko gela: 4 B irudian.

f) Larrialdiak: 2 B irudian.

Unitatearen egituraren atalak aurkezten dira. Osasunaren eta gaixotasunaren kontzeptuetatik abiatuta, pertsonen osasuna zaintzeko erabiltzen ditugun estrategiak aztertzen dira. Unitatea amaitzeko, COVID-19aren pandemia sakon aztertzen da, ezinbestekoa baita egungo errealitatea ulertzeko.

Adierazi beheko irudietatik zein den ospitalea, eta zein anbulatorioa. Ondoren, lotu azpiko hitz hauek irudietan dagokien zenbakiekin, eta idazti zure koadernoan: a)

U4

Gakoak informazio gehiago, hemen: anayaharitza.es Ikaskuntza ludikoa Eskumen-jarduera «detektibe-joko» gisa planteatzen da.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Aurkezpena: «Osasun publikoko beste bide batzuk» Jarduera interaktiboak

Hartu kontuan Epigrafe hau aukera bikaina da haurrei erakusteko zein onura dituzten osasun-sistema publiko eta unibertsalek, bai norbanakoak (etengabeko arreta medikoa eta oso tratamendu garestiak), bai kolektiboak (sistema solidarioak eta birbanaketakoak). Osasun-sistemak, Espainian duguna bezalakoak, oso garestiak dira. Ikasleei gogoeta egin dakieke nola finantzatzen diren jakiteko: herritar guztiek zergen bidez ematen duten diruaren bidez.

Gogoan hartu!

Osasun-sistemak geure kasa erabili ezin ditugun baliabideak ditu, eta haiek erabiliz laguntzen digu. Esaterako, txertoak.

Ariketa osagarriak Jakin-mina pizteko Osasun-arloko pertsona bat gonbidatzea ikasgela ikustera eta haurrei beren lanaz hitz egitera. Osasun-langile ahaideak dituzten haurrak gonbidatzea gainerakoei beren lana zertan datzan azal diezaieten. Osasun-sisteman albaitariek duten zeregina ikertzea: higienearen kontrolarekin, elikagaien segurtasunarekin eta zoonosiaren (beste animalia batzuetatik gizakiei transmititutako gaixotasunak) prebentzioarekin eta kontrolarekin lotutako lanak.

Ikaslearen liburuko orrialdeen erreprodukzioekin batera, material manipulatiboak eta digitalak adierazten dira, ariketa manipulatiboak proposatzen dira, baita gako pedagogikoak aplikatzeko jarraibideak ere, Kontuan hartu delakoaren barruan. Halaber, unitateko ikaskuntza-egoerarekin egiten da lotura.

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura «Gogoan hartu!» atalaren edukiak hasierako egoeran planteatutako elementuetako bat berreskuratzen du, txertoak, osasun-sistemak modu autonomoan erabili ezin ditugun tresnak eskuratzeko aukera ematen digula azpimarratzeko.

Inguruaren Ezaguera: Gizarte Zientziak

· Ikastetxea · Herria eta hiria

· Paisaia eta ura · Urtaroak Ikusi-makusi jolasa

JOLASAREN HELBURUA

· Egunez eta gauek

Jolasak historiaren ezaugarriak irakastea du helburu, aro historiko bakoitzeko gertaerarik nabarmenenak identifikatuz eta jolas-testuinguru batean aurkeztuz. Taldeka jolasteko pentsatuta dagoenez, lagungarria da talde-lanerako estrategiak erabiltzeko, arauak errespetatzeko eta emozioak erregulatzeko.

Jolasa: Pentsatu, marraztu eta ekin

Horma-irudiak:

· Espainiako mapa fisikoa

· Espainiako mapa politikoa

· Europako mapa fisikoa

· Europako mapa politikoa

· Munduko mapa fisikoa

· Munduko mapa politikoa

Jolasa:

Historiako Aroak

Alde gogorra Alde biguna HORMA-IRUDIA ETA TXARTELAK NOLA PRESTATU

2. Zerrenda itsasgarriek bi aurpegi dituzte; alderik gogorrena taulan jarriko dugu, eta bestea, berriz, txartelean.

Prestatu taula eta txartelak, horman jolastu ahal izateko; zerrenda itsasgarriak dira behar, aurrerago azalduko

1. 6. Talde bakoitzak bi txartel soilik erantzungo ditu txanda bakoitzeko, nahiz eta biak asmatu. Oker erantzunez gero, txartela hurrengo taldeari emango zaio, erantzuna asma dezan. asmatu dituen taldeak ira-

Jolasteko horma erabiliko dugunez, taula eta txartelak zertxobait egokitzea komeni da, gainazal bertikal batean jolastu ahal izan dezagun. Ikasleek ere lagundu dezakete prestatzen. Horma-irudia nola prestatu

1. Horma-irudiko aro bakoitzaren azpian, markatutako guneak zehaztuko ditugu. Bertan itsatsiko ditugu zerrenda itsasgarriak.

3. Kendu babesgarria eta itsatsi horma-irudian zehaztutako guneetan. Egin gauza bera gune guztietan. Txartelak nola prestatu

Horma-irudiak:

· Espainiako mapa fisikoa

· Espainiako mapa politikoa

· Europako mapa fisikoa

· Europako mapa politikoa

· Munduko mapa fisikoa

· Munduko mapa politikoa

HISTORIAURREAESPAINIAN Paleolitoa

Lehengizakiaktaldetxikietan -etaren,etxoletanedohaitzuloetan;larruz landare-zuntzez egindako jan-tziakerabiltzenzituzten,etaehizatuz, ziakarrantzaeginezetafruituaknahizha20-30bilduzlortzenzituztenjanariak. zituzten,ahaidekotaldetxikiakosatzen izenekoak.

Horma-irudiak:

· Espainiako mapa fisikoa

· Espainiako mapa politikoa

· Europako mapa fisikoa

· Europako mapa politikoa

· Munduko mapa fisikoa

· Munduko mapa politikoa

kronologia Lurraldea eta kronologia Paleolitoa

Horma-irudiak:

· Espainiako mapa fisikoa

· Espainiako mapa politikoa

· Europako mapa fisikoa

· Europako mapa politikoa

· Munduko mapa fisikoa

· Munduko mapa politikoa

EDADCONTEMPORÁNEAAcontecimientosENESPAÑA(s. históricos evoluciónpolítica

Reinado (1788-1808). En Godoy, Carlos -

Lurraldeaetakronologia

ATLANTIKOA Konstantinopla

EkialdekoMendebaldekoErromatarInperioa germaniarrakErromatarInperioa

Herrigermaniarreninbasioak

Bisigodoak

Época de guerra borrokak eta

que ejércitofrancés NapoPortugalatravesaraEspañaparaconquistar (Tratado Fontainebleau). A españoles,paso,ocuparondistintoslugares provocandounasublevación popular(Motín Aranjuez).Comoconsecuencia, destituGodoy dejó poder Fernando Napoleón convocó queambosreyesenFrancia,consiguiendo cediesen trono EspañadicacionesdeBayona) hermano JoséBonaparte.

ET03514701_07a_cc_ss_6_aula_tarj_ec1_cas.indd

Alfontso XIII.aren erregealdia (1902-1931) Alfontso

Historiaurreko eta Antzinaroko horma-irudiak eta txartelak

Aro Modernoa eta Erdi Aroa horma-irudiak eta txartelak

Aro garaikidea (xix. mendean eta xx.-xxi. mendeak) horma-irudiak eta txartelak

Inguruaren Ezaguera: Naturaren Zientziak

Hondakinak bereizteko edukiontziak

Mikroskopio digitala eta mikroskopiako eskuliburua

Eskeleto trokelatua

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

txartel-bilduma Giza gorputzari buruzko aplikazioa

STEAM protagonistak STEAM protagonistak

STEAM protagonistak

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Zientzialarien karta sorta

Zientzialariei buruzko bideoak

Zientzialariei buruzko bideoak

Zientzialarien karta sorta

Emakumezko zientzialariei buruzko ipuinen irudiak

Elkarrizketa emakumezko zientzialari bati

Mikroskopio digitala eta mikroskopiako eskuliburua

Mikroskopio digitala eta mikroskopiako eskuliburua

STEAM protagonistak

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

STEAM protagonistak

Makina elektrikoak muntatzeko kita

Emakumezko zientzialariei buruzko ipuinen irudiak

Elkarrizketa emakumezko zientzialari bati

Zientzialarien txartelak

Elkarrizketa emakumezko zientzialari bati

Emakumezko zientzialariei buruzko hormairudiak

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

STEAM protagonistak

Zientzialarien txartelak

Elkarrizketa emakumezko zientzialari bati

Juegos de escape

Emakumezko zientzialariei buruzko horma-irudiak

Gehiago jakin nahi?

Zer eskaintzen dizu?

Ikasgelako material-kaxan

STEAM Protagonistak

Konpetentzien araberako ikuspegia

Diziplinarteko tasuna

STEAM Protagonsitak diziplinarteko proiektu bat da, zientzia, teknologia, ingeniaritza, matematika eta artea modu praktikoan eta ludikoan konbinatzen dituena. Ikuspegi irekia duen proposamena, akatsaren beldurraren aurrean jakin-mina sustatzeko diseinatua. Artea eta sormena integratzen ditu, ipuinen, olerkien,

Eginez ikasi

Hezkuntza emozionala

Gamifikazioa

Irakatsi pentsatzen

Zer eskaintzen dizu?

Ada Lovelace

Valentina Tereshkova

Tu Youyou

Marie Curie

Alexander Fleming

Hedy Lamarr

Félix Rodríguez de la Fuente

Albert Einstein

www.anayaharitza.es webgunean

Ikasleek berariazko baliabideak dituzte, proiektua osatzen duten zientzialari bakoitzarentzat. Horien bidez, baita gamifikazio-, ikerketa- eta abarreko proposamenen bitartez ere, zientziaren eta teknologiaren historiako pertsona garrantzitsu batzuk ezagutuko dituzte. Pertsonaiak horiek inspirazio-iturri izango dira ikasleentzat, ekarpen zientifikoarengatik zein gizatasunarengatik, balioengatik eta lankidetzen aritzeko gaitasunarengatik.

Irakasleek maila bakoitzeko proposamen didaktiko espezifikoa dute, STEAM proiektua garatzeko. Proposamen didaktiko horietan honako hauek sartzen dira:

• STEAM protagonista bakoitzaren datu biografikoak eta ondarea laburbiltzen dituen fitxa.

• Ikasleentzat diseinatutako materialaren deskribapena, bai ikasgelako materialkutxarena, bai www.anayaharitza.es webgune digitalarena ere.

• Kartekin, ipuinekin, olerkiekin, elkarrizketekin, erronkekin, bideoekin... jolasteko eta ikasteko iradokizunak, maila bakoitzean.

Eurek azalduko dizute nor diren!

Ikertzeko eta STEAM proiektuko zientzialariak aurkituz gozatzeko, maila bakoitzean ikasleentzako berariazko baliabide digitalak diseinatu dira, hala nola olerkiak, audioak, ipuinak, escape-jolasak edo espres galdetegiak.

Irakasleek ikasturte bakoitzeko STEAM protagonistentzat diseinatutako baliabideak dituzte: bideoak, elkarrizketa interaktiboak, bideo-animazioak eta proiektu bakoitzaren edukiarekin lan egiteko material inprimagarriak.

emakume irakaslea, Nobel jaso zituen lehen emakumea, etab. Nola nuen? zientifiko zorrotzarekin, eskuzabaltasunez kemen

lehen

handiz! Ikasteko, egiteko zoritxarren aurrean etsitzeko gaitasun handia

izan Dagozkion kartak, honako hauek irudikatuz:

Erradioaerabiltzenpolonioa diren Petxblendamineralak:

Erradioaktibitatea ohartarazteko seinalea.

Curiek zituen erradioaktiboen edukiontziak, erradioa polonioa.

Fisika egiaztatzen dituzten dominak.

baitzen Bidaiaespazioanibiltzen. zaila zen, bainabikainjokatuzuen. Berrogeitazortzibiraeginzituen EtaLurrareninguruan,banan-banan! hartu zuen atsedena IzarreiplaneteietaIlargiaribegiraetzanda. adi behatzeko ekarriteleskopiobataurkituzgero, gertu-gertugogoraValentina,edukizitueneta.

JANE

LEONARDO DA VINCI Nire Leonardo Da Vinci. Vincin jaio nintzen, Florentzian (Italian), 1452. urtean. Gogokoen nuena STEAM diziplina ia guztiak ziren, natur zientziak eta artea barne, eta teknologia eta ingeniaritzaren arloan nabarmendu nintzen. Makina asko asmatu nituen; batzuk eraiki ere nituen, beste batzuk nire koadernoetan marraztuta daude, makina hegalaria bezala. Anatomiaren me

muskuluei tendoiei buruz egin nituen ikerketak. Eta edo Vitrubioren Gizona-ren kategoriako artelanak margotu nituen. Nire asmakizunen honakoa pertsonen bizitza hobetu makinen aurrekoak izan zirela, adibidez, guraizeak, inprenta, helikopteroa... Nola nuen? jakinmin amaigabeari eta nire talentu, sentsibilitate irudimenari esker, oso polimata berezia bihurtu nautenak, ia naturaz gaindikoa. Dagozkion kartak, honako hauek irudikatuz:

dikuntzaren arloan aurkikuntza handiak nituen, horren froga dira

Asmatutako batzuk. Txinpantzeak.

Lisa. Ikertzeko prismatikoak.

zientifikoko batzuk. Landa-koadernoa.

irudikapena. eredua jarraitu duten profesionalak.

523 misioa MALARIA ABENTURASENDATZEKOBAT

Ikasturteko eduki guztiak barne hartzen dituen proiektu digitala, eta edozein plataforma eta gailutara egokitzen dena.

Moldakorra

Hainbat ikuspegi eta premiatara egokitzeko

modukoa: paperezko liburuaren osagarri gisa erabiltzen dutenentzat eta ikasgela guztiz digitaletarako.

Trazagarria

Ikuskatu egin ahal izango duzu ikasleek ariketak nola egiten dituzten eta zer emaitza lortzen duten.

Nolakoa da Edudynamic?

Intuitiboa. Zuk eta ikasleek erraz erabiltzeko modukoa.

Deskargagarria. Aukera ematen du Interneteko konexiorik gabe lan egiteko eta gailu batean baino gehiagotan deskargatzeko.

Gailu anitzekoa. Edozein gailu motatan (ordenagailuan, tabletan, smartphonean…) egokitzen eta ikusten da, pantailaren edozein tamaina eta bereizmenetan.

Sinkronizagarria. Erabiltzaileak egiten dituen aldaketak berez sinkronizatzen dira, lan egiteko erabilitako edozein gailu konektatzean.

Unibertsala. Bateragarria da ikastetxeetan gehien erabiltzen diren sistema eragileekin, ikas-kuntzako inguru birtualekin (IIB) eta hezkuntza- plataformekin (LMS).

Interaktiboa

Askotariko baliabideak ditu; adibidez, bideoak, animazioak, gamifikazioa, autoebaluaziorako ariketak, zuzentzeko moduko ariketa interaktiboak…

Paperezko liburuaren erreprodukzioa baino askoz ere gehiago da.

Inklusiboa

Inguruak ikaskuntza pertsonalizatzea errazten du, atazak ikasleen premietara egokituz.

Konpetentzietan oinarritua

Pedagogia-balio handiko multimediaelementuak, konpetentzia digitalak errazago eskuratzeko.

Eta ikasleentzat?

1.eta 2. mailetan, liburu aktibo bat, ikaslearen liburuaren bertsio digitalizatua duena eta maila bakoitzeko eduki guztien multimedia erreprodukziorako eta erreprodukzio interaktiborako baliabideak dituena: gamifikazioa, audioak, bideoak...

Ikasgelan eta nork bere kabuz etxean lan egiteko, liburu inprimatuaren osagarri digital moduan erabil daiteke liburu aktiboa, edo era autonomoan ikasteko tresna moduan.

3.mailatik 6. mailara bitarte, formatua propio diseinatu da hezkuntza- ingurune digitalerako. Ahalmen teknologiko guztia baliatzen du eta edozein gailurekin bateragarria da. Ikasliburuko eduki teoriko eta praktiko guztien edizio espezifikoak egin dira, bertsio interaktibo eta dinamikoa lortzeko. Hartan, maila bakoitzeko curriculumeko edukia ez ezik, askotariko baliabide multimediak ere badaude, eta bideoak, gamifikazioa...

Zer eskaintzen dizu?

Baliabideak

Metodologia aktiboak (teknikak eta estrategiak). Baliabideak honetarako:

• Ikasteko eta trebatzeko: bideoak, aurkezpenak, gamerooma...

• Barneratzeko: laburpenak, eskemak...

• Trebatzeko: ariketak, tailerrak...

• Ebaluatzeko: trazatu daitezkeen proba interaktiboak eta aplikazio gomendatuak.

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

• Funtsezkoena.

• Aniztasunaren trataera: Indartzeko, sakontzeko eta hainbat mailatako fitxak.

Ebaluazioa

• Ebaluazio-probak eta ariketak sortzeko tresna.

• Oinarrizko ebaluazioa.

• Ebaluazio aurreratua.

• Konpetentzien ebaluazioa.

• Amaierako ebaluazioa.

• Ebaluazio-tresnak, autoebaluazio-tresnak eta ebaluazioa batera egiteko tresnak.

• Irakasleen jarduna ebaluatzeko tresnak.

• GYM konpetentziak. Taulak eta soluzioak.

Programazioa, Proposamen didaktikoa eta proiektuaren dokumentazioa

• Mundua Helbururen gakoak.

• Proposamen didaktikoa.

• Programazioak Word eta PDF formatuetan.

Proiektu digitala

Baliabideak

Inklusioa eta

aniztasuna

kontuan

hartzea

Proiektu digitala

Ebaluazioa

Programazioa, Proposamen

didaktikoa eta

proiektuaren

dokumentazioa

Baliabideak

Inklusioa eta aniztasuna

kontuan

hartzea

Ebaluazioa

Programazioa, Proposamen

didaktikoa eta proiektuaren

dokumentazioa

Proiektuaren gakoekin lotutako baliabideak

Baliabide digitalak, unitateen eta hezkuntza-helburuen arabera sailkatuta

Funtsekoena

IDU jarraibideak

Aniztasuna kontuan hartzeko fitxak

Aurretiaz diseinatutako ebaluazio-probak

Mundua helburu proiektuaren gakoak

Proposamen didaktikoa

Programazioak. Word- eta pdf-bertsioak

Baliabideak

Proiektuaren gakoekin lotutako baliabideak

Ikasleek Mundua helburu proiektuaren gakoak eta metodologia aktiboak praktikatzeko behar duten informazio guztia.

• Hizkuntza-planaren eta IKT-IET planaren infografiak.

JENDAURREAN HITZ EGIN

1 2 3

Hitz egin lehenbaino Hitz egitean Amaitzeko 1

Pentsatu eta buruzaukeratuzergairi duzun.hitzegingo

Hitzegitenhasi orduko,agurtu ikusleak. emanAmaitzenduzunean, eskerraketa agurtu.

PLANA IKTIET

IKT-GAILUAK ERABILTZEN DITUGU

Zer dira IKTak?

IKT-gailuek edo -makinek pieza asko dituzte, energia elektrikoa edo elektrizitatea erabiltzen dute funtzionatzeko, eta beste pertsona batzuekin komunikatzeko eta zenbait lan egiteko balio dute, hala nola idazteko, marrazteko, jolasteko…

Mahai gaineko ordenagailua, ordenagailu eramangarria eta gailu mugikorrak (tableta eta telefono mugikorra) dira.

Nolakoa da ordenagailu bat?

Honelakoa da mahai gaineko ordenagailua:

Pantaila PUZ pizteko botoia PUZen

CPU

Pizteko botoia

Teklatua

Sagua

Honelakoa da ordenagailu eramangarria:

Ni txikiagoa naiz, errazago mugitzeko.

Sare elektrikora konektatu gabe ibil naiteke aldi batez.

Pantaila Ukipen-sagua

Teklatua

marrazkia orri batean eta ikasi buruz. 2

3 Idatziedoegin

Eginsaioakozen.

Eskatulaguntza etxekoren bati. Ezahaztu ikusleei begiratzeaetazure keinuak zaintzea. eginIspiluarenaurrean ditzakezusaioak.

IKASI ERABILTZEN SCRATCHJr

ZER DA SCRATCH?

Izen-abizenak:

Scratch programazio-hizkuntza bat da, eta onlineko komunitate bat; haren bidez, ikus-entzunezko edukiak sor eta parteka dai- tezke, hala nola bideojokoak, marrazki bizi- dunak, etab.

Scratchen onlineko bertsioa helbide elek- troniko honetan eskuratu daiteke : https:// scratch.mit.edu/

Scratchen programazio-ingurunea irudie- tan oinarritzen da: programaren aginduak puzzle-piezen antzeko blokeak dira,eta ahokatu egin behar dira programazio-segi- da eta programa osatzeko (puzzle osoa izan- go litzateke).

Kontsultatu IKT-IET plana anayaeducacion. es webgunean, eta gogoratu nolakoak di- ren informazioa erabiltzeko makinak, Scratch erabiltzeko balia ditzakezunak.

¡ ALTO!

Maskota eta logotipoa.

1. FITXA

Scratchen lan-ingurunea.

Zure adina kontuan hartuz, ez duzu erregistratu behar onlineko tresna digitaletan, zure konfiantzako pertsona nagusi batek ikuskatu ezean, hala nola irakasleren edo familiako kideren batek.

1 Erantzun. – Zer da Scratch?

– Zein da Scratchen helbide elektronikoa?

– Ikertu eta adierazi ea Scratch Interneteko konexiorik gabe erabil daitekeen.

– Non aurkitu duzu aurreko galderari erantzuteko informazioa? Zure ustez, informazio fidagarria da?

1. FITXA

Baliabide digitalak, unitateen eta hezkuntza-helburuen

arabera sailkatuta

Ikasteko eta praktikatzeko

• Laburpenak

• Eskemak

• Ariketa interaktiboak

Zelulak eta antolamendumailak

Ikasteko

• Bideoak

• Aurkezpenak iPad

Jarri itsasgarria eremu honetan

Jarri itsasgarria eremu honetan

Bizi-funtzioak

Jarri itsasgarria eremu honetan

Horrelako zelula prokariotoak nukleorik ez dutelako bereizten dira.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Funtzio bera duten zelulak elkartu egiten direnean, horrelako ehunak sortzen dituzte.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Energia izateko eta hazteko, elikatu egiten gara.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Funtzio horri esker, izaki bizidunek ondorengoak sor ditzakete.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Zelula eukariotoek organulu asko izaten dituzte, eta garrantzitsuena da haien material genetikoa nukleo baten barruan dagoela.

Moneroen erresumako organismoak zelulabakarrak, prokariotoak eta gehienak mikroskopikoak dira.

Protozooak protoktisten erresumako izaki bizidun zelulabakarrak dira, eta mugitzeko erabiltzen dutenaren arabera bereizten dira.

Bost erreinuak

Jarri itsasgarria eremu honetan

Erlazio-funtzioa martxan jartzen da aldaketa bat hautematean erreakzionatzen dugunean.

Jarri itsasgarria eremu honetan Ornodun hau zertxobait desberdina da: ile gutxi duen primate bat da, tente ibiltzen dena eta erpuru aurkagarriak dituena.

Jarri itsasgarria eremu horretan, eta itsatsi gainean beste orriaren ezkerreko ertza

Jarri itsasgarria eremu honetan

Batzuetan nahastu egiten gara eta landareak direla pentsatzen dugu, baina protoktistak dira!

Jarri itsasgarria eremu honetan

Landareen erresumatik, talde honek ez du hodi eroalerik. Horregatik behar dute hezetasun handia.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Animalien erreinua oso konplexua da, baina talde handi bat egin da bizkarrezurrik ez duten guztiekin, hau bezala.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Udazkenarekin lotzen ditugun izaki bizidun heterotrofoak, zelulabakarrak edo zelulanitzak izan daitezkeenak.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Landare batzuek, hala nola hauek, ez dute lorerik edo hazirik sortzen.

Jarri itsasgarria eremu honetan

Animalia ornodunek, argazkikoak bezala, bizkarrezurra duen barne-eskeleto bat dute.

Jolasteko

• Ariketa ludikoak

• Hiruhilekoko berrikuspen

ludikoak

• Game room: Ultimate travellers. Baliabide ludikoak ere badaude ikasgelako materialean, jolasten jarraitu nahi izanez gero.

Ebaluatzeko

Trazagarriak diren ariketak eta proba interaktiboak, irakasleak ikasleen bilakaeraren jarraipena egin dezan. Gomendatutako aplikazioak, proiektuaren IKT-IET planaren osagarri direnak.

eta aniztasuna kontuan hartzea

Funtsekoena

Adina edo arrazoi genetikoak

Gure bizimodua

Ongizate fisiko, mental eta sozialaren egoera osoa. Pertsona baten gaixotasunaren berri izateko balio du, zeinuak eta sintomak aztertuz.

Gure ingurunea

Osasun publikoa

Organismoaren edo haren zatiren baten funtzionamendua aldatzea, barneko edo kanpoko arrazoiren batengatik.

Tratamenduak sendagaien, kirurgiaren, atsedenaren eta abarren bidez egiten dira.

Sendagai mota batzuk

Zeinuak azterketa medikoan edo proba diagnostikoen bidez behatzen den gaixotasunaren seinaleak dira.

Sintomak pazienteak sentitzen duen ondoeza eta aldaketak dira.

Antibiotikoek bakterioek eragindako gaixotasunak tratatzen dituzte.

Antiinflamatorioek hantura murrizten dute.

Badira bi mota

Gaixotasuna izateko arriskua murrizteko neurriak hartzea da prebentzioa.

izan daitezke.

Agente infekziosoek eragindakoak, gorputzean sartu eta funtzionamendua aldatzen duten izaki bizidun oso txikiak direnak.

Agente infekziosoak honako hauek

Birusak

Traumatismoak Alergiak Arnas gaixotasunak

Minbizia

Agente infekziosoak ez diren kausek eragindakoak. Ez dira pertsonen artean transmititzen.

Ez ahaztu azterketa medikoak, eta jarraitu txertaketa-egutegiari.

Zure osasuna zaintzeko aholkuak

Garbitu hortzak otordu bakoitzaren ondoren.

Garbitu eskuak behar bezala eta maiz.

Analgesikoek mina murriztu eta sukarra gutxitzen dute. Gaixotasun infekziosoak Bakterioak

Protozooak

Elikaduragaixotasunak Gaixotasun kardiobaskularrak

Intoxikazioak

Sortzetiko gaixotasunak

Gure aldarteari eragiten dioten gaixotasunak.

Onddoak higieneIzangorputzegokia.

Erabili elikagaiak modu higienikoan.

Zaindu zure ongizate emozionala.

Jan modu osasuntsuan.

Egin ariketa egunero, eta saihestu sedentarismoa. zureDesinfektatu zauriak.

Saihestu zure osasuna arriskuan jartzen duten jokabideak.

Atseden hartu eta lo egin.

Funtsezkoena: oinarrizko ezagutzak laburbiltzen dituzten fitxak, eskemak eta marrazkiak erabiliz.

IDU jarraibideak

Mundua helburu proiektuaren elementuak Irakaskuntzako Diseinu Unibertsala (IDU) delakoaren jarraibideak kontuan hartuz diseinatu dira.

IDU jarraibideak Mundua helburu proiektuan

Mundua helburu proiektuko elementu ezberdinak Irakaskuntzako Diseinu Unibertsala (IDU) kontuan hartuz garatu dira. Honako taula honetan, IDU printzipioen edo arauen eta proiektuko elementuen arteko harremana jasotzen da:

MUNDUA HELBURU

Ikaskuntza-egoera

GJH

Irudia eta testuingurua

Nola ikusten duzu?

Datua

Helburua aurrera

Proiektuan aplikatutako IDU jarraibideak INPRIMATUTAKO MATERIALA INGURU DIGITALA

• GJHekin (xxi. mendeko erronkekin) eta ikasleen eguneroko bizitzarekin duen harreman zuzenak benetakotasuna, balioa eta garrantzia optimizatzen ditu (7.2).

• Testuaren ordezko irudikapenak ikaskuntzaegoeraren testuinguruarekiko ulermena eta lotura pertsonala errazten du. (2.5).

• Galderek ikaskuntza-egoera ikasleen esperientzien eta aurretiazko ezagutzekin lotzen dute. (3.1).

• Informazio objektiboa eta berresgarria ematen du abian dagoen helburuari buruz (8.1).

• Gogoeta kolektiboa sustatzen du, pentsamendu-estrategia baliagarri baten bidez, eguneroko arazoei aurre egiteko (9.2).

• Autonomia sustatu, eta amaierako produktu bat proposatzen du, ikastetxeko testuinguruari eta ikasleen hautaketari irekia, (7.1) eskakizun-mailak aldatuz (8.2).

• Oinarrizko ikaskuntzak orokortzea eta transferitzea errazten du (3.4).

• Erkidegoa eta lankidetza sustatzen ditu, amaierako produktua taldean egiteko eta zabaltzeko (8.3).

• Modu ordenatuan gidatzen du abian dagoen helburua (6.1), prozesua egokituz eta ikusaraziz (6.2), antolatzaile grafiko baten laguntzaz (6.3).

GJHei buruzko informazio eguneratua lortzeko sarbidea ematen die ikasleei eta irakasleei, komunikazio-metodo asko erabiliz. (5.1).

• Zer dakit? Ariketa interaktibo trazagarriak proposatzen ditu unitatea irekitzean aurretiazko ideiak detektatzeko. (3.1).

• Ikaskuntza-egoerak aurkezten dituzten ikus-entzunezko puntuak erabiltzen ditu, motibazioa areagotzen duten itxaropenak eta usteak estimulatuz (9.1) unitatearen hasieran.

• Unitate bakoitzean, aurretiaz hautatutako iturrietatik hartutako informazioa aurkezten du, eta hori entzunezko (1.2) eta ikusizko (1.3) informazioaren alternatiba da (2.5), baita testuaren beste formen alternatiba ere, hala nola abestiak, azpidatzitako audioak edo bideoak, testu-informazioaren lokuzioak, antolatzaile grafikoak, visual thinking, etab. Gainera, parte-hartzea dinamizatzeko erabil daitezke.

• Ikaskuntza-prozesua modu interaktiboan berreraikitzea ahalbidetzen du, antolatzaile grafikoaren laguntzarekin. Antolatzaile grafiko horrek ekintzaren helbururanzko aurrerapena irudikatzen du (3.3).

Jarraitu hariari

Aniztasuna kontuan hartzeko fitxak

Lagungarriak izango dira:

• Material indargarria izateko.

• Ikasleei neurrira egindako arreta eskaintzeko.

• Edukiak ikaskuntza-erritmo guztietara egokitzeko.

• Mota askotako metodologia-estrategiak aukeratzeko eta aplikatzeko.

IZAKI BIZIDUNEN EZAUGARRIAK 1 Sailkatu, objektu bizigabeak edo izaki bizidunak diren kontuan hartuta: liztorra, zapata, boligrafoa, zuhaitza, hirusta, harea, erlojua, goroldioa, arkatza. Gehitu beste hiru, talde bakoitzean. Objektu bizigabeak: Izaki bizidunak:

IZAKI BIZIDUN MOTAK 2 Inguratu landareen marrazkiak kolore batez, eta beste batez animalienak. Zirrimarratu landareenak edo animalienak ez diren marrazkiak.

1 Osatu. mendea =100 urtea =12 eguna = 24

bosturtekoa = 5 seihilekoa = 6 ordua = 60

= 10 hiruhilekoa = 3 minutua = 60

ZENBAT JENDE DAGOEN HEMEN!

1 Erreparatu irudiei, eta ikusi horietako zein lotu daitezkeen aldagai demografi-

koren batekin. Zer aldagai dira?

A B C

2 Bilatu letra-zopan Espainian bizi diren biztanleak erregistratzeko bi modu.

KAEALA GERXLU AARALS DBOPNT ZLLRON OADDOE NMAGRZ

hazkunde mota bakoitza hura kalkulatzeko egin behar den eragiketarekin: 3 Egiazko hazkundea 2 –10 + 15 – 3 = + 2

4

2 Adierazi dagokien denbora-unitateetan. mendea = 100 urte = 10 = 20 urtea = 12 hil = 4 = 2 3 Osatu taula hau. Adierazpen sinpleaAdierazpen konplexua

min h min

Aurretiaz diseinatutako ebaluazio-probak:

Aurrejakintzak eta ikasturtean zehar izandako

bilakaera ebaluatzeko:

• Hasierako ebaluazioa

• Amaierako ebaluazioa

Unitate bakoitzean:

• Edukien ebaluazioa

• Konpetentzien araberako ebaluazioa

Hiruhileko bakoitzean:

• Irteera-profilaren bilakaera ebaluatzeko proba konpetentziala

1 Osatu esaldiak.

a) batek zuzen bat bitan zatitzen du, eta bi zuzenerdi sortzen dira.

b) bi punturen artean dagoen zuzen zatia da.

c) ez dute inoiz elkar ebakitzen, asko luzatuta ere.

d) puntu bakar batean ebakitzen dute elkar.

e) Zuzenki baten da zuzenkia bi zati berdinetan banatzen duen zuzen zuta.

2 Marraztu, eta erantzun galderari.

a) Marraztu C puntutik igaro eta r-rekiko zuta den zuzen bat, gorria.

b) Marraztu D puntutik igaro eta zuzen gorriarekiko paraleloa den zuzen berde bat.

c) Zer izen du muturtzat C eta D dituen zuzen zatiak?

d) Marraztu jatorria E puntuan duen zuzenerdi bat.

3 Marraztu 4 cm-ko zuzenki bat eta bere erdibitzailea, erregela eta konpasa erabiliz.

4 Sailkatu angelu hauek zabaleraren arabera. a) b) c) d) e)

5 Neurtu angelu hauek, garraiagailua erabiliz. a) b)

Data:

Izen-abizenak: KE

Naturaren Zientziak 5

1 Identifikatu zer zuhaitz espezieri dagozkion (altzifrea, alboa edo platano arrunta, ezkia eta zume negartia) irudietako hostoak.

1 2 3 4

Horretarako, ondoren ageri den mapa erabili eta jarraibide erraz ho- riek aintzat hartzea iradokitzen dizugu:

1. Aukeratu hostoetako bat.

2. Jarri jokoaren abiapuntuan.

3. Zoaz bidean aurreran (gezien norabideari jarraituta).

4. Topatzen dituzun bidegurutzetan, erabaki zer bide hartuko du- zun hautatu duzun hostoaren forma eta kartelean ageri den me- zua kontuan hartuta.

Bihotz-itxurako hostoa

Hosto luze eta estua

Eta gainera...

Ezkia

Beste itxura bateko hostoa

Ezkata-itxurako hostoa

Altzifrea

IRTEERA

Zume negartia

Beste itxura bateko hostoa Ahate-hankaren itxurako hostoa

Alboa edo platano arrunta

• Ebaluatzeko, koebaluatzeko eta autoebaluatzeko baliabideen bankua. Errubrikak, ituak eta beste tresna batzuk dituen gordailua, irakasleak ebaluazioa bere neurrira diseinatzeko.

• Irakaslearen lana ebaluatzeko tresna.

Programazioa, Proposamen didaktikoa eta proiektuaren dokumentazioa

Mundua helburu proiektuaren gakoak

• Proiektuan garatzen diren gakoei eta metodologia aktiboei buruzko dokumentazio zabala.

Baliabideak Baliabide digitalak Aurkezpenak: «Nutrizio funtzioa» eta «Elikagaiak eta mantenugaiak»

Gure nutrizio-funtzioa Galdetu al diozu inoiz zeure buruari zergatik den garrantzitsua jatea? Gure zelulek etengabe behar dituzte materialak, ongi funtzionatzeko.

Nire lanbidea: nutrizionista

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura Sarreran ikasleei jan egitea bezalako zalantzan jartzera animatzen zaie, eta gure zelulek hornidura behar dutelaren ideia aurkezten da. «Gogoan hartu!» laburbiltzen du: elikagaiek materialak eta energia ematen dizkigute.

Oharra: jarduera honetan kontua ez da menuaren platerek paziente bakoitzak kontsumitutako kcal-ak sartzea. Nahikoa da batuketa energia-beharrak baino apur bat txikiagoa izatea, gutxi gorabehera. Hemen menuen adibideak proposatzen dira, baina beste batzuk sor daitezke.

Oier

Gosaria: zerealak esnearekin. Hamaiketakoa: banana. Bazkaria: dilista erregosiak; haragi-bolak; irinetan pasatuta.

da, eta energia hori zelulen funtzionamendurako erabiltzen da. Mantenugai horietan aberatsak dira, besteak beste, pasta, azukrea eta zerealak.

Mireia

Hamaiketakoa: sagarra. Bazkaria: dilista erregosiak; alberjiniak labean erreta. Askaria: sagarra. Afaria: tomate-entsalada; legatza. Gosaria: zerealak esnearekin.

2 Desberdintasunak pazienteen jarduera fisikoaren mailaren, altueraren eta adinaren araberakoak dira. Gazteek, dute, azken horiek jarduera-maila txikiagoa izaten baitute.

Programazioak.

Honako hauen Wordeta pdf-bertsioak:

•

•

•

energia gehien egunean. Gainera, proteinatan aberatsa da, bere jarduera fisiko handiak muskuluak etengabe konpondu eta indartzea eskatzen duelako. Kaloria gutxien dituen menua Mireiarena da, bere adinagatik, altueragatik eta egiten duen jarduera fisiko txikiagatik. Erdian Elaiarena dago, Mireiak baino jarduera fisiko handiagoa Ariketa osagarriak Motibatzeko eta edukietan sakontzeko

Gakoak Lankidetzako ikaskuntza Taldean egindako lana aztertu eta horri buruz hitz egin. Hartu kontuanputzak hainbat antolaketa maila dituela gogoratuz. Azaldu dezakegu animalietan organo bakoitza ehunak osatzen dutela. Horretarako, muskulu-ehunaren, neuronen, epitelioaren, hezur-ehunaren eta abarren prestakin mikroskopikoen argazkiak erabil daitezke. moduan, eta zelula-mailan. Gure organismoko zelula bakoitza bizirik dago, eta, Garrantzitsua da azpimarratzea elikagaiek dituzten mantenugaiez gain arnas apagure zeluletan energia sortzeko. Mantenugaiei dagokienez, azpimarratzekoa da dieta askotarikoa eta osoa beharrezkoa dela, gure gorputzaren funtzionamendu egokirako ez ezik, gure garunak zenbait elikagai behar baititu, hala nola glukosa eta gantz osasungaetab. kaltegarriak izan daitezke organo

Proposamen didaktikoa

• Proposamen didaktikoaren pdf-bertsioa.

Antzinako Erromako hamar errezeta. b) Baztertu zure ustez enperadoreari kaloria gehiago eman diezazkioketen hiru errezetak. c) Beste zazpi errezetekin, prestatu asteko menua. Osa freskoak gehituz.

iPad

9:45 AM 100%

Primaria. Conocimiento del Medio 1.

Unidad 11 Aprendo del pasado

Temporalización Nº de sesiones: 10-12 S O N D E F M A M J

PRIMER TRIMESTRE SEGUNDO TRIMESTRE TERCER TRIMESTRE Situación de aprendizaje

Objetivo 11. Ciudades y comunidades sostenibles La situación de aprendizaje de partida intenta justificar la importancia de la conservación de los restos del pasado para poder seguir disfrutando de ellos. Se intenta concienciar al alumnado de la necesidad de su conservación y darle a conocer hábitos que ayuden a conseguirlo. En definitiva, se aportan algunas pautas para cuidar de los materiales del pasado, con un punto de partida que se inicia en su conocimiento, de cuáles son las claves que nos ayuden a interpretarlo y a conocer hábitos y cuidados a llevar a cabo cuando se visitan estos lugares donde observar estos materiales. Para conseguir la aproximación a la temática aquí tratada, se abre la unidad con un título que sugiere cómo conocer el pasado de manera satisfactoria, basándose en su cuidado y respeto. Además, se destaca la importancia de conocer los objetos de épocas anteriores y de cómo contribuir a su conservación. Con esto último, queda descrita la otra intencionalidad de esta unidad, que es la de conocer el pasado y presente, y las maneras de conservar el patrimonio cultural para que se pueda seguir disfrutando en el futuro. El «Objetivo en acción» pretende aportar ideas sobre la importancia de conocer el pasado y las maneras de conservarlo. Con ello se intenta dar continuidad a la situación de aprendizaje mostrada en la imagen. Se presentarán de manera relacionada los saberes básicos necesarios para resolver la situación de aprendizaje a lo largo de la unidad, estructurados en epígrafes que traten los aspectos más significativos sobre el pasado, presente y futuro, el paso del tiempo en las personas o el disfrute de los lugares donde poder conocerlo.

Proposamen didaktikoa

Proposamen didaktikoa

Proposamen didaktikoa

LAGINUNITATEA

UNITATEAREN ESKEMA

Osasuna zaintzen dugu

Elikadura osasuntsua

Ura edatea

Egunean hainbat otordu egitea

Askotariko elikagaiak jatea

Higienea

Dutxa edo bainua hartzea

Jan aurretik eta ondoren eskuak garbitzea

Jan ondoren hortzak garbitzea

Ariketa fisikoa egitea

Atseden hartzea

Hamar ordu lo egitea

Osasuna aztertzea

Medikua bisitatzea (pediatra haurren kasuan)

Istripuak prebenitzea

Gure burua babestea

Adieraztea

ZER IKASIKO DUGU?

Hasierako orrialdea

Ikaskuntza-egoera: zer deritzozu, datua eta Helburua aurrera (egin zerrenda bat osasuna zaintzeko jarduera dibertigarriekin)

3. GJH: Osasuna eta ongizatea

Jatera!

Ohitura osasungarriak

Elikadura osasungarria

Komunera!

Ohitura osasungarriak

Higiene pertsonala: eskuak eta hortzak garbitzea

Mugituko al gara?

Ohitura osasungarriak

Ariketa fisikoa

Atsedenik bai?

Ohitura osasungarriak Atsedena

Adierazi!

Ongizate emozionalarekin eta sozialarekin lotutako

ohitura osasungarriak

Nola zaindu?

Ohitura osasungarriak

Hasierako animazioa. Poza gorputzari!

Plana IKT-EIT: 1. fitxa: IKT gailuak erabiltzen

ditugu

Plana IKT-EIT: 3. fitxa: Interneten informazioa bilatzen dugu

Hizkuntza Plana: Hizkuntza-gaitasuna: hitz egitea Infografia. Zientzien jolas handia

Animazioa. Berehala kontatuko dizut: Ondo elikatzea

Infografia. Elikagaien gurpila Infografia. Elikagaiak erostea

Ariketa interaktiboa

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Elikadura osasungarria

Animazioa. Berehala kontatuko dizut: Eskuak eta hortzak garbitzea

Dokumentua Zientzia tailerra. Zergatik garbitu behar ditugu eskuak?

Aurkezpena Nola garbitu behar dira eskuak?

Aurkezpena Nola garbitu behar dira hortzak?

Ariketa interaktiboa

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2) Higienea

Infografia. Kirola eta osasuna

Ariketa interaktiboa

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Ariketa fisikoa

Ariketa interaktiboa

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2) Atsedena

Aurkezpena: Artea eta emozioak

Ariketa interaktiboa

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2) Emozioak

Dokumentua. Ohitura osasungarrien irudi ebakigarriak puzzle bihurtzeko

Ariketa interaktiboa

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2):

Ohitura osasungarriak

Portfolioa

Zer ikasi dut?

Zer ikasi dut

ikaskuntza-egoeran?

Nola ikasi dut?

Infografia. Unitateko hitzen bilduma

Unitatearen argazki-albuma

Osasunari buruzko antolatzaile bisuala

Ariketa interaktiboak

Game room

Funtsezkoena

Ebaluazioak: interaktiboa, ohikoa, konpetentziala eta aurreratua

Giza gorputzari buruzko aplikazioa Eskeleto trokelatua Informaziotxartelak STEAM protagonistak

Baliabide digitalak Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea Ebaluazioa Ikasgela

Baliabideak

Baliabide digitalak

Hasierako animazioa. Poza gorputzari!

Plana IKT-EIT: 1. fitxa: IKT gailuak erabiltzen ditugu

Plana IKT-EIT: 3. fitxa: Interneten informazioa bilatzen dugu

Hizkuntza Plana: Hizkuntza-gaitasuna: hitz egitea

Infografia. Zientzien jolas handia

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Zer deritzozu?

Zer gertatzen zaizu gaixotzen zarenean?

Helburua aurrera

Ikaskuntza-egoera

Saiatu ikasleak motibatzen bizitza osasungarria izateko beharrezkoa den hori ezagutzeko. Hala, behin ezagututa, eta ikuspegi kritikoa erabiliz, gorputzaren eta osasunaren gaineko erabakiak hartzeko gai izango da

Helburua aurrera puntutik abiatzen dira unitatean zehar landuko diren edukiak (ezaguerak eta konpetentziak) ehuntzen dituen haria.

3. helburua Osasuna eta ongizatea. Adin guztietako pertsonen bizitza osasuntsua bermatzea eta ongizatea sustatzea.

Gakoak

anayaharitza.es webgunean eskuragarri dituzu «Mundua helburu proiektuaren gakoak»

Hizkuntza-plana

Hizkuntza-gaitasuna: hitz egitea

«Zer deritzozu?» ataleko hasierako galdera balia dezakegu ikasleek hizkuntza-gaitasuna lantzeko: mintzamena.

Pentsamenduaren garapena

Irudia

Hasierako irudiak lantzeko (argazkiak eta ilustrazioak).

Ariketa osagarriak

Ikaskuntza motibagarriagoa izateko

Hasierako irudia lantzea, atzeko argazkia zein ilustrazioak: behatu, aztertu, interpretatu... horretarako, jolas moduko ariketak proposa daitezke, «Ikusi-makusi» ikusteko igarkizun bat, adibidez, edo «Aurki ezazu...» moduko jolas bat.

Hasierako irudi horiek estimulu ere izan daitezke, unitatean zehar landuko diren edukiekin eta ikasgaiaren berezko alderdiekin lotutako galderak egiteko. Adibidez: – Zuen ustez, etxeko zein tokitan dago lehen planoan ikusten diren eskuen jabea?

Ezagutzen al dituzu «bizitza osasuntsu» edo «ohitura osasungarri» moduko hitzak?

Zuen ustez, zer esan nahi du «osasuna» hitzak?

Zer deritzozu?

Proposatutako galderen bidez, osasunaren kontzeptua hartuko dugu ardatz, ondoren osasuna zaintzeko edo kaltetzeko ditugun ohituren inguruan hausnarrarazteko.

Datua Helburua aurrera Jarraitu hariari!

Datuak agerian jartzen du zaintzak eta ohitura osasungarriak izateak osasuna izateko eta ez gaixotzeko duten garrantzia.

Helburua aurrera aurkezten da (egin zerrenda bat osasuna zaintzeko jarduera dibertigarriekin). Horren bidez, ikaskuntzari buruz hausnartuko da eta, unitatearen amaieran, ideia-jasarekin, amaituko da, jarduera osasungarrien zerrenda egiteko.

Unitatearen atalak egituratzen dira: elikadura osasungarria, higienea, ariketa fisikoa, atsedena, emozioak eta osasunari buruzko beste gogoeta batzuk.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Animazioa. Berehala kontatuko dizut: Ondo elikatzea

Infografia. Elikagaien gurpila

Infografia. Elikagaiak erostea

Ariketa interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Maila anitzeko indartze-fitxak

(1 eta 2): Elikadura osasungarria

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

Sarreran adierazten den moduan, janaria oso gai garrantzitsua da jaietan, eta adibide hori haurrek egoera dibertigarri moduan ulertzen dute. «Gogoan hartu!» atalaren edukiak elikadura osasungarriaren eta osasunaren arteko lotura laburbiltzen du.

Ariketa osagarriak

Ulermena errazteko

Ikasleek janariari buruz aurretik dakitena detektatzeko gelako dinamika bat proposatzen da. Horretarako, ideiajasa egin dezakegu, ikasleek ideiak bota eta aurrez dakitena jasotzeko. Ideia hauek arbelean idatz daitezke, zerrendan.

Lehenengo orrialdeko edukiak ozen eta taldean irakurri daitezke; hala irizten bada, «Berehala kontatuko dizut» atalaren bideoanimazioarekin osa daiteke. Gainera, maiz jan behar diren elikagaien irudiak ere azal ditzakegu, edo janariari buruzko baliabide didaktikoak erabili, adibidez: zer jan behar dugun, nolakoa den elikagaian piramidea edo elikagaien gurpila, etab.

Azalpenean nabarmendu dieta orekatuak zein elementu dituen, hala nola: ura edatea, egunero bost otordu egitea eta askotariko elikagaiak jatea.

Aniztasuna kontuan hartzeko fitxetan proposatutako ariketak egin daitezke.

Jakin-mina pizteko

Egin galderak ikasleei, elikadura osasungarriaren inguruan zer gauza berri ikasi nahi duten erabaki dezaten.

Elikadura osasungarriari buruzko bitxikeriak aipa ditzakezu: Badaude kaltzio asko duten elikagaiak, ezagunena segur aski esnea da. Hala ere, beste elikagaietan ere aurki dezakegu, esaterako: espinaketan, lekaleetan, mariskoan, sardinetan, eta abarretan.

Era berean, laranja zukutik C bitamina segituan desagertzen dela helduek esaten duten gezurra da, zukua azkar edan dezagun.

«Berehala kontatuko dizut», webgunean: anayaharitza.es

IKT

Berehala kontatuko dizut» ikus-entzunezkoak lehenengo orrialdeko informazioa beste modu batera azaltzen du.

Hartu kontuan

Helburua da ikasleek elikadura osasungarriaren ezaugarriak ezagutzea eta horretarako beharrezkoak diren elementuak (ura barne) identifikatzea.

Ariketak lantzeko iradokizunak

Begira nola pentsatzen dudan Noiz jaten da?

1 Ariketaren bidez pentsamendu konputazionalaren berezko faseak erabiliko dira, kasu honetan, pentsamendu algoritmikoa: xedea da urratsetan bereiztea. Gogoratu, kontsultatu «Pentsamendu konputazionala» webgunean: anayaharitza.es

2 Ariketa honetan «dieta» kontzeptua definitzen da, eta elikadurarekin loturiko hiztegia zabaltzea da helburua. Oinarrizko jakintzaren parte da, jarduera zientifikoa hurbiltzea.

dieta

Irakurzaletasuna sustatzeko

Testu zatiak irakurtzea gomendatzen da, esaterako, elikadura jorratzen duten olerkiak, ipuinak edo igarkizunak... hala, edukia beste ikuspuntu batetik landuko da, ikuspuntu literariotik.

Adibide batzuk honako hauek izango lirateke:

Igarkizuna: Lahar eta sasi-artean babestuta egoten da gozoki morea. Ez da erraza izaten hartzea, gero bai gozoa zaporea. Erantzuna: masusta.

– Una rica merienda ipuina, Rocío Antón eta Lola Núñezena, Marta Balaguerrek ilustratua, eta Anaya Infantil y Juvenil atalak argitaratua. Elikadura osasuntsu eta orekatua nola egin azaltzen du.

– La casita de verdurita liburua, Ana Alonsorena eta Mónica

Gutiérrez Sernak ilustratua, Anaya Infantil y Juvenil atalak ere argitaratua. Hanseli eta Greteli barazkiak nola gustatzen zaizkien kontatzen du.

Ikasitakoa sendotzeko

Egunero edo maiz jan behar diren elikagaien irudiak erakutsiko dira, osasungarria, kantitatea eta kontsumo-maiztasuna lotzen laguntzeko.

Ikasitakoa zabaltzeko

Azaldu dietaren eta zenbait elikadura-portaeren nahasmenduren eta gaixotasunen arteko lotura, hala nola desnutrizioa, gehiegizko pisua edo gizentasuna, hortzetako kariesa...

Elikadurarekin lotutako beste kontzeptu batzuk definitu, adibidez, menua (otordu bateko elikagaiek osatzen duten multzoa).

Beste alderdi batzuei buruz hitz egin daiteke, hala nola, hauei buruz: elikagaiak kontsumitzeko modua (gordinik edo prestatuta); elikagaiekiko intolerantzia eta alergiak; elikadura osasuntsuaren garrantzia osasunarekin lotuta (hala nola galderak egitea: Zer gerta liteke egunero pastelak eta gozokiak jaten baditugu? Zergatik da garrantzitsua gosaltzea?), etab.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Animazioa. Berehala kontatuko dizut: Eskuak eta hortzak garbitzea

Dokumentua. Zientzia tailerra. Zergatik garbitu behar ditugu eskuak?

Aurkezpena. Nola garbitu behar dira eskuak?

Aurkezpena. Nola garbitu behar dira hortzak?

Ariketa interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Higienea

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Ikaskuntza-egoerarekiko

lotura

Sarrerako testuak azaleratu nahi du gure burua garbitzea jarduera dibertigarria ere izan daitekeela, eta «Gogoan hartu!» atalak higienea osasunari eusteko garrantzitsua dela eta lotura duela nabarmendu nahi du.

Ariketa osagarriak

Ulermena errazteko

Azaldu, benetan edo simulatuta, zein den eskuak eta hortzak garbitzeko modu zuzena.

Azalpena laguntzeko, ikasleen liburuan agertzen den orrialdea proiektatu, ikasle guztiek ikusi ahal izateko.

Higienearekin lotutako eztabaida proposa dezakegu, honako galdera hauek luzatuta:

Zer gaixotasun ekidin daiteke jan ondoren hortzak garbitzen baditugu?

Zein produktu erabiltzen dituzu hortzak, eskuak, ilea... garbitzeko?

– Zer garbituko zenuke jan aurretik? Eta gero?

Jakin-mina pizteko

Eskuak Garbitzeko Nazioarteko Eguna ospatu daiteke. Osasunaren Mundu Erakundeak sustatzen du egun hau, eta xedea da eskuak garbitzeak gaixotasunak saihesteko duen garrantzia ezagutaraztea. Egun hori ospatzea ez bada posibe, egun hori existitzen dela azaldu.

Esperimentatzeko

Eskuak eta hortzak behar bezala garbitzeko praktikatu. Horretarako, komeni da ikasle bakoitza gidatzea eskuak eta hortzak garbitzeko beharrezko materialak prestatzeko: hortzetako eskuila, hortzetako pasta, xaboia, etab. Prestatutako xaboiei usaina eman diezaiekegu, adibidez, hainbat usain-belar gehituta (beilaria, izpilikua, ezkaia edo mendafina) xaboi likido edo gelari. Xaboi horiek erabiltzen ditugu dutxatzeko edo eskuak garbitzeko.

Nola garbitzen dira eskuak eta hortzak?

Gorputza garbi mantentzea osasunerako ona

Hau ere «Berehala kontatuko dizut»: anayaharitza.es

Etxeko xaboia egin daiteke, eta horretarako osagaiak prestatu behar dituzu, hala nola olioa, ura eta soda kaustikoa. Azken hori oso arriskutsua da.

Xaboia apaindu dezakegu, xaboi-pastillaren gainean puntzoiarekin marrazkiak eginda, edo lazoekin, pegatinekin eta abarrekin apaindutako ontzietan sar dezakegu.

Ontziak berrerabili daitezke higienearekin lotutako produktuak bertan sartzeko, adibidez, koloniarekin, xaboi likidoekin edo antzekoekin egindako girotzaileak egiteko.

Irakurzaletasuna sustatzeko

Satoshi Kitamuraren El baño de Gato liburua irakur daieteke, Anaya Infantil y Juvenil atalak argitaratutakoa. Bertan, Gatok ez du nahi bainua hartu, eta emozio hauek azaleratzen ditu: haserrea, kasketa, etab. Baliabide paregabea da higieneari buruzko edukia lantzeaz gain hezkuntza emozionalaren berezko alderdiak lantzeko.

Lankidetzako ikaskuntza

Komenigarria da «Buru pentsalariak» estrategia erabiltzea 2. ariketa egiteko.

IKT

«Berehala kontatuko dizut» ikus-entzunezko baliabideak beste era batera azaltzen du «Nola garbitzen dira eskuak eta hortzak?» ariketako informazioa. Gainera, eduki honetarako, bi aurkezpen ditu, eta horien bidez xehe azaltzen da, irudiekin, nola garbitu behar diren behar bezala eskuak eta hortzak.

Hartu kontuan

Garrantzitsua da argi azaltzea eskuak eta hortzak noiz garbitu behar dituzten, hori nahastu baitaiteke «otorduaren ondoren» unearekin.

Ariketak lantzeko iradokizunak

Begira nola pentsatzen dudan Nola garbitzen dira eskuak eta hortzak?

1. ariketa egiteko pentsamendu konputazionalaren berezko faseak erabili behar dira, kasu honetan, prozesu bat urratsetan bereiztea. Gogoratu, kontsultatu «Pentsamendu konputazionala» webgunean: anayaharitza.es

2. ariketa egiteko, eskua eta ahoa nola margotzen duten ebalua dezakezu, lagungarria izango baita eskuak eta hortzak nola garbitzen dituzten autoebaluatzeko.

Ikasitakoa zabaltzeko

Aipatu beste egoera batzuk, otorduen aurretik eta ondoren egiten direnak, eta eskuak garbitzea komeni direnak, adibidez: otorduak prestatu aurretik, komuna erabili ondoren, doministiku egin ondoren, etab.

Azaldu, higienerarekin eta gaixotasunak saihestearekin lotuta dagoela ere bizi garen lekuak garbitzea, eta erabiltzen ditugun tresnak garbi mantentzea.

Garapen Jasangarrirako Helburuekin, balioetan heztearekin eta konpetentzia sozial eta zibikoekin lotutako alderdiak jorra daitezke. Esaterako, adieraz daiteke munduko hainbat lekutan higienerako baliabideak falta direla (edateko ura eta saneatutako ura, eta xaboia).

Ikasitakoa sendotzeko

Informazio guztia laburbildu eta grafikoki antolatu, eta erabili eskema, gurpil logiko bat, etab.

Begira nola pentsatzen dudan

Baliabideak

Baliabide digitalak

Infografia. Kirola eta osasuna

Ariketa interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Higienea

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak Ikaskuntza-egoerarekiko

lotura

Aurreko ataletan bezala, epigrafe honen hasierako sarrerak adierazten du ariketa fisikoa egitea jarduera dibertigarria ere izan daitekeela. Hala, ariketa fisikoa eta alderdi gakoa, dibertitzea, hasierako egoerarekin eta helburua aurrera atalarekin lotuko dira. «Gogoan hartu!» ataleko edukiak labur adierazten du ariketa fisikoa egitea osasunerako ona dela.

Mugituko al gara?

Ariketa osagarriak

Esperimentatzeko

Esanahiaren aldetik antzekoak izan daitezkeen kontzeptuak argituko ditugu, hala nola, kirola, jolasa edo ariketa fisikoa. Nabarmenduko dugu hiruren bidez mugitzen dugula gorputza eta, beraz, onak direla osasunerako. Halaber, oso garrantzitsua da gure burua babestea istripuen ondoriozko gaixotasunak saihesteko, adibidez: kaskoa bizikletan ibiltzen garenean, belaunetakoak patinetan gabiltzanean, etab.

Ariketa fisikoari buruzko honako galderak luzatuko ditugu:

Ondo pasatzen al duzue aire zabalean jolas egiten duzuenean? Eta kirola egiten duzuenean?

– Zuen ustez, beharrezkoa al da jolas edo kirola egiten dugunean arauak jarraitzea?

– Noiz da dibertigarriagoa kirola egitea, taldean ala bakarka egiten duzuenean?

Esperimentatzeko

Ariketa fisikoari eta kirolari lotutako objektuak aztertu eta erabil daitezke, adibidez, pilota mota ezberdinak eta erraketak, patinetea, uretarako betaurrekoak, sokasaltoa, uztaia, zinta, mazoak, pisuak, etab. Zerrenda horretan gehitu daitezke babesteko materialak, hala nola kaskoa, belaunetakoak, eskumuturrekoak, etab.

Jakin-mina pizteko

Ariketa fisikoari buruzko bitxikeriak aipatuko ditugu, adibidez:

Apirilaren 6an Garapenerako eta Bakerako Kirolaren Nazioarteko Eguna ospatzen da. Helburua da gizarte baketsua eta bizimodu osasuntsua garatzea sustatzea, eta horretarako kirola erabiltzea.

– Olinpiadak lau urtean behin ospatzen diren mundu mailako kirol-lehiaketa dira. Edizio bakoitza munduko leku batean egiten da. Lau urtean behin antzinako Olinpia hirian,

kaskoa

Gorputza sarri mugitzea osasunerako ona da.

Pentsamenduaren garapena

Ariketaren funtsezko elementua kasko baten argazkia da eta, beraz, 5. ariketa «Irudia» atalean proposatutako pentsamenduteknikarekin egitea gomendatzen da.

Lankidetzako ikaskuntza

Lankidetzako ikaskuntzaren berezko taldeak eta estrategiak erabil daitezke «Egin jolas betiko moduan» ariketa egiteko.

Hartu kontuan

Ariketa fisikoa, kirola eta jolasa ez dira gauza bera. Hortaz:

• Kirola. Jarduera fisiko hau egiteko beharrezkoa da entrenatzea eta arauak betetzea.

• Jolasa. Arauak ditu, baina ez du entrenamendurik behar.

• Ariketa fisikoa. Gorputza mugitzea da, baina ez du araurik ezta entrenamendurik behar.

Ariketak lantzeko iradokizunak

Egin jolas betiko moduan

Ariketa honetako jolasak egiten saiatuko gara, ikasitakoa sendotzeaz gain, motibagarriagoa eta dibertigarriagoa egiteko. Aukera baliatu dezakezu bestelako jolas tradizionalak aipatzeko, ikasleen inguruneko beste pertsonekin lotzeko, adibidez, aitona-amonekin, edo gurasoekin. Jolasak izan daitezke: sokasaltoa, txingoa, baloi presoa, etab.

Grezian, ospatzen ziren, eta hortik dator ospakizunaren izena. Paraolinpiadak ere ospatzen dira, eta dibertsitate funtzionala duten pertsonentzat oso olinpiada bereziak dira.

– Batzuetan, gaixotasunak ere sendatzen dira ariketa fisikoa egitean. Adibidez, bizkarreko mina hobetu daiteke igeriketa edo gimnasia egiten bada, bizkarreko muskuluak indartzeko balio baitute.

Ikaskuntza motibagarriagoa izateko

Ikasleei galdetuko diegu ea zein diren haien kirol eta jolas gogokoenak, eta erantzunekin lan egingo dugu. Adibidez, aukerak sailkatuko ditugu, maiztasun handien eta txikienarekin egiten dituzten aukerak identifikatu, etab.

Ariketa fisikoa egiteak dituen onuren dekalogoa osa dezakegu.

Kirol baten inguruan ikertu eta ahozko aurkezpena egin dezakegu kirolaren arauak azaltzeko, zer material behar den kirol hori praktikatzeko, etab.

Ikasleek egiten dituzten kirol-jarduerak zenbatuko ditugu. Hainbat jolas egin daitezke, esaterako:

Hitzak eta marrazkiak erabilita zein kirol den asmatzea.

Kirol, dantza edo jolas bat mimikaz adieraztea. Adibidez, igeri egitea, hip hop dantzatzea edo ballet klasikoa, korrika hesiak saltatzea, etab.

Irakurzaletasuna sustatzeko

Óscar y el río Amazonas liburua irakurtzea gomendatzen da. Vicente Muñoz Puelles da egilea eta Anaya Infantil y Juvenil atalak argitaratu du. Protagonista igeri egiten eta irakurtzen ikasten ari da eta, beraz, ezezaguna den horri beldurra dio. Amaieran, egoera baikorra agertzen da, bi jarduerok egiten ikasten baitu protagonistak.

Ikasitakoa sendotzeko

Informazio adierazgarriena eskema bidez antolatuko dugu eta taldean irakurriko dugu.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Ariketa interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Atsedena

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Ikaskuntza-egoerarekiko

lotura

Sarrerako testuak nabarmentzen du atseden hartzea garrantzitsua dela gure osasunerako eta, gainera, «amets egitea» dibertigarria dela adierazten du. Hala, ikaskuntza-egoerarekin lotuko dugu gaia, hau da, gauza dibertigariekin. «Gogoan hartu!» ataleko edukiari dagokionez, adin horretako haurrek zenbat ordu lo egin behar dituzten adierazten du, eta alderdi emozionala aipatzen du: «ona izaten da».

Atsedenik bai?

Ariketa osagarriak

Ulermena errazteko

Norberaren atsedenari buruz hausnartzeko elkarrizketa sortzea. Horretarako, hainbat galdera luza daitezke:

– Zer ordutan joaten zara lotara?

Zer egiten duzu lo egin aurretik?

– Nola jaikitzen zara goizetan?

Gauez ez den beste uneren batean lo egiten duzu, adibidez, siesta garaian?

«Atseden hartu» eta «lo egin» moduko kontzeptuak argituko ditugu. Adin horretako haurrentzat nahasgarriak izan daitezke. Horretarako, azal dezakegu «atseden hartzeak» esan nahi duela jarduera kontzientea dela, eta «lo egitea» ez. Hala ere, bi kontzeptuek esan nahi dute jarduera fisikoa egiteari uzten diogula indarra eta gogoa berreskuratzeko.

Jakin-mina pizteko

Loari eta atsedenari buruzko bitxikeriak konta ditzakegu.

Adibidez:

Loaren Nazioarteko Eguna ospatzen da martxoaren 18an. Helburua da loak osasunarentzako dituen onurak zabaltzea eta sustatzea.

Lo egiten dugunean hazten gara gehien.

Animaliek ere lo egiten dute eta, gainera, batzuk amestu ere egiten dute.

Esperimentatzeko

Arnasketa-ariketak egin ditzakegu, lasaitzen, lo hartzen eta atseden hartzen laguntzeko.

Ikasleek atseden hartzeko errutina izateko ariketak proposa ditzakegu. Adibidez: bainu lasaigarria hartzea, arropa erosoa janztea, masajeak egitea, ondo lo egiteko mezuak, lasaitzea eta argia itzaltzea.

berrogeita zortzi

Ikasitakoa zabaltzeko

Loaren higiene-arauak azaltzea 12 urtetik beherako haurrei. Arauak Loaren Espainiako Elkartearenak izan daitezke: organismo zientifiko honek loaren espezialistei laguntzen die hainbat jakintza-arlotan: medikuntzan, psikologian, biologian, etab. Arau horiek honako hauek dira:

– Ohera beti ordu berean joatea eta, ahal bada, gaueko 21:00ak baino lehen.

– Egunean zehar siesta-garaia ordu egokian egitea.

– Lo hartu aurretik errutinak izatea.

– Logelan baldintza egokiak izatea, leku fresko, ilun eta lasaia izateko.

– Lo egin aurretik otordu pisutsuak eta ariketa fisikoa egitea saihestea.

– Gailu elektronikoak (telebista, tableta, mugikorra, ordenagailua...) atseden hartzeko gelatik kanpo edukitzea, eta lo hartu aurretik erabiltzea saihestea.

Jolastuz ikasi

Margotu daitekeen marrazkitik abiatuta, adin honetako haurrek zenbat ordu lo egitea komeni den identifikatu behar dute.

Hartu kontuan

• Atsedenak pertsonen osasunean eragina du eta behar bezala atseden hartzea bizitza osasungarriaren adierazle da.

•«Atseden hartzea» eta «lo egitea» elkarri lotuta daude, baina ez dira gauza bera, bata kontzienteki egiten dugu eta bestea ez.

Atseden hartzea: lan egiteari edo ariketa fisikoa egiteari uztea, indarrak edo gogoa berreskuratzeko.

– Lo egitea: atseden-egoeran egonik, ez gara ohartzen inguruan zer gertatzen ari den.

Ariketak lantzeko iradokizunak

1 Ikono bakoitzak esan nahi duena argitzea.

Lehenengoak emozio positibo eta atseginak irudikatzen ditu.

Bigarrenak emozio netroak edo aldatu ez direnak irudikatzen ditu.

Hirugarrenak emozio negatibo edo desatseginak irudikatzen ditu.

Egunean zehar ordutegi erregularrak izatea, otorduak barne.

Ikaskuntza motibagarriagoa izateko

Irudiak eta hitza erabiliz, gure ametsetako atseden-gela deskribatuko dugu.

Loarekin eta atsedenarekin lotutako abestiak abestuko ditugu, adibidez, sehaska-kantak.

Ikasitakoa sendotzeko

Lo egiteak eta atseden hartzeak gure osasunerako garrantzitsuak direla adierazteko, atseden hartzeko jarraibide eta arauak aipatuko ditugu, loarekin lotutako arazoak, atsedena erraztu eta zailtzen dituzten jarduerak, etab.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Aurkezpena: Artea eta emozioak

Ariketa interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Emozioak

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

Kasu honetan, sarrerako testuak adierazten du zein lotua dagoen emozio positibo baten, pozaren, eta jarduera dibertigarri baten, ongi pasatzearen, artean. «Gogoan hartu» atalak, adin honetarako haurrentzat egokitutako hizkeran, nabarmentzen du garrantzitsua dela emozioak eta sentimenduak identifikatzea eta adieraztea.

Ariketa osagarriak

Ulermena errazteko

Talde handian elkarrizketa sustatzea, hezkuntza emozionalaren berezko alderdien ingurun hitz egiteko. Adibidez: – Oinarrizko emozioak: poza, tristura, beldurra, nazka, etab.

– Emozio jakin batzuekin lotutako ohiko egoerak, adibidez: ongi pasatzea eta poza; gaixo egotea eta tristura; elikagai batzuk jan nahi ez izatea eta nazka; animalia batzuk eta beldurra, etab.

Artelana sakon aztertzea, artearen eta emozioan arteko harremana deskribatzeko estimulua baita. Gioconda edo Mona Lisa. Horretarako, artelana agertzen den orrialdea proiekta dezakegu arbelean, eta horri buruzko elkarrizketa edo ideia-jasa proposatu; erantzunak eztabaidatzeaz gain, proposatutako ariketak egiteko balioko digute.

Kontzeptu nahasgarriak argituko ditugu. Adibidez, tristura eta pena; nazka eta errefusatzea.

Esperimentatzeko

Artelan batzuk ikusten ditugunean sentitzen ditugun emozioak aztertuko ditugu. Horretarako, hainbat adibide jar daitezke.

Adibidez, beldurra edo estresa sortzen diren egoeretan bihotzeko taupadak edo izerdia neurtzea. Adibidez, jendaurrean hitz egiten dugunean

Haserrea edo amorrua sentitzen dugun egoeretan erlaxatzeko teknikak erabiltzea.

Jakin-mina pizteko

Emozioei buruzko bitxikeriak aipatzea. Adibidez:

– Gure gorputzeko gauza asko une horretako aldartearen edo emozioen arabera aldatzen dira: bihotzaren taupa -

50 berrogeita hamar

Ongi pasatzen ari zarenean, emozio jakin batzuk adierazten dituzu; poza, adibidez.

Nola adierazi artearen bidez?

AVWr45 :; NOå » 67kVWu<=s~ò :; HI> À NOd89ø À HIn45 45zVWu45 :; HI> *+d45u45zVWu45n:; NOa45>, Δh45u45n67kVW 45 45¤ À NOgjk 45> zxya45 45 :; HIztukvwÞ.

EVWm89 >?zVW 89 BCa67k *+a89d45 :; HIr89a45zVW :; JKkxyø À HIr:;Þ ΔbBCa67 45 89ø *+d45¤.

1 Ideiabiltzarra Zvw HI® ÃsÇÉ HIn45 45 45 45zvw HI> *+d45u45zVW¤

*+a45r45 :; JK 89a45> Δh89a45¤ » 67kVWu<=s~ò :; NOa45>?

ZVWu45r:;Þ » 45r45 45 45zVW 45z, »n89 @A 89å ÃsÇÉ HIn45 45 45 45zvw HI> *+d89å

Δh89 >?® *+a89g|} HIr45 45zvw HI> *+d:; HI> »p:; HIr45 <=sÑÖ >?n89å?

Zvw HI® »u<=s~ò :;Þ *+d45u45zVW¤ *+a89d45 :; HIr89a45zVWΔ »n89a67h45Δ

zVWu:; JK 89å »m89a45r89g`a @A 89a45r45 89a67k?

Pxya45r45 :; JKkxya45 45¤ À HIr89a45n45 45zVWu45n89a67k.

2 AVWr45 :; JK 89a45> Δh89 >?n:; HI> » 45n<=s~òp45 45r89a45zVW 89ø-» 45 45u45r45r45 89å Mñó >?n89å LVW <=sÑÖå *+d89å.

Zvw HIu

Gogoan hartu!

Zer sentitzen duzun jakitea eta esatea ona da hobeto egoteko eta osasuna zaintzeko.

51 berrogeita hamaika

dak, txistuaren pH-a, arteria-tentsioa, oka egiteko gogoa, gorputzeko ilea tente jartzea, etab.

– Animalia batzuk ere emozioak dituzte: txakurrek, gorilek, txinpantzeek...

Ikaskuntza motibagarriagoa izateko

Hainbat jolas egin daitezke, esaterako:

– Oinarrizko emozioak adierazteko mimika egitea.

Poza sentitu dugun egoera dibertigarriak kontatzea

– Artelan ezagunak aipatzea, artea eta emozioak lotzeko.

Adibidez:

• Haurrak hondartzan, Joaquín Sorollarena, poza adierazteko.

• Julia, eskultura, Jaume Plensarena, lasaitasuna adierazteko.

• Oihua, Eduard Munchena, beldurra adierazteko.

Gakoak

+ info anayaharitza.es

Lankidetzako ikaskuntza

«Nola adierazi artearen bidez?» atazako 1. ariketa egiteko lankidetzaren estrategia erabil daiteke, zehazki, «ideia-biltzarra». Horretarako, taldeak hainbat tamainatakoak izan daitezke, 4-5 pertsonakoa, talde handia...

Hizkuntza-plana

Hizkuntza-trebetasuna: hitz egitea eta entzutea

Edukia eta proposamen didaktikoak balia daitezke hori jorratzeko (elkarrizketa eta eztabaida sortzea) jendaurrean hitz egin edo entzumen aktiboa sustatzeko.

Hartu kontuan

Artea, arte-prozesuaren emaitzaz gain, besteak beste, artistaren ideiak adierazteko giza jarduera da. Honako hauen bidez adieraz daitezke ideiak: pintura, eskultura, arkitektura, literatua, zinema, antzerkia, musika edo dantza. Hori dela eta, modu paregabea da emozioak eta sentimenduak adierazteko.

Ariketak lantzeko iradokizunak

Nola adierazi artearen bidez?

Ariketa balia dezakezu Leonardo da Vinciren inguruan hitz egiteko. Bera da proiektuaren STEAM protagonista. Proiektua egiten laguntzeko materiala ikasgelako materialean eta anayaharitza.es webgunean dago eskuragarri. Hainbat baliabide daude: proposamen didaktikoa, poema, bideopoema, lokuzioa, etab.

Irakurzaletasuna sustatzeko

Testuak (ipuinak, poemak, etab.) irakurtzea gomendatzen da, irakurzaletasuna sustatzeaz gain, osasun emozionala ere lantzeko. Hainbat dira adibideak: adibidez, Juan beldurrik gabe ipuin ospetsua, edo Violeta Monrealen El cuadro más triste edo Óscar Muineloren ¿En qué obra de arte te gustaría vivir? liburuak.

Ikasitakoa sendotzeko

Informazio adierazgarriena grafikoki edo eskema bidez laburbiltzea eta antolatzea.

Ikasitakoa zabaltzeko

Leonardo da Vinciren inguruko informazioa ematea, «STEAM protagonistak» proiektuko informazioa erabilita. Halaber, Anaya Infantil y Juvenil atalak argitaratutako Mi primer libro sobre Leonardo liburua, Núria Homsena, erabil daiteke.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Dokumentua. Ohitura osasungarrien irudi ebakigarriak puzzle bihurtzeko

Ariketa interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Maila anitzeko indartze-fitxak (1 eta 2): Ohitura osasungarriak

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Ikaskuntza-egoerarekiko

lotura

Sarrerako testuak ikaskuntza-egoeraren funtsezko elementua nabarmentzen du (ongi pasatzea) eta osasuna zaintzeko aholku gisa balio digu. «Gogoan hartu!» atalaren edukiari dagokionez, gainerakoen ildotik, edukiaren informazio nabarmenena adierazten du eta, gainera, ohitura osasungarriei buruzko jarduteko aholkuak edo arauak deskribatzen ditu.

Nola zaindu?

Ariketa osagarriak

Ulermena errazteko

1. ariketako irudiak erabil daitezke orain artean deskribatutako ohitura osasungarriei buruzko edukiak azaltzeko eta laburbiltzeko, honako hauen inguruan: elikadura, atsedena, ariketa fisikoa, etab. Pertsonen osasunarekin lotutako beste eduki batzuk gehitu daitezke, adibidez, istripuak eta gaixotasuna saihestea, mediku-azterketak, etab. Oso garrantzitsuak dira adin honetan.

Orrialde hauetan agertzen diren irudietan adierazitako osasuna zaintzeko aholkuak aipatzea. Honako hauek dira: elikadura osasuntsua, higienea (eskuak garbitzea), emozioak adieraztea eta osasun emozionala eta soziala, osasuna aztertzea (txertoak), higienea (hortzak garbitzea), atseden hartzea (egunero 10 ordu lo egitea), osasuna aztertzea (medikuarengana joatea gaixo bagaude edo osasuna aztertu nahi badugu), ariketa fisikoa egitea,

buruko osasuna eta gaixotasunak saihesteko babestea, eta ariketa fisikoa.

Jakin-mina pizteko

Bizitza osasungarriari buruzko bitxikeriak aipa ditzakezu:

Adibidez:

– Apirilaren 7an ospatzen du Munduko Osasun Erakundeak (OMEk) Osasunaren Nazioarteko Eguna. Erakundearen helburua da osasuna sustatzea.

– Haurren 4. eskubideak adierazten du behar bezalako elikadura, etxebizitza eta arreta medikoa izateko eskubidea dutela, haurrak behar bezala hazteko.

Gogoan hartu!

Komeni da ohitura osasungarriak izatea, istripuak eta gaixotasunak prebenitzea, hunkitzea...

berrogeita hamahiru

Lankidetzako ikaskuntza

Edukia azaltzeko eta proposatutako ariketak egiteko, lankidetzako ikaskuntzaren berezko estrategia metodologikoak erabil daitezke. Kasu honetan, «taldeka interpretatu» teknika. Hala, edukiak modu partehartzailean ulertzea sustatuko da.

Hartu kontuan

Gaixotasunak eta istripuak prebenitzearen eta medikuarenera joatearen garrantzia nabarmenduko dugu. Bi mezuok zehazteko, adibideak jar ditzakezu: gorputza behar bezalako posturan edukitzea; medikuarengana joatea; txertoa jasotzea; gure burua babestea eta arauak betetzea.

Ariketak lantzeko iradokizunak

1 Irudietan osasuna zaintzeko egoerak irudikatzen dira; ez dago osasunarentzat kaltegarria den bat ere ez.

Irakurzaletasuna sustatzeko

Josefina se resfría liburua irakurtzea gomendatzen da. Alexander Sterrensmeierrena da eta Anaya Infantil y Juvenil atalak argitaratu du. Josefina behia da liburuaren protagonista eta, modu dibertigarrian, gaixotasunari buruz ariko da; hotzeriaren sintoma batzuk adierazten ditu.

Ikasitakoa sendotzeko

Informazio adierazgarriena grafikoki eta eskema bidez laburbiltzea eta antolatzea, aurrez egin den moduan.

Unitateko kontzeptu nabarmenenen esanahia berrikustea eta argitzea, hala badagokio.

Ikasitakoa zabaltzeko

Pertsonen osasunarekin lotutako beste eduki batzuk azaltzea, adibidez, istripuak eta gaixotasunak prebenitzea, medikuazterketak egitea... Oso garrantzitsuak dira adin horretan.

Honako esamolde hauek erabil ditzakegu:

Hobe da prebenitzea sendatzea baino. Esamoldeak adierazten du garrantzitsua dela istripuak eta gaixotasunak prebenitzea, hobe delako saihestea tratatzea baino; kostuagatik, kalteengatik, etab.

Eskuak garbitu eta osasuna zaindu. Esaldiaren arabera, garrantzitsua da eskuak garbitzea gaixotasunak saihesteko.

Osasunari buruz ikuspuntu linguistikotik arituko gara, eta argituko dugu osasuna ona edo txarra izan daitekeela; ez da «gaixotasun» hitzaren antonimoa.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Infografia. Unitateko hitzen bilduma

Bideoa. Partekatu familiarekin…

Unitatearen argazki-albuma

Osasunari buruzko antolatzaile bisuala

Ariketa interaktiboak

Game room

Ebaluazio interaktiboa

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Funtsezkoena

Ebaluazioa

Ebaluazioak: interaktiboa, ohikoa, konpetentziala eta aurreratua

Ikasgela

Giza gorputzari buruzko aplikazioa

Eskeleto trokelatua

Informazio-txartelak

STEAM protagonistak

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

Ideia-jasa egin daiteke (gomendatutako pentsamendu-teknika), osasuna zaintzeko baliagarriak izan daitezkeen

jarduera dibertigarrien zerrenda egiteko. Erantzuna errazte aldera, lau irudi agertzen dira, adibide gisa erabiltzeko, baina askoz gehiago ere egon daitezke. Esaterako, atsedena, eskuak garbitzea, mediku-azterketak... barnebiltzen dituzten egoerak.

Zer ikasi dut?

Ikasitakoa sendotzeko

– «Zer ikasi dut» animazioa ikusiko da, bertan errepasatzen baitira unitatearen ikaskuntza eta eduki adierazgarrienak.

Talde handian, informazio guztia laburbildu eta unitateko alderdirik garrantzitsuenak lotuko ditugu: funtsezko edukiak, oinarrizko jakintzak, konpetentzia espezifikoak, etab.

Unitateko argazki-bilduma ebaluatuko dugu, erantzunak zuzenak direla eta definizio bakoitzari dagozkion irudiak itsatsi diotela egiaztatzeko.

– Ikaslearen liburuaren amaierako orrialdeetako unitatearen glosarioa berrikusiko da.

Ikasitakoa zabaltzeko

Unitatearen glosarioa handitu egingo dugu, bertan ez dauden hitzak txertatuko ditugu, ikasitakoa zabaltzeko ariketetan, ikerketa eta esperimentazioan agertutako hitz berriak, hain zuzen ere.

Ikaskuntza motibagarriagoa izateko

Unitatean proposatzen diren jolas-ariketak egin daitezke («Jolastuz ikasi» atalekoak), eta unitate honetarako gomendatutako materialarekin praktikatu, esaterako, USB mikroskopio digitalarekin.

HELBURUA AURRERA

Gakoak + info anayaharitza.es

IKT

4. ariketa egiteko, webgunean eskuragarri dagoen baliabide inprimagarria erabiliko da, argazki asko ditu.

Baliatu Plana IKT-EITko 5. fitxako edukiak azaltzeko. anayaharitza.es webgunean daude eskuragarri.

Pentsamenduaren garapena

Helburua aurrera ataleko ariketa egiteko proposatutako pentsamendu-teknika «Ideia-jasa» da.

Hezkuntza emozionala

Metakognizioari buruzko atal honen bidez, emozioak ikasitakoaren arabera identifikatzea sustatuko da.

Hartu kontuan

Autoebaluaziorako eta metakogniziorako, garrantzitsua da orrialde hauetan agertzen diren emotikonoen arteko ezberdintasunak azaltzea, «Zer ikasi dut?» eta «Nola ikasi dut?» ataletan; asko erabiliko dira ikasgai honetan.

Ariketak lantzeko iradokizunak

1 Erantzun irekia. Egiaztatu ikasleen erantzunetan marraztutako elikagaia zuzena dela. Erantzuten laguntzeko, egunero hartzen diren elikagaiak aipa daitezke, adibidez: esnea, ogia, fruta, barazkiak, etab.

Nola ikasi dut?

Metakognizioa errazteko

Honako galdera hauek luzatu:

Zer lortu dut unitate honetan?

– Zer egin dut ondo eta zer egiten jarraitu behar dut?

– Zer ez dut hain ondo egin eta zer hobetu dezaket?

Zertan lagundu didate nire ikaskideek?

Zertan lagundu diet nik ikaskideei?

Zerekin ikasi dut gehiago?

– Zer gustatu zait gehien?

– Zer izan da zailena niretzat?

Zer egin dezaket etorkizunean gehiago eta hobeto ikasteko?

– Zer berrikusi beharko nuke?

Ikaskuntza indartzeko

Aniztasuna kontuan hartzeko estrategiak erabiliko dira ikasteko zailtasunak dituzten ikasleak detektatu baldin badira, edo edukiak bereganatzea lortu ez duen ikaslerik baldin badago. Esaterako, edukiak bereganatu dituzten ikasleek bereganatzea lortu ez duten ikasleei laguntzea.

Bigarren eta hirugarren zikloen lagina

10 Bizimodua aldatu nahi dugu?

UNITATEAREN ESKEMA

Biztanleria

Sailkatu egiten da

Sexua kontuan hartuz

Lana kontuan hartuz

Zenbatu egiten da

Udal errolda Zentsuak

Gizonezkoak Emakumezkoak

Ez-aktiboa Aktiboa

Adina kontuan hartuz

–Landunak –Langabeak

Biztanleria zahartua

Espainian

Helduak

Gazteak Zaharrak

Immigrazio handia

Banaketa desberdina

Aldatu egiten da

Kausak

Jaiotza-tasa Heriotza-tasa Emigrazioa Egiazko hazkundea

Immigrazioa

Eragiten du Berezko hazkundea

Baliabide digitalak

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea Ikasgela Ebaluazioa

¿QUÉ VAMOS A APRENDER? ZER IKASIKO DUGU?

Hasierako orria

Ikaskuntza-egoera: nola ikusten duen, datua eta

helburua aurrera (gure gizartea osatzen duten pertsona guztiak babesten dituzten arauak edo legeak).

10 GJH. Desberdintasunen murrizketa

Bereizi biztanle multzoak Biztanleria

Zergatik hazten edo txikitzen da biztanleria?

Biztanleria aldatu egiten da

Aurkezpen interaktiboa: bizimodua aldatu nahi dugu?

Beti berdina izan da Espainiako biztanleria?

Espainiako biztanleria

Nork osatzen dute erkidegoko biztanleria?

Autonomia-erkidegoko biztanleria

Porfolioa

Zer ikasi dut?

Helburua aurrera

Nola ikasi dut?

Audioa: berehala kontatuko dizut

Bideoa: biztanleria

Ariketa interaktiboak

Aurkezpen interaktiboa: biztanleriaren sailkapena

Aniztasun-maila anitzeko fitxak (indartzeko eta sakontzeko)

Audioa: berehala kontatuko dizut

Bideoa: emigrazioa

Ariketa interaktiboak: biztanleriaren hazkundearen kalkulua; jaiotza-tasa eta heriotza-tasa

Aniztasun-maila anitzeko fitxak (indartzeko eta sakontzeko)

Audioa: berehala kontatuko dizut

Jarduera interaktiboak

Aurkezpen interaktiboa: biztanleria

Aniztasun-maila anitzeko fitxak (indartzeko eta sakontzeko)

Ariketa interaktiboak

Aurkezpen interaktiboa: unitatearen eskema

Funtsezkoena

Game Room

Ebaluazio-fitxak

Baliabideak

Baliabide digitalak

Aurkezpen interaktiboa: bizimodua aldatu nahi dugu?

10 Bizimodua aldatu nahi dugu?

Yusra Mardini igerilaria da, 23 urte ditu, eta jatorriz Siriakoa da. 2015ean, 17 urte baino ez zituela, ahizparekin batera alde egitea erabaki zuen, gerratik ihes egiteko. Itsasontzi batean sartu ziren biak, beste hemezortzi pertsonarekin batera, baina… gehienez zazpik joan behar zuten! Bidean minutu gutxi batzuk egin orduko, motorra gelditu egin zen. Igerian ontzia bultzaka eramatea erabaki zuten bi ahizpek, besteak salbatzeko. Azkenean, lortu zuten iristea Lesboseko itsasertzera (Grezia), gero Berlinera (Alemania), eta bestelako bizimodu bat hasi ahal izan zuten.

Gaur egun, Errefuxiatuen Talde Olinpikoko kide da Yusra, eta 2016ko

Ríoko Olinpiar Jokoetan eta 2020ko Tokiokoetan parte hartu zuen. Beste 28 atleta dira taldean. Gerragatik edo beste gatazka batzuengatik beren herrialdeetatik alde egin behar izan zuten denek.

Zer deritzozu?

Ezagutzen duzu jaioterriaz bestelako leku batean bizi den inor? Zure herri edo hiriko pertsona guztiak baldintza beretan bizi direla uste duzu? Zer iruditzen zaizu: zu ere etorkizunean jaio zinen lekuaz bestelako batean biziko zara? Zergatik?

Helburua

Idatzi gizarteko biztanle multzo guztiak babestuko dituzten arau edo lege batzuk, etorkizun hobe eta bidezkoagoa bermatzeko, eta aurkeztu lege horiek zure autonomia-erkidegoko parlamentuan.

Datua

Munduan, 2019an, ia 272 milioi pertsona jaioterriaz bestelako herrialde batean bizi ziren. Horietatik 164 milioi lanagatik joan ziren.

Biztanleria

1

Jarraitu hariari!

Bereizi biztanle multzoak

Ikaskuntza-egoera hau benetako adibide batetik abiatzen da, non pertsona batek bere herrialdetik emigratzeko beharra ikusi zuen. Helburua honakoa da: pertsona askok beren bizitzetan halako aldaketa handi bati aurre egiteko dituzten arrazoiei buruz ikasleek gogoeta egitea.

Helburua aurrera ataletik abiatzen da, eta bertatik harilkatzen dira unitatean landuko diren edukiak (jakintzak eta gaitasunak).

10.GJH. Desberdintasunak murriztea: xxi mendean munduko herritarren desberdintasun sozialak, politikoak eta ekonomikoak murriztea lehentasuna da, eta desberdintasun horien arteko aldeak handitu egin dira COVID-19 pandemiarekin. Gaur egun, genero-berdintasunaren arloan hobetzen jarraitu behar da, eta talde ahulenen bazterketa saihestu behar da: errefuxiatuak eta migratzaileak; baita herri indigenak, adineko biztanleak, desgaitasunen bat duten pertsonak eta adingabeak ere.

Unitateari hasiera ematen dion irudiak igerilari bat erakusten du, Yusra Mardini bera izan liteke. Argazki horri esker, ikasleek benetako adibidea dela ikusi ahal izango dute, eta Errefuxiatuen Talde Olinpikoko gainerako kideei buruz hitz egin ahal izango dute, baita beren herrialdeetatik alde egiteko izan zitzaketen arrazoiei buruz ere.

Gainera, itsasontzi txiki batek neska gaztea bizimodua aldatzen nola hasi zen irudikatzen du. Bi egoeren arteko kontrastea ikus daiteke.

Ikaskuntza-egoera

GJH Hasierako irudia

Planteatutako galderen bidez, ikasleek unitateko edukiekiko duten interesa piztu nahi da, eta gizarteaniztasunari buruzko eta lurralde bateko edozein biztanlek dituen norberaren edo eta besteen premiei buruzko hausnarketa erraztu.

Bi aldagai demografikotan oinarritzen da: immigrazioa eta emigrazioa. Modu horretan nabarmendu nahi dira gizarte-aniztasuna eta migrazioak eragiten dituen arrazoi nagusietako bat: «lana».

Aplikazioak eta euskarriak maneiatzea, informazioa bilatzeko, tratatzeko eta komunikatzeko.

Hezkuntza emozionala

Ikasleei asertibitatea, enpatia eta errespetuan eta lankidetzan oinarritutako komunikazio positiboa lantzeko aukera emango dieten gizarte-gaitasunak garatzea. Horretarako, ikasleak beren bizi-baldintzez bestelako bizibaldintzak dituzten pertsonen lekuan jarriko diren egoerak bideratu behar dira.

Kultura ekintzailea

Ikasleak herritartasun aktiboa gauzatzeko prestatu. Modu honetan, ondasun komun bat lortzeko gizarte-dimentsioa garatu nahi da, dauden populazio-talde guztien artean ahalik eta berdintasun handiena lortzeko.

Ariketa osagarriak

Ikaskuntza motibagarriagoa izateko

• Orrialde hauekin batera doazen bideoak (baliabide digitalak) proiektatu.

• Ikasleen ingurune hurbiletik abiatuta, bertan dauden pertsonei buruz hitz egin eta beren aniztasunari arreta jartzea sustatu. Denek al dute sexu bera? Adina oso antzekoa al da? Zertan aritzen dira? Pertsona guztiek behar berdinak dituztela uste al duzu?

• Gizarte-aniztasunari buruz hausnartu.

• Unitateko edukiak errepasatu eta edukietako batzuk ezagutzen dituzten edo zalantza asko dituzten ikusi.

Helburua aurrera aurkezten da (gizarte-talde guztiak babestuko dituzten arauak edo legeak idaztea). Horren bidez, beren inguruan bizi diren biztanle multzoei buruzko gogoeta egin nahi da, eta izan ditzaketen zailtasunak aztertu. Horrela, ikasleek enpatia- eta tolerantzia-jarrerak garatzea lortu nahi da.

Unitatea egituratuta dagoen atalak aurkezten dira: biztanleria, biztanlerian gertatzen diren aldaketak, Espainiako biztanleria eta autonomia-erkidegoko biztanleria.

Eskura dituzu «Mundu helburu proiektuaren gakoak» anayaharitza.es -en.

Zer deritzozu? Datua Helburua aurrera Jarraitu hariari!

Baliabideak

Baliabide digitalak

Audioa: berehala kontatuko dizut

Bideoa: biztanleria

Ariketa interaktiboak

Aurkezpen interaktiboa: biztanleriaren sailkapena

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Errefortzuko 1. eta 2. fitxak

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

«Bereizten dituzu biztanle multzoak?»

jardueraren helburua honakoa da: ikasleei gizarte-aniztasunaren eta hainbat kolektiboren aukeren eta/edo beharren inguruan gogoeta eginaraztea.

Soluzioak

1 Lurralde batean bizi diren pertsonen multzo osoa.

Bereizten dituzu lurralde bateko biztanle multzoak?

Bereizi biztanle multzoak Biztanleria

Biztanleria lurralde batean bizi diren pertsonen multzo osoa da. Biztanleriak zer ezaugarri dituen eta nola banatuta dagoen aztertzeaz arduratzen den zientzia demografia da.

Nola zenbatzen dira biztanleak?

Biztanleria zenbat pertsonak osatzen duten eta zer ezaugarri dituen jakiteko, bi zenbaketa mota egiten dira: udalerrolda eta zentsua.

• Udal-errolda udalerri bateko bizilagun guztien datu pertsonalak biltzen dituen zerrenda da: bakoitzaren izena, helbidea, lanbidea… Urtero egiten da.

• Zentsua probintzia, autonomia-erkidego edo estatu bateko bizilagunen zerrenda da, eta udal-erroldako datu berberak biltzen ditu. 10 urtean behin egiten da.

Bereizten dituzu biztanle multzoak?

Lotu argazki bakoitza dagokion informaziofitxarekin. Gero, esan zer biztanle multzotakoak diren, hiru irizpide hauek kontuan hartuz: sexua, adina eta lan-egoera.

Adina: 6

Lanbidea: ikaslea

Adina: 41

Lanbidea: lorezaina

Adina: 73

Lanbidea: erretiratua

Zure ustez, biztanle multzo guztiek behar berberak dituzte? Pentsatu eta erantzun:

Ariketa osagarriak

Jakin-mina pizteko

1 Orribirakaria Ordenatu hitzak, eta definizio bat lortuko duzu. Gero, idatzi zer kontzeptu den:

multzo da diren

2 Udal errolda: udalerri bateko biztanle guztien datu pertsonalak (izena, helbidea, lanbidea). Urtero egiten da.

Zentsua: probintzia, erkidego edo herrialde bateko biztanle guztien datuak. Hamar urtean behin egiten da.

Bereizten dituzu biztanle multzoak?

a) 73 eta erretiratua. b) 6 eta ikaslea. c) 41 eta lorezaina.

Gainerako erantzunak irekiak dira.

osoa

bizi pertsonen

batean lurralde

Unitatearen laburpena «Berehala konta-

• Sexua kontuan hartuz. Emakumezkoek eta gizonezkoek tratu bera jasotzen dugula uste duzu?

• Lan-egoera kontuan hartuz. Zure ustez, biztanle landuna edo langabea izateak badu eraginik zenbait baliabide lortzeko aukeran?

• Adina kontuan hartuz. Zer iruditzen zaizu: gazteek, helduek eta zaharrek behar berberak dituzte?

• Ikasleei eskatu familiako norbaiten edota aldizkariko norbaiten argazkiak ekartzeko. Argazkiek pertsona horiek betetzen duten egitura profesionalari erreferentzia egin diezaioten saiatu behar da. Ondoren, sexuaren, adinaren edo lanbide-egituraren araberako sailkapenak egiteko erabil daitezke.

tuko dizut», webgunean: anayaharitza.es

Gakoak informazio gehiago, hemen: anayaharitza.es

IKTak

anayaharitza.es -en dauden ikus-entzunezko materialak erabiltzea gomendatzen da.

Nola sailkatzen dugu biztanleria?

Biztanleria sailkatzeko zenbait modu daude. Guk, orain, hiru aztertuko ditugu: sexua, adina eta lana kontuan hartzea.

Gizonezkoak

Biztanleria aktiboa

Lanean edo lan bila ari diren helduak.

Biztanleria nola sailkatzen den hobeto ulertzeko, ikusi «Biztanleria» bideoa, webgunean: anayaharitza.es

Lankidetzako ikaskuntza

1. jardueran, «orri birakaria» izeneko lankidetza-teknika erabiliko dugu.

Hartu kontuan

• Biztanleriaren sailkapenari ekiten zaionean, saiatu ikasleengandik hurbil dauden pertsonetatik abiatzen. Horrela, haien jakin-mina, interesa edo eta ulermena piztea lortuko da.

Ariketak lantzeko iradokizunak

1 eta 2

Biztanleria ez-aktiboa

Ordainetan dirurik jaso gabe lan egiten duten pertsonak (familiakoak zaintzen, adibidez), ikasleak, erretiratuak eta

Banaka egin ahal izango dira. «Bereizten dituzu biztanle multzoak?» ariketa.

Jardueraren bigarren zatian ikasleek iritzi pertsonalei buruzko galdera batzuei erantzun beharko diete. Talde handian egitea gomendatzen da, erantzun subjektiboak direnez, ikasgelako kide guztien ekarpenekin aberastuko baitira.

2 Kopiatu eta osatu taula, biztanleria zenbatzeko ikasi dituzun bi moduak kontuan hartuz:

ZenbaketaZer datu biltzen dituenNoiz egiten den ? ? ? ? ? ?

Ikasitakoa sendotzeko

Gogoan hartu!

Biztanleria jende askok osatzen du, eta denek ez dituzte ezaugarri berberak sexua, adina eta lan-egoera kontuan hartuz. Horregatik,pertsona bakoitza bat eta bakarra da, eta behar jakin batzuk ditu.

• «Nor da nor» jokoa. Ikaslearen hurbileko pertsonei edo aldizkarietako ebakinei buruzko argazkiak utzita, banaka argazki bat deskribatzeko eskatuko da, sexua, adina edo eta egitura profesionala kontuan hartuta. Gainerako taldekideek nor den asmatu behar dute.

Egiaztatu ikasleek zuzen egiten dituztela eta orientatu zailtasunak dituztenei.

desgaitasunen bat dutenak.

Emakumezkoak

Sexua kontuan hartuz

Adina kontuan hartuz

Lana kontuan hartuz

Biztanle landunak Lanean ari dira, eta ordainetan dirua jasotzen dute.

Biztanle langabeak Langabezian daude, edo lehen enplegua bilatzen ari dira.

Biztanleriaren sailkapena

16 urtetik beherakoak

Gazteak 17-65 urte bitartekoak

Helduak 65 urtetik gorakoak

Zaharrak

Baliabideak

Baliabide digitalak

Audioa: berehala kontatuko dizut

Bideoa: emigrazioa

Ariketa interaktiboak: biztanleriaren hazkundearen kalkulua; jaiotza-kopurua eta heriotza-kopurua

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Errefortzuko 1. eta 2. fitxak

Sakontzeko fitxa

Zergatik hazten edo txikitzen da biztanleria?

Badakizu lurralde bateko biztanleen kopurua zergatik ari den etengabe aldatzen?

Biztanleria aldatu egiten da Lurralde bateko biztanleria hazi edo txikitu egin daiteke, zenbait arrazoirengatik:

Jaiotza-tasa

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

«Zer egin biztanleria aldatzeko?»

ariketaren bidez, aldagai demografikoek biztanleriaren hazkundean eta lurralde-banaketan nola eragiten duten hausnartu nahi da.

Soluzioak

Jende askok, migratzen duenean, arriskuan jartzen ditu bere bizia eta familiakoena. Ez dute gogo onez migratzen, egoerak behartuta baizik, gerretatik, epidemietatik edo gosetik ihesi.

Jendea jaiota, biztanleria handitu egiten da.

biztanleria txikitu egiten da.

Emigrazioarekin, biztanleria txikitu egiten da. Immigrazioarekin, biztanleria handitu egiten da.

Ariketa osagarriak

1 Jaiotze kopuruaren eta immigrazioaren araberako igoera. Hilkortasunaren eta emigrazioaren araberako jaitsiera.

2 Berezko hazkundea (338 435 – 501 704) = –163 269.

Egiazko hazkundea (–163 269 + 465 721 – 249 477) = 52 975.

Zer egin biztanleria aldatzeko?

• Aholku zuzenak: Manu, Rakel, Saioa, Sergio eta Aisha.

• Aholku okerrak: Galder eta Enara.

Gainerako jarduerak erantzun librekoak dira.

Ulermena errazteko

• Ikasgelako hiztegia sortu, zailtasun handienak sortzen dituen hiztegiarekin.

Leku eta denbora jakin batean zenbat pertsona jaio diren.

Leku eta denbora jakin batean zenbat pertsona hil diren.

Jendea hilda,

Migratzen duen pertsona oro emigrante eta immigrante da aldi berean. Bizi zen lekuko emigrantea da, eta iristen den lekuko immigrantea.

Jendea bizi den lekutik beste norabait bizitzera joatea da. Hori egiten duten pertsonei emigrante esaten zaie.

Jendea bizi den lekutik beste norabait bizitzera etortzea da. Hori egiten duten pertsonei immigrante esaten zaie.

Hazkunde motak

Faktore horien arabera, biztanleria hazi edo txikitu egiten da. Hori kalkulatzeko, bi hazkunde mota hartzen dira kontuan.

Berezko hazkundea: jaiotza kop. – heriotza kop.

Jaiotakoak gehiago badira, biztanleria handitu egiten da eta hazkundea positiboa da.

Egiazko hazkundea: (jaiotza kop. – heriotza kop.) + + immigrante kop. – emigrante kop.

Biztanle kopurua handitzen bada, egiazko hazkundea positiboa da; txikitzen bada, egiazko hazkundea negatiboa da.

Zer egin biztanleria aldatzeko?

Herri batean biztanleria handitzeko beharra dute, eta hori lortzeko aholkuak eskatu dizkiete herritarrei. Esan zer 5 aholku diren zure ustez interesgarrienak, eta azaldu zure erantzuna:

– Manu: Nik alokairua merke jarriko nieke diru-sarrera txikiak dituztenei.

– Rakel: Jendeak seme-alaba gehiago izateko laguntzak emango nituzke; adibidez, haur-eskolak doakoak izatea.

– Saioa: Herriaren inguruko lursail guztiak landuko nituzke, eta lan-kontratu ona eskainiko nieke zenbait pertsonari, kontuan hartu gabe Espainiako nazionalitatea baduten edo ez.

1 Zer bi arrazoirengatik handitu daiteke biztanleria? Eta txikitu?

2 Kalkulatu 2020an Espainian izandako berezko hazkundea eta egiazkoa. Horretarako, erabili datu hauek:

• Jaiotzak: 338 435

• Heriotzak: 501 704

• Immigranteak: 465 721

• Emigranteak: 249 477

– Galder: Nik hiru eguneko festa handi bat egin eta janaria oparituko nuke.

– Sergio: Nik garraio publikoa hobetuko nuke, jendea errazago joan ahal izan dadin behar duen edonora.

– Enara: Hona etortzea erabakitzen duten guztiei kamiseta polit bana oparituko nieke nik.

– Aisha: Hemengo osasun-etxean eskaintzen diren zerbitzuak hobetzearen alde egingo nuke nik. Hartara, gure zaharrak hobeto zainduta egongo dira.

Erantzun galderari, eta, gero, jolastu ikaskideekin:

• Zure ustez, bizitzera herri horretara joatea erabakiko luketen pertsona guztiek arrazoi berberak izango lituzkete?

• Talde izenduna Hiruzpalau ikasleko taldetan jarrita, minutu batean, idatzi jendeak beste leku batera emigratzeko izan ditzakeen ahalik eta arrazoi gehien. Zentzuzko arrazoi gehien ematen dituen taldea izango da irabazlea.

Jakin-mina pizteko

• Proposatu honako galdera hauek: ezagutzen al duzu aldagai demografiko horietakoren bati buruz hitz egiten duen filmik edo animazio-serierik? (Esate baterako, Coco, Up, Marco… ).

Gakoak informazio gehiago, hemen: anayaharitza.es

Lankidetzako ikaskuntza

«Zer egin biztanleria aldatzeko?» izeneko azken zereginari esker, ikasleek iritziak trukatzeko eta edukiak modu ludikoan ikasteko aukera izango dute. Hori egiteko, «talde izenduna» izeneko lankidetza-teknika erabiliko dugu.

Hartu kontuan

• Litekeena da ikasle batzuek zailtasunak izatea biztanleriaren hazkundearen zifraren berri izateko. Kasu horretan, eskain iezaiozu kalkulagailu bat kalkuluak errazteko edo proposa itzazu zenbaki errazak (irudimenezko populazio batekin lotutakoak), eragiketa matematikoak errazteko.

• Etorkinaren eta emigratzailearen kontzeptuek nahasmena eragin dezakete ikasleengan. Ekarri adibide praktikoak (adibidez, ikasle bat ikasgelatik irten dadila – emigratzailea –, ikasle bat gelan geratzeko gonbidatu – Etorkina –…).

Ariketak lantzeko iradokizunak

2. jardueran, ikasleei zifrak biribiltzeko eskatu ahal zaie, adibidez, milako unitateetara. Horrela kalkuluak erraztuko dira .

Taldean landu «Zer egin biztanleria aldatzeko?» ariketa. Badira erantzun subjektibo batzuk, gelako gainerako taldea aberastu dezaketenake.

Ikasitakoa sendotzeko

• Proposatutako jarduerak egin.

Baliabideak

Baliabide digitalak

Audioa: berehala kontatuko dizut

Ariketa interaktiboak

Aurkezpen interaktiboa: biztanleria

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Errefortzuko 1. eta 2. fitxak

Sakontzeko fitxa

Ikasgela

Horma-irudia: Espainiako mapa politikoa

Beti berdina izan da Espainiako biztanleria?

Badakizu nola aldatu den Espainiako biztanleria?

2021eko hasieran, Espainiak 47 394 223 biztanle zituen. Aurreko urtean, jaiotakoen kopurua txikiagoa izan zen hildakoen kopurua baino. Horrenbestez, Espainiako be rezko hazkundea negatiboa izan zen.

Egiazko hazkundea, ordea, positiboa izan zen, Espainia ra iritsitako immigranteen kopurua askoz handiagoa izan zelako Espainiatik joandako emigranteen kopurua baino.

Biztanleriaren ezaugarriak

Gaur egun, Espainiako biztanleriak ezaugarri hauek ditu:

• Biztanleria zahartzen ari da. Azken urteotan jaiotzatasa txikitu egin da, eta jendea luzaroago bizi da. Beraz, zaharren kopurua handiagoa da, eta gazteen kopurua, berriz, txikiagoa.

• Immigrazio handia du. Urtero milaka immigrante iristen dira Espainiara, eta, horren ondorioz, biztanleria handi tu egiten da.

• Gazte askok emigratzen du lan bila. Gazte askok Espai niatik beste leku batzuetara joan beharra dauka lan bila.

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

«Batzuk Espainiatik joan, beste batzuk iritsi» ariketaren helburua honakoa da: ikasleek pentsamendu kritikoa garatzea eta Espainiako biztanleriak izan dituen eta dituen premia mota batzuei buruz hausnartzea. Hori Iberiar penintsulako biztanleriaren banaketa desberdinarekin ere lotu daiteke, Espainiako herri asko «hutsik» geratzen ari baitira, dituzten aukera edo eta baliabide faltagatik.

Soluzioak

Batzuk Espainiatik joan, beste batzuk iritsi

Ikusi duzun bezala, jende askok Espainiatik emigratu beharra izan du azken hamarkadetako zenbait alditan. Erantzun galdera hauei:

• Zergatik emigratu zuten orduan edo emigratzen dute gaur egun?

• Espainiatik alde egin beharra izan zuten haiek bizitzera joandako lekuetan bertakoek nola tratatuko zituzten? Zuk zer egingo zenukeen?

Gaur egun, Espainiatik hainbat gazte joaten dira, eta immigrante asko iristen dira Espainiara. Zure ustez, zergatik erabakitzen dute batzuek irtetea eta beste batzuek sartzea? Eztabaidatu horri buruz denon artean.

Espainiako biztanleek ere emigratu beharra izan zuten

Espainian ez da beti orain bezalakoa izan egoera eko nomikoa, soziala, politikoa… Horregatik, historian zehar, migrazio-mugimendu handiak gertatu izan dira:

• 1492an Amerika aurkitu ostean, jende askok emigratu zuen kontinente aurkitu berrira.

• Gerra Zibila (1936-1939) zela-eta, Espainiako herritar askok beste herrialde batzuetara ihes egin zuen; esate baterako, Frantziara.

• 1950 eta 1975 bitartean, jende askok landa utzi eta hi rietara emigratu zuen (nekazari-exodoa). Ameriketara eta Mendebaldeko Europara ere jende asko joan zen.

• 2008ko krisialdiak eraginda ere jende asko joan zen beste herrialde batzuetara; batik bat, gazteak.

Ariketa osagarriak

Biztanle gehieneko eskualdeak Biztanle gutxieneko eskualdeak Autonomia-erkidegoko hiriburua edo erakunde autonomikoen egoitza

1 Biztanle gehiago dago, egiazko hazkundea positiboa delako.

2 Hiriak, kostaldeko eremuak eta uhartediak.

3 Erantzun irekia. Hona hemen adibide batzuk: biztanleria zahartzea eta herriak atzean uztea, hiriguneen masifikatzea…

Batzuk Espainiatik joan, beste batzuk iritsi

• Gaur egun, arrazoi ekonomikoengatik (langabezia handia eta bizi-maila hobetzeko asmoa). Duela hamarkada batzuk arrazoi politikoengatik ere egin zuten (Espainiako gerra zibila).

• Erantzun irekia.

Ulermena errazteko

• Erakutsi Espainiako hainbat herri edo eta hiritako argazkiak, Espainiako biztanle gehien dituzten eremuen eta biztanle gutxien dituzten eremuen arteko aldeak ikasleei grafikoki ikusi arazteko.

Ikasitakoa sendotzeko

• Ikasleei Espainiako mapa politiko edo eta fisiko bat eskaini, eta Espainiako eremu populatuenak koloreztatzeko eskatu. Horrek erraztuko die ikustea, adibidez, mendialdeek populazio-dentsitate txikia dutela eta kostaldeek dentsitate handia.

Nola dago banatuta biztanleria?

Espainiako biztanleria ez dago modu uniformean banatuta lurralde guztietan. Leku batzuk jendeztatuago daude.

Gogoan hartu!

GALIZIA

IKTak

3. jardueran, ikasleek Espainiako arazo demografikoei buruzko informazioa bilatu behar dute.

Lankidetzako ikaskuntza

KANTABRIA ASTURIAS

Dakizun bezala, Espainiako biztanleria askotarikoa da eta ez dago lurralde guztietan batere berdin banatuta.

«Batzuk Espainiatik joan, beste batzuk iritsi» jardueraren bidez, eztabaida bultzatu nahi da, ikasleek elkarrekintza eta iritzitrukea izan dezaten, beren aurreko ideiak aberasteko.

EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA NAFARROAKO FORU ERKIDEGOA

Gasteiz Logroño

ERRIOXA

Iruñea

GAZTELA ETA LEON

Biztanle gutxieneko eremuak Iparraldeko eta Hegoaldeko goi-lautadak eta mendialdeko eremuak dira.

Mérida

MADRILGO ERKIDEGOA

GAZTELA -MANTXA

MURTZIAKO ESKUALDEA ANDALUZIA

Hori egiteko, «buru pentsalariak» teknika jarriko dugu martxan.

Hartu kontuan

• Orrialde hauetan agertzen diren alderdi demografikoak, autonomia-erkidegoarekin edo udalerriarekin aldera ditzakete.

CEUTAKO HIRI AUTONOMOA MELILLAKO HIRI AUTONOMOA

Hiriko biztanleria handiagoa da biztanleria landatarra baino; hau da, jende gehiago bizi da hirietan landa-eremuetan baino. Biztanle gehienak hirietan, kostaldeko eskualdeetan eta uharteetan bizi dira.

VALENTZIAKO ERKIDEGOA

BALEARRAK

• Aurkezten diren une historikoak agian ikasleengandik urrun egongo dira. Kasu honetan, erakutsi argazkiak edo bideoak, dokumentu grafiko baten bidez ikusteko historiako une horietako bakoitza zer den.

Ariketak lantzeko iradokizunak

1, 2 eta 3

1 Espainian berezko hazkundea negatiboa da, baina egiazko hazkundea, positiboa. Beraz, biztanleak aurreko urtean baino gehiago ala gutxiago dira?

2 Zein dira Espainian jendeztatuen dauden hiru eremuak?

3 Bilatu Interneten informazioa, eta deskribatu zer arazo demografiko dituen Espainiak gaur egun.

Irakurzaletasuna sustatzeko

Herri abandonatua

Babesgabetasun luzea marraskatzen joan zen

etxeetako hormak

eta izkina bakoitzean jarri zituen

sasi formako jagoleak.

Leiho hartatik

korrokoil, kalexka begiztatzen duena, egun batean agertu zen azkena

joan baino lehentxeago.

Oso goizean goiz zen. Hamar minutu nahikoa izan ziren zalantzaren eta intzigarraren artean ostilamentua egiteko.

Eguzkia soilik agertu zen agurtzera agur bat xuxurlatuz abiatzean atzera begiratu gabe.

1. jarduerarako, errepasatu aurreko orrialde bikoitzeko hazkunde-motak.

2. jardueran adierazi behar da ez direla leku zehatzetan zentratu behar, baizik eta biztanle gehien dituzten eremuak orokorrean azaldu behar direla.

Taldean landu «Batzuk Espainiatik joan, beste batzuk iritsi» jarduera. Erantzun emozional batzuk badira, gainerako ikasleak aberastu ditzaketenak.

Lehenengo falta izan ziren

barrez algaraka, umeen jolasak, gero jende gaztea bere diapasoi garaiarekin, ondoren... denbora kontua, amore eman zuten besteek bakardadearen eta etsipenaren artean.

Gaur ipar haizea dator basati eta izoztua menditik haranera eta osin batzuk astintzen ditu nabarmentzen direnak kaleetan apaingarri zakarrak bezala.

José Luis Ramírez

Herri asko hutsik geratzen ari dira.

Gakoak informazio gehiago, hemen: anayaharitza.es

Baliabideak

Ikasgela

Horma-irudia: Espainiako mapa politikoa

Nork osatzen dute erkidegoko biztanleria?

Zer iruditzen zaizu: gure erkidegoko biztanleriak Espainiakoaren antzeko ezaugarriak ditu?

Euskal Autonomia Erkidegoa Espainiako erkidego jendeztatuenetako bat da; 2021. urtean, 2 193 199 biztanle zituen.

Biztanleriaren banaketa

Erkidegoan biztanleria ez dago modu uniformean banatuta hiru lurraldeetan.

• Eskualde jendeztatuena iparraldea da. Oro har, Bilbo eta Donostia hirien inguruan bizi da herritar gehien. Bi hiri horietaz gain, biztanle gehieneko udalerriak Barakaldo, Getxo, Irun eta Portugalete dira.

• Erdialdean eta hegoaldean (leku menditsuenak eta Arabako Lautada) oso jende gutxi bizi da, Gasteizen izan ezik.

Biztanleriaren ezaugarriak

EAEko biztanleriak ezaugarri hauek ditu:

• Biztanleria zahartzen ari da. EAEko biztanleek gero eta bizi-itxaropen handiagoa dute: gizonezkoek, 80 urte ingurukoa, eta emakumezkoek, 86 urte ingurukoa. Gainera, jaiotzen kopurua gero eta txikiagoa da, eta 65 urtetik gorakoak gehiago dira 20 urtetik beherakok baino. Bestalde, 2013. urteaz geroztik, heriotzen kopuruak jaiotzena gainditzen du.

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

«Zergatik etorri behar duzu hona bizitzera?» ariketaren helburuak honakoak dira: ikasleek pentsamendu kritikoa garatzea eta beren autonomia-erkidegoak eskaintzen dituen aukerei buruz hausnartzea. Horri esker, aldagai demografikoekin eta biztanleriaren lurralde-banaketarekin erlazionatu ahal izango ditu.

Soluzioak

• Immigrazioa handiagoa da emigrazioa baino. Horri esker, gure erkidegoak azken urteotan biztanleak irabazten jarraitzen du.

Atzerrian jaioak izanda Euskal Autonomia Erkidegoan bizi diren immigrante gehienak Amerikatik etorriak dira, eta asko dira Europako beste estatu batzuetatik eta Magrebetik etorriak ere.

1 Irakurri esaldi hau: «Euskal Autonomia Erkidegoan, gaur egun, berezko hazkundea negatiboa da». Ados al zaude baieztapen horrekin? Zuzena da?

2 Bilatu informazioa, eta esan gure erkidegoko zer probintziatan bizi den jende gehien eta hiru hiriburuetatik zein den biztanle gehienekoa.

Ariketa osagarriak

1 Bai, 2013tik, heriotzen kopuruak jaiotzena gainditzen duelako.

2 Bilbo da hiribururik jendetsuena. Probintziarik jendetsuena Bizkaia da.

Zergatik etorri behar duzu hona bizitzera?

• Erantzun irekia.

• Erantzun irekia.

Ulermena errazteko

• Erkidegoko hainbat herri edo hiritako argazkiak erakutsi, biztanle gehien dituzten eta biztanle gutxien dituzten eremuen arteko aldeak ikasleei grafikoki ikusteko. Biztanle gutxien dituzten eremuen kasuan, jarri arreta biztanleen batez besteko adinean, eta galdetu: zer uste duzu gertatuko dela herri horiekin etorkizun ez oso urrun batean?

Bilbo

Uribarri Ganboa

Gasteiz

Zergatik etorri behar duzu hona bizitzera?

• Imajinatu egoera hau: Eusko Jaurlaritzak eskatuta, irratirako iragarki bat egin behar duzu, bere herrialdetik joan beharra daukan mundu guztiko jendea konbentzitzeko, etor daitezela hona bizitzera. Zer esango zenieke?

• Batez ere Afrikatik Penintsulara iritsitako pertsona asko, Europako beste herrialde

Ikasitakoa sendotzeko

batzuetara joan nahian, Irunen geratzen dira aurrera egin ezinda, Frantziarako muga igarotzen uzten ez dietelako. Irungo herritartalde batek eta Gurutze Gorriak momentuko laguntza ematen diete: arropa, atseden hartzeko eta garbitzeko lekua… Zure ustez, garrantzitsua da lan hori egitea? Nahikoa da?

Gakoak informazio gehiago, hemen: anayaharitza.es

IKTak

2. ariketan, ikasleek erkidegoko biztanle gehien eta gutxien dituzten eremuei buruzko informazioa bilatu behar dute.

Hezkuntza emozionala

«Zergatik etorri behar duzu hona bizitzera?» ariketarekin, ikasleek gogoeta egingo dute erkidegora iristen direnean etorkinei laguntza ematen dieten erakunde altruisten garrantziaz. Horrela, errespetua eta enpatia bezalako balioak eragin nahi dira.

Hartu kontuan

• Orrialde hauetan, beren udalerri edo herrialdearekin alderatu ahal izango dituzten aspektu demografikoak aurkezten dira.

Ariketak lantzeko iradokizunak

2. ariketan, interneterako sarbidea duen gailu elektronikoren batera sartu behar da.

Taldean landu «Zergatik etorri behar duzu hona bizitzera?» ariketa. Badira erantzun subjektibo batzuk, gelako gainerako taldekideak aberastu ditzaketenak.

• Eskaini ikasleei erkidegoaren mapa politiko edo fisiko bat, eta utz iezaiezu biztanle gehien dituzten eremuak koloreztatzen. Horrek, adibidez, erkidegoko eremu ezberdinekin lotutako zenbait alderdi sendotuko ditu.

Biztanle gehieneko eskualdeak Biztanle gutxieneko eskualdeak

Autonomia-erkidegoaren muga

Probintziaren muga Estatuaren muga

Probintziako hiriburua Erakunde autonomikoen egoitza Udalerriaren muga

Donostia

Bilbo

Gasteiz

Baliabideak

Baliabide digitalak

Unitatearen eskema interaktiboa

Game Room

Inklusioa eta aniztasuna kontuan hartzea

Funtsezkoena

Ebaluazioa

Ebaluazio- eta ariketa-proben sorgailua

Ebaluazioak: unitatea eta konpetentziak

Ikaskuntza-egoerarekiko lotura

«Nire lehengo eta oraingo iritzia» pentsamendu-teknikaren bidez, ikasleek migrazioari buruzko gogoeta egingo dute, eta unitatean zehar beren pentsamenduak aldatu diren aztertuko dute. Gainera, kausa-efektu erlazioak ezagutu eta azaldu beharko ditu. Hausnarketa hori errazteko, jarduera horretara bultzatzen duten hitzekin batera lagunduko dugu.

Ariketa amaitzeko, «Zerbait esan nahi dizut!» izeneko hausnarketa pertsonala egingo da. Bertan, ikasleek gutun bat idatziko diote pertsona migratzaileren bati, bere pentsamendua agerian jarriz.

Ariketa hori banaka egingo da lehenik, eta taldean gero, kartak ozen irakur baitaitezke. Gogoeta interesgarriak badaude, gutun komun bat egin eta Legebiltzar Autonomikoari helaraz dakioke.

Z er ikasi dut?

1 Azaldu, zure hitzak erabiliz, zer esan nahi duen biztanleria hitzak.

2 Zer biztanle multzotakoak zarete zu eta zure familiako kide nagusiena? Egin fitxa bat zure datuekin eta beste bat senidearen datuekin.

3 Erantzun galdera hauei:

a) Zer datu biltzen dituzte zure herri edo hirian, zentsukoak ala udal-erroldakoak?

b) Zenbatean behin egiten dira zenbaketa horiek?

4 Lotu hitzak eta esanahiak:

Jaiotza-tasa

Zer ikasi dut?

1 Lurralde batean bizi diren pertsonen multzoa da.

Heriotza-tasa

Jendea bizitzera beste leku batera joatea da.

Leku eta denbora jakin batean jaio diren pertsonen kopurua da.

7 Esan egoera hauetan biztanleria handitu edo txikitu egin den:

a)Sararen herrian iaz baino 50 haur gehiago jaio dira eta hamabost pertsona gutxiago hil dira.

b) Lukenek dioenez, bere erkidegoan iaz baino jende gehiago hil da eta jende gehiagok emigratu du.

8 Esan Espainiako biztanleriari buruzko lau esaldi hauek zuzenak (Z) edo okerrak (O) diren:

a)Espainian gaur egun immigranteen kopurua urtez urte txikituz doa.

b) Jendea luzaroago bizi da, eta haur gutxiago jaiotzen dira.

c) Gaur egun gazteek ez dute beste herrialde batzuetara migratzeko beharrik.

d)Gaur egun Espainiako biztanle gehienak herrietan bizi dira.

Emigrazioa

Leku eta denbora jakin batean hil diren pertsonen kopurua da.

9 Aztertu grafikoa, eta erantzun: Espainiako biztanleriaren ezaugarriak kontuan hartuz, lerro berdeak ala gorriak adierazten du azken urteotako jaiotza-tasa, zure iritziz? Zergatik uste duzu hori?

Immigrazioa

Jendea bizitzera leku batera etortzea da.

5 Demagun albiste batean lerroburu hau irakurri duzula: «Fuerteventurako hegoaldean patera bat erreskatatu dute. 61 migratzaile zeramatzan; tartean, bi adin txikiko». Zure ustez, zergatik erabaki dute haur horien gurasoek semea edo alaba arriskuan jartzea?

6 Azken urteotan, jaiotza-tasa txikitu egin da Espainian, eta jendea luzaroago bizi da. Zein da horren arrazoia, zure ustez?

Semaforoa. Margotu koadernoan, ariketa bakoitzaren ondoan, honela: Erantzuna badakizu Laguntza behar izan baduzu Erantzuna jakin ez baduzu

5 Erantzun irekia. Ikasleek gogoeta egin behar dute pertsonak bizilekuz aldatzera eramaten dituzten arrazoi ekonomiko, politiko edo eta naturalei buruz.

2 Erantzun irekia. Aukerak sexuaren arabera (gizona, emakumea); adinaren arabera (gaztea, heldua edo adinekoa); lanaren arabera (biztanleria aktiboa edo ez-aktiboa).

3 Udal errolda.

Zentsua 10 urtean behin eta udal-errolda urtero.

4 – Jaiotze kopurua: leku eta denbora jakin batean jaiotzen diren pertsonen kopurua da.

Hilkortasuna: leku eta denbora jakin batean hiltzen diren pertsona kopurua da. – Emigrazioa: pertsonen irteera da, leku batetik beste batera joateko.

– Immigrazioa: pertsonak toki batera iristea da, bertan bizitzera joateko.

6 Erantzun irekia. Honako erantzun hauek iradoki daitezke. – Jaiotza-tasaren jaitsiera: emakumea geroago da ama, emakumeen eta gizonen lan-egoera lehengoaren ezberdina da.

– B izi-itxaropena handitzea: osasun-hobekuntzak, bizikalitatearen hobekuntzak, etab.

7 a) Biztanleria handitu egin da.

b) Biztanleria gutxitu egin da.

8 a) Egiazkoa (jarduera egiten den unearen garapen demografiko zehatza ikusi beharko litzateke). b) Egiazkoa. c) Faltsua. d) Faltsua.

HE URUA AURRERA

Idatzi emigrazio-legeak.

1 Erreparatu beheko hitzei, eta, Nire lehengo eta oraingo iritzia teknika erabiliz, aztertu zer lotura duten hitz horiek migrazioarekin. Gero, osatu taula, zeuk migrazioari buruz lehen pentsatzen zenuena eta orain pentsatzen duzuna jarriz, eta idatzi parlamentuan aurkeztuko dituzun legeak.

Gakoak informazio gehiago, hemen: anayaharitza.es

Pentsamenduaren garapena

«Nire lehengo eta oraingo iritzia» pentsamendu-teknikaren bidez ebatziko da helburua.

Hezkuntza emozionala

Metakognizioari buruzko atala.

Hartu kontuan

• Atal hauetan proposatzen diren ariketen helburua da ikasleek beren ikaskuntzari buruz hausnartzea. Bertan berrikusketako, autoebaluazioko eta metakognizioko ariketak sartzen dira, ikasleek beren lorpenak, ahuleziak, indarrak, hobekuntzak eta abar identifikatzeko.

Lehen pentsatzen nuen…Orain pentsatzen dut… Zergatiak ? ? ?

2 Zerbait esan nahi dizut! Idatzi migratzaile batentzako gutun bat, honela hasita: «Migratzaile hori: Ez zaitut ezagutzen, ez dakit zer izen duzun, baina gutun hau idatzi nahi dizut, bihotzetik bihotzera…».

Galdetu hau zeure buruari!

Arrazoi bakar batengatik erabakitzen du jendeak bizimodua aldatzea?

Zure bizitzan noizbait emigratu beharko bazenu, bizitzera joandako lekuan zu nola tratatzea nahiko zenuke?

Zure probintzian eta autonomia-erkidegoan biztanle multzo guztiak errespetatzen eta babesten dira, zure ustez?

1 Ikasi duzu lehen ez zenekien zerbait? Zer irudi gogoratzen dituzu? Ikasi dituzun gauzetatik zer gustatu zaizu gehien? Zertarako balio du ikasi duzunak? Zertarako balioko dizu zure eguneroko bizitzan?

2 Pentsatu zertan hobetzen jarraitu dezakezun aurrerantzean eta egin horri buruzko gogoeta. Hausnarketa zabaltzeko, pentsatu zer hobetu dezaketen ikaskideek.

9 Lerro berdea, azken urteetan jaiotzen beherakada orokorra gertatzen ari dela ikus baitaiteke.

Nola ikasi dut?

Metakognizioa errazteko

• Zer lortu dut unitate honetan?

• Zer egin dut ondo, eta zer jarraitu behar dut egiten?

• Zer ez dut hain ondo egin, eta zertan hobetu dezaket?

• Zertan lagundu didate ikaskideek?

• Zertan lagundu diet nik ikaskideei?

• Zeren bidez ikasi dut gehiago?

• Zer gustatu zait gehien?

• Zer izan da niretzat zailena?

• Autoebaluaziorako eta metakogniziorako, garrantzitsua da orrialde hauetan agertzen diren emotikonoen artean zer desberdintasun dauden azaltzea, «Zer ikasi dut?» atalean eta «Nola ikasi dut?» atalean, aipatuz irakasgai honetan asko erabiliko direla.

Ariketak lantzeko iradokizunak

Egiaztatu ikasleek behar bezala egiten dituztela eta orientatu behar duten ikasleei.

«Helburua aurrera-ri» erantzuna ematen dioten jarduerei buruz, lehenik banaka egitea gomendatzen da, gero talde txikian eta, amaitzeko, talde-sintesi bat egitea, non hitz egiteko txanda errespetatu beharko den, eta enpatia eta asertibitatea hartu kontuan beharko diren.

Jarduerak talde handian partekatu.

• Zer egin dezaket etorkizunean gehiago eta hobeto ikas

teko?

• Zer berrikusi beharko nuke?

Ikaskuntza indartzeko

Erabili aniztasuna kontuan hartzeko estrategiak, baldin eta ikasle batzuek ikasteko zailtasunak dituztela hauteman bada, edo edukiak eskuratzea lortu ez badute. Esate baterako, edukiak ikastea lortu duten ikasleek lortu ez duten ikasleei laguntzea.

Inklusioa

Izaki bizidunak eta izaki bizigabeak

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Animalien bizitza

4

5 IVWn89gjku45r89a45 45¤ *+a45r45r89a45

6 Mñóa45r45r89a45zVW 45¤ Ãs~òu<=s~ò 45r89a45 89å, zVWu45r45 89 >? 45n89å, Δh89o23s~ò 89 BCa67k

HI 89å Δ 89 >?r:; NOa67k *+d45 45 45u:; HI> Δ 89a45n89d89a45r:;Þ ΔbBCa45†.

7 Mñóa45r45r89a45zVW 45¤ zVWu67h89a45 45 45z

bBCa45†, zVWu67h89a45 45xtukxyå ΔbBCa45† À HI 89å

Animalien bizitza

4 OpqsÑÖa45 45¤.

Opqr45n89oBC

Landareak

5 OpqsÑÖa45 45¤.

Δ jk® Δ™

Δ 89ø

zVWu45® Δh89ø

Ãs~òu<=s

6 Mñóa45r45r89a45zVW 45¤ Δh45i45r45¤ À TUs~òzvw HIn89å Δh89a45u:; JKk.

Upqr89a45r:; JKkVW 45>, *+a45i45r:; NOa45r:; JKkVW 45>

Lxya45n89d89a45r:;Þ ΔbBCa45†

Δh89a45zVWΔ ΔbBCa45 :; HI 45 67k

» `aa45 89 >? 45zvw HI> *+d89å.

À HI 89å À NOgjku45ztukVW 89a45r:; JKkVW 45>,

Δ 89a45n89d89a45r:; NOå Δh89a45zVWΔ À HIt89å

Δ 89o>?r89a45t45¤ À NOgjk 45t:; HI> *+d89å.

Lxya45n89d89a45r:; NOa67k Δ jkr45u45 45 45u89a67k

À HI 89å Δh89a45zVW 89a67k À HIm89a45 :; HI>

*+d45 45t45¤.

© Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

© Grupo Anaya, S.A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Data:

Izen-abizenak: 3 FITXA

Naturaren Zientziak 1

Zer da izaki bizidun bat?

1 OpqsÑÖa45 45¤ À TUsÑÖa67 89d45 89å.

IVWzxya67kVWΔ Δb>? 45zVW 89d45u45n89a67k

»j

*+d45 45r89å,

*+d45i45r89å,

*+d45 45r89å À HIt89å Δh89a45zVW :; HI>

*+a67 89d89a67kvw HIt:; HIΔ

ΔkVWu45m:; NOa67k *+d45 45t45u45zVW :;Þ À HIt89å

ÀÞ ÀÞ Δ™

Animalia motak

2 Ixyd89a45 45zVWΔ »i45zvw HIn89a67k Δ 89a45u67kVWΔ À NOg`a @AkVW 89a45>.

*+d45 :; HI :;Þ,

*+d45i45r89å.

Opqr45n89 BCg`aa

Ulmg`aa45zVW 45u45> ΔbBCa45† *+o>?r89 >?j`aa67 :; NOå

À HI 89å Δb>? 67b>? 45p89a45r89 BCå, *+a45 45zvw JKkxyø Δh89a45n67kvw JKkVW 45> ΔbBCa67kxya45r45r45 67k

*+d89a67b>? 67 :; HIn89å.

H

z

4

Naturaren Zientziak 1

Opqr45n89 BCg`aa67bDEÞ ΔbBCa45

zxy >?r45 45zVWΔ

Δh89a45n67kxyå *+d45 45 45u:; HIn89å, Δh89a45r89a89gjk 45j`aa67 :; NOå,

*+ @Ab>? 45p89a45r89 BCå À HI 89å »p89 >?zxy >? 45 <=s~òu89å.

© Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

baimena

Izen-abizenak:

Data:

1 Osatu esaldiak hitz egokiak erabilita:

Gizarte Zientziak 5

a) Erromatarrei lagundu ondoren Hispanian finkatu zen herri germaniarra izan zen.

b) erraz okupatu zuten, ia erresistentziarik gabe. Denbora bitarte horretan musulmanek konkistatu eta beren menpe hartutako lurraldeari deitu zioten.

c) 722. urtean, kristauek musulmanak garaitu zituzten Guduan, ren gidaritzapean. Lehen kristau-erresumak Penintsulako eratu ziren. Erresuma hauek musulmanen esku zeuden lurrak joan ziren. Prozesu horri esaten zaio.

2 Identifikatu Iberiar penintsula musulmanen menpe egondako mendeetan izandako aldiak (taifa erresumetatik Granadako Erresumara, kalifa-herria, menpeko emirerria eta emirerri independentea).

Abderraman III.ak erlijio menpekotasuna eten zuen, eta Al-Andalus erresuma independente bihurtu zen.

Abderraman III.a hil zenean, barne-gatazkak sortu ziren, eta lurraldea taifa erresumatan zatitu zen.

Al-Andalus Damaskoko kalifa-herriaren mendeko probintzia bat gehiago zen.

Abderraman I.a politikoki independizatu zen Bagdadetik.

3 Adierazi esaldi hauek zuzenak edo okerrak diren.

a)Gure egungo zenbaki-sistema bisigodoek ekarri zuten.

b)Herri xehea estamentu pribilegiatua zen Erdi Aroan.

c)Gaztela eta Aragoiko erresumak izan ziren Errekonkistaren protagonistak.

d)Al-Andalusen goieneko aldia taifa erresumena izan zen.

ERDI AROKO AZTARNEN ATZETIK

Izen-abizenak: Gizarte Zientziak

4 Erreparatu mapari, eta idatzi Erdi Aroko azken mendeko kristau-erresumen izenak.

5 Lotu, geziak erabiliz.

Noblezia Apaizak eta gotzainak

Kleroa Nekazariak

Herri xehea Jaunak, zaldunak

6 Lotu hitz bakoitza dagokion esaldiarekin:

Ramadan

Rekaredo

Kalifa-herria

Gotikoa

Inkisizioa

Azoka

Errege-erregina Katolikoak

Katedral handiak estilo artistiko horrekin eraiki ziren.

1478an sortutako auzitegia, juduak eta musulmanak jazarri zituena.

Katolizismora aldatu zen errege bisigodoa.

Musulmanek baraualdia gordetzen dute hilabete horretan.

Musulmanen hirien merkatua.

Azken musulman-erresuma, Granada, konkistatu zuten.

Garai hori Al-Andalusen goieneko aldia izan zen.

Izen-abizenak:

Data:

1 Erantzun galderei:

2 FITXA

a) Zein ziren baskoiak? Zer beste herri zeuden euskal lurraldeetan erromatarrak etorri aurretik?

b) Zer herrik hartu zuen Iberiar penintsula 711. urtean? Nolakoa izan zen inbasioa?

c) Nola deitu zioten musulmanek konkistatutako lurraldeari?

d) Zertan datza Errekonkista deritzon prozesua?

e) Noiz hasi zen Errekonkista? Zer gertaerak abiatu zuen?

f) Noiz amaitu zen Errekonkista? Zer gertaerak eman zion amaiera?

2 Idatzi Al-Andalusen historiako lau aldien izenak, eta adierazi horietako zein izan zen goieneko aldia.

1. aldia:

2. aldia:

3. aldia:

4. aldia:

Gizarte Zientziak 5

ERDI AROKO AZTARNEN ATZETIK

3 Ordenatu Errekonkistaren aldiak, gertatu ziren hurrenkerari jarraituta. Ondoren, lotu aldi bakoitza dagokion mendearekin.

Konkistak gelditu egin ziren, Afrikako iparraldetik musulmanen aliatuak laguntzera iritsi ondoren. Hala ere, kristauek beste lurralde batzuk hartu zituzten: Lleida, Cuenca, Teruel, etab.

Al-Andaluseko lurraldea Granadako Nazari Erresuma baizik ez zen. Lurraldeak konkistatu ahala, kristauz birpopulatzen zituzten, beren menpe jarraitu zezaten.

Kristauak Tajo ibairaino iritsi ziren, Toledo hartu ostean (1085).

Navas de Tolosako Guduan (1212) musulmanen armada garaitu ondoren, kristauek beste lurralde batzuk konkistatu zituzten: Extremadura, Guadalquivirreko sakonunea, Valentzia eta Balearrak.

4 Osatu Erdi Aroko gizartea zer estamentutan banatuta zegoen erakusten duen piramide hau.

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

ERDI

AROKO AZTARNEN

• Argitasuna. Horma arinak, eta leiho handiak, beiratez estaliak.

• Iluntasuna. Horma lodiak, eta leiho gutxi eta txikiak.

• Erdi-puntuko arkuak eta kanoi-gangak.

• Arku zorrotzak eta gurutze-gangak.

• Dekorazioa: gai erlijiosoei buruzko pinturak, eskulturak eta beirateak.

• Dekorazioa: gai erlijiosoei buruzko grabatuak eta eskulturak.

• Katedralak.

Izen-abizenak: Gizarte Zientziak

5 Idatzi zer eremu zituzten musulmanen hiriek Al-Andalusen.

6 Osatu taula arte-estilo erromanikoaren eta gotikoaren ezaugarriekin.

Erromanikoa Gotikoa

3 Erreparatu estamentutan banatuta zegoen Erdi Aroko gizartea irudikatzen duen piramide honi. Zein ziren estamentu horiek? Nork osatzen zituzten? Pertsonak estamentu batetik beste batera aldatu zitezkeen?

a)Zein ziren estamentu horiek?

NOBLEZIA

HERRI XEHEA ERREGE ERDI AROKO AZTARNEN ATZETIK

b)Nork osatzen zituzten?

4 Ikertu, eta laburbildu bisigodoek, kristauek eta musulmanek gure kulturari egindako ekarpenetako batzuk. Ondoren, egin azalpen labur bat, eta partekatu ikasitakoa gainerako ikaskideekin.

Bisigodoak Musulmanak Kristauak

5 Bilatu informazioa, eta aurkitu zer izen duten katedral gotikoen zati horietako bakoitzak.

IDU jarraibideak

Inklusioa Mundua helburu proiektuan

Irakaskuntzaren Diseinu Unibertsala (IDU): printzipioak

IDU (Irakaskuntzaren Diseinu Unibertsala) jarraibide multzo bat da, ikasle guztiei ikasteko aukera berdinak ematen zaizkiela bermatzen duena. Honako hauek dira jarraibide horiek:

MOTIBAZIOA ETA KONPROMISOA izateko modu asko proposatu

IRUDIKATZEKO modu asko proposatu

EKINTZA ETA ADIERAZPENA lortzeko modu asko proposatu

Sare afektiboak «ZERGATIK» ikasi

Proposatu aukerak interesa pizteko

7.1 Optimizatu harreman pertsonalak eta autonomia.

7.2 Optimizatu garrantzia, balioa eta benetakotasuna.

7.3 Murriztu mehatxuak eta deskuiduak.

Proposatu aukerak esfortzua eta iraunkortasuna mantentzeko

8.1 Azpimarratu helburuen eta jomugen garrantzia.

8.2 Aldatu erronkak optimizatzeko eskaerak eta baliabideak.

8.3 Sustatu elkarlana eta komunikazioa.

8.4 Handitu hezkuntzara bideratutako feedbacka.

Proposatu aukerak autorregulaziorako

9.1 Sustatu motibazioa pizten duten itxaropenak eta sinesmenak.

9.2 Erraztu gaitasunak eta estrategiak erronkei aurre egiteko.

9.3 Garatu autoebaluazioa eta gogoeta.

Azterketa-sareak «ZER» ikasi

Proposatu aukerak antzemateko

1.1 Eskaini informazioa bistaratzea pertsonalizatzeko moduak.

1.2 Eskaini alternatibak entzunezko informaziorako.

1.3 Eskaini alternatibak ikusizko informaziorako.

Proposatu aukerak hizkuntza eta sinboloetarako

2.1 Argitu lexikoa eta sinboloak.

2.2 Argitu sintaxia eta egitura.

2.3 Lagundu testu-deskodifikazioan, ohar matematikoetan eta sinboloetan.

2.4 Sustatu hizkuntza desberdinen arteko ulermena.

2.5 Argitu, hainbat bitarteko erabiliz.

Proposatu aukerak ulermenerako

3.1 Aktibatu edo eskaini aurretiazko ezagutzak.

3.2 Nabarmendu patroiak, funtsezko ezaugarriak, eta ideia nagusiak eta euren arteko loturak.

3.3 Gidatu informazioaren prozesamendua, bistaratzea eta manipulazioa.

3.4 Maximizatu informazioaren transferentzia eta orokortzea.

ADITUEN ERANSKINAK

Sare estrategikoak «NOLA» ikasi

Proposatu aukerak ekintza fisikorako

4.1 Aldatu erantzuteko, nabigatzeko eta solasean aritzeko metodoak.

4.2 Optimizatu laguntza-erreminta teknologikoetarako sarbidea.

Proposatu aukerak adierazpenerako eta komunikaziorako

5.1 Erabili komunikaziorako hainbat modu.

5.2 Erabili hainbat tresna, eraikitzeko eta osatzeko.

5.3 Garatu doitasuna gradukako laguntza-mailekin, praktikarako eta jarduerarako.

Proposatu aukerak funtzio betearazlerako

6.1 Gidatu jomuga egokiak jartzea.

6.2 Lagundu estrategiak planteatzen eta garatzen.

6.3 Erraztu informazioaren eta baliabideen kudeaketa.

6.4 Hobetu progresua monitorizatzeko ahalmena.

Irmoak eta motibatuak Burutsuak eta jakintsuak Estrategikoak eta jomugara bideratuak

CAST 2018 (Center for Applied Special Technology)

Sarbidea

IDU jarraibideak Mundua helburu proiektuan

Mundua helburu proiektuko elementu ezberdinak Irakaskuntzako Diseinu Unibertsala (IDU) kontuan hartuz garatu dira. Honako taula honetan, IDU printzipioen edo arauen eta proiektuko elementuen arteko harremana jasotzen da:

MUNDUA HELBURU

Ikaskuntza-egoera

GJH

Irudia eta testuingurua

Nola ikusten duzu?

Datua

Helburua aurrera

Proiektuan aplikatutako IDU jarraibideak

INPRIMATUTAKO MATERIALA INGURU DIGITALA

• GJHekin (xxi. mendeko erronkekin) eta ikasleen eguneroko bizitzarekin duen harreman zuzenak benetakotasuna, balioa eta garrantzia optimizatzen ditu (7.2).

• Testuaren ordezko irudikapenak ikaskuntzaegoeraren testuinguruarekiko ulermena eta lotura pertsonala errazten du. (2.5).

• Galderek ikaskuntza-egoera ikasleen esperientzien eta aurretiazko ezagutzekin lotzen dute. (3.1).

• Informazio objektiboa eta berresgarria ematen du abian dagoen helburuari buruz (8.1).

• Gogoeta kolektiboa sustatzen du, pentsamendu-estrategia baliagarri baten bidez, eguneroko arazoei aurre egiteko (9.2).

• Autonomia sustatu, eta amaierako produktu bat proposatzen du, ikastetxeko testuinguruari eta ikasleen hautaketari irekia, (7.1) eskakizun-mailak aldatuz (8.2).

• Oinarrizko ikaskuntzak orokortzea eta transferitzea errazten du (3.4).

• Erkidegoa eta lankidetza sustatzen ditu, amaierako produktua taldean egiteko eta zabaltzeko (8.3).

GJHei buruzko informazio eguneratua lortzeko sarbidea ematen die ikasleei eta irakasleei, komunikazio-metodo asko erabiliz. (5.1).

Proporcione MOTIVACIÓN

Jarraitu hariari

• Modu ordenatuan gidatzen du abian dagoen helburua (6.1), prozesua egokituz eta ikusaraziz (6.2), antolatzaile grafiko baten laguntzaz (6.3).

• Zer dakit? Ariketa interaktibo trazagarriak proposatzen ditu unitatea irekitzean aurretiazko ideiak detektatzeko. (3.1).

• Ikaskuntza-egoerak aurkezten dituzt ikus-entzunezko puntuak erabiltz ditu, motibazioa areagotzen dut itxaropenak eta usteak estimula (9.1) unitatearen hasieran.

• Unitate bakoitzean, aurretiaz hautatutako iturrietatik hartutak informazioa aurkezten du, eta hori entzunezko (1.2) eta ikusizk (1.3) informazioaren alternatiba da (2.5), baita testuaren beste formen alternatiba ere, hala nola abestiak, azpidatzitako audioak edo bideoak, testu-informazioaren lokuzioak, antolatzaile grafikoak, visual thinking, etab. Gainera, parte-hartz dinamizatzeko erabil daitezke.

• Ikaskuntza-prozesua modu interaktiboan berreraikitzea ahalbidetzen du, antolatzaile grafikoaren laguntzarekin. Antolatzaile grafiko horrek ekintzar helbururanzko aurrerapena irudikatz du (3.3).

Redes El «PORQUÉ

Proporcione opciones captar el interés

7.1 Optimice las individuales

7.2 Optimice la el valor y la

7.3 Minimice las y distracciones.

Proporcione opciones mantener el esfuerzo

8.1 Resalte la relevancia y objetivos.

8.2 Varíe las demandas para optimizar

8.3 Promueva la y la comunicación.

8.4 Aumente la orientada a

Proporcione opciones la autorregulación

9.1 Promueva expectativas que optimicen

9.2 Facilite habilidades para enfrentar

9.3 Desarrolle la y la reflexión.

APÉNDICES EXPERTOS

Decididos

Inclusión en Operación Mundo

El Diseño Universal para el Aprendizaje (DUA) es un conjunto de principios para desarrollar el curriculum que proporcionen a todos los estudiantes igualdad de oportunidades para aprender. Estos principios son los siguientes:

• Unitate bakoitzeko oinarrizko lexikoa (koloreak, ikonoak, tipografia) identifikatzen du (2.1). Exekuzio onaren adibideak eta arreta bideratzen duten jakinarazpenak ematen ditu (3.2), segurtasun-falta eta distrakzioak murriztuz (7.3).

Proporcione múltiples formas de MOTIVACIÓN Y COMPROMISO

Proporcione múltiples formas de REPRESENTACIÓN

• Askotariko manipulazio-materiala eskaintzen du, zko ikaskuntzak hainbat baliabideren bidez ) eta erraminten bidez eskuratzeko (5.2).

Kontzeptuen definizio argiak eta ondo egituratuak ) eta hainbat motatako antolatzaile grafikoekin aurkezten ditu, ideia nagusiak eta haien arteko harremanak irudikatzen ), progresiboki etapako mailen

Redes afectivas El «PORQUÉ» del aprendizaje

Proporcione opciones para captar el interés

7.1 Optimice las elecciones individuales y autonomía.

7.2 Optimice la relevancia, el valor y la autenticidad.

7.3 Minimice las amenazas y distracciones.

Redes de reconocimiento El «QUÉ» del aprendizaje

• Praktika- eta berrikuspen-ekintza sistematikoak ertatzen ditu, ikaskuntzen orokortzean

Proporcione opciones para la percepción

• Unitate bakoitzeko ikasteko eskemak edo laburpen interak inprimagarriak (3.3 informazioa era askotara aurkezteko auker ematen dutenak (

Proporcione múltiples formas de ACCIÓN Y EXPRESIÓN

• Idatzizko testua osatzeko, hainbat bitartek erabiltzen ditu oinarrizko e aurkezpenekin edo bideoekin (2.5).

Redes estratégicas El «CÓMO» del aprendizaje

• Oinarrizko ezagutzak lantzeko arik interaktibo trazagarriak eskaintz unitate bakoitzean, tresna teknologik bidez (4.2).

Proporcione opciones para la acción física

Erantzun pertsonal irekiak ahalbidetzen dituzten etak barne hartzen ditu, parte-hartzea, oen ebazpena eta sormena

1.1 Ofrezca formas de personalizar la visualización de la información.

Ereduak eta laguntzak ematen ditu, pentsamendu-estrategien eta -gakoen bidez, informazioa prozesatzea eta ezagutza baliagarri

1.2 Ofrezca alternativas para la información auditiva.

1.3 Ofrezca alternativas para la información visual.

Ikaskuntza-teknika kooperatiboen bidez berdinen eko interakzioa eta tutoretza sustatzen ditu

Proporcione opciones para mantener el esfuerzo y la persistencia

8.1 Resalte la relevancia de metas y objetivos.

Proporcione opciones para el lenguaje y los símbolos

2.1 Aclare vocabulario y símbolos.

• Metodo alternatiboak eskaintzen ditu, ikasleek informazioa eskura dezaten eta edukiarekin

8.2 Varíe las demandas y los recursos para optimizar los desafíos.

8.3 Promueva la colaboración y la comunicación.

2.2 Aclare sintaxis y estructura.

2.3 Apoye la decodificación. de textos, notaciones matemáticas y símbolos.

4.1 Varíe los métodos de respuesta, navegación e interacción.

4.2 Optimice el acceso a herramienta y tecnologías de asistencia.

• Prozesuaren ereduak eta laguntzak ematen ditu, baita emaitzak egiaztatzeko jarraibideak ere (6.1 plangintza eta garapena babestuz ( informazioaren eta baliabideen kudeaketa erraztuz (6.3). –Hizkuntza-planeko infografiak. –IKT-infografiak.

Proporcione opciones para la expresión y la comunicación

5.1 Use múltiples medios para la comunicación.

5.2 Use múltiples herramientas para la construcción y composición.

• Erantzuteko eta nabigatzeko alterna eskaintzen ditu (4.1 tresna teknologikoren bidez ( idatzizko testua osatzeko hainbat bitarteko (2.5) erabiltzen ditu.

Komunikabide ugari erabiltzen ditu ikasitakoa • Eraikuntzarako eta konposiziorako tr ugari erabiltzen ditu (

8.4 Aumente la retroalimentación orientada a la maestría.

Proporcione opciones para la autorregulación

2.4 Promueva la comprensión entre diferentes lenguas.

2.5 Ilustre a través de múltiples medios.

Praktikarako eta exekuziorako laguntza-mailak dituzten konpetentziak definitzen ditu (5.3), ) eta indartzeko eta

9.1 Promueva expectativas y creencias que optimicen la motivación.

9.2 Facilite habilidades y estrategias para enfrentar desafíos.

9.3 Desarrolle la autoevaluación y la reflexión.

Proporcione opciones para la comprensión

3.1 Active o proporcione conocimientos previos.

3.2 Destaque patrones, características fundamentales, ideas principales y relaciones entre ellas.

3.3 Guíe el procesamiento, visualización y manipulación de la información.

3.4 Maximice la transferencia y la generalización de la información.

5.3 Desarrolle fluidez con niveles de apoyo graduados para la práctica y el desempeño.

Proporcione opciones para la función ejecutiva

6.1 Guíe el establecimiento de metas apropiadas.

6.2 Apoye la planificación y el desarrollo de estrategias.

6.3 Facilite la gestión de información y recursos.

6.4 Mejore la capacidad para monitorear el progreso.

APÉNDICES EXPERTOS

Decididos y motivados Ingeniosos y conocedores Estratégicos y dirigidos a la Meta

CAST 2018 (Center for Applied Special Technology)

Ebaluazioa

Game Room: gamifikazioan

oinarritutako

ebaluazioa

Ebaluazioa

Hasierako

ebaluazioa

Konpetentzien

araberako

ebaluazioa

Amaierako

ebaluazioa

Unitateen

araberako

ebaluazioa

Ebaluazio egokitua

gamifikatua eta

Ikasturte bakoitzeko proiektu gamifikatua

Zer da Game Room?

Game Room da hiruhilekoa ebaluatzeko proposamen gamifikatu eta digitala, eta Garapen Jasangarrirako Helburuetan inspiratua. Diseinua storytelling delakoan oinarrituta dago, diziplinarteko esperientzia jostagarria da, eta oso motibagarria ikasleentzat.

Eszenatoki bakoitzean pertsonaia bat aukituko duzu, zure laguntza behar duena. Jarri arreta, misioak osatzeko.

Ebaluazio gamifikatua eta digitala

Diziplinarteko esperientzia

Dolterra erabiliko duzu gordeta dauden elementuak aurkitzeko eta istorioan aurrera egiteko.

¿Nolakoa da Ultimate Travellers?

Joko handi bat da, eta ikasleak interakzioan arituko dira Anbar uharteko pertsonaiekin, eszenatokiekin, esplorazioarekin, gatazkekin eta ekintzekin.

DOC komunikatuko da zurekin, Hermesen bidez, pistak behar dituzunean.

Helburu komun bati begira, ikasleek aurrera egingo dute agertoki pertsonalizatuetan barrena, bideo narratiboak ikusiz, pertsonaiekin komunikatuz, quiz erako galderei erantzunez eta joko konplexuagoak ebatziz. Eta hori dena errefortzu positiboa bultzatuta, egindako urratsak aurrerapen-barraren bidez identifikatuz eta prozesuaren feedbacka jasoz.

Storytelling

GJHetan inspiratuta

Karta berdinak

Hitzak asmatu

Objektuak kokatu

Bikoteka jarri

Dolterra erabili

3 OpqsÑÖa45 45¤ ÃsÇÉ HIm89a67 `ao>?r89 BCå:

Gizarte Zientziak 1

Margotu honela: Laguntza behar dut Badakit egiten

6 FITXA

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Izen-abizenak:

HASIERAKO METAKOGNIZIOA

Gizarte Zientziak 1

Margotu honela: Laguntza behar dut Badakit egiten

Bigarren eta hirugarren zikloen lagina

HASIERAKO EBALUAZIOA

Izen-abizenak:

Data:

Gizarte

Zientziak 3

1 Sailkatu informazio hau, kontuan hartuta Lurraren errotazio- edo translazio-mugimenduak.

–Bere ardatzaren inguruan mugitzen da. –Urtaroak.

–24 ordu irauten du.

–365 egun irauten du.

–Eguzkiaren inguruan mugitzen da. –Eguna eta gaua

Errotazioa Translazioa

2 Lotu gezien bidez.

Planisferioa Lurra esfera baten bidez irudikatzen du.

Lur-globoa Planoaren gainazal osoa irudikatzen du plano baten gainean.

3 Sailkatu paisaiaren elementu hauek, kontuan hartuta naturalak edo artifizialak diren.

Zubia – eraikina – lakua – zuhaitza – errepidea lautada – trenbidea – ibaia – tunela

Elementu naturalak

Elementu artifizialak

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

HASIERAKO EBALUAZIOA

4 Idatzi erliebearen forma hauek barnealdeko paisaiari edo kostaldeko paisaiari dagozkien.

a) Sakonunea:

b) Penintsula:

c)Hondartza:

d) Harana:

e) Mendikatea:

f) Lurmuturra:

5 Idatzi mapan erliebearen unitate bakoitzari dagokion zenbakia.

1)Erdialdeko sistema.

2)Pirinioak.

3)Iberiar sistema.

4)Mendikate Subbetikoa.

6 Hautatu aukera zuzena, eta idatzi puntuen lerroan.

a) da udal bera duten herri batek edo gehiagok osatutako lurraldea. (udala / udalerria)

b) Biztanlegune bateko biztanleriari esaten zaio (udalerria / landa-eremua)

c) Biztanle asko dituzten eraikin altuak eta kale luze eta zabalak dituzte. (herriek / hiriek)

d) Auzo udalerritik kanpo egoten dira, eta kaleak zabalak eta luzeak izaten dira. (modernoak / zaharrak)

Izen-abizenak: Gizarte Zientziak 3 HE

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Unitateen araberako ebaluazioa

ZAINDU DEZAGUN NATURA!

Izen-abizenak:

Data:

1 Adierazi erantzun zuzena kasu bakoitzean:

Naturaren Zientziak 3

a) Hau osatzen dute ingurune bateko osagai bizigabeen multzoak, bertan bizi diren izaki bizidunek eta haien arteko harremanek:

Planeta bat.

Ekosistema bat.

Parke bat.

b) Zer erabiltzen dugu eremu bateko izaki bizidunen elikadurazko erlazioak irudikatzeko?

Elikatze-kateak.

Elikatze-diagramak.

Elikatze-mailak.

c) Bi izaki bizidunek baliabide bera erabiltzen dutenean, erlazio hau ezartzen da:

Harrapakaritza.

Kooperazio-erlazioa.

Lehia-erlazioa.

d)Elikatze-kate batean, zein izango litzateke ordena zuzena?

Azeria – untxia - belarra.

Untxia – belarra - azeria.

Belarra – untxia - azeria.

e)Honela esaten zaie gizakiak aldatu dituen ekosistemei: Gizatiartuak.

Aldatuak.

Hiritarrak.

f)Naturak ematen digun eta bizitzeko behar dugun guztia da: Elikagaiak.

Baliabide naturalak.

Materia naturalak.

g) Zer gertatzen da baliabideak eskuratzen ditugunean erabili ahal izateko?

Ekosistemak birsortzen ditugu.

Baliabide gehiago sortzen ditugu.

Ekosistemak aldatzen ditugu.

ZAINDU DEZAGUN NATURA!

h) Hiriak, errepideak, laborantza-eremuak… eraikitzen ditugunean, zer kalte eragiten diegu ekosistemei?

Leku asko hartzen dugu.

Zarata handia egiten dugu.

Elektrizitate asko behar dugu.

i) Zer ondorio du izaki bizidunentzat baliabideak gehiegi ustiatzeak?:

Beste ekosistema batera eraman behar dira.

Galzorian egotea.

Elikagairik ez aurkitzea.

j) Planeta zaintzeko, zer egin behar dugu?

Gutxiago jan.

Suterik ez eragin.

Bizimodu jasangarria izan.

2 Idatzi definizio hauek:

a) Ekosistema:

b) Baliabide naturalak:

c) Berotze globala:

d) Birziklatu:

3 Hurrengo testuan ekosistema bat deskribatzen da. Berdez nabarmendu agertzen diren izaki bizidunak, eta, gorriz, ingurunearen baldintzak.

Baso mediterraneoa baso mota bat da; ezaugarri ditu negu epelak, uda lehorrak, eta udazken eta udaberri euritsuak. Landaredia erresistentea izan ohi da lehorteen aurrean; artea da arbola bereizgarriena, eta animalia asko elikatzen dira haren ezkurrez. Gainera, sastrakadi eta landare usaintsu ugari daude, hala nola erromeroa, ezkaia edo izpilikua. Ugariak dira mediterraneoko basoan bizi diren animalia-espezieak: adierazgarrienak dira untxia, katamotz iberiarra eta eguzki-arranoa.

Izen-abizenak: Naturaren Zientziak 3 EB © Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Izen-abizenak:

Data:

Kaixo! Enara naiz. Nire familiarekin mendian ibiliz, argazkian atera dudan objektu bitxi hau aurkitu dut.

Lagunduko didazu horren berri izaten nire landa-koadernoan apuntatzeko?

1 Zer ikusten duzu? Markatu.

Laranja-marroi koloreko gauza bat.

Sugandila berde bat.

Landare urdin bat.

Tximeleta marroi bat.

Ikusten eta dakizun horrekin, zer ondorioztatzen duzu? Markatu.

Izaki bizia bada, hazi, elikatu, erlazionatu egiten da, ugaltzen da...

Makina bada, piezaz osatuta dago.

Objektua bada, materialez egina dago.

Orain, marraztu irudietako bat, ezagutzen duzun formaren arabera, eta idatzi horren izena.

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

2 Hemen gauza batzuk gauza misteriotsuaren antzekoak dira: materia mota berarekin fabrikatu dira. Biribildu itzazu.

3 Dakizun horrekin, zer materia-motatakoa esango zenuke egina dagoela objektu misteriotsua? Idatzi materialaren izena eta margotu haren ezaugarriak.

4 Irakurri Enarak dioena eta erantzun: Zer aldaketa izan du objektu misteriotsuak? Osatu.

5 Zer uste duzu dela objektu misteriotsua? Idatzi.

Non egon behar luke mendian botata egon beharrean? Margotu dagokion zabor-edukiontzia.

Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Izen-abizenak: Naturaren Zientziak 1 KE

Malgua Opakoa

ΔbBCa45†.

Amaierako ebaluazioa

AMAIERAKO EBALUAZIOA

Izen-abizenak: AE

Data:

Gizarte Zientziak 5

1 Idatzi eguzki-sistema osatzen duten planeten izenak, hurbilen dagoenetik urrunen dagoenera ordenatuta.

2 Idatzi Lurraren geruzen izenak.

3 Zer dira Lurraren errotazio- eta translazio-mugimenduak? Azaldu horietako bakoitzak zer iraupen duen eta zer ondorio dituen.

a) Mugimendua: Iraupena: Ondorioak:

b) Mugimendua: Iraupena: Ondorioak:

4 Azaldu nola eragiten dioten latitudeak eta altitudeak tenperaturari.

© Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

AMAIERAKO EBALUAZIOA

5 Osatu Lurreko zona klimatikoei buruzko taula hau.

Zonak Kokapena Klimak

6 Aipatu Espainiak zer klima dituen, eta azaldu zein den zu bizi zaren eremuaren klima eta zein diren horren ezaugarriak.

7 Idatzi zer aldagai demografikori dagozkien definizio hauek.

a)Leku eta denbora-tarte jakin batean zenbat pertsona jaio diren:

b)Leku eta denbora-tarte jakin batean zenbat pertsona hil diren:

c)Pertsonak bizi diren lekutik beste norabait bizitzera joatea:

d) Pertsonak beren jatorrizko herrialdea edo eskualdea ez den beste leku batera etortzea bertan bizitzeko:

Izen-abizenak: Gizarte Zientziak 5 AE

8 Nola kalkulatzen dira egiazko hazkundea eta biztanle-dentsitatea? Idatzi formula bakoitza.

9 Osatu Espainiako mapa politiko hau, autonomia-erkidego hauen izenak bertan kokatuta: Gaztela eta Leon, Andaluzia, Extremadura, Galizia, Katalunia, Kanariar uharteak.

10 Margotu mapan Europar Batasuneko kide diren herrialdeak. Zenbat dira guztira? Idatzi gogoratzen dituzun herrialdeen izenak.

EBko herrialdeak:

AMAIERAKO EBALUAZIOA

Izen-abizenak: Gizarte Zientziak 5 AE

11 Aipatu zein ziren Erdi Aroko azken mendean Iberiar penintsula osatzen zuten kristau-erresumak. Ba al zen kristaua ez zen erresumarik?

12 Lotu hitz bakoitza dagokion azalpenarekin.

Ramadan

Katedral handiak estilo artistiko horrekin eraiki ziren.

Rekaredo

Kalifa-herria

Gotikoa

Inkisizioa

Azoka

Errege-erregina

Katolikoak

1478an sortutako auzitegia, juduak eta musulmanak jazarri zituena.

Katolizismora aldatu zen errege bisigodoa.

Musulmanek baraualdia gordetzen dute hilabete horretan.

Musulmanen hirien merkatua.

Azken musulman-erresuma, Granada, konkistatu zuten.

Garai hori Al-Andalusen goieneko aldia izan zen.

© Grupo Anaya, S. A. Fotokopiatzeko baimena duen materiala.

Normativa LOMLOE

Curriculumaren egitura

Curriculumeko elementuen

LOMLOE araudia

Glosategia

Etapa-lorpen horiek lortzeko, araudiak dio gako konpetentziak eta konpetentzia espezifikoak eskuratu behar direla.

HELBURUAK

HEZKUNTZAREN PRINTZIPIOAK ETA HELBURUAK (LOMLOE, 1. ETA 2. ARTIKULUAK)

GAKO KONPETENTZIAK (EBEKO KONTSEILUA, 2018)

8 konpetentzia

IRTERRAPROFILA

Curriculumaren egitura LOMLOE

KPSII

KH STEM KE HKK EK KD KKAK

Matematikarako, zientziarako, teknologiarako eta ingeniaritzarako konpetentzia

Konpetentzia hiritarra Konpetentzia eleanitza

Hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia

Konpetentzia pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa

Ekintzailetzaren konpetentzia

Konpetentzia digitala

Kontzientzia eta kultura adierazpenen konpetentzia

GAKO KONPETENTZIEN DESKRIPTORE OPERATIBOAK

Helburuekin batera, konpetentzia espezifikoak zehazteko erreferentziaesparrua dira.

ARLOAK

KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK

Horiek egitean, gako konpetentziak, oinarrizko jakintzak eta ebaluazio-irizpideak konektatzen ditut.

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

Ariketetan eta ikaskuntzaegoeretan lantzen diren konpetentzia espezifikoen betetze-maila egiaztatzeko erreferenteak.

Eduki horien bidez garatzen dira konpetentzia espezifikoak.

GJH

Arazo-egoera, testuinguru baten barruan dagoena, sormenez eta eraginkortasunez konpondu beharrekoa, eta ikasleek eskuratutako trebetasunak eta jakintzak abian jartzea edo transferitzea dakarrena. Gainera, egoera horiek diseinatzeko, arlo bateko edo batzuetako oinarrizko ezagutzak (edukiak) erabili behar ditugu (diziplinartekotasuna), eta, beraz, ebaluazio-irizpideen bidez ebaluatuko dira.

HELBURUAK

IRTEERAPROFILA

DESKRIPTORE OPERATIBOAK

GAKO KONPETENTZIAK

KONPETENTZIA ESPEZIFIKOAK

EBALUAZIO-IRIZPIDEAK

OINARRIZKO EZAGUTZAK/EDUKIAK

IKASKUNTZA-EGOERAK

Glosategia

Helburuak

Etaparen amaieran ikasleek eskuratu beharreko lorpenak dira; horiek lortzea gako konpetentziak eta konpetentzia espezifikoak eskuratzearekin lotuta dago. Etapako helburuak baino ez daude; ez dago ez arloko, gaikoak edo esparruko helbururik.

Gako konpetentziak

Ikasleek beren formakuntza-ibilbidean arrakastaz aurrera egin ahal izateko eta erronka global eta lokal nagusiei aurre egiteko ezinbestekotzat jotzen diren ariketak dira. Hauek dira gako konpetentziak:

• Hizkuntza-komunikaziorako konpetentzia

• Konpetentzia eleanitza

• Matematikarako, zientziarako, teknologiarako eta ingeniaritzarako konpetentzia

• Konpetentzia digitala

• Konpetentzia pertsonala, soziala eta ikasten ikastekoa

• Konpetentzia hiritarra

• Ekintzailetzaren konpetentzia

• Kontzientzia eta kultura adierazpenen konpetentzia

Irteera-profila

Ikasleen irteera-profilak oinarrizko hezkuntza bukatzean ikasleek izan beharreko gako konpetentziak identifikatzen eta zehazten ditu. Konpetentzia horiek gure mendeko erronkekin bat egin behar dute.

Deskriptore operatiboak

Etapako helburuekin batera, esparru, eremu edo gai bakoitzaren konpetentzia espezifikoak zehazteko erreferentzia-esparrua dira. Deskriptore operatiboen eta konpetentzia espezifikoen arteko lotura horrek erraztu egiten du azken horien ebaluaziotik irteera-profilean definitutako gako konpetentzien eskuratze-maila ondorioztatzea, eta, beraz, etaparako aurreikusitako konpetentziak eta helburuak lortzea.

Konpetentzia

espezifikoak

Ikasleek arlo, gai edo esparru bakoitzeko oinarrizko jakintzak edukitzea eskatzen duten ariketetan edo ikaskuntza-egoeretan gauzatu ahal izan behar dituzten zereginak definitzen dituzte.

Konpetentzia espezifikoak lotura-elementua dira, alde batetik, ikasleen irteera-profilaren eta, bestetik, ebaluazio-irizpideen eta arloetako edo esparruetako oinarrizko jakintzen artean.

Etapako konpetentzien araberako helburu gisa funtzionatzen dute.

Ebaluazio-irizpideak

Ikaskuntza-prozesuaren une jakin batean arlo bakoitzeko konpetenzia espezifikoek aipatzen dituzten egoeretan edo ariketetan ikasleengan espero diren betetze-mailak adierazten dituzten erreferenteak dira.

Oinarrizko ezagutzak/edukiak

Arlo edo esparru baten berezko edukiak osatzen dituzten ezagutzak, trebetasunak eta jarrerak dira; horiek ikastea beharrezkoa da konpetentzia espezifikoak eskuratzeko.

Ikaskuntza-egoerak

Ikasleek gako konpetentziekin eta konpetentzia espezifikoekin lotutako ekintzak hedatzea dakarten egoerak eta ariketak dira, konpetentzia horiek eskuratzen eta garatzen laguntzen dutenak.

Diseinuak ikasleek eskuratutako ikaskuntzen transferentzia ekarri behar du, eta, horregatik, tresna eraginkorra dira arlo edo ikasgai bakoitzeko curriculum-elementuak integratzeko.

Horien bidez, ikasleei beren ikaskuntzak eguneroko bizitzatik hurbil dauden testuinguruetan konektatzeko eta aplikatzeko aukera eman nahi zaie, beren ikaskuntzarekiko konpromisoa erraztuz.

Hezkuntza inklusiboa

Funtsezko printzipioa da, ikasle guztien premien aniztasunari erantzuteko helburua duena. Horretarako, ezabatu egin behar dira gizarte-, hezkuntza- eta kulturakalteberatasuneko egoeran daudenen sarbidea, presentzia, parte-hartzea eta ikaskuntza mugatzen dituzten oztopoak.

Ikaskuntzaren Diseinu Unibertsala (IDU)

Curriculuma malgutzean oinarritutako ikuspegia da, irekia eta eskuragarria izan dadin; ikasle guztiei ikasteko aukera berdinak ematen zaizkiela bermatzen du.

IDUk esan nahi du gure begirada gaitasunean jarri behar dugula, eta ez desgaitasunean. Horrek zera esan nahi du: curriculuma aurkezteko moduak eta bitartekoak direla ezinduak, eta ez pertsonak, guzti-guztiok baititugu gaitasunak, modu desberdinean bada ere.

Oinarrizko hiru printzipio eta gure hezkuntza-jardunaren oinarrian egon behar diren zenbait jarraibide proposatzen ditu:

• Irudikapen-modu ugari eskaintzea.

• Ekintza- eta adierazpen-modu ugari eskaintzea

• Inplikazio-modu ugari eskaintzea

Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH)

Jasangarritasuna da LOMLOEren printzipio eta helburuetako bat. Egungo beharrizanei nola erantzun behar zaien aztertzen du, etorkizuneko belaunaldiek beren beharrizanak asetzeko duten gaitasuna arriskuan jarri gabe beitiere. Hazkunde ekonomikoaren, ingurumena zaintzearen eta gizarte-ongizatearen arteko oreka bermatu behar da. Kontzeptu hori oso lotuta dago beste batzuekin, hala nola kontsumo arduratsuarekin, osasunarekin eta abarrekin.

Ildo horretan, NBEren Batzar Nagusiak Garapen Jasangarrirako Agenda 2030 delakoa onartu zuen; pertsonen, planetaren eta oparotasunaren aldeko ekintza-plana da, bake unibertsala eta justiziarako sarbidea indartzeko asmoa ere baduena. Agendak 17 helburu proposatzen ditu, 169 helburu integratu eta zatiezinekin, ekonomia-, gizarte- eta ingurumen-arloak barne hartzen dituena.

Argazkiak

123RF (Chomnancoffee; Kaarsten; Mheim301165), 123RF (Kaarsten), 123RF (Chomnancoffee), 123RF (Bloomua), 123RF (Luismolinero), 123RF (Mheim301165), 123RF (Michaeljung), 123RF (Lammeyer)

© GRUPO ANAYA, S.A., 2022 - C/ Valentín Beato, 21 - 28037 Madrid.

Eskubide guztiak gordeta. Legeak lan honen edukia babestu eta espetxe-zigorrak edota isunak eta kalte-galeren ondoriozko kalte-ordainak ezartzen ditu honako hauentzat: edozein literatura-lan, artelan zein zientzia-lan, edo horren eraldaketa, interpretazioa edo gauzapena (edozein euskarritan finkatuta edo edozein eratan komunikatuta), oso-osorik edo zati batean, baimenik gabe erreproduzitu, plagiatu, banatu edo komunikatzen dutenentzat.